अथ तृतीयोऽध्यायः । कर्मयोगः

अर्जुन उवाच ।
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन ।
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि के शव ॥ ३-१॥
mh;[{dd; $wpdhd;: ([dhh;j;jdh) N` fpU~;zh ! (fh;kz:) fUkj;ijf; fhl;bYk; (Gj;jp) Qhdk; ([;aha]P) NkyhdJ
vd;W (Nj) cd;Dila (kjh Nrj;) fUj;J vdpy;> (jj;) mg;NghJ (fpk;) Vd; (Nfrt) Nfrth ! (NfhNu) nfhba (fh;kzp)
fUkj;jpy; (khk;) vd;id ((epNah[]p) VTfpd;wha; ?
मग आइका अर्जुनें म्हणितलें ।देवा तुम्ही जें वाक्य बोलिलें ।तें निकें म्यां परिसिलें । कमळापती ॥ १ ॥
,g;NghJ mh;[{dd; $Wfpd;whd; : N` fkyhgjp ! Njth eP vd;d thh;j;ij $wpdhNah mjid ehd; ed;whfg; Ghpe;J
nfhz;L tpl;Nld;.
तेथ कर्म आणि कर्ता । उरेचिना पाहतां ।ऐसें मत तुझें श्रीअनंता । निश्चित जरी ॥ २ ॥
,jw;F Kd;dhy; vd;d nrhd;dha;; vy;NyhUk; mila Ntz;ba yl;rpak; g;Uk;k aQ;Qk; jhd;. fh;khTk; fh;j;jhTk;
vJTNk kpQ;rhJ. cd;Dila epr;rakhd KbT ,Jthf ,Uf;Fkhdhy;>
तरी मातें के वीं श्रीहरी । म्हणसी पार्था संग्रामु करीं ।इये लाजसी ना महाघोरीं । कर्मीं सुतां ॥ ३ ॥
N` =`hp eP Vd; mg;gbr; nrhy;fpd;wha;. N` ghh;j;jh! ,g;Ngw;gl;l nghpa (gaq;fu) Aj;jj;jpid nra;a vd;idj;Jhz;b
tpLfpwhNa cdf;Nf y[;i[ahf ,y;iyah.
हां गा कर्म तूंचि अशेष । निराकरिसी निःशेष ।तरी मजकरवीं हें हिंसक । कां करविसी ॥ ४ ॥
vy;yhf;fh;khtpidAk; eP epuhfhpf;f Ntz;Lk; vd;W nrhd;dhNa vd;id kl;Lk; ,g;Ngh;gl;l ,k;irahd nraiyr; nra;a
nra;fpd;wha;.
तरी हेंचि विचारीं ऋषीके शा । तूं मानु देसी कर्मलेशां ।आणि येसणी हे हिंसा । करवीतु आहासी ॥ ५ ॥
eP nfhQ;rk; tprhuk; nra;J. fh;k fhhpaq;fis nra;a ,t;tsT kjpg;G nfhLj;J ,g;Ngh;gl;l nra;af;$lhj ,k;iria nra;a
itf;fpd;whNa !
ehs; : (23.07.2023)
व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे ।
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् ॥ ३-२॥
(t;ahkpr;Nuz ,t) Fog;GtJ Nghd;w (thf;Nad) thf;fhy; (Nk) vd;Dila (Gj;jpk;) (Nkh`a]p ,t) kaf;Ffpwtd; Nghy;
fhz;fpwha;. (Nad) vjdhy; (m`k;) ehd; (r;Nua) cah; eyj;ij (Mg;Dahk;) milNtNdh (jj; Vfk;) me;j xd;iw
(epr;rpj;a) epr;rapj;J (tj) $wp mUs;tha;.
देवा तुवांचि ऐसें बोलावें । तरी आम्हीं नेणती काय करावें ।आतां संपले म्हण पां आघवें । विवेकाचें ॥ ६ ॥
N` Njth ! ,g;NghJ vy;yhk; Kbe;J tpl;lJ. nfhQ;r eQ;r tpNtfKk; Ngha; tpl;lJ. vd;idg;Nghd;W
mQ;Qhdpfnsy;yhk; vd;d nra;tJ.
हां गा उपदेश जरी ऐसा । तरी अपभ्रंशु तो कै सा ।आतां पुरला आम्हां धिंवसा । आत्मबोधाचा ॥ ७ ॥
cd;Dila cgNjrq;fnsy;yhk; ,e;j yl;rzkh ? NkYk; eP Jh;NghjidAk; nra;a te;jhy; vd;d elf;FNkh ? Nghr;R
vy;yhk; Kbe;J Ngha; tpl;lJ Mj;k Qhdj;ijg;gw;wp njhpe;J nfhs;s ehd; epidj;j njy;yhk; tPzhfptpl;lJ.
वैद्यु पथ्य वारूनि जाये । मग जरी आपणचि विष सुये ।तरी रोगिया कै सनि जिये । सांगैं मज ॥ ८ ॥
cjhuzk; $Wfpwhd;: xU itj;jpah; gj;jpak; nfhLj;J mwpTWj;Jthuy;yth mjidAk; nfhLj;J gpd;dh; tp~k;
nfhLj;J tpl;lhnud;why; me;j Nehahsp vt;thW Njw KbAk;.
जैसें आंधळें सुईजे आव्हांटा । कां माजवण दीजे मर्क टा ।तैसा उपदेशु हा गोमटा । वोढवला आम्हां ॥ ९ ॥
xU gpwtpf;FUld; mtid khw;Wg;ghijapy; nrd;why; eP milAkplk; milayhk; vd;W mg;ghijapy; nrYj;jpdhy;
kw;Wk; xU Fuq;fpid fs;S nfhLj;J gpd;dh; mJ vt;thW ele;J nfhs;Sk; mJ Nghy ,Uf;fpwJ cdJ cgNjrk; vd;W
$Wfpwhd;.
मी आधींचि कांहीं नेणें । वरी कवळिलों मोहें येणें ।श्रीकृ ष्णा विवेकु या कारणें । पुसिला तुज ॥ १० ॥
KjypNyNa vdf;F xd;Wk; njhpahJ kw;Wk; ,g;NghJ NkhfKk; #o;e;J nfhz;L ,Uf;fpwJ (cwtpdiug;gw;wp)
mjdhy; N`fpU~;zh tpNtfj;jpid nfhL vd;W Nfl;fpNwd;.
तंव तुझी एके क नवाई । एथ उपदेशामाजीं गोवाई ।तरी अनुसरलिया काई । ऐसें कीजे ? ॥ ११ ॥
Cd;id gpd;gw;Wk; vd;id ,t;thW nra;fpd;whNa cd;idNa ehd; ek;gp ,Uf;fpNwd;.
आम्हीं तनुमनुजीवें । तुझिया बोला वोटंगावें ।आणि तुवांचि ऐसें करावें । तरी सरलें म्हण ॥ १२ ॥
vdJ cly;> kdk; kw;Wk; [Ptd; vy;yhtw;whYk; cd;idNa rhh;e;J ,Uf;fpNwd;. Mdhy; eP ,t;thW nra;tJ vd;id
vy;yhtw;iwAk; epWj;J vd;W $WtJ Nghy ,Uf;fpwJ.
आतां ऐसियापरी बोधिसी । तरी निकें आम्हां करिसी ।एथ ज्ञानाची आस कायसी । अर्जुन म्हणे ॥ १३ ॥
eP ,e;j khjphp vdf;F cgNjrk; nra;jhNaahdy; vd;d MFk; vd;why; vdf;F Qhdk; ngwNtz;Lk; vd;w Mir vt;thW
fpl;Lk; vd;W mh;[{dd; $Wfpwhd;.
तरी ये जाणिवेचें तरी सरलें । परी आणिक एक असे जाहलें ।जें थितें हें डहुळलें । मानस माझें ॥ १४ ॥
Qhdk; ngw Ntz;Lk; vd;w Mir Rj;jkhf tpl;L tpLk; NghypUf;fpwJ. ];jpuhkhd vdJ kdij eP rpijj;J Fog;gp tpl;L
tpl;lha;. vdJ MirNa tpl;L tpl;lJ.
तेवींचि श्रीकृ ष्णा हें तुझें । चरित्र कांहीं नेणिजे ।जरी चित्त पाहसी माझें । येणे मिषें ॥ १५ ॥
NkYk; =fpU~;zh cdJ yPiy vJTk; vdf;F Ghpakhl;Nld; vd;fpwJ. ,jid rhf;fhf itj;Jf;nfhz;L vdJ rpj;jj;jpid
Nehl;lk; tpLfpwhNah.
ना तरी झकवीतु आहासी मातें । कीं तत्त्वचि कथिले ध्वनितें ।हें अवगमितां निरुतें । जाणवेना ॥ १६ ॥
,y;iynad;why; xUNtis vd;id Vkhw;w epidf;fpd;whNah. my;yJ NtW xU jj;tj;jpid czh;j;j epidf;fpd;whNah ?
ehd; mjid epr;rakhf Ghpe;J nfhs;s epidf;fpd;Nwd;. Mdhy; Kbatpy;iy.
म्हणौनि आइकें देवा । हा भावार्थु आतां न बोलावा ।मज विवेकु सांगावा । मर्‍हाटा जी ॥ १७ ॥
Mjdhy; N` Njth vdf;F eP ufrpa mh;j;jk; vy;yhk; $whNj ! vdf;F ed;whf tphpthf Neubahf vdf;F GhpAk;gb
tpsf;fpf;$W.
मी अत्यंत जड असें । परी ऐसाही निकें परियेसें ।श्रीकृ ष्णा बोलावें तुवां तैसें । एकनिष्ठ ॥ १८ ॥
eP nrhy;tJ rhpahfj;jjhd; ,Uf;Fk; vd;W Njhd;WfpwJ. ehNdh Kl;lhshf ,Uf;fpNwd;. Mdhy;> ehd; ed;whf eP
nrhy;tij ftdpg;Ngd;. ; mjdhy; ePNa $W vdf;F GhpAk;gb nrhy;. (ck; - Nrh~pay; b];ld;];).
देखैं रोगातें जिणावें । औषध तरी देयावें ।परी तें अति रुच्य व्हावें । मधुर जैसें ॥ १९ ॥
,Njh ghug;gh tpahjp jPuNtz;Lk;. mjw;F kUe;J nfhLj;Nj Mf Ntz;Lk;. Mdhy; kUe;J frg;ghf ,Uf;ff;$lhJ.
ehtpw;F ,jkhfTk; ,Uf;f Ntz;Lk;. mg;gb ,Ue;jhy; kUe;jpid vspjpy; vLj;Jf;nfhs;s ,aYk;. mjdhy; eP nrhy;Yk;
thh;j;ij ,jkhf ,Uf;f Ntz;Lk;.
तैसें सकळार्थभरित । तत्त्व सांगावें उचित ।परी बोधें माझें चित्त । जयापरी ॥ २० ॥
mJ Nghy> rfy mh;j;j ghtq;fSk; eP $Wtjpy; epiwe;jpUf;f Ntz;Lk;. Mdhy; mjid vg;gb nrhy;y Ntz;LNkh mJ
Nghy $W. vdJ rpj;jj;jpid mJ Mokhfg; gjpaNtz;Lk;.
देवा तुज ऐसा निजगुरु । आजि आर्तीधणी कां न करूं ।एथ भीड कवणाची धरूं । तूं माय आमुची ॥ २१ ॥
N` Njth ! eP jhd; vdJ Mj;k FU. vdJ Mirfisnay;yhk; ehd; Vd; epiwNtw;wpf; nfhs;sf; $lhJ. ehd; Vd;
gag;glNtz;Lk;. eP vdJ jhiag; Nghd;wtd;.
हां गां कामधेनूचें दुभतें । दैवें जाहलें जरी आपैतें ।तरीं कामनेची कां तेथें । वानी कीजे ? ॥ २२ ॥
fhkNjDtpDil ghy; Mfpa (Nghd;w) fpilg;gjw;fhpa cgNjrj;jpid vdJ ghf;fpa trj;jpdhy; fpilf;fg;ngw;Nwd;.
fhkNjDtplk; vjidf; Nfl;lhYk; nfhLg;gjdhy; mjdplk; kpfTk; my;gkhd nghUl;fisf; Nfl;ff;$lhJ.
जरी चिंतामणी हाता चढे । तरी वांछेचें कवण सांकडें ।कां आपुलेनि सुरवाडें । इच्छावें ना ? ॥ २३ ॥
23. rpe;jhkzp fy; fpilj;Jtpl;lhy; ekJ thQ;irfisnay;yhk; epiwNtw;wpf; nfhs;s ,aYk;. kdk; Nghd Nghf;fpy; vjid
Ntz;LkhdhYk; Nfl;Lj; jPh;j;Jf;nfhs;syhk;. Mdhy; mjd; Kyk;
देखा अमृतसिंधूतें ठाकावें । मग ताहाना जरी फु टावें (jtpg;G Vw;gl;lJ vd;W Kaw;rp nra;a Ntz;Lkh?) ।तरी सायासु कां करावे । (mjd; gpd;
nry;y Ntz;Lkh ) मागील ते ? ॥ २४ ॥
24. ,Njh ghug;gh. mkph;jf; fliy miltNj fbdk;. Mdhy; mjid mile;j gpwF mtdJ jhfj;jpid jPu;j;Jf;nfhs;s ,aytpy;iy
vd;why; ,t;tsT g;uaj;jdk; gl;ljdhy; vd;d gad;. mJ tPzhdJ Nghyy;yth? (gfthNd fpilj;j gpwF vdf;F NtW vd;d
Ntz;Lk; vd;gjhff; $Wfpwhd;.)
तैसा जन्मांतरीं बहुतीं । उपासितां श्रीलक्ष्मीपती ।तूं दैवें आजि हातीं । hathi जाहलासी जरी ॥ २५ ॥
25. mJ Nghd;W gy [d;kq;fspy; me;j yl;Rkpgjpahd tp~;Ztpid cghrpj;jjdhy;jhd; vdJ ghf;fpa trj;jpdhy; eP
vdf;F ifapy; fpilj;jpUf;fpwha;.
तरी आपुलिया सवेशा । कां न मागावासि परेशा ? ।देवा सुकाळु हा मानसा । पाहला असे ॥ २६ ॥
26. vd;Dila kdjpw;F ey;y fhyk; te;Jtpl;lJ vd;W ehd; epidf;fpd;Nwd;. N` Nyhfj;jpw;nfy;yhk; <~;tuh ! ehd;
Vd; vdJ ,~;lk; Nghy; ,Uf;ff;$lhJ. mt;thW cghrpj;J cd;id mile;j gpwF vdJ ,r;irfisnay;yhk; ehd; Vd; cd;dplk;;
Nfl;ff; $lhJ.
देखैं सकळार्तींचें जियाले । आजि पुण्य यशासि आलें ।हें मनोरथ जहाले । विजयी माझे ॥ २७ ॥
27. ekJ ghf;fpaj;jpid ehk; nfhz;lhbNa jPu Ntz;Lk;. rfy MirfSk; ekf;F epiwNtwg; NghfpwJ. vy;yh
Gz;zpaq;fSila gyDk; fpilf;fg; NghfpwJ.
जी जी परममंगळधामा । सकळ देवदेवोत्तमा ।तूं स्वाधीन आजि आम्हां । म्हणौनियां ॥ २८ ॥
28. cah;e;j kq;fsq;fSila ,Ug;gplkhdtNd> Njth;fSf;nfy;yhk; mjpcj;jkNd eP vd;DilatdhfNt Mfp tpl;lha;. Mjdhy;
,njy;yhk; epiwNtwptpLk;.
जैसें मातेच्या ठायीं । अपत्या अनवसरू नाहीं ।स्तन्यालागूनि पाहीं । जियापरी (vg;gbNah - mJ Nghy) ॥ २९ ॥
29. xU Foe;ij jdJ jhaplk; ghy; Fbf;f Ntz;Lk; vd;why; mjw;F fhy Neuk; ghh;f;f Ntz;Lkh vd;d> mJ Nghy
तैसें देवा तूतें । पुसिजतसे आवडे तें ।आपुलेनि आर्तें । कृ पानिधीं ॥ ३० ॥
30. vdf;F eP jhahf ,Uf;Fk; NghJ cd;dplk; ehd; vdf;F vd;dnty;yhk; NjitNah mjid g;upaj;Jld; Nfl;fg;
NghfpNwd;.
तरीं पारत्रिकीं हित । आणि आचरितां तरी उचित ।तें सांगैं एक निश्चित । पार्थु म्हणे ॥ ३१ ॥
31. guNyhfj;jpy; vdf;F vJ ,jNkh mjw;F vjid ehd; mD~;lhdk; nra;jhy; vdf;F gyd; fpilf;FNkh mjid eP j;Ulkhf;
$W vd;W mu;[{dd; $Wfpwhd;.
10.08.2022 (30.07.2023)
श्रीभगवानुवाच ।
लोके ऽस्मिन् द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ ।
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् ॥ ३-३॥
3.3. =fpU~;zh; $Wfpwhh;:
(mdf) ghgq;fs; mw;wtNd> (m];kpd; NyhNf) ,t;Tyfpy; (j;tptpjh) ,Utifahd (ep~;lh) ep~;il (Guh)Mjpapy; (kah)
vd;dhy; (g;Nuhf;jh) $wg;gl;lJ (QhdNahNfd) QhdNahfj;jpdhy; (]hq;f;ahdhk;) ]hq;fpah;fl;Fk;(QhdpfSf;Fk;)
(fh;kNahNfd) fh;kNahfj;jpdhy; (Nahfpdhk;) fhu;kpfSf;Fk; $wg;gl;lJ.
या बोला श्रीअच्युतु । म्हणतसे विस्मितु ।अर्जुना हा ध्वनितु । अभिप्रावो ॥ ३२ ॥
32.KjypNyNa ,e;j thh;j;ijfis Mr;rhpaj;Jld; fpU~;zh; xU Mokhd tplaj;jpidf; $wpdhh;. mh;[Pdh ehd; ,t;tsT
Neuk; xU tp~aj;jpid $wptpl;Nld;.
जे बुद्धियोगु सांगतां । सांख्यमतसंस्था ।प्रकटिली स्वभावता । प्रसंगें आम्हीं ॥ ३३ ॥
33.f;U~;zh; $Wfpwhh;: ehd; Gj;jp kw;Wk; rhq;;f;fpak; Mfpatw;iwg;;gw;wp tphpthf Kd;dNk (,uz;lhtJ
mj;jpahaj;jpNyNa) nrhd;Ndd;.
तो उद्देशु तूं नेणसीचि । म्हणौनि क्षोभलासि वायांचि ।तरी आतां जाणें म्यांचि । उक्त दोन्ही ॥ ३४ ॥
34. ehd; ,e;j ,uz;bidAk; $wptpl;Nld;. ehd; vd;d fhuzj;jpw;fhf $wpNdd; vd;W cdf;F Ghpatpy;iy. Mjdhy; jhd;
eP kpfTk; mtrpakw;W mijhpak; mile;jha;. mjdhy; jhd; ehd; vjw;F ,tw;iwg;gw;wp $wpNdd;
vd;gjidg;Ghpe;J nfhs;.
अवधारीं वीरश्रेष्ठा । ये लोकीं या दोन्ही निष्ठा । मजचिपासूनि प्रगटा । अनादिसिद्धा ॥ ३५ ॥
35. ftdpg;gh : eP vd;id ftdpg;gjpy; kpfTk; tPu ];Nu~;ld; jhd;. ,t;tpuz;bidg;gw;wpAk; (]hq;f;ah;fSf;fhd Qhd
NahfKk; kw;Wk; Kf;jh;fSf;F cz;lhd fh;kNahfk;) kpfTk; Kd;dhNyNa tphpthf vd;dhy; jhd; nrhy;yg;gl;lit.
एकु ज्ञानयोगु म्हणिजे । जो सांख्यीं अनुष्ठिजे ।जेथ ओळखीसवें (;fz;Lnfhs;fpd;wdh;) पाविजें । तद्‍रूपता ॥ ३६ ॥
36. xd;W QhdNahfk; vd;W miof;fg;gLfpwJ. mjid up~p Kdpth;fs; jhd; mD~;bf;fpd;wdh; mjid vg;gb
mDgtpf;f Ntz;Lk; vd;w topapidj; njhpe;J mjid milfpd;wdh;.
एक कर्मयोगु जाण । जेथ साधकजन निपुण ।होऊनियां निर्वाण । पावती वेळे ॥ ३७ ॥
37. ,d;ndhd;Wjhd; ,e;j fh;kNahfk; vd;W njhpe;J nfhs;. ,jid ahh; mDgtpg;ghh;fs; vd;why; ,jid fbdkhf
epGzj;tj;Jld; mD~;bg;gth;fNs Mthh;fs;. mth;fs; vg;nghOJ jFjp tUfpwNjh mg;NghJ me;j ep~;ilapdhNyNa
rhpahd Neuj;jpy; Kf;jh;fshf Mthh;fs;
हे मार्गु तरी दोनी । परी एकवटतीं निदानीं ।जैसी सिद्धसाध्य भोजनीं । तृप्ती एक ॥ ३८ ॥
38. ,e;j ,uz;L khh;f;fq;fSk;> vg;gb rikg;gth;fs; kw;Wk; rhg;gpLgth;fs; Mfpa ,uz;L NgUf;Fk; j;Ug;jp
rpj;jpf;fpwNjh mJ Nghy filrpapy; Kf;jpahdJ rpj;jpf;Fk;. Qhd Nahfk; vg;gb Nahf Af;jdhf Mf;FNkh mJ Nghy
fh;k NahfKk; ;Kf;jpapid nfhLf;Fk;.
कां पूर्वापर सरितां । भिन्न दिसती पाहतां ।मग सिंधुमिळणीं ऐक्यता । पावती शेखीं ॥ ३९ ॥
39. vg;gb fpof;Fg;gf;fk; kw;Wk; Nkw;F gf;fk; NghdhYk; ejp filrpapy; rhfuj;jpid milfpwNjh mJ Nghy ,uz;L
Nahfq;fSk; filrpapy; Kf;j epiyiaNa nfhLf;Fk;.
तैसीं दोनीही मतें । सूचितीं एका कारणातें ।परी उपास्ति ते योग्यते- । आधीन असे ॥ ४० ॥
40. mJ Nghy ,t;tpuz;L kjq;fSk; xU epiyahd jd;ikiaj;jhd; nrd;wilfpd;wJ. Mdhy; ahUf;F Nahf;aij ve;j Nahf
cghrid %yk; rpj;jpf;FNkh me;j Nahfj;jpd; %yk; nrd;W milayhk;.
देखैं उत्प्लवनासरिसां । पक्षी फळासि झोंबें जैसा ।सांगैं नरु के वीं (;vg;gb) तैसा । पावे वेगा ? ॥ ४१ ॥
41. ,Njh ghug;gh ! xU gok; epiwe;j kuj;jpy; vg;gb gwitfs; gwe;J nrd;W Grpf;fpwNjh (ek;khy; mt;thW
nra;a ,aYkh?) mjid kdpjd; mt;thW vg;gb Ntfkhf nrd;W mila KbAk;.
तो हळूहळू ढाळेंढाळें । के उतेनि एके वेळे ।तया मार्गाचेनि बळें । निश्चित ठाकी ॥ ४२ ॥
42. ehk; nky;y nky;y Vwp me;j khh;f;fj;jpid (mjd; gyj;jpid) epr;rak; milayhk;.
तैसे देख पां विहंगममतें (;gwitfs; Nghy;jhd;) । अधिष्ठू नि ज्ञानातें ।सांख्य सद्य मोक्षातें । आकळिती ॥ ४३ ॥
43. ,q;Nf ghug;gh ,e;j gwitiag;Nghyj;jhd;! me;j Qhdj;jpid filgpbj;J gwitiag; Nghd;W ,e;j rhq;f;ah;fs;
Nkhl;rj;jpid te;Jg; gw;Wth;. mile;J tpLth;.:
येर योगिये कर्माधारें । विहितेंचि निजाचारें ।पूर्णता अवसरें । पावते होती ॥ ४४ ॥
44. kw;w Nahfpah;fs; jkJ flikfis ed;whf nra;J Kw;Wkhf mile;J me;j Neuj;jpdpy; Nkhf;~j;jpid milth;. Mdhy;
ehk; vg;nghOJ milNthk;. Xt;nthUtUf;Fk; gfthd; tFj;Jf; nfhLj;Js;s ghijapy; mjidg; Ghpe;J nfhz;L nrd;why;
mjid mile;J tplyhk;.
न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते ।
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति ॥ ३-४॥
(GU~:) GU~d; (fh;kzhk; mdhuk;ghj;) fUkq;fisj; njhlq;fhjjhy; (ie~;fh;k;ak;) fUkj;jpypUe;J tpLgl;l epiyia (e
mDr;aNj) mDgtpg;gjpy;iy : (r) NkYk; (]e;e;a]dhj; Vt) fUkj;jij tpl;blopj;jyhNyNa (]pj;jpk;) ]pj;jpia (e
qkjpfr;rjp) milfpwJk; ,y;iy.
वांचोनि कर्मारंभ उचित । न करितां सिद्धवत ।कर्महीना निश्चित । होईजेना ॥ ४५ ॥
ekf;F vd;d flik Vw;gLj;jg;gl;Ls;sNjh mjid ehk; vLj;Nj Mf Ntz;Lk;. ekf;F nfhLf;fg;gl;Ls;s flikia
nra;ahkypUe;jhYk; mjhtJ fh;k`Pdh;fshf ,Ue;jhYk; epr;rakhf ek;khy; ]pj;jpapid mila KbahJ.
कीं प्राप्तकर्म सांडिजे । येतुलेनि नैष्कर्म्य होईजे ।हें अर्जुना वायां बोलिजे । मूर्खपणें ॥ ४६ ॥
46.N` mh;{[{dh tpjpf;fg;gl;l filikfis tpl;L tpLtJ vd;gJ tpah;j;jk; kw;Wk; Kl;lhs;jdk;. ,y;iynadp;y; ekf;F vd;d
tha;j;Js;sNjh mjid nra;Nj Mf Ntz;Lk;. vt;tsT Kf;fpak; vd;gjid mwpaNtz;Lk;.
सांगैं पैलतीरा जावें । ऐसें व्यसन कां जेथ पावे ।तेथ नावेतें त्यजावें । घडे के वीं ? ॥ ४७ ॥
47. nrhy;yg;gh ! eP mf;fiuia mila Ntz;Lk; vd;w #o;epiy Vw;gl;Ls;s NghJ mg;NghJ vdf;F fpilj;j glif
tpl;nlhopj;jhy; vt;thW eP mf;fiuia nrd;wila KbAk;.
ना तरी तृप्ति इच्छिजे । तरी कै सेनि पाकु न कीजे ।कीं सिद्धुही न सेविजे । के वीं सांगैं ? ॥ ४८ ॥
48. ,y;iynad;why; j;Ug;jp mila mjhtJ grp mlq;f Ntz;Lk; vd;w Mir ,Ue;Jk; rikaNy nra;ahkypUe;J nfhz;Lk;
rikj;J itj;J ,Ug;gijAk; rhg;gplhkypUe;jhy; grpahdJ vt;thW mlq;Fk; vd;W $W.
जंव निरार्तता नाहीं । तंव व्यापारु असे पाहीं ।मग संतुष्टीच्या ठायीं । कुं ठें सहजें ॥ ४९ ॥
49. vJtiu Miraw;w epiy Vw;gltpy;iyNah mJtiu ehk; ekJ flikia nra;Nj Mf Ntz;Lk;. j;Ug;j epiyia mile;J tpl;L
tpl;NlhNkahdhy; flikfs; jhdhf epd;W tpLk;.
म्हणौनि आईकें पार्था । जयां नैष्कर्म्यपदीं आस्था ।तया उचित कर्म सर्वथा । त्याज्य नोहे ॥ ५० ॥
50. mjdhy; ,g;NghJ ehd; $Wtijf;Nfs; ghh;j;jh ! ep~;fh;k epiyapd; kPJ ahUf;F MirAs;sNjh mtuth; mf;flikfis
tplNt $lhJ. rhjid nra;a flikfis Kbj;Nj Mf Ntz;Lk.
आणि आपुलिये चाडे । आपादिलें हें मांडे ।कीं त्यजिलें कर्म सांडे । ऐसें आहे ? ॥ ५१ ॥
51. ,e;j fh;kh vt;thW epidf;f Ntz;Lk; vd;why; ekJ tpUg;gk; Nghd;W (vd;d vd;d fh;khf;fs; Ntz;LNkh vd;d
vd;d mila Ntz;LNkh) mjid eP cdJ ,~;lj;jpw;F nra;a ,ayhJ. mtw;iw tpl;L tplTk; KbahJ.
हें वायांचि सैरा बोलिजे । उकलु तरी देखोनि पाहिजे ।परी त्यजिता कर्म न त्यजे । निभ्रांत मानीं ॥ ५२ ॥
52. ,J mdhtrpakhf kdk; Nghd Nghf;fpy; csWtJ NghyhFk;. nfhQ;rk; tprhuk; nra;J ghh;j;NjhNkahdhy;
fh;khtpid nra;a tpl;ljdhy; mjidj; Jwe;J tpl;ljhf MfhJ vd;gjid re;Njfkpy;yhky; eP njhpe;J nfhs;.

Njjp: 8.10.2022 (01.10.2023)

5. न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृ त् ।
कार्यते ह्यवशः कर्म सर्वः प्रकृ तिजैर्गुणैः ॥ ३-५॥
fPjh: 3- 5. xU NghJk; tpdhb $l vtDk; xU fUkKk; nra;ahjtdhf epw;gjpy;iy md;Nwh? ,aw;ifapw; gpwe;j
Fzq;fshy; vy;yhUk; jk;ikawpahky; njhopypy; ,af;Ftpf;fg; gLfpd;wdh;.
जंव प्रकृ तीचें अधिष्ठान । तंव सांडी मांडी हें अज्ञान ।जे चेष्टा ते गुणाधीन । आपैसी असे ॥ ५३ ॥
53. ek; midtUf;Fs; ,Uf;Fk; irjd;ak; xd;Nw. Mdhy; xt;nthUtUk; NtW NtW Fzq;fSld; cs;Nshk;. mJ vjdhy;
vd;why; mjd; fhuzk; g;uf;Ujp. vg;gb eha; fhf;if fOF Nghd;w [Ptd;fs; mjdjd; g;uf;Ujpapd; fhuzj;jpdhy;
mjdjd; Fzq;fshy; Ml;gLfpd;wd. vJ tiu ehk; ,e;j g;uf;Ujpapd; cjtpAld; ,Uf;fpNwhNkh mJtiu xU fh;khit
nra;tJk; tpLtJk; mQ;QhdNkahFk;. ehk; nra;Ak; Nrmidj;Jk; Fztrg; gl;Nl mikfpd;wJ.

देखैं विहित कर्म जेतुलें । तें सळें जरी वोसंडिलें ।तरी स्वभाव काय निमाले । इंद्रियांचे ॥ ५४ ॥
54.ghug;gh ,q;Nf tpjpf;fg;gl;Ls;s midj;J fh;kq;fSk; mjid ehk; nra;ahky; tpl;NlhNkahdhy;>
ekJ ,e;jpupaq;fSf;F vd;W ,Uf;Fk; Rghtq;fs; gho;gl;LtpLk;. vy;NyhuhYk; mJ ,ayhJ. ve;j mstpw;F
Mf;u`k; ,Uf;fpwNjh> mtuhy; jhd; jdf;F tpjpf;fg;gl;l fh;khit nra;a rhptu nra;a ,aYk;.
सांगै श्रवणीं ऐकावें ठेलें ? । कीं नेत्रींचें तेज गेलें ? ।हें नासारंध्र बुझालें । परिमळु नेघे ? ॥ ५५ ॥
55. nrhy;yg;gh> ekJ fhJ vd;iwf;fhtJ Nfl;fhky; ,Ue;jpUf;fpwjh? fz;fs; rhpahfg; ghu;f;fhky; ,Ue;jpUf;fpwjh?
%f;F vd;iwf;fhtJ ey;y; thrid tUk; NghJ ];th]j;jpid epWj;jpitj;jpUf;fpwjh?
ना तरी प्राणापानगति । कीं निर्विकल्प जाहली मती ।कीं क्षुधातृषादि आर्ति । खुंटलिया ॥ ५६ ॥
56. Nky;];th]k; kw;Wk; fPo;];th]k; epWj;jp itf;f ,ad;wNjh. ve;j rpe;jidAk; ,y;yhky; ,e;j kjp ,Ue;jJz;lh. grp
jhfk; (j;U~h fhyp cjf Ngb) vd;whtJ jdJ Ntiyia epWj;jpAs;sjh? (Njtfpup fpyh – Vf;ehj; FU [dhh;j;jd];thkp)
my;yJ ehk; jhd; epWj;JNthkh?
हे स्वप्नावबोधु ठेले । कीं चरण चालों विसरले ।हें असो काय निमाले । जन्ममृत्यु ? ॥ ५७ ॥
57. ekJ md;whlj;jpy; tUk; Jhf;fKk; mjpy;; tUk; fdT kw;Wk; kPz;Lk; tpopg;G Mfpatw;iw ehk; xU NghJk;
tpLtJ ,y;iy. ekJ fhy; vg;NghJk; elg;gij tpLtjpy;iy. mNj Nghy; ,e;j [d;kk; kw;Wk; kuzj;jpw;F vd;iwf;fhtJ
FiwtpUe;jpUf;fpwjh my;yJ epd;wpUf;fpwjh?
हें न ठके चि जरी कांहीं । तरी सांडिलें तें कायी ।म्हणौनि कर्मत्यागु नाहीं । प्रकृ तिमंता ॥ ५८ ॥
58. ,njy;yhk; Kbahj NghJ NtW vjid eP epWj;jg;Nghfpd;wha;. vjid tplg;Nghfpd;wha ?; mjdhy; ,aw;iff;F
trg;gl;l ek;khy; fh;kj;jpid tpLtJ vd;w Ngr;rpw;Nf ,lk; ,y;iy.
कर्म पराधीनपणें । निपजतसे प्रकृ तिगुणें ।येरी धरीं मोकलीं अंतःकरणें । वाहिजे वायां ॥ ५९ ॥
59. mjdhy; jhd; fh;kk; vd;gJ guhjPdkhdJ ,aw;ifiar; rhh;e;Nj mikfpd;wJ. Rje;jpukhdjy;y. ,e;j ,aw;ifapdhy;
jhd; mtuth; fh;kk; mikfpd;wJ. mjid nra;ayhkh my;yJ Ntz;lhkh vd;w epidg;ghy; Fok;GtJ mdhtrpakhdJ.
देखैं रथीं आरूढिजे । मग जरी निश्चळा बैसिजे ।तरी चळु होऊनि हिंडिजे । परतंत्रा ॥ ६० ॥
60. Ex. ,q;Nf ghug;gh ujkhdJ cl;fhh;e;j gpwF ehk; mikjpahf mkh;e;J jhd; ,Uf;fpNwhk; Mdhy; mJ efh;tjhy;
ehKk; mjdJ Ntfj;jpw;Nfw;g ehKk; efh;e;J NghfpNwhk;. ehk; mjidr;rhh;e;Nj ,Ug;gjhy; mjDld; ehKk;
efh;fpd;Nwhk;. (mjd; Mjhuj;jpNy ehKk; efh;fpd;Nwhk;)
कां उचलिलें वायुवशें । चळे शुष्क पत्र जैसें ।निचेष्ट आकाशें । परिभ्रमें ॥ ६१ ॥
61. my;yJ vg;gb kuj;jpypUe;J cjph;e;j gpwF fha;e;j ,iyfs; vg;gb fhw;wpd; Ntfj;jpw;Nfw;g Mfhrj;jpy;
jd;idawpahky; Rod;W gwf;fpwNjh
तैसें प्रकृ तिआधारें । कर्मेंद्रियविकारें ।नैष्कर्म्युही व्यापारे । निरंतर ॥ ६२ ॥
62. mJNghy ,aw;ifapd; trj;jpy; ehk; ,Uf;Fk; tiu ekJ fh;Nke;jpupaq;fSf;F jf;f thW mtuth; fhupaq;fs;
vg;NghJk; mike;jpUf;Fk;. mJ Nghd;W [Ptd; Kf;jh;fshf ,Ug;gtUk; $l mjd; fl;Lg;ghl;by; ,Ug;gh;.
म्हणौनि संगू जंव प्रकृ तीचा । तंव त्यागु न घडे कर्माचा ।ऐसियाहि करूं म्हणती तयांचा । आग्रहोचि उरे ॥ ६३ ॥
63. ,aw;ifapd; trj;jpypUf;Fk; tiu ,e;j fh;kq;fis ehk; tplKbahJ. ,g;gb ahuhtJ ehd; midj;jpidAk;
tpl;Ltplg;NghfpNwd; vd;W nrhd;dhy; mtuJ Mf;ufk; (ce;Jrf;jp) kl;Lk; jhd; kpQ;Rk;. mtutu; fhupaq;fis
nra;NjahfNtz;Lk;.

ehs; : 22.10.2023
कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् ।
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचारः स उच्यते ॥
vtd; fh;Nke;jphpaq;fis mlf;fptpl;L> ,e;jphpaq;fs; ehLk; nghUl;fis kdjhy; epidj;Jf;nfhz;L ,Uf;fpwhNdh me;j
ngUk; %ld; ngha;nahOf;fKilatd; vd;W nrhy;yg;gLthd;. (kdjpd; trg;gLjy; ghh;j;jy;> Nfl;ly; kdjhy; epidj;jy;
fhjy; trg;gly;> (gQ;Nre;jphpaq;fs; - fh;Nke;jphpaq;fs;)
जे उचित कर्म सांडिती । मग नैष्कर्म्य होऊं पाहती ।परी कर्मेंद्रियप्रवृत्ती । निरोधुनी ॥ ६४ ॥
jkf;F tpjpf;fg;gl;l flikfis ahh; filgpbf;fpd;whh;fNsh mJNt mth;fSf;f NghJkhdJ. tpjpf;fg;gl;l fh;kq;fis tpl;L
tpl;L ahh; ghh;f;fpd;whh;fNsh mth;fs; fh;Nke;jphpaq;fs; Nky; nry;tjid mlf;Ffpwhh;fs;. Ntz;lhk; vd;W
तयां कर्मत्यागु न घडे । जें कर्तव्य मनीं सांपडे ।वरी नटती तें फु डें । दरिद्र जाण ॥ ६५ ॥
Mjdhy; mth;fshy; mjid nra;a ,ayhJ . mth;fshy; fh;khit tpl KbahJ. mth;fs; tpl;lJ Nghy; ebg;ghh;fs; Mdhy;
kdjstpy; mjd; kPNj ehl;lKs;sth;fshd jhpj;hpfshth;. mth;fsJ kdJ mjpNyNa yapj;J cs;sJ.

ऐसे ते पार्था । विषयासक्त सर्वथा ।ओळखावे तत्त्वता । भ्रांति नाहीं ॥ ६६ ॥

,g;gbahf mth;fs; tp~aq;fspy; %o;fpath;fNs.. ,th;fshy; xUNghJk; jj;Jtj;jpid Gupe;J nfhs;sNt ,ayhJ vd;gjpy;
rpwpJk; IaKkpy;iy.
आतां देईं अवधान । प्रसंगें तुज सांगेन ।या नैराश्याचें चिन्ह । धनुर्धरा ॥ ६७ ॥
N` tpy;yhsNd ! ,g;nghOJ cdJ ftdj;jpid vd;ghy; nrYj;J. cdf;F ,e;j re;jh;g;gj;jpy; ehd; Mirfis tpl;lth;fspd;
yl;rzq;is $WfpNwd; Nfs;.
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन ।
कर्मेन्द्रियैः कर्मयोगमसक्तः स विशिष्यते ॥
7. N` mh;[{dh ! Mdhy; vtd; xUtd; Ik;nghwpfisAk; kdj;jhy; ed;F mlf;fp gw;ww;W fh;Nke;jphpaq;fshy;>
fh;kNahfj;jpid njhlq;Ffpd;whNdh mtNd rpwe;jtdhthd;.
जो अंतरीं दृढ । परमात्मरूपीं गूढ ।बाह्य भागु तरी रूढ । लौकिकु जैसा ॥ ६८ ॥
68 : re;Jf;fs; vy;NyhUk; kdjpw;Fs; j;Ulkhf ,Ue;J nfhz;L gfthdpd; &gj;jpidNa kdjpy; epidj;Jf;nfhz;L kw;w
ntsp Ntiyfisnay;yhk; kpfTk; rhjhuzkhf (nysfpfh;fisg;Nghy) nra;J nfhz;L ,Ug;ghd;.
तो इंद्रियां आज्ञा न करी । विषयांचें भय न धरी ।प्राप्त कर्म नाव्हेरी । उचित जें जें ॥ ६९ ॥
69: ,e;jphpq;fspd; Mizfis Gwf;fzpg;gh;. cyf tp~aq;fis fz;L mth;fs; gag;glNt khl;lhh;fs;;. mth;fSf;F tpjpf;fg;gl;l
fh;khf;fis (nra;a Ntz;ba Ntiyfis) rhpahd Neuj;jpy; nra;th;. mjid tpl khl;lhh;fs;. (gfthdpd; rq;fy;gj;jpdhy;
kl;LNk vJTk; elf;Fk;) vy;yh Neuq;fspYk; ehk; epidg;gJ elf;fhJ. (Vf;ehj; k`uh[pd; tho;f;if xU cjhuzk;)
तो कर्मेंद्रियें कर्मीं । राहटतां तरी न नियमी ।परी तेथिचेनि उर्मीं । झांकोळेना ॥ ७० ॥
70.mth;fs; fh;khf;fis nra;J nfhz;Nl ,Ug;gh;. tUk; Ntiyfis nra;J nfhz;Nl ,Ug;gh;. Mdhy; mjpNyNa (mjd;
miyfspNyNa) %o;fp tplkhl;lhh;fs;. vjidAk; fl;Lg;gLj;j khl;lhh;fs;.
तो कामनामात्रें न घेपे । मोहमळें न लिंपें ।जैसें जळीं जळें न शिंपे । पद्मपत्र ॥ ७१ ॥
71. ntWk; ,r;irfs; khj;jpuk; ,th;fis fl;Lg;gLj;jhJ. Nkhfk; vd;Dk; mOf;F mth;fis njhlNt njhlhJ. vJNghy
vd;why; jhkiu ,iy vt;thW jz;zPhpNyNa tsh;e;jhYk; jz;zPuhdJ mjid eidf;fhNjh mJ Nghy ,Ug;gh;.
तैसा संसर्गामाजीं असे । सकळांसारिखा दिसे ।जैसें तोयसंगें आभासे । भानुबिंब ॥ ७२ ॥
72. rk;rhuj;jpNyNa tho;e;J nfhz;L ruhrhpahf ,Ue;jhYk; jz;zPhpy; njhpAk; #h;a gpk;gk; Nghy jz;zPuhy;
ghjpf;fg;glhky; jdpahf ,Ug;gh;.
तैसा सामान्यत्वें पाहिजे । तरी साधारणुचि देखिजे ।येरवीं निर्धारितां नेणिजे । सोय जयाची ॥ ७३ ॥
73. mth;fsJ rhkhd;aj;Jtj;;jpid ghh;j;jhy; rhjhuzkhfNt njhpth;. ed;F tprhuk; nra;J ghh;j;jhy; mth;fsJ epiyia
Ghpe;J nfhs;tJ kpfTk; fbdkhFk;. (cjhuzk;: guNk];tu; k`uh[;)
ऐशा चिन्हीं चिन्हितु । देखसी तोचि मुक्तु ।आशापाशरहितु । वोळख पां ॥ ७४ ॥
74. ,e;j khjphpahd rhjhuz yl;rzq;fshy; jhd; mthfs; fhzg;gLthh;fs;. mth;fNs [Ptd; Kf;jh;fshth;. mth;fs;
Mrhghrq;fSf;F mg;ghw;gl;lth;fshf ,Ug;gh; vd;W njhpe;J nfhs;sg;gh !
अर्जुना तोचि योगी । विशेषिजे जो जगीं । म्हणौनि ऐसा होय यालागीं । म्हणिपे तूतें ॥ ७५ ॥
75. mh[{dh mth;fNs Nahfpfshth;. mth;fNs kpfTk; Nghw;wj;jf;fth;fs;. eP mth;fisg;Nghy Mthahf. Mjdhy; jhd;
ehd; mth;fisg;gw;wp cdf;F $WfpNwd;.
तूं मानसा नियमु करीं । निश्चळु होय अंतरीं ।मग कर्मेंद्रियें व्यापारीं । वर्ततु सुखें ॥ ७६ ॥
76. cdJ kdij eP fl;Lg;gLj;J. cdJ me;j:fuzj;jpw;Fs; eP ep];rykhf ,U. kw;Wk; cdJ fh;Nke;jphpaq;fshy; vy;yh
tptfhuq;fisAk; eP nra;J nfhz;bU.

ehs;: 29.10.2023

नियतं कु रु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः ।

शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येदकर्मणः ॥ ३-८॥
3-8: (j;tk;)eP (epajk;) tpjpf;fg;gl;Ls;s (fh;k) flikia (FU) nra;; (mfh;kz:) fUkk; nra;ahikapDk; (fh;k) fUkk;
nra;jy; ([;aha: `p) rpwe;jJ md;Nwh : (mfh;kz:) fUkk; nra;ahj epiyapy; (Nj) cdf;F (rhPuahj;uh mgp r) cliy
elj;JjYk; $l (e g;u]pj;Naj;) Kbahkw;NghFk;. (ajhh;j;j fPij: ahj;uh – gazk;. ,e;j rhPuk; vj;jidNah gpwtpia
gazpj;Jf;nfhz;L te;J nfhz;bUf;fpNwhk;. ,;e;j ahj;iu KbAk; tiuf;Fk; ehk; gazpj;Jf;nfhz;Nl ,Ug;Nghk;. mJ
vg;NghJ KbAk; vd;why; ekJ Mj;kh gug;Uk;k;j;jpid czUk; tiu ,J njhlh;e;J nfhz;Nl ,Uf;Fk;.
म्हणौनी (manashi) नैष्कर्म्य होआवें । तरी एथ तें न संभवे ।आणि निषिद्ध के वीं राहाटावें । विचारीं पां ॥ ७७ ॥
77. ,g;gbnahd;W elf;fNt NghtJ ,y;iy. cdf;F tpjpf;fg;gl;l fh;khtid eP nra;Nj Mf Ntz;Lk;. mjhtJ f;~j;upadhf eP
cdJ flikia nra;Nj Mf Ntz;Lk;. eP nra;a Ntz;baij nra;ahky; tpl;L tpl;L nra;af;$lhj fhhpaj;jpidah nra;ag;
Nghfpd;wha;. mjdhy; cdf;F tpjpf;fg;gl;l flikiaNa nra;. mjidg;gw;wp ed;whf rpe;jp.
म्हणौनि जें जें उचित । आणि अवसरेंकरूनि प्राप्त ।तें कर्म हेतुरहित । आचरें तूं ॥ ७८ ॥
78. mjdhy; vJ vJnty;yhk; cdf;F crpjkhd flikNah mjid me;je;j fhyq;fspy; rhpahf nra;J Kb. Mdhy; ve;j
gyidAk; vjph;ghh;f;fhky; nra;. vd;d fh;khf;fs; tpjpf;fg;gl;bUf;fpwNjh mjid nra;.
पार्था आणीकही एक । नेणसी तूं हें कवतिक ।जें ऐसें कर्ममोचक । आपैसें असे ॥ ७९ ॥
79. N`mh;[{dh ,d;ndhd;W cz;L mJ kpfTk; Mr;rh;akhd tplak;. vd;ndd;d
देखैं अनुक्रमाधारें । स्वधर्मु जो आचरे ।तो मोक्षु तेणें व्यापारें । निश्चित पावे ॥ ८० ॥
80. vtNdhUtd; mtdJ tpjpf;fg;gl;l flikia rhpahfr; nra;fpd;whNdh mtd; Nkhf;~j;jpid fz;bg;ghf milthd;.

fPjh ];Nyhfk; : 9
यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धनः ।
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्गः समाचर ॥ ३-९॥
(a[;Qhh;j;jhj;) a[;Qj;jpw;fhf mjhtJ gftjh;g;gzkhf cs;s (fh;kz: ) fUkj;jpdpd;W (md;aj;u) tpyfpatplj;jpy;
(mak;) ,e;j (Nyhf: ) cyfk; (fh;kge;jd:) fUkf;fl;Lij;J: (nfse;Nja) mh;[{dh ! (jjh;j;jk;) a[;Qj;jpd; nghUl;L
(Kf;j]q;f: ) gw;ww;wtdha; (fh;k) fh;kj;;ij (]khru) nrt;tNd nra;tha;.
स्वर्धमु जो बापा । तोचि नित्ययज्ञु जाण पां ।म्हणौनि वर्ततां तेथ पापा । संचारु नाहीं ॥ ८१॥
81. 18 mj;jpahaj;jpy; $wg;gLgit : (];ukk; - nra;a Ntz;ba flik mjpNyNa epiyahf ,Ue;J nfhz;L 2 jkk;
- ,e;jphpaq;fis fl;Lg;gLj;jpf;nfhz;L – 3 jg]; - ve;j Ntiy nra;jhYk; <];tu rpe;ijAld; ,Ug;gJ 4 nrsrk; - Rj;jk;
cs;Ns kl;Lk; ntspNa Rj;jkhf ,Uf;f Ntz;Lk;. 5 rhe;jp – vjidAk; rpe;jpj;J 6.Mh;[tk; - rh];jpu;jjpid
gbj;Jf;nfhz;Nl ,Ug;ghd;. 7. Qhdk;: 8. tp;Q;Qhdk; - NfhtpYf;Nf NghdhYk; $l eph;Fzj;jpid Ghpe;J nfhz;L rFz
gf;jp nra;th;. 9. M]jpQk; - rh];jpuk; mq;fPfhpf;fhj khh;f;fj;jpid nra;a khl;Nld; vd;W ,Ug;gh;. rj;hpaDf;F –
nrsh;ak; - mtidg;ghh;j;J fk;gPuk; tUk;. Nj[]; j;Ujp-ijh;ak; jhr;rpak; Aj;jj;jpypUe;J gpd;thq;fhik > jhdk; .
<];tu ghtk;. it];ad; - f;U~p. Nfhrk;uf;~zk; thzp[;ak; : #j;ud; - ,th;fsidtiuAk; mth;fsJ Nrit %yk; Mjhpj;jhNyNa
Nkhf;~k;

81. N`mg;gh ];tjh;kk; - mJ jhd; epj;a aQk;. Njhpe;Jnfhs;sg;gh. mjdhy; mtw;iw nra;tjdhy; ghgq;fs; cd;id te;J
xl;lhJ. mjdhy; cdJ ];tjh;kkhfpaAj;jk; nra;tjdhy; cdf;F ghgk; te;J mz;lhJ.
हा निजधर्मु जैं सांडे । आणि कु कर्मीं रति घडे ।तैंचि बंधु पडे । संसारिक ॥ ८२ ॥
,jid tpl;L tpl;lhy; mJ nra;af;$lhj nray;fspy; ekJ ehl;lj;jpid khw;W topapy; nrYj;jptpLk;. mJ nysfPfj;jpy;
ek;ik coy itj;J tpLk;. ep[ jh;kj;jpid nra;J nfhz;L ,Ug;gjpdhy; jhd; ehk; gfthdplj;jpy; Mo;j;jp ptLk;. Mjdhy;
म्हणौनि स्वधर्मानुष्ठान । तें अखंड यज्ञ याजन ।जो करी तया बंधन । कहींच न घडे ॥ ८३ ॥
];tjh;kj;jpid mD~;bg;gJ ek;ik mfz;l aQk; ahfq;fs; nra;tijg;Nghd;W mjid nra;gth;fSf;F vd;d gyid nfhLf;FNkh
mJ Nghd;W xU NghJk; nysfPf ge;jk; te;J NruhJ.
हा लोकु कर्में बांधिला । जो परतंत्रा भूत झाला ।तो नित्य यज्ञातें चुकला । म्हणौनियां ॥ ८४ ॥
,e;j kdpjh;fis ,e;j fh;khNt ge;jg;gLj;jp tpLk;. ,th;fs; fh;khtpw;F fl;Lg;gl;L tpLth;. ,e;jphpaq;fSf;F
trg;gLth;. ];tjh;kj;jpypUe;J mtd; top jtWtjhy; ,e;j guje;jpukhfpa nysfPf fh;kq;fSf;F mbikg;gl;L tpLfpwhd;.
आतां येचिविशीं पार्था । तुज सांगेन एक मी कथा ।जैं सृष्ट्यादि संस्था । ब्रह्मेनें के ली ॥ ८५ ॥
;,g;NghJ ,e;j tplaj;jpidg;gw;wp ,U fij $WfpNwd; Nfs; mh;[{dh. ,e;j g;Uk;kh ];U~;b Kjypatw;iw cz;lhf;fpa
NghJ –

fPjh ];Nyhfk; 10.

सहयज्ञाः प्रजाः सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापतिः ।
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् ॥ ३-१०॥
(Guh) Mjpapy; (g;u[hgjp:) gpuk;kh (]`a[;Qh:) (]`aQ;Qh) af;Qq;fSld; (g;u[h) kdpjh;fis (];U~;l;th) rpU~;bj;J
(cthr) $wpdhh;: - (mNdd) ,jdhy; )g;u]tp~;aj;tk;) tsh;r;rpailtPh;fs; : (V~) ,J (t:) cq;fSf;F (,~;lfhkJf;)
tpUk;gpaij mspf;Fk; fhkNjDthf (m];J) ,Uf;fl;Lk;.
,e;j gpui[fis gilf;NghJ aQ;Qj;jpidAk;; gilj;J tpl;lhh;. ,jdhy; ePq;fsnsy;yhk; Kd;Ndw;wk; miltPh;fs;. ,jdhy; ,it
cq;fSf;F Nfl;lnjy;yhk; nfhLf;Fk; fhkNjDthfl;Lk;.
तैं नित्ययागसहितें । सृजिलीं भूतें समस्तें ।परी नेणतीचि तियें यज्ञातें । सूक्ष्म म्हणौनि ॥ ८६ ॥
86. mth; (g;Uk;kh) epj;a ahfq;fSld; G+jq;fsidj;jpidAk; Nrh;j;J gilj;jhh;. Mdhy; gilj;j ,e;j [Ptd;fSf;F mjd;
mh;j;jk; (Ghpahky;) Gyg;glhky; Ngha; tpl;lJ. mjdhy;
ते वेळीं प्रजीं विनविला ब्रह्मा । देवा काय आश्रयो एथ आम्हां ।तंव म्हणे तो कमळजन्मा । भूतांप्रति ॥ ८७ ॥
87.Mg;NghJ ,e;j g;ui[fnsy;yhk; ,t;thW Nfl;lhhfs;; - N` Njth vq;fSf;nfy;yyhk; aQ;Qq;fspd; #f;~;knky;yhk;
njhpahky; Ngha; tpl;lJ mg;NghJ jhkiuapdpy; Njhd;wpa ,e;j g;Uk;kh ,e;j G+jq;fSf;nfy;yhk; nrhd;dhh;
vd;dntd;why;
तुम्हां वर्णविशेषवशें । आम्हीं हा स्वधर्मुचि विहिला असे ।यातें उपासा मग आपैसे । पुरती काम ॥ ८८ ॥
88.cq;fSila th;zh];uk Nahf;aijf;F jFe;j khjphp jhd; ehd; ,e;j ];tjh;kj;jpid tpjpj;jpUf;fpNwd;. mtw;iw ePq;fs;
filgpbj;jhy; mjw;fg;Gwk; mJNt cq;fsJ midj;J MirfisAk; G+h;j;jp nra;Ak;.
तुम्हीं व्रत नियमु न करावे । शरीरातें न पीडावें ।दुरी कें ही न वचावें । तीर्थासी गा ॥ ८९ ॥
;89. ekf;F $wpaJ Nghy; cs;sJ. eP mdhtrpahfkhf tpujq;fis (epakq;fis) vLj;Jf;nfhz;L cdJ rhPuj;jpid
f~;lg;gLj;jpf; nfhs;shNj. mjw;fhf JhuJhukhf Ngha; jPh;jhldq;fs; nra;tJ Njitaw;wjg;gh.
योगादिकें साधनें । साकांक्ष आराधनें ।मंत्रयंत्रविधानें । झणीं करा ॥ ९० ॥
;90.Nahf ahq;fs; Nghd;w rhjidfis nra;tJ kw;Wk; Muhjidfis Ntz;bf;nfhz;L fhk;ahh;j;jkhf nra;ahNj mNj
Nghd;W ke;jpu je;jpuq;fis Kjypatw;iw nra;ahNj.
देवतांतरा न भजावें । हें सर्वथा कांहीं न करावें ।तुम्हीं स्वधर्मयज्ञीं यजावें । अनायासें ॥ ९१ ॥
91. Njtijfis Ntz;b mjd; %yk; gadila xU NghJk; vz;zhNj. cd;Dila ];tjh;kj;jpid kl;Lk; eP nra;. mdhahrkhf nra;.
अहेतुकें चित्तें । अनुष्ठा पां ययातें |पतिव्रता पतीतें । जियापरी ॥ ९२ ॥
92. ep~;fhk;akhf rpj;jj;jpid itj;Jf;nfhz;L ];tjh;kj;jpid mD~;lhdk; nra;. gjpaplk; gj;dp vjph;ghh;g;gpy;yhJ
nra;tJ Nghy; ];tjh;kj;jpid fil gpb.
तैसा स्वधर्मरूपमखु । हाचि सेव्यु तुम्हां एकु ।ऐसें सत्यलोकनायकु । बोलता जाहला ॥ ९३ ॥
93. ,g;gbahf ];tjh;k &gj;jpypUf;Fk; xd;iwNa eP filgpb. ,g;gbahf rj;aNyhf ehafdhfpa g;Uk;kh $wpdhh;.
देखा स्वधर्मातें भजाल । तरी कामधेनु हा होईल ।मग प्रजाहो न संडील । तुमतें कदा ॥ ९४ ॥
94. ,e;j ];tjh;kj;jpid g[pj;jhNy mJNt fhkNjDthf Mfp cdf;F fpilf;f Ntz;banjy;yhk; jhdhf fpilf;Fk;. mth;fs;
nrhy;tnjy;yhk; gypf;Fk;. mjdhy; kf;fNs ePq;fs; cq;fsJ ];tjh;kj;jpid xU NghYk; tpl;L tplhjPh;fs;.
fPjh ];Nyhfk; 11

(mNdd) ,jdhy; (Njthd;) Njth;fis (ghtj) Nghw;Wq;fs;: (Nj) me;j (Njth:) Njth;fs; (t:) cq;fis (ghte;j)
Nghw;wl;Lk;. Nghw;Wgth;fsha; (guk;) cah;e;j (r;Nua:) ed;ikia (mthg;];aj) miltPh;fs;.

,jdhy; Njth;fis Nghw;Wq;fs;: me;j Njth;fs; cq;fis Nghw;wl;Lk;. mjd; %yk; Nghw;Wgth;fsha; cah;e;j ed;ikia
miltPh;fs;.

जैं येणेंकरूनि समस्तां । परितोषु होईल देवतां ।मग ते तुम्हां ईप्सिता । अर्थातें देती ॥ ९५ ॥
95.,t;thnwy;yyhk; nra;jhy; Njth;fsidtUk; j;Ug;jpaile;J kfpo;e;J tpLthh;fs;. mjd; gpwF cq;fSf;F
vd;dnty;yhk; ,~;lNkh mjid midj;Jk; jUth;.
या स्वधर्मपूजा पूजितां । देवतागणां समस्तां ।योगक्षेमु निश्चिता । करिती तुमचा ॥ ९६ ॥
96. ,J ];tjh;k G+iI. ,jidf;nfhz;L mth;fis G+Ipj;jhy; cq;fistUf;Fk; Nf;~kj;jpid jUth;.
तुम्हीं देवांतें भजाल । देव तुम्हां तुष्टतील ।ऐसी परस्परें घडेल । प्रीति जेथ ॥ ९७ ॥
97. ,g;gb Njth;fis eP gIpj;jhy; mth;fistUk; j;Ug;jpaile;J ,g;gbahf xUtUf;nfhUth; kpfTk; g;Nuik Vw;gl;L
tpLk;.
तेथ तुम्हीं जें करूं म्हणाल । तें आपैसें सिद्धि जाईल ।वांछितही पुरेल । मानसींचें ॥ ९८ ॥
98. ,g;gbahf ehk; Njth;fis j;Ug;jpailar;nra;NjhNkahdhy; ehk; vd;d ntd;dnty;yyhk; nra;a Ntz;Lk; vd;W
vz;Zfpd;NwhNkh mit midj;jJk; epiwNtw;wg;gLk;. mJ khj;jpuky;y ehk; Mirg;gLk; midj;Jk; rpj;jpf;Fk;.
वाचासिद्धि पावाल । आज्ञापक होआल ।म्हणियें तुमतें मागतील । महाऋद्धि ॥ ९९ ॥
99. ];tjh;kj;jpid filgpbg;gjd; %yk;> thf;rpj;;jp Vw;gLk;. ehk; nrhy;tJ midj;Jk; gypjkhFk;. mLj;jth;fis
fl;lisapLk; jpwik Vw;gl;L tpLk;. k`hujpfs; ek;ik te;J cq;fSf;F ehd; vd;d nra;a Ntz;Lk; vd;W Nfl;Fk;.
जैसें ऋतुपतीचें द्वार । वनश्री निरंतर ।वोळगे फळभार । लावण्येसी ॥ १०० ॥
100. mJ Nghy gh;t fhyq;fSf;F murdhd tre;j fhyk;> Njhl;lq;fshd Njtij gy G~;gq;fis G~;gpj;J tuNtw;f fhj;;Jf;
nfhz;L ,Ug;ghd;.
इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविताः ।
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव सः ॥ ३-१२॥
12. (Njth) Njth;fs; (aI;Qghtpjh: ) Nts;tpahy; Nghw;wg;gl;L (,~;lhd;) tpUk;gpa (Nghfhd;) ,d;gg; nghUs;fis (t:)
cq;fSf;F (jh];ae;Nj) mspg;ghh;fs;: (ij:) mth;fshy; (jj;jhd;) nfhLf;fg;gl;ltw;iw (Vg;a:) mth;fSf;F (mg;ujha)
nfhLf;fhky; (a:) vtd; (Gq;f;Nj) mDgtpf;fpd;whNdh (]:) mtd; (];Njd: Vt `p) jpUlNdad;Nwh ?

तैसें सर्व सुखेंसहित । दैवचि मूर्तिमंत ।येईल देखा काढत । तुम्हांपाठीं ॥ १०१ ॥
101.
ऐसें समस्त भोगभरित । होआल तुम्ही अनार्त ।जरी स्वधर्मेंनिरत । वर्ताल बापा ॥ १०२ ॥
9
कां जालिया सकळ संपदा । जो अनुसरेल इंद्रियमदा ।लुब्ध होऊनियां स्वादा । विषयांचिया ॥ १०३ ॥
9
तिहीं यज्ञभाविकीं सुरीं । जे हे संपत्ति दिधली पुरी ।तयां स्वधर्मीं सर्वेश्वरीं । न भजेल जो ॥ १०४ ॥
9
अग्निमुखीं हवन । न करील देवता पूजन ।प्राप्तवेळे भोजन । ब्राह्मणाचें ॥ १०५ ॥
9
विमुख होईल गुरुभक्ती । आदर न करील अतिथी ।संतोषु नेदील ज्ञाती । आपुलिये ॥ १०६ ॥
9
ऐसा स्वधर्मक्रियारहितु । आथिलेपणें प्रमत्तु ।के वळ भोगासक्तु । होईल जो ॥ १०७ ॥
9
तया मग अपावो थोर आहे । जेणें तें हातींचें सकळ जाये ।देखा प्राप्तही न लाहे । भोग भोगूं ॥ १०८ ॥
:
जैसें गतायुषी शरीरीं । चैतन्य वासु न करी ।कां निदैवाच्या घरीं । न राहे लक्ष्मी ॥ १०९ ॥
9
तैसा स्वधर्मु जरी लोपला । तरी सर्व सुखांचा थारा मोडला ।जैसा दीपासवें हरपला । प्रकाशु जाय ॥ ११० ॥
9
तैसी निजवृत्ति जेथ सांडे । तेथ स्वतंत्रते वस्ती न घडे ।आइका प्रजाहो हे फु डें । विरंचि म्हणे ॥ १११ ॥
9
म्हणौनि स्वधर्मु जो सांडील । तयातें काळु दंडील ।चोरु म्हणौनि हरील । सर्वस्व तयाचें ॥ ११२ ॥
9
मग सकळ दोषु भंवते । गिंवसोनि घेति तयातें ।रात्रिसमयीं स्मशानातें । भूतें जैसीं ॥ ११३ ॥
9
तैसीं त्रिभुवनींचीं दुःखें । आणि नानाविधें पातकें ।दैन्यजात तितुकें । तेथेंचि वसे ॥ ११४ ॥
9
ऐसें होय तया उन्मत्ता । मग न सुटे बापा रुदतां ।कल्पांतींही सर्वथा । प्राणिगणहो ॥ ११५ ॥
9
म्हणौनि निजवृत्ती हे न संडावी । इंद्रियें बरळों नेदावीं ।ऐसें प्रजांतें शिकवी । चतुराननु ॥ ११६ ॥
9
जैसे जळचरा जळ सांडे । आणि तत्क्षणीं मरण मांडे ।हा स्वधर्मु तेणें पाडें । विसंबों नये ॥ ११७ ॥
9
म्हणौनि तुम्हीं समस्तीं । आपुलालिया कर्मीं उचितीं ।निरत व्हावें पुढत पुढती । म्हणिपत असे ॥ ११८ ॥
9
देखा विहित क्रियाविधि । निर्हेतुका बुद्धि ।जो असतिये समृद्धि । विनियोगु करी ॥ ११९ ॥
9
गुरु गोत्र अग्नि पूजी । अवसरीं भजे द्विजीं ।निमित्तादिकीं यजी । पितरोद्देशें ॥ १२० ॥
9
या यज्ञक्रिया उचिता । यज्ञेशीं हवन करितां ।हुतशेष स्वभावतः । उरे जें जें ॥ १२१ ॥
9
तें सुखें आपुले घरीं । कु टुंबेंसी भोजन करी ।कीं भोग्यचि तें निवारी । कल्मषातें ॥ १२२ ॥
9
:तें यज्ञावशिष्ट भोगी । म्हणौनि सांडिजे तो अघीं ।जयापरीं महारोगी । अमृतसिद्धि ॥ १२३ ॥
9
कीं तत्त्वनिष्ठु जैसा । नागवे भ्रांतिलेशा ।तो शेषभोगी तैसा । नाकळे दोषा ॥ १२४ ॥
9
म्हणौनि स्वधर्में जें अर्जे । तें स्वधर्मेंचि विनियोगिजे ।मग उरे तें भोगिजे । संतोषेंसीं ॥ १२५ ॥
9
हें वांचूनि पार्था । राहाटों नये अन्यथा ।ऐसी आद्य हे कथा । श्रीमुरारी सांगे ॥ १२६ ॥
9
जे देहचि आपणपें मानिती । आणि विषयांतें भोग्य म्हणती ।यापरतें न स्मरती । आणिक कांहीं ॥ १२७ ॥
9
हें यज्ञोपकरण सकळ । नेणतसां ते बरळ ।अहंबुद्धि के वळ । भोगूं पाहती ॥ १२८ ॥
9
इंद्रियरुचीसारिखें । करविती पाक निके ।ते पापिये पातकें । सेविती जाण ॥ १२९ ॥
9
संपत्तिजात आघवें । हें हवनद्रव्य मानावें ।मग स्वधर्मयज्ञें अर्पावें । आदिपुरुषीं ॥ १३० ॥
9
हें सांडोनियां मूर्ख । आपणपेंयालागीं देख ।निपजविती पाक । नानाविध ॥ १३१ ॥
9
जिहीं यज्ञु सिद्धी जाये । परेशा तोषु होये ।तें हें सामान्य अन्न न होये । म्हणौनियां ॥ १३२ ॥
9
हें न म्हणावें साधारण । अन्न ब्रह्मरूप जाण ।जें जीवनहेतु कारण । विश्वा यया ॥ १३३ ॥

ehs; : 07.01.2024
अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भवः ।
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञः कर्मसमुद्भवः ॥ ३-१४॥
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् ।
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् ॥ ३-१५॥
14. (G+jhdp) gpuhzpfs; (md;dhj;) cztpdpd;W (gte;jp) cz;lhfpd;wd> (md;d]k;gt:) czT cz;lhjy; (gh;$d;ahj;)
kioapdpd;W (gh;[d;a:) kio (a[;Qhj;) af;Qj;jpdpd;W (gtjp) cz;lhfpd;wJ (aQ;a: ) af;Qk; (fh;k ]Kj;gt: )
fh;kj;jpdpd;W cz;lhfpwJ.
15. fh;k (fh;kk;) (g;u`;Nkhj;gtk;) Ntjj;jpdpd;W cz;lhdjhf (tpj;jp) mwptha;; (g;u`;k) NtjNkh (mf;~u]Kj;gtk;)
moptw;w guk; nghUspdpd;W Njhd;wpaJ. (j];khj;) Mifahy; (]h;tfjk;) vq;Fk; gutpa (g;u`;k) Ntjk; (a[;NQ)
af;Qj;jpy; (epj;ak;) vg;NghJk; (g;ujp~;l;bjk;) epiyngw;wJ.

gug;Uk;kk; (mf;~uk;) moptw;wjhFk;. Ntjk; mt;thwhd guk;nghUspypUe;J Njhd;wpaJ. NtjNk

vy;yhtw;wpw;Fk; %ykhFk;. Ntjj;jpypUe;J fh;kq;fs; cUthfpwJ. fh;khf;fspypUe;J af;Qq;fs; cUthapw;W.
af;Qq;fspdhy; kio cUthfpwJ. kioapdhy; gaph;fs; cUthfpd;wJ. gaph;fspdhy; (mjhtJ md;dj;jpdhy; ) caph;fs;
(gpuhzpfs;) cUthfpwJ.
अन्नास्तव भूतें । प्ररोहो पावती समस्तें ।मग पर्जन्यु या अन्नातें । सर्वत्र प्रसवे ॥ १३४ ॥
134. md;dj;jpypUe;J jhd; ,e;j G+jq;fs; Kistpl;L tsUfpd;wJ mjhtJ midj;J caph;fSk; (GO G+r;rp GOjp cl;gl)
cUthfpd;wJ. (kdJ Nfhgg;gl;lhy; $l Gj;jp ekf;F mwpTiu $Wk;.) gQ;r Nfh~q;fs; midj;J [Ptd;fSf;Fk; nghJthdJ.
vy;yh ,lj;jpYk; md;dj;jpid kio jhd; nfhLf;fpd;wJ.
तया पर्जन्या यज्ञीं जन्म । यज्ञातें प्रगटी कर्म ।कर्मासि आदि ब्रह्म । वेदरूप ॥ १३५ ॥
135. ,e;j kioahdJ af;Qj;jpypUe;J khj;jpuNk cUthfpd;wJ. ,e;j af;Qq;fs; ekJ cah;e;j vz;zq;fspypdhy; cUthfpa
fh;khf;fspdhy; cUthfpd;wJ. fh;khtpd; %yk; ,e;j Ntjq;fspypUe;J te;jjhFk;.
मग वेदांतें परात्पर । प्रसवतसे अक्षर ।म्हणौनि हे चराचर । ब्रह्मबद्ध ॥ १३६ ॥
136. ,e;j Ntjq;fs; guk;nghUshfpa gfthdplj;jpypUe;J Njhd;wpaJ. mjdhy; ,e;j ruhruk; KOtJk; ,e;j
Ntjq;fspdhy; khj;jpuNk tFf;fg;gl;ljhFk;. Mjdhy; midj;Jk; Ntjj;jpw;F fl;Lg;gl;

;.
परी कर्माचिये मूर्ति । यज्ञीं अधिवासु श्रुति ।ऐकें सुभद्रापति । अखंड गा ॥ १३७ ॥
137. mjdhy; Nfsg;gh Rgj;uhgjp: ,e;j fh;khtpdhy; nra;ag;gLk; af;Qq;fs; Ntjj;jpw;Fs;NsNa mlq;fp epiyngw;W
cs;sJ. (fh;khtpd; %yk; nra;ag;gLk; af;Qq;fs; ,e;j Ntjq;fSf;Fs; mlq;fp epiyngw;Ws;sJ.)

ehs; : 14.01.2024 (Nghfpg;gz;bif)

एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह यः ।
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति ॥ ३-१६॥
16. ghh;j;jh ! (ah) vtd; (,`) ,q;F (Vtk;) ,t;thW (g;uth;j;jpjk;) Rod;W tUk; (rf;uk;) rf;fuj;ij (e mDth;j;;jajp)
gpd;gw;wpr; nry;tjp;yiyNah (]: ) mtd; (,e;jphpahuhk: ) tp~a Rfj;ij (e mDth;j;jajp) gpd;gw;wpr;
nry;tjpy;iyNah (]: _) mtd; (,e;j;hpahuhk:) tp~a Rfj;ijg; Nghw;WgtdhAk; (mfhA) ghtj;jpy; MAisg;
Nghf;FgtdhAk; (Nghfk;) tPzhf ([Ptjp) tho;fpd;whd;.
ऐशी हे आदि परंपरा । संक्षेपें तुज धनुर्धरा ।सांगितली या अध्वरा । लागूनियां ॥ १३८ ॥
138. cdf;F ,e;j af;Qj;jpid ehd; RUf;fkhf $wptpl;Nld;. Ve;j xU gpwtpapYk; ehk; ,e;j af;Qj;jpid kPwp
te;jjpy;iy.
म्हणौनि समूळ हा उचितु । स्वधर्मरूप क्रतु ।नानुष्ठी जो मत्तु । लोकीं इये ॥ १३९ ॥
139. ehk; Vd;; ,jid gpd;gw;wtpy;iy. eP vg;gb ghh;j;jhYk; ,J jhd; cdf;F crpjk MFk;;. ];tjh;k &gj;jpy;
te;jpUf;Fk; ,e;j af;Qk; jhd; cdf;F crpjk;. ,jid gpd;gw;whjth;fs; cd;kj;jk; gpbj;jth;fshth;.
तो पातकांची राशी । जाण भार भूमीसी ।जो कु कर्में इंद्रियांसी । उपेगा गेला ॥ १४० ॥
140. ,g;gbg;gl;lth;fnsy;yhk; kiy Nghd;W ,e;j G+kpf;F ghuk; Mdth;fs; Mth;. ,th;fs; nra;tnjy;yhk; nfl;l
(F)fh;kq;fs; nra;gth;fshth;.
तें जन्म कर्म सकळ । अर्जुना अति निष्फळ ।जैसें कां अभ्रपटल । अकाळींचें ॥ १४१ ॥
141. ,th;fspd; rfy fh;kq;fs; midj;Jk; ntWk; tPz; fh;kq;fshfk;. mfhyj;jpy; tUk; Nkfj;jpdhy; vt;thW
gydpy;iyNah mJ Nghd;W ,th;fs; midj;J fh;kq;fSk; [d;kq;fSk; tPzhFk;.
कां गळां स्तन अजेचे । तैसें जियालें देखैं तयाचें ।जया अनुष्ठान स्वधर्माचें । घडेचिना ॥ १४२ ॥
142. ahnuy;yhk; ];tjh;kj;jpid fil gpbf;ftpy;iyNah mth;fnsy;yhk; Ml;Lf;F fOj;jpy; njhq;Fk; ];jdk; Nghd;w
tPzhd cUg;G Nghd;wthfs; Mth;.
म्हणौनि ऐकें पांडवा । हा स्वधर्मु कवणें न संडावा ।सर्वभावें भजावा । हाचि एकु ॥ १४३ ॥
143. mjdhy; ftdpag;gh mh;[{dh. ahUk; jdJ ];tjh;kj;jpid tplf;$lhJ. mthfs; ];tjh;kj;jpid rh;t ghtj;Jld; fil gpbf;f
Ntz;Lk;. ,J xd;W jhd; ehk; nra;a Ntz;baJ MFk;.
हां गा शरीर जरी जाहलें । तरी कर्तव्य वोघें आलें ।मग उचित कां आपुलें । ओसंडावें ? ॥ १४४ ॥
144. ,e;j rhPuk; ehk; vLj;J tpl;l gpwF ,e;j fh;khf;fis ehk; nra;Jjhd; Mf Ntz;Lk;. mjid ekf;F jhd; crpjk; vd;W
gfthd; ekf;F nfhLj;j gpwF mjid ehk; Vd; tpl Ntz;Lk;. (fpilj;jijf;nfhz;L re;Njh~g;gL. ,JNt cdf;F tpjpf;fg;gl;l
fh;khthFk;. ];jpjg;uf; Qdhf ,Ug;gNj (mjhtJ vjph;ghh;g;Ng ,y;yhky; ,Ug;gNj ekf;F n]sf;aj;jpidf;
nfhLf;Fk;).
परिस पां सव्यसाची । मूर्ति लाहोनि देहाची ।खंती करिती कर्माची । ते गांवढे गा ॥ १४५ ॥
145. Nfsg;gh (Ambidextrus) ,uz;L ifahYk; mk;G va;jf;$batNd ! ehk; ,e;j Njfkhfpa cUtj;jpid vLj;j gpwF
nra;a Ntz;ba fh;khf;fis nra;ag;gpbf;fhky; myl;rpakhf ,Ue;jhy; ehk; gl;bf;fhl;L mQ;Qhdpahfp tpLNthk;.
(11Mk; mj;ahak; 33MtJ ];Nyhfj;jpy; mh;[_did ]t;a]hrp vd;W miof;fpd;whh;.

ehs; : 21.01.2024 (QhapW)

यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानवः ।
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते ॥ ३-१७॥
(J) Mdhy; (ah khdt: ) ve;j kdpjd; (Mj;kujp: Vt) Md;khtpNyNa ,d;Gw;wtdhf (Mj;kj;Ug;jr;r) Md;khtpNyNa
jpUg;jpaile;jtdhf (Mj;kdp Vt) Md;khtpNyNa (]e;J~;l: r) ]e;Njh~j;ijg; ngw;wtdhf (];ahj;_ cs;stNdh (j];a)
mtDf;F (fhh;ak;) nra;a Ntz;ba fh;k;k; (e tpj;aNj) xd;Wk; ,y;iy.
Mj;k Rfj;jpdhy; jhd; nra;Ak; fh;khf;fis mjdJ gyhgyd; xl;lhky; nra;tJ NghyhFk;.
(mf;gh; jhd;N]d; ghl nrhy;tJ kw;Wk; mtuJ FUtplk; nrd;w gpwF mtUf;F Vw;gl;l mDgtk;)
देखैं असतेनि देहधर्में । एथ तोचि एकु न लिंपे कर्में ।जो अखंडित रमे । आपणपांचि ॥ १४६ ॥
146. ghug;gh ,e;j Njf jh;kj;jpNyNa ,Ue;J nfhz;L jdf;Fs;NsNa Rfpj;Jf;nfhz;L ukpj;Jf;nfhz;Nl vtndhUtd;
vg;nghOJk; Rfpj;J ,Ug;ghNdh mtdplk; me;j fh;khf;fs; xl;lNt xl;lhJ.
जे तो आत्मबोधें तोषला । तरी कृ तकार्यु देखैं जाहला ।म्हणौनि सहजें सांडवला । कर्मसंगु ॥ १४७ ॥
147. vtndhUtd; jdf;Fs;NsNa re;Njh~g;gl;Lf;nfhz;Nl ,Uf;fpd;whNdh mtd; fh;kh nra;jtdhfpYk; mtd; Mj;k
Nghjj;jpNyNa ,Ug;ghd; kw;Wk; mtdf;F fh;khtpd; gpbkhdj;jpypUe;J jhdhfNt tpLtpf;fg;gl;ltdhfpd;whd;.
नैव तस्य कृ तेनार्थो नाकृ तेनेह कश्चन ।
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रयः ॥ ३-१८॥
18. (j];a) mtDf;F (,`) ,q;Nf (f;UNjd) xU fh;kj;ij nra;jhy; (mh;j;j:) gad; (e) ,y;iy: (mf;UNjd) xd;iwr;
nra;ahjjhYk; (fr;rd) vg;gaDk; (e Vt) ,y;iyjhd;: (m];a) ,tDf;F (]h;tG+Nj~_) vy;yhg;nghUspYk;
(mh;j;jt;aghr;ua: r) gaidf; fUjp ehlj;jFe;jJ (e fr;rpj;) xd;Wk; ,y;iy.
mtDf;F mtd; nra;Ak; nrayhy; ve;j gyDk; ,y;iy kw;Wk; me;j nraypid nra;ahkypUe;jhYk; mjd; gyd; ,y;iyjhd;.
,g;Ngh;gl;ltDf;F ve;j gaidAk; fUjp ehlj;jFe;j fhh;ak; vd;W xd;Wkpy;iy.

तृप्ति जालिया जैसीं । साधनें सरती आपैसीं ।देखैं आत्मतुष्टीं तैसीं । कर्में नाहीं ॥ १४८ ॥
148. jhfk; vLf;Fk; NghJ xU ghj;jpuk; epiwa Fbf;f Nfl;Fk; ehk; jhfk; jPh;e;jJk; kPjp cs;s jz;zPiu itj;J tpLtJ
vt;thNwh mJNghd;W vt;thW xUtUf;F xU fh;khtpid nra;J nfhz;L ,Uf;Fk; NghJ j;Ug;jp Vw;gl;L tpLfpwNjh
mg;NghNj me;j fhh;aj;jpid epWj;jp tpLth;. jdf;Fs;NsNa kdepiwtT mile;jtDf;F fh;khtpypUe;J tpbT Vw;gl;L
tpLk;.
जंववरी अर्जुना । तो बोधु भेटेना मना ।तंवचि यया साधना । भजावें लागे ॥ १४९ ॥
149. vJtiu xUtDf;F Mj;k epiwT fpilf;f tpy;iyNah mJ tiu jhd; xU fh;khtpid nra;a Ntz;b cs;sJ. Mj;k Nghjk;
Vw;gLk; tiu ,jid nra;J nfhz;Nl ,Uf;f Ntz;bAs;sJ.

ehs; : 28.01.2024

तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर ।

असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः ॥ ३-१९॥
3-19. (j];khj;) Mifahy; (m]f;j:) gw;ww;wtdhf (]jfk;) vg;NghJk; (fhh;ak; fh;k) nra;a Ntz;ba fh;kj;ij (]khru)
nrt;tNd nra; . (`p) Vnddpy; (m]f;j) gw;wpy;yhky; (fh;k) fh;kj;;ij (Mruz;) mD~;bj;J (G+U~:) GU~d; (guk;)
cah;ey;jij (Mg;Ndhjp) va;Jfpwhd;.
Mifahy; gw;wpd;wp vg;;NghJk; fh;khf;fis nra;J nfhz;bU mjhtJ vtndhUtd; ,t;thW gw;ww;W fh;khf;fis
nra;fpd;whNdh mtd; cah;e;j fjpia milfpd;whd;.
म्हणौनि तूं नियतु । सकळ कामरहितु ।होऊनियां उचितु । स्वधर्में रहाटें ॥ १५० ॥
150.mjdhy; eP ve;j xU fl;Lg;ghLfSk; kw;Wk; gyd; vjph;ghh;g;Gk;; ,d;wp Mfp cdf;F crpjkhd ];tjh;kq;fis
filgpbj;Jf;nfhz;Nl ,U.
जे स्वधर्में निष्कामता । अनुसरले पार्था ।ते कै वल्यपद तत्त्वतां । पातले जगीं ॥ १५१ ॥
151. ,t;thwhf ,e;j fh;kq;fis ve;j vjph;ghh;g;Gk; ,d;wp nra;J nfhz;NlapUg;gpd; mth;fSf;F (ifty;aj;ij) Kf;jpia
juf;$bajhd gukkhd cah; jj;tj;jpid milth;.
कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादयः ।
लोकसङ्ग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि ॥ ३-२०॥
3-20: ([dfhja:) [dfd; KjyhNdhh;fs; (fh;kzh Vt) fh;kj;jhNyNa (]k;]pj;jpk;) cah;e;j rpj;jpia (M];jpjh: `p)
mile;jdh; md;Nwh ! (mgp) NkYk; (Nyhf]q;f;u k;) cyif ey;topg;gLj;Jjiy (]k;gr;ad;) fUjpAk; (fh;j;Jk;
mh;`]p Vt) fh;kj;ijr; nra;jjw;Nf chpatdhfpwha;.
[dfd; KjyhNdhh; jkJ fh;khf;fspdhNyNa cah;e;j epiyia mile;jtuhapdh;. mjdhy; eP cyif ey;topg;gLj;Jtijf;fUjp
eyd;fs; nra;a Ntz;batdhfpd;wha;.
देख पां जनकादिक । कर्मजात अशेख ।न सांडितां मोक्षसुख । पावते जाहले ॥ १५२ ॥
152. ghug;gh [dfd; KjyhNdhh; jq;fsJ fh;kq;fis tplhky; filgpbj;jjhNyNa cah;e;j Nkhf;~Rfj;jpid mile;jdh;.
याकारणें पार्था । होआवी कर्मीं आस्था ।हे आणिकाहि एका अर्था । उपकारैल ॥ १५३ ॥
153. mjdhy; jhd; mh;[{dh filikfis kpfTk; ftdkhfr; nra;. ,e;j khjphp ehk; nra;tjd; %yk; ,d;ndhU cgfhuKk;
mikfpd;wJ.
जे आचरतां आपणपयां । देखी लागेल लोका यया ।तरी चुके ल अपाया । प्रसंगेंचि ॥ १५४ ॥
154. mJ vd;dntd;why; ,e;j khjphp fh;khf;fis ehNk ,f;filikfis filgpbj;jhy; ehk; nra;tijghh;j;;J kw;wth;fnsy;yhk;
gpd;gw;wp mjid filgpbf;fhjjdhy; Vw;gLk; mghaq;fspypUe;J ntspte;J tpLth;.
देखैं प्राप्तार्थ जाहले । जे निष्कामता पावले ।तयाही कर्तव्य असे उरलें । लोकांलागीं ॥ १५५ ॥
155. ghug;gh Miraw;w epiyia mile;J kw;Wk; gw;ww;w epiyiaAk; mile;jthh;fshdhYk; ,e;j Nyhfj;jpw;fhf
mth;fs; jkJ filikfis nra;Nj Mf Ntz;bAs;sJ.
मार्गीं अंधासरिसा । पुढें देखणाही चाले जैसा ।अज्ञाना प्रकटावा धर्मु तैसा । आचरोनी ॥ १५६ ॥
156. ghh;itaw;wth;fs; Kd;dhy; ghh;it cs;sth;fs; vt;thW me;j khh;fj;jpid ele;J fhl;Lthh;fNsh mJNghd;W
mQ;QhdpfSf;F Kd;G ehk; ele;J fhl;lNtz;Lk;.
हां गा ऐसें जरी न कीजे । तरी अज्ञाना काय उमजे ? ।तिहीं कवणे परी जाणिजे । मार्गातें या ? ॥ १५७ ॥
157. mt;thW nra;atp;y;iynadpy; mQ;Qhdpfshd mth;fs; vd;d nra;th; kw;Wk; vt;thW mwpe;J nfhs;th;. ,th;fs;
ve;j ghijapy; nry;y Ntz;Lk; vd;w mwpe;J nfhs;th;.

ehs; : 04.02.2024
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जनः ।
स यत्प्रमाणं कु रुते लोकस्तदनुवर्तते ॥ ३-२१॥
.
एथ वडील जें जें करिती । तया नाम धर्मु ठेविती ।तेंचि येर अनुष्ठिती । सामान्य सकळ ॥ १५८ ॥
9
हें ऐसें असे स्वभावें । म्हणौनि कर्म न संडावें ।विशेषें आचरावें । लागे संतीं ॥ १५९ ॥
9
न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोके षु किञ्चन ।
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि ॥ ३-२२॥
आतां आणिकांचिया गोठी । कायशा सांगों किरीटी ।देखैं मीच इये राहाटी । वर्तत असें ॥ १६० ॥
9
काय सांकडें कांहीं मातें । कीं कवणें एकें आर्तें ।आचरें मी धर्मातें । म्हणसी जरी ॥ १६१ ॥
9
तरी पुरतेपणालागीं । आणिकु दुसरा नाहीं जगीं ।ऐसी सामुग्री माझ्या अंगीं । जाणसी तूं ॥ १६२ ॥
9
मृत गुरुपुत्र आणिला । तो तुवां पवाडा देखिला ।तोही मी उगला । कर्मीं वर्तें ॥ १६३ ॥
9
यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रितः ।
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्याः पार्थ सर्वशः ॥ ३-२३॥
परी स्वधर्मीं वर्तें कै सा । साकांक्षु कां होय जैसा ।तयाचि एका उद्देशा- । लागोनियां ॥ १६४ ॥
9
जे भूतजात सकळ । असे आम्हांचि आधीन के वळ ।तरी न व्हावें बरळ । म्हणौनियां ॥ १६५ ॥
9
उत्सीदेयुरिमे लोका न कु र्यां कर्म चेदहम् ।
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमाः प्रजाः ॥ ३-२४॥
आम्ही पूर्णकाम हो‌उनी । जरी आत्मस्थिति राहुनी ।तरी प्रजा हे कै सेनि । निस्तरेल ? ॥ १६६ ॥
9
इहीं आमुची वास पाहावी । मग वर्ततीपरी जाणावी ।ते लोकस्थिति आघवी । नासिली होईल ॥ १६७ ॥
9
म्हणौनि समर्थु जो येथें । आथिला सर्वज्ञते ।तेणें सविशेषें कर्मातें । त्यजावें ना ॥ १६८ ॥
9
सक्ताः कर्मण्यविद्वांसो यथा कु र्वन्ति भारत ।
कु र्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसङ्ग्रहम् ॥ ३-२५॥
देखैं फळाचिया आशा । आचरे कामकु जैसा ।कर्मीं भरु होआवा तैसा । निराशाही ॥ १६९ ॥
9
जे पुढतपुढतीं पार्था । हे सकळ लोकसंस्था ।रक्षणीय सर्वथा । म्हणौनियां ॥ १७० ॥
:
मार्गाधारें वर्तावें । विश्व हें मोहरें लावावें ।अलौकिक नोहावें । लोकांप्रति ॥ १७१ ॥
:
न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् ।
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्तः समाचरन् ॥ ३-२६॥
जें सायासें स्तन्य सेवी । तें पक्वान्नें के वीं जेवी ।म्हणौनि बाळका जैशीं नेदावीं । धनुर्धरा ॥ १७२ ॥
:
तैशी कर्मीं जयां अयोग्यता । तयांप्रति नैष्कर्म्यता ।न प्रगटावी खेळतां । आदिकरुनी ॥ १७३ ॥
:
तेथें सत्क्रियाचि लावावी । तेचि एकी प्रशंसावी ।नैष्कर्मींही दावावी । आचरोनी ॥ १७४ ॥
:
तया लोकसंग्रहालागीं । वर्ततां कर्मसंगीं ।तो कर्मबंधु आंगीं । वाजैल ना ॥ १७५ ॥
:
जैसी बहुरुपियांचीं रावो राणी । स्त्रीपुरुषभावो नाहीं मनीं ।परी लोकसंपादणी । तैशीच करिती ॥ १७६ ॥
:
प्रकृ तेः क्रियमाणानि गुणैः कर्माणि सर्वशः ।
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते ॥ ३-२७॥
देखैं पुढिलाचें वोझें । जरी आपुला माथां घेईजे ।तरी सांगैं कां न दटिजे । धनुर्धरा ? ॥ १७७ ॥
:
तैसीं शुभाशुभें कर्में । जियें निपजती प्रकृ तिधर्में ।तियें मूर्ख मतिभ्रमें । मी कर्ता म्हणे ॥ १७८ ॥
:
ऐसा अहंकारादिरूढ । एकदेशी मूढ ।तया हा परमार्थ गूढ । प्रगटावा ना ॥ १७९ ॥
:
हें असो प्रस्तुत । सांगिजैल तुज हित ।तें अर्जुना देऊनि चित्त । अवधारीं पां ॥ १८० ॥
:
तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयोः ।
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते ॥ ३-२८॥
जें तत्त्वज्ञानियांच्या ठायीं । प्रकृ तिभावो नाहीं ।जेथ कर्मजात पाहीं । निपजत असे ॥ १८१ ॥
:
ते देहाभिमानु सांडु नी । गुणकर्में वोलांडु नि ।साक्षीभूत हो‌उनी । वर्तती देहीं ॥ १८२ ॥
:
म्हणौनि शरीरी जरी होती । तरी कर्मबंधा नातळती ।जैसा कां भूतचेष्टा गभस्ती । घेपवेना ॥ १८३ ॥
:
प्रकृ तेर्गुणसम्मूढाः सज्जन्ते गुणकर्मसु ।
तानकृ त्स्नविदो मन्दान्कृ त्स्नविन्न विचालयेत् ॥ ३-२९॥
एथ कर्मीं तोचि लिंपे । जो गुणसंभ्रमें घेपे ।प्रकृ तीचेनि आटोपे । वर्ततु असे ॥ १८४ ॥
:
मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा ।
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वरः ॥ ३-३०॥

इंद्रियें गुणाधारें । राहाटती निजव्यापारें ।तें परकर्म बलात्कारें । आपादी जो ॥ १८५ ॥

:
तरी उचितें कर्में आघवीं । तुवां आचरोनि मज अर्पावीं ।परी चित्तवृत्ति न्यासावी । आत्मरूपीं ॥ १८६ ॥
:
आणि हें कर्म मी कर्ता । कां आचरैन या अर्था ।ऐसा अभिमानु झणें चित्ता । रिगों देसीं ॥ १८७ ॥
:
तुवां शरीरपरा नोहावें । कामनाजात सांडावें ।मग अवसरोचित भोगावे । भोग सकळ ॥ १८८ ॥
:
आतां कोदंड घेऊनि हातीं । आरूढ पां इयें रथीं ।देईं आलिंगन वीरवृत्ती । समाधानें ॥ १८९ ॥
:
जगीं कीर्ति रूढवीं । स्वधर्माचा मानु वाढवीं ।इया भारापासोनि सोडवीं । मेदिनी हे ॥ १९० ॥
:
आतां पार्था निःशंकु होईं । या संग्रामा चित्त देईं ।एथ हें वांचूनि कांहीं । बोलों नये ॥ १९१ ॥
:
ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवाः ।
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभिः ॥ ३-३१॥
हें अनुपरोध मत माझें । जिहीं परमादरें स्वीकारिजे ।श्रद्धापूर्वक अनुष्ठिजे । धनुर्धरा ॥ १९२ ॥
:
तेही सकळ कर्मीं वर्ततु । जाण पां कर्मरहितु ।म्हणौनि हें निश्चितु । करणीय गा ॥ १९३ ॥
:
ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् ।
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतसः ॥ ३-३२॥
नातरी प्रकृ तिमंतु हो‌उनी । इंद्रियां लळा देउनी ।जें हें माझें मत अव्हेरुनी । ओसंडिती ॥ १९४ ॥
:

जे सामान्यत्वें लेखिती । अवज्ञा करूनि देखती ।कां हा अर्थवादु म्हणती । वाचाळपणें ॥ १९५ ॥
:
ते मोहमदिरा भुलले । विषयविखें घारले ।अज्ञानपंकीं बुडाले । निभ्रांत मानीं ॥ १९६ ॥
:
देखैं शवाच्या हातीं दिधलें । जैसें रत्‍न कां वायां गेलें ।नातरी जात्यंधा पाहलें । प्रमाण नोहे ॥ १९७ ॥
:
कां चंद्राचा उदयो जैसा । उपयोगा न वचे वायसा ।मूर्खा विवेकु हा तैसा । रुचेल ना ॥ १९८ ॥
:
तैसे जे पार्था । विमुख या परमार्था ।तयांसी संभाषण सर्वथा । करावेना ॥ १९९ ॥
:
म्हणौनि ते न मानिती । आणि निंदाही करूं लागती ।सांगैं पतंगु काय साहती । प्रकाशातें ? ॥ २०० ॥
:
पतंगा दीपीं आलिंगन । तेथ त्यासी अचुक मरण ।तेंवीं विषयाचरण । आत्मघाता ॥ २०१ ॥
:
सदृशं चेष्टते स्वस्याः प्रकृ तेर्ज्ञानवानपि।
प्रकृ तिं यान्ति भूतानि निग्रहः किं करिष्यति ॥ ३-३३॥
म्हणौनि इंद्रियें एकें । जाणतेनि पुरुखें ।लाळावीं ना कौतुकें । आदिकरुनी ॥ २०२ ॥

:हां गा सर्पेसीं खेळों येईल ? । कीं व्याघ्रसंसर्ग सिद्धि जाईल ? ।सांगैं हाळाहाळ जिरेल । सेविलिया काई ? ॥ २०३ ॥
:
देखैं खेळतां अग्नि लागला । मग तो न सांवरे जैसा उधवला ।तैसा इंद्रियां लळा दिधला । भला नोहे ॥ २०४ ॥
:
एर्‍हवीं तरी अर्जुना । या शरीरा पराधीना ।कां नाना भोगरचना । मेळवावी ? ॥ २०५ ॥
:

आपण सायासेंकरुनि बहुतें । सकळहि समृद्धिजातें ।उदोअस्तु या देहातें । प्रतिपाळावें कां ? ॥ २०६ ॥
:

सर्वस्वें शिणोनि एथें । अर्जवावीं संपत्तिजातें ।तेणें स्वधर्मु सांडु नि देहातें । पोखावें काई ॥ २०७ ॥
:
मग हे तंव पांचमेळावा । शेखीं अनुसरेल पंचत्वा ।ते वेळीं के ला कें गिंवसावा । शीणु आपुला ॥ २०८ ॥
:
म्हणौनि के वळ देहभरण । ते जाणें उघडी नागवण ।यालागीं एथ अंतःकरण । देयावेंना ॥ २०९ ॥
:
इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ ।
तयोर्न वशमागच्छे त्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ ॥ ३-३४॥
एर्‍हवीं इंद्रियांचिया अर्था । सारिखा विषो पोखितां ।संतोषु कीर चित्ता । आपजेल ॥ २१० ॥
:
परी तो संवचोराचा सांगातु । जैसा नावेक स्वस्थु ।जंव नगराचा प्रांतु । सांडिजेना ॥ २११ ॥
:
बापा विषाची मधुरता । झणें आवडी उपजे चित्ता ।परी तो परिणामु विचारितां । प्राणु हरी ॥ २१२ ॥
:
देखैं इंद्रियीं कामु असे । तो लावी सुखदुराशे ।जैसा गळीं मीनु आमिषें । भुलविजे गा ॥ २१३ ॥
:
परी तयामाजीं गळु आहे । जो प्राणातें घेऊनि जाये ।तो जैसा ठाउवा नोहे । झांकलेपणें ॥ २१४ ॥
:
तैसें अभिलाषें येणें कीजेल । विषयांची आशा धरिजेल ।तरी वरपडा होईजेल । क्रोधानळा ॥ २१५ ॥
:
जैसा कवळोनियां पारधी । घातेचिये संधी ।आणी मृगातें बुद्धि । साधावया ॥ २१६ ॥
:
एथ तैसीची परी आहे । म्हणौनि संगु हा तुज नोहे ।पार्था दोन्ही कामक्रोध हे । घातुक जाणें ॥ २१७ ॥
:
म्हणौनि हा आश्रोचि न करावा । मनेंहि आठवो न धरावा ।एकु निजवृत्तीचा वोलावा । नासों नेदी ॥ २१८ ॥
:
श्रेयान्स्वधर्मो विगुणः परधर्मात्स्वनुष्ठितात् ।
स्वधर्मे निधनं श्रेयः परधर्मो भयावहः ॥ ३-३५॥
अगा स्वधर्मु हा आपुला । जरी कां कठिणु जाहला ।तरी हाचि अनुष्ठिला । भला देखैं ॥ २१९ ॥
:
येरु आचारु जो परावा । तो देखतां कीर बरवा ।परी आचरतेनि आचरावा । आपुलाचि ॥ २२० ॥
:
सांन्नें शूद्र घरीं आघवीं । पक्वान्नें आहाति बरवीं ।तीं द्वीजें कें वीं सेवावीं । दुर्बळु जरी जाहला ॥ २२१ ॥
:
हें अनुचित कै सेनि कीजे । अग्राह्य के वीं इच्छिजे ।अथवा इच्छिलेंही पाविजे । विचारीं पां ॥ २२२ ॥
:
तरी लोकांचीं धवळारें । देखोनियां मनोहरें ।असतीं आपुलीं तणारें । मोडावीं के वीं ? ॥ २२३ ॥
:
हें असो वनिता आपुली । कु रूप जरी जाहली ।तर्‍ही भोगितां तेचि भली । जियापरी ॥ २२४ ॥
:
तेवीं आवडे तैसा सांकडु । आचरतां जरी दुवाडु ।तर्‍ही स्वधर्मुचि सुरवाडु । परत्रींचा ॥ २२५ ॥
:
हां गा साकर आणि दूध । हें गौल्य कीर प्रसिद्ध ।परी कृ मिदोषीं विरुद्ध । घेपे के वीं ? ॥ २२६ ॥
:
ऐसेनिही जरी सेविजेल । तरी ते अळुकीची उरेल ।जे तें परिणामीं पथ्य नव्हेल । धनुर्धरा ॥ २२७ ॥
:
म्हणौनि आणिकांसी जें विहित । आणि आपणपेयां अनुचित ।तें नाचरावें जरी हित । विचारिजे ॥ २२८ ॥
:
या स्वधर्मातें अनुष्ठितां । वेचु होईल जिविता ।तोहि निका वर उभयतां । दिसत असे ॥ २२९ ॥
:
ऐसें समस्तसुरशिरोमणी । बोलिले जेथ शारङ्गपाणी ।तेथ अर्जुन म्हणे विनवणी । असे देवा ॥ २३० ॥
:
हें जें तुम्हीं सांगितलें । तें सकळ कीर म्यां परिसिलें ।परी आतां पुसेन कांहीं आपुलें । अपेक्षित ॥ २३१ ॥
:
अर्जुन उवाच ।
अथ के न प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुषः ।
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजितः ॥ ३-३६॥
तरी देवा हें ऐसें कै सें । जे ज्ञानियांही स्थिति भ्रंशे ।मार्गु सांडु नी अनारिसे । चालत देखों ॥ २३२ ॥
:
सर्वज्ञुही जे होती । हेयोपादेयही जाणती ।तेही परधर्में व्यभिचरिति । कवणें गुणें ? ॥ २३३ ॥
:
बीजा आणि भूसा । अंधु निवाडू नेणें जैसा ।नावेक देखणाही तैसा । बरळे कां पां ? ॥ २३४ ॥
:
जे असता संगु सांडिती । तेचि संसर्गु करितां न धाती ।वनवासीही सेविती । जनपदातें ॥ २३५ ॥
:
आपण तरी लपती । सर्वस्वें पाप चुकविती ।परी बळात्कारें सुइजती । तयाचि माजीं ॥ २३६ ॥
:
जयाची जीवें घेती विवसी ।तेचि जडोनि ठाके जीवेंसीं । चुकवितां ते गिंवसी । तयातेंचि ॥ २३७ ॥
:
ऐसा बलात्कारु एकु दिसे । तो कवणाचा एथ आग्रहो असे ।हें बोलावें हृषीके शें । पार्थु म्हणे ॥ २३८ ॥
:
श्रीभगवानुवाच ।
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भवः ।
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् ॥ ३-३७॥
तंव हृदयकमळआरामु । जो योगियांचा निष्कामकामु ।तो म्हणतसे पुरुषोत्तमु । सांगेन आइक ॥ २३९ ॥
:
तरी हे काम क्रोधु पाहीं । जयांतें कृ पेची सांठवण नाहीं ।हें कृ तांताच्या ठायीं । मानिजती ॥ २४० ॥
:
हे ज्ञाननिधीचे भुजंग । विषयदरीचे वाघ ।भजनमार्गींचे मांग । मारक जे ॥ २४१ ॥
:
हे देहदुर्गींचे धोंड । इंद्रियग्रामींचें कोंड ।यांचें व्यामोहादिक दबड । जगावरी ॥ २४२ ॥
:
हे रजोगुण मानसींचे । समूळ आसुरियेचे ।धालेपण ययांचें । अविद्या के लें ॥ २४३ ॥
:
हे रजाचे कीर जाहले । परी तमासी पढियंते भले ।तेणें निजपद यां दिधलें । प्रमादमोहो ॥ २४४ ॥
:
हे मृत्युच्या नगरीं । मानिजती निकियापरि ।जे जीविताचे वैरी । म्हणौनियां ॥ २४५ ॥
:
जयांसि भुके लिया आमिषा । हें विश्व न पुरेचि घांसा ।कु ळवाडियांचिया आशा । चाळीत असे ॥ २४६ ॥
:कौतुकें कवळितां मुठीं । जिये चवदा भुवनें थेंकु टी ।तिये भ्रांतिही धाकु टी । वाल्हीदुल्ही ॥ २४७ ॥
:
जे लोकत्रयाचें भातुकें । खेळतांचि खाय कवतिकें ।तिच्या दासीपणाचेनि बिकें । तृष्णा जिये ॥ २४८ ॥
:
हें असो मोहें मानिजे । यांतें अहंकारें घेपे दीजे ।जेणें जग आपुलेनि भोजें । नाचवीत असे ॥ २४९ ॥
:
जेणें सत्याचा भोकसा काढिला । मग अकृ त्य तृणकु टा भरिला ।तो दंभु रूढविला । जगीं इहीं ॥ २५० ॥
:
साध्वी शांती नागविली । मग माया मांगी शृंगारिली ।तियेकरवीं विटाळविलीं । साधुवृंदें ॥ २५१ ॥

इहीं विवेकाची त्र्याय फे डिली । वैराग्याचि खाल काढिली ।जितया मान मोडिली । उपशमाची ॥ २५२ ॥
:
इहीं संतोषवन खांडिलें । धैर्यदुर्ग पाडिले ।आनंदरोप सांडिले । उपडू नियां ॥ २५३ ॥
:
इहीं बोधाचीं रोपें लुंचिलीं । सुखाची लिपी पुसिली ।जिव्हारीं आगी सूदली । तापत्रयाची ॥ २५४ ॥
:
हे आंगा तंव घडले । जीवींची आथी जडले ।परी नातुडती गिंवसिले । ब्रह्मादिकां ॥ २५५ ॥
:
हे चैतन्याचे शेजारीं । वसती ज्ञानाच्या एका हारीं ।म्हणौनि प्रवर्तले महामारी । सांवरती ना ॥ २५६ ॥
:
हे जळेंविण बुडविती । आगीवीण जाळिती ।न बोलतां कवळिती । प्राणियांतें ॥ २५७ ॥
:
हे शस्त्रेंविण साधिती । दोरेंविण बांधिती ।ज्ञानियासी तरी वधिती । पैज घेउनि ॥ २५८ ॥
:
हे चिखलेंवीण रोवितीं । पाशिकें वीण गोंविती ।हे कवणाजोगें न होती । आंतौटेपणें ॥ २५९ ॥
:
धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च ।
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् ॥ ३-३८॥
जैसी चंदनाची मुळी । गिंवसोनि घेपे व्याळीं ।नातरी उल्बाची खोळी । गर्भस्थासी ॥ २६० ॥
:
कां प्रभावीण भानु । धूमेवीण हुताशनु ।जैसा दर्पण मळहीनु । कहींच नसे ॥ २६१ ॥
:
तैसें इहींवीण एकलें । आम्हीं ज्ञान नाहीं देखिलें ।जैसें कोंडेनि पां गुंतलें । बीज निपजे ॥ २६२ ॥
:
तैसें ज्ञान तरी शुद्ध । परी इहीं असे प्ररुद्ध ।म्हणौनि तें अगाध । होऊनि ठेले ॥ २६३ ॥
:
आधीं यांतें जिणावें । मग तें ज्ञान पावावें ।तंव पराभवो न संभवे । रागद्वेषां ॥ २६४ ॥
:
यांतें साधावयालागीं । जें बळ आणिजे आंगीं ।तें इंधनें जैसीं आगी । सावावो होय ॥ २६५ ॥
:
इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते ।
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् ॥ ३-४०॥
तैसे उपाय कीजती जे जे । ते ते यांसीचि होती विरजे ।म्हणौनि हटियांतें जिणिजे । इहींचि जगीं ॥ २६६ ॥
:
ऐसियांही सांकडां बोला । एक उपायो आहे भला ।तो करितां जरी आंगवला । तरी सांगेन तुज ॥ २६७ ॥
:
तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ ।
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् ॥ ३-४१॥
यांचा पहिला कु रुठा इंद्रियें । एथूनि प्रवृत्ति कर्मातें विये ।आधीं निर्दळुनि घाली तियें । सर्वथैव ॥ २६८ ॥
:
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्यः परं मनः ।
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धेः परतस्तु सः ॥ ३-४२॥
मग मनाची धांव पारुषेल । आणि बुद्धीची सोडवण होईल ।इतुके न थारा मोडेल । या पापियांचा ॥ २६९ ॥

:
एवं बुद्धेः परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना ।
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् ॥ ३-४३॥
हे अंतरींहूनि जरी फिटले । तरी निभ्रांत जाण निवटले ।जैसें रश्मिवीण उरलें । मृगजळ नाहीं ॥ २७० ॥
:
तैसे रागद्वेष जरी निमाले । तरी ब्रह्मींचें स्वराज्य आलें ।मग तो भोगी सुख आपुलें । आपणचि ॥ २७१ ॥
:
ते गुरुशिष्याचि गोठी । पदपिंडाची गांठी ।तेथ स्थिर राहोनि नुठी । कवणे काळीं ॥ २७२ ॥
:
ऐसें सकळ सिद्धांचा रावो । देवी लक्ष्मीयेचा नाहो ।राया ऐकें देवदेवो । बोलता जाहला ॥ २७३ ॥
:
आतां पुनरपि तो अनंतु । आद्य एकी मातु ।सांगैल तेथ पंडु सुतु । प्रश्नु करील ॥ २७४ ॥
:
तया बोलाचा हन पाडु । कीं रसवृत्तीचा निवाडु ।येणें श्रोतयां होईल सुरवाडु । श्रवणसुखाचा ॥ २७५ ॥
:
ज्ञानदेवो म्हणे निवृत्तीचा । चांग उठावा करूनि उन्मेषाचा ।मग संवादु श्रीहरिपार्थाचा । भोगावा बापा ॥ २७६ ॥
:
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृ ष्णार्जुनसंवादे कर्मयोगोनाम तृतीयोऽध्यायः ॥ ३ ॥ ॥ श्रीकृ ष्णार्पणमस्तु ॥
इति श्रीज्ञानदेवविरचितायां भावार्थदीपिकायां तृतीयोऽध्यायः ॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु
ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृ ष्णार्जुनसंवादे
कर्मयोगो नाम तृतीयोऽध्यायः ॥ ३॥