సంస్కృత కక్ష్యాయాః టిప్పణీ

రమణ మూర్తిః

జూన్ 3, 2023

1
 శ్రీ హయగ్రీవాయ నమః

శ్రీ గురుభ్యోనమః

శ్రీ రామాయణ సఙ్గ ్రహః

శ్లో . జ్ఞా నానన్ద మయం దేవం నిర్మలస్ఫటికాకృతిమ్।

ఆధారం సర్వవిద్యానాం హయగ్రీవ ముపాస్మహే॥

బాలకాణ్డ ః
1. శ్రీ సీతారామపాదాబ్జా న్యభివాద్య తనోమ్యహం।
సుఖబోధాయ బాలానాం శ్రీ రామాయణ సఙ్గ ్రహమ్॥

2. ఆసీదయోధ్యానగరీ దేశే కోసలనామని।

తస్యాం శ్లా ఘ్యగుణః శ్రీమాన్ రాజా దశరథో౽వసత్॥

గ. తస్య కౌసల్యేతి సుమిత్రేతి కైకేయీతిచ తిస్రో భార్యా బభూవుః. తాసు.

3. కౌసల్యా సుషువే రామ మభిరామగుణాకరమ్।

శ్రీరామ భక్తి భరితం భరతం కేకయాత్మజా॥

4. అథ లక్ష్మణ శత్రు ఘ్నౌ ప్రా సూయేతాం సుమిత్రయా।

ఏతే కుమారాశ్చత్వారో వ్యవర్ధ న్త దినేదినే॥

గ. దశరథస్తు చౌలోపనయనాదీన్యథా కాలం విధాయ విధివదధీతనిఖిలవిద్యానుపా-

ధ్యాయైరకారయత్. కదాచిదథ యాతుధానవిధ్వంసమాన సత్ర పరిత్రా ణాయ విశ్వామి-
త్రనామా మునిరుపగమ్య దశరథమయాచత రామంసలక్ష్మణమ్.

5. ప్రా హిణోన్మునిసంత్రా సాత్ప్రియావపి సుతౌ నృపః।

సరాజపుత్రా వనయదటవీం కథయన్ కథాః॥
6. సత్యప్యరణ్య సఞ్చారే శ్రమస్యానుదయాయ సః।
ఉపాది శత్త యోర్విద్యే బలామతి బలామపి॥

2
గ. వనమధ్యే గచ్ఛతా మేతేషాం పదవీం తాటకానామ రాక్షసీరురోధ. స్త్రియమపి జగద-
పకారిణీం తాం దాశరథిర్గా ధితనయానుమత్యా వ్యాపాదయామాస.

7. అస్త్రా ణి జృమ్భకాదీని తపస్విని తయోస్త తః।

ఉపదిశ్య ప్రవిశ్య స్వమాశ్రమం కుర్వతి క్రతుమ్॥

8. శూరౌ సుబాహుమారీచౌ శైలశోణితవర్షిభిః।

రక్షోభిస్సహ సంక్షోభం చక్రతుస్తా టకాసుతౌ॥
గ. దశరథాత్మజస్తు మాతరిశ్వాస్త్రేణ మారీచమపాంపతౌ నిపాత్య, సుబాహు ప్రముఖ-
కోణపవర్గ మే కేనైవ బాణేన లీలయైవసూదయామాస. విశ్వామిత్రస్తు నిరంతరాయం
పరిసమాప్య సప్త తంతుం రఘుసుతాయ జనకసుతాం దిదాపయిషుర్మిథిలాం ప్రతి ప్రత-
స్థే.
9. రామపాద రజస్సంగాత్ప్రకృతిం గతయాపథి।
అహల్యాయా గౌతమస్య జాయయా౽యమపూజ్యత॥

గ.తదను మిథిలాం ప్రవిశ్య పరిగృహీతాతిథ్యే కౌశికే నిజాగమనకారణమావేదయతి, జన-

కేన ప్రదర్శితం శివ శరాసనం దశరథాత్మజో బభంజ, ఆహ్వపయద్ద శరథం సకుటుంబ
పురోధసమ్.
10. అథోత్త మే ముహూర్తేన స రామాయ ధరణీ సుతామ్।
సీతామదాదాత్మ సుతామూర్మిళాం లక్ష్మణాయ చ॥

గ.అథ నిజానుజస్య కుశధ్వజస్య తనుజే మాండవీశ్రు తకీర్తీ భరత శత్రు ఘ్నాభ్యాం చ

దత్వా శుభే ౽హనివివాహమకరోత్.
11. అథానురూపజాయాభిరుపేతైస్త నయస్సమమ్।
ప్రతస్థే కోసలపతిస్సాకేతనగరం నిజమ్॥

12. జిగీషియా౽౽గతం రామం భార్గ వం రఘువంశజః।

రామో జిగాయ జయినమాలిలింగనృపస్సుతమ్॥

13. అథ ప్రవిశ్య నగరం సాకేతం రఘునన్ద నః।

సీతయా రమమాణస్సన్ సమ్మోదం సమవిందత॥

ఇతి బాలకాణ్డ ః

3
 అథాయోధ్యాకాండః
1. తతో భరత శత్రు ఘ్నౌ తాతాదేశేన జగ్మతుః।
యుథాజిదభిథానస్య మాతులస్య పురం ప్రతిః॥

2. రామాభిషేచనం కర్తు ం యతమానం మహీపతిం।

మంథరాకులిత స్వాన్తా కైకేయీ దుర్వచోబ్రవీత్॥

గ. యది త్వం సత్యసంగరో2సి శంబర సంగర సముదీరిత వరయుగళే ప్రథమస్య ఫలం

రామస్య వనవాసం ద్వితీయస్యభరతాభిషేచనం విధేహి. నైవం యది విషముపభుజ్య
పశ్యత స్త వ ప్రా ణాం స్త ్యజామీతి.

3. ఇదం పరుషమాకర్ణ్య మూచితోనృపతిర్భువి।

పపాత వజ్ర నిర్భిన్న పక్షః పర్వత రాదివ॥

4. అసత్య భీతో నృపతిశ్చిరేణ ప్రా ప్య చేతనాం।

కైకేయీం ప్రా ర్థ యామాస పుర వర్త నం॥

5. బహుధా ప్రా ర్థ్య మానాపి సాముమోచ నచాగ్రహం।

నిమ మజ్జ మహీజాని రపారెశోక సాగరే॥

6. వనం గచ్ఛానితాతేతి ప్రణమ్యాపృఛ్య దాషవః।

సాకం సౌమిత్రిసీతాభ్యాం సమారుక్షద్రథం రధీ॥

7. సర్వాననుగతతాన్పౌరాన్వంచయిత్వా వినిద్రితాన్।
శాద్వలేనవధా త్ర్యాం స జగామ నురాపగాం ॥????

గ. తత్ర నివసతా గుహాభి ? ధవ్యాధేన సుహృదా సముత్తీర్య సురతరంగిణీ మవా-

ప్య చిత్రకూట గిరిమనుజ విరచిత వరివస్యస్సహ సీతతయా చిరమరమతర రఘువ-
రః. తతః. మహతా పుత్రశోకేన దివం దశరథో యయౌ. దూతైర్ఛరతమానిన్యురమాత్యా
ఆశుగామిభిః. స చ సమాకర్ణ్య సకలాం ప్రవృత్తి నిపత్తి సంజ్ఞా విరహితస్సర్వం సహాయా-
మవాప్య చిరాయ చేతనాం విరమ్య వసిష్ఠా దినిరోధేన కైకేయీ మంథరా మారణాద్విధా-
యోర్ధ్వదై హికం దశరథాయ ప్రస్థా య నిఖిల పౌఔరైస్సముపేత్య చిత్ర కూటా చలమవ-
నిజానేశ్చరణారుణాంబుజ యుగళే నిపపాత.

4
 8. మృతమాకర్ణ్య పితరం శుచా దత్వా జలాంజలిం।
ప్రపచ్ఛ భరతం భద్రం పౌరాణాం పరమః పుమాన్॥

9. తతస్సపాద పతనం రతేనార్థితో పి సః।

న జగామ పురం రామస్తా తాదేశమనుస్మరన్॥

గ. అనంతరమగ్రజాదేశే నాయోధ్యాముపేత్య భరతో నందిగ్రా మే రఘునందనవజ్జ టా

వల్కల ధారీ సన్ సింహాసన్ ప్రతిష్ఠా పితాభ్యాం రామపాదుకాభ్యాం రాజ్యకార్యాణి విజ్ఞా -
పయన్. రామాగమన దివసాం గణయన్నువాస.
8. రఘువంశ పయోరాశి శీతాంశురణ రాఘవః।
ఆశ్రమాదాశ్రమం గచ్ఛన్ప్రా విశద్ద ండకావనం॥

ఇత్యయోధ్యా కాణ్డ ః

5
 అథారణ్య కాణ్డ ః
1. విరాధమసురం శ్వభ్రే నీఖనందండకావిశన్
శరభంగమునిం రామో నత్వాగస్త ్యముపాగమత్

2. తదత్తా నీంద్రచాపాదీన్యాదాయ సహ సీతయా

పంచవట్యాం చిరం రామో రేమేనుజకృతోటజే

గ. తత్ర కదాచన హేమంత సమయే రావణానుజాశూర్పణఖాభిధానా. యాతుధానీ

సౌందర్య సలిలశరధిం దాశరతిం నిరీక్ష్య భర్తా మమ భవాన్ భవత్వితి నిర్బంధః.

3. పరిగ్రహీతుమాత్మానం దాశరథ్యోరనిచ్ఛతోః.
సీతామాహర్తు మిచ్ఛంతి సాభ్య ధావన్నిశాచరీ