Yaşam Boyu Gelişim Psikolojisi (2) NOBEL

YASAM BOYU
ÇEVİRİ EDİTÖRÜ: PROF. DR. GALİP YÜKSEL

GELİŞİM
GELİŞİM PSİKOLOJİSİ
O n Ü çüncü Basımdan Ç eviri

Gözden Geçirilmiş Yeni Basım
Mc
nobel
Gravv
H ill JOHN W. SANTROCK
Dölüm 13 GENÇ YETİŞKİNLİK
DÖNEMİNDE FİZİKSEL VE
BİLİŞSEL GELİŞİM
b ö lü m 13 G E N Ç Y E T İŞ K İN L İK
D Ö N E M İ N D E F İZ İK S E L
Dölüm anahatları B İL İŞ S E L G E L İŞ İM
1 E r g e n lik te n Y e tiş k in liğ e 4 B iliş s e l G e liş im
G e ç iş
Ö ğ re n m e H e d e fi 4 G e n ç y e t i ş k i n l i k t e b iliş s e l
ö ğ r e n m e H e d e f i 1 E r g e n l ik t e n y e t i ş k i n l i ğ e g e ç iş d e ğ iş im le r i ta n ım la r .
s ü r e c in i t a n ı m l a r . Bilişsel D ö n e m le r
Y e tiş k in O lm a k Y a r a tıc ılık
L ise E ğ it im in d e n Y ü k s e k ö ğ r e t i m e G eç iş
5 K a r i y e r v e İş
2 F iz ik s e l G e liş im Ö ğ r e n m e H e d e f i 5 G e n ç y e t iş k in lik t e k a r iy e r v e
Ö ğ r e n m e H e d e f i 2 G e n ç y e t iş k in lik d ö n e m in d e
iş t a ş a m ı n ı n ö n e m l i b o y u t l a r ı n ı a ç ık la r .
f iz ik s e l g e l iş i m a l a n ı n d a g e r ç e k le ş e n d e ğ i ş i m l e r i G e liş im s e l D e ğ iş im le r
ta n ım la r . H e d e f le r e U la ş m a n ın Y o lla rın ı B u lm a k
F izik s e l P e r fo r m a n s v e G e liş im M e s le k le r in G e le c e k le r in in İz le n m e s i
S a ğ lık Ç a lış m a n ın E tk ile ri
Y e m e A lış k a n lık la r ı v e K ilo İş Y e r in d e Ç e ş itlilik
D ü z e n li E g z e rs iz
M a d d e B a ğ ım lılığ ı
3 C in s e llik
ö ğ r e n m e H e d e fi 3 G e n ç y e t iş k in lik d ö n e m i
c in s e lliğ in i ta r tış ır.
Y e tiş k in liğ in İlk Y ılla r ın d a C in s e l E tk in lik
C in s e l E ğ ilim le r v e D a v r a n ış
C in s e l Y o lla B u lu ş a n H a s ta lık la r
T e c a v ü z v e C in s e l T a c iz
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri www.nobdyayin.com

A) Ergenlikten Yetişkinliğe Geçiş
Ergen ne zaman yetişkin olur? On birinci

bölümde gördüğümüz gibi kız veya erkek
çocuğun ergenliğe girmesi hiç de kolay bir süreç
değildir. Bireyin ne zaman yetişkin olduğu
kararını vermek ise daha da zordur.
a) Yetişkin Olmak
Birçok birey için yetişkin olmak oldukça uzun bir

süreçtir. Son yıllarda ergenlikten yetişkinliğe
geçiş yaklaşık 18-25 yaşları arasında
“yetişkinliğe geçiş” (emerging adulthood)
kavramı ile ifade edilmektedir (Arnett, 2006;
2007).
Temel Özellikler: Jeffrey Arnett (2006) genç
yetişkinlik için beş temel özellik sıralamaktadır:
 Özellikle aşk ve iş konularında kimlik arayışı

 Kararsızlık
 Öze-dönüklük
 Kararsız duygular:
 Bireylerin yaşamlarını değiştirme fırsatını
yakalayabildikleri olasılıklar dönemi:
Yetişkinliğe geçiş: Ergenlikten yetişkinliğe geçiş
süreci (yaklaşık 18-25 yaş arası) çeşitli
deneyimlerden ve keşiflerden oluşmaktadır.
Ne yapmayı istiyor ya da
hayal ediyorsan, hemen
yapmaya başla. Cesaret yetenek,
güç ve hayallerden oluşmaktadır.
----JO H A N N VVOLFGANG V O N GOETHE
Alman Oyun Yazarı ve Romancısı, 19. yüzyıl
nobel
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri www.nobetyayin.com
a) Lise Eğitiminden Yüksek Öğretime Geçiş
Gelişmiş toplumlarda birçok birey için lise

eğitiminden yüksek öğretime geçiş yetişkinliğe
geçiş sürecinin önemli bir boyutudur.
Gözden Geçir
• Genç yetişkinliğe geçişte neler yaşanmakta
dır? Yetişkin olmanın iki temel ölçütü nedir?
* Orta öğretimden üniversiteye geçişte neler
yaşanmaktadır?
nobel
B) Fiziksel Gelişim
Sağlıklı yaşam tarzları konusunda bildiklerimiz

ve bunun uzun yaşamaya katkıları hakkında
bildiklerimiz arttıkça genç yetişkinler fiziksel
etkinlikler, sağlık, beslenme, egzersiz ve
bağımlılık konularına artan bir ilgi
göstermektedirler.
a) Fiziksel Performans Ve Gelişim
Fiziksel gelişimde zirveye 19-26 yaşları arasında

ulaşılmaktadır. Genç yetişkinlik döneminin
sonlarına doğru birçok bireyde fiziksel
performansta fark edilir yavaşlamalar
kaydedilmektedir.
b) Sağlık
Genç yetişkinlikte ölüm oranı ergenliğin iki

katına çıkmaktadır, bu artış erkeklerden
kaynaklanmaktadır. Artan ölüm oranına rağmen,
yetişkinlerde oldukça az sayıda kronik hastalık
görülmektedir. Birçok genç yetişkin gelecek
yaşamlarını tehdit edici birçok kötü alışkanlık
edinmektedir.
b) Yeme Alışkanlıkları Ve Kilo
Yedinci ve dokuzuncu bölümlerde çocukluk

dönemi kilo artışı ele alındı ve on birinci bölümde
ergenlik dönemindeki anorexia nevroz (anorexia)
ve bulimia (bulimia) yeme bozuklukları incelendi.
Şimdi ise birçok genç yetişkinin zihnini meşgul
eden ve kaygılanmasına yol açan beslenme ve
obezite konuları tekrar ele alınacaktır.
Kilolu ve obez olmak, tansiyon, diyabet ve kalp-
damar hastalıklarında artışa neden olabilmektedir.
Kilolu ve obez olmak ile zihinsel sağlık sorunları
arasında ilişki söz konusudur.
Obezite sorununda hangi faktörler yer almaktadır?

Olası sebepler; genetik, leptin hormonu,
metabolizma hızı ve çevresel faktörler olarak
belirtilmektedir.
peynirli üç katlı büyük boy burger
ve büyük boy kızartma, ımmm vee
bir diyet kola lütfen kilomu kontrol
etmem gerekiyor.
c) Düzenli Egzersiz
Uzmanların bireylerden ısrarla egzersiz

yapmalarını istemelerinin temel nedenleri;
egzersizlerin kalp ve damar hastalıklarını ve
diyabeti önlemesidir
ı gelişimle bağlantı
Sağlık: Ergenler çocuklardan daha mı çok,
daha mı az egzersiz yapmaktadır? 11.
Bölüm, s. 364.
nobel
ŞEKİL 1 3 .3
BA ŞA RILI VE BAŞARILI O LM A YA N D İY E T
STRATEJİLERİN K A R Ş IL A Ş T IR IL M A S I nobel
Yaşam Boyu Gelişim -1 3 . Basımdan Çeviri www.nobeJyayin.com
d) Madde Bağımlılığı
Ergenlik döneminde olduğu gibi bu dönemde

de erkek üniversite öğrencileri ve genç
yetişkinler aynı dönemdeki kızlara oranla daha
fazla kötü madde tüketmektedir
Genç yetişkinlerin alkol ve nikotin tüketimlerine
karşı konulmaz bir ilgi ve temin etme isteğiyle
karakterize olan, bağımlılığın doğasına daha
yakından bakalım.
Alkol: Alkol tüketimine yönelik iki tür sorunu

inceleyelim: Aşırı içme ve alkolizm.
Aerobik egzersiz: Kalp ve akciğer aktivitesini
uyaran (örneğin, koşu, yüzme ya da bisiklete
binme) sürekli egzersiz.
Bağımlılık: Çeşitli madde temini ve tüketimine

yönelik karşı konulamaz isteklilik durumu.
Sigara ve Nikotin: Birçok çalışmada sigaranın
zararları vurgulanmaktadır (Amerikan Kanser
Topluluğu- American Cancer Society, 2010).
Örneğin, kanserden ölümlerin % 30’u, kalp
hastalıkları ölümlerinin % 21’i, akciğer
hastalıklarından ölümlerin % 82’si sigaraya bağlı
olarak gerçekleşmektedir.
gelişimsel bağlantı
Sağlık. Yetişkinliğe geçiş ve genç yetişkinlik
döneminde sigara kullanan birçok bireyin si
garaya ergenlik döneminde başladığı görül
mektedir. 11. Bölüm, s. 367.
nobel
I
Ateş etmiyoruz. Sadece sizleri sigaraya alıştırıyoruz.

nobel
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç e v iri www.nobely8yin.com
Gözden Geçir
• Genç yetişkinlik döneminde fiziksel perfor
mans nasıl en üst seviyeye gelir ve sonra ya
vaşlar?
• Yetişkinliğe geçişte ve genç yetişkinlikte sağ
lıklı olmanın unsurları nedir?
• Yemek ve kilo konusunda bilinmesi gerekli
önemli noktalar nedir?
• Egzersizin yararları nedir?
• Genç yetişkinlik döneminde madde bağımlı
lığı ne kadar yaygındır? Bağımlılık bireylerin
yaşamını nasıl etkiler?
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım dan Çeviri www.nobelyayin.com
C) Cinsellik
On birinci bölümde ergenlerin cinsel kimliklerini

nasıl kazandıkları ve cinsel yönden nasıl aktif
hâle geldikleri açıklanmıştır. Yetişkinlikte
belirtilen alanda neler olmaktadır? Bu bölümde
Amerikalıların cinsellikleri ve bu alanda
yaşanılan sorunlar açıklanacaktır.
a) Genç Yetişkinlikte Cinsel Etkinlik
Genç yetişkinlik döneminde birçok birey

evlenmekte ve cinsel olarak aktif olmaktadır.
Yine bu dönemde, ergenlere göre daha çok kişi
ile ilişkiye girilmekte ve fakat daha seyrek olarak
ilişki gerçekleşmektedir. Ayrıca bu dönemde bir
önceki döneme göre daha fazla tesadüfü
ilişkilere girilmektedir.
Cinsellik. Genç yetişkinlik döneminde cin
sel ilişki gelişim açısından risk oluşturmak-
■ tadır. 11. Bölüm, s.359.
nobel
b) Cinsel Eğilimler Ve Davranışlar
Heteroseksüel Tutum ve Davranışlar: Aşağıda,

belirtilen tarama çalışmasında elde edilen
bulgulardan bazıları sunulmaktadır:
•Amerikalılar üç kategoride toplanmaktadır:
Üçte biri haftada iki veya daha fazla, üçte biri
ayda birkaç kez ve üçte biri de yılda bir veya
daha az cinsel ilişki kurmaktadır.
• Amerikalıların çoğu normal olmayan cinsel
ilişki biçimlerini tercih etmemektedir.
• Erkekler cinselliği kadınlara göre daha çok

akıllarına getirmektedirler- erkek katılımcıların
% 54’ü her gün ya da günde birkaç kez cinselliği
akıllarına getirdiklerini, buna rağmen kadınların
% 67’si haftada ya da ayda birkaç kez akıllarına
geldiğini belirtmişlerdir-.
• Aldatma durumu bir kural olmaktan çok
istisnai bir durum olarak ele alınmıştır.
Özetle 1994 yılında gerçekleştirilen tarama

çalışmasının en önemli sonucu: Amerikalıların
sanılandan daha fazla tutucu olduklarıdır.
c) Cinsel Yolla Bulaşan Hastalıklar
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar ile (sexually

transmitted infections-STIs) özellikle cinsel ilişki
yoluyla bulaşan hastalıklar kastedilmektedir.
Belirtilen hastalıklar her altı Amerikalının birini
etkilemektedir.
d) Tecavüz Ve Cinsel Taciz
Cinsel ilişkiler sıklıkla güç kullanımını

içermektedir. Bu durum sonucunda yaşanılan
sorunlardan ikisi üzerinde durulacaktır: İki tür
tecavüz ve cinsel taciz.
Cinsel Taciz: Cinsel taciz, birinin diğer kişi
üzerinde güç tezahürünü yansıtmaktadır.
Çeşitli biçimlerde görülebilir.
“Tanıdık tecavüzü” (date or acquaintance

rape), insanların bildiği veya tanıdıkları biri
tarafından tecavüze uğramak şeklinde
tanımlanmaktadır.
Gözden Geçir
• Genç yetişkinlik dönemi cinselliğinin özellik
leri nedir?
• Heteroseksüel ve biseksüel cinsel eğilimlerin
özellikleri nedir?
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar nelerdir?
• AIDS hakkında bilmemiz gereken önemli un
surlar nedir?
• Tecavüz ve tanıdık tecavüzü nedir?
nobel
D) Bilişsel Gelişim
Genç yetişkinlik döneminde bilişsel performansta

değişimler gerçekleşmekte midir? Belirtilen
dönemdeki bilişsel gelişimin yapısını incelemek
üzere bilişsel aşamalar ve yaratıcı düşünme
olgularına ilişkin konulara odaklanılacaktır.
a) Bilişsel Dönemler
Genç yetişkinler düşünme sürecinde ergenlere

göre daha üst düzeyde midir? Bu soruya Piaget
ve diğer araştırmacıların verdiği cevapları
inceleyelim.
Piaget’nin Görüşü: Piaget’ye göre ergenler ve
yetişkinler niteliksel olarak benzer düşünce
yapılarına sahiptir.
Gerçekçi ve Pragmatik Düşünme: Kimi gelişim

kuramcıları genç yetişkinlik döneminde, iş
yaşamına başlamakla birlikte düşünme
yapılarında değişimlerin söz konusu olduğunu
öne sürmektedir.
Bilişsel Kuram: Ergenlik döneminde biliş
sel gelişim ergen benmerkezciliğini içerir.
■ 11. Bölüm, s. 371.
nobel
Yansıtıcı ve Göreceli Düşünme: William Perry,
(1999) genç yetişkinlik döneminde gerçekleşen
bilişsel değişimlere ilişkin görüşler öne
sürmektedir. Kendisi, ergenlerin dünyayı
kutuplaştırarak algılamakta olduğunu ileri
sürmektedir.
Beşinci Bir Düzey, Formel İşlemler Sonrası
Dönem (Postformal) Var Mıdır?
Bazı kuramcılar, genç yetişkinlikte sergilenen
değişimleri bir araya getirerek yeni bir bilişsel
gelişim dönemi öne sürmektedir: Formel
işlemler sonrası düşünme “postformal”.
gelişimle bağlantı
Bilişsel Kuram: Bazı gelişim kuramcılarına
göre yetişkinliğe geçişte kaydedilen
gelişmelerden biri de bilgelik/akıIIılıktır (wis-
dom) 18. Bölüm, s. 568.

Gözden Geçir
• Genç yetişkinlik döneminde bilişsel gelişime
ilişkin ne tür değişimler ileri sürülmektedir?
• Yetişkinlik döneminde yaratıcılık düşmekte
midir? Daha yaratıcı bir yaşam için neler yapı-
abilir?
nobel
E) Kariyer ve İş
Hayatımızı yoluna koymak, iş seçmek, kariyer

oluşturmak ve bunda gelişmek erken yetişkinlik
döneminin önemli konularıdır. İnsanların iş
seçimlerinde etkili olan faktörler nelerdir ve
sahip olduğu iş, genç yetişkinin yaşamını nasıl
etkilemektedir?
a) Gelişimsel Değişimler
Çocukların çoğu büyüdüklerinde ne olacaklarına

ilişkin fanteziler geliştirmektedirler. Örneğin,
çocukların çoğu kahraman, sporcu ya da oyuncu
olmak istemektedir. Lise dönemine gelindiğinde
ise daha gerçekçi olunmaya başlanmaktadır.
b) Hedeflere Ulaşmanın Yollarını Bulmak
On birinci bölümde William Damon’ın (2008) The Path

to Purpose: Helping Our Children Find Their Calling in
Life adlı kitabı ve kitaptaki söylemlerinin kişilik gelişimi
ile nasıl ilişkilendiği tartışılmıştır. Bu bölümde ise
kendisinin görüşleri biraz daha açılacak ve ergenlerin ve
genç yetişkinlerin başarı ve kariyer planlamalarında
hedeflerini nasıl göz ardı ettikleri incelenecektir.
Başarıya giden yolda basamakların dik olduğunu hiç
düşündünüz mü?

Kimlik: Damons'a göre birçok genç kimlik
çözümüne yönelik yargılara varamamakta
daha çok karasızlıklar yaşamaktadır. 12.
Bölüm, s. 386.

c) Mesleklerin Geleceklerinin İzlenmesi
Sevdiğiniz ve başarılı olabileceğiniz iş

olanaklarını incelerken, çeşitli iş alanları,
kurumlar ve şirketler hakkında bilgi sahibi olmak
önemlidir.
d) Çalışmanın Etkileri
Bireyin sahip olduğu iş, yaşamını ciddi biçimde

şekillendirmektedir (Blustein, 2008). Bireylerin
işleri, nerede, nasıl bir evde yaşadığını, vaktinin
çoğunu nasıl harcadığını, arkadaşlarının kimler
olduğunu ve sağlık durumunu etkilemektedir.
İş: Orta yaşta olup çalışan bireyler 21. yüz
yılda oldukça fazla sayıda zorlukla baş et
mek zorunda kalmaktadır. 15. Bölüm, s. 493.
nobel
e) İş Yerinde Çeşitlilik
İşyerlerindeki çeşitlilik giderek artmaktadır

(Mesleklerin Geleceği El Kitabı, 2008-2009 -
Occupational Outlook Handbook). Son yıllara
kadar birkaç kadın ev dışında çalışmakta iken,
günümüzde gelişmiş ülkelerde kadınlar artan bir
hızla iş gücüne katılmaktadır.
Gözden Geçir
• Kariyer ve işe yönelik gelişimsel değişimleri ne
lerdir?
• Damon, birçok kişinin kariyer planlamalarında
neyi göz ardı ettiklerini ileri sürmektedir?
• Gelecek on yılda hangi alanlarda iş olanakla
rında artış görünmektedir?
» Çalışmayı düşündüğünüz iş hakkında önemli
faktörler nelerdir?
• iş yerindeki çeşitliliklere yol açan unsurlar nedir?
nobel
YETİŞKİNLİK
GENÇ ORTA İLERİ
YETİŞKİNLİK
bölüm 14 GENÇ YETİŞKİNLİK
DÖNEMİNDE
SOSYODUYGUSAL GELİŞİM
oölüm anahatları
1 Çocukluktan Yetişkinliğe 3 Yetişkin Yaşam Biçimleri

Geçişte İstikrar ve Değişim Öğrenme Hedefi 3 Yetişkin yaşam biçimlerinin
Öğrenme Hedefi 1 Mizaçta istikrar ve değişimi özelliklerini açıklar.
açıklar ve yetişkin bağlanma stillerini özetler. Yalnız Yetişkinler
Mizaç Birlikte Yaşayan Yetişkinler
Bağlanma Evli Yetişkinler
Boşanmış Yetişkinler
Tekrar Evlenen Yetişkinler
2 Çekicilik, Aşk ve Yakın Gey ve Lezbiyen Yetişkinler
İlişkiler
Öğrenme Hedefi 2 Çekicilik, aşk ve yakın 4 Evlilik ve Aile
ilişkilerin temel boyutlarını tanımlar.
Öğrenme Hedefi 4 Başarılı evlilik, ebeveynlik ve
Çekicilik
boşanmayı tartışır.
Aşkın Türleri
Başarılı Evlilikler
Aşkın Son Bulması
Ebeveyn Olmak
Boşanmayla Baş Etme
5 Cinsiyet, İlişkiler ve Benlik

Gelişimi
Öğrenme Hedefi 5 İlişkilerde cinsiyetin rolünü
Ç o c u k lu k ta n Y e tişk in liğ e
G e ç işte is tik ra r ve D e ğ iş im
Ç e k ic ilik , A ş k ve Y a k ın
İliş k ile r
Y etişk in Y a şa m B iç im le ri G ELİ
E v lilik ve A ile
/A S A M BOYV
C in siyet, İlişk ile r ve B e n lik G
TiErıLİS Ib
ır^çurj.
G e lişim i JO H N W SANTRO CK
Ç o c u k lu k ta n Y e tişk in liğ e G eçişte
İs tik ra r ve D e ğ iş im
Çocukluktan Yetişkinliğe Geçişte İstikrar ve Değişim
• İnsanın ilk 20 yılı, yetişkinlikteki sosyal duygusal

gelişimi etkiler.
• İlk yetişkinlikteki deneyimler, nasıl bir birey olacağını

belirleyen önemli bir faktördür.
• Ortak bulgu, yaş aralıkları ne kadar kısa olursa

dönemler arası benzerlik de o kadar fazla olacaktır
Dolayısıyla, 20 ile 30 yaş arasındaki benzerlik, 10 ile

30 yaş arasındaki benzerlikten fazla olacaktır.
Çocukluktan Yetişkinliğe Geçişte İstikrar ve Değişim
• Genç yetişkinlerin sosyal duygusal gelişimlerini

anlamak için sadece içinde bulundukları dönemin
sosyal ilişki ve duygularını incelemek yanlış
sonuçlara yol açar
• Benzer şekilde 30’lu yaşlarda yaşanılan yakın ilişki

sorunlarını 30 yıllık yaşamın ilk 5-10 yılında aramak
da hatalara yol açabilir.
Çocukluktan Ergenliğe Geçişte İstikrar ve Değişim
Mizaç
• Mizaç ne kadar durağandır?
• Genç yetişkinlik döneminde birçok kişi ergenlik

dönemine göre daha az sayıda duygusal
çalkantılar yaşamaktadır.
• Daha fazla denge ve daha az riskli davranış

sergilerler.
Çocukluk dönemindeki mizaç yetişkinlik
dönemindeki mizaç ile ne ölçüde ilişkilidir?
Çocukluk mizaç özellikleri ile yetişkinlik mizaç
özellikleri arasında ilişki var mıdır?
 Araştırmacılar, çocukluk yıllarındaki mizaç

türlerinin yetişkinlik dönemi özellikleriyle ilişkili
olduğunu ortaya koymuştur.
Kolay ve zor mizaç:
Boylamsal bir çalışmada:

• 3-5 yaşları arasında kolay mizaç - genç yetişkinlikte daha
başarılı uyum
• Çocukken engelleyici mizaç- yetişkinlikte daha az atılgan,
sosyal destek ve sürekli bir işe girmeyi red etme, sosyal
kaygı
• 3 yaşta duygu kontrolunde başarılı, strese dayanıklı
çocuklar- yetişkinlikte de duygularla baş etmede başarılı
Özetle:
• Çocuklukta sergilenen mizaç özellikleri ile genç

yetişkinlik dönemi uyum süreci arasında devamlılık
olduğunu ortaya koyan çalışmalar vardır.
• Yine de verilerin az sayıda çalışmadan geldiği

hatırlanmalıdır.
• Çocukluk dönemi mizacı ile yetişkin kişilik özellikleri

arasındaki ilişkinin, bireyin yaşadığı ortama göre
değişeceği de ileri sürülmektedir.
Bağlanma
 Bağlanma da mizaç gibi bebeklik yıllarında ortaya çıkar ve

sosyal duygusal gelişim alanında önemli bir rol oynar.
Bağlanma
 Erken dönem bağlanma stilleri ve yetişkin bağlanma stilleri

yetişkinin yaşamını nasıl etkilemektedir?
 Ebeveynlerin çocukların ihtiyaçlarını karşılamasına benzer

biçimde romantik ilişkilerde de yetişkinlerin bazı ihtiyaçları
karşılanmaktadır.
Bağlanma stilleri, çift ilişkileriyle nasıl bir bağlantı
sergilemektedir?
• Hazan ve Shaver (1987),

romantik ilişkilerinde güvenli bağlanma yaşayan
genç yetişkinlerin erken çocukluk döneminde
ebeveynleriyle olan ilişkilerini güvenli bağlanma
şeklinde tanımladıklarını tespit etmiştir.
Hazan ve Shaver (1987), bağlanma
stillerini aşağıdaki ifadelerle
değerlendirmeye çalışmıştır:
1. Yakın ilişkilere kolaylıkla girebilirim ve ilişki içinde

olduklarıma bağlanma veya onların bana bağlanması
konusunda kaygı taşımıyorum. Arkadaşımın beni
terk edeceği veya çok yakın olacağına yönelik kaygı
taşımıyorum.
2. Başkalarına kolaylıkla yaklaşamam. Onlara tamamen
güvenmekte ve bağlanmakta zorlanırım. Biri bana
fazlaca yaklaştığında gerilirim ve rahat edebileceğimden
fazla biçimde biri benimle yakınlaşmaya çalıştığında
rahatsız olurum.
3. Başkalarını istediğim kadar yakınlaşmada isteksiz
buluyorum. Sık sık partnerimin beni gerçekten
sevmediğini ve benimle kalmayı istemediğini
düşünürüm. Partnerime oldukça yakın olmayı
isterim ve bu durum bazen insanları benden
uzaklaştırmaktadır.
Güvenli bağlanma stili:
• İlişkilerine dair olumlu görüşe sahiptirler,

ilişkilerini olumlu duygular üzerine inşa ederler,
• Kendilerinin sevilebilir olduğuna inanırlar,

başkalarına kolaylıkla yakınlaşabilirler
• Uzun süreli ilişkilere inanırlar
• Romantik ilişkilerinde daha az sorun ve daha az

stres yaşayan yetişkinleri yansıtır.
Kaçınmacı bağlanma stili:
• Romantik ilişkilere girmekten kaçınan,

bağlanma korkusu ve güvensizlik yaşayan,
• Romantik ilişkilerin kalıcılığı konusunda

şüphe yaşarlar,
• İlişkilerinde partnerinden kendini uzak

tutmaya çalışan yetişkinleri yansıtmaktadır.
Kaygılı bağlanma stili:
• Yakınlaşmayı isteyen,
• Daha az güvenen,
• Daha fazla duygusal,
• Aşırı ilgi bekleyen, kıskanç ve sahiplenici
yetişkinleri yansıtır.
MODEL OF SELF
(Dependence)
Positive Negative
(Low) (High)
SECURE PREOCCUPIED
Positive Comfortable with Preoccupied (Main)
(Low) intimacy and Ambivalent (Hazan)
MODEL OF autonomy Overly dependent
OTHER
(Avoidance)
DISMISSING FEARFUL
Negativ Denial of attachment Fear of attachment
e Dismissing (Main) Avoidant (Hazan)
(High) Counterdependent Socially avoidant
Olumlu
Diğerleri Modeli
Düşük Kaçınma
Güvenli Saplantılı
Olumlu
Olumsuz
Benlik Modeli
Benlik Modeli
Düşük Kaygı
Yüksek Kaygı
Kayıtsız Korkulu
Olumsuz
Diğerleri Modeli
Yüksek Kaçınma
Şekil I. Dörtlü Bağlanma Modeli (Bartholoınesv ve Shaver, 1998)

Araştırma sonuçları:
 Güvenli bağlananlar, güvensizlere göre,
• İlişiklerde daha fazla doyum,

• Stres ve kaygı durumlarında daha fazla destek
buluyorlar.
• Genç yetişkinler, arkadaşa edinmede daha iyiler
• Sağlıklı benlik saygısı, öz yetkinlik
• Etkin baş etme stratejileri
 Güvensiz bağlanma-depresyon ilişkili

Araştırma sonuçları (Mikulincer ve Shaver, 2007)
• Kaygılı-kaçınan (tarafların mutsuz olduğu ilişki)
• Kaygılı-kaygılı (ilişkiden memnuniyetsizlik, karşılıklı

suçlamalar, yanlış anlaşılmalar, red)
• Güvensiz bağlanma stiline sahip olduğunuzda, bu durum sizi
esir alıp problemli ilişkilere mahkum eder mi?
 Güvensiz bağlanmalar, sorunlu birlikteliklerle ilişkili olsa da

yetişkinler bağlanma türlerine yönelik düşünce ve davranışlarını
değiştirebilirler.
Çekicilik, A şk ve Yakın İlişkiler
Social
Network
POOL OF “ELIGIBLES”
Who is Accessible?
> Physical propitıquity
> Cyber propinquity
> Social propinquity
Who is Appealing?
> Similarity
> Familiarity
> Affective state
> Physical appearance
> Status/Resources
> Personality /
\ Who is Interested? /
A /
\ > Reciprocity /
‘THE ONE”,
Eş seçimi: Tanıdıklık ve benzerlik
Benzer tutum, değer ve yaşam biçimlerine sahip insanlar
birbirlerine niçin çekici gelir?
• Kendi kendini doğrulama: Başkalarının tutum ve davranışları

bizimkilerine benzediğinde kendi tutum ve davranışlarımız
desteklenmiş ve onaylanmış olur
• Bilinmeyenden kaçma: Etrafımızda tutum ve değerlerini

tahmin edebileceğimiz insanların olmasını tercih ederiz.
• Denklik hipotezi: Soyut olarak kendimizden daha çekici

kişileri tercih etmemize rağmen, gerçek yaşamda kendi çekicilik
düzeyimize yakın birini seçeriz.
Çekicilik, Aşk ve Yakın İlişkiler
Çekicilik
• İnsanlar, birbirlerini nasıl çekici bulmakta ve birlikte

daha fazla zaman geçirmek istemektedirler?
• Kuracağımız ilişkilerde eş seçimini belirlemede kişilik

özellikleri ve fiziksel çekicilik ne ölçüde önemlidir?
• İnsanlar partnerlerini seçerken dünyaya gelecek olan
yavrunun hayatta kalma ihtimalini düşünürler mi ?
Simetrik Yüz
• Sağlıklı genlerin göstergesi
• Erkek beden simetrisi:

• Sperm sayısı ve hızı
• Kadın göğüs simetrisi:
• Doğurganlık,
sağlıklı yavrular dünyaya getirme
Vücut Kokusu (feromonlar)
• https://www.youtube.com/watch?v=PxwBCPGigko
• Kadınların ovülasyon dönemi
• Kırmızı etkisi
Elliot and Niesta (2008)

ERİKSON’UN GENÇ YETİŞKİNLİK
DÖNEMİ:
YAKINLIK/YALITILMIŞLIK
Genç yetişkinlikte gelişim, yakınlık ve

bağlanma ile bağımsızlık ve özgürlük
duygu ve ihtiyaçları arasındaki dengenin
kurulmasını içerir.
Yakınlık, genç yetişkinlik döneminde niçin önemli bir
unsurdur?
Aşk ???
• Kişilik yetersizliği • Kişilik yeterliliği

• Yalnız başına ayakta • Kendisini ifade edebilen,
duracak içsel kaynakları beraber yaşama kurallarına
olmayan kişilerin uyabilen sağlıklı kişilerin
başkalarına bağımlı hale yaşam becerisi
gelmesi
• Toplumsallaşma sürecinde
• Üreme odaklı içgüdüsel ulusal ekonomilerin
bir aktivite desteklenmesi için gerekli
evlilik kuramının ön
koşulu
Aşkın Türleri
• Birini çekici bulduğumuzda ilişkinin daha

da derinleşmesine yol açacak, aşka
götürecek alternatifler vardır.
• Aşk çok çeşitli ve karmaşık alanları

içeren insan davranışıdır.
 Romantik aşk (tutkulu aşk):
Romantik aşk kuvvetli fiziksel ve cinsel çekiciliğe

dayanan, fiziksel uyarılmaya paralel gelişen ve genellikle
aşk ilişkilerinin ilk dönemlerinde baskın olmaktadır.
 Romantik aşk (tutkulu aşk):
Fizyolojik uyarılmalar mı aşkı takip eder

yoksa
aşk duygusu mu fizyolojik uyarılmalardan sonra
oluşur?
 Samimi aşk (arkadaş aşkı):
- Bireyler birbirlerinin yanında olmak istemekte ve

birbirlerine şefkat duymaktadır.
- Yanındayken kendini iyi hissetme
- Can yoldaşı
- Arkadaşlığın zamanla aşka dönüşmesi şeklinde de

görülebilir.
STERNBERG’İN ÜÇGEN AŞK KURAMI
 Sternberg aşkta üç boyut öne sürmektedir:
Tutku, yakınlık ve bağlanma

STERNBERG’İN AŞK ÜÇGENİ:
Tutku: romantik aşkın ilk dönemlerini yansıtır,

fiziksel ve cinsel çekiciliği içerir.
Yakınlık: ilişkideki yakınlık, sıcakkanlılık ve

paylaşımı içerir.
Bağlanma: ilişki hakkındaki bilişsel boyut ve

sorun olduğunda ilişkinin sürdürülüp
sürdürülmeyeceğine dair düşünceleri içerir.
STERNBERG’İN AŞK ÜÇGENİ
 Bu boyutların farklı kombinasyonları

farklı aşk türlerini ortaya çıkartır:
1. delicesine aşk,
2. samimi aşk ve
3. ahmak aşk
Tutku + Yakınlık + Bağlanma 4. Mükemmel aşk

D e lic e s in e a ş k
Ş e fk a t iç e r e n a ş k
A h m a k aşk
M ü k e m m e l aşk
Yok veya d ü ş ü k
Aşkın Son Bulması
• Yakın ilişkilerin son bulması üzücü

duyguların yaşanmasına yol açabilir.
• Fakat uzun vadede aşkı yenmek ve ilişkiyi

bitirmek olumlu duyguların yaşanmasına
ve kişisel gelişime yarar sağlayabilmektedir.
Yetişkin Yaşam Biçimleri
- Günümüzde yetişkinler farklı yaşam biçimleri

seçmekte ve aile yapıları oluşturmaktadırlar:
• Yalnız yaşama,
• Birlikte yaşam,
• Evlilik,
• Boşanma
• Tekrar evlenme
• Hem cinsiyle birlikte yaşama
Yalnız Yetişkinler
- Son 30 yılda bekar yetişkin sayısında artış
- Yalnız yaşamanın avantajları:

• yaşama ilişkin kararlar alma,
• hedeflerine ulaşmak için kişisel kaynaklar geliştirme,
• bağımsız kararlar alma özgürlüğü,
• kendi ilgilerine zaman ayırma,
• yeni yerleri keşfetme
• yeni deneyimler kazanma olanakları bulma
• gizlilik
Yalnız Yetişkinler
Yalnız yaşamanın sorunları:
• Yakın ilişkiler kurmak

• Yalnızlıkla mücadele etmek
• Evlilik yaklaşımlı toplumda kendine yer
edinmek
• Stres
Birlikte Yaşayan Yetişkinler
• Birlikte yaşam evlenmeden cinsel ilişkinin yaşandığı
birliktelikleri kapsamaktadır.
Sorunlar:
• Ailelerin onaylamaması
• Yasal düzenleme olmayışı
• Özellikle kadınların şiddete maruz kalması
• Düşük oranda memnuniyet ve yüksek oranda ayrılma
• Evliliğe daha az inanan, daha az geleneksel kişiler
olması
• Birlikte yaşama, kişilerin tutum ve alışkanlıklarını
değiştirebilir bu da ayrılmaya yol açabilir
Evli Yetişkinler
• 1930’lu yıllara kadar yetişkin gelişiminde istikrarlı

bir evlilik, yetişkinlik yolunda atılması gerekli
önemli bir olgu olarak ele alınmaktaydı.
• Son 60 yıl içinde ise bireylerin hem evlilik hem de

evlilik dışında kendilerini gerçekleştirme yolunda
çabaları evliliklerin istikrarlarını sarsar hale
gelmiştir.
Evlilik Eğilimleri
• Son yıllarda evlenme oranları düşmektedir.

• Birlikte yaşam tarzının artması ve boşanan çiftlerin
tekrar evlenme oranlarındaki azalma oranlardaki
azalmaya yol açmaktadır.
• Evlenmek için ideal bir yaş söz konusu mudur?
 Ergenlik dönemindeki evlilikler yetişkinlik
dönemine göre daha fazla boşanma ile
sonuçlanmaktadır.
Kültürlerarası Karşılaştırmalar:
Evliliğe ilişkin birçok konuda kültürler arası farklılıklar

görülmektedir.
• Örneğin, Çin’de nüfus artışını kontrol amacıyla 1981

yılında çıkardığı yasayla minimum evlilik yaşını
erkeklerde 22, kadınlarda ise 20 olarak
sınırlandırılmıştır.
• Bazı kültürlerde görücü usulü evlilik (Hindistan)

Boşanmış Yetişkinler
• Boşanma farklı sosyo-ekonomik gruplarda genel

olarak görülmesine rağmen, bazı gruplarda daha
yaygın gözlemlenmektedir:
• Genç yaşta evlilik, düşük eğitim düzeyi, düşük gelir,

boşanmış ebeveyne sahip olmak, evlilik öncesi
bebek sahibi olmak boşanmada artışa yol açan
faktörlerdir.
• Boşanmalar, evliliğin ilk 5. ve 10. yılında daha yaygın

1950
1O
2007
8
Boşanma oranı
E rk e k K a d ın
1 9 5 0 - 2 0 0 7 A R A S I A B D 'D E B O Ş A N M IŞ K A D IN V E E R K E K
Y Ü Z D E L E R İ: S iz c e n e d e n b o ş a n m ı ş k a d ı n s a y ıs ı e r k e k le r d e n f a z la d ı r ?
• Yeniden evlenmeyi düşünen yetişkinler bu durumu hızlı

biçimde gerçekleştirmektedirler.
• Yeniden evlenmelerin % 50’si boşanma sonrasında üç yıl
içinde yapılmaktadır.
• Erkekler kadınlara göre daha hızlı evlenmektedir.
• Boşanmayı isteyenler daha hızlı evlenmektedir
• Yüksek gelire sahip erkekler düşüklere göre daha hızlı
evlenmektedir.
• İlk evlenenlere göre daha eşitlikçi bir ilişki ve ortak karar

• Tekrar evlilikler, ilk evliliklere göre daha kısa ömürlü olmakta ve
boşanmalar daha fazla yaşanmakta (özellikle evliliğin ilk yıllarında)
 Tekrar evlenenlerde evli kalmakta zorlanma nedenleri:
• Aşk değil de ekonomik gereklilik, çocuklarına bakabilmek ya da
yalnızlıktan kurtulmak için evlenme
• Önceki eşleri ile sorunu çözmedikleri için yeni ilişkilerine sorunu
taşımış olmaları
• Hiç boşanmamışlara göre çocuk yetiştirmede daha çok sorun
yaşama
Gey ve Lezbiyen Yetişkinler
• Evliliklerin sonlandırılmamasına yönelik yasal ve sosyal

engeller oluşturulmakla birlikte bu durum eşcinsel
evliliklerde söz konusu olmamaktadır.
• Heterosexüellerle benzer ilişkiler sergiliyorlar (doyum,

aşk, eğlence, çatışma)
• İlişkide eşitliğe önem verme
• Uzun süreli ve bağlı ilişki tercihi

Evlilik ve Aile
• Genç yetişkinler ne tür yaşam biçimini seçerse

seçsin çeşitli zorluklarla baş etmek zorundadırlar.
• Yetişkinlerin çoğunluğu evlenmeyi tercih ettikleri

için bu bölümde evliliğe ilişkin zorluklardan ve
bunlarla baş etme yolarından bahsedilecektir.
- John Gottman, 1970’li yılların başlarından itibaren evli

çiftlere yönelik çalışmalar gerçekleştirmektedir.
- Başarılı evliliklerin unsurlarını analiz etmek için çeşitli

yöntemlerden yararlanmıştır (mülakatlar, videolar, kan
basıncı ölçümleri..)
- 700 çiftle çalışılmıştır.

John Gottman’ın önerileri:
• Aşk haritanızı oluşturun (birbirlerini anlama, paylaşma ve

birbirlerine hayranlıklarını ifade etme),
• Düşkünlük ve hayranlığınızı besleyin (evlilikleri hakkında
olumlu görüşe sahip olmak, övmekten uzak durmamak)
• Birbirinizden uzaklaşmak yerine yakınlaşın
• Eşinizin sizi etkilemesine izin verin (gücün paylaşımında
gönüllülük, eşitlik)
• Çözülebilir çatışmaları çözün
• Kilitlenmelerin üstesinden gelin (uzlaşılamayan farklı beklentiler
varsa bazen çözüm değil sabırlı olup konuşmak gerekir)
• Ortak anlam yaratın
Ebeveyn Olmak
• Birçok yetişkin, anne-baba olmak için planlamalar

yapmakta, diğer rollerle koordinasyonu sağlamakta ve
ekonomik durumlarını hesaba katmaktadırlar.
• Diğer yetişkinler için ise anne ya da baba olacaklarını

öğrendiklerinde büyük bir sürprizle karşılaşmaktadırlar.
• Her iki durumda da ebeveyn olacağını öğrenmek

karmaşık duygulara ve romantik yanılsamalara neden
olmaktadır.
Çiftlerin ebeveyn olma istek ve beklentileri ebeveynlik
hakkında birçok mit şekillenmektedir:
- Çocuğun doğumu başarısız evliliği kurtaracaktır.
- Çocuk sahibi olmak, ebeveynlerin başarmaları
gerektiğini düşündükleri, başarabilecekleri «ikinci şansı»
yaratmaktadır.
- Ebeveynlik bir iç-güdüdür ve bu konuda eğitime gerek
yoktur.
Evlenme yaşında olduğu gibi bireylerin çocuk sahibi

olma yaşlarında da artış görülmektedir.
Boşanmayla Baş Etme
• Yürümeyen bir evlilik durumunda boşanmanın

sonrasında neler olmaktadır?
• Boşanmış yetişkinlerin psikolojik olarak en yaygın

özelliği romantik ilişkilerde birilerine güvenmekte
zorlanmadır.
• Boşanma sonrasında bireylerin hayatlarında çeşitli

değişimler görülebilmektedir.
 Hetherington, araştırmasında kadın ve erkeklerin boşanma
sonrası tercih ettikleri altı farklı çıkış noktası tespit etmiştir :
• Güçlenenler (Daha becerikli, uyumlu, donanımlı olur %20)

• Yeterince iyiler (boşanmayla orta düzeyde baş etme, yeni
evlilikte ilerleme kaydedememe)
• Arayış içindekiler (boşanmadan 1 yıl sonra erkeklerin %40’ı;
kadınların %38’i bu kategoride tanımlanır)
• Özgürlükçüler (günübirlik yaşam, 1 yıl içinde bıkma)
• Başarılı yalnızlar (%10 , öz-güvenli, sosyal becerisi yüksek
ama ilişkiye isteksiz)
• Mağluplar boşanma öncesi sorunların artarak devamı, baş etme
sorunları, alkol..)
Cinsiyet, İlişkiler ve Benlik Gelişimi
• Kadın ve erkeklerin iletişime ilişkin tutumları ve

birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarına yönelik
kalıp yargılar sayısız karikatür ve şakaya konu
olmuştur.
• Öne sürülen bu farklılıklar gerçekten var mı?

Cinsiyet ve İletişim
• İletişim eksikliği kadınlar tarafından boşanma

konusu olarak sık sık dile getirilmekle birlikte bu
tür sebepler erkeklerce daha az dile
getirilmektedir.
• Erkekler ve kadınlar arasında iletişim sorunlarının

nedenleri tercih ettikleri iletişim
biçimlerinden kaynaklanıyor olabilir.
Tannen, iki tür iletişim biçimi öne sürmektedir:
• Uyuma dayalı • Resmi / rapor

konuşma: tarafların konuşma: Bilgi vermek
birbirlerine bağ üzerine kurulu iletişim
kurmasına yönelik biçimi. Resmi
müzakere ilişkilerini konuşmaları
barındıran iletişim kapsamaktadır.
biçimi. • Erkekler
• Kadınlar
"Cinsellik bizi bir araya getiriyor fakat cinsiyet uzaklaştırıyor"
İş ve Meslek
• İnsanlar neden çalışır?

• Herr ve Cramer, çalışmanın amacını 3 temel
alanda belirtmektedir:
1. Ekonomik
2. Toplumsal
3. Psikolojik
• Ekonomik işlevi  fiziksel gereksinimleri
karşılamaktır.
• Toplumsal yönü  toplumsal etkileşim fırsatlarının
yaratılmasıdır.
 çalışma, kişiye statü ve yetki
sağlar, böylece önemli olma ve
aranma duygusu verir.
• Psikolojik yönü  toplumsal yönüyle bağlantılı
olarak kendine güveni ve benlik
saygısını geliştirmesidir.
 kimliğin önemli yönleri kazanılır.
Meslek Seçimi
• Meslek seçimi süreci, bireyin gerçek işini

seçiminden çok önce başlar.
• Meslek seçimi, sadece var olan işler arasında en
uygununu karar vermekten ibaret değildir.
• Bireyin geçmişi ve temelleri, rol modelleri, ilgileri
ve kişiliği de meslek seçimini etkileyen önemli
etkenlerdir.
1. Bireysel Temeller
• Toplumsal sınıf, etnik köken, cinsiyet, zeka gibi
karmaşık etkenler bireyin meslek seçimini etkiler.
2. Rol Modelleri
• İnsanlar mesleklerini çoğunlukla o meslekten
birisiyle özdeşleşerek seçerler.
3. Deneyim
• Bir insan mesleğini daha önce yaşadıklarına göre

seçebilir.
 ailesinde hasta olan bir kişinin doktor olmak
istemesi
4. İlgiler
• Bireyin ilgileri, tercihleri ve değerleri meslek
seçiminde önemli bir rol oynar.
5. Kişilik
• Birey ile işi arasındaki uygunluğu yansıtır.

• Meslek ile kişilik uyuştuğunda insan doyum bulur,
işini sürdürür ve mesleğinde ilerler.
Sonuç olarak, meslek seçiminin çok karmaşık

birtakım etkenlerin etkileşimine bağlı olduğu
söylenebilir.
YASAM BOYU
GELİŞİM

Mc
nobel
Gravv
ORTA YETİŞKİNLİK
bölüm 15
nobel
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri www.nobetyayin.com
Yaşam Boyu Gelişim -1 3 . Basımdan Çeviri
nobel
bölüm 15 ORTA YETİŞKİNLİK
□ölüm anahatları
1 Orta Yetişkinliğin Doğası 3 Bilişsel Gelişim

Öğrenme Hedefi 1 Orta yetişkinlikte yaşamın Öğrenme Hedefi 3 Orta yaştaki bilişsel
nasıl değiştiğini açıklar ve orta yetişkinliği değişimleri tanımlar.
tanımlar. Zekâ
Değişen Orta yaş Bilgi işleme Süreci
Orta Yetişkinliğin Tanımlanması
4 Kariyer, İş ve Boş Zaman

2 Fiziksel Gelişim
Öğrenme Hedefi 4 Orta yetişkinlikte kariyer
Öğrenme Hedefi 2 Orta yaştaki fiziksel gelişimi, iş ve boş zamanın özelliklerini açıklar.
değişimleri tartışır. Orta Yaşta İş
Fiziksel Değişimler Kariyer Sorunları ve Değişiklikler
Sağlık ve Hastalık Boş Zaman
Ölüm Oranları
Cinsellik 5 Din ve Hayatın Anlamı
Öğrenme Hedefi 5 Orta yetişkinlikte hayatın
anlamını ve dinin rolünü açıklar.
Din ve Yetişkin Hayatı
Din ve Sağlık
Hayatın Anlamı
nobel
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri www.nobelyayin.com
nobel
www.nobetyayin.com
konu bağlantıları -------
Beliren yetişkinlik (Emerging adulthood), yaklaşık olarak 18 yaşından 25 yaşına kadar
olan yıllardır, deneyimle ve araştırmayla tanımlanır. Fiziksel performansın en yüksek
olduğu dönem yaklaşık 19 yaşından 26 yaşına kadardır, fakat erken yetişkinliğin son-
I I
raki dönemlerinde fiziksel performansta yavaş bir düşüş görülür. Beliren yetişkinler,
genç yetişkinlerden daha çok kişiyle cinsel ilişki yaşar fakat daha seyrek seks yaparlar.
İlk yetişkinlik döneminde ergenlerden daha faydacı ve daha düşüncelidirler. Kariyer
gelişimi ilk yetişkinliğin önemli bir yönüdür ve iş genç yetişkinlerin çoğunun haya
tının merkezi haline gelir. I
ı
<— geriye dönelim -------------------------------- '
nobel
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri www.nobelyBym.ctxn
ı O rta Yetişkinliğin Doğası
B Fiziksel G elişim
A Bilişsel G elişim
Kariyer, İş ve Boş Zam an
Din ve H ayatın A n lam ı
nobel
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri wwwnobelyaym.com
A) Orta Yetişkinliğin Doğası
Bugün orta yaş 100 yıl önce olduğu gibi mi

yaşanır? Sadece 25 yıl önce mi? Orta yetişkinlik
nasıl tanımlanabilir ve onun temel
özelliklerinden bazıları nelerdir?
a) Değişen Orta Yaş
Daha çok insan ileri yaşa kadar yaşadıkça, orta

yaşın daha sonra ortaya çıkabileceğini
düşünürüz. Gelişimcilerin, orta yaşı çalışmaya
başlamalarının temel nedeni, bu döneme giren
kişilerin sayısındaki ani artıştır.
b) Orta Yetişkinliğin Tanımlanması
Yaş sınırı kesin şekilde olmamasına rağmen, biz

orta yetişkinliği ortalama 40-45 yaşlarında
başlayan ve 60-65 yaşlarına kadar uzayan
gelişimsel dönem olarak düşünürüz.
Orta yaş yeni imkânların
karışımı ve fiziksel yeteneklerin
düşüşüyle birleşen kaynakların
genişletilmesidir.
—Loıs V e r br ugge
Michigan Üniversitesi
nobel
Yaşam Boyu Bakış Açısı: Dört çeşit yaş
vardır; kronolojik, biyolojik, psikolojik ve
sosyal. 1. Bölüm, s. 19.
nobel
Orta yetişkinlik: Ortalama 40-45 yaşlarında
başlayan ve 60-65 yaşlarına uzanan gelişimsel
dönemdir.
Gözden Geçir
• Günümüzdeki orta yaş geçmiş nesillerden
nasıl farklıdır?
• Orta yaş nasıl tanımlanır ve onun bazı özellik
leri nelerdir?
nobel
B) Fiziksel Gelişim
Hangi fiziksel değişimler orta yetişkinliği

tanımlar? Orta yaşlı yetişkinler ne kadar
sağlıklıdır? Orta yaştaki temel ölüm nedenleri
nelerdir? Orta yetişkinlikte bireylerin cinsel
faaliyetleri nasıldır?
a) Fiziksel Değişimler
İlk ergenlikte meydana gelen ani fiziksel

değişimler ve yaşlılıktaki ani bozulmanın
aksine, orta yaşta fiziksel değişimler genellikle
daha yavaştır.
 Gözle Görülür İşaretler ?
 Boy ve Kilo ?
 Kuvvet, Eklemler ve Kemikler ?

 Görme ve Duyma ?
 Kardiovasküler Sistem ?
 Uyku ?
b) Sağlık Ve Hastalık
Orta yetişkinlikte, kazaların sıklığı düşer ve

çocukluk, ergenlik ya da ilk yetişkinlik yıllarına
göre gribe ve alerjilere karşı daha az duyarlı
olurlar.
Kronik hastalıklar, yavaş başlaması ve uzun
sürmesi ile tanımlanır. Kronik hastalıklar ilk
yetişkinlikte nadirdir, orta yetişkinlikte artar ve
ileri yetişkinlikte yaygın olur.
ı
Koşullar, Hastalıklar ve Rahatsızlıklar:
Çocukluktaki obezite yetişkinlikteki me-
tabolik sendromun gelişmesiyle ilişkilidir.
■ 9. Bölüm, s. 281.

c) Ölüm Oranları
Enfeksiyon hastalıkları 20. yüzyılın ortalarına

kadar ölümün temel nedeni olmuştur.
Enfeksiyon hastalıkları oranı azaldıkça, bireylerin
orta yaşa kadar yaşadığı, kronik bozuklukların
arttığı görülmüştür
d) Cinsellik
Orta yaşa doğru, kadınların ve erkeklerin

cinselliğinde ne türden değişiklikler tanımlanır?
Klimakterik, doğurganlığın azaldığı orta yaşa
geçişi tanımlamak için kullanılan terimdir. Kadın
ve erkeklerdeki klimakterikteki önemli
farklılıkları araştıralım.
Klimakterik: Doğurganlığın azaldığı orta yaşa
geçiş.
Menopoz: Çoğumuz menopoz hakkında bir

şeyler biliriz. Fakat bildiklerimiz doğru mu?
Menopoz nedir? Ne zaman olur ve yan etkileri
nelerdir?
Menopoz: Kadınların menstural döneminin
bitmesi, genellikle 40’lı yaşların sonları ya da
50’li yaşlardır.
Orta Yaşlı Erkeklerde Hormonal Değişiklikler:
Erkekler, kadınların yaşadığı menapoz gibi bir
şey mi yaşarlar? Yani, erkek menopozu var
mıdır? Orta yetişkinlik boyunca, cinsel hormon
düzeyleri ve aktivitelerinde biraz azalma
olmasına rağmen, çoğu erkek çocuk yapma
kapasitesini kaybetmez
Erektil fonksiyon bozukluğu: Tatmin edici cinsel
performansa yol açan ereksiyonun
sağlanmaması ve sürdürülmemesidir.
Cinsel Tutum ve Davranışlar: Orta yetişkinlikte
kadınların ve erkeklerin cinsel fonksiyon
yeteneklerinde biyolojik olarak çok az azalma
olmasına rağmen, cinsel faaliyetler genellikle ilk
yetişkinlikten daha seyrek olarak ortaya çıkar
Gözden Geçir
• Orta yetişkinlikteki bazı önemli fiziksel deği
şimler nelerdir?
• Orta yetişkinlikte sağlık ve hastalığı nasıl ta
nımlarsınız?
• Orta yaşlardaki ölümlerin temel nedenleri
nelerdir?
• Orta yaştaki yetişkinlerin cinsel yaşamı nasıl
dır?
nobel
C) Bilişsel Gelişim
Orta yaşlı yetişkinler 20’li ve 30’lu yaşlarındaki

kadar iyi göremeyebilir, hızlı koşamayabilir
ya da sağlıklı olmayabilir. Fakat onların bilişsel
becerileri nasıldır? Orta yetişkinliğe girerken ve
orta yetişkinliğe doğru düşer mi? Bu soruya
cevap vermek için, zekâdaki ve bilgi işlemedeki
olası bilişsel değişimleri inceleyeceğiz.
a) Zekâ
Orta yetişkinlikte zekâda olası değişikliklere

ilişkin araştırmalarımız, akıcı ve kristalize zekâ
kavramlarına, Seattle Boylamsal Çalışmasına ve
kuşak etkilerine odaklanmıştır.
Kristalize zekâ: Horn’a göre orta yetişkinlikte
artan birikmiş bilgi ve sözel yeteneklerdir.
Akıcı zekâ: Horn’a göre orta yetişkinlikten sonra

düşmeye başlayan soyut muhakeme yapabilme
yeteneğidir.
ŞEKİL 15.5
AKICI VE KRİSTALİZE ZEKÂNIN YAŞAM BOYU
GELİŞİMİ: Horn’a göre, kristalize zekâ (birikmiş
öğrenme deneyimlerine dayanır) yaşam
boyunca artar fakat akıcı zekâ (bilgiyi algılama
ve değişimleme yeteneği) orta yetişkinlikten
sonra sabit şekilde düşer.
Arka Sayfada…
Bebeklik
Çocukluk
Yaşam Boyu Gelişim- 1 3 . Basımdan çevtrı

Erken Geç
yetişkinlik yetişkinlik
Orta
yetişkinlik
nobelvayin.com
25 32 39 46 53 60 67 74 81
Yaş (yıl)
ŞEKİL 15.7
ORTA YETİŞKİNLİKTE ZİHİNSEL DEĞİŞİMLERİN
ENLEMESİNE-KESİTSELVE BOYLAMSAL
KARŞILAŞTIRMALARI: Sizce, neden muhakeme yeteneği orta
yetişkinlik boyunca en yüksek seviyededir?
nobel
Yaşam Boyu G e liş im - 1 3 . B asım d an Çeviri wwwnobeiyayin.com
b) Bilgi İşleme Süreci
Orta yaşta yer alan bilgi işleme sürecindeki

değişimler arasında, bilgi işleme hızı, bellek,
uzmanlık ve pratik problem çözme becerileri
vardır.
Bilgi İşleme Hızı: Schaie’nin (1994, 1996) Seattle
Boylamsal Çalışmasında gördüğümüz gibi, algısal
hız ilk yetişkinlikte düşmeye başlar ve orta
yetişkinlikte düşmeye devam eder. Bilgi hızını
ölçmenin yaygın yolu, ışığı görür görmez,
bireylerin butona bastığı reaksiyon zamanıdır.
Bellek: Bazı bellek türleri yaşlı yetişkin
lerde diğerlerinden daha çok düşer. 18.
Bölüm, s. 566.
nobel
Zekâ: Bir çalışmada, 10 ve 11 yaşında sat
ranç oynama deneyimi olan ('uzman') ço
cukların satranç oyuncusu olmayan
('acemi') üniversite öğrencilerine kıyasla
satranç parçaları ile ilgili daha çok şey h atı r-
■ ladığı bulunmuştur. 9. Bölüm, s. 290.
nobel
Çalışma belleği: Karar verirken, problem
çözerken ve dili anlarken insanların bilgileri
değişimlediği ve topladığı, zihinsel ‘çalışma
sırası’ (work bench).
Pratik Problem Çözme: Günlük problemleri
çözme bilişin diğer önemli yönüdür
(Magrett & Deshparda-Kamat, 2009).
Gözden Geçir
• Orta yetişkinlikte zekâ nasıl gelişir?
• Orta yaş boyunca bilgi işleme sürecinde
hangi değişiklikler yer alır?
nobel
D) Kariyer, İş ve Boş Zaman
Orta yaşta çalışanların karşılaştığı bazı konular

nelerdir? Orta yaşlı yetişkinlerin hayatında boş
zamanın rolü nedir?
a) Orta Yaşta İş
Birçok insan için, orta yaş şu anki işin yansıtma,

ölçülme ve değerlendirilme zamanı ve gelecekte ne
yapacağını planlama zamanıdır. Önemli bir konu,
insanların şu anda yaptıkları işe devam edip
etmeyeceği ya da mesleklerini ve kariyerlerini
değiştirip değiştirmeyeceğidir.
HAGAR © 1987 King Features Syndicate.
nobel
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri wvAv.nobfllyaym.com
b) Kariyer Sorunları Ve Değişiklikler
Günümüzde orta yaşlı çalışanlar 21. yüzyılda

önemli sorunlarla karşılaşmıştır (Blossfeld, 2009).
Bunlar, çalışmanın evrenselliğini, bilgi
teknolojilerindeki hızlı gelişimi, organizasyonların
küçülmesi, erken emeklilik ve emeklilik maaşı ve
sağlıkla ilgili endişeleri içerir.
ı . .
Çalışma/lş: İş insanları parasal standartla
rını, barınmasını, zamanını nasıl harcaya
cağını, nerede yaşadığını, arkadaşlıklarını
I
ve sağlığını etkileyen bazı temel yollarla
■ tanımlar. 13. Bölüm, s. 437.
nobel
c) Boş Zaman
Yetişkin olarak sadece işimizde nasıl iyi

çalışacağımızı değil, nasıl rahatlayacağımızı
ve boş zamanımızda nasıl eğleneceğimizi de
öğrenmeye ihtiyacımız vardır (Gibson, 2009).
Boş zaman: Bireylerin işlerinden sonraki
zamanlarda etkinlikleri ve kendi seçtikleri
ilgileriyle uğraştıkları hoş zamanlardır.
Gözden Geçir
• Çalışanların orta yaşta karşılaştığı bazı konu
lar nelerdir?
• İnsanlar orta yetişkinlikte hangi kariyer sorun
ları ve değişiklikleri yaşar?
• Orta yaşta boş zaman nasıl tanımlanır?
nobel
E) Din ve Hayatın Anlamı
Yetişkin olarak gelişimimizde dinin rolü nedir?

Birçok orta yaşlı yetişkin için hayatın anlamı
önemli bir konu mudur?
a) Din Ve Yetişkin Hayatı
MacArthur’un Orta Yaş Gelişim Çalışmasında,

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki orta yaşlı
yetişkinlerin yüzde 70’den fazlası dindar
olduğunu ve dinselliğin (spirituality) hayatlarının
önemli bir parçası olduğunu düşünür.
Din, birçok Amerikalının yaşamının önemli bir
boyutudur. Kadınlar dine erkeklerden daha fazla
ilgi gösterir. Dini ilgilerdeki bireysel farklılıkları
düşünmek önemlidir.
Anlamlandırma yoluyla başa çıkma: Özellikle
sevdiği biri öldüğündeki kronik stres zamanında,
stresli durumun anlamını değiştirmek için
inançlar, değerler ve amaçları oluşturmayı içerir.
b) Din Ve Sağlık
Dinin fiziksel sağlık üzerindeki etkileri neler

olabilir? Bazı mezhepler ve dini cemaatlar,
tıbbi tavsiyeleri göz ardı eden, sağlığa zarar
veren davranışları yapmaları için insanları teşvik
ederler.
Din: Din birçok yaşlı yetişkinin hayatında
önemli bir rol oynar. 18. Bölüm, s. 587.
nobel
c) Hayatın Anlamı
Avusturyalı psikiyatrist Viktor Frankl’ın annesi,

babası, erkek kardeşi ve karısı toplama kamplarında
ve gaz odalarında, Polonya’daki Auschwith’de öldü.
Frankl toplama kampında hayatta kaldı ve hayatın
anlamı hakkında yazmaya devam etti. İnsanın Anlam
Arayışı kitabında, Frankl (1984) insanın biricikliğini
ve hayatın sonluluğunu vurgulamıştır.
Frankl, varolmamızın sonluluğu ve ölümün
kesinliğinin hayata anlam kattığını araştırmıştır.
Hayatın sonu olmasaydı, zaman sonsuza dek
süreceği için hayatımızı sadece hoşlandığımız
şeyleri yaparak geçirirdik.
Zaman öncekinden daha çok
daraldığında, bazı değerlendirmeler,
ancak, istemeden ve tam anlamıyla
olmaya başlar.
— J a m e s B a l d w in
Amerikan Yazar, 20. yüzyıl
nobel
Gözden Geçir
• Orta yaşlı bireylerde dinin bazı özellikleri ne-
erdir?
• Din, fiziksel sağlık ve akıl sağlığıyla nasıl ilişki-
idir?
• Orta yetişkinlikte yaşamın anlamı nasıl rol
oynar?
nobel
-------- 7 / / / II II! f 1/ 1/ I I / / Z Z Z Z Z //
b ö lü m 16 ORTA YETİŞKİNLİK
DÖNEMİNDE
SOSYODUYGUSAL GELİŞİM
3 Yakın İlişkiler
m anahatları
1 Kişilik Kuramları ve Gelişim

Öğrenme Hedefi 1 Orta yetişkinlik dönemindeki Öğrenme Hedefi 3 Orta yetişkinlik dönemindeki
kişilik kuramları ve gelişimi tanımlar. yakın ilişkilerin bazı önemli yönlerini tanımlar.
Yetişkinlik Dönemleri Orta Yaşta Aşk ve Evlilik
Yaşam Olayları Yaklaşımı Boş Yuva ve Yeniden Doldurulması
Orta Yaş Döneminde Stres ve Kişisel Kontrol Kardeş İlişkileri ve Arkadaşlıklar
Orta Yaş Gelişim Bağlamları Büyük Ebeveynlik
Nesillerarası İlişkiler
2 İstikrar ve Değişim
Öğrenme Hedefi 2 Orta yetişkinlik dönemi gelişi
minde istikrar ve değişimi boylamsal çalışmaları
da dahil edecek şekilde tartışır.
Boylamsal Çalışmalar
Sonuçlar
Kişilik
Kuramları ve
Gelişim
Yakın İstikrar ve
İlişkiler Değişim
Kişilik Kuramları ve Gelişim
• Orta yaşı kavramlaştırmanın en iyi yolu nedir?
• Bir dönem mi, ya da kriz mi?
• Yaşam olaylarından yaygın olarak orta yaş dönemi nasıl

etkilenmiştir?
• Orta yaşlı yetişkinlerin yaşam stresleri ve kişisel kontrol

farklılıkları daha genç ve daha yaşlılara göre daha mı
fazladır?
• Bireylerin orta yaş dönemi boyunca, kültürleri ve

cinsiyetleri kişilik bağlamında bir dönüm noktası mıdır?
Yetişkinlik Dönemleri
Yetişkin gelişim aşamalarını tanımlayan iki önemli

kuram vardır:
• Erik Erikson’un psikososyal gelişim dönemleri

kuramı
ve
• Daniel Levinson’un insan yaşamının dönemleridir.

Erikson’ın Üretkenliğe Karşı Verimsizlik (Kendine
Yönelik Üretim) Dönemi
• Erikson (1968) yaşam boyu gelişim kuramında,

üretkenliğe karşı verimsizlik dönemi yaşamın 7.
evresidir.
Levinson’un Bir Erkeğin Yaşam Dönemleri

• Klinik psikolog Daniel Levinson (1978), 40 yaşındaki
erkeklerle yapılan görüşmelerin sonuçlarına
dayandırdığı yaklaşımı.
Üretkenliğe Karşı Verimsizlik (Kendine
Yönelik Üretim)
Erikson
– Orta yaş yetişkinleri önemli sorunlarla karşılaşmaktadırlar.
– Üretkenlik; yetişkinlerin gelecek nesillere miraslarını
bırakma isteklerini kapsar. Bir tür ölümsüzlüğe ulaşma..
– Verimsizlikte ise gelecek nesiller için hiçbir şey yapmadıkları
duygusu gelişir.
– Üretkenlik: Çocuk sahibi olma, çocuklara rehberlik etme, iş
üretkenliği, kültürel üretim...
– 20 yaşından 30 yaşına kadar eşimle nasıl geçineceğimi
öğrendim.
– 30’dan 40 yaşıma kadar işimde nasıl başarılı olacağımı
öğrendim.
– 40’dan 50 yaşıma kadar kendim hakkında daha az,
çocukların hakkında daha çok endişe etmeyi öğrendim.
(Valillant, 2002, s.114).

Levinson ve Yaşam Yapısı Kuramı
Levinson, yetişkin gelişiminin anlaşılabilmesi için,
 Yaşam akışı,
 yaşam döngüsü ve
 bireysel yaşam yapısı
kavramlarını önerir.
Levinson’ a göre yetişkinlik, benlik kavramı ile

tutarlı bir yaşam yapısının gelişimi demektir.
• Yaşam akışı (life course): Bir insanın doğumundan ölümüne kadar olan
gelişiminin görülebilir tüm özelliklerini (dalgalanmalar, ilerleme ve
gerilemelerle giden) içerir.
• Yaşam akışı biyo-psiko-sosyal tüm etkenlerle ele alınmalıdır.
• Geçişler, kişinin yaşamını yeniden değerlendirmesine ya da yeni bir yaşam
yapısına yeniden bağlanmasına ilişkin bir bunalımı içerir.
• Yaşam döngüsü: Yaşam akışının belirli bir sıra içindeki gelişim ve
değişimini içerir (mevsimler/çağlar sıralaması).
• Yaşam yapısı: Bir insanın yaşadığı benlik tasarımı (bireysel beklenti, umut,
hedef, beceriler vb) ile sosyal rollerinin (toplumsal sorumluluklar, sosyal
roller, tüm ilişkiler ve yaşam tarzı vb) birleşimidir.
• Bu ilişkiler yaşam akışına biçim verirler
 Yaşam yapıları çok çeşitli ve sayıda olabilir

ancak 2-3 öğe bu yapıda merkezi bir yer tutar.
 Merkezi öğeler benlik için en anlamlı ve yaşam

akışını geliştiren öğelerdir.
 Bireyin zamanının ve enerjisinin çoğunu bunlar

alır ve diğer öğelerin niteliğini etkiler.
 Çoğu zaman evlilik, aile ve meslek bir kişinin

yaşamının merkezi öğeleridir.
 Yan öğelerde benlik yatırımı çok daha azdır ve

kişinin yaşamında az bir etkiyle değiştirilmeleri
olanaklıdır ya da bırakılmaları kolaydır.
 Levinson’a göre yaşam akışı boyunca yaşam

yapısının evrimi yaşa bağlı dönemlerle düzenli
bir sıra içinde gelişir.
 Bu sıra, bir yapı kurma ve yapı değiştirme

dizisinden ibarettir.
 İçinde bulunulan çağ/mevsim/dönemde ilk görevimiz
bir yaşam yapısı oluşturmak ve yaşamımızı
biçimlemektir.
 Bazı temel seçimleri yaparak onların çerçevesinde bir

yaşam yapısı kurarız. Bir yapı kurma dönemi 5-10 yıl
arası sürebilir.
 Bir geçiş dönemi mevcut yaşam yapısını sona erdirir ve

yenisi için fırsat yaratır.
 Her geçiş döneminde mevcut yaşam yapısı

değerlendirilir ve yeni seçimler yapmaya yönelme
başlar. Bir geçiş dönemi 5 yıl kadar sürer.
LEVİNSON’UN GELİŞİM DÖNEMLERİ
1. Yetişkinlik öncesi : Döllenme-22 yaş (doğum

öncesi- bebeklik- ilk çocukluk-orta çocukluk-ve
ergenlik)
2. İlk yetişkinlik: 17-45 yaş
• 17- 22 yaş: İlk yetişkinliğe geçiş:
• 22-28 yaş: ilk yet. için yaşam yapısı girişi
• 28-33 yaş: 30 yaş geçişi
• 33-40 yaş: İlk yet. yaşam yapısını sonuçlandırma
3. Orta Yetişkinlik : 40-60 yaş

• Orta Yetişkinliğe Geçiş : 40-45 yaş
• 45-50 yaş: Orta yet. için yaşam yapısına giriş
• 50-55 yaş: 50 yaş geçişi
• 55-60 yaş: orta yaş yaşam yapısını sonuçlandırma:
4 Son yetişkinlik : 60 – ölüm

• Son yetişkinliğe Geçiş: 60-65 yaş
Orta yaş dönemi bir kriz midir?
Yaşam-olayları Yaklaşımı
• Yaşla bağlantılı aşamalar, yetişkin kişilik gelişimini

incelemede önemli bir yöntemdir.
• Yetişkin kişilik gelişimini kavramsallaştırmada ikinci

bir yöntem, yaşam olaylarına odaklanmaktır.
ŞEKİL16.6
YETİŞKİN GELİŞİMSEL DEĞİŞİMİNİ YORUMLAMAK İÇİN HAZIRLANAN
BİR ÇAĞDAŞ YAŞAMOLAYLARI ÇERÇEVESİ: Çağdaş yaşam olayları yaklaşı
mına göre, bir yaşam olayının etkisi olayın kendisine, dolaylı değişkenlere, yaşam
dönemi ve sosyal-tarihsel bağlama ve bireyin olayı değerlendirme ve başetme stra
tejilerine bağlıdır.
Çağdaş yaşam-olayları yaklaşımı:
Bu yaklaşımda yaşam olayının bireyin gelişimini

etkilemesi, sadece olayın kendisine değil, aynı zamanda
dolaylı değişkenlere, bireyin yaşam olayına uyumuna,
yaşam dönemi ve sosyo-tarihsel bağlama bağlıdır.
Orta Yaş Döneminde Stres ve Kişisel Kontrol
• Orta yaşın, yetişkinlerin çoğunun sarsıcı bir kriz

geçirdiği dönem olmadığı
ve
• Bir kriz geçirseler de bunun stresli yaşam olayları ile
ilişkili olduğu konusunda kesin kanıt vardır.
• Araştırmalar, kişisel kontrol duygusunun

(yaşamlarını kontrol) yaşlanmayla azaldığını
göstermiştir.
• Orta yaş grubundakiler, ekonomi, iş ve evlilik

üzerinde daha fazla; cinsel yaşamları ve çocukları
konusunda daha az kontrole sahip oldukları kanısını
ifade etmişlerdir.
Orta Yaş Gelişim Bağlamları
Yaşam bağlamının üç yönü, orta yaş gelişimini nasıl

etkiler?
• Tarihsel bağlam
• Cinsiyet
• Kültür.
Tarihsel Bağlam (Kuşak Etkiler): Bazı gelişimcilere göre, farklı

yaş gruplarının (kohort) yaşam dilimini nasıl geçirdiği
konusunda, değişen tarihsel dönemler ve farklı sosyal
beklentiler etkili olur.
Sosyal saat: Bireylerden evlenmek, çocuk yapmak veya bir

kariyer kurmak gibi, yaşam görevlerini yerlerine getirmeleri
beklenen zaman dilimi (kohortlarda farklılaşır).
Cinsiyet Bağlamı: Eleştirmenler yetişkin gelişimlerini içeren

dönem teorilerinin, erkekleri ön plana çıkardığını söyler
(dönem teorisyenlerinin meslek seçimi ve iş başarısına
değinirken çocuk doğurmaya çok eğilmemesi gibi).
Kültürel Bağlam
• Bir çok kültürde özellikle sanayileşmemiş kültürlerde, orta
yaş kavramı net değildir veya bazı durumlarda eksiktir (genç
veya yaşlı).
• Kenya’da Gusii kültüründe yaşam dönemleri yaşam

olaylarına bağlı olarak erkek ve kadınlarda farklılaşmıştır
• Kadınlar: Çocuk-sünnet edilmemiş kız-sünnet edilmiş kız-
evli kadın-büyük kadınlar;
• Erkekler: Çocuk-sünnet edilmemiş çocuk-sünnet edilmiş
savaşçı-büyük erkekler diye tanımlanır.
İstikrar ve Değişim
Boylamsal Çalışmalar
Yetişkin gelişiminde, durağanlık veya değişim

boyutlarını anlamamıza yardım eden dört çalışma
vardır:
• Costa ve McCrae’nin Baltimore Çalışması,
• Berkeley’in Boylamsal Çalışmaları,
• Helson’un Mills Üniversitesi Çalışması ve
• Vaillant’ın Çalışmaları.
Costa ve McCrae’nin Baltimore Çalışması:
(1950-..) N=1000; 20-90 yaş
Kişiliğin beş büyük faktörüne yoğunlaşırlar
• yaşantıya açıklık (opennes experience),
• sorumluluk (conscientiousness),
• dışa dönüklük (extraversion),
• yumuşak başlılık/uzlaşabilirlik (agreeablaness)
• nevrotizm-duygusal denge (emotional stability).

Açıklık
• Hayalci veya gerçekçi
• Farklılığa veya
rutine ilgi duyma
• Bağımsız veya
uyum gösteren
Sorumluluk
• Düzenli veya
düzensiz
• Dikkatli veya
dikkatsiz
• Disiplin veya
fevri
Dışa dönüklük
• Sosyal olma veya
utangaç
• Eğlenceli veya
kederli
• Sevecen veya
mahcup
Yumuşak başlılık
• Yumuşak kalpli
veya acımasız
• Güvenen veya
şüpheci
• Yardımsever veya
işbirliğine kapalı
Nevrotizm
(duygusal denge)
• Soğukkanlı veya stresli
• Güvenli veya güvensiz
• Kendinden memnun
veya kendine acıyan
• McCrea ve Costa (1995,2000), beş kişilik faktöründe büyük
oranda istikrar olduğunu;
• Robert, Walton ve Bogg (2005), sorumluluğun geç
yetişkinlikte gelişmeye devam ettiğini;
• Allenad, Zimprich ve Hendricks (2008),yaşlı yetişkinlerin,
orta yaşlı ve genç yetişkinlerden daha bilinçli ve uyumlu
olduğunu,
bulmuşlardır
Beş faktör kullanan çalışmalardan oluşan bir meta-analiz
sonuçları (10-101 yaş; 87 boylamsal çalışma):
• Dışadönük sonuçları alt dallara ayrılana kdr kompleksti.
Sosyal baskınlık, ergenlikten orta yaşa doğru artarken;
sosyal canlılık ergenlikte artmış sonra azalmış;
• Yumuşak başlılık ve sorumluluk, yetişkinliğin başlarında ve
ortalarında artmış;
• Nevrotizm yetişkinliğin başlarında azalmış;
• Yaşantıya açıklık, ergenlikte artarken genç yetişkinlikte
azalmıştır.
*Genel olarak kişilik özellikleri en çok yetişkinliğin başlarında
değişiklik göstermiştir.
Berkeley Boylamsal Çalışması:
500’den fazla çocuk ve ebeveyn üzerinde ilk olarak 1920’lerin

sonlarında ve 1930’ların başlarında çalışma yapıldı.
• “Orta Yaş Döneminde Şu An ve Geçmiş” adlı kitap bu

bireylerin orta yaşa gelince gösterdikleri profili yansıtır.
• İlk ergenlik ve orta yaş sonuçları, kişiliğin istikrar ya da

değişimle şekillendirildiği tartışmasını iki boyutta da
desteklemedi.
Bazı özellikler diğerlerine göre daha istikrarlıydı:

• Entelektüel yönelim, özgüven ve yeni deneyimlere açıklık
özelliklerinde istikrar bulundu
• En çok değişen özellikler, merhametli ya da düşmanca

oluş, iyi derecede otokontrole sahip olmaydı.
Hellons’un Mills Üniversitesi Çalışması:
• Öncelikle 1950’lerin sonlarında

California’daki Mills Üniversitesi’nde yaşça
büyük olan 132 kadın üzerinde çalıştılar
• Daha sonra kadınlar 30’lu, 40’lı ve 50’li

yaşlara gelince de çalışmalarını sürdürdüler
Üç ana grubu ele aldılar:

• Aile yönelimli
• Kariyer yönelimli
• İkisini de istemeyen kadınlar
• Erken yetişkinlik görevlerine adanma;

(kariyer, aile ya da her ikisine) kadınlara
kişiler arası becerileri geliştirmeye,
bağımsızlık ve amaçları için sıkı çalışmayı
öğrenmelerine katkıda bulunmuştur.
• Bu yaşam tarzı kalıplarından birine kendini

adamayan kadınlar, daha az değişimle
karşılaşmış ve diğer kadınlar kadar tam
olarak gelişememiştir.
• 40 yaşlarında kadınların çoğu bazı endişeleri

paylaşmıştır: (Levinson’ın erkeklerde
rastladıkları)
• Genç ve yaşlılara yönelik endişe, içe bakış,

köklerine ilgi duymak, kısıtlamaların ve
ölümün farkına varmak..
• Orta yaş krizi yok, orta yaş farkındalığını

yaşama.
• Kimlik netleşmesi ve yaşlanma farkındalığı

30’lu yaşlardan 50’li yaşlara doğru artmıştır.
George Vailant’ın Çalışmaları:
George Vailant tarafından gerçekleştirilen boylamsal

çalışmalar şu ana kadar belirtilen çalışmalardan biraz
daha farklı bir soruyu incelememize yardım ediyor.
Üç boylamsal çalışma yürütülmüş:

1. Sosyal olarak avantajlı 1920’lerde doğan
2. Sosyal olarak dezavantajlı 1930 ‘larda doğan 450
erkek
3. 1910’larda doğan etellektüel 90 kadın
• 75-80 yaş bireyleri, Mutlu/iyi- Üzgün/hasta-Ölü olarak

kategorize edilmiş
• Bu kategoriler, 50 yaştayken, 75-80 yaşta hangi

kategoriye gireceklerinin muhtemel olduğu tahmin
edilirken elde edilmiş
George Vailant’ın Çalışmaları:
• 50 yaşındaki refah ve gelir, 75-80 yaşına gelince

mutlu ve iyi olma kategorisiyle ilişkili
bulunmadı.
• Orta yaş üretkenliği, 75-80 yaştaki dayanıklı ve

mutlu bir evliliğe sahip olup olmayacağıyla
ilişkili bulundu.
Sonuçlar
Son araştırmalar,
• Kişilikteki stabilite orta yaşta genç yetişkinliğe

göre daha fazla.
• Kümülatif kişilik modeli: Yaş ve zamanla birlikte

insanların kişilikte artan stabiliteyi teşvik
edecek biçimde çevreleriyle iletişim kurmada
uzmanlaşmaları.
Sonuçlar
• Kişilikteki stabilitenin 30’lu yaşlarda

kurulmaya başladığı görüşüyle çelişir.
• Çok sayıdaki insanın kişilik özelliğinde, bazı

süregelen gelişimsel değişiklikler olsa da,
bireysel düzeyde, insanlar kendilerine özgü
kişilik özelliklerini barındıran kalıpları
gösterebilir.
Yakın İlişkiler
Orta Yaşta Aşk ve Evlilik
İlişkiler olgunlaştıkça özellikle orta yetişkinlik

döneminde güven, sadakat ve karşılıklı duygusal
ilgi daha önemli hale gelir.
Orta Yaşta Aşk ve Evlilik
• Orta yaşlarda evlilik doyumunun arttığı bulguları vardır,

• Evlilikten memnuniyet duyarlar,
• Orta yaşta boşanma ilk yetişkinliğe göre daha olumlu da
olumsuz da olabilir.
Olumlu olabilir zira:

• Daha az riskli ve çalkantılı,
• Kaynaklar daha fazladır,
• Çocuklar yetişkindir, ayrılığı daha kolay kabullenir.
Olumsuz olabilir, zira:

• Geçen zaman ve duygusal odaklanma nedeniyle
vazgeçmesi kolay değildir.
• Bazı kadınlarda ekonomik durumu düşürebilir.
Boş Yuva ve Yeniden Doldurulması
• Bir ailede önemli bir durum da bir çocuğu yetişkinlik

yaşamına başlatmaktır.
• Çocuğun evden ayrılmasıyla ebeveynler yeni

düzenlemelerle yüzleşir.
Boş yuva sendromu

Çocuklar evden ayrıldıktan
sonra aileler arasında evlilik doyumu azalır, çünkü
aileler çocuklarından oldukça fazla mutluluk alırlar.
Ancak çoğu ebeveynde evlilik doyumu azalmaz, aksine

artadabilir. Eşlerle geçirilen zamanın artması değil,
kalitesinin artması.
Kardeş İlişkileri ve Arkadaşlıklar
• Kardeş ilişkileri çoğu yetişkinin yaşamı

boyunca sürer.
• Günümüz yetişkinlerinin %85’inin hayatta en
az bir kardeşi vardır.
• Yetişkinlik döneminde kardeş ilişkileri
oldukça yakın, duyarsız veya aşırı rekabetçi
olabilir.
• Arkadaşlıklar erken yetişkinlikte olduğu gibi
önemlidir.
• Samimi dostluklar kurmak zaman alır.
Sürdürülen arkadaşlıklar, orta yetişkinlikte
yeniden oluşturulmuş arkadaşlıklara göre
daha kuvvetlidir.
Büyük Ebeveynlik
• Yaşam süresinin uzaması, büyük ebeveynliğin

doğasını da etkiliyor
• 1990’de 10 yaşındaki çocukların sadece % 4’ünün

hayatta dört büyük ebeveyni varken bu rakam
2000’de % 40 üzerine çıkmıştır.
• Resmi: Büyük ebeveyn düzenli ve planlı rolünü

yansıtacak şekilde hareket etmektedir.
• Eğlence taraftarı: Büyük ebeveynler resmiyettten
uzak ve oyun taraftarıdır.
• Mesafeli büyük ebeveyn.
Nesillerarası İlişkiler
• Orta yaş dönemindeki yetişkinler, genç ve

yaşlıların hayatında önemli rol oynamaktadır.
• Yaşlı ebeveynin ihtiyaçlarını gidermek ve koordine

etmek.
• Yetişkin çocuklar orta yaşlara ulaştıklarında

ailelerine karşı daha pozitif algılar edinirler.
• Orta yaştaki yetişkinler daha genç kuşakla

deneyimlerini paylaşır ve onlara değerlerini
aktarırlar.
YASAM BOYU
GELİŞİM

Mc
nobel
Gravv
bölüm 18 İLERİ YETİŞKİNLİK
DÖNEMİNDE BİLİŞSEL
GELİŞİM
bölüm anahatları
1 Yaşlı Yetişkinlerde 3 İş ve Emeklilik

Bilişsel İşlevler
Ö ğ ren m e H ed efi 3 Yaşlanma ile iş ve emekliliğe
Ö ğ ren m e H ed efi 1 Yaşlı yetişkinlerin bilişsel uyumu tartışır.
işlevlerini betimler. İş
Çok-boyutluluk ve Çok-yönlülük ABD'de ve Diğer Ülkelerde Emeklilik
Eğitim, İş ve Sağlık Emekliliğe Uyum Sağlamak
Kullan ya da Kaybet
Bilişsel Becerilerin Geliştirilmesi 4 Zihinsel Sağlık
Bilişsel Nörobilim ve Yaşlanma
Ö ğ ren m e H ed efi 4 Yaşlı yetişkinlerdeki zihinsel
problemleri betimler.
2 Dil Gelişimi
Depresyon
Ö ğ ren m e H ed efi 2 Yaşlı yetişkinlerde dil Bunama, Alzheimer ve Diğer Hastalıklar
becerilerindeki değişikliklerin özelliklerini açıklar. Kurban Olma Korkusu, Suç ve Yaşlılara Yönelik Kötü
Muamele
5 Din
Ö ğ ren m e H ed efi 5 Yaşlı yetişkinlerin yaşamında
dinin rolünün açıklar.
nobel
Y aşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri w w w nobelyayın com
nobel
www.nobely8yin.com
konu bağlantıları --------------- .
Birçok insan bilişsel işlevselliğinde zirveye, orta yetişkinlik döneminde ulaş
maktadır. Ancak orta yetişkinlik döneminde bazı bilişsel süreçlerde artış
görülürken, diğer süreçler azalmaktadır. Örneğin, orta yaşlarda kelime dağar
cığı zirveye ulaşırken, işleme hızı düşmektedir. Uzmanlık da orta yaş dönemi
boyunca artmaktadır. Birçok insan için orta yetişkinlik, kişilerin hali hazırdaki
işlerini ve gelecekte yapmayı planladıklarını yansıttığı ve değerlendirdiği bir
dönemdir. Orta yaşlardaki birçok yetişkin hayatın anlamını daha fazla incele
mektedir.
I
I
<— geriye d ö n e lim ---------------------------------*
nobel
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . Basım dan Ç eviri www.nobelyaYin.corn
nobel
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri wwwnobelyaym.com
A) Yaşlı Yetişkinlerde Bilişsel İşlevler
a) Çok-boyutluluk Ve Çok-yönlülük
Yetişkinlik dönemindeki bilişsel değişim ele

alındığında, bilişi çokboyutlu bir kavram olarak
değerlendirmek gerekmektedir. Düşünülmesi
gereken önemli bir nokta, bilişin bazı boyutları
biz yaşlandıkça azalmakla birlikte, bazıları
durağan kalmaktadır ya da gelişmektedir.
Bilişsel mekanikler (Paul Baltes), zihnin
“donanımı” dır ve evrimle birlikte gelişen beynin
nöro-fizyolojik yapısını yansıtmaktadır.
Bilişsel mekanikler: Zihnin “donanımı”dır ve
beynin nörofizyolojik yapısını yansıtmaktadır.
Bilişsel mekanikler duyusal girdi, görsel ve
motor bellek, ayırt etme, karşılaştırma ve
kategorizasyon süreçlerinden oluşan hız ve
doğruluğu içermektedir.
Bilişsel pragmatikler: Zihnin kültüre dayalı
“yazılım programları”dır. Bilişsel pragmatikler
okuma ve yazma becerilerini, dilin kavranmasını,
eğitimsel becerileri, profesyonel becerileri ve
yaşamın üstesinden gelme ya da baş etmemize
yardımcı olan benlik ve yaşam becerilerine dair
bilgileri içermektedir.
İşleme Hızı: Genel olarak, ileri yetişkinlik
döneminde bilgi işleme hızında bir düşüş
olduğu görüşü kabul görmektedir.
**Dikkat: Dikkatle ilgili değişimler bilişsel
yaşlanmanın önemli yönleridir. Yaşlı yetişkinlerde
dikkatin üç boyutu incelenmektedir; Seçici dikkat,
Bölünmüş dikkat, Sürekli dikkat:
Garfield®
Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri

by Jim Davis
www.nobeJyayin.com
Dikkat: Yönetici dikkat, son zamanlarda
küçük çocuklarda çalışılan dikkatin bir tü-
■ rüdür. 5. Bölüm, s. 156.

Bellek yaşlandıkça değişir ancak belleğin bütün boyutları
yaşla birlikte aynı şekilde değişmez (Barbara, Attali & La
Corte, 2010). Bellek ve yaşlanmanın çalışılan temel
boyutları episodik bellek, anlamsal bellek, bilişsel
kaynaklar (çalışma belleği ve algısal hız gibi), belleğe dair
inançlar, kaynak bellek, ileriye dönük bellek ve sağlık,
eğitim, sosyo-ekonomik faktörler gibi bilişsel olmayan
faktörlerdir.
Episodik Bellek: ?
Anlamsal Bellek: ?
Açık ve Örtük Bellek: ?

Açık bellek: Açık bellek kişilerin, bilinçli olarak
bildikleri ve beyan etikleri olaylara ve
deneyimlere dair belleği içermektedir.
İleriye dönük bellek: Gelecekte yapılacakları

hatırlamaktır.
Kaynak Bellek: Kaynak bellek, bir şeyi nerede

öğrendiğimizi hatırlama yeteneğidir.
i gelişimle bağlantı ■
ı I
Bellek. Çalışma belleği, orta yaşın ilerleyen
dönemlerinde düşmeye başlar ve ileri yetiş
kinlik döneminde düşmeye devam eder. 15.
! Bölüm, s. 491.
nobel
Bu yaşlı kadın, arabasının
anahtarlarının nerede
olduğunu unutmuş. Bu
durum hangi bellek türünü
içerir?
Bilgelik: Bilgelik, önemli konularda doğru
yargılamalar yapmamızı sağlayan yaşamın
uygulamaya dair boyutlarında, uzmanlık
düzeyinde bilgidir.
b) Eğitim, İş Ve Sağlık
Eğitim, iş ve sağlık yaşlıların bilişsel fonksiyonlarını

etkileyen önemli faktörlerdir. Bunlar, yaşlılarda
bilişsel gelişimin çalışılmasında kuşak etkisinin
neden önemli olduğunu anlamada da önemli olan
faktörlerden üçüdür.
Yaşlı bir insan için her mevsim
öğrenme zamanıdır.
—A e s c h y l u s
Yunan oyun yazarı, MÖ, 5. yüzyıl
nobel
Eğitim: Yaşlı yetişkinler birçok nedenden dolayı
eğitim almak istemektedirler (Manheimer,
2007). Kendi yaşlanmalarının doğasını daha iyi
anlamak istemektedirler.
İş: Gelecek nesiller, bilişsel yönelimli işleri daha
fazla içeren iş deneyimlerine sahiptir (Elias &
Wagster, 2007). Bizim büyük-büyük babamız ve
büyük annemiz, daha çok bilişsel yönelimli
işlerde çalışan babalarımıza göre daha fazla el
işlerinde çalışmışlardır.
Sağlık: Gelecek nesiller geç yetişkinlik
döneminde de daha sağlıklı olacaklardır. Çünkü
yüksek tansiyon gibi çeşitli hastalıklar için daha
iyi tedaviler geliştirilmektedir.
c) Bilişsel Becerilerin Geliştirilmesi
Eğer yaşlılar bilişsel becerilerini kaybediyorlarsa

tekrar eğitilebilirler mi? Birçok çalışma eğitimin
bir dereceye kadar yapılabileceğini
göstermektedir.
d) Bilişsel Nörobilim Ve Yaşlanma
Bu bölümde beynin yaşlanma ve bilişsel

işlevler üzerindeki rolüne yönelik artan ilgi
incelenmiştir. Bilişsel nörobilim alanı, beyin ve
bilişsel işlevler arasındaki ilişkileri çalışan temel
bir disiplin olarak ortaya çıkmıştır.
Beyin gelişimi: Yaşlı yetişkinlerin katıldık
ları faaliyetler beyin gelişimini etkileyebil-
■ mektedir. 17. Bölüm, s. 540. I
nobel
Gözden Geçir
• Yaşlı yetişkinlerde biliş, nasıl çok-boyutlu ve
çok-yönlüdür? Yaşlı yetişkinlerde bilişsel
süreçlerde hangi değişikliklergörülmektedir?
• Yaşlanan yetişkinlerde eğitim, iş ve sağlık,
bilişi nasıl etkilemektedir?
• "Kullan ya da kaybet"kavramı nedir?
• Yaşlı yetişkinlerin bilişsel becerileri ne derece
eğitilebilmektedir?
• Yaşlanmayla ilgili bilişsel nörobilim nedir?
nobel
B) Dil Gelişimi
Birçok kişi için ileri yetişkinlikte kelime bilgisi ve

kelime anlamı değişmeden devam etmektedir ve
ilerlemektedir. Ancak, konuşma sırasında
kullanmak üzere kelimelerin geri çağırılmasında,
konuşulanları anlamada, fonolojik becerilerde ve
bazı diyaloglarda düşüş görülmektedir. Yaşlı
yetişkinlerdeki bu değişimlerin bellek ve
duymadaki düşüşün ya da bir hastalığın sonucunda
ortaya çıkması olasıdır.
Genç yetişkinler ile
yaşlı yetişkinlerin
iletişim kurma
biçimlerinde görülen
farklılıklar nelerdir?
Gözden Geçir
• Yaşlı yetişkinlerin dil gelişiminde görülen te
mel değişimler nelerdir?
nobel
C) İş ve Emeklilik
Yaşlı yetişkinlerin yüzde kaçı çalışmaya devam

etmektedir? Bu kişiler ne kadar üretkendir?
Kimler emekliliğe en iyi şekilde uyum
sağlamaktadır? Amerika Birleşik Devletlerin’de
ve dünyada emekliliğin değişen örüntüleri
nelerdir? Bunlar bu bölümde ele alınacak
sorulardan bazılarıdır.
İş/Çahşma: Amerika Birleşik Devletlerin'de
40-59 yaş arası kişilerin yaklaşık yüzde 80'i
■ çalışmaktadır. 15. Bölüm, s. 492.
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an ç e v ir i www.nobely8yin.com

Gece daha gelmedi, ışıklar
kapandığı için işsiz kalmadık,
bizim için yapılacak ve cesaret edilecek
işler vardır.
—H en r y Wa d s w o r t h L o n g f e l l ow
Amerikan şair, 19. yüzyıl.
nobel
Yaşam B oyu G elişim - 1 3 . Basım dan Ç eviri www.nobelyayin.com
a) Abd’de VE DİĞER ÜLKELERDE EMEKLİLİK
Amerika Birleşik Devletlerin’de insanların büyük

kısmı hangi yaşta emekli olmaktadır? Emekli
olduktan sonra belli bir noktada birçok insan
işgücüne geri mi dönmektedir? Diğer ülkelerde
emeklilik nasıldır?
Mümkün olduğu kadar uzun süre çalışmaya devam edeceğim
Emeklilik maaşını almak için emeklilik yaşıma geldiğimde emekli olacağım
Erken emeklilik hakkı kazandığımda emekli olacağım

iNeaenıerı
İşverenlerim beni zorladığında emekli olacağım
AArkadaşlarım/meslektaşlarım
l iemekli olduğunda
l l emeklii olacağım
0 10 20 30 40 50
Yüzde
ŞEKİL 18.5
İNSANLARIN EMEKLİ OLMAK İÇİN BİLDİRDİKLERİ
NEDENLER
nobel
Y aşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım dan Çeviri wvvw.nobelyayin.com
Diğer Ülkelerde İş ve Emeklilik: Diğer ülkelerde
iş ve emeklilik nasıl tanımlanır?
 Yakın zamanda 40-79 yaş arası, 21 farklı ülkeden

21,000 kişiyle yapılan büyük ölçekli bir çalışmada, iş
ve emeklilik örüntüleri incelenmiştir (HSBC Insurance,
2007). Ortalama olarak, 60’lı yaşlardaki kişilerin
yüzde 33’ü, 70’lerindeki kişilerin ise yüzde 11’i hâlâ
bir tür paralı işte çalışmaktadır.
b) Emekliliğe Uyum Sağlamak
Emeklilik bir olay değil bir süreçtir (Moen, 2007).

Emeklilikle ilgili çalışmaların çoğu, boylamsal
değil kesitsel çalışmalardır ve bu çalışmalar da
kadınlar yerine erkeklere odaklanmaktadır.
Gözden Geçir
• Yaşlı yetişkinlerin, işlerinin özellikleri nelerdir?
• Amerika Birleşik Devletlerimdeki emeklilik ile
diğer üIkelerdekinî karşılaştırınız.
• İnsanlar emekliliğe nasıl başarılı bir şekilde
uyum sağlayabilirler?
nobel
D) Zihinsel Sağlık
İnsanların büyük bir kısmı uzun bir yaşam

sürmek istemektedir ancak yaşlılıkta yaşamlar,
zihinsel bir rahatsızlıktan dolayı altüst
olmaktadır. Bu ihtimal hem insanların hayatında
sorun oluşturmaktadır hem de toplum için
parasal olarak pahalıya patlamaktadır.
a) Depresyon
Depresyon zihinsel hastalıklar arasında “soğuk

algınlığı” olarak adlandırılmaktadır. Ancak,
depresif belirtiler gösteren yaşlı yetişkinlerin
büyük çoğunluğu hiçbir zaman zihinsel sağlık
tedavisi görmemektedir.
Majör/ağır depresyon: Bireylerin son derece
üzgün, morali bozuk, kendini aşağılayıcı ve sıkılmış
oldukları bir duygudurum bozukluğu. Kişi iyi
hissetmez, yaşama gücünü kolayca kaybeder, iştahı
bozuktur, neşesiz ve isteksizdir. Majör depresyon
çok yaygın olduğu için zihinsel hastalıkların “soğuk
algınlığı” da denir.
Cinsiyet: Kadınlarda görülen depresyon •
oranının yüksek olmasının bir nedeni de,
kadınların erkeklere göre depresif durum- .
lan üzerine çok daha fazla düşünmeleri ve
bu durumu kafalarında daha fazla büyüt
meleridir. 12. Bölüm, s. 404.

Yaşlı yetişkinlerde
görülen
depresyonun
özellikleri nelerdir?
b) Bunama, Alzheimer Ve Diğer Hastalıklar
Zihinsel bozukluklar arasında yaşlı yetişkinlere

en fazla zarar veren rahatsızlık demanslardır.
Demans: Temel belirtisi, zihinsel işlevlerin

bozulması olan nörolojik bozukluklara verilen
genel addır.
Alzheimer Hastalığı: Demansın bir türü olan
Alzheimer hastalığı bellekte, muhakeme
yeteneğinde, dilde ve sonunda fiziksel işlevlerde
derece derece bir bozulmayla kendini gösteren,
ilerleyen, geri dönüşü olmayan bir beyin
rahatsızlığıdır.
Çoklu damar tıkanmasına bağlı demans:
Cerebral/ beyne ait atardamarlarda geçici kan
akışının tekrarlayan engellemeler sonucunda
ortaya çıkan zihinsel işlevlerde düzensiz ve
ilerleyen kayıptır.
Parkinson Hastalığı: Demansın diğer bir türü
olan Parkinson hastalığı kaslardaki titreme,
hareketlerin yavaşlaması ve kısmi yüz felci gibi
belirtilerle tanımlanan sürekli ve ilerleyen bir
rahatsızlıktır.
Muhammed Ali
dünyanın en
önde gelen
sporcularından
biridir ve Parkinson
hastasıdır.
Gözden Geçir
• Yaşlı yetişkinlerde görülen depresyonun ya
nışı nasıldır?
Yaşlı yetişkinlerde demans, Alzheimer hasta-
ığı ve diğer hastalıkların özellikleri nelerdir?
Yaşlı yetişkinlerde kurban olma, suç ve kötü
muamele korkusu ne kadar yaygındır?
nobel
c) Din
On beşinci bölümde özellikle orta yaşa

odaklanılarak din ve yaşamın anlamı, din ve
sağlık arasındaki ilişki dâhil edilerek tartışılmıştır.
Bu bölümde, birçok yaşlı yetişkinin yaşamındaki
önemi değerlendirilerek, din konusunun
incelenmesine devam edilecektir.
ı
Stres: Anlamlandırma yoluyla başa çıkma,
özellikle sevdiği biri öldüğündeki kronik
stres zamanında, stresli durumun anlamını
■
değiştirmek için inançlar, değerler ve amaç-
■ lan oluşturmayı içerir. 15. Bölüm, s .494.
nobel
Gözden Geçir
• Yaşlı yetişkinlerde gözlemlenen dinin bazı
özellikleri nelerdir?
nobel
konu bağlantıları ---------------,
I I
Kişilerin ölümü nasıl anladıkları ve nasıl baş ettikleri kısmen gelişim düzey
lerine bağlıdır. Küçük çocukların ölüm anlayışı oldukça sınırlıdır; 9 yaşına
kadar çocuklar, ölümün bir son olduğunu ve geri dönüşü olmadığını anlaya
mamaktadırlar. Ergenler kendilik bilincine sahiptirler ve ölümle gerçekleşen
sondan kendilerini uzak tutma eğilimindedirler. Orta yaşa gelmiş kişiler, yaş-
|
(andıklarının daha fazla farkındadırlar ve sıklıkla ölümden, genç ve yaşlı
® |
yetişkinlere göre daha fazla korkmaktadırlar. Sevilen birinin ölümünden
sonra yas tutmak oldukça yaygın bir durumdur ve yas tutmak hem olumlu
hem de olumsuz etkileri olabilen karmaşık bir süreçtir. Yas tutmak kişileri,
kendi dünyaları hakkında duyarlı olmaya yönelterek katkıda bulunmaktadır.
I
' ----------------------------------- ileriye bakalım —
Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım dan Çeviri www.nobelyayin.com

İLERİ YETİŞKİNLİK DÖNEMİNDE
SOSYO-DUYGUSAL GELİŞİM
Yaşlanma Süreçleri
Perlmutter ve Hall
• Birincil yaşlanma (normal yaşlanma):  İkincil yaşlanma: İnsanların çoğunda

ortaya çıkar ama evrensel değildir.
• Herkeste ortaya çıkan, evrensel, • Hastalık, bedeni kullanmayı
kaçınılmaz yaşlanmadır.
bırakma ya da kötü kullanımı
sonucu ortaya çıkar
• Bazı belirtileri görünür (saç ağarması,
hareketlerin yavaşlaması gibi).  Üçüncül yaşlanma: Yaşamın sonunu
haber veren hızlı bozulmadır.
• Bazıları görünmez, bedenin uyumunu • Yaşamın büyük bölümü artık uykuda
bozucu etkenler (ısıya tepkinin değişmesi
gibi). geçmektedir ve ölüm yakındır.
 Yaşlanma derecesinde bireysel farklılıklar vardır ama yaşlanmanın tipik

değişimleri herkeste ortaya çıkar.
YAŞLANMAYA İLİŞKİN
SOSYO-DUYGUSAL GELİŞİM
KURAMLARI
Ödünleme yoluyla
Erikson’un kuramı Hareketlilik kuramı Sosyo-duygusal seçici optimizasyon
seçicilik kuramı kuramı
ERIKSON’UN KURAMI
8- Benlik Bütünlüğüne karşı Umutsuzluk
-Geçmişe yönelik değerlendirmede olumlu bir gözden geçirme ya

da geçmişteki yaşamın iyi harcanmadığı sonucuna varılması.
-Yaşlı yetişkin, geçmişe dönüp baktığında ortaya çıkan düşünceler

ve anılar iyi yaşanmış bir yaşam görüntüsü oluşturuyor ve doyum
sağlıyorsa (benlik bütünlüğü),
-Ancak önceki dönemlerden bir ya da daha fazlasını olumsuz bir
şekilde çözümlemesi halinde kişinin yaşamının toplam değeri ile
ilgili geçmişe dönük düşünceleri olumsuz olursa (umutsuzluk)
ERIKSON’UN KURAMI
8- Benlik Bütünlüğüne karşı Umutsuzluk
Yaşamı Gözden Geçirme:

Yaşamım hep aklımın bir köşesinde duruyor. Başka türlü olmuyor. Geçmişe
ait düşünceler benimle oyun oynuyor. Bazen de ben onlarla oynuyor, onları
teşvik ediyor ve tadını çıkarıyor, bazense onları aklımdan çıkarıyorum.
 Deneyimlere bakma
 Yorumlama
 Yeniden yorumlama
 Düzeltme ya da kapsamı genişletme
Çatışma ve çözümleme Yaşlılıkta en üst düzeye ulaşma
Yaşlılık Varoluşsal kimlik; fiziksel dağılmaya karşı koymaya
Benlik bütünlüğü&umutsuzluk: Bilgelik yetecek derecede güçlü bir bütünlük duygusu
Orta yetişkinlik Başkalarıyla ilgilenme, empati ve endişe
Üreticilik&verimsizlik: Bakım
İlk yetişkinlik İlişkilerin karmaşıklığı duygusu; duyarlılığın ve
Yakınlık&yalıtılmışlık: Aşk serbestçe sevmenin değeri
Ergenlik Yaşamın karmaşıklığı duygusu, duyusal,

Kimlik kazanma&rol karmaşası: Sadakat mantıksal ve estetik algının birleşmesi
Okul çağı Alçak gönüllülük; kişinin yaşamın gidişatını ve
Çalışkanlık&aşağılık duygusu: Yeterlik yerine gelmemiş umutlarını kabulü
Erken çocukluk Neşe; empati; direnç
Girişimcilik&suçluluk: Amaç
Yürüme dönemi Bütünlükten dağılmaya yaşam döngüsünün
Özerklik&utanç,kuşku: İrade takdir edilmesi
Bebeklik Karşılıklı bağlılık ve ilişkililiğin takdir edilmesi
Temel güven&güvensizlik: Umut
HAREKETLİLİK
KURAMI
• Yaşlı yetişkinler ne kadar aktif ve katılımcı olursa yaşamdan o oranda

doyum alacaklardır.
• Orta yaşlılıktaki rollerini ileri yetişkinliğe taşıma
• Mevcut rol ellerinden alındığı takdirde yeni rol bulma
SOSYO-DUYGUSAL SEÇİCİLİK
KURAMI
• Yaşlı yetişkinler sosyal ilişki ağları ile ilgili daha seçici hale gelirler.
• Duygusal doyum alacakları ilişkilere yönelirler.
• Duygusal riskleri en aza indirmek için sosyal ilişki sayısını azaltırlar.
• 69-104 yaşında kişilerle yapılan bir araştırmada:
• En yaşlıların dışarıdan kişilerle sosyal ilişkilerinde azalma olduğu,
• Ancak yakın duygusal ilişki sayılarının daha genç olanlarla aynı olduğu
bulunmuştur.
SOSYO-DUYGUSAL SEÇİCİLİK
KURAMI
- Bu kuram ayrıca kişilerin ulaşmaya istekli oldukları hedefleri ile de

ilgilenir.
- İki önemli hedef grubu vardır
1) Bilgiyle ilgili hedefler
2) Duygusal hedefler
 Bilgiyle ilgili hedefler, ilk yıllar yüksek, ergenlik ve ilk yetişkinlikte
en yüksek, orta ve ileri yetişkinlikte düşme eğiliminde;
 Duygusal hedefler, bebeklik ve ilk çocuklukta yüksek, orta
çocukluk-ilk yetişkinlik arası azalır, orta ve ileri yetişkinlikte artar.
Yaşam Uzamı Boyunca
Idealleştifilmiş Sosyo-Duygusal
Seçicilik Modeli
D üşük______________________
Bebeklik Ergenlik Orta yaş Yaşlılık
ÖDÜNLEME YOLUYLA SEÇİCİ
OPTİMİZASYON KURAMI
Başarılı yaşlanma üç temel faktöre bağlıdır:
Seçme-Optimizasyon-Ödünleme
1.Seçme: yaşlıların işlevselliklerindeki kayıp ve kapasitenin azalmasına uygun tercihler (repertuarı daraltma)
2.Optimizasyon: sürekli alıştırma ve yeni teknolojilerin kullanımı ile bazı alanlarda performansı koruma (pratiği
arttırma)
3.Ödünleme: Mevcut potansiyelinin üzerinde bir kapasite gerektiren işler yapması durumunda ortaya çıkar (hızlı
bölümden önce yavaşı çalma)
80 yaşında piyanist örneği

- Yaşam önceliklerinin seçimi, gelişimin önemli bir yönüdür.
- Yaşam hedefleri ve öncelikleri yaşam boyunca değişiklik gösterir.
- Ursula Staudinger (1996), 25-105 yaşındaki kişilerin kişisel yatırımlarını
değerlendirmiştir:
KİŞİLİK
BENLİK VE TOPLUM
TOPLUMDA YAŞLI
YETİŞKİNLER
KİŞİLİK
•Kişiliğin Beş Büyük faktöründen birkaçının ileri yetişkinlikte değişmeye devam ettiği ortaya konmuştur:
- «sorumluluk» gelişmeye devam ediyor
•Orta ve genç yetişkinlere göre daha öz disiplinli ve uyumlular
Bazı kişilik özellikleri uzun yaşamla ilgili olabilir mi?

 Bir araştırmada nevrotiklik erken ölüm riski ile ilişkili bulunmuştur.
 Beş yıllık boylamsal bir çalışmada sorumluluk, dışa dönüklük ve deneyime açıklık düşük ölüm riski ile ilişkili bulunmuştur.
 Başka bir çalışmada ileri yetişkinliğe geçişte sorumluluk sahibi olmanın dürtü kontrolü, güvenirlik ve geleneksellik yönlerinde
artış olduğu bulunmuştur.
 Diğer bir çalışmada ileri yetişkinlerde iyi karar verememe, «nevrotiklikle» ilişkili bulunmuş
BENLİK VE TOPLUM
Benlik saygısı– Olası benlikler—Benlik kontrolü

Benlik saygısı yetişkinlik yıllarında nasıl değişir?
Benlik saygısı:
- 9-90 yaş arası, 300.000 ‘den fazla kişi ile yapılan kesitsel bir çalışmada:
•benlik saygısının 20’li yaşlarda arttığı,
•30-40’larda dengelendiği,
•50-60’lı yaşlarda kayda değer oranda yükseldiği,
•70-80’li yaşlarda düştüğü bulunmuştur.
•Yetişkinlik yıllarının büyük bir kısmında erkeklerin benlik saygıları kadınlara göre yüksek bulunmuş ancak 70-80 yaşlarında birbirine
yaklaşmıştır.
BENLİK VE TOPLUM
Benlik saygısı yaşlı yetişkinlerde neden azalır?
•Fiziksel sağlığın bozulması,

• Yaşlılığa dair olumsuz toplumsal tutumlar,
•İleri yetişkinlikte dul kalma,
•Kurumda kalma, fiziksel bir özre sahip olma,
•Ve dini inançların zayıf olmasının düşük benlik saygısı ile ilişkili olduğu
ortaya çıkarılmıştır (Giarrusso ve Bengtsn, 2007).
BENLİK VE TOPLUM
Olası benlikler:
Yaşlı yetişkinlerde ideal ve gelecek benlik kabulü azalırken, geçmişteki benliklerin kabulü artar.
- Umutla ilgi faaliyetlerin 10 yılda daha olumlu etkilere ve yüksek yaşama olasılığına neden olduğu
bulunmuştur.
•Olmayı umdukları benliklerle bu alanlara katılım olasılığı arasında ilişki olduğu görülmüştür.
•Yaşlıların %72’si yaşamlarına yeni umut alanları, %53’ü yeni korkular ekledikleri bulunmuştur.
•Sağlıkla ilgili umut ve korkular, aile ve sosyal ilişkilere göre daha sık bildirilmiştir.
Olası beklentiler,
•Orta yaşta  Mal varlığına sahip olmak gibi umutla beklenen benlikler üzerine yoğunlaşırken,
•İleri yetişkinlikte  Ellerindekini korumak, sağlık sorunlarından ve bağımlılıktan kaçınmakla ilgilidir.
BENLİK VE TOPLUM
Benlik kontrolü:
•Yaşlı kişilerin çoğu benlik kontrolünü sürdürür.
Çalışma sonuçlarına göre:
•60-70 yaşlarda çoğunlukla yaşamın kontrolünü ellerinde bulundururlar.
 Orta yetişkinlikten başlayarak,
•Uyum sağlayıcı kontrol stratejilerinin (belirli bir koşula uymak için hedeflerini
değiştirmesi) önemi arttığı,
•Assimilatif kontrol stratejilerinin (hedefe ulaşmak için durumu değiştirmesi) öneminin
ise azaldığı bulunmuştur.
TOPLUMDA YAŞLI
YETİŞKİNLER
Pek çok yaşlı, mantıklı düşünme, yeni şeyler öğrenme, cinsel ilişkiden zevk alma, topluma katkıda
bulunma ve sorumluluk gibi konularda beceriden yoksun sanılır.
Yaşlılıkla ilgili genel kalıp yargılar:
1.Yaşlılığın kendisi =kronolojik yaşlanma(Fizyolojik, kronolojik, psikolojik ve toplumsal yaşlanma
dereceleri farklıdır).
2.Üretim dışı olmak
3.İlişkisizlik
4.Esnek olmama
5.Bunaklık
Uzun yıllar yaşayan yaşlıların sayısındaki artış bu bakış açılarını değiştirmeye başlamıştır.
YAŞLANMAKTA OLAN BİR TOPLUMDA POLİTİKA
SORUNLARI
Ekonominin durumu
•Ekonominin genellikle yaşları nedeniyle üreticiden çok tüketici konumunda olan bu kadar çok
sayıda yaşlı yetişkinin yükünü kaldıramayacağı endişesidir.
•Her zaman yaşlı tüketici, genç de üretici değildir.
Sağlık hizmetleri
• Yaşlanan nüfusun artışı sağlık hizmetleri maliyetlerini de arttırmaktadır.
• Kronik hastalıklar nedeniyle evdeki bakım hizmetlerinin önemi artar.
•“Tedavi” değil, “bakım” modelinin kurulması gerekmektedir.
SORUNLARI
Yaşlı bakımı
•Fiziksel ve duygusal bakımın sağlanmasının ne kadar iyi sunulabileceği endişesi
•Kim bu bakım hizmetini sunacak?
Kuşaklar arası eşitsizlikler

• Yaşlıların kaynakların daha fazlasını alarak gençlerden daha avantajlı oldukları görüşü
• Bu sorun gençler yaşlıların masraflarını ödemek zorunda olup olmadığı sorusunu gündeme
getirmektedir.
SORUNLARI
Gelir
•Yaşlılarda yoksulluk, fiziksel ve bilişsel sağlığın bozulması ile ilişkilidir.
Yaşam düzenlemeleri
•Kalıp yargıların aksine yaşlıların %95’i kurumda değil evlerinde yaşar.
•Yalnız yaşamak yalnız olmak anlamına gelmez.
SORUNLARI
Teknoloji
•İnternet yaşlı dünyasında da bilgi ve iletişime erişimde önemli olmuştur.
Araştırma sonuçları: (2003)
•65 yaş + yaşlıların %32’si
•50-60 yaştakilerin % 61’inin çevirimçi
•Genç yetişkinlere göre internette daha çok zaman geçiriyorlar.
•Giderek daha fazla yaşlı e-posta ile iletişim kuruyorlar.
Yaşam tarzı
çeşitliliği
Sosyal destek Yaşlılar ve

ve sosyal yetişkin
bütünleşme çocukları
AİLELER VE
SOSYAL
İLİŞKİLER
Büyük Özgecilik ve
anne/babalık gönüllülük
Arkadaşlık
YAŞAM TARZI ÇEŞİTLİLİĞİ
Evli yaşlılar
•2009 yılında 65 yaşın üzerindeki Amerikalı yetişkinlerin %56’sının evli olduğu tespit edilmiştir.
•Yaşlı yetişkinlerin yaşamlarında evlilik kavramı pek çok çift için olumludur.
•Evlilik doyumunun, orta yetişkinlere göre yaşlılarda daha fazla olduğu bulunmuştur.
•İleri yetişkinlikte, evli ya da eşi olan kişiler daha mutludurlar ve daha uzun yaşarlar.
Boşanmış ve yeniden evlenmiş yaşlılar
•2008 yılında 65 yaşın üzerindeki kadınların %13’ü, erkeklerinse %10’nun boşanmış ya da ayrıdır.
•Boşanma yaşlı yetişkinlerin daha fazla sağlık sorunu yaşamaları ile ilişkilidir.
Birlikte yaşayan yaşlılar

•Giderek daha fazla sayıda yaşlı yetişkin birlikte yaşamaktadır.
•Nedeni aşktan çok arkadaşlık olabilir.
•Bazı durumlarda ise, çiftler varlıklarını ayrı tutma ve bu nedenle evlenmeme yoluna
gidebilmektedir.
Yaşlıların ilişkilerinde romantizm ve cinsellik

•Cinsel aktivitenin sınırlı olması durumunda bu duygularını dokunmak ve
okşamakla ifade ederler.
•75-85 yaş kadınların %40’, erkeklerin % 78’i istikrarlı
bir cinsel partneri olduğunu bildirmiştir.
Yaşlı yetişkin ebeveynler ve yetişkin çocukları
•Yaşlı yetişkinlerin yaklaşık %80’ninin orta yaştaki çocukları hayattadır.

•Yetişkin çocuklar yaşlanmakta olan ebeveynin sosyal çevresinin önemli bir bölümünü oluştururlar.
•Kız çocuklar, erkelere oranla daha fazla yaşlı ebeveynin yaşamına dahildir (bakım, sağlık takibi vb. )
•Ebeveyn-çocuk ilişkileri çelişkili duyguların genellikle,
• Kayınvalide-kayınpeder durumunda
• Önceki ilişkilerin olumsuz olması durumunda
• Sağlığın bozuk olması durumunda ortaya çıkabileceği gösterilmiştir.
Büyük anne ve büyük babalık

•Üç kuşaklı ailelerden dört kuşaklı ailelere de sık rastlanmaktadır.
•Büyük anne-babalar aile geçmişini, öykülerini aktaranlardır.
•Genç yetişkinler, büyük büyük anne/babalarına kıyasla büyük
anne/babaları ile daha etkileşim içinde oldukları ve onlarla daha fazla
aktiviteye katıldıkları görülmüştür.
Aile ilişkileri içerisinde sarmalanmış yaşlı yetişkinler, aileden
yoksunlara göre çok daha az sıkıntı çekiyorlar
Arkadaşlık
•Yeni arkadaşlıkların kurulma olasılığı azalır.

•Yeni arkadaşlar yerine yakın arkadaşlarını tercih ettikleri bulunmuştur.
•Çok yakın bir arkadaşı olmaması durumunda kadınlar, erkeklere göre
daha depresif oldukları bulunmuştur.
•75 yaş + (boylamsal) yaşlıların yakın arkadaş ilişki bağı, 7 yıl boyunca
ölme olasılığını düşürüyor; kadınlarda bu daha güçlü bir ilişkidir.
•Arkadaşlık ilişkisinin varlığı ve davranış sağlığı olumlu yönde ilişkilidir.
Sosyal destek ve Sosyal bütünleşme

Sosyal destek
•İnsanlar, yaşamlarını sosyal destek aldıkları ve sosyal destek verdikleri bireylerden oluşan bir
çevrede geçirirler.
•Yaşlı yetişkinler için sosyal destek fiziksel ve ruhsal sağlıkları ile ilişkilidir.
•Sosyal destek, kurum bakımı olasılığını azaltır ve depresyonun daha nadir görülmesi ile ilişkilidir.
•Evli ve yalnız yaşayanlar bu yönde farklılaşır (evli olanlar yemek hizmeti vb. daha az ihtiyaç duyar).
•Kültüre göre de sosyal destek farklılaşabilir (Örneğin Amerika’da yaşlıya destek veren kişi kızı iken
Japonya’da gelinidir vb.).
Sosyal bütünleşme
•Bir araştırmada yaşlı yetişkinlerin evlilik kalitesi ve yalnızlık ilişkisi araştırılmıştır.
İki tür yalnızlık tanımlanmış:
•Duygusal (Duygusal olarak soyutlanmış hissetme)
•Sosyal (Sosyal çevrelerle bütünleşmemişlik)
•Evli yaşlıların %20-25’inde sosyal veya duygusal yalnızlık bulunmuştur.
• Eşleri sağlık sorunu yaşayan,
• Eşinden duygusal destek görmeyen,
• Eşiyle cinsel sorun yaşayan
•Yaşlı yetişkinlerde düşük sosyal bütünleşme ve koroner kalp hastalıkları, tansiyon arasında ilişki olduğu
ortaya konmuştur.
Özgecilik ve gönüllülük
•Yaşlı kişilerin yardım vermesi yerine yardım almaları yaygın bir inançtır.
•12 yıllık boylamsal bir çalışma:
•Başkalarına faydalı olma duygusu düşük olan yaşlıların, erken ölüm risklerinin yüksek olduğunu
göstermiştir.
•Gönüllülük faaliyetleri ile uğraşan yaşlıların daha az kırılgan ve güçsüz oldukları bulunmuştur.
•Bir çalışmada gönüllülüğün 57 yaştan 85 yaşa kadar istikrarlı bir şekilde arttığı bulunmuştur.
Gönüllülük:
•Yapıcı ve üretken roller sağlar,
•Sosyal bütünleşme sağlar,
•Stres hormonu salgılamayı azaltabilir bu da bağışıklık sistemini güçlü kılar.
ETNİK KÖKEN, CİNSİYET, KÜLTÜR
Etnik köken Cinsiyet

Kültür
ETNİK KÖKEN
•Amerika’da, yaşlı yetişkinlerde hem yaş hem de ırkçılık tehdidi var.
•Geniş aile çevreleri koruyucu olabilmekte
CİNSİYET
•Yaşlandıkça cinsiyet rolleri değişir mi?
•Bulgular erkeklerin daha kadınsı olmasını desteklerken kadınları desteklememiş
•Cinsiyet ile ilgili kuşak etkileri göz ardı edilmemeli.
KÜLTÜR
Yaşlının,
•Değerli bilgiye sahip olması
•Önemli aile /topluluk kaynaklarını kontrol etmesi
•Yaşamı boyunca rolünün sürekli olması
•Yararlı işlevleri yapmasına uzun süre izin verilmesi,
•Geniş aile ile bütünleşmiş olması
ERIKSON’UN KURAMI
9- Gerotransandans
• 70-80 üstü yaşlar

• Aşkınlık hali
• Yaşamdaki sınırların ötesine geçmek
• Zaman kısıtlaması: Bugün, bu hafta ne yapabilirim?
• Ölümü kabul etme.
• Rekabete karşı geri çekilme
• Egoizme karşı özgecilik
Ölüm,
Ölmek ve
Yas
İçerik
Ölüm sistemini belirleyen faktörler nelerdir?
◦ Tarihsel ve kültürel bağlamını belirleyen faktörler nelerdir?
Ölüm nasıl tanımlanabilir?
Gelişim ile ölüm arasındaki bazı bağlantılar nelerdir?
İnsanlar kendi ölümleriyle nasıl yüzleşir?
İnsanlar sevdikleri birinin ölümüyle nasıl başa çıkar?
Kastenbaum’un Ölüm Sistemleri (2009)
İnsanlar: İtfaiye ve polisler, cenaze endüstrisinde çalışanlar, din adamları
Mekanlar: Hastane ve cenaze evleri, savaş alanları, anıtlar
Zamanlar: Anma günleri, törenler
Nesneler: Tabut ve siyah nesneler
Semboller: Kafatası işareti, çeşitli dini törenler
Ölüm varoluşun sonu mudur ?

Değişen Tarihsel Koşullar
Ölümün en sık görüldüğü yaş grubu
Örn; Amerika’da 1900’lerde yaşam beklentisi 47yıl iken, günümüzde 78 yıl (Carr, 2009).
Evinde ve ailesi tarafından bakılırken ölüm, şimdi ailelerden uzak kurum veya hastaneler
Ölmekte olan yaşlı bir kişinin bakımı ailelerden kurumlara kaydı.

Böylece ölümle yüzleşme ve onun acı dolu ortamına maruz kalma olasılığımız azaldı.
Türkiye’de yaşam beklentisi ortalama kaç yıl?
Türkiye’de yaşam beklentisi ortalama kaç yıl?
TÜİK verilerine göre,
Türkiye'de beklenen yaşam süresi ortalama
erkeklerde 75,9,
kadınlarda 81,3 yıl.
Ölümü Belirleyen Konular
Eskiden ölüm tanımı daha kolay: Nefes alma, kan basıncı ve vücut katılığı
Beyin Ölümü: Ölümün nörolojik bir tanımlamasıdır. Beynin elektriksel etkinliğinin belli bir süre
bütünüyle durmasıdır.
Beynin yukarı kesimleri, genelde aşağı kesimlerinden daha önce ölür.
Aşağı kesimler: Kalp atışı, solunum denetlemesi
Günümüzde çoğu doktorun kabul ettiği ölüm, hem yukarı kortikal işlevlerin hem de aşağı beyin
kökü işlevlerinin durması.
Ölüm
Yaşamın ilk yıllarında büyümeye ayarlanmış
insanoğlu için bu dönemde gerileme,
yitirme ve ölüm onun beklentisi dışında
ortaya çıkan olgulardır.
Ölümü sadece ileri yaşlarla düşünmek;
Yaşlı insan ölme sırası açısından en uygun
kişi olarak görülür,
Neden?
Ölüm
Keder duyulsa da beklentinin gerçekleşmiş olması psikolojik güven sağlar.
Ölüm ve diğer türden yitimleri kendimizden uzak tutmak istememiz.
Ölüm, var olduğuna inanmak istediğimiz bir oyunu «kurallarına uygun» olarak oynamıştır.
İnsanoğlu için doğumdan itibaren tek mutlak gerçek «ölüm»
Artık var olmama tehdidi
Ölümden kaçamayacağını anlamak Varoluşsal anksiyete
Varoluşsal Anksiyete
Varoluşunun yıkılabileceğinin, kendisini
ve dünyasını yitirebileceğinin bir «hiç»
olabileceğinin farkına varan bireyin
öznel durumu.
Rollo May
Tanatoloji
Ölümü inceleyen bilim dalı.
Tanatos: Güzel ölüm, uykuya dalarcasına bir ölüm.

Tanatos, Ker, Hipnos kardeşler.
Ker, vahşi ve şiddetli ölüm.
Hipnos uyku tanrısı.
Tanatoloji: Ölümle Yüzleşme - Böyle Buyurdu Kültür - Prof. Nevzat Kaya (Youtube)
Bütün modern dünya ölümün saklanması fikri üzerine kuruludur.

Return the oppressed-Bastırılmışın geri dönüşü
İnsan insanlığı namına ölümü ölçüt almamalı, herkese aynı mutlulukta ve sonsuz uzunlukta
yaşayacakmış gibi davranmalı (Thomas Mann-Büyülü Dağ)
Doğal Ölüm Yasası ve Ötenazi
Ölüm tercihi adlı örgüt «Yaşam Vasiyeti» ni ortaya attı.
Kişiler sağlıklı düşünebildikleri dönemde, sağlık durumu umutsuz hale geldiğinde
uygulanacak tıbbi işlemler hakkındaki isteklerini belirtiyor.
Böylece Doğal Ölüm Yasası ortaya çıktı.
Ötenazi
◦ Pasif Ötenazi
◦ Aktif Ötenazi
◦ Dr. Jack Kevorkian
Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Uruguay...

Gereklilik: Ölmekte Olan Kişiye Bakım
Yeterli bilgi sahibi olma
“İyi” bir ölüm?
Fiziksel rahatlık
Sevilen kişilerin desteği,
Kabullenme,
Uygun tıbbi bakım
Yaşlı bakım evi (İmarethane)
Acıyı azaltma ve insanların onurlu bir şekilde ölmelerine yardımcı olmayı içeren
yatıştırıcı bakım/Palyatif bakım.
6 aydan az ömrü kalmış kişiler

Ağrı kontrolü
Psikolojik destek: Kişinin ölümle psikolojik açıdan sağlıklı bir biçimde yüzleşmesi.
Ölen kişinin ailesini sürece dahil etmeye çalışır
Yaşamın Değişik Dönemlerinde Ölüm
Çocukluk Dönemi
Kısıtlı bilgi
“Yemek versek uyanır mı?”
Ebeveyn ölümü durumunda kendini suçlama
Kaybetme korkusunun genelleştirilmesi
9 yaş sonrası: Ölüm evrenseldir
Yaşamın Değişik Dönemlerinde Ölüm
Çocukluk Dönemi
Ne kadar açıklama gerekir? Dürüst mü olunmalıdır?
Çocuğun olgunluk düzeyine göre açıklama

Sevildiklerinin ve terk edilmeyeceklerinin garantisi
Duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri konusunda
Cesaretlendirilmeleri
Ölmek üzere olan çocuk hastalar

Ergenlik
Ölüm kavramının uzaklığı
• Ölüm kaçınılabilir, görmezden gelinebilir, alay edilebilir bir kavram.

• Bazıları hem ölümün anlamını kavramaya çalışarak hem de kendi
ölme ihtimaliyle yüzleşerek ölüme ilgi gösterir.
Büyükanne ya da büyükbaba ölümü

Felsefi ve dini düşünceler
Yetişkinlik Dönemi
Artan farkındalık
Orta yetişkinlikten  Geç yetişkinliğe
Ölümü sık düşünme
Sosyal çevre ile paylaşma
Doğrudan deneyim
Sahip olacaklarımı kaybediyorum  Orta Yetişkinlik

Sahip olduklarımı kaybediyorum  Geç Yetişkinlik
Kübler-Ross’un Ölüm Evreleri
İnkar ve Yalıtılmışlık  Bu imkansız!
Öfke  Neden ben !
Uzlaşma Bir kaç fazladan gün...?
Depresyon  Hazırlayıcı bir keder, sevdiklerinden uzaklaşma
Kabullenme Mücadelenin sonu; duygusal ve fiziksel acının

kayboluşu
Kübler-Ross Ölüm Evreleri
Geçerli değil, ama ölmenin psikolojisi üzerine çalışmaya yönelttiği için önemli.
Ölme sürecine dair hangi yönler ihmal edilmiş?

Kübler-Ross Ölüm Evreleri
Geçerli değil, ama ölmenin psikolojisi üzerine çalışmaya yönelttiği için önemli.
Ölme sürecine dair hangi yönler ihmal edilmiş?

•Kişilik
•Cinsiyet
•Gelişim düzeyi
•Ölüm ortamı
İnkar: Ne iyi ne de kötü !
Uyumlu ya da uyumsuz bir duygu olabilir
Kişisel farklılıklar
Şoku erteleme
Kızgınlık ve kırgınlıktan uzak
Fakat yaşamı sürdürmek için gerekli
eylemlerden uzaklaştırmamalı
Ölümün anlamı
Hem kişisel hem sosyo-kültürel pek çok
belirleyiciye bağlıdır.
Ölüm olgusu karşısındaki duygu ve yorumlara
bağlıdır.
Yanıt kategorileri
Yaşamın sürmesi ya da kesilmesi
Bir insan öldüğü Düşman olarak ölüm
zaman__________________________
Birleşme ya da ayrı düşme
Ölüm____________________________dir.
Ödül ya da ceza.
Öldüğüm zaman
ben______________________________
Ölmekte olan kişiyle iletişim
Ölüm hakkında uyumlu bir düşünce
Geride kalanlar için düzenleme
“Nasıl bir yaşam sürdüm?” bilinci ve paylaşma
ya da
Ölüme değil de daha güçlü yönlere odaklanmak...

Yaşamın geri kalanına odaklanma çabası.
YAS
“Kederli kişilerden başka herkes keder ile baş edebilir”
Shakespeare
Duygusal Uyuşukluk
İnanmama
Ayrılık kaygısı
Çaresizlik
Üzüntü
Yalnızlık
YAS
Bu duygular yaşam boyu devam eder fakat
şiddeti azalır...
Kayıp ile yaşamayı öğrenmek
6 ay sınırı Uzamış yas (complicated grief)
Duygusal olarak çok bağlı
Yas süreci çok inişli çıkışlıdır
olduğu bir kişiyi kaybetme
Ani duygusal değişimler olabilir
Kişisel zayıflıkları ve sınırlılıkları keşfetme
YAS
Mahrum kalınmış yas:
Hepimiz yasımızı rahatça yaşayabiliyor muyuz?

Toplum onayından yoksun
Saklı keder
Kişinin yaşadığı kederin şiddetini arttırabilir.
Yeni bir kayıpla yeniden ortaya çıkabilir.
İkili Süreç Modeli
Kayıp odaklı stres kaynakları İyileşme odaklı stres kaynakları

Ölen kişiye odaklanma Kimlik değişimi (eşdul)
Yasın olumlu olumsuz yönlerini değerlendirme Yönetici beceriler
Olumlu: Acıları son buldu. Maddi konularla ilgilenmek
Olumsuz: Özlem duyma
BU SÜREÇLER AYNI ANDA YAŞANIR !

Başa Çıkma ve Ölüm Türleri
Ölümün hangi şartlar altında olduğu çok önemlidir.
Ani, zamansız ya da şiddet içeren ölümlerde
Geçmişe dönüş
Kabuslar
Uyku bozuklukları
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB)
Yas Sürecindeki Kültürel Çeşitlilikler
Japonya Bağları mümkün olduğu kadar sürdürme
Arizona Hopi Kabilesi  Hayatın normal akışında
Mısır  Yas yaşayan gruplara dahil olma
Bali  Gülme ve neşeli olma

Hayat Arkadaşının Kaybı
Eşin kaybından sonrası,
Keder
Mali kayıp
Yalnızlık
Artan fiziksel rahatsızlık
Depresyon
Eşe bağlılık  Kronik yas
Film Önerileri

Yaşam Boyu Gelişim Psikolojisi (2) NOBEL

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yaşam Boyu Gelişim Psikolojisi (2) NOBEL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YASAM BOYU

ÇEVİRİ EDİTÖRÜ: PROF. DR. GALİP YÜKSEL

O n Ü çüncü Basımdan Ç eviri

Yaşam Boyu Gelişim - 1 3 . Basımdan Çeviri www.nobdyayin.com

Ergen ne zaman yetişkin olur? On birinci

Birçok birey için yetişkin olmak oldukça uzun bir

 Özellikle aşk ve iş konularında kimlik arayışı

Gelişmiş toplumlarda birçok birey için lise

Sağlıklı yaşam tarzları konusunda bildiklerimiz

Fiziksel gelişimde zirveye 19-26 yaşları arasında

Genç yetişkinlikte ölüm oranı ergenliğin iki

Yedinci ve dokuzuncu bölümlerde çocukluk

Obezite sorununda hangi faktörler yer almaktadır?

Uzmanların bireylerden ısrarla egzersiz

Ergenlik döneminde olduğu gibi bu dönemde

Alkol: Alkol tüketimine yönelik iki tür sorunu

Bağımlılık: Çeşitli madde temini ve tüketimine

Ateş etmiyoruz. Sadece sizleri sigaraya alıştırıyoruz.

On birinci bölümde ergenlerin cinsel kimliklerini

Genç yetişkinlik döneminde birçok birey

Heteroseksüel Tutum ve Davranışlar: Aşağıda,

• Erkekler cinselliği kadınlara göre daha çok

Özetle 1994 yılında gerçekleştirilen tarama

Cinsel yolla bulaşan hastalıklar ile (sexually

Cinsel ilişkiler sıklıkla güç kullanımını

“Tanıdık tecavüzü” (date or acquaintance

Genç yetişkinlik döneminde bilişsel performansta

Genç yetişkinler düşünme sürecinde ergenlere

Gerçekçi ve Pragmatik Düşünme: Kimi gelişim

Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri www.nobetyayin.com

Hayatımızı yoluna koymak, iş seçmek, kariyer

Çocukların çoğu büyüdüklerinde ne olacaklarına

On birinci bölümde William Damon’ın (2008) The Path

Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri www.nobetyayin.com

Yaşam Boyu G elişim - 1 3 . B asım d an Ç eviri www.nobetyayin.com

Sevdiğiniz ve başarılı olabileceğiniz iş

Bireyin sahip olduğu iş, yaşamını ciddi biçimde

İşyerlerindeki çeşitlilik giderek artmaktadır

GENÇ ORTA İLERİ

1 Çocukluktan Yetişkinliğe 3 Yetişkin Yaşam Biçimleri

5 Cinsiyet, İlişkiler ve Benlik

• İnsanın ilk 20 yılı, yetişkinlikteki sosyal duygusal

• İlk yetişkinlikteki deneyimler, nasıl bir birey olacağını

• Ortak bulgu, yaş aralıkları ne kadar kısa olursa

Dolayısıyla, 20 ile 30 yaş arasındaki benzerlik, 10 ile

• Genç yetişkinlerin sosyal duygusal gelişimlerini

• Benzer şekilde 30’lu yaşlarda yaşanılan yakın ilişki

• Mizaç ne kadar durağandır?

• Genç yetişkinlik döneminde birçok kişi ergenlik

• Daha fazla denge ve daha az riskli davranış

 Araştırmacılar, çocukluk yıllarındaki mizaç

Boylamsal bir çalışmada:

• Çocuklukta sergilenen mizaç özellikleri ile genç

• Yine de verilerin az sayıda çalışmadan geldiği

• Çocukluk dönemi mizacı ile yetişkin kişilik özellikleri

 Bağlanma da mizaç gibi bebeklik yıllarında ortaya çıkar ve

 Erken dönem bağlanma stilleri ve yetişkin bağlanma stilleri

 Ebeveynlerin çocukların ihtiyaçlarını karşılamasına benzer

• Hazan ve Shaver (1987),

1. Yakın ilişkilere kolaylıkla girebilirim ve ilişki içinde

• İlişkilerine dair olumlu görüşe sahiptirler,

• Kendilerinin sevilebilir olduğuna inanırlar,

• Uzun süreli ilişkilere inanırlar

• Romantik ilişkilerinde daha az sorun ve daha az