ΑΚΡΙΒΕΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΟ

Έχει υπογραφεί
ψηφιακά από τον/την:
Georgios Kostogiannis
2023-03-03 Αθήνα, 02/03/2023
12:18:24+02:00
Αρ. Πρωτοκόλλου: 11032/2023

Αθήνα, 2 Μαρτίου 2023

E-mail: grafeiosynigorou@synigoros.gr

Προς
Κ. Βασίλειο Διγαλάκη
Πρόεδρο Διαρκούς Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής των Ελλήνων
E-mail: v.digalakis@parliament.gr

Θέμα: Παρατηρήσεις του Συνηγόρου του Πολίτη επί του σχεδίου νόμου με τίτλο «Ζούμε
αρμονικά Μαζί-Σπάμε τη Σιωπή: Ρυθμίσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και
του εκφοβισμού στα σχολεία και άλλες διατάξεις»

Αξιότιμε κ. Πρόεδρε,
Δια του παρόντος υπομνήματος, σας γνωρίζω, και δι’ υμών και στα μέλη της Διαρκούς
Επιτροπής, τις παρατηρήσεις της Ανεξάρτητης Αρχής του Συνηγόρου του Πολίτη επί των
διατάξεων του Μέρους Β’ του εν θέματι σχεδίου νόμου, για την πρόληψη και την
αντιμετώπιση της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού.
Κατ’ αρχήν, ο Συνήγορος του Πολίτη, στο πλαίσιο του θεσμικού του ρόλου για την προάσπιση
και προαγωγή των δικαιωμάτων του παιδιού, σύμφωνα με το ν. 3094/2003, χαιρετίζει την
πρωτοβουλία του Υπουργείου για την πρόληψη και αντιμετώπιση της βίας και του
εκφοβισμού στα σχολεία.
Η Ανεξάρτητη Αρχή διαθέτει εκτεταμένη εμπειρία στα ζητήματα της σχολικής
καθημερινότητας και των προκλήσεων της ενδοσχολικής βίας, λόγω του χειρισμού
αναφορών για τον χώρο της εκπαίδευσης. Παράλληλα, βρίσκεται σε διαρκή επαφή με τη
σχολική κοινότητα, μέσω συστηματικών επισκέψεων σε σχολεία, συζητήσεων με
μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς και γονείς/κηδεμόνες, με στόχο την ενημέρωση και
ευαισθητοποίηση ως προς το περιεχόμενο της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του
Παιδιού (ΔΣΔΠ), όπως κυρώθηκε από τον υπερνομοθετικής ισχύος ν. 2101/1992, την
υποστήριξη της εκπαιδευτικής κοινότητας για τη διαχείριση προβλημάτων που ανακύπτουν
στην καθημερινότητα του σχολείου αλλά και την ανατροφοδότηση της Αρχής.
Με αφετηρία την πολύχρονη αυτή εμπειρία και με γνώμονα την εξυπηρέτηση του βέλτιστου
συμφέροντος του παιδιού, όπως αυτό κατοχυρώνεται στο άρ. 3 της ΔΣΔΠ, η Αρχή έχει
υποβάλει σειρά προτάσεων προς το Υπουργείο Παιδείας, σχετικά με πληθώρα θεματικών
που άπτονται των άρθρων 3, 12, 19, 28 και 29 της ΔΣΔΠ, όπως, ενδεικτικά, της κατάρτισης
των σχολικών κανονισμών και της ενίσχυσης της δημοκρατικής σχολικής διοίκησης για την
εύρυθμη λειτουργία του σχολείου1, της διαχείρισης και επίλυσης των κρίσεων εντός του
σχολικού περιβάλλοντος με τη σχολική διαμεσολάβηση -σε συνέχεια της οποίας
δημοσιεύθηκε η υπ’ αριθ. 18890/ΓΣ2011 εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας-, της

1 https://old.synigoros.gr/resources/keimeno-parathrhsewn-synhgoroy.pdf

1
κλιμάκωσης των παιδαγωγικών μέτρων προς το συμφέρον των μαθητών/τριών και της
διασφάλισης εγγυήσεων κατά την επιβολή του μέτρου της αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος,
της εκπαιδευτικής ένταξης των παιδιών προσφυγικής μεταναστευτικής προέλευσης στο
σχολείο2, καθώς και την εξασφάλιση της απρόσκοπτης πρόσβασης των παιδιών με αναπηρίες
ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στην εκπαιδευτική διαδικασία3, της αποσαφήνισης του
ρόλου των ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών που υπηρετούν στις σχολικές μονάδες,
ώστε να διευκολύνεται η επαφή τους με τους/τις μαθητές.

Με αφορμή το υπό συζήτηση σχέδιο νόμου, ο Συνήγορος επισημαίνει, ότι, ιδίως μετά την
περίοδο ισχύος των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας4, παρατηρείται αύξηση των
φαινομένων έντασης στα σχολεία, τα οποία δεν σχετίζονται μόνο με την εκδήλωση βίας,
αλλά συνολικά με την επικοινωνία στις σχολικές μονάδες, καθώς και τα διαφαινόμενα
σοβαρά ελλείμματα στις σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ παιδιών, εκπαιδευτικών και γονέων,
κ.ά. Περαιτέρω, από τις επισκέψεις σε σχολικές μονάδες και τις επιμορφώσεις
επαγγελματιών, προκύπτει, ότι οι εκπαιδευτικοί εν μέρει λόγω και της απουσίας
πρωτοβουλιών συστηματικών και καθολικών επιμορφώσεων, αισθάνονται, ότι στερούνται
καθοδήγησης και υποστήριξης σε αρκετά ζητήματα της σχολικής ζωής (διαχείριση κρίσεων,
παραπομπή περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, σύμφωνα με το άρθρο 23 του ν.
3500/20065, συνεργασία με άλλες υπηρεσίες της κοινότητας, όπως οι κοινωνικές υπηρεσίες
των δήμων κ.λπ.), ενώ οι μαθήτριες και οι μαθητές διατυπώνουν συχνά την πεποίθηση πως
δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη στο σχολικό περιβάλλον και ότι τα μαθητικά συμβούλια
υπάρχουν προσχηματικά, χωρίς να ενημερώνει κανείς τους/τις εκπροσώπους για τις
υποχρεώσεις, τα δικαιώματα και συνολικά το πλαίσιο λειτουργίας τους.
Οι συχνές τροποποιήσεις της νομοθεσίας και του πλαισίου -παρά τις καλές προθέσεις-
επιτείνουν την ανασφάλεια που βιώνουν τα μέρη της εκπαιδευτικής κοινότητας, ενώ η

2 Ενδεικτικά, το πόρισμα του Συνηγόρου για την εκπαιδευτική ένταξη παιδιών που διαβιούν σε Δομές και ΚΥΤ
του Υπουργείου Μετανάστευσης & Ασύλου. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα
https://www.synigoros.gr/el/category/paidi/post/ekpaideytikh-enta3h-paidiwn-poy-diabioyn-se-domes-kai-kyt-
toy-ypoyrgeioy-metanasteyshs-and-asyloy
3 Ενδεικτικά, το πόρισμα του Συνηγόρου αναφορικά με τα προσκόμματα στην εκπαιδευτική ένταξη μαθητριών

και μαθητών και αναπηρία ή/και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα
https://www.synigoros.gr/el/category/paidi/post/porisma-or-sobara-proskommata-sthn-enta3h-sth-genikh-
ekpaideysh-ma8htriwn-kai-ma8htwn-me-anaphria-h-kai-eidikes-ekpaideytikes-anagkes
4 Ειδικά για τις επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων της πανδημίας στα δικαιώματα του παιδιού, η έκθεση του

Συνηγόρου και της UNICEF είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα

https://www.unicef.org/greece/media/1981/file/%CE%9F%CE%B9%20%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%80%CF%84
%CF%8E%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82%20%CF%84%CF%89%CE%BD%20%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B9%
CE%BF%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8E%CE%BD%20%CE%BC%CE%AD%CF%84%CF%8
1%CF%89%CE%BD%20COVID-
19%20%CF%83%CF%84%CE%B1%20%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%8
4%CE%B1%20%CF%84%CE%BF%CF%85%20%CE%A0%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D.%20%20
.pdf
5 Σύμφωνα με το άρθρο 23 του ν.3500/06 «Εκπαιδευτικός ή μέλος του Ειδικού Εκπαιδευτικού Προσωπικού (Ε.Ε.Π.)

ή του Ειδικού Βοηθητικού Προσωπικού (Ε.Β.Π.) της πρωτοβάθμιας ή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ο οποίος, κατά
την εκτέλεση των καθηκόντων του, με οποιονδήποτε τρόπο πληροφορείται ή διαπιστώνει ότι έχει διαπραχθεί σε
βάρος μαθητή έγκλημα ενδοοικογενειακής βίας, ενημερώνει, χωρίς καθυστέρηση, τον διευθυντή της σχολικής
μονάδας.Ο διευθυντής της σχολικής μονάδας ανακοινώνει, αμέσως, την αξιόποινη πράξη στον αρμόδιο
εισαγγελέα, σύμφωνα με τις διατάξεις της παραγράφου 1 του άρθρου 37 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, ή στην
πλησιέστερη αστυνομική αρχή…».

2
πολυπλοκότητα του διοικητικού έργου, ιδίως για τους διευθυντές των σχολικών μονάδων,
φαίνεται, ότι δυσχεραίνει την εκπλήρωση του πολύτιμου παιδαγωγικού τους ρόλου.
Περαιτέρω, ο Συνήγορος έχει διαπιστώσει πως οι περισσότερες σχολικές μονάδες
καταρτίζουν τους σχολικούς κανονισμούς δίχως να προηγηθεί συζήτηση με τα μέλη της
σχολικής κοινότητας -σύμφωνα και με τις προβλέψεις του άρθρου 37 ν. 4692/2020- ενώ λίγες
είναι οι σχολικές μονάδες που επενδύουν σε προγράμματα σχολικής διαμεσολάβησης για
την αντιμετώπιση της βίας και της επιθετικότητας μεταξύ των μαθητριών/μαθητών, όπως
προβλέπεται στην υπ’ αρ. 18890/ΓΣ2011 εγκύκλιο6 του Υπουργείου Παιδείας, επικαλούμενες
την έλλειψη επαρκούς χρόνου.
Στην κατεύθυνση της ευαισθητοποίησης και ενδυνάμωσης, στην οποία κινείται και η
παρούσα πρωτοβουλία, εκτιμάται, ότι θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν και προηγούμενες
προσπάθειες, που φαίνεται να έχουν αποδυναμωθεί, όπως το Παρατηρητήριο Πρόληψης της
Σχολικής Βίας και του Εκφοβισμού, που ιδρύθηκε με την υπ’ αρ. 159704/Γ7/2012 απόφαση
του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, αλλά φαίνεται να είναι αδρανές.
Το ελληνικό σχολείο, εξάλλου, φαίνεται να βιώνει μια αμφιθυμία ως προς τον ρόλο που θα
μπορούσαν να διαδραματίσουν οι εξειδικευμένοι/ες επαγγελματίες, με τους/τις οποίους/ες
ενισχύθηκε τα τελευταία χρόνια, καθώς εμφανίζεται εν μέρει φοβικό σε ό,τι αφορά την
επαφή των μαθητών/τριών με το προσωπικό αυτό (έστω και σε επίπεδο πρώτης επαφής).
Παράλληλα, ο πολύτιμος ρόλος του/της ψυχολόγου και του/της κοινωνικής λειτουργού,
χρήζει σαφούς ενδυνάμωσης τόσο με τη διασφάλιση της παρουσίας εξειδικευμένων
επαγγελματιών σε όλες τις σχολικές μονάδες ανεξαιρέτως και με σταθερή παρουσία καθ΄
όλη τη διάρκεια της εβδομάδας όσο και με την επιδίωξη της σταθερότητας στα πρόσωπα
αναφοράς αυτά που υπηρετούν σήμερα με ολιγόμηνες συμβάσεις, ώστε να επιτυγχάνεται η
εξοικείωση με τη σχολική μονάδα, να καλλιεργείται η εμπιστοσύνη των μαθητών/τριών και,
τελικά, να ασκείται το παρεχόμενο υποστηρικτικό έργο πραγματικά λειτουργικά προς το
συμφέρον της σχολικής κοινότητας.
Στην έλλειψη επαρκών εργαλείων φαίνεται να έχουν συμβάλει, τέλος, η απομόνωση του
σχολείου από την κοινότητα, με τους υποστηρικτικούς φορείς της οποίας συχνά δεν είναι
εξοικειωμένο ή εμφανίζει επιφυλακτικότητα για συνεργασία (λ.χ. Ομάδες Προστασίας
Ανηλίκων Δήμων, Κοινωνικές Υπηρεσίες, Κέντρα Πρόληψης), αλλά και η αγωνία και, ενίοτε,
απροθυμία ενεργοποίησης θεσμών του ίδιου του εκπαιδευτικού συστήματος, λόγω φόβου
δίωξης σε βάρος εκπαιδευτικών ή, γενικότερα, των αρνητικών αντιδράσεων των
γονέων/κηδεμόνων μαθητών/τριών που χρήσουν αξιολόγησης, πλαισίωσης και
υποστήριξης.

Με αφετηρία τις παραπάνω βασικές διαπιστώσεις του Συνηγόρου ως προς τις θετικές μέχρι
σήμερα πρωτοβουλίες αλλά και τα υφιστάμενα κενά σε συνδυασμό με τις διαρκώς
εντεινόμενες ανάγκες που απορρέουν από μία εικόνα κλιμακούμενης έντασης και
δυσαρμονίας λόγω –μεταξύ άλλων της ενδοσχολικής βίας- διατυπώνονται οι ακόλουθες
παρατηρήσεις και αντίστοιχες προτάσεις της Αρχής:

6 Η υπ’αριθ. 18890/ΓΣ2011 εγκύκλιος του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων είναι διαθέσιμη στην
ιστοσελίδα
https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2011/egkyklios_prolhpsh_antimetwpish__biasepithetikothmathht
wn_110214.pdf

3
Πριν την κατ’ άρθρο παράθεση των παρατηρήσεων της Αρχής, σκόπιμο είναι να επισημανθεί,
ότι, παρά τις σχετικές συστάσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ για εξασφάλιση της ουσιαστικής
συμμετοχής των παιδιών σε αποφάσεις που τα αφορούν, όπως οι συστάσεις αυτές
περιλήφθηκαν στις καταληκτικές παρατηρήσεις για τη χώρα μας7, απουσιάζει η διαβούλευση
με τα παιδιά κατά το στάδιο της εκπόνησης του σχεδίου.
Άρθρο 4
Ο ορισμός της «ενδοσχολικής βίας» και του «εκφοβισμού» γίνεται με ενιαίο τρόπο, δηλαδή
χωρίς διαφοροποίηση μεταξύ των δύο διαφορετικών εννοιών, με αποτέλεσμα την πρόκληση
σύγχυσης αναφορικά με την ορολογία και κατ’ επέκταση τον χαρακτηρισμό των πράξεων.
Η έννοια της σχολικής βίας, που είναι ευρύτερη του σχολικού εκφοβισμού, περιλαμβάνει και
μεμονωμένες πράξεις και συμπεριφορές που εμπεριέχουν βία και προέρχονται από
μαθητές/τριες, εκπαιδευτικούς ή και γονείς/κηδεμόνες ή στρέφονται κατά αυτών. Ως εκ
τούτου, εφόσον πρόθεση του σχεδίου αποτελεί η καταγραφή και διαχείριση όλων των
εκφάνσεων αυτών (όπως προκύπτει από την αναφορά σε συμπεριφορές εκπαιδευτικών στο
εν λόγω άρθρο), ανεξάρτητα από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα και την βαρύτητα των
περιστατικών (δηλ. από το εάν πρόκειται για σχολικό εκφοβισμό ή μεμονωμένες πράξεις
μειωμένης απαξίας), επιβάλλεται η σαφής διάκριση και αναφορά του τρόπου καταγραφής,
αναφοράς αλλά και διαχείρισης, προς αποτροπή σύγχυσης, παρερμηνειών και εσφαλμένων
προσεγγίσεων λόγω της έλλειψης ενός συνεκτικού πρωτοκόλλου διαχείρισης.
Με δεδομένη τη παράθεση περιπτωσιολογίας στο υπό συζήτηση σχέδιο νόμου, κρίνεται
σκόπιμο να αποσαφηνίζεται, ότι στην έννοια της σχολικής βίας και του εκφοβισμού
περιλαμβάνονται και συμπεριφορές που λαμβάνουν χώρα εκτός σχολικού χώρου (λ.χ.
επιθέσεις από συμμορίες ομηλίκων, διαδικτυακή παρενόχληση).
Άρθρο 6
Κρίνεται σκόπιμο στη παρούσα διάταξη να διευκρινιστεί, ότι, πέραν των μαθητών, των
γονέων και όσων ασκούν της επιμέλεια μαθητών, πρόσβαση στην πλατφόρμα καταγγελίας
έχουν και πρόσωπα που ασκούν εν τοις πράγμασι ή με βάση άλλου είδους αποφάσεις την
κηδεμονία μαθητή/τριας (λ.χ. εντεταλμένος επίτροπος ασυνόδευτου ανηλίκου, κοινωνικός
λειτουργός δομής φιλοξενίας που δεν έχει αναλάβει την επιμέλεια του ανηλίκου, σύλλογος
γονέων και κηδεμόνων). Η αυτή παρα5τήρηση αφορά και στη περ. δ) του άρ. 11.
Άρθρο 7
Προβληματισμό προκαλεί το γεγονός, ότι για την επεξεργασία και διαχείριση των αναφορών,
πέραν του Διευθυντή και του Συμβούλου σχολικής ζωής, απουσιάζει απουσιάζει αναφορά
στις ΕΔΥ, στους ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς των σχολείων κ.λπ.

7Οι πρόσφατες καταληκτικές παρατηρήσεις της Επιτροπής του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού για την
Ελλάδα, είναι διαθέσιμες
εδώhttps://tbinternet.ohchr.org/_layouts/15/treatybodyexternal/Download.aspx?symbolno=CRC%2fC%2fGRC%
2fCO%2f4-6&Lang=en

4
Άρθρο 8
Η διατύπωση της διάταξης ενδέχεται να προκαλέσει την αίσθηση δημιουργίας ή λειτουργίας
παράλληλου συστήματος χειρισμού αναφορών βίας και εκφοβισμού μέσω της ψηφιακής
πλατφόρμας και των οργάνων λήψης, διαχείρισης και επεξεργασίας της αναφοράς (σε
επίπεδο σχολικής μονάδας, Διεύθυνσης Εκπαίδευσης αλλά Υπουργείου), διαφορετικού από
εκείνο που ακολουθείται σε περίπτωση που η αναφορά/καταγγελία γίνει μέσω των
παραδοσιακών οδών λ.χ. καταγγελία στη Διεύθυνση Εκπαίδευσης, στη Διεύθυνση του
Σχολείου. Η κατάλληλη διευκρίνιση θα αποτρέψει σύγχυση ως προς την εμπλοκή και τον
ρόλο των οργάνων του εκπαιδευτικού συστήματος και ενδεχόμενη να αποδυνάμωση της
επιχειρούμενης μέσω του σχεδίου καταγραφής του φαινομένου της σχολικής βίας προς
επιστημονική αξιοποίηση.
Άρθρο 13
Η προτεινόμενη διάταξη δέον, όπως καταστήσει σαφές, ότι η διεύρυνση του κύκλου των
προσώπων που έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των παιδιών και των κηδεμόνων
τους, γίνεται αποκλειστικά για σκοπούς ερευνητικούς, η δε αξιοποίηση αφορά σε (ανώνυμες
ή/και) ανωνυμοποιημένες αναφορές.
Άρθρο 14
Ο Συνήγορος του Πολίτη καταθέτει την ανησυχία του, ότι οι υπεύθυνοι θα περιορίζονται κατά
την άσκηση του έργου τους λόγω φόβου απειλών και διώξεων,. Για το λόγο αυτό, κρίνεται
σκόπιμο να εξεταστούν διατάξεις διασφάλισης (λ.χ. θέσπιση ακαταδίωκτου), όπως έχει
προτείνει ο Συνήγορος ήδη, σε σχέση με τις αναφορές που υποβάλλονται στις αρμόδιες
αρχές από εκπαιδευτικούς, σύμφωνα με το άρθ. 23 του ν. 3500/2006.
Τέλος επισημαίνεται ότι στη διάταξη και γενικότερα στο σχέδιο δεν περιλαμβάνεται
σύστημα ενημέρωσης του πολίτη για την πορεία της διερεύνησης σε συνέχεια της αναφοράς
του ή την κατάληξη αυτής.

Ο Συνήγορος ευελπιστεί, ότι οι παραπάνω παρατηρήσεις του θα τύχουν αξιοποίησης στην

κατεύθυνση της ενίσχυσης της θετικής πρωτοβουλίας που αναλαμβάνεται με το σχέδιο
νόμου, για την προσέγγιση και διαχείριση της σχολικής βίας με συστηματικό και ολιστικό
τρόπο και με σταθερό γνώμονα τη διασφάλιση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.
Στην κατεύθυνση αυτή, η Αρχή παραμένει στη διάθεσή σας για οποιεσδήποτε διευκρινίσεις
αναφορικά με όσα εκτέθηκαν παραπάνω.

Με εκτίμηση

Ανδρέας Ι. Ποττάκης
Συνήγορος του Πολίτη