ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम

ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

euq"; ca/kk Loa; ys[k ls vius ys[k fo/kkrk d+ye ls gks d+ye
pys [kqn dje is vius >xM+k vDy u fdLer gks A

^^dj Hkyk & gksxk Hkyk & vk[+khj Hkys dk Hkyk**

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

^^dj Hkyk & gksxk Hkyk & vk[+khj Hkys dk Hkyk** 1

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

;s lc nqfu;koh fglkc fdrkc gS dksbZ nkok&,&[+kqnkbZ ughaA

;g flQZ+ viuh tk+rh cpko esa fdlh gn rd #g dh 'kkfUr ds

fy, enn dk t+fj;k gS exj fdlh nwljs ij geyk djus dk
gfFk;kj ughaA

^^dj Hkyk & gksxk Hkyk & vk[+khj Hkys dk Hkyk** 2

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

nqfu;k esa vxj bZykt gS rks flQZ+ fcekjh dk gh gS& ekSr dk dksbZ pkjk
ugha vkSj T;ksfr"k Hkh xS+c dh okd+fQ;r dk bYe t+#j gS exj dksbZ
tknw eUrj ughaA

^^dj Hkyk & gksxk Hkyk & vk[+khj Hkys dk Hkyk** 3

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

tkrd dk fooj.k%
uke %& lkSjHk fxYgks=k
tUe frfFk %& 10-Jun-1993
tUe le; %& 12:35 AM
tUe LFkku %& Jh xaxkuxj] jktLFkku
tUe dk okj %& cq/kokj
lw;ksZn; dk le; %& 5:32 AM
lw;kZLr dk le; %& 7:34 PM

yXu dq.Myh
pUnz

'kqØ 'kfu
'kfu

cq/k
=

=
lwjt dsrq jkgq
tUe oDr dk xzg

tUe fnu dk xzg

cq/k

eaxy c`gLir

vkx+kt+
gkFk js[kk dks leUnj fxurs utwe Q+yd dk dke gqvk
bYe fd+;kQ+k T;ksfr"k feyrs **yky fdrkc** dk uke gqvk

^^dj Hkyk & gksxk Hkyk & vk[+khj Hkys dk Hkyk** 4

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

o"kZQy dq.Myh
c`gLir

eaxy

cq/k jkgq

'kfu lwjt
pUnz dsrq

'kqØ

30 osa o"kZ [kkuk uEcj 7 ds xzg cksysaxsa A

Vsos dk izdkj
ckfyx Vsok ;k ukckfyx Vsok ukckfyx

vU/kk Vsok vU/kk Vsok ugha gS

ugksjkrk Vsok ugksjkrk Vsok ugha gS

/kehZ Vsok /kehZ xzgksa dk Vsok ugha gS

fu"d"kZ ;g ,d ukckfyx Vsok gSA

5

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

30

/kks[ks dk xzg
vk;q ds fdl o"kZ esa dkSulk xzg /kks[kk nsxk

vk;q xzg vk;q xzg vk;q xzg

1 pUnz 31 pUnz 61 pUnz
2 c`gLir 32 'kqØ 62 c`gLir
3 'kfu 33 jkgq 63 'kfu
4 c`gLir 34 eaxy 64 c`gLir
5 'kfu 35 pUnz 65 'kfu
6 c`gLir 36 pUnz 66 c`gLir
7 pUnz 37 pUnz 67 pUnz
8 'kqØ 38 c`gLir 68 'kqØ
c`gLir

9 jkgq 39 'kfu 69 jkgq

10 eaxy 40 c`gLir 70 eaxy
11 pUnz 41 'kfu 71 pUnz
12 pUnz 42 c`gLir 72 pUnz
13 pUnz 43 pUnz 73 pUnz
14 c`gLir 44 'kqØ 74 c`gLir
orZeku /kks[ks dk xzg

15 'kfu 45 jkgq 75 'kfu

16 c`gLir 46 eaxy 76 c`gLir
17 'kfu 47 pUnz 77 'kfu
18 c`gLir 48 pUnz 78 c`gLir
19 pUnz 49 pUnz 79 pUnz
20 'kqØ 50 c`gLir 80 'kqØ
21 jkgq 51 'kfu 81 jkgq
22 eaxy 52 c`gLir 82 eaxy
23 pUnz 53 'kfu 83 pUnz
24 pUnz 54 c`gLir 84 pUnz
25 pUnz 55 pUnz 85 pUnz
26 c`gLir 56 'kqØ 86 c`gLir
27 'kfu 57 jkgq 87 'kfu
28 c`gLir 58 eaxy 88 c`gLir
29 'kfu 59 pUnz 89 'kfu
30 c`gLir 60 pUnz 90 c`gLir
6

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

egkn'kk
egkn'kk dk xzg ugha gSA

pUnz dq.Myh ls egkn'kk \ ugha gSA

egkn'kk esa mez ds eans lky ugha gSA

jktk - othj
dq.Myh ds vuqlkj bl o"kZ dk jktk eaxy

dq.Myh ds vuqlkj bl o"kZ dk othj pUnz

35 lkyk pØ
35 lkyk pØ ftl xzg ls 'kq: gqvk 'kfu

orZeku esa ftl xzg dk nkSj py jgk gSA eaxy

cq/k dk Hksn
cq/k dk Hksn ysdj dksSulk xzg cSBk gSA pUnz

u fxyk rnchj viuh u gh [kqn rgjhj gks

lcls mÙke ys[k xS+ch ekFks dh rd+nhj gks
u t+#jh u¶+l rkd+r u gh vax njdkj gks
ys[k peds tc Q+d+hjh jktk vk njckj gks
7

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

30
1 -19 16 51 86 NA
2 -18 17 52 87 #VALUE!

c`gLir&6
3 -17 18 53 88 #VALUE!
4 -16 19 54 89 #VALUE!
5 -15 20 55 90 #VALUE!
6 -14 21 56 91 #VALUE!
7 -13 22 57 92 #VALUE!
lwjt&2
8 -12 23 58 93 #VALUE!
9 pUnz&1 -11 24 59 94 #VALUE!
10 -10 25 60 95 #VALUE!
'kqØ&3

11 -9 26 61 96 #VALUE!
12 -8 27 62 97 #VALUE!
13 -7 28 63 98
14 -6 29 64 99
eaxy&6

15 -5 30 65 100
eaxy
16 -4 31 66 101
17
18
-3
-2
32
33
67
68
102
103
35 lkyk
19 -1 34 69 104 pØ
cq/k&2
orZeku esa ftl xzg dk nkSj Pky jgk gS&

20 0 35 70 105
21 1 36 71 106
22 2 37 72 107 njfe;kuh xzg
'kfu&6

23 3 38 73 108
24 -31 4 39 74 109 eaxy 2 lky
25 -30 5 40 75 110 'kfu 2 lky
26 -29 6 41 76 111 'kqØ 2 lky
27 -28 7 42 77 112
28 -27 8 43 78 113
29 -26 9 44 79 114
jkgq&6

30 -25 10 45 80 115
31 -24 11 46 81 116
32 -23 12 47 82 117
33 -22 13 48 83 118
dsrq&3

34 -21 14 49 84 119
35 -20 15 50 85 120
uksV%& ;g lkj.kh yky fdrkc ds fu;ekuqlkj cukbZ xbZ gSA 8

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

QS+lyk dq.Myh
pUnz

eaxy

cq/k

c`gLir

'kfu

c`gLir

xzg c`gLir lwjt pUnz 'kqØ eaxy cq/k 'kfu jkgq dsrq
tUefnu tUefnu
fdl ekg
esa vlj pS= ikS"k ls 9 osa ekxZ'kh"kZ cSlk[k Jko.k HkknkS ek?k ls 9 osa
nsxk ekg ekg
xzg dkSuls
[kkuk uEcj 6 2 6 8 1 4 6 10 2
dk vlj
nsxkA

mez dk lky o"kZQy dk jktk jkf'k uacj othj /kks[ks dk xzg egkn'kk dk njE;kuh xzg urhtk
xzg

vt tUe xzg fdl [kkuk xzg [kkuk ua- fdl [kkuk vke mez xzg nsxk pyrs gksxa sA eq'rjdk
oDr ua- dk ua- dk

eaxy
30 eaxy 1 pUnz 7 7 c`gLir ugha gSA 'kfu
'kqØ

bl o"kZ xzgQy o jkf'kQy ds vuqlkj mik; ds dkfcy xzg& eaxy

mik;& eaxy dks [kkuk ua 7 ds mik; djok ldrs gSA
9
।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

pUnz dq.Myh
'kfu

pUnz
jkgq

'kqØ

lwjt c`gLir
eaxy
dsrq

cq/k

xzg ds vke lk/kkj.k vlj dk oDr

30 osa o"kZ fuf'pr xzg eanjtktSy [kkusa dk vlj nsxk
xzg c`gLir lwjt pUnz 'kqØ eaxy cq/k 'kfu jkgq dsrq
[kkuk ua 6 2 6 8 1 4 6 10 2

10
।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

tkrd ds thou dh [kkl & [kkl ckrs%a

1 ekek dks vkSykn lacaf/kr fnDdr gks ldrh gSA

2 edku if'pe fn'kk dh rjQ [kqyrk gSA

3 ?kj esa fons'kh 'kjkc j[kusa dk 'kkSdhu gks ldrk gSA

4 'kknh fdlh fons'k es@

a fons'kh efgyk ls gks ldrh gSA

5 ekSlh ds csVs dks vkSykn lacaf/kr fnDdr gks ldrh gSA

6 b'd esa deky gksxk jkg pyrs ;wa gh vkSjr izse&izLrko j[k ldrh gSA

7 vxj cqvk gS rks cqvk dks Hkh vkSykn lacaf/kr fnDdr gks ldrh gSA vxj cqvk ds
csVs gks rks ,d csVk cgqr cqjs LoHkko dk gksxkA

8 thou esa dHkh Hkh fdlh vkjksi dk lkeuk djuk iM+ ldrk gSA

9 vpkud dgh xbZ ckr lp gks tk;k djsxhA

10 bl nqfu;k esa tkrd dk firk ;k nknk ds lkFk yach mez rd lkFk ugha gksxkA

11 nfj;kfnyh dh otg ls /ku dk uqdlku gksxkA

11
।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

tkrd ds thou dk xzgokj lkekU; gky

0000
000 c`gLir

vki yEch mez okys gksx

a As vki fouez foosd'khy o xq.koku O;fDr gksx
a As

vki ,d ftEesnkj O;fDr gksx

a s o ifjokj dh leLr leL;k vius Lrj

ij lqy>kus dh ;ksX;rk j[kus okys gksx

a As eqlhcr ds oDr vkidks nSoh;

'kfDr ls ykHk feysxkA blds foijhr vxj vki yksxksa ds lkFk Bxh o

/kks[kk djsaxs rks vkidks vius firk o nknk ls csotg nwj jguk iM+ ldrk

gS ftldh otg ls vkidks vR;f/kd leL;k dk lkeuk djuk iM+x

s kA

vki lalkj ls nq%[kh gksdj lk/kq cuuk pkgs rks T;knk nq%[kh gks ldrs gSaA

,slh gkyr esa vkidk eu fdlh Hkh dke esa ugha yxrkA vr% vkidks

vokjk lk/kq dk lkFk ugha djuk pkfg;s o viuk vkpj.k lgh j[kuk

pkfg;sA ;nkdnk /keZLFkku esa ngh o vkyw nsrs jgsaA

12

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

000
lwjt 0 lwjt

vkidk bdVBk fd;k x;k /ku yksxksa ds cgqr dke vk;sxkA vkidh

lUrku Hkh /kuoku gksxhA vki ubZ&ubZ phtksa dh [kkst djus okys gks

ldrs gSaA vkids iwoZtksa ds dke ds vykok vU; dke vkidks T;knk

equkQk nsxkA vki vius ?kj ls nwj jg ldrs gSaA firk ds lkFk lac/a k

vPNs gks ldrs gSaA ikuh] diM+k] okgu lac/a kh dke o nw/k dk O;olk;

vkids fy, cgqr Qk;nseUn gksxkA vki viuk dksbZ Hkh dke jkf= esa djsa

rks T;knk ykHknk;d gksxkA leqnzh ;k=k ls ykHk gksxkA ljdkj ds ?kj ls

:i;k iSlk vk;sxkA 'kknh ds ckn vkidh ftUnxh T;knk [kq'kgky gksxhA

blds foijhr vxj vki ijksidkjh u gq, o yksxksa dk vfgr djus okys

gq, rks vkidh lUrku ij bldk nq"izHkko gksxkA ekrk o cgu dks

ijs'kkuh dk lkeuk djuk iM+ ldrk gSA jDrpki lac/a kh leL;k dk

lkeuk Hkh djuk iM+ ldrk gSA

13

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

0000
0000 pUnz

vkidh cgqr lh euksdkeuk,a iw.kZ ugha gksrh ;k vkidks viuh dksbZ Hkh

eupkgh oLrq izkIr djus ds fy, cgqr T;knk esgur djuh iM+rh gSA

vki viuk ok;nk fuHkkus esa detksj gksx

a s o ckj&ckj ckr cnyus dks

vknh gks ldrs gSaA vkidh vkfFkZd gkyr T;knk vPNh ugha gks ldrhA

vki cgqr T;knk dYiuk'khy gSa ftldh otg ls vkus okys thou ds ckjs

esa lksprs jgrs gSaA yksx vki ij Hkjkslk djrs gq, vius eu dh ckr

vkils 'ks;j dj fy;k djsaxsA vki fdlh ds jkt Nqikus esa ekfgj gksx
a As

vki vius iwoZtksa dh ckrsa c<+k&p<+kdj crkrs gksx

a As ;fn vki Nr ds

uhps uydk ;k uy yxokrsa gSa rks vkidk pUnzek detksj gks ldrk gSA

vki chrs gq, le; dks ;kn djrs gq, viuk le; [kjkc djus okys gks

ldrs gSaA vkidk lEifr dks ysdj dksVZ dpgjh esa pDdj iM+ ldrk gSA

vkidh iSr`d lEifr dk uk'k gks ldrk gS o vk[kksa ls lacqa/kh jksx Hkh gks

ldrk gSA ijkbZ vkSjr ;k enZ ls lEidZ vkids fy, nq%[k dk dkj.k gksx
a As

14

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

0 0 'kqØ
0000 'kqØ

vkidk HkkX;oku gSA vkidk thoulkFkh pfj=oku gksxkA vkidks vius

llqjky ls /ku dh izkfIr gksxhA vkidk thoulkFkh vkidk dU/ks ls dU/kk

feykdj lkFk nsus okyk gksxkA vki [kphZys gks ldrs gSaA vkidks vius

thoulkFkh ds uke ls fd;k x;k dke ykHk nsxkA vkSjr dk lEeku

djus] xk; dh lsok o y{ehiwtu ls vkidh nkSyr c<+rh tk;sxhA blds

foijhr ;fn vkius vius thoulkFkh ds vykok fdlh vU; ls lac/a k

LFkkfir fd;s rks vkidks /ku gkfu gksxhA vkidh viuh iSr`d lEink ls

dksbZ ykHk u gksxkA llqjky ls lka>ns kjh uqdlku nsxhA vr% vki vius

iSr`d ?kj dh ngyht [kjkc u djsaA Hkksx foykl ls nwj jgsaA

15

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

0000
0 eaxy eaxy

vkidk tUe dbZ iwtk vkSj eUurksa ds ckn gqvk gks ldrk gS ;k vkids

uj lUrku nsjh ls gqbZ gks ldrh gSA ijUrq vkidh lUrku lq[k nsus okyh

gksxhA vkidks vius O;olk; eas mPp in o lEeku feyrk jgsxkA vki

ys[ku dyk esa ikjaxr gks ldrs gS vFkkZr vki dye o tqcku dh dekbZ

[kkrs gSA blds vykok vki laxhrdyk] lkgwdkjk o f'k{kk ds {ks= esa Hkh

dke;kc gks ldrs gSaA blds foijhr vxj vki v'yhy o Hknns xkus

lquus ds vknh gq, o vkius vius HkkbZ;ksa ls >xM+k fd;k rks viuh

lUrku lq[k ls oafpr gksuk iM+ ldrk gS o vkidks lUrku xksn ysuh iM+

ldrh gSA vkidh vkfFkZd gkyr [kjkc gks ldrh gS o ljdkjh dkeksa esa

vM+pu dk lkeuk djuk iMs+xkA vkidks tkuojksa ls lac/a kh dke uqdlku

ns ldrk gSA blds fy, vki vius HkkbZ ds lkFk >xM+k u djsaA vius

cPpksa ds tUefnu ij feBkbZ u ckaVAs uedhu inkFkZ ckaV ldrs gSaA vius

?kj esa i;kZIr ek=k esa xsgwa dk Hk.Mkj.k djds j[ksAa

16

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

0000
cq/k 0 0 cq/k

vkidk thou lq[kh o vkuUne;h gksxkA vkidh :fp T;ksfr"k o ns'kh

tM+h cwfV;ksa esa gks ldrh gSA vki }kjk vpkud cksyk x;k 'kCn iRFkj

ij ydhj gksxkA vki ,d pfj=oku gksx

a s o HkkbZ;ksa ls vkidks feyrh

jgsxhA 34 lky dh mez ds ckn vkidk HkkX;ksn; gksxkA vkidk O;fDro

'kkunkj gksxk o vki yksxksa ij viuk izHkko NksM+us okys gksx

a As vki

cqf)eku vkSj izca/kd gksx

a As vkidks vpkud /ku dh izkfIr gks ldrh gSA

vkidh :fp ra=]ea= vkfn esa gks ldrh gSA blds foijhr vxj vki

viuh larku dk fojks/k djsaxs o ljdkjh vf/kdkfj;ksa ls vius lac/k [kjkc

djsaxs rks vkidh cgu]cqvk]ekSlh]csVh ijs'kku gks ldrh gS o vkidks

ukfM+;ksa o nkarksa ls lacfa /kr jksx gks ldrs gSaA vki dYiuk'khy gks ldrs

gSaA xkSeq[kh ?kj esa fuokl vkids fy, gkfudkjd gks ldrk gSA vius

thoulkFkh ds vykok fdlh vU; ls xyr lac/a k vkids fy, ges'kk

ijs'kkuh dk lcc gh gksxkA vr% vkidks xyr vkpj.k ls cpuk pkfg,A

17

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

'kfu 0
0000 'kfu

vki MkWDVj ;k bUthfu;j gks ldrs gSaA vki 'kadkyq izo`fr okys gks ldrs

gSaA vki nh?kkZ;q gks ldrs gSaA vkids ekrk&firk dh vkfFkZd gkyr vPNh

gksxhA yksgk] ydM+h ued o vkx ls lacfa /kr dke ykHknk;d gksx
a As

blds foijhr ;fn vki >wB cksyus okys o vius thoulkFkh ds vykok

vU; ls lac/a k j[kus okys gq, rks vkidks fuEu ijs'kkfu;ksa dk lkeuk

djuk iM+ ldrk gSA vkidks eupkgh f'k{kk izkIr ugha gksxh o vkidh

f'k{kk Hkh ckf/kr gks ldrh gSA vkidk LokLF; [kjkc gks ldrk gSA vkids

thoulkFkh o lUrku dks ijs'kkuh dk lkeuk djuk iM+ ldrk gSA vki

vkylh gks ldrs gSaA firk ;k nknk dk O;olk; vkids fy, ykHkdkjh

ugha gks ldrkA ;fn vkids 'kjhj ij vf/kd cky gq, rks vki fu/kZu gks

ldrs gSaA vki >wBs] /kks[ksckt vkSj pksj cu ldrs gSaA ljdkjh ukSdjh esa

Hkh vkidks ckj&ckj ijs'kkuh dk lkeuk djuk iM+ ldrk gSA vkidks

ckj&ckj /ku gkfu gks ldrh gSA vkidks vkx ls [krjk gks ldrk gSA

vr% vki vius fookg o lUrku ds tUe ij <+ksy ugha ctk;sAa

ekl&efnjk dk lsou u djsAa

18

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

0000
0000 jkgq

vki fuMj] lkglh o fouze LoHkko okys gks ldrs gSaA vkidk dke iz'kalk

ds ;ksX; gksxkA vki vius jkstxkj esa izfl) gks ldrs gSaA vki fdlh

xkM+h dh dEiuh ;k odZ'kki ds ekfyd gks ldrs gSaA vki izfl) O;kikjh

cu ldrs gSaA vkids flj ds cky ;qokoLFkk esa gh lQsn gks ldrs gSaA

lQsn cky vkids fy, cgqr gh ykHkdkjh gksx

a s o vkidk HkkX; ped

tk;sxkA vr% vius ckyksa dks esgUnh ;k MkbZ vkfn u yxk;sAa vki vius

flj dks uaxk j[kus ds vkfn gq, rks foijhr ifj.kke fey ldrs gSaA

vkids ekrk&firk dks ijs'kkuh dk lkeuk djuk iM+x

s kA vkidh lsgr

[kjkc gks ldrh gSA vkids /ku dk uk'k gks ldrk gSA vkidh iSr`d

lEifr fcd ldrh gSA vkidh ladh.kZ lksp dh otg ls yksx vkids

nq'eu gks ldrs gSaA vkidh utj [kjkc gks ldrh gSA dkuk] dkyk]

yaxM+k ;k lUrkughu ;k ,slk O;fDr ftlds flQZ yM+fd;ka gh gks] og

vkidks vkfFkZd uqdlku igqapk ldrk gSA vki fdlh ÅapkbZ okyh txg

ls fxj ldrs gSaA chekjh ij /ku [kpZ gksrk jgsxkA fdlh ljdkjh

deZpkjh vf/kdkjh ds dkj.k vkidks ltk fey ldrh gSA

19

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

000
dsrq 0 0 dsrq

vki cgqr /kS;Zoku gksx

a As vki izR;sd dke 'kkyhurk ls djus okys gksx
a As

vkidh bZ'oj esa cgqr T;knk vkLFkk gksxhA vki izR;sd bUlku ls mRre

O;ogkj djus okys gksx

a As vki vk'kkoknh o vPNs pfj= okys gksx
a As vki

firk o xq: dh lsok djus okys gksx

a As vki HkkX;'kkyh gksx
a s vkidks /ku

nkSyr feyrh tk;sxhA vkids ikl viuk edku o okgu Hkh gksx
a As blds

foijhr gksus ij vkidks foijhr ifjfLFkfr;ksa dk lkeuk djuk iM+x

s kA

vki vius [kkunku ds dqyiqjksfgr ds lkFk >xM+k dj ldrs gSaA bl xzg

ds [kjkc gksus ds dkj.k vkidks lUrku lq[k esa nsjh gks ldrh gSA vkids

csVs ds tUe ds ckn vkidh ekrk dh lsgr [kjkc gks ldrh gSA vkidks

o vkidh ekrk dk iSjksa ls lacfa /kr jksx o 'kqxj gks ldrk gSA vkidk

,DlhMsUV gks ldrk gS ;k vki ÅpkabZ ls uhps fxj ldrs gSaA vr%

vkidks viuh ekrk ls vyx ugha gksuk pkfg,A dqRrs dh lsok djuh

pkfg, o vius [kkunkuh dqyiqjksfgr dk vk'khokZn ysrs jguk pkfg,A

20

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।
 ॐ गं गणपते नम:। ॐ हं हनम
ु ते नम:। ॐ नम: शिवाय।

yky fdrkc ds mik; djrs le; fdu ckrksa dk /;ku j[kuk eqckjd gksxk&
1 yky fdrkc ds mik; dHkh Hkh jkf= esa ugha djus pkfg,A

2 lw;ksZn; ls lw;kZLr ds e/; ds le; esa mik; djus pkfg, rFkk vkleku esa
tc lw;Z fn[kkbZ ns rHkh djus pkfg,A

3 ckfj'k ds oDr+ vFkok dkys cknyksa ls vkleku <+dk gks rc yky fdrkc ds
mik; djusa ls ijgst djuk pkfg,A

4 yky fdrkc ds lk/kkj.k mik; ftuesa dqN mik; ty esa izokg djus okys
gksrs gS rks mUgsa unh ;k cgrk nfj;k esa gh djusa pkfg, u fd xnsa ukys
vFkok xVj bR;kfn esaA

5 yky fdrkc ds mik; djrs le; ekal efnjk ;k vU; fdlh Hkh izdkj ds
O;lu djus ls cpsAa

6 yky fdrkc ds fn;s gq, mik;ksa dks ,d ds ckn ,d djs vFkkZr~ ,d mik;
djusa dh vof/k ds nkSjku nwljk mik; ugha djuk pkfg,A

7 yky fdrkc ds mik;ksa esa crk, x, ijgst dk l[rh ds lkFk ikyu djuk pkfg,A

8 viusa [kwu gdhdh dk dksbZ Hkh rkYyqdnkj mik; dj ldrk gS tks tk;t vkSj Qynk;d
gksxkA

9 coDr 'kknh fganw /keZ ds eqrkfcd Qsjs eansa xzg dk mik; cgqr gh dkjxj gksrk gS [+okg
eank xzg vkSjr ds Vsos dk gks [+okg enZ ds Vsos dk exj enZ ds Vsos ds eansa xzgksa dk mik;
t#j dj ysa D;ksafd 'kknh dh jLe iwjk gksrs gh veweu vkSjr ds Vsos ds xzgksa ij enZ ds
Vsos ds xzg gkoh gks tkrs gSA

gtkjksa HkVdrs gSa yk[kksa nkuk djksMk+ sa l;kus

tks [kwc djds ns[kk vkf[k+j [+kqnk dh ckrsa [+kqnk gh tkus

21

।।ॐ भभ
ू व
ु : स्व: तत्सववतव
ु रु े ण्यं भगो दे वस्य धीमहह धधयो यो न: प्रचोदयात ्।।