100 KOZMOPOL!T DEMOKRASt
2pasama ya da yt salar lla last, eileneyemin liye.
fini ve byes ir eyleminbolgey olugtaranksmla agsndan done sen,
far itimallere dahil etmesdit,
aygmik” ve yofunlk tester dogal olarak ibalanan hem “yaygn“hem
& yokun”bigmlerin igeren daha Greek Kirslleymetatymalann pomekee
“irl ctkinik” testeriin deg frmilasyonlan At ce
{n kona tartgmasi benimsomislri, Yara bir tatgma iin be: K. News
‘cites, “Subs as 3 Guiding Principle for European Community Actvter,
Government and Oppostion, 28: 2(1993), elke 209-11
5
Birlesmis Milletler’den Kozmopolit Demokrasiye
Daniele Archibugi
On
Birlesmis Milletlerin reforma tabi tutulmast onyillardrtaruithyor
+| Savas sonrasi dnemde BM in galigmalaninda gok sayida reform ya
palms olmasina ragmen, fonksiyonunda Snemli degisimleriigeven
‘ergekten radikal éncriler ele almmadan kalds.' Temel engel iki sl
Per gtigarasindaki rekabetti, bu rekabetuluslararasi kuruluslann da-
hha fazla gig arumast konusundaki her girigimi paralize et, Soguk
Savag'mn sona ermesinin etkilerinden birinin uluslararast kurulusla-
‘mn, Sncelikle de BM'in reforma tabi tutulmasi tartismalarin yeni.
den giindeme getirmesi sagirtici olmamistr.
1989°dan sonra biiyak birarzuyla giindeme getirilen reform dne-
rileri, Souk Savas sonrasi dénemin en dikkat gekenleri Kofiez"de
ve Somali'de gérilen bazi bolgese! krizlere BM Givenlik Konseyi |
‘nezaretinde miidahale edilmesiyle hizla “sogudu”. Eski Yugoslavya
‘ve eski Sovyetler Birlgi‘nin bazi cumhuriyetlerindeki gatismalar gi-
‘bi diger durumlarda ise, BM ig savaslann gikmasinin Gnlenmesi ya
da onlanin ¢6ziime kavusturulmast gibi Konularda tayin ediei bir ro |
oynamamistt. BM’%in bu vakalardaki yetersiligi, SoBuk Savas sira-
sinda gdsterdigi yetersizlikten Snemii bir farkhhga sahip degildi,
dlkkate deger bir tek farklibk vardi, 0 da etkin olamamanin artik
sper giglerin rckabetine atfedilemeyecegidi
Berlin Duvary’nmn yikitmasindan dért yil sonra, BM olusturul-real KOZMOPOLIT DEMOKRAS!
‘ma nedeni olan kiiesel yénetim roltint oynamaktan gok uzak gériin-
smektedir. Dahast, Birlegmis Milletler yasasinin kendisinibeirsiz yo-
rumlara emanet edebilecedi g6rilmiistir. Bazi Snemali vakalarda hi-
iimetier onu, mimarlanylaarasin acacak eylemleridestekledigisek-
finde yanlis yorumlamislardir. BM’: uluslararast demokrasinin bit
aract olarak kullanma olasiigina karst hizla bir givvensizligin ortaya
srkmast sagittici olmamsi,
Givenlik Konseyi’nce son dénemde alinan kimi kararlar bu duy-
‘guyu haklt cikarsa da, yeni bir diinya dizenine dogru geciste Birles-
‘mig Milletler Grgitne metkezi bir rol verilmesi gerektigine inantyo-
rum, BM’e dnemli bir rol vermeksizin daha demokratik bir kuresel
‘ybnetim hayal etmek ne gercekgi ne de yarartolacakur. BM’e ken-
isi gibi bir alternatif bulunmamaktadir ve reforma tabi tutulmast
‘rgitin daha iyi kullanslmast igin gereklii
Bu birbirine paralel ve igige gegen iki isin yapslmasina isaret
ctmektedir: bir yanda meveut normlanin yorumlanmast sorunu var-
dur. BM glindmizdeki bigimiyle uluslararatfaaliyetlerin yonetimi
dde daha uygun ve ilerletici bir rol -eger ulusal hikimetier ona izin
‘vermek isterlerse- zaten oynayabilir. BM Sartinin yasalilkeleri dr-
sitin kétiiye kullanumim engellemek igin yeniden agiklanmalidr.
Fakat diger yandan, onu demokratik dinya yénetiminde daha etkin
bir arag olarak kuilanabilmek igin BM’ reforma tabi tutulmasts
‘unu da buluamaktadsr. Kurulug yasasinin en geliskin yorumuyla
'BM yapisinn yeni dinya dzeninin gerektirdgialanlarda base-
niyla mieadele cimek zee oluturiniadtt api
BM Genel Sckrcteri de dahil olmak izere, BM insiyaifnin gg-
tendirimesi konusunda son dénemde esi kaynaklrca Gneilrde
‘bulunulmast sasiruct olmamistz2 Ancak, bu Gnerierin gogu BMin
‘curumsa tanimindan gok, gle ie igi. Bu bolim BMin kuru
lug yapisn: yeniden gekillendirmek igin yapilan Oneilrieletirel
bir degeriendirmeye tabi tutmaya ayn. Oneilern ifade elon
amact,uluslararastilskilerde peiogik olarak glen ve meveut ku-
ruluslann baga gikmakta yetetsiz kaliklant dalgalanmalan ortadan
kaldimak yada en azindanazaltmaktr Kis vadede uygulanma sans-
lan gok az ola da, siyaalfaliyetler iin bir gindem sunmusladi
‘Bu reformlar tig temel basi ayrlbilic
1. Dinya yurtaslarnauluslararassiyaset alanundan ses verme
projleri ve en dikkatgekii olan, hkiimetlrden ziyade yurttaslan
Aogrudan temsil edeeck bir Birlepmis Milltler Halk Meclisiolustu-
rast;
y
BM DEN KOZMOPOLIT DEMOKRASIYE 7
2. Diinya yargt glerinigiglendirme Snerileri, buna Uluslara-
rast Adalet Divant'nin reforma tabi tutulmast da dakildir;
3. Diinya yirdtme girlerinin, 6zellikle de Giivenlik Konseyi
ve daimi dyelerinn veto hakkamin dizeltilmesi Snerilri
Bu iyi niyetli dneriler pragmatik temelde yaygin bir bigimde
desteklenirken, altnda yatan rasyonele daha az ilgi gésterldi. Bu
rnedenle bu boliimde daha gok bu pragmatik temel ele altace
Degerlendirilecek dnerilerbetili bir bariggt distince dalgasina ait-
tir-bu dalga, kes! givenliginarurilmasinmn yotu olarak uygun ulus-
lararast yasal kuruluslar olusturulmasin dnermektedir. Ancak, ik ola-
‘ak benim de digerleri gibi yasal pasifizm diye adlandirdigim seyin
them potansiyelini hem de simrlarim belirlememiz gerekecek. tkinci
si, bu Gneriler devletlerin kendiiginde ve devletler arasinda demok-
rasininilkelerini yerine getitmesini saglayacak, arzu edilen diinya
dizeni tarzina biziyaklagurdiklan dgde bir degere sahip olacaklar,
Bu giindeme kozmopolit demokrasi adi verdik; bunun uluslararasi
ilisklerin konfederasyon ve federasyon modelletiylefarkhiklan da
tartstlacak
Yasal Pasifizm: Alunda Yatan Rasyonel
Barges degerere bagi fark motivasyonlara,araglara ve hedefle
re sahip bireleribisletirmektedi. Bangs digdncenin tam ve kes
sunflandumalan glistriimisti? Yasalpasfizm, savag ve bang s0-
runlann ele almanin araclarndan bri olarak, esasen normaif olan
toplursalsorunlara likin tim hukuksal yaklagumlarin degerteriai
ve lista paylagmaktady Kendisni barges digincenin digerbi-
‘imlerinden, gatigmalarin nedenierinden gok onlan Snlemek ve g3-
Dmlemekle sorumlu tuarak ayine
Sosyal pasifizm bana gatimalarntoplumsal ve ekonomik e-
sllerniontadan kaldrarak, dni pasifizm insanlarin dogasin: dei
tirerekulasmayr hedeflerken, yasal pasifizm siddete basvurmadan
anlagmazhklan gzeeck 6zginkuruluslar olusturularak gatismalarin
sonuclandurmest yénnde bir giisimdit. Eger gerekirse, ig kul-
Janma yetkis yasalar uygulamakla gorevlendirilmi kurumlara veri-
lecektit, Yasal pasifizm demokratik devltlerde zaten basariyla uy-
gulanmaktadr, eink bu devielergatsmalarinsiddete bagvurme-
dn bales ve yarlimenin yasal devltyetkliler arafindan ge-
¢eklestrilmesiilkesi Gizerinekurulmustur
‘Ancak hukuksal yaklagim, makemece sugtubulunanlan -Bzel-1 KozMOPOLIT DEMOKRAS!
likle devletleri- cezalandiracak merkezi otoritenin bulunmamasiyla
karakterize edilen uluslararast alanda 6zel sorunlarla karsslaymakta-
dur. Sonus olarak, yasal pasifizmin ¢alismalaninn esas bolmesi, ya-
sama, yargi ve yGrlitme gictine sahip uluslaistii kurumlar olugtur-
‘ma girigimlerini kapsamaktadir* Ancak, yasal pasifizmin savunuct-
larmin timd uluslararasi bir yaritme gicind zorunlu gérmemekte-
dit. Ornegin, William Ladd, yasama giiciniin ve 6zerk bir yarg gi-
ciiniin zorunlu olduunu, ancak yiritme gicinin yalnizca “dinye
rnin kraligesi" diye iyimser bigimde adlandirdigy kamu oyu ile ger-
¢eklestirlebilecegini distinmektedir,
Bir bakis agisina gore, uluslararasi yrdtme giciiniin bulunma-
‘mast ie yasal pasifizmin Snemi artmaktadi:tekil devietlr igindeki
ig tartismalar gig kullanslmadan gOzilliken, kendi iradesini tara
+a dayatacagr bir gok araca sahip bir yiritme gcd bulunmadigin-
ddan, uluslararast alanda yalnizca iki altematif bulunacakur: ya zor
‘kullanma yetkisi bulunmayan bir hakemin kararina tabi olmak ya da
‘bunun yerine, gliskilerin siyasal oportUnizmin kaygilan -en azindan
‘micadele eden taraflarin kullanuminda olan géreli gic- dogrultusun-
da dizenlenmesini kabul etmek.
Bu direngen diinyevi akln perspektifiyle bakildiginda, hukuki
‘yaklasimin yaran, daha etkin ¢82imlerin yoklugunde oldugu gibi
‘devictler-arast rekabetten kaynaklanan sorunlan. yenmek konusun~
‘daki hukuka igkin dogal yetenckte yatmamaktadhr. Bu nedenle yasal
pasifistlerin gidigi kavgalarin ayni zamanda hem biyik bajani hem
de biitinsel yenilgiyle sonuclanmast sagiruci olmamaktadir
‘Ancak, gindmizdeki uluslararast kuruluslarin ve uluslararast
yasalann onun normlarinin trnler oldugu hatirlandiginda, yasal pa
sifizmin basanstinkar edilemez. BM ve AT gibi kuruluslar, onyedin-
ci ve onsekizinei yizysldaki digtinirlerin ve filozoflarin Sngérdigi,
halklar arasinda ban ve igbirligini garanti etme sorumluluu tagiya-
‘cak ulustararasi kuruluslardan beklenenin gok Uzerinde, onlanin ha
yal edebileceklerinden gok daha fazla geligmigtr® Ayns sey giinii-
‘miizdeki uluslararasyasaigin de gecerlidir, bu da kesinlikle, ulislar
yasast konusunda hethangi bir onyedinci ya da onsekizinei yizyil
tezi ile hayal edilemeyecek dlgide gelismistir”
Diger yandan, uluslararasigeliskileri denetleme ve ditzenleme
‘konusundaki basansi agisindan degerlendiginde yasal pasifizmin o-
{ind sinirh bir etkiye sahip oldugu gérilmektedit. Yaklagtk yanm
yiizyildir BM faaliyetleri dye ilkeler taafindan sik sik ya gbrmez-
den gelinmis ya da ihmal edilmigi. Iter bik ister Kg, ister
[BM'DEN KOZMOPOLIT DEMOKRASIYE esl
ak ister gil olsun tim gelgklerde, yaalikelerinyerini varolug
rnedenitarafindan dikteetirlen kuralie alms. Hatta, uluslararast
‘eruluslannfaliyetler yalnizca daha gigi devltlerarainda zaten
‘rola agik yada olay uyum durumfarndactkin olabilmigtz Boy-
ies bir anlasmaninbulunmadis durumlarda etklerSnemsizkalmus-
‘ur, Dir bir devise, uluslararast kuruluslarm rokiten az gereksinim
juyuldugunda dnem kazanmis, en fazla greksinim duyuldugunda
ise gogerszlesmisi,
‘Bunedenle asa paifzm mikemme bi mantki kurguya usy-
‘nig olmasinaragmen,gergokt bir tek kik etksiolabilmisti On-
sgorilenle gergeklegenarasindak uzaklik,dngérifenin ulslaarast,
politikanin ayrlmez bir parcasthalin gelmesiyle zorlukla dengcle-
noblmistc. Afganistan, Granada, Panama vb nin igali uluslararast
topluluk tarafindan ve yasalarn gerekirdgiilkeler temelinde ka-
‘muoyunda kinanmist bu ilkelerolmasaydsheshangibirkinama yal-
nzea ablaki boyut tastyacakt
Diger bir deyigle yasalikele, fli poziifyasal haklar olmak
yerine daha gok iyi nivet beyanlariyla gergekligin hsm haberist
‘lmayazorlanmislardr Bu nedenle sz Komusuikelergimimz di
yasindaki muhtemel ctkin uygulamalar temelinde dei, bliameyen
bir gelecekte saglayacaklan yarar temelinde degerlendiilmelidz
Nommlar, yapuinm gigleri olmasa da sembolik bir degere sahipi
Insan Hakan Evrensel Beyannamesi 45 yil nce beyan eden iyi
niyet fade edr ve ba giinimiizde de hala bir lgde geerldr, ama
conun ana hatlar ialendiginde gonldk bazda bazi temel ve oldukea
somatilkeleri savunmak mimkin olabilmektedi.
Konferedasyon, Federasyon, Kozmopolit Demokrasi
Kurumsal tasarim belirli bir durumla miicadele etmek igin bir arag
seklinde yorumlanmamalid. Tersine, kurumsal bir tasarim taahhi-
«di uzun vadeli bir stratejinin Sngérildigine igaret eder. Kurumsal
tasanmlar gojunlukla belli siyasal hareketlein veya ajaniann.
karlart dograltusunda olusturulurlar ama ben bu yaklagimin kisa va-
eli ve amaca zararh olduuna inamyorum: wluslararast politikanin
aktdrleri zaman iginde degisir ve veri bir giig dengesi icin uygun
‘gérinen kurumsal diizenleme digeriiginetkisiz hattazararh olabili.
‘Ulustararasi kuruluslar bir kez olusturulduklarinda uzun sire dei
rmezler ve farkh uluslararasi rejimlerin egemenlik dinemlerinde ig-
lemeye devam ederler.” Omegin, Birlesmis Milletler Il Diinya Sava106 KOZMOPOLIT DEMOKRAS!
nda zafer kazananlar arasindaigbirliini tevik etmek
fanmist,fakat hemen sonrasinda
sok geliskilerin olduu bir ortamda iglemek zorunda kaldh. Uluslar
tluslararas politika alanindaki rllerini de kakten degistirebiirer
bir kag yl iginde Sovyetler Birligi Brezhnev, Gorbachev ve Yeltsin
sbi fare kipiliklerce yOnetilmis, hatta en esi liberal demokrasier-
den biri olan ABD’ nin dts politikast 1S yldan kisa bir rede Carter,
Reagan, Bush ve Clinton gibi fark liderlerce ybnlendiclmitir.
‘Bu nedenle uluslararast kuruluslarsiyasal Kowullardaki Semi
degisimere uyum salayacak sckilde tasarlanmalid. Kurulus yasa-
Jari tasarim: konusundaki bir egzersiz diya poitiasinin temel
aktdrlernin destin almachaiginverimsiz gértinse de, herseye raj
‘men siyasalfaaiyetlere kesin hedeflr saglayacaku. Bu baglamda,
BMe yénelik reform énerilerini bunlann uyeulanabilirikleri teme-
linde degil, arzu edilen bie kireselrejim olarak ntelendirdigim seyle
iligkili olarak degertendirdim.
Kozmopolit demokrasi perspektifi éncelikle devletiuluslarara-
stligkilerin merkezindeki bir figir olarak tanumamizs gerektii. Si
yasal olarak diginme ve davranma kavraminin kendisi bieeyin bir
‘evletin yurttast oldugunu varsayar; devlr olmakstzin siyasct ola-
‘maz, Dilsel, dinsel,etnik ve kiltire! homojenlik olmadigindan dev-
letern insan topluluklarn ign yetersiz kurumlar oldugu disinlse
bile, devltbirey ign daima ilk ve en dnemlikurumsal kalkts nokta-
sant olusturacakur
‘Uluslarastilgkilrin aktrleri olarak devletlerin merkeziyeti
{igi son bir kag ylda ortaya cikan ulus-devietierkrii ile dizelmist
Son dénemde gSzilen Sovyetlr Birligi ve Yugoslavya gibi cok ulus-
Iudevietlr bulunmasina ve Ingiltere,Italya ve lspanya gibi cok fark
lniikelerdeki bigest celiskiler ulusal bilgi tehlikeye tsa bile, dev-
letle ulustararastolaylarda hala merkezi bir rol oynamaktadiat.
Devietlerin fonksiyonu yalnizea bireylere devletn islemesine
katilma hakka vermek degildr, aymt zamanda, bundan daha da dnem-
liolarak, kendi yurtaslarm uluslararas diizeyde temsiletmektir
reylerin bu uluslararasttoplulukta, bir devletin yurtas olmak disn-
dda bir rol bulunmamaktadir. Martin Wight'n" beirtigi gibi, Papa
bil, lak iktidarin yakininayikselebilmis ir birey olarak, br devle~
tin ilk yurtastoluncaya kadar uluslaastilgkleralaninda kendisni
rahat hissetmemisti. Devlesiz uluslarin -Kiirt, Filistinli, Irlandalt
azinlik-yanisiraeski Yugoslavya ve Sovyeter Biri halklaini ya-
sadigitrajedi, devletsiz breylerin ginimizin uluslararast arenas
[BMCDEN KOZMOPOLIT DEMOKRASIYE fg
da ses cikartmalanmin ve hem bireysel hem de kolektif haklaninin
‘garanialnaalinmasinin ne kadar sorunlu oldugunu apikea gister-
‘mekicdir. Devletlerinuluslarast politika alanunda bir oligargi rol oy-
nadiklan kabul edildiginde,smurlar da oyulmald. Eger devet, be-
lin bie toprak parasinda yerlesik insanlaradayal bir kurum olarak
kendi gin gkarlas dogrultusunda harcketederse, o zaman, diet
‘uruluslardan yoksun bir uluslararasttopluluk igindcki fealyetlerin-
de, yurtaslarain gercksinimleinikarsilayamaz.
Devletia varigit mesru kan ilk konu giveniktir: Leviathan
(Tevrav'ta adi gegen biyik su eanavan -¢:.) biteyi dogal devetin
terénndenkurtane ve béylece bir dane olarak ken olin benim-
seamesi ign yetri kogulla salar. Thomas Hobbes'm bu gizle-
minden sonra, toplumsal kona devetn suurlanmin Gtesine yay-
‘manin olanakstzoldugunu ida eden ve uluslarras ilisilei anargi
‘ogullarina terkeden, organik bie deviet git (iktidar -.n.) kuram
inga edilmisti.™
Hobbes'un iddiasiun zayifnoktasy, aslinda savas, tchdidinin
sergilenmeye devam ettgi kozullarda biteylerin korkudan kurta
mayacak oluslandi: derbi deyisle,devlet igindeki givenlikdev-
letler ara ilikilerde garant altna alias paralel bir givenlik ol-
smaksizn yeterl birkosulolmamaktadir. Devet sava tchdidini oa-
dan kaldincaya kadar, ken Sznclernisavagn telikelevinden ku-
tarma konusundaki vaadi tamamen gergekleyemez ve son olarak,
{2ne ittaat etme yokimlluginesahip olmaz.
[ilkleer cada muhtemel saldrganlan “yaralama” konusunda-
i Leviathan yotenck, yukardaki vaadyerine gtirmek gin ark ye-
teal bir yontem olarak degertenivleme; stratejik aragtirmalar gis-
termisir i, naklee tchditle en az kagilagan devieler,niklecrslsh
bulundurmayan ve nikleersilablara sahip olanlara iwifoklaragir-
teyen devietlerde" Bu, devlt ign canal: biegeliskidr: bir yan-
dan, Leviathan'mn tam anlaryla gergeklesmesi die devltlerie bit
bart anlapmasin gercktrrken, dir yandan, deviet kendiegemen
icin dnemliSlgude degistimedike bunu yerine getremez
‘Anayasalanyla kendi yurtiaglaninin istekleriniyerine getirme
taahhiidd altna giren devleter,yani demokratik devetleragisindan
durum daha da sorunludur.Gergektenuluslararast kuruluslann yok-
Jugu onlars gogunlukla gikmaza sokar. Diger devletlere ragmen ken
4i yurtaslarn gkarlarins mx savunacaklardr,yoksa yurtaslarna
‘amen lulararas demokrasinin kurllain mu ileyeceklrdir? Boy-
lece kendilerini yalnizca diger devletlerle anlagmaya dayal bir iliFee KOZMOPOLIT DEMOKRAS!
kKiye girerek cSzilebilecek celikili bir durumda bulurar.?
Bayles bir “anarsk toplum’ dan gikis yolunu bulmak dogrultu-
sunda siyasal kuram kurumlagms bir devietiersistemine ulasabi-
‘mek igin esas olarak iki yontem énermektedir:birincisi, herbi Uye-
nin kendi Szerkliginden diger devitlr s6z konusu oldugunda fera-
sat edecegi bir konfederasyon olugturulmes,ikncisi ise, her bir dev-
letin iginde zatenistleniimis olan deneyimi genisletmek ve biylece
bir dizi egemen devietin yerine dinya gapinda bir Leviathan'm ika-
‘me edilmesidir. Iki gzimiin de uluslararasitoplulugun hallolma-
‘mis sorunlari gzemeyecedi gSrilmektet
ik kez Milletler Cemiyeti've daha sonra Birleymis Milltler ile
ixirese!bigimini alan konfederal model, est egemenlik ve igislerine
kkansmama ilkeleritzerine kurulmustur. Uikeler, herhangi bir mes-
ruiyet zemininden gok, fil varhklanyla tanmnan hikiimetlerce tem-
sil eilirler. Bu Snkogullar olmakstzn biylesine genisélgekteki si-
yyasal sistemler ve degerleresahip hiktimetlrin ve ilkelein iyeligi-
1 Korumak mimkin olamazdi. Bu modelin cksiklikleriavantajanty-
la yakindan baglantihdr: bir yandan, cogunlukla sede bahanclerle
dike edilen midahalelerle “biyik bain kigdk bahia yutmasi"ndan
kaginmak gin igislerine kangmams ilkesinin korunmast gerekirken,
diger yandan, bu ilke hikimetlerin kendi zneleriyle iigklerinde
sutlak zerkligi ve hkiimetlerin kend fealiyetlerinde kendi nee
rinden tamamen ayn davranmalanin teyid etmektedir Bir devletulus-
Jararasitoplulugun kurallarma aykan davranincaya kadar onun fali-
yetlerini denetlemek iin hi bir yasal kanal devreye girmemektedir
aha gelismis bir yasl sisteme kavugmastistenen BM’in Kér-
fez Savasi'nda agua giktufa gibi, gelencksel uluslarai yasays ne
sikermasi sans vseri degildr: bir yandan Irak hikiimetinin uhslara-
‘asi gic KOtiye kullanmasina kart verilecek bir ceza yoktur; diger
‘yandan tim Irak halk haktimetlerinin uluslrarastyasay ila giei
‘mi yiztinden cezalandinimistr. Ashnda konferedal modelde bircy-
ler uluslraras dizeyde yalnzca ulusal hikkimetleriyletemsil edie
rmezler,
Konfederal modelin eksiklkleri daha gok baz dyelerinin de-
smokratik olmamast ile baglantihir. Aslnda, efer demokraik olsa-
lard, siyasal micadelenin hedefiuluslaraas iigkiler alan del, daha
{90k herbir devietin igindeki demokratik kazanimlar olacakt. Konfe~