ΆΡΘΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ

ΑΠΟ ΔΙΕΘΝΩΣ ΆΔΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ *

1

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
Η ΔΙΕΘΝΩΣ ΑΔΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΓΕΝΙΚΈΣ ΑΡΧΈΣ
Άρθρο 1 - Ευθύνη Κράτους από τις διεθνώς άδικες ενέργειές του
Κάθε διεθνώς άδικη2 ενέργεια3 Κράτους επιφέρει τη διεθνή του ευθύνη.
Άρθρο 2 - Στοιχεία της διεθνώς άδικης ενέργειας Κράτους
Διεθνώς άδικη ενέργεια Κράτους υφίσταται όταν η συμπεριφορά που
συνίσταται σε πράξη ή παράλειψη :
(α) είναι καταλογιστή στο Κράτος σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο· και
(β) συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης του Κράτους.
Άρθρο 3 - Χαρακτηρισμός της ενέργειας Κράτους ως διεθνώς άδικης
Ο χαρακτηρισμός της ενέργειας Κράτους ως διεθνώς άδικης διέπεται από
το διεθνές δίκαιο. Ο χαρακτηρισμός αυτός δεν επηρεάζεται από το
χαρακτηρισμό της ίδιας πράξης ως νόμιμης σύμφωνα με το εσωτερικό
δίκαιο.

1
* Υιοθετήθηκαν από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ με την Απόφαση Α/RES/56/83
(2001). Η παρούσα μετάφραση έχει δημοσιευτεί στο: Α.Γιόκαρης & Φ.Παζαρτζή (επιμ.), Η
διεθνής ευθύνη των κρατών στα Άρθρα της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου, στη διεθνή νομολογία
και βιβλιογραφία, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2004.
2
Επελέγη ο όρος «άδικη» αντί του όρου «παράνομη», δεδομένου ότι έτσι καθίσταται
δυνατό να αποδοθούν σωστά οι «περιστάσεις που αίρουν το άδικο» (βλ. παρακάτω,
Κεφάλαιο V, ά. 20 επ.). Μια ενέργεια Κράτους που παραβιάζει μια διεθνή του υποχρέωση
είναι πάντα παράνομη, υπό ορισμένες περιστάσεις όμως μπορεί να αίρεται ο άδικος
χαρακτήρας της.
3
Παρ’ όλο που το Αγγλικό κείμενο χρησιμοποιεί τον όρο “act”, που στα Ελληνικά
αποδίδεται ως «πράξη», επελέγη ο όρος «ενέργεια», αφενός γιατί το Γαλλικό κείμενο
χρησιμοποιεί τον όρο “fait” (ενέργεια), και αφετέρου γιατί η ίδια η Επιτροπή εξηγεί, στο
Σχόλιο του ά. 1 [Yearbook ILC 2001, doc. A/56/10, σελ. 63 (παρ. 1) και ειδικά σελ. 68 (παρ.
8 in fine)], ότι ο όρος “act” περιλαμβάνει τόσο πράξεις, όσο και παραλείψεις, και ότι στο
Αγγλικό κείμενο παρέμεινε ο όρος “act”, απλώς επειδή στα Αγγλικά δεν υφίσταται όρος
αντίστοιχος του “fait”.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΚΑΤΑΛΟΓΙΣΜΌΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΆΣ ΣΤΟ
ΚΡΆΤΟΣ
Άρθρο 4 - Συμπεριφορά οργάνων του Κράτους
1. Η συμπεριφορά οποιουδήποτε κρατικού οργάνου θα θεωρείται ως
ενέργεια του Κράτους αυτού σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, είτε το όργανο
αυτό ασκεί νομοθετική, εκτελεστική, δικαστική είτε οποιαδήποτε άλλη
λειτουργία, οποιαδήποτε θέση κι αν κατέχει στην οργάνωση του Κράτους
και οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χαρακτήρας του, ως όργανο της κεντρικής
κυβέρνησης ή μιας εδαφικής μονάδας του Κράτους.
2. Το όργανο μπορεί να συντίθεται από οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό
πρόσωπο, στο οποίο έχει αποδοθεί αυτό καθεστώς σύμφωνα με το
εσωτερικό δίκαιο του Κράτους.
Άρθρο 5 - Συμπεριφορά φυσικών ή νομικών προσώπων που ασκούν
στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας
Η συμπεριφορά φυσικού ή νομικού προσώπου, το οποίο δεν αποτελεί
όργανο του Κράτους σύμφωνα με το άρθρο 4, αλλά είναι εξουσιοδοτημένο
από το δίκαιο του Κράτους αυτού να ασκεί στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας,
θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, υπό την
προϋπόθεση ότι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο στη συγκεκριμένη περίσταση
δρα υπό την ιδιότητά του αυτή.
Άρθρο 6 - Συμπεριφορά οργάνων που έχουν τεθεί στη διάθεση
Κράτους από άλλο Κράτος
Η συμπεριφορά ενός οργάνου, το οποίο έχει τεθεί στη διάθεση Κράτους
από άλλο Κράτος, θα θεωρείται ενέργεια του πρώτου Κράτους σύμφωνα με
το διεθνές δίκαιο, αν το όργανο κατά την δράση του ασκεί στοιχεία
κυβερνητικής εξουσίας του Κράτους στη διάθεση του οποίου έχει τεθεί.
Άρθρο 7 - Υπέρβαση εξουσίας ή παράβαση εντολών
Η συμπεριφορά οργάνου του Κράτους ή φυσικού ή νομικού προσώπου
εξουσιοδοτημένου να ασκεί στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας θα θεωρείται
ενέργεια του Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αν το όργανο, ή το
φυσικό ή νομικό πρόσωπο δρα με αυτή την ιδιότητα, ακόμη και στην
περίπτωση που δρα καθ’ υπέρβαση εξουσίας ή κατά παράβαση εντολών.
Άρθρο 8 - Συμπεριφορά κατευθυνόμενη ή ελεγχόμενη από Κράτος
Η συμπεριφορά ατόμου ή ομάδας ατόμων θα θεωρείται ενέργεια του
Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, αν το άτομο ή η ομάδα ατόμων δρα
στην πραγματικότητα σύμφωνα με τις εντολές ή τις κατευθύνσεις ή υπό τον
έλεγχο του Κράτους αυτού, κατά την πραγμάτωση της συμπεριφοράς.
 Άρθρο 9 - Συμπεριφορά που πραγματώνεται σε περίπτωση απουσίας ή
ανεπαρκούς λειτουργίας των επισήμων αρχών
Η συμπεριφορά ατόμου ή ομάδας ατόμων θα θεωρείται ενέργεια του
Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, εάν το άτομο ή η ομάδα ατόμων
ασκεί στην πραγματικότητα στοιχεία κυβερνητικής εξουσίας σε περίπτωση
απουσίας ή ανεπαρκούς λειτουργίας των επισήμων αρχών και υπό
περιστάσεις τέτοιες, οι οποίες απαιτούν την άσκηση αυτών των στοιχείων
εξουσίας.
Άρθρο 10 - Συμπεριφορά επαναστατικού ή άλλου κινήματος
1. Η συμπεριφορά επαναστατικού κινήματος, το οποίο εγκαθίσταται ως
νέα κυβέρνηση ενός Κράτους, θα θεωρείται ενέργεια του Κράτους αυτού
σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
2. Η συμπεριφορά επαναστατικού ή άλλου κινήματος, το οποίο
επιτυγχάνει να εγκαθιδρύσει ένα νέο Κράτος σε τμήμα του εδάφους
προϋπάρχοντος Κράτους ή σε έδαφος υπό τη διοίκησή του, θα θεωρείται
ενέργεια του νέου Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
3. Το παρόν άρθρο τελεί υπό την επιφύλαξη του καταλογισμού σε Κράτος
οποιασδήποτε συμπεριφοράς και σε οποιοδήποτε βαθμό κι αν σχετίζεται με
εκείνη του εν λόγω κινήματος, η οποία θα θεωρείται ενέργεια αυτού του
Κράτους δυνάμει των άρθρων 4 έως 9.
Άρθρο 11 - Συμπεριφορά που αναγνωρίζεται και υιοθετείται από
Κράτος ως δική του
Συμπεριφορά, η οποία δεν καταλογίζεται σε ένα Κράτος σύμφωνα με τα
προηγούμενα άρθρα, θα θεωρείται ωστόσο πράξη του Κράτους αυτού
σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, εάν και στο βαθμό που το Κράτος αυτό
αναγνωρίζει και υιοθετεί την υπό κρίση συμπεριφορά ως δική του.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΠΑΡΑΒΊΑΣΗ ΔΙΕΘΝΟΎΣ ΥΠΟΧΡΈΩΣΗΣ

Άρθρο 12 - Ύπαρξη παραβίασης διεθνούς υποχρέωσης
Παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης από Κράτος υφίσταται, όταν μια
ενέργεια του Κράτους αυτού δε συνάδει με ό,τι απαιτείται από το Κράτος
βάσει της υποχρέωσής του, ανεξάρτητα από την προέλευση ή το χαρακτήρα
της.
 Άρθρο 13 - Ισχύουσα διεθνής υποχρέωση Κράτους
Ενέργεια Κράτους δε συνιστά παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, εκτός εάν
το Κράτος δεσμεύεται από την εν λόγω υποχρέωση κατά το χρόνο που η
πράξη λαμβάνει χώρα.
Άρθρο 14 - Χρονική έκταση της παραβίασης διεθνούς υποχρέωσης
1. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία επέρχεται συνεπεία
ενέργειας Κράτους και η οποία δεν έχει διαρκή χαρακτήρα, λαμβάνει χώρα
κατά το χρονικό σημείο που η ενέργεια τελείται, ακόμη και εάν οι συνέπειές
της εξακολουθούν να υφίστανται.
2. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία επέρχεται συνεπεία πράξης
ενός Κράτους και η οποία έχει διαρκή χαρακτήρα, εκτείνεται καθ’ όλη τη
χρονική περίοδο στη διάρκεια της οποίας η ενέργεια εξακολουθεί, και δε
συνάδει με τη διεθνή υποχρέωση.
3. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης, η οποία απαιτεί από Κράτος να
αποτρέψει ορισμένο γεγονός, λαμβάνει χώρα όταν λάβει χώρα το γεγονός,
και εκτείνεται καθ’ όλη τη χρονική περίοδο στη διάρκεια της οποίας το
γεγονός εξακολουθεί, και δε συνάδει με την υποχρέωση αυτή.
Άρθρο 15 - Παραβίαση που συνίσταται σε σύνθετη ενέργεια
1. Η παραβίαση διεθνούς υποχρέωσης από Κράτος με μία σειρά από
πράξεις ή παραλείψεις χαρακτηριζόμενες συνολικά ως άδικη ενέργεια
λαμβάνει χώρα, όταν λάβει χώρα η πράξη ή η παράλειψη, η οποία, σε
συνδυασμό με τις υπόλοιπες πράξεις ή παραλείψεις, επαρκεί για να
πληρωθεί η υπόσταση της άδικης ενέργειας.
2. Εν προκειμένω, η παραβίαση εκτείνεται σε όλη τη χρονική περίοδο, η
οποία αρχίζει με την πρώτη από τις πράξεις ή παραλείψεις της σύνθετης
ενέργειας (του συνόλου) και διαρκεί για όσο χρόνο οι πράξεις ή παραλείψεις
αυτές επαναλαμβάνονται και εξακολουθούν να μη συνάδουν με τη διεθνή
υποχρέωση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV: ΕΥΘΎΝΗ ΚΡΆΤΟΥΣ

ΑΠΌ ΕΝΈΡΓΕΙΑ ΆΛΛΟΥ ΚΡΆΤΟΥΣ
Άρθρο 16 - Βοήθεια ή συνδρομή στην τέλεση διεθνώς άδικης ενέργειας
Κράτος, το οποίο βοηθά ή συνδράμει άλλο Κράτος να τελέσει μία διεθνώς
άδικη ενέργεια, υπέχει διεθνή ευθύνη για το γεγονός αυτό εάν:
(α) το πρώτο Κράτος δρα κατ’ αυτόν τον τρόπο εν γνώσει των
περιστάσεων της διεθνώς άδικης ενέργειας· και
(β) η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη εάν είχε τελεστεί από το πρώτο
Κράτος.
 Άρθρο 17 - Διεύθυνση και έλεγχος επί της τέλεσης διεθνώς άδικης
ενέργειας
Κράτος, το οποίο κατευθύνει άλλο Κράτος και ασκεί έλεγχο ως προς την
τέλεση μιας διεθνώς άδικης ενέργειας, υπέχει διεθνή ευθύνη για την πράξη
αυτή εάν:
(α) το πρώτο Κράτος δρα κατ’ αυτόν τον τρόπο εν γνώσει των
περιστάσεων της διεθνώς άδικης ενέργειας· και
(β) η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη εάν είχε τελεστεί από το πρώτο
Κράτος.
Άρθρο 18 - Εξαναγκασμός άλλου Κράτους
Κράτος, το οποίο εξαναγκάζει άλλο Κράτος να προβεί σε ενέργεια, υπέχει
διεθνή ευθύνη για την ενέργεια αυτή εάν:
(α) ελλείψει του εξαναγκασμού, η ενέργεια θα ήταν διεθνώς άδικη
ενέργεια του εξαναγκαζόμενου κράτους· και
(β) το εξαναγκάζον Κράτος δρα κατ’ αυτόν τον τρόπο, εν γνώσει των
περιστάσεων της ενέργειας.
Άρθρο 19 - Συνέπειες του παρόντος Κεφαλαίου
Το παρόν Κεφάλαιο τελεί υπό την επιφύλαξη της διεθνούς ευθύνης του
Κράτους που προβαίνει στην υπό κρίση ενέργεια, ή οποιουδήποτε άλλου
Κράτους, σύμφωνα με τις άλλες διατάξεις των παρόντων άρθρων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ V: ΠΕΡΙΣΤΆΣΕΙΣ ΠΟΥ ΑΊΡΟΥΝ ΤΟ ΆΔΙΚΟ

Άρθρο 20 - Συναίνεση
Έγκυρη συναίνεση Κράτους στην τέλεση συγκεκριμένης ενέργειας από
άλλο Κράτος αίρει τον άδικο χαρακτήρα της ενέργειας αυτής ως προς το
πρώτο Κράτος, στην έκταση που η ενέργεια παραμένει εντός των ορίων της
συναίνεσης.
Άρθρο 21 -Νόμιμη Άμυνα
Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους αίρεται, εάν η ενέργεια συνιστά
νόμιμο μέσο άμυνας που λαμβάνεται σύμφωνα με το Χάρτη των Ηνωμένων
Εθνών.
Άρθρο 22 - Αντίμετρα εναντίον μίας διεθνώς άδικης ενέργειας
Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει με διεθνή
υποχρέωση έναντι άλλου Κράτους, αίρεται, εάν και στο μέτρο που η πράξη
συνιστά αντίμετρο που λαμβάνεται εναντίον του δεύτερου Κράτους
σύμφωνα με το Δεύτερο Κεφάλαιο του Τρίτου Μέρους.
 Άρθρο 23 - Force majeure4
1. Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει με διεθνή
υποχρέωση του Κράτους αυτού, αίρεται, εάν η ενέργεια οφείλεται σε
ανωτέρα βία, δηλαδή στην επέλευση μιας ακατανίκητης δύναμης ή ενός
απρόβλεπτου γεγονότος εκτός των ορίων ελέγχου του Κράτους, που
καθιστούν την εκπλήρωση της υποχρέωσης πρακτικώς αδύνατη υπό τις
περιστάσεις αυτές.
2. Η παράγραφος 1 δεν εφαρμόζεται εάν:
(α) η κατάσταση της ανωτέρας βίας οφείλεται, είτε αφ’ εαυτής είτε σε
συνδυασμό με άλλους παράγοντες, στη συμπεριφορά του Κράτους που την
επικαλείται· ή
(β) το Κράτος έχει αναλάβει τον κίνδυνο της επέλευσης αυτής της
κατάστασης.
Άρθρο 24 - Κατάσταση Κινδύνου Ζωής
1. Ο άδικος χαρακτήρας ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει με διεθνή
υποχρέωση του Κράτους αυτού, αίρεται, εάν ο αυτουργός της υπό κρίση
ενέργειας, ευρισκόμενος σε κατάστασης κινδύνου ζωής, δεν έχει άλλο
εύλογο τρόπο διάσωσης της δικής του ζωής ή της ζωής άλλων ατόμων που
έχουν ανατεθεί στη φροντίδα του.
2. Η παράγραφος 1 δεν εφαρμόζεται εάν:
(α) η κατάσταση κινδύνου ζωής οφείλεται, είτε αφ’ εαυτής είτε σε
συνδυασμό με άλλους παράγοντες, στη συμπεριφορά του Κράτους που την
επικαλείται· ή
(β) η επίμαχη ενέργεια ενδέχεται να προκαλέσει παρόμοιο ή μεγαλύτερο
κίνδυνο.
Άρθρο 25 - Κατάσταση Ανάγκης
1. Η κατάσταση ανάγκης δεν μπορεί να γίνει αντικείμενο επίκλησης από
Κράτος ως λόγος άρσεως του άδικου χαρακτήρα μιας ενέργειας, η οποία δεν
συνάδει με μια διεθνή υποχρέωση του Κράτους αυτού, εκτός εάν η ενέργεια
αυτή:
(α) είναι ο μόνος τρόπος για να διαφυλάξει το Κράτος ουσιώδες συμφέρον
του από σοβαρό και επικείμενο κίνδυνο· και
(β) δεν παραβλάπτει σημαντικά ουσιώδες συμφέρον του Κράτους ή των
Κρατών, έναντι των οποίων υφίσταται η υποχρέωση, ή της διεθνούς
κοινότητας ως συνόλου.

4
Ο τίτλος του άρθρου δεν μεταφράζεται, καθώς η έννοια της force majeure αποτελεί
terminus technicus του διεθνούς δικαίου. Άλλωστε, αυτή η έκφραση χρησιμοποιείται τόσο
στο Αγγλικό, όσο και στο Γαλλικό κείμενο. Στα Ελληνικά, η έννοια της force majeure
αποδίδεται ως «ανώτερη βία».
 2. Σε κάθε περίπτωση, η κατάσταση ανάγκης δεν μπορεί να γίνει
αντικείμενο επίκλησης από Κράτος ως λόγος άρσεως του άδικου χαρακτήρα
μιας ενέργειας εάν:
(α) η υπό κρίση διεθνής υποχρέωση αποκλείει τη δυνατότητα επίκλησης
κατάστασης ανάγκης· ή
(β) το Κράτος έχει συμβάλλει στη δημιουργία της κατάστασης ανάγκης.
Άρθρο 26 - Συμμόρφωση με κανόνες αναγκαστικού δικαίου
Καμία διάταξη του παρόντος Κεφαλαίου δεν αίρει τον άδικο χαρακτήρα
οποιασδήποτε ενέργειας Κράτους, η οποία δε συνάδει με υποχρέωση που
πηγάζει από υποχρεωτικό κανόνα γενικού διεθνούς δικαίου.
Άρθρο 27 - Συνέπειες επίκλησης περιστάσεως άρσεως του αδίκου
Η επίκληση μιας περίστασης άρσεως του άδικου χαρακτήρα, σύμφωνα με
το παρόν Κεφάλαιο, τελεί υπό την επιφύλαξη:
(α) της συμμόρφωσης με την επίμαχη υποχρέωση, εάν και στο μέτρο που η
περίσταση άρσης του αδίκου δεν υφίσταται πλέον· και
(β) του ζητήματος της αποζημίωσης για οποιαδήποτε υλική βλάβη που
προκλήθηκε από την υπό κρίση ενέργεια.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ
ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΓΕΝΙΚΈΣ ΑΡΧΈΣ

Άρθρο 28 - Έννομες Συνέπειες της Διεθνώς Άδικης Ενέργειας
Η διεθνής ευθύνη του Κράτους που επέρχεται με την τέλεση μιας διεθνώς
άδικης ενέργειας, σύμφωνα με τις διατάξεις του Πρώτου Μέρους,
περιλαμβάνει έννομες συνέπειες, όπως αυτές περιγράφονται στο παρόν
Μέρος.
Άρθρο 29 - Διαρκές Καθήκον Εκπλήρωσης
Οι έννομες συνέπειες μιας διεθνώς άδικης ενέργειας σύμφωνα με το παρόν
Μέρος δεν επηρεάζουν το διαρκές καθήκον του Κράτους που υπέχει ευθύνη
να εκπληρώνει την υποχρέωση που παραβίασε.
Άρθρο 30 - Παύση και Μη Επανάληψη
Το Κράτος που υπέχει ευθύνη για τη διεθνώς άδικη ενέργεια, φέρει την
υποχρέωση:
(α) να παύσει αυτήν την ενέργεια, εφόσον συνεχίζεται·
 (β) να παράσχει κατάλληλες διαβεβαιώσεις και εγγυήσεις περί μη
επανάληψης της ενέργειας, εφόσον αυτό κρίνεται αναγκαίο κατά τις
περιστάσεις.
Άρθρο 31 - Επανόρθωση
1. Το Κράτος που υπέχει ευθύνη φέρει την υποχρέωση να επανορθώσει
πλήρως τη ζημία, η οποία προκλήθηκε από τη διεθνώς άδικη ενέργεια.
2. Η ζημία περιλαμβάνει οποιαδήποτε βλάβη, υλική ή ηθική, που
προκλήθηκε από τη διεθνώς άδικη ενέργεια του Κράτους.
Άρθρο 32 - Αδυναμία Επίκλησης του Εσωτερικού Δικαίου
Το Κράτος που υπέχει ευθύνη δεν έχει τη δυνατότητα να επικαλεστεί
διατάξεις του εσωτερικού του δικαίου ως δικαιολογητική βάση της
αδυναμίας του να συμμορφωθεί με τις διεθνείς υποχρεώσεις του, σύμφωνα
με το παρόν Μέρος.
Άρθρο 33 - Πεδίο Εφαρμογής των Διεθνών Υποχρεώσεων που
περιγράφονται στο παρόν Μέρος
1. Οι διεθνείς υποχρεώσεις του Κράτους που υπέχει ευθύνη, όπως αυτές
περιγράφονται στο παρόν Μέρος, μπορεί να έχουν αναληφθεί έναντι άλλου
Κράτους, έναντι πλειόνων Κρατών, ή έναντι της διεθνούς κοινότητας ως
συνόλου, ανάλογα, σε κάθε περίπτωση, με το χαρακτήρα και το περιεχόμενο
της διεθνούς υποχρέωσης και με τις ειδικότερες περιστάσεις της
παραβίασης.
2. Το παρόν Μέρος εφαρμόζεται με την επιφύλαξη κάθε δικαιώματος που
απορρέει από τη διεθνή ευθύνη του Κράτους, και το οποίο μπορεί να έχει
ευθέως ως υποκείμενα φυσικά ή νομικά πρόσωπα διάφορα του Κράτους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: ΕΠΑΝΌΡΘΩΣΗ ΤΗΣ ΖΗΜΊΑΣ

Άρθρο 34 - Μορφές Επανόρθωσης
Πλήρης επανόρθωση της ζημίας που προκλήθηκε από διεθνώς άδικη
ενέργεια μπορεί να επιτευχθεί μέσω επαναφοράς των πραγμάτων στην
προτέρα κατάσταση, αποζημίωσης και ικανοποίησης, είτε μεμονωμένα, είτε
σε συνδυασμό μεταξύ τους, σύμφωνα με τις διατάξεις του παρόντος
Κεφαλαίου.
Άρθρο 35 - Επαναφορά των Πραγμάτων στην Προτέρα Κατάσταση
Το Κράτος που υπέχει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται να
επαναφέρει τα πράγματα στην κατάσταση που είχε διαμορφωθεί πριν την
τέλεση της άδικης ενέργειας, εφόσον και στο βαθμό που η επαναφορά:
(α) δεν είναι πρακτικώς αδύνατη·
 (β) δεν επιφέρει εξαιρετικά δυσανάλογο βάρος εν σχέσει με την ωφέλεια
που απορρέει από την επαναφορά αντί της αποζημίωσης.

Άρθρο 36 - Αποζημίωση
1. Το Κράτος που φέρει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται
να παράσχει αποζημίωση για τη βλάβη που προκάλεσε η ως άνω ενέργειά
του, στο βαθμό που η βλάβη αυτή δεν μπορεί να αποκατασταθεί με
επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση.
2. Η αποζημίωση πρέπει να καλύπτει κάθε βλάβη αποτιμητή σε χρήμα,
συμπεριλαμβανομένων και των διαφυγόντων κερδών, στο βαθμό που τα
τελευταία αποδεικνύονται.
Άρθρο 37 – Ικανοποίηση
1. Το Κράτος που φέρει ευθύνη για διεθνώς άδικη ενέργεια υποχρεούται
να παράσχει ικανοποίηση για τη βλάβη που προκάλεσε η ως άνω ενέργειά
του, στο βαθμό που η βλάβη αυτή δεν μπορεί να αποκατασταθεί με
επαναφορά των πραγμάτων στην προτέρα κατάσταση ή με αποζημίωση.
2. Η ικανοποίηση μπορεί να συνίσταται σε αναγνώριση της παραβίασης,
σε έκφραση μεταμέλειας, σε επίσημη συγγνώμη ή να παρέχεται με άλλο
προσήκοντα τρόπο.
3. Η ικανοποίηση δεν πρέπει να είναι δυσανάλογη προς τη ζημία, και δεν
μπορεί να λαμβάνει εξευτελιστική μορφή προς το Κράτος που φέρει ευθύνη.
Άρθρο 38 - Τόκοι Υπερημερίας
1. Οι τόκοι υπερημερίας επί κάθε αρχικού κεφαλαίου, που οφείλονται
σύμφωνα με το παρόν Κεφάλαιο, είναι πληρωτέοι όταν κρίνονται
απαραίτητοι για την επίτευξη πλήρους επανόρθωσης. Το επιτόκιο και ο
τρόπος υπολογισμού καθορίζονται κατά τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται το ως
άνω αποτέλεσμα.
2. Οι τόκοι υπερημερίας τρέχουν από την ημερομηνία κατά την οποία
κατέστη ληξιπρόθεσμη η απαίτηση για το αρχικό κεφάλαιο, έως και την
ημερομηνία της αποπληρωμής.
Άρθρο 39 - Συντρέχον Πταίσμα
Κατά τον καθορισμό της επανόρθωσης λαμβάνεται υπόψη το συντρέχον
πταίσμα που οφείλεται σε δόλια ή αμελή πράξη ή παράλειψη του
ζημιωθέντος Κράτους ή κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου για το οποίο
ζητείται η επανόρθωση.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: ΣΟΒΑΡΈΣ ΠΑΡΑΒΙΆΣΕΙΣ ΥΠΟΧΡΕΏΣΕΩΝ
ΠΟΥ ΑΠΟΡΡΈΟΥΝ ΑΠΌ ΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟΎΣ ΚΑΝΌΝΕΣ
ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΎ ΔΙΕΘΝΟΎΣ ΔΙΚΑΊΟΥ
Άρθρο 40 - Εφαρμογή του παρόντος Κεφαλαίου
1. Το παρόν Κεφάλαιο εφαρμόζεται στις περιπτώσεις διεθνούς ευθύνης
που απορρέει από σοβαρή παραβίαση μιας υποχρέωσης που επιβάλλεται
από αναγκαστικό κανόνα του γενικού διεθνούς δικαίου.
2. Η παραβίαση τέτοιας υποχρέωσης λογίζεται ως σοβαρή, όταν
συνίσταται σε σοβαρή ή συστηματική αδυναμία του Κράτους που υπέχει
ευθύνη, να εκπληρώσει την υποχρέωση.
Άρθρο 41 - Επιμέρους Συνέπειες Σοβαρής Παραβίασης Υποχρέωσης
σύμφωνα με το παρόν Κεφάλαιο
1. Τα Κράτη συνεργάζονται για την άρση, με νόμιμα μέσα, κάθε σοβαρής
παραβίασης υπό την έννοια του Άρθρου 40.
2. Κανένα Κράτος δεν μπορεί να αναγνωρίσει ως νόμιμη μια κατάσταση
που δημιουργήθηκε από σοβαρή παραβίαση υπό την έννοια του Άρθρου 40,
ούτε να παράσχει βοήθεια ή να συμβάλλει στη διατήρηση της κατάστασης
αυτής.
3. Το Άρθρο αυτό τελεί υπό την επιφύλαξη των λοιπών συνεπειών που
αναφέρονται στο παρόν Μέρος, καθώς και κάθε περαιτέρω έννομης
συνέπειας που επέρχεται, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, από παραβίαση, η
οποία εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του παρόντος Κεφαλαίου.

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: ΕΠΊΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΎΣ
ΕΥΘΎΝΗΣ ΚΡΆΤΟΥΣ
Άρθρο 42 - Επίκληση της Ευθύνης από το Ζημιωθέν Κράτος
Ένα Κράτος δικαιούται, ως ζημιωθέν, να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου
Κράτους, εφόσον η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί:
(α) έναντι του πρώτου Κράτους μεμονωμένα· ή
 (β) έναντι μιας ομάδας Κρατών στην οποία περιλαμβάνεται το πρώτο
Κράτος ή έναντι της διεθνούς κοινότητας ως συνόλου, και η παραβίαση της
υποχρέωσης
(i) επηρεάζει συγκεκριμένα το πρώτο Κράτος· ή
(ii) έχει τέτοιο χαρακτήρα, ώστε δύναται να μεταβάλει ριζικά τη θέση
όλων των άλλων Κρατών, έναντι των οποίων η υποχρέωση έχει αναληφθεί,
ως προς την περαιτέρω τήρηση της υποχρέωσης αυτής.
Άρθρο 43 - Κοινοποίηση Αξίωσης από το Ζημιωθέν Κράτος
1. Το ζημιωθέν Κράτος που επικαλείται την ευθύνη άλλου Κράτους,
οφείλει να κοινοποιήσει στο τελευταίο τη σχετική του αξίωση.
2. Το ζημιωθέν Κράτος δύναται να προσδιορίσει συγκεκριμένα:
(α) τη συμπεριφορά που πρέπει να τηρήσει το Κράτος που υπέχει ευθύνη,
ώστε να παύσει η διεθνώς άδικη ενέργεια, εφόσον αυτή συνεχίζεται·
(β) το είδος της επανόρθωσης σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στο Δεύτερο
Μέρος
Άρθρο 44 - Παραδεκτό των Αξιώσεων
Δεν μπορεί να γίνει επίκληση της ευθύνης Κράτους:
(α) αν η αξίωση δεν εγείρεται σύμφωνα με οποιοδήποτε εφαρμοστέο
κανόνα σχετικά με την εθνικότητα των αξιώσεων·
(β) αν στην αξίωση εφαρμόζεται ο κανόνας της προηγούμενης εξάντλησης
των εσωτερικών ενδίκων μέσων και δεν έχει ασκηθεί οποιοδήποτε από τα
διαθέσιμα και αποτελεσματικά εσωτερικά ένδικα μέσα.
Άρθρο 45 - Απώλεια του Δικαιώματος στην Επίκληση της Ευθύνης
Δεν μπορεί να γίνει επίκληση της ευθύνης Κράτους:
(α) αν το ζημιωθέν Κράτος εγκύρως παραιτήθηκε της αξίωσης·
(β) αν το ζημιωθέν Κράτος μπορεί να θεωρηθεί ότι, λόγω της
συμπεριφοράς του, εγκύρως συνήνεσε στην απόσβεση της αξίωσης.
Άρθρο 46 - Πλειονότητα Ζημιωθέντων Κρατών
Όταν περισσότερα Κράτη έχουν υποστεί ζημία από την ίδια διεθνώς άδικη
ενέργεια, κάθε ζημιωθέν Κράτος δικαιούται να επικαλεστεί μεμονωμένα την
ευθύνη του Κράτους το οποίο τέλεσε τη διεθνώς άδικη ενέργεια.
Άρθρο 47 - Πλειονότητα Κρατών που Υπέχουν Ευθύνη
1. Όταν περισσότερα Κράτη υπέχουν ευθύνη για την ίδια διεθνώς άδικη
ενέργεια, η ευθύνη του κάθε Κράτους μπορεί να επικληθεί σε σχέση με τη
συγκεκριμένη ενέργεια.
2. Η παράγραφος 1:
(α) δεν επιτρέπει σε οποιοδήποτε Κράτος να αναζητήσει, μέσω
αποζημίωσης, την επανόρθωση ζημίας μεγαλύτερης από αυτήν που υπέστη.
 (β) τελεί υπό την επιφύλαξη οποιουδήποτε δικαιώματος προσφυγής
εναντίον των λοιπών Κρατών που υπέχουν ευθύνη.

Άρθρο 48 - Επίκληση της Ευθύνης από Κράτος Διάφορο του

Ζημιωθέντος
1. Κάθε Κράτος διάφορο του ζημιωθέντος δικαιούται να επικαλεστεί την
ευθύνη άλλου Κράτους, σύμφωνα με την παράγραφο 2, εφόσον:
(α) η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί έναντι ομάδας
Κρατών στην οποία περιλαμβάνεται το πρώτο Κράτος και εφόσον η
υποχρέωση κατοχυρώνεται με σκοπό τη διασφάλιση κάποιου συλλογικού
συμφέροντος της ως άνω ομάδας· ή
(β) η υποχρέωση που παραβιάστηκε έχει αναληφθεί έναντι της διεθνούς
κοινότητας ως συνόλου.
2. Κάθε Κράτος που δικαιούται να επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους
σύμφωνα με την παράγραφο 1, μπορεί να αξιώσει από το Κράτος που υπέχει
ευθύνη:
(α) παύση της διεθνώς άδικης ενέργειας και παροχή διασφαλίσεων και
εγγυήσεων περί μη επανάληψης, σύμφωνα με το Άρθρο 30· και
(β) εκπλήρωση της υποχρέωσης προς επανόρθωση σύμφωνα με τα
προηγούμενα Άρθρα, προς το συμφέρον του ζημιωθέντος Κράτους ή των
δικαιούχων της υποχρέωσης που παραβιάστηκε.
3. Οι προϋποθέσεις για την επίκληση της ευθύνης από ζημιωθέν Κράτος
σύμφωνα με τα Άρθρα 43, 44 και 45 εφαρμόζονται και στην περίπτωση
επίκλησης της ευθύνης από κάθε Κράτος που δικαιούται να προβεί στην
επίκληση αυτή σύμφωνα με την παράγραφο 1.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: ΑΝΤΊΜΕΤΡΑ

Άρθρο 49 - Αντικείμενο και περιορισμοί των αντιμέτρων
1. Το ζημιωθέν Κράτος μπορεί να λάβει αντίμετρα εναντίον Κράτους που
υπέχει ευθύνη για μια διεθνώς άδικη ενέργεια μόνο με σκοπό να υποχρεώσει
το τελευταίο να συμμορφωθεί με τις υποχρεώσεις του σύμφωνα με το
Δεύτερο Μέρος.
2. Τα αντίμετρα περιορίζονται στην προσωρινή μη εκπλήρωση των
διεθνών υποχρεώσεων του Κράτους που λαμβάνει τα μέτρα έναντι του
Κράτους που υπέχει ευθύνη.
3. Τα αντίμετρα πρέπει να λαμβάνονται κατά το δυνατό με τέτοιο τρόπο,
ώστε να επιτρέπουν την ανάληψη εκ νέου της εκπλήρωσης των υπό κρίση
υποχρεώσεων.
Άρθρο 50 - Υποχρεώσεις που δεν επηρεάζονται από τα αντίμετρα
 1. Τα αντίμετρα δεν μπορεί να επηρεάζουν:
(α) την υποχρέωση αποχής από την απειλή ή χρήση βίας, όπως αυτή
κατοχυρώνεται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών·
(β) υποχρεώσεις προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων·
(γ) υποχρεώσεις ανθρωπιστικού χαρακτήρα που απαγορεύουν τα
αντίποινα·
(δ) άλλες υποχρεώσεις που απορρέουν από αναγκαστικούς κανόνες του
γενικού διεθνούς δικαίου.
2. Το Κράτος που λαμβάνει αντίμετρα δεν απαλλάσσεται από την
εκπλήρωση των υποχρεώσεών του:
(α) οι οποίες απορρέουν από οποιαδήποτε διαδικασία επίλυσης διαφορών
που είναι εφαρμοστέα μεταξύ του Κράτους αυτού και του Κράτους που
υπέχει ευθύνη·
(β) να σέβεται το απαραβίαστο των διπλωματικών ή προξενικών
υπαλλήλων, χώρων αποστολής, αρχείων και εγγράφων.
Άρθρο 51 - Αναλογικότητα
Τα αντίμετρα πρέπει να είναι ανάλογα προς τη ζημία, λαμβάνοντας υπόψη
τη βαρύτητα της διεθνώς άδικης ενέργειας και τα υπό κρίση δικαιώματα.
Άρθρο 52 - Προϋποθέσεις σχετικά με την προσφυγή σε αντίμετρα
1. Πριν τη λήψη αντιμέτρων, το ζημιωθέν Κράτος οφείλει:
(α) να καλέσει, σύμφωνα με το Άρθρο 43, το Κράτος που υπέχει ευθύνη να
εκπληρώσει τις κατά το Δεύτερο Μέρος υποχρεώσεις του·
(β) να κοινοποιήσει στο Κράτος που υπέχει ευθύνη κάθε απόφαση λήψης
αντιμέτρων και να προτείνει διαπραγματεύσεις.
2. Με την επιφύλαξη της παραγράφου 1 (β), το ζημιωθέν Κράτος
δικαιούται να λάβει τα απαραίτητα επείγοντα αντίμετρα για την προάσπιση
των δικαιωμάτων του.
3. Δεν επιτρέπεται η λήψη αντιμέτρων ή επιβάλλεται η άμεση και χωρίς
αδικαιολόγητη καθυστέρηση αναστολή τους, εφόσον αυτά έχουν ήδη
ληφθεί, αν:
(α) η διεθνώς άδικη ενέργεια έπαυσε, και
(β) η διαφορά εκκρεμεί ενώπιον δικαστηρίου ή άλλου δικαιοδοτικού
οργάνου που έχει την εξουσία να εκδίδει αποφάσεις δεσμευτικές για τα
μέρη.
4. Η παράγραφος 3 δεν εφαρμόζεται αν το Κράτος που υπέχει ευθύνη δεν
ενεργοποιεί με καλή πίστη τις διαδικασίες επίλυσης διαφορών.
Άρθρο 53 - Παύση αντιμέτρων
Τα αντίμετρα πρέπει να παύουν αφ’ ης στιγμής το Κράτος που υπέχει
ευθύνη συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις του σύμφωνα με το Δεύτερο
Μέρος ως προς τη διεθνώς άδικη ενέργεια.
 Άρθρο 54 - Λήψη μέτρων από Κράτη διάφορα του ζημιωθέντος
Το παρόν Κεφάλαιο ισχύει με την επιφύλαξη του δικαιώματος κάθε
Κράτους, που δικαιούται σύμφωνα με το Άρθρο 48 παράγραφος 1 να
επικαλεστεί την ευθύνη άλλου Κράτους, να λάβει τα νόμιμα μέτρα κατά του
Κράτους αυτού με σκοπό τη διασφάλιση της παύσης της παραβίασης και της
παροχής επανόρθωσης προς το συμφέρον του ζημιωθέντος Κράτους ή των
δικαιούχων της υποχρέωσης που παραβιάστηκε.

ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ
Άρθρο 55 - Lex Specialis
Τα παρόντα Άρθρα δεν εφαρμόζονται στις περιπτώσεις και στην έκταση
που οι προϋποθέσεις για τη στοιχειοθέτηση διεθνώς άδικης ενέργειας ή για
το περιεχόμενο ή την εφαρμογή διατάξεων περί διεθνούς ευθύνης Κράτους
διέπονται από ειδικούς κανόνες του διεθνούς δικαίου.
Άρθρο 56 - Ζητήματα διεθνούς ευθύνης που δεν ρυθμίζονται από τα
παρόντα Άρθρα
Οι εφαρμοστέοι κανόνες διεθνούς δικαίου συνεχίζουν να διέπουν
ζητήματα ευθύνης Κρατών για διεθνώς άδικες ενέργειες, στην έκταση που
τα τελευταία δεν ρυθμίζονται από τα παρόντα Άρθρα.
Άρθρο 57 - Ευθύνη Διεθνών Οργανισμών
Τα παρόντα Άρθρα εφαρμόζονται με την επιφύλαξη κάθε ζητήματος
σχετικού με την ευθύνη Διεθνούς Οργανισμού ή την ευθύνη Κράτους για τη
συμπεριφορά Διεθνούς Οργανισμού σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Άρθρο 58 - Ατομική ευθύνη
Τα παρόντα Άρθρα εφαρμόζονται με την επιφύλαξη κάθε ζητήματος
σχετικού με την ατομική ευθύνη προσώπου που ενεργεί για λογαριασμό
Κράτους σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Άρθρο 59 - Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών
Τα παρόντα Άρθρα εφαρμόζονται με την επιφύλαξη των διατάξεων του
Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών.