Romantyzm

Dziady cz. II. Adam Mickiewicz.

1. Bohaterowie.
a) świat żywych – Guślarz (przewodnik chóru, prowadzący obrzęd dziadów, przywołuje
dusze zmarłych); chór wieśniaków i wieśniaczek (ludzie uczestniczący w obrzędzie dziadów);
Pasterka w żałobie (dziewczyna w żałobie, za którą podąża Widmo młodzieńca).
b) świat umarłych – Aniołki (duchy zmarłych dzieci: Józia i Rózi); widmo Złego Pana; Chór
Ptaków Nocnych (duchy chłopów zmarłych z winy Złego Pana); Dziewczyna – duch Zosi;
tajemnicze Widmo młodzieńca, które przybywa po zakończeniu obrzędu.
2. Przybywające dusze.
a) duchy lekkie (spalenie garści kądzieli)

 Józio i Rózia – proszą o ziarna gorczycy, bo za życia nie doznały cierpienia, więc nie
mogą doznać słodyczy w niebie. „Kto nie doznał goryczy ni razu, ten nie dozna
słodyczy w niebie”.
b) duchy ciężkie (zapalenie kotła wódki)

 Widmo Złego Pana – prosi o jadło i napoje. Cierpi męki wiecznego głodu i pragnienia,
jako karę za okrucieństwa. Kruk przypomina o biedaku, który został skazany przez
Złego Pana na chłostę za jedzenie jabłek z pańskiego sadu. Sowa przypomina o
ubogiej wdowie z dzieckiem, która w noc wigilijną zamarzła na drodze, bo Zły Pan
odmówił jej pomocy. „Kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie
pomoże”.
c) duchy pośrednie (spalenie poświęconego wianka)

 Duch Zosi, wiejskiej, dziewiętnastoletniej dziewczyny, która prosi o zabawę i miłość,

cierpi samotność i nudę, bo gardziła swymi zalotnikami. Unosi się między niebem i
ziemią, nie należąc do żadnego ze światów. Prosi o pomoc w dotknięciu stopami
ziemi. „Kto nie dotknął ziemi ni razu, ten nigdy nie może być w niebie”.
d) Widmo (mak i soczewica). Młodzieniec odziany w białą, żałobną koszulę z krwawiącym
sercem. Natarczywie wpatruje się w Pasterkę. Widmo nie było wezwane na obrzęd. Nie
odpowiada na pytania Guślarza. Po wyprowadzeniu Pasterki z kaplicy, widmo podąża za nią.
Milczy, ma pręgę na piersi.
3. Czas i miejsce akcji cz. 2 Dziadów to kaplica przycmentarna w Noc Zaduszną na Litwie.
Obrzęd Dziadów (pogański) polegający na przywoływaniu duchów czyśćcowych, by pomóc
im dostać się do nieba. U podstaw tych wierzeń, leży przekonanie o współistnieniu i
bezustannym przenikaniu się świata żywych i zmarłych. Dziady cz.2 jako ukazanie systemu
moralno-etycznego ludzi prostych, niewykształconych, żyjących w zgodzie z prawami natury.
Świat wierzeń prostych wieśniaków jest bardzo konsekwentny, wewnętrznie spójny,
powiązany z poczuciem sprawiedliwości, bezkompromisowym kodeksem moralnym.
Romantyzm

Historia każdego ducha ma podział na kategorię ducha, sposób przyzwania, winę, pokutę,
prośbę i przestrogę z pouczeniem. (Uporządkowana, prosta, schematyczna forma obrzędu).

Dziady cz. IV. Adam Mickiewicz.

1. Czas i miejsce akcji. Wieczór Dnia Zadusznego. W domu Księdza.
2. Bohaterowie.
a) świat być może umarłych:
Gustaw-Pustelnik – zjawa, „duch powrotny”, być może upiór. Ubrany w łachmany, na
skroniach trawa i liście. Nie wiadomo czy to zjawa, potępieniec czy żywy człowiek. Tuła się po
świecie, nie mogąc znaleźć spokoju, przeżywając na nowo swoje cierpienie. Bohater
romantyczny, bo przeżył, wielką, jedyną, ale nieszczęśliwą miłość, jest osamotniony, nie
widzi sensu życia po stracie ukochanej, niechęć do otaczającego go świata, bunt przeciw
przyjętym normom, obłęd, samobójstwo. Egotyzm – skupia się wyłącznie na własnych
przeżyciach, analizuje je, postrzega rzeczywistość przez pryzmat osobistych doświadczeń.
Marzenia Gustawa o idealnej miłości spowodował Ksiądz, dając mu książki Goethego,
Rousseau, Byrona.
Ma wiele cech łączących go z Werterem. Postrzega świat przez pryzmat poezji i marzeń, kult
miłości jedynej i wiecznej, samotność, bunt wobec otaczającego świata, nieszczęśliwa miłość,
obłęd, samobójstwo.
b) świat żywych:

 Ksiądz – obrządku grecko-katolickiego, dawny nauczyciel Gustawa, którego

rozpoznaje w osobie Pustelnika. Racjonalista. Człowiek doświadczony życiowo.
Wierzy w stały, niezmienny porządek. Tłumaczy zjawiska irracjonalne w sposób
racjonalny. Próbuje zrozumieć Gustawa, ale nie potrafi spojrzeń na świat jego oczami.
Oświeceniowy intelektualista, odrzuca prostą wiarę przodków, zakazuje obrzędu
dziadów. Jest stoikiem – osoba żyjąca zgodnie z zasadami rozumu, zachowująca
wewnętrzny spokój w trudnych sytuacjach.
 Dzieci – przebywają na plebanii podczas pojawienia się Pustelnika-Gustawa. Dzieci
Księdza. Dzieci wierzą w to, co Gustaw mówi o istnieniu duchów, w przeciwieństwie
do Księdza, rozumieją go.
3. Trzy godziny.
a) miłości. Rozpoczyna się o godzinie dziewiątej. Gustaw przeżywa szczęśliwe chwile, gdy
rodziło się jego uczucie. Miłość idealna, wieczna, niezniszczalna. Teoria bliźniaczych dusz,
gdzie ludzie są dwoma cząstkami jednej duszy i są sobie przeznaczeni. Jeśli dusze nie złączą
się na ziemi, to po śmierci. Jednak miłość Gustawa z początkowej euforii przyniosła mu tylko
cierpienie. Miłosny zawód Gustawa, bo idealizuje miłość. Wspomina książki, które
ukształtowały jego wyobrażenie miłości i nazywa je teraz książkami zbójeckimi. Lektura
sprawiła, że zaczął szukać boskiej kochanki, idealnej miłości. Gustaw żył w sferze marzeń,
fantazji. Miłość przyniosła mu niepokój, zamęt, okazała się nieprzezwyciężoną
Romantyzm

namiętnością. „Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy, i noc ma spokojną i dzień
nietęskliwy”. Gustaw nie jest w stanie zapomnieć o miłości.
Wymienia trzy rodzaje śmierci:
- pospolita, ze starości, choroby;
- powolna, bolesna, spowodowana rozstaniem się dwojga kochanków;
- „śmierć wieczna”, wieczne potępienie za grzechy.
Bohater doświadczył drugiego rodzaju śmierci, gdy ukochana wybrała życie z innym. Sam
Gustaw zgrzeszył jednak, popełniając samobójstwo. Obawia się o swój los, że jego
przeznaczeniem ma być śmierć wieczna.
b) rozpaczy. Godzina dziesiąta. Kur pieje, gaśnie jedna świeca na stole. Rozpoznanie Gustawa
i Księdza. Gustaw dalej rozpamiętuje swoją miłosną tragedię. Wspomina na przypadkowe
trafienie na wesele ukochanej. W pierwszej chwili jest wściekły, chce wtargnąć na przyjęcie,
po chwili bezsilnie pada w ogrodzie i rozpacza. Prawdopodobnie wtedy w ogrodzie Gustaw
popełnia samobójstwo. Nigdy nie pogodził się ze stratą, oskarża ukochaną o zniszczenie
więzów, które stworzył sam Bóg. Gustaw oskarża ukochaną o ulegnięcie presji otoczenia,
ślub z bogatym arystokratą. Zarzuca jej (i wszystkim kobietom) niestałość w uczuciach i
zamiłowanie do bogactwa. Oskarżenia o oziębłe serce i płytkość, wewnętrzną pustotę.
Gustaw popada w coraz większe szaleństwo, w końcu przebija sobie pierś sztyletem. Ku
przerażeniu Księdza, wciąż żyje. To już koniec męki Gustawa. Koniec boleści.
c) godzina przestrogi. Wybija jedenasta (zegar wybija każdą godzinę). Kur pieje drugi raz,
gaśnie druga świeca. Gustaw wyjawia cel swego przybycia. Nawiązuje do modlitwy Księdza w
początku utworu za duszę cierpiące w czyśćcu i pyta, dlaczego zakazał obchodzenia
uroczystości dziadów. Ksiądz-racjonalista uważa to za pogańskie święto, dawny zabobon,
który Kościół musi tępić. Gustaw próbuje przekonać Księdza, że świat ziemski i pozaziemski
mogą się przenikać, że duchy istnieją. W końcu Ksiądz zdaje sobie sprawę, że Gustaw jest
upiorem. Nieszczęśnik pokutuje za swój grzech. Kto się gubi w kochance, żyje jej życiem, i
po śmierci, traci własną bytność.
4. Konfrontacja dwóch światopoglądów: romantyka i racjonalisty. Spór czucia i rozumu.
Brak porozumienia między postawami, w sumie brak dialogu (Gustaw nie słucha Księdza).
Egotyzm u Gustawa widoczny, rozmawia głównie z samym sobą. Romantyk zarzuca
racjonaliście zamknięcie się na prawdziwe życie. Romantyk krytykuje racjonalistyczne
patrzenie na świat.
*Gustaw tłumaczy zdziwionemu Księdzu (sposób zgaśnięcia świecy), że natura, tak jak
człowiek ma swoje tajemnice.
W postawie Księdza następuje przełom, gdy rozpoznaje w Gustawie upiora. Przyznaje
wówczas, że istnieje inny wymiar bytu, który może przenikać się z rzeczywistym.
Romantyzm

Dziady cz. III.

1. Geneza utworu. Opublikowanie w Paryżu w 1832. Dedykowane przyjaciołom –
narodowej sprawy męczennikom. Adam przechodził duchowy kryzys wtedy, a Dziady
III to próba rozliczenia się Mickiewicza z samym sobą i przeszłością. Pierwsza
inscenizacja Kraków 1901.
2. Problematyka.
Dramat romantyczny, narodowy bo podejmuje tematykę narodowo-wyzwoleńczą,
martyrologię narodu polskiego. Dramat historyczny, bo oparty na autentycznych
wydarzeniach (aresztowania młodzieży polskiej z tajnych stowarzyszeń w 1823 r. i
represje cara). Ogrom carskich zbrodni.
Wymowa historyczno-polityczna związana z moralnym porządkiem, ujawniającym
odwiecznie toczoną walkę dobra ze złem.
Kult indywidualizmu. Romantyczny poeta Gustaw-Konrad stanie się reprezentantem
narodu.
Męczeńska historia Polaków, mesjanistyczna wizja ludzkich dziejów, gdzie nie tylko
możliwe będzie wyzwolenie narodu polskiego, ale zbawienie całej ludzkości.
MISTERIUM CHRZEŚCIJAŃSKIE bo zawarta typowo romantyczna koncepcja filozofii
dziejów. Ewolucja bohatera, z buntownika do człowieka walczącego według woli
bożej.
Polska wtedy była pod zaborami.
3. Ewolucja bohatera.
Tytuł łączy cały cykl, podkreśla ewolucję bohatera (Widmo cz. II, Gustaw cz. IV,
Konrad cz. III).
Gustaw-Konrad. Poeta. 1 listopada 1923 r. w celu więziennej dokonuje się w nim
metamorfoza z nieszczęśliwego kochanka w ucieleśnienie idei prometejskiej.
*Prometeizm – postawa moralna polegająca na poświęceniu się jednostki dla dobra
ogółu.
Konrad – jest pyszny, buntuje się wobec Boga i nie akceptuje jego woli. Chce
przewodzić. Jednostka wybitna. Chęć podporządkowania sobie narodu, pragnienie
władzy tyrańskiej. Silne poczucie zniewolenia.
4. Czas i miejsce akcji.
Romantyzm

Autentyczne wydarzenie, tj. uwięzienie Adama Mickiewicza wraz z najwybitniejszymi

działaczami Towarzystwa Filomatów w październiku 1823 r. i osadzenie ich w
klasztorze Bazylianów w Wilnie, zamienionym na więzienie.
Rok 1823 od 1 listopada czasem akcji.
Miejsce akcji to tereny nieistniejącej po III rozbiorze Rzeczypospolitej: Litwa (Wilno),
Polska (Warszawa), Ukraina (okolice Lwowa), Rosja (Petersburg).
Akcja utworu jest dwupłaszczyznowa, bo dzieli się na część realną (ziemską) i
metafizyczną (duchową). Obie te płaszczyzny przeplatają się.
5. Bohaterowie.
 Ksiądz Piotr – pokorny, pomaga Konradowi, w celi więziennej odprawia nad
nim egzorcyzmy, doznaje wizji, w której Polska jest Mesjaszem Narodów.
Kontrastuje z Konradem. Cichy, skromny, spokojny, pokorny, zakonnik,
bernardyn. To właśnie przed nim Bóg odsłania przyszłość. To on może
uratować duszę Konrada przed potępieniem. Uległy wobec, akceptuje jego
wolę, świadomy potrzeby podporządkowania, postrzega Polskę jako naród
wybrany – Polska Chrystusem narodów. Ma silne poczucie wewnętrznej
wolności, które wynika z zaufania do Boga.
6. Psychomachia.