DZIADY CZ II

1. Czas i miejsce akcji: Dzień Zaduszny, noc z 1 na 2 listopada, przycmentarna kaplica.

2. Gatunek: Dramat romantyczny. Jest to utwór synkretyczny, w którym obok partii typowych
dla dramatu, można wskazać fragmenty liryczne (monolog Zosi) i epickie (opowieści Kruka i
Sowy). Utwór ten posiada również czytelne związki z dramatem antycznym:
 jedność miejsca (przycmentarna kaplica),
 jedność czasu (przeddzień Zaduszek),
 jedność akcji (obrzędy Dziadów).
1. Epoka: Romantyzm
2. Geneza: II część Dziadów powstała w latach 1820-1821 w Kownie i ukazała się w drugim
tomie Poezji Adama Mickiewicza w 1823 roku. Obok niej w skład tego tomu weszły również:
poemat Grażyna. Powieść litewska, wiersz Upiór oraz IV cz. Dziadów.

3. Krótkie streszczenie

Litwa. Późnym wieczorem w cmentarnej kaplicy gromadzą się wieśniacy przybyli na „ucztę kozła”,
czyli noc Dziadów. Przewodzący obrzędom Guślarz przywołuje duchy zmarłych osób („czyscowe
duszeczki” - dusze czyśćcowe), które nie mogą po śmierci zaznać wiecznego spoczynku, lecz muszą
odbywać karę za błędy i przewinienia popełnione za życia.

Podczas tego obrzędu wzywa się dusze pokutujące, aby powiedziały czego potrzebują, by ich męka
się skończyła. W zamian za pomoc dusze udzielają porad, pouczają ich jak żyć. W czasie obrzędu
przybywają kolejno: duchy dzieci Józia i Rózi; widmo Złego Pana, duch młodej pasterki, Zosi. Dzieci
uczą, że aby wejść do nieba, trzeba na ziemi koniecznie zaznać cierpienia. Zły Pan poucza, że do
zbawienia konieczne jest miłosierdzie, a pasterka zaznacza, że ludzie, którzy nigdy nie odwzajemnili
miłości, nie dostąpią szczęścia w niebie.

Kiedy obrzęd już się kończy, przybywa czwarte widmo - jest to duch młodego mężczyzny, który
wskazując ranę na piersi wpatruje się w jedną z wieśniaczek. Ona również patrzy na niego. Dramat
kończy wyjście wieśniaków wraz z ową pasterką i widmem z kaplicy. Guślarz nie może odwołać tej
zjawy.

Opisując obrzęd Dziadów, poeta formułuje kanon wartości, dzięki któremu można dostąpić
wiecznego szczęścia. Zgodnie z tym kanonem wartości, dzięki którym stajemy się ludźmi, spełniamy
swoje człowieczeństwo to: cierpienie, współczucie, miłosierdzie, zdolność do odwzajemniania
uczuć, miłość. W dramacie zostały także ukazane prawdy: po śmierci grzesznicy są skazani na
pokutę; istnieje łączność pomiędzy światem zmarłych i żywych; pokuta często przebiega na ziemi
(tak jest w przypadku Złego Pana); żywi mogą pomóc zmarłym, a ci w zamian mogą pouczać, jak żyć,
by po śmierci trafić do nieba.

4. Plan wydarzeń
 Zgromadzenie wieśniaków w kaplicy.
 Przybycie dusz dzieci - Józia i Rózi.
 Widmo złego Pana.
 Skarga pasterki Zosi.
 Tajemnicza zjawa młodzieńca.
 Wyprowadzenie z kaplicy pasterki i ducha.
 1. Bohaterowie
 Guślarz - Postać prowadząca cały obrzęd. Jest kapłanem, ale też poetą. To on zajmuje się
przywoływaniem duchów i rozmową z nimi.
 Chór - Postać zbiorowa. Do chóru należą okoliczni wieśniacy, którzy wierzą w mądrość
ludową, jaka płynie ze słów duchów, ale też Guślarza.
 Duchy Józia i Rózi (duch lekki) - Postaci dzieci, aniołków. Za życia wiodły beztroskie życie
wśród kochającej rodziny. Józio biegał i zrywał kwiatki dla siostry, a Rózia natomiast spędzała
czas na zabawie lalkami. Dzieci nie zaznały cierpienia, dlatego nie mogły pójść do nieba.
Proszą gromadę o dwa ziarna gorczycy - namiastkę goryczy życia. Przed odejściem przekazują
żywym przestrogę:

„Kto nie doznał goryczy ni razu,

Ten nie dozna słodyczy w niebie”.

 Zosia (duch pośredni) - za życia była pasterką, ale lekceważyła miłość jaką darzyli ją chłopcy.
Jeden z nich - Józio - umarł z miłości do niej. Wtedy Zosia bezpowrotnie straciła umiejętność
odczuwania szczęścia. Zmarła nie zaznawszy słodyczy i smutku miłości, dlatego po śmierci jej
ciało zostało zawieszone między niebem i ziemią. Odczuwa nudę, pustkę, smutek,
samotność. Błaga, by młodzieńcy przyciągnęli ją do ziemi, chce dotknąć jej stopami, ale
uniemożliwia to wiatr, który porywa ducha. Guślarz obiecuje jej, że wkrótce jej kara
dobiegnie końca. W zamian duch Zosi ofiarowuje wieśniakom przestrogę:

„Kto nie dotknął ziemi ni razu,

Ten nigdy nie może być w niebie”

 Widmo Złego Pana (duch ciężki) - Ma przerażający wizerunek budzący poczucie strachu,
trwogi w zgromadzonych. Jest właścicielem wioski, który za życia był człowiekiem okrutnym i
bezlitosnym wobec poddanych. Przychodzi do kaplicy o północy, zmarł trzy lata wcześniej,
po śmierci cierpi okrutny głód i pragnienie, pozostał na ziemi, tam gdzie krzywdził ludzi. Wie,
że nie ma dla niego ocalenia, pragnie jednak zmniejszyć swoją mękę i prosi o odrobinę
jedzenia i wody. Nie dostanie ich jednak, bo za życia nie miał litości i współczucia dla innych,
nie nakarmił głodnych a potrzebujących odpędził od swoich drzwi - o tym opowiadają
towarzyszące mu ptaki - Kruk i Sowa. Są to dusze skrzywdzonych przez niego poddanych.
Człowiek okrutny, bezlitosny, bez serca, nieczuły na cudze nieszczęścia, egoista łamiący
podstawowe nakazy moralne. Widmo udziela zgromadzonym przestrogi:

„Kto nie był ni razu człowiekiem.

Temu człowiek nic nie pomoże”.

 Kruk – Duch mieszkańca wioski Złego Pana. Był kiedyś nędzarzem. Nie jadł nic od trzech dni,
więc zakradł się do pańskiego sadu i zabrał kilka jabłek. Ogrodnik poszczuł go psami. Złapano
nieszczęśnika, a pan, chcąc dać odstraszający przykład innym, skazał go na chłostę. Biedak
nie przeżył tego.
 Sowa - Za życia uboga wdowa, która po śmierci męża została bez środków do życia, mając
dodatkowo na utrzymaniu chorą matkę i maleńkie dziecko. Kiedy nadszedł wigilijny wieczór,
czas szczególny dla każdego chrześcijanina, wybrała się do dworu z prośbą o zapomogę. Pan
miał wówczas wielu gości, wyprawił wystawne przyjęcie, nie żałował na nie grosza. Obnosił
 się z bogactwem. Biedna wdowa przeszkadzała, zakłócała dobre samopoczucie gości, więc
pan rozkazał ją przepędzić. Służący gorliwie wykonał polecenie, wywlekając ją za włosy i
rzucając w śnieg. Nie mogąc znaleźć ciepłego kąta, zamarzła wraz z dzieckiem na drodze.
 Widmo - bohater epizodyczny, pojawia się pod koniec obrzędu, nie wzywane, ma wygląd
młodego mężczyzny, na jego piersi w miejscu serca widać krwawiącą ranę. Widmo wpatruje
się w jedną z kobiet zgromadzonych w kaplicy. Ta nosi żałobę. Ku zdumieniu i przerażeniu
zebranych Widmo nie odchodzi mimo zaklęć Guślarza.
 Pasterka - Mężatka, która nosi strój żałobny. Podobnie jak Widmo, stoi i milczy.

1. Problematyka

Druga część "Dziadów" dotyczy problemów moralnych. Przedstawiona tam moralność wynika z
przekonań o winach i karze. Guślarz przywołuje duchy postaci, które za życia popełniły grzechy
lekkie, średnie i ciężkie. Należy pamiętać, że każdy grzech podlega karze, w myśl przekonania, że nie
ma kary bez winy. Przypomina nam o tym chór wieśniaków. Wysokość kary zależy od wielkości
popełnionego grzechu. Widma Józia, Rózi, Dziedzica i Zosi przybywają m.in. po to, aby ostrzec
żyjących przed karą. Przekazują im prawdy moralne, według których należy żyć, aby być człowiekiem:
"Bo kto nie był ni razu człowiekiem, temu człowiek nic nie pomoże." Duchy zmarłych uczą, że nie
powinniśmy unikać w życiu cierpienia, ponieważ nie będziemy umieli docenić dobra i szczęścia.

2. Motywy
 Motyw winy i kary

Dominującym motywem w tej części “Dziadów” jest ten związany z winą oraz karą za nią. Mickiewicz
za pomocą duchów przywoływanych w ludowym obrzędzie przedstawia po kolei trzy grzechy, któ-
rych dopuścili się ludzie na ziemi i za które cierpią wciąż po śmierci. Jako pierwsze pojawiają się du-
sze dzieci, które za życia nie posmakowały smutku i goryczy, cieszyły się radością i beztroską. Ich
winą było więc, że nie poznały pełnego życia, ze wszystkimi jego emocjami i doświadczeniami. Kolej-
nym duchem jest możny pan, który za życia przyczynił się do cierpienia swoich poddanych. Jego
grzech jest tak ciężki, że nie ma dla niego wybaczenia i pomocy. Trzecią duszą jest młoda pasterka,
która w trakcie swojego życia igrała sobie z uczuciami chłopców, nie angażując się w relacje z nimi.
Nie poznała więc smaku prawdziwej miłości, co okazało się być jej winą, za którą teraz pokutuje. Jako
ostatni ukazuje się upiór młodzieńca, który popełnił samobójstwo. Jest to także ciężki grzech, przez
który nie może on trafić do nieba po śmierci. W tekście Mickiewicza pokazane jest, że każda rzecz,
jaką człowiek uczynił w trakcie swojego życia, po śmierci zostanie sprawiedliwie rozliczona.

 Motyw fantastyczny

Przywoływanie duchów przez Guślarza oraz ich przychodzenie do zgromadzonych należy do

elementów nadnaturalnych w dramacie. Rozmawiają one z prowadzącym ceremonię. Na początku są
to dzieci jednej z kobiet w kaplicy, Józio i Rózia. Mickiewicz przedstawia je jako aniołki, które nie
mogą trafić do nieba, ponieważ nie zaznały goryczy. Mimo to po śmierci jest im dobrze, mają
dostatek i większość czasu, spędzają na zabawie.

Drugim duchem, który pojawia się o północy, jest widmo złego pana. Cierpi, a nie osoby znajdujące
się podczas obrzędu nie mogą nawet ugasić na moment jego głodu i pragnienia, ponieważ drogę
blokują mu ptaki, dusze osób, które nękał za życia i z jego powodu umarły.
Następnie pojawia się Zosia, pasterka ze wsi. Dziewczyna nie zaznała miłości, ponieważ ciągle jej
unikała. Przez to nie może pójść do raju. Nieszczęśliwą miłość ukazuje także upiór z zakończenia, czyli
samobójca.

 Motyw miłości

Motyw miłości pojawia się w tej części “Dziadów” dwukrotnie, w historiach upiora oraz Zosi, młodej
pasterki. Upiór pojawia się niespodziewanie, wiadomym jest, że popełnił samobójstwo. Zasugerowa-
ne jest, że do tego czyny pchnęła go nieszczęśliwa miłość. Młodzieniec został odtrącony przez swoją
wybrankę i targnął się na swoje życie. Miłość jest tu przedstawiona jako niezwykła siła, która zmienia
życie ludzi i może prowadzić ich do grzechu. Z kolei jej brak także nie jest dobry - przekonuje się o
tym Zosia, młoda dziewczyna, która zmarła, nigdy nie angażując poważnie swoich uczuć. Po śmierci
odbywa za to pokutę i nie może trafić do nieba, dopóki nie pozna ona smaku miłości.

 Motyw śmierci

Motyw śmierci jest w dziełach romantycznych równie powszechny co motyw miłości. Cały obrządek
Dziadów skupia się na niej, przywołuje się dusze zmarłych i pomaga im w dostaniu się do nieba.
Śmierć jest częścią ludzkiej codzienności, czymś powszechnym i zwyczajnym, przed czym bohatero-
wie dramatu nie odwracają wzroku. Zmarli stanowią element rzeczywistości znany dla każdego. Do-
datkowo śmierć nie oznacza końca kontaktu z żywymi - zmarli wracają, komunikują swoje prośby,
doradzają żywym i dzielą się z nimi swoimi doświadczeniami. Dusze wynoszą z tego kontaktu pomoc
w wyprostowaniu swoich ostatnich spraw, żywi natomiast mają dzięki niemu wgląd w to, jak wyglą-
da istnienie po śmierci.

 Motyw pomocy

Guślarz wraz z chórem składającym się z pozostałych obecnych na nocy Dziadów ma dla duchów
pożywienie. Przywołując je, chcą także dać im szansę na trafienie do raju. Stąd wręczenie aniołkom
ziaren gorczycy, które symbolizują cierpienie, jakiego nie udało im się zaznać na ziemi.

Pomoc chcą udzielić także Zosi przez sprowadzenie jej na ziemię. Młodzieńcy próbują ją pochwycić,
jednak okazuje się to niemożliwe. Guślarz przepowiada jej jednak, że jej tułaczka nie będzie wieczna,
a za trzy lata zostanie wpuszczona do nieba.

Mimo okropieństw, jakich dokonywał na mieszkańcach wsi Zły Pan, jemu także chciano pomóc.
Zgromadzeni podają mu picie i jedzenie, jednak ptaki wyjadają je i nie pozwalają mu na zbliżenie się
do kaplicy. Pokazuje to wpływ chrześcijańskiej nauki o przebaczeniu na ludzi. Chcą oni pomóc nawet
tak złemu człowiekowi, zlitować się nad nim. Niestety, okazuje się to niemożliwe, ponieważ jego
winy są zbyt ciężkie.

 Motyw tradycji

Motyw tradycji jest bardzo ważny dla bohaterów “Dziadów”. Cała konstrukcja tej części dramatu
opiera się na pogańskim rytuale, obchodzonym w październiku, w trakcie którego przywoływano du-
chy i wydawano dla nich ucztę. Wierzono Bohaterowie sięgają wciąż do obrzędów i wierzeń swoich
przodków, mimo że są one zabronione przez władze oraz wychowano ich już w katolickim kraju. Tra-
dycja jest czymś, co spaja miejscową społeczność, podtrzymuje w niej więzi i buduje zaangażowanie
w losy wspólnoty. Magiczny charakter uroczystości podkreślają inkantacje wywołujące kolejne duchy
oraz sposoby ich przywoływania (zapalenie kotła z alkoholem, wianka, kądzieli).

 Motyw dzieciństwa
W historii pierwszych duchów opisanych w „Dziadach cz. II” pojawia się opis dzieciństwa Józia i Rózi.
Było ono idealne, pozbawione trosk i problemów. Nie musieli przejmować się niczym, rozpieszczano
je na wszelkie możliwe sposoby. Rodzice chcieli dla nich jak najlepiej, jednak właśnie to sprawiło, że
nie mogą oni trafić do nieba. Pokazuje to, że również w ułatwianiu życia pociechom należy zachować
umiar.

10. Pytania:

1.Akcja utworu dzieje się w

2. Kto przewodniczy obrzędom dziadów?

3. W pierwszej kolejności podczas obrządku:

4. Jak miała na imię pasterka?

5. Ile lat miała Zosia gdy zmarła?

6. Duchy dzieci, które pojawiły się podczas obrządku miały na imię:

7. O co proszą Guślarza duchy dzieci?

8. Duchy dzieci cierpią z powodu:

9. W jaki sposób Guślarz przywołuje duchy małych dzieci?

10. Jaki czas musi jeszcze upłynąć aby Zosia mogła "stanąć za niebieskim progiem"?

11. Co stanowi poczęstunek dla zbłąkanych dusz?

12. Kto wypowiada słowa “Kto nie doznał goryczy ni razu,

Ten nie dozna słodyczy w niebie”

13. Na co cierpi duch dziedzica?

14. Czy duch dziedzica ma szansę dostać się do nieba?

15. O co prosi duch dziedzica?

16. Jaką karę wymierzył dziedzic Krukowi za życia?

17. W jaki sposób zmarła sowa?

18. Dlaczego duch dziedzica nie może zostać nakarmiony?

19. Która ze zjaw nie może wejść na teren kaplicy?

20. Kto wypowiada słowa Bo kto nie był ni razu człowiekiem,

Temu człowiek nic nie pomoże.

21. Za co ponosi karę duch pasterki?

22. O co prosi duch pasterki przebywających na obrządkach młodzieńców?

23. Utwór kończy się słowami:

24. Jaki duch pojawił się na końcu dramatu?

25. Kto przewodził chórem wieśniaków i wieśniaczek?

26. W jakim dniu obchodzono dziady?

27. Jakim gatunkiem literackim są „Dziady”?

28. Jakim rodzajem literackim są „Dziady”?

29. Kiedy powstały „Dziady”?

30. Kto napisał „Dziady”?

11. Odpowiedzi

1.kaplicy cmentarnej

2. Guślarz

3. pojawiają się duchy dzieci

4. Zosia

5.19

6. Józio i Rózia

7. ziarenka gorczycy

8. nudy

9. zapalając garść kądzieli

10. dwa lata

11. mak i soczewica

12. duchy dzieci

13. głód i pragnienie

14. nie

15. o strawę i napitek

16. został wychłostany

17. zamarzła wraz ze swoim dzieckiem

18. ptaki nie pozwalają mu pomóc

19. dziedzica

20. duch dziedzica

21. za obojętność na uczucia innych

22. o przyciągnięcie do ziemi

23. Gdzie my z nią, on za nią wszędzie. Co to będzie, co to będzie?

24. Widmo młodzieńca

25. Starzec

26. Noc z 1 na 2 listopada

27. Dramat romantyczny

28. Dramat

29. 1822 rok

30. Adam Mickiewicz