Wykład 2 - kwantyfikatory

^ _
Symbole , nazywamy odpowiednio kwantyfikatorem ogólnym, szczególnym (egzy-
x x
stencjalnym). Czytamy je następująco:
^
- dla każdego x
x
_
- istnieje takie (dla pewnego) x.
x
Zauważmy, że w definicji powyższej kwantyfikatorów nie został ustalony zasięg zmiennej
x. Nie wiemy, czy jest to liczba, czy zbiór, czy np. funkcja. Zazwyczaj jednak x należy do
jakiegoś
^ zbioru (przestrzeni)
_ i wówczas piszemy:
lub odpowiednio .
x∈X x∈X
W wielu podręcznikach, artykułach i w informatyce stosuje się inne oznaczenia kwantyfi-
katorów: ^
- dla każdego x należącego do X
x∈X
zastępujemy symbolem
∀ x ∈ X,
a _
- istnieje x należące do X
x∈X
zastępujemy symbolem
∃ x ∈ X.
Forma zdaniowa poprzedzona kwantyfikatorem staje sie zdaniem.
Mówimy, że
^
ϕ(x) jest zdaniem prawdziwym ⇐⇒ {x ∈ X : ϕ(x)} = X
x∈X
_
ϕ(x) jest zdaniem prawdziwym ⇐⇒ {x ∈ X : ϕ(x)} 6= ∅.
x∈X

Przykład 2.1. ^
x2 + 1 > 0
x∈R
^
x2 + 4x − 3 > 0
x∈R

Pierwsze zdanie jest oczywiście prawdziwe, ponieważ dla każdej liczby rzeczywistej nie-
równość jest spełniona. Drogie zdanie jest fałszywe, ponieważ np. dla x = −1 nierówność
nie jest spełniona.
Definicja 2.1. Zasięgiem kwantyfikatora (ogólnego lub szczególnego) nazywamy część
wyrażenia ujętą w parę jednakowych nawiasów z których pierwszy występuje bezpośrednio
po danym kwantyfikatorze.

1
Definicja 2.2. Zmienną x występującą w danym miejscu wyrażenia z kwantyfikatorem
nazywamy zmienną wolną wtedy i tylko wtedy gdy nie występuje w zasięgu żadnego
kwantyfikatora, którego wskaźnikiem jest x.
Definicja 2.3. Zmienna x jest związana przez dany kwantyfikator wtedy i tylko
wtedy gdy występuje w jego zasięgu i w zasięgu tym jest zmienną wolną.
Przykład 2.2. " #
^ _
(2x + 1 = 0) ⇒ (4x = 8)
x x
x - jest zmienną związaną przez kwantyfikator egzystencjalny. Nie jest zmienna wolną dla
kwantyfikatora ogólnego, chociaż występuje w jego zasięgu.
x - jest zmienną wolną dla kwantyfikatora ogólnego.
Uwaga 2.1. W przypadku zbiorów skończonych X = {x1 , x2 , . . . , xn } kwantyfikator ogól-
ny możemy uważać za uogólnienie koniunkcji, a szczególny za uogólnienie alternatywy.
^
ϕ(x) ⇐⇒ ϕ(x1 ) ∧ ϕ(x2 ) ∧ . . . ∧ ϕ(xn )
x∈X
_
ϕ(x) ⇐⇒ ϕ(x1 ) ∨ ϕ(x2 ) ∨ . . . ∨ ϕ(xn )
x∈X

Wszystkie rozważane do tej pory kwantyfikatory nazywamy kwantyfikatorami zwykły-

mi.
Definicja 2.4. Kwantyfikatory postaci
^
(1) ϕ(x)
x∈ψ(x)

_
(2) ϕ(x)
x∈ψ(x)

nazywamy kwantyfikatorami o zasięgu ograniczonym przez funkcję zdaniową

ψ(x)
Powyższe wyrażenia czytamy w następujący sposób:
(1) - dla każdego x spełniającego ψ(x) zachodzi ϕ(x)
(2) - istnieje x spełniające ψ(x) takie, że ϕ(x).
Przykład 2.3. Niech a ∈ Z ^_
2|ab
2|a b∈Z

Przykład 2.4. Niech x, y ∈ R ^ _

x+y =0
x>0 y<0

Kwantyfikatorami o zasięgu ograniczonym, możemy wyrazić przy pomocy kwantyfika-

torów zwykłych:
^ ^
(3) ϕ(x) ⇐⇒ [ψ(x) =⇒ ϕ(x)]
x∈ψ(x) x

2
 _ _
(4) ϕ(x) ⇐⇒ [ψ(x) ∧ ϕ(x)]
x∈ψ(x) x

Przykład 2.5.
!!
^ _ ^ _ ^ _
x > a ⇐⇒ (a ∈ Z ∧ x > a) ⇐⇒ (x ∈ Q) =⇒ (a ∈ Z ∧ x > a)
x∈Q a∈Z x∈Q a x a

Przykłady zapisywania definicji i twierdzeń matematycznych za pomocą

kwantyfikatorów

(1) Definicja granicy g ciągu liczbowego an

_^ _ ^ _^ _ ^ ^
lim an = g ⇐⇒
n→∞
(n > n0 ⇒ |an − g| < ) ⇐⇒ |an −g| < 
g >0 n0 ∈N n∈N g >0 n0 ∈N n∈N n>n0

(2) Warunek ciągłości funkcji f : R → R w punkcie x0 ∈ R

^ _ ^
((|x − x0 | < δ) ⇒ |f (x) − f (x0 )| < )
>0 δ>0 x∈R

Prawa rachunku kwantyfikatorów

^
(1) ϕ(x) =⇒ ϕ(x0 ), x0 ∈ X
x∈X _
(2) ϕ(x0 ) =⇒ ϕ(x)
_ x∈X ^
(3) ∼ ( ϕ(x)) ⇐⇒ ∼ (ϕ(x)) - prawo de Morgana
x∈X
^ x∈X
_
(4) ∼ ( ϕ(x)) ⇐⇒ ∼ (ϕ(x)) - prawo de Morgana
x∈X x∈X

_ Prawa rozkładu kwantyfikatorów:

_ _
(5) (ϕ(x) ∧ ψ(x)) =⇒ ϕ(x) ∧ ψ(x)
x
_ x
_ x
_
(6) (ϕ(x) ∨ ψ(x)) ⇐⇒ ϕ(x) ∨ ψ(x)
x
^ x
^ x
^
(7) (ϕ(x) ∧ ψ(x)) ⇐⇒ ϕ(x) ∧ ψ(x)
x
^ ^x ^x
(8) (ϕ(x) ∨ ψ(x)) =⇒ ϕ(x) ∨ ψ(x)
x
^ x^ x ^
(9) (ϕ(x) ⇔ ψ(x)) =⇒ ϕ(x) ⇔ ψ(x)
x x x

^Prawa
^ przestawiania
^ kwantyfikatorów
^ dla form dwuargumentowych:
(10) ϕ(x, y) ⇐⇒ ϕ(x, y)
x∈X y∈Y y∈Y x∈X
_ _ _ _
(11) ϕ(x, y) ⇐⇒ ϕ(x, y)
x∈X y∈Y y∈Y x∈X
_ ^ ^ _
(12) ϕ(x, y) =⇒ ϕ(x, y)
x∈X y∈Y y∈Y x∈X
Reguły negowania dla form dwuargumentowych:

3
  
^ ^ _ _
(13) ∼  ϕ(x, y) ⇐⇒ ∼ ϕ(x, y)
x∈X y∈Y x∈X y∈Y
 
^ _ _ ^
(14) ∼  ϕ(x, y) ⇐⇒ ∼ ϕ(x, y)
x∈X y∈Y x∈X y∈Y

Przykład 2.6. Brak implikacji w przeciwną stronę w (12)

_ ^ ^ _
x > y =⇒ x > y.
x∈R y∈R y∈R x∈R

Zauważmy, że następnik implikacji jest zdaniem prawdziwym dla każdego x, y ∈ R. Za-

tem implikacja niezależnie od poprzednika będzie zdaniem prawdziwym. Jeśli zmienimy
kolejność ^ _ _ ^
x > y =⇒ x > y,
y∈R x∈R x∈R y∈R
wówczas poprzednik implikacji jest zdaniem prawdziwym, a następnik jest zawsze zdaniem
fałszywym. Stąd druga implikacja nie jest prawdziwa.

Przykłady - zastosowania prawa de Morgana do definicji granicy ciągu

Ciąg an jest zbieżny do granicy g:
_^ _ ^
(n > n0 ⇒ |an − g| < ) .
g >0 n0 ∈N n∈N

Ciąg an nie jest zbieżny do granicy g:

^_ ^ _
(n > n0 ∧ |an − g| ­ ) .
g >0 n0 ∈N n∈N