Wykład 1.

Granica funkcji
Agnieszka Matylda Schlichtinger
Omawiany temat jest kontynuacją problemu granic dla ciągów liczbowych.
Ciągi to funkcje określone na zbiorze liczb naturalnych. Na tym wykładzie
rozważony zostanie przypadek ogólniejszy, funkcji określonych za zbiorze liczb
rzeczywistych R (lub podzbiorze tego zbioru). Wykład rozpocznie się od
podania definicji Heinego granicy funkcji:
Definicja 1. (Granica funkcji)
Mówimy, że funkcja f : D → R ( D ⊂ R )ma w punkcie x 0 (dopuszczalny jest
przypadek x 0=+ ∞ lub x 0=−∞ ¿ granicę g (skończoną lub nie), jeżeli dla każdego
ciągu ( x n ), takiego że x n ∈ D ,(x ¿ ¿ n ≠ x 0 )¿ oraz nlim x n=x 0, zachodzi:
→∞

lim f ( x n ) =g
n→∞

Powyższy fakt zapisuje się jako:

lim f ( x ) =g
x→ x 0

Jeżeli ponadto f ( x 0 ) =g, to mówi się, że funkcja jest ciągła w punkcie x 0 .

Należy zauważyć, że z teoretycznego punktu widzenia obliczanie granic funkcji
da się sprowadzić do obliczania granic ciągów. W rzeczywistości jednak
bezpośrednie przeniesienie metod nie zawsze jest możliwe, bowiem w definicji
1. mowa jest o dowolnym ciągu ( x n ). Oznacza to, że obliczenie granicy funkcji
dla jednego tylko ciągu dążącego do x 0 nie gwarantuje, że inny ciąg o granicy x 0
da tę samą granicę funkcji. Przykład obrazujący tę kwestię zostanie rozpatrzony
poniżej.
Przedstawionych zostanie kilka elementarnych przykładów obliczania granic.
Najłatwiejszą sytuację spotyka się w przypadku, gdy bezpośrednie podstawienie
liczby x 0 daje pewną liczbę.
Przykład 1. Oblicz:
x−2 x−2
lim oraz lim .
x →0 x−1 x →2 x−1

Wówczas:
x−2 0−2 x−2 2−2
lim = =2 oraz lim = =0.
x →0 x−1 0−1 x →2 x−1 2−1
Nie można jednak zastosować tego sposobu celem obliczenia granicy
przedstawionej w kolejnym przykładzie.
Przykład 2.
x−2
Oblicz lim x−1 .
x →1

W tym przypadku dla wartości bliskich 1 mianownik ułamka jest bliski zeru.
1
Jednym z możliwych ciągów dążących do 1, jest ciąg 1+ n . Wówczas zgodnie z
definicją granicy
1 1
1+ −2 −1
x−2 n n
lim =lim =lim =lim ( 1−n )=−∞
x →1 x−1 n→∞ 1 n →∞ 1 n→∞
1+ −1
n n
1
Jeżeli jednak ciągiem o którym mowa w definicji 1 będzie ciąg 1− n (również
dążący do 1), otrzymuje się
1 −1
1− −2 −1
x−2 n n
lim =lim =lim =lim ( 1+n ) =+ ∞
x →1 x−1 n→∞ 1 n→∞ −1 n→∞
1− −1
n n

Dla dwóch różnych ciągów granica jest inna, zatem granica nie istnieje w sensie
definicji 1.
W dalszej części wykładu odkryjemy jednak, że istnieją wówczas tak zwane
granice jednostronne.
Często w przypadku granic mamy do czynienia z sytuacją, gdy działanie
prowadzące do wyliczenia granicy nie jest wykonalne. Dzieje się tak wówczas
jeśli w analizowanym wyrażeniu występują granice ± ∞ lub też 0 powodujące
niemożność wykonania niektórych (zero w mianowniku) działań.
Przykład 3.
2 3
x −4 2 x −3 x +6
Oblicz lim oraz lim 3 2
.
x →2 x−2 x→ ∞ x +7 x −9

W pierwszym przypadku po próbie podstawienia w miejsce x liczby 2 otrzymuje

się wyrażenie nieokreślone, tj. 0 /0 . W takim przypadku można skorzystać ze
znanej tożsamości:
2 2
a −b = ( a−b ) ∙ ( a +b ) .

Stąd zaś
 2
x −4 ( x−2 ) ∙ ( x+ 2 )
lim =lim =lim ( x +2 )=4 .
x →2 x−2 x →2 x−2 x→ 2

Należy zauważyć, że skrócenie ułamka przez ( x−2 ) jest dopuszczalne, gdyż w

definicji 1. zakłada się, że ciąg x n nie może przyjmować wartości x n=x 0. Nie ma
więc przypadku dzielenia przez zero.
A zatem w przykładzie drugim, tj.
3
2 x −3 x +6
lim 3 2
x→ ∞ x +7 x −9

próba analizy licznika i mianownika osobno prowadzi do nieokreślonego

wyrażenia typu ∞ /∞ .
W takim przypadku jednym z proponowanych rozwiązań może być
wyciągnięcie najwyższej potęgi mianownika przed nawias. Po tym
przekształceniu otrzymuje się
3 6 3 3 6
3
x (2−
2
+ 3) (2− 2 + 3 )
2 x −3 x +6 x x x x
lim 3 2
= lim =lim .
x→ ∞ x +7 x −9 x →∞ 3 7 9 x →∞ 7 9
x (1+ − 3 ) (1+ − 3 )
x x x x
3 6 7 9
Ponieważ → 0 , 3 → 0 oraz →0 , 3 → 0 ,więc poszukiwana granica jest równa
x
2
x x x
2
=2.
1

Niektórych granic nie da się obliczyć w sposób elementarny. Mają one jednak
ważne znaczenie i niektóre z nich zostaną przytoczone w twierdzeniu 1.
Twierdzenie 1.

( )
x
1
lim 1+ =e ≈ 2 ,72 ,
x→ ±∞ x
1/x
lim ( 1+ x ) =e ,
x →0

sin x
lim =1 ,
x →0 x
x
a −1
lim =ln ⁡(a) dla a> 0 .
x →0 x

Korzystając z twierdzenia 1. można obliczyć wiele granic. Kilka przykładów

tego typu przedstawiono w przykładzie 4.
Przykład 4. Oblicz granice
 ( )
2x
1
a) lim 1+ x ,
x→ ∞

b) lim ( 1+ 2 x )1 / x ,
x →0
sin 2 x
c) lim 5 x ,
x →0
sin 4 x
d) lim sin7 x ,
x →0
x
e −1
e) lim ,
x →0 x
sinx
f) Wykaż, że lim x =0 .
x→ ∞

Rozwiązania:

[( ) ]
x 2

( )
2x
1 1 2
a) lim 1+ =lim 1+ =e ,
x→ ∞ x x→∞ x
( 1+ 2 x )1 / x =lim [ ( 1+2 x )1/(2 x) ] =e 2 ,
2
b) lim
x →0 x→ 0
sin 2 x sin 2 x 2 2
c) lim 5 x =lim 2 x ∙ 5 = 5 ,
x →0 x→0
sin 4 x sin 4 x x sin 4 x 7 x 4 4
d) lim sin7 x =lim x ∙ sin7 x =lim 4 x ∙ sin 7 x ∙ 7 = 7 ,
x →0 x→0 x →0
x
e −1
e) lim =ln e=1 ,
x →0 x

f) Ponieważ:
|x| | |
−1 sinx 1
≤
x
≤
|x|
oraz
1
|x|
→ 0 , więc |sinxx |→ 0 .
W wielu praktycznych zagadnieniach, a w szczególności w badaniu zmienności
funkcji przydatne okazuje się rozpatrywanie tak zwanych granic
jednostronnych. Ma to znaczenie zwłaszcza w przypadku występowania
asymptot pionowych. Asymptoty takie występują, jeżeli granice jednostronne
przyjmują wartości nieskończone.
Poniżej przedstawiona została definicja granicy jednostronnej w punkcie.
Definicja 2. ( jednostronna granica funkcji)
Mówimy, że funkcja f : D → R ( D ⊂ R ) ma w punkcie x 0 granicę prawostronną
(lewostronną) g (skończoną lub nie) jeżeli dla każdego ciągu ( x n ), takiego że
x n ∈ D , x n > x 0 , ( x n< x 0 ) oraz nlim x n=x 0, zachodzi:
→∞

lim f ( x n ) =g .
n→∞

Powyższy fakt zapisuje się jako

lim ¿
+¿
x→ x 0 f ( x ) =g ¿¿
Przykład 5.
lim ¿ lim ¿
Oblicz +¿
x→ 1
x−2
¿
oraz x→ 1
−¿ x−2
¿
.
x−1 x−1

Niech a nbędzie dowolnym ciągiem dążącym do zera, takim, że a n> 0 (przykład

takiego ciągu podano w przykładzie 2.). Niech ponadto x n=1+a n.
Wówczas x n → 1+¿. ¿ Dlatego też
lim ¿
+¿ x−2 1+an−2 1+an−2 an−1
x→ 1 =lim = lim = lim = lim ¿¿
x−1 n→ ∞ 1+an−1 n→ ∞ 1+an−1 n →∞ an n→ ∞

Nieformalnie można użyć symbolu ¿ na określenie analizowanej granicy.

lim ¿
W przypadku granicy x→ 1
x−2 −¿
¿
podobna analiza, ale z ciągiem a n< 0 prowadzi do
x−1
lim ¿
wniosku, że x→ 1
x−2
−¿
=+ ∞ ¿
.
x−1

Powyższą sytuację zaprezentowano na rysunku 1. Na rysunku tym nie

umieszczono asymptoty pionowej. Z asymptotą pionową (dwustronną) mamy do
czynienia wówczas gdy granice (dwustronne lub jednostronne)
lim f ( x ) =± ∞ .
±
x→ a

Taka sytuacja ma miejsce w rozpatrywanym przypadku. Asymptota pionowa

jest prostą o równaniu x=1. Rozpatrywana funkcja ma jeszcze jedną ciekawą
własność. Otóż
2 2
x (1− ) (1− )
x−2 x x
lim = lim = lim =1 .
x→ ±∞ x−1 x→ ± ∞ x (1−1/ x) x → ±∞ (1−1/ x)

W takiej sytuacji mówimy, że funkcja ma asymptotę poziomą. Ta asymptota jest

prostą o równaniu y=1.
x−2
Rys 1. Funkcja f ( x )= x−1
Poniżej zamieszczono kilka ćwiczeń dla studentów.
Zadanie 1. Oblicz granice:

( )
x
1
a ¿ lim 1+ ,
x→ ∞ 2x

b ¿ lim (1+ ) ,
1/ x
x
x →0 3

c ¿ lim (
cos 5 x )
sin 2 x
,
x→ 0

d ¿ lim (
tg 7 x )
tg 4 x
,
x→ 0

( )
4x
e −1
e ¿ lim .
x→0 x
 ( )
x
1
Zadanie 2. Z poniższego wykresu funkcji 1+ x , biorąc pod uwagę
granicę

( )
x
1
lim 1+ =e ≈ 2 ,72 ,
x→ ±∞ x
odczytaj równania będące równaniami asymptoty poziomej.

( ) dla x >0.
x
1
Rys 2. Funkcja f ( x )= 1+ x

Zadanie 3. Znajdź asymptoty pionowe i poziome funkcji

4x
e −1
.
x
sinx
Zadanie 4. Czy funkcja f ( x )= x ma asymptoty?