GU. LLB.F. Dergisi, 1/99, 13 - 18 c Tiirkiye’de Siyasal Yapi ve Siyasal Kiiltiir me Kemal GORMEZ* ‘There exist an important link between the political behaviour and the politcal identity. This article deals with this problematic departing from the case of Turkey entering into the stage of genaral elections. Girig Siyasal davranisla siyasal yapi ve kultur arasinda son derece yakin bir iligki bulunmaktadir. Turkiye’ de politikacilar ve yéneticiler bu iliskiyi dikkate almaksizin karar almakta ve uygulamaktadirlar. Segimlerin yaklaguiZi bir donemde, sahadan da topladigimiz verilerle** bu iliskiye farkli bir agidan bakmay: denedik. Siyasal kultir ile siyasal kaulim arasindaki iligkileri Turkiye dlgeginde ele alirsak yaklagik olarak agagsda cizilmeye galisildigi gibi bir tabloyla kargilaginiz. Siyasal Kimlik Tirkiye’de sa- sol baglaminda klasik siyasal saflagma devam etmektedir. Bu saflasmanin igerik ve temsili bakimindan defisikliklere ugradigi goriilmektedir. Turkiye’de siyasal kimlikler birkag Kategori ile tasnif edilir: Milliyetgi, muhafazakar, sosyal demokrat, sosyalist, AtaturkcU, islamci, liberal...gibi. Bu kimliklerden bazilari sag siyasal yelpazede (islamcilik, muhafazakarlik, milliyetgilik gibi.), bir kism da sol siyasal yelpazede temsil edilmektedir (sosyalizm, sosyal demokratlik ...gibi). Bununla birlikte siyasi partiler diizeyinde temsil sézkonusu oldugunda, siyasi kimliklerin santidigi kadar net bir gorinumde olmadiklan anlagiImaktadir. $dyle ki, kutupsal oldugunu soyleyebilecegimiz bazi kimlikler (islameilik, ulkuculuk, sosyalistlik ...gibi- hatta kuiguk oranlarda olmakla birlikte bu kimliklerde bile) diginda diger kimliklerin daha gok merkez partiler tarafindan paylagildigi gériilmektedir: Milliyetgilik, sosyal demokratlik, Dr. Kemal Gérmez, G.0. LB.F. Kamu Yonetimi BolUma Ogretim Uyesidi. : ™ Haziran 1997 Tirkiye genelinde yaplian “Siyasal ve Kitrel DeQerer” aragtemasi (Yayinlanmamis Alan )KEMAL GORMEZ, muhafazakarlik, demokratlik gibi kimlikler daha gok merkeze yakin kimliklerdir. Ancak gok ciddi diizeylere ulasmamakla birlikte, s6zi edilen kutupsal kimliklerin de Tuirkiye’de taban bulmaya basladig gozlenmektedir. Turkiye’ de siyasal kimlik konulu arastirmalarda, "milliyetgiligin" buyUk oranda kiymet goren bir kimlik oldugu ortaya cikmaktadit. Turkiye’de "milliyetcilik" dugiincesinin ve "milliyetgilik"in bazi hususiyetleri bulunmaktadir: Hergeyden once "Turk" kimliginin ingasinda (bunun daha Onceki dénemde Osmanli kimligini One ikarmak, ya da Islam tzerinde durmanin bir devam: niteliginde oldugu soylenebilir) sivil kaygilar deBil, "devletin bekasim kurtarma" kaygis! egemen olmustur. Dolayistyla bu milliyetcilik anlayisi, dlkede eskiden beri seslendirilmeye galisilan sivil arayislari Ortmilg, neredeyse alternatifsiz bir bigimde benimsenmistir. Milliyetgilik, dofasi geregi *hakim millet" idealine dayali bir ideolojidir. Turkiye’ de herkesin milliyetgi olmaya dzendirildigini bile soyleyebiliriz. Gunku bu milliyetciligin (simian: asmadigs stirece) "devlete" higbir zarart yoktur. Hatta aksine, "milli birlik ve beraberligin" harcini verdiBi igin, denebilir ki deviet eliyle uretilip takdim edilen bir ideolojidir. Dolay:siyla Turkiye’ de milliyeteiligi devletten bagimsiz disiinmek miumktn deBildir. Millet = devlet olduguna sonsuz bir bagiliik duymaksizin milliyetci olabilmek de pek kolay degildir. Bu nedenle Tiirkiye'de milliyetcilik sadece sag siyasal partilerin elinin altinda degildir. Hatta zaman zaman "sa milliyetcilik", "sol milliyetcilik" gibi kavramlar olusturulmaya galisilmaktadir, Oziinde - eger illa bu ayrim gerekiyorsa - bu iki miilliyetgilik arasinda "millet = deviet" noktasinda higbir fark yoktur. ikisi arasinda fark olarak konan sey gudur: Cumhuriyet dénemi ile birlikte milliyetgilik ilk olarak laik bir gergevede baslamisuir. Milliyetciligin igindeki geleneksel unusurlar, resmi olmayan unsurlar ayiklanmusuir. So!’un sahip giktizi milliyetcilik boyle bir milliyetgiliktir. Turkiye’de milliyetgilik once laik gergevede baslamis, sonra dinsellesmistir. Din ile milliyet arasinda zaten 17, yy'dan itibaren bir iligki mevcuttur. Evrensel mesajlari olmakla birlikte, dinler milliyet¢i vurgulamalan igerir. En azindan kavmi bir kayirma sézkonusudur, Bu dinsel temalara sahip ideoloji de sag milliyetgilik tarafindan temsil edilit. Zaman zaman bu iki milliyetgi anlayigin gatigtif durumlar ortaya gikmaktadir. Oysa gatigan sadece milliyetgiligin dinsel veya laik yonetimleridir. Milliyetgilik dendigi zaman akla gelen, biiyik Olgiide sa yOnelime ait olandir. "Turk milliyetgiligi" her ne kadar Balkanlar ve Orta Asya’ ya yOnelik agilimlara sahip olsa da a®irlikh olarak Anadolu tasrasim: vurgulayan, popillist ve otoriteryen bir demokrasi anlayigi ile taglanan, muhafazakar ve etnik temalara sahip bir ideolojidir. Milliyetgilik ve istameilik alt gelir gruplan arasinda giderek yayginlasmakta, buna mukabil sosyal demokratlik ust gelir gruplannda daha yaygin bir taban bulmaktadir.TURKIYE'DE SIYASAL YAPI ve SIYASAL KULTUR Secmenin Giindemi ; | Toplum giindemini agirhkli olarak mesgul eden sorunlar ekonomik temelli sorunlardir (issizlik, enflasyon, hayat pahaliligi gibi). Yelpazenin sagina dogru gidildikce endigelerin daha cok resmi ideoloji ile gelenek ve gorenekler diinyast arasindaki gatigma Uzerine yofunlastigi, soluna dogru gidildiginde ise devletin temel niteliklerinden uzaklagmasi ve deviette dinci, ayrilikgi unsurlar gibi endigelerin agirlik kazandigi griilmektedir. "Laik- antilaik augmasi" olarak 6zetlenen bu tir endigeler, genellikle radikal siyasi partilerin giiglendigi, iktidara yaklastigi veya iktidar oldugu dénemlerde agirhk kazanmaktadir, Siyasal Katihm Sean Tiirkiye’de oy kullanma siirecinde, parti terciblerinin hangi saikler alunda gergeklestigine baktiZimizda, partiye ideolojik olarak yakinlik hissetmenin Gnemli bir kriter oldugu anlagilmaktadir. Segmenin A partisini tercih edig gerekceleri arasinda en nemli yeri ideolojik olarak yakinlik hissetmek olusturmakta, bunu gecmisten beri ayn partiye oy veriyor olmasi ve diger partilerin oy verdii partiden daha "kot" olmast izlemektedir. Parti lideri, siyasal parti tercihinde simul sayslabilecek bir Gneme sahip goriinmektedir, Partiye baglilik, parti liderinden bagamsiz bir seyir izlemektedir. Bu, secmenin parti tercihlerinde en gok neye dikkat ettiginin analizi ile ortaya gikan bir sonugtur. Ancak diinya gapinda bitin siyasal kampanyalanin parti liderini merkeze aldigi ve partiyi segimlere parti liderinin tagidii bilinmektedir. Bu durum gu sekilde degerlendirilmelidir: Butun siyasi kampanyalar parti lideri Werine kurulur. Cunku kampanyalarin amaci "kararsiz" ya da "ylizer-gezer" oylari parti lehine etkilemektir. $u veya bu partiye oy vermekte olan bir segmenin partiye ideolojik, geleneksel, vb. bagliigi zaten olugmustur. Dolayisiyla bu segmenin tercihini kullanmasinda parti lideri ¢ok sinirh bir leu olmaktadir. Aday faktorii igin de benzer geyler sdylenebilir. Ozellikle yerel secimlerde aday nem kazanmaktadir, Genel segimlerde hangi partiye oy verecegini rahathkla sdyleyebilen bir segmen, yerel segim tercihinin "adayin kim oldugu, ne vadettigi ve bugiine kadar ne yaptigina bagi" olarak degigeco¥ini soylemekte, parti tercihi bakimindan kararsizlagmakta ya da esneklegmektedir. Siyasal terciblerde geleneksel olarak ailece ayn: partiye oy verme egilimi, hemsehrilik gibi unsurlarin Onemi gegmise oranla azalmakta, bunun yerini kimlige dayalt unsurlar almaktadir. Yine de, Turkiye’ de segmenin kollektif kimlik algis: ve grup suru ile hareket ettigi gorilmektedir. Bunun gostergelerinden biti, aile iginde genellikle ayn partiyeG0. LLB 1/09 = o © KEMAL GORMEZ oy verme efiliminin yulksek olmasidir. Aile tiyelerinin farkli partileri tercih ettigi durumlarda bile, tercih edilen partiler ideolojik olarak birbirine yakin partiler olmaktadir. FP (RP) ve kismen de MHP’nin aileden blok olarak oy alan bir parti oldugu sbylenebilir. Ideolojik tercihler MHP, RP, CHP gibi partilerde daha fazla yogunluk kazanmaktayken, ANAP, DYP, DSP gibi merkez partilerde bu denli dikkate alinmamaktadir. ANAP, DYP gibi merkez partilerin tercih edilmesinde daha cok, liderin Gzellikleri, begenilip begenilmemesi nem kazanmaktadir. Bu durum yukarida sdylediklerimizle uyusmaktadir. Cunku her segim doneminde kararsizlik, biiyiik dlgtide daha once ideolojik bir partiyi de¥il, merkezde yer alan partilerden birini tercih eden segmenler arasinda yasanir. Bu segmen, merkez partilere iligkin tutumunu ciddi bigimde etkileyen’ bir gelisme yasanmadikea yine merkezdeki partilerden birini tercih edecektir. Cunkti merkezde yer alan partiler arasinda Gnemli program farkliiklar bulunmamaktadir. Bununla birlikte, geleneksel bir segmen kitlesine sahip olmak bakimindan DYP’nin ve ANAP'mn ilk siralarda yer aldigi gorilmektedir. Sosyo - Ekonomik Kriterlere Gére Siyasal Yénelimler aie Her ne kadar FP'li kadin segmen her segim siirecinde cok fazla griiniirlikk kazansa da Turkiye’ de-cinsiyete gore siyasal yonelimlere baktiZimizda, kadinlarin daha gok merkezde yer alan partileri tercih etme egiliminde olduklari séylenmelidir. Kadin segmenin ideolojik tercihte bulunma ve radikal partilere oy verme diizeyi nispeten diistk seyretmektedir. Bu, etkili kampanyalar ile kadin segmenin merkez partilere gekilebilecegi anlamina gelir. Yas gruplarina gire siyasal yénelimler, dénemsel farkliiklar gésterdigi icin bu konuda mutlak tesbitlerde bulunmak giictiir. Genelleme olanagy yiiksek olmamakla birlikte, Tiirkiye’de yaslilar MHP’yi degil, FP ve CHP’yi, ANAP’tan cok DYP’yi tercih etme egilimindedirler. Genglerin tercihleri de daha cok MHP, ANAP, RP ve DSP arasinda dagilmaktadir. Gelir diizeyi ile siyasal yénelimler arasinda net bir iliski_ bulunmamaktadr. Ancak gelir duzeyi yukseldikge merkez parilere yonelme e@iliminin art soylenebilir, Pea Meslek kriteri ile siyasal yonelimler arasinda bir iliski bulunmamaktadir. Ornegin, CHP, DSP gibi sosyal demokrat partilerin tabaninda isciler anlamli bir yekdn tutmamaktadir, <2) 875 oahu DYP ve ANAP gibi partiler tml: muhafazakar secmen kitlesine sahiptir. Buradan oldukga dnemli bir sonug gikmaktadir. Tiirkiye’de partilerin siyasi yelpazede konuslandiklan dilimler, ekonomik kaynaklarin paylagimi sorunsalt Gercevesinde dizayn edilmemektedir. Partilerin pozisyonlarinda ve secmen tercihlerinde biiyiik dlgiide gagdaslik ve muhafazakarlik gibi gliler (bunlarTURKIYE'DE SIYASAL YAPI ve SIYASAL KULTUR siyasetten baimsiz olarak tiretilmis yapay kimlikler mi?)belirleyici olmaktadir. Siyasal Killtiir a Turkiye’de "devlet", "TC vatandagi olmak", yatandaghk', "ordu", “askerlik" “vergi" gibi hukuki ve siyasal nitelikli kavramlar, gergek siyasal ya da hukuki anlamlarmdan farkli olarak algilanmakta, bu kavramlara subjektif anlamlar viklenmekte ve siyasi Kanaatler bu kavramsal, anlamsal Karena iginde tegekkill etmektedir. NOM It Tuirkiye’de iki farkli deviet antayisi bulunmaktadir: + ' 1. Siyasal anlamda devlet anlayisi (idari devlet) 2. Kulturel ve ideolojik bir deviet anlayis, Vatandas, siyasal anlamdaki devletin (idari devlet) kargisinda yer almakta, ona karsi kugku ve giivensizlik beslemektedir. Kiltirel ve ideolojik devlet anlayigi ise en Onemli "Kutsal"lardan biridir. Baba, hakim deviet anlayisina igaret eder. Bu bakimdan Turkiye’de Dogu toplumlanina 6zgii bir gelenek olan ve Osmanl’dan miras Kalan geleneksel devlet ve "itaat" anlayigt korunmaktadir. Bu oldukga karmagik bir durumdur. Toplumun "kutsal" veya "devleti" ne ile ‘Szdeslestirdigi sorunu ortaya gikmaktadsr. Toplumun givensizlik duydugu devlet, isleyen, galigan bir devlet olduguna gore bu devlete yénelik rahatsizik ve guvensizligin igleteniere yonelik bir guvensizlik anlamina geldigi sdylenebilir. Bu noktada siyaset- deviet ozdeslestirilmektedir. Ozellikle orduya ve polise atfedilen Gnem, Kutsal devlet anlayis1 cergevesinde degerlendirilmelidir. Devlet kavramlan ve devlet kutsallani (ordu, devlet baba) ile ilgili olumlu dusiinceler bildiren vatandaslar, konu kendi yuktimliiliklerinin yerine getirilmesi oldugunda (askerlik yapma gibi) kolayci bir yaklasim bigimini sergilemektedirler. Turkiye’ de bireysellesme alaninda ciddi soruntar yaganmaktadir. Milli- manevi kollektif deXerlere duyarlilik, bireysel degerlere duyarhihktan daha yogundur. Bireysel tavir alma yeterince geligmemistir. Mutlak, yiiceltilmis, askin hedeflere yonelmek, giindelik, bireysel, maddi hata reel hedeflerden daha Onemlidir. Hala semboller ve askin degerler gergekligin uzerindedir. Bu, deviet ve vatandaglik kavramiarinin aslindan farkts olarak algifanmasinin hem nedeni hem de sonucudur. Gurur duyulan deviet, siyasal anlamuyla devlet degil, klltiirel ve ideolojik igerigi ile deviettir. GU. LIBR 1/99 = x18 KEMAL GORMEZ, Yani, kavramsal olan devletle gurur duyulmakta, kurumsal olan devletten sikayet edilmektedit. Bu sikayetin bir demokratik miicadele potansiyeli tagidigi ise kuskuludur. Kisaca toplumun hemen her kesiminde (bunun yasla, eBitimle vb. ilgisi yoktur) "kutsal devlet" antayisi hakimdir. Vatandagin bir yandan devleti kutsarken diger yandan ondan sikayet etmesi, ne bu kutsamanin ne de bu sikayetin caidas vatandashk kavraminin bir tezahiiril ve demokratik kilturiin bir geregi olarak anlamli bir siyasal ve hukuksal tutumu yansitmiyor olmast, Turkiye’de demokrasi kulturiintin Gnemili bir celiskisidir. Turkiye’ de ideolojik saflasmalar yapaydir. Zihni temelleri tam oturmamusur, Tlirkiye’de hemen her Kesimden vatandas din konusunda oldukga hassastr. inang noktasinda israr, ibadet noktasinda toleranslidir.