Wzory redukcyjne dla kątów π2 +a

Wprowadzenie
Przeczytaj
Animacja
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Wzory redukcyjne dla kątów π2 +a

Źródło: dostępny w internecie: Obraz emememy z Pixabay.

Udowodnić wzory redukcyjne dla kątów π2 − α jest sosunkowo łatwo. Korzystamy wtedy
z własności trójkąta prostokątnego. W tej lekcji zastanowimy się, jak udowodnić wzory
redukcyjne dla kątów 2
π
+ α. Tym razem musimy skorzystać z bardziej zaawansowanyh
narzędzi. Przeanalizuj dokładnie dowody przedstawione w tej lekcji.

Twoje cele

Poznasz wzory redukcyjne dla kątów π2 + a.

Wykorzystasz definicje funkcji: sinus, cosinus i tangens oraz zależności między
funkcjami trygonometrycznymi do wyprowadzenia wzorów redukcyjnych dla kątów
π
2 + a.
Wykorzystasz wzory redukcyjne oraz inne własności funkcji trygonometrycznych do
rozwiązywania zadań.
Przeczytaj

Definicje funkcji trygonometrycznych

Już wiesz, że między funkcjami trygonometrycznymi różnych kątów zachodzą pewne
związki. Poznałeś wzory dla kątów π2 − α. Posłużymy się nimi w tym materiale.

Niech P = (x, y) będzie dowolnym punktem leżącym na końcowym ramieniu kąta

skierowanego β. Analizując poniższe slajdy przypomnimy definicje funkcji
trygonometrycznych.

Zajmijmy się teraz udowodnieniem poniższego twierdzenia.

Twierdzenie: o wzorach redukcyjnych dla kątów

Dla dowolnego kąta α zachodzą równości:

sin ( π2 + α) = cos α
cos ( π2 + α) = − sin α
tg ( π2 − α) = 1
tg α , o ile tg α ≠ 0.

Przeanalizujmy dwa dowody omawianego twierdzenia. Oba wykorzystują wzory dla kątów
π − α:
2

sin ( π2 − α) = cos α
cos ( π2 − α) = sin α
tg ( π2 − α) = 1
tg α , o ile tg α ≠ 0.

Dowód I

W pierwszym dowodzie, oprócz wzorów dla kątów π2 − α, wykorzystamy definicje funkcji

trygonometrycznych. Rozważmy kąty ( − α) i(  π + α) i umieśćmy je w układzie
π
2 2

współrzędnych. Dla przejrzystości zapisu oznaczmy kąt ( π2 − α) jako β. Wówczas

π = α + β  stąd β = π − α. Punkt P (x( π − α) i ( π + α), y)  jest dowolnym punktem
2 2 2 2

leżącym na końcowym ramieniu kąta skierowanego β natomiast punkt P (x', y') leży na
końcowym ramieniu kąta skierowanego ( π2 + α).
Zauważmy, że:

1. (β + α) + α α =
π +
2

2. punkty P (x, y) i P (x', y') są symetryczne względem osi Y . Zatem x' = −x a y = y'.
(β + α) + α =
π +α
2

Otrzymujemy zatem następujące równości:

y' y
sin ( π2 + α) = r =
r = sin β = sin( π 2
− α) = cos α
cos ( π2 + α) = x'
r =
−
r
x = − cos β = − cos( π 2
− α) = − sin α
y y
tg( π2 + α) = x =
−x = tg β = − tg( π 2
− α) = − 1
tg α.

Udowodniliśmy tym samym twierdzenie o wzorach redukcyjnych dla kątów.

Zauważmy, że wzoru tg( π2 + α) nie musimy wyprowadzać z definicji. Możemy  zastosować

poznany wcześniej związek między funkcjami trygonometrycznymi tego samego kąta:

tg α= sin α.
cos α

Podstawiając otrzymamy:

( π2 +α)
( π2 α) = α
α α.
sin
cos 1
tg + π +α) =
cos(
2
− sin α = −
tg

Przejdźmy do alternatywnego dowodu.

Dowód II
Tym razem skorzystamy z parzystości i nieparzystości odpowiednich funkcji
trygonometrycznych. Udowodnimy je na końcu tego materiału, w tym miejscu
przypomnijmy jedynie, że zachodzą równości:

α
sin(− ) = − sin α
α
cos(− ) = cos α
α
tg(− ) = − tg α.
Stąd otrzymujemy, że

sin( π2 + α) = sin( π2 α
− (− )) = cos(− ) = cos α α
cos( π2 + α) = cos( π2 α
− (− )) = sin(− ) = − sin α α
π + α) = tg( π − (−α)) =
α = − tg α .
1 1
tg( 2 2 tg(− )

Prześledzimy teraz przykłady.

Przykład 1

Wyznaczymy wartości funkcji trygonometrycznych dla kąta 56π .

Wykorzystamy wyprowadzone powyżej wzory.

sin 56π = sin 3π+2

6
π = sin( 3π +
6
2π ) = sin( π + π ) = cos π =
6 2 3 3
1
2

cos 56π = cos( π2 + π3 ) = − sin π3 = −√3

2

tg 56π = tg( π2 + π3 ) = − 1 1 √3
tg
π =− =− 3
3 √3

Przykład 2

π
Doprowadzimy do najprostszej postaci wyrażenie: sin α + cos( 2 + α) ⋅ cos2 α.

Wykorzystamy następujące wzory:

cos( π2 +α) = − sin α

sin2 α + cos2 α = 1 przekształconym do postaci sin2 α = 1 − cos2 α

Rozwiązanie:

sinα + cos( π2 + α) ⋅ cos2 α = sin α − sin α cos2 α =

= sin α(1 − cos2 α) = sin α sin2 α = sin3 α

Przykład 3
π
+α)
2
sin (
Uprościmy ułamek 2
π +α) .
1−cos(
2
W rozwiązaniu wykorzystamy, kolejno, wzory redukcyjne:

sin( π2 +α) = cos α

π
cos( 2 + α) = − sin α,

jedynkę trygonometryczną oraz wzór skróconego mnożenia:

a2 − b2 = (a − b)(a + b).
Możemy zapisać ciąg równości:
π +α)
α α α)(1+sin α)
= 1 − sin α.
2
sin ( 2
cos
2
1−sin (1−sin
π
2
= 1+sin α = 1+sin α = α
1−cos( +α) 1+sin
2

π +α)
można zapisać jako 1 − sin α.
2
sin (
Zatem wyrażenie 2
π
1−cos( +α)
2

Przykład 4

Udowodnimy, że dla dowolnego kąta α prawdziwa jest równość:

(2 sin α + sin( π2 + α)) + (− cos( π2 + α) − 2 cos α) = 5.

2 2

Będziemy przekształcać lewą stronę równości tak długo, aż dojdziemy do prawej.

L - lewa strona równości

P - prawa strona równości
L = (2 sin α + sin( π2 + α))2 + (− cos( π2 + α) − 2 cos α)2
P =5
Będziemy teraz przekształcać lewą stronę wyrażenia korzystając ze wzorów
π
sin( 2 + α) = cos α. Mamy więc, że

L = (2 sin α + sin( π2 + α))2 + (− cos( π2 + α) − 2 cos α)2 =

= (2 sin α + cos α) + (−(− sin α) − 2 cos α) =
2 2

= (2 sin α + cos α) + (sin α − 2 cos α)

2 2

Zastosujmy teraz wzory skróconego mnożenia:

a b2
( + ) = a2 + 2ab + b2 ,
(2 sin α + cos α)2 = 4 sin2 α + 4 sin α cos α + cos2 α
a b2
( − ) = a2 − 2ab + b2  ,
(sin α − 2 cos α)2 = sin2 α − 4 sin α cos α + 4 cos2 α.
 (2 sinα + cos α) + (sin α − 2 cos α) =
2 2

= 4 sin α + 4 sin α cos α + cos α + sin α − 4 sin α cos α + 4 cos α =

2 2 2 2

= 5 sin α + 5 cos α = 5(sin α + cos α) = 5.

2 2 2 2

Wykazaliśmy, że L = P więc równość jest prawdziwa.

Na zakończenie wróćmy do dowodu nieparzystości funkcji sinus i tangens oraz parzystości
funkcji cosinus. Chcemy pokazać, że dla dowolnego kąta α zachodzą równości:

sin(−α) = − sin α
cos(−α) = cos α

tg(−α) = − tg α

Narysujmy w układzie współrzędnych kąty skierowane α i −α oraz zaznaczmy punkty

P (x, y) i P (x', y') na ich ramionach końcowych.

Zauważmy, że punkty P (x, y) i P (x', y') są symetryczne względem osi X. Zatem x' = x a 
y' = −y
sin(−α) = yr = ' −

r
y
= sin α
cos(−α)

tg(−α) =
y ' −y α
x = ' x =

Udowodniliśmy zastosowane wzory.

Ważne!
 Oprócz poznanych przez Ciebie funkcji trygonometrycznych są również dwie funkcje
teraz już rzadko używane: secans i cosecans. Choć islamscy matematycy używali je już
w X wieku, to w Europie funkcję secans wprowadził dopiero Mikołaj Kopernik w dziele
„O obrotach sfer niebieskich”.

Słownik
wzory redukcyjne

wzory pozwalające wyrazić wartości funkcji trygonometrycznych dowolnego kąta α za

pomocą wartości funkcji kąta ostrego
Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z poniższą animacją i rozwiąż zadania.

Trwa wczytywanie danych...

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D1F2zuj70

Film nawiązujący do treści materiału dotyczącej wzorów redukcyjnych dla kątów pi

drugich plus a.

Polecenie 2

Wykorzystując wzory redukcyjne dla kątów π2 + α oblicz wartość wyrażenia:

sin 23π ⋅cos2 56π
tg 34π :tg 23π

Polecenie 3

Doprowadź do prostszej postaci:

1−sin2 ( π2 +α)
cos( π2 +α)⋅cos( π2 −α) .
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wiadomo, że sin α = 0, 25 oraz α ∈ (0; π2 ).

Oceń, czy poniższe równości są prawdziwe. Zaznacz równość prawdziwą.

 cos( π2 + α) = − 14

 sin( π2 + α) = − 14

 sin( π2 + α) = 0, 25

 cos( π2 + α) = 0, 25
Ćwiczenie 2 輸

Wiemy, że cos = ∈ 0;
α 135 oraz α ( π2 ).
Oceń, czy poniższe równości są prawdziwe. Zaznacz wszystkie równości prawdziwe.

 cos( π2 + α) = − 1213

 tg( π2 + α) = − 125

 sin( π2 + α) = 5
13

 tg( π2 + α) = − 125
Ćwiczenie 3 醙

Uzupełnij lukę w zdaniu odpowiednią liczbą.

O kącie ostrym α wiadomo, że tg α = √3 . Wynika stąd, że cos( π + α) = .

3 2

1
2 − √22 − 12
Ćwiczenie 4 醙

Ile wynosi wartość sin 34π ? Zaznacz poprawną odpowiedź.


√3
2


√3
3

1
 2


√2
2

Ćwiczenie 5 醙

Dokończ zdanie, wybierając poprawne odpowiedzi.

Dla kąta β =
5π prawdą jest, że:
6

 tg β = −√3

 tg β = − √33

 sin β = 1
2

 cos β = − 21
Ćwiczenie 6 醙

Dokończ zdanie, wybierając poprawną odpowiedź.

Wartość funkcji
8π wynosi:
cos3

 −0, 5
1
 2

 − √22

 − √23
Ćwiczenie 7 難

Uzupełnij tekst, wpisując odpowiednią liczbę w puste pole.

Wartość wyrażenia tg 194

π
wynosi .

Ćwiczenie 8 難

Wiemy, że cos( 2 + α) = − 178 oraz α ∈ (0; 2 ).

π π

Oceń, czy poniższe zdania są prawdziwe, czy fałszywe. Zaznacz wszystkie zdania prawdziwe.

 Wartość wyrażenia tg( 2 + α) + cosα wynosi − 136

π 135 .

 Wartość wyrażenia cos( 2 + α) − sin α wynosi 0.

π

 Wartość wyrażenia tg( 2 + α) + cos α wynosi

π 135
136 .

 Wartość wyrażenia cos( 2 + α) − sin α wynosi − 1716 .

π
Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Podfigurna

Przedmiot: Matematyka

Temat: Wzory redukcyjne dla kątów π2 + a

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

II. Wyrażenia algebraiczne.

Zakres podstawowy. Uczeń:

2 2 3 3
1. stosuje wzory skróconego mnożenia na: (a + b) , (a − b) , a2 − b2 , (a + b) , (a − b) ,
a3 − b3 , an − bn

VII. Trygonometria.

Zakres podstawowy. Uczeń:

1. wykorzystuje definicje funkcji: sinus, cosinus i tangens dla kątów od 0° do 180°,

w szczególności wyznacza wartości funkcji trygonometrycznych dla kątów 30°, 45°,
60°;
sin α
2. korzysta z wzorów sin2 α + cos2 α = 1, tg α = cos α
;

Zakres rozszerzony. Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,a

ponadto:

1. stosuje miarę łukową, zamienia miarę łukową kąta na stopniową i odwrotnie;

2. stosuje wzory redukcyjne dla funkcji trygonometrycznych;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii
kompetencje cyfrowe
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się

Cele operacyjne:
Uczeń:

poznaje różne sposoby dowodzenia wzorów redukcyjnych dla kątów π2 + a,

stosuje związki między funkcjami trygonometrycznymi tego samego kąta,
wykorzystuje poznane definicje i wzory do dowodzenia wzorów redukcyjnych,
analizuje przeprowadzone dowody twierdzeń,
analizuje metody dowodzenia twierdzeń oraz wybiera najefektywniejszą metodę.

Strategie nauczania:

konstruktywizm
konektywizm

Metody i techniki nauczania:

metoda tekstu przewodniego

burza mózgów
pokaz multimedialny

Formy pracy:

praca indywidualna,
praca w grupach,
praca całego zespołu.

Środki dydaktyczne:

komputery z dostępem do internetu,

projektor multimedialny,
e‐podręcznik,
arkusze papieru, pisaki

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

uczniowie przypominają definicje funkcji trygonometrycznych (zapisują je na tablicy)

uczniowie podają związki między funkcjami trygonometrycznymi (zapisują je na tablicy)
uczniowie podają wzory skróconego mnożenia (zapisują je na tablicy)
nauczyciel podaje temat i cele zajęć

Faza realizacyjna:

nauczyciel dzieli uczniów na 3‐osobowe grupy

każda z grup otrzymuje zadanie polegające na analizie materiału zawartego w sekcji
Przeczytaj metodą tekstu przewodniego
 uczniowie w grupach analizują dowody wzorów redukcyjnych dla kątów π2 + a oraz
przykłady zawarte w sekcji Przeczytaj
nauczyciel kontroluje pracę uczniów udzielając im wskazówek
po dyskusji zapisują udowodnione wzory i wnioski końcowe na tablicy
uczniowie oglądają animację i omawiają ją wraz z nauczycielem
uczniowie rozwiązują ćwiczenia interaktywne wskazane przez nauczyciela

Faza podsumowująca:

wybrani uczniowie prezentują rozwiązania ćwiczeń interaktywnych wskazanych przez

nauczyciela; uczniowie określają co było dla nich trudne lub niezrozumiałe
a nauczyciel udziela wyjaśnień
nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów,
ocenia aktywność uczniów

Praca domowa:

zadaniem uczniów jest wykonanie ćwiczeń interaktywnych, które nie zostały

rozwiązane na lekcji

Materiały pomocnicze:

Sinus, cosinus i tangens kąta ostrego

Wskazówki metodyczne:

Materiały zawarte w animacji uczniowie mogą wykorzystać w przygotowaniu się do lekcji.

Umożliwi im to wystąpienie na zajęciach w roli ekspertów.