CHRİSTİAN FUCHS’UN ‘SOSYAL MEDYA: ELEŞTİREL

BİR GİRİŞ’ KİTABI ÜZERİNE İNCELEME VE

DEĞERLENDİRMELER

Serdar YILMAZ1

Haziran 2021

Giriş

Christian Fuchs, çalışmalarını Avusturya ve İngiltere’de sürdüren, eleştirel ekonomi-

politik, tarihsel ve görgül araştırma yöntemini bütüncül bir perspektifle yeni medya ile ilgili
konulara, enformasyon toplumu kuramına, sosyal medya alanına uygulayan bir
akademisyendir. Fuchs, Londra’da Westminster Üniversitesi’nde sosyal medya profesörüdür.
Fuchs son dönem yeni medya ve sosyal medya çalışmalarının en üretici ve aktif olan
isimlerinden biridir. İnternet çalışmaları, sosyal medya çalışmaları, eleştirel sosyal kuram ve
enformasyon toplumu çalışmaları alanında birçok akademik yayının yazarıdır (Çakır, 2014,
s.81).

Bu çalışma kapsamında çevirisi İlkay Kalaycı ve Diyar Saraçoğlu tarafından yapılan ve

editörlüğü ise Seda Gönül tarafından gerçekleştirilen, 2014 Notebene Yayınevi tarafından
basılan Christian Fuchs’un “Sosyal Medya: Eleştirel Bir Giriş” isimli kitabı
değerlendirilecektir.

Kitap 11 bölümden oluşmakta ve bu bölümlerde işlenen konular genel olarak eleştirel

bir tarzda ele alınmaktadır. Bu eleştirel yaklaşım ile tecimsel sosyal medya mecralarının nasıl
işlediğine dair birçok sorunun cevaplanması hedeflenmiştir. Aynı zamanda alternatifler ve
çözüm yollarının sunulmuş olması da önemlidir.

1
Çankırı Karatekin Üniversitesi, Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi, Sinema ve Televizyon Bölümü
https://orcid.org/0000-0003-0718-4255

Sayfa 1 / 19
 Metodolojik olarak ise, Frankfurt okulu eleştirel kuramı ile Ekonomi Politik yaklaşımın
eleştiri birikiminin de inceliklerinden yararlanıldığı söylenebilir.

Kitabın kapsamının fazlalığı nedeni ile sistematik olarak ana başlıklar ve alt başlıklar
halinde ele alınan konular irdelenerek değerlendirilecektir.

1 - SOSYAL MEDYAYA ELEŞTİREL BİR GİRİŞ NEDİR?

Günümüzde çok yoğun olarak kullanılan ‘sosyal medya’daki ‘sosyal’ kavramı üzerine
soru sorarak başlayan kitap konuyu çok yönlü olarak almış ve can alıcı diğer sorularla devam
etmiştir. Katılımcı kültür, iletişim ve medya gücü, ekonomi politik, siyasal etik, gözetleme ve
gizlilik, demokrasi ve kamusal alan, iktidar ve şeffaflık, işbirlikçi çalışma ve müşterekler diğer
ana başlıklar olarak ön plana çıkmaktadır.

Sosyal Medya ve Arap Baharı

2011 yılı Arap baharının facebook aracılı teknoloji etkisini tartışan Fuchs, Morozov’un
sosyal medyanın pasif bir eylem niteliği olduğundan büyük toplumsal olayları oluşturmada
etkisinin sanıldığı kadar büyük olmadığını belirtir. Fakat aslında günümüzde bir olay sonrası
kişinin modern linçini sağlayan muhkem bir güç olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Gerek lokal
ve gerekse daha geniş boyutta kitleleri tesiri oldukça şümullü ve etkilidir.

Sosyal Medya ve İşgalEt Hareketi

2011 yılında İşgalEt hareketi birçok ülkede (merkez New York) gerçekleşmiştir ve
bununla ilgili yapılan anket sonucunda, sosyal medya genel manada istenmese de gerek ulaşılan
kişi sayısının artması ve gerekse eylemler sırasında polisten kurtulmak amaçlı etkin olarak
kullanılmış olmasının önemsendiği ortaya oyulmuştur. Burada twitter veya facebook gibi
sosyal medya araçlarının eylemleri ciddiyetsiz gösterebileceği ve bununda zayıf kılması
durumu nedeni ile istenmez durumuna karşın sağladığı faydalar sosyal medya araçlarını
kaçınılmaz kılmıştır.

Sayfa 2 / 19
 Huffington Post İçin Karşılığı Ödenmemiş Çalışma

2005 yılında yayına başlayan HP, dünyanın en popüler haber bloğu iken 2011 yılında
Amerikan Online isimli şirket tarafından satın alınmıştır. Ücretsiz çalışan birçok gönüllü
blokçudan oluşan HP’nin bu durumuna karşı dava açılmıştır. Amaç modern köle
oluşturulmasını engelleme olarak belirlenmiştir.

Fuchs buradan hareketle çeşitli sorular sorarak sosyal kavramı ile eleştirinin üzerinde
durmuştur.

Sosyal Medyadaki Sosyal Nedir?

Enformasyon ve Biliş, İletişim, Topluluk, İş birliği ve

Ortak Çalışma

Bilginin ve bilişin toplumsal olması nedeni ile sosyal medya da sosyaldir. Hepsi
toplumla bağlantılı olduğundan sosyal olması da beklenen durumdur.

Başkası ile iletişim kurmayan medya sosyal değildir anlayışı aslında dar yorum neticesi
ortaya çıkan bir değerlendirmedir. İletişim tüm toplumların ve insan faaliyetlerinin temel
özelliğidir. Bu bakımdan daha makro değerlendirilmesi gerekir.

Topluluk ve ortak çalışma sosyal olmanın diğer bir unsurudur.

Bu unsurlar sosyalliğin biçimi iken facebooktaki sosyal ise sosyal kuram ve sosyal
felsefe ile açıklanabilir.

2000’li yıllarda kullanılan internet siteleri ile 2013 yılından sonra kullanılanlar arasında
yoğun farklılıklar oluşmuştur. Facebook benzeri siteler birçok platformu kendinde
topladıklarından ve kendisi sosyal ağ aracı olduğundan farklıdırlar. Sosyal ağ siteleri de geniş
manada sosyaldirler.

Kuramsal olarak ve felsefi bakış açısı ile konuyu ele alabilmek için eleştirel okumalar
önemlidir.

Sayfa 3 / 19
 Eleştirel Düşünme Nedir ve Neden Önemlidir?

Eleştirel düşünmenin yeterince faydalı ve gerekli şekille kullanılmadığı bir gerçektir.

Fuchs, özellikle iktidar başlığı altında iktidara eleştirel sorular sormanın fark yaratacağını
belirtmiştir.

Fuchs sosyal medya ile Arap baharı, İşgalEt ve HP hakkında eleştirel sorular sormuş ve
bununla pek çok eleştirel sorular sorulabileceğini ve sorulması gerektiğini belirtmiştir. Bu
durum yani “toplum ve medya konusunda eleştirel düşünme, herkesin yararlanabileceği medya
ve toplum yapıları yaratmayla ilgilidir” (s.20)

Eleştirel Kuram

İletişim ve ulaşım teknolojilerinin gelişimine eleştirel göz ile bakmaktadır Fuchs. Temel
nedeni de bu gelişimin savaşlara dayanmasıdır ve buna bağlı olarak ölümlere. Günümüzdeki
eşitsizlik ve kaosa varan düzensizlik durumunu eleştirmektedir. Bu bakımdan kitaptaki
konuların tüm toplumun yaralandığı sosyal medyaya ihtiyaç duyduğu varsayımına dayandığını
belirtmiştir. Bu belli yönleri ile aşkın bir amaç gibi gözüke de günümüz makro boyutunda elzem
olduğu da ortadadır.

2008 yılındaki küresel kriz ile zengin fakir arasındaki uçurum artmıştır. İşgalEt
eylemleri ile istenilen ise aslında sıradan insanların neden olmadıkları krizin faturasını ödemek
zorunda bırakılmaları oluşturuyordu.

Eleştirelliğin membaı kuşkusuz Karl Marx ile yakından ilişkilidir. Toplumdaki

kapitalist bu sömürü ise Marx’ın eleştirel yaklaşımını güncel hale getirmiştir. Telgraf ile ilgili
küresel ağ bağlamında değerlendirmeleri olan Marx için sosyal medya kullanmamış olması
nedeni ile düşüncelerini değersizleştirme yaklaşımı – günümüz için – yanlıştır ve sosyali
anlamak için Marx’ı okumak önemlidir.

Fuchs’un belirlemelerine göre Marx eleştirel kuramında altı boyut vardır: normatif,
tahakküm ve sömürü, diyalektik akıl yürütme, mücadeleci, ideoloji eleştiricisi, ekonomi
politiğin eleştirisi boyutları bulunmaktadır.

Sayfa 4 / 19
 Eleştirel Kuram Yaklaşımları

Frankfurt Okulu

İletişim Kuramları içerisinde liberal (ana akım) ve eleştirel olmak üzere iki yaklaşım
bulunmaktadır. Frankfurt Okulu ise eleştirel yaklaşımlar altında başlıklanmakla Marxizmden
esinlenmiştir.

20. yüzyılın en önemli düşün ve çalışma gruplarından olan "Frankfurt Okulu" hem grup
içindeki düşünürlerin çalışmalarıyla hem de bu çalışmalardan etkilenen kuramcılar ve bilim
insanlarının çalışmaları ile bugünün birçok kitle kültürü, popüler kültür ve sanat kuramları
çalışmalarına kaynaklık etmektedir. Bütün bu çalışmaların en temel amacı ise modern kapitalist
kitle toplumunun parçaladığını düşündükleri insanı 'daha iyi ve daha değerli bir Dünya’ya
ulaştırmak için eleştirel yaklaşımı her türlü çalışmanın içine katabilmekti. (Küçükcan, 2002,
s.1)

Medya ve İletişimin Eleştirel Ekonomi Politiği

Medyanın Eleştirel Ekonomi Politiğinin beş özelliğini Golding ve Murdock:

bütüncülük, tarihsellik, gerçekçi ve materyalist epistemoloji, ahlaki ve felsefi temeller, kültürel
bölüşüm ve analize odaklanma olarak belirlemişlerdir.

İletişimin Eleştirel Ekonomi Politiği; medya aktivizmi, medya ve toplumsal hareketler,

izleyici ve iletişim, medya ve küreselleşme, medya politikaları, medyanın ticaretleşmesi, medya
gücü gibi önemli konuları içermektedir.

Eleştirel Ekonomi Politiğinin ve Frankfurt Okulu iki eleştirel kuramdır ve ideolojik

vurgu, ortak bağlantılarıdır. Medya ekonomik ve siyasi fikirlerle ideolojik boyut taşır. Bu iki
kuram birbirlerinin tamamlayıcısıdırlar.

Fuchs, kapitalist medyanın iki anlamda bir şeyleşme biçimi olduğunu belirtir. İlkinde
insan reklam ve meta tüketicisine indirgenir ikincisinde kapitalizmde kültürün meta biçimiyle
geniş şekilde ilişkili olması söz konusudur. (s.38)

Eleştirel Medya/İletişim Ekonomi Politiği ve Frankfurt Okulu Eleştirel Kuramı medya

iletişiminin sömürüdeki rolünün eleştirisini ideoloji araçları ile genişletmiştir. Fuchs bu
kitabının sunumundaki yaklaşımın bu iki kuramın bileşimi üzerine olduğunu belirtmiştir.

Sayfa 5 / 19
 I - TEMELLER

2 - SOSYAL MEDYA NEDİR

Genel Bakış
Sosyal medya kavramındaki sosyalin ne olduğunu anlamak için geniş bir başlık
açılmıştır. Bunun yolu ise sosyoloji ile mümkündür ve Fuchs sosyoloji alanındaki kuramcılara
başvurarak sosyal kavramını açıklamaya çalışmıştır.

Web 2 ve Sosyal Medya

Radikal ve daha önceki webden farklı olan Web 2 yeni bir platform olarak belirtilmiştir.
Tim O’Reiley Web 2.0’ın temel özelliklerinin; “Radikal merkezileşme, radikal güven,
yayıncılık yerine katılımcılık, zengin kullanıcı deneyimi, bir platform olarak web, kolektif zekâ,
tutumlar, oyun, belirsiz kullanıcı davranışları...” (s.51) gibi manalara geldiğini belirtmiştir.

2000’li yıllarda meydana gelen ekonomik kriz ile (dot.com krizi) birçok internet şirketi
batmıştır. Web. 2.0 ile tekrar canlandırma amaçlanmıştır.

Web 2.0 ile ilgili iyimser yaklaşım birçokları tarafından; emek sömürüsü olması, artı
değeri üretmede aracı olması, bencil ve nihilist olması, ticari çıkarlara ideolojik olarak hizmet
etmesi, pazarlama ideolojisi içermesi, teknolojik fetişizm içermesi, şirketlerin bloglara çeşitli
nedenlerle el koyması, sosyalliğin mekanik hale geldiği ve ahlaktan uzak kullanımları olduğu
gibi konularda eleştirilmiştir.

Sosyal medya 1995 li yıllara dayanmakta ise de o zamanlar yoğun bir kullanım alanı
mevcut değildi. Web 2.0 ile kullanım alanı artmıştır. Yeni sürümler kullanımı artıran önemli
yeniliklerin başında gelmektedir.

Sosyal Medyayı Anlamak İçin Sosyal Kuram Gereksinimi

Sosyal medya kavramı birçok farklı tanımlamalarla açıklanmaya çalışılmıştır. Bu
tanımlamalar ticari, endüstriyel veya siyasi odaklı olarak gerçekleşebilmektedir. Buna göre
sosyal medya; kolektif eylem, iletişim, işbirliği, bağlantı, topluluklar, oynama, paylaşma gibi
çeşitli biçimlerle açıklanabilmektedir. Burada sosyal olanın ne olduğu ise sosyolojinin alt dalı
olan sosyal kuram ile açıklanabilir.

Sayfa 6 / 19
 Medya teknoloji ile sosyalliğin harmanlandığı bir mecradır. Aralarında dinamik bir
ilişki vardır. İnternet ile sosyal medyadaki sosyallik insanın seviyesi ile ilgilidir.

Sosyal Medyayı Durkheim, Weber, Marx ve Tönnies ile Açıklama

Sosyali ile ilgili yaklaşımlarda Durkheim sosyali sosyal olgu kavramı ile, Weber sosyali
sosyal ilişkiler kavramı ile, Marx sosyali sosyal çalışma kavramı ile, Tönnies sosyali topluluk
kavramı ile ilişkilendirirler.

Sosyallik ile ilgili bu kavramları insan sosyal aktivitesinin bir modeline; bilginin biliş,
iletişim ve ortaklaşmasının dinamik süreci ile entegre edebilir. İşbirliği, iletişim ve
enformasyon sosyalliğin içiçe geçmiş halidir ve tüm medya ise enformasyon teknolojileridir.
Ağ oluşturmuş bilgisayar teknolojileri de biliş, iş birliği ve iletişim sağlamaktadır.

Fuchs burada kapitalizm eleştirisi bağlamında internetin enformasyonel ve teknolojik

yapılarının meta kültürü, sömürü ve artı değer üretiminin belirli derecelerde değiştiğini
belirtmiştir.

Web 1.0 insan bilişinin, Web 2.0 insan iletişiminin, Web 3.0 ise insan iş birliğinin
bilgisayar tabanlı ağ oluşturmuş hali olduğu belirtilmiştir. (s.67). Sosyalliğin biliş, iletişim ve
iş birliği olan bu üç biçimim birbirlerini içermektedirler. Web, 2000’li yıllardan sonra
kapitalizmin neden olduğu krizin etkisi ile hayatta kalabilmek için aynı kalmadan kendini
yeniden yapılandırmıştır.

Webin değişikliklerinin ampirik bir inceleme neticesinde, webin sürekliliklerini veya

süreksizliklerini analiz etme sosyal kuram temellerine ihtiyaç duymakta olduğu, yapıların
süreklilikler ve süreksizlikler tarafından şekillendiği ortaya çıkmaktadır. Bilgi hep vardır,
iletişim dönüşmüş ve işbirlikçi web daha yoğun kullanılır olmuştur. Web tekno sosyaldir.

3 - KATILIMCI KÜLTÜR OLARAK SOSYAL MEDYA

İçerik ve kültür yaratmaya yardımcı olma katılımcı kültürü oluşturmaktadır. Bir
gönderici ve birçok alıcıdan oluşan kitlesel medya modelinin karşısında yer almaktadır.

Henry Jenkins sosyal medyanın yayılabilir olma özelliği üzerinde durmuştur.

Tüketicilerin içeriğin yayılmasında etkin olduğunu belirtmiştir. (s.78). İçeriklerin paylaşılması,
birlikte yaratılması, yeniden düzenlenerek kullanılması bununla ilgilidir. Fuchs burada Pepsi
örneğini vererek görevin yeni ekonomik bir demokrasi değil, ideoloji olarak tüketicilerin

Sayfa 7 / 19
duygularını markaya bağlayarak artı değer üretmek olduğunu belirterek Jeckins’in yayılabilir
medya çalışmalarını finanse ettiğine yönelik eleştiri getirmiştir.

Jenkins’in düşüncelerinden aktarımlar yapan Fuchs sosyal medya ve katılımcı kültür

başlığında sosyal medyanın kapitalizmi üzerinde de durmuştur. Jenkins’inin “Web’in tüketici
katılımının bir sitesi haline gelmekte olduğu”nu savunduğunu belirtir. Katılımcı kültürü basite
indirgediğini konu ile örnek vermemesi üzerine yorumlar. Katılımcı kültür, kültürel çeşitliliği
artırsa da her ses buna aynı derecede katkı sağlamaz. Bu bakımdan görünürlüğü olan çeşitlilik
üretimi doğrusal olarak etkilemektedir.

Web’deki kullanıcıların aktifliğini ve yaratıcılığını Jenkins gibi akademisyenlerin

abarttığını belirten Fuchs bunun metalaşmaya olanak veren bir zorlama olduğu eleştirisinde
bulunur. (s.90)

Youtube Google mülkiyetindedir ve reklamlardan gelen birikim içerik üreticilerine

değil şirkete akmaktadır. İnternet şirketlerin elinde olduğu müddetçe internetin katılımcı olması
mümkün değildir. Burada Fuchs, Jenkins gibi akademisyenleri ticari sosyal medyaya kimin
sahip olduğunu ve maddi olarak kimin gelir sağladığı sorularını ihmal ettiklerinden haklı olarak
eleştirmektedir.

Jenkins’in blogları kutsamasını eleştiren Fuchs, birçok siyasi bloğun kamusal alandaki
görünürlüğününün büyük haber sitelerinin altına ezildiğini belirtir.

Burada sonuç olarak Fuchs, Henry Jenkins’in kültürel çalışmalar tarafında duran
düşüncelerini yani katılım kavramını kültürel boyuta indirmesi, internetin kullanıcılarının
metalaştırılması ve sömürülmesi, mülkiyetin gözden kaçırmasını eleştirmektedir.

4 - SOSYAL MEDYA VE İLETİŞİMİM GÜCÜ

Siyaset için iktidar önemli bir kavramdır. Bazı yazarlar iktidarı isteklerin korunması için
baskı araçlarını kullanma ile açıklarlar. Şu bir gerçek ki iktidar topluma etki eden ve bu etkiye
imkân veren araçların kimin kontrol ettiği ile ilgilidir.

Manuel Castells ağ toplumunda internet ve sosyal medyaya dikkat çeker. Bu tip iletişim
iktidar yapısında da değişimlere neden olmuştur. Sosyal kuram insan eyleminin doğası,
toplumun yeniden üretimi ve dönüşüm ile ilgili ve felsefeyi akıl yürütme için araç olarak
kullanan bir yaklaşımdır. Castells Enformasyon Çağı ile yeni kavramlar ve yeni bir kuramsa
perspektif sunar ve yaklaşımını bir sosyal kuram olarak görmez. Castells ağ toplumunda gücü;

Sayfa 8 / 19
ağı oluşturan güç, ağ gücü, ağ oluşturmuş güç ve ağ yapma gücü olarak çeşitlendirir. İnsanlık
tarihi içinde modern toplumda aşk, mahremiyet ve şefkat ilişkileri şiddet tarafından
nitelendirilir ve genellikle güç ilişkileridir.

Sosyal medya, yeni iletişinin bir niteliği olarak bir çeşit öz iletişimdir. Bir özerklik
sağlamaktadır. Castells, kitlesel öz iletişim öznelerinin iktidarı izlemesini sağladığını, iktidarın
çıkarlarına hizmet eden bu kesmi kontrol altına almaya çalıştığını belirtir. Web 2 ile ilgili ticari
yaklaşımın karşısındadır ama Fuchs, Castells’in web 2 ile ilgili bazı konulardaki belirgin
iyimserliğini de eleştirmiştir.

Günümüzde sosyal medya diğer medya gibi ekonomik, siyasal ve kültürel güçlerin
yapıları tarafından şekillendirilmektedirler. Sosyal medyadaki simetrik dağılım eşitlikçi sonuç
verir. Bu ekonomik yapıda tüm insanların sosyal medyanın sahibi olmasını, politik yapıda tüm
insanların karar almada daha etkili olmasını ve kültürel anlamda ise tüm kullanıcılar için
belirgin bir görünürlük söz konusu olacaktır.

Arap baharı ve işgal et hareketlerinde sosyal medya büyük önem oynamıştır. İnternette
doğarak yayılmışlardır. İnternetin seferber etme etkisinin büyüklüğü açısından önemlidir.

Tahrir meyanı olayları ile ilgili yapılan araştırma ve anketin sonuçlarında, telefonla
iletişimin yüzyüze itişimden sonra en etkili olduğu ve diğer sosyal medya araçlarının daha zayıf
olduğu ortaya çıkmıştır. İşgal et eylemlerinde ise internet ve yüzyüze iletişimin en etkili bilgi
kaynakları olduğu belirlenmiştir.

Fuchs, Castells’in Jenkins gibi sosyal medyanın ve toplumun eleştirel kuramını

yapmamaları nedeni ile ikisini de eleştirmiştir.

II - UYGULAMALAR

5 - İKTİDAR VE SOSYAL MEDYANIN EKONOMİ POLİTİĞİ

Sosyal medyaya eleştirel bakılabilmesi için ekonomi ve ideolojinin iktidar bağlamında
çözümlenmesi gerekir. İlk olarak katılımcı demokrasi açısından ele alınan sosyal medyanın
sınırları ekonomi politik açısından değerlendirildiğinde ticari olan sosyal medyanın tam olarak
katılımcı olmadığı ortaya çıkmaktadır.

Sayfa 9 / 19
 Youtube ve Facebook alanlarında eğlence ve müziğin ön planda olduğu ve siyasetin
daha az ilgi ile karşılandığı yapılan araştırmalarla ortaya konmuştur. Google ve Twitter’da da
siyasetin önlerde olmadığı gözükmektedir.

Bu veriler sosyal medyanın ticari şirketler vasıtası ile sömürgeleştirilmişlerdir. Medya

ve internetin bu manada kapitalist olduğunu belirtir Fuchs. Web ve sosyal medyanın katılımcı
olduğu savına karşı çıkan Fuchs, internetin kapitalist yönünü görmezden gelindiğin
eleştirmektedir. Alternatif ve ticarileşmemiş bir internete ihtiyaç olduğunu ileri sürer. Burada
Fuchs ileri sürdüğü durumun vuku bulabilmesi için dünyada hâkim olan ticari sistemin değil
tamamen hâkim yönetim sisteminin değişmesi gerektiğini biliyor olmalıdır. Ticari olmayanın
yaşama sansı ve sesinin çıkma olasılığı olmadığından öncelikle sistemin değişmesi
gerekmektedir. Günümüzün şartlarında bunun mümkünlüğü gözükmediğinden Fuchs’un
düşünceleri bu bakımdan olasılıksız bir aşamada kalmaktadır.

Fuchs aynı zamanda eleştirel Yaklaşım içerisinde yer alan ve eleştirilen Sermaye
biriktirme ve artı değer kavramlarının sosyal medyayı kontrolünde tutan şirketlerce yoğun
şekilde kullanılmasını da eleştirmektedir. İphone arkasındaki Köleler olarak tanımlanan
işçilerin, şirketin sermaye birikimi ve artı değer fazlalığı için suiistimal edilmesi, intiharların
gerçekleşmesi yüze vurulurken burada çalışan işçilere askeri disiplin uygulanması ve Taylorist
yöntemle çalıştırılması kapitalist sistemin dayattığı eziyet içeren bir gerçeklik olarak ortaya
konmuştur. Yine Afrika’da çıkarılan madenlerle üretilen telefon ve benzeri teknoloji aletleri ile
sömürü, Batı’dan acımasızca gerçekleştirilmektedir.

Sonuç olarak siyaset büyük şirketlerce kontrol edildiğinden sosyal medya katılımcı
özellik göstermez ve sosyal medyanın iyimserlik gözlüklerinin izdüşümleri güzellenirken
kapitalist tahakküm gerçekliği gözardı edilmektedir. Dijital medya emeğin farklı yönleri ile
sömürülmesinden beslenmektedir.

6 - GOOGLE: İYİ VEYA KÖTÜ ARAMA MOTORU

Webde gezinmek için ilk başlarda birçok arama motoru varken Google farklı algoritma
kullanarak ortaya çıkmış ve yıllar içerisinde dünyada egemen arama motoru haline gelmiştir.
Gündelik yaşamda her yerde bulunmaktadır.

2004 yılında halka açılan Google süreç içerisinde youtube ve reklam şirketlerini
bünyesine katmış ve her yıl büyümeye devam etmiştir. Ekonomik olarak çok ileri bir noktaya
ulaşmıştır. 2008 yılındaki krizden de karda zarar etmeden çıkmıştır.

Sayfa 10 / 19
 Google yönetenlerin mütevazı olamayacağını söyleyen Fuchs, sermaye birikimi yaptığı
ve sömürüyü gerçekleştiren dev bir medya şirketi olması nedeni ile yine benzer eleştirilerde
bulunmaktadır. Kullanıcı verisinin ve kullanıcı faaliyetlerinin ekonomi gözetimi ile ilgilenmesi
ve böylece kullanıcıları metalaştırması tespitinde bulunan Fuchs, Google şirketinin sınırsızca
sömürdüğünü, para karı üretmek için kullanıcıları ve verilerini internet üretkeci metası olarak
reklam veren müşterilere sattığını belirtir. Araçsallaştırma ile bir sömürü makinası gibi hareket
etmektedir. (s.182).

Google %20‘lik zaman sunarak çalışanlarının yanında olduğunu, onları özgür

bıraktığını belirtse de sömürülmelerinin sonucu olarak, çalışanları oyun ve çalışmayı ayırt
edemeyecek hale gelmişlerdir.

Google teknolojik çözümcülük kavramı dahilinde dünyanın internet ile tamamen

bilinebilir, denetlenebilir ve öngörülebilir yapılabileceğine dair görüştür. Bu ideolojinin
yarardan çok zarara neden olacağı fikri Fuchs için çok ta haklılık payı içermemektedir.

Google+ Facebook’a rakip olarak bir sosyal ağ sitesi olarak ortaya çıkmıştır.
Enformasyon edinimi ve gizlilik politikası ile ön plana çıkmıştır. AB Veri Koruma Yönetmeliği
duyurusu üzerine Google 2012 de gizlilik politikasında değişikliğe gitmiştir. Hedefli
reklamcılık şartlarda olmasa da gizlilik politikası içerisinde yer almaktadır. Her ne kadar hassas
kişisel verilerin kullanılmadığı belirtilse de uygulamanın böyle olmadığına dair sonuçlar
bulunmaktadır.

Google şirketinde uzun süreli çalışmalar vardır ama bu yapılan araştırma sonucuna göre
şirket zorlaması veya politikası değil çalışanların şirket ortamındaki olumlu yönlerin etkisi ile
ortaya çıkmıştır. Fuchs bunu akran baskısı ile %20’lik zamanın kullanılamadığı ve rekabet
olduğu yönünde eleştirse de; bu durumun bir dikta neticesi değil de çalışanların genel
memnuniyeti içerisinde gerçekleşiyor olması daha tercih şayandır.

Marx’ın diyalektik anlayışı çerçevesinde Fuchs Google şirketinin iyi ve kötü olduğunu
ama bunun ifrat ve tefrit ile zirvesinde bulunduğunu belirtir ve kötü için şeytan; iyi için Tanrı
metaforunu kullanır. Fuchs, olumlamaları ön plana çıkarır ama kapitalizmi üretim ilişkilerine
hâkim kıldığı için ise şeytan benzetmesi ile eleştirir.

Sonuç olarak Google şirketi ekonomik çıkar amaçlı hareket ederek kullanıcılar
metalaştırarak sömürmektedir. İdeolojisi emek sömürüsüne dayanır ve gizlilik konusunda titiz
davranmaz. Üretici güçleri sosyalleştirerek bunu kullanıcıları sömürmek için kullanır. Kamusal

Sayfa 11 / 19
bir arama motoru tavsiyesinde bulunan Fuchs, rekabet ve gerçek ahlak olmadan böyle bir arama
motoru oluşturulsa da bunun devamının mümkün olmayacağını içten içe de düşünmüş
olmalıdır.

7 - FACEBOOK: GİZLİLİĞE BİR GÖZLEM TEHDİDİ?

En popüler sosyal ağ sitesi olan facebook 2012 yılında halka arz edilmiştir. Reklamların
en büyük ve kaybedilmemesi gereken gelir kaynağı olduğunu belirttiği bilinmektedir. 2008
yılındaki krizden olumsuz etilenmiş ve karı düşmüştür. 2012 yılına kadar artan kar, maliyetler
nedeni ile 2012 yılında büyük düşüş yaşamıştır.

Facebook için gizliliğin geliştirilmesi ve keskin şekilde korunması konusundaki

zayıflıklar tüketici konumundaki kullanıcıların verilerinin işlenmesi ve suiistimali bakımından
olumsuz nitelikler taşımaktadır.

Facebook’ta beğenme butonu olmasına karşın beğenmeme butonu bulunmamaktadır.

Bunun nedeni ticaridir. Yani olumsuzluk oluşmaması için yoluna beğenme butonları ile devam
etmektedir.

Facebook ticari bir şirket olması ve kapitalist hali ile finansal çıkarlarını gözetir. Hedefli
kişisel reklamcılık yolu ile reklamları kişilerin tüketim alışkanlıklarına uygun hale getirerek
bunu gerçekleştir. Hedefli reklamcılık bu nedenle birçok sosyal ağ sisteminin ana kaynağıdır
ve iş modelidir. Kullanıcıların davranışlarını ve verilerini depolar kitle gözetimi yaparak ve
oluşturduğu algoritmayı kullanarak tüketim ilgileri bulunur ve sömürü gerçekleşir.

Verilerin ABD’de Avrupa’ya nazaran daha az korumalı olmasını Fuchs eleştirir.

Gizliliğe dikkat ettiklerini belirtmelerine karşın hedefli reklamcılık ile kişisel verilerin satılması
da çelişki oluşturmaktadır. Son ABD seçimlerinde Facebook şirketi tarafından seçmenlere ait
gizli bilgilerin satılmış olmasına ilişkin haberler bulunması ve bu konuda araştırma yapılması
da Facebook’un bu konudaki zafiyetini gözler önüne sermektedir.

Hedefli reklamcılığı reddetmek anca bu platformu kullanmamak ile mümkündür çünkü

rıza onay metni imzalanmadan kullanım mümkün değildir. Ve burada yer alan şartların kısmi
kabullü de mümkün olmamaktadır. Kullanıcıların hangi bilgilerinin gözükmemesini sorduğu
aşama ancak diğer kullanıcılara sirayet edebilmekte ama reklamcı şirketlere müdahale
edilememektedir. Hatta facebook kullanıcıların diğer siteler üzerindeki davranışları hakkında
da bilgiler toplar ve bu veriler reklamcılık alanında metalaştırılırlar.

Sayfa 12 / 19
 Google şirketine benzer kapitalist özellikler gösteren Facebook dev bir reklam ve
sermaye biriktirme ve kullanıcı sömürme makinasıdır ve facebook ’un veri gözetimi ekonomik
hedefleri için araçtır. (s.238).

Facebook kurucusu ve CEO’su olan Mark Zuckerberg’in karı önemsemediği belirtilmiş

ise de hedefli reklamcılık ile kişisel verilere ulaşarak toplanan verilerin büyük şirketlere tüketici
bazlı reklam salma durumunu sağlaması bu açıklamalar ile bariz şekilde çelişmektedir.

Burada aslında hedefli reklamcılık önemli bir konudur ve tüketici konumuna geçen
kullanıcı açısından da yararları vardır lakin temel sorun bu yapılırken izin alınmamasıdır veya
zorunlu olarak izin alınmasıdır.

Sonuç olarak; modern gizlilik bireyci bir ideolojidir ve çalışanların gözetimi devlet
tarafından yurttaşların gözetimi eğilimi ile benzerdir. Gizlilik politikasındaki anormalliklerin
normal olarak algılanmasının sağlanması çalışmaları kabulü yadsınsa da yasal çerçevede
şekillendirilmiş sömürü kullanıcılara ait verilerin gözetim yoluyla devam etmektedir.

Gizliliğin eleştirel olmayan ve bireyselci değerlendirilişi ile kapitalizmin ekonomi

politik yapısı ve çelişkileri ihmal edilmektedir. Ücretsiz benzer platformlar ile buna dair
sorunların aşılabileceğini belirtir Fuchs.

8 - TWİTTER VE DEMOKRASİ: YENİ BİR KAMUSAL ALAN

Migroblog, blog kavramından daha ileri bir anlam taşır. İnternet tabanlı olan
migrobloglar kullanıcılara anlık mesajlaşa fırsatı verirler. Dünyadaki en popüler olan
migrobloglar ise Twitter ve Weibo’dur. Twitter 2006 yılında oluşturulmuştur.

Twitter devrimi iddiaları ile özgürlükçü yeni bir kamusal alan oluştuğu iddiasını
Habermas düşünceleri ile değerlendiren ve analiz eden Fuchs buna olumlu yanıt vermez.
Habermas’ın kamusal alan tanımı işçi sınıfı ve feminist eleştiriden nasibini almıştır. Kamusal
alan içinde siyasal iletişim ve ekonomi politik konusunda farklı görüşler olsa da Habermas
ikisininde önemli olduğunu belirtiştir. İnternet ve buna bağlı platformların kamusal alan teşkil
edip etmediği siyasal iletişi ve ekonomi politik durumlar dikkate alınmalıdır ki ancak bu şekilde
kamusal alandan söz edilebilecektir. Bunda mülkiyet, sansür, dışlama ve siyasal içerik üretimi
ve evrensel erişim, bağımsızlık ve siyasal tartışmanın niteliğine ilişkin sorular önemlidir.

Bloglar, sosyal ağlar, mikrobloglar ve içerik paylaşım sitelerinin son zamanlardaki

yükselişleri siyasal alanda kamusal nitelikli tartışmalara yol açmış ve bu konuda çeşitli

Sayfa 13 / 19
yaklaşımlar sunulmuştur. Bunlar; radikal bir özgürlük sunan sosyal medya olduğu görüşü,
bireyselleşmenin idealleştirilmesi olarak özel alan olduğu görüşü, ideoloji olarak sosyal
medyanın siyasetinin olduğu görüşü, sosyal medyanın statünün düşmanı olmadığı görüşü ve
sosyal medyanın pasif bir eylemcilik olduğu görüşleri bulunmaktadır.

Fuchs, Shirky’in sosyal medyayı engelleme yavaşlatma veya takip etme gibi girişimler
olsa da sosyal medyanın bu engellemelere rağmen sivil toplumu ve kamusal alanı
güçlendirebilecek uzun vadeli araçlar olduğunu belirtir. İkilem vardır ama olumlu yönü ağırlık
kazanır.

Twitter ana gündemlerinin 2009 ve 2010 yıllarından % 5’in altında kalan oranlarda
siyasetle ilgili olduğu çoğunun ise eğlence ile ilgili olduğuna dair tespitler sunan Fuchs yine
sonraki yıllarda da eğlencenin hakim olduğunu belirtmiştir.

Fuchs, Mısır Devrimi ve Wikileaks vakası ile ilgili twitter kapsamında yaptığı
çalışmanın analizlerini etkin şekilde sunmaktadır. Çoğunun retweet olduğu ve yorumun ise az
olduğunu belirtmiştir. Enformasyon oranı ise oldukça yüksektir.

Tahriri Meydanı olayları le ilgili yapılan anket ve çalışmalarda sanılanın aksine sosyal
medyanın beklenildiği kadar etkili olmadığı ortaya çıkmıştır. Geleneksel medya araçlarının
daha etkili olduğu da belirlenmiştir. En çok yüz yüze etkileşim, sonra televizyon, telefon, yazılı
basın, mesaj (sms); daha sonra ise facebook, e-posta, radyo, twitter ve bloglar etkili olmuştur.
Ama sosyal medyanın burada etkin bir muhalefet ve hızlı enformasyon sağlamasının yanında
oluşturacağı bilgi kirliliği de gözardı edilemez. Henüz etkisi ve etkinliği yeni sayılabilecek
modern iletişim araçlarının burada destekleyici, yama yapıcı ve hızlandırıcı özellikleri ile ön
plana çıktığı söylenebilir.

Wall Street’i İşgalEt eylemleri ile ilgili yüzyüze etkileşim ve internetin eylemcilerin
hareket ve enformasyon edinimi için çok önemli araçlar olduğu yapılan araştırmalarla ortaya
çıkmıştır. Twitter ise çoğu iletişim kaynağına göre u eylemlerde pasif kalmıştır. Fuchs her ne
kadar araştırma sonuçlarına göre facebook’un çok aktif ve etkili olduğu ortaya çıkmış ise de
verilerle ilgili bazı yanılsamalar olabileceğini belirtmiştir. Geleneksel medya araçlarının daha
az etkin olduğu da diğer tespitler arasındadır.

Arap Baharı veya diğer olaylarda sosyal medyanın sanıldığı kadar etkili bir iletişim
argümanı olmadığı yapılan araştırmalarla ortaya konmuş olsa da geleceğe dair etkisinin
yoğunluğunun fazlalaşacağına dair de sinyaller vermiştir.

Sayfa 14 / 19
 Özetle Fuchs twitterın bir kamusal alan olmadığını söyler. Zaten Habermas’ın kamusal
alan tanımının öncelikle medya alanında olmadığını ve daha çok kamu yararına ilişkin
temellendirildiğini belirtmiştir. Kuşkusuz twitterın yeni medya içerisinde kamusal alan etkisi
vardır ve bu devletleri ve yöneticileri daha faal şekilde etkisi altına almaktadır.

9 - WİKİLEAKS: İKTİDARI ŞEFFAFLAŞTIRABİLİR MİYİZ?

Hükümet ve şirketlerin haksız icraatlarının ifşa olduğu ve 2006 yılından bu yana
bağışlarla kâr amacı gütmeden çevrimiçi faaliyet gösteren bir platformdur. ABD ile ilgili askeri
birçok belgenin yayımlanması ile büyük skandallar ortaya çıkmıştır. Belgeleri yayımlayan
Assange hakkında ABD tarafından başlatılan hukuki süreç ise devam etmektedir.

Wikileaks kendini tanımlamak için şeffaflık tanımını kullanmaktadır. Kişilerden

saklanan bilgilerin ortaya çıkarılması ile şeffaflık sağlanmaya çalışılmaktadır. Muktedirler ve
güçlü yapıların tahakkümleri kırılarak kamusal farkındalığın artırılması amaçlanmaktadır.

Fuchs her ne kadar bunu olumlasa da itiraz ettiği bir husus vardır burada. O da liberal
bir sapmaya sahip olmasıdır. Eğer uygulama da liberalizmin ötesine geçerek eleştirel ve
sosyalist gözlemci yapıya ulaşır ise vasfını yerine getirmiş olacaktır. Yalnız burada sırf sosyalist
kuram gerekliliklerine uymaması ve radikal kapitalist eleştiri de bulunmamasını gerekçe kılmak
Wikileaks’in gerçekleştirdiği vasfa gölge düşürecek niteliktedir. Kuramlardan ari olarak özüne
dönük uygulamaların başarısını engeller yorumlar getirmek aslında eleştirel kuram dahilinde
ezilenlerin yanında olması, eşitlikçi yaklaşım ve ücretsiz bir platform olarak iletişim mecrasında
kendini göstermesi Wikileaks hakkındaki bu yorumların sınırları aştığı görüntüsü vermektedir.

10 - WİKİPEDİA: İŞBİRLİKÇİ ÇALIŞMA VE ÜRETİMİN YENİ

BİR DEMOKRATİK BİÇİMİ
2001yılında kurulan bu web platformu 2013 yılında en çok ziyaret edilen 6. Web sitesi
olmuştur. Kâr amacı gütmemesi ve reklam almaması nedeni ile diğer web platformlarından
ayrılmaktadır. Web tabanlı bir ansiklopedi olarak gönüllülük esasına göre içeriği oluşmaktadır.
Saygılı medeni, tarafsız şirket kuralları olmayan, herkese açık katı kuralları olmayan ve
değişime müsait vasıflar taşıyan bir platformdur.

Fuchs wikipedi’yı “toplumsal etkilere, ekonomik mülkiyete ve üretime, katılımcı

demokrasiye ilgiden yoksun olması; pozitivist olması ve eleştirel odağa sahip olmaması”
(s.329) nedeni ile eleştirmektedir. Erik Olin Wright wikipedi’nın özgürleştirici 4 yanı olduğunu
ve bunların; “piyasa dışı ilişkiler, eşitlikçi katılım, doğrudan müzakereci etkileşimler ve
Sayfa 15 / 19
demokratik yönetişim ve bilişim” (s.329) olduğunu belirtmiştir. Fuchs, Wright’ın bu
düşüncelerini ise kapitalist sisteme izin verir niteliği sebebi ile eleştirmiştir.

Komünizmin öznel ve nesnel boyutları üretimde iş birliği ve üretim araçlarının ortak

mülkiyetiyle ilgilidir. Ekonomi modelinde ise katılımcı ekonomi amaçlanmıştır. Sonuçta ise
üçüncü boyut olarak özne-nesne boyutu olarak değişimle çok yönlü bireyler ortaya çıkmaktadır.
Genel manada katılımcı demokrasi ile komünizm gerçekleşecektir. İnsanlığın geneli ve bir
şeyin paylaşımını ifade eden müşterekler kavramı ile iletişim toplumların varlığı ve devamı için
önemlidir. Müştereklerin özgürlüğüne dayanan internet ise komünist internetin yaratılmasını
içinde muhafaza etmektedir. Bu şekildeki internetin herkes için eleştirel, gözetimsiz, kendi
kendini yöneten, faydalı ve özgür yönü önem arzeder.

Fuchs bu bağlamdaki açıklamalarla birlikte wikipedia’nın komünist uygulamalardan

biri olduğunu savunur. Burada Marx’ın komünizmin aslında ideallerde değil bizzat yaşantıda
olmasının mümkün olduğu görüşü ile wikipedia’nın ise bunun bir prototipi olduğunu ileri sürer.
Yani bunun bir hayal değil gerçekleşebilecek bir potansiyel olduğunu belirtir. Kuşkusuz bir
yeni medya platformuna bu denli yüklenmek ve onu panzehir numunesi gibi göstermek abartılı
bir yaklaşımdır. Geçmişten günümüze bunun ileriye sürülüyor olması asla tek yanlı veya bağsız
bir yaklaşım sergilemeyi gerektirmemelidir. Yani külli bir değişimin gerçekleşmesi için
gereken argümanların çokluğu, farklılığı ve şartları birlikte değerlendirilmelidir. Wikipedia’nın
enfo komünizm olarak adlandırılması onun komünist öğretilere yakınlığı ile ilgilidir.

Wikipedia ortak emeğin tezahürüdür. Yoğun bir entelektüel emeğin ürünüdür. İşbirlikçi
yaklaşımın neticesidir. Üretim araçlarının ortak mülkiyeti cümlesinden olmak üzere medyawiki
özgür yazılım olarak kullanılır. Kullanıcı bağışları ile giderlerini karşılar. Üretim araçları
üretimi yapan işçilere aittir. Wikipedia’nın karar yönetimi tabandan demokrasi ile paraleldir.
Katılımcı bir demokrasi uygulanır.

Sonuç olarak baskıcı bir devlet yönetimi algısından ziyade katılımcı demokrasi ile
komünizm kurulması önemlidir. Wikipedia her ne kadar kapitalist yapıya bulaşmış ise de
komünist potansiyelleri bünyesinde ziyadesi ile barındırmaktadır. Metalaştırılmaya karşıdır; bu
nedenle reklam almaz ve ücretsizdir. Sömürülmeye izin vermez.

Fuchs, Wikipedia’nın iki geleceği olabileceğinden bahseder. Komünist sınıf mücadelesi

ile Wikipedia’nın desteklenmesi ve enfo komünizmin kapitalizmi bastırası ya da kapitalizmin
galebe çalarak enfo komünizmin niteliğini yok etmesi durumlarıdır. Fakat enfo komünizmin bu
şekilde bir yere sokuşturulmaya çalışılması doğru değildir. Aynı zamanda enfo komünizmin

Sayfa 16 / 19
mevcut halinin komünist yaklaşımın birçok unsurunu fazlası ile karşıladığını belirten Fuchs’un
neden enfo komünizmin kapitalizmin ağına düşmüş ve bir an önce kanat çırparak kurtulmaz ise
örümcek olan kapitalizm tarafından yutulacağını iddia etmesi de kendi içerisinde çelişkiler
barındırmaktadır.

III - GELECEKLER

11 - SONUÇ: SOSYAL MEDYA E ALTERNATİFLERİ – GERÇEK

BİR SOSYAL MEDYAYA DOĞRU
İnternet ve müştereklerin mantığı bağlamında kapitalizm dünyanın sonuna kadar var
olacak değildir ve bir alternatifi vardır. Bu bakımdan alternatif toplumdan bahsetmek te her
zaman mümkündür. Alternatifler için ise mücadele şarttır. Enfo komünizmin ve Wikileaks buna
örnek olabilir.

Teknoloji ve medya toplumun bir parçasıdır esası değil ve bu nedenle katılımcı olunmalı
ve internet ile medyadan yararlanılmalıdır. Fakat kapitalizmin yarattığı sınıflı yapı buna izin
vermemektedir. Sınıfsız toplumdaki sınırsız internet ile adil bir durum tesis edilmiş olacaktır.

Kapitalizmin türevleri olan neoliberalizm veya hiper neoliberalizm kapitalizm ana

fikrinden çok uzak olmayan ve sonuçları tüm insanları etkileyen özellikler göstermiştir. Sosyal
güvenlik, eğitim, sağlık ve emeklilik sistemlerinin mali olarak kişilere yansıması ile oluşan
ekonomik sorunlar sonrası çok ülkede, devrimler, isyanlar ve ayaklanmalar çıkmıştır. Fuchs
bunu sınıfsal eşitsizliğin sonucu olarak belirtir. Ama bu olayları salt kapitalist sisteme ve onun
günahlarına bağlamak diğer başka nedenlerin kül altı kalmasına sebebiyet verecektir. Bu
bakımdan külli değerlendirme yapmak ve diğer önemli unsurları atlamamak daha doğru bir
yaklaşım olacaktır.

Facebook ile ilgili İrlanda’da açılan dava da bir şikayetçi hesap içerik ve verilerini
sildiği halde kendisine gelen 1200 sayfalık veri çıktısında tüm yazışma ve bilgilerini görmüştür.
Dahil olma için mecburiyet barındıran durum olması ve verilerin bu şekilde depolanmasının
hukuka aykırı olduğu bir gerçektir. Hedefli reklamcılık adına yapılan bu faaliyetle kişilerin özel
alanlarını fazlaca ihlal etmekte ve bu durum karşısında çıkan sesler ise cılız kalmaktadır. Fuchs
bir yöntem olarak şirketlerin egemenliğine karşı mücadelenin bir biçimi olarak şirket gözlem
platformu önermektedir. Belgelendirme kullanılması önemlidir. Gözlemcileri gözlemek ve
kamusal farkındalığı artırmaya yardımcı olabilecektir.

Sayfa 17 / 19
 İnternetin tecimsel hakimiyetini alt etmek zor değildir. Kâr amacı gütmeyen ticari
faaliyet göstermeyen, reklamsız platformlar örnekleri de olduğu üzere kurulabilirler. Diaspora,
New York’ta bazı öğrencilerce bu amaçla oluşturulmuştur. Sosyal ağ sitesi olan Kaioo ticari
değildir ve gizlilikler kullanıcılarca düzenlenebilmektedir. Burada acı gerçek ise bu anti
kapitalist argümanların çoğaltılması – belki ilerletilmesinde gerek olmayabilir – için kapitalist
sistemin para unsuruna ihtiyaç duyulacaktır.

Hülasa, Fuchs başka bir internet ve medyanın mümkün olduğunu verdiği bazıları
çelişkili olsa da geneli tutarlı örneklerle savunmuştur.

Sonuç
Fuchs, toplumlarda artan enformasyon ve teknoloji bazlı bilgisayarlaşmanın artması ile
ilgili yeni kavramlar kullanarak yeni önerilerde bulunmuştur. Ekonomik, politik ve kültürel
sermayenin birikmesi ve kullanılması olarak enformasyonel bir kapitalizm ortaya çıkmıştır.
Bilgi, ağ ve bilgisayar vasıtası ile bu sermaye teknoloji ile belirli alanlarda paylaşılmakta ve
sömürü, hegemonya, güç ve mücadeleler giderek artarak uluslarüstü hale gelmektedir. Bunu da
uluslararası şirketler sosyal ağları kullanarak yapmaktadırlar. Fuchs bu tespitlerle birlikte
oluştuğunu iddia ettiği enformasyon kapitalizmini eleştirmiştir.

Yeni medyayı kullananlara artık procumer denmektedir: Yani üretici- tüketici-

kullanıcı. İnternet dünyasında her dolaşımın ekonomik bir karşılığı oluşmaktadır.
Her kullanıcı aynı zamanda bir çalışandır, üreticidir. Bu form, dijital işgücü’dür.
Oyun oynarken bile, bir üretim ve çalışma yapılmaktadır. Dijital işgücü ulusötesi,
küresel ve karmaşık süreçler içindedir. İşgücünün farklı formları, uluslararası
iletişim teknolojilerinde gerçekleşmektedir. Bu formlar, üretimin, erken
kapitalizmin ve kapitalizmin çeşitli aşamalarının çok sayıda özelliğini taşımaktadır.
Çok miktarda karşılığı ödenmemiş emek süreci söz konusudur. Üstelik sürekli bir
gözetim ve kontrol altındadırlar. Dijital emeğin uluslararası bölünmesi olgusu, yeni
medyada bir istihdam biçimine dönüşmüştür (Çakır, 2010, s126)

Fuchs sosyal ağların genel olarak toplumsal olaylarda etin kullanıldığını ve bazı
olaylarda ön plana çıksalar da genel olarak geleneksel medya araçlarının hala daha etkin ve
tercih edilir olduğunu yapılan araştırma verilerine dayanarak analiz etmiştir. Öncelikle
geleneksel medyaya müdahalenin ve yönlendirilebilmenin yönetici veya şirketlerce mümkün
olması güvenirliklerini sorgulatan bir durumdur. Ama aktif şekilde dünya genelinde bu vasfını

Sayfa 18 / 19
bu duruma rağmen yerine getirmeye devam etmekledir. Sosyal ağlar ise kontrolü çok mümkün
olmayan ve herkesin üretim ve tüketimi aynı anda yapabilecekleri daha özgür platformlar olarak
etkinliğini artırmaya devam etmektedir. Bir kontrol mekanizması olmaması, içeriğe veya
bilgiye dair doğruluğun denetlenememesi gibi olumsuz hususlar barındırsa da hızı ve diğer teyit
mekanizmalarına ulaşmadaki teknolojik desteği ile tercihe şayanlığını artırmaktadırlar.

Gözeten ve hedefli tüketici için kişisel verileri zorunlu şartlar sunarak kayıt altına alan
sosyal platformlar tamamen kapitalist sistemin çarklarını döndürmektedirler. Metalaştırılan ve
sermayeye dönüştürülen argümanlar karşısında kişiler çaresiz ve pasif kalmaktadırlar. Bu da
sınıfsal ayrımı ve ayrışmayı ve eşitsizliği getirmektedir.

Fuchs kapitalist yapı içerisinde Wikipedia ve Wikileaks gibi bu yapının kalıplarına

sığmayan ama o kalıplara sıkışmış olan katılımcı demokrasiyi geliştirici özellikleri olan
platformların var olduğunu ve bunların çoğalabileceğini savunmaktadır. Bu mümkün olmakla
birlikte mevcut toplumsal yapının değişebileceğini ve medyanın da değişmesi gerekliliğini ileri
sürer.

Kitap genel olarak yeni medya araçlarını Marxist yaklaşım kapsamında ele alarak
eleştirilerde bulunmuş ama çıkış yolları ve alternatiflerde sunarak yapıcı yaklaşımlarda
bulunmuştur. Bulduğu her fırsatta kapitalizm sistemini yerden yere vurmuş ise de belli yönleri
için kapitalizmden kurtulmak için yine ona veya kurumlarına ihtiyaç olduğunu da itiraf etmeden
yapamamıştır.

Kaynakça

Çakır, M. (2014). Yeni medyaya ilişkin eleştirel yaklaşımları ve tespitleri ile Christian
Fuchs. Doğu Yayınları, 81-130.

Fuchs, C. (2014). Sosyal Medya: Eleştirel Bir Giriş (Kalaycı, İ. ve Saraçoğlu, D. Ed.),
Notebene Yayınevi.

Küçükcan, U. (2002). Frankfurt Okulu ve Kitle Kültürü Çalışmaları, Kurgu Dergisi S:

(19), 257-269.

Sayfa 19 / 19