2022—2023 EĞİTİM VE ÖĞRETİM YILI TARİH DERSİ 9.SINIF 2.DÖNEM 1.
SINAVA HAZIRLIK ÇALIŞMA KAĞIDI
 Türkler, ilk devletlerini tarih sahnesine çıktıkları yer olan Orta
Asya’da kurmuşlar, bu nedenle Türklerin anayurdu Orta Asya’dır.
 ‘‘Türk’’ adı ilk olarak Çin kaynaklarında geçmiş olup, “Miğfer”
anlamında kullanılmıştır.
 Kaşgarlı Mahmut’a göre “Olgunluk çağı”,
 Danimarkalı bilgin A. Vambery’e göre “türeyen, çoğalan”,
 Ziya Gökalp’e göre “töreli, kanun ve nizam sahibi”,
 Uygur metinlerinde ‘‘güç, kuvvet ve olgunluk’’ … anlamlarına gelir.
 Bir millet adı olarak ‘‘Türk’’ ifadesi kendi kaynaklarımızda ilk kez Kök
Türk yazıtlarında (Orhun Abideleri) geçmektedir.
 Türklerin yaşadığı yer anlamına gelen ‘‘Türkiye’’ ismine ilk olarak VI.
yüzyıla ait Bizans kaynaklarında rastlanmıştır.
 Bizanslılar " Türkiye " adını coğrafi anlamda, Kök Türkler zamanında
‘‘Orta Asya’’ için kullanmıştır.
İÇ ASYA (ORTA ASYA) ‘DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ VE
ÖZELLİKLERİ
1—Asya Hun (Büyük Hun) Devleti (MÖ 200—MS 216)
 Tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir.
 Bilinen ilk hükümdarı Teoman (Tuman), en güçlü hükümdarları ise
Metehan’dır.
 Türklerde ilk askerî teşkilatı kuran Asya Hun Hükümdarı Mete
Han, ordusunu Onlu sisteme göre düzenlemiştir.
 Türk akınlarına karşı Çin Seddi yapıldı.
 Asya Hun Devleti, İpek Yolu’nda denetim kuran ilk Türk devleti
olmuştur.
 Metehan’ın Çin Politikası: Savaş gücü ile Çin’i baskı altına almak,
devletin ve halkın ihtiyaçlarını vergi veya ticaret yoluyla Çin’den
sağlamaktır.
2— Kök Türk (Gök Türk) Devleti
 ‘‘Türk’’ adını taşıyan ilk devlet olarak tarihe geçmiştir.
 I. Kök Türk Devleti 552’de Bumin Kağan tarafından Ötüken’de
kurulmuştur.
 II. Kök Türk Devleti ise 682’de Ötüken’de Kutluk İlteriş Kağan
tarafından kuruldu.
 Türk tarihi ve Türk edebiyatının ilk yazılı belgeleri ve ‘‘Türk’’ adının
geçtiği ilk Türkçe metinler (ilk milli yazılı belgeler) olan Kök Türk
(Orhun) Yazıtları, II. Kök Türk Devleti’ne aittir.
3—Uygur Devleti (744—840)
 Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından 744’te kuruldu.
 Devletin merkezi Karabalgasun’dur.
 Uygurlar, hükümdarları Bögü Kağan döneminde Manihaizm
inancını kabul etmişlerdir.
 Manihaizm inancının Uygurlar üzerindeki etkisi; Uygurlar, göçebeliği
bırakarak ilk kez yerleşik hayata geçen Türk topluluğu olmuş, kent ve
kasabalar kurmuş, hayvancılığı bırakarak tarım ve mimaride
gelişmiştir. Et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bu dine giren
Uygurlar, savaşçılık özelliklerini kaybetmiştir.
DİĞER TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI VE ÖNEMLİ ÖZELLİKLERİ
 Avrupa Hun Devleti : Kavimler Göçü sonrasında, günümüz
Macaristan topraklarında kurulmuştur. Avrupa’da kurulan ilk Türk
devletidir. Kurucusu Balamir olup, en güçlü ve en parlak dönemlerini
Attila döneminde yaşamıştır. Attila, Avrupalılar tarafından “Tanrı’nın
Kırbacı” adıyla anılmıştır. Anadolu’ya akınlarda bulunan ilk Türk
topluluğu Hunlardır. Avrupa Hunları, Doğu Roma (Bizans)
İmparatorluğu ile Margus ve Anatolyos Antlaşmalarını imzalamış,
Bizans
İmparatorluğu’nu vergiye bağlayan ilk Türk devleti olmuşlardır. Batı Roma
İmparatorluğu üzerine de Galya ve İtalya seferlerini düzenlemiş, antlaşma
yaparak ülkesine geri dönmüştür.
Attila’nın Roma’ya girmekten vazgeçip antlaşma yaparak geri dönmesinin
nedenleri şunlardır;
 Batı Roma’nın gücünün kırdığına inanması,
 O günlerde Avrupa’da hüküm süren veba salgınının etkisi,
 Attila’nın esas gücünü Sasaniler üzerine yapacağı sefere
saklamak istemesi…
 Avarlar: Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğu olmuştur.
 Hazarlar : Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devletidir.
 Oğuzlar : Büyük Selçuklu, Türkiye Selçuklu ve Osmanlı olmak üzere
önemli devletler ve beylikler kurdular.
 Türgeşler (Türgişler) : Hükümdarları adına (Baga Tarkan) para
bastıran ilk Türk topluluğudur. Yerleşik hayata geçen ikinci Türk
topluluğudur.
 Kırgızlar : Manas Destanı’nı oluşturdular.
 Karluklar : Orta Asya’da İslamiyet’i kabul eden ilk Türk topluluğudur.
 ***Yukarıda bazı özellikleri verilen Türk topluluklarından başka
Peçenekler, Kıpçaklar (Kumanlar) Macarlar, Bulgarlar, Sabirler
(Sabarlar) ve Başkırtlar gibi Türk toplulukları da vardır.
Türklerin Orta Asya’dan göç etmelerinin nedenleri;
 İklim koşullarının değişmesi
 Otlakların yetersiz kalması
 Hayvan hastalıkları
 Nüfus artışı
 Türk boyları arasındaki mücadeleler
 Çin ve Moğol baskıları
 Yeni yurtlar fethetme ve yeni devletler kurma isteği
Türklerin Orta Asya’dan yaptıkları göçlerin sonuçları;
 Avrupa’nın siyasal yapısını değiştirdiler.
 Hristiyanlığı benimseyenler milli benliklerini kaybettiler.
 Yerli kavimlerin başka bölgelere göç etmelerine sebep oldular.
 Karşılaştıkları topluluklarla kültürel etkileşim içine girerek onlara atı
evcilleştirmeyi, madenleri işlemeyi, besinleri saklamayı ve
dokumacılığı öğrettiler. Ayrıca devlet yönetimi ve ordu teşkilatı
konularında da örnek oldular.
Kavimler Göçü (375) :
Asya Hun Devleti’nin dağılmasından sonra Asya’nın batısında bulunan
Hunların Balamir önderliğinde Karadeniz’in kuzeyinden batıya geçerek
kısa sürede Tuna boylarına ulaşması birçok Germen kavminin yerlerinden
ayrılmasına ve Avrupa içlerine kadar hareketine neden olmuştur. Böylece
375 yılından itibaren Avrupa’yı etkisi altına alacak olan Kavimler Göçü’nün
başlamasında rol oynadılar.
Kavimler Göçü’nün Sonuçları :
 Roma İmparatorluğu Batı ve Doğu Roma şeklinde ikiye ayrıldı.
 Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkıldı.
 Feodalite (Derebeylik) Avrupa’da güç kazandı.
 Kilise ve Papalık önem kazandı.
 Skolastik düşünce etkili olmaya başladı.
 Günümüz Avrupa milletlerinin temelleri atıldı.
 Avrupa’da Türk devletleri kuruldu.
 Kültürel etkileşim yaşandı.
İLK TÜRK DEVLETLERİNE AİT BAZI KAVRAMLAR VE ANLAMLARI
 Kut : İlk Türk devletlerinde kağanlara Gök Tengri tarafından
verildiğine inanılan yönetme yetkisine kut inancı denir.
 İkili Teşkilat : Türk devletlerinde ülkenin doğu ve batı şeklinde ikiye
ayrılarak yönetilmesi sistemidir.
 Onlu sistem : Metehan döneminde uygulamaya konulan bir sistem
olup, ordunun hiyerarşik olarak bölümlere ayrılmasıdır.
 Töre : İlk Türk devletlerinde herkesin uymakla yükümlü olduğu yazılı
olmayan (sözlü) hukuk kurallarına denir.
 Kurultay : Hükümdara devlet yönetimi ile ilgili konularda yardımcı
olan danışma meclisidir. Toy ve Kengeş de denir.
 Kurgan : Önemli kişiler için yapılan oda şeklindeki mezar.
 Balbal : Mezarların başına dikilen küçük heykelcikler.
 Uluş : Yurt
 Ülüş : Dağıtma-paylaşma
 Satir : Gümüş para
 Oguş : Aile
 Budun : Millet
Destanlar Ait Olduğu Türk devleti
Alp Er Tunga Destanı İskitler (Sakalar)
Oğuz Kağan Destanı Asya Hun Devleti
Bozkurt Destanı Kök Türkler
Türeyiş ve Göç Destanları Uygurlar
Manas Destanı Kırgızlar
TUZLA MESLEKİ VE TEKNİK ANADOLU LİSESİ
TARİH DERSİ ZÜMRE ÖĞRETMENLERİ