Analiza - egzamin ustny

Wiktoria Bronk, Sara Bojanowska

4 lutego 2020

1
1 Funkcja, pojęcie injekcji, surjekcji, bijekcji,
funkcja odwracalna
Definicja 1.0.1. Funkcją określoną na zbiorze X ⊂ R o wartościach w
zbiorze Y ⊂ R nazywamy przyporządkowanie każdemy elementowi x ∈ X
dokładnie jednego elementu y ∈ Y . Funkcję taką oznaczamy przez f : X −→
Y . Wartość funkcji f w punkcie x oznaczamy przez f (x)
Definicja 1.0.2. Injekcja : Mówimy, że funkcja f : D −→ R jest injekcją
( różnowartościowa) na D, gdy
∀x1 ,x2 ∈D x1 6= x2 ⇒ f (x1 ) 6= f (x2 )
Definicja 1.0.3. Surjekcja : O funkcjji f : X → Y mówimy, że jest prze-
kształceniem na (surjkcją), piszemy F : X → Y , jeżeli jej zbiór war-
tości f (X) pokrywa się z przeciwdziedziną Y , f (X) = Y . Zatem funckja
f : X → Y jest surkecją, gdy pełniony jest warunek:
∀y∈Y ∃x∈X y = f (x)
Definicja 1.0.4. Bijekcja - funkcja, która jest jednocześnie incjekcja i sur-
jekcją
Definicja 1.0.5. Funkcja odwracalna : Jeżeli funkcja f ma funkcję od-
wrotną f −1 , to funkcję f nazywamy funkcją odwracalną. Wniosek: Jeżeli
obrazem wykresu funkcji f : X → Y w symetrii względem prostej y = x jest
wykres funkcji przekształcającej pewien podzbiór X w Y , to funkcja f jest
odwracalna.
Definicja 1.0.6. Funcja odwrotna : Niech f : X → Y będzie różno-
wartościowa i na (bijekcja). Funkcją odwrotną do f nazywamy funkcję
f −1 : Y → X daną wzorem f −1 (y)) = x ⇔ f (x) = y

2 Zbiór ograniczony, kres zbiorów, zasada ist-

nienia kresów i jej konsekwencje
2.1 Ograniczoność
Definicja 2.1.1. Mówimy, że zbiór A ⊂ R jest ograniczny z góry, jeśli
∃M ∈R ∀x∈A x ¬ M

2
Definicja 2.1.2. Mówimy, że zbiór A ⊂ R jest ograniczny z dołu, jeśli

∃m∈R ∀x∈A x ­ m

Definicja 2.1.3. Mówimy, że zbiór A ⊂ R jest ograniczny, jeśli

∃M,m∈R ∀x∈A m ¬ x ¬ M

2.2 Kresy zbioru

Definicja 2.2.1. Niech A ⊂ R. Liczbę M ∈ R nazywamy kresem górnym,
jeśli

1. Ograniczenie górne
∀x∈A x ¬ M

2. (Najlepsze górne ograniczenie)

∀ε>0 ∃x0 ∈A M − ε < x0

Definicja 2.2.2. Niech A ⊂ R. Liczbę M ∈ R nazywamy kresem dolnym,

jeśli

1. Ograniczenie dolne
∀x∈A x ­ m

2. (Najlepsze dolne ograniczenie)

∀ε>0 ∃x0 ∈A m + ε > x0

2.3 Zasada istnienia kresów i jej konsekwencje

Każdy zbiór ograniczony z góry (niepusty) ma kres górny.
Każdy zbiór ograniczony z dołu (niepusty) ma kres dolny.

Zbiór posiadający kres górny posiada element największy.

Zbiór posiadający kres dolny posiada element najmniejszy.

3
3 Pojęcie ciągu liczbowego i podciągu, ciąg
ograniczony, monotoniczny
Definicja 3.0.1. Ciąg liczbowy jest to funkcja określona na zbiorze liczb
naturalnych.
an : N → R

Definicja 3.0.2. Podciągiem zbioru {an } nazywamy każdy ciąg postaci

b = an ◦ ϕ, gdzie ϕ : N → N jest dowolnym ciągiem rosnącym

ϕ : k ∈ N → ϕ(k) = nk ∈ N

b(k) = (an ◦ ϕ)(k) = an (ϕ(k)) = aϕ(k)

3.1 Ograniczoność
Definicja 3.1.1. Mówimy, że ciąg jest ograniczony z góry, jeżeli

∃M ∈R ∀n∈N an ¬ M

Definicja 3.1.2. Mówimy, że ciąg jest ograniczony z dołu, jeżeli

∃m∈R ∀n∈N an ­ m

Definicja 3.1.3. Mówimy, że ciąg jest ograniczony, jeżeli

∃M,m∈R ∀n∈N m ¬ an ¬ M

3.2 Monotoniczność
Definicja 3.2.1. Mówimy, że ciąg liczbowy {an } jest rosnący jeżeli

∀n∈N an+1 > an

Definicja 3.2.2. Mówimy, że ciąg liczbowy {an } jest malejący jeżeli

∀n∈N an+1 < an

4
4 Granica ciągu Twierdzenie o jednoznacz-
ności granicy. DOWÓD
4.1 Granica właściwa ciągu
Definicja 4.1.1. Mówimy, że ciąg {an } ma granicę g ∈ R jeżeli
∀ε>0 ∃N ∈N ∀n>N |an − g| < ε

4.2 Granica niewłaściwa ciągu

lim an = ∞ ⇔ ∀M >0 ∃n∈N ∀n>n0 an > M

n→∞
lim an = −∞ ⇔ ∀M >0 ∃n∈N ∀n>n0 an < −M
n→∞

4.3 Twierdzenie o jednoznaczności granicy

Ciąg liczbowy ma tylko jedmną granicę.
Dowód. Przypuśćmy, że istnieją dwie granice g1 , g2 ∈ R i g1 6= g2 , g2 > g1
ε
∀ε>0 ∃N1 ∈N ∀n>N1 |an − g1 | <
3
ε
∀ε>0 ∃N2 ∈N ∀n>N2 |an − g2 | <
3
|g1 − g2 | > 0

ε ε |g1 − g2 | |g1 − g2 | g2 − g1 g2 − g1
A = (g1 − , g1 + ) = (g1 − , g1 + ) = (g1 − , g1 + )
3 3 3 3 3 3
4g1 − g2 2g1 + g2
=( , )
3 3

ε ε g2 − g1 g2 − g1 2g1 + g1 4g2 − g1
B = (g2 − , g1 + ) = (g2 − , g2 + )=( , )
3 3 3 3 3 3

A∩B =∅

5
5 Twierdzenie o arytmetyce granic DOWÓD
1.
lim (f (x) + g(x)) = x→x
x→x0
lim f (x) + x→x
lim g(x)
0 0

2.
lim (f (x) − g(x)) = x→x
x→x0
lim f (x) − x→x
lim g(x)
0 0

3.
lim (cf (x)) = c( lim f (x)), gdzie c ∈ R
x→x0 x→x0

4.
lim (f (x) · g(x)) = ( lim f (x)) · ( lim g(x))
x→x0 x→x0 x→x0

5.
f (x) limx→x0 f (x)
lim = , o ile lim g(x) 6= 0
x→x0 g(x) limx→x0 g(x) x→x0

6.
lim (f (x))g(x) = ( lim f (x))limx→x0 g(x)
x→x0 x→x0

Dowód. Dla uproszczenia zapisu przyjmijmy, że

lim f (x) = a, lim g(x) = b

x→x0 x→x0

Oczywiście a, b ∈ R. Dla dowolnego ciągu (xn ) takiego, że xn ∈ A i xn 6= x0

dla wszystkich n ∈ N oraz xn → x0 , f (xn ) → a i g(xn ) → b. Wobec tego

f (xn ) ± g(xn ) → a ± b

f (xn ) · g(xn ) → a · b
f (xn ) a
→
g(xn ) b

6
6 Twierdzenie o trzech ciągach D
Jeżeli (od pewnego miejsca począwszy) mamy

an ¬ b n ¬ c n oraz lim an = g = lim cn

n→∞ n→∞

to otrzymujemy
lim bn = g
n→∞

Dowód. Niech dany będzie ε > 0 Zbieżność ciągów an oraz cn oznacza, że

można wskazać δ1 , δ2 ∈ N, takie, że dla dowolnego n > δ = max(δ1 , δ2 )
zachodzą nierówności

|an − g| < ε oraz |cn − g| < ε

Skąd na podstawie własności wartości bezwzględnej

−ε < an − g oraz cn − g < ε

czyli
g − ε < an oraz cn < g + ε
Na podstawie powyższych nierówności i z założeń twierdzenia dla dowolnego
n > max(δ, N ) zachodzi oszacowanie

g − ε < a n ¬ b n ¬ cn < g + ε

które jest równoważne

|bn − g| < ε
co oznacza, że
lim bn = g
n→∞

7 Twierdzenie Bolzano-Weierstrassa
Z każdego ciągu ograniczonego można wybrać podciąg zbieżny

7
8 Określenie liczby e D
Liczbę Eulera (zwaną również pod nazwą liczby Nepera) oznaczamy krót-
ko literą e. Wartość tej liczby można określić w przybliżeniu:
e = 2, 71828182845904523536028747135266249775724709369995...
Liczbę e można definiować na wiele różnych sposobów.
Najczęściej spotykana jest definicja wykorzystująca następującą granicę:
1 n
) =e
lim (1 +
n→∞ n
Równie często definiuje się liczbę e jako sumę szeregu:
∞
X 1 1 1 1
e= = 1 + + + + ...
n=0 n! 1! 2! 3!
Dowód. Zbieżności ciągu
Rozważmy ciąg (an ) = (1 + n1 )n
n ! ! !
1 n 1 n 1 n 1

an = 1 + =1+ + + ... + =
n 1 n 2 n 2 n nn
n 1 n(n − 1) 1 n(n − 1)....1 1
=1+ + + ... + =
1! n 2! n 2 n! nn
1 1 n−1 1 (n − 1)(n − 2) 1 (n − 1)...1
=1+ + + 2
+ ... + n−1
=
1! 2! n 3! n n! n
1 1 1 1 1 2 1 1 2 n−1
         
= 1+ + 1− + 1− 1− +...+ 1− 1− ... 1 −
1! 2! n 3! n n n! n n n
Analogicznie
1 1 1 1 1 2 n
      
an+1 = 1+ + 1− ++...+ 1− 1− ... 1 −
1! 2! n (n + 1)! n+1 n+1 n+1
Zatem an , an+1 oraz
1 1 1 1 1 1
2 ¬ a1 ¬ an ¬ cn := 1 + + + ... + ¬ 1 + 1 + + 2 + ... + n−1 =
1! 2!  n!n 2 2 2
1
1− 2 
1

=1+ 1 = 1 + 2 1 − n < 3, n ∈ N
1− 2 2
Tak więc 2 ¬ an < 3 dla wszystkich n ∈ N. Stąd ciąg (an ) jest rosnący i
ograniczony, jest zbieżny.

8
9 Punty skupienia ciągu, granica górna i dol-
na
9.1 Punkty skupienia
Punkt x0 jest punktem skupienia zbioru liczbowego X, jeżeli dowolnie
blisko x0 znajduje się nieskończenie wiele liczb ze zbioru X.

9.2 Granica górna

lim supan = maxS

n→∞

9.3 Granica dolna

lim inf an = minS

n→∞

10 Szeregi liczbowe, ciąg sum częsciowych i

suma szeregu D
10.1 Szereg liczbowy
Szeregiem liczbowym nazywamy parę {{an }, {bn }} ciągu an i oznacza-
my
∞
X
an
n=1

10.2 Ciąg sum częściowych

Sumą częściową nazywamy Sn
n
X
Sn = a1 + a2 + ... + an = ak
k=1

9
10.3 Suma szeregu

S = lim Sn
n→∞

11 Warunek konieczny zbieżności szeregu D

P∞
Jeśli szreg n=1 an jest zbieżny to,

lim an = 0
n→∞
Pn
Dowód. Niech Sn = i=0 ai będzie ciągiem sum częściowych szeregu. Z za-
łożenia wiemy, że
∃S∈R lim Sn = S
n→∞

Zauważmy, że
∀n∈N an = Sn − Sn−1
zatem

lim an = lim (Sn − Sn+1 ) = lim Sn − lim Sn−1 = S − S = 0

n→∞ n∈∞ n→∞ n→∞

12 Kryterium porównawcze, Cauchy’ego, s’Alamberta

Mamy dwa ciągi
∞
X
an
n=1
∞
X
bn
n=1

12.1 Kryterium porównawcze

X X
∀n­n0 (an ¬ bn ) ∧ bn − zbieny ⇒ an − zbieny
bn − rozbie00 ny
X X
∀n­n0 (an ¬ bn ) ∧ an − rozbieny ⇒

10
12.2 Kryterium Cauchy’ego
√
lim n
an = g
n→∞

dla
g > 1 − rozbieny
g < 1 − zbieny
g = 1 − kryteriumnie rozstrzyga

12.3 Kryterium D’Alemberta

an+1
lim =g
n→∞ an
dla
g > 1 − rozbieny
g < 1 − zbieny
g = 1 − kryterium nie rozstrzyga

13 Twierdzenie Leibniza (o zbieżności szere-

gów naprzemiennych). Zbieżnośc bezwzględ-
na i warunkowa
13.1 Twierdzenie Leibniza
Jeżeli

1. Ciąg an jest nierosnący

2. Ciąg limn→∞ an = 0

to ∞
(−1)n an
X
jest zbieny warunkowo
n=1

11
13.2 Zbieżność bezwzględna
P∞ n
n=1 (−1) an jest zbieżny bezwzględnie jeżeli
∞ ∞
|(−1)n an | =
X X
|an |jestzbieny
n=1 n=1

13.3 Zbieżność warunkowa

Jeżeli ∞ n
P
n=1 (−1) an nie jest zbieżny bezwzględnie, ale jest zbieżny to mó-
wimy, że jest zbieżny warunkowo.

14 Granica funckji (ε − δ )
Niech f : A → R, A ⊂ R. Mówimy, że f posiada granicę w punkcie x0 ∈ R
jeżeli
∀ε>0 ∃δ>0 ∀x∈S(x0 ) |x − x0 | < δ ⇒ |f (x) − g| < ε

15 Warunek Heinego. Twierdzenie o równo-

ważności def. granicy i warunku Heinego
D
15.1 Warunek Heinego
Mówimy, że liczbag jest granicą funkcji f w punkcie x0 jeżeli

∀{xn }⊂D,xn 6=x0 n→∞

lim xn = x0 ⇒ n→∞
lim f (xn ) = g

15.2 Twierdzenie o równoważności def. granicy i wa-

runku Heinego
Definicja Cauchy’ego i warunek Heinego są równoważne.
Dowód. (C → H). Dla danej dowolnie liczby ε > 0 dobierzmy z początku
liczbę δ > 0, która jej odpowiada na mocy definicji granicy. Mając δ dobie-
ramy wskaźnik N0 taki, że dla ∀n>N0 spełniona jest nierówność |xn − x0 | < δ
a więc i |f (xn ) − g| < ε|

12
(H → C) ⇔ (∼ C →∼ H). Przypuśćmy, że g nie jest granicą funkcji we
wspomnianym sensie. Wówczas dla pewnej liczby ε > 0 nie istniałaby już
odpowiednie δ > 0. Tj. Dla dowolnie małej δ znajdziemy zawsze wartość
x = x0 (różną od x0 ), dla której:
|x0 − x0 | < δ, ale|f (x0 ) − g| ­ ε
Weźmy ciąg liczb dodatnich δn dążący do zera. Na podstawie tego co powie-
dzieliśmy ∀δ=δn ∃x0 =x0n , że
|x0n − x0 | < δn , ale|f (x0n ) − g| ­ ε
z tych wyrazów można więc utworzyć ciąg:
x01 , x02 , ..., x0n , ...
dla którego:
|x0n − x0 | < δn
Ponieważ δn → 0, to x0n → x0
Z założeń twierdzenia wynika, że odpowiedni ciąg wartości funkcji:
f (x01 ), f (x02 ), ..., f (x0n ), ...
powinien dążyć do g, co nie jest możliwe, bo dla wszystkich n = 1, 2, 3, ...
mamy:
|f (x0n ) − g| ­ ε
Otrzymana sprzeczność dowodzi słuszności tezy.

16 Ciągłośc funkcji i warunek Heinego. Twie-

dzenie o równoważności def. ciągłości i wa-
runku Heinego D
16.1 funkcja ciągła w punkcie
Niech funkcja f będzie określona na otoczeniu O(x0 ). Mówimy, że funkcja
f jest ciągła w punkcie x0 , gdy:
lim f (x) = f (x0 )
x→x0

Obrazowo: funkcja jest ciągła w punkcie, gdy jej wykres nie ”przerywa się”
w tym miejscu.

13
16.2 (ciągłość w sensie Cauchy’ego)
Niech f : A → R oraz a ∈ A. Mówimy, że funkcja f jest ciagła w
punkcie a, jeżeli dla dowolnej liczby ε > 0 możemy znaleźć δ > 0 taką, że
dla wszystkich punktów x ∈ A spełniających warunek |x − a| < δ zachodzi
|f (x) − f (a)| < ε

∀ε>0 ∃δ>0 ∀x,a∈A (|x − a| < δ ⇒ |f (x) − f (a)| < ε)

Uwaga 1. - w punkcie a, w którym badamy ciągłość, zakładamy, że należy
on do dziedziny funkcji f - punkt a nie musi być punktem skupienia A - δ
dobieramy do liczby ε i punktu a(δ(ε, a))

16.3 ciągłość w sensie Heinego

Mówimy, że funkcja f : D → R jest ciągłą w punkcie x0 ∈ D ⇒

∀{xn }⊂D lim xn = x0 ⇒ lim f (xn ) = f (x0 )

n→∞ n→∞

16.4 Twiedzenie o równoważności def. ciągłości i wa-

runku Heinego
Jeżeli funkcja f jest ciągła w punkcie a, to równoważne są następujące
warunki:
∀(xn )⊂A lim xn = a → lim f (xn ) = f (a)
n→∞ n→∞

lim f (xn ) = f (a)

n→a

Dowód. Weźmy ciąg (xn )∞

n=1 taki, że xn 6= a oraz limn→∞ xn = a(∗).

Pokażemy, że limn→∞ f (xn ) = f (a).

⇐

Ustalmy ε > 0, z definicji w sensie Cauchy’ego wiemy, że istnieje taka

δ > 0, dla której z (∗) otrzymujemy:

∃n0 ∀n>n0 |xn − a| < δ.

Z definicji granicy funkcji

∀n>n0 |f (xn ) − f (a)| < ε

14
. Stąd: limn→∞ f (xn ) = f (a). ⇒
Dla dowodu nie wprost załóżmy, że ciągłość w sensie Cauchy’ego nie istnieje
(∼ (C)), tzn.:

∃ε>0 ∀δ>0 ∃x,a∈A |x − a| < δ ∧ |f (x) − f (a)| ­ ε

Rozważmy δ = n1 . Otrzymujemy:

1
∃xn ∈A |xn − a| < ∧ |f (xn ) − f (a)| ­ ε
n
Z założenia mamy ciąg (xn ) ⊆ A taki, że limn→∞ (xn ) = a, ale

∀n |f (xn ) − f (a)| ­ ε 6= n→∞

lim f (xn ) = f (a)

Otrzymaliśmy sprzeczność, co dowodzi prawdziwości implikacji.

17 Twierdzenie o ciągłości superpozycji

Niech f : A → R i g : B → R oraz f (A) ⊆ B. Jeżeli funkcja f jest ciagła
w punkcie a ∈ A oraz g jest funkcją ciągłą w punkcie b = f (a), to złożenie
g ◦ f : A → R jest funkcją ciągłą w punkcie a.
Dowód. Weźmy limn→∞ xn = a ∈ A.
Z ciągłości funkcji f i z definicji ciągłości otrzymujemy:

B 3 f (xn ) → f (a) ∈ B

następnie korzystając z ciagłości funkcji g mamy:

g(f (xn )) → g(f (a))

Zauważmy, że
g(f (a)) = g ◦ f
Udowodniliśmy, że złożenie funkcji ciągłych jest funkcją ciagłą.

15
18 Własności funckji ciągłych na odcinku do-
mkniętym D
Jeżeli funkcja f jest ciągła na przedziale domkniętym i ogranicznym [a, b],
to:
(a) jest ograniczona, tzn. istnieją stałe m, M takie, że m ¬ f (x) ¬ M dla
∀x∈[a,b]
(b) realizuje swoje kresy, tzn. istnieją punkty c, d ∈ [a, b] takie, że:

f (c) = infx∈[a,b] f (x) oraz f (d) = supx∈[a,b] f (x)

Dowód. (a)
Przypuśćmy, że funkcja f jest ciagła na przedziale [a, b], ale nie jest na nim
ograniczona. Istnieje wtedy ciąg punktów (xn ) liczb z przedziału [a, b] taki,
że
lim f (xn ) = −∞
lim f (xn ) = +∞ albo n→∞
n→∞

Załóżmy, że zachodzi pierwsza możliwość, ponieważ ciąg (xn ) jest ograniczo-

ny, więcz twierdzenia Bolzano-Weierstrassa wynika, że istniej podciąg zbież-
nytego ciągu. Przyjmiemy, że (xn ) jest tym podciągiem. Niech granicąciągu
(xn ) będzie x0 ∈ [a, b]. Z definicji ciągłości funkcji w punkcie x0 mamy

lim f (xn ) = ∞
n→∞

Otrzymujemy sprzeczność. Zatem funkcja f jest ograniczona na przedziale

[a, b].
Dowód. (b)
Przypuśćmy, że
∃d∈[a,b] ∀x∈[a,b] f (d) 6= M (f (x) < M )
Określamy funkcję
1
g : [a, b] → R oraz g(x) = >0
M − f (x)

Skoro g(x) jest ciagła, to jest też ograniczona. Zatem

1
∃N ∀x∈[a,b] <N
M − f (x)

16
Otrzymujemy:
1 1
M − f (x) > , czyli f (x) < M −
N N
Stąd:
1
∀x∈[a,b] f (x) < M − <M
N
otrzymujemy sprzeczność, zatem

∃d∈[a,b] M = f (d) = supx∈[a,b] f (x)

Dowód dla f (c) = infx∈[a,b] f (x) przebiega analogicznie.

19 Jednostajna ciągłość
Funkcjęf : A → R nazywamy funkcją jednostajnie ciągłą, jeżeli jest ciągła
w każdym punkcie dziedziny, tzn.

∀ε>0 ∃δ<0 ∀a,x∈A |x − a| < δ ⇒ |f (x) − f (a)| < ε

20 Różniczkowalność funckji, interpretacja geo-

metryczna
20.1 Iloraz różnicowy
Ilorazem różnicowym nazywamy wielkość opisującą przyrost funkcji na
danym przedziale.
Niech f : X → Y i x1 , x2 ∈ X. Wtedy ilorazem różnicowym nazywamy:
∆f f (x2 ) − f (x1 )
=
∆x x2 − x1
Mówimy, że jest to iloraz różnicy wartości funkcji w punktach x1 i x2 przez
róznicę argumentów, czyli przyrost wartośći funkcji (∆f ) przez przyrost ar-
gumentów (∆x)
. Geometrycznie iloraz różnicowy jest tangensem kąta nachylenia siecznej
wykresu funkcji f przechodzącej przez punkty A(x1 , f (x1 )) i B(x2 , f (x2 )) do
przyrostu wartośći argumentów ∆x.

17
20.2 Pochodna właściwa w punkcie
Niech funkcja f będzie określona następująco: f : X → Y . Pochodną
funkcji f w punkcie (x0 ) nazywamy granicę właściwą:

f (x) − f (x0 )
f 0 (x0 ) = lim
x→x0 x − x0
Inaczej możemy powiedzieć, że pochodna funkcji jest granicą ilorazu różni-
cowego ∆f
∆x
, gdy ∆x → 0 Wtedy zapisujemy:

f (x0 + ∆x) − f (x0 )

f 0 (x0 ) = lim
∆x→0 ∆x
Do oznaczenia pochodnej funkcji f w punkcie x0 stosowane są także sym-
bole:
df
(x0 ), Df (x0 )
dx

21 Warunek koneiczny różniczkowalności (cia-

głość) D
funkcji w punkcie !
Jeśli funkcja f : X → R jest różniczkowalna w punkcjie x0 ∈ X, to f jest
ciągła w punkcie x0 .
Dowód Niech funkcja f ma w punkcjie x0 pochodną. To onzacza, ze istnieje
granica limx→x0 f (x)−f
x−x0
(x0 )
. Mamy pokazać, że limx→x0 f (x) = f (x0 ), co jest
równoważne z limx→x0 [f (x) − f (x0 )] = 0. Mamy:

" #
f (x) − f (x0 )
limx→x0 [f (x) − f (x0 )] = limx→x0 · (x − x0 ) =
x − x0
" #
f (x) − f (x0 )
= limx→x0 · limx→x0 (x − x0 ) =
x − x0
= f 0 (x0 ) · 0 = 0.

Zatem funkcja f jest ciągła w punkcie x0

18
22 Różniczkowanie sumy, iloczynu i ilorazu
funckji D
O arytmetyce pochodnych
Jeżeli funckja f i g mają pochodne w punkcjie x0 , to:
(a) (f + g)0 (x0 ) = f 0 (x0 ) + g 0 (x0 )
(b) (f − g)0 (x0 ) = f 0 (x0 ) − g 0 (x0 )
(c) (f · g)0 (x0 ) = f 0 (x0 ) · g(x0 ) + f (x0 ) · g 0 (x0 )
0 0 (x )f (x )
(d) ( fg )0 (x0 ) = f (x0 )g(xg02)−g
(x0 )
0 0
, i ile g(x0 ) 6= 0
Dowody
Dla dowodó przyjmujemy: f 0 (x0 ) = limx→x0 f (x)−f (x0 )
x−x0
oraz g 0 (x0 ) = limx→x0 g(x)−g(x
x−x0
0)
.
(a) Udowodnimy wprost pierwszą własność:

P = f 0 (x0 ) + g 0 (x0 ) =
f (x) − f (x0 ) g(x) − g(x0 )
= limx→x0 + limx→x0 =
x − x0 x − x0
[f (x) + g(x)] − [f (x0 ) + g(x0 )]
= limx→x0 =
x − x0
= (f + g)0 (x0 ) = L.

(b) jest analogiczne do a

(c)

L = (f ◦ g)0 (x0 ) =
f (x) · g(x) − f (x0 ) · g(x0 )
= limx→x0 =
x − x0
f (x) · g(x) − f (x0 ) · g(x) + f (x0 ) · g(x) − f (x0 ) · g(x0 )
= limx→x0 =
x − x0
f (x) − f (x0 ) g(x) − g(x0 )
= limx→x0 · g(x) + f (x0 ) · =
x − x0 x − x0
= f 0 (x0 ) · g(x0 ) + f (x0 ) · g(x0 ) = P

19
(d)

f (x) f (x0 )
f g(x)
− g(x0 )
( )0 (x0 ) = limx→x0 =
g x − x0
f (x)·g(x0 )−f (x0 )·g(x)
g(x)·g(x0 )·(x−x0 )
= limx→x0 =
g(x) · g(x0 )
f (x)−f (x0 )
· g(x) − f (x0 ) · g(x)−g(x
x−x0 x−x0
0)

= limx→x0 =
g(x) · g(x0 )
f 0 (x0 ) · g(x0 ) − f (x0 ) · g(x0 )
= =P
g 2 (x0 )

23 twierdzenie o różniczkowaniu superpozy-

cji i funckji odwrotnej
Tw. Różniczkowanie superpozycji
Jeżeli funckje f i g mają pochodne odpowiednio w punkctach x0 i f (x0 ), to
ich złozenie g ◦ f ma pochodną w punkcie x0 oraz:

(g ◦ f )0 (x0 ) = g 0 (f (x0 )) · f 0 (x0 )

Tw. Różniczkowalnośc funkcji odwrotnej :

Jeżeli funckja f jest ciągła i ściśle monotoniczna na otoczeniu punktu x0 oraz
w tym punkcie ma pochodą różną od zera, to funckja odwrotna ma pochodną
w punkcie y0 = f (x0 ) oraz:
1
(f −1 )0 (y0 ) =
f 0 (x 0)

20
24 Ekstrema funkcji, warunek konieczny ist-
nienia ekstremum D
Twierdzenie Fermata (warunek konieczny istnienia ekstremum funkcji w
punkcie) Niech funkcja f (x) określona w pewnym przedziale [a, b] osiąga w
punkcie wewnętrznym x0 tego przedziału ekstremum (maksimum lub mini-
mum). Jeśli istnieje w tym punkcie pochodna skończona f 0 (x0 ) , to na pewno:
f 0 (x0 ) = 0
II warunek konieczny: Niech f : (a, b) → R będzie funkcją różniczkowal-
ną oraz x0 ∈ (a, b). Jeśli f przyjmuje minimum (odp. maksimum) lokalne w
punkcjie x0

25 Twierdzenia Rolle’a i Lagrange’a D

Twierdzenie Rolle’a
Załóżmy, że f : [a, b] → R jest funkcją ciągłą, taką, że pochodna f 0 (x) istnieje
w każdym punkcjie x ∈ (a, b). Jeżeli f (a) = f (b), to istnieje punkt pośredni
c ∈ (a, b), taki, że f 0 (c) = 0 (innymi słowy, w przedziale (a, b) istneije punkt
krytyczny funkcji f ).
DOWÓD: Zgodnie z twierdzeniem Weierstrassa istnieją punkty x1 , x2 ∈ [a, b]
takie, że f (x1 ) = infx∈[a,b] f (x) oraz f (x2 = supx∈[a,b] f (x). Przypuśćmy, że
x1 ∈ (a, b); ponieważ w x1 funkcja f osiąga ekstremum (w istocie globalne
minimum), to f 0 (x1 ) = 0 na moecy twierdzenia Fermata. Kładąc c := x1 ,
kończymy dowód. Jeśli x1 ∈ / (a, b), tzn. x1 = a lub x1 = b, to możemy mieć
do czynienia z dwiema sytuacjami: (1) x2 ∈ (a, b) i wtedy analogidznie jak
powyżej f 0 (x2 ) = 0 co kończy dowód; lub (2) x2 = a, lub x2 = b. W sytuacji
(2) f (x1 ) = f (x2 ). Stąd wynika, że supx∈[a,b] f (x) = infx∈[a,b] ; to jednak
oznacza, że dunkacja f jest stała (bo zbiór jej wartości jest jednoelementowy).
A wobec tego, dla dowolnego punktu x ∈ (a, b), f 0 (x) = 0. Tak więc w każdym
z przypadków zachodzi teza.
Twierdzenie Lagrange’a
Przypuśćmy, że funkcja f : [a, b] → R jest ciągła oraz dla dowolnego x ∈ (a, b)
istnieje pochodna f 0 (x). Wówczaj istnieje punkt pośredni c ∈ (a, b), taki, że
f (b) − f (a) = f 0 (c)(b − a).
Oczywiście twierdzenie Lagrange’a uogólnia twierdzenie Rolle’a: mianowicie,
jeżeli f (a) = f (b), to f 0 (c) = 0.

21
DOWÓD: Rozważmy funkcję pomocniczą h : [a, b] → R daną wzorem

h(x) := [f (b) − f (a)]x − f (x)(b − a).

Widać natychmiast, że h jest funckją ciągłą oraz dla dowolnego x ∈ (a, b)

istnieje pochodna h0 (x). Ponadto h(a) = h(b). Wobec twierdzenia Rolle’a
istnieje c ∈ (a, b) taki, żę

0 = h0 (c) = [f (b) − f (a)] − f 0 (x0 )(b − a).

CKD.

26 Badanie monotoniczności za pomocą po-

chodnych -twierdzenie D
Twierdzenie Niech P będzie przedziałek i f : P → R funkcją róznicz-
kowalną. Wówczas:
(1) funkcja f jest niemalejąca ⇔ , gdy f 0 (x) ­ 0 dla dowolnego x ∈ P ;
(2) funkcja f jest nierosnąca ⇔ , gdy f 0 (x) ¬ 0 dla dowolnego x ∈ P ;
(3) jeśli f 0 (x) > 0 dla wszytskich x ∈ P , to funkcja f jest rosnąca;
(4) jeśli f 0 (x) < 0 dla wszytskich x ∈ P , to funkcja f jest malejąca.

DOWÓD: (1) Niech x ∈ P ; jeśli f nie maleje, to dla dowolnego h ∈ R

takiego, że x + h ∈ p, iloraz różnicowy f (x+h)−f h
(x)
jest nieujemny. Zatem
0
pochodna f (x), jako granica takich nieujemnych wyrażeń, jest liczbą nie-
ujemną. Na odwrót, jeśli x, x0 ∈ P oraz x < x0 , to - na mocy twierdzenia
Lagrange’a - istnieje punkt x0 ∈ (x, x0 ), taki, że

f (x0 ) − f (x) = f 0 (x0 )(x0 − x) ­ 0.

Wynika stąd, że f (x) ¬ f (x0 ). Dowód części (2) przebiega analogicznie,

(3) Jak wyżej, dla x, x0 ∈ P , jeśli x < x0 , to f (x0 ) − f (x) = f 0 (x0 )(x0 − x) > 0
(gdzie x0 ∈ (x, x0 )). Podobnie dla przypadku (4).

27 Reguła de L’Hospitala
Reguła de l’Hospital dla wymbolu nieoznaczonego 00 lub ∞ ∞
Jeżeli funckje f i g określone i różniczkowalne w S(x0 ) spełniają warunki:

22
1. limx→x0 f (x) = 0 (lub = ∞) i limx→x0 g(x) = 0 (lub = ∞), przy czym dla
kazdego x ∈ S(x0 )g(x) 6= 0,
0 (x)
2. istnieje granica limx→x0 fg0 (x) (właściwa lub niewłaściwa),
0
to istnieje limx→x0 fg(x)
(x)
i limx→x0 fg0 (x)
(x)
= limx→x0 fg(x)
(x)
.

28 Wzór Taylora z resztą w postaci Peano i

Lagrange’a
Prostsze znaleźnione w internetach
Jeżali f jest klasy C n w pewnym otoczeniu punktu x0 (tzn. w pewnym prze-
dziale otwartym I zawierającym punkt x0 ). Wtedy

f 0 (x0 )h f 00 (x0 )h2 f 000 (x0 )h3 f (n) (x0 )hn

f (x0 + h) = f (x0 ) + + + +· · ·+ + o(hn )
1! 2! 3! n!

Wzór z książki Kryszewski - Wykład Analziy matematycznej.... i z wykładu

NIech P będzie przedziałem, f : P → R, x0 ∈ P oraz n ∈ N. Jeżeli:
(1) funkcja f jest (n − 1) - krotnie różniczkowalna, tzn. dla każdego x ∈ P
istnieje f (n−1) (x);
(2) istnieje f (n) (x0 ),
to istnieje funkcja r zadana w otoczeniu 0 taka, że dla dowolnego h ∈ R
takiego, że x0 + h ∈ P ,
n
X f (k) (x0 ) k
f (x0 + h) = h + r(h),
k=0 k!

oraz limh→0 r(h)

hn
= 0. Innymi słowy, dla dowolnego x ∈ P
n
f (k) (x0 )
(x − x0 )k + R(x, x0 ),
X
f (x) =
k=0 k!
R(x,x0 )
gdzie limx→x0 (x−x0)
n = 0.

23
29 Warunki wystarczające istnienia ekstre-
mum
Warunki wystarczające istnienia ekstremum
Załóżmy, że w pewnym otoczeniu punktu x0 fukncja f (x) posiada pochodną
skończoną f 0 (x):
1. Jeżeli w tym otoczeniu x0 na lewo od x0 wartości pochodnej funkcji są do-
datnie, a na prawo od x0 ujemne - wtedy funckja przyjmuje maksiumym
w punkcjie x0 .
2. Jeżeli w tym otoczeniu x0 na lewo od x0 wartości pochodnej funkcji są
ujemne, a na prawo od x0 dodatnie - wtedy funckja przyjmuje minimum
w punkcjie x0 .

30 Funkcje wypukłe, punkty przegięcia wy-

kresu
Funckja wypukła def. Funckje nazywamy wypukłą (wypukłą ku doło-
wi) w przedziale I, gdy odcinek łączący dowolne dwa punkty wykresu funkcji
f zawężonej do przedziału I leży powyżej lub na wykresie tej funkcji . Śliśle
wypukła funkcja to odcinek leży powyżej wykresu. NIE LEŻY NA WYKRE-
SIE
Funkcja wklęsła Funkcję nazywamy wklęsłą (wypukłą ku górze) w prze-
dziale I, gdy odcinek łączący dowolne dwa punkty wykresy funkcji f zawężo-
nej do przedziału I leży poniżej lub na wykresie tej fukncji. ścisła wklędłość
tak jak wypukłość

Twierdzenie 1: o wypukłości i wklęsłości funkcji w przedziale

Niech I będzie dowolnym przedziałem.

Jeżeli dla każdego x ∈ I : f 00 (x) > 0, to funkcja jest ściśle wypukła w

I.
Jeżeli dla każdego x ∈ I : f 00 (x) ­ 0, to funkcja jest wypukła w I.
Jeżeli dla każdego x ∈ I : f 00 (x) < 0, to funkcja jest ściśle wklęsła w I.
Jeżeli dla każdego x ∈ I : f 00 (x) ¬ 0, to funkcja jest wklęsła w I.

24
Punkty przegięcia def. Niech f będzie ffukncją ciągłą w O(x0 ). Fukn-
cja f ma punkty przegięcia w x0 , gdy spełniony jest jeden z warunków:
1. fukncja f jest ściśle wypukła w S(x0− ) i ściśle wklęsła w S(x0+ ) , albo
2. funkcja f jest ściśle wklęsła w S(x0− ) i ściśle wypukła w S(x0+ )

25