Professional Documents
Culture Documents
1. अङ्गुलिमािोसुत्तं
एिं मे सुिं –
एकं समयं भगिा साित्थियं लिहिलि जेििने अनािलपत्णिकसस आिामे। िेन खो पन समयेन िञ्नञो
पसेनलदसस कोसिसस लिलजिे चोिो अङ्गुलिमािो नाम होलि िुद्दो िोलहिपालण हिपहिे लनलिट्ठो
अदयापन्नो पाणभूिेस।ु िेन गामालप अगामा किा, लनगमालप अलनगमा किा, जनपदालप अजनपदा किा।
सो मनुससे िलिथिा अङ्गुिीनं मािं िािेलि।
िेन खो पन समयेन अञ्नञििसस लभक्खुनो कुत्च्छलिकािाबािो होलि। सो सके मुत्तकिीसे पलिपन्नो सेलि।
अि खो भगिा आयसमिा आन्देन पच्छासमणेन सेनासनचालिकं आलहणि्िो येन िसस लभक्खुनो
लिहािो िेनुपसङ्कलम। अद्दसा खो भगिा िं लभक्खुं सके मुत्तकिीसे पलिपन्नं सयमानं, लदसिान येन सो
लभक्खु िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा िं लभक्खुं एिदिोच -“तक िे, लभक्खु, आबािो”लि?
“कुत्च्छलिकािो मे, भगिा”लि। “अत्थि पन िे, लभक्खु, उपट्ठाको”लि? “नत्थि, भगिा”लि।
“लकसस िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि?
“अहं खो, भ्िे, लभक्खूनं अकािको; िेन मं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि। अि खो भगिा आयसम्िं आन्दं
आम्िेलस -“गच्छान्द, उदकं आहि, इमं लभक्खुं नहापेससालम”लि।
“एिं, भ्िे”लि खो आयसमा आन्दो भगििो पलिससुलणथिा उदकं आहलि। भगिा उदकं आलसत्ञ्नच।
आयसमा आन्दो पलििोलि। भगिा सीसिो अग्गहेलस। आयसमा आन्दो पादिो उच्चािेथिा मञ्नचके
लनपािेस।ुं अि खो भगिा एित्सम लनदाने एित्सम पकिणे लभक्खुसङ्घं सलन्नपािापेथिा लभक्खू पलिपुत्च्छ
“अत्थि, लभक्खिे, अमुकत्सम लिहािे लभक्खु लगिानो”लि? “अत्थि, भगिा”लि।
“तक िसस, लभक्खिे, लभक्खुनो आबािो”लि? “िसस, भ्िे, आयसमिो कुत्च्छलिकािाबािो”लि।
“अत्थि पन, लभक्खिे, िसस लभक्खुनो उपट्ठाको”लि? “नत्थि, भगिा”लि।
“लकसस िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि?
“एसो, भ्िे, लभक्खु लभक्खूनं अकािको; िेन िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि।
“नत्थि िो, लभक्खिे, मािा, नत्थि लपिा, ये िो उपट्ठहेय्युं। िुपहे चे, लभक्खिे, अञ्नञमञ्नञं न उपट्ठलहससि,
अि को चिलह उपट्ठलहससलि? यो, लभक्खिे, मं उपट्ठहेय्य सो लगिानं उपट्ठहेय्य।
(लिनयलपिक - महािग्गपालि - चीििक्ख्दको – लगिानिथिुकिा)
2. पठमनानालित्थियसुत्तं
एिं मे सुिं -
एकं समयं भगिा साित्थियं लिहिलि जेििने अनािलपत्णिकसस आिामे। िेन खो पन समयेन सपबहु िा
नानालित्थियसमणब्राह्मणपलिब्बाजका साित्थियं पलििसत््ि नानालदलट्ठका नानाखत््िका नानारुलचका
नानालदलट्ठलनससयलनत्ससिा। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“सससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“असससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अ्ििा िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अन्ििा िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“िं जीिं िं सिीिं, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अञ्नञं जीिं अञ्नञं सिीिं, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो
एिंलदलट्ठनो -
“न होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो
एिंलदलट्ठनो -
“होलि च न च होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा
एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो - “नेि होलि न न होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि।
िे भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
“एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो”लि।
अि खो सपबहु िा लभक्खू पुब्बणहसमयं लनिासेथिा पत्तचीििमादाय साित्थि लपणिाय पालितससु।
साित्थियं लपणिाय चलिथिा पच्छाभत्तं लपणिपािपलिक्क्िा येन भगिा िेनुपसङ्कतमसु; उपसङ्कलमथिा
भगि्िं अलभिादेथिा एकम्िं लनसीतदसु। एकम्िं लनलसन्ना खो िे लभक्खू भगि्िं एिदिोचुं -
“इि, भ्िे, सपबहु िा नानालित्थियसमणब्राह्मणपलिब्बाजका साित्थियं पलििसत््ि नानालदलट्ठका
नानाखत््िका नानारुलचका नानालदलट्ठलनससयलनत्ससिा।
“स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो ‘सससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ’त््ि
पे॰ िे भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो” लि।
“अञ्नञलित्थिया, लभक्खिे, पलिब्बाजका अ्िा अचक्खुका; अथिं न जानत््ि, अनथिं न जानत््ि, िपमं न
जानत््ि, अिपमं न जानत््ि। िे अथिं अजान्िा अनथिं अजान्िा िपमं अजान्िा अिपमं अजान्िा
भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो”लि।
“भूिपुब्बं, लभक्खिे, इलमससायेि साित्थिया अञ्नञििो िाजा अहोलस। अि खो, लभक्खिे, सो िाजा
अञ्नञििं पुलिसं आम्िेलस ‘एलह थिं, अपभो पुलिस, याििका साित्थिया जच्च्िा िे सब्बे एकज्िं
सलन्नपािेही”लि।
एिं, देिा’लि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो िसस िञ्नञो पलिससुथिा याििका साित्थिया जच्च्िा िे सब्बे
गहेथिा येन सो िाजा िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा िं िाजानं एिदिोच -
सलन्नपालििा खो िे, देि, याििका साित्थिया जच्च्िा”लि। ‘िेन लह, भणे, जच्च्िानं हत्थि दससेही"लि।
एिं, देिा’लि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो िसस िञ्नञो पलिससुथिा जच्च्िानं हत्थि दससेलस।
“एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सीसं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस कणणं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस द्िं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सोणिं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस कायं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस पादं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सत्थि दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस नङ्गुट्ठं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस िािति दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि।
“अि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो जच्च्िानं हत्थि दससेथिा येन सो िाजा िेनप
ु सङ्कलम; उपसङ्कलमथिा
िं िाजानं एिदिोच‘लदट्ठो खो िेलह, देि, जच्च्िेलह हथिी; यसस दालन कािं मञ्नञसी’लि।
“अि खो, लभक्खिे, सो िाजा येन िे जच्च्िा िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा िे जच्च्िे एिदिोच -
लदट्ठो िो, जच्च्िा, हथिी”लि?‘एिं, देि, लदट्ठो नो हथिी”लि। ‘ िदेि, जच्च्िा, कीलदसो हथिी’लि?
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सीसं लदट्ठं अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप कुपभो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस कणणो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप सुप्पो’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस द्िो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप खीिो’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सोणिो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप नङ्गिीसा’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस कायो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप कोट्ठो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस पादो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप िूणो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सत्थि लदट्ठो होलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप उदुक्खिो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस नङ्गुट्ठं लदट्ठं अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप मुसिो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस िािलि लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप सपमज्जनी”लि।
“िे ‘एलदसो हथिी, नेलदसो हथिी; नेलदसो हथिी, एलदसो हथिी”लि अञ्नञमञ्नञं मुट्ठीलह संसत्ु पभसु । िेन च
पन, लभक्खिे, सो िाजा अत्तमनो अहोलस।
“एिमेि खो, लभक्खिे, अञ्नञलित्थिया पलिब्बाजका अ्िा अचक्खुका। िे अथिं न जानत््ि अनथिं न
जानत््ि, िपमं न जानत््ि अिपमं न जानत््ि। िे अथिं अजान्िा अनथिं अजान्िा, िपमं अजान्िा
अिपमं अजान्िा भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो’”लि।
अि खो भगिा एिमथिं लिलदथिा िायं िेिायं इमं उदानं उदानेलस -
“इमेसु लकि सज्जत््ि, एके समणब्राह्मणा।
लिग्गय्ह नं लििदत््ि, जना एकङ्गदत्ससनो”लि॥
(सुत्त लपिक - खुद्दक लनकाय - उदानपालि - जच्च्ििग्गो - पठमनानालित्थियसुत्त)ं
3. सेलट्ठभलियािथिु
िेन खो पन समयेन साकेिे सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससको सीसाबािो होलि। बहू मह्िा मह्िा
लदसापामोक्खा िेज्जा आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस।ु अि खो जीिको
कोमािभच्चो साकेिं पलिलसथिा मनुससे पुत्च्छ -“को, भणे, लगिानो, कं लिलकच्छामी”लि?
“एलिससा, आचलिय, सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससको सीसाबािो; गच्छ, आचलिय, सेलट्ठभलियं
लिलकच्छाही”लि। अि खो जीिको कोमािभच्चो येन सेलट्ठसस गहपलिसस लनिेसनं िेनुपसङ्कलम;
उपसङ्कलमथिा दोिालिकं आणापेलस - “गच्छ, भणे दोिालिक, सेलट्ठभलियाय पािद - िेज्जो, अय्ये,
आगिो, सो िं दट्ठुकामो”लि।
“एिं, आचलिया”लि खो सो दोिालिको जीिकसस कोमािभच्चसस पलिससुथिा येन सेलट्ठभलिया
िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -“िेज्जो, अय्ये, आगिो; सो िं दट्ठुकामो”लि।
“कीलदसो, भणे दोिालिक, िेज्जो”लि?“दहिको, अय्ये”लि।
“अिं, भणे दोिालिक, तक मे दहिको िेज्जो कलिससलि? बहू मह्िा मह्िा लदसापामोक्खा िेज्जा
आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस”
ू लि। अि खो सो दोिालिको येन जीिको
कोमािभच्चो िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच “सेलट्ठभलिया, आचलिय,
एिमाह - अिं, भणे दोिालिक, तक मे दहिको िेज्जो कलिससलि? बहू मह्िा मह्िा
लदसापामोक्खा िेज्जा आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस”
ू लि।
“गच्छ, भणे दोिालिक, सेलट्ठभलियाय पािद‘िेज्जो, अय्ये, एिमाह - मा लकि, अय्ये, पुिे लकत्ञ्नच
अदालस। यदा अिोगा अहोलस िदा यं इच्छे य्यालस िं ददेय्यालस”लि।
“एिं, आचलिया”लि खो सो दोिालिको जीिकसस कोमािभच्चसस पलिससुथिा येन सेलट्ठभलिया
िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -
“िेज्जो, अय्ये, एिमाह - मा लकि, अय्ये, पुिे लकत्ञ्नच अदालस। यदा अिोगा अहोलस िदा यं
इच्छे य्यालस िं दज्जेय्यासी’”लि।“िेन लह, भणे दोिालिक, िेज्जो आगच्छिू”लि।
“एिं, अय्ये”लि खो सो दोिालिको सेलट्ठभलियाय पलिससुथिा येन जीिको कोमािभच्चो िेनुपसङ्कलम,
उपसङ्कलमथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच -“सेलट्ठभलिया िं, आचलिय, पक्कोसिी”लि।
अि खो जीिको कोमािभच्चो येन सेलट्ठभलिया िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियाय लिकािं
सल्लक्खेथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -“पसिेन, अय्ये, सत्प्पना अथिो”लि। अि खो सेलट्ठभलिया
जीिकसस कोमािभच्चसस पसिं सत्प्प दापेलस। अि खो जीिको कोमािभच्चो िं पसिं सत्प्प
नानाभेसज्जेलह लनप्पलचथिा सेलट्ठभलियं मञ्नचके उत्तानं लनपािेथिा नथिुिो अदालस। अि खो िं सत्प्प नथिु
िो लदन्नं मुखिो उग्गत्ञ्नछ। अि खो सेलट्ठभलिया पलिग्गहे लनट्ठुलभथिा दातस आणापेलस “ह्द, जे, इमं सत्प्प
लपचुना गणहाही”लि। अि खो जीिकसस कोमािभच्चसस एिदहोलस -
“अच्छलियं याि िूखायं घिणी, यत्र लह नाम इमं छड्डनीयिपमं सत्प्प लपचुना गाहापेससलि। बहु कालन च मे
महग्घालन भेसज्जालन उपगिालन। लकत्पप मायं लकत्ञ्नच देय्यिपमं दससिी”लि। अि खो सेलट्ठभलिया
जीिकसस कोमािभच्चसस लिकािं सल्लक्खेथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच -
“लकसस थिं, आचलिय, लिमनोसी”लि? इि मे एिदहोलस -
“अच्छलियं याि िूखायं ििणी, यत्र लह नाम इमं छड्डनीयिपमं सत्प्प लपचुना गाहापेससलि। बहु कालन च मे
महग्घालन सज्जालन उपगिालन। लकत्पप मायं लकत्ञ्नच देय्यिपमं दससिी”लि।
“मयं खो, आचलिय, अगालिका नाम उपजानामेिसस संयमसस। ििएिं सत्प्प दासानं िा कपमकिानं िा
पादब्भञ्नजनं िा पदीपकिणे िा आलसत्तं। मा खो थिं, आचलिय, लिमनो अहोलस। न िे देय्यिपमो
हालयससिी”लि। अि खो जीिको कोमािभच्चो सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससकं सीसाबािं एकेनेि नथिुकपमेन
अपकलि।
अि खो सेलट्ठभलिया अिोगा समाना जीिकसस कोमािभच्चसस चत्तालि सहससालन पादालस।
पुत्तो - मािा मे अिोगा लठिा”लि चत्तालि सहससालन पादालस।
सुलणसा - सससु मे अिोगा लठिालि चत्तालि सहससालन पादालस।
सेलट्ठ गहपलि - भलिया मे अिोगा लठिालि चत्तालि सहससालन पादालस दासञ्नच दालसञ्नच अससििञ्नच।
अि खो जीिको कोमािभच्चो िालन सोळससहससालन आदाय दासञ्नच दालसञ्नच अससििञ्नच येन
िाजगहं िेन पक्कालम। अनुपब्ु बेन येन िाजगहं येन अभयो िाजकुमािो िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा
अभयं िाजकुमािं एिदिोच -
“इदं मे, देि, पठमकपमं सोळससहससालन दासो च दासी च अससििो च। पलिग्गणहािु मे देिो
पोसािलनक”त््ि।“अिं, भणे जीिक; िुय्हमेि होिु। अपहाकं येि अ्िेपि
ु े लनिेसनं मापेही”लि।
“एिं, देिा”लि खो जीिको कोमािभच्चो अभयसस िाजकुमािसस पलिससुथिा अभयसस िाजकुमािसस
अ्िेपि
ु े लनिेसनं मापेलस।
(लिनयलपिक - महािग्गपालि - चीििक्ख्दको - सेलट्ठभलियािथिु)
5. मेत्ताभािनासुत्तं
यिा जच्च्िो च लपठसत्प्प च लदसा पक्कलमिुकामा अससु I जच्च्िो लपठसत्प्प एिमाह - 'अहं खो, भणे,
सक्कोलम पादेलह पादकिणीयं कािु,ं नत्थि च मे चक्खूलन येलह समलिसम पससेय्यं'लि I
लपठसत्प्प' लप जच्च्िो एिमाह - 'अहं खो, भणे, सक्कोलम चक्खुना चक्खुकिणीयं कािुं, नत्थि च मे
पादालन येलह अलभक्कमेय्यं िा पलिक्कमेय्यं िा'लि I
सो िुट्ठहट्ठो जच्च्िो लपठसत्प्प अंसकुिं आिोपेलस I लपठसत्प्प जच्च्िसस अंसकुिे लनलसलदथिा एिमाह -
िामं मुञ्नच दत्क्खणं, गणह, दत्क्खणं मुञ्नच िामं गणहा'लि I
पिपच्चयिो च जायिे
पिआिपमणिो समुट्ठीिा I
आिपमणपच्चयेलह च
पििपमेलह लच मे पभािलि II २ II
1. पब्बज्जासुत्तं