You are on page 1of 23

पालि पठमक लिलि

Basic Course in Pali

(A) PROSE - गज्जलिभागो गुण ५०


1. अङ्गुलिमािोसुत्तं
२. लगिानलभक्खु
३. पठमनानालित्थियसुत्तं
४. सेट्ठीभलियािथिु
५. मेत्ताभािनासुत्तं
६. अञ्न्ञोञ्न्ञलनत्ससिं नामरूपं
७. पञ्न्ञािक्खणं

(B) POETRY - पज्जलिभागो गुण ५०


१. पब्बज्जासुत्तं
२. अनोपमा िेिी
३. पुत्णणका िेिी
४. सुलनिो िेिो
५. यमकिग्गो

(C) GRAMMAR – व्याकिण गुण ५०


पालि भाषा प्रिेश १ िे १० पाठ
(िेखक - पं नािायण िासुदेि िुंगाि)
अंिगगि - १. दहा गण - िािु प्रथयय
२. लिभत्क्ि प्रथयय
३. ििगमानकाळ, भूिकाळ, भलिष्यकाळ
४. अज्ञािग, लिध्यिग, संकेिािग
५. उपसगग
६. लिशेषण
गुण २५
(D) ORAL EXAM
(A) PROSE - गज्जलिभागो

1. अङ्गुलिमािोसुत्तं

एिं मे सुिं –
एकं समयं भगिा साित्थियं लिहिलि जेििने अनािलपत्णिकसस आिामे। िेन खो पन समयेन िञ्नञो
पसेनलदसस कोसिसस लिलजिे चोिो अङ्गुलिमािो नाम होलि िुद्दो िोलहिपालण हिपहिे लनलिट्ठो
अदयापन्नो पाणभूिेस।ु िेन गामालप अगामा किा, लनगमालप अलनगमा किा, जनपदालप अजनपदा किा।
सो मनुससे िलिथिा अङ्गुिीनं मािं िािेलि।

अि खो भगिा पुब्बणहसमयं लनिासेथिा पत्तचीििमादाय साित्थि लपणिाय पालिलस। साित्थियं लपणिाय


चलिथिा पच्छाभत्तं लपणिपािपलिक्क्िो सेनासनं संसामेथिा पत्तचीििमादाय येन चोिो अङ्गुलिमािो
िेनद्धानमग्गं पलिपत्ज्ज। अद्दसासुं खो गोपािका पसुपािका कससका पिालिनो भगि्िं येन चोिो
अङ्गुलिमािो िेनद्धानमग्गपलिपन्नं। लदसिान भगि्िं एिदिोचुं –
“मा, समण, एिं मग्गं पलिपत्ज्ज। एित्सम, समण, मग्गे चोिो अङ्गुलिमािो नाम िुद्दो िोलहिपालण
हिपहिे लनलिट्ठो अदयापन्नो पाणभूिेस।ु िेन गामालप अगामा किा, लनगमालप अलनगमा किा, जनपदालप
अजनपदा किा। सो मनुससे िलिथिा िलिथिा अङ्गुिीनं मािं िािेलि। एित्ञ्नह, समण, मग्गं दसलप पुलिसा
िीसत्पप पुलिसा तिसत्पप पुलिसा चत्तािीसत्पप पुलिसा पञ्नञासत्पप पुलिसा सङ्कलिथिा सङ्कलिथिा
पलिपज्जत््ि। िेलप चोिसस अङ्गुलिमािसस हथिथिं गच्छ्िी”लि। एिं िुत्त,े भगिा िुणहीभूिो अगमालस।
अद्दसा खो चोिो अङ्गुलिमािो भगि्िं दूििोि आगच्छ्िं। लदसिानसस एिदहोलस –
“अच्छलियं िि, भो, अब्भुिं िि, भो! इमत्ञ्नह मग्गं दसलप पुलिसा िीसत्पप पुलिसा तिसत्पप पुलिसा
चत्तािीसत्पप पुलिसा पञ्नञासत्पप पुलिसा सङ्कलिथिा सङ्कलिथिा पलिपज्जत््ि। िेलप मम हथिथिं
गच्छत््ि। अि च पनायं समणो एको अदुलियो पसय्ह मञ्नञे आगच्छलि। यंनूनाहं इमं समणं जीलििा
िोिोपेय्य”त््ि। अि खो चोिो अङ्गुलिमािो अलसचपमं गहेथिा िनुकिापं सन्नत्य्हथिा भगि्िं लपलट्ठिो
लपलट्ठिो अनुबत््ि। अि खो भगिा ििारूपं इद्धालभसङ्खािं अलभसङ्खालस यिा चोिो अङ्गुलिमािो
भगि्िं पकलिया गच्छ्िं सब्बिामेन गच्छ्िो न सक्कोलि सपपापुलणिुं।

अि खो चोिसस अङ्गुलिमािसस एिदहोलस


“अच्छलियं िि, भो, अब्भुिं िि, भो! अहं लह पुब्बे हत्थित्पप िाि्िं अनुपलिथिा गणहालम, अससत्पप िाि्िं
अनुपलिथिा गणहालम, िित्पप िाि्िं अनुपलिथिा गणहालम, लमगत्पप िाि्िं अनुपलिथिा गणहालम; अि च
पनाहं इमं समणं पकलिया गच्छ्िं सब्बिामेन गच्छ्िो न सक्कोलम सपपापुलणिु”
ं लि!
लठिोि भगि्िं एिदिोच “लिट्ठ, लिट्ठ, समणा”लि। “लठिो अहं, अङ्गुलिमाि, थिञ्नच लिट्ठा”लि।
अि खो चोिसस अङ्गुलिमािसस एिदहोलस “इमे खो समणा सक्यपुलत्तया सच्चिालदनो सच्चपलिञ्नञा।
अि पनायं समणो गच्छं येिाह लठिो अहं, अङ्गुलिमाि, थिञ्नच लिट्ठा’लि। यंनूनाहं इमं समणं
पुच्छे य्य”लि ।
(सुत्तलपिक - मत्ज्िम लनकाय - मत्ज्िमपणणासपालि - िाजिग्गो – अङ्गुलिमािसुत्त)ं
१. लगिानिथिुकिा

िेन खो पन समयेन अञ्नञििसस लभक्खुनो कुत्च्छलिकािाबािो होलि। सो सके मुत्तकिीसे पलिपन्नो सेलि।
अि खो भगिा आयसमिा आन्देन पच्छासमणेन सेनासनचालिकं आलहणि्िो येन िसस लभक्खुनो
लिहािो िेनुपसङ्कलम। अद्दसा खो भगिा िं लभक्खुं सके मुत्तकिीसे पलिपन्नं सयमानं, लदसिान येन सो
लभक्खु िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा िं लभक्खुं एिदिोच -“तक िे, लभक्खु, आबािो”लि?
“कुत्च्छलिकािो मे, भगिा”लि। “अत्थि पन िे, लभक्खु, उपट्ठाको”लि? “नत्थि, भगिा”लि।
“लकसस िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि?
“अहं खो, भ्िे, लभक्खूनं अकािको; िेन मं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि। अि खो भगिा आयसम्िं आन्दं
आम्िेलस -“गच्छान्द, उदकं आहि, इमं लभक्खुं नहापेससालम”लि।
“एिं, भ्िे”लि खो आयसमा आन्दो भगििो पलिससुलणथिा उदकं आहलि। भगिा उदकं आलसत्ञ्नच।
आयसमा आन्दो पलििोलि। भगिा सीसिो अग्गहेलस। आयसमा आन्दो पादिो उच्चािेथिा मञ्नचके
लनपािेस।ुं अि खो भगिा एित्सम लनदाने एित्सम पकिणे लभक्खुसङ्घं सलन्नपािापेथिा लभक्खू पलिपुत्च्छ
“अत्थि, लभक्खिे, अमुकत्सम लिहािे लभक्खु लगिानो”लि? “अत्थि, भगिा”लि।
“तक िसस, लभक्खिे, लभक्खुनो आबािो”लि? “िसस, भ्िे, आयसमिो कुत्च्छलिकािाबािो”लि।
“अत्थि पन, लभक्खिे, िसस लभक्खुनो उपट्ठाको”लि? “नत्थि, भगिा”लि।
“लकसस िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि?
“एसो, भ्िे, लभक्खु लभक्खूनं अकािको; िेन िं लभक्खू न उपट्ठे ्िी”लि।
“नत्थि िो, लभक्खिे, मािा, नत्थि लपिा, ये िो उपट्ठहेय्युं। िुपहे चे, लभक्खिे, अञ्नञमञ्नञं न उपट्ठलहससि,
अि को चिलह उपट्ठलहससलि? यो, लभक्खिे, मं उपट्ठहेय्य सो लगिानं उपट्ठहेय्य।
(लिनयलपिक - महािग्गपालि - चीििक्ख्दको – लगिानिथिुकिा)
2. पठमनानालित्थियसुत्तं

एिं मे सुिं -
एकं समयं भगिा साित्थियं लिहिलि जेििने अनािलपत्णिकसस आिामे। िेन खो पन समयेन सपबहु िा
नानालित्थियसमणब्राह्मणपलिब्बाजका साित्थियं पलििसत््ि नानालदलट्ठका नानाखत््िका नानारुलचका
नानालदलट्ठलनससयलनत्ससिा। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“सससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“असससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अ्ििा िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अन्ििा िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“िं जीिं िं सिीिं, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“अञ्नञं जीिं अञ्नञं सिीिं, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो -
“होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो
एिंलदलट्ठनो -
“न होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो
एिंलदलट्ठनो -
“होलि च न च होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि। सत््ि पनेके समणब्राह्मणा
एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो - “नेि होलि न न होलि ििागिो पिं मिणा, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ”त््ि।
िे भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
“एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो”लि।
अि खो सपबहु िा लभक्खू पुब्बणहसमयं लनिासेथिा पत्तचीििमादाय साित्थि लपणिाय पालितससु।
साित्थियं लपणिाय चलिथिा पच्छाभत्तं लपणिपािपलिक्क्िा येन भगिा िेनुपसङ्कतमसु; उपसङ्कलमथिा
भगि्िं अलभिादेथिा एकम्िं लनसीतदसु। एकम्िं लनलसन्ना खो िे लभक्खू भगि्िं एिदिोचुं -
“इि, भ्िे, सपबहु िा नानालित्थियसमणब्राह्मणपलिब्बाजका साित्थियं पलििसत््ि नानालदलट्ठका
नानाखत््िका नानारुलचका नानालदलट्ठलनससयलनत्ससिा।
“स्िेके समणब्राह्मणा एिंिालदनो एिंलदलट्ठनो ‘सससिो िोको, इदमेि सच्चं मोघमञ्नञ’त््ि
पे॰ िे भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो” लि।
“अञ्नञलित्थिया, लभक्खिे, पलिब्बाजका अ्िा अचक्खुका; अथिं न जानत््ि, अनथिं न जानत््ि, िपमं न
जानत््ि, अिपमं न जानत््ि। िे अथिं अजान्िा अनथिं अजान्िा िपमं अजान्िा अिपमं अजान्िा
भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो”लि।
“भूिपुब्बं, लभक्खिे, इलमससायेि साित्थिया अञ्नञििो िाजा अहोलस। अि खो, लभक्खिे, सो िाजा
अञ्नञििं पुलिसं आम्िेलस ‘एलह थिं, अपभो पुलिस, याििका साित्थिया जच्च्िा िे सब्बे एकज्िं
सलन्नपािेही”लि।
एिं, देिा’लि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो िसस िञ्नञो पलिससुथिा याििका साित्थिया जच्च्िा िे सब्बे
गहेथिा येन सो िाजा िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा िं िाजानं एिदिोच -
सलन्नपालििा खो िे, देि, याििका साित्थिया जच्च्िा”लि। ‘िेन लह, भणे, जच्च्िानं हत्थि दससेही"लि।
एिं, देिा’लि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो िसस िञ्नञो पलिससुथिा जच्च्िानं हत्थि दससेलस।
“एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सीसं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस कणणं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस द्िं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सोणिं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस कायं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस पादं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस सत्थि दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस नङ्गुट्ठं दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि। एकच्चानं जच्च्िानं हत्थिसस िािति दससेलस -
एलदसो, जच्च्िा, हथिी”लि।
“अि खो, लभक्खिे, सो पुलिसो जच्च्िानं हत्थि दससेथिा येन सो िाजा िेनप
ु सङ्कलम; उपसङ्कलमथिा
िं िाजानं एिदिोच‘लदट्ठो खो िेलह, देि, जच्च्िेलह हथिी; यसस दालन कािं मञ्नञसी’लि।
“अि खो, लभक्खिे, सो िाजा येन िे जच्च्िा िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा िे जच्च्िे एिदिोच -
लदट्ठो िो, जच्च्िा, हथिी”लि?‘एिं, देि, लदट्ठो नो हथिी”लि। ‘ िदेि, जच्च्िा, कीलदसो हथिी’लि?
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सीसं लदट्ठं अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप कुपभो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस कणणो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप सुप्पो’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस द्िो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप खीिो’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सोणिो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप नङ्गिीसा’लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस कायो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप कोट्ठो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस पादो लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप िूणो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस सत्थि लदट्ठो होलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप उदुक्खिो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस नङ्गुट्ठं लदट्ठं अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप मुसिो”लि।
“येलह, लभक्खिे, जच्च्िेलह हत्थिसस िािलि लदट्ठो अहोलस, िे एिमाहंसु -
एलदसो, देि, हथिी सेय्यिालप सपमज्जनी”लि।
“िे ‘एलदसो हथिी, नेलदसो हथिी; नेलदसो हथिी, एलदसो हथिी”लि अञ्नञमञ्नञं मुट्ठीलह संसत्ु पभसु । िेन च
पन, लभक्खिे, सो िाजा अत्तमनो अहोलस।
“एिमेि खो, लभक्खिे, अञ्नञलित्थिया पलिब्बाजका अ्िा अचक्खुका। िे अथिं न जानत््ि अनथिं न
जानत््ि, िपमं न जानत््ि अिपमं न जानत््ि। िे अथिं अजान्िा अनथिं अजान्िा, िपमं अजान्िा
अिपमं अजान्िा भणिनजािा किहजािा लििादापन्ना अञ्नञमञ्नञं मुखसत्तीलह लििुद्िा लिहित््ि -
एलदसो िपमो, नेलदसो िपमो; नेलदसो िपमो, एलदसो िपमो’”लि।
अि खो भगिा एिमथिं लिलदथिा िायं िेिायं इमं उदानं उदानेलस -
“इमेसु लकि सज्जत््ि, एके समणब्राह्मणा।
लिग्गय्ह नं लििदत््ि, जना एकङ्गदत्ससनो”लि॥
(सुत्त लपिक - खुद्दक लनकाय - उदानपालि - जच्च्ििग्गो - पठमनानालित्थियसुत्त)ं
3. सेलट्ठभलियािथिु

िेन खो पन समयेन साकेिे सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससको सीसाबािो होलि। बहू मह्िा मह्िा
लदसापामोक्खा िेज्जा आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस।ु अि खो जीिको
कोमािभच्चो साकेिं पलिलसथिा मनुससे पुत्च्छ -“को, भणे, लगिानो, कं लिलकच्छामी”लि?
“एलिससा, आचलिय, सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससको सीसाबािो; गच्छ, आचलिय, सेलट्ठभलियं
लिलकच्छाही”लि। अि खो जीिको कोमािभच्चो येन सेलट्ठसस गहपलिसस लनिेसनं िेनुपसङ्कलम;
उपसङ्कलमथिा दोिालिकं आणापेलस - “गच्छ, भणे दोिालिक, सेलट्ठभलियाय पािद - िेज्जो, अय्ये,
आगिो, सो िं दट्ठुकामो”लि।
“एिं, आचलिया”लि खो सो दोिालिको जीिकसस कोमािभच्चसस पलिससुथिा येन सेलट्ठभलिया
िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -“िेज्जो, अय्ये, आगिो; सो िं दट्ठुकामो”लि।
“कीलदसो, भणे दोिालिक, िेज्जो”लि?“दहिको, अय्ये”लि।
“अिं, भणे दोिालिक, तक मे दहिको िेज्जो कलिससलि? बहू मह्िा मह्िा लदसापामोक्खा िेज्जा
आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस”
ू लि। अि खो सो दोिालिको येन जीिको
कोमािभच्चो िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच “सेलट्ठभलिया, आचलिय,
एिमाह - अिं, भणे दोिालिक, तक मे दहिको िेज्जो कलिससलि? बहू मह्िा मह्िा
लदसापामोक्खा िेज्जा आग्थिा नासत्क्खसु अिोगं कािुं। बहुं लहिञ्नञं आदाय अगमंस”
ू लि।
“गच्छ, भणे दोिालिक, सेलट्ठभलियाय पािद‘िेज्जो, अय्ये, एिमाह - मा लकि, अय्ये, पुिे लकत्ञ्नच
अदालस। यदा अिोगा अहोलस िदा यं इच्छे य्यालस िं ददेय्यालस”लि।
“एिं, आचलिया”लि खो सो दोिालिको जीिकसस कोमािभच्चसस पलिससुथिा येन सेलट्ठभलिया
िेनुपसङ्कलम; उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -
“िेज्जो, अय्ये, एिमाह - मा लकि, अय्ये, पुिे लकत्ञ्नच अदालस। यदा अिोगा अहोलस िदा यं
इच्छे य्यालस िं दज्जेय्यासी’”लि।“िेन लह, भणे दोिालिक, िेज्जो आगच्छिू”लि।
“एिं, अय्ये”लि खो सो दोिालिको सेलट्ठभलियाय पलिससुथिा येन जीिको कोमािभच्चो िेनुपसङ्कलम,
उपसङ्कलमथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच -“सेलट्ठभलिया िं, आचलिय, पक्कोसिी”लि।
अि खो जीिको कोमािभच्चो येन सेलट्ठभलिया िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा सेलट्ठभलियाय लिकािं
सल्लक्खेथिा सेलट्ठभलियं एिदिोच -“पसिेन, अय्ये, सत्प्पना अथिो”लि। अि खो सेलट्ठभलिया
जीिकसस कोमािभच्चसस पसिं सत्प्प दापेलस। अि खो जीिको कोमािभच्चो िं पसिं सत्प्प
नानाभेसज्जेलह लनप्पलचथिा सेलट्ठभलियं मञ्नचके उत्तानं लनपािेथिा नथिुिो अदालस। अि खो िं सत्प्प नथिु
िो लदन्नं मुखिो उग्गत्ञ्नछ। अि खो सेलट्ठभलिया पलिग्गहे लनट्ठुलभथिा दातस आणापेलस “ह्द, जे, इमं सत्प्प
लपचुना गणहाही”लि। अि खो जीिकसस कोमािभच्चसस एिदहोलस -
“अच्छलियं याि िूखायं घिणी, यत्र लह नाम इमं छड्डनीयिपमं सत्प्प लपचुना गाहापेससलि। बहु कालन च मे
महग्घालन भेसज्जालन उपगिालन। लकत्पप मायं लकत्ञ्नच देय्यिपमं दससिी”लि। अि खो सेलट्ठभलिया
जीिकसस कोमािभच्चसस लिकािं सल्लक्खेथिा जीिकं कोमािभच्चं एिदिोच -
“लकसस थिं, आचलिय, लिमनोसी”लि? इि मे एिदहोलस -
“अच्छलियं याि िूखायं ििणी, यत्र लह नाम इमं छड्डनीयिपमं सत्प्प लपचुना गाहापेससलि। बहु कालन च मे
महग्घालन सज्जालन उपगिालन। लकत्पप मायं लकत्ञ्नच देय्यिपमं दससिी”लि।
“मयं खो, आचलिय, अगालिका नाम उपजानामेिसस संयमसस। ििएिं सत्प्प दासानं िा कपमकिानं िा
पादब्भञ्नजनं िा पदीपकिणे िा आलसत्तं। मा खो थिं, आचलिय, लिमनो अहोलस। न िे देय्यिपमो
हालयससिी”लि। अि खो जीिको कोमािभच्चो सेलट्ठभलियाय सत्तित्ससकं सीसाबािं एकेनेि नथिुकपमेन
अपकलि।
अि खो सेलट्ठभलिया अिोगा समाना जीिकसस कोमािभच्चसस चत्तालि सहससालन पादालस।
पुत्तो - मािा मे अिोगा लठिा”लि चत्तालि सहससालन पादालस।
सुलणसा - सससु मे अिोगा लठिालि चत्तालि सहससालन पादालस।
सेलट्ठ गहपलि - भलिया मे अिोगा लठिालि चत्तालि सहससालन पादालस दासञ्नच दालसञ्नच अससििञ्नच।
अि खो जीिको कोमािभच्चो िालन सोळससहससालन आदाय दासञ्नच दालसञ्नच अससििञ्नच येन
िाजगहं िेन पक्कालम। अनुपब्ु बेन येन िाजगहं येन अभयो िाजकुमािो िेनुपसङ्कलम, उपसङ्कलमथिा
अभयं िाजकुमािं एिदिोच -
“इदं मे, देि, पठमकपमं सोळससहससालन दासो च दासी च अससििो च। पलिग्गणहािु मे देिो
पोसािलनक”त््ि।“अिं, भणे जीिक; िुय्हमेि होिु। अपहाकं येि अ्िेपि
ु े लनिेसनं मापेही”लि।
“एिं, देिा”लि खो जीिको कोमािभच्चो अभयसस िाजकुमािसस पलिससुथिा अभयसस िाजकुमािसस
अ्िेपि
ु े लनिेसनं मापेलस।
(लिनयलपिक - महािग्गपालि - चीििक्ख्दको - सेलट्ठभलियािथिु)
5. मेत्ताभािनासुत्तं

िुत्तं हेिं भगििा, िुत्तमिहिा”लि मे सुिं -


“यालन कालनलच, लभक्खिे, ओपलिकालन पुञ्नञलकलियिथिूलन सब्बालन िालन मेत्ताय चेिोलिमुलत्तया किं
नाग्घत््ि सोळतस। मेत्तायेि िालन चेिोलिमुलत्त अलिग्गहेथिा भासिे च िपिे च लििोचलि च।
“सेय्यिालप, लभक्खिे, या कालच िािकरूपानं पभा सब्बा िा चत््दया पभा सब्बा िा च्दपभाय किं
नाग्िात््ि सोळतस, च्दपभायेि िा अलिग्गहेथिा भासिे च िपिे च लििोचलि च; एिमेि खो,
लभक्खिे,यालन कालनलच ओपलिकालन पुञ्नञलकलियिथिूलन सब्बालन िालन मेत्ताय चेिोलिमुलत्तया किं
नाग्घत््ि सोळतस, मेत्तायेि िालन चेिोलिमुलत्त अलिग्गहेथिा भासिे च िपिे च लििोचलि च।
“सेय्यिालप, लभक्खिे, िससानं पत्च्छमे मासे सिदसमये लिसुद्धे लिगिििाहके देिे आलदच्चो नभं
अब्भुससक्कमानो सब्बं आकासगिं िमगिं अलभलिहच्च भासिे च िपिे च लििोचलि च; एिमेि खो,
लभक्खिे, यालन कालनलच ओपलिकालन पुञ्नञलकलियिथिूलन सब्बालन िालन मेत्ताय चेिोलिमुलत्तया किं
नाग्घत््िसोळतस, मेत्तायेि िालन चेिोलिमुलत्त अलिग्गहेथिा भासिे च िपिे च लििोचलि च।
“सेय्यिालप, लभक्खिे, िलत्तया पच्चूससमयं ओसलििािका भासिे च िपिे च लििोचलि च; एिमेि खो,
लभक्खिे, यालन कालनलच ओपलिकालन पुञ्नञलकलियिथिूलन सब्बालन िालन मेत्ताय चेिोलिमुलत्तया किं
नाग्घत््ि सोळतस, मेत्तायेि िालन चेिोलिमुलत्त अलिग्गहेथिा भासिे च िपिे च लििोचलि च। एिमथिं भगिा
अिोच। िथिेिं इलि िुच्चलि –

“यो च मेत्तं भाियलि, अप्पमाणं पलिससिो।


िनू * संयोजना होत््ि, पससिो उपलिक्खयं॥

“एकत्पप चे पाणमदुट्ठलचत्तो, मेत्तायलि कुसिो िेन होलि।


सब्बे च पाणे मनसानुकपपं, पहू िमलियो पकिोलि पुञ्नञं॥

“ये * सत्तसणिं पिति लिलजथिा, िालजसयो* यजमानानुपलियगा।


अससमेिं पुलिसमेिं, सपमापासं िाजपेय्यं लनिग्गळं ॥

“मेत्तसस लचत्तसस सुभालििसस, कित्पप िे नानुभित््ि सोळतस।


च्दप्पभा िािगणाि सब्बे॥

“यो न हत््ि न घािेलि, न लजनालि न जापये।


मेत्तस
ं ो सब्बभूिेस,ु िेिं िसस न केनची”लि॥

अयत्पप अथिो िुत्तो भगििा, इलि मे सुित््ि।


िससुद्दानं –
लचत्तं मेत्त*ं उभो अथिे, पुञ्नजं िेपल्ल
ु पब्बिं।
सपपजानमुसािादो, दानञ्नच मेत्तभािना ॥
सलत्तमालन च * सुत्तालन, पुलिमालन च िीसलि।
एकिपमेसु सुत्त्िा, सत्तिीसलिसङ्गहालि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - खुद्दकपाठपालि - इलििुत्तकपालि - एककलनपािो - मेत्ताभािनासुत्त)ं
6. अञ्न्ञोञ्न्ञलनत्ससिं नामरूपं

यिा जच्च्िो च लपठसत्प्प च लदसा पक्कलमिुकामा अससु I जच्च्िो लपठसत्प्प एिमाह - 'अहं खो, भणे,
सक्कोलम पादेलह पादकिणीयं कािु,ं नत्थि च मे चक्खूलन येलह समलिसम पससेय्यं'लि I

लपठसत्प्प' लप जच्च्िो एिमाह - 'अहं खो, भणे, सक्कोलम चक्खुना चक्खुकिणीयं कािुं, नत्थि च मे
पादालन येलह अलभक्कमेय्यं िा पलिक्कमेय्यं िा'लि I

सो िुट्ठहट्ठो जच्च्िो लपठसत्प्प अंसकुिं आिोपेलस I लपठसत्प्प जच्च्िसस अंसकुिे लनलसलदथिा एिमाह -
िामं मुञ्नच दत्क्खणं, गणह, दत्क्खणं मुञ्नच िामं गणहा'लि I

िथि जच्च्िो लप लनत्तेजो दुब्बिो, न सकेन िेजन


े सकेन बिेन गच्छलि; न च िेसं अञ्न्ञमञ्न्ञ लनसाय
गमनं नप्पित्तलि I एिमेि नाम लप लनत्तेज,ं न सकेन िेजन
े उप्पज्जालि, न िासु िासु लकलियासु पित्तलि,
न च िेसं अञ्न्ञमञ्न्ञ लनससाय उप्पलत्त िा पिलत्त िा न होलि I िेनेिं िुच्चलि -

'न सकेन बिेन जायिे


नोलप सकेन बिेन लिट्ठिे I
पििपमिसानुिलत्तनो जायिे
सङ्क्खिा अत्तदुब्बिा II १ II

पिपच्चयिो च जायिे
पिआिपमणिो समुट्ठीिा I
आिपमणपच्चयेलह च
पििपमेलह लच मे पभािलि II २ II

यिा च नािं लनससाय


मनुसस यत््ि अणणिे I
एिमेि रूपं लनससाय
नामकायो पित्तलि II ३ II
यिा मनुससे लनससाय
नािा गच्छलि अणणिे i
एिमेि नामं लनससाय
रुपकायो पित्तलि II ४ II

उभो लनससाय गच्छत््ि


मनुससा नािा च अणणिे I
एिं नामं च रूपं च
उभो अञ्न्ञोञ्न्ञलनत्ससिा'लि II ५ II
(लिसुलद्धमग्गो)
7. पञ्नञािक्खणपञ्नहो

िाजा आह “भ्िे नागसेन, तकिक्खणा पञ्नञा”लि? “


“महािाज, ओभासिक्खणा पञ्नञा”लि।
“किं, भ्िे, ओभासनिक्खणा पञ्नञा”लि?
“पञ्नञा, महािाज, उप्पज्जमाना अलिज्ज्िकािं लििमेलि, लिज्जोभासं जनेलि, ञाणािोकं लिदंसले ि,
अलियसच्चालन पाकिालन किोलि। ििो योगािचिो ‘अलनच्चत््ि िा ‘दुक्ख’त््ि िा ‘अनत्ता”लि िा
सपमप्पञ्नञाय पससिी”लि।
“ओपपमं किोही”लि।
“यिा, महािाज, पुलिसो अ्िकािे गेहे पदीपं पिेसय्े य, पलिट्ठो पदीपो अ्िकािं लििमेलि, ओभासं
जनेलि, आिोकं लिदंसले ि, रूपालन पाकिालन किोलि। एिमेि खो, महािाज, पञ्नञा ¶ उप्पज्जमाना
अलिज्ज्िकािं लििमेलि, लिज्जोभासं जनेलि, ञाणािोकं लिदंसले ि, अलियसच्चालन पाकिालन किोलि।
ििो योगािचिो ‘अलनच्चं' लि िा दुक्खं'लि ‘ अनत्ता’लि िा सपमप्पञ्नञाय पससलि। एिं खो, महािाज,
ओभासनिक्खणा पञ्नञा”लि।
“कल्लोलस, भ्िे नागसेना”लि।
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - लमलि्दप्हपालि)
(B) POETRY – पज्जलिभागो

1. पब्बज्जासुत्तं

1. पब्बज्जं लकत्तलयससालम, यिा पब्बलज चक्खुमा।


यिा िीमंसमानो सो, पब्बज्जं समिोचलय॥

2. सपबािोयं घिािासो, िजससायिनं इलि।


अब्भोकासो ि पब्बज्जा, इलि लदसिान पब्बलज॥

3. पब्बलजथिान कायेन, पापकपमं लििज्जलय।


िचीदुच्चलििं लहथिा, आजीिं पलिसोिलय॥

4. अगमा िाजगहं बुद्धो, मगिानं लगलिब्बजं।


लपणिाय अलभहािेलस, आलकणणिििक्खणो॥

5. िमद्दसा लबत्पबसािो, पासादत्सम पलिलट्ठिो।


लदसिा िक्खणसपपन्नं, इममथिं अभासि॥

6. “इमं भो्िो लनसामेि, अलभरूपो ब्रहा सुलच।


चिणेन च सपपन्नो, युगमत्तञ्नच पेक्खलि॥

7. “ओत्क्खत्तचक्खु सलिमा, नायं नीचकुिालमि।


िाजदूिालभिाि्िु, कुतह लभक्खु गलमससलि”॥

8. िे पेलसिा िाजदूिा, लपलट्ठिो अनुबत््िसु।ं


कुतह गलमससलि लभक्खु, कथि िासो भलिससलि॥

9. सपदानं चिमानो, गुत्तद्वािो सुसि


ं ुिो।
लखप्पं पत्तं अपूिेलस, सपपजानो पलिससिो॥

10. लपणिचािं चलिथिान, लनक्खपम नगिा मुलन।


पणििं अलभहािेलस, एथि िासो भलिससलि॥
11. लदसिान िासूपगिं, ियो दूिा उपालिसु।ं
िेसु एकोि आग्थिा, िालजनो पलििेदलय॥

12. “एस लभक्खु महािाज, पणििसस पुिथििो ।


लनलसन्नो ब्यग्घुसभो ि, सीहो ि लगलिगब्भिे”॥

13. सुथिान दूििचनं, भद्दयानेन खलत्तयो।


ििमानरूपो लनय्यालस, येन पणििपब्बिो॥

14. स यानभूतम यालयथिा, याना ओरुय्ह खलत्तयो।


पलत्तको उपसङ्कपम, आसज्ज नं उपालिलस॥

15. लनसज्ज िाजा सपमोलद, किं सािणीयं ििो।


किं सो िीलिसािेथिा, इममथिं अभासि॥

16. “युिा च दहिो चालस, पठमुप्पलत्तको सुस।ु


िणणािोहेन सपपन्नो, जालिमा लिय खलत्तयो॥

17. “सोभय्िो अनीकग्गं, नागसङ्घपुिक्खिो।


ददालम भोगे भुञ्नजससु, जाति अक्खालह पुत्च्छिो”॥

18. “उजुं जनपदो िाज, लहमि्िसस पससिो।


िनिीलियेन सपपन्नो, कोसिेसु लनकेलिनो॥

19. “आलदच्चा नाम गोत्तेन, सालकया नाम जालिया।


िपहा कुिा पब्बलजिोत्पह, न कामे अलभपथियं॥

20. “कामेसिादीनिं लदसिा, नेक्खपमं दट्ठु खेमिो।


पिानाय गलमससालम, एथि मे िञ्नजिी मनो”लि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - सुत्तलनपाि – महािग्गो)
4. अनोपमािेिीगािा

1. “उच्चे कुिे अहं जािा, बहु लित्ते महद्धने।


िणणरूपेन सपपन्ना, िीिा मज्िसस अत्रजा॥

2. “पत्थििा िाजपुत्तले ह, सेलट्ठपुत्तले ह लगत्ज्ििा ।


लपिु मे पेसयी दूि,ं देि मय्हं अनोपमं॥

3. “यत्तकं िुलििा एसा, िुय्हं िीिा अनोपमा।


ििो अट्ठगुणं दससं, लहिञ्नञं ििनालन च॥

4. “साहं लदसिान सपबुद्धं, िोकजेट्ठं अनुत्तिं।


िसस पादालन ित््दथिा, एकम्िं उपालितस॥

5. “सो मे िपमं अदेसले स, अनुकपपाय गोिमो।


लनलसन्ना आसने ित्सम, फुसतय िलियं फिं॥

6. “ििो केसालन छे थिान, पब्बतज अनगालियं।


सा”ज्ज मे सत्तमी िलत्त, यिो िणहा लिसोलसिा”लि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - िेलिगािा – छक्कलनपािो)
२. पुत्णणकािेिीगािा

1. “उदहािी अहं सीिे , सदा उदकमोिति।


अय्यानं दणिभयभीिा, िाचादोसभयलििा॥

2. “कसस ब्राह्मण थिं भीिो, सदा उदकमोिलि।


िेिमानेलह गत्तेलह, सीिं िेदयसे भुस”
ं ॥

3. जान्िी ि िुमं भोलि, पुत्णणके पलिपुच्छलस।


किो्िं कुसिं कपमं, रु्ि्िं किपापकं॥

4. “यो च िुिो दहिो िा, पापकपमं पकुब्बलि।


उदकालभसेचना सोलप, पापकपमा पमुच्चलि”॥

5. “को नु िे इदमक्खालस, अजान्िसस अजानको।


दकालभसेचना नाम, पापकपमा पमुच्चलि॥

6. “सग्गं नून गलमससत््ि, सब्बे मणिू ककच्छपा।


नागा च सुस
ं म
ु ािा च, ये चञ्नञे उदके चिा॥

7. “ओित्ब्भका सूकलिका, मत्च्छका लमगब्िका।


चोिा च िज्िघािा च, ये चञ्नञे पापकत्पमनो।

8. “सचे इमा नलदयो िे, पापं पुब्बकिं िहेय्युं।


पुञ्नञत्पप मा िहेय्यु िेन थिं पलििालहिो असस॥

9. “यसस ब्राह्मण थिं भीिो, सदा उदकमोिलि।


िमेि ब्रह्मे मा कालस, मा िे सीिं छति हने”॥

10. “कुपमग्गं पलिपन्नं मं, अलियमग्गं समानलय।


उदकालभसेचनं भोलि, इमं सािं ददालम िे”॥

11. “िुपहेि सािकं होिु नाहं इच्छालम सािकं।


सचे भायलस दुक्खसस, सचे िे दुक्खमत्प्पयं॥
12. “मा कालस पापकं कपमं, आलि िा यलद िा िहो।
सचे च पापकं कपमं, कलिससलस किोलस िा॥

13. “न िे दुक्खा पमुथयत्थि, उपेच्चालप पिायिो।


सचे भायलस दुक्खसस, सचे िे दुक्खमत्प्पयं॥

14. “उपेलह सिणं बुद्धं, िपमं सङ्घञ्नच िालदनं।


समालदयालह सीिालन, िं िे अथिाय हेलहलि”॥

15. “उपेलम सिणं बुद्धं, िपमं सङ्घञ्नच िालदनं।


समालदयालम सीिालन, िं मे अथिाय हेलहलि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - िेलिगािा - सोळसलनपािो)
4. सुनीिथिेिगािा

1. “नीचे कुित्पह जािोहं, दलिद्दो अप्पभोजनो।


हीनकपमं ममं आलस, अहोतस पुप्फछड्डको॥

2. “लजगुत्च्छिो मनुससानं, पलिभूिो च ित्पभिो।


नीचं मनं कलिथिान, ित््दससं बहु कं जनं॥

3. “अिद्दसातस सपबुद्धं, लभक्खुसङ्घपुिक्खिं।


पलिस्िं महािीिं, मगिानं पुरुत्तमं॥

4. “लनत्क्खलपथिान ब्याभत्ङ्ग, ित््दिुं उपसङ्कतम।


ममेि अनुकपपाय, अट्ठालस पुलिसुत्तमो॥

5. “ित््दथिा सथिुनो पादे, एकम्िं लठिो िदा।


पब्बज्जं अहमायातच, सब्बसत्तानमुत्तमं॥

6. “ििो कारुलणको सथिा, सब्बिोकानुकपपको।


एलह लभक्खू’लि मं आह, सा मे आसूपसपपदा॥

7. “सोहं एको अिञ्नञत्सम, लिहि्िो अित््दिो।


अकातस सथिुिचनं, यिा मं ओिदी लजनो॥

8. “िलत्तया पठमं यामं, पुब्बजालिमनुससति।


िलत्तया मत्ज्िमं यामं, लदब्बचक्खुं लिसोितय ।
िलत्तया पत्च्छमे यामे, िमोख्िं पदाितय॥

9. “ििो िथया लििसाने, सूलियससुग्गमनं पलि।


इ्दो ब्रह्मा च आग्थिा, मं नमत्सससु पञ्नजिी॥

10. “नमो िे पुलिसाजञ्नञ, नमो िे पुलिसुत्तम।


यसस िे आसिा खीणा, दत्क्खणेय्योलस मालिस॥
11. “ििो लदसिान मं सथिा, देिसङ्घपुिक्खिं।
लसिं पािुकलिथिान, इममथिं अभासि॥

12. “िपेन ब्रह्मचलियेन, संयमेन दमेन च।


एिेन ब्राह्मणो होलि, एिं ब्राह्मणमुत्तम”त््ि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दकलनकाय - िेिगािा – द्वादसकलनपािो)
5. यमकिग्गो

1. मनोपुब्बङ्गमा िपमा, मनोसेट्ठा मनोमया।


मनसा चे पदुट्ठेन, भासलि िा किोलि िा।
ििो नं दुक्खम्िेलि, चक्कंि िहिो पदं॥

2. मनोपुब्बङ्गमा िपमा, मनोसेट्ठा मनोमया।


मनसा चे पसन्नेन, भासलि िा किोलि िा।
ििो नं सुखम्िेलि, छायाि अनपालयनी ॥

3. अक्कोत्च्छ मं अिलि मं, अलजलन मं अहालस मे।


ये च िं उपनय्हत््ि, िेिं िेसं न सपमलि॥

4. अक्कोत्च्छ मं अिलि मं, अलजलन मं अहालस मे।


ये च िं नुपनय्हत््ि, िेिं िेसप
ू सपमलि॥

5. न लह िेिेन िेिालन, सपम्िीि कुदाचनं।


अिेिेन च सपमत््ि, एस िपमो सन्िनो॥

6. पिे च न लिजानत््ि, मयमेथि यमामसे।


ये च िथि लिजानत््ि, ििो सपमत््ि मेिगा॥

7. सुभानुपत्सस लिहि्िं, इत््ियेसु असंिुिं।


भोजनत्पह चामत्तञ्नञु,ं कुसीिं हीनिीलियं।
िं िे पसहलि मािो, िािो रुक्खंि दुब्बिं॥

8. असुभानुपत्सस लिहि्िं, इत््ियेसु सुसि


ं ुिं।
भोजनत्पह च मत्तञ्नञु,ं सद्धं आिद्धिीलियं।
िं िे नप्पसहलि मािो, िािो सेिंि पब्बिं॥

9. अलनक्कसािो कासािं, यो िथिं पलिदलहससलि।


अपेिो दमसच्चेन, न सो कासािमिहलि॥
10. यो च ि्िकसािसस, सीिेसु सुसमालहिो।
उपेिो दमसच्चेन, स िे कासािमिहलि॥

11. असािे सािमलिनो, सािे चासािदत्ससनो।


िे सािं नालिगच्छत््ि, लमच्छासङ्कप्पगोचिा॥

12. सािञ्नच साििो ञथिा, असािञ्नच असाििो।


िे सािं अलिगच्छत््ि, सपमासङ्कप्पगोचिा॥

13. यिा अगािं दुच्छन्नं, िुट्ठी समलिलिज्िलि।


एिं अभालििं लचत्तं, िागो समलिलिज्िलि॥

14. यिा अगािं सुछन्नं, िुट्ठी न समलिलिज्िलि।


एिं सुभालििं लचत्तं, िागो न समलिलिज्िलि॥

15. इि सोचलि पेच्च सोचलि, पापकािी उभयथि सोचलि।


सो सोचलि सो लिहञ्नञलि, लदसिा कपमलकलिट्ठमत्तनो॥

16. इि मोदलि पेच्च मोदलि, किपुञ्नञो उभयथि मोदलि।


सो मोदलि सो पमोदलि, लदसिा कपमलिसुलद्धमत्तनो॥

17. इि िप्पलि पेच्च िप्पलि, पापकािी उभयथि िप्पलि।


“पापं मे कि”त््ि िप्पलि, लभय्यो िप्पलि दुग्गति गिो॥

18. इि न्दलि पेच्च न्दलि, किपुञ्नञो उभयथि न्दलि।


“पुञ्नञं मे कि”त््ि न्दलि, लभय्यो न्दलि सुग्गति गिो॥

19. बहु त्पप चे संलहि भासमानो, न िक्किो होलि निो पमत्तो।


गोपोि गािो गणयं पिेस,ं न भागिा सामञ्नञसस होलि॥

20. अप्पत्पप चे संलहि भासमानो, िपमसस होलि अनुिपमचािी।


िागञ्नच दोसञ्नच पहाय मोहं, सपमप्पजानो सुलिमुत्तलचत्तो।
अनुपालदयानो इि िा हु िं िा, स भागिा सामञ्नञसस होलि॥
(सुत्तलपिक - खुद्दक लनकाय - िपमपदपालि - यमकिग्ग)

You might also like