TOKAT SER‘IYYE SiCILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI (1771-1840) Ali ACIKEL" Abdurrahman SAGIRLI" t ik f baer ba makatede 1771-1840 yllara arasinulaki donemde Tokat kacasinda salyine vergileri uygulamast, kacanun 54 adet ser lye siilindelikayllar, argv belgeler ve diger incelemelere dayat olarak ele alumustr. [hk olarak, bu calygmada sicillerde tevci kayutlariin yer alts skillet incelenmistir. ikinci olarak, salyane defterierinin déinem sitreleri, hazsrlanigs, merkezden kontrol edilmest ve salyane vergilerinin Tokat kaza merkezi ve nahiyelere taksiminde wygulanan yintemler iizerinte duruimustur. Occ olarak, salytine defterlerindeki masraf falemlerinin sayisi ile 1771-1840 dinemi igin orek olarat segiten salyane defterierindeki masraf kalemlerinin olusturdugu kategoriler ayrnnls olarak degerlendirilistin. Dordineti olarak, toplam salytne vergi miktalart ile bu vergilerin tahsilétigleri ve tahsildr yapan vacifeliter hakkunda bilgi verilmistr. Beyinei olarak, incelenen ddnemde salyane vergileri tevzi sistemindeki i suistimaller ve yapulan dizenlemeler ile Tl. Manuad un 1826-1839 arasindaki dénemde bu sistemin iylestirilmesi igin aldhja baz tedbirler ele alimogtr, Son olarak, 3 Kasim 1839 tarihli Tancimat Ferman: ile salyine defterteri vasitastyla toplanan drft vergilerin kaldsrlarak yerine “an-cemé'atin vergi" adiyla tek bir vergi wygulamasina geciinesi haktinda bilgi verilmistir. Incelemenin.cmnaci, salydine defterlerine dair ag saytdaki bilgese!galumalara yeni bir halka ekleyerek bu calismalardaki kapals iswmlart azatimak ve onlarin ortaya koydugu sonuslart sliglendinnekir. Anahtar kelimeler: Tokat, satyane defieri, tevei, masraf, vergi, ser‘iyye sicili ciris 17. astin baslarindan 3 Kasim 1839 tarihinde Tanzimat Fermani’nin a ilanma kadar olan dénemde Osmanhi Devleti'nin Klasik idatt ve mali yapisi i gerek merkez gerekse tasrada dnemli degisim ve déniislmlere maruz kalmastir. E Tasrada viléyctlerin malt yapisindaki en dnemli degisiklik, 18. yitzyilin ilk | yarisinda ttim Osmank tasrasinda iyice kurumlagarak ortaya gikan “vilayet i Yrd. Dog. Dr., Tokat Gaziosmanpaga Universitesi, Fen-Edehiyat Fakiltesi Tarih Bolumd Opretim i ‘Uyesi ve Dr., Tokat Gaziosmanpasa Universitesi, Fen-Edebiyat Fakiltesi Tarih Bolims,96 ALL AGIKEL- ABDURRAHMAN SAGIRLL masraflari"nin orfi vergiler olarak “tevzi defterleri” veya diger adiyla “salyane defterleri” vasitasiyla toplanmas: uygulamasidir. “Tevzi” tabiri burada yerel ‘masraflarin &rfi vergiler olarak vilayet halkina taksimini ifade etmektedir. Diger taraflan “tevzi defierleri, vilayet masraflarint ihtiva ettiklerinden “vilayet masraf defterleri” olarak da adlandirilmaktadir. 18. ytizyiin baslarmndan itibaren Osmanli fagrasinda halkin olagan vergiler diginda édemekle karst kargiya kaldigi “‘vilayet masrafi” yakumluligé ya da Yavuz Cezar’m tanimlamas1 ile “yeni mali sektér”in' nasil ortaya giktug sorusu, tizerinde durulmasi gereken bir husustur. Bu sorunun cevabi, hig suiphesiz, 16. yuzy:lin sonlanndan itibaren Osmanlt Devleti’nin idar?, askeri ve mali yapisinda yasanan gelismelerde yatmaktadir. Avrupa’dan giimtiy akint ve fiyat devrimi, 1584 yi akge devaltiasyonu, savas tekniklerinin degismesi, Celali isyanlari, timar ve hass sahiplerinin gelir kayb: yasamasi, timar sistemin Gokiige gegmesi, maasli kapikulu asker sayistnm artmasi, valilerin kapt halkt olarak saruca ve sekban bolukleri teskil etmeye baslamasi, merkezi hazinenin siirekli agik vermesi gibi temel gelismelere kargilik hiiktimetin pesin vergilerle hazine gelirlerini arturma ydntemlerine yénelmesi, bu cergevede avariz vergilerinin dizenli hale dontstiirilmesi, imdadiye adzyla yeni vergilerin konmasi, bosalan timar ve hass topraklarimn hazineye yazilarak iltizama verilmesi, bazt vergilerin maktu olarak toplanmast, savaslar ve ig giivenlik igin valilerin kapt halkt olarak kalabahk sarica ve sekban biliikleri olusturmalarina miisaade etme gibi uygulamalara basvurdugu gériilmektedir®. Bu gelisimeler iginde akgedeki devaliiasyon ve kalabaik kapi halk: besleme yiiktimlUlikleri nedenleriyle tasrada ciddi mali giigltikler igine dligen beyler ve pasalar, masraflarimt Sultan’sn izniyle re‘ayaya yeni Grfi vergiler yiklemek suretiyle karsilamaya baslamislardir. Yuklenen bu vergilerin halktan diizenli bir sekilde toplanabilmesi icin ise tevzi defterleri uygulamast baslatilmustu”. Tagra maliyesinde tevzi veya salyne defterleri uygulamass bugtine dek cesitli yénlerden ele alinarak inceleme konusu yapiimigtir. Bu bakimdan ilk olarak, Halil inalctk, 1600-1700 yillart arasindaki dénemde Osmanli Devleti’nde gériilen askeri ve malt diniisimleri ele alirken tevzi defterleri Yavuz Cezat, “18 ve 19. Yuzyillarda Osmank Tasrasinda Olugan Yeni Mali Sektiitn Mahiyet ve Bayakiogu Uzerine”, Dini ve Buginiiyle Toplum ve Ekonomi, 9 (Nisan 1996), s. 89-143. Bu geligmelerin kapsamalt bir 6zet igin bkz., Halil Inaleak, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire", Archivum Ottomanicum, VI, (Louvain 1980), s. 283-337 ‘Tagra idarecilerinin 17. asida re'Byiya yikledikleriGrft vergiler vo bunlaria tahsil yollan igin biz. inatesk, a.m. s. 317-327.‘TOKAT SER'IYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 97 uygulamasina da de . Evgenij Raduduiev, Ruse, Vidin ve Sofya Ser‘iyye sicillerindeki zengin malzemeye dayanarak konuyu yerel masraflar gergevesinde degerlendirmistir’. Michael O. H. Ursinus, 17. ytizyilda Manastir kazasi iizerine yaptigi calismada tevzi haneleri hakkinda detayh bilgiler vermektedir®, Yiicel Ozkaya, salyine defterlerinin kontroliintin merkeze alinmast hakkinda spesifik bir galisma yapmistir’, M. Alaaddin Yalginkaya, 1840 yilma ait Avrethisart kazast tevzi defterine dayah calismasmnda, tevzi defterlerini Osmanh vildyet idaresi tarihi igin Gnemli bir kaynak olarak nitelemektedir®, Yavuz Cezar, Osmanh Aryivi’nden tespit ettigi tevzi defterleri vasitastyla derledigi vilayet masraflarint tasra maliyesinde yeni bir mali sektor olarak gormektedir’. Christhoph K, Neumann, 1795 ve 1798 yillarma ait iki Selanik vildyet (evzi defterindeki bilgiler gergevesinde merkezi hiiktimet, tagra idaresi ve sehir yénetimi iiggeninde mali islemler hakkinda degerlendirmeler yapmaktadi"®. Musa Cadirei, 19. yiizyin baglarmdan Tanzimat'm ilanma kadar uzanan stregte, birkag Anadolu kentine ait tevzi defterlerine dayalt olarak bu defterlerin hazirlams1 ve igerigi iizerinde gene! bilgiler vermektedir'', Son olarak, Mehmet Esat Saricaoglu, I Mahmud déneminde Edirne’nin mali tarihini incelerken Edirne Ser‘iyye Sicilleri’ndeki salydne defterlerini muhteva agisindan kisaca degerlendirmistir". Biitiin bu cahgmalarda dmekleme metodu ile Osmanhi Arsivi’nde bulunan bazi tevzi defterleri, muhtelif fonlarda bulunan arsiv belgeleri ve az sayida balgenin ser'iyye sicillerinden istifade edilmistir. Bu galismalar salyane # Inalerk, dogs, 84 321, 335-337. 9 Bvgenij Radudutey, “Les dépenses locales dans "Empire Ottoman au XVille siecle: Selon des données de rogistres de cadi de Ruse, Vidin ot Sofia”, Etudes Balkaniques, XVPB (1980), 8. 74-94. Michael O. H, Ursinus, “Avarz lanesi und Tevzi lanesi in der Lokalverwaltung des Kaza Manastit Bitola) im 17, Jh", Quellen sur Geschichte des Osmanishchen Reiches: 13-24 [= Prilozl za Orijeniatnu Filologiju 30 (1980): 481-490 (= HI Med'unarodni Simpozijum 2a Predosmanske i Osmanske Studije: Sarajevo, 18-22, Septemibra [978) J. Yael Ozkaya, “XVIIL. Yuzyili Sonlarinda Teyzi" Defterlerinin Kontrol”, Sefeuk Universitest Edebiyat Fakilesi Dergisi, (Konya 1981), s. 135-155. M. Alaaddin Yalginkaya, “The Provincial Reforms of the Barly Tancimat Period as Implimented in the Kaza of Avrethisari", Ankara Universitesi Osman Tarihl Arastirma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 6 (1995), 5. 343-385. * Cezar, aga, 8. 89-143. Cuisthoph K. Neumann, “Sclinik’te Onsekizinei Yuzyrlm Sonunda Masarif-i Vildyet Defterler, Merkezi Hdkiimet, Tagra Idsresi ve Sehir Yénetimi Ucgeninde Malt tglemler”, Istanbul Oniverstesi Edebivat Fakilltesi Tarih Ensttisti Dergisi, 16 (1998), s. 67-97. Musa Cadites, Tanzimar Dineminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapist, Ankara 1997, s. 148-170. % Mehmet Esat Sancaogla, Matt Tavih Agisindan Osmanl Devletinde Merkez-Tasra Higkteri(t Mahmud Déneminde Edirne Ornegi, Kitt Bakanlngs yay., Ankara 2001, s. 120-127.98 ALI ACIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLL defterleri hakkinda Onemli bilgiler ortaya koymakla birlikle, Osmanh tasra maliyesinde tevzi sistemini ve sistemin gecirdigi deBisiklikleri tam olarak yansitmamakta ve genellemeler igermektedir. Gerek arsiv malzemesinin devasa hacmi, gerekse ger‘iyye sicillerinin yirmi binleri agan sayist aragtsrmacilar igin zor ve uzun bit mesai anlamina geldiginden konu ile alakal sz konusu galismalar zaman ve mekan agisindan simirlandiilmistir. Bu durum, bélgesel farkhhklarm biiyik dlgiide gdz ardi edilmesine sebep olmustur. Gergekte salyine vergileri tevzi sistemini daha iyi anlamada bélgesel farkhihklart ortaya gikaracak yerel galismalara ihtiyag bulunmaktadir. Bu nitelikteki galigmalar igin temel kaynak hig sliphesiz ser‘iyye sicilleridir. Siciller, herhangi bir kazada yasayan halkin gerek birbirleriyle gerekse devletle olan hukukt, ckonomik, ticari, sosyal, dint ve mali miinasebetlerini yansitan kayatlart ihtiva ettiklerinden bunlar arasinda vilayet masraf cetvelleri ve bu masraflarin kaza merkezi ile bagh nahiye ve koylere dagilimint gésteren dékiimlere de rastlanmaktadr, Anadolu sehirlerine ait ser‘iyye sicillerinin coklugu nedeniyle bilgisayar teknolojisi_ ile desteklenen Kapsaml bilgesel ekip ¢alismalary_yapilmast gerekmektedir. Boyle ekip calismalarnin eksikliginde bireysel olarak herhangi bir sehrin sertiyye sicillerini tamamen gozden gecirerek tevzi veya salyane defterleri ile ilgili bilgileri toplamak ve bunlar1 analitik olarak degerlendirmenin tevzi sistemini daha iyi anlamaya katks yapacagt muhakkakur. Bu diisiinceden hareketle 1771-1840 yillani arasinda Tokat kazasinda goriilen salyane vergileri tevzi uygulamalari, kazantn 54 adet ger‘iyye sicili", Basbakanlkk Osmanli Arsivi ve Topkapt Saray: Argivi’nden temin ettigimiz doktimanlarla (belge ve defterler) birlikte konu ile alakalt kaynak eserleri ve mevcut calismalari gézden gegirerek ele almay1 uygun bulduk. Adi gegen malzemenin kiinyeleri makalenin sonunda kaynaklar bash altinda verilmist Makalenin amact, bu konuda yapilan az saydaki bilimsel incelemelere yeni bir halka eklemek ve bu calismalarda gérilen genellemeleri gozden gecirmek ve bunlarin ortaya koydugu sonugiart giiglenditmektir. Calsmada_sicillerde salyane defter kayitlarinn yer alty sekilleri, salyane defierlerinin hazirlanisi ve denetimi, salyane vergilerinin Tokat kaza merkezi ve nahiyelere taksimi, bu defterlerdeki masraf kalemlerinin olusturdugu gruplar, toplam salyane vergi miktarlarinn boyutlan, salydne vergi tahsilati, salyane vergi sisteminde gériilen suistimaller ve sistemin ortadan kaldilmasiyla “an-cema‘atin vergi”” uygulamasina gegig ve benzeri hususlar alt baslikar halinde ele almacaktur, '® Bundan sonraki dipnotlarda Tokat Ser'iyye Sicilleri, “T$S" soklinde kisaltsLarak kullantiacaktu‘TOKAT SER'IY YE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 99 1- Tokat Ser“iyye Sicillerinde Salydne Defter Kayitlarmn Yer Als Sekilleri Meveut calismalardan ve elimizdeki ser‘iyye sicilllerinden yerel masraflarin rfi vergiler olarak tevzi veya salydne defterleri bashgt altmda sicillere kaydedildigi gériilmektedir. Tokat kazasimm 1771-1840 yillart arasindaki déneme ait toplam 54 adet ser‘iyye sicili giniimiize kadar ulasabilmistir. Bu dénem iginde 1773-1795 yillary arasindaki ser‘iyye sicilleri kay:pur. Bu nedenle mevout sicillerden tespit ettigimiz salyane defterleri yaklagik 60 yillik bir siireci kapsamaktadir. Tespitlerimize gére, adi gegen dinemde Tokat Ser‘iyye Sicilleri’nde toplam 129 tevzi defteri kaydi yer almaktadir. Bu toplamdan 80'i “salyane defteri”, 33° “ale'I-hesap defteri”, 16's1 ise “masirifit defteri” olarak tanmmlanmaktadir, Burada verilen fig ayrt defter tiirtinin kabaca mubtevalarina bakuldiginda, her iigiintin de merkezden talep edilen nakdi yardimtar ile yerel mastaflar igin istenen Srfi vergileri kapsadiklart goriilmektedir, Ancak ale'I-hesap defterlerinin ivedi harcamalar igin sadece sehir merkezindeki esnafa ve mahalle halkina taksim edilerek toplanan miktarlari listeledikleri, ancak daha sonra bu meblaglarin normal salyane veya masarifat defterlerinde mahsup edildikleri anlasilmaktadsr'*. Salydne ve masfriffat defterlerinin ise genel olarak ayn muhtevalart yansittiklart goriilmektedir. Salyane tabiri burada, “yilhk vergi” ya da “yillik vergi hesabs” anlaminda kullaniims olmahda"®, Salyne veya mastrifat defterlerinin ser‘iyye sicillerine yazshs usuli, zamanla ufak tefck defisiklikler olmakla birlikte, genel olarak su sekilde ézetlenebilir"’. Evvela, “defter oldur ki’, “memalik-i mahrise-i séhvinede olan tekélif ve tevzi‘atin hakikati anlasilmak igin”' veya “memiliki mahriiset mesfllik-i sahanede ka‘in bi’l-ciimle kazflarmn vaki* olan masarif-i sahthalari”” climlelerinden birisi ya da “defier oldur ki” ciimlesinden sonra dogrudan Omegin 7 Saban 1229 / 25 Temmuz 1814 tarhliale"-hesab defterinde toplam 33.503 kuraslok meblagia 18.503 kurusu gehirdeki normal esaafa ve 15,000 kuragu hanlar esnafina tevziedilerek tahsileditmigtic (bk. TSS 19, s,24), Daha sonra bu meblagin 16 Sevval 1229/1 Ekim 1814 tort salydine defteinde burfet-be-hirfet mahsup edildigigbrilmektedir (bkz. TSS 19, s. 25-30). ' Osmank literatirunde “salyine” teriminin farklr anfamlar: hakkinda biz. Mehmet Zeki Pakalin, Samant Tarih Devine ve Terntn oat Wb 198, s. 11-12; Mia Sene Osmants Tari Liga, Istanbul 1986, . 301. 1 Omek salyane defer igin bkz., Bk: 3. % Ommek igin bkz. TSS 2, 5.172. © Omek igin bkz. TSS 33, 5.93. 1 Onnek igin bkz. TSS 37, 8. LL.100 ALI AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI Kapsadigi ddnemin tarihi” ile baslayan ve ait oldugu dénemdeki masraflarin genel bir Szetini igeren giris paragrafi yazilmaktadir, Bunun hemen agagisinda masraf kalemleri ve bunlarin gurug ve para olarak kargiltklarimm yer aldigt ayrntil bir liste ve genel toplam verilmektedir. Ardmdan genel toplamin kaza metkezi ehl-i hiref ve hanati (bazen mahallere)” ile kazamin nahiyelerine istiirilen hisseleri yazilmustir, Daha sonra ehl-i hiref hissesinin hurfetlere {esnaf ve zanaatkarlara), hanat hissesinin han tecarmna, nahiye hisselerinin de Kéylere taksimi ayrintilt olarak siralanmustir, Ayrica huref ve hanat taksim listelerinin altuna “Baléda mastGr olan ehl-i hiref ve hanat ahalileri ba‘de’s- seldm inha olunur ki”, nahiye taksim listelerinin altina “Balada mast olan kura ahalileri ba‘de’s-selam inha olunur ki” cUmleleri ile baslayan kadi miiréselesi siretlerinin yer aldigi agiklayrct paragraflar yerlestirilmistic™. 2- Salyane Defterlerinin Hazirtanisi ve Kontrolii Salyne defterleri, ilk zamantarda yillik olarak hazarlanirken sonralart genelde alti ayda bir olmak iizere yilda iki kez. (biri Rdz-1 Hizar'da digeri ROz-1 Kasim'da) ditzenlenmekteydi. Bazen olagandist gelismeler nedeniyle “aralik tevzi” denilen salyfne defterleri de hazirlanmaktaydi™. Ancak uygulamada gok farkli dénemler esas alinarak salyane defterleri tertip edildigi g6riilmektedir. Tokat kazasi Ser‘iyye Sicilleri’nde kapsadigi dénem acikga belirtilen toplam 67 salyfine defterinin dinem slirelerine gore dagilim agagida Tablo I'de verilmistir. Buna gore, 18°i 6, 9’u 7, T'isi 8, 6st 5, diger 6's da 9 ayhk dénemler esas alimarak hazirlanmistir. Diger 11 defter 1 ile 4 ay arasinda, kalan 10 defter ise 10 ile 14 ay arasinda degigen zamanlar igin dizenlendigi gorilmektedir. Bu rakamlardan Tokat kazast salyane defterlerinin ckserisinin (yaklasik % 6071) 6 ile 9 ay arasmnda degigen siireler igin tertip edildigi anlasilmaktadir. %® Grnedin, “..bin ikiytz yirmi iki senesi Sewval-i gerfin on besinei glininden yirimi Gy senesi “MuharremI-baraminin yirminci glniine gelinceye degin doksan bes gin zarfinda..” (bkz. TSS 11, 8.75). Ban salyfine defterlerinde mahalle hallina da tevziat yaprldids gOrtimektedir. Gmekler igin biz, ‘TSS 7, 5 89-92; TGS 17, 8. 103-111; TSS 19, s. 70-74; TSS 24, 5. 115-113. 2 Gmmek olmast agusindan ju iki sicil kaydina bakalabilir: T$S 1, §. 343-3405 TSS 2, s. 172-176. Redudusew, «.g.m., s. 76; Pakalin, ag ¢., 8485-486. k‘TOKAT SER’LYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 101 ‘Tablo 1. Tokat kazas salyane defterlerinin dénem stirelerine gore dagilim Dinem | Defier Kaynak siresi | sayis {ay olarald 1 T__ | T9813, 5.3437 2 2 | TSS. s. 185-182; T9S 19, s, 70-74 3 4 | TSS-40, s. 57-61; T§S 17, s. 81-88; FHS 11, s. 75-80; TSS 17, 5 103-111 4 @ [TSS 13, s. 109-115, T9815, s 132-126; TSS 19, 5, 116-122; TSS 28, 5.193, 3 & | TSSS, s. 27-30; TSS 8, & OD65, TYS 26, s 24-26; TIS 29, 5. 104-108; TSS 31, s. 118-124; TSS 40, s. 108-114 6 18 | T§S7, s. 126-131; TSS 12, s. 87-92; TSS 14, s. 119-114; 13S 17,8. 51-55; T§S 18, s. 63-56; TS 21, 5. 158-152; T$S 24, 115-113; T$S 26, s, 49-53; T$S 29, s. 69-72; TSS 32, s. 164- 156; TSS 47, s. 35-42; TSS 49, s, 35-41, 35-63, 139-143; TSS 50, s. 55-60; TSS 51, s. 85-60; TES 52, 5. 26-32, 116-121 7 9 | TSS 1, s. 343-340; TSS 4, 5, 25-32; TSS 10, s. 76-805 TSS 22, s. 41-43; T$S 24, s, 119-115; TSS 28, s. 26-325 TSS 31, 5. 22-29; TSS 34, s. 52-63; TSS 40, 5. 49-53 z T__[TSS9, s. 110-14; T3S 21, s. 87-83; TSS 22, 8. 101-105; TSS 26, s. 112-116; T$S 33, s. 93-84; TSS 37, s. 111-117; TSS 39, s. 175-181 9 © | T9S4, s. 297-225; TES 10, «4449; THS 1, s. IT, TIS 2, s, 88-79; TSS 27, s. 75-79: TSS 38, . 65-117, io 2__[T$83, s. 37-41; TYS 36, ». 97-102 1 5 | T$S2, s. 17-20, 88-92, 172-176; T$S IH, s. 41-46; TES 39, 5. 7 19 iz 2 |T$S9, 5. 47-51; T3S 3S, 5. 52-66 4 1 T3830, 8. 34-45 "Foplam 67 Salyfine defterlerinin hazirlamist ve bu defterlere uygun olarak balitan vergi tahsili belirli bir prosediire gore olmaktayd:, Evvela, kadimn baskanhiginda vali, miitesellim ve voyvoda gibi ist diizey idareciler, Ayan, gehir kethiidasi, esnaf kethiidalari ve ileri gelenlerden bazilarinin hazir bulundugu bir toplant: yapihrds. Bu toplantida “masdrifita belde” biter biter gizden gecirilmekte, kamu hizmeti igin harcama yapmig fakat kargihgim almamis olanlarm harcama pusulalart gider olarak mahkeme siciline yazilmaktaydh. Bilhassa belde masraflarmin ekserisini sarf eden voyvodalar ve memzilcilerin yapuklan masraflar tker teker kayda gecirilmekteydi. Bu isler bittikten ve genel toplamin tespitinden sonra kadi veya naibe her kurusta bir para hesabs ile102 ALI AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI “hare-t defter ve imzi”™ ile diger mahkeme personeli igin “katibiyye”, iriye”, “huddamiye” gibi adlar alunda teretler ilave edilmekteydi. Tevzi, dénemleri iginde meydana gelen kadi veya niipler arasindaki gérev dedisikliklerinde imza harglarinin aidiyeti konusunda birgok bolgede ibtilaflar meydana gelmekteydi. Bunun izerine gikarilan bir hiikiimde, 1249 / 1833 yilmdan itibaren “hare-1 defter ve imzA”nm eski ile yeni gérevliler arasinda éllistdrtlmesinde “yevmii'l-Kkist hesabr” yani “gin hesabi” uygulamasina gecilmisti:. Ayrica, bir Snceki dénemden tahsil edilemeyip kalan vergi alacaklar: da genel toplama eklenerek kaza merkezi ve nahiyelerdeki halka taksim edilecek nihat toplama ulagiImaktaydi’, Bu gekilde hazirlanan salyane defterinin bir sureti kontrol igin merkeze gonderilmekteydi. Bu denetlemedeki amag, yolsuzluklant ve alka yasa dist vergi yiiklenmesini engellemekti, Tetkik ve tashih igin salyane defterlerinin merkeze ginderilmesi hakkinda Nisan 1779°da bir ferman yaymlanmis ise de bu tatbik edilememistir. Bu uygulamanm hayata gecirilmesine ancak IIL. Selim zamaninda baglanmistir””, Uygulama ile alakali olarak 1792 Aralik ayt ortalarinda bitin kazalara evamir-i serifeler génderilmistir. Salydne defterleri, Anadolu, Rumeli ve Mora olmak iizere iig kisma ayrilarak Anadolu kazalart defterletine eski defterdar Mehmed Serif Efendi, Rumeli defterlerine Yenisehirli Mustafa Bey, Mora defterlerine ise ‘Tersane emini Morali Osman Bey bakmakla gdrevlendirilmistir. Ayrica defierlerin alti ayda bit yani senede iki defa diizenlenmesi, ismi ve nerelere harcandigi belirtilmeyen masraflarin kazalara dajitilmamasi, het kazanin salyane defterinin duzenlenmesinden sonra sicilden bir suretinin cikarilarak istanbul’a gonderilmesi ve defterlerde fazla cret gdrlllirse sorumlulardan tazmin ettirilmesi hususlant kararlastilmists™. Merkezden kazalara gOnderilen emi itlede, kadh veya nfiblertarafindan “hares defter ve imi” olarak karus basina bi para slinmasi uygua gordlmektedir. Bu husustaki bir emia igi bkz., 7§S 20, 8. 166-164. ‘scinarea defter maddesinde yevmi'I-kist hes itibtrolunup, mesela bir naib Oz1 Kasdan beri niyfbetde iken roz-1 Hua tevzi‘inden mukaddem azli iktizi eyledtkde tahrir olunarak riz-1 Hizir defterinin harct kag guruga balig olur ise rz-1 Kasim ile riz-1 Huzar beyninde gUzerfn iden stibfira taksim birle sUhdr-1 mezkGrenin her kagi selefinde geymig ise barc-1 defterden ol mikdan, ndib-i sibika ve hestb-1 mezkar dzre halefin addetine isibet eden meblag dahi nfib-i tihika verilmesi Stredi bi-ensib ikiyUzkurdokuz senesi Rz-r Kisimdan be'le ff-mi-ba'd igbu hare-1 defter husisinda hatm @ imzf i‘tibar olunmayub yevmil’Kist hesfib: mu'teber olarak kable’Htevzi* ‘ma'ziil olan nib ile halefi beyninde milddetlerine gre iktism olunmak Uzre karir verilmig ve ol vechile irdstyla.” (bkz. T$S 39, 8.113). Salyfine defterierinin hazirianig hakkanda bkz. Cadet, ag. s. 164; Pakaln, age. 8.486, ‘Orkaya,a.g.m, s. 144. Ozkaya, aga, 8.145. 2‘TOKAT SER'LYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 103 Kontrol igin merkezde ilgili daireye génderilen salyane defterleri burada gorevli memur tarafindan gézden gecirilmekteydi. Memur gézden gecirdigi defterin altina tasdik ibaresi yazip miihiirledikten sonra izerine “sahh” kesidesi gekmekteydi. Daha sonra harcamalan uygun gérlen defter, padisahun onayina sunulmakta, bir emr-i alt” ile ait oldugu kazaya iade edilerek toplanmasina izin verilmekteydi®. Defterler kontrol edilitken, imkanlar Slgistinde gereksiz ve fahis vergi kalemleri tenzil edilmekteydi"!. Boyle olmakla birlikte, salyane defierlerinin merkezden denetimi slirekli olmaktan ziyade periyodik olmast nedeniyle denetimlerin genel olarak gostermelik diizeyde kaldigi, gogu kere Kiisurlarin atilarak rakamlarm biraz yuvarlaklastirldigs anlasilmaktad. Ayrica, merkezden toplanmasina onay verilen salyane defterletindeki kesinlegen toplam vergi kalemlerine, bazi eklemeler yapilarak tevzi edildigi goriilmektedir. Onegin, Gurre-i Safer 1251-29 Receb 1251 / 29 Mayts 1835-20 Kasim 1835 tarihleri arasindaki 6 aylik déneme ait Tokat kazast salyfne defteri merkezde kontrol edildikten sonra toplam 123.025 kurugun Bvahir-i Ramazan 1251 / 10- 20 Ocak 1836 tarihli emr-i Alf ile toplanmasina izin verilmisken bu toplama onay silresi iginde yapilan 30.963 kurusluk masraf da ilave edilerek ahaliye tevzi edilmistir®. 3- Salyfine Vergilerinin Tokat Kazast Halkina Tevzii 18. yizyil boyunca ve 19. yiizyrhn ilk yarisinda “viliyet masraflar’, kazalar (kadihklar) bazinda tertip edilen salyane defterleri vasitastyla balka tevzi edilmekteydi, Cezar, bu defterlerin avariz ve nilzul vergileri igin olusturulan avariz hne sistemi esas almarak hazirlandigim ifade etmektedir™. Ancak avary hanesi ile tevzi hanesi arasinda farkliliklar oldugu goriilmektedir. ® Omek bir eat lt gin bkx, Bk: 2. © tevit'i zeff-i hlmdyin vasil olieak ma‘ldm ola ki, Memilik-i mabrisemde Kitin kAffe-i keazilarda umtr-1 mihimme-i devlet ye mesAltri vilfyet zimunda v8ki* olan masfrifaun iktiza cvien teva’ her alts ayda bir erve ma‘rifeti geri getf,ctmle voeGh+ abit ma‘rifetiye his olunarak mlimzd defteri Dersa‘fdetiime taksim ve bu tarafdan dabi me'mist ma‘rifetile fetbina gore tenkih u t'dl bisle bé-ys deftere “sab” kegide olunarak masBrifi sabfanin mike tastti ile tevzine ruhsatt havi sidir ocak emi gerfimie maballine i'2de olundukdan sonra ahi’ kez ve kurlya tevzi* u taksim olimmak irfde-i ma‘delet-iffde-i milGkanemle karir-gir olan nizdm-t mistahsine muktezisindan olarak bu maddenin ale'd-devim icrasina ihtimim ve dikat kaffe-i rme’mrine vAcibe+ zimmet iken..” (T$8 35, 8. 103) Ornegin, Tokat kazasi salydnesinin evzi icin gOnderilen Evahir-i RebiUlthir 1251 /24-30 Agustos 1835 tatihli emr-i alide, salyine defter yektnu olan 106778 kurustan deftein incelenmesini miteSkip 1.778 kurusupun tenzil edilerek Kalan 105.000 Kurugun tevz‘ine misaade. edildigi betrtimektedir (biz. TSS 40, s. 107) 2 Cezar, ag.m,s. 104. 2 798 47, 5. 35-82. Cezar, a.g.m., 8. 93-94.104 ALI AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI ‘Avariz hanesi birden fazla gergek haneden olusmakta olup, her kazadaki avariz vergi yiikiinil tespite yaramaktaydr. Tevzi hinesi ise mahalle ve kéyde mali yiikiin paylagiminda gergek hineyi esas almaktaydi. Bir mahalle ya da kbyde izerine kayith gayri menkulii olanlar, salydve vergilerini Sdemekle yukiimll idiler**, Devlet gérevlileri, muhtelif girevler nedeniyle muafiyet belgesi sahipleri”, askert hizmetten malulen emekli olanlar® salyane mikellefi degildiler. Ayrica, vakif gérevlileri, din adamlari ve gevrede itibar géren sahislar, ofullart dnemli devlet gorevlerinde bulunanlar, dilekge ile fakir olduldarint beyan edenler de vali buyuruldusu ile salyfne tirit vergilerden muaf saytlmaktaydi™. Merkezde kontrol edilen ve onay verilerek iade edilen salyfne defterindeki kesinlesmis toplam vergi, kaza merkezi ile bagl nahiyelere taksim edilmekteydi. Salyane tevzi hususunda Abdurrahman Vefik, “tevzi‘ olmacak (ckilifin mikdar-1 umimisi kaga balig olmis ise nlifus-1 mevetideye ale’s-seviye taksim edilmekte..” oldugunu ifade etmektedir“. Hane basina diigen vergi miktart ise maballeye isabet eden toplam verginin yiizdesi olarak tespit edilmekteydi, Baska bir ifade ile, her vergi miikellefinin maballeye diigen toplam meblagin yiiz kurusunda ne kadar Sdeme yapacagi belirlenmekte ve bu gekilde belirlenen oran mahkemedeki Gzel deftere kayd edilmekteydi. Tevzi zamanlarinda bu kayit ve oranlara bakilarak hanelerin Sdeyecesi vergi yiikit Bir avanz banesinde kag gercek hane bulundu hakkinda bkz., Omer Lai Barkan, Islam Ansitlopedisi (IA), Uk (istanbul 1949), 5. 13-19; Linda T. Darling, Revenue-Reisi Legitimacy: Tax-Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire, 1560-1660, Leiden-New York-Kéln 1996, s. 105-106; Ali Agikel, Changes in Seulement Patterns, Population ‘and Saciety in North Central Anatolia: A Case Study of the District (Raza) of Tokat (1574-1643), Bastimamss doktoratezi, Manchester Cniversitesi ingiltere 1999, s. 167-169. % Abdullah Saydam, “Trabzon Sancagi'amn Teklif Orfiye Yakumfutug (1830-1840), Tiirk Dinnyast Aragtirmatart, Say: 127 (ABustos 2000), 72 2 Tokat kalhinesine kémir temin eden re'Ayé ile kal‘hine amelesinin her trl0 tekfliften mwuafiyet belgeleri oldugundan salydne vergilerinden de muaf twtulmustardir. Bu muafiyete yapslan tnildahalenin engellenmesi ve rniafiyetin devams hakkanda ginderiten emi Alt igin bkz., TSS 36, 8, TT-18. % Grncfin, Sovari Birinci Livast Lkinei Alays’am Birinci BAtigi?nde gorevli nefer Tokatly Osman, ‘hastalanmasi tzerine kendisi tekfidd maast ile emekliye sevk edimisti, Ayrica din yolunda ve padisahufrunda cansiperdne hizmet ederken sakatlanarak askerlikten gikanlanlatia Inemnleketlerinde zahmet ve scfalet gekmemeleri icin emsilleri yibi memleket slydnesinden ve sdit tokilften her bakimdan must olmalarmdan dolayt Kendisine muatiyet eri verilmisti (bkz. TSS 39, s, 122-123) 2 Saydam, ag. §.77. “Abdurrahman Vetik, Tekdtif Kava, Dersa‘adet 1328, 71 sTOKAT SER’LYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 105 belirlenmekteydi‘’, Tokat kazast Ser‘iyye Sicilleri’nde salyane defterleri kayd edilirken hane adedi ve hane basma diigen salyne pay miktarlan verilmemistir. Bu nedenle, Tokat’ta hanelerin Gdeyecegi vergi ylikiinii tespite imkan bulunmamaktadir. Manisa, Ankara ve Kayseri sancak merkezlerinde muhtelif tariblerde hane bagina diisen paylara iliskin veriler Cezar tarafindan tablolastirilmus ve degerlendirmeye tabi tutulmustur’. Bu verilerden adi gegen sancaklarda zaman iginde vilayet masraflarmm artugi ve hane hisselerinin yiikseldigi anlagilmaktadir. Salyane vergilerinin kaza merkezi ve nahiyelere paylastirilmasinda ise genel olarak “kaide-i belde” denilen kurallar esas alimaktaydi®. Ancak zamanla uygulamada bazi degisikliklere gidildigi goriilmektedir. Tokat Ser'iyye Sicilleri’ndeki tevzidt kayitlarindan bu hususta bazi tespitler yaptlabilmekteyiz. 1185-1218 / 1771-1803 yillart arasmdaki dénemde, Tokat kazasinda salyane vergilerinin gte ikisi sehir merkezindeki 46 ana esnaf grubu ile 15 ticaret hans tiiccarmna, tigte biri ise kazaya bag Tozantu, Kafirni ve Komanat nahiyeleti kGylerine taksim edilmistic. Ucte ikilik kaza merkezi hissesi, 6/7 ile 3/4 arasinda degigen oranlarda esnafa, 1/7 ile 1/4 arasinda degisen oranlarda han tiiccarina paylastirildigs gértilmektedir™. 1212 / 1798 yihndan itibaren nahiye hissesinin yarisimt Tozanlu, diger yarisim ise Kafirni ve Komanat nahiyeleri kargilamistie®. 1218-1223 / 1803-1807 yillari arasindaki dénemde, kaza salyane vergilerinin dértte tigi sehir merkezindeki esnaf gruplan ile han ticcarma, dértte biti ise kazaya bagh Tozanlu, Kafirni ve Komanat nahiyeleri kéylerine biltistiriiimiis, nahiye hissesinin yarisinm Tozanlu, diger yansinin Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan édenmesi uygulamasina devam edilmistir. Dértte tightk sehir merkezi hissesinin %’t esnafa, 4’ ise han ticcarma taksim edilmistir‘®, 1223-1225 / 1807-1809 yillart arasindaki iki yilik stiregte, eski uygulamaya déniilerek kazamin salyane vergilerinin _tigte sehir 4 Saydam, aga, & 73 Cezar, ag. §. 101-102. #8 Caines, arg-e 8. 164 * Bu taksim nispetleri icin sicillerdcki gu kayitara baktabilir: TSS 1, s. 343-340; TSS 1, s. 227-225; TSS 1, s. 185-182; TSS 2, s. 17-20; T$S 2, s. 88-92; TSS 2, . 172-176; TSS 3, 8. 37-41 Ba d&nemdeki taksimat degisiklikleriigin Grnek olarak sicilerdeki su kayuara bakulabilir: T$S 4, 5. 24-35; TSS 5, s. 27-30; TSS 6, s. 128-129; TS 6, 5, 143-145; T$S 7, s. 18-20; TSS 7, s. 89-925, ‘T$S7, s. 126-131; F$S 8, s. 125-127; T$S 9,8. 47-51. “pu konuda drnek sic kayiar igin blz. TSS 9, s. 110-114; TSS 10, s. 44-49; TSS 10, s. 76-80; TES 11, s. 75-80; THB 12,8. 3-7; T$S 12, s. 22-275 TSS 12, 5 87-925 TSS 13, 5. 1215.106 ALI AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI merkezindeki esnaf grubu ile han tiiccarina, tigte biri kazaya bagh Tozanlu, Kafirni ve Komanat nahiyeleri kéylerine paylastiriimis, nahiye hissesinin yarisinin Tozanlu, diger yarisinmn ise Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan karsilanmast uygulanmasina devam edilmistir. Kaza merkezi hissesinin ’tiniin esnafa, 44’ uniin ise han tiiccarina taksimi uygulamast siirdiiriil miistiir’’. 1224 / 1809 yilmda salyane vergilerinin taksiminde yeniden dortte figiiniin esnaf ile han tiiccarma, dértte birinin nahiyelere paylastirtimasi uygulamasina dinitlerek nahiye hissesinin yarisinm Tozantu, diger yarisinin Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan kargilanmasi prensibi_ muhafaza edilmistir. Kaza merkezi hissesinin %'iintin esnafa, 4'iintin ise han tiiccarma taksimi uygulamasina devam edilmistir. 1224-1225 / 1810 yilnda salyane vergilerinin yeniden tigte ikisi esnaf ile han tiiccarina, iigte biri nahiyelere paylastirilmast uygulamasina déniilerek nahiye hissesinin yarismm Tozanlu, diger yarisinn Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan karstlanmast gelenegi ile schir merkezi hissesinin %4'Untin esnafa, ¥4’Untin ise han tiiccarima taksimi uygulamast aynen siirdiiriilmiistiir”. 1225-1228 / 1810-1813 yillari arasindaki tig yillik siiregte, Tokat kazast salyne vergilerinin taksiminde dértte Ugti esnaf ile han tecarma, dértte birt nahiyelere paylastiriimast yéntemine gegilerek nahiye hissesinin yarisimmn Tozanlu, diger yarisimin Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan édenmesi ile sehir merkezi hissesinin %’tiniin esnafa, “’iiniin ise han tiiccarina taksimi uygulamast muhafaza edilmistir™, 15 Receb 1228-25 Sewval 1228 / 14 Temmuz 1813-21 Ekim 1813 tarihleri arasindaki 110 guntak siiregte kaza salyane vergilerinin iigte ikisi chl-i zimmet re‘Ayé taifesine (gayrimilslimlere), tigte biri ehl-i Islam re‘Aya (mtisliimanlara) mahalleleri ile nahiyelere paylastunimigtir™. 1230-1234 / 1815-1819 yillan arasindaki dort yilhk siirecte, Tokat kazast salyne vergilerinin dértte iigii esnaf ile han tiiccarma, dértte biri nahiyelere paylastiriimas: uygulamasina gegilmistir. Nahiye hissesinin yarisimin Tozantu, diger yarisimm Kafimni ve Komanat nahiyeleri tarafindan édenmesi ile kaza “1807-1809 yitlars salydne vergiter taksimats igin bkz. TSS 12, 63-7: TSS 12, s. 22-27 “Bu degisildikleri yansitansicil kaystlan igin bkz. TSS 12, s. 87-92; TSS 13, s. 12-15 2 Bu depisiktikleri yansitan sicil kaystlansigin bkz. TSS 13, s. 34-37; T$S 13, s. 109-113. © Bu degisikligi yansttan sicil kayitlartigin bkz. TSS 13, s. 113-115; T$S 13, s, 132-134; TSS 14, s 169-167; TSS 14, s, 19-114; TSS 14, s. 97-93; TSS 14, s. 59-55; T9S 15, s. 132-126; TSS 15, s. 63-57; T$S 16, s. 156-151; TS 16, s. 21-148; T$S 17, . 51-55; TSS 17, 5. 81-88. 5! Bu dogisikdigi yansitan siil kayds igin bky, TSS 17, s. 103-111TOKAT $ER'IYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 107 merkezi hissesinin %@’ tintin esnafa, 4’ tintin ise han tiiccarma taksimi uygulamast devam ettirilmistir™. 1234-1240 / 1819-1824 yillari arasmndaki bes yillik siiregte, Tokat kazast salyfine vergilerinin iigte ikisi esnaf ile han ticcarna, iigte biri nahiyelere paylastinimstir. Ucte ikilik hissenin esnaf tigte ikilik kismmm, han tilecar: kalan gte birlik kasmant kargilamtir. Nahiye hissesinin yansmm Tozanlu, diger yarisinin ise Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan édenmesi uygulamast ise muhafaza edilmistir®™.124 1-1247 / 1826-1831 yillart arasindaki diger bes yillik siiregte, salydne vergilerinin dortte figit esnaf ile han tiiccarma, dértte biti nahiyelere taksim edilmistir. Dértte tiglk merkez: hissesinden esnaf tigte ikilik kismi, han tiiecar tigte birlik kis Gdemistir. 1827-1828 yrllannda kaza merkezinin dértte Uglik hissesi mahallelere bélistilrtilmUsttir. Nahiye hissesinin yansnm Tozanlu, diger yartsmin ise Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan Sdenmesi uygulamast muhafaza edilmistir™, 1248-1255 / 1832-1839 yallari arasindaki yedi yillik sliregte Tokat kazast salydne vergilerinin yanya yakim ehi-i zimmet re‘fyaya, yaridan biraz fazlasi ehl-i islam maballeler, ehl-i islam estaf ve nahiyelere paylagtirilmistir. Yaridan biraz fazia hissenin yaridan biraz fazlasm misliman esnaf ve mahalle sakinleri, kalanim Tozanlu, Kafirni ve Komanat nahiyeleri miigtereken karsilamuslardir™, ‘Tokat kazast salyane vergilerinin kaza merkezi ve nahiyeleri arasinda taksimi meselesini 1771-1839 yillan arasindaki dénemde bir biitiin olarak degerlenditmek gerekirse, vergi toplaminn 2/3'tintin veya 3/4*tntin kaza merkezindeki esnaf ve tliccara, 1/3°tintin veya @’tiniin kazaya baght nahiyelerle kéylerine paylastirildigi gériilmektedir. Kaza merkezi hissesinin 6/7 ile 2/3 arasinda degigen oranlarda esnafa, 1/7 ile 1/3 arasinda siralanan nispetlerde han tiiccarina taksim edildigi anlasilmaktadir. Ancak merkez hissesinin genel olarak % veya 2/3’tntin esnafa, 1/4 veya 1/3°tintin tiiccara boliistitrUldugil, bazen bitin © Bu degisikligi yansitan sicil kayitlan ign bk2, TSS 19, s. 70-74; T9S 19, s. 116-122; TSS 20, s 162-158; TSS 20, s. 88-79; TSS 2, . 158-152; TSS 2, s, 105-103; TSS 21, s. 87-83; TSS 22, s 41-43; TSS 22, s. 101-105, TSS 23, 5. 4-9; TSS 24, s, 119-115; TSS 24, s, 115-113. 5 Bu dedisiktigé yansitan sicil kayitlartigin bkz. TSS 26, s. 49-53; TSS 26, 5. 112-16; T$S 26, s, 24- 26; T$S-27, s. 40-43; T$S 27, s. 75-79; TSS 27, s. 114-116; T§S 27, s. 149-154; TSS 28, s. 26-325 ‘TSS 28, s. 62-64; TSS 29, s, 69-72; TSS 29, s. 193; 79S 29, , 104-108, Bu degisiklikleri yansitan siil kayitlar igin bkz, TSS 31, s. 22-295 TSS 31, s. 118-124; TSS 33, 5. 93-84; TSS 36, s, 97-102; T§S 37, 5. HLI-117. %S Bu degisiklikleri yansitan sicil Kayla igin bkz. TSS 39, s.7-195 TSS 40, s. 49-53; TSS 40, s. 57- 61; TSS 40, s. 108-114; TSS 47, s, 35-425 TSS 49, s. 35-41; T$S 49, s, 55-63; TSS 49, s. 139-143; ‘TSS 50, s.17-20; TES 50, s. 55-60; T$S SI, s. 85-60; T9S 52, 5. 26-325 TSS 52, s. 116-12.108 ALI ACIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI hissenin mahallelere taksim edildigi®, birkag salydine defterinde de esnaf, tiiccar ye mahalle sakinleri arasinda dagitildigi g6riilmektedir. Az saytda salyane defterinde ise, kaza merkez, hissesi ehl-i zimmmet re‘fya, mahalle sakinleri ve esnaf arasinda belirli nispetlerde taksim olunmustur. incelenen dénem boyunca gene! olarak nahiye salyfne hissesinin yansimn Tozanlu, diger yartsmin ise Kafirni ve Komanat nahiyeleri tarafindan édenmesi uygulamast sirdiritlmiistiir. Nahiye hissesinin nahiyeler arasinda bu nispette uygulamast, 14 Muharrem 1241 / 29 Agustos 1825 tarihli emr-i al? tarafindan da teyit edilmektedir™”. Biitiin bu bilgiler bize salyane vergilerinin gerek Tokat kaza merkezi ile nahiyeleri arasinda taksiminde, gerekse merkez ye nahiye hisselerinin dagiliminda zamanla farkh uygulamalarin oldugunu géstermektedir. Bunda kaza merkezi ve nahiyelerde yasayan hatkm ekonomik durumlarmn etkili oldugu ileri siirillebilir. Salyane vergilerinin kaza merkezi ve nahiyeler arasinda taksiminde uygulanan yontemler, Tokat kazast Smeginde oldugu gibi zamanla kaza iginde deBismekle birlikte, kazadan kazaya da ufak tefek farkhlklar gistermekteydi. Bu hususta birkag émek vermek gerekirse, Ankara ve Manisa’da yapilan hareamalarin tigte ikisi kent merkezindeki hanelere bélitsttirilmekte, Ugte bi merkeze bagi nahiyeler ve kéylerinden alinmaktaydi. Sivas ve Diyarbakur’da merkez hisselerini esnaf ddemekteydi. Kayseri'de kent payim miislim ye gayrimiislim balk mahalle ve hane esasina gore miistereken vermekte idiler™*. Rumeli tarafinda Selanik’te ise genel toplam yediye biliinerek yedide birt Yahudiler’in hissesi, yedide ikisi Rumlar’in hissesi kabul ediliyordu. Geriye kalan yedide dortltk kisim 19°a taksim edilerek bu 19 paydan biri tuzculara, kisi. Ishak Pasa vakfina, sekizeri Gazi Byrenos vakfi ile kéylere Sdettirilmekteydi”. 4- Salyfine Defterlerinde Yer Alan Masraf Kalemlerinin Mubtevast Salyane defterieri genel olarak vildyet masraflarin ve merkezden talep edilen baz1 vergileri igermekle birlikte, bunlarin hangi kalemleri kapsadigt veya kapsamasi gerektigi ve zaman iginde degisen sartlar sebebiyle masraf * tste galydine merkez bissesinin mahalle sakinlerine tevzi edildigini gosteren kayitlar: TSS 6, s. 128- 129; TSS 7, s, 89-92; TSS 13, s. 34-37; TSS 14, s. 97-93; TSS 19, s. 70-74; TSS 20, s. 162-158; TSS 21, s. 87-83; T9S 23, s. 4-9; T$S 27, s. 75-79; TSS 27, s. 149-154; TSS 31, s, 118-124; T§S 32, 8, 164-156; T9S 33, s. 93-84: TSS 34, s. 52-63, TSS 29, s. 194. Cader, age, 8. 164, Neumann, «gt, 8. 76-77. gesFB TOKAT SER’LY YE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 109 kalemlerinde degigme olup olmadiét gibi hususlar, cevaplart oldukga zor olan sorulardir. Yavuz Cezar, vilayet masrafinin kapsaminin ne oldugu sorusunun yanuti igin arasturicilarin dniinde iki yol oldugunu ifade etmektedir: “1) “Vilayet masrafi"nt tanimlayan yasa metinlerinin incelenmesi, 2) Uygulamalara bakarak, yani “tevzi defterleri” muhtevalarmnt gizden gegi Bu bashk altinda Tokat kazasi salyane defterlerinin muhtevast incelenirken, bu iki yol da giz Gniinde bulundurulacaktr. Ancak yasa metinleri incelemesi, konu ile ilgili merkezden ginderilen ve sicillere kaydedilen hikiimlerle sur kalacakur, Daha dnce belirtildigi itzere, salyane defterlerinde masraflar, mubtelif kalemler halinde buntara ayrilan kurus ve para cinsinden miktarlarla birlikte listelenmistir. Mastaf kalemlerinin toplam saytlari ise defterden deftere degisiklik gstermektedir. Bunun birinci nedeni, defterlerde kalemlerin yazilis seklidir. Baza defterlerde her bir masraf ayrt bir kalemde yaztlirken kimisinde birkag gider tek bir kalemde gésterilmistir, Ikinct neden, her bir defterin kapsadigi dénem stiresinin farkli olmasidir. Genel olarak kisa dénem icin hazirlanan defterlerde masraf kalem sayist azken uzun zaman dilimleri igin tertip edilenlerde kalem sayist oldukea fazladir (bkz. Ek: 1). Bir diger énemli neden, 1807'den itibaren masraf kalemlerinin tlirlerinde ve sayisinda goriilen artislardir. 1807-1839 yillart arasindaki dénemde masraf kalemlerinin sayisinda kademeli olarak artiglar (102’den 506 kaleme) gériilmektedir (bka. Ek: 1). Bilhassa, 1240-1248 / 1825-1831 yillari arasindaki dénemde, masraf kalemlerinin toplam sayist_ oldukgaartmistir (293 ile 506 arasinda degismektedir). Bu artigm muhtemel nedeni, 1827 yilindan itibaren Rusya, Ingiltere ve Fransa’nin Osman Devleti’ne karst. Yunan isyanlarint desteklemeleri ve 1828-1829 Osmanl-Rus savasi® dolayisiyla_askert harcamalarin artmast ile ulasim ve haberlesme trafiginin yogunlasmasidir. Bu sebeple yiikselen masraflar salyfne defterlerine yansitilarak halka tevzi ve tahsil yoluna gidilmis olmatidir. Tokat kazast salyine defterletinde yer alan kalemlerin nelerden ibaret oldugu konusuna gelince, bu hususta daha gergege yakin degerlendirmelerde Cezar, aga, 5.91 Grnegin TSS 1, s.343, TSS 2, s. 177 vo'T$S 1s. 76'da verien salyine masraf listcerinde ber bit ‘masraf ayrt bir kalem halinde yazilmustir. Ancak T$S 47, s. 35 ve T$S 52, s. 27'de birkag gider tek bir kalemade verilmigt. ‘Yunan isyanlaria: (1815-1830) ve Osmanl-Rus savagi (1829-1829) hakkinda bkz. Enver Ziya Karal, Osmanls Tarihi, V, Ankara 1983, s. 107-124, : : & | :110 ALI AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLI bulunabilmek igin 171-1840 dnemine ait aralarinda 10 ile 15 yillik aralik bulunan ve tam bir salyane defteri karakteri tagryanlardan dmek olarak sectigimiz. toplam yedi adet salyfne defterindeki® masraf kalemlerini tirlerine gore grupladik. Daha sonra bunlara ait istatistiki bilgileri bir tabloda topladik (bkz. Ek: 3). Masraf kalemlerinin karmagik ve igige yazilmasi nedeniyle tir gruplarm olustururken bircok zorluklarla karstlasiimistir. Gofu kere birkag masraf kaleminin birlikte tek bir kalemmis gibi yazildigi durumlarda aynistirma yoluna gidilmistir. Bu nedenlerden dolay: masraf kalem tiirleri olarak siraladigimz, gruplar ve bunlara ait sayrsal veriler mutlak gergekleri yansitmaktan uzakur, Bununla birlikte s6z konust veriler, salyane defterlerinde yer alan masraf kalem tlrleri ve bunlann parasal miktarlany hakkinda genel bilgiler vermektedirler. Ayrica bu verilerin ortaya koydugu inis ve grkislar devrin sosyo-ekonomik sartlart iginde gerceklestiginden, bu sartlardaki genel egilimleri tespit etmek bakimindan énem arzetmektedir. Simdi Ek: 4’deki tablo verileri cergevesinde masraf kalem gruplarint 6nem sirasiyla ele alarak degerlendirmelere gegebiliriz. a+ Askeri hareamalar: Masraf kalemlerinin olusturdugu gruplar iginde en Snemlilerinin basinda asker? harcamalar gelmektedir. Bu harcamalar; ordu- pazar giderleri, zahite, barut ve saman gibi askeri mihimmat masraflan, askert personele denen iage, yolluk ve konak bedelleri, asker sevkinde hizmet edenlere verilen tayinat gibi birgok masraf kaleminden meydana gelmektedir. incelenen dénemden (171-1840) secilen dmek salyane defterlerine gore askert harcama kalemlerinin toplam miktarlari ve bunlann genel masraflar igindeki oranlart séyledir: 11 Eylil 1771-26 Mart 1772 arasinda 4.443 kurus ve % 12,8: 9 Byliil 1796-9 Apustos 1797 arasinda 240 kurug ve % 0,73; 16 Aralik 1807-18 Mart 1808 arasinda 13.642 kurus ve % 22,90; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 158,021,5 kurus, 30 para ve % 23,29; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 12.123,5 kurug ve % 7,90; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 31.943 kurug ve % 11,57; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 32.333 kurug ve % 20,16. Bu veriler, salyane defterlerindeki asker? harcamalarin zamanin sosyo- ekonomik sartlarina bag olarak degiistigini ortaya koymaktadir. b- Merkez gérevlilerinin giderleri: Mastaf kalemleti gruplart iginde merkezden Tokat kazasma gelen gérevlilerin harcamalari ikinei derecede dnemli kabul edebilecegimiz bir grup olusturmaktadir, Bu grupta yer alan © Son iki defter arasindaki sUire 6 ay olup bir yi igindeki gene! masraf gruplavima ait rakamlardaki ‘deQigimi tespit igin tercih edilmigtirTOKAT SER'IY YE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI dil harcamalar; gegitli gorevlerle gelen vezir, pasa, guhadar, miifettis, tatar, mitbasir, emin, aga, delibast gibi unvanlar tasiyan gérevlilerin Konak, iage ve yolluk masraflars; vezir ve pasalarla maiyetlerine yapilan karsilama, agirlama ve hediye giderleri; vezir ve pasalarla maiyetlerinin hayvanlani igin yapilan harcamalar; ve benzeri masraf kalemlerinden olugmaktadtr. Incelenen dénem igin segilen salyane defterlerine gore merkezden gelen gérevlilere ait harcama kalemlcrinin toplam miktarlant ve bunlann genel masraflar igindeki oranlant soyledir: 11 Bylill 1771-26 Matt 1772 arasinda 866,5 kurus ve % 2,50; 9 Bylil 1796-9 Agustos 1797 arasinda 1.773 kurug ve % 5,44; 16 Aralik 1807-18 Mart 1808 arasinda 15.956,5 kurus ve % 26,79; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 4.809 kurus, 60 para ve % 0,70; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 27.593 kurug ve % 17,99; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 28.216,5 kurug ve % 10,22; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 2.963 kurus ve % 1,84. Siralanan bu bilgilerden salyane defterlerinde merkez. goreviilerine ait giderlerin zamanin sosyo-ekonomik sartlarina bagh olarak inig ve gikislar sergiledigi gozlenmektedir. ¢- imdadiyeler: Bu grup kapsaminda, imdadiye-i seferiye ve hazariye vergileri yer almaktadir. imdad seferiye sefer zamanlarinda bir defada, imdadiye-i hazariye barig déinemilerinde yilda iki kez alinan ve sefere gitmeye me’mur edilmig vezir ve eyalet valileriyle diger eyalet ve sancak yéneticilerine tahsis edilen gelirlerdir. Toplanmast igin gonderilen emirle salyane/tevzi defterine dahil edilerek diger vilayet masarifi ile birlikte tahsil edilmektedir. Bu nedenle, bu tirden vergilerin merkeai bitge ile alakast bulunmamaktadir™, incelenen dériem igin segilen salyane defterlerine gére Tokat kazasindan tahsil edilen imdadiyelerin toplam miktarlari ve bunlarm genel masraflar igindeki oranlart gdyledir: 11 Eylil 1771-26 Mart 1772 arasmnda 3.106 kurus ve % 8,98; 9 Bylll 1796-9 Agustos 1797 arasinda 2.066 kurus ve % 6,34; 16 Arahik 1807- 18 Mart 1808 arasinda 2.200 kurug ve % 3,69; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 2.412,5 kurus ve % 0,35; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 1.250 kurus ve % 0,81; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 1.250 kurus ve % 0,45; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 1.250 kurus ve % 0,77. Bu rakamlar ve yizdelere dayanarak salyane defterlerindeki imdadiyelere ait gidorlerde “ Imdadiyeter hakkinda detayl bilgi igin bkz., Yavuz Cezar, Osmanli Mativesinde Bunalim ve Degisin Dinemi(X¥IM. Yy den Tanzimat’a Mali Tarih), Istanbul 1986, s, 3-64; Abdurrahman Velik, Tekdlif Kavaidi, 1, Dersa‘adct 1328, s, 94-97; Ziya Karamursal, Osmanh Malt Tarihi Hakkinda Tetkikler, Ankara 1989, s. 182; Pakalin, a.g.c, Il, x. 63-64; Cadies, ag.cy 8. 146-148; Ahmet Tabakogtu, “Imdtdiye”, Diyanet Islam Ansiklopedisi(DIA), XXI\(istanbul 2000), s. 221- 22112 ALL AGIKEL- ABDURRAHMAN SAGIRLL devrin sosyo-ekonomik gartlarma bagh olarak inis ve gikislar oldugu ileri surulebilir. d- Niihas ve matlup ofunan sair emtianm nakliye giderleri: Bu grupta yer alan harcamalar, merkezden ihtiyag duyulup gOnderilmesi emredilen niihas (bakir), askeri elbise ve mithimmat ile sair emtianin Sivas eydleti dahilindeki menziller arasinda tammasi igin gerekli develer ile stirlict ve glivenlik gérevlilerin giderleri gibi birgok mastaf kaleminden meydana gelmektedir. incelenen dénem icin secilen salyane defterlerinde nakliye masraf kalemlerinin toplam miktarlari ve bunlarin genel masraflar igindeki oranlari 11 Bylil 1771- 26 Mart 1772 arasmda 14.160 kurag ve % 40,95; 9 Eyliil 1796-9 Agustos 1797 arasinda 1.179,5 kuru ve % 3,62; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 15.028 kurus ve % 9,79; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 1.196 kurug ve % 0.43; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasmda 14.915,5 kurus ve % 9,30 seklinde swalanmaktadir. Bu rakamlar ve yiizdelerden segilen salyane defterlerindeki merkezden istenilen nithas ve sait emtianin tagima giderlerin zamanin siyasi ve askert sartlarina bagh olarak inis ve giuslar sergiledigi Imektedir. Ornegin, 1768-1774 Osmanh-Rus savasina tesadif eden IL Eyl 1771-26 Mart 1772 arasindaki dénemde bu gruba ait harcamalarin oldukga yiiksek oldugu anlasilmaktadir. e- Harclar ve tahsildariye iicretleri: Bu grupta yer alan harcamalar; kadt ve naiblerin énemliisler igin verdigi masarif, i"Mamat ve miiraselat harglarr, i‘lamlar ve miiriselelere kalemiyye; mahkeme masarifi; defter hater; kethuddiyye, eminiyye, huddamiyye, kaydiyye ticretleris mibasir ve muhzira verilen mubzariyye veya ihzariyye; voyvoda ve serdar agaya salyfne tahsili igin denen tahsiliyye; para kesesi ve kajit mastafi; ferman harct; sandik eminlerinin sandik ziyant ve kagit paras, i'Ane-i cih@diyye fermin hares; ve Tokad Voyvodalg icin verile gelen buyuruldu harct gibi bitgok masraf kaleminden olugmaktadir, Baska bir ifade ile salyne defteri haztrlanirken mahkemede girev yapanlar ile salydne vergilerini halktan tahsil edenlere verilen ticretler bu masraf grubunu meydana getirmektedir®. 1771-1840 déneminden segilen salyane defterlerine gére Tokat kazasi halkindan tahsil edilen harglar ve tahsildariye ticretlerinin toplam miktarlart ve bunlarm genel masraflar igindeki oranlan séyledir: 11 Eylil 1771-26 Mart 1772 arasinda 6680,5 kurug ve % © Harglar ve tahsiliyye giderleri Osmanl vergi taksimatmda xf vergiler _kapsaminda deferlendirilemektedit. Bu drfi vergiler hakkinda detayl bilgi igin bkz., Abdurrahman Vetik, a.g.c., 1,8. 99-101; Karamursal, ag.e., §. 184. | i i‘TOKAT SER'TYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 13 19,32; 9 Bylill 1796-9 Agustos 1797 arasinda 3140 kurus ve % 9,64; 16 Arak 1807-18 Mart 1808 arasmda 6590 kuru % 11,06; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 31272 kurug ve % 4,61; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 8986 kurus ve % 5,85; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 16738,5 kurus ve % 6,06; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 12270 kurus ve % 7,65. Bu degerlerden segilen salyane defterlerinde yer alan harglat ve tahsildariye ticretlerinin 1771-1840 déneminde % 19 ile % 6 arasinda degistigi goriilmektedir. Bunda devrin sosyo-ekonomik sartlarinin etkili oldugu ileri siirilebilir. f Menzilci ticretleri: Tokat menzithanesinin masraflatinm karstlanmast igin menzilcilere édenen iicretlerdir. Mart ve Eyliil aylarinda yilda iki taksit olarak salyane vergileri ile birlikte tahsil edilmekteydi. 1824 yslina kadar avariz ve niizul vergileri mukabili olarak ‘Tokat ahalisinin Sdedigi paralar, sicillerde “menzil imdadiyesi” ve “menvilci ticreti” olarak kargimiza gtkmaktadir. 1824- 1839 yrllarnt arasindaki déinemde Tokat menzilhanesi masraflart, bu dénemde Tokat menzilhanesi Anadolu’daki diger menzithaneler gibi kira usulit ile igletildiginden sadece “umf mithimme ile med tl slid iden” devlet tatarlarmin kira Geretleri olup “ref"-i menzil bedeli” vergisi ile karstlanmistr®. Bu grupta yer alan masraf kalemleri; menzilci ticreti, menzilci creti bakayasi, menzil imdadiyesi, telef ofan bargirlerin bedelleri, kiracibast iicreti, ref-i menzil bedeli gibi harcamalardir. Sectigimiz salyane defterlerine gore Tokat halkanm Sdedigi menzilci ticretlerinin toplam miktarlan ve bunlarin genel masraflar igindeki oranlart séyledir: 11 Eylil 1771-26 Mart 1772 arasinda 1600 kurus ve % 4,62;9 Bylil 1796-9 Agustos 1797 arasinda 1700 kurus ve % 5,22; 16 Arahk 1807-18 Mart 1808 arasmda 10695 kurus ve % 17,95; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 16290 kurug ve % 2,40; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 6891 kurus ve % 4,49; 20 Bkim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 7580 kurug ve % 2,74; 16 Nisan 1839-8 Bkim 1839 arasinda 7580 kuruy ve % 4,72. Bu istatistiki bilgilerden 1771-1840 dineminde menzilci ticretlerinin salyane vergileri iginde genel olarak % 4'lk bir orana sahip oldugu gorilmekle birlikte, 16 Aralk 1807-18 Mart 1808 déneminde yaklasik % 17,95’luk oldukga yiksek bir deger gergeklesmistir. Bunun muhtemel nedeni, 1807-1809 arasinda Osmanh payitahtinda yaganan siyasi ve askert gelismeler ve bunlarm tim ilkedeki sosyo-ekonomik sartlari menfi yonde etkilemis olmastdir. ‘Tokat menzillnesinin durum haklonda bkz., Ali Agikel, “Osmankt Ulak-menzilhine Sistemi Geryevesinde Tokat Menzilhanesi (1690-1840)", Ege Oniversitesi Edebiyat Fakiltesi Tarth dncelemeleri Dergisi, XINP2 (tzmit 2004), s. 1-334 ALL AGIKEL - ABDURRAHMAN SAGIRLL &- Borclar ve faiz giderleri: Genel olarak senede iki defa yapilan tahsilata kargihk harcamalar gin giiniine yapilmaktaydi, Ayrica salydine defterlerinin istanbul’a gidip onaylanarak geri gonderilmesi zaman almaktaydh. Salyane defteri dénemi iginde ve onay stiresi boyunca yapilan harcamalar igin paraya ihtiyag bulunmaktaydi, Gerekli paray bulmak igin kullanilan yntemler kazadan kazaya az. cok farklihklar géstermekteydi. Bursa’da sehir ayant kendi cebinden masraflarin dnemli bir kismint kargiltyor, zamam geldikee faizi ile birlikte tevzi defterine cklettirerek geri almaktaydi. Sivas’ta bedesten kethiidast salydne giderleri igin faizle para saglamaktaydh. Ankara ve Kayseri’de esnaf ve hizmet verenler veresiye ig yapryorlar, vergi dagitemmndan sonra alacaklarim. tahsil ediyorlardi. Tokat kazasmdaki uygulamaya gelince, vilayet umuru igin boyahane emini, gehir ayam ve voyvoda agadan borg almmakta® ve borglar faiziyle (giizeste)” geri Sdenmekteydi. 1826’dan itibaren sancak merkezlerinde Sandik Eminlikleri’nin kurulmastyla borglanma ve Gnden vergi toplama yoluyla sandik eminleri salyane masraflart igin para temin etmekteydiler™. Tokat kazasinda ehl-i islam’dan iki ve re‘ayadan bir kigi olmak tizere tayin edilen sandik eminleri, biittin masraflart idare etmekle gorevli Vilayet isleri igin paraya ihtiyag oldugunda voyvoda, sandik eminlerine mihiiclt tezkere veya pusula yazmasi gerekmekteydi'. Diger taraftan sandik eminlerinin varlikl insanlardan faizle borglanma yoluyla para sagladiklari da gériilmektedir™, 1771-1840 dénemi igin segilen salyane defterlerinde yer alan borglar ve faiz giderlerinin toplam miktarlari ve bunlarim genel masraflar igindeki oranlart sdyledir: 9 Bylil 1796-9 Agustos 1797 arasinda 10998 kurus ve % 33,77; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasmda 96760 kurus ve % 14,26; 29 Mayis 1835- 20 Kasim 1835 arasinda 9600 kurug ve % 6,25; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 9000 kurug ve % 3,26; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 7346,5 kurug ve % 4.58, Siralanan bu istatistiki rakamlar ve yilzdeler iginde 9 Eyliil 1796-9 Agustos 1797 arasindaki devre ait degerler oldukca _yiiksek géziikmektedir. Bunun muhtemel sebebi, tilke genelinde olaganlist bir gelismenin eksikliginde yerel sosyo-ckonomik gartlardaki ani degisme olmahidir, Cader, ange, 8.165. ® 1992.5. 17. ® 7$8 305.37, 7” Sandik Eminliklcri'nin kurulmast ve bu kurumun salyane harcamalant igin para temin etme usulleri hakcinda Di, Gadi, age 8. 165-166. 1 T5839, .86, 7 TSS 47, s 37; T9S 52, 8.27, 17,‘TOKAT SER'IYYE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 115 h- Sivas eydletinden gelen gireviilerinin masraflari: Bu grupta yer alan harcamalar; devre gikan eyflet valileri ile cesitli gorevlerle Sivas eyflet merkezi ve eyfletin diger sancaklarindan Tokat kazasina gelen sancakbeyi, miitesellim ve bunlarin emrinde hizmet eden kethiida ve aga unvanh: iist dlizey gdrevlilerin konak, iase ve yolluk masraflari; vali, sancakbeyi ve miltesellim ile maiyetlerine yapilan karsilama, agirlama ve hediye giderleri; bu gérevlilerin hayvanlan igin yapilan masraflar; kaza isleri igin gelen nahiye ahalisine yapilan masraflar; merkezden Sivas sancagindan istenilen amele ve sair hizmetlilerin ulasim masraflan; eydletten buyuruldu getiren tatarlara ddenen ticretler; Sivas sancak masarifinden Tokad hissesi; ve benzeri masraf kalemlerinden olusmaktadir. Segtigimiz salyane defterlerine gre Tokat kazasi halkindan Sivas eyaileti gorevlilerinin masraflaci igin tahsil edilen toplam miktarlar ve bunlarmn gene! masraflar igindeki oranlan séyledir: {1 Bylill 1771-26 Mart 1772 arasinda 396 kurus ve % 1,145 9 Bylill 1796-9 Agustos 1797 arasinda 2.466,5 kurus ve % 7,57; 16 Aralik 1807-18 Mart 1808 arasinda 6873 kurus ve % 11,54; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 113.210,5 kurus, 60 para ve % 16,69; 29 Mayis 1835-20 Kasim 1835 arasinda 17.892,5 kurus ve % 11,66; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasmda 39.868 kurus ve % 14,44; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 6.745 kurus ve % 4,11. Bu sonuglan bir biitiin olarak degerlendirmek gerekirse, Sivas eyaletinden Tokat kazasima gelen gorevlilere yapilan harcamalarn zamanla degistigi goriilmektedir. Bu degigmede devrin sosyo- ekonomik sartlart ile Sivas valilerinin idart uygulamalarinin etkili oldugu ileri siirilebilir. - Sivas eyiileti ve Tokat kazasi géreviilerinin iicretleri: Sivas eyalet merkezi ve Tokat kazasinda idari ve askeri hizmetlerde galigan personele verilen iicretler bu grupta yer alan harcamalardir. Bu personel; sehir kethiidast, hancilar kethiidast, ceride nin, niifuus mukayyidi, jurnal kétibi, sandik emini, tahsildar, serdar aga, sehir giivenlik gdrevlileri (sehir kolculani), néhiye yiizbastst, mutemet, asesler, serdar gukadart gibi gorevlilerden meydana gelmektedir. Bunlann maaslart (mahiyyeleri), salyane defteri dénemine bag olarak birkag aylik olarak deftere toptan kaydedilmektedir. inceledigimiz déneme ait segilen salyane defterlerine gére adi gecen gorevlilerin tcretleri igin ayrilan toplam miktarlar ve bunlarn genel masraflar igindeki oranlart séyledir: 11 Byliil 1771- 26 Mart 1772 arasinda 450 kurus ve % 1,30; 9 Bylil 1796-9 Apustos 1797116 ALI AGIKEL- ABDURRAHMAN SAGIRLL arasinda 1,000 kurug ve % 3,07; 16 Aralik 1807-18 Mart 1808 arasinda 700 kurug ve % 1,17; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 210 kurus ve % 0,30; 29 Mayts 1835-20 Kast 1835 arasinda 8.785 kurus ve % 5,72; 20 Ekim 1838- 14 Nisan 1839 arasinda 23.210 kurus ve % 8,40; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 11.882 kurus ve % 7,40. Bu rakamlar ve ylizdelerden, Sivas eyaleti ve Tokat kazast gorevlilerine yapilan harcamalarm zaman iginde inis ve cikislar sergiledigi goriilmektedir. Bu gelismede devlet merkezi ve Sivas valilerinin idart uygulamalari etkili olmug olmalidir. i- Hazine nakli yapan gérevlilerin masraflari: Sivas eyaleti dahilindeki mukata‘at hazine gelirleri ile diger eyaletler mukata‘at hazine gelirlerinin tstanbul’a nakli strasinda gtivenlik hizmeti veren cebelit, bekgi ve levend unvanli koruma ve muhafaza gérevliletine Tokat kazasina geldiklerinde yapilan masraflar bu grupta yer almaktadir. inceledigimiz. déneme ait yedi salyine defterlerine gore adi gegen givenlik gdrevlilerine yapilan masraflarin toplam miktarlart ve bunlann genel masraflar igindeki oranlant gdyledir: 11 Eyliil 1771- 26 Mart 1772 arasinda 576 kurus ve % 1,66; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 907,5 kurus, 10 para ve % 0,13; 20 Ekim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 4.997 kurug ve % 1,81; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 2.823 kurus ve % 1,76. Siralanan bu sonuglar: bir biitin olarak degerlendirmek gerekirse, hazine nakli yapan g6revlilerin Tokat kazasina_ geldiklerinde bunlara_yapilan harcamalarm zamanla degismekle birlikte ortalama % 1 civarnda kaldige goriilmektedir. j- Salyane bakiyeleri: Ale'l-hes4b defteri ile normal saly4ne defterinde Tokat kaza merkezi ve nahiyelerine tevzi edilip tahsil edilen vergilerden bakiye kalan kisim bir sonraki salyane defterine eklenmekteydi. Ancak bakiyelerin bir sonraki defterde kaza merkezi ve nahiyelere taksimi bazx kurallara gore yapiImaktaydi. Fakir ve acizlerin édeyemedi@i hisseler bakiye kaldiganda bunlarm toplamt dogrudan sonraki salyane defterine ilave edilmez, bakiye kalan meblag hangi kesimin hissesinden kalmis ise yeni tevzide yine onun hissesine ilave edilmekteydi, Ornegin ehl-i [slim hissesinden ise yine ehl-i islam tizerinde ve re‘Aya hissesinden ise re‘aya Uzerinde kalmak gartiyla her kesimin hissesine diisecek meblagin iizerine ayrica eklenerek tahsil edilmekteydi. Nahiyelerde bakiye kalmigsa ayni gekilde her nahiyenin bakiyesi sonraki salyne defterinde‘TOKAT SER’ IY YE SICILLERINE GORE SALYANE DEFTERLERI 7 Kendi hissesi Uzerine ilave edilerek tahsil yoluna gidilmekteydi”’. Segtigimiz salyne defterletine gore bakiye miktarlari ve bunlarin genel masraflar igindeki oranlart sdyledir: 9 Byll 1796-9 Agustos 1797 arasinda 2.684 kurus ve % 8,24; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasmda 24.7862 kurus ve % 36,54. Sectifiimiz toplam yedi defterden sadece ikisinde salyane bakiyelerine dair kayitlarin yer almast, normal tevzilerin toplanmasi ve bakiye birakilmamast igin gayret sarf edildigini gostermektedir. k- Diger eyalet géreviilerinin giderleri: Sivas digindaki eyaletlerden gesitli amaglar igin Sivas eydletine ve Tokat kazasina gelip giden idart ve askeri smifa mensup vali, pasa, miralay, miifettis, aga, tatar gibi unvanlara sahip Kamu gérevlileri ve maiyetlerine yapilan masraflar ile vali ailelerine mensup bireylerin Tokat’a ugradiklarinda bunlara verilen hizmetlerin giderleri bu grup iginde distintitmistir. Inceledigimiz dineme ait yedi salyane defterlerine gore diger eyalet gore in ayrilan toplam miktarlar ve bunlarm genel mastaflar igindeki oranlant gyledir: 9 Byltl 1796-9 Agustos 1797 arasinda 700 kurus ve % 2,14; 16 Arak 1807-18 Mart 1808 arasinda 747,5 kuru ve % 1,25; 2 Nisan 1825-8 Haziran 1826 arasinda 1.178,5 kurus, 30 para ve % 0,17; 29 Mayis 1835-20 Kastm 1835 arasinda 3.560 kurug ve % 2,32; 20 Bkim 1838-14 Nisan 1839 arasinda 219 kurug ve % 0,07; 16 Nisan 1839-8 Ekim 1839 arasinda 1.260 kurus ve % 0,78. Siralanan bu sonuglar: genel olarak degerlendirmek gerekirse, idart ve askert sintfa mensup diger eyalet gérevlileri Tokat kazasina geldiklerinde bunlara yapilan masraflarm zamanla degismekle birlikte ortalama % 1,5 civacinda kaldigt ve fazla bir yekun teskil etmedigi goriilmektedir. L Emr-i li getiren merkez géreviilerinin giderlerit Hikiimet merkezinden Sivas eyfleti ve Tokat kazasina emr-i ali, ferman ve hatt-1 serif isimleri altnda emirler getiren cukadar, tatar, aga, cavus ve kavas unvanh gdrevlilere verilen ticretler, konak ve iase masraflan: bu grupta toplanmistir. 15 Muharrem 1231 / 17 Arak 1815 taribli buyurulduda, Tokat kazasinda bakiyelerin ne yekilde taksim ve tabsil edilecegine dair su clinleler yer almaktadhr:“..gdyle ki gerek ebl-i Islfm’dan ve zgerek re'Aydan ba'zilanim:iglerinden ba'zilanr zinhar istish@b ve hissesinden clz't gey tabs ite ustrunu este birakdurmamak tzre herkesin hissesi Kendistinden temémea tahsil ie bakayA olmamasina climle tarafindan ikem ve dikkat u ibtimdm ve nezaret olmak ve andaa sonra ba'2i scezenin. zarfrt olarak kesti kalmak Vizam gelis ise bu makfle bakaya cliz'? ve KOI her ne mika ise diger silyinede topdan silyanc defterineidhal ve ilave olusmayup keste Kalan akca ehl-i islam hissesinden ise yine ehl-i fsldi tzerinde ve re'Aya hissesinden ise re‘ty® uldesinde kalmale Wzre her tarafinhissesine dugevek meblagin Uzerine baskaca zarum ile evvelki kesti yine kendl taraf ve

You might also like

• Pul, Yeničeri, Bir Risale

  

  Document62 pages

  Pul, Yeničeri, Bir Risale

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Kaldy Nagy, Budin Beyleybeyi Mustafa Paša 16 ST

  

  Document16 pages

  Kaldy Nagy, Budin Beyleybeyi Mustafa Paša 16 ST

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Gökyay, Tanzimat Dönemine Değin Mektup

  

  Document7 pages

  Gökyay, Tanzimat Dönemine Değin Mektup

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Tuba Tokay, Levhinin Sultan Suleyman Gazavatnamesi

  

  Document702 pages

  Tuba Tokay, Levhinin Sultan Suleyman Gazavatnamesi

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Cetin Manzilhaneler

  

  Document17 pages

  Cetin Manzilhaneler

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Çiftçi, Tanzimat Dönemi Ve Günümüz Romanlarında Cümle Bağlayıcı Bağlaçların Işlevleri Ve Kullanım Sıklıkları

  

  Document15 pages

  Çiftçi, Tanzimat Dönemi Ve Günümüz Romanlarında Cümle Bağlayıcı Bağlaçların Işlevleri Ve Kullanım Sıklıkları

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Eren, R. Dankoff. An Evliya Çelebi Glossary (Değerlendirme)

  

  Document15 pages

  Eren, R. Dankoff. An Evliya Çelebi Glossary (Değerlendirme)

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Clauson, Eski Türkçe Üzerine Üç Not

  

  Document19 pages

  Clauson, Eski Türkçe Üzerine Üç Not

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Atay, Eski Türkçe Ma-Me Edatının Anadolu Ağızlarındaki Kalıntısı

  

  Document3 pages

  Atay, Eski Türkçe Ma-Me Edatının Anadolu Ağızlarındaki Kalıntısı

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Korkmaz, Uçun, Üçün, Içün V.B. Çekim Edatlarının Yapısı Üzerine

  

  Document5 pages

  Korkmaz, Uçun, Üçün, Içün V.B. Çekim Edatlarının Yapısı Üzerine

  Kamer Ahkas

  No ratings yet
• Karadoğan, Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler

  

  Document9 pages

  Karadoğan, Eski Anadolu Türkçesinde Yuvarlaklaşan Ekler

  Kamer Ahkas

  No ratings yet