Anm 3 241220

2 S I H F W - GUJARAT
0
2
0
ANM
MODULE 3
A N M MODULE – 3 (DRAFT)
S.I.H.F.W. VADODARA
GOVT. OF GUJARAT
ANM - Draft-Working Module-3 - State Institute of Health and Family Welfare, Govt. of Gujarat. 1
FOREWORD
It gives me immense pleasure to introduce the set of working modules (draft) for ANM
course. We are happy to share, all seven working modules (draft) for ANM basic course will be
collaborated by SIHFW team. Nursing Students are the cornerstone to patient care by field activities
& providing rural health care. They should learn/study uniform syllabus, all over the state as per The
Indian Nursing Council‟s norms/syllabus. With this course, we are here by introducing the working
modules (draft) for ANM students: which in accordance with the topics and subjects covered by
Indian Nursing Council for ANM Students.
There is non-availability of official module for ANM students as per INC syllabus in Gujarat
State till. The SIHFW keeping this in mind, has developed a set of 7 (seven) working modules (draft)
for them, which will provide the uniformity in studying or learning to all ANM students of state.
These training modules (working modules/draft) have been prepared with help of Principals
& expert nursing faculties of Government ANM School of Gujarat State and encompasses important
topics-subjects, National Programs and procedure in simple language. These modules should prove
to be invaluable for knowledge and in developing the skills of nursing students (health care
providers) to address comprehensive and quality patient care and to save the lives as well as to
prepare efficient WHITE ARMY of the state and warriors or fighters for health team.
Having the first edition/draft of the modules is cumbersome task, and we wholeheartedly
appreciate the efforts put in by all contributors of these modules.
Best wishes for very successful course and many more to come.
DR. J.O. MADHAK

Director, State Institute of Health and Family Welfare,
H.O.D. & State Training Nodal officer for Gujarat State,
Government of Gujarat.
:: MODULE DEVELOPMENT COMMITTEE ::
CHAIRPERSON, ADVISORY GROUP FOR MODULES FOR ANM COURSE
DR J.O. MADHAK, Director, State Institute of Health and Family Welfare, Government of Gujarat,
Vadodara.
CHIEF ADVISOR:
DR. KINNARI A DESAI, S.M.O., D.T.T. Nadiad / SIHFW, Vadodara.
MEMBERS / CONTRIBUTORS:
Ms. Kamini V. Modi, I/C principal, ANM Training School, MANDVI-KUTCH

Mr. Mukesh Kumar Premji Tank, Senior PHN, ANM Training School, LIMBADI
Mr. Gohel Vinod Kumar shivalal bhai, I/C Principal, ANM Training School, LIMBADI
Ms. Neha Govindbhai Prajapati, Nursing Tutor, ANM Training School, LIMBADI
Ms. Jashree yashvantbhai parmar, Nursing Tutor, ANM School, Chotila
Mrs. Lalitaben D. Prajapati, I/C principal, ANM Training School, PETLAD
Ms. Vaishali R. Bhoi, PHN Tutor, ANM Training School, PETLAD
Mrs. Parvinbanu S. Pathan, NSG Tutor, ANM Training School, PETLAD
Dr. Jayeshbhai L. Vakani, SMO (DTT Bhavnagar), ANM Training School, PETLAD
Mr. Rameshbhai C Jivani, 1/C PRINCIPAL, A.N.M. Traning school, MORBI
Mr. Keshavlal D Charola, Nursing Tutor, A.N.M. Traning school, MORBI
Mr. Amit k marvaniya, Nursing Tutor, A.N.M. Traning school, MORBI
Ms. Vaishakhi J. Vaja, Nursing Tutor, A.N.M. Traning school, RAPAR
Ms. Joshi Jaimini Dinesh bhai, PHN tutor, divisional training center
Mrs. S.R. Panchani, I/C Superintendent, FHS Training School, RAJAKOT
Ms. Roshiya Devi D. Deo, ANM Training School, MANDVI-KUTCH
Mr. Ripalkumar J. Prajapati, DEO , ANM Training School, PETLAD
REVIEWER:
DR.PANISHA CHAUHAN, M.O., D.T.C. Padra – Vadodara and Team Padra.
MEMBER-COORDINATOR:
MR.HASMUKH D. PATEL (M.Sc.N., M.B.A.(Hosp.Mgt.)), PHN TUTOR, Govt. College of

Nursing, GINERA/ State Institute of Health and Family Welfare, Government of Gujarat, Vadodara.
PRIMARY HEALTH CARE – ( PREVENTION OF DISEASE AND
RESTORATION OF HEALTH)
Theory-150 hours
Demonstretion-170 hours
Total- 320 hours
Learning objectives :
On completion of the course student will be able to:
1.Explain concept of infection and causation of diseases.
2.Describe body defense mechanisms and development of immunity against disease.
3. Perform immunization effectively.
4. Describe different methods of disinfections and sterilization.
5. Describe common communicable diseases and their management.
6. Explain prevention of common communicable diseases and their control.
7. Describe care of the sick in community with common ailments and refer if required.
8. Explain recognition of conditions related to different body systems.
9. Describe and demonstrate routes of administration of drugs
10. list common drugs used for emergencies and minor ailments ,their indications, dosage
and actions
A ુઆન્પેઔળન ુ઄ને ુઇમ્યુનાુઇઝેળન
(UNIT -1)
Concept of Diseases and Illnesses

 મુખ્મ શેત ુ : ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ ડીવીઝ અંખેન૊ ઔ૊ન્વેપ્ટ વભજી ળઔે છે -
 ખોણ શેત ુ઒ : ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત઒
ુ પ્રાપ્ત ઔયી ળઔળે-
1) ફીભાયીની વ્માખ્મા તથા ઔ૊ન્વેપ્ટ વભજી ળઔળે-
2) ફીભાયીના ઔાયણ૊ ળીકી ળઔળે
3) બફભાયીનુ ું લખીઔયણ ઔયી ળઔળે-
પ્રસ્તાલના-
ભેડડઔર વામન્વ ભાું ળયીય યચના ુ઄ને ુ઄લમલ૊નુ ું નલજ્ઞાન ુ઄ને તેન ુ ું ફુંધાયણ તેભજ
ય૊ખ ળાસ્ત્ર, સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ ળાસ્ત્ર અંખે ગણા ફધા વળ૊ધન૊ થમા છે - શાર ટે ક્ન૊ર૊જીના જભાનાભાું
વતત નલા વુંળ૊ધન૊ થતાું નલી ઩ધ્ધનત઒ ુ઄ભરભાું ુઅલી ુઅથી ભેડડઔર વામન્વ ભાું
ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જી એઔ ુ઄રખ બ્રાન્ચ તયીઔે ડેલર૊઩ ઩ાભી છે - ઔ૊ુઇ઩ણ ફીભાયી ભાટે જલાફદાય
જીલાણુઑના ુ઄ભ્માવને રખતા નલજ્ઞાનને ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જી ઔશે છે - જેન૊ ુ઄થથ ુ઄ને વ્માખ્મા નીચે
મુજફ છે -
ભાઈક્ર૊ફામ૊ર૊જી ન૊ અથથ ' નયી આંકે ના દે કામ તેવ(ુ ું
Micro – એટરે ઔે સુક્ષભ ઔે ુ઄નતસ ૂક્ષ્ભ

Bio - એટરે ઔે જીલુંત લસ્તુ.
Logy – એટરે ઔે ુ઄ભ્માવ ઔયલ૊- ુઅ ગ્રીઔ બા઴ા ન૊ ળબ્દ છે -
ભાઈક્ર૊ફામ૊ર૊જી ની વ્માખ્મા-
ુઅ એઔ એવુું ળાસ્ત્ર છે ઔે જેભાું સુક્ષ્ભજીલાણુ઒ ન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલાભાું

ુઅલે છે - જે જીલાણુ ને નયી આંકે જ૊ુઇ ળઔાતા નથી તેને જ૊લા ભાટે ભાુઆક્ર૊સ્ઔ૊઩ ન૊
ુઉ઩મ૊ખ ઔયલા ભાું ુઅલે છે -
Microbiology is the science that deals with the study of microorganism.
વ્માખ્માઓ
1) Aseptic Technique- એવેપ્ટીક ટે કનીક

વીધી ુ઄ને ુઅડઔતયી યીતે ભનુષ્મ ના ળયીયભાું સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ દાકર ના થામ તે
યીતે ઔયલાભાું ુઅલતી દયે ઔ ટેકનીકને ુ઄વેપ્પ્ટઔ ટેક્ક્નઔ ઔશે છે -
2) Asepsis- એવેપ્વીવ
એલી જગ્મા ઔે જમાું એઔ઩ણ સ ૂક્ષ્ભજીલાણુઑની શાજયી ના શ૊મ તેને ુ઄વેપ્પ્વવ ઔશે છે -
3) Sepsis- વેપ્વીવ
ુ ની ઉત્઩ત્તિ.
ર૊શીભાાં ઝેયી કકટાણઓ
જે જ્ગગ્મા એ ગણા ફધા સુક્ષ્ભજીલાણુ઒ ની શાજયી શ૊મ તેને વેપ્પ્વવ ઔશે છે -
4) Antiseptic- એન્ટીવેપ્ટીક
ુઅ એઔ એલ૊ ઩દાથથ છે ઔે જે જીલાણુ઒ન૊ નાળ ઔયત૊ નથી- ઩યું ત ુ તેન૊ વ ૃપ્ધ્ધ ુ઄ને
નલઔાવ ુ઄ટઔાલે છે - દા-ત- ડેટ૊ર, વેલર૊ન+ ક્સ્઩ડયટ-
5) Disinfection- ડીવઈન્પેક્ળન
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ની ખેયશાજયી ુ઄થલા ઔ૊ુઇ઩ણ જગ્માએથી સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ને દૂ ય
ઔયલાની પ્રડક્રમાને ડડવુઆન્પેઔળન ઔયલાભાું ુઅલે છે -
6) Disinfectant – ડીવઈન્પેકટન્ટ
ુઅ એઔ એલ૊ ઩દાથથ છે ઔે જે સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ન૊ નાળ ઔયે છે - દા-ત- રાુઇઝ૊ર ુ઄ને યુવ૊ર-
7) ઔ૊મ્યુનીઔેફર ઩ીડયમડ9 ચે઩ી ય૊ખથી ન઩ડાતી વ્મક્ક્ત ઔે પ્રાણીભાુંથી ફીજી તુંદુયસ્ત
વ્મક્ક્ત ઔે પ્રાણી સુધી પ્રત્મક્ષ ઔે ઩ય૊ક્ષ યીતે ચે઩જન્મ ઩દાથથ પેરાલલાના વભમખા઱ાને ઔ૊મ્યુનીઔેફર
઩ીડયમડ ઔશેલામ છે -
8) Incubation Period –ઈન્યુફેળન ઩ીકયમડ
ય૊ખના જતું ુ઒ ળયીયભાું દાકર થમા ફાદ પ્રથભ લકત બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ દે કાલાની
ળફૃુઅત થામ તે દયમ્માન ના વભમને Incubation Period ઔશે છે -
9) Infection: -ચે઩
઩ેથ૊જેનનઔ ઒ખેનનઝભ ળયીયભાું દાકર થામ ુ઄ને તેન૊ વ ૃપ્ધ્ધ-નલઔાવ થામ તેને ુઆન્પેઔળન
ઔશેલામ છે -
10) Epidemic- એ઩ીડેભીઔ
એઔ જ પ્રઔાયન૊ ઔ૊ુઇ ચ૊ક્કવ ય૊ખ ુ઄ચાનઔ એઔવાથે ખ ૂફ જ ભ૊ટા ઩ામા ઩ય વભગ્ર

જૂથભાું ઔે વાલથનિઔ યીતે પાટી નીઔ઱ે તેને એ઩ીડેભીઔ ઔશેલામ છે -
દા-ત ઔ૊રેયા, ટાુઇપૉુઇડ, ભરેડયમા-
11) Endemic એન્ડેભીઔ 9
ઔ૊ુઇ ચ૊ક્કવ ય૊ખ લસ્તી ઔે બોખ૊બરઔ નલસ્તાયભાું લાયું લાય ુઈદ્દબલે ુ઄થલા વતત ચા઴ુ યશે
તેને એન્ડેભીઔ ઔશેલામ છે -
12) Pandemic- ઩ેન્ડેભીક
ઔ૊ુઇ઩ણ ય૊ખ એઔ દે ળભાું પેરામ ુ઄ને તે એઔ વાથે ગણા ફધા દે ળભાું જ૊લા ભ઱ે તેને
Pandemicઔશે છે - દા-ત- સ્લાુઇન ફ્઴ ૂ , ફડથફ્઴ુ, ુઇફ૊રા, ઔ૊ય૊ના લામયવ લખેયે-
13) Sporadic- સ્઩૊યે ડીક
ઔ૊ુઇ઩ણ ય૊ખના ઔેવ૊ છૂટા છલામા ગણી જગ્માએ જ૊લા ભ઱ે તેને Sporadic ઔશેલાભા ુઅલે
છે - દા-ત- ઩૊બરમ૊ભારાુઇટીવ-
14) Isolation –આઈવ૊રેળન (અરામદ૊)
ચે઩ી વ્મક્ક્તને તેને થમેરા ય૊ખના ઔ૊મ્યુનીઔેફર ઩ીડયમડ સુધી
ફીજીવ્મક્ક્તથી જુદ૊ યાકલાભાું ુઅલે છે 9 જેને ુઅુઇવ૊રેળન ઔશેલામ છે - જેથી વીધી ઔે ુઅડઔતયી
યીતે વમુદામભાું ય૊ખન૊ થત૊ પેરાલ૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ- દયે ઔ ય૊ખ ભાટે ુઅુઇવ૊રેળન ઩ીડયમડ ુ઄રખ-
ુ઄રખ શ૊મ છે -
15) Fomites- પ૊ભાઈટ્વ

ચે઩ી ય૊ખના દદી઒ ભાયપતે લા઩યલાભાું ુઅલેરા નનજીલ વાધન૊ દ્વાયા જે ય૊ખ પેરામ તેને
પ૊ભાુઇટવ ઔશેલાભા ુઅલે છે -
16) Quartine Period- ક્લ૊યે ન્ટાઈન ઩ીકયમડ
જે તે વ્મક્ક્ત઒ ય૊ખના વું઩ઔથ ભાું ુઅલેર શ૊મ તેને છૂટ થી પયલા ન દે તા જે તે ય૊ખના
ુઆન્યુફેળન ન઩ડયમડ સુધી તેને ુ઄રખ દે કયે કભાું યાકલાભા ુઅલે તે વભમખા઱ાને
ક્લ૊યન્ટાુઆભ ન઩ડયમડ ઔશે છે -
17) Toxemia – ટ૊ક્ક્ઝભીમા

ળયીયની અંદય toxin (ઝેય( ુઈત્઩ન્ન થવુું તે- ુઅની અંદય ય૊ખના જતું ુ઒ ર૊શીભાું પયતા
થ ેટ થામ છે તે
શ૊મ છે - ુ઄ને તે ઝેયી ઩દાથથ ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે ુ઄ને ુઅકા ળયીયભાું વયુર
઩ડયક્સ્થનતને ટ૊ઔવીનભમા ઔશે છે -
18) Antigen- એન્ટીજન
Antigen એટરે ળયીયની ફશાયન૊ ઔ૊ુઇ ઩ણ એલ૊ ઩દાથથ .પૉડયનફ૊ડી .સ ૂક્ષ્ભ જીલ- જે
ળયીયભાું દાકર થુઇ ળયીયભાું ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયે ઔે શાનન ઩શ૊ચાડે છે - વાભાન્મ યીતે ફ૊ડીભાું
શાજય શ૊ત૊ નથી-
19) Antibody- એન્ટીફ૊ડી

Antigen ફ૊ડી ભાું દાકર થતાુંની વાથે નવયભ ુ઄ને ટીસ્યુ ું ફ્઴ ૂુઇડ ભાું એન્ટીફ૊ડડવ ુઈતપ્ન્ન
થામ છે ઔે જે antigen વાભે પ્રનતઔાય ઔયે છે -
થ ુ ન્વ
20) Virulance- ત્તલયર
ું
ય૊ખના જતુ઒ની ળયીયભાું ચે઩ ુઈત્઩ન્ન ઔયલાની ળક્ક્તને નલળુરન્વ ઔશે છે -
21) Secondary infection- વેકન્ડયી ઈન્પેક્ળન
ઔ૊ુઇ ઩ણ ચે઩ દયનભમાન ફીજા ઔ૊ુઇ ય૊ખન૊ ચે઩ રાખી જામ તેને વેઔન્ડયી ુઆન્પેઔળન ઔશે
છે - દા-ત- એુઇડ્વ ના દદીને TB ન૊ ચે઩ રાખી જામ છે -
22) CCarrier- ઔેડયમય
ઔેડયમય એટરે ઔે જે વ્મક્ક્તના ળયીયભાું ય૊ખના જતું ુ઒ શ૊મ છે - ઩યું ત ુ દદીભાું જે તે
ય૊ખભાું બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱તા શ૊તા નથી ઩યું ત ુ ુઅલા દદી઒ ુ઄ન્મ વ્મક્ક્તને ચે઩
રખાડલા ભાટે વક્ષભ શ૊મ છે - ુઅલા દદીને ઔેડયમય તયીઔે ઒઱કલાભાું ુઅલે છે -
1) Incubatory Carrier
ુઅલા દદી ઇંયુફેળન ન઩ડયમડ દયનભમાન ચે઩ રખાડી ળઔે છે - દા-ત- ડીપ્થેડયમા
ુ઄ને ટાુઆપ૊ુઆડ-
2) Contact Carrier
એઔ વ્મક્ક્તને થમેર ય૊ખ ફીજી વ્મક્ક્તને ડામયે ક્ટ ઔ૊ન્ટે ઔટ દ્વાયા રાગુ ઩ડી ળઔે છે -
દા-ત- એુઇડ્વ, કવ
3) Chronic Carrier
ઔ૊ુઇ઩ણ ય૊ખ થી ઩ીડાતા ર૊ઔ૊ રાુંફા વભમ સુધી ય૊ખના જતું ુ પેરાવ્મા ઔયે છે -
દા-ત- ટાુઆપ૊ુઆડ
4) Convalescent Carrier વ્મક્ક્ત જમાયે ય૊ખભાથી ડયઔલય થત૊ શ૊મ એ વભમ
દયનભમાન ય૊ખ ના જતું ુ઒ પેરાલે છે - દા-ત ટાુઇપૉુઇડ, ડામેડયમા
23)- તઔલાદી ચે઩9 શ૊સ્ટભાું ઒છી ય૊ખપ્રનતઔાયઔતાના ઔાયણે ઔાયણે ુ઄મુઔ ય૊ખ ઔયતા જીલાણુને તેભાું
ચે઩ ઔયલાની તઔ ભ઱ે છે -જેને તઔલાદી ચે઩ ઔશેલામ છે - દ-ત- શ઩ીવ વીમ્઩રેક્ષ
લામયવ+ભાુઇઔ૊ફેક્ટેયીમભ ટ઱ુફયયુર૊વીવ--લખેયે- કાવ ઔયીને ુઅલ૊ ચે઩ એુઇડ્વના દદીભાું લધુ
જ૊લા ભ઱ે છે -
13( ન૊ઝ૊ઔ૊ભીમર ુઇન્પેક્ળન9 દદીને શ૊ક્સ્઩ટરના લાતાલયણભાુંથી રાગુ઩ડત૊ નલ૊ ય૊ખ - જે ચે઩
શ૊ક્સ્઩ટરભાું દાકર થતા વભમે દદીભાું ન શ૊મ ઩યું ત ુ દાકર થમા ફાદ શ૊ક્સ્઩ટરના લાતાલયણભાુંથી
તેને રાગુ ઩ડે9 જેને ન૊ઝ૊ઔ૊ભીમર ુઇન્પેક્ળન ઔશેલામ છે -
14( ુઅમેટ્ર૊જનીઔ ડીવીઝ9 દદીને તેના ફચાલ+ત઩ાવ+પ્રડક્રમા ઔે વાયલાય દયમ્માન થતી ન ધાયે રી
ુઅડુ઄વય9 જે ુઅય૊ગ્મ વાથે વુંઔ઱ામેર ઔ૊ુઇ઩ણ ઔભથચાયી ઔે ુ઄નધઔાયી દ્વાયા ળઔે છે -દા-ત-
ુઇમ્યુનાુઇઝેળન ઔમાથ ફાદ યીએક્ળન
15( ુઇન્વીડન્વ9 ચ૊ક્કવ લસ્તીભાું +ચ૊ક્કવ વભમખા઱ા 'વાભાન્મ યીતે એઔ લ઴થ( દયમ્માન થતા
ચ૊ક્કવ ય૊ખના નલા ઔેવ૊ની વુંખ્માને ુઇન્વીડન્વ ઔશેલામ છે -
16( પ્રીલેરન્વ9 ચ૊ક્કવ લસ્તીભાું શારના ઔેવ૊ 'નલા ુ઄ને જૂના( ચ૊ક્કવ વભમ દયમ્માન જ૊લા ભ઱ે
તેને પ્રીલેરન્વ ઔશેલામ છે -
17( વલેરન્વ9 ય૊ખના ુઈદ્દ્ભલ+તથા પેરાલલાભાું બાખ બજલતા ઩ડયફ઱૊ ુ઄ને બફભાયી ભાટેની ુ઄ન્મ
઩ડયક્સ્થનતની વતત ઝીણલટબયી ત઩ાવને વલેરન્વ ઔશેલામ છે -
18( ુઇયે ડીઔેળન9 ય૊ખન૊ પેરાલ૊ થત૊ ુ઄ટઔાલી+ ય૊ખ ઔયતા જીલાણુ તથા ય૊ખને ુઅકા નલશ્વભાુંથી
વું઩ ૂણથ઩ણે જડમ ૂ઱ભાુંથી નાબ ૂદ ઔયલાની પ્રડક્રમાને ુઇયે ડીઔેળન ઔશેલામ છે -દા-ત- ળીત઱ા
'બાયતભાું એનપ્રર ૧૯૭૭ ભાું ળીત઱ા ુઇયે ડીઔેટ થમેર-( જેભાું ઝીય૊ ડીવીઝ+ ઝીય૊ ડીવીઝ એજન્ટ +
ઝીય૊ ટ્રાન્વભીળન શ૊મ-
2/( એરીભીનેળન9 ય૊ખનુું બાયણ એટ઴ુ નીચે રુઇ જલાનુ ું શ૊મ ઔે જેથી વભમ જતા તે ય૊ખ ુ઄દૃશ્મ
થુઇ જામ - તેન૊ પ્રીલેરન્વ યે ટ એઔ ઔયતાું ઒છ૊ જ૊લા ભ઱ે
20( વુંક્રાભઔ ય૊ખ 9 ચ૊ક્કવ પ્રઔાયના જીલાણુ઒ ુ઄થલા ઝેયી ઩દાથો વીધી ઔે ુઅડઔતયી યીતે R[5L
jIlST DF\YL ALHL jIlSTDF\,એક 5|Fણીથી ALજા 5|F6Lભાાં VYJF VF R[5
લાતાલયણભાાંથી
jIlST કે 5|F6Lભાાં O[,FI તેને વાંક્રાભક ય૊ગ કશેલામ છે .
ું ી ુ઄ભ્માવ ુ઄થલા ઔ૊ુઇ

21( એ઩ીડેભીમ૊ર૊જી9 ચ૊ક્કવ લસ્તીભાું ઔયલાભાું ુઅલત૊ સ્લાસ્્મવુંફધ
ું ી ફનેરી ગટનાન૊ ુ઄ભ્માવ જે સ્લાસ્્મને રખતી તઔરીપ૊ને

સ્લાસ્્મવુંફધ
નનમુંિણ ઔયલાભાું ભદદફૃ઩ ફને-
એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીઔર ટ્રામેડ9 ઔ૊ુઇ ઩ણ ય૊ખ થલાન૊ ુઅધાય નીચેના િણ ઩ય યશેર છે -
૧( એજન્ટ
૨( શ૊સ્ટ
૩( લાતાલયણ
એજન્ટ
શ૊સ્ટ લાતાલયણ
એજન્ટ9ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયતાું જીલાણુ ળયીયભાું દાકર થામ +ુ઄થલા ળયીયભાું જીનલત ઔે નનજીલ ઔ૊ુઇ
લસ્ત ુ ઔે જેની લધુ ઩ડતી શાજયી ઔે તેન ુ ું ઒છુ પ્રભાણ શ૊મ તેને એજન્ટ ઔશેલામ છે -
ું ઒ ઔે જેભાું ય૊ખ ઔયતા જીલાણુ઒ ુઅરય મ રે છે + તેને

શ૊સ્ટ9 વ્મક્ક્ત+પ્રાણી+઩ક્ષી ઔે ુ઄ન્મ જીલજતુ
શ૊સ્ટ ઔશેલામ છે -
લાતાલયણ9 શલા+઩ાણી+તા઩ભાન+જેલા બોખ૊બરઔ લાતાલયણ+વાભાજીઔ –ુઅનથિઔ લાતાલયણ ઔે
જેભાું એજન્ટ ુ઄ને શ૊સ્ટ રખાતાય એઔફીજાના વું઩ઔથભાું ુઅલે છે
Principles of Microbiology used in Nursing care
1) શેડ લ૊ત્તળિંગ- ઔ૊ુઇ઩ણ પ્ર૊વીઝય ઔયતાું ઩શેરા ઔે ઔમાથ ઩છી ડફલ્યુ-એચ-઒- ની ખાુઇડરાુઇન
મુજફ 3/ વેઔન્ડ સુધી વાત ઩ખનથમા મુજફ શાથ ધ૊લાની ઩ધ્ધનત ને શેડ લ૊ત્તળિંગ ઔશે છે -
2) ડીવુઆનપેઔટુંટ
ડીવુઆનપેઔટુંટ ઔયવુ ું એટરે ઔે એઔ દદી ભાટે લ઩યામેરા વાધન૊ ફીજા દદી ભાટે લ઩યલાતા
ું ક્ત ઔયલા ભાટે લ઩યામેર ઩દાથથ ને ડીવુઆનપેઔટુંટ ઔશે છે -
઩શેરા જતુમુ
3) સ્ટયીરાઈઝેળન- એટરે ઔે દદીના વજીઔર પ્ર૊વીઝય ભાટે લ઩યાતા વાધન૊ને જુદી જુદી યીત૊
દ્વાયા તભાભ પ્રઔાયના જીલાણુ઒ન૊ નાળ ઔયીને ઔયલા ભાું ુઅલે છે -સ્ટયીરાુઇઝેળન એટરે ઔે ઔ૊ુઇ
ું ઒ન૊ વું઩ ૂણથ઩ણે નાળ ઔયલ૊ જેભાું ફેઔટે યીમા'જીલાણુ(,
઩ણ ચીજ લસ્તુ ભાુંથી ય૊ખ ના જતુ
લામયવ 'નલ઴ાણુ( ુ઄ને પુંખવ ન૊ વભાલેળ થામ છે -જીલાણુ઒ લેજીટે ટીલ ુ઄થલા સ્઩૊યપ૊ભથ ભાું
શ૊મ ત૊ ઩ણ સ્ટયીરાુઇઝેળન ઔશે છે
4) પ્ર૊ટેક્ટીલ ડીલાઈવીવ નવથને ઩૊તાને ુઆન્પેઔળન ના રાખે તે ભાટે ચે઩ થી યક્ષણ ભ઱ે તેલા
વાધન૊ને પ્ર૊ટે ક્ટીલ ડીલાુઇવીવ ઔશે છે જેભ ઔે઩+ ભાસ્ઔ+ ખાુઉન +ગ્ર૊વ્ઝ+ ચશ્ભાન૊ વભાલેળ
થામ છે -
Concept of Illness (ભાાંદગી ત્તલળેન૊ ખ્માર)
ૂ લાતાલયણ ુ઄ને સ્લચ્છ ઩માથલયણ ભ઱ી યશે ત૊

ભાનલ ળયીયને ઩ ૂયતુ ું ઩૊઴ણ+ ચ૊ખ્કી શલા, ુ઄નુક઱
તુંદુયસ્ત જીલન જીલી ળઔામ છે -
ુઅય૊ગ્મ એટરે ઔે વ્મક્ક્ત ળાયીડયઔ , ભાનનવઔ, વાભાજજઔ ુ઄ને ુઅધ્માજત્ભઔ યીતે સુકાઔાયીની ક્સ્થનત
ધયાલતા શ૊મ ુ઄ને નશીં ઔે પક્ત ઔ૊ુઇ઩ણ જાતના ય૊ખ ઔે ક૊ડકાું઩ણ થી મુક્ત શ૊મ તેને ુઅ઩ણે
ુઅય૊ગ્મ ઔશીએ છીએ- 'WHO ની વ્માખ્મા મુજફ(
ુઅય૊ગ્મ ન૊ ુઅધાય વાયા ઩૊઴ણયુક્ત ક૊યાઔ+ મ૊ગ્મ લાતાલયણ +શુધ્ધ શલા લખેયે
઩ય ુઅધાય યાકે છે - ઩યું ત ુ ખુંદુ લાતાલયણ ુ઄શુધ્ધ શલા તથા ુ઄઩ ૂયત૊ ક૊યાઔ લખેયે શ૊મ ત૊
વ્મક્ક્ત તુંદુયસ્ત યશી ળઔતી નથી ુ઄ને ય૊ખ૊ન૊ બ૊ખ ફને છે - ુઅના ભાટે ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત ઩ણ
જલાફદાય છે - ફેક્ટેડયમા જે ળયીયભાું જુદી જુદી યીતે પ્રલેળ ઩ાભે ુ઄ને તેની જાત ુ઄નુવાય ય૊ખ
ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે - જેના રીધે ુઅ઩ના ળયીયભાું ય૊ખ થામ ુ઄ને તેભાું ય૊ખ૊ના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
જેથી વ્મક્ક્ત ઩૊તાનુ ું વાભાન્મ ઔાભ ઔયી ળક્તી નથી- ુઅ ઩ડયક્સ્થતી ને ય૊ખ,ભાુંદા ઩ડવુ ું ઔે ુઆરનેવ
ઔશે છે -
Concept of Disease ( ય૊ગ ત્તલળેન૊ ખ્માર)
ળયીય ભાું ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયલા જીલાણુ દાકર થામ ુ઄ને તે વુપ્ધ્ધથ ઩ાભે ુ઄ને જે તે ય૊ખ મુજફ બચન્શ૊,
રક્ષણ૊ દે કામ ત્માયે ુઅ઩ણે ય૊ખ થમ૊ છે એભ ઔશીએ છીએ - ફીભાયીભાું વાદી બા઴ાભાું ઔશીએ ત૊
વ્મક્ક્તનુું ુઅય૊ગ્મ ફખડે છે - ુ઄ને તે ઔાયણે ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયનાયા ઒ખેનનઝભ ળયીયભાું દાકર થામ
ુ઄ને ય૊ખન૊ પેરાલ૊ ઔયે છે - જે તે વ્મક્ક્ત લધાયે ુ઄ળક્ત ફને છે - ુ઄ને તેને વાયલાય ની જફૃય ઩ડે
છે - ઒ક્વપ૊ડથ ઇંપ્ગ્રળ ડડક્ળનયી મુજફ ડડબઝવ ન૊ ુ઄થથ એલ૊ થામ છે ઔે જે ળયીયની એલી ક્સ્થનત
છે ઔે તેના ઔામોને ુ઄લય૊ધ ઩ેદા થામ છે ુ઄થલા તેની ગુણલતા ભાું ગટાડ૊ થામ છે -
Disease Causation
ુઇ-વ- 0711-0784 ભાું ફ્રેંચ ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જજસ્ટ ઴ ૂુઇવ ઩ાશ્ચયના વભમ સુધી ય૊ખ૊ થલા ભાટે
જુદા જુદા ખ્માર૊ શતા- દા-ત- સુ઩યનેચય થીમયી, ધ નેચય ઒પ હ્યુભન તથા ભાનલી઒ના એઔ
ફીજાના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ય૊ખ થામ છે - ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જી ભાું ઔયે રી જુદી જુદી ળ૊ધ૊ને ઔાયણે
ય૊ખ ઔમા ઔાયણ થી થામ છે - તેન૊ વાચ૊ ખ્માર નલઔાવ ઩ામ્મ૊ જે નીચે મુજફની નથમયીભાું
Germ theory of disease
ય૊ખલાશઔ શ૊સ્ટ ડીવીઝ

જીલાણુ ભાણવ ય૊ખ
જેભાું એજન્ટ એટરે ઔે જીલાણુઑ ળયીયભાું દાકર થામ તે જીલાણુ ય૊ખને
ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે - જેને એ઩ીડડનભમ૊ર૊જી ટ્રાુઇડ ઩ણ ઔશેલામ છે -
લાતાલયણ
Epidemiological
triad
Host agent
Theory of Multiple Causes 9
જેભ જેભ થ૊ડી લૈજ્ઞાનનઔતા ુઅલી ુ઄ને ુઅધુનનઔતા ુઅલી તેભ તેભ ભાણવભાું એલા નલચાય૊ ુઅવ્મા ઔે
ય૊ખ ભાિ ઔ૊ુઇ પ્રઔ૊઩ ઔે ઩ા઩ નુ ું ઩ડયણાભ નથી ઩યું ત ુ જુદા જુદા ઔાયણે ય૊ખ થામ છે - ડીઝીઝ ઔ૊ુઇ એઔ
જ ઔાયણને રીધે થત૊ નથી ઩યું ત ુ ય૊ખ૊ થલા ગણા ફધા ઔાયણ૊ જ શ૊મ છે - ય૊ખ૊ થલા
ભાુઇક્ર૊઒ખેનનઝભ ઩ણ જલાફદાય શ૊મ છે તેલ૊ ખ્માર ુઅવ્મ૊,ુઅ ુઈ઩યાુંત ુ઄રખ ુ઄રખ ર૊ઔ૊ ના ભત
પ્રભાણે ુઅય૊ગ્મના ફદરાતા દ્રપ્ષ્ટઔ૊ણ નીચે મુજફ ઩ણ નલબાજીત ઔયી ળઔામ છે -
1. Biomedical Concept
2. Ecological Concept
3. Social Concept
4. Holistic Concept
1. Biomedical Concept
ુઅભાું ુઅય૊ગ્મ એટરે ભાિ ય૊ખ મુક્ત શ૊વુ,ું ળયીયભાું ઔ૊ુઇ ઩ણ પ્રઔાયન૊ ચે઩ ના શ૊લ૊,ુઅ જૈનલઔ
તફીફી દ્રપ્ષ્ટઔ૊ણ છે ુઅન૊ ુઅધાય જભથ થીુ઄યી ઩ય યશેર૊ છે - ુઅભાું ભાિ ળયીયને ભળીનની ુઈ઩ભા
ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે ુ઄ને ફખડે ત્માયે ડ૊ક્ટય ઩ાવે યી઩ેય ઔયી ળઔામ છે -
2. Ecological Concept:
ુઅભાું શુદ્ધ શલા, શુદ્ધ ઩ાણી ુ઄ને શુદ્ધ લાતાલયણ વભાલેળ થામ છે - લાતાલયણ ની શુદ્ધતા વ્મક્ક્તના
ુઅય૊ગ્મ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે - વાળુ ુ઄ને ુ઄નુક઱
ૂ લાતાલયણ વ્મડઔતને રાુંબ ુ ુઅયુષ્મ ુઅ઩ે છે -
3. Social Concept:
વાભાજીઔ ુ઄ને ુઅથીઔ ઩ડયફ઱ શેલ્થ ઩ય ખ ૂફ જ ખુંબીય ુ઄વય ઔયે છે - યીત યીલાજ૊, ુ઄ને કયાફ
ભાન્મતા઒ શેલ્થ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે - અંધરય ધ્ધા ુ઄ને લશેભ એ ુઅય૊ગ્મના દુશ્ભન ખણી ળઔામ છે -
4. Holistic Concept:
શ૊રીસ્ટીઔ એપ્ર૊ચ લડે વ્મક્ત ફ૊ડી ુ઄ને ભાુઇન્ડ ની વાથે ુ઄નુકુ઱તા વાધે છે - વ્મડઔત ભેડીટે ળન
ુ઄ને મ૊ખ દ્વાયા સ્લાસ્્મ વાળુ યાકી ળઔે છે -વ્મક્ક્ત રાખણી ઩ય ઔાબ ૂ યાકી ળઔે છે ુ઄ને ભાનનવઔ
તુંદુયસ્તીભાું લધાય૊ ઔયે છે -
ળયીયભાાં સ ૂક્ષ્ભ જીલાણ ુ કમા કમા રુટ( ભાગથ) થી દાખર થામ છે . ય૊ગ થલા ના કાયણ૊-
ય૊ખ થલા ભાટે ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય છે - જેભાું ભાણવ ના ઩૊તાના ુ઄ને લાતાલયણ ફુંને ના
ઔાયણ૊ શ૊મ છે - જેભાું વલથ વાભાન્મ ઔાયણ૊ નીચે મુજફ છે -
1) શ્વાચ્છ૊શ્વાવ દ્વાયા
ભ૊ટા બાખના સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ ઔે જે ય૊ખ થલા ભાટે જલાફદાય શ૊મ છે - તે શ્વવન ભાખથ ભાયપતે
ળયીયભાું દાકર થતાું શ૊મ છે - ળયીય ભાું દાકર થમા ફાદ તેને મ૊ગ્મ લાતાલયણ ભ઱લાથી
વ ૃપ્ધ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ઩ાભે છે - ુઅભાું ળયદી, ુઈધયવ, ન્યુભ૊નનમા , ટી-ફી-, ડડપ્થેડયમા લખેયે ય૊ખ૊
મુખ્મ શ૊મ છે - ચે઩ી વ્મક્ક્તના છીંઔ ઔે ુઈધયવ દ્વાયા ુ઄વુંખ્મ સ ૂક્ષ્ભજીલાણુ ઒ ફશાય નીઔ઱તા
શ૊મ છે - ુઅ જીલાણુ઒ તુંદુયસ્ત ભાણવના ળયીયભાું શ્વાચ્છ૊શ્વાવ ભાયપતે દાકર થામ છે -જમાયે
તુંદુયસ્ત ભાણવ ની ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત ગટે છે ત્માયે તે ળયીય ઩ય હુભર૊ ઔયે છે -
2) ભોં દ્વાયા
ળયીયભાું ભ૊ દ્વાયા એટરે ઔે દૂ ન઴ત ઩ાણી ઔે ક૊યાઔ દ્વાયા ુઅ઩ણા ળયીયભાું સ ૂક્ષ્ભજીલાણુ઒ દાકર
થામ છે - ભ૊ દ્વાયા ુઅ જતું ઒
ુ જઠય ુ઄ને આંતયડા ભાું જામ છે ુ઄ને ત્માું વ ૃપ્ધ્ધ ઩ાભે છે -
દાકરા તયીઔે ઔ૊રેયા ુ઄ને ટાુઇપૉુઇડ જતું ઒
ુ -
3) ચાભડી દ્વાયા
ળયીય ભાું ચાભડી દ્વાયા ઩ણ જીલાણુ઒ દાકર થામ છે - જેભાું કાવ ઔયીને ઔ૊ુઇ઩ણ જતું ઒
ુ ના
ઔયડલાથી જેભઔે ભચ્છય ઔયડલાથી ઔે ઔ૊ુઇ઩ણ ળયીય ઩ય ુઇજા થમેર શ૊મ ત૊ તે જગ્માએ થી
ું ઒ ળયીયભાું દાકર થુઇ જામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત જતું મ
ધ ૂ઱ભાું યશેરા જતુ ુ ક્ુ ત ઔમાથ લખય ની વ૊મ
ુ઄ને નવિંડયિંજ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા થી ળયીયભાું જતું ુ઒ દાકર થામ છે - ુઅભાું ઔભ઱૊, એુઇડ્વ ,
ટીટેનવ , ભરેડયમા , પાુઇરેડયમા લખેયે જેલા ય૊ખ૊ મુખ્મત્લે છે -
4) પ્રજનન અંગ૊ દ્વાયા
ળયીય ભાું પ્રજનન અંખ ખ ૂફ જ વુંલેદનળીર બાખ છે ુ઄ને જાનતમ ય૊ખ૊ ભ૊ટાબાખે પ્રજનન
અંખ૊ દ્વાયા તેભજ જાનતમ વુંફધ લડે પેરામ છે - ુઅભાું કાવ ઔયીને એુઇડ્વ, ખ૊ન૊યીમા ,
લજાુઇનાુઆટીવ, નવડપબરવ જેલા ય૊ખ૊ થુઇ ળઔે છે -
5) 5 F દ્વાયા ( Fly, Fomites, Feces, Finger, Food)
a. Fly (ભાખી)
ુઅ઩ણાું દે ળભાું ગણા ય૊ખ૊ ભાટે ભાકી જલાફદાય લાશઔ ભાનલાભાું ુઅલે છે - ભાકી ખુંદઔીભાું
ફેવી ઝાડા ુઈલ્ટી ઔે થઔું ૂ ઩ય ફેવીને ઩૊તાના ઩ખભાું ુઅ જીલાણુ઒ રુઇને ખુલ્રા યાકેરા
વાયા ક૊યાઔ ઩ય ફેવે છે - ઩ડયણાભે ક૊યાઔ દૂ ન઴ત થામ છે - ુઅભાું ય૊ખના પેરાલ૊ નુ ું ઔાયણ
ફને છે -
ુ )
b. Fomites (લ઩યાળની ચીજલસ્તઓ
ચે઩ી ય૊ખના દદીએ એઔ લકત લા઩યે રી નનજીલ લસ્તુ઒ 'લાવણ૊,તથા ુ઄ન્મ
ચીજલસ્ત ુ઒( લા઩યે ર શ૊મ ુ઄ને તેના વું઩ઔથ ભાું તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્ત ુઅલે ત૊ ુ઄થલા ત૊ તે
લસ્તુન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતાું લા઩યનાય તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્તને ચે઩ રાખી ળઔે છે -
c. Feces (ભ઱(
ખુલ્રાભાું જાજફૃ ફેવલાથી તેના ુઈ઩ય ભાકી ફેવે છે - તે ભાકી દ્વાયા ક૊યાઔ દુ઴ીત થામ છે -
ુઅ ુઈ઩યાુંત ખુલ્રા ઩ખે ચારલાથી ક્રુભી ના ય૊ખ૊ થલાની વુંબાલના છે - ઔ૊રેયા ઔે ઝાડા –
ૌ ું
ુઈલ્ટી ભાું દદીના ઝાડા ના સ઩ક્ભાથ ુઅવ્મા ફાદ જ૊ ફયાફય શાથ ધ૊લાભાું ના ુઅલેત૊
ઔ૊રેયા થુઇ ળઔે છે -
d. Finger (આંગ઱ીઓ)
ુઅ઩ણાું ખુંદા શાથ લડે ુઅ઩ણે ઩૊તે જ ય૊ખ રખાડી ળઔીએ છીએ- જેથી ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય
એઔ દદીની વાયલાય ઔમાથ ફાદ શાથ ફયાફય ધ૊લા જ૊ુઇએ ુ઄ને જ૊ શાથ ન ધ૊ુઇએ ત૊
ફીજાને ુ઄ને ઩૊તાને ચે઩ ુઅ઩ી ળઔે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત જ૊ લધુ ઩ડતાું ભ૊ટા નક શ૊મ ત૊ નક
ભાું ભેર ની વાથે જીલાણુ ઩ણ શ૊મ છે , જેના દ્વાયા ઩ણ ય૊ખ પેરામ છે -
e. Food (ખ૊યાક)
ગણા કયા ય૊ખ૊ દૂ ન઴ત ક૊યાઔને રીધે થતા શૉમ છે , લાવી ક૊યાઔને , ખુલ્ર૊ ક૊યાઔ
કાલાથી ય૊ખના બ૊ખ ફનામ છે - ુઆન્પેઔેટ પ્રાણીના દૂ ધ, ઔે ડુક્કય ના ભાવ કાલાથી ઩ણ ય૊ખ
થામ છે -
6) લાતાલયણ
ુઅ઩ણી ુઅજુફાજુન ુ ું લાતાલયણ ઩ણ ય૊ખ પેરાલા ભાુંટેન ુું મુખ્મ ઩ડયફ઱ છે - જમાું ખુંદુ
લાતાલયણ તથા ખીચ લસ્તી શ૊મ ત્માું ય૊ખનુ ું પ્રભાણ લધુ શ૊મ છે - કાવ ઔયીને નવટી નલસ્તાય,
ુ઄ફથન એડયમા ુ઄ને ઓધ્મ૊બખઔ નલસ્તાયભાું ુઅજુફાજુ ના ઔાયકાના઒ના ધુભાડા તથા ધુ઱ીમા
લાતાલયણથી શ્વળન તુંિ ના ય૊ખ થામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત નીચેના ઔાયણ૊ ઒છા લત્તા પ્રભાણ ભાું
જલાફદાય છે -
 કૂ઩૊઴ણ
 કયાફ ુઅય૊ગ્મની ટેલ૊
 ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણન૊ ુ઄બાલ
 જીલન જીલલા ની ઔ઱ા
 વકત ઔાભ ઔે બફરકુર ઔાભ ના ઔયવુ-ું
 ુ઄નુબલ૊ન૊ ુ઄બાલ-
 ઔેટરાઔ વાભાજજઔ યીતડયલાજ૊
 સ્લચ્છતાન૊ ુ઄બાલ-
 ખયીફી
 લસ્તીની ખીચતા ,
 ફેઔાયી
 Classification of Diseases (ય૊ગ૊ન ાંુ લગીકયણ)

એઔ વ્મક્ક્ત ભાું થી ફીજી વ્મક્ક્તભાું જે ય૊ખ૊ના પેરાલ૊ ઔયે છે તેને ચે઩ી ય૊ખ ઔશેલામ છે - ુઅ ય૊ખ૊નુ ું
શલા, ઩ાણી,ક૊યાઔના વું઩ઔથ ઔાયણે થામ છે - જે નીચે મુજફ છે -
1. એયફ૊નથ ડીઝીવ: ટી-ફી- ભીઝલ્વ ડડપ્થેડયમા બચઔન઩૊ક્વ

2. ઩ાણી અને ખ૊યાક થી પેરાતા ય૊ગ : ટાુઇપૉુઇડ ડામેયીમા+ ભયડ૊+ઔ૊રેયા, ફૂડ ઩૊ુઆઝનનિંખ
3. વાં઩કથ થી થતાાં ય૊ગ૊: રેપ્રવી, કવ ' scabies ), પુંખર 'પખર( ુઆન્પેઔળન, Sexually
transmited disease
ુ ,
4. જ ાંતઓ સ્રેફ લાશક૊ દ્વાયા થતાાં ય૊ગ : ભરેડયમા,પાુઇરેડયમા,બચઔનગુનીમા,ઔારાુઅઝાય
5. જાનલય કયડલાથી થતાાં ય૊ગ: શડઔલા, પ્રેખ, યે ફીવ, ફ૊લાુઆન ટી-ફી- ' ટી-ફી થમેર પ્રાણી઒ ના
દૂ ધ ઩ીલા થી (
6. ખયાફ ટે લ૊ થી થતાાં ય૊ગ: ધ ૂમ્ર઩ાન ઔયલાથી ટી-ફી- ુ઄ને ઔેન્વય, દાફૃ ઩ીલાથી રીલય ઔેન્વય
ુ઄થલા ુ઄લ્વય થામ છે - તભાકુ ુ઄ને ગુટકા થી ઔેન્વય થામ છે -
7. અ઩ ૂયતા ઩૊઴ણ થી થતાાં ય૊ગ: એનેનભમા, ફેયી ફેયી, સ્ઔલી, ભેયેવભવ, ક્લ૊નળિમ૊યઔ૊ય, ખ૊ુઇટય,
યતાુંધ઱ા઩ણુ
ય૊ગ૊ પેરાલાની યીત :

 શલાથી પેરાતા ય૊ગ૊-
જે ય૊ખ૊ શલાના વું઩ઔથભાું ુઅલતા ુ઄થલા શ્વાવભાું ુઆનશેર થલાને રીધે થામ છે - યે ક્સ્઩યે ટયી ટ્રે ક્ટ દ્વાયા
ડડપ્થેયીમા તથા ટ઱ ૂફયયુર૊નવવ પેરામ છે તથા ન૊ન યે વીયે ટયી ટ્રે ક્ટ ડીવીઝભાું ચીઔન઩૊ક્વ , નભઝલ્વ
, રેપ્રવી લખેયે-
એય ફ૊નથ ડીવીઝ ુ઄થલા યે ક્સ્઩ડયટયી ુઆન્પેઔળન મુખ્મ ચાય યીતે થામ છે -
1) Direct contact infection

2) Indirect contact infection
3) Contact of surface infection
4) Arthropods born infection
1) Direct contact infection.
o ડ્ર૊઩રેટ
જેભાું ુઆન્પેઔટે ડ વ્મક્ક્તના મ્યુઔવ ભાયપતે ઩ાણીના નાના ઔણ૊ના ફૃ઩ભાું ુઆન્પેઔળન પેરામ
છે - દા-ત- જમાયે વ્મક્ક્ત છીંઔ કામ , કાુંવી ુ઄થલા વાભે ની વ્મક્ક્ત વાથે ખ ૂફ જ નજીઔ
થી લાત ઔયતાું શ૊મ ત્માયે જેભ ઔે ડ્રેનવિંખ ઔયતી લકતે, ઒઩યે ળન ઔયતી લકતે-
o Kissing
o Sexual Relation
o ફા઱ઔ જન્ભ વભમે ભાતાની ફથથ ઔેનાર દ્વાયા
2) Indirect contact દ્વ્રાયા Infection
Indirect contact ભાું ઩ેથ૊જન્વ ઔ૊ુઇ ઩ણ લસ્ત ુ ઩ય વ્મક્ક્તના ળયીય ઩ય ઩ડે છે - ત્માય
ફાદ ફીજી વ્મક્ક્ત સુધી ઩શ૊ચે છે - એટરે ઔે વ્મક્તીન૊ વીધ૊ ઔોંટે ક્ટ થત૊ નથી ઩યું ત ુ
ુઆન્પેઔળન ઔ૊ુઇ ઩ણ ભાધ્મભ દ્વાયા પેરામ છે - જે 4 F ( Fly, Fomites, Feces, Finger,
Food) દ્વાયા પેરામ છે -
3) Contact or Surface Infection
ુઅ ગ્ર ૂ઩ના ુઆન્પેઔળન વીધા ચાભડી ુ઄થલા ઩ેળન્ટ મ્યુક્વ ભેમ્ફયે ન ભાું થી નીઔ઱ીને
તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્તના ફ૊ડી ઔોંટે ક્ટ ુ઄થલા Sexual ઔોંટે ક્ટ દ્વાયા દાકર થામ છે -
4) ુઅથો઩૊ડ્વ ફ૊નથ ુઆન્પેઔળન
1) Mechanical carrier
2) Biological factor
3) Zoonosis
1) Mechanical carrier
ભાકી઒ના ઩ખ, ઩ાુંક૊ ુ઄ને ભ૊ દ્વાયા ુઆન્પેઔળન થામ છે - દા-ત- ક૊યાઔ ુ઄ને ઩ીણાું
ુઈ઩ય ભાકી ફેવે છે -ુઅ ભાકી ક૊યાઔ ઩ય ફેવી તેને ચે઩ રખાડે છે ત્માયે ઔ૊રેયા ુ઄ને
ટાુઇપૉુઇડ ઩ાણી દ્વાયા પેરાતા ય૊ખ૊ ુઅ યીતે પેરામ છે -
2) Biological factor
જમાયે વ્મક્ક્તના ફ૊ડી ભાું ય૊ખ ના જીલાણુ઒ પ્રલેળે ુ઄ને તે ભલ્ટીપ્રામ થામ છે -
દા-ત ભચ્છય ય૊ખલા઱ી વ્મક્ક્તને ઔયડે છે - ુ઄ને ચે઩ી બ્રડ ઩૊તે રે છે જેના બ્રડભાું
ુઅ સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ની વ ૃપ્ધ્ધ ુ઄ને નલઔાવ થામ છે - ત્માયફાદ ુઅ ભચ્છય તુંદુયસ્ત
વ્મક્ક્તને ઔયડે છે ત્માય ય૊ખન૊ બ૊ખ ફને છે - દા-ત- ભરેડયમા
3) Zoonosis
પ્રાણી ભાુંથી ભાનલીભાું ુઆન્પેઔળન પેરામ તેને ઝૂન૊નવવ ઔશે છે - ુઅ ઝૂન૊નવવ ભાું કુર
ચાય પ્રઔાય ના જીલાણુ જેભઔે લાુઇયવ, યીઔેટનવમા , ફેક્ટેડયમા , ફૂખ, પ્ર૊ટ૊ઝૉુઅ ન૊
વભાલેળ થામ છે - પ્રાણીઑ ભાુંથી નીચેની યીતે ુઆન્પેઔળન ભાનલીભાું પેરાુઇ ળઔે છે .
a. Air born infection - -- જેભાું એન્રેક્વ ુ઄ને નવટાઔ૊નવવ જેલા ુઇન્પેઔળન રાખે છે -
b. Contact infection -- પ્રાણીના દૂ ધથી ફ૊લાુઇન T.B પ્રાણી઒ના ભાુંવથી,
ુઆન્ટે પ્સ્ટનર ટી-ફી, બ્રુવેર૊નવવ તેભજ ઩ખ ુ઄ને ભોં ના ય૊ખ૊ ગણીલાય પ્રાણી઒ના
વશલાવ થી થામ છે -
c. Water & food born --- ગ્રેન્ડવ ુ઄ને ઔેટરીઔ જાતના યીંખલ૊ભથ ુ઄ને સ્ઔેફીઝ
પ્રાણી઒ભાથી ભાનલી઒ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
d. Arthropods born infection--- પ્રેખ, ટાુઆપ૊ુઆડ પીલય, મર૊ પીલય લખેયે ઔેટરાઔ
ય૊ખ૊ પ્રાણી઒ના ઔયડલાથી થામ છે - દા-ત- શડઔલા , એન્રેક્વ ુ઄ને
રે઩ટ૊સ્઩ામય૊નવવ-
4) Carrier 'લાશઔ(
ય૊ખ૊ના લાશઔ એલા ભાનલી છે ઔે જે ઔ૊ુઇ ઩ણ જાતના રક્ષણ૊ ફતાલત૊ નથી- ઩યું ત ુ
તેની ફ૊ડી ભાું ઒ખેનનઝભ શ૊મ છે ુ઄ને તે ુ઄ન્મ વ્મક્ક્ત ને ચે઩ રખાડલા વાક્ષભ શ૊મ
છે - ુઅ ઔેડયમયના ચાય પ્રઔાય છે -
 Infection Carrier . Incubation Carrier9 વ્મક્ક્ત જે તે ય૊ખના incubation
period ભાું શ૊મ ત્માયે infection રખાડે છે -
 Contact Carrier9 એલી વ્મક્ક્ત ઔે જે ય૊ખ ભાુંથી વાયી થામ છે છતાું ઩ણ ુ઄ન્મ
વ્મક્ક્તને ઔ૊ન્ટેઔ દ્વાયા ુઆન્પેઔળન પેરાલી ળઔે છે -
 Chronic Carrier9 રાુંફા વભમ સુધી ય૊ખથી ઩ીડાતી વ્મક્ક્ત ુ઄ન્મ વ્મક્ક્તને
ુઆન્પેઔળન પેરાવ્મા ઔયે છે - દા-ત- ટાુઆપ૊ુઆડ
 Convalescent Carrier9 વ્મક્ક્ત જમાયે ય૊ખ ભાુંથી વાજા થુઇ ખમા ફાદ ઩ણ
ું ઒ પેરાવ્મા ઔયે છે - દા-ત- ઩૊રીમ૊, લાુઇયર શી઩ેટાુઇટીવ, ડડપ્થેયીમા,
જતુ
ભેનીંજાુઇટીવ--
 Healthy Carrier: ુઅલી વ્મક્ક્ત ના ફ૊ડીભાું સુક્ષ્મ્જીલાણુ઒ શ૊લા છતા વ્મક્ક્તભાું
જે તે ય૊ખના બચહ્ન૊ રક્ષણ૊ દે કાતા નથી- ઩યું ત ુ વ્મક્ક્ત ફીજાને ય૊ખ પેરાલલા ભાટે
વક્ષભ શ૊મ છે -
(UNIT -2)
INFECTION- ચે઩
 મુખ્મ શેત ુ : ુઅ યુનનટ ના અંતે નલધ્માથી ઒ infection અંખેન૊ ઔ૊ન્વેપ્ટવભજી ળઔે છે -
ુ
 ખોણ શેત઒ : ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત ુ઒ પ્રાપ્ત ઔયી
ળઔળે-
o ચે઩ની વ્માખ્મા તથા પ્રઔાય વભજી ળઔળે-
o ચે઩ના ઔાયણ૊ ળીકી ળઔળે
o ચે઩નુું લખીઔયણ, ુઇન્યુફેળન ઩ીડયમડ અંખે જાણી ળઔળે-
o સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુઑ ના વ ૃપ્ધ્ધ નલઔાવને ુ઄વય ઔયતાું ઩ડયફ઱૊ લણલ
થ ી ળઔળે-
પ્રસ્તાલના9
ુઆન્પેક્ળનએ ભ૊ટાબાખના ય૊ખ૊નુ ું ઔાયણ છે , જે વાભાન્મ યીતે ુઅ઩ણા દે ળભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે ,
એઔ વભમ એલ૊ શત૊ ઔે ચે઩થી થતાું મત્ૃ યુ વાભાન્મ ખણાતા શતા ઩યું ત ુ શલે તભાભ ઩ાવા઒ને
ખુંબીયતાથી રેલાુંભાું ુઅલતા તેભજ ુઅય૊ગ્મ નલળેની ર૊ઔ૊ભાું વબાનતા ુઅલલાથી, યવીઔયણ ુ઄ને
લાતાલયણની સ્લચ્છતા, નલી નલી દલા઒ની ળ૊ધ ુ઄ને તેના ુઈ઩મ૊ખ ના રીધે ચે઩થી થતાું
મ ૃત્યુભાું ગણ૊ ગટાડ૊ થમેર છે
 Definition of Infection
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ ળયીયભાું પ્રલેળ થમા ફાદ તેની વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ થામ ુ઄ને ઝેય ઩ેદા ઔયે તેના
રીધે વ્મક્ક્તના ળયીયભાું ુ઄મુઔ ચ૊ક્કવ પ્રઔાયના બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે ઔે ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન થામ
તેને ુઆન્પેક્ળન ઔે ચે઩ ઔશેલામ છે
 Process of Infection (ચે઩ ની પ્રડક્રમા ): ચે઩ ની પ્રડક્રમા થલા ભાટે મુખ્મત્લે િણ

઩ડયફ઱૊ જલાફદાય છે
1. Agent
2. host
3. Environment
1. Agent
એજન્ટ એટરે એલી જીલુંત ઔે ુ઄જીનલત ઩દાથથ ઔે સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ જે ળયીયભાું નલનલધ ભાખે દાકર
થામ છે - તે ળયીયભાું પ્રલેળી ળયીયને શાનન ઩શ૊ચાડે છે - સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ દુન઴ત જભીન, ઩ાણી,
ક૊યાઔ, શલા ુ઄ને મજભાનના વું઩ઔથભાું યશે છે એજન્ટને ઩ાુંચ ગ્ર ૂ઩ભાું લશેંચલાભાું ુઅલેર છે
1) Biological Agent: લાુઇયવ, ફેક્ટે ડયમા, પુંખવ, પ્ર૊ટ૊ઝૉુઅ લખેયે
2) nutritional Agent: ઔાફોશાુઇડ્રેટ, પ્ર૊ટીન, ચયફી, નભનયર ઔે ઔ૊ુઇ઩ણ ઩૊઴ઔ તત્લ૊ની
ુઈણ઩થી ય૊ખ થુઇ ળઔે છે
3) Physical Agent: ઠુંડી, ખયભી, દફાણ, યે ડીએવન, ુઆરેપ્ક્ટ્રનવટી લખેયેથી ય૊ખ થુઇ છે
4) Chemical Agent: ભેટર, ુઅવેનનઔ, ુઅલ્ઔરી, ડક્રસ્ટર ુ઄ને ભયઔયુયી જેલા ઩દાથોથી ઩ણ
ય૊ખ થામ છે
5) Mechanical Agent: ખનત ના રીધે ુ઄ઔસ્ભાત તથા ુ઄ન્મ વ્મક્ક્તથી થતા પ્રશાયના રીધે
ળયીયને નુઔવાન થામ છે ુઅભાું ફ્રેક્ચય જેલી ક્સ્થનત જ૊લા ભ઱ે છે
2. Host
મજભાન (host) એ એઔ એલી વ્મક્ક્ત છે ઔે જેની ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત ઒છી છે , તેના ળયીયભાું
ું ઒ પ્રલેળે ત૊ તે વશેરાુઆથી ય૊ખન૊ બ૊ખ ફની ળઔે છે , ુઅલી વ્મક્ક્ત 'શ૊સ્ટ(
ઔ૊ુઇ઩ણ ય૊ખનાું જતુ
ભાું ય૊ખના થલાના ઩ડયફ઱૊ જેભ ઔે ઉંભય, જાનત, heridity, nutrition, કયાફ ુઅદત૊,
વ્મલવામ લખેયે ઩ય ુઅધાય યશે છે - જ૊ વ્મક્ક્તભાું ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત ઒છી શ૊મ ત૊, વ્મક્ક્તના
ફ૊ડીભાું સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ને પ્રલેળલા ભાટે તથા વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ભાટે મ૊ગ્મ લાતાલયણ ભ઱ે છે
ુ઄ને મજભાનને ચે઩ રાખી ળઔે છે ુ઄ને તે વશેરાુઆથી ુ઄ન્મને ઩ણ ચે઩ ુઅ઩ી ળઔે છે ુઅભ
મજભાન ચે઩ પેરાલલા ભાટે નુ ું જલાફદાય ઩ડયફ઱ ફને છે
3. Environment
ૂ લાતાલયણભાું ખ ૂફ જ ઝડ઩ી થામ છે ુ઄ને
લાતાલયણ જીલાણુ઒ની વ ૃદ્ધી ુ઄ને નલઔાવ તેને ુ઄નુક઱
ુઅ ુઈ઩યાુંત ઩ણ જ૊ વ્મક્ક્તને સ્લચ્છ લાતાલયણ ન ભ઱ે ત૊ તે ય૊ખન૊ બ૊ખ ફને છે લધુ ખીચ
લસ્તીલા઱ા નલસ્તાયભાું સ્લતુંિના તથા ચાભડીના ય૊ખ૊ ખ ૂફ જ જ૊લા ભ઱ે છે ુઅ ુઈ઩યાુંત ચે઩ી
વ્મક્ક્તના શ્વાવ૊શ્વાવ+ ખ઱પા ુ઄ને ઝાડા ુ઄ને ુઉરટી ના રીધે ઩ણ શલા પ્રદૂ ન઴ત થામ છે ઩ડયણાભે
વ્મક્ક્તને ચે઩ રાખી ળઔે છે ભ૊ટાબાખના ય૊ખ જભીન શલા ુ઄ને ઩ાણી ુ઄ને ક૊યાઔ દ્વાયા જ પેરામ
છે
 TYPES OF INFECTION
ુઇન્પેક્ળનના નીચે મુજફ પ્રઔાય ઩ાડલાભાું ુઅલે છે
1) Endogenous Infection: વ્મક્ક્તના ળયીયના ઔ૊ુઇ઩ણ બાખભાું રાખેરા ુઆન્પેક્ળનથી જમાયે
તે જ વ્મક્ક્તને ળયીયના ફીજા બાખભાું ચે઩ રાખે તેને એન્ડ૊જીનનમવ ુઆન્પેક્ળન ઔશેલામ છે
2) Exogenous Infection:
ુઅ વ્મક્ક્તને ફશાયથી ચે઩ી ય૊ખ છે - ુઅ Infection વ્મક્ક્તના ળયીયભાું શ૊તુ ું નથી તે
ફશાયની ફીજી લસ્તુ ઔે ફીજી વ્મક્ક્ત ભાુંથી ચે઩ ભે઱લે છે
3) Primary Infection:
વ્મક્ક્ત મજભાન ના ળયીય ભાું ળફૃુઅતન૊ પ્રથભ ચે઩ રાખે તેને પ્રાુઆભયી ુઆન્પેક્ળન ઔશે છે
4) Secondary Infection:
મજભાન host ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત જીલાણુ઒ દ્વાયા ઒છી થુઆ ખુઆ શ૊મ તેભજ પ્રથભ
જીલાણુ઒ દ્વાયા રાખેરા ચે઩ ુઈ઩ય ફીજા જીલાણુ઒ન૊ ચે઩ રાખે તેને વેઔન્ડયી ુઆન્પેક્ળન
ઔશેલાભાું ુઅલે છે
5) Focal Infection:
ચ૊ક્કવ જગ્મા ઩ય રાખેરા ચે઩ને ઔાયણે જમાયે ુઅકા ળયીયભાું તેની ુ઄વય જ૊લા ભ઱ે તેને
પૉઔર ુઆન્પેક્ળન ઔશેલાભાું ુઅલે છે
6) Cross Infection:
એઔ ચે઩ી વ્મક્ક્તન૊ ચે઩ ફીજી વ્મક્ક્તને રાખે તેને ક્ર૊વ ુઆન્પેક્ળન ઔશેલાભાું ુઅલે છે
દાકરા તયીઔે ચે઩ી દદીએ ુઈ઩મ૊ખભાું રીધેર રીનન ુ઄ન્મ વ્મક્ક્ત લા઩યે ત૊ એને ઩ણ
ય૊ખ થામ છે ુ઄થલા ચે઩ી વ્મક્ક્તને ુઇન્જેઔળન ુઅપ્મા ફાદ એ જ વ૊મ લડે ુ઄ન્મ
વ્મક્ક્તને ુઆન્જેઔળન ુઅ઩લાથી જે ચે઩ રાખે તેને ક્ર૊વ ુઆન્પેક્ળન રાખે છે
7) Iatrogenic Infection:
દદી ભાટે ઔ૊ુઇ઩ણ પ્ર૊વીજય ઔયતી લકતે ુ઄થલા પ્રડક્રમા દયનભમાન પ્રડક્રમા ઔે પ્ર૊વીઝય
થ ય ઔે ડ૊ક્ટય દ્વાયા મજભાન દદીના ળયીયભાું ય૊ખના જીલનુ ું દાકર થામ તેને
ઔયનાય ુઅય૊ગ્મ ઔામઔ
તેને ુઅમેટ્ર૊જનનઔ ુઆન્પેક્ળન ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
ુ ન ાંુ
 Classification & Characteristics of Miicroorganism. (સ ૂક્ષ્ભ જીલાણઓ
લગીકયણ અને તેના રક્ષણ૊)
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ એ ઔદભાું ખ ૂફ જ નાના શ૊મ છે તેને નયી આંકે જ૊ુઆ ળઔાતા નથી ુઅભાુંના
ઔેટરાઔ જીલાણુ઒ એઔઔ૊઴ી યચના ધયાલે છે તેને ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ મુંિ સુક્ષ્ભદળથઔ મુંિ લડે જ૊લાભાું
ુઅલે છે
ુ ન ાંુ લગીકયણ
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણઓ
1. Pathogenic Organism
2. Non pathogenic Organism

Pathogenic Organism ( ય૊ગ કયતા સ ૂક્ષ્ભ જીલાણ)ુ
ુઅ પ્રઔાયના સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુને ઩૊તાના ઔામો ઔયલા ભાટે એનભન૊ એનવડ ુ઄ને યાવામબણઔ ઩દાથો ની
જફૃય ઩ડે છે જે ભાણવના ળયીય ભાુંથી ભે઱લે છે ુ઄ને ળયીયભાું વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ઩ાભે છે ુ઄ને ય૊ખ
ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે ુઅલાપ્રઔાયના ફેવીરુઇને ઩ેથ૊જેનીઔ ફેક્ટે ડયમા ઔશેલામ છે
Non pathogenic organism (ય૊ગ ન કયતા સ ૂક્ષ્ભ જીલાણ ુ )

ુઅ પ્રઔાયના ફેનવરાુઇ ઔાફન
થ ડામ૊ક્વાુઆડ ુ઄ને ુ઄ઔાફનથ નઔ ઩દાથો ભાુંથી તેન૊ ક૊યાઔ ફનાલે છે
ુ઄ને ળયીયને નુઔવાન ઔયતા નથી ઔે ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયતા નથી ુઅલા ફેવીરુઇને ન૊ન ઩ેથ૊જેનીઔ
ફેવીરાુઇ ઔશેલાભાું ુઅલે છે
 Aerobic Bacillie (એય૊ફીક ફેવીરાઈ)
જે ફેવીરાુઇ ઒ક્વીજન ની શાજયી ભા ઩૊તાન૊ વ્રુધ્ધી ુ઄ને નલઔાવ ઔયી ળક્તા શ૊ુઆ તેલા
ફેવીરાુઇને એય૊ફીઔ ફેવીરાુઇ ઔશે છે -
 Anaerobic Bacillie (એંનય૊ફીક ફેવીરાઈ)
જે ફેવીરાુઇ શલા ની શાજયી લખય ઩ણ જીલી ળઔે તેલા પ્રઔાયના ફેવીરાુઇને એનેય૊ફીઔ
ફેવીરાુઇ ઔશેલાભાું ુઅલે છે
ુ ના નાભ મજ
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણઓ ુ ફ લગીકયણ; Algae ,Protozoa, Fungi, Bacteria, Virus
1. Algae
ુઅ એઔ પ્રઔાયની ળેલા઱ છે . ુઅના વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ભાટે સ ૂમથપ્રઔાળની જફૃય ઩ડે છે તે ય૊ખ
ુઈત્઩ન્ન ઔયી ળઔે છે
2. Protozoa: પ્રાણી઒નુું નાનાભાું નાનુ ું જીલ છે તે એઔ ઔ૊઴ી છે ુઅ પ્રાણી઒ના ળયીયભાું યશીને
઩૊઴ણ ભે઱લે છે જેભ ઔે ભેરેડયમાના જીલાણુ઒ ુ઄ભીફા, ઔારા ુ઄જાય તથા પાુઆરેડયમા જેલા
઩ય૊઩જીલી જીલાણુ઒ને protozoa ઔશે છે -
3. Fungi : ુઅ એઔ ઔ૊઴ી ઔે ફહુઔ૊઴ી યચના ધયાલતી ફૂખ ઔે મીસ્ટ છે ુઅન૊ ુઈ઩મ૊ખ ક૊યાઔ
ફનાલલા ભાટે થામ છે દાફૃ-ફીમય+ ચીઝ બ્રેડની ફનાલટભાું ઩ણ ુઈ઩મ૊ખી છે ુઅ ુઈ઩યાુંત
઩ેનનનવબરન ુ઄ને એપ્ન્ટફામ૊ડટક્વ ફનાલલાભાું ભદદફૃ઩ થામ છે - ફુખન૊ ચે઩ રાખલાથી
ચાભડીના ય૊ખ૊ થામ છે મ૊નનભાખથભાું ચાુંદી ઩ડલી 'Vaginitis( ભાથાભાું ચે઩ (ક૊ડ૊(તથા
ળયીયભાું ઔય૊ડડમા લખેયે થામ છે
ુઅના ુ઄ટઔામતી ઩ખરા ભાું ળયીયની સ્લચ્છતા જા઱લલી તથા ચાભડી ની ઔયચરી લા઱ા
બાખભાું ફયાફય વપાુઇ ઔયલી જ૊ુઇએ-
4. Bacteria ફેક્ટે ડયમા એ નાના સ ૂક્ષ્ભજીલ૊ છે ુ઄ને વાદા જીલાણુ઒ છે તે પ્રાણી઒ના ળયીયભાું
દાકર થુઇ વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ઩ાભે છે તથા પ્રાણી઒ના ળયીય ભાુંથી જ ઩૊તાન૊ ક૊યાઔ ભે઱લે
છે તેના ુઅઔાય પ્રભાણે પ્રઔાય ઩ાડલાભાું ુઅલેર છે
o Cocci ક૊કાઈ (ગ૊રાણ)ુ ખ૊઱ાઔાય ુઅ ખ૊઱ાઔાય શ૊મ છે તે જુદા જુદા ગ્રુ઩ભાું ઔે ુઅ
કૃનતભાું જ૊લા ભ઱ે છે એ ઔ૊ુઇ ફેની જ૊ડભાું ઔે વાુંઔ઱ જેલી રાુંફી શ૊મ છે તે 0.5 થી 1.2
વાુઇઝ ના શ૊મ છે ુઅભાું ઔેટરાઔ ગ્રાભ ઩૊ઝીટીલ ુ઄ને ઔેટરાઔ ગ્રાભ નેખેડટલ શ૊મ છે
તેના પ્રઔાય નીચે મુજફ છે .
 Diplo Cocci (ડીપ્ર૊ક૊કાઇ). તે ફે ની જ૊ડ ભાું શ૊મ છે ુઅ પ્રઔાયના ફેક્ટે ડયમા
જેલાઔે pneumococcal ન્યુભ૊નનમા ભાટે જલાફદાય શ૊મ છે .
 Gono Cocci (ગ૊ન૊ક૊કાઈ): ુઅ પ્રઔાયના ફેક્ટેડયમા ખ૊ન૊યીમા નાભના ય૊ખ
ભાટે જલાફદાય શ૊મ છે
 Strepto Cocci (સ્ટ્રે પ્ટૉઔ૊ઔાુઆ(9 વાઔ઱ જેલા ુઅઔાયના શ૊મ છે નાઔ ુ઄ને
ખ઱ાના ચે઩ ભાટે જલાફદાય શ૊મ છે
 Staphylo Cocci (સ્ટે કપર૊ક૊કાઈ): ુ઄નનમનભત ઝૂભકાભાું શ૊મ છે ચાભડીના ચે઩
ભાટે જલાફદાય શ૊મ છે
o Bacillie: આ ફેત્તવરાઈ ગ્રાભ ઩૊ઝીટીલ અને ગ્રાભ નેગેકટલ એભ ફે પ્રકાયના શ૊મ છે .
તે ય૊ડ (વળ઱મા) આકાયના શ૊મ છે અને તેની વાઇઝ 0.3 થી 1.0 ભાઈક્ર૊ન જેટરી શ૊મ
છે .
 Gram positive Bacteria: ફેનવરાુઇ ને ડક્રસ્ટર લામ૊રેટ નાભના ુ઄બબયું જઔ થી
ુ઄બબયું જજત ઔયતાું તેન૊ ઔરય જાુંફરી થુઇ જામ છે -
 Gram negative Bacteria: ફેનવરાુઇ ને ડક્રસ્ટર લામ૊રેટ નાભના ુ઄બબયું જઔ થી
ુ઄બબયું જજત ઔયતાું તેન૊ ઔરય ગુરાફી થુઇ જામ છે - આંતયડાુંના ચે઩ ભાટે
જલાફદાય વાલ્ભ૊નેરા ુ઄ને નવખેરા ગ્રાભ નેખેડટલ પ્રઔાય ના ફેનવરાુઇ છે -
નોંધ9 ટ઱ુફયયુર૊નવવ ુ઄ને રેપ્રાફેનવરાુઇ એ AFB 'ઍનવડ પાસ્ટ ફનવરાુઇ( ઔશે છે - જેને
કાવ પ્રઔાયના સ્઩ેનળમર સ્ટે ુઆનથી ુ઄બબયું જજત ઔયલાની જફૃય ઩ડે છે - ુઅ ફેનવરાુઇ ઩ય
એનવડની ુ઄વય થતી નથી
> Spore forming : ુઅ પ્રઔાયના ફેનવરાુઇ ભાું ુઈ઩ય ઔલચ શ૊મ છે જે પક્ત
autoclave ઔયલાથી જ નાળ ઩ાભે છે ુઈઔા઱લાથી નાળ થતાું નથી ુ઄ને જભીનભાું લ઴ો
સુધી જીલી ળઔે છે -ુઅ ુઈ઩યાુંત તે શલાની ખેયશાજયીભાું ઩ણ જીલી ળઔે છે તેથી તેને
એનય૊ફીઔ ઩ણ ઔશેલામ છે ુઅભાું ધનુયના ફેનવરાુઇ ( ક્ર૊સ્ટ્રે ડડમભ ટે ટેની( ુ઄ને ખેવ
ખેંખયીનના ફેનવરાુઇ ' ક્ર૊સ્ટ્રે ડડમભ લેરીચી( ન૊ વભાલેળ થામ છે -
o Spiral form (સ્઩ાઇયર પ૊ભથ): ુઅ પ્રઔાયના જીલાણુ઒ ન઱ાઔાય ુ઄ને સ્ક્રુ ના ુઅઔાયના
શ૊મ છે જે િણ પ્રઔાયના શ૊મ છે દા-ત- Vibrio(લીબ્રીમ૊) , Spirillum
(સ્઩ાુઆયીબરમભ(, spirochetes 'સ્઩ીય૊ચેટ્વ(
5. Virus: જે ુ઄નત સુક્ષ્ભ પ્રઔાયના જીલાણુ શ૊મ છે - ઔદભાું ુ઄ત્મુંત નાના શ૊લાથી તેને પક્ત
ુઆરેક્ટ્ર૊ન ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩થી જ જ૊ુઇ ળઔામ છે - તેના ફે પ્રઔાય શ૊મ છે DNA ુ઄ને RNA લામયવ-
દાત- HIV/AIDs એ RNA લામયવ છે - ડશ઩ેટાુઆડટવ ફી, ઩૊રીમ૊, સ્ભ૊ર ઩૊ક્વ, બચઔન ઩૊ક્વ
ુ઄ને શન઩િવના લામયવ DNA લાુઆયવ છે -
તપાલત આ઩ો-
લામયવ – ફેકટેયીમા -
૧- તેભને જોલા ભાટે વંમુક્ત ભાઇક્રોસ્કો઩ની જરૂય ઩ડે છે - ૧- તેભને જોલા ભાટે વાદા ભાઇક્રોસ્કો઩ની જરૂય ઩ડે
૨- કો઴ીમ દેશયચના ધયાલતા નથી છે -
૩- DNA કે RNA ભાંથી એકજ પ્રકાયનું ન્મુકરીક એવીડ ૨- કો઴ીમ દેશયચના ધયાલે છે -
શોમ છે - ૩- DNA અને RNA ફંને પ્રકાયનું ન્મુકરીક એવીડ
૪- દેશધાભીક ક્રક્રમાઓ ભાટે ઉત્વેચકો ધયાલતા નથી- શોમ છે -
૫ તેભને જીલલા ભાટે ફીજા વજીલો ઩ય આધાય યાખલો ૪- દેશધાભીક ક્રક્રમાઓ ભાટે ઉત્વેચકો ધયાલે છે -
઩ડે છે - ૫- તેભને જીલલા ભાટે ફીજા વજીલો ઩ય આધાય
૬- તેઓ અતત વૂક્ષ્ભ ત્લચાભાંથી ઩વાય થઇ ળકે છે - યાખલો ઩ડતો નથી
૬- તેઓ અતત વૂક્ષ્ભ ત્લચાભાંથી ઩વાય થઇ ળકતા
૭- લામયવથી થતા યોગો વાભેની દલા ળોધાઇ નથી-
૮- લામયવ ઩ક્ષ્ભો ધયાલતા નથી- નથી-
૭- ફેકટેયીમાથી થતા યોગો વાભેની દલા ળોધાઇ છે -
૮- ફેકટેયીમા ઩ક્ષ્ભો ધયાલે છે -
Effect of bacterial infection on body

દુકાલ૊, વ૊જ૊ ુઅલલ૊ ુ઄ને tenderness, તાલ ુઅલલ૊, ર૊ઔર ચે઩ લા઱ા બાખભાું ઩ળુ 'યવી(
થલા-
Transmission and Spread of infection-ચે઩ન૊ પેરાલ૊ થલાની યીત૊

ચે઩ી વ્મક્ક્તના ળયીયભાુંથી નીઔ઱ે રા ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયતા ફેક્ટે ડયમા ુ઄ન્મ વ્મક્ક્તના ળયીયભાું
પ્રલેળલા પ્રમત્ન ઔયે છે - જ૊ તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્ત ુઅલી ચે઩ી વ્મક્ક્તના વીધા ઔે ુઅડઔતયા ુઅલે ત૊
ુઅલી લકતે ુઅ ફેક્ટે ડયમાન૊ ચે઩ રાખી ળઔે છે
સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુન ુું સ્થ઱ાુંતય ભ૊ટાબાખે વીધા ઔે ુઅડઔતયા વું઩ઔથ દ્વાયા થામ છે
1. Direct contact (વીધા વાં઩કથ દ્વાયા) : દદી વાથેના વીધા વું઩ઔથના ગણા પ્રઔાય શ૊મ છે
 By air (શલા દ્વાયા): છીંઔ કાલાથી કાુંવી કાલાથી ઔે ખ઱પા દ્વાયા ઔે ભ૊ઢાના થુઔું દ્વાયા
ચે઩ી વ્મક્ક્ત ઩૊તાનાભાું યશેરા ફેક્ટે ડયમા શલા ભા ફશાય ઔાઢે છે ુ઄ને તે તુંદુયસ્ત
વ્મક્ક્તના શ્વાવ૊શ્વાવભાું જતાું ઔે ભોંભા જતા તેને ચે઩ રાખી ળઔે છે ુઅ પ્રઔાયન૊ ચે઩
ભ૊ટાબાખે સ્લતુંિ ની ફીભાયી વ્મક્ક્ત઒ ભાયપત ઩શેરા શ૊મ છે શ૊ક્સ્઩ટરભાું ડ્રેનવિંખ ઔયતી
લકતે ઔે ુ઄ન્મ ઩૊સ્ટય ઔયતી લકતે જ૊ લધુ ઩ડતી લાત૊ ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ ુઅ જાતનુ ું
ચે઩ રાખી ળઔે છે ઔ૊ુઇ઩ણ ઒઩યે ળન ઔયતી લકતે ઩ણ ુઅ જાતનુ ું ચે઩ રાખી ળઔે છે
 ું
By kissing: નાના ફા઱ઔ૊ને ચુફન દ્વાયા ખ ૂફ જ ઝડ઩થી ચે઩ રાખી ળઔે છે ચે઩ી
ું
વ્મક્ક્તના ચુફન દ્વાયા તેની ચરાલલા ુ઄ને શ્વાવ૊ શ્વાવ ભાયપતે ય૊ખના જતું ઒
ુ તુંદુયસ્ત
વ્મક્ક્તભાું પ્રલેળી ળઔે છે
 By sexual relation9જાતીમ વભાખભ દ્વાયા વીધા વું઩ઔથ ય૊ખ પેરાલલાભાું ુઅ ુ઄ખત્મન૊
બાખ બજલે છે ુઅભાું જાતીમ ય૊ખ૊ ઩ણ થુઇ ળઔે છે ુ઄ને શ્વવનતુંિના ચે઩ ઩ણ રાખી ળઔે
છે દાકરા તયીઔે એુઇડવ ખ૊ન૊યીમા- વીપીરીવ લખેયે
 By birth: ફા઱ઔના જન્ભ લકતે સુલાલડ લકતે જ૊ ફયાફય સ્લચ્છતા ના ઩ખરા રેલાભાું
ન ુઅલે ત૊ ગણા ફધા ચે઩ રાખી ળઔે છે ુઅ ુઈ઩યાુંત ભાતાના જે ઩ણ ફા઱ઔને ુઅ જ
વભમ રાખી ળઔે છે દાકરા તયીઔે ખ૊ન૊યીમા વીપીરીવ એુઇડ્વ
 TORCH-
T-ટોક્ઝોપ્રાઝભા
O-અધવસ – એચ આઇ લી+ શે઩ેટાઇટીવ –ફી+ ગોનોયીમા+ વીપીરીવ લગેયે-
R-રુફેરા
C-વામટોભેગારો
H-શ઩ીવ લખેયે
Indirect contact (આડકતયી યીતે રાગત૊ ચે઩)
નુઔવાન ઔયતાું સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ ઩ય૊ક્ષ યીતે ચે઩ી વ્મક્ક્તભાુંથી તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્તભાું પ્રલેળે છે તેને
ુઆન ડામયે ઔટ ટ્રાન્વનભળન ઔશે છે - જેભાું ચે઩ી વ્મક્ક્તએ લ઩યાળભાું રીધેર લસ્તુ઒ જેભ ઔે ઔ઩ડાું,
લાવણ૊, ુ઄ને ુ઄ન્મ લસ્તુ઒ ઔે જેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ચે઩ી વ્મક્ક્તએ ઔયે ર શ૊મ, તે જ લસ્તુ઒ તુંદુયસ્ત
વ્મક્ક્ત દ્વાયા લા઩યલાભાું ુઅલે ત્માયે ુઅ ય૊ખના જીલાણુ લા઩યનાય તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્તભાું દાકર
થલામ છે ુઅ ઩ાુંચ એપ ' ડપિંખય, પ૊ભાુઆટ્વ, ફ્રામ, ફૂડ, ડપનવવ ( દ્વાયા પેરાત ુ ું ુઆન્પેઔળન છે -
 ફેક્ટે ડયમાના વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને તેના નાળ ભાટે ના ુ઄વયઔાયઔ ઩ડયફ઱૊

ૂ લાતાલયણ ુ઄ને તા઩ભાન ખ ૂફ જ ુ઄ખત્મન૊
ફેક્ટે ડયમાના વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ભાટે તેને ુ઄નુક઱
બાખ બજલે છે વાભાન્મ યીતે 32 વેન્ટીગ્રેડ તા઩ભાને, બેજલા઱ા લાતાલયણભાું, મ૊ગ્મ PH લા઱ા
ભીડડમાભાું ફેઔટડયમા વાયી યીતે વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ઩ાભી ળઔે છે જમાયે ુ઄મુઔ પ્રઔાયના ફેક્ટે ડયમા
સ ૂમથપ્રઔાળથી નાળ ઩ાભે છે - જે ફેક્ટે ડયમા શલાની શાજયી ભાું વ ૃદ્ધદ્ધ ઩ાભે છે જેને એય૊બફઔ ફેક્ટેડયમા
ઔશેલામ છે - જે ફેક્ટેડયમા શલાની ખેય શાજયી ભાું વ ૃદ્ધદ્ધ ઩ાભે છે તેને એનએય૊બફઔ ફેક્ટે ડયમા ઔશેલામ
છે -
Microscope
Microscope
સક્ષ્ુ ભદળથક માંત્ર તેન૊ ઉ઩મ૊ગ અને જુદા-જુદા બાગ૊:
સુક્ષ્ભદળથઔ મુંિ ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ એ એઔ વાધન છે જેના દ્વાયા નયી આંકે ન જ૊ુઇ ળઔામ તેલા સ ૂક્ષ્ભ
જીલાણુ઒ ુઅ વાધન ભાયપતે જ૊ુઇ ળઔામ છે - ભાુઆક્ર૊સ્ઔ૊઩ભાું ફડશખો઱ રેન્વ લા઩યલાભાું ુઅલે છે
જેના લડે નાની લસ્ત ુ઒ નુ ું ભ૊ટુું પ્રનતબફિંફ ભે઱લી ળઔામ છે - ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ એ સ ૂક્ષ્ભજીલાણુ઒ન૊
ુ઄ભ્માવ ઔયલા ભાટે રેફ૊યે ટયી ટે ઔન૊ર૊જીભાું ગણુ ું જ ુઈ઩મ૊ખી વાધન છે -
Parts of the microscope

1. Eyepiece Lens: ુઅ રેન્વ આંકથી દ્રશ્મ જ૊લા ભાટે 'ocular, or eyepiece lens)
ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ની વોથી ુઉ઩ય ુઅલેર શ૊મ છે જેના થી દ્રશ્મ 0/ થી 04 ખણુ ું ભ૊ટુું '0/X or
04X power) જ૊લા ભ઱ે છે - ુઅEye piece ુઉ઩ય આંક લમલક્સ્થત ખ૊ઠલામ ુ઄ને
ુઅજુફાજુન૊ પ્રઔાળ આંકભાું ના ઩ડે તે ભાટે ગણા Microscopeભાું Eye Cover ઩ણ ુઅલેર
શ૊મ છે -
2. Body Tube: જે eyepiece lens ુ઄ને objective lensesને જ૊ડતી એઔ ટ઱ુફ છે -
3. Revolving Nosepiece or Turret or Nose Pick: ુઅ Body Tubeના છે ડે ુઅલેર બાખ
છે ,જેભાું કુર ફે . િણ ઔે ચાય પ્રઔાયના Objective lens ડપટ ઔયી ળઔામ છે - ુઅ ટુયેટ
પેયલી ળઔામતેવ ુ ું શ૊મ છે જેનાથી ુ઄રખ ુ઄રખ ઩ાલય ધયાલતા રેન્વ ને પેયલી જ૊લા ભાટે
Adjust ઔયી ળઔામછે -
4. Objective Lenses: વાભાન્મ યીતે 2 થી 3 પ્રઔાયના Objective Lens ટુયેટભાું પીટ ઔયે ર
શ૊મ છે - ુઅ રેન્વન૊ ઩ાલય ુ઄નુક્રભે 3X, 0/X, 3/X and 0//X powers શ૊મ છે - જેભાું 3X
઩ાલય રેન્વ થી 3 ખણુ,ું 0/X ઩ાલય રેન્વથી 3/ ખણુ,ું 3/X ના ઩ાલયથી 3// ખણુ ું ુ઄ને
0//X ઩ાલયથી 0/// ખણુું ભ૊ટુું ુઆભેજ જ૊ુઆ ળઔામ છે - 3/X ના ઩ાલય લા઱૊ રેન્વ વાભાન્મ
યીતે લધુ લ઩યામ છે -
5. Arm: body tube and base of the microscope ને જ૊ડત૊ ઔે વ઩૊ટથ ઩ ૂય૊ ઩ાડત૊ બાખ
છે -
6. Base: તે Microscopeના તબ઱માન૊ બાખ છે જે ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ને વ઩૊ટથ ુઅ઩ે છે -
7. Coarse Adjustment knob: જે Arm વાથે જ૊ડામેર શ૊મ છે ુ઄ને તે સ્રાુઆડને પ્ર૊઩ય પ૊ઔવ
ઔયલા ભાટે ુઉ઩મ૊ખ થામ છે -
8. Fine Adjustment Knob: ુઅ એડજસ્ટભેંટન૊ ુઉ઩મ૊ખ ડામયે ઔટરી ઔયલાભાું ુઅલત૊ નથી-
9. Coarse Adjustment knobને પેયલી ુઆભેજ વેટ થમા ફાદ જ૊ જફૃય જણામ ત૊ જ ુઅ
એડજસ્ટભેંટન૊ ુઉ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
10. Illuminator: ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ભાું ુઆલ્યુનભનેટય નીચે તબ઱મા 'Base)ના બાખે ડપટ થમેર શ૊મ
છે -ુઆરયુનભનેટયને ગુજયાતી બા઴ાભાું ઩યાલતથઔ તયીઔે ઩ણ ઒઱કલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ખ ૂફ
જૂનાભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ભાું ુઆલ્યુનભનેટય તયીઔે અંતખો઱ ુ઄ને ફડશખો઱ ુ઄યીવા ઔે રેન્વ ન૊
ુઉ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલત૊ શત૊- શારના ુઅધુનનઔ ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ભાું ુ઄યીવા ઔે રેન્વ
ુઆરયુનભનેટયની જગ્મા એ steadylight source (00/ volts) ન૊ ુઉ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે
છે - જે ઒બ્જેક્ટની સ્રાુઆડ ઩ય પ્રઔાળનાડઔયણ૊ ઩યાલનતિત ઔયી પેંઔે છે -
11. Mechanical Stage / Stage: ફેુઆઝ ુ઄ને ઒બ્જેક્ટ રેન્વ ની લચ્ચે એઔ Slide મ ૂઔલાનુ ું
Standુઅલેર છે જેને Stage તયીઔે ઒઱કલાભાું ુઅલે છે - ુઅ Stageના લચ્ચેના બાખભાું
એઔ ઔાણુું શ૊મછે ુ઄ને ુઅ ઔાણાની ફુંને ફાજુએ એઔ એઔ stainless steelની પ્ક્ર઩
ુઅલેર શ૊મ છે જેનાથીStage ઩ય Slideને ડપક્વ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ સ્રાુઆડ ને ુઉ઩ય
નીચે ઔે જભણી ડાફી ફાજુપેયલલા તેભાું ુઅલેર Adjustment Knob/ Adjustment Screw
ન૊ ુઉ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
ુ ે
12. Slide: જે ઔાચની એઔ રુંફચ૊યવ, ઩ાયદળથઔ, ઩ાત઱ી ઩ટ્ટી છે - તેના ઩ય જે લસ્તન
ત઩ાવલાની શ૊મ તેન ુું વેમ્઩ર રુઇ Swab stick or Wire Loop લડે સ્રાુઆડ ઩ય ઩ાત઱ા
રેમયભાું રખાલલાભાુંુઅલે છે - ત્માયફાદ જ૊ુઇતી ભાિાભાું તેને Stainથી ુ઄બબયું જજત ઔયી
લ૊ળ ુઅ઩ી ુઅ સ્રાુઆડ ઩ય નવરેઔટે ડ એડયમાભાું Cover Slip રખાડલાભાું ુઅલે છે - ુઅ
યીતે તૈમાય થમેર સ્રાુઆડને Mechanical Stage / Stage ઩ય મ ૂઔલાભાું ુઅલે છે -
13. Condenser Lens: ુઅ ઔન્ડેન્વય રેન્વ સ્ટે જની નીચે ુઅલેર શ૊મ છે તેન૊ ુઉ઩મ૊ખ
Specimen઩ય રાુઆટને પ૊ઔવ ઔયલા થામ છે -
14. Diaphragm or Iris: ુઅ ડામફ્રાભ ઔન્ડેન્વય રેન્વની નીચે ુઅલેર શ૊મ છે - જેની ભદદથી
ReflectiveMirror ભાુંથી ુઅલતા ઩યાલનતિત પ્રઔાળના ડઔયણ૊ ુઅ઩ણે એડજસ્ટ ઔયી
ળઔીએ એ યીતે દાકર થામછે ુ઄ને ત્માુંથી ઔન્ડેન્વય રેન્વ ઩ય ઩ડે છે -
 સ ૂક્ષ્ભદળથક-માંત્ર ભાઈક્ર૊સ્ક૊઩ ના ઉ઩મ૊ગ૊;

1. જુદા જુદા સ ૂક્ષ્ભ જીલાણુ઒ન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલા ભાટે ,
2. ળયીયના જુદા જુદા પ્રલાશી઒ જેલા ઔે ર૊શી ઩ેળાફ વીયા ુ઄ને ખ઱પા ુ઄ને લીમથ જેલા નમ ૂનાની
ત઩ાવ ઔયલા ભાટે
3. ય૊ખનુું નનદાન ઔયલા ભાટે નયી આંકે નોંધ જ૊ુઆ ળઔાતા જીલાણુ઒ ના ગુણધભો જાણલા ભાટે
4. નલી નલી ળ૊ધ૊ ઔયલા ભાટે
સ ૂક્ષ્ભદળથક માંત્રને લા઩યતી લખતે ધ્માનભાાં યાખલાના મદ્દુ ા:
 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ને શભેળા ફે શાથ લડે જ ુઈ઩ાડવુ ું

 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ને એઔ જગ્માએ થી ફીજી જગ્માએ રેતી લકતે નીચે શાથ યાકલ૊ - ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ ુઈ઩ય
સુમથ પ્રઔાળ ન ુઅલે તેની ઔા઱જી યાકલી
 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ ની ખયભી લા઱ી જગ્માએ ન યાકલ૊ -
 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ થુઇ ખમા ફાદ ફયાફય વાપ ઔયી ઩ેટીભાું યાકલ૊ - ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ ની ફ૊ડી
વીધી યશે તે યીતે ખ૊ઠલલ૊ -
 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ની ફ૊ડીને નીચે રુઇ જતી લકતે કાવ તેની રીભીટનુ ું ધ્માન યાકવુ ું - છે લધુ ઩ડત૊
નીચે જામ ત૊ સ્રાુઇડ તુટી જામ ુ઄ને રેન્વ ને નુઔળાન થામ છે -
 જમાયે ુઇભયજન ઒બ્જેઔટીલ લા઩યલાનુ ું શ૊મ ત્માયે ુઆમ્રજન નુ ું ટી઩ુ ું મુઔવુ - –
 ઒બ્જેઔટ ઩યથી ઒ુઇર દુય ઔયલી
 ુઅુઆવ઩ીવ ન૊ નીચેન૊ બાખ ફયાફય વાપ ઔયલ૊ -
 માુંનિઔ બાખ૊ ભાપ ઔયલા ખ૊ભ ઩ીવ ઩ય ઒રીલ ઒ુઇર રુઇ ને વાપ ઔયવુ ું -
 સ્઩ીયીટ , ુઅરઔ૊શ૊ર ઔે ુ઄ન્મ ઔેભીઔરવ લા઩યલા નશી -
 ફખડી જામ ત૊ જાતે યી઩ેય ઔયલાન૊ પ્રમત્ન ન ઔયલ૊ -
 થ મુંિ ' ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ ( ને ધ ૂ઱ ન ુઈઠે તેલી જગ્માએ યાકલ૊
સુક્શ્ભદળઔ
(UNIT -3)
Immunity & Body Defense Mechanisum
ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળક્ક્ત અને ળયીયન૊ પ્રત્તતકાય કે પ્રત્તતકકમા
 મુખ્મ શેત ુ : ુઅ યુનનટ ના અંતે નલધ્માથી઒ ુઆમ્યુનનટી ુ઄ને ફ૊ડી ડડપેન્વ

ભીઔેનીઝ્ભ અંખેન૊ ઔ૊ન્વેપ્ટ વભજી ળઔળે
 ખોણ શેત ુ઒ : ુ
ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત઒ પ્રાપ્ત
ઔયી ળઔળે-
1. ુઆમ્યુનનટી ુ઄ને ફ૊ડી ડડપેન્વ ભીઔેનીઝ્ભન૊ ઔ૊વેપ્ટ વભજી ળઔળે-
2. શામ઩યવેન્વીટીલીટી અંખે વભજી ળઔળે
3. એન્ટીજન એન્ટીફીડી યીએઔવન નલ઴ે જાણી ળઔળે-
4. ુઅ વાથે ુઇમ્યુનીટી ુ઄ને તેના પ્રઔાય૊ અંખે વભજી ળઔળે
5. લેઔવીનના પ્રઔાય૊, તેની જા઱લણી, વુંગ્રશ ુ઄ને ઔ૊લ્ડ ચેુઆન વભજી ળઔવે-
Immunity (ઈમ્યન
ુ ીટી): વ્મક્ક્તના ળયીયભા યશેર ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔતને ુઇમ્યુનીટી ઔશેલામ છે -
ુઇમ્યુનીટી એ ળયીયની એલી ળડઔત '઩ાલય( છે ઔે જે ળયીયભા ચે઩ દાકર થામ ત્માયે તેની વાભે
રડલાનુું ઔાભ ઔયે છે - ુઅભા એન્ટીજન ' Antigen(, એન્ટીફ૊ડી (Antibody) એભ ફે તત્લ૊ ન૊
વભાલેળ થામ છે -
એન્ટીજન: એન્ટીજન એટરે એઔ એલ૊ ઩દાથથ ઔે જે વાભાન્મ યીતે ુઅ઩ણા ળયીયભા શ૊ત૊ નથી
઩યું ત ુ ફશાય થી દાકર થામ છે ુ઄થલા ત૊ દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે તે મુખ્મત્લે પ્ર૊ટીન ઩દાથથનાું
ફનેરા ભ૊ટા ઔદના ુ઄ણુ઒ શ૊મ છે - જે ુઅ઩ણા ળયીય ને ભાપઔ ન ુઅલતા ુઅ઩ણુ ું ળયીય તેન૊
પ્રનતઔાય ઔયે છે - ઩ડયણાભેં એઔ ચ૊ક્કવ પ્રઔાયની એન્ટીફ૊ડી ુઈત્઩ન્ન થામ છે - લામયવ+દલા઒+
યવી઒ તથા યવામણ૊ એન્ટીજન તયીઔે ઔાભ ઔયે છે- એન્ટીફ૊ડી ુઈત્઩ન્ન ઔયતા ઔ૊ુઇ઩ણ પ્ર૊ટીન
એન્ટીજન ઔશેલામ છે
 એન્ટીફ૊ડી: એન્ટીજન ુઅ઩ણા ળયીયભાું પ્રલેળે છે ત્માયે તેન૊ વાભન૊ ઔયલા ભાટે ુઅ઩ણાું
ળયીયભાું ુઅલેર ુ઄લમલ જેભ ઔે ફય૊઱, ુ઄સ્થીભજા, રવીઔાગ્રથી ુ઄ને યે ટીઔયુર૊
એન્ડ૊થેરીમર તિભાું એઔ ઩દાથથ ુઈત્઩ન થામ છે ુ઄ને તે એન્ટીજન વાથે પ્રડક્રમા ઔયી એઔ
થ ે
પ્રઔાયન૊ ઩દાથથ ુઈત્઩ન્ન થામ છે જે જે-તે ય૊ખ વાભે રડલાની ળક્ક્ત ુઅ઩ે છે - ુઅ ઩દાથન
એન્ટીફ૊ડી ઔશે છે -
ુ ીટી ભાટે જલાફદાય ઩કયફ઱૊
ઈમ્યન
 વ્મક્ક્તની વાયી તુંદુયસ્તી
 વાય૊ ક૊યાઔ વાયી ટેલ૊
 તાજી શલા ુ઄ને નનમભીત ઔવયત, જફૃયી ઉંગ ુ઄ને ુઅયાભ
 ું ને ળયીય પ્રલેળતા
ભીઔેનીઔર ઔે જેભાું ચાભડી ુ઄ને મ્યુઔવ ભેમ્બ્રેન જે સ ૂક્ષ્ભજીલાણુઓં
ુ઄ટઔાલે છે -
 ઔ૊ુઆ઩ણ વાભાન્મ ચે઩ રાખલાથી કુદયતી ડઔમાથી ઩ણ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔતભા લધાય૊ થામ
છે -
 ળયીયની ભાવ-઩ેળીભાું 'ટીસ્યુું ુ઄ને ભવલ્વ( ભા એઔ પ્રઔાયન૊ ઩દાથથ ુઈત્઩ન્ન થામ છે જે ચે઩
વાભે રડાુઇ ઔયે છે તેને એન્ટીફ૊ડી ઔશેલામ છે -
Classification of immunity
1) Immunity
a) Natural Immunity કુદયતી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત
i) Species
ii) Racial
iii) Individual
b) Acquired Immunity પ્રાપ્ત ઔયે રી ઔે ભે઱ેલરી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત
i) Active Immunity
(1) Natural Active Immunity
(2) Artificial Active Immunity
ii) Passive Immunity
(1) Natural passive Immunity
(2) Artificial Pasive Immunity
Immunity
Natural Acquired
Immunity Immunity
Active Passive
Species Racial Individual
Immunity Immunity
Natural Artificial Natural Artificial

Active Active passive Pasive
Immunity Immunity Immunity Immunity
પ્રકાય
ઇમ્મુનીટી
↓ ↓ ↓
ઇનનેટ એક્લામડસ શડથ
'જન્ભજાત+ કુદયતી( 'ભે઱લેર( 'વભુદામની(
↓
_______________________
↓ ↓
એકટીલ ઩ેવીલ
↓ ↓
_______________ ________________________
↓ ↓ ↓ ↓
હ્યુભોયર વેલ્મુરય નેચયર આટીપીળીમર
ુ ીટી ના પ્રકાય૊)
Types of Immunity (ઈમ્યન
'૧( Natural immunity (કુદયતી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત)
'૨( Acquired immunity (પ્રાપ્ત ઔયે રી ઔે ભે઱લેરી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત)
(૧) Natural immunity (કુ દયતી ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત) ફા઱ઔના જન્ભતા ઩શેરા ઔે
જન્ભફાદ કુદયતી યીતે જ ભાતાભાુંથી પ્રાપ્ત ઔયે રી ઔે ભે઱ેલરી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ને કુદયતી
ુઇમ્યુનીટી ઔશેલામ છે - ુઅન૊ ુઅધાય જાનત, જન જાનત ુ઄ને વ્મક્ક્તખત ુઅય૊ગ્મ ઩ય યશેર૊ શ૊મ છે -
a. species 'સ્઩ીવીવ( જાતીમ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત

b. Racial 'યે નળમર( જનજાતીમ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત
c. Individual 'ુઇન્ડીલીજયુુ઄ર( વ્મક્ક્તખત ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત
a. species (સ્઩ીવીવ) જાતીમ ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત
ુઅ પ્રઔાયની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ભાનલ જાતને રાગુ ઩ડે છે જે પ્રાણી઒ ુ઄ને ઩ક્ષી઒ ની જાત
ને ુઅ઩ણાથી ુ઄રખ ઩ાડે છે ુ઄મુઔ ય૊ખ જે પ્રાણી઒ને રાગુ ઩ડે છે તે ભાનલ ભા થતા નથી-
- ઩ક્ષી઒ ભા એનલ઒ન ટી-ફી જ૊લા ભ઱ે છે જે ભનુષ્મભા થત૊ નથી ઔાયણ ઔે ભાનલ ળયીય
ભા ુઅની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત યશેરી શ૊મ છે -
- ુઈદય૊ જેલા ય૊ડેન્ટભા ડીપ્થેયીમા થત૊ નથી જમાયે ભુડું જેલા પ્રાણી઒ભા જ૊લા ભ઱ે છે -
- કુતયા+ ફઔયા ુ઄ને ધ૊ડા જેલા પ્રાણી઒ભા ુ઄મુઔ પ્રઔાયની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત કુદયતી
યીતે જ શ૊મ છે
- ભુડું ુ઄ને ખામ જેલા પ્રાણી઒ભા ભાણવની જેભ જ ટી-ફી થુઇ ળઔે છે -
- જે પ્રાણી઒ ઠુંડા ર૊શીલા઱ા શ૊મે તેને ય૊ખ થલાની ળક્યતા શ૊મ છે -
b. Racial (યે ત્તળમર) જનજાતીમ ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત
ુ઄મુઔ જન જાનતભા ચ૊ક્કવ પ્રઔાયની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત યશેરી શ૊લાથી તેભને તે પ્રઔાયન૊ ય૊ખ
થત૊ નથી- ુઅડફ્રઔાભા યશેતા ર૊ઔ૊ને મેર૊ પીલય ભાટે ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત શ૊લાથી ુઅ ય૊ખ
થત૊ નથી ઩યતુ ું ત્માું ઔાભ ઔયતા ખ૊યા ર૊ઔ૊ ભા ુઅ ય૊ખ જ૊લા ભ઱ે છે -
ુ ર) વ્મક્ક્તગત ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત

c. Individual (ઈન્ડીલીજયઅ
દયે ઔ વ્મક્ક્તભા ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ુ઄રખ ુ઄રખ શ૊મ છે એઔ વ્મક્ક્ત ને લાયું લાય ળયદી ુઈધયવ
થામ છે જમાયે તેની વાથે ુ઄ન્મ વ્મક્ક્ત ને ળયદી ુઈધયવ થતા નથી- ઔામભી ધ૊યણે ટી-ફી
શ૊ક્સ્઩ટર ભા ઔાભ ઔયતા ઔામથઔયભા વ્મક્ક્તખત ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ની ુ઄વય જ૊લા ભ઱ે છે -
(૨) Acquired immunity (પ્રાપ્ત કયે રી કે ભે઱ેલરી ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત)
વ્મક્ક્તના જીલનઔા઱ દયનભમાન કૃનિભ યીતે ભે઱ેલર ઔે પ્રાપ્ત ઔયે ર ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔતને
એઔલાુઇડથ ુઆમ્યુનીટી ઔશેલામ છે - જે ુઅ઩ણને નલનલધ પ્રઔાયની યવી઒ દ્વાયા પ્રાપ્ત થામ છે - તે
એઔટીલ ઔે ઩ેનવલ ઩ણ શ૊મ ળઔે છે -
ુઅ પ્રઔાય ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત કુિીભ યીતે ફશાય થી ભે઱લલાભા ુઅલે છે તેના નીચે મુજફ
બાખ ઩ડે છે
'a( Active immunity
 Natural Active immunity

 Artificial Active immunity
'b( Passive immunity
 Natural Passive immunity

 Artificial Passive immunity
(a) Active immunity
જમાયે વ્મક્ક્ત ના ળયીય ભા સુક્ષ્ભજીલાણુ ુ઄થલા ટ૊ઔવીન દાકર થામ ત્માયે તેના પ્રનતઔાય ફૃ઩ે
ળયીયભાું એન્ટીફ૊ડી ુઈત્઩ન્ન થામ છે -
 Natural Active immunity
ુઅ પ્રઔાય ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ઔ૊ુઇ઩ણ ચે઩ રાગ્મા ફાદ વ્મક્ક્ત ય૊ખભાુંથી ફશાય ુઅલે છે
ુ઄થલા તેને રક્ષણ૊ જણામા લખય લાયું લાય શ઱લ૊ ચે઩ રાખત૊ શ૊મ ત૊ એઔ વભમે વ્મક્ક્તભા
કુદયતી યીતે જ જે તે ય૊ખ ભાટે ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ુઈત્઩ન્ન થામ તેને નેચયર એક્ટીલ
ુઇમ્યુનીટી ઔશેલામ છે -
 Artificial Active immunity
ુ પ્રામ ફેક્ટે ડયમા ઔે લામયવ

ુઅ પ્રઔાય ની ુઇમ્યુનીટી ળયીયભા ફશાય થી ચાભડી ઔે ભ૊ દ્વાયા ુ઄ધથમ્રત
ને ળયીયભા દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે - જેના ઩યીણાભે ળયીય તેન૊ પ્રનતઔાયઔ ઔયે છે ુ઄ને પ્રનતઔાય
ફૃ઩ે ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે જે ઔામભી યશે છે - દા-ત- ફી-વી-જી લેઔનવન+ સ્ભ૊ર ઩૊ક્વ
લેક્વીન લખેયે
(b) Passive immunity
વ્મક્ક્તના ળયીયભા ફશાયથી તૈમાય ઔયે ર એન્ટીફ૊ડી દાકર ઔયલાભા ુઅલે છે - તેભાું ળયીય ભા
યશેર પ્રનતઔાયઔ'એન્ટીફ૊ડીવ( ની ઔ૊ુઇ ભ ૂનભઔા શ૊તી નથી+ ળયીયભા ફશાયથી તૈમાય ઔયે ર
એન્ટીફ૊ડીવ થી ળયીય ને વીધી જ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ભ઱ી જામ છે -
 Natural Passive immunity
જમાયે ફા઱ઔ જન્ભે ત્માયે ભાતાભાું યશેર ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ુઅ઩ભે઱ે જ ફા઱ઔભાું પ્રેવેન્ટા
ભાયપતે ુઅલે છે - ુઈ઩યાુંત ભાતાના ધાલણભાથી ઩ણ ફા઱ઔને ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ભ઱ે છે + ુઅ
પ્રઔાય ની ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત થ૊ડા વભમ ભાટે ની શ૊મ છે -
 Artificial Passive immunity
ફા઱ઔને યવીઔયણ ભાયપતે ુઅ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે + ુઅભાું વીયભ શ૊મ છે જે
પ્રાણી઒ભા ફનાલલાભા ુઅલે છે - પ્રાણી઒ભા એન્ટીફ૊ડી ુઈત્઩ન્ન થમા ફાદ તે એન્ટીફ૊ડીવ ને
યવી઒ના ફૃ઩ભાું વ્મક્તી ને ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 BODY DEFENCE MEHANISM (ળયીયન૊ પ્રત્તતકાય કે પ્રત્તતકકમા)
ળયીયભા ય૊ખના જતું ુ઒ વાભે રડલા ભાટે ની કુદયતી યીતે જ વ્મલસ્થા ખ૊ઠલેમારી શ૊મ છે જેના
જુદા જુદા બાખ નીચે પ્રભાણે શ૊મ છે -
 SKIN (ચાભડી)
- ચાભડી એ ળયીય ને યક્ષણ ુઅ઩તુ ું ફશાયનુ ું ુઅલયણ છે + ભ૊ટા બાખના જતુ
ું ઒ ુ઄ડશથી
ું ઒ ચાભડીના ઩યવેલાના રીધે નાળ ઩ાભે છે ઩યત ુ ું
ય૊ઔામ જામ છે - ચાભડી ઩ય યશેરા જતુ
જ૊ ચાભડી ઩ય ચીયા શ૊મ ઔે તુટેર શ૊મ ત૊ તેભાુંથી ય૊ખના જતું ઒
ુ ળયીયભા દાકર થુઇ
ળઔે છે -
- ભાણવના ળયીયભા શ્વવનતુંિ ુ઄ને ઩ાચનતુંિ ભા ઩ણ બચઔણા ઩દાથથ ુઅલેર શ૊મ છે ુ઄ને
એલી નાની નાની ુઅડી યે કાઔીમ યચના શ૊મ છે જેભાું ભ૊ટાબાખના જીલાણુ ું નાળ ઩ાભે છે -
શ્વવનતુંિનાું પ્રલેળદ્વાય ભ૊+ નાઔ ઔે જેભાું ભ૊ટાબાખના જીલાણુ ું ય૊ઔામ જામ છે - તેલી જ યીતે
઩ાચનતુંિ ભા જઠયના ઩ાચઔયવ ભા ભ૊ટાબાખના જીલાણુ ું ઒ નાળ થામ છે -
- ભાનલ ળયીયના ર૊શી ભા િાઔઔણ૊ શ૊મ છે જે શભેળા ય૊ખના જીલાણુ ું વાભે રડતા યશે છે ુઅ
ુઈ઩યાુંત રનળઔાગ્રથી ુઅલેરી શ૊મ છે જમાુંથી ઔ૊ુઆ઩ણ ચે઩ ુઅખ઱ લધત૊ નથી-
- આંકભાું ઩ણ ઔ૊ુઆ઩ણ જીલાણુ ું દાકર થામ ત૊ તે અંદય પ્રલેળી ળઔતા નથી ઔાયણ ઔે આંક
શભેળા ક૊ર ફુંધ થતી શ૊મ ુ઄ને તેના આંસુ જે ના ભાધ્મભ ભા ફેક્ટે ડયમા ન૊ નાળ થામ છે
ધણા ફેક્ટે ડયમા ુઈત્વખથ તુંિ ુ઄ને મ ૂિભાખથ ભાયપતે ઩ણ ફશાય ુઅલે છે -
 HYPER SENSITIVITY (વલેંદનળીરતા)
દયે ઔ પ્રઔાયની દલા઒ ઔે ઩દાથથ દયે ઔ વ્મક્ક્તને ભાપઔ ુઅલે તેવ ુ શ૊ત ુ ું નથી+ ધણી લકત ઔેટરાઔ
ર૊ઔ૊ને દલા઒ ની ુ઄લ઱ી ુ઄વય જ૊લા ભ઱ે છે - ુઅ ભાટે ઔ૊ુઇ઩ણ દલા઒ન૊ ભ૊ટ૊ જ્થ૊
ુઅ઩તા ઩શેરા ળયીય ઩ય તેની ુ઄વય જાણલા ચાભડી ના ઩શેરા ઩ડની નીચે દલાને નાના
જ્ગ્થાભા ુઅ઩લાભા ુઅલે છે - જેને એ-ટી-ડી 'ુઅપટય ટે સ્ટ ડ૊ઝ( ઔશેલાભાું ુઅલે છે - દા-ત-
઩ેનીવીરીન+ એ-ટી-એવ-'એન્ટી ટીટે નવ વીયભ( ુ઄ને ુ઄ન્મ વીયભ- HYPER SENSITIVITY
(વલેંદનળીરતા( ની ુ઄વય નીચે મુજફ જ૊લા ભ઱ે છે
'૧( તાત્ઔાબરઔ ફેબાન ુ઄લસ્થા 'એનાપામરેટીઔ ળ૊ઔ(
ુઅ પ્રઔાયભા વ્મક્ક્તના ળયીયભા ઩દાથથ દાકર ઔયલાભાું ુઅલે ઔે તયત જ પ્રનતડઔમા'યીએક્ળન(
જ૊લા ભ઱ે છે જે ધણી લકત જીલરેણ ઩ણ શ૊મ છે -
દા-ત- ઩ેનીવીરીનની ુઅડ ુ઄વય ભાું નીચે મુજફ ના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
 ુઅખુું ળયીય ઠુંડુ ઩ડી જામ છે
 શ્વાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે
 શાથ ઩ખ ઠુંડા ઩ડી જામ છે
 નાડીના ધફઔાયા ઝડ઩ી ુ઄ને નફ઱ા થુઇ જામ છે -
 ચાભડી ઩ય રાર ચાઠા થુઇ જામ છે
 ભાથુું દુ-કે છે -
 ચક્કય ુઅલે છે
 વ્મક્ક્ત ફેબાન થુઇ જામ છે ુ઄ને ધણી લકત મુત્યુ ઩ણ ઩ાભે છે
 વાયલાય :
 તાત્ઔાબરઔ વાયલાય ુઅ઩લી
 જફૃય જણામત૊ ઒ક્વીજન ુઅ઩લ૊
 ુઇન્જે- એડ્રીનારીન+ એલીર+ ડેક્ઝ૊ના ડ૊ક્ટય ઒ડથય મુજફ ુઅ઩લા
 તાત્ઔાબરઔ યીપય ઔયવુ-ું
'૨( રાુંફા વભમ ભાટે ની ધીભી ુ઄વય 'SERUM SICKNESS(
એન્ટીજન દાકર થમા ફાદ ુ઄મુઔ વભમ ઩છી જ૊લા ભ઱તી ુ઄વય ને ઔે પ્રનતઔીમા ને વીયભ
નવઔનેવ ઔશેલામ છે - દા-ત- વ઩થદુંળના ઔેળભાું એ-એવ-લી- 'એન્ટી સ્નેઔ લેન૊ભ( ુઅપ્મા ફાદ થ૊ડ૊
વભમ ઩છી ુઅકા ળયીયભા કુંજલા઱ ુઅલે છે + ચક્કય ુઅલે છે ુ઄ને ુઅખુ ું ળયીય રાર થુઇ જામ
છે -
(૩) ય૊ગપ્રત્તતકાયકતા ની આડઅવય (ANTIBODY REACTION)
ળયીયભા જમાયે એન્ટીજન ઔે પ્ર૊ટીન ફશાય થી દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે ત્માયે ુઅલા ઩દાથથ
ળયીયભા એન્ટીફ૊ડી ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે ુ઄ને તે એન્ટીફ૊ડી જ ળયીય ઩ય પ્રનતડઔમા ઔયે છે ત્માયે તેને
એન્ટીફ૊ડી ડયએઔળન ઔશેલામ છે - એન્ટીફ૊ડી ડયએઔળનભા ધણી લકત એનાપામરેટીઔ ળ૊ઔ થુઆ
ળઔે છે જેની ુઅ઩ણે ુઅખ઱ ચચાથ ઔયી છે -
 TYPES OF VACCINE & IT’S CARE (યવીઓના પ્રકાય અને જા઱લણી)
યવી઒ એ જૈલીઔ ઩દાથથ'ફામ૊ર૊જીઔર એજન્ટ( છે ુ઄થલા ઩દાથથ નુ ું ઝેય છે જે

ળયીયભા દાકર ઔયલાથી ળયીય તેની વાભે પ્રનતઔાય ઔયી જે તે ય૊ખ ની વાભે રડલાની
ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત પ્રાપ્ત ઔયે છે -
ૃ પ્રામ ઔયલાભાું ુઅલે છે

એઔટીલ ુઆમ્યુનાુઇઝેળનભાું જે તે ય૊ખના ફેક્ટે ડયમાને ુ઄ધ9મત
ુ઄થલા ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયલાની ળક્ક્તન૊ નાળ ઔયલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને ુઅલા નફ઱ા ઩ાડેરા
ું ને ળયીયભા દાકર ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ ળયીય તેની વાભે રડે છે ુ઄ને ળયીયભા એન્ટીફ૊ડી
જીલાણુ઒
ુઈત્઩ન્ન થામ છે -
યવી઒ના પ્રઔાય૊ નીચે મુજફ છે
ુ :યવીઓ (KILLED VACCINE)

1) મ્રત
ુઅભાું નીચે મુજફ ની યવી઒ના વાભાલેળ થામ છે -
 ઩યટુવીવ લેક્વીન
 ુઇનએક્ટીલેટેડ ઩૊બરમ૊ લેક્વીન
 યે ફીવ લેક્વીન
 ુઆન્પ઴ુએન્ઝા લેક્વીન
 પ્રેખ લેક્વીન
 ભેનનન્જાુઇટીવ લેક્વીન
2) જીલાંત યવીઓ (LIVE VACCINE)
 ફી-વી-જી ની યવી 'ફેવીરવ ઔાલ્ભેટ ગ્યુડયન(
 ઒યર ઩૊બરમ૊ યવી '઒-઩ી-ડી(
 ઒યી-ફૃફેરા ની યવી 'એભ-ુઅય- લેક્વીન(
 ય૊ટા લામયવ લેક્વીન
 મર૊ડપલય લેક્વીન
ુ : અને જીલાંત વાથે (COMBINED VACCINE)
3) મ્રત
 ડી-ટી- 'ડડપ્થેયીમા ટીટે નળ(
 ઩ેન્ટાલેરેન્ટ
 ટી-એ-ફી-'ટાુઇપ૊ુઇડ ુ઄ને ઩ેયાટાુઇપ૊ુઇડ એ ુ઄ને ફી(
 એભ-એભ-ુઅય ' ભમ્઩વ+ ભીઝલ્વ+ ફૃફેરા(
4) ઝેયી ઉત્વેચક૊ (TOXOID)
 એ-ડી-એવ-' એન્ટી ડડપ્થેયીમ વીયભ(
 એ-ટી-એવ-'એન્ટી ટીટેનળ વીયભ(
 એ-જી-જી-એવ-'એન્ટી ખેળ ખેન્ગ્રીન વીયભ(
 યવી ઓન૊ વાંગ્રશ: (STORAGE OF VACCINE)
ાંુ રા (COLD CHAIN) એટે રે શાંુ ?

ળીત શખ
ું રા એ એઔ એલી શુક
ળીત શુક ું રા છે ઔે જેભા યવી઒ને ુઈત્઩ાદનના સ્થ઱ે થી રાબાથી સુધી
મ૊ગ્મ તા઩ભાને એટરે ઔે *૨૦ વે- થી *૮૦ વે- તા઩ભાને જા઱લલાભાું ુઅલે છે જેથી યવીની ગુણલતા
જ઱લાુઆ યશે- ુઅલી યવી઒ને ુઈત્઩ાદન ભથઔથી રાબાથી સુધી પ્રબાલઔ ક્સ્થનતભા ઩શ૊ચાડલાની
ું રા ઔશેલામ છે .
઩ધ્ધતી ને ળીતશુક
લેક્વીન ુઈત્઩ાદઔ પ્રાથનભઔ સ્ટ૊ય 'યાજમ( ુઇન્સ્યુરેટેડ લાન યાજમ WIC ુઇન્સ્યુરેટેડ
લાન
ભાતા-ફા઱ઔ લેક્વીન ઔેડયમય PHC-ILR લાન જજલ્રા લેક્વીન સ્ટ૊ય
ાંુ રાની જા઱લણી ભાટે નીચે ના મદ

ળીત શખ ુ ાઓ ધ્માનભા યાખલા જ૊ઈએ
 યવી઒ ુઈત્઩ાદન સ્થે઱ેથી એય઩૊ટથ ુ઄ને એય઩૊ટથ થી નલબાખીમ+ જીલ્રા તથા ુઅય૊ગ્મ ઔેન્દ્રએ
ભ૊ઔરતી લકતે તેન ુું તા઩ભાન ૨૦ વે- થી ૮૦ વે જ઱લાુઆ યશેવ ુ ું જ૊ુઇએ-
 ુઅુઆ-એર-ુઅય- ભા ડામર થયભ૊ભીટય શ૊વુ ું જ૊ુઇએ ુ઄ને ડદલવભા ફે લકત તા઩ભાન ભા઩ી ને
યે ઔ૊ડ ઔયવુું જ૊ુઇએ-
 ુઅય૊ગ્મ ઔેન્દ્રભા શભેળા જફૃયીમાત મુજફન૊ જ્થ૊ જ ભુંખાલલ૊+ એઔ ભાવ થી લધુ વભમન૊
જ્થ૊ ભુંખાલલ૊ નશી-
 યવી઒નુ ઩ડયલશન જમાયે એઔ ઔેન્દ્રથી ફીજા ઔે ન્દ્ર ઩ય ઔયતા શ૊મ ત્માયે તા઩ભાનનુ ું કાવ
ધ્માન યાકવુ ું -
 યવી઒ને જફૃયીમાત મુજફ જ ફશાય ઔાઢલી+ એઔ વેવન દયનભમાન જ લધુને લધુ ફા઱ઔ૊
ુઅલયી રેલાની ઔ૊ળી઴ ઔયલી
 યવીઔયણ ફેઠઔ દયનભમાન યવી઒નુ તા઩ભાન જા઱લલા યવી એઔ લકત ફશાય ઔાઢમા ફાદ
ુઅુઆવ ઩ેઔ ઩ય મુઔ૊+ લાયું લાય લેક્વીન ઔેયીમય ને ક૊ર ફુંધ ઔયવુ ું નશી
 જ૊ યવી઒ ઒ખા઱લાની શ૊મ ત૊ જફૃયીમાત પ્રભાણે જ ઒ખ઱૊ એઔ લકત ઒ખા઱ે રી
યવી઒ન૊ ુઈ઩મ૊ખ લધુભા લધુ ચાય ઔરાઔ સુધી જ ઔયલ૊-
 યવી઒ની વલેદનળીરતાન૊ ુઅધાય ખયભી ુ઄ને રાુઇટ તથા તેના થીજલા ઩ય યશેર૊ શ૊મ છે
ગણી યવી઒ ખયભી ુ઄ને પ્રઔાળથી વલેદનદળીર શ૊મ છે જમાયે ુ઄મુઔ પ્રઔાયની યવી઒ જ૊
થીજી જામ ત૊ ફખડી જામ છે જેભાું નીચે મુજફ ની યવી઒ન૊ વભાલેળ થામ છે .
 ખયભી ુ઄ને સુમપ્ર
થ ઔાળ એટરે ઔે રાુઇટથી વેન્વેટીલ યવી઒9
o ફી-વી-જી
o ઒-઩ી-લી
o ભીઝલ્વ-ફૃફેરા
 ફ્રીઝ એટરે ઔે જાભી જલાથી વેન્વેટીલ યવી઒9
o ઩ેન્ટાલેરેન્ટ
o ડશ઩ેટાુઇડટવ ફી
o ડી-ટી-
o ડી-઩ી-ટી-
યવીઓ ફગડલાભાાં ક્ાાં ક્ાાં ઩યીફ઱૊ બાગ બજલે છે .?

 ડશટ ડેભેજ 'ખયભી રીધે(+ ુઅભાું જ૊ તા઩ભાન ૮ વે-થી લધી જામ ત૊ યવી઒ ફખડી જામ છે -
 વીધા સુમથપ્રઔાળના વું઩ઔથ ભા ુઅલલાથી
 ડીઝ૊લ્લ '઒ખા઱ે રી( યવી઒ ચાય ઔરાઔ ફાદ ફખડી જામ છે - દા-ત- ફી-વી-જી- ભીઝલ્વ
 લાયું લાય ુઅુઇ-એર-ુઅય- ક૊ર ફુંધ ઔયલાથી
 પીઝ ડેભેજ થલાના રીધે
 ઔ૊લ્ડ ચેુઇનના વાધન૊ ફયાફય ઔાભ ન ઔયતા શ૊મ ત્માયે
 યવી઒ની જા઱લણીનુું ુ઄઩ ૂયતુ ું જ્ઞાન શ૊મ ત્માયે
ાંુ રા) ભાટે ના વાધન૊ :

ક૊લ્ડ ચેઈન (ળીત શખ
ું રા( ભાટેના વાધન૊ મુખ્મ ફે પ્રઔાયના શ૊મ છે -
ઔ૊લ્ડ ચેુઇન 'ળીત શુક
૧( ુઇરેઔટ્રીઔર
- ડી઩ ફ્રીઝ
- ુઅુઇ-એર-ુઅય-
- ડ૊ભેસ્ટીઔ યે પીજયે ટય
૨( ન૊ન ુઇરેઔટ્રીઔર
- ઔ૊લ્ડ ફ૊ક્વ
- લેક્વીન ઔેયીમય
- ુઅુઇવ ઩ેઔ
- થભોવ
૩( ુ઄ધવથ
- ઔ૊લ્ડ લેશીઔર 'લાશન(
- ઔ૊લ્ડ સ્ટ૊યે જ ળુભ
યાજમ રેલરે WIC-લ૊ઔ-ુઇન –કુ રય
 ડી઩ કપઝય :
- ુઅભાું ુઅુઇવ ઩ેઔ થીઝલલાભા ુઅલે છે
- ુઅભાું તા઩ભાન -૧૫ વે-થી -૨૫વે જેટ઴ુું શ૊મ છે
- તે નાની ુ઄ને ભ૊ટી ફે વાુઇઝ ભા શ૊મ છે
- ભ૊ટી વાુઇઝના ડી઩ ડપજયભા ૨૦૦ ુઅુઇવ ઩ેઔ એઔ વાથે થીજાલી ળઔામ છે
- નાની વાુઇઝના ડી઩ ડપજયભા ૧૦૦ જેટરા ુઅુઇવ ઩ેઔ થીજાલી ળઔામ છે -
- ુઅઔસ્ભીઔ વુંજ૊ખ૊ભાું ુઇરેઔટ્રીઔર ઩ાલય જામ ત૊ ઩ણ ૧૮ થી ૨૨ ઔરાઔ સુધી ઔાભ ુઅ઩ે છે
- અંદયના બાખે તા઩ભાન ભા઩લા ભાટે થભોંભીટય શ૊મ છે -
 આઈ.એર.આય. (આઈવ રાઇન્ડ યે પીઝયે ટય) :
- તે પ્રા-ુઅ-ઔે- એ શ૊મ છે
- તેભાું ભ૊ટા જ્થાભા યવી઒ની જા઱લણી ઔયી ળઔામ છે -
- તેભાું તા઩ભાન ૨૦ વે- થી ૮૦ વે ની લચ્ચે જા઱લી ળઔામ છે -
- ગુણલતા વબય યવી઒ જા઱લલા ભાટે ન ુ ું ુઈતભ વાધન છે -
- ુઅઔસ્ભીઔ વુંજ૊ખ૊ભાું ુઇરેઔટ્રીઔ ઩ાલય જામ ત૊ ૨૪ ઔરાઔ ઔાભ ુઅ઩ે છે -
- તેભાું તા઩ભાન ભા઩લા ભાટે ડામર થભોંભીટય શ૊મ છે
- તેભાું યવી઒ યાકલા ભાટે ઔેબફનેટ શ૊મ છે -
- યવી઒ ઒ખા઱લા ભાટે લ઩યાતા પ્રલાશી઒ વેળનના ૨૪ ઔરાઔ ઩શેરા મ ૂઔલાભાું ુઅલે છે -
- યવી઒ના ફે ફ૊ક્વ ની લચ્ચે જગ્મા યાકલી જ૊ુઇએ-
- યવી઒ન૊ ટ૊઩ થી ફ૊ટભભા એટરે ઔે ુઈ઩ય થી નીચે ુઅુઇ-એર-ુઅય- ભા ુઅ યીતે યાકલી
જ૊ુઇએ- ડશ઩ેટાુઇટીવ ફી → ઩ેન્ટાલેરેન્ટ → ડી-ટી- → ફીવી-જી- → ભીઝલ્વ → ઒-઩ી-લી-
ILR ભાાં યવીઓની ગ૊ઠલણી

- દે - Diluents
- શભઔ૊ - Hep.B
- ઩યભેનન્ટ- Pentavalent
- ુઇવી પ્રઔાય - f-IPV
- દમા- DPT
- તેયી Td
- યાતડદન- RVV
- બખલાન- BCG
- ભેયે- MR
- ઒- OPV
નીચેથી ુઈ઩ય
 ડ૊ભેસ્ટીઔ યે પીજયે ટય 9
- ુઅભાું ઩ણ ૪ ઔરાઔ સુધી ૨૦ વે- થી ૮૦ વે તા઩ભાન જા઱લી ળઔામ છે -
- યવી઒ની જા઱લણી ભાટે ુઅ ડશતાલશ નથી ઩ણ ુઅઔસ્ભીઔ વજ૊ખ૊ભાું ુઈ઩મ૊ખ ઔયી ળઔામ
- ફ્રીજય ઔું઩ાટભેન્ટભા ુઅુઇવ ઩ેઔ થીજાલી ળઔામ છે -
- બચરય ઔમ્઩ાટથભેન્ટભા ઒-઩ી-લી-
- ઩શેરા વેલ્પભાું ફી-વી-જી-ુ઄ને ટી-ટી-
- ફીજા વેલ્પભાું ડી-઩ી-ટી ુ઄ને ડી-ટી-
- િીજા વેલ્પભાું ડશ઩ેટાુઇડટવ ફી
- યવી઒ના ફે ફ૊ઔવ લચ્ચે જગ્મા યાકલી
- ડામલ્યુઅંટ પ્રલાશી ને વાભે વાુઇડે યાકલી
- ઒ખા઱ે રી યવી઒ ફી-વી-જી ુ઄ને ભીઝલ્વ વાભેની વાુઇડે યાકી ળઔામ
- તા઩ભાન ભ૊નીટયીખ ભાટે ડામર થભોંભીટય યાકલ૊-
 લેક્વીન લાન
- ુઅ ુઇન્સ્યુરેટેડ લાન શ૊મ છે
- ુઅ લેક્વીનને મ૊ગ્મ તા઩ભાને ટ્રાુંસ્઩૊ટે ળનભા ભદદ ઔયે છે -
- લાશનન૊ ઩ાછ઱ન૊ બાખ ઔ૊લ્ડ સ્ટ૊યે જ શ૊મ છે -
- એઔ વાથે એઔ જ વભમે ૬ થી ૧૦ રાક જેટરા યવી઒ના ડ૊ઝન૊ જ્થ૊ રુઇ જુઇ ળઔામ
છે
- એય઩૊ટથ થી ઔ૊લ્ડ સ્ટ૊યે જ સુધી યવી઒ન૊ જ્થ૊ ઩શ૊ચાડલાભાું ભદદફૃ઩ થામ છે -
 ક૊લ્ડ ફ૊ક્વ :
- ુઅ ુઇન્સ્યુરેટેડ ફ૊ક્વ શ૊મ છે
- તેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ટાન્વપ્ર૊ટે ળન ુ઄ને ુઅઔસ્ભીઔ વુંજ૊ખ૊ભાું યવી઒ની જા઱લણી ભા થામ છે -
- નીચેની વાુઇડભા ુઅુઇવ ઩ેઔ ખ૊ઠલલાભા ુઅલે છે ુ઄ને યવી઒ને પ્રાસ્ટીઔ ફેખભાું યાકી
મુઔલાભાું ુઅલે છે -
- ઔ૊લ્ડ ફ૊ક્વભા થભોંભીટય યાકલાભાું ુઅલે છે -
- ડી-઩ી-ટી-+ ડી-ટી-+ ટી-ટી-+ ડશ઩ેટાુઇડટવ ફી ક્યાયે મ ુઅુઇવ ઩ેઔના વીધા વું઩ઔભા ુઅલે તે
યીતે મુઔલા નશી-
- ઔ૊લ્ડફ૊ક્વ ઩ય ક્યાયે લજન મુઔવુ ું નશી-
 લેક્વીન કેયીઅય:
- ુઅ એઔ ઩ેટી જેવુું વાધન છે

- ુઅભાું ચાય ુઅુઇવ ઩ેઔ યાકલાભાું ુઅલે છે -
- લેક્વીન કેયીઅયને જ૊ ક૊રલાભાું ન ુઅલે ત૊ તેભા મુઔેરી યવી઒ને ૧૨ ઔરાઔ સુધી જા઱લી
ળઔામ છે -
- ચાયે ફાજુ ચાય ુઅુઇવ ઩ેઔ મ ૂઔી લચ્ચે પ્રાસ્ટીઔ ફેખભાું લેક્વીન યાકલાભાું ુઅલે છે -
- ુઅભાું ૧૬ થી ૨૦ લામર જેટ઴ુું લેક્વીન યાકી ળઔામ છે -
- તેની ુઈ઩ય ક્યાયે મ ફેવવુ ું નશી-
- થ ઔાળ થી દુય ુ઄ને છામા લા઱ી જગ્માએ યાકવુ-ું
શેભળા સુમપ્ર
- વેળન ઩ુણથ થમા ફાદ લધે઴ ુું લેક્વીન ુઅુઇ-એર-ુઅય-ભા ઩ાછુ મુઔવુ ું
- ક૊રલા ભાટે ક્યાયે મ તીક્ષ્ણ શથીમાયન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ નશી-
- ફે ુઅુઇવ ઩ેઔ એઔવાથે ક્યાયે મ લા઩યવુ ું નશી-
 આઈવ ઩ેક
- ુઅ પ્રાસ્ટીઔ ઔન્ટેનય છે
- ુઅભાું ઩ાણી બયલાભાું ુઅલે છે -
- ુઅને ડી઩ પીઝયભા થીજલલાભાું ુઅલે છે -
- ુઅુઇવ ઩ેઔ ડી઩ પીઝયભા મુઔતા ઩શેરા ફશાયની વ઩ાટીનુ ું ઩ાણી ફયાફય વાપ ઔયવુ ું
- ુઅુઇવ ઩ેઔ ક્યાયે મ ઩ાણી થી ઩ુયે઩યુ ા બયલા નશી-
- ફે ુઅુઇવ ઩ેઔની લચ્ચે જગ્મા યાકલી-
- ુઅુઇવ ઩ેઔનુ ઢાુંઔણ ચુસ્ત ફુંધ ઔયવુ-ું -
 થભોભીટય
- દયે ઔ ઔ૊લ્ડ ચેુઇન વાધનભા જમાું લા઩યી ળઔામ તેભ શ૊મ ત્માું થભોંભીટયન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊
- થભોંભીટયને લચ્ચ૊લચ ુઈબ૊ યાકવુ ું
- જ૊ ડામર થભોંભીટય શ૊મ ત૊ ફ્રીઝભા અંદયના ુઈ઩યના બાખે યાકવુ-ું
- દયય૊જ વલાયે ુ઄ને વાુંજ ફે વભમ તા઩ભાન ભા઩ીને નોંધ ઔયલી-
- જ૊ થભોંભીટય બાુંખી જામ ઔે ઔાભ ન ુઅ઩ે ત૊ તુયુંત જ જાણ ઔય૊
(UNIT-4)
યવીકયણ (Immunization)
 મુખ્મ શેત ુ 9 ુઅ યુનનટ ના અંતે નલધ્માથી઒ યવીઔયણ ળીકી ળઔળે-
 ખોણ શેત ુ઒ : ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત ુ઒ પ્રાપ્ત ઔયી
ળઔળે-
1. ુઆમ્યુનાુઆઝેળન ળીડલુર નલળે વભજી ળઔળે-
2. વરાભત ુઆન્જેક્ળન . યવી ુઅ઩લાની યીત વભજી ળઔળે
ું મુક્ત ઔયલા નલ઴ે જાણી ળઔળે-
3. વીયીંજ ુ઄ને નનડર ને જતુ
4. ઔ૊મ્યુનનટી ભા યવીઔયણ અંખે વભજી ળઔળે
5. યવીઔયણના વમ્બનલત જ૊કભ૊ નલળે જાણી ળઔળે-
6. યવી ુઅ઩તી લકતના વભમની વાલચેતી઒ નલળે વભજી ળઔળે-
7. યવીઔયણ અંખેના યે ઔ૊ડથ ુ઄ને યી઩૊ટથ નનબાલી ળઔળે-
યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ
યવી઒ ક્યાયે ુઅ઩લી ? લધુભા લધુ ડ૊ઝ ડામલ્યુુ઄ન્ટ ફૃટ ઔુઇ જગ્માએ
ુઉભય ુ઄઩ામ ?
વખબાથભાતા
ટી,ડી- ૧ વખબાથલસ્થાની જાણ લશેરી તઔે ૦-૫ ભી+રી- ના શાથભા ફાલડા ઩ય

IM
થામ તુયત જ
ટી,ડી- ૨ એઔ ભડશના ફાદ ૦-૫ ભી ના શાથભા ફાલડા ઩ય
IM
ટી-ડી- બુસ્ટય ુઅખ઱ ની સુલાલડભા ફે ૦-૫ ભી ના શાથભા ફાલડા ઩ય

ડ૊જ રીધા શ૊મ ુ઄ને ૩
IM
લ઴થભા પયી વખબાથલસ્થા
ધાયણ ઔયે ત૊
ઇન્પન્ટ ભાટે
નળશુ9 એઔ ભડશનાનુ
શા-- ુઉત્઩ાદઔ
થામ ત્માું સુનધ ૦-૦૫
તયફ્થી
ભીરી ડાફા શાથભા ફાલડા
જન્ભ વભમે ુ઄થલા એઔ લ઴થની ુઅ઩લાભા
ફી-વી-જી- ID ઩ય
લશેરાવય ુઉભય સુધી ુઅલતુ
એઔ ભડશનાથી ભ૊ટા
ડામલ્યુુ઄ન્ટૌ
ળીશુ ભાટે ૦-૧
'NaCl)
ભી-રી-
ડાફી જાુંગ ઩ય
ડશ઩ેટાુઇટીવફી, જન્ભ વભમે ૨૪ઔરાઔભાું 0.૫ ભી-રી- ના IM લચ્ચે ુ઄ને ફશાયની

ફાજુ
૧૫ડદલવ ની ભ૊ દ્વાયા
઒-઩ી-લી- / જન્ભ વભમે લશેરાવય 2 DROPS ના ORAL
અંદય
દ૊ઢ ુ઄ડઢ ુ઄ને વાડા િણ 4 લ઴થ લમ ભ૊ દ્વાયા
઒-઩ી-લી- ૧+૨+૩+ 2 DROPS ના ORAL
ભડશને સુધી
દ૊ઢ ુ઄ડઢ ુ઄ને વાડા િણ ુઉત્઩ાદઔ
ય૊ટા લામયવ ભડશને તયફ્થી ભ૊ દ્વાયાવીયીંજ (

એઔ લ઴થ ની
૧+૨+૩+ ૨-૫ ભી-રી- ુઅ઩લાભા ORAL ' એપ્પ્રઔેટય લડે
લમ- સુધી
ુઅલતુ
઩ેન્ટાલેરેન્ટ ' દ૊ઢ ુ઄ડઢ ુ઄ને વાડા િણ ડાફી જાુંગ ઩ય

ભડશને એઔ લ઴થ ની લચ્ચે ુ઄ને ફશાયની
ડીપ્થેડયમા+ ૦-૫ ભી-રી- ના M .I
લમ- સુધી ફાજુ
઩ટુથ નવવ+ ટીટેનવ+
શી઩ે-- ફી- ડશફ+(
જભણા શાથભા
એપ-ુઅુઇ લી-઩ી- એઔ લ઴થ ની
દ૊ઢ ુ઄ને વાડા િણ ભાવે ૦-૧ ભી-રી- ના ID ફાલડા ઩ય
૧૨- લમ- સુધી
ુઉત્઩ાદઔ
તયફ્થી જભણા શાથભા
૫ લ઴થની લમ
નભઝલ્વ . ળુ ફર
ે ા ૯ થી ૧૨ ભાવે ૦-૫ ભી-રી- ુઅ઩લાભા SC ફાલડા ઩ય
સુધી
ુઅલતુ
૧ લ઴થની લમ સુનધ ૧
નલટાભીન ,એ નલભા ભશીને નભઝલ્વ ૫ લ઴થની લમ ભ૊ દ્વાયા
ભી-રી-' ૧ રાક IU) ના ORAL
'પ્રથભ ડ૊ઝ( ુ઄ને ળુ ફેરા વાથે સુધી
ફા઱ક૊ ભાટે
ુઉત્઩ાદઔ
૫ લ઴થની લમ તયફ્થી જભણા શાથભા

નભઝલ્વ . ળુ ફર
ે ા વ૊઱ થી ચ૊લીવ ભાવે સુધી ૦-૫ ભી-રી- ુઅ઩લાભા SC ફાલડા ઩ય
ુઅલતુ
ડાફી જાુંગ ઩ય
ડી-઩ી-ટી- બુસ્ટય ૭ લ઴થની લમ
વ૊઱ થી ચ૊લીવ ભાવે ૦-૫ ભી-રી- ના IM લચ્ચે ુ઄ને ફશાયની
સુધી
૧ ફાજુ
૫ લ઴થની લમ ભ૊ દ્વાયા
઒-઩ી-લી- બુસ્ટય વ૊઱ થી ચ૊લીવ ભાવે 2 DROPS ના ORAL
સુધી
૧ લ઴થ ૫ લ઴થની લમ
લીટાભીન એ દય ૬ ભડશને ' પેબ્ર ુ ુ઄ને
૫ લ઴થની લમ સુનધ ૨ ભી-રી-' ૨ ભ૊ દ્વાયા
ફીજા થી નલભ૊ ઒ખસ્તટ(ટોટર ૯ ડ૊ઝ ' ના ORAL
સુધી રાક IU)
ડ૊ઝ ૧૭ રાક IU)
ડી-઩ી-ટી- બુસ્ટય ૭ લ઴થની લમ

શાથના ફાલડા ઩ય
઩ાુંચ થી છ લ઴થ સુધી ૦-૫ ભી-રી- ના IM
૨
૧૬ લ઴થની લમ શાથના ફાલડા ઩ય

ડી- ટી ૧૦ લ઴થુ઄ને ૧૬ લ઴થ ૦-૫ ભી-રી- ના IM
સુધી
ન૊ધ9 જા઩ાનીઝ ુ઄ન્ઔેપેરાુઇટીવ એ઩ીડીભીઔ એયીમા ભા જ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે દયે ઔ જીલ્રાભા
તેન૊ વભાલેળ થત૊ નથી-
 નલટાભીન એ ના ફે ડ૊ઝ લચ્ચે ઒છભાું ઒છ૊ ૧૨૦ ડદલવ ન૊ ખા઱૊ યાકલ૊-

 યવી઒ના ફે ડ૊ઝ લચ્ચે ઒છભાું ઒છ૊ એઔ ભાવ ન૊ ખા઱૊ યાકલ૊-
 ફી-વી-જી-ને ૦ ડ૊ઝ઩૊બરમ૊ યવી ભાું ૧૫ ડદલવની અંદય જ ુઅ઩લી- ન ુ઄઩ામત૊
દ૊ઢ ભાવે ઩ેન્ટાલેરેન્ટ ની વાથે ુઅ઩વુ ું
વરાભત, સયુ ળક્ષત ઇંજેક્ળન:-
નીચેની ફાફત૊ નુ ઩ારન ઔયતુ શ૊મ તેને વરાભત, સુયબક્ષત ઇંજેક્ળન ઔશેલામ-
 રેનાય ને નુઔળાન ન ઩શોંચાડે
 ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય ભાટે નીલાયી ળઔામ તેલા જ૊કભ૊ ુઈબા ન ઔયે
 જેન૊ મ૊ગ્મ યીતે નીઔાર ઔયલા ભા ુઅલે ુ઄ને વમુદામ ના ર૊ઔ૊ ભાટે જ૊કભી ન ફની યશે
જેન૊ ુ઄સુયબક્ષત ુઇન્જઔળન દ્વાયા વોથી વાભાન્મ યીતે પેરાતા ખુંબીય પ્રઔાયના ચે઩ભાું
ડશ઩ેટાુઆટીવ-ફી, ડશ઩ેટાુઆટીવ વી ુ઄ને એચુઅુઆલી 'એુઆવના ય૊ખ ભાટે જલાફદાય લામયવ( ન૊
ુ઄મ૊ગ્મ યીતે ુઅ઩લાભાું ુઅલેર ુઇનજેઔળનથી એટરે ઔે જ૊ ુઇજેઔળન ક૊ટી જગ્માએ ુઅ઩લાભાું
ુઅલે, ક૊ટી યવી ઔે ડામલ્યુુ઄ન્ટન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે ુ઄થલા ત૊ ુ઄મ૊ગ્મ ડ૊ઝ ુઅ઩લાભા
ુઅલે ત૊ ુઆજા ઔે ડ્રખ ટ૊ક્વીવીટી ની સ્થીતી ુઈબી થુઆ ળઔે છે , વ૊મથી થતી ુઅઔક્સ્ભઔ ુઆજા઒નુ ું
જ૊કભ નનલાયવુું ુ઄ખત્મનુ ું છે તેભજ વભગ્ર વમુદામ ભાટે ુઈભુ થતુ જ૊કભ નનલાયલા ભાટે
લ઩યામેરી તભાભ નવડયિંજ તેભજ નનડલ્વન૊ સુયબક્ષત યીતે નનઔાર ઔયલ૊ ુઅલશ્મઔ છે -
બાયત વયઔાય દ્વાયા ઔયલાભાું ુઅલેરી એડી નવડયિંજની જ૊ખલાુઆ તેભજ વેન્ટ્રર ઩૊લ્યુળન ઔુંટ્ર૊ર
ફ૊ડથ દ્વાયા ુ઄ભરભાું મુઔલાભાું ુઅલેરી ઔચયાના વ્મલસ્થા઩ન ભાટે ની ભાખથદનળિઔાને ઔાયણે યવીઔયણ
ઔામથક્રભભાું ુઇન્જઔળનની વરાભતીભાું સુધાય૊ થમ૊ છે -
 ુ઄સુયબક્ષત ુઇજેઔળનની ુ઄વય૊
ઈજેકળનની વરાભતી, સયુ ક્ષાભાાં સધ

ુ ાય ભાટેની વય઱ યીત૊;-
નીચેની ફાફત૊નુ ું ઩ારન ઔયતુ ું શ૊મ તેને વરાભત સુયબક્ષત ુઇન્જઔળન ઔશેલામ-
 ુઇજેઔળન ુઅ઩તા ઩શેરાું તભાયા શાથ સ્લચ્છ ઔય૊-
 ુઇજેઔળન ભાટેની વાભગ્રી તૈમાય ઔયતા ઩શેરાું શાથ ધુ઒ ુ઄ને ચે઩મુક્ત ફનાલ૊-
 જે જગ્માએ ુઇજેઔળન ુઅ઩લાનુ ું શ૊મ તે જગ્માએ જ૊ ત્લચા ુઈ઩ય ચે઩ રાગ્મ૊ શ૊મ, ખાુંઠ થુઆ
શ૊મ, ઔા઩ા ઔે ચીયા ઩ડયા શ૊મ ઔે ઩ાણી નનઔ઱તુ ું શ૊મ ત૊ ત્માું ુઇજેઔળન ુઅ઩લાનુ ું ટા઱૊,
ુઇજેઔળન ુઅ઩નાયની ત્લચા ુઈ઩ય નાના ઔા઩ા ઔે ચીયા ઩ડયા શ૊મ ત૊ તેને ુઅલયીત ઔયી ર૊-
 દય લકતે ચે઩મુક્ત ઔયે રી ુઇજેઔળન વાભગ્રીન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊-
 પ્રત્મેઔ લકતે ુઇજેઔળન ુઅ઩લા ભાટે એડી નવડયજન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊- ફીવીજી, ઒યી, એભુઅય
ની યવીને યી-ઔૉપ્ન્સ્ટટ઱ુટ ઔયલા ભાટે દય લકતે નલી એડી નવડયિંજન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊ -
 યવી઒ ુ઄ને ુઇજેઔળન વાભગ્રીને દૂ ન઴ત થતા ુ઄ટઔાલ૊-
 પ્રત્મેઔ ુઇજેઔળનને નક્કી ઔયલાભાું ુઅલેર ચ૊ક્કવ, સ્લચ્છ જગ્મા એ જ તૈમાય ઔય૊ જે ર૊શી
ુ઄થલા ત૊ ળયીયના પ્રલાશી વાથે વું઩ઔથભાું ુઅલી દૂ ન઴ત થલાની વુંબાલના ન શ૊મ
 ુઇજેઔળન ુઅ઩લાની જગ્મા સ ૂઔી શ૊મ ત૊ તેને સ્લચ્છ સ્લ૊ફ લડે વાપ ઔય૊-
 લામરની યફય ઔે઩ ને શુંભેળા ચે઩મુક્ત ફનાલેરી નનડરથી છે દ૊-
 યવીન૊ ુઈ઩મ૊ખ, વુંગ્રશ ઔે તેન ુું વુંચારન ઔયલા ભાટે દયે ઔ યવી ભાટે ુઅ઩લાભાું ુઅલેરી કાવ
સ ૂચના઒નુું ઩ારન ઔય૊-
 નનડર ુ઄થલા યફય ઔે઩ને આંખ઱ી લડે ુ઄ડળ૊ નડશ
 ચે઩મુક્ત ફનાલલાભાું ુઅલી ન શ૊મ તેલી ઔ૊ુઆ ઩ણ વ઩ાટીના વું઩ઔથભાું ુઅલેરી નનડરન૊
નનઔાર ઔય૊-
 લ઩યાળ ઔયલાભાું ુઅલેરી તભાભ વાભગ્રી઒ શલે દૂ ન઴ત છે તેભ ભાન૊-
 ુઈ઩મ૊ખભાું રીધા ઩છી, લ઩યામેરી નવડયિંજને શફ ઔટય દ્વાયા ઔા઩ી નાક૊-
 તભાભ પ્રઔાયના તીક્ષ્ણ, ધાયદાય, ુ઄ણીદાય ઔચયાન૊ સુયબક્ષત નનઔાર ઔયલાનુ ું યાક૊-
 ુઈ઩મ૊ખભાું રેલામેરી તભાભ તીક્ષ્ણ વાભગ્રી઒'નનડલ્વ(ને શફ ઔટયભાું એઔઠી ઔયલી ુ઄ને
ત્માયફાદ સુયબક્ષત નનઔાર ભાટે ુઅય૊ગ્મ ઔેન્દ્રભાું રુઆ જલી-

 વ૊મથી થતી ુઆજા ટા઱૊
 નનડર ુઈ઩ય પયીથી ઔે઩ ચડાલળ૊ નડશ- તેને લા઱ળ૊ ઩ણ નડશ
 તીક્ષ્ણ ઔચયાને ઩ુંઔચય પ્ર ૂપ ઔન્ટે નયભાું 'શફ ઔટયભાું એઔઠ૊( ઔય૊
 ફા઱ઔ ુ઄ચાનઔ જ શરન ચરન ન ઔયે તેની વાલચેતી યાક૊-
(UNIT-5)
Collection of Specimen
 મુખ્મ શેત ુ 9 ુઅ યુનનટ ળીખ્મા ફાદ નલધ્માથી઒ સ્઩ેનવભેન ઔરેક્ળન, ફ૊ડી ડડસ્ચાજૉનુ મ૊ગ્મ
શેંડબરિંખ, તથા નનઔાર ઔયતાું ળીકળે
 ખોણ શેત ુ઒ : ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત ુ઒ પ્રાપ્ત ઔયી
ળઔળે-
1. નલધ્માથીઑ ુ઄રખ ુ઄રખ પ્રઔાયના સ્઩ેનવભેન્વ જેભ ઔે યુયીન, સ્ટૂર,બ્રડ,ખ઱પા઒ નલખેયે
ઔરેક્ટ ઔયતાું ળીકળે-
2. ફ૊ડી ડડસ્ચાજૉને મ૊ગ્મ યીતે શેન્ડર ઔયી ળઔળે-
3. ુઅ ફ૊ડી ડડસ્ચાજૉને મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયતાું ળીકળે તથા ુઅ અંખેન ુ ું શેલ્થ એજયુઔેળન
દદી તથા દદીના વખા-વુંફધીને ુઅ઩ી ળઔળે-
પ્રસ્તાલના-
ભેડડઔર વામન્વભાું ભાુઆક્ર૊ફામ૊ર૊જી નુ ું ુઅખવુ ું સ્થાન છે - ઩ેથ૊ર૊જી ળાકા એટરે ઔે ઔ૊ુઇ ઩ણ

ય૊ખના નનદાન ભાટે જફૃયી ડય઩૊ટથ ઔયલા ભાટે ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જીનુ ું જ્ઞાન શ૊વુ ું કાવ જફૃયી છે - ુઅ
ભાટે ભેડડઔર ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જીસ્ટ ુ઄નુસ્નાતઔ ઔક્ષાન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલાની સુનલધા઒ ુઈ઩રબ્ધ છે -
 રેફ૊યે ટયી ટે ક્ન૊રૉજી ભાટે ભાુઆક્ર૊ફામ૊ર૊જીના સ્નાતઔને ઩વુંદ ઔયલાભાું ુઅલે છે -

રેફ૊યે ટયી ટે ઔન૊ર૊જીભાું ળયીયના જુદાજુદા પ્રલાશી યુયીન , બ્રડ, ઩વ, સ્ટુર , સ્઩ ૂટ્ભ,
લખેયેની ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે - જેભાું તેન ુ ું ડપજીઔર ુ઄ને ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊ન઩ઔ ત઩ાવ ઔયલાભાું
ુઅલે છે - ળયીયના ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રલાશીની ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊ન઩ઔ ત઩ાવ ઔયલાભાું ભાુઆક્ર૊ફામ૊ર૊જીના
જ્ઞાનન૊ ફશ૊઱૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ઔલ્ચય ુ઄ને વેક્ન્વડટનલટી ટે સ્ટભાું ઩ેથ૊જેનનઔ
઒ખેનનઝભને ઒઱કલા જુદા ઩ાડલા ુ઄ને તેના ુઈ઩ક્સ્થત દલા઒ની ુ઄વાય જાણલા ભાટે
ભેડડઔરભાું ભાુઆક્ર૊ફામ૊ર૊જીન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
ફેળઝક ત્તપ્રક્ન્વ઩ર ઓપ કરેકકટિંગ સ્઩ેત્તવભેન –
- શેન્ડલ૊નળિંખ
- જફૃયી ુઅડટિઔલ્વ એઔઠા ઔયલા
- ઔન્ટે નય શભેળા ઢાુંઔણલાફૄું શ૊વુ ું જ૊ુઇએ-
- જફૃય મુજફનુું રેફર ઔયવુ-ું
- ઩ેળન્ટ ને જાણ ઔયલી
- બ્રડ નવયભ તેભજ ફૃટીન ઔલ્ચય ભાટે જુદા જુદા ઔન્ટે નય રેલા-
- ુ઄વેપ્પ્ટઔ ટે ઔનનઔન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- જે સ્઩ેનળભેન રેલાનુું શ૊મ તે મ૊ગ્મ ુ઄ભાઉંટ ભાું રેવ ુ ું જ૊ુઇએ-
- ુ઄મુઔ સ્઩ેનવભેન એંટીફામ૊ટીઔ ુઅપ્મા ફાદ ના રેવ-ુ ું
- સ્઩ેનવભેન રીધા ઩છી ઔન્ટે નય ઩ય રેફર ઔયવુ ું જેભાું લ૊ડથ નું ,઩ેળન્ટ નેભ, ડેટ, ટાુઇભ,
ુઆન્ડ૊ય નુંફય, લખેયે રકલ૊-
- રેફ૊યે ટયીએ બુઔભાું રકલ૊-
ભેથડ્વ ઓપ કરેકકટિંગ સ્઩ેત્તવભેન

દદીના ય૊ખના ચ૊ક્કવ નનદાન ભાટે જુદા જુદા સ્઩ેનવભેન જેલાઔે બ્રડ, યુયીન, નવભેન, CSF લખેયે
જેલા ફ૊ડી ફ્઴ ૂુઇડના નમ ૂના રેલાભાું ુઅલે છે -
ટાઈપ્વ ઓપ સ્઩ેત્તવભેન
1) બ્રડ વેમ્઩ર:-
ગણા ફધા ય૊ખના નનદાન ભાટે બ્રડ રેલાભાું ુઅલે છે - જેભાું એચ-ફી-, ટી-વી-, ઒ર નવયભ
લખેયે ભાટે બ્રડ રેલાભાું ુઅલે છે -
 બ્રડ રેતી લકતે ધ્માનભાું રેલા ના મુદા
- ઔન્ટે નય તેભજ ફધા ુઅડટિઔલ્વ સ્ટયાુઇર રેલા
- પ્ર૊વીઝય લકતે પ્ર૊઩ય ુ઄વેપ્પ્ટઔ ટે ઔનનઔન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- બ્રડ રેતી લકતે પ્ર૊઩ય ુ઄વેપ્પ્ટઔ ટે ઔનનઔન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊- બ્રડ રેતી લકતે નીડર
લેુઆન ભાું છે ઔે નશીં તે કાવ ચેઔ ઔયવુ-ું
- નીડર નલડ્ર૊ ઔમાથ ઩છી ુઅજુ ફાજુ ઔુઇ ટચ ના ઔયવુ ું જ૊ુઇએ-
 ભેથડ્વ પ૊ય બ્રડ ઔરેક્ળન
1) લેુઆન ભેથડ
 જફૃયી વાધનવાભગ્રી
- ટ્રે નલથ ઔલય
- ડડવેપ્ક્ટિંખ પ૊યવે઩ લીથ ર૊ળન ફ૊ટર
- સ્ટયાુઇર ટેસ્ટટ઱ુફ
- સ્ટયાુઇર ઔ૊ટન વ૊ફ
- ટુયનનઔેટ
- સ્ટયાુઇર નવિંડયિંજ નલથ નીડર
- ડઔડની ટ્રે , ઩ે઩યફેખ
- ગ્઴ુઔ૊ઝ
 પ્ર૊વીઝય
- ઩ેળન્ટ ુ઄ને તેના ડયરેડટલને પ્ર૊વીઝય ફાફતે વભજાલલા-
- જે શાથભાથી ર૊શી રેલાનુું શ૊મ તે ુ઄઩ય ુઅભથ ુઈ઩ય ટુયનનઔેટ ફાધલી-
- ફયાફય શેંડલ૊ળ ઔયીને ગ્રાવ્ઝ ઩શેયી વીડયિંજ ભાું નીડર ડપક્વ ઔયલી-
- પ્ર૊નભનેટ થમેર લેુઇનના ઩ાટથને ક્સ્઩ડયટ વ૊ફ લડે એંટી-વેપ્પ્ટઔ ઔયવુ-ું
- લેુઇન જ૊ુઇને તેભાું નીડર દાકર ઔયલી ુ઄ને જફૃડયમાત પ્રભાણભાું બ્રડ નલડ્ર૊ ઔયવુ-ું
- ટુનીઔેટ યીરેક્વ ઔયીને યીમુલ ઔયલ૊ , ઩ુંચય ઔયે ર બાખ ઩ય સ્઩ીયીટ દ્વાયા દફાલી યાકવુ-ું
- વીડયિંજ ભાું નુ ું બ્રડ નીડર ઔાઢી ધીભેથી ટે સ્ટટ઱ુફ ઔે ફ૊ટર ભાું નાકવુ-ું
- ઢાુંઔન ફુંધ ઔયી ફ૊ટર ઔે ટે સ્ટટ઱ુફ ઩ય રેફર રખાલ૊-
- સ્઩ેનવભેનને રેફ૊યે ટયી પ૊ભથ વાથે રેફ૊યે ટયી ભાું ભ૊ઔર૊-
2) ઔે઩ેરયી ભેથડ9- ઒છા જ્થાભાું ર૊શી રેલાનુ ું શ૊મ ત્માયે ુઅ ભેથડથી બ્રડ રેલાભાું ુઅલે છે
 ુઅડટિઔલ્વ
- ન઩઩ેટ
- ગ્રાવ સ્રાુઇડ
- રેંવેટ
- ક્સ્઩ડયટસ્લેફ
- ડઔડની ટ્રે
- સ્રાુઇડ ફ૊ક્વ
 પ્ર૊વીઝય9-
઩ેળન્ટ ુ઄ને તેના યે રેડટલને પ્ર૊વીઝય ફાફત વભજાલા-
- શેંડલ૊ળ ઔયલા
- ઩ેળન્ટ ના ડાફા શાથની રોંખ ડપખય ના ટી઩ ને ક્સ્઩ડયટ લડે એંટીવેપ્પ્ટઔ ઔયલી-
- ડપિંખય ના ટી઩ને ઩ઔડી તેભાું શેખડ૊ન નીડર લડે ઩ુંચય ઔયવુ-ું
- ટી઩ ને દફાલી ન઩઩ેટ લડે બ્રડ વઔ ઔયવુ ું ુ઄ને ત્માયફાદ સ્઩ીયીટ વલ૊ફ ભાું દાફી દે વ-ુ ું
૩- લેયટુ ી ભેથડ9- એડ્લાન્વ ભેથડ ભાું ઔરેઔડટિંખ બ્રડ વેમ્઩ર ઔરયલા઱ી ટે સ્ટ ટ઱ુફ ભાું
બ્રડ ઔરેક્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ટે સ્ટ ટ઱ુફ ને લેય ૂટ ઔશે છે - ુઅ લેય ૂટ સ્ટયાુઇર શ૊મ
છે -
 ઔરય ઒પ લેઔયુટ
- યે ડ – ફધા નવયભ ભાટે -
- બ્઴ ૂ – ઔ૊એગ્યુરેવન સ્ટડી ભાટે
- લામરેટ – ફૃડટન બ્રડ ભાટે-
4. સ્રાુઆડ ભેથડ 'ભરેડયમા(9- ભરેડયમા નુું નનદાન રક્ષણ૊ ુ઄ને બચન્શ૊ ને ુઅધાયે કાતયી
થ ઔયી ળઔાત ુું નથી તેથી સ્રાુઇડ રુઇને તેભાું ભરેડયમાના જતું ુ જ૊ુઇ ળઔામ છે -
઩ ૂલઔ
ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ી ત઩ાવ ભાટે ગટ્ટ ુ઄ને ઩ાત઱ી સ્રાુઇડ રેલાની શ૊મ છે - ભરેડયમા સ્ત્રી, ઩ુળુ઴
ુ઄ને ફા઱ઔ૊ ખભે તેને થુઇ ળઔે છે - તેથી ઔ૊ુઇ઩ણ જાતના ફદરાલ લખય છે લ્રા ફે િણ
ડદલવથી તાલ ુઅલત૊ શ૊મ તે ફધાને બ્રડ વેમ્઩ર રેલા- ઔ૊ુઇ઩ણ ભાુંદખીના રીધે જ૊
દદી ને તાલ ુઅલત૊ શ૊ુઇ ત૊ ઩ણ ભરેડયમા ની ત઩ાવ ભાટે નુ ું બ્રડ વેમ્઩ર રેવ-ુ ું
 ુઅડટિઔલ્વ
- ગ્રાવ સ્રાુઇડ , ફે નુંખ-
- ઒ટ૊ઔરેલ નીડર ુ઄થલા રેનવેટ નીડર
- ઔ૊ટન વ૊ફ. સ્઩ીયીટ વ૊ફ
- સ્રાુઇડ ફ૊ક્વ
- રીડ ઩ેક્ન્વર
- યે ડ ઩ેક્ન્વર
- ભરેડયમા યજીસ્ટય
- વાયલાયભાું ભાટે જફૃયી દલા઒-
- શેંડલ૊નળિંખ ના ુઅયીઔલ્વ-
 સ્રાુઆડ ઔેલી શ૊લી જ૊ુઇએ-
- સ્રાુઇડ વાપ શ૊લી જ૊એ તેના ઩ય બચઔાવ ઔે ધ ૂ઱ ન શ૊લી જ૊એ-
- ુ઄ખાુઈ રીધેર સ્રાુઇડ ઩ય સ્ટે નના દાખ ન શ૊લા જ૊ુઇએ-
- સ્રાુઇડ ઩ય ુઈજયડા ન શ૊લા જ૊ુઇએ-
- સ્રાુઇડ ખ ૂણા ત ૂટેરા ના શ૊લા જ૊ુઇએ-
- વોપ્રથભ શેંડલ૊ળ ઔયલા -
- દદીને પ્ર૊વીઝય નલળે જાણ ઔય૊-
- જે આંખ઱ીભાથી ર૊શી રેલાનુ ું શ૊મ તે ઩ઔડ૊-
- ડાફા શાથની િીજી આંખ઱ી ઩યથી ઩શેરા ુઅખ઱ ર૊શી રેનાયે એના શાથના અંગ ૂઠા ને
઩શેરી આંખ઱ી લચ્ચે ઩ઔડલી-
- ુઅ આંખ઱ીના ટે યલાને ક્સ્઩ડયટ વ૊ફ લડે વાપ ઔયવુ ું ુ઄ને તેના ઩યથી સ્઩ીયીટ ુઉડી જલા
દે વ-ુ ું
- ઒ટ૊ઔબરલ નીડર જભણા શાથભાું ઩ઔડ૊ ુ઄ને આંખ઱ીના ટ૊ચના બાખ ઩ય નપ્રઔ ઔય૊-
- ર૊શીને મુક્ત઩ણે લશેલા દ૊ ુ઄ને ઩ે઴ ુું ટી઩ુ ું ઔાઢવુ-ું
- ચ૊ખ્કી ઔાચની સ્રાુઇડ૊ ુ઄ને સ્રાુઇડના ફે ડ્ર૊઩ રેલા. ફુંને ડ્રૉ઩ની લચ્ચે એઔ વેભી
અંતય યાકવુ-ું
- ર૊શી રીધેર સ્રાુઇડને ર૊શીલા઱૊ બાખ ુઈ઩યની તયપ યશે તે યીતે મ ૂઔી સુઔલલા દ૊-
- ક્સ્઩ડયટની ફ૊ટર ઔે ક્સ્઩ડયટ વ૊ફ ઔ૊ુઇ઩ણ વુંજ૊ખ૊ભાું સ્રાુઇડ ની ઩ેટીભાું ના યાકલા-
- ત્માયફાદ યજીસ્ટય ઩ય દદીનુ નાભ, વયનામુ ું ુ઄ને યજીસ્ટય નુંફય નોંધ ઔયલા-
ક્સ્ભમય ફનાલતી લકતે ધ્માન ભાું યાકલાના મુદ્દા-
ુઅ ક્સ્ભુ઄ય ફે પ્રઔાયના શ૊મ છે -
0) થીઔ સ્ભીુ઄ય ુ઄ને 1) થીન સ્ભીુ઄ય-
ભરેડયમાના ઩ેયાવાુઆટ 'પ્રજીલ( થીઔ સ્ભીુ઄યભાું ભ઱ી ુઅલલાની '઩ઔડાલાની(
ળક્યતા઒ લધાયે યશેરી શ૊લાથી ડપલ્ડભાું ભરેડયમાના નનદાન ભાટે વાભાન્મ યીતે થીઔ
સ્ભીુ઄ય ફનાલલાભાું ુઅલે છે - થીન સ્ભીુ઄ય મુખ્મત્લે ઩ાુંડુય૊ખન૊ પ્રઔાય જાણલા ભાટે
ફનાલલાભાું ુઅલે છે -઩યું ત ુ ભરેડયમાના પ્રજીલ૊ ઩ણ ુઅલા થીન સ્ભીુ઄યભાું ઩છડી
ું ૂ 'ટેુઇર(
ના બાખે જ૊લા ભ઱ી ળઔે છે -+જેનાથી તેન૊ પ્રઔાય જાણલાભાું વય઱તા યશે છે -
- ઩ાતફૄું ક્સ્ભમય ફનાલતી લકતે પ્રવાયલા ભાટે ફીજી સ્રાુઇડન૊ ુઈ઩મ૊ખ 2/ થી 34 ના
ખ ૂણે ઔયલ૊-
- ગટ્ટ ક્સ્ભમય ફનાલલા સ્રાુઇડના એઔ ખ ૂણાન૊ 2/ ન૊ ખ ૂણા ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- ઩ાતફૄ ક્સ્ભમય ફનાલતી લકતે ઝડ઩ એઔ વયકી યાકલી-
- સ્રાુઇડ શભેળા વભતર યાકલી ુઉબી યાકળ૊ ત૊ ગટ્ટ ક્સ્ભમય એઔવયખુ ું ફનળે નશીં-
 ગટ્ટ સ્ભીમય ની ગુણલતા
- ગટ્ટ સ્ભીમય સ્રાુઇડના છે ડા ના ધાયથી 0 cm અંતયે શૉમ છે -
- તે ખ૊઱ાઔાય ઩ણ છે ુ઄ને તેન૊ વ્માવ 0 cm જેટર૊ એટરે ઔે 14 ઩ૈવાના નવક્કા જેટર૊
શ૊મ છે -
- RBC 10 સ્તય વભાુઇ તેટરી જગ્મા શ૊લી જ૊ુઇએ-
૨) સ્઩ ૂટભ વેભ઩ર ભેથડ :-
યે ક્સ્઩યે ટયી ટ્રે ઔ ના એક્ઝાભીનેવન ભાટે સ્઩ ૂટભ રેલાભાું ુઅલે છે -
 ધ્માન ભા યાકલાના મુદ્દા9-
- ઔન્ટે નય ક્રીન ુ઄ને ઢાુંઔણલાફૄું શ૊વુ ું જ૊ુઇએ-
- ઔન્ટે નય ડડસ્઩૊ઝેફર શ૊વુ ું જ૊ુઇએ-
- રેફર ઩શેરા ઔયી રેવ ુું જ૊ુઇએ-
- ઩ેળન્ટ ને લશેરી વલાયે વેમ્઩ર રેલા ઔશેવ-ુ ું
- ઩ેળન્ટ ને ુઈધયવ ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
- T.B ના દદીની દલા ચા઴ુ શ૊મ ત૊ દલા કાતા ઩શેરા રેવ-ુ ું
 સ્઩ ૂટભ એક્ઝાનભનેળન9- T.B જેલા ય૊ખ૊ના નનદાન ભાટે દદીના સ્઩ુટ્ભની ત઩ાવ ઔયલાભાું
ુઅલે છે - ુઅ ત઩ાવથી વચ૊ટ નનદાન ઔયી ળઔામ છે - ુઅ ય૊ખના નનદાન ભાટે સ્઩ુટભની ફે
ત઩ાવ ઔયલી જફૃયી છે -
 સ્઩ ૂટભ ન૊ નમ ૂન૊ રેલાની યીત
- જે ઩ેળન્ટનુ ું સ્઩ ૂટભ રેલાનુું શ૊મ તે દદીને પ્ર૊વીઝયની જાણ ઔયલી- જેથી ઔયીને દદીને
સ્઩ ૂટભને ત઩ાવનુ ું ભશત્લ વભજી ળઔે - ઩શેર૊ ખ઱પ૊ જમાયે દદી ુઅલે ત્માયે જ રેલાન૊
શ૊મ છે + જેને સ્઩૊ટ વેમ્઩ર ઔશેલામ છે - ફીજા ખ઱પા ભાટે દદીને સ્઩ુટભ ઔન્ટે ુઇનય
ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -+ જેભાું તેણે ગેય જ લશેરી વલાયન૊ ખ઱પ૊ રેલાન૊ શ૊મ છે - + જેને
ભ૊નનિંખ વેમ્઩ર ઔશેલામ છે -
- દદીને વલાયનુ ું સ્઩ ૂટભ રેલા ભાટે ફ૊ટર ુઅ઩લી
- ઩ેળન્ટે લશેરી વલાયન૊ સ્઩ ૂટભ ઊંડી કાવી કાુઇને રેલા ભાટે જણાલવુ ું જેથી ઔયીને પક્ત
થઔું ૂ જ ના ુઅલે ઩યું ત ુ સ્઩ ૂટભ જ ુઅલલ૊ જ૊ુઇએ-જે 1 એભ-એર- શ૊વુ જફૃયી છે -
- સ્઩ ૂટભની ફ૊ટર ઩ય દદીનુ નાભ , ખાભ ુ઄ને એડ્રેવ તાયીક રકી રેફર ઔયવુ-
- જ૊ સ્઩ ૂટભ ઔ઩ભાથી સ્઩ ૂટભ રેલાનુ ું શ૊મ ત૊ ુઅ ઔ઩ભાું પ્રલાશી ના યાકવુ-ું
- સ્઩ ૂટભ ઔ઩ ને ઢાુંઔીને યાકવુ-ું
- સ્઩ ૂટભના વેમ્઩રને રેફ૊યે ટયીએ બુઔભાું નોંધ ઔયી રેફ૊યે ટયીભાું ભ૊ઔરવુ-ું
- સ્઩ ૂટભ ભ૊ઔલ્મા ફાદ શેન્ડ લ૊ળ ઔયલા-
ુ ીન વેમ્઩ર
3) યય
- યુયીન ઔરેક્ળન ભાટે ઔરીન ઔન્ટે નય રેવ ુ જેભાું દદીને લશેરી વલાયનુ ું સ્઩ેનવભેન રેલા
વભજાલવુ-ું
- યુયીન ડામયે ક્ટ ફ૊ટરભાું ુ઄થલા ત૊ ટે સ્ટ ટ઱ુફભાું રેલાભાું ુઅલે છે - જ૊ ડપભેર દદી
શ૊મ ત૊ લજામનર ઩ાટથ ક્રીન ઔયીને રેલાનુ ું ઔશેલાભા ુઅલે છે -
- યુયીનની ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયની તઔરીપ ઔે ઩ેળાફભાું ફ઱તયા થામ ઔે બ્રડ ુઅલે ઔે ઩વ
જતુ ું શ૊મ ઔે ઩ેળાફ ન૊ ઔરય ફદરાુઇ ખમ૊ શ૊મ ુ઄થલા ફયાફય યુયીન ન થત૊ શ૊મ
લખેયે ઔાયણ૊ ભાટે યુયીનની ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ડઔડની ફયાફય ઔાભ
ઔયે છે ઔે નશીં તે જણાલા ભાટે ઩ણ યુયીન ની ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ુઅ નવલામ ડામાબફટીવના ઩ેળન્ટના યુયીનભાું સુખયનુ ું પ્રભાણ જણાલા ત઩ાવ ઔયલાભાું
ુઅલે છે - તેભજ વખબાથ ુ઄લસ્થા દયમ્માન ઩ણ ુઅરબ્યુભીન ુ઄ને સુખય ની ત઩ાવ
ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 શેત ુ઒
- યુયીનભાું ુઅરબ્યુભીન ઔે સુખય છે ઔે નશીં તે જાણલા ભાટે ય૊ખનુ ું નનદાન ઔયલા ુ઄ને
તાત્ઔાબરઔ વાયલાય ઔયલા ભાટે , પ્રેગ્નેન્વી ચેઔ ઔયલા ભાટે ઩ણ યુયીન ચેઔ ઔયલાભાું
ુઅલે છે - યુયીન ભાું બ્રડવેર ઔે ઩વવેર છે ઔે નશીં તે જાણલા ભાટે -
 યુયીન વેમ્઩ર રેતી લકતે ધ્માનભાું યાકલા ના મુદ્દા-
- ઔમા દદીનુ યુયીન રેલાનુ ું છે ુ઄ને ળા ભાટે તે ઔેવ ઩ે઩યભાું જ૊ુઇને દદીને જાણ ઔયલી-
- દદીને વભજાલવુું ઔે યુયીન ન૊ થ૊ડ૊ બાખ જલા દુઇ ત્માય ફાદ લચ્ચેન ુ ું યુયીન રેવ-ુું
- દદીનુ ું વેમ્઩ર રેલા ભાટે સ્ટયાુઇર ફલ્ફ ુ઄થલા સ્ટયાુઇર ટે સ્ટ ટ઱ુફ રેફર ઔયીને
ુઅ઩લી-
- વેમ્઩ર રીધા ફાદ રેફ૊યે ટયી બ ૂઔભાું તેની નોંધ ઔયલી ુ઄ને ત્માયફાદ રેફ૊યે ટયીભાું
ભ૊ઔરવુ-ું
- જ૊ સ્ટયાુઇર વેમ્઩ર રેલાનુ ું શ૊મ ત૊ શભેળા ઔન્ટે નય ભાયપતે રેવ-ુ ું ળક્ય શ૊મ ત૊ યુય૊-
ફેખ ભાથી વેમ્઩ર રેલાનુ ટા઱વુ
- વાપ ઩ાણી થી ફયાફય શેન્ડ લ૊ળ ઔયલા-
- જ૊ 13 ઔરાઔનુ ું યુયીન રેલાનુ ું શ૊મ ત૊ દદીને વભજાલવુ ું ઔે વલાય ના 7 લાગ્મા થી
વભગ્ર ડદલવ દયમ્માન થમેર યુયીન એઔઠ૊ ઔયલ૊ ુ઄ને તેની ખણતયી ઔયલી- તેના ભાટે
યુય૊ ફેખ ુ઄થલા ઔરેઔડટિંખ ફ૊ટર ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- 13 ઔરાઔભાું ઔેટર૊ યુયીન થામ છે તે ભા઩ી ઔેવ ઩ે઩ય ભાું નોંધ ઔયલી-
- યુયીનનુું વેમ્઩ર નભડ સ્ટ્રીભ વેમ્઩ર રેવ-ુ ું
4) સ્લ૊ફ વેમ્઩ર
સ્લ૊ફ વેમ્઩રથી ુઇમય, ન૊ઝ, ુઅુઇ, ુ઄ને ર૊ટ ભાથી વેમ્઩ર રેલાભાું ુઅલે છે -
જેભાું રેફ૊યે ટયીભાથી સ્ટયાુઇર ટેસ્ટ ટ઱ ૂફભાથી ુઅ઩લાભા ુઅલે છે - જમાયે ખ઱ાભાથી સ્લ૊ફ
રેલાનુું શ૊મ ત્માયે ટુંખ ડડપ્રેળય યાકી ટ૊ક્ન્વર ુ઄ને તેની ુઅજુ ફાજુ ભાથી વેમ્઩ર રેલાભાું
ુઅલે છે - જમાયે ુઇમય ભાથી સ્લ૊ફ રેલાનુ ું શ૊મ ત્માયે સ્઩ેનવભેન રેતા ઩શેરા ઒છાભાું ઒છા
િણ ઔરાઔ સુધી એન્ટીફામ૊ટીઔ ડ્ર૊પ્વ નાકલા નશીં- જમાયે ુઅુઇ સ્લ૊ફ રેલાનુ ું શ૊મ ત્માયે
જેન્ટરી રેવ-ુું જમાયે વુડભાથી
ું સ્લ૊ફ રેલાનુ ું શ૊મ ત્માયે ડ્રેનવિંખ ચેન્જ ઔયતી લકતે ડ્રેનવિંખ ચેન્જ
ઔમાથ ઩શેરા રેલાનુું શ૊મ છે -
 ર૊ટ સ્લ૊ફ – ડડપ્થેડયમાના નનદાન ભાટે ખ઱ાભાથી સ્લ૊ફ પ્સ્ટક્વ દ્વાયા સ્લ૊ફ રેલાભાું ુઅલે
છે - તેને ઔલ્ચય ટે સ્ટ ભાટે ભ૊ઔરલાભાું ુઅલે છે -
 ુઅટીઔલ્વ
- ટે સ્ટ ટ઱ુફ નલથ ઔલ્ચય ભીડડમા-
- સ્ટયાુઇર સ્લેફપ્સ્ટક્વ
- ભાસ્ઔ
- ટુંખ ડડપ્રેવય
- ટ૊ચથ
 ર૊ટ સ્લ૊ફ રેલાની યીત-
- વોપ્રથભ ઩ેળન્ટ ુ઄ને તેના વખાને પ્ર૊વીઝય ની જાણ ઔયલી-
- વાબુ ઩ાણી થી શાથ ધ૊લા-
- ટે સ્ટ ટ઱ુફ ઔલ્ચય ભીડડમા લા઱ી સ્લ૊ફ પ્સ્ટઔ વાથેની રેફ૊યે ટયી ભાથી ભુંખાલી
રેલી-
- ભોં ઩ય ભાસ્ઔ ફાુંધલ૊-
- ટુંખ ડડપ્રેવયથી દદીની જીબને દફાલલી-
- ટ૊ચથ લડે ત઩ાવ ઔયલી-
- સ્ટાયાુઇર સ્લ૊બ્સ્ટીઔ લડે ટ૊નનવર ની ુઅજુફાજુ ુ઄ને ખા઱ાના બાખ ઩ય પેયલ૊ -
- ખા઱ાના બાખ ઩યથી રીધેર સ્લ૊ફ પ્સ્ટઔ ઔલ્ચય ભીડડમાલા઱ી ટે સ્ટટ઱ુફ ભાું મ ૂઔ૊-
- વેમ્઩ર ઩ય દદીનુ નાભ, એડ્રેવ ુ઄ને તાયીક રકીને રેફર ઔયવુ-ું
- વેમ્઩ર ની રેફ૊યે ટયીએ બ ૂઔ ભાું નોંધ ઔયલી ુ઄ને રેફ૊યે ટયીભાું ભ૊ઔરવુ-ું
- શાથ વાબુ ઩ાણી થી વાપ ઔયલા-
5. સ્ટૂર વેમ્઩ર :- સ્ટૂર એક્ઝાનભનેળન ભાટે ઔન્ટે નય ક્રીન ુ઄ને ઢાુંઔણલાફૄું રેવ ુ ું ુ઄ને વેમ્઩ર
લશેરી વલાયભાું રેવ-ુ ું
 સ્ટૂર એક્ઝાનભનેળન
- સ્ટ્ભઔ ુ઄ને ુઇન્ટેસ્ટાુઇનના ય૊ખ૊નુ ું નનદાન ઔયલા ભાટે ુ઄ને જ૊ ઔ૊ુઇ કાભી શ૊મ ત૊ તેના
નનદાન ભાટે ઩ણ સ્ટૂર ની ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- જે દદીનુ સ્ટૂર વેમ્઩ર રેલાનુ ું છે - તે ળા ભાટે રેલાનુ ું છે - તે ઔેવ ઩ે઩ય લાુંચીને દદીને
જાણ ઔય૊-
- સ્ટૂર વેમ્઩ર ભાટેન ુું વાધન ઩ણ ચ૊ખ્ખુ ું શ૊વુ ું જ૊ુઇએ-
- દદીને રેફ૊યે ટયીએ બુઔભાું નોંધ ઔયલી ુ઄ને રેફ૊યે ટયીએ ભાું વેમ્઩ર મ ૂઔલી-
 સ્ટૂરના વેભ઩ર ન૊ નનઔાર
રીધેર સ્ટૂરનુું વેમ્઩ર જમાું ત્માું ના પેંઔતા રેટયીનભા લશેલડાલી દે વ ુ ું ુ઄થલા ફા઱ી
નાકવુ-ું
ું વયનલક્વ ઔે
6. સ્ભીમય ઓપ ઩વ કડસ્ચાજૉ :- ઩વ ડડસ્ચાજૉ ભાટે ની ક્સ્ભમય ચે઩ી આંક , વુડ,
યે ઔટભ ભાથી રેલાભાું ુઅલે છે - ઩વ વેમ્઩ર 0 ml જેટ઴ુું સ્ટયાુઇર ટે સ્ટ ટ઱ુફ ભાું ુ઄થલા
સ્ટયાુઇર સ્લેફ સ્ટ૊ઔ ભાું રેલાભાું ુઅલે છે -
 નમ ૂન૊ રેલા ભાટેની યીત-
- શેંડલ૊ળ ઔયલા+ ઩ેળન્ટને પ્ર૊વીઝયની જાણ ઔયલી જ૊ુઇએ-
- ઩વના નમ ૂના ભાટે સ્ટયાુઇર સ્લ૊ફસ્ટીઔ રેફ૊યે ટયીભાથી ભુંખાલલી ુ઄ને જે બાખ ભાથી
વેમ્઩ર રેલાનુ શ૊મ તે બાખ ઩ય એંટીફામ૊ટીક્વ ઔે ુ઄ન્મ ભેડડનવનન૊ ુઈ઩મ૊ખ ન થમ૊
શ૊મ ત૊ વોપ્રથભ તે ઩ ૂછી રેવ,ુ ું .
- વેમ્઩ર રીધા ફાદ ુઅ સ્લેફ સ્ટીક્વને ટે સ્ટ ટ઱ુફ ભાું મ ૂઔી રેફ૊યે ટયીભાું ભ૊ઔરલી -
- વેમ્઩ર ઩ય ઩ેળન્ટ નુ ું નાભ ,એડ્રેવ , તાયીક રકી રેફર રખાલવુ-ું , વેભ઩રની
રેફ૊યે ટયીએ બુઔભાું નોંધ ઔયલી-
- વેમ્઩ર ભ૊ઔલ્મા ફાદ શેંડલ૊ળ ઔયલા-
 લજામનર સ્ભીમય ' વેમ્઩ર (9- લજામનર સ્ભીમય ડડસ્ચાજૉ ને સ્લ૊ફ પ્સ્ટઔ લડે ઔાચ ની
સ્રાુઇડભાું ફનાલલાભાું ુઅલે છે - જે લજામનર સ્ભીમય ઔશેલાભા ુઅલે છે -
 શેત ુ઒
- ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊ન઩ઔ ત઩ાવ ભાટે-
- નનદાન ભાટે
- લશેરા વાયલાય ભાટે
 લજામનર ક્સ્ભમય રેલાની યીત-
- શેંડલ૊ળ ઔયી ગ્રાવ્ઝ ઩શેય૊-
- દદીને પ્ર૊વીઝય અંખે જાણ ઔયલી-
- દદીને બરથ૊ટ૊ભી ઩૊બઝળન ુઅ઩લી-
- ુ ભ થી લજામનર ઔેનાર ને ઩શ૊઱ી ઔયલી - વલીક્વના દે કામ
લજામનર સ્઩ેયર
઩છી સ્લ૊ફ પ્સ્ટઔ ને વલીઔેવના ઒઩નનિંખ ઩ય પેયલીને નમ ૂન૊ રેલ૊- -
- ુઅ સ્લ૊ફ પ્સ્ટઔ ને ુ઄રખ ુ઄રખ ટે સ્ટ ટ઱ુફ ભાું મ ૂઔી તેના ઩ય રેફર ઔય૊-
- ુઅ વેમ્઩ર ઩ય ઩ેળન્ટ નુું નાભ , એડ્રેવ ુ઄ને તાયીક રકલી-
- વેભ઩રની રેફ૊યે ટયીની બુઔ ભાું નોંધ ઔયલી- ુ઄ને રેફ૊યે ટયીભાું ભ૊ઔરવુ-ું
- લ઩યામેર વાધન૊ વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્મા એ મ ૂઔલા -
- પ્ર૊વીઝય ઩છી શેંડલ૊ળ ઔયલા-
8) વન્ુ ડ કલ્ચય :- Surface lesion ઩યથી ઔા઱જી઩ ૂલઔ
થ વેમ્઩ર રેવ ુ ું જફૃયી છે - સ્લ૊ફ ઩ય
઩વનુ ું ઔરેક્ળન ઔયવુ-ું ગણી લાય ઒ખેનનઝભ ડેડ થુઇ જલાના ઔાયણે ઩વ ઔલ્ચય યી઩૊ટથ
સ્ટાયુઇર ઩ણ ુઅલી ળઔે છે - ભાટે ડ્રામ સ્લ૊ફ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ન ઔયલ૊ જ૊ુઇએ છે - ુઅ ભાટે
સ્લ૊ફને ન૊ભથર વરાુઇન ુ઄થલા સ્ટયાુઇર લ૊ટયભા ડી઩ ઔયી ળઔામ-
ુ 9- વુડું ભાું ઔમા પ્રઔાયન૊ ફેક્ટયીમાનુ ું ુઆન્પેઔળન રાખેર છે તે જાણલા ભાટે -
 શેત઒
- એનય૊ફીઔ ફેક્ટયીમા સ્ઔીન વયપેવ ઩ય નલ઩ુર પ્રભાણ ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - જેથી તે ઔ૊ભન
વયપેવ વુન્ડ ઔુંટાભીનન્ટ્વ છે - ભાટે વેમ્઩ર રીધા ઩શેરા વુન્ડની ુઅજુફાજુન૊ બાખ મ૊ગ્મ
યીતે સ્ક્રફ ઔયલ૊ જફૃયી છે -
- વેમ્઩ર રેલાભાું સ્ટાયાુઇર સ્લેફ પ્સ્ટઔ લડે વેમ્઩ર રેલાભાું ુઅલે છે -
- વુન્ડના લચ્ચેના બાખ ભાથી વેમ્઩ર રેવ ુ ું જેથી ફેક્ટયીમા લધુ પ્રભાણભાું ભ઱ી ળઔે-
- વેમ્઩ર રીધા ફાદ એપ્ર૊નપ્રએટ ટ્રાન્સ્઩૊ટથ ભીડડમભભાું જ ટ્રાન્વ઩૊ટથ ઔયવુ ું જ૊ુઇએ-
- એનેય૊બફઔ વુન્ડ ુઆન્પેઔળનભાું ભ૊ટા બાખે ખેવ પ્ર૊ડઔળન, પાુઈર સ્ભેર તથા ઔ૊઩ીમવ ઩વ
પ૊ભેળન જ૊લા ભ઱ે છે -
8) સ્઩ાઈનર ફ્લ ૂઈડ :- ફેક્ટયીમ૊ર૊જજઔર એક્ઝાભ ભાટે ઒છાભાું ઒છુું 4 ml ફ્઴ ૂુઇડ રેવ ુ ું જફૃયી
છે - સ્઩ાુઆનર ફ્઴ ૂુઇડ ' CSF ) વેમ્઩ર રીધા ફાદ ઝડ઩થી ટ્રાન્સ્઩૊ટથ ઔયી રેફ૊યે ટયીભાું
ભ૊ઔરવુું જફૃયી છે - જ૊ તેભાું ભ૊ડુ થામ ત૊ તેભાના પાસ્ટીડીુઆુ઄વ ઒ખેનનઝભન૊ નાળ થુઇ ળઔે
છે -
 શેત ુ઒
- ભેનેન્જામટીવ તથા એન્વેફ્રામટીવ જેલા ય૊ખ ભાું CSF વેમ્઩ર રેલાભાું ુઅલે છે -
- ઔમા પ્રઔાયનુ ું ુઆન્પેઔળન છે તે જાણલા ભાટે ।
- ભપ્લ્ટ઩ર સ્ક્રેય૊નવવ તથા ગુબરમન ફાય નવન્ડ્ર૊ભ ભાું ઩ણ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- દદીને વોપ્રથભ વાુઇડ ઩ય સુલડાલલી તેના ખ૊ઠણ ના બાખ ને ચેસ્ટ સુધી રાલલાભાું ુઅલે
છે - જેથી ઔયીને ફેઔ ન૊ બાખ ' સ્઩ાુઆનર ઔ૊ડથ ( ફ્રેઔળન ભાું ુઅલે છે - તથા લટીબ્રા
લચ્ચેની સ્઩ેવ લધે છે -
- ફેઔ ના બાખને એંટીવેપ્પ્ટઔ ુઅમ૊ડડનથી ક્રીન ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ત્માયફાદ ડ૊ક્ટય દ્વાયા િીજી તથા ચ૊થા રુંફય લટીબ્રા લચ્ચે નથન સ્઩ાુઆનર નીડર
નાુંકલાભાું ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ત્માયફાદ sterile ટે સ્ટ ટયુફ ભાું CSF રેલાભાું ુઅલે છે - ત્માયફાદ સ્઩ાુઇનર નીડર ને
ઔાઢી રેલી-
- ત્માયફાદ ઩ુંચય વાુઆટ ઩ય ડટિંચય ફેંજ૊ુઇન લડે વીર ઔયલાભાું ુઅલે છે - તથા વેમ્઩રને
રેફ૊યે ટયી ભાું ભ૊ઔરલાભાું ુઅલે છે -
9) ગેસ્ટ્સ્િક સ્઩ેત્તવભેન્વ :-
 ુઆન્ટેસ્ટાુઇનર ઒બ્વટ્રઔળન ુ઄થલા વેપ્પ્વવ ુઆન્પન્ટ નવલામના દદી઒ભાું ખેસ્ટ્રીઔ
સ્઩ેનવભેન નુું ઔ૊ુઇ meaningful ડયઝલ્ટ ભ઱ત ુ ું નથી-
 ખેપ્સ્ટ્રઔ એવ઩ીયે ળનભાું ભ૊ટા પ્રભાણભાું ફેક્ટે ડયમાની શાજયી એ ડી઒ડડનભ ભાથી
યીખજીટે ળન ના ઔાયણે જ૊લા ભ઱તી ુઅલ્ઔરાુઇન PH ના ઔાયણે શ૊મ છે - ભાટે ખેપ્સ્ટ્રઔ
એસ્઩ીયે ટ્વના ઔલ્ચય ડય઩૊ટથ ઔયતાું ઩શેરા તેને ન્યુટ્રારાુઇઝ ઔયવુ ું જફૃયી ફને છે -
કરેકળન ટાઈભ
 સ્઩ેનવભેન્વનુું ઔરેઔળન ટાુઇભ એ જે-તે ચે઩ી ય૊ખના પ્રઔાય પ્રભાણે ુ઄રખ ુ઄રખ શ૊મ છે -
ભ૊ડી વાુંજે ઔરેક્ટ ઔયે રા સ્઩ેનવભેન્વભાું ુઅલતી વલાયે ભાુઆક્ર૊ ઒ખેનનઝભવન૊ ઩ ૂયત૊
ગ્ર૊થના ઩ણ થુઇ ળઔે- ુ઄રખ ુ઄રખ પ્રઔાયના સ્઩ેનવભેન્વને જે તે ય૊ખ પ્રભાણે ુ઄રખ
ુ઄રખ વભમે ઔરેઔટ ઔયલાના શ૊મ છે -
 લશેરી વલાયન૊ ખ઱પ૊ એ એનવડ પાસ્ટ ફેનવરાુઇ પ્રાપ્ત ઔયલા ભાટે મ૊ગ્મ શ૊મ છે - લશેરી
વલાયે રીધેરા સ્઩ેનવભેન્વ લધુ concentrated શ૊મ છે તથા લધુ વુંખ્માભાું ુઇટી઒ર૊જજઔર
ું ધયાલતા શ૊મ છે -
એજટ્વ
 બ્રડ ઔલ્ચયનુ ું વેમ્઩ર રેલાન૊ ટાુઇભ જે તે દદી ની પ્ક્રનનઔર ઔપ્ન્ડળન દ્વાયા નક્કી
ઔયલાન૊ શ૊મ છે -
 એન્ડ૊ઔાયડામટીવ, ટાુઆપ૊ુઆડ પીલય તથા બ્ર ૂવેલ્ર૊નવવ જેલા ય૊ખભાું બ્રડ ભાું વતત
ફેઔટડયમાની શાજયી શ૊મ છે - ુઅથી ઔરેક્ળન ટાુઇભ ની કાવ ુ઄ખત્મતા નથી શ૊તી-
 જમાયે પાુઇરેયીમા જેલા ય૊ખભા યાિે ુ઄થલા વલાયે વેમ્઩ર રેલાભા ુઅલે છે -
 ફધા જ સ્઩ેનવભેન્વને મ૊ગ્મ ઔન્ટે નયભાું રેલા જ૊ુઇએ- ઔન્ટે નય સ્ટયાુઇર તથા leak-proof
શ૊લા જફૃયી છે - જ૊ ઔે શલે ભાઔે ટભાું ડડસ્઩૊વેફર ઔન્ટે નય ભ઱ી યશે છે -
 ુ઄મુઔ સ્઩ેનવભેન્વને ટ્રાસ્઩૊ટથ વભમે મ૊ગ્મે ભીડડમભ ની જફૃડયમાત શ૊ુઇ જે તે રેફ૊યે ટયી ન૊
વું઩ઔથ ઔયલ૊ જ૊ુઇએ -
બ્રડ કલ્ચય કરેક્ળન :-
ુ઄નુ નું - પ્ક્રનનઔર ઔપ્ન્ડળન ઔરેક્ળન પ્ર૊ટ૊ઔ૊ર યીભાક્વથ

1 નવનલમય વેપ્પ્ટવેનભમા , વાયલાય ઩શેરા ફે ુ઄રખ ફને શાથ ભાથી 1/,0/ml
ભેનેજામાટીવ,઒સ્ટીમ૊ભામરી ુ઄રખ ઔલ્ચય રેલા - બ્રડ રેવ ુ ું -
વ, ુઅથથયાુઇડટવ , ન્યુભ૊નનમા
1 વફએય ૂટ ફેક્ટે ડયમર ફધા જ વેમ્઩ર લચ્ચે ઒છાભાું

એન્ડ૊ઔાડથમટીવ િણ ઔરાઔની અંદય ઒છા એઔ ઔરાઔન૊ વભમ
ઔલ્ચય વેમ્઩ર રેલા યાકલ૊ -
ફીજુ ું વેમ્઩ર તાલ ુઅલલાની
ળફૃુઅત ભાું જ રેવ ુ ું -
2 એઔયુટ ફેક્ટે ડયમર વાયલાયની ઩શેરા જ 0 થી
એન્ડ૊ઔાડથમટીવ 1 ઔરાઔભાું વેમ્઩ર રેલા-
3 Low grade intravascular 13 ઔરાઔની અંદય વેમ્઩ર 2 નુંફય મુજફ
ુઆન્પેઔળન રેલા-
4 ફેક્ટેયેભીમા ુ઄થલા unknown 5,3 ઔરાઔ ની અંદય 37

઒ડયજજન બ્રડ ઔલ્ચય રેલા
5 ડપબ્રાુઇર એન઩વ૊ડ િણ ઔલ્ચય થી લધાયે ફેક્ટેયેભીમા વાથે એઔ ઔરાઔ ભાું
વેમ્઩ર ન રેલા તાલ ઠુંડી રાખે છે -
વેપ કડસ્઩૊ઝર ઓપ ફ૊ડી કડસ્ચાજૉ
ભાનલ ળયીયના ભ૊ટાબાખના ફધા જ ફ૊ડી ડડસ્ચાજૉ ચે઩ી શ૊મ છે - તેથી તેન૊ નનઔાર ઔયતાું ઩શેરા
તેની મ૊ગ્મ ટ્રીટભેંટ ઔયલી જફૃયી છે -
1. સ્઩ ૂટભ-
ખ઱પાું ના નનઔાર ઔયતી ઩શેરા તેને ડડવુઆન્પેઔટ ઔયવુ ું જફૃયી છે - ખ઱પાુંની ક્સ્ભમય એક્ષાનભનેળન
ઔમાથ ફાદ ખ઱પાને તેની ફ૊ટર વાથે ક૊રીને 4 $ પીન૊રીઔ વ૊લ્યુળન ુ઄થલા ક્ર૊યીન
વ૊લ્યુવનભા ડડવુઆન્પેઔળન ભાટે મ ૂઔવુ ું જ૊ુઇએ- ફ૊ટરને તેના ઢાુંઔણ વાથે વ૊લ્યુળનભાું ડૂફી યશે
તેભ મ ૂઔવુ-ું ત્માયફાદ નીચેની ઩દ્ધનતથી પ્રડક્રમા ઔયલી જ૊ુઇએ-
- સ્ટે઩ 0 – ક્સ્ભમય એક્ઝાનભનેળન ઔમાથ ફાદ સ્઩ ૂટભનુ ું ઢાુંઔણુ ું ક૊રી નાકવુ જફૃય ઩ડે ત૊
ગ્રવ્સ્ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા-
- સ્ટે઩ 1 – ત્માયફાદ ુઅ સ્઩ ૂટભ ઔ઩ તેના ઢાુંઔણા વાથે 4 $ પીન૊ર વ૊લ્યુળન ધયાલતી ફઔેટ
ભાું નાકલા-
- સ્ટે઩ 2 – ડદલવ ના અંતે ુઅ 4$ પેન૊રીઔ વ૊લ્યુળનને ડ્રેનેજભાું જલા દે વ-ુ ું
- સ્ટે઩ 3 – સ્઩ ૂટભ ઔ઩ ુ઄ને તેના ઢાુંઔણાને ફામ૊ભેડડઔર લેસ્ટ ની રાર ફેખ ભાું ડડવઔાડથ ઔયવુ-ું
- સ્ટે઩ 4 – ુઅ રાર ફેખ ને 010 ૦ C ના તા઩ભાને 04 psi પ્રેવય એ 1/ નભનનટ ભાટે ઒ટ૊ઔરેલ
ઔયલી- જમાું ઒ટ૊ઔરેલ ળક્ય ના શ૊મ ત્માું ુઅ લેસ્ટને 1/ નભનનટ સુધી ફ૊ુઇર ઔયવુ-ું
- સ્ટે઩ 5 – ઩ ૂયતા કુબરિંખ ફાદ ુઅ લેસ્ટન૊ નનઔાર ુ઄ન્મ લેસ્ટ વાથે થુઇ ળઔે છે -
2. બ્રડ
ભાનલળયીયભાું બ્રડ એ ખ ૂફ જ ચે઩ી છે - જેથી તેના નનઔાર ઔયતાું ઩શેરા તેની મ૊ગ્મ યીતે
ડડવુઆનપેક્ટ ઔયવુ ું જફૃયી છે - જે નીચે મુજફ છે -
- સ્ટે઩ 09- નવડયિંજ નીડર ભાું રીધેર ર૊શી ભાટે ર૊શી ને મ૊ગ્મ લેય ૂટીભાું ટ્રાન્વપય ઔમાથ ફાદ
નીડરને નીડર ઔટયભાું ફનથ ઔયલી તથા તેને ફામ૊-ભેડીઔર લેસ્ટની વપેદ ફેખ ભાું નનઔાર
ઔયલી-
- સ્ટે઩ 19- નવડયિંજને 4$ શામ઩૊ક્ર૊યાુઇડ વ૊લ્યુળનભાું 7 ઔરાઔ ભાટે યાકવુ-ું ત્માય ફાદ ફામ૊-
ભેડીઔર લેસ્ટની ની રાર ફેખભાું નનઔાર ઔયલી-
- સ્ટે઩ 29- લેય ૂટીભાુંના બ્રડને 0/ $ શામ઩૊ક્ર૊યાુઇડ વ૊લ્યુળન ભાું 7 ઔરાઔ ભાટે ડડનવન્પેઔળન
ભાટે યાકવુ-ું
- સ્ટે઩ 39- ત્માયફાદ ુઅ શામ઩૊ક્ર૊યાુઇડ વ૊લ્યુળનને ડ્રેનેજભાું લશેલડાલી ળઔીએ-
- જ૊ બ્રડ નીચે ઢ૊઱ાયુ ું શ૊મ ત૊ તેના ઩ય 0/$ શામ઩૊ક્ર૊યાુઇડ વ૊લ્યુળન યે ડીને ઔ૊ટન ઩ેડ લડે
ક્રીન ઔમાથ ફાદ ુઅ ઔ૊ટન ઩ેડ ને ફામ૊-ભેડીઔર લેસ્ટની ની ઩ી઱ી ફેખભાું નનઔાર ઔયવુ-ું
3. યુયીન
- યુયીન વેમ્઩ર રીધા ફાદ ટે સ્ટ થુઇ ખમા ફાદ યુયીન ટ૊ુઆરેટભાું લશેલડાલી દે લાભાું ુઅલે છે -
- તથા વેભ઩રની ફ૊ટરને ઩ાણીથી લ૊ળ ઔયી સ ૂમથ પ્રઔાળ ુ઄થલા ઈંયુફેટય ભાું ડ્રાુઆ ઔયલાભાું
ુઅલે છે -
- ત્માયફાદ ુઅ ફ૊ટર ને ફામ૊-ભેડીઔર લેસ્ટની ની રાર ફેખ ભાું ડડવઔાડથ ઔયવુ-ું
(UNIT-6)
DISINFECTION AND STERILIZATION

ુ મ શેત ુ 9 ુઅ યુનનટ ના અંતે નલધ્માથી઒ ડડનવુઇન્પેઔળન તથા સ્ટયીરાુઆઝેળન ના
 મખ્
નપ્રક્ન્વ઩ર, ભેથડ તથા ુઇઔનલ઩ભેંટને ડડવુઇનપેઔટ ુ઄ને સ્ટયાુઇર ઔયલાની ુ઄રખ ુ઄રખ
યીત ળીકી ળઔે છે -
ુ
 ગોણ શેતઓ ુ પ્રાપ્ત ઔયી
: ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફ ના ખોણ શેત઒
ળઔળે
1. સ્ટયીરાુઆઝેળન, ડડવુઇન્પેઔળન, તથા એંટીવેપ્પ્ટઔની ુ઄રખ ુ઄રખ યીત ળીકી ળઔળે-
2. જુદા જુદા ુઇઔનલ઩ભેંટ ને ડડવુઇનપેઔટ ઔયલાની યીત૊ ળીકી ળઔળે-
3. જુદા જુદા ુઇઔનલ઩ભેંટ ને સ્ટયાુઇર ઔયલાની ુ઄રખ ુ઄રખ યીત ળ૊ધી ળઔળે-
ુ ડ ઇન નત્તવિંગ કેય
ત્તપ્રક્ન્વ઩લ્વ ઓપ ભાઈક્ર૊ફામ૊જી યઝ્
a) શૅન્ડ લ૊નળિંખ- – એટરે ઔે ઔ૊ુઇ઩ણ પ્ર૊વીજય ઔયતાું ઩શેરા ુ઄ને ઔમાથ ઩છી શાથ ધ૊લા
b) ડીવઇંપેક્ટ – એટરે ઔે એઔ દદી ભાટે લા઩યે રાું વાધન૊ ફીજા દદી ભાટે લા઩યતા ઩શેરા
ડડવઇંપેક્ટ ઔયલા-
c) સ્ટયીરામઝેળન – એટરે ઔે દદી ના વજીઔર પ્ર૊વીઝય ભાટે લ઩યાતા વાધન૊ જુદી જુદી
યીત૊ દ્વાયા ફેક્ટે ડયમા ન૊ નાળ ઔયીને સ્ટયીરામઝ ઔયલા-
d) એવેપ્પ્ટઔ ટે ક્ક્નઔ – ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊- એઔ દદી નુ ું ફીજા દદીને ુઆન્પેઔળન પેરામ નશીં
તે ભાટે પ્ર૊઩ય એવેપ્પ્ટઔ ટે ક્ક્નઔન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
e) પ્ર૊ટેપ્ક્ટલ ડડલાુઇવ – નનવિવને ઩૊તાને ુઆન્પેઔળન ના રાખે તે ભાટે ચે઩થી યક્ષણ ભ઱ે
તેલા વાધન૊ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 ડીવુઇન્પેક્ળન– એટરે ઔે ઔ૊ુઇ઩ણ ચે઩ી લસ્તુને જતું મ
ુ ક્ુ ત ઔયલી-
 શાુઇ રેલર ડીવુઇન્પેક્ળન– એટરે ઔે ય૊ખના જીલાણુ઒ના વ ૃદ્ધી ુ઄ને નલઔાવ ુ઄ટઔી જલ૊
તેભજ ઔ૊ઝેટીલ ભાુઇક્ર૊ ઒ખેનનઝભન૊ વું઩ ૂણથ ઩ણે નાળ થલ૊ ઩યું ત ુ સ્઩૊ય પ૊નભિંખ
઒ખેનનઝભન૊ નાળ થત૊ નથી-
 ડીવુઇન્પેક્ટન્ટ એટરે ઔે ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયતાું ઔલચ લખયના ભાુઆક્ર૊ ઒ખેનનઝભ ને નાળ ઔયી
ળઔે તેલા ઩દાથો ુ઄થલા પ્રલાશી઒ દા-ત- પીન૊ર, ડેટ૊ર , રાુઆવ૊ર લખેયે-
 એન્ટીવેપ્પ્ટઔ – એન્ટીવેપ્પ્ટઔ એલા ઩દાથો ઔે યવામણ૊ ઔે જે ય૊ખના જતું ઒
ુ ના વ ૃપ્ધ્ધ ુ઄ને
નલઔાવ ુ઄ટઔાલે છે ઩યું ત ુ તેને ભાયી ળઔતા નથી- દા-ત- ક્સ્઩ડયટ-
ું દ્વાયા જતું ુ઒ની વ ૃપ્ધ્ધ
 ડડ઒ડયન્ટ – ડડ઒ડયન્ટ એટરે ઔે એલ૊ ઩દાથથ ઔે પ્રલાશી ઔે જે સુખધ
ું પેરાલે છે - દા-ત- ઩યપરુભ ુ઄ખયફતી લખેયે-
ુ઄ને નલઔાવ ુ઄ટઔાલે છે - ુ઄ને વાયી સુખધ
 ડડટયજટું – ડડટયજટું એટરે એલા યાવામબણઔ ઩દાથો ઔે જે ક્રીનનિંખ એજન્ટ તયીઔે લ઩યામ
છે - તે ભેર ુ઄ને બચઔાવને દૂ ય ઔયીને લસ્તુને સ્લચ્છ ફનાલે છે - દા-ત- વાબુ, ઔ઩ડાું ધ૊લાન૊
઩ાુઈડય લખેયે-
I. Types of disinfection
1) Concurrent Disinfection - એટરે ઔે દદી દાકર શ૊મ ત્માયે જ ુ઄મ ૂઔ ઩દાથોને જતું મ
ુ ક્ુ ત
ઔયલાની જફૃડયમાત ઩ડતી શ૊ુઇ તેને જે-તે વભમે જ ડીવઈંપેક્ટ ઔયલાભા ુઅલે છે - ુઅ પ્રઔાયભાું
ુઆન્પેક્ક્વમવ ભડટડયમર સ્ટૂર, યુયીન, કૌ ુંટાભીનેટેડ રીનન , લ૊નભડટિંખ લખેયે લસ્ત઒
ુ નુું ઔોંઔયું ટ
ડડવુઆન્પેઔળન ઔયલાનુ ું જફૃયી ફને છે - જેથી ઔયીને ય૊ખના જતું ઒
ુ નુ ું ુઆન્પેઔળન પેરાત૊ ુ઄ટઔાલી
ળઔામ છે -
2) Tarminal Disinfection - ગણી લાય ડડવઈંપેક્વન તત્ઔારીઔ ઔયલાની જળુય ન શ૊લાથી ટનભિનર
ૂ વભમે ડડવુઆન્પેઔટે ડ ઔયલાભાું
ડડવુઇન્પેઔળન એટરે ઔે કૌ ુંટાભીનેટેડ થમેરી લસ્તુ઒ને ુ઄નુક઱
ુઅલે છે - દદીને ડડસ્ચાજૉ ઔમાથ ફાદ ટનભિનર ડડવુઇન્પેઔળન ઔયલાભાું ુઅલે છે - દા-ત- દદીના
઩રુંખ, રૉઔય, ખાદરાું, તેભજ તેની વાયલાયભાું લ઩યાતા વાધન૊ ુઅુઇ-લી-સ્ટે ન્ડ, વઔળન
ભળીન, ફી-઩ી-ુઆન્સ્ુભેન્ટ લખેયેને જતું ુમુક્ત ઔયલા ટનભિનર ડડનવન્પેઔવન ઔયલાભાું ુઅલે છે -
3) Prophylactic disinfection - Prophylactic disinfection એટરે ઔે ચે઩ પેરાત૊ ુ઄ટઔાલલા
ભાટે તઔેદાયીના ઩ખરાફૃ઩ે લ઩યાતી લસ્તુ઒નુ ું ડડવુઆન્પેઔળન ઔયલાભાું ુઅલે છે - દા-ત-
ફ૊ુઇબરિંખ ઒પ લ૊ટય, ઩ેશ્ચ્ય ૂયામઝેળન ઒પ નભલ્ઔ , શેન્ડ લ૊નળિંખ ફામ વ૊઩ એંડ લ૊ટય લખેયે-
Methods of disinfection
I. Natural disinfection
II. Physical disinfection
III. Chemical Disinfection (ઔેભીઔર ડીવુઇન્લેઔળન(9-
1) Natural disinfection
 Sun Light – વનરાુઇટ એટરે ઔે સ ૂમથપ્રઔાળ તે કુદયતી ડડવુઆનપેઔટન્ટ છે - સુમથપ્રઔાળભાું
યશેરા ુ઄લ્ટ્રા લામ૊રેટ ડઔયણ૊ ય૊ખના ગણા ફધા જતું ઒
ુ ન૊ નાળ ઔયે છે - ુઅ યીતથી
શ૊ક્સ્઩ટરભાું લ઩યાતા પનનિચય જેલા ઔે ખુયળી, ટેફર, રૉઔય, ઔ૊ટ, ખાદરાું તેભજ ભ૊ટા
વાધન૊ને ડડવઇંપેક્ટ ઔયી ળઔામ છે -
 શલા – શલા ઩ણ એઔ કુદયતી ડડવુઆનપેઔટન્ટ છે - શલા દ્વાયા ઩ણ ય૊ખના જતું ઒
ુ ન૊ નાળ
થામ છે ુઅ યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા શ૊ક્સ્઩ટરના લ૊ડથ ુ઄ને ફૃભ લેંડટરેટેડ એટરે ઔે શલાની
ુ઄લય-જલય થુઇ ળઔે તેલા ફનાલેરા શ૊લા જ૊ુઇએ- ુ઄ને ઩ ૂયતા પ્રઔાળ શ૊ક્સ્઩ટર ની અંદય
ુઅલી ળઔે તેલી યીતે ફાયણા઒ ુ઄ને ફાયી઒ વાભ વાભે મ ૂઔેરી શ૊લી જ૊ુઇએ-
2) Physical disinfection
I. Temperature heat (ટે મ્઩યે ચય કશટ)– ુ઄શી ટેમ્઩યે ચય ડશટથી જતું ન
ુ ૊ નાળ ઔયલાભાું
ું ઒નુ ું ળયીય વેરનુ ું ફને઴ ુું શ૊મ છે , ુઅ વેરની અંદયનુ પ્ર૊ટ૊પ્રાઝભ ુ઄મ ૂઔ
ુઅલે છે - જતુ
ટેમ્઩યે ચય ડશટથી જાભી જામ છે ુ઄ને ુઅ યીતે ફેક્ટે ડયમા઒ નાળ ઩ાભે છે - સ ૂઔી ખયભીથી
જતું ુન૊ નાળ થતાું વભમ રાખે છે - ઩યું ત ુ બીની ખયભીથી જતું ન
ુ ૊ નાળ વશેરાુઇથી ુ઄ને
જલ્દી થામ છે -
 ડ્રામ કશટ – ઔ૊ુઇ઩ણ લસ્તુને ફા઱લી ુ઄થલા બઠ્ઠીભાું ળેઔલી તેને સ ૂઔી ખયભી ઔશે છે -
a) To Burn – લ૊ડથભાું ઔે ુઅુઈટ ડ૊યભાું દદીનુ ભોં ત઩ાવતી લકતે સ્઩ેચ્યુરાન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયલાભાું ુઅલે છે - જમાયે ડ૊ક્ટયને ળુંઔા જામ ઔે દદીને ડડપ્થેડયમા નાભન૊ ય૊ખ છે ત૊ તે
ફીજા દદીને લા઩યતા ઩શેરા ુઅ ટુંખ સ્઩ેચ્યુરા ુઈ઩ય ક્સ્઩ડયટ રખાડીને ુઆન્પેઔળુંલા઱ી
લસ્તુને ફા઱લા ભાું ુઅલે છે - દા-ત- ડઔડની ટ્રે , સ્઩ ૂટભ ભખ, ફાુઈર લખેયે લસ્ત઒
ુ
ુઆભયજન્વીભાું ુઅ યીતે ડડવઈંપેક્ટ ઔયી ળઔામ છે - ુઅજ યીતે દદીના ઝાડા, ુઈલ્ટી ,ફીજ૊
ઔચય૊ લખેયેને ફા઱ી નાકલાભાું ુઅલે છે - જેન૊ મુખ્મ શેત ુ ુઆન્પેક્વનનુ ું નીમુંિણ
ઔયલાન૊ શ૊મ છે -
b) To ironing (ઈસ્ત્રી કયલી)9- ુઆસ્ત્રી ઔયલી તે શ૊ભ નવીંખભાું ભશત્લનુ ું છે - ુઅભા કાવ
ઔયીને ડ્રેનવિંખ ઔયલાની ઩ટ્ટી઒ ુ઄થલા ફેંન્ડેજ, ખ૊વ ઩ીવ, રીનન, સ્ટયાુઇર ઔયલા ભાટે
ખયભ ુઇસ્ત્રી પેયલલાભાું ુઅલે છે તેથી ફેઔટડયમાન૊ નાળ ઔયી ળઔામ છે તેભજ વજૉન
ભાટે ખાુઈન, ઩ેન્ટ ળટથ લખેયે ુઆસ્ત્રી ઔયી લા઩યી ળઔામ છે - તેભજ જીલન જફૃડયમાત ભાું
લ઩યાતા ઔ઩ડાને ુઇસ્ત્રી ઔયલાથી ડડવુઇન્પેંટ થામ છે - ુ઄ને ય૊ખ થત૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ
છે -
c) Oven –ુઅ વાધનભાું ઩ાલડય, લેવેબરન, ઩ેયાપીન તથા ુ઄ન્મ ભીડડનવનને ડડવઇંપેંટ
ુ ે ફે ઔરાઔ યાકલાભા ુઅલે ત૊ તે
થામ છે - ુઅભાું 24/ પે- જેટરી ખયભી ુઅ઩ી લસ્તન
ડડવઈંપેક્ટ થામ છે -
 ભ૊ઈસ્ટ કશટ – ભ૊ુઇસ્ટ ડશટ એટરે ુઈઔા઱વુ ું ઔે ઩ાણીભાું ફાપવુ-ું ભ૊ુઇસ્ટ ડશટના ુઈ઩મ૊ખ દ્વાયા
સ્ટયીરાુઆઝેળન થુઇ ળઔે છે - ફેક્ટયીમાન૊ નાળ ઔયલા ભાટે ુઅ ફુંને યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું
a) Boiling Method (ફ૊ઈળરિંગ ભેથડ) –
ુઈઔા઱લાથી લસ્ત ુને સ્ટયાુઇર ઔયી ળઔામ છે - ુ઄શી 101 પે- ડડગ્રીએ ુઉઔા઱લાભા ુઅલે છે - ત્માયે
તેભાના જતું ુ઒ નાળ ઩ાભે છે - ઩યું ત ુ સ્઩૊ય પ૊નભિંખ ફેઔટયીમાન૊ નાળ થત૊ નથી- લા઩યે રા
વાધન૊ને ુઅ ફ૊ુઇરીખ ભેથડભાું ૧૫ થી ૨૦ નભનીટ ુઈઔા઱લાભાું ુઅલે છે - ુઅ ઩ધ્ધનતથી
વાધન૊ને વાયી યીતે ડીવુઇન્પેઔટ ઔયી ળઔામ છે - દા-ત- લ૊ડથભાું લ઩યાતા ુઅટથયી પ૊યવે઩,
ડીવેક્ટીંખ પ૊યવે઩ લખેયે બુટ્ટા શનથમાય૊ને ઩ાણીભાું નાકી ુઈઔા઱ી ળઔામ છે -
 કઈ કઈ લસ્ત ુ ફ૊ઈર કયી ળકામ છે :
1. બુઠ્ઠા ુ઄ને ધાય લખયનાું શનથમાય જેલા ઔે સ્ટીરના ુઅટીઔલ્વ, ુઅટથયીપ૊યવે઩, ડીવેઔટીન્ખ
પ૊યવે઩, ભેટર નવડયન્જ, સ્ટીરના ફાુઈર, ડઔડની ટ્રે લખેયે-
2. યબ્ફયની લસ્ત ુ઒ ઔે જે ુઈઔા઱લાથી કયાફ થતી નથી- તેલી લસ્ત઒
ુ ને ફ૊ુઇર ઔયી ળઔામ-
જેલા ઔે યબ્ફયના ઔેથેટય, યાુઇલ્વ ટયુફ, યબ્ફય ટયુફ, ડ્રેનેજ ટયુફ તથા વઔળન ઔયલાની
ટયુફ લખેયેને ફ૊ુઇર ઔયી ળઔામ છે -
3. ગ્રાવ ુઅટીઔલ્વ જે ુઈઔા઱લાથી પાટે નડશ તેલા વાધન૊ ફ૊ુઇર ઔયી ળઔામ છે - જેલા ઔે
ગ્રાવઔનેક્ળન, ગ્રાવ ફ૊ટલ્વ ,ભયપી ડ્રી઩ લખેયે-
b) Simple Steaming (વીમ્઩ર સ્ટીભીંગ) વાદી લયા઱
ુઅ ભેથડભાું દફાણ ુઅપ્મા લખય લયા઱ ુઈત્઩ન્ન થામ છે ુ઄ને ુઅ લયા઱થી લસ્ત ુ જતું ુ યશીત ઔયામ
ુ ે લયા઱ભાું
છે - ુઅ઩ણે ક૊યાઔ ફનાલલા ભાટે કૂઔયન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીએ છીએ+ તે યીતે ઔ૊ુઇ ઩ણ લસ્તન
ું યડશત ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ભેથડભાું લસ્તુને ુ઄ડધી ઔરાઔ યાકલાથી તે જતુ
જતુ ું યડશત ફને છે
ુ઄ને ડીવુઆપેક્ટ થામ છે -
c) Cold or Freezing (ક૊લ્ડ ઓય ફ્રીબઝિંખ ભેથડ( –
ુઅ એઔ એલી ભેથડ છે ઔે જેભાું ટે મ્઩ચય - ૪ વે- ુઅવ઩ાવ યાકલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ફ્રીઝીંખ
઩૊ુઇન્ટ ૦વે- ઩ણ યાકલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ભેથડ ભાું ફેઔટે યીમાન૊ નાળ થત૊ નથી- ઩યું ત ુ ફેઔટે યીમા
ની વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ થત૊ નથી- ુઅભાું ફેઔટે યીમા ઔામથ ળક્ક્ત નફ઱ી ઩ડે છે - ુઅ ભાટે દયે ઔ ગયભાું
ક૊યાઔ તેભજ ભેડડવીનને રાુંફ૊ વભમ યાકલા ભાટે પીઝન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
II. Drying Method (ડ્રાઈગ ભેથડ):- ુઅ ભેથડથી ગણા ફેઔટેડયમા નાળ ઩ાભે છે - ુ઄ને
તેથી ુઇન્પેઔળન સ્પ્રેડ થતાું ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
III. Radiation Method (યે ડીએળન ભેથડ):-ુ઄મુઔ ય૊ખ ની વાયલાય ભાટે યે ડીએવન
થેયા઩ી ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -દા-ત- ઔે ન્વય જેલા ય૊ખ૊ ભાું ુઅ થેયા઩ી ુ઄વયઔાયઔ ફને છે -
ુઅભા યે ડીમભ નીડર ઩ણ મુઔલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત એક્વ-યે ના ડઔયણ૊ ઔેન્વય થમેરા
બાખ ઩ય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - તેભજ નલી ભેથડભાું એઔ ઔાચની ન઱ાઔાય ટયુફની અંદય
એક્વ-યે ના ડઔયણ૊ ઔરેઔટ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુ઄ને તેને ઔેન્વય થમેરા અંદયના બાખ સુધી
઩શોંચાડલાભાું ુઅલે છે - જેનારીધે નલા ફેઔટે યીમા ુઈત્઩ન્ન થુઇ ળઔે નડશ ુ઄ને ુઈત્઩ન્ન થમેર
ફેઔટેયીમાન૊ નાળ થામ છે -
IV. Ultraviolet Light (એન્િી લામ૊રેટ રાઈટ):-ગણા ફેઔટેયીમા ુ઄લ્ટ્રા લામ૊રેટ રાુઇટ
લડે નાળ ઩ાભે છે - ુઅ ડઔયણ ભાયપતે શ૊ક્સ્઩ટર તેભજ લ૊ડથની શલાને ડીવઈંપેક્ટ ઔયલાભાું
ુઅલે છે - ુઅ ઩ધ્ધનત ઔ૊વ ુઇનપેઔળનને ડાુઈન ઔયે છે- ુઅ ડઔયણ૊ને ભાધ્મભની જફૃય ઩ડતી
નથી- લ૊ડથભાું ઩ણ શલાને ડીવુઇનપેઔટ ઔયલા ભાટે ફે ઔ૊ટની લચ્ચે અંતય યાકલાભાુંુઅલે
છે - ફે ઔ૊ટની લચ્ચે ૬ ફુટ જગ્મા યાકલી ત્માય ફાદ ુ઄લ્ટ્રા લામ૊રેટ રાુઇટ ઩વાય ઔયલાભાું
ુઅલે છે - જેના ઔાયણે જતું ુદૂ ન઴ત થમેરી શલા ડીવઈંપેક્ટ થામ છે -
V. Filtration (પીલ્ટયે ળન) ગા઱ણકક્રમા9- પીલ્ટયે ળન એટરે ઔે ખા઱ણ ડક્રમા પ્રલાશીને

તેભાુંથી ગણા જતું ુ઒ ઩વાય થતા ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે - ઩યું ત ુ નાળ ઔયી ળઔત૊ નથી- તેભજ
ું ઒ ખા઱ણડક્રમાભાુંથી ઩વાય થુઇ જામ છે - ુઅ ભેથડ
લામયવ નાભના ુ઄નત સુક્ષ્ભજતુ
઩ાણીને સ્લચ્છ ઔયલા ભાટે લ઩યામ છે -
3) Chemical Disinfection (કેભીકર ડીવઈન્પેકળન):-
ું
યાવામણીઔ ડક્રમા઒થી જતુ઒ન૊ નાળ ઔયલાભાું ુઅલે છે - તેભ જ જતું ઒
ુ ની વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને નલઔાવ ઩ણ
ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે - જે નીચેની યીતે ળઔમ છે -
'એ( તે જતું ુના ટીસ્યુને ઔેનભઔર એજન્ટ ભાયપતે ફૃ઩ાુંતય ઔયી નાકે છે તેથી જતુ
ું ન૊ નાળ થામ છે -
'ફી( ઔેટરાઔ યાવામબણઔ દ્રવ્મ૊ ઒ઔવાુઇડ ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે - તેથી જતું ઒

ુ ને ઒ખ઱ી નાકે છે -
ું
'વી( ઔેટરાઔ દ્રવ્મ૊ જતુ઒ના ળયીયભાુંથી પ્રલાશી કેચી રે છે ુઅ યીતે જતું ન
ુ ૊ નાળ થામ છે -
 ઔેનભઔર ડીવઈંપેઔળનનાું પ્રઔાય૊ નીચે મુજફ છે
'a) Liquid (રીઔલીડ( પ્રલાશી9- ુઅ યીત ભાું ડીવ ુઇન્પેઔટ ઔયલાની લસ્તુને કાવ પ્રઔાયના પ્રલાશી
ઔેભીઔરભા ફ૊઱ી યાકલાભાું ુઅલે છે - જેનાથી લસ્તુ ુઈ઩ય યશેરા જતું ુ નાળ ઩ાભે છે - જે લયત ુ઒ને
ખયભ ન ઔયી ળઔામ તેભ શ૊મ તેને ુઅ યીતથી ડીવુઇન્પેઔટ ઔયલાભાું ુઅલે છે તે ભાટે
ડીવુઇપેઔટન્ટ વ૊લ્યુળન તયીઔે '૧( ક્રીવ૊ર 'ય( પીન૊ર'2( વામડેઔવ '૪( ડેટ૊ર '૫( વેલર૊ન
લખેયે લ઩યામ છે
ુ ભાું બ્બ્રબચિંખ ઩ાલડય તેભજ ઩૊ટે ળીમભ જેલા

'b) Solid (વ૊રીડ( ધન ઩દાથથ9- વ૊રીડ લસ્ત઒
઩દાથો લ઩યામછે - ુઅલા ઩દાથોને ઩ાણીભાું નાકીને તેન ુ ું પ્રલાશી ફનાલી લસ્તન
ુ ે તેભાું ફ૊઱ી
યાકલાભાું ુઅલે છે - ુ઄થલા તેના ુઈ઩ય તેરખાલલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ભાટે ડપનાુઇરન૊ ઩ણ ુઈ઩મ૊ખ
થામ છે - કાવ ઔયીને શ૊સ્઩ીટરભાું રાદી, ડદલાર૊ યાવામબણઔ દ્રવ્મ૊ ુ઄ને ુ઄ન્મ ભ૊ટા વાધન૊ ને
ડીવઇંપેક્ટ ઔયલા ભાટે ુઅ યીત ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
'C) Gases (ખેવીવ( લાયુ9- ુઅ યીત ભાું કાવ પ્રઔાયની પ૊ભેરીન ચેમ્ફયભાું પ૊ભેરીનની તૈમાય
ટેફરેટ મ ૂઔીને તે ફુંધ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુ઄ને તેની અંદય જે લસ્ત ુ ડીવુઇનપેઔટ ઔયલાની શ૊મ તેને
મુઔલાભાું ુઅલે છે - પ૊ભાથલ્ડીશાુઇડ ખેવ ઒઩યે ળન નથમેટય ઔે ફૃભને જતું મ
ુ ઔ
ુ ત ઔયલા ભાટે
પયુભીખેળન તયીઔે લ઩યામ છે - ુઇથાુઇર ઒ઔવાુઇડ નાભન૊ ખેવ ઩ણ લ઩યામ છે જે ઩ાલયફુર
ડીવુઇન્પેઔટન્ટ છે - તે ફધા પ્રઔાયના ફેક્ટે ડયમા ુ઄ને લામયવન૊ ઩ણ નાળ ઔયે છે - તે ભોંગી શ૊મ છે -
તે યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા ભાટે ટ્રે નીંખ ઩ાભેરા ભાણવ૊ની જફૃય ઩ડે છે -
 લધાયે પ્રભાણ ભાું લ઩યાતા ઔેનભઔલ્વ –

'૧( sulfur group (ખુંધઔ( વલ્પય એવીડ- ુઅ યાવામબણઔ દ્રવ્મ છે - તેન૊ ધુભાડ૊ ઔયલાથી તે
ફૃભ જતું ુ યશીત થામ છે ુઈ઩યાુંત ફ૊યીઔ એવીડ, એવેટીઔ એનવડ યાવામબણઔ દ્રવ્મ છે તે ભાટાું
ું યડશત ઔયલા ભાટે લ઩યામ છે
ફૃભને જતુ
'ય( Helogen Compound (શેર૊જન ઔમ્઩ાુઈન્ડ(9 - ઔર૊યીન લાયુ ભાયપતે વડી ખમેરા જકભ,
તેભજ ઩ાણીને શુદ્ધ ઔયલા ભાટે ુઈ઩મ૊ખભાું રેલામ છે - જેભાું બ્રીબચિંખ ઩ાલડય લાયુ મુઔીએ
એટરે તેભાુંથી ઔર૊યીન ુઈત્઩ન્ન થામ છે - ુઅ યીત તે જતું ન
ુ ૊ નાળ ઔયલાભાું ુઈ઩મ૊ખી છે ુઈ઩યાુંત
ચુન૊, ઔર૊યાભાુઇન, ુઅમ૊ડીન લખેયે લ઩યામ છે -
'૩( Aldehyde (ુઅલ્ડીશાુઇડ(9- જે વાધન૊ ફ૊ુઇર ઔયી ળઔતા નથી- તેને એય ટાુઇટ ફ૊ક્ષભાું ુઅ
ટેફરેટ વાથે મુઔલાભાું ુઅલે છે - ુઅ પ૊ભેરીન ટેબ્રેટ ની લયા઱ થામ છે - ુ઄ને તે લયા઱થી
ું ન૊ નાળ થામ છે .
જતુ
4. PASTEURIZATION :- કાવ ઔયીને નભલ્ઔને જતુું યશીત ઔયલા ભાટે ઩ાશ્ચ્યુયાુઆઝેળન

ઔયલાભાું ુઅલે છે - ઩ેથ૊જનીઔ ફેઔટે યીમા જેલા ટાુઆપ૊ુઆડ, ફેવીરાુઇ, ટયુફઔથર ફેવીરાુઇ,
સ્ટ્રેપ્ટ૊ઔ૊ઔવ લખેયે ફેઔટે ડયમા લધાયે પ્રભાણભાું દુધભાું યશેરા શ૊મ છે તે ઩ાસ્ચ્યુયાુઆઝેળન
ઔયલાથી નાળ થામ છે -
઩ાશ્ચ્યુયાુઆઝેળન શીડટિંખ દ્વાયા સુક્ષ્ભવજીલ૊ને ભાયી નાકલાની પ્રડક્રમા છે ુ઄ને
વાભાન્મ યીતે પ્રલાશીને જૌ તું મ
ુ ૂક્ત ઔયલાની પ્રડક્રમા છે - ઩ાસ્ચ્યુયાુઆઝેળન ભાટે લ઩યામેર તા઩ભાન
વાભાન્મ યીતે 0// ડડગ્રી વે-થી નીચે શ૊મ છે - લયા઱, ખયભ ઩ાણી, શુષ્ઔ ખયભી ુ઄ને ુઈત્઩ાદન૊ ને
થ૊ડા વભમ ભાટે ખયભ ઔયલાભાું ુઅલે છે - "
઩ાસ્ચ્યયુ ાઇઝેળન ની યીત૊:
(1) High temperature short time (HTST) method: ( Flash method )
ુઈચ્ચ તા઩ભાનન૊ ુઈ઩મ૊ખ ટૂુંઔા ખા઱ા ભાટે થામ છે , ફજાયભાું ુઅ ઩દ્ધનત દ્વાયા દુધ ને 60-6 ડડગ્રી
વે- તા઩ભાને ૧૫ વેઔુંડ ભાટે ખયભ ઔયલાભા ુઅલે છે -
(2) Low temperature long time or low temperature holding (LTH) method: (
holder method )
ુઅ ઩દ્ધનતભાું ઒છા તા઩ભાનન૊ ુઈ઩મ૊ખ રાુંફા વભમ સુધી થામ છે , ફજાયભાું ુઅ ઩દ્ધનત દ્વાયા દુધ
ને ૧૪઩ પે- થી ૧૫૦ પે- એટરે ઔે ૬૩ વે- થી ૬૬ વે- ુઈષ્ણતા઩ભાને ૩૦ ભીનીટ સુધી ખયભી
ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - ત્માય ફાદ ઩઩ પે- એટરે ઔે ૧૩ વે- ઔે તેનાથી ઩ણ નીચે જલ્દીથી ઔ૊લ્ડ
ઔયલાભાું ુઅલે છે એટરે ઔે ઔ૊લ્ડ લાતાલયણભાું મુઔલાભાું ુઅલે છે - ુઅ યીતે નભલ્ઔ ઩ેથ૊જનીઔ
ફેઔટેડયમાથી મુક્ત ફને છે -
ુ ાઇઝેળન) :
(3)Ultra Pastuerization(અલ્િા ઩ાસ્ચ્યય
ઉંચા તા઩ભાનન૊ ુઈ઩મ૊ખ ખુફ જ ટૂુંઔા ખા઱ા ભાટે થામ છે , ફજાયભા દૂ ધભાું 026-7 ડડગ્રી વે
તા઩ભાને ૨ વેઔુંડ ભાટે ખયભ ઔયલાભા ુઅલે છે -
સ્ટયાઈર ટેકનીક :-
- સ્ટયાુઇર ટેઔનીઔ એટરે ઔે ઔ૊ુઇ઩ણ ઔાભ ઔે પ્ર૊વીઝય ઔયનાય વ્મક્ક્ત દ્વાયા ય૊ખનાું જતુું ઒ની
શેયપેય બફરકુર ન ઔયલાભાું ુઅલે તેને સ્ટયાુઇર ટે ઔનનઔ ુ઄થલા એવેપ્ટીઔ ટેઔનીઔ ઔશેલાભાું
- શ૊ક્સ્઩ટરભાું ુઅલતાું વ્મક્ક્ત઒ દદી તયીઔે જુદા જુદા ુ઄વુંખ્મ ય૊ખનાું જતું ુ઒ રુઇને ુઅલાતા
શ૊મ છે - ુઅલા વભમે એઔ ય૊ખન૊ ચે઩ ફીજાને ન રાખે તે ભાટે ુઅ સ્ટયાુઇર એટરે ઔે
એવેટીઔ ટેઔનીઔ વાયી યીતે ુઈ઩મ૊ખભાું રેલી તે કાવ જફૃયી છે -
- ું મઔ
સ્ટાુઇર ટે ઔનીઔ નનબાલલા ભાટે વ્મક્ક્તખત જ્ઞાન તેભજ તે ભાટે ના જફૃયી વાધન૊ ુ઄ને જતુ ુ ત
ઔયલાની યીત૊ કાવ જફૃયી છે - સ્ટાયાુઇર ટે ઔનીઔ ભેુઇનટે ન ઔયલા ભાટે નીચેની યીત૊
ુઈ઩મ૊ખભાું રેલાભાું ુઅલે છે -
(I) Sterilization (સ્ટયીરાુઇઝેળન)
'II) Disinfection (ડીવુઆન્પેઔળન.)
'I(Sterilization (સ્ટયીરાુઇઝેળન( 9- ઔ૊ુઇ ઩ણ લસ્ત ુને જતું મ

ુ ૂક્ત ઔયલાની ડક્રમા ને
સ્ટયીરાુઇઝેળન ઔશે છે -
Definition of Sterilization:- સ્ટયીરાુઇઝેળન એટરે ઔે ઔ૊ુઇ ઩ણ ચીજ લસ્તુ ભાુંથી ય૊ખ
ું
નાજતુ઒ન૊ વું઩ ૂણથ઩ણે નાળ ઔયલ૊ જેભાું ફેઔટે યીમા'જીલાણુ(, લામયવ 'નલ઴ાણુ( ુ઄ને પુંખવન૊
વભાલેળ થામ છે - જીલાણુ઒ લેજીટેટીલ'growing period) ુ઄થલા સ્઩૊યપ૊ભથભાું શ૊મ ત૊ ઩ણ તેન૊
નાળ થામ છે તેને સ્ટયીરાુઇઝેળન ઔશે છે -
Method of sterilization (સ્ટયીરાઈઝેળન ની યીત):
(1)heat (કશટ) ગયભી:- તેના ફે પ્રઔાય નીચે મુજફ છે -
(A)Dry Heat (સ ૂકી ગયભી ):- ડ્રરામ ડશટ એટરે ઔે વીધી ખયભી જેભાું ભાધ્મભ તયીઔે લસ્તુ઒
ુઈ઩મ૊ખ થત૊ નથી- દા-ત સ ૂમથપ્રઔાળ, ખયભ શલા- તેની ફે યીત છે -
ું ઒ન૊ નાળ ઔયલાભાું ુઅલે
(a) Hot Air Oven (શ૊ટ એય ઓલન) 9- જેભાું ખયભ શલાથી જતુ
છે - શ૊ટ એય ઒લનભાું ઒લનને ુઇરેક્ટ્રીઔથી ખયભ ઔયલાભાું ુઅલે છે - તેની અંદય એઔ પેન
'઩ુંક૊( પીટ ઔયે ર૊ શ૊લાથી ખયભ શલા ફધી જગ્માએ એઔ વયકા પ્રભાણભાું ભ઱ે છે - શ૊ટ
એય ઒લનભાું ઔ૊ુઇ઩ણ લસ્તુને જતુ
ું મઔ
ુ ત ઔયલા ભાટે એઔ ઔરાઔ સુધી ૧૬૦પેયન શીટ ખયભી
ુઅ઩ીને યાકલાથી સ્ટયીરાુઇઝડ થામ છે - ુઅ યીત દ્વાયા કાવ ઔયીને ઔાચના વાધન૊,ઔાચની
ફ૊ટર૊, નવયીંજ લખેયે જતુ
ું મઔ
ુ ત ઔયી ળઔામ છે -
(b) Infra Red Conveyer (ઇન્રા યે ડ કન્લેમય) :-ુઅ વાધનભાું જે લસ્ત ુને સ્ટયીરાુઆઝ
ઔયલાની શ૊મ તેને ઔન્લેમયનાું ફેલ્ટ 'વયઔત૊ ઩ટ્ટ૊( ઩ય યકામ છે ુ઄ને તે ુઇન્ફ્રા યે ડ
ુ ાું યશેરા જતું ઒
એરીભેનથી ખયભ ઔયે રી વીર ભાુંથી ઩વાય થામ છે - જેના ઔાયણે લસ્તભ ુ
નાળ ઩ાભે છે - ુઅ ઩ધ્ધનત લધાયે કચાથ઱ શ૊લાથી શારભાું તેન૊ લ઩યાળ થત૊ નથી-
( B) Moist Heat :- બીની ખયભી એટરે ઔે ઔ૊ુઇ ઩ણ ભાધ્મભન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીને ુ઄થલા ત૊ તેને
ુઈઔા઱ીને ખયભ ઔયલાભાું ુઅલે છે -

દા-ત- ઩ાણીને ુઈઔા઱ીને તેભાું વાધન૊ ખયભ ઔયલાભાું ુઅલે છે તેની ફે યીત૊ છે -
(a) Steam autoclave:-ુઅ ભાું લયા઱થી દફાણ ુઅ઩ીને લસ્ત ુને જતુ
ું યશીત ઔયલાભાું ુઅલે
છે - ભ૊ટા બાખની શ૊સ્઩ીટરભાું ુઅ પ્રઔાયની સ્ટયીરાુઇઝેળન ઔયલાની ઩ધ્ધનત લા઩યલાભાું
ુઅલે છે - ુઅભા એઔ નવબરન્ડય ુઅઔાયનુ ું ઒ટ૊ઔરેલ ભળીન શ૊મ છે - તેભાું એઔ ડ૊ય શ૊મ છે -
ુ઄ને ફીજા છે ડે તબ઱યુું ુ઄થલા એન્ડ શ૊મ છે - ુઅ વીરીન્ડયભાું દયે ઔ લસ્તન
ુ ે લયા઱ ભાયપતે
઒ટ૊ઔરેલ ઔયી ળઔામ છે - એટરે ઔે દયે ઔ લસ્ત ુ લયા઱ ભાયપતે જતું ુ યશીત થામ છે - ુઅ
ભેથડ સ્ટયીરાુઇઝેળન ભાટે ફેસ્ટ ભેથડ ખણલાભાું ુઅલે છે - ઔાયણ ઔે એ ભેથડ દ્વાયા સ્઩૊ય
પ૊નભિંખ ફેક્ટે ડયમા ઩ણ નાળ થામ છે - તેભજ ભ૊ટા બાખનાું વાધન૊ ઒ટ૊ઔરેલ ઔયી ળઔામ
છે , દા-ત- યબ્ફયની લસ્ત ુ઒ દયે ઔ પ્રઔાયના વાધન૊ ફેન્ડેજ, ઔ૊ટન ઩ેડ, રીનન, ઩ેયાપીન,
ગ્રીવયીન, ઩ાલડય લખેયે લસ્ત ુ઒ને જતુ
ું યશીત ઔયી ળઔામ છે - ુઅભાું ુઈષ્ણતાનુ ું પ્રભાણ
૨૫૦ પે- ુ઄થલા ૧૨૦ વે- ુઈષ્ણતાભાન ુઅ઩લાભા ુઅલે છે - ુઅ તેભજ દયે ઔ દય ચ૊યવ ઇંચ
઩ય 04 ઩ાુઈન્ડનુ ું દફાણ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - ુઅ ુઈષ્ણતાભાન લસ્ત ુને ુ઄ડધાથી એઔ
ું યશીત ઔયે છે - એટરે ઔે શ૊ક્સ્઩ટરભાું ઒઩યે ળનભાું તેભજ લ૊ડથભાું
ઔરાઔભાું ઔુંપ્રીટ જતુ
લ઩યાતા વાધન૊ કાવ ઔયીને ડ્રેનવિંખની લસ્તુ઒ ુઅ યીતે સ્ટયાુઇર ઔયલાભાું ુઅલે છે -
(b) Formaldehyde autoclave (પ૊ભોસ્ટ્લ્ડશાઈડના ઓટ૊કરેલ) :ુઅ યીતભાું પ૊ભપ્લ્ડીશાુઇડ

નાભના ખેવને ઩ાણીની લયા઱ વાથે ભીઔવ ઔયલાભાું ુઅલે છે - જેના ઔાયણે ખયભી ઒છી
ુઅ઩લી ઩ડે છે - ુઅ યીતભાું ઒છી ખયભી વશન ઔયી ળઔે તેલા વાધન૊ જેલા ઔે પ્રાસ્ટીઔની
ું યડશત ઔયી ળઔામ છે - ુઅ યીતભાું લસ્ત ુ ૧ વે- તા઩ભાન જેટરા ઒છા તા઩ભાને
લસ્તુ઒ જતુ
ું યડશત ઔયી ળઔામ છે -
૧૫ ભીનીટ સુધીભાું જતુ
'C) Radiation method (યે કડએળન ની ઩ધ્ધત્તત) : જમાયે લસ્ત ુનુ ું ભ૊ટા જ્થાભાું
સ્ટયીરાુઇઝેળન ઔયલાનુું શ૊મ ત્માયે ુઅ યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે - શ૊ક્સ્઩ટરભાું
ુ ના ુઈત્઩ાદનઔતાથ ુઅ યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતા શ૊મ છે - ુઅ
લ઩યાતી ડડસ્઩૊ઝેફર લસ્ત઒
ુઅમ૊નાુઇઝ યે ડીએળન ુ઄ને ખાભા યે ડીએળન ઩ધ્ધનત લ઩યામ છે તેભાું ભ૊ટા બાખે ખાભાું
યે ડીએળન લધાયે પ્રચબરત છે -
ું
જેની અંદય લસ્તુને જતુયડશત ઔયલા ભાટે ઔ૊ફાલ્ટ-૬૦ ના વું઩ઔથભાું યાકલાભાું ુઅલે છે - તેન૊
વભમ ૩ થી ૪ ડદલવન૊ શ૊મ છે - શ૊ક્સ્઩ટર ભાું લ઩યાતાું ુઅુઇ-લી-વેટ, ઔેથેટય, યાુઇલ્વ
ટ઱ુફ લખેયે ુઅ યીતથી જતું મ
ુ ઔ
ુ ત ઔયે રાશ૊મ છે -
(D) Gases (ગેવ) લાય:ુ - ુ઄મુઔ લસ્તુ઒ ુ઄મુઔ પ્રઔાયના ખેવભાું યાકીને જતુ
ું મઔ
ુ ત ઔયી
ળઔામ છે - ુઅ ભાટે કાવ પ્રઔાયના ઔાચના ફનાલટની ચેમ્ફયભાું ઩ું઩ લડે ખેવ યાકલાભાું
ુઅલે છે - ુઅ વાભાન્મ યીતે ુઇથાુઇર઒ઔવાુઇડ ઔાફથન ડામોઔવાુઇડનુ ું નભરય ણ ૬૦ વેન્ટીગ્રેડ
તા઩ભાને યાકલાભા ુઅલે છે - ુઅ યીતથી લધાયે ખયભી વશન ન ઔયી ળઔે તેલી લસ્તુ઒ને
ુ
વ્મક્ક્તના ળયીય વાથે વીધા વું઩ઔથભાું ન ુઅલતી શ૊મ તેલી લસ્ત઒ જેલી ઔે એનેસ્થેવીમા
ટ્ર૊રી, યબ્ફયની ન઱ી લખેયે જતુ
ું મઔ
ુ ત ઔયી ળઔામ છે -
 સ્ટયીરાઈઝેળન જાણલા ભાટે ની યીત:

વું઩ ૂણથ ટેઔનીઔ જા઱લલા ભાટે ુઅ઩યે ળનભાું લ઩યાતા ુઆન્સ્ુભેન્ટ, રીરન, ડ્રેવીખ ભટીયીમર લખેયે
મ૊ગ્મ યીત જતુમક્ુ ત થમા છે ઔે નડશ તે જાણલા ભાટે જુદી જુદી યીતન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે - જે નીચે
મુજફ છે 9
(1) Spore test pieces (સ્઩૊ય ટે સ્ટ ઩ીવીઝ( 9
ુઅભાું ઒ટ૊ક્રેલ એટરે ઔે સ્ટયીરાુઆઝડ ઔયે ર લસ્ત ુન૊ થ૊ડ૊ બાખ સ્ટાયાુઇર ઔન્ટે નયભાું રુઇને તેને
રેફ૊યે ટયીભા ઩ેથ૊ર૊જીઔર એઔઝાભ ભાટે ભ૊ઔરલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે - જ૊
ું ઒ ન જ૊લા ભ઱ે ત૊ લસ્તુ ફયાફય ઒ટ૊ઔરેલ 'સ્ટયીરાુઆઝય( થુઇ છે તેભ ભાની ળઔામ-
તેભાું જતુ
'2) Chemical Indicator (કેભીકર ઈન્ડીકેટય) :
તેભાું ઔરય ના સ્લફૃ઩ભાું પેયપાય થામ છે - તેભ થલાનુ ું ઔાયણ જફૃય મુજફનુ ું તા઩ભાન ુ઄ને
યે ડીએળનની ુ઄વય થી થામ છે - તે તાતઔારીઔ જાણી ળઔામ તેલી યીત છે તે ભાટે નીચે મુજફની
ફનાલટ૊ ુઈ઩રબ્ધ૊ છે -
(i) Braunce tube:-
તે નાની ગ્રાવ 'ઔાચ( ની ન઱ી છે તેભાું રાર યું ખનુ ું પ્રલાશી બયે ઴ ુું શ૊મ છે - તેને
઒ટ૊ઔરેલભાું મુઔેર લસ્તુ વાથે મ ૂઔલાથી લસ્ત ુ ઒ટ૊ઔરેલ થુઇ શ૊મ ત૊ ઔાચના ન઱ીભાું
બયે ઴ ુ રાર યું ખનુું પ્રલાશી રીરા યું ખભાું ફદરામ જામ છે -
ુ ):
(ii) Dike tube (ડાઈક ટયફ
ુઅ યીતભાું ઔાચની ન઱ીભાું એઔ જાતન૊ ગન ઩દાથથ બયે ર૊ શ૊મ છે - જેને ઒ટ૊ઔરેલભાું
લસ્તુ વાથે મ ૂઔલાથી લસ્તુ ઒ટ૊ઔરેલ થુઇ જામ ત્માયે ુઅ ગન ઩દાથથ છે તે પ્રલાશી ભાું
પેયલાુઇ જામ છે -
(iii) Signolock Autoclave Tape (વીગ્ન૊ર૊ક ઓટ૊કરેલ ટે ઩) :
ુ
તે શીટ વેન્વીટીલ ટે઩ છે - દા-ત- વીગ્ન૊ર૊ઔ ઒ટઔરેલભાું મુઔલાની લસ્ત઒ ુઈ઩ય રખાડી
દે લાભાું ુઅલે છે - જમાયે લસ્તુ ઒ટ૊ઔરેલ થુઇ જામ છે - ત્માયે તે ટે ઩ન૊ ઔરય ગ્રીન
ઔરયભાુંથી બ્રેઔભાું પેયલાુઇ છે - શાર ુઅ યીત ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ભ૊ટા પ્રભાણ ભાું થામ છે -
UNIT -7
WASTE DISPOSAL
ુ મ શેતઓ
 મખ્ ુ – ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ શ૊સ્઩ીટરભાું ુઈત્઩ન્ન થતાું ચે઩ી તથા બફનચે઩ી
ઔચયા ને ડડસ્઩૊વ ઔયતાું તથા તેની ભેથડ્વ , નપ્રક્ન્વ઩ર ુ઄ને ઔ૊ન્વેપ્ટ ળીકી ળઔીએ-
ુ – ુઅ યુનનટના અંતે નલધ્માથી઒ નીચે મુજફના ખોણ શેત઒
 ગોણ શેતઓ ુ પ્રાપ્ત ઔયી ળઔળે-
1. શ૊સ્઩ીટરભાું ુઈત્઩ન્ન થતાું ચે઩ી તથા બફનચે઩ી ઔચયા ને મ૊ગ્મ નનઔાર ઔયલાન૊ ઔ૊ન્વેપ્ટ
ળીકી ળઔળે -
2. ુઅ ઔચયાના નનઔાર ભાટેની બીન્ન ભેથડ્વ તથા તે અંખેના નપ્રક્ન્વ઩ર ળીકી ળઔળે-
 Disposal of waste (નકાભા કચયાન૊ ત્તનકાર) .

ઔચય૊ એટરે ઔે નઔાભી લસ્ત ુ એ ઩ણ એલી ઔે જેનાથી ગણી લકત ખુફજ કતયનાઔ ઩ડયણાભ ુઅલે
છે - ઔચયાન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર ન શ૊લાના રીધે જ બાયત જેલા નલઔનવત દે ળ૊ભાું ગણા ફધા ય૊ખ૊ ગય
ઔયી ખમા છે - ઩છી તે ગય આંખણાન૊ ઔચય૊ શ૊મ ઔે શ૊ક્સ્઩ટર ઔે ઩છી યે ડી઒એઔટીલ ઩દાથથ શ૊મ
ુઅલા ઩દાથોને રુઇને ગણા ફધા ય૊ખ૊ થુઇ ળઔે છે -
ઔચય૊ પ્રલાશી ુ઄ધથ પ્રલાશી ઔે ગન સ્લફૃ઩ે જ૊લા ભ઱ે છે - ખુંદા ઔચયાન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર ઔયલાભાું ન
ુઅલે ત૊ તેની દુખંધ ુઅજુફાજુ પેરાલાથી શલા પ્રદુન઴ત થામ છે - પ્રલાશી ઔચયાથી ઩ીલાના ઩ાણી
ઔે ડુંઔીનુ ઩ાણી પ્રદુન઴ત થામ છે જમાયે ગન ઔચયા ઩ય ભાકી઒ ફેવી કાધ્મ ઩દાથથ ઩ય ફેવલાથી
ઔે ુ઄ન્મ પ્રાણી઒ જેલા ઔે યકડતા ઢ૊ય ઔે ભડું ૂ દ્વ્રાયા ઩ણ ય૊ખન૊ પેરાલ૊ થુઇ ળઔે છે - ુઅથી ુઅલા
ઔચયાન૊ વરાભત ુ઄ને ુઅય૊ગ્મની યીતે નનઔાર ઔયલ૊ ગણ૊ જ જફૃયી છે ુઅ ભાટે ગુજયાત
઩૊લ્યુળન ઔુંટ્ર૊ર ુ઄ને ફામ૊ભેડીઔર લેસ્ટ દ્વાયા ઝુંફેળ શાથ ધયામેર છે -
 શેત ુ઒ –
- ચે઩ી ય૊ખ૊ ન૊ પેરાલ૊ થત૊ ુ઄ટઔાલલા-
- ગય,ળેયી,ખાભ, ળશેય ઔે શ૊ક્સ્઩ટર ુ઄ને શ૊ક્સ્઩ટર ઔું઩ાુઈન્ડના લાતાલયણની સ્લચ્છતા
જા઱લલા ભાટે
- જે વ્મક્ક્ત શ૊ક્સ્઩ટરભાું ઔચયાના નનઔાર વાથે વુંઔ઱ામેરી શ૊મ તેને ઩ણ ચે઩ ન રાખે તે
ભાટે -
- શ૊ક્સ્઩ટરભાું ઔાભ ઔયતા દયે ઔ વ્મડઔત ચે૫ થી ફચી ળઔે તે ભાટે -
 ઔચયાના પ્રઔાય૊
1) પ્રલાશી કચય૊
ગ્રામ્મ ઔક્ષાએ તથા ળશેયી નલસ્તાયભાું પ્રલાશી ઔચય૊ ુ઄નેઔ યીતે ુઈદબલે છે - જેભાું મુખ્મત્લે ગય૊ભાું
ુઅ પ્રઔાયન૊ ઔચય૊ ઩ેદા થત૊ શ૊મ છે -
 યવ૊ડાભાું લ઩યામેર લધાયાનુ ું ઩ાણી
 નાશલા ધ૊લાનુ ું ુ઄ને ઔ઩ડા ધ૊લાનુ ું ઩ાણી
 જાશેય ન઱૊ ુ઄ને ઩ાણીના કુલા ઩ાવે ઢ૊઱ાત ુ ું ઩ાણી
 ઩શુ઒ની ઔ૊ઢભાુંથી નીઔ઱ત ુ ું ઩ાણી
 ફજાય૊, ઔતરકાના, ઔે ભે઱ા઒ભાુંથી નનઔ઱ત ુ ું ઩ાણી
 ઔાયકાના જેલાઔે યું ખઔાભ, લણાટ છા઩ણીઔાભ લખેયે ુઈધ૊ખ૊ભાુંથી નનઔ઱ત ુ ું ઩ાણી
 યવામણ૊ના ઔાયકાનાભાુંથી નનઔ઱ત ુ ું ઩ાણી લખેયે
(2) અધથ પ્રલાશી કચય૊:

ુઅ વડ૊ ુઈત્઩ન્ન ઔયે તેલી જાતન૊ ઔચય૊ છે - ુઅ ઔચયાભાું ઔાખ઱ના ટુઔડા,ઝાડના ઩ાુંદડા, ફુરછ૊ડ,
વડેરા ુ઄ને ઔ૊શલામેરા ળાઔબાજી તથા ઢ૊યના છાણ ુ઄ને ઩ક્ષી઒ના ભ઱મ ૂિન૊ વભાલેળ થામ છે -
ુઅ ુઈ઩યાુંત ઒ખેનનઔ વડ૊ ુઈત્઩ન્ન ઔયે તેલા ઔચયાભાું લાવી ભાછરી, ભાુંવ,પ્રાણી઒ ના ભડદા ુ઄ને
ફખડી ખમેર કાધમ ઩દાથોન૊ વભાલેળ થામ છે -
(૩) ઘન કચય૊ :
ુઅ પ્રઔાયના ઔચયાભાું વડ૊ ુઈત્઩ન્ન થત૊ નથી ઩ણ તે ભાનલ જાતને ખુફ જ નુઔળાન ઩શ૊ચાડી ળઔે
છે - ુઅ ઔચયાભાું ધ ૂ઱, ઔાઔયા, ઔ઩ચી, પ્રાપ્સ્ટઔ, ઔાચના ટુઔડા, ર૊કુંડના ભટીયીમલ્વ ુ઄ને
ઔાયકાનાભાથી નીઔ઱તા ઒ખેનીઔ ઔચયા ન૊ વભાલેળ થામ છે -યે ડીમ૊એઔટીલ ઔચય૊ ઩ણ ુઅ
પ્રઔાયન૊ શ૊મ છે -
Principles of Management of Sustainable Waste (ટકાઉ કચય૊ વ્મલસ્થા઩નના

ત્તવદ્ાાંત૊)-
નીચેની ુઅમ૊જન પ્રડક્રમા દ્વાયા વસ્ટે નેફર લેસ્ટનુ ભેનેજભેન્ટ ઔયી ળઔામ છે 9
 ભઔાન ભાટે જફૃયી વાભગ્રીની ભાિાભાું ગટાડ૊ ઔયલ૊ જ૊ુઆએ-
 ઩ેદા થતા ઔચયાના જ્થાભાું ગટાડ૊ ઔયલ૊ જ૊ુઆએ-
 ફાુંધઔાભ ુ઄ને ડડભ૊બરળન ઔચય૊નુ ું વુંચારન ઔયવુ જ૊ુઆએ-
 ભડટયીમલ્વની નલનળષ્ટતા઒ મુજફ ઩ુન:પ્રાપ્ત ુ઄ને ડયવામઔર ઔયે રી વાભગ્રીન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયલ૊ જ૊ુઆએ-
 ડયવામપ્ક્રિંખ જગ્મા . સુનલધા઒ની જ૊ખલાુઇ વયઔાય દ્વાયા નક્કી થમેરી શ૊લી જ૊ુઆએ-
 ઔચય૊ ુઈભલતા ુ઄ને ટઔાુઈ ઔચયાના વુંચારનભાું ગટાડ૊ ભે઱લલા ભાટે યાષ્ટ્રીમ સ્તયે સ્લીકૃત
ભા઱ખુું ુ઄થલા ુ઄બબખભ ુ઄઩નલલ૊ જ૊ુઆએ-
 Waste hierarchy -
લેસ્ટ શાુઅઔી એઔ ભા઱ખુું પ્રદાન ઔયે છે જમાું ઔચયાના વુંચારનનાું નલઔલ્઩૊ ુ઄ગ્રતા ક્રભભાું
ખ૊ઠલલાભાું ુઅલે છે જમાયે ઔચયા વાથે ઔેલી યીતે વ્મલશાય ઔયલ૊ તે ુઅઔાયણી ઔયતી લકતે
ુઅશીુઅઔીન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે - શીુઅઔી તભાભ ઔચયાને રાગુ ઩ડે છે જે નીચે મુજફ છે -
1. કચય૊ ઘટાડ૊ (waste reduction ) :

ઔચય૊ ઩ેદા થામ તે ઩શેરાું તેને ય૊ઔીને, નાણાું વુંગ્રશ, ુઈ઩ચાય ુ઄થલા ઔચયાના નનઔારના કચથ
ફચાલી ળઔામ છે - તેનાથી ઩માથલયણીમ ઩યની ુ઄વય ુ઄ને ુઈત્઩ાદન કચથભાું ઩ણ ગટાડ૊ થામ છે -
જમાયે ઔચયાની વાચી ડઔિંભત૊ ધ્માનભાું રેલાભાું ુઅલે છે ત્માયે ુઅ લધુ ભશત્લ઩ ૂણથ ફને છે -
ઔચયાની વાચી ડઔિંભત ભાિ નનઔારની ડઔિંભત જ નથી, જેભાું તે ળાભેર છે -
- વાભગ્રી / વાંવાધન૊ની ખયીદીની કકિંભત
- શેન્ડબરિંખ . પ્ર૊વેનવિંખ . જા઱લણી કચથ
- ભેનેજભેન્ટ વભમ
- ક૊ટની ુઅલઔ
2. વાભગ્રીન૊ પયીથી ઉ઩મ૊ગ ( material reuse )-
વભાન 'ુ઄થલા લૈઔપ્લ્઩ઔ( શેત ુ ભાટે ુઈત્઩ાદન૊ ુ઄ને વાભગ્રીન૊ પયીથી ુઈ઩મ૊ખ એ ુઅખરી ઩વુંદખી
છે - વાભગ્રીન૊ પયીથી ુઈ઩મ૊ખ ઔયી ળઔામ તે ઩શેરાું તેની ગુણલત્તા ભાટે મ ૂલ્માુંઔન ઔયવુ ું જ૊ુઇએ
ઔાયણ ઔે ુઈત્઩ાદન જફૃયી ધ૊યણ સુધી ઩શોંચે તે ઩શેરાું તેને નાના વભાયઔાભ ઔયલાની જફૃયી શ૊ુઇ
ળઔે છે -
3. કયવામક્ક્રિંગ અને ખાતય (recycling and composting )-

ડયવામપ્ક્રિંખભાું નલા ુઈત્઩ાદન૊ ઔયલા ઔચયાન૊ મ૊ગ્મ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે - દા-ત-
વભાચાય઩િ ત્તનમત્તભત઩ણે નલા વભાચાય઩ત્ર ફનાલલા ભાટે કયવામકર કયલાભાાં આલે છે
4. એનજી યીકલયી (Energy recovery) -

ઔચય૊ વ઱ખાલલાથી એનજી પ્રાપ્ત થામ છે . જ૊ ઔે recycling ુ઄થલા reuse એ લધુ વાય૊
option છે -
5. રેન્ડકપર ત્તનકાર (landfill disposal )-

નનઔાર એ ઔચયાના લુંળલેર૊ભાું છે લ્ર૊ નલઔલ્઩ છે - જેભા ઔચયાને જભીનભા દાટી દે લાભા ુઅલે છે -
 ટકાઉ કચયાના વાંચારનના પામદા-

વસ્ટેનેફર લેસ્ટ ભેનેજભેન્ટના ગણાું ફધાું પામદા છે 9
ઔચયાના નનઔારન૊ કચથ ગટે છે
લજજૉન એબગ્રખેટ્વ જેલા ભમાથડદત વુંવાધન૊ ઩યના દફાણભાું ગટાડ૊ થામ છે -
રેન્ડડપર ુ઄ને બસ્ભીઔયણથી ગ્રીનશાુઈવ ખેવના ુઈત્વજૉનભાું ગટાડ૊ થામ છે -
ુઈત્઩ાદન પ્રડક્રમાથી energy લ઩યાળભાું ગટાડ૊ થામ છે -
ુઅનથિઔ ુઈત્઩ાદઔતાભાું લધાય૊-
લધાયાની રેન્ડડપર ભાટે ઒છી જફૃડયમાત ુઈબી થામ છે -
Waste disposal-
ઓધ્મ૊બખઔ યાષ્ટ્ર૊ ઝડ઩થી ુ઄ને વરાભત ઔચયાના નનઔારની વભસ્માથી ઝઝૂભી યહ્યા છે -
ડઔયણ૊ત્વખી ુ઄લળે઴૊ જેલા બફન-ફામ૊ડડગ્રેડેફર ુ઄ને ઝેયી ઔચય૊ વુંયચનાત્ભઔ યીતે નનઔાર ન
ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ ઩માથલયણ ુ઄ને ભાનલ સ્લાસ્્મને વુંબનલત ન બયલા઩ાિ નુઔવાન ઩શોંચાડે છે -
જ૊ઔે ઔચયાના નનઔાર ગણા દામઔા઒થી બચિંતાન૊ નલ઴મ છે , લસ્તી ુ઄ને ઓદ્ય૊બખઔયણભાું વ ૃદ્ધદ્ધને
ઔાયણે મુખ્મ વભસ્મા ભ૊ટા પ્રભાણભાું રુઇ યશી છે , ઔચય૊ ુઈત્઩ન્ન ઔયલા ભાટે પા઱૊ ુઅ઩તા ફે મુખ્મ
઩ડયફ઱૊- જ૊ઔે ઔચયાના નનઔારની ઩દ્ધનત઒ભાું ઔેટરીઔ પ્રખનત ઔયલાભાું ુઅલી યશી છે , તેભ છતાું
તે ઩માથપ્ત નથી-
 નકાભા કચયાના ત્તનકારની ઩દ્ત્તતઓ
0- ઔચય૊ ઩ેદા ઔયતા ુ઄ટઔાલવુ ું ુ઄થલા ગટાડવુ9ું

નલા ુ઄થલા બફનજફૃયી ુઈત્઩ાદન૊ન૊ વ્મા઩ઔ ુઈ઩મ૊ખ મ ૂ઱ ઔાયણ છે - વેઔન્ડશેન્ડ ુઈત્઩ાદન૊ન૊
ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ ુ઄થલા શારના ુઈત્઩ાદન૊ન૊ મ૊ગ્મ યીતે ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ ડશતાલશ છે - નશીંત૊ ઝેયી
ઔચયાના દુ઴ પ્રબાલ૊ના બ૊ખથી ર૊ઔ૊નુ ું સ્લાસ્્મ ફખડળે- ઔચયાન૊ નનઔાર ઔયલ૊ એ ુઅઔફૃ
સ્લફૃ઩ ઩ણ ધાયણ ઔયળે-
1- recycling 9
ડયવામપ્ક્રિંખ એ ઓદ્ય૊બખઔ પ્રડક્રમા દ્વાયા ઔચયાને તેભની ઩૊તાની ળૈરીના ુઈત્઩ાદન૊ભાું ઩ડયલનતિત
ઔયે છે - ઔાખ઱, ગ્રાવ, એલ્યુનભનનમભ ુ઄ને પ્રાપ્સ્ટઔ વાભાન્મ યીતે ડયવામઔર ઔયલાભાું ુઅલે છે - તે
ઔચયાને પ્રકૃનતભાું ુઈભેયલાને ફદરે પયીથી ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ તે ઩માથલયણને ુ઄નુક઱
ૂ છે - જ૊ ઔે ,
પ્ર૊વેનવિંખ તઔનીઔી઒ ખ ૂફ કચાથ઱ છે -
2- Incineration-
બસ્ભીઔયણભાું ઔચયાને તેભના મ ૂ઱ ગટઔ૊ભાું ફૃ઩ાુંતડયત ઔયલાની સુનલધા છે , ઔચય૊ વ઱ખાલવુ ું તે
લધુ વસ્ત ુું છે ુ઄ને ઔચયાના જ્થાભાું રખબખ 8/$ ગટાડ૊ થમ૊ છે - ુઅ ઩દ્ધનતન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીને
જ૊કભી ુ઄ને ઝેયી ઔચય૊ વય઱તાથી દૂ ય ઔયી ળઔામ છે - ઔચય૊ ફા઱લાથી ભ઱ે રી ુઉજાથન૊ ુઈ઩મ૊ખ
યવ૊ુઇ, ખયભી ુ઄ને ટફાથુઆનને ઩ાલય વપ્રામ ઔયલા ભાટે થુઇ ળઔે છે - જ૊ ઔે, સ ૂક્ષ્ભ સ્તયના
દૂ ઴ઔ૊ના ુઅઔક્સ્ભઔ બરઔેજ, જેભ ઔે ુઆક્ન્વનેયેટય રાુઆન્વભાુંથી ડામ૊ક્ક્વનની ુઅઔક્સ્ભઔ બરઔેજને
ત઩ાવલા ભાટે ઔડઔ તઔેદાયી શ૊લી જફૃયી છે -
 કચય૊ ત્તનકાર કયલાની ઩દ્ત્તતઓ-
કમ્઩૊સ્ટ્સ્ટિંગ:
તેભાું સુક્ષ્ભજીલાણુ઒ દ્વાયા જૈનલઔ ઔચયાના નલગટનન૊ વભાલેળ થામ છે , જેથી રાુંફા ખા઱ા સુધી
ૃ ુઅ કાતયન૊ ુઈ઩મ૊ખ છ૊ડના કાતય તયીઔે
ઔચય૊ એઔ કાડાભાું જ યશેલા દે - ઩૊઴ઔતત્લ૊ થી વમદ્ધ
ઔયી ળઔામ છે - જ૊ ઔે, પ્રડક્રમા ધીભી છે ુ઄ને નોંધ઩ાિ પ્રભાણભાું જભીનન૊ લ઩યાળ ઔયે છે - જૈનલઔ
પ્રડક્રમા઒ જભીનના પ઱દ્ર ુ઩તાભાું બાયે સુધાય૊ ઔયે છે -
વેત્તનટયી રેન્ડકપર:
ુઅભાું રેન્ડડપરભાું ઔચય૊ નાકલાન૊ વભાલેળ થામ છે - ુઅધાય એઔ યક્ષણાત્ભઔ સ્તયથી તૈમાય
ઔયલાભાું ુઅલે છે , જે ઔચયા ુ઄ને ભ ૂખબથ જ઱ લચ્ચેના ુ઄લય૊ધનુ ું ઔાભ ઔયે છે , ુ઄ને ઝેયી યવામણ૊ને
઩ાણીના ક્ષેિભાું બેખા થલાથી ુ઄ટઔાલે છે - ઔચયા ના સ્તય૊ ઔ૊મ્઩ેક્ળનને ુઅનધન શ૊મ છે ુ઄ને
ત્માયફાદ તેને ઩ ૃ્લીના સ્તય વાથે ઔ૊ટે ડ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ઝેયી યવામણ૊ના ુઅઔક્સ્ભઔ બરઔેજની
નફ઱ાુઇને ગટાડલા ભાટે, બફન-નછદ્રાફૄ શ૊મ તેલી ભાટી ઩વુંદ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ભ ૂખબજ
થ ઱ના
નીચા સ્તયલા઱ી ુ઄ને ઩ ૂયનાું સ્ત્ર૊ત૊થી દૂ ય સ્થ઱૊એ રેન્ડડપલ્વ ફનાલવુ ું જ૊ુઇએ- જ૊ ઔે , વેનનટયી
રેન્ડડપલ્વ જા઱લલા ભાટે ઩ ૂયતી વુંખ્માભાું કુળ઱ ભાનલફ઱ જફૃયી છે -
Ocean. (વમદ્રુ / વમદ્રુ ભાાં ત્તનકાર):

વાભાન્મ યીતે ડઔયણ૊ત્વખી પ્રકૃનતન૊ ઔચય૊ વડક્રમ ભાનલ નનલાવસ્થાન૊થી દૂ ય વમુદ્ર૊ભાું નાકલાભાું
ુઅલે છે - જ૊ ઔે, ઩માથલયણલાદી઒ ુઅ ઩દ્ધનતને ઩ડઔાય પેંઔી યહ્યા છે , ઔાયણ ઔે ુઅલી ડક્રમા વમુદ્રના
઩ાણીને તેના અંતખથત ઩૊઴ઔ તત્લ૊થી લુંબચત ઔયીને જ઱ચય જીલન ભાટે નલનાળઔાયી નીલડળે તેવ ુ ું
ભાનલાભાું ુઅલે છે -
 ફામ૊ભેકડકર કચયાના ત્તનકારના પ્રકાય
Biomedical waste: ફામ૊ ભેડડઔર ઔચય૊ એ એલ૊ ઔચય૊ છે જેભાું ચે઩ી વાભગ્રી શ૊મ છે - જે
તફીફી ુ઄થલા રેફ૊યે ટયી ન૊ શ૊મ ળઔે છે -તે ગન ુ઄થલા પ્રલાશી શ૊મ ળઔે છે -જેભાું bood,
sharps, human or animal tissue, used bandages and ડ્રેવીંખ, discarded gloves,
bodyfluids, and laboratory waste, needle, scalpel, lancets શ૊મ ળઔે છે -
જૈત્તલક કચયાન૊ ત્તનકાર અને વ્મલસ્થા઩ન

કેટેગયી ત્તલબાજન
કરેક્ળન
઩ેકેજજિંગ
Color Types of container Category Waste Treatment
of West રેફળરિંગ
સ્ટ૊યે જ
િાન્વ઩૊ટે ળન ઓપ ફીએભડબ્લ્ય ુ
ત્તનકાર
 ફામ૊ભેડડઔર લેસ્ટ ની ઔેટેખયી

ફામ૊ભેડડઔર લેસ્ટની ઔેટેખયી Rules 1998 annexure A પ્રભાણે નીચે મુજફ છે -
 ઔેટેખયી નું 0( શયુભન
ું એનાટ૊નભઔર લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 1( એનનભર લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 2( ભાુઇક્ર૊ફામ૊ર૊જી ુ઄ને ફામ૊ટે ક્ન૊ર૊જી લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 3( લેસ્ટ ળાપ્વથ
 ઔેટેખયી નું 4( ડડવઔાયડેડ ભેડડનવન્વ ુ઄ને વાુઆટ૊ટ૊ઔનવઔ ડ્રગ્વ
 ઔેટેખયી નું 5( વ૊ુઆલ્ડ લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 6( વ૊રીડ લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 7( બરક્ક્લડ લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 8( ુઇન્વીનયે વન
 ઔેટેખયી નું 0/( ઔેનભઔર લેસ્ટ
 ઔેટેખયી નું 00( યે ડડમ૊ એપ્ક્ટલ ભડટડયમર
Note : Categories 8 and 10 (liquid) do not require bags/containers.
Color coding of bags for segregation of biomedical waste
Yellow Plastic bag 1,2,3,6 Incineration/deep burial.
Red Plastic bag or 3,6,7 Autoclaving/microwaving

disinfected container /chemical treatment
Blue/White Plastic bag/puncture 4,7 Autoclave , microwaving,
Black Plastic bag 5,9,10 Land filling.

(solid)
 ઩ી઱ા
યું ખની
ઔ૊થ઱ી. ડ૊ર 'જૈલીઔ ઔચય૊( 'Yellow Bag)*
 ચે઩યુક્ત ફૃ ના ઩ ૂભડા,ખ૊ઝ઩ીવ'ડ્રેવીંખ ભટીયીમલ્વ(-
 ભાનલ ળયીય ના અંખ૊, ભાુંવ઩ેળી઒
 પ્રાણી જન્મ ઔચય૊
 લાદ઱ી યું ખની ઔ૊થ઱ી. ડ૊ર 'જૈલીઔ ઔચય૊( 'Blue bag )
 ુઆજા ઩શોંચાડે તેવ ુું ધાયદાય ઔચય૊
 ઔાચ ની તુટેરી લસ્ત ુ઒
 વ૊મ નવયીજ
 લામયવ ુ઄ને એપ્યુરવ
 બ્રેડ લખેયે
 રાર યું ખની ઔ૊થ઱ી . ડ૊ર 'જૈલીઔ ઔચય૊( 'Red Bag).
 ફા઱ી ન ળઔામ ઩યું ત ુ ચે઩ મુક્ત ઔયલાની જફૃય શ૊મ તેલ૊ ઔચય૊ ન઱ી઒
 ઔેથેટય,ુઅુઇ-લી-વેટ,ફી-ટી- વેટ પ્રાસ્ટીઔ ુ઄ને યફય ન૊ ઔચય૊
 યાુઇલ્વ ટયુફ ુ઄ને એનીભાું ટયુફ વેટ
 વપેદ યું ખ ની ઔ૊થ઱ી . ઔુંટેનય 'જૈનલઔ ઔચય૊( 'White bag (
 વા઩થ લસ્તુ઒
 ભેટર ની લસ્તુ઒
 ઔા઱ા યું ખની ઔ૊થ઱ી. ડ૊ર 'જલીઔ ઔચય૊( 'Black bag).
 બીન૊ ઔચય૊
 પ઱પ઱ાદી ના છ૊તયા-
 એઠલાડ
 દલાકાના ભાુંથી નીઔ઱ત૊ ુ઄ન્મ ઔચય૊ ઩ઠું ૂ ા, થભોઔ૊ર ફ૊ડથ ુ઄ને ઔાખ઱ લખેયે
 ફામ૊ભેકડકર કચયાના ત્તનકારના પ્રકાય
0- ઒ટ૊ઔરેનલિંખ
 ઒ટ૊ક્રેનલિંખની પ્રડક્રમાભાું steam sterilization વાભેર છે - બસ્ભીઔયણ ઔયલાને ફદરે,

઒ટ૊ક્રેનલિંખભાું નનધાથડયત વભમ ભાટે ખ ૂફ જ ખયભ લયા઱ દ્વાયા sterilization ઔયલાભાું
ુઅલે છે - પ્રડક્રમાના અંતે, સુક્ષ્ભવજીલ૊ વું઩ ૂણ઩
થ ણે નાળ ઩ાભે છે -
 ુ નાભાું
ુઅ પ્રડક્રમા કાવ ઔયીને ુ઄વયઔાયઔ છે ઔાયણ ઔે તેની ડઔિંભત ુ઄ન્મ ઩દ્ધનત઒ની તર
ગણી ઒છી શ૊મ છે , ુ઄ને ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયના સ્લાસ્્મ જ૊કભ૊ પ્રસ્ત ુત ઔયતી નથી- જમાયે
ઔેટરાઔ ફામ૊ભેડડઔર ઔચયાન૊ નનઔાર ઒ટ૊ઔરેનલિંખ દ્વાયા થુઇ ળઔત૊ નથી, રખબખ 8/$
વાભગ્રી ુઅ યીતે રેન્ડડપર ઩ય ભ૊ઔરતા ઩શેરા ઒ટ૊ક્રેલ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
1- બસ્ભ'incineration )
 વ઱ખાલલાના મુખ્મ પામદા એ છે ઔે તે ઝડ઩ી ુ઄ને વય઱ છે - તે ુ઄વયઔાયઔ યીતે વું઩ ૂણથ
યીતે ઔચય૊ દૂ ય ઔયે છે , ુ઄ને ઔ૊ુઇ઩ણ સુક્ષ્ભવજીલ૊ ને સુયબક્ષત યીતે દૂ ય ઔયે છે - જ૊ ઔે, જમાયે
જ૊કભી ઩દાથોને ફા઱ી નાકતા શ૊ ત્માયે , ુઈત્વજૉન કાવ ઔયીને જ૊કભી શ૊ુઇ ળઔે છે -
 યાજમ૊ ઔચય૊ નનઔાર ઔયનાયી ઔું઩ની઒ને તેભની પ્રથભ ઩વુંદખી તયીઔે બસ્ભીઔયણ તયપ
ધ્માન ુઅ઩લાનુું ઩વુંદ ઔયે છે , ઩યું ત ુ વાભગ્રીની વભીક્ષા થલી જ૊ુઇએ ુ઄ને ફનથ ઔયલા ભાટે
વરાભત છે તે નક્કી ઔયવુ ું જ૊ુઇએ-
2- યવામણ૊'chemical)-
 જમાયે પ્રલાશી ઔચય૊ની લાત ુઅલે છે , ત્માયે વાભાન્મ ફામ૊ભેડડઔર ઔચયાના નનઔારની
઩દ્ધનત યાવામબણઔ જીલાણુ નાળઔડક્રમા શ૊ુઇ ળઔે છે - ક્ર૊ડયન એ ુઅ પ્રડક્રમા ભાટે નનમનભત
઩વુંદખી છે , ુ઄ને સુક્ષ્ભવજીલ૊ ુ઄ને ઩ેથ૊જેન્વને ભાયી નાકલા ભાટે પ્રલાશી ઔચયાભાું
ુઈભેયલાભા ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 યાવામબણઔ નનઔારન૊ ુઈ઩મ૊ખ વ૊રીડ ઔચયા ભાટે ઩ણ થુઇ ળઔે છે , ઩યું ત ુ તે ભાટે ઩શેરા
ગન ઔચયાને ગ્રાુઆન્ડ ઔયલાભાું ુઅલે છે જેથી ભશત્તભ decontamination થુઇ ળઔે છે - તેન૊
નનઔાર ઩છી ખટય વ્મલસ્થાભાું ઔયલાભાું ુઅલે છે -
3- ભાુઆક્ર૊લેનલિંખ
 ુઅ પ્રડક્રમા દયનભમાન, ઔચય૊ ઔા઩લાભાું ુઅલે છે , ઩ાણી વાથે બે઱લલાભાું ુઅલે છે , ુ઄ને
઩છી સુક્ષ્ભવજીલ૊ ુ઄ને ુ઄ન્મ શાનનઔાયઔ તત્લ૊ને ભાયલા ભાટે આંતડયઔ યીતે ખયભ ઔયલાભાું
 ુઅ પ્રડક્રમાના મુખ્મ પામદા઒ભાુંન૊ એઔ છે ઔે તે ફામ૊ભેડડઔર ઔચય૊નુ ું લ૊લ્યુભ ગટાડે છે ,
ુ઄ને તે incineration ઔયતાું ુઅ ઩દ્ધનત લધુ energy efficient છે - ઩યું ત ુ તેન૊
ુઈ઩મ૊ખ તભાભ ફામ૊ભેડડઔર ઔચયા ભાટે થુઇ ળઔત૊ નથી-
B. Communicabe disease
Unit-1 Introduction to Communicable Disease
o Common Communicable disease ; Epidemiological Concepts – Incidence and
Prevalence mortality and morbidity
o Level Of prevention
o Control and Prevention of communicable disease General measures
o Surveillance isolation notification reporting
Unit – 2 Communicable Disease

o Signs , Symptoms Care and prevention of the following
o Diphtheria , pertussis ,tetanus ,poliomyelitis,measles and tuberculosis
o Chickenpox ,mumps, rubella, enteric fever,hepatitis , rabies,malaria,
dengue,filaria,kala azar, trachoma,conjuctivitis,scabies,STDs and HIV/AIDS
o Encephalitis
o Leptospirosis
o Acute respiratory infection
o Diarrhoeal diseases
o Worm infections
o Leprosy
o Role and resposibilities of health worker/ANM
Unit -3 Care in Communicable Disease

o Care of patients with communicable diseases
o Isolation methods
o Standard safety measures ( Universal precautions)
o Health education and message for different communicable diseases.
o Role and responsibilities of health worker/ANM
Unit 4 Epidemic Management

o Defination and causes of epidemics
o Epidemic equairy in a community and epidemic mapping
o Relief work and role of health worker/ANM
UNIT-1 Introduction to Communicable Disease
વાંક્રાભક ય૊ગ૊
o Common Communicable disease ; Epidemiological Concepts – Incidence and
Prevalence mortality and morbidity
o Level Of prevention
o Control and Prevention of communicable disease General measures
o Surveillance isolation notification reporting
પ્રસ્તાલના અને વ્માખ્માઓ
ુ ીકેફર કડવીઝ: વાંક્રાભક ય૊ગ૊

ક૊મ્યન
ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીઝ એટ્રે એલા પ્રઔાય ના ય૊ખ૊ ઔે જે એઔ વ્મક્ક્તભાાઁથી ફીજી
વ્મક્ક્ત઒ભાાઁ પેરામ છે ુ઄થલા ચે઩ ભનુષ્મ. પ્રાણી ઔે ુ઄ન્મ લસ્તુભાાઁથી ભનુષ્મભા પેરામ છે તેને
ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીઝ ઔશેછે-
દાત9 ટીફી-એુઆડ્વ-ડેંગ્યુ લખેયે
ુ ીકેફર કડવીઝ: ળફન-વાંક્રાભક ય૊ગ૊
ન૊ન ક૊મ્યન
જે ય૊ખ૊ એઔ વ્મક્તીભાાઁથી ફીજી વ્મક્તીભાાઁ ન પેરામ તેને ન૊ન ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીઝ ઔશે છે -
દા9ત ઔેન્વય+ ડામાબફટીવ શાટથ ડડવીજ લખેયે-
ુ ૊ ઩ળથન:
ઇમ્યન
ુઆમ્યુન૊઩વથન એટ્રે એલી એલી વ્મક્તીઔે જેની ઩ાવે ય૊ખ થમ૊ શ૊મ ત્માયે ય૊ખ વાભે રડ્લાની ય૊ખ
પ્રતીઔાયઔ ળક્તી ભે઱લેરી શ૊મ તેને ુઆમ્યુન૊઩વથન ઔશેલામ છે -
વવેપ્ટીફર ઩વન
થ 9 વવેપ્ટીફર ઩વન
થ એટ્રે જેભની ય૊ખ પ્રતીઔાયઔ ળક્તી ઒છી શ૊મ ુ઄ને તે
ચે઩ી Patient ના વું઩ઔથ ભાું ુઅલલાથી તેને ય૊ખ થલાની ળક્યાતા લધુ શ૊મ તેને વવેપ્ટીફર
઩વથન ઔશે છે -
કેયીમય:એલી વ્મક્તી ઔે જેભને ુઆન્પેક્ળન રાખેર શ૊મ ઩યું ત ુ ુઆન્પેક્ળનના બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊
દે કતા ન શ૊મ છતા ઩ણ ફીજાને ુઆન્પેક્ળન રખાડે તેને ઔેયીમય ઔશે છે -
દા-ત9- એચ ુઅુઆ લી- ુ઄ને ડશ઩ેટાુઆટીવ
લેક્વીન: ુઅ એઔ ુઆમ્યુન૊ર૊જીઔર ઩દાથથ છે - ઔે જે ળયીય ભા દાકર ઔમાથ ઩છી ચ૊ક્ક્વ પ્રઔાય ના

ય૊ખ ને ુ઄ટઔાલલા ભાટેની એન્ટીફ૊ડી તૈમાય ઔયે છે -
એન્ટીવીયભ: ુઅ એલા પ્રઔાય નુ વીયભછે ઔે જેભા ચ૊ક્કવ પ્રઔાય ના એન્ટીફ૊ડીશ૊મ છે ુ઄ટેરે ઔે તે
યે ડી ભેુઆડુઆમ્યુનીટીછે ુઅવુ વીયભબેગ ુ ઔયલા ભાટે પ્રાણી઒ભા ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયીને તેના બ્રડભાથી
વીયભ ુઈત્઩ન ઔયલાભા ુઅલે છે - દા-ત A.T.S , A.R.V
પરુભીખેળન : લે઩૊યાુઆઝડ જભીવાુઆડર ની પરુભ (લયા઱( લડે ડડવુઆન્પેક્ળનઔયલાભા ુઅલે છે -

તેને પરુભીખેળન ઔશે છે -
લેક્ટય: (vector) લેક્ટય એટરે પ્રાણી (ુઈદય( ઔે ુઆન્વેક્ટ (ભચ્રય( ઔે જે ઒ખેનીઝ્ભની ય૊ખ
ુઈત્઩ન ઔયલાની ળક્ક્ત ને લેક્ટય ઔશે છે -
નલફૃરન્વ :ય૊ખ ની તીવ્રતા ના ભા઩નને નલફૃરન્વ ઔશે છે ુ઄થલા ટ૊ક્વીનને ુઈત્઩ન ઔયલાના
઩ાલય ને નલફૃરન્વ ઔશે છે -
વલે: ચે઩ી ય૊ખ ના Patient઒ ળ૊ધલા ગેય ગેય પયીને ભ૊ટા વમ ૂશ ભા ઔયલાભા ુઅલતી પ્રક્રીમા
ને વલે ઔશે છે -
Epidemiological Traid :
વ્મક્ક્તભાું ય૊ખ થલા ભાટે િણ ઩ડયફ઱૊ જ્લાફદાય છે જેભા agent, શ૊સ્ટ ુ઄ને
લાતાલયણન૊ વભાલેળ થામ છે જેને Epidemiological Traid તયીઔે ઒઱કલાભાું ુઅલે છે -
Environment
Agent Host
(A) AgentFactor:
ય૊ખ થલાભાટે ઩શે઴ ુ ઩યીફ઱ છે તે ય૊ખ થલાભાટે જલાફદાય ડડવીવ agent'઩ડયફ઱(છે -agent એ
રીલીંખ ઔે ન૊ન રીલીંખ શ૊મ ળઔે-ુઅ agentને ઩ાુંચ નલબાખભા લશેંચલાભા ુઅલે છે ,
0( Biologycal agent:
o તે રીલીંખ agent છે
o તેભા ફેઔટેયીમ,લામયવ,પુંખી,પ્ર૊ટ૊ઝુઅ ન૊ વભાલેળ થામ છે -
ું
o તે ભનુષ્મ પ્રાણી જતુ઒ ભાટી લખેયેભા શ૊મ છે -
1( Nutritional Agent : - તેભા પ્ર૊ટીન, પેટ, નલટાભીન,ભીનયરવ

઩ાણી લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે - ુઅ ઩૊઴ક્તત્લની કાભી ુ઄થલાલધુ ઩ડતા ુઈ઩મ૊ખથી
Nutritional disease જ૊લા ભ઱ે છે
દા9ત પ્ર૊ટીનની કાભીથી ક્લાળીમ૊યઔ૊ય થામ,જમાયે લધુ ઩ડતી પેટ રેલાથી
઒ફેવીટી જ૊લા ભ઱ે છે
3) Physical Agent :
- તેભા ખયભી,ઠુંડી,ગ઴થણ, ુઆરેક્ટ્રીવીટી લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે -
3(Chemical Agent :
- તેભા ધાત ુ'રીડ,઩ાય૊( લયા઱,ધુ઱,ખેવ----લખેયેન૊ વભાલેળ થામા છે -
4(Mechanical Agent :-
-લધુ વભમ ગ઴થણ ઔે ફીજા ભીઔેનીઔર પ૊વથને રીધે ુઆજા ઔે ફ્રેક્ચય થામ છે -
(B)HostFactor:
0( Age:
- ઔેટરાઔ ય૊ખ૊ ઔેટરીઔ કાવ ઉંભયભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
1( Sex :
- ુ઄મુઔ ય૊ખ૊ જસ્ત્ર઒ભા જમાયે ુ઄મુઔ ય૊ખ૊ ઩ુળુ઴૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -જેભ ઔે ડામાફીટીવ એ
સ્ત્રી઒ભાું જમાયે શદમ ય૊ખ૊ ઩ુળુ઴૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે જ૊ઔે ુઅ ભાટે ઔ૊ુઆ ચ૊ક્કવ વુંત૊઴ જનઔ
વભજ ુઅ઩લાભાું ુઅલી નથી-
3) Heridity :
- ળયીયનાું ફુંધાયણભાું કાભીયુક્ત યું ખસુિ૊ને ઔાયણે ય૊ખ થામ છે દા-ત- ડશભ૊પીરીમા,ઔરય
બ્રાુઆન્ડનેળ,ુઅલ્ફીનીઝભ લખેયે
-જીનેટીઔ પેક્ટયને ઔાયણે જન્ભજાત ક૊ડકા઩ણ ઩ણ થામ છે જેભ ઔે ક્રેફ્ટ રી઩ ,ક્રેફ્ટ઩ેરેટ
,સ્઩ાુઆના ફામડપડા-
-શાુઆ઩ય ટેન્વન,ડામાફીટીવ,ભેન્ટર ડડઝીવ લખેયે ભાટે ઩ણ જીનેટીઔ પેક્ટયને જલાફદાય ખણલાભાું
3(Nutrition :
- ુ઄઩ુયતા઩૊઴ણને ઔાયણે ક્લાવીમ૊ઔ૊ય, ટી.ફી-, એનીભીમા લખેયે જ૊લા ભ઱ે છે -લધુ ઩ડતા
ક૊યઔને રીધે ડામાફીટીવ,઒ફેવીટી લખેયે જ૊લા ભ઱ે છે -
4(Occupation :-
-શ૊સ્ટન૊ વ્માવ્વામ ઩ણ ઔેટરાઔ ઒યુ઩ેળન ડીઝીઝ ભાટે જલાફદાય છે જેભ ઔે રીડ
઩૊ુઆઝનીંખ-વીરીઔ૊વીવ-એક્વીડન્ટ લખેયે
5(Customs and Habbits :-

-ઔેટરાઔ ડયત યીલાજ૊ ુ઄ને કયાફ ટે લ૊ની ઩ણ ુઅય૊ગ્મ ઩ય ુ઄લ઱ી ુ઄વય થામ છે -જેભ ઔે
ું છે -ખુલ્રાભાું ભ઱ ત્માખની ટે લના રીધે ભાટી
ધુમ્ર઩ાનને ભોં ુ઄ને પેપવાના ઔેન્વય વાથે વુંફધ
દુ઴ીત થલાથી આંતયડાના કૃભીન૊ પેરાલ૊ થામ છે -
6(Human Behaviour :-
-઒છ૊ ળાયીયીઔ રય ભ,દાફૃ,ઔે ફીજી દલા઒નુ વેલન લખેયેની ઩ણ ુઅય૊ગ્મ ઩ય કયાફ ુ઄વય થામ
છે .
'C( EnvironmentalFactor:
વ્મઔતી ુ઄ને વભાજના ુઅય૊ગ્મની જાણલણી ભાટે તદુયસ્ત લતાલયણ એઔ ુ઄ખત્મનુ ઩યીફ઱
છે -લાfeverયણને િણ બાખભાું લશેચલાભાું ુઅલે છે -
0( Physical Environment :
- બાયતભાું ભ૊ટા બાખની ફીભાયીનુ ઔાયણ એ ઩ુુ઄ય એન્લામભેન્ટ છે -
-દુ઴ીત ઩ાણી , દુ઴ીત ભાટી,ુ઄મ૊ગ્મ યશેઠાણ તેભજ ભાનલ ભ઱ના નનઔારની ુ઄સુલીધા લખેયે
ફીભાયી ભાટે જલાફદાય ઩યીફ઱૊ છે -
1( Biologycal Environment :
- ય૊ખ થલાનુ ઔાયણ એ જૈલીઔ લાતાલયણ ઩ણ છે જેભ ઔે એનનભર ુઆન્વેક્ટ,ય૊ડેન્ટ લખેયે
3)Social environment: -યીતયીલાજ૊ ટેલ૊ વુંસ્કૃતી ળીક્ષણ જીલનળૈરી લખેયેની ઩ણ
ુઅય૊ગ્મ ઩ય વીધી ઔે ુઅડઔતયી ુ઄વય થામ છે -
Levels Of Prevention
ુઅજના ુઅધુનીઔ જભાનાભાું ય૊ખને ુ઄ટઔાલલાન૊ ખ્માર ખુફ જ નલળા઱ યીતે સ્લીકૃત
થમેર છે .ય૊ખને થત૊ ુ઄ટઔાલલા ભાટે ચાય રેલર નજક્ક ઔયલાભા ુઅલેર છે -
1. Premordial prevention
2. Primary prevention
3. Secondary prevention
4. Tertiary prevention
5.
1-Premordial prevention
- ુઅ એઔ એલ૊ ખ્માર છે જેભા ક્ર૊નીઔ ડડઝીઝને ુ઄ટઔાલલા ભાટે ધ્માન ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
થ ુ પ્રાુઆભયી પ્રીલેન્વન છે ઔે જેભા ય૊ખને ુઈદબલ ઩શેરા ુ઄ટઔાલલાભા ુઅલે
- ુઅ એઔ કયા ુ઄થન
છે -દા9ત શાુઆ઩યટે ન્વન,઒ફેવીટી-
- ુઈ઩યાુંત યુલાલસ્થાની ઔેટરીઔ ુઅય૊ગ્મ વભસ્માનુ મુ઱ તે ફાલ્માલસ્થા શ૊મ છે ઔાયણ ઔે
ફા઱઩ણના વભમ દયમ્માન જીલન વૈરી ફનતી શ૊મ છે -દા9ત કાલા઩ીલાની યીત-બાત+ ધુમ્ર઩ાન
લખેયે-
- પ્રીભ૊ડડિમર પ્રીલેન્વન ભાટે ફા઱ઔ૊ને નુઔળાન ઔાયઔ ટે લ૊ ન ઩ડે તે ભાટે પ્ર૊ત્વાશીત ઔયલાભા
1. Primary prevention
Primary preventionએટરે ય૊ખની ળફૃુઅત થામ તે ઩શેરા ઩ખરા રેલા ઔે જેથી ય૊ખ
થલાની ળક્યાતા઒ દુય થામ- પ્રામભયી પ્રીલેન્વન એ ફહુ ુઆચ્છલા મ૊ગ્મ ધ્મેમ છે .નલઔવીત દે ળ૊એ
પ્રામભયી પ્રીલેન્વન લડે ભ૊ટાબાખના ચે઩ી ય૊ખ૊ને દુય ઔયે ર છે -
પ્રામભયી પ્રીલેન્વન ભાટે નીચે મુજફના ફે મુદ્દા઒ ુ઄ખત્મના છે -
(A)Health pramotion
વ્મક્તી ુ઄ને વભાજના ુઅય૊ગ્મભા લધાય૊'promote) ઔયીને ગણાફધા ય૊ખ૊ને ુ઄ટઔાલી ળઔામ
છે -દા9ત ઔ૊રેયા,ટી-ફી- ટામપ૊ુઆડ+ પીલય,ન્યુટ્રીળનર ડીવીઝ----લખેયેને ુઅય૊ગ્મભા લધાય૊ ઔયીને
ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
ુઅય૊ગ્મને લધાયલા ભાટે નીચે મુજફની ઔા઱જી રેલી જફૃયી છે -

- ુ ીત ક૊યાઔ
઩ુયત૊ વુંતર
- મ૊ગ્મ ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ
- શુદ્ધ ઩ાણીન૊ ઩ ૂયલઠ૊
- ભાનલ ભ઱- મુિ તેભજ ુ઄ન્મ ઔચયાન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર
- વભમવય ુઅય૊ગ્મ ત઩ાવ
- વ્મક્તીખત સ્લચ્છતા
- ઔવયત૊
- ર૊ઔ૊ની જીલનળૈરીભા સુધાય૊-
B) Specific protection
aSpecific protectionએટરે Specific disease ભાટે Specific messure
'યવીઔયણ( રુઆયક્ષણ ભે઱લવુa
- ુઅભા કાવ ઔયીને 01 પ્રાણગાતઔ ય૊ખ૊ને યવીઔયણ લડે ુ઄ટઔાલી તેની વાભે યક્ષણ
ભે઱લલાભા ુઅલે છે - જેભા T.B.Diptheria,tetanus,pertusis, Polio ુ઄ને measles,
aaaaaaaa
aaa
etitis a- aaaaaaaaa
+ aaaaaaaaa
+ ન૊ વભાલેળ થામા છે - ુઅભ યવીઔયણ
એ ય૊ખ ના ુ઄ટઔાલ ભાટેન ુ ભશત્લનુ શથીમાય છે -
- નલટાભીન-એ ુઅ઩ી ને xeropthelmiyaન૊ ુ઄ટઔાલ ઔયલાભા ુઅલે છે -
- પ્ર૊ટેક્ટીલ ડડલાુઆવ લા઩યીને પેક્ટયીના લઔથય૊ને થતા ુ઄ઔસ્ભાત૊ ય૊ઔલાભા ુઅલે છે -
2- Secondary prevention9
aSecondary prevention એટરે disease થમા ઩છી તેને ુઅખ઱ લધત૊ ુ઄ટઔાલી તેના
લડે થતા ઔ૊મ્પ્રીઔેળન ને ુ઄ટઔાલલાa
A) લશે઴ ુ નીદાન9
ફધાજ ય૊ખ૊ને ુ઄ટઔાલલા ભાટે લેક્વીન નીળ૊ધ થમેર નથી-દા:ત
ભેરેયીમા,રેપ્રવી,વીપીરીવ----લખેયે ભાટે લેક્વીન ુઈ઩રબ્ધ નથી તેથી ુઅલા વભમે
લશે઴ ુ નીદાન ુ઄ને વાયલાય જ મ૊ગ્મ ુઈ઩ામ છે -ુઈ઩યાુંત લશે઴ ુ નનદાન ઔયી વભમવય
ઝડ઩ી વાયલાય થી ફીજા નલા ઔેવ૊ થતા ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
B) એડડક્લેટ ટ્રીટ્ભેન્ટ
-ડામાફીટીવ,ઔેન્વય,શદમ ય૊ખ ----લખેયેને ઩ણ ુ઄ટઔાલલાના ઔ૊ુઆ ચ૊ક્ક્વ ઩ખરા
નથી,તેથી લશે઴ ુ નનદાન ુ઄ને ઩ુયી વાયલાય તેભજ વભમવય લકત૊લકતનુ ું તફીફી
઩ડયક્ષણ ખુફ જ જળુયી છે -
3Tertiary prevention99
જમાયે વાયલાયભાું લધુ ભ૊ડુ થયુ શ૊મ ુ઄ને ય૊ખ ખુફ ુઅખ઱ લધી ખમેર શ૊મ ત્માયે ઩ણ
Patientની વાયલાય જળુયી તભાભ ઩ખરા઒ રુઆ ,Patientભાું થતી ક૊ડકા઩ણ ુ઄ટઔાલલાભાું
ુઅલે તેને ટનવિયી પ્રીલેન્વન ઔશે છે -દા-ત- રેપ્રવીભાું લશેરી તેભજ ઩ુયી વાયલાય ુ઄ને પ્રાસ્ટીઔ
વજેથયી લડે ડીવએફીરીટીને ભમાથડદત ઔયલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને Patientનુ ું યીશેફીરીટેવન ઔયલાભાું
ુઅલે છે -યીશેફીરીટેળનભાું નીચેના ઩ાવા઒ન૊ વભાલેળ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
0(પુંક્ળનરયીશેફીરીટેળન 9- ઔામથક્ષભતા જા઱લલી-
1(લ૊ઔેળનર યીશેફીરીટે ળન 9-Patient ઔભાુઆ ળઔે તે ભાટેની ક્ષભતાની જા઱લલી-
2(વ૊ળીમર યીશેફીરીટે ળન9-Patientકુટુુંફ ુ઄ને વભાજ વાથેના વુંફધ
ું ૊ની જા઱લણી
3(વામઔ૊ર૊જીઔર યીશેફીરીટે ળન ;-Patientના ુઅત્ભનલશ્ર્લાવ ુ઄ને ભ૊બાની જા઱લણી
શારભા યીશેફીરીટેળન વેન્ટયળફૃ થમેર છે જેભાું નીચેની ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ છે -
- ડપઝીમ૊થેયા઩ી
- ઒યુ઩ેળનરથેયા઩ી
- લ૊ઔેળનર ખાુઆડન્વ
- સ્઩ીચ થેયા઩ી
- ઒ડડમ૊ર૊જી
- વ૊ળીમર લઔથ
- પ્રેવભેન્ટ વલીવ
- વામઔ૊ર૊જી
- યીઔુંસ્ટ્રઔટીલ વજૉયી 'રેપ્રવી જેલા ય૊ખભા(
- ભ૊ડડપીઔેળન ઒પ રાુઆપ ' શદમ ય૊ખ ,ટી.ફી- લખેયે લકતે જીલનળૈરી ફદરાલ
રાલલ૊(
જનયર ભેજવથ ઒પ નપ્રલેન્વન એન્ડ ક્ન્ટ્ર૊ર ઒પ ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીવ

ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીવનાનપ્રલેન્વન ુ઄નેક્ન્ટ્ર૊ર ભાટે નીચે મુજફના િણ મુખ્મ ઩ખરાું
રેલાભાું ુઅલે છે -
0(ક્ન્ટ્ર૊રીંખ ધ વ૊વથ ઒પ યીજલોમય ઒પ ુઆન્પેક્ળન

A)ુ઄રી ડામગ્ન૊વીવ
ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડવીવન૊ પેરાલ૊ ુ઄ટઔાલલા ભાટે ન ુ પ્રથભ ઩ખનથયુ એ ય૊ખનુ લશે઴ ુ
ુ઄ને વાચુ નનદાન ઔયવુ તે છે -જ૊ નનદાનભાું ઔ૊ુઆ ઩ણ ળુંઔા શ૊મ ત૊ રેફ૊યે ટયી ટે સ્ટ
લડે નક્કી ઔયવુ તે છે -
B) ન૊ટીડપઔેળન
ગ્રામ્મનલસ્તાયભાું ય૊ખના ુઈ઩દ્રલ લકતે Health Worker એ 24 ઔરાઔભાું ુ઄થલા
ળક્ય તેટરી લશેરી઩ી-એચ-વીભાુંભેડડઔર ઒ડપવય ને જાણ ઔયલી- જમાયે ુ઄ફથન
નલસ્તાયભાુંમ્યુનનવી઩ારીટીતેભજ ડડસ્ટ્રીક્ટ શેલ્થ ઒ડપવય 'a- D.H.O(ને જાણ ઔયલી-
વભમવય જાણ ઔયલાથી ય૊ખને અંકુળભાું રેલાના ઩ખરાું઒ વભમવય રુઆ
ળઔામ છે -Patientનુ નાભ+ ુઈભય+ જાનત+ વયનામુ+ ય૊ખનુ નાભ+ય૊ખ ળળુ થમાની
તાયીક ુ઄ને વભમ +રીધેરા ઩ખરાું઒ લખેયે ફાફત૊ન૊ ન૊ટીડપઔેળન ભાું ુઈલ્રેક
ઔયલ૊-
C) ુઅુઆવ૊રેળન-
ચે઩ી ય૊ખનાફધાજ Patient઒ને ુ઄રામદા યાકલા ુ઄ને ુ઄ન્મ વ્મક્ક્ત઒ને તેના
વું઩ઔથભાું ુઅલતા ુ઄ટઔાલલા+
Patientના તભાભ વાધન૊ ુ
લસ્ત઒ લખેયે ુ઄રખ યાકલા ુ઄ને તેન ુ મ૊ગ્મ યીતે
ડડવુઆન્પેક્ળનઔયવુ-
ક્લ૊યન્ટાઇન
- Patientના વું઩ઔથભાું ુઅલેર ફધા જ ર૊ઔ૊ને ય૊ખના ુઆન્યુફેળન ન઩યીમડ સુધી
દે કયે કભાું યાકલા-
D) વાયલાય
ચે઩ગ્રસ્ત દયે ઔ Patientને ડ૊ક્ટયની સુચના મુજફ જ વાયલાય ુઅ઩લી-વભમવયની
વાયલાયથી ય૊ખનીપેરાલાની ળક્યતા ગટે છે -તેભજ Patientના બફભાયીના

વભમખા઱ાભાું ગટાડ૊ થામ છે -ુઈ઩યાુંત નલા ઔેવ૊ન૊ થત૊ ુઈભેય૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -તેથી
ચે઩ી ય૊ખ૊ લકતે તાત્ઔારીઔ વાયલાય એ ય૊ખને અંકુળભાુંરેલા ભાટેન ુ ુ઄ખત્મનુ ઩ડયફ઱ છે -
E) વલેરન્વ
ય૊ખનાપેરાલાલકતે જળુયી ઉંડી ત઩ાવ ઔયી ય૊ખનુ પ્રાપ્પ્ત સ્થાન જાણવુ ુ઄ને તેને
અંકુળભાું રેલાના ઩ખરાું રેલા-દા-ત- કુલાના દુન઴ત ઩ાણીથી ય૊ખચા઱૊ પેરામ૊ શ૊મ ત૊ તે
કુલાના ઩ાણીને તાત્ઔારીઔ ફુંધ ઔયાલલ૊-તેભજ તેના કુલા ના ઩ાણી નુક્ર૊યીનેળનભાટે
ઔામથલાશી ઔયલી-
F) ડડવુઆન્પેક્ળન
ુઆન્પેક્ળનનેપેરાતુ ય૊ઔલા ભાટે Patientના ભ઱મુિ ન૊ નનઔાર ઔયલ૊ તેભજ
Patientએ લા઩યે ર તભાભ ુઅટીઔલ્વને મ૊ગ્મ યીતેડડવુઆન્પેક્ટઔયલા-
1( બ્ર૊ઔીંખ ધી ચેનર ઒પ ટ્રાન્વભીળન

ચે઩પેરાલાની ચેનલ્વને ફુંધ ઔયલી-ુઅભાું નીચે મુજફના ઩ખરાું રેલાભા ુઅલે છે -
A) ઩ાણી નુું ક્ર૊યીનેળનઔયવુ-

B) હ્યુભન એક્સ્ક્રીટા ુ઄નેવ૊રીડલેસ્ટ નુ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયવુ-
C)ુઆન્વેઔટુ઄નેય૊ડેન્ટ( ઉંદય+ચાચડ( લખેયેન૊ ઔુંટ્ર૊રઔયલ૊-
D) ફુડ શામજીનના ધ૊યણભાું સુધાય૊ ઔયલ૊
ુઈ઩ય૊ક્ત ઩ખરાું઒ જુદી જુદી ઩ડયક્સ્થનત પ્રભાણે ુ઄રખ ુ઄રખ
઩ખરાું રેલાભા ુઅલે છે -જેભ ઔે ય૊ખચા઱ા લકતે ઩ાણીનુ શુદ્ધદ્ધઔયણ ઔયલાભાું ુઅલે
છે --જમાયે ભેરેયીમા ના ુ઄ટઔાલ ભાટે ભચ્છય ની ુઈત્઩નત નેઅંકુળભાું રેલાભાું ુઅલે છે -
ે ન
2(પ્ર૊ટે ક્ટીંખ ધ વવેપ્ટીફર ઩૊પ્યુરળ
A) ુઆમ્યુનાુઆઝેળન
ય૊ખ૊ની ળળુુઅત ઩શેરાું ગણા ચે઩ી ય૊ખ૊ને ુ઄ટઔાલલા ભાટે યવીઔયણ એ ુ઄ખત્મનુ ચાલીળુ઩
઩ડયફ઱ છે -દયે ઔ યવી઒ વભમ઩િઔ મુજફ રેલી જ૊ુઆએ-ુઅભ યવીઔયણ એInfection
નાપેરાલાને ય૊ઔલાનુ એઔ ુઈ઩મ૊ખી ળસ્ત્ર છે -ુઅ ુઈ઩યાુંત જે તે ય૊ખચા઱ા લકતે તે
મુજફની Vaccine રેલી જ૊ુઆએ-દા-ત-ઔ૊રેયા લકતે ઔ૊રેયા Vaccine રેલી-
B) શેલ્થ એજયુઔેળન
ચે઩ી ય૊ખ૊ને વપ઱તા઩ુલથઔ અંકુળભા5 રેલા ભાટે વભાજના ર૊ઔ૊ન૊ વશમ૊ખ ખુફ
જળુયી છે - ર૊ઔ૊ને તે ફાફતની મ૊ગ્મ વભજણ ુઅ઩ી તેભન૊ વશમ૊ખ રેલ૊ જ૊ુઆએ-
Disease Transmission 'ય૊ખન૊ પેરાલ૊(

Dieases એ જુદી જુદી યીતે Infection source ઔે Reservoir ભાુંથી susceptible Host ભાું
પેરામ(Transmit) છે - તેથી Diseses ના control ુ઄ને prevention ભાટે ય૊ખ ઔુઇ યીતે પેરામ
છે તે જાણવુ ખુફજ જળુયી છે -
Source of Infection (ચે઩નુ પ્રાપ્તીસ્થાન(

ભ૊ટા બાખ ના ઔેવ૊ભા ચે઩ નુ ું પ્રાપ્તીસ્થાન એ ય૊ખગ્રસ્ત વ્મક્તી ઩૊તે શ૊મછે - ક્યાયે ઔ ચે઩નુ
પ્રાપ્તીસ્થાનએ Animal(પ્રાણી(઩ણ શ૊મછે - જેભઔે શડઔલા નુ ઔાયણ ડ૊ખ ફાુઆટ શ૊મ છે -
Modes of Transmission( પેરાલાની યીત૊)

ચે઩ી ય૊ખન૊ પેરાલ૊ નીચે જણાલેર મુખ્મ ફે યીતે થામ છે .
(A) Direct Transmission (વીધ૊ પેરાલ૊)
(B) Indirect transmission (ુઅડઔતય૊ પેરાલ૊)
(A) Direct Transmission( વીધ૊ પેરાલ૊)
(1) Direct Contact (વીધ૊ વું઩ઔથ)
ઔેટ્રાઔ ય૊ખ૊ એઔ વ્મક્તી ભાુંથી ફીજી વ્મક્તી ભાું વીધા વું઩ઔથથી પેરામ છે . દાત Kissing, Sexual
Contact(જાતીમ વફુંધ)લખેયે થી નવપીરીવ, ખ૊ન૊યીમા, રેપ્રવી, સ્ઔેફીવ (કવ) Skin sepsis વીધા
વું઩ઔથથી પેરામ છે
(2) Droplet Infection
જમાયે શ્વવન તુંિના ચે઩લા઱ી વ્મડઔત જમાયે ુઈધયવ,છીંઔ ઔે ભ૊ટેથી લાત ઔયે ત્માયે
તેના વરામલા ના જીણા બફિંદુ઒ ુઈડે છે (Fine droplet of saliva) જેભાથી ખુફ જ પ્રભાણ ભા
Bacteria ુ઄ને Virus ુઅજુ ફાજુની શલાભા પેરામ છે , ુઅ જમાયે નજીઔભા યશેર susceptible
વ્મડઔતના શ્વાવ ભાું જામ ત્માયે તે તેના ભાટે Infection નુ પ્રાપ્પ્ત સ્થાન ફને છે . ુઅને Droplet
Infection ઔશે છે . Disease ને Spread થલાન૊ ુઅ એઔ ખ ૂફ જ વાભાન્મ યસ્ત૊ છે Common cold
, T.B, Whooping Cough,(ભ૊ટી ુઈધયવ) , diphtheria લખેયે droplet Infection ભાયપતે પેરામ
છે .
(3)Contact With soil : (ભાટીના વું઩ઔથથી)

ચે઩ી ભાટી ના વીધા વું઩ઔથ ભા ુઅલલાથી ય૊ખના જતું ુ઒ ળયીય ભાું દાકર થામ છે
ુ લમ્વથ લખેયે infected soil ના વું઩ઔૅ ભાું ુઅલલાથી પેરામ છે
દા.ત ટીટેનવ ,ચે઩ી હઔ
(4) Inoculation Into Skin or mucosa :
ું ઒skin ઔે mucosa ભા વીધા દાકર થલાથી ય૊ખ પેરામ છે . દા.ત Rabies virus
ય૊ખના જતુ
એ Dog bite થલાથી પેરામ છે . Hepatitis B એ ચે઩ી syringe needle લડે પેરામ છે .
(5)Trans placental transmission Or vertical transmission
ઔેટરાુંઔ ય૊ખ૊ પીટર રાુઆપ દયમ્માન ભધય ભાુંથી ખબથ ભાું ટ્રાન્વભીટ થામ છે .ુઅને vertical
transmission ઩ણ ઔશે છે . દા.ત Rubella virus .નવપરીવ ડશ઩ેટાુઆટીવ B ,Aids લખેયે ુઅ યીતે
Transmit થામ છે . ુઅને ઔાયણે ફા઱ઔ ના ખબથ ના નલઔાવ દયમ્માન તેનાભા Malformation જ૊લા ભ઱ે
છે .જેને (Birth defect ) ઔશે છે .
(B.) Indirect Transmission ( આડકતય૊ પેરાલ૊)

1. Vehicle-borne Transmission:
- તેભા ઩ાણી દૂ ધ ક૊યાઔ ુઈ઩યાુંત blood , Serum , plasma Biologicai product.લખેયેન૊
વભાલેળ થામ છે .
- ુઅના થી Water borne,milk borne food borne,blood borne લખેયે ઇંન્પેક્ળનન૊ પેરાલ૊
થામ છે .
- ટાુઆપ૊ડ, ઔ૊રેયા, Dysentery, hepatitis A food poisoning લખેયે ય૊ખ૊ ચે઩ી ઩ાણી-દૂ ધ-
ક૊યાઔ ભાયપતે પેરામ છે
- Hepatitis B ચે઩ી blood ભાયપતે પેરામ છે .
2. Vector-borne Transmision:- લાશક જન્મ પેરાલ૊
- તે ુઆન્વેક્ટ (ભચ્છય) ુ઄ને ય૊ડેન્ટ (ઊંદય) ભાયપતે પેરામ છે .
- Malaria, Filaria, Kala-Azar, Plague લખેયેય૊ખ૊ ુઅ યીતે પેરામ છે .
3.Air Borne Transmision:- શલા ભાયપતે પેરાલ૊

A) Droplet Nuclei
- તે Patientના ુઈધયવ ઔે છીંઔ ભાયપતે ુઈદબલતા એઔદભ નાના (0.1mm થી નાના) શલાભા ુઈડતા
ચે઩ી ઔણ૊ શ૊મ છે
- ુઅનાથી Influenza,T.B,Measles ુ઄ને ફીજા સ્લવનતુંિના ચે઩૊ પેરામ છે .
- ઔેટરાઔ Epidermioloist ુઅને Direct Transmision ઩ણ ખણે છે .
B) Infectected Dust
- Patientનાુઈધયવ ઔે છીંઔ દયમ્માન ઔેટરાઔ ભ૊ટા Dropletજભીન,ઔ઩ડા લખેયે ઩ય
ખ૊ઠલામ છે .ુ઄ને તે Dust ન૊ બાખ ફની જામ છે .જેને Infectected Dust ઔશે છે .
- લા઱તી લકતે ,વપાુઆ લકતે ઔે ઩થાયી ફનાલતી લકતે ુઅ Infectected Dust એ પયી
લાતાલયણભાું ુઅલે છે .જે શ્વાવભાું જામ ત૊ ખુંબીય છે .ુઅ યીતે થતા પેરાલાભાું T.B,નનભ૊નનમા તેભજ
સ્ટ્ર૊પ્ટ૊ ુ઄ને સ્ટેપીર૊ ઔ૊ઔર Infection ન૊ વભાલેળ થામ છે .
4) Fomities Born Transmision
-Fomities એ Pathoganic Organismલડે દુન઴ત થમેરા Articals છે .જે ફીજાભાું Infectection ને
Transmitte ઔયે છે .
- ચે઩ી Patientએ લા઩યે ર ળુભાર,ગ્રાવ,ફાયણુ ,Towel,ઔ઩ડા,યભઔડાું લખેયે Indirect Transmision ભાું
Fomities એ ુ઄ખત્મન૊ બાખ બજલે છે .
Surveillance
Definition-:
Surveillanceએટરે Diseases Control ભાટે Planningુ઄ભરીઔયણ ુ઄ને ભાડશનતનુ
઩દ્ધનતવયનુ એઔિીઔયણ ઔયવુ ુ઄ને ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ તેને Surveillance ઔશે છે .
ટુુંઔભા ઔશીએ ત૊ વલેરન્વ એટરે Data collection for Action એટરે ઔે ુ઄ભરીઔયણ ભાટે ભાશીતી
એઔઠી ઔયલી તેને વલેરન્વ ઔશે છે .
Imporatance-:'વલેરન્વનુ ભશત્લ(
1) Surveillance થી Problem ની ુઅઔાયણી ઔયલાભાું ુઅલે છે .
2) Surveillance ઩છી Health Programme ને ુ઄ભરભાું મુઔલાભાું ુઅલે છે .
3) Surveillance થી Problem ની Local Epidemiology વભજલા ભ઱ે છે .
4) Surveillance થીDiseases ની લશેચણીની ુઅઔાયણી થુઆ ળઔે છે .
5) Surveillance થીચ૊ક્કવ High Risk Group ને ઒઱કી ળઔામ છે .
6) Surveillance થી Diseases ઔેલી યીતે થમ૊ છે તેન ુ ુ઄નુભાન ઔયલાભા ભદદ ભ઱ે છે .
7) Diseases થી Diseases Control ના ઩ખરાની ુ઄વયઔાયઔતા ની ુઅઔાયણી થુઆ ળઔે છે .
8) Surveillance એ વતત નનયું તય ુ઄ને ઩દ્ધનતવયની પ્રવ્રુનત્ત છે .
9) Surveillance ન૊ ુઈ઩મ૊ખ જુદી જુદી પ્રવ્રુનત્ત઒ ભાટે થુઆ ળઔે છે .જેભ ઔે Public Health ની
જળુયીમાત જાણલી ,઩ખરા રેલા, ઩ખરાની ુ઄વયઔાયઔતા જાણલી લખેયે.
Isolation
Definition-:
ચે઩ી ય૊ખથી ઩ીડાતી વ્મક્ક્તને તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્ત઒ ુ઄થલા તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્ત઒ના વું઩ઔથથીુ઄રખ
યાકી ય૊ખને પેરાત૊ ુ઄ટઔાલલાની ઩દ્ધનતને Isolation.ઔશે છે .
A) HospitalIsolation
Hospital ભાુંચે઩ી ય૊ખના Patient઒ને ફીન ચે઩ી ય૊ખના Patient઒થી ુ઄રખ યાકલાભાું
ુઅલે છે .તેને Hospital Isolation ઔશે છે .
B) Home Isolation
Community ભાુંચે઩ીPatientને તેના ગયે એઔ ુ઄રામદા ળુભભાું વ્મલસ્થા ઔયી કુટુમ્ફની
ફીજી તુંદુયસ્ત વ્મક્ક્તન૊ વું઩ઔથ ુ઄ટઔાલલાભાું ુઅલે તે યીતે ય૊ખને પેરાત૊ ુ઄ટઔાલલાભાું ુઅલે
તેને Home Isolation ઔશે છે .
Imporatance
1) Isolation ના રીધે એઔ વ્મક્ક્તભાથી ય૊ખને ફીજી વ્મક્ક્તભાું પેરાત૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે .
2) Isolation ના ઔાયણે Patientની વાયલાય ઔયલાભાું લધુ ુ઄નુકુ઱તા યશે છે
3) Isolation ના રીધે Patientએ લા઩યે ર લસ્તુ઒ને મ૊ગ્મ યીતે ુ઄રખ યાકી ળઔામછે .તેભજ તેન૊
નનઔાર ઔે Disinfectection વાયી યીતે થુઆ ળઔે છે .
4) Isolation ના ઔાયણે Patientને તેના જેલા જ ફીજા Patient઒ વાથે વમુશભાું યશેલાના ઔાયણે
ભાનનવઔ ળાુંનત ભ઱ે છે .
Notification-:(જાણ)
Definition-:
ઔ૊ુઆ ઩ણ ચે઩ી ય૊ખ લકતે તેની નલખતલાય જાણઔાયી ુઈ઩રા ુ઄નધઔાયી ઔે વુંસ્થાને વભમવય
ઔયલાભાું ુઅલે છે .જેને Notification ઔશેલાભાું ુઅલે છે .
Imporatance-(ુ઄ખત્મતા)
1) Notification થી ય૊ખ ઔમા નલસ્તાયભાું પેરામર છે .તે તયત જ જાણી ળઔામ છે .
2) Notification ના ઔાયણે ઔેટરી વ્મક્ક્ત઒ને ુ઄વય થુઆ છે .તેની જાણ થુઆ ળઔે.
3) Notification થી ય૊ખ ળળુ થમાન૊ વભમ ુ઄ને તાયીકની જાણ થામ છે .
4) Notification ના રીધે જળુયી લસ્ત ુ઒નુ પ્રભાણ નક્કી ઔયલાભાું ભદદ ભ઱ે છે .
5) Notification થી જાણી ળઔામ છે ઔે ક્યા ઔેટરા ભેન઩ાલય ની જળુય છે .
6) વભમવય Notification ના ઔાયણે જળુયી ઩ખરા તાત્ઔારીઔ રેલાથી ય૊ખને વભમવય ઔાબુભાું રુઆ
ળઔામ છે .
7) Notification થી ય૊ખગ્રસ્ત Patientની ઉંભય ુ઄ને જાનત નલળેની ભાડશનત ભ઱ે છે .તેથી જળુય મુજફ
તજગ્ન૊ ની વેલા ભાટે વ્મલસ્થા ઔયી ળઔામ છે .દા.ત. ફા઱ઔ૊ભા ય૊ખચા઱૊ પેરામ૊ શ૊મ ત૊ ફા઱ ય૊ખ
નનષ્ણાતની વેલા ભાટે વ્મલસ્થા ઔયલાભાું ભદદળુ઩ થામ છે .
Reporting
Defination : Health problem લકતે દયે ઔ ભાડશતી ઩ધ્ધનતવય યીતે રેબકત ભાું ુઈ઩રી ઔચેયી ભાું
ભ૊ઔરલા ભાું ુઅલે છે તેને Reporting ઔશેલાભા ુઅલે છે .
Importance:
1. Reporting થી વાચી ુ઄ને ઩ધ્ધતીવય ની ભાશીનત ભ઱ે છે .
2. Reporting થી ુઅખ઱ નુ planning ઔયલા ન૊ ખ્માર ુઅલે છે
3Reporting થી રીધેરા ઩ખરા ની ઔેટરી ુ઄વય થુઆ છે તે જાણલા ભાટે
4Reporting થી લસ્ત ુ઒ન૊ ઩ુયલઠાની ઔેટરી જળુયીમાત છે તે ખ્માર ુઅલે છે .
Notification ભા A.N.M/ F.H.W ન૊ Role:

1. ઔ૊ુઆ ઩ણ પ્રઔાય ના ચે઩ી ય૊ખચા઱ા લકતે ઩૊તાના ઩ી.એચ.વી. ભેડડઔર ઒પીવય ને તાત્ઔારીઔ
જાણ ઔયલી.
2. Notification લકતે તભાભ ભાશીનત નલખતલાય ુઅ઩લી જેભ ઔે નલસ્તાય , Patient નુ નાભ ુઈભય
જાનત, ય૊ખ ના રક્ષણ૊,ળળુ થમા ન૊ વભમ તેભજતાયીક,ય૊ખનુ નાભ,રીધેરા ઩ખરા, લખેયે
ફાફત૊ ન૊ ુઈલ્રેક ઔયલ૊.
3. ય૊ખ નલળેની ફાફત૊ ન૊ તભાભ યે ઔ૊ડૅ વાચલી ને યાકલ૊.
4. દયે ઔ ચેન઩ ય૊ખ૊ના બચહ્ન૊ રક્ષણ૊ ની જાણઔાયી યાકલી ુ઄ને ય૊ખ પેરાલતા ઩ડયફ઱નુ જફૃયી
knowledge યાકવુ.
5. ઩૊તાના નલસ્તાય ભા ુઅલતા તભાભ ર૊ઔ૊ લીળે લીખતલાય ભાશીતી યાકલી.
6. રાુંફા વભમ ની બફભાયી લા઱ી Patient઒નુ ુ઄રખ યીતે એટરે ઔે Notification ઔયવુ.
7. Notification લકતે Telephone દ્રરાયા તેભજ રેકીત ભાું જાણ ઔયલી.
8. Team ના દયે ઔ member એ વાથે ભ઱ી ને વશઔાય થી Work ઔયવુ જ૊ુઆએ.
9Notification ફને તેટ઴ુ લશેરાવય ઔયવુ.
10Notificationભા દયે ઔ ભાશીતી વાચી ુ઄ને વચ૊ટ દળાથલલી
Isolation ભાાં A.N.M/ F.H.W ન૊ Role (Isolation ભા આય૊ગ્મ કભથચાયી ની

જલાફદાયી)
1. ઔ૊ુઆ઩ણ ચે઩ી ય૊ખ નુ નનદાન ઔે જાણ થામ ઔે તયત જ Patient ને ુ઄રામદા યાકલા
તાત્ઔારીઔ વ્મલસ્થા ઔયલી.
2. જમાું સુધી Patient઒ ચે઩ પેરાલલાની ઩ડયસ્થીતી ભાું શ૊મ ત્માું સુધી Patient ને ુ઄રખ
યાકલા.
3. Patient એ લા઩યે રા દયે ઔ વાધન૊ તદન ુ઄રખ યાકલા ુ઄ને નનઔાર ઔયલા મ૊ગ્મ
લસ્ત ુ઒ન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊.
4. પનનિચય વશેરાુઆ થી વાપ થુઆ ળઔે તેવ ુ લા઩યવુ.
5. વાયલાય ઔયનાય દયે ઔ વ્મક્ક્ત એ Mask, goan, Gloves લખેયે ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ ુ઄ને
Patient ની વાયલાય ભાું Aseptic technique ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જળુયીમાત લકતે
Patient ને ઩ણMask ુઅ઩લા.
6. Patient નાUnit ભાુંથી ફશાય ઔયે રી દયે ઔ લસ્તુ ઒ને જતું ુયશીત ઔમાથ ઩છી ફીજા Patient
઒ ભાટે લા઩યલી..
7. Terminal Disinfection લકતે Patient ના ુઅકા Unit ની ફયાફય વપાુઆ ઔયી ુ઄ને
પરુભીખળન ઔયવુ.
8. Patient તેભજ વખા઒ ને મ૊ગ્મ ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણુઅ઩ી તેન૊ વશઔાય રેલ૊.
9. Patient ના વું઩ઔથ ભાુંુઅલેર દયે ઔ વ્મક્તી ને જે તે ય૊ખ ના Incubation period સુધી
દે કયે ક ભાું યાકલી.
UNIT – 2
Communicable Disease
o Signs , Symptoms Care and prevention of the following
o Diphtheria , pertussis ,tetanus ,poliomyelitis,measles and tuberculosis
o Chickenpox ,mumps, rubella, enteric fever,hepatitis , rabies,malaria,
dengue,filaria,kala azar, trachoma,conjuctivitis,scabies,STDs and HIV/AIDS
o Encephalitis
o Leptospirosis
o Acute respiratory infection
o Diarrhoeal diseases
o Worm infections
o Leprosy
o Role and resposibilities of health worker/ANM
ું ૂ .ગટવ઩(થ
ડડપ્થેડયમા 'ખ઱સઢૂ
઩નશ્વભના દે ળ૊ ભાું ુઅ ય૊ખ ઒છ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -તેથી તે દે ળ૊ભાું ુઅ Publlic Health Problem
નથી-઩યું ત ુ બાયતભાું Diptheria એ Publlic Health Problem છે -
Defination-:
ડીપ્થેડયમા એ ુ઄ચાનઔ થત૊ ચે઩ી ય૊ખ છે - તે ઔ૊યીની ફેક્ટેયી ડીપ્થેયી
ફેવીરાુઇથી થત૊ ય૊ખ છે - નાઔ+ ખ઱ાભાું ુ઄ને સ્લય઩ેટી ઩ય ુ઄વય ઔયે છે - શ્વવનતુંિ
ુઈ઩યાુંત ચાભડી+ મ૊નનભાખથ ઩ય ઩ણ ુ઄વય ઔયે છે - ુઅ ફેવીરાુઇ ખ઱ાભાું નલબાજન ઩ાભે
છે + તેભાુંથી ઝેયી તત્લ નીઔ઱ે છે + જે ખ઱ાભાું ગ્રે ઔરયનુ ું ઩ાતફૄ ઩ડ ફનાલે છે + ખ઱ાભાું
વ૊જ૊ ુઅલે છે + ત્માુંના રનવઔા-ખાુંઠભાું ઩ણ વ૊જ૊ ુઅલે છે - ટ૊પ્ક્ઝનભમાના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊
દે કામ છે -
ડીપ્થેડયમા એ એન્ડેભીઔ સ્લફૃ઩ે જ૊લા ભ઱ે છે -તે નલઔનવત દે ળ૊ભાું બાગ્મે જ જ૊લા
ભ઱ે છે -જમાું વુંત૊઴ઔાયઔ યવીઔયણ થામ છે +ત્માું ઒છા પ્રભાણભાું જ૊લા ભ઱ે છે -બાયતભાું
યવીઔયણ શેઠ઱ ના ુઅલયે ર ફા઱ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - બાયતભાું યવીઔયણના લધતા જતા
પ્રમાવ૊થી ડીપ્થેડયમાનુ ું પ્રભાણ ગટ઱ુ છે -
 એ઩ીડેભીમ૊ર૊જી
 એજન્ટ:- ઔ૊યીની ફેક્ટે યી ડીપ્થેયીથી એ ડીપ્થેડયમા ભાટે જલાફદાય એજન્ટ છે - તે
ગ્રાભ ઩૊ઝીટીલ+ ન૊ન ભ૊ટાુઇર ફેવીરાુઇ છે - તે ચાય પ્રઔાયના શ૊મ છે - –ગ્રેનલવ+
ભાુઇટીવ+ ફેરપન્ટી+ ુઇન્ટયનભડડમવ- ુઅ તભાભ ભનુષ્મભાું ય૊ખ પેરાલી ળઔે છે -
ગ્રેનલવન૊ ચે઩ ભાુઇટીવ ઔયતા લધુ તીવ્ર શ૊મ છે - ુઅ ફેવીરાુઇના ઝેયી તત્લ
'ટ૊ક્વીન( હ્રદમ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે + જ્ઞાનતુંત ુને ુ઄વય ઔયીને ઩ેયાબરવીવ ઩ણ ઔયી
ળઔે છે - ડીપ્થેડયમાન૊ દદી+ુ઄થલા ઔેડયમય ચે઩ પેરાલે છે -તેભના નાઔ+ખ઱ાભાુંથી
નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+ચાભડીભાું ઩ડેરા ચાુંદાભાુંથી નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+દૂન઴ત પ૊ભાુઇટ લખેયે
ચે઩ી ઩દાથોથી ચે઩ પેરામ છે -જ૊ ય૊ખની વાયલાય ુઅ઩લાભાું ન ુઅલી શ૊મ ત૊ તે
દદીભાુંથી ૧૪ થી ૨૮ ડદલવ સુધી ચે઩ પેરામ છે - જમાયે ઔેડયમય રાુંફા વભમ સુધી
ચે઩ પેરાલે છે -
શ૊સ્ટ:- ડીપ્થેડયમા એ ૧ થી ૫ લ઴થના ફા઱ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - છ૊ઔયા ુ઄ને
છ૊ઔયી઒ભાું વયકા પ્રભાણભાું જ૊લા ભ઱ે છે - જન્ભ ઩છીના થ૊ડાઔ ુ઄ઠલાડડમા સુધી
ફા઱ઔને ભાતાભાુંથી ભ઱ે રી ુઇમ્યુનીટી ય૊ખ વાભે યક્ષણ ુઅ઩ે છે -
એન્લામયભેન્ટ /લાતાલયણ:- ડીપ્થેડયમાના ઔેવ દયે ઔ વીઝનભાું થુઇ ળઔે છે + વાભાન્મ
યીતે નળમા઱ાભાું તેન૊ પેરાલ૊ લધુ થામ છે -
 પેરાલલાની યીત૊:- ભ૊ટા બાખે ડ્ર૊઩રેટ ુઇન્પેક્ળન દ્વાયા પેરામ છે -દદીના
નાઔ+ખ઱ાભાુંથી નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+ચાભડીભાું ઩ડેરા ચાુંદાભાુંથી નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+દૂન઴ત
પ૊ભાુઇટ લખેયે ચે઩ી ઩દાથોથી ચે઩ પેરામ છે -
 ઈન્યુફેળન ઩ીકયમડ:- વાભાન્મ યીતે ૨ થી ૬ ડદલવન૊ શ૊મ છે -
 ળચહ્ન૊-રક્ષણ૊:- ડીપ્થેડયમા િણ સ્લફૃ઩ે જ૊લા ભ઱ે છે -
૧( પેયીન્ખ૊ટ૊ન્વીરય ૨( નેઝર ૩( રેયીન્ખ૊ટ્રેઔીમર
પેયીન્ગ૊ટ૊ન્વીરય:- જેભાું ખ઱ાભાું દુકાલ૊+ તાલ+ ુ઄ળક્ક્ત જેલા રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે
છે -ટ૊ન્વીર ઩ય વ૊જ૊ ુઅલે છે -ખ઱ાભાું ટ૊ન્વીર ુઈ઩ય વપેદ ુ઄થલા રીરા યું ખની
છાયી જેવુું ઩ડ ફાઝે છે -જ૊ તેને દૂય ઔયલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ યક્તસ્ત્રાલ
થામ છે -ય૊ખની લધુ તીવ્રતા શ૊મ ત૊ ખ઱ાની ુઅજુફાજુની રનવઔાખાુંઠભાું વ૊જ૊ ુઅલે
છે - તેથી ફ઱દની ડ૊ઔ જેવુ રાખે છે - Bull-necked
નેઝર:- જેભાું દદીના નાઔ ુ઄ને ભોંભાુંથી સ્ત્રાલ નીઔળ્મા ઔયે છે - નાઔના દ્રાયા શ્વાવ
રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
રેયીન્ગ૊િેકીમર:- ભ૊ટાબાખે પેયીન્ખ૊ટ૊ન્વીરય ડીપ્થેડયમાના ઔ૊મ્઩રીઔેળન દ્રાયા
થામ છે - તાલ+ ઔપ+ સ્લય઩ેટી 'રેયીન્ખવ( ઩ય ઩ડ ફની જામ છે - ુ઄લાજ ગ૊ગય૊
ફની જામ છે - સ્લય઩ેટી ના વ૊જાને ઔાયણે શ્વાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -જ૊
શ્વાવન઱ી ઩ય ઩ડ ુઅલી જામ ત૊ મ ૃત્યુ ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
 જકટરતાઓ:- રેયીન્ખ૊ટ્રેઔીમર ડીપ્થેડયમાના ઔાયણે હૃદમ+ડઔડની+આંક૊ભાું તઔરીપ+
ખ઱ાભાુંથી ુઈતાયલાભાું+ ફ૊રલાભાું+ ઩ેયાબરવીવ જેલી જડટરતા઒ થુઇ ળઔે છે -
 ત્તનદાન:- બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ દ્વાયા ુ઄ને દદીના નાઔ ુ઄ને ખ઱ાભાુંથી નીઔ઱તા સ્ત્રાલનુ ું
રેફ૊યે ટયીભાું ઔલ્ચય ભેથડ દ્વાયા નનદાન ઔયાલલાભાું ુઅલે છે - ડીપ્થેડયમાના નનદાન
ભાટે વીઔ ટેસ્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 વાયલાય:- ળુંઔાસ્઩દ ડીપ્થેડયમાના ઔે વ શ૊મ તેને ત ુયું ત જ ડીપ્થેડયમા એન્ટી ટ૊ક્વીન
IM/IV ુઅ઩વુ જ૊ુઇએ-ુઅ ુઈ઩યાુંત એન્ટીફામ૊ટીઔ –઩ેનીવીરીન ુ઄થલા
એયીર૊ભામવીન ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-ઔેડયમયને ઩ણ ૧૦ ડદલવની એયીર૊ભામવીન
એન્ટીફામ૊ટીઔ ભોંએથી ુઅ઩લાની છે -
 ુ ાઈઝેળન:-
અટકામતી ઩ગરા/ઈમ્યન
૧) EDPT - ુ઄રી ડામગ્ન૊વીવ એન્ડ પ્ર૊મ્઩ટ ટ્રીટભેન્ટ-જલ્દી નનદાન તયુ ું ત જ
વાયલાય દદીના કુટુુંફ+સ્કૂર ઔ૊ન્ટેક્ટભાુંથી તાત્ઔાબરઔ ઔેવ૊ ળ૊ધી
ઔાઢલા-ઔેડયમયને ઔલ્ચય ભેથડ ઔયાલી ળ૊ધી ઔાઢલા-
૨) આઈવ૊રેળન - જમાું સુધી ચે઩યડશત ના થામ ત્માું સુધી ઔેવ ુ઄ને ઔેડયમયને
રખબખ ચોદ ડદલવ સુધી ુ઄રામદા યાકલા-
૩) વાયલાય - ળુંઔાસ્઩દ ડીપ્થેડયમાના ઔેવ શ૊મ તેને ત ુયું ત જ ડીપ્થેડયમા
એન્ટી ટ૊ક્વીન IM/IV ુઅ઩વુ જ૊ુઇએ-ુઅ ુઈ઩યાુંત એન્ટીફામ૊ટીઔ –
઩ેનીવીરીન ુ઄થલા એયીર૊ભામવીન ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-ઔેડયમયને ઩ણ ૧૦
ડદલવની એયીર૊ભામવીન એન્ટીફામ૊ટીઔ ભોંએથી ુઅ઩લાની છે
૪) યવીકયણ - યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફ દયે ઔ ફા઱ઔને ૬+૧૦ ુ઄ને ચોદ
ુ઄ઠલાડડમે ઩ેન્ટાલેરન્ટની કુર િણ યવી ુઅ઩લાની છે - ુઅ યવી જાુંગ ઩ય IM
ુઅ઩લાની છે -ુઅ યવી ઩ાુંચ ય૊ખ વાભે યક્ષણ ુઅ઩ે છે - –ડીપ્થેડયમા+઩ટથ ુ વીવ+
ધનુય+ઝેયી ઔભ઱૊+એચ+ ુઇન્ફ્લ્યુએન્ઝા- ુઅ ુઈ઩યાુંત દ૊ઢ લયવે ુ઄ને વાડા ચાય
લયવે DPT ના ફે બુસ્ટય ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
PREVENTIVE AND CONTROL MEASURE:

1. NOTIFICATION :
ય૊ખ ના ઔેવ૊ દે કામ ઔે તયતજ Higher Authority ને જાણ ઔયલી-
2. ISOLATION
ુઅલા દદીઁ ને 03 ડદલવ સુધી Strict Isolation ભા યાકવુ જ૊ુઇએ - Patient ના વું઩ઔાઁ ભાું
ુઅલેર તભાભ ફા઱ઔ૊ ને ઩ણ Test ઔયલા- જેને Shick Test ઔશેછે-જેભા Diptheria વાભે ની
ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત છે ઔે નશી તે જાણલા ભ઱ે છે - ુઅભા /-1ml Diphtheria Toxin ને for arm
ભાું Intra Dermal ુઅ઩લાભાું ુઅલેછે - ફીજા શાથ઩ય ઔન્ટ્ર૊ર ભાટે /-1ml Anti Toxic ને
ુઅ઩લાભાું ુઅલેછે-25 ઔરાઔ ફાદ યીઝ્લ્ટ જ૊લા ભાું ુઅલેછે-
જ૊ ઔઈં reaction ન શ૊મ ત૊ વ્મક્તી ને Diptheria વાભે ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત છે એભ
ખણલાભાું ુઅલેછે- જ૊ ુઅ઩ેર બાખ ઩ય 4/mm નુ રાર ખઠા જેલ૊ બાખ દે કામ ત૊ result
positive ખણામ છે - એટ્રેઔે તેને Diphtherivaccine ુઅ઩લાભાું ુઅલેછે-
જમાું સુધી દદીઁ ના 2Test Negative ન ુઅલે ત્મા સુધી તેને ુ઄રામદ૊ યાકલ૊-ુઅભાું
રખબખ 3 થી 5 ુ઄ઠલાડીમા જેટ્ર૊ વભમ રાખે છે -Shick Test Positive ુઅલેર શ૊મ તેલા
Patient઒ને ADS ુઅ઩ી ુ઄રખ યાકલા-
2-Disinfection-
ું યડશત ઔયીને ઩છી જ નનઔાર ઔયવુ-
*Patient ના પ્રત્મેઔ Discharge ને જતુ
*Patient એ લા઩યે ર તભાભ લસ્તુ઒ને જતું ુયડશત ઔયલી-
* દુધ ુ઄ને ઩ાણી ુઈઔા઱ીને ઩ીલા-
4. HEALTH EDUCATION-:
* ર૊ઔ૊ને શેલ્થ નલ઴ે ઩ુયી જાણઔાયી ુઅ઩લી-
* દુધ ુ઄ને ઩ાણી ુઈઔા઱ીને ઩ીલા વભજાલવુ-
*Patient એ લા઩યે ર તભાભ લસ્તુ઒ને ુ઄રખ યાકલા ભાટે વભજાલવુ-
* લાત ઔયતી લકતે ફે વ્મક્ક્ત઒ લચ્ચે અંતય યાકલા વભજાલવુ-
*Patient ના તભાભ Discharge ના મ૊ગ્મ નનઔાર ભાટે વભજાલવુ-
* વાયલાય ઔયનાયને Mask ના ુઈ઩મ૊ખ નલળે વભજાલવુ-
4. Vaccination –઩ેન્ટલેરેન્ટ યવીના િણ ડ૊ઝ ુઅ઩લાભા ુઅલે છે - DPT vaccine ન૊

BOOSTER DOSE ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
PERTUSIS OR WHOOPINGCOUGH
઩ટથ ુ વીવ / ઊંટાકટય/ુ વત્તુ ઩િંગ કપ/ ભ૊ટી ઊધયવ
ુઅ ય૊ખ ભ૊ટાબાખે ફધાજ દે ળ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -ુઅભાું ળળુુઅતભાું મ્રુત્યુ દય ખુફજ લધુ શત૊ ઩યું ત ુ
શારભાું વાયી Vaccine ુ઄ને ર૊ઔ૊ભાું જાગ્રુનતને રીધે ભયણનુ પ્રભાણ ગણુ જ ગટી ખમેર છે -
ુઅ ય૊ખ નાના ફા઱ઔ૊ભાું થત૊ ચે઩ી ય૊ખ છે -તે ફ૊ડથટેરા ઩ટથ ુ વીવ નાભના
ફેવીરાુઇથી થામ છે -ળફૃુઅતભાું ઝીણ૊ તાલ+કાુંવી ુઅલે છે + ધીભે ધીભે લધે છે -શ્વાવ
રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે - શ્વાવ રેતી લકતે aવુ઩‖‖ જેલ૊ ુ઄લાજ ુઅલે છે -ચીનભાું ુઅ ય૊ખને
a0// aaa‖a aaaaaa
નલશ્વભાું યવીની ળ૊ધ ઩શેરા ફા઱ઔ૊ભાું થત૊ ુઅ મુખ્મ ય૊ખ શત૊- યવીઔયણ ઔામથક્રભ
મુજફ ુ઄઩ાતી યવીના ઔાયણે ઩ટથ ુ વીવના ઔેવની વુંખ્માભાું ગટાટ૊ નોંધામેર છે -બાયતભાું ઩ણ
UIP ના ઔાયણે ઩ટથ ુ વીવના ઔેવની વુંખ્માભાું ગટાટ૊ નોંધામેર છે -
 એજન્ટ:- ફ૊ડથટેરા ઩ટથ ુ વીવ નાભના ફેવીરાુઇ જલાફદાય એજન્ટ છે - તેન૊ ચે઩
઩ટથ ુ વીવના દદીના નાઔ ુ઄ને ભોંભાુંથી નીઔ઱તા સ્ત્રાલ+તેણે ુ઄ડેરી લસ્ત ુ઒ દ્વાયા
પેરામ છે -
શ૊સ્ટ:- ુઅ નલજાત નળશુ ુ઄ને પ્રી-સ્કૂરના ફા઱ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -઩ાુંચ લ઴થથી
નાના ફા઱ઔ૊ભાું લધુ પ્રભાણભાું જ૊લા ભ઱ે છે -઩ુફૃ઴ ફા઱ઔ ઔયતા સ્ત્રી ફા઱ઔ૊ભાું લધુ
એન્લામયભેન્ટ /લાતાલયણ:- ઩ટથ ુ વીવ ના ઔેવ દયે ઔ વીઝનભાું થુઇ ળઔે છે + વાભાન્મ
યીતે નળમા઱ાભાું તેન૊ પેરાલ૊ લધુ થામ છે - ખીચ લસ્તીભાું યશેતા ુ઄ને વાભાજજઔ
ુ઄ને ુઅનથિઔ યીતે ઩છાત ર૊ઔ૊ભાું તે લધુ પ્રભાણભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
 પેરાલલાની યીત૊:- ભ૊ટા બાખે ડ્ર૊઩રેટ ુઇન્પેક્ળન દ્વાયા પેરામ છે - દદીના નાઔ+
ખ઱ાભાુંથી નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+ ચાભડીભાું ઩ડેરા ચાુંદાભાુંથી નીઔ઱ત૊ સ્ત્રાલ+ દૂન઴ત
પ૊ભાુઇટ લખેયે ચે઩ી ઩દાથોથી ચે઩ પેરામ છે -
 ઈન્યુફેળન ઩ીકયમડ:- વાભાન્મ યીતે ૨ થી ૬ ડદલવન૊ શ૊મ છે -
 ળચહ્ન૊-રક્ષણ૊:- વાભાન્મ યીતે ફી-઩ટથ ુ વીવથી ર૊ઔર જ ચે઩ રાખે છે -તે શ્વવનતુંિની
એ઩ીથેબરમભ ઩ય નલબાજજત થામ છે ુ઄ને ત્માું મ્યુઔ૊વા ઩ય વ૊જ૊ ુ઄ને નેક્ર૊વીવ ઔયે
છે - તેના ઔાયણે ફીજા ફેક્ટેડયમાથી ચે઩ રાખે છે -
઩ટથ ુ વીવના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ િણ તફક્કાભાું દે કામ છે -
૧) કેટેશથર સ્ટેજ- જેભાું ળયદી+કાુંવી+નાઔભાુંથી ઩ાણી ઩ડવુ+તાલ વાથે ળફૃુઅત
થામ છે -વભમ જતા કાુંવીનુ ું પ્રભાણ લધે છે +યાિે કાુંવીની વાથે ઉંગભાું ઩ેળાફ
઩ણ થુઇ જામ છે -ુઅ સ્ટેજ રખબખ ૧૦ ડદલવ ચારે છે -
૨) ઩ેય૊ક્વીઝભર સ્ટેજ:- ુઅ તફક્કાભાું લાયું લાય કાુંવીના હુભરા ુઅલે છે +કાુંવી
ુઅવ્મા ઩છી શ્વાવ રેતી લકતે aવુ઩a જેલ૊ ુ઄લાજ ુઅલે છે -ફા઱ઔ ફેચેન
ફને છે +ભોં રાર થુઇ જામ છે +તીવ્ર ુઅલેખની ુ઄લસ્થાભાું ફા઱ઔ ભ ૂફૃ ઩ડી
જામ છે +આંક૊ ઩શ૊઱ી થુઇ જામ છે +ુ઄ને આંસુથી બયાુઇ જામ છે - ુઅ ુ઄વય
થમા ફાદ ફા઱ઔ યાશત ુ઄નુબલે છે -+ુ઄ને રાુંફ૊ શ્વાવ રેલા રાખે છે -ુઅ
તફક્ક૊ ત્માયે જ ુ઄ટઔે છે + જમાયે ફા઱ઔ ભોં લાટે મ્યુઔવ ુ઄ને ક૊યાઔ ભોં લાટે
ુઉરટી ઔયીને ફશાય ઔાઢે છે - ુઅ સ્ટેજ રખબખ ૨ થી ૪ ુ઄ઠલાડડમા ચારે છે -
૩) ક૊ન્લેરવન્ટ સ્ટેજ:- રખબખ ચ૊થા ુ઄ઠલાડડમાથી ુઉધયવના હભ
ુ રાની
઩યાઔાષ્ઠા ગટલા ભાુંડે છે -ફા઱ઔ ુઉરટી ઔયલાનુ ું ફુંધ ઔયી દે છે +ઊંડા શ્વાવ રે
છે -
રખબખ ૬ થી ૮ ુ઄ઠલાડડમા સુધી બફભાયી યશે છે -
 જકટરતાઓ:- ુઅળયે ૫ થી ૬ $ દદી઒ભાું તેભાું ઩ણ ૬ ભડશનાથી નાના ફા઱ઔ૊ભાું
જડટરતા઒ જ૊લા ભ઱ે છે -જેલી ઔે બ્રોંઔાુઇટીવ+બ્રોંન્ઔ૊ન્યુભ૊નનમા+- જ૊ હભ
ુ ર૊ લધુ
તીવ્રતાથી થમેર૊ શ૊મ ત૊ વફકૌ ુંજક્ટાુઇલર શેભેયેજ+એ઩ીસ્ટેક્વીવ 'નાઔભાુંથી ર૊શી
઩ડવુ(+શીભ૊પ્ટીવીવ 'ખ઱પાભાુંથી ર૊શી ઩ડવુ( વેયીબ્રર શેભયે જ ુ઄ને તેના ઔાયણે
કેંચ+ ફેબાનાલસ્થા ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
 ત્તનદાન:- ઩ટથ ુ વીવના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ ઩યથી ઔયામ છે -
 વાયલાય:- એન્ટીફામ૊ટીઔ -એયીર૊ભામવીન ૩૦ થી ૫૦ ગ્રાભ.ડઔ-ગ્રા- લજન પ્રભાણે
નક્કી ઔયી ડદલવભાું ચાય લાય કુર ૧૦ ડદલવ ુઅ઩લાની છે - એમ્઩ીવીરીન+વેપ્ટ્રાન ઔે
ટેટ્રાવામપ્ક્રન ઩ણ ુઅ઩ી ળઔામ છે -ુઅ એન્ટીફામ૊ટીઔથી ય૊ખની તીવ્રતા ઒છે થતી
નથી ઩યું ત ુ ફીજા ફેક્ટેડયમાથી ચે઩ રાખેર૊ શ૊મ ત૊ તે ઔુંટ્ર૊ર થુઇ ળઔે છે -
 ુ ાઈઝેળન:-
અટકામતી ઩ગરા/ઈમ્યન
૧) EDPT - ુ઄રી ડામગ્ન૊વીવ એન્ડ પ્ર૊મ્઩ટ ટ્રીટભેન્ટ-જલ્દી નનદાન તયુ ું ત જ
વાયલાય
૨) આઈવ૊રેળન - જમાું સુધી ચે઩યડશત ના થામ ત્માું સુધી ઔે વ ુ઄ને ઔેડયમયને
રખબખ ચોદ ડદલવ સુધી ુ઄રામદા યાકલા-
૩) વાયલાય - એન્ટીફામ૊ટીઔ -એયીર૊ભામવીન ૩૦ થી ૫૦ ગ્રાભ.ડઔ-ગ્રા- લજન
પ્રભાણેનક્કી ઔયી ડદલવભાું ચાય લાય કુર ૧૦ ડદલવ ુઅ઩લાની છે -
એમ્઩ીવીરીન+વેપ્ટ્રાન ઔે ટ્રાવામપ્ક્રન ઩ણ ુઅ઩ી ળઔામ છે -ુઅ
એન્ટીફામ૊ટીઔથી ય૊ખની તીવ્રતા ઒છે થતી નથી ઩યું ત ુ ફીજા ફેક્ટેડયમાથી
ચે઩ રાખેર૊ શ૊મ ત૊ તે ઔુંટ્ર૊ર થુઇ ળઔે છે -
૪) ક૊ન્ટેક્ટ્વ:- નલજાત નળશુ ુ઄ને નાના ફા઱ઔ૊ને દદીથી ુ઄રખ યાકલા જે
ઔ૊ન્ટેક્ટ્વભાું ુઅવ્મા શ૊મ તેભને એયીર૊ભામવીન ૩૦ થી ૫૦ ગ્રાભ.ડઔ-ગ્રા-
લજન પ્રભાણે નક્કી ઔયી ડદલવભાું ચાય લાય કુર ૧૦ ડદલવ ુઅ઩લાની છે -
૫) યવીકયણ:- યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફ દયે ઔ ફા઱ઔને ૬+૧૦ ુ઄ને ૧૪
ુ઄ઠલાડડમે ઩ેન્ટાલેરન્ટની કુર િણ યવી ુઅ઩લાની છે - ુઅ યવી જાુંગ ઩ય
IM ુઅ઩લાની છે -ુઅ યવી ઩ાુંચ ય૊ખ વાભે યક્ષણ ુઅ઩ે છે - –
ડીપ્થેડયમા+઩ટથ ુ વીવ+ ધનુય+ઝેયી ઔભ઱૊+એચ+ ુઇન્ફ્લ્યુએન્ઝા- ુઅ ુઈ઩યાુંત દ૊ઢ
લયવે ુ઄ને વાડા ચાય લયવે DPT ના ફે બુસ્ટય ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
Treatment & Care-:

* ળયદી ઒છી ઔયલા Tincture Banzoine Inhallation ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
* ુઅયાભ ભાટે ઔ૊ુઆ લકત Sadetive Drgs ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
* ક્યાયે ઔ શ્વાવભાું લધુ તઔરીપ શ૊મ ત૊ O2 Inhallation ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
* Antibiotic ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
* Inj Cp 10 Lacks Unit (Crystline Pnicilline) ુ઄થલા 6Hourly Inj . STP (Strapto
Pnicilline)ુઅ઩ે છે -
* ુઈધયવ઒છી ઔયલા BronchoDilaters ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
* ફીજા ફા઱ઔ૊ને ુઅ ફા઱ઔથી દુય યાકલાભાું ુઅલે છે -
*ક૊યાઔભાું પ્રલાશી શરઔ૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-
* ફા઱ઔને General Nursing Care ુઅ઩લી-
* વીક્રીળન ુ઄ને vomitન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર ઔયલ૊-
1) NOTIFICATION : -
ય૊ખના લધુ Patient઒ જ૊લા ભ઱ે ત૊ તયતજ ુઈ઩રા ુ઄નધઔાયી ઔે ુઈ઩રી ઔચેયીને જાન ઔયલી -
2) ISOLATION
*3-4 ુ઄ઠલાડડમા સુધી ુ઄રખ યાકવુ-
* જળુય જણામ ત૊ ફા઱ઔનેIsolation Ward ભાું યાકવુ-
2( DISINFECTION-:
*Patient ના નાઔભાુંથી નીઔ઱તા વીક્રીળનને તેભજ Vomite ને જતું યુ ડશત ઔયી ઩છી જ તેન૊
નનઔાર ઔયલ૊-
* Patient એ લા઩યે ર તભાભ લસ્ત ુ઒ને જતું ુયડશત ઔયલી-
4( HEALTH EDUCATION-:
* ર૊ઔોંને ય૊ખ નલળે ભાડશનત ુઅ઩લી-
* ફા઱ઔ ુઈધયવ કાતુ શ૊મ ત૊ શુ શુ ઔયવુ તેને નલળે વભજાલવુ-
ું
* ફા઱ઔના વીક્રીળનને જતુયડશત ુ઄ને નનઔાર ઔુઆ યીતે ઔયલ૊ તે વભજાલવુ-
*Family ને યવીઔયણ નલળે વભજાલવુ-
*બચન્શ૊ રક્ષણ૊ ઒઱કી તાત્ઔાબરઔ વાયલાય રેલા વભજણ ુઅ઩લી-
*3 લ઴થથી નાના ફા઱ઔ૊ને Patientના વું઩ઔથથી ુ઄રખ યાકલા વભજાલવુ-
*Family ને ઔમ૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊ એ વભજાલવુ-
5) Immunization :
ુ ફ રેલા વભજાલવ.ુ
઩ેન્ટાલેરેન્ટ Vaccine તેના Shedule મજ
DPT boosterdoseઆ઩લા ભા ુઅલે છે -
Tetanus ( કટટે નવ)
ુઅ એઔ ખુંબીય પ્રઔાયન૊ વુંક્રભઔ ય૊ખ છે + જે એઔ વ્મક્ક્ત થી ફીજી વ્મક્તીને વીધ૊ જ થત૊ નથી
઩યું ત ુ તેના જતું ુ઒ ધુ઱ તેભજ ઩શુ઒ના છાણભા શ૊મ છે + જેના ભાયપતે તેન૊ ચે઩ ફીજાને રાખે છે -
ુઅ ય૊ખ નલશ્વ ના દયે ઔ દે ળ૊ભા જ૊લા ભ઱ે છે - ળશેયી ઔયતા ગ્રામ્મ નલસ્તાયભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
ુઅને ઔાયણે 40% - 80% જેટરી ુઈચ૊ મ્રુત્યુદય યશેર૊ છે -
Definition:
ુઅ Clostridium tetani 'ઔ૊રાસ્ટીડીમભ ડટટે ની( નાભના ફેવીરાુઆ થત૊ એયુટ ડીવીઝ છે જેભાું
ભાુંદખી દયમ્માન ભસ્ઔયુરય યીજીડીટી યશે છે + કેચ ુઅલે છે ર૊ઔ જ૊ થામ છે -
Epidemiological Factors: (એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીઔર પેઔટય(
 Agent: Clostridium tetani તે ગ્રાભ ઩૊ઝીટીલ+ એનેય૊ફીઔ+ સ્઩૊ય પ૊નભિંખ ઒ખેનીજભ
છે - જે 01/ - તા઩ભાને 1/ lbw પ્રેળય લડે+ 20 ભીનીટ ઒ટ૊ક્રેલ ઔયલાથી નાળ ઩ાભે છે -
જે ગ્રાભ ઩૊ઝીટીલ+એનેય૊ફીઔ+સ્઩૊ય ધયાલતા + ડ્રભ-સ્ટીઔ 'વયખલાની ળીંખ( જેલા
રાખે છે - ક્ર૊સ્ટ્રેડીમભ ટીટેનાુઇ ધ ૂ઱ ુ઄ને ભાટીભાું યશેતા શ૊મ છે -+ગણા પ્રાણી઒ના
આંતયડાભાું ઩ણ શ૊મ છે ુ઄ને તેભના ભ઱ભાુંથી ફશાય નીઔ઱ે છે - લાતાલયણભાું
સ્઩૊ય ગણા લ઴ો સુધી જીલતા યશે છે - ુ઄ને તે ભાણવના આંતયડાભાું લ઴ો સુધી ઔાુંુઇ
઩ણ શાનન ઩શોંચાડયા લખય ગણા રાુંફા વભમ સુધી જીલતા યશી ળઔે છે
ક્ર૊સ્ટ્રેડીમભ ટીટેનાુઇના સ્઩૊ય એક્ઝ૊ટ૊ક્વીન ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે + જેને ટીટેન૊સ્઩ાઝભીન
ઔશે છે - સ્઩૊યભાુંથી નીઔ઱ત૊ ટીટેન૊સ્઩ાઝભીન ળયીયભાું ચેતાતુંિ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે -
 Age: 5 થી 4/ લ઴ન
થ ી ઉંભય દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - તાજા જન્ભેરા ફા઱ઔભાું
ની઒નેટર ટીટે નવ થામ છે + જે ફા઱ઔની ના઱ ને ુ઄સ્લચ્છ વાધન લડે ઔા઩લાથી ઔે તેના
઩ય ધુ઱+ યાક ઔે ખામનુ ું છાણ રખાલાથી થામ છે -
 Sex:઩ુળુ઴૊ભા લધુ થામ છે ઩યું ત ુ સ્ત્રી઒ભાડીરીલયી ુ઄ને એફ૊ળથન ને ઔાયણે Puerperal

Tetanus '઩યપ્યુયર ટીટેનવ(નુ ું જ૊કભ લધુ યશે છે -
 Occupation: ધુંધ૊ 9 કેતીઔાભ ઔાભ ઔયતા ર૊ઔ૊ભાું ભાટીના વું઩ઔથ ઔાયણે કાવ જ૊કભ યશે
છે -
 Immunity:(ુઆમ્યુનીટી( ટીટે નવ લેઔવીનના ફે ડ૊ઝ રેલાથી ુઆમ્યુનીટી ભ઱ે છે - ઩યું ત ુ તે વત્ત
ટઔી યે શતી નથી
 Environmental And Social Factors :ુ઄સ્લચ્છ ટેલ૊ ુ઄ને કયાફ યીત યીલાજ૊ જેભ
ઔે wound ઩ય ધુ઱ ઔે છાણ રખાલવુ +ુ઄સ્લચ્છવાધન૊ લડે ડીરીલયી ઔયલી ુ઄સ્લચ્છ વાધન
લડેના઱ ઔા઩લી યે શણાુંઔ નુ ુ઄સ્લચ્છજગ્મા+ અંધરય ધ્ધા+ુ઄ણુઅલડત+પ્રાથભીઔ વાયલાયભાુંની
ુ઄સુલીધા લખેયેને ઔાયણે લધુ થામ છે -
 ગ્રામ્મ અને ળશેયી તપાલત: ળશેય કયતા ગ્રામ્મ ર૊ક૊ભાાં લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - કાવ ઔયીને જે
ર૊ઔ૊ ઩શુના છાણ ના વું઩ઔોભાું યશેતા શ૊મ તેભને લધુ જ૊કભ યશે છે -
 ું ઒ ઩શુ઒ના આંતયડાભાું જ૊લા ભ઱ે છે ુ઄ને તેના ભ઱
Source Of Infection:ુઅના જતુ
'છાણ( દ્વાયા ફશાય ુઅલે છે - જે ભાટી ભાું શ૊મ છે -
 ું ઒ લડે wound દુ઴ીત થલાથી તેન૊ પેરાલ૊ થામ
Mode Of Trasmission: ટીટેનવના જતુ
છે - જેભા ઩ીન રાખલી + ુઈઝયડા થલા ઩ુંઔચય wound થલા ફન્વથ + હ્યુભન ુ઄ને એનીભર
ફાુઆટ : ુ઄સ્લચ્છ વજૉયી+ ઇંન્ટ્રા યુટયાુઆન ડેથ આંતયડાના ઒઩યે ળન+ દાુંત ઔાઢલ૊ +
ઔું઩ાુઈન્ડ પેઔચય + ભધ્મ ઔણથ ન૊ ચે઩ ુ઄સ્લચ્છ વાધનથી ના઱ ઔા઩લી- ચાભડી ઩ય જુન ુ
ુ઄લ્વય ખેખયીન લા઱ા રીમ્ફ--- લખેયે ભાયપતે પેરામ છે -
 Incubation Period 9 6 થી 10 ડદલવ- તે 1 ડદલવ જેટર૊ ટુુંઔ૊ ઔે ઔેટરાઔ ભશીના જેટર૊

રાુંફ૊ ઩ણ શ૊ુઆ ળઔે-
Types Of Tetanus:ટીટે નવના મખ્ુ મ પ્રકાય૊:

'0(Traumatic :(િ૊ભેિીક)ુઆજા એ ટીટેનવના મુખ્મઔાયણ છે - ક્યાયે ઔ એક્દભ કફયફશાયનીવાભાન્મ
ુઆજાથી ઩ણટીટેનવ થામ છે -
ુ ર)ડીરલયી ઩છી કાવ ઔયીને એફ૊ળથન ઩છી ઩યપ્યુયરટીટે નવ થામ છે -
'1( Puerperal:(઩યપ્યય
'2( Otogenic:જ૊ ઔે ુઅ યીતે ક્યાયે ઔ ટીટે નવ થામ છે - કાવ ઔયીને ફા઱ઔ૊ભા ચે઩ી ઩ેન્વીર+
ડદલાવ઱ી+ લખેયેને ઔાયણે ુઅ પ્રઔાયનુ ટીટે નવ થાુઆ છે -
(3(Tetanus Neonatorum:(ટીટેનવ ન્યુ઒નેટ્રભ( ગણા દે ળ૊ભાું ુઅ પ્રઔાયનુ ું ટીટે નવ થમેર
ફા઱ઔ૊ભાુંથી 7/ ટઔા ફા઱ઔ૊ મ્રુત્યુ ું ઩ાભે છે - ુઅ પ્રઔાય ટીટે નવના મુખ્મઔાયણ જ્ગન્ભ ફાદ ના઱ભાું
થત૊ ચે઩ છે -
'4( Idiopathic: (ઇડીમ૊઩ેથીક( ુઅભાું ુઆજાની ઔ૊ુઆ ચ૊ક્ક્વ ડશસ્ટ્રી શ૊તી નથી ઩યું ત ુ એવુ ું ભનામ છે ઔે
તે ભાુઆક્ર૊સ્ઔ૊઩ીઔ ુઆજાને ઔાયણે થામ છે - ઔેટરાઔ એવુ ું નલચાયે છે ઔે આંતયડાભાું ટીટે નવ ટ૊ક્વીન
ળ૊઴લાથી તે થામ છે -િીજા તાયણ પ્રભાણે ટીટે નવના જતું ઒
ુ શ્વાવભાુંજલાથી થામ છે -
Signs- Symptoms:
 ભવલ્વભાું યીજીડીટી 'જઔ઱ાુઆ જામ( ુઅલે છે - કાવ ઔયીને જડબુ+ું ડ૊ઔ+ ુ઄ન્નન઱ી+
એબ્ડ૊ભીન+ ઩ખ તેભજ સ્઩ાુઆનના ભવલ્વ ભાું યીજીડીટી ુઅલે છે -
 દદો ભોં ક૊રી ળઔત૊ નથી જેને Lock jaw(ર૊ઔ જ૊( ઔશે છે -
 Patientની ઩ીઠ ઔભાનની જે લ઱ી જામ છે -(Opisthotonos)
 Patient બચડીયુ ું ુ઄ને ફેચેન ફની જામ છે
 વકત fever ુ઄લે છે - '0// થી 0/4 ડીગ્રી પે-(
 ભુક તયવ રાખતી નથી ુ઄ને ુઈગ ુઅલતી નથી
 Patient ને આંચઔી ુઅલે છે - ુ઄ને શલા ઔે પ્રઔાળથી આંચઔી લધે છે -
 શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ ઩ડે છે -
 યુયીન તેભજ સ્ટુર ઩ાવ ઔયલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
 ખુફ જ ઩યવેલ૊ લ઱ે છે -
ટીટેનવ નીઓનેિભ / નીઓનેટનર ટીટેનવના ફચાલ ભાટેના અટકામતી ઩ગરા:-
 દયે ઔ વખબાથ ભાતાને ુઇજેક્ળન a-a ના ફે ડૉઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - ઩શેર૊ ડૉઝ
વખબાથલસ્થાની જાણ થતાું ફને તેટર૊ જલ્દી ુ઄ને+ ત્માયફાદ ફીજ૊ ડ૊ઝ એઔ ભડશના
઩છી ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - જે ભાતા ુ઄ને ફા઱ઔ ફુંનેને ધન ૂય વાભે યક્ષણ ુઅ઩ે છે -
જ૊ વખબાથ ભાતાએ યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફ ુઇન્જેક્ળન a-aના રીધાશ૊મ ત૊
વખબાથલસ્થાના ઔ૊ુઇ઩ણ વભમે ુઇન્જેક્ળન a-a
ન૊ એઔ ડ૊ઝ ત૊ ુઅ઩ી દે લ૊ જ૊ુઇએ-
જ૊ ઔ૊ુઇ ફા઱ઔ ુ઄નુઇમ્યુનાુઇઝ ભાતાથી જન્ભેર શ૊મ ત૊ તેને ની઒નેટનર ટીટેનવ
થલાનુ જ૊કભ લધી જામ છે -તેભને જન્ભના ૬ ઔરાઔભાું ુઇન્જેક્ળન એન્ટીટ૊ક્વીન
ુઅ઩ી યબક્ષત ઔયી ળઔામ છે -
 ુઅ ુઈ઩યાુંત સ્લચ્છ સુલાલડ ુ઄ને દલાકાનાભાું વરાભત પ્રસ ૂનતથી ધનુયનુ ું જ૊કભ
ગટાડી ળઔામ છે - સુલાલડ લકતે સ્લચ્છ ુ઄ષ્ટઔન૊ ુ઄ભર ઔયલાન૊ છે -
 ૧( સ્લચ્છ શાથ
 ૨( સ્લચ્છ સુલાલડ ઔયાલલાની જગ્મા
 ૩( સ્લચ્છ ખબથના઱
 ૪( સ્લચ્છ દ૊ય૊
 ૫( સ્લચ્છ બ્રેડ
 ૬( સ્લચ્છ ભાતાના ઔ઩ડા
 ૭( સ્લચ્છ ફા઱ઔના ઔ઩ડા
 ૮( સ્લચ્છ ઩ેયીનનમભ
Teatrment and Care:
 Patient ને ડાઔથળુભભાુંુ઄રામદ૊ યાકલ૊-
 Wound ને શાુઆડ્ર૊જન ઩ેય૊ક્વાુઆડ લડે વાપ ઔયલ૊-
 ઇંજેક્ળન ટીટેનવ ુઆમ્યુન૊ગ્ર૊બ્યુરીન'Tig) 14/-4//iu- ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - જે 2/ ડદલવ
સુધી યક્ષણ ુઅ઩ે છે -
 જ૊ઇંજેક્ળનટીટે નવ ુઆમ્યુન૊ગ્ર૊બ્યુરીન ન શ૊મ ત૊ A.T.S.(Anti Tetanus Serum)'એન્ટી
ટીટેનવ વીયભ( 1500 I.U. Subcutanuously ટેસ્ટ ડ૊ઝ ઔમાથ ઩છી ુઅ઩લાભાુંુઅલે છે - જે 6
થી 0/ ડદલવ યક્ષણ ુઅ઩ે છે -
 Inj.Crystallin Penicillin ( ડક્રસ્ટ્રરીન ઩ેન્વીરીન( 20 Lacs Units 6 hourly
Test Doseુઅપ્મા઩નછુ઄઩ામ છે -
 Convulsion and sedation ભાટે inj. Diazepam ુ઄ને inj Chlorpromazine ુ઄ને Inj.
Phenargan ુઅપ્લાભા ુઅલે છે -
 Patient ભ૊ટે બાખે વેડેળનભાું યાકલાભાું ુઅલે છે ઔે જેથી આંચઔી ુઅલે નશી-
 ભસ્યુરયયીજીડીટી ઒છી ઔયલા ભાટે inj.Robinexડ૊ક્ટય ઒ડથય પ્રભાણે 0//mgુ઄઩ામ છે
 શ્વાવભાુંતઔરીપ શ૊મ ત૊ ઒ક્વીજન ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 જળુયીમાત શ૊મ Patientને લેન્ટીરેટય ઩ય મુક્લાુંભાું ુઅલે છે -
 લધુ વીક્રીળન થતુ શ૊મ ત૊ વઔળન ઔયલાુંભાું ુઅલે છે -
 ઔન્ટીન્યુવ ઔેથેટયાઝેળન ઔયલાુંભાું છે
 ુઅુઆ-લી-ફ્લ્યુુઆડ + જેભાુંinj.10%Dextroseુ઄઩ામ છે -
 ન્યુટ્રીળન Ryles Tube Feedingભાયપતે ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 વાળુ થમા ફાદ ભોં લાટે દલા઒ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 Nursing Care :જેભાું સ્઩ુંજફાથ+ ફેઔઔેય+ વઔળન+ ઇંજેક્ળન+ ઒ફઝ્ર્લેળન+ લખેયેન૊
Prevention and Control Measures:

 Notificationુઈચ્ચ ઔચેયીને ટેરીપ૊નીઔ તેભજ રેકીત જાણ ઔયલી-
 Isolation:શલા ુ઄ને પ્રઔાળ ઒છ૊ ુઅલે તેભજ કરેર ન ઩શ૊ચે તેલી યીતે Patientને
ુ઄રામદ૊ યાકલ૊-
 Disinfection :
- Patientના woundના ડ્રેળીખને જતું યુ શીત ઔયીને મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊
- ું યશીતઔયલી.
Patient ભાટે લ઩યામેરા તભાભ લસ્તુ઒ને મ૊ગ્મ યીતે જતુ
 Health Education :
- ફધાજ woundને તયતજ વાયી યીતે ધ૊લા.
- ુઆજા ન થામ તે ફાફતે ધ્માન યાકલા વભજાલવુ.
- ર૊ઔ૊ને વભમવય વયલાય રેલા ભાટે વભજાલવુ.
- ર૊ઔ૊નેય૊ખની ખુંબબયતા નલળે વભજણુઅ઩લી-
- ફા઱ઔની ના઱ ઩ય છાણ રખલલાના જ૊કભથી ર૊ઔ૊ને ભાડશતખાય ઔયલા-
- ર૊ઔ૊નેય૊ખનીવાચી ભાશીતી ુઅ઩ી-ખેય વભજ૊ દુય ઔયલી.
- ર૊ઔ૊ને યવીઔયણની ુઈ઩મ૊ખીતા નલળે વભજાલી+ વભમવય યવીઔયણ થતા પામદા઒
ઔશેલા
-
 Immunization:
 Infant & Child : દ૊ઢ+ુ઄ઢી ુ઄ને વાડાિણભાવે ઩ેન્ટાલેરન્ટ વાથે,'07થી13ભાવે

DPTબુસ્ટયડ૊ઝ(
઩ાુંચ લ઴ે 9 DT
0/ ુ઄ને 05 લ઴ે inj.Td Adult: 0.5ml I.M.ફે ડ૊ઝ+ છ ુ઄ઠલાડીમાના અંતયે
ત્માયફાદ દય 0/ લ઴ે બુસ્ટય ડ૊ઝ-
Pregnant women :યજીસ્ટ્રેળન લકતે પ્રથભ ડ૊ઝDT- ફીજૉ ડૉઝ ૧ ભશીના ઩છી ઩યું ત ુ જ૊
િણ લ઴થની અંદય ફીજી પ્રેગ્નન્વી શ૊મ ત૊ ફ્ક્ત એઔ જ ડ૊ઝDT.
 ુઈ઩યાત જે નલસ્તાયભાું ની઒નેટર ટીટે નવનુ જ૊કભ લધુ શ૊મ ત્માું 2 dose Td ના
ુઅ઩લા-
Poliomyelities- ફા઱રકલ૊ / ખાંજ-઩ગ ુ
કુંજ—એઔ ઩ખન૊ રઔલ૊

ુ ફે ઩ખન૊ રઔલ૊
઩ુંગ—
઩૊બરમ૊ એ લામયવથી થત૊ ય૊ખ છે - ભાણવના આંતયડાભાું
પ્રાથનભઔ ચે઩ રાખે છે +ુ઄ને ચેતાતુંિ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે - જે ફા઱ઔને ુ઄઩ુંખ ફનાલી દે છે -
એ઩ીડેભીમ૊ર૊જી
એજન્ટ:- ઩૊બરમ૊ લામયવ િણ પ્રઔાયના શ૊મ છે - ઩૊બરમ૊ લામયવ 0+ ઩૊બરમ૊
લામયવ 1+ ઩૊બરમ૊ લામયવ 2- ભ૊ટા બાખે ઩૊બરમ૊ લામયવ 0થી ચે઩ પેરામ છે -
ુઅ લામયવ ફશાયના લાતાલયણભાું રાુંફા વભમ સુધી જીનલત યશી ળઔે છે - ઠુંડા
લાતાલયણભાું ૪ ભડશના સુધી ુ઄ને ભ઱ભાું ૬ ભડશના સુધી જીનલત યશે છે -ચે઩ી
વ્મક્ક્તના ભોં ુ઄ને નાઔભાુંથી નીઔ઱તા સ્ત્રાલ ુ઄ને ભ઱ભાું લામયવ શ૊મ છે - બચહ્ન૊-
રક્ષણ૊ દે કામાના ૭ થી ૧૦ ડદલવ ઩શેરા ુ઄ને ઩છી લધુ ચે઩ી શ૊મ છે - તેના
ભ઱ભાુંથી ૩ થી ૪ ભડશના સુધી લામયવ નીઔળ્મા ઔયે છે -
શ૊સ્ટ:- િણ લ઴થ સુધીના ફા઱ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -છ૊ઔયા ુ઄ને છ૊ઔયી઒ભાું ૩9૧ ના પ્રભાણભાું
જ૊લા ભ઱ે છે -ભાતાભાુંથી ભ઱તી એન્ટીફ૊ડી ૬ ભડશના ઩છી યશેતી નથી-
એન્લામયભેન્ટ /લાતાલયણ:- ચ૊ભાવા દયમ્માન ઩૊બરમ૊ થલાની વુંબાલના લધુ યશે છે - ઠુંડા
લાતાલયણભાું ઩૊બરમ૊ લામયવ લધાયે વભમ ભાટે જીનલત યશે છે - દૂન઴ત ઩ાણી+ ક૊યાઔ ુ઄ને
ભાકી ય૊ખના પેરાલલાના ુ઄ખત્મના ઩ડયફ઱૊ છે -લસ્તીની ખીચતા ુ઄ને ુ઄સ્લચ્છતા ચે઩ન૊
પેરાલ૊ લધાયે છે -
પેરાલલાની યીત૊:-
૧) પીઔ૊ –઒યર ફૃટ- ભ઱થી મુક સુધી ખુંદા આંખ઱ા દ્વાયા ય૊ખન૊ વીધ૊ પેરાલ૊ થામ
છે - અંખત ુ઄સ્લચ્છતાના ઔાયણે દૂન઴ત ઩ાણી+ક૊યાઔ+ ભાકી જે ુઅડઔતયી યીતે
ય૊ખન૊ પેરાલ૊ ઔયે છે -
૨) ડ્ર૊઩રેટ ઈપેક્ળન:- દદીભાું જમાયે ઩૊બરમ૊ તીવ્ર તફક્કાભાું શ૊મ+લામયવ ખ઱ાભાું
શાજય શ૊મ ત્માયે નજીઔના ઔ૊ન્ટેક્ટભાું યશેરા ર૊ઔ૊ભાું ડ્ર૊઩રેટ ુઇપેક્ળન દ્વાયા ઩૊બરમ૊
પેરાુઇ ળઔે છે -
 ઈન્યુફેળન ઩ીકયમડ:- વાભાન્મ યીતે ૭ થી ૧૪ ડદલવન૊ શ૊મ છે -
 ળચહ્ન૊-રક્ષણ૊:- જમાયે ઔ૊ુઇ વ્મક્ક્તભાું ઩૊બરમ૊ લામયવથી ચે઩ રાગ્મ૊ શ૊મ ત્માયે
નીચેનાભાુંથી એઔાદ યીવ઩૊ન્વ જ૊લા ભ઱ે છે -
૧) વફક્ક્રનીકર ચે઩:- ૯૧ થી ૯૬ $ ર૊ઔ૊ભાું ઔ૊ુઇ બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱તા
નથી-લામયવની શાજયી ુ઄થલા ર૊શીભાું એન્ટીફ૊ડી ટાુઇટય લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
૨) એફ૊ટીલ ઩૊ળરમ૊ / ભાઈન૊ય ઈરનેવ9 ૪ થી ૮ $ ચે઩ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - ર૊શીભાું
લામયવ શ૊લાના ઔાયણે ુઇરનેવ જ૊લા ભ઱ે છે - ર૊શીભાું એન્ટીફ૊ડી ટાુઇટય લધુ
૩) ન૊ન-઩ેયારામકટક ઩૊ળરમ૊: ૧$ ચે઩ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -તેમ્ભું ડ૊ઔ ુ઄ક્કડ થુઇ જામ
છે +ઔભય ુ઄ને ડ૊ઔભાું દુકાલ૊ થામ છે -એવેપ્ટીઔ ભેનીન્જાુઇટીવ જેવુ રાખે છે -
૪) ઩ેયારામકટક ઩૊ળરમ૊:- ૧ $થી ઩ણ ઒છા ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - લામયવ
ચેતાતુંિને ુ઄વય ઔયે છે ુ઄ને ઩ેયાબરવીવ થામ છે -+ શાથ+઩ખભાું ઩ેયાબરવીવની
ુ઄વય જ૊લા ભ઱ે છે -ખુંબીય પ્રઔાયના ઩૊બરમ૊ભાું તભાભ ુ઄લમલ૊ વ઩ડાલલાની
ળક્યતા શ૊મ છે - ઩ેયાબરવીવની વાથે તાલ ુઅલલ૊ તે ઩૊બરમ૊ શ૊લાનુ ું વાબફત ઔયે
છે - તેની વાથે ભાથાન૊ દુકાલ૊+ ુઉરટી+ ુઉ઩ઔા+ ખ઱ાભાું દુકાલ૊+ ઩ેટભાું દુકાલ૊
થામ છે -ખયદન ુ઄ને ઩ીઠના સ્નાયુ઒ જઔડાુઇ જામ છે - ટ્રાુઇ઩૊ુઇડ વાુઇન ઩ણ
જ૊લા ભ઱ે છે -જેભાું ફા઱ઔને ફેવલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -તે ફેવલા ભાટે શાથ ઩ાછ઱
ઔયી થા઩૊ ુ઄ને ઢીંચણ લા઱ીને ફેવે છે -૪ થી ૭ ડદલવભાું રઔલ૊ લધે છે -ુઅ રઔલ૊
ડીવેન્ડીંખ ટાુઇ઩ન૊ શ૊મ છે -જે થા઩ાથી ળફૃ થુઇ નીચેની તયપ જ૊લા ભ઱ે
છે -વુંલદ
ે નાન૊ ુ઄બાલ જ૊લા ભ઱ત૊ નથી-
 ત્તનદાન:- બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ દ્વાયા ઒છાભાું ઒છુ ૮ ગ્રાભ જેટ઴ુ ઝાડાનુ ું વેમ્઩ર રખબખ
રુઇ WHO એ નક્કી ઔયે ર રેફ-ભાું ત઩ાવભાું ઩૊બરમ૊ લાુઇયર એન્ટીફ૊ડી જણામ ત૊
ઔેવ ઩૊ઝીટીલ ઔશેલામ છે -
 વાયલાય:- ુઅની ઔ૊ુઇ સ્઩ેવીપીઔ વાયલાય શ૊તી નથી-પીઝીમ૊થેયા઩ી ુ઄ને ભેટરના
ઔેરી઩યન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
 ઩૊બરમ૊ની ુ઄ટઔામતભાું યવીઔયણ ખ ૂફ ુ઄ખત્મન૊ બાખ બજલે છે - ઩૊બરમ૊થી
ફચલા ભાટે વમુદામભાું યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફ નનમત વભમ મુજફ
યવીઔયણ ઔયાલલા વભજાલવુ-઩૊બરમ૊ની યવી ફે પ્રઔાયની શ૊મ છે -—જીલુંત ુ઄ને મ ૃત
૧( ૌ ક્ટીલેટેડ ઩૊બરમ૊ લેક્વીન --- મ ૃત યવી —
ુઅુઇ-઩ી-લી- — ુઇનએ
૨( ઒-઩ી-લી-—઒યર ઩૊બરમ૊ લેક્વીન—જીલુંત યવી 'ટ્રામલેરેન્ટ( જેભાું ઩૊બરમ૊
લામયવ ૧+ ઩૊બરમ૊ લામયવ ૨+ ઩૊બરમ૊ લામયવ ૩- ને એટેન્ચ્યુએટેડ ઔયીને
ફનાલેર શ૊મ છે -
યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફનીચે મુજફ ઩૊બરમ૊ની યવી ુઅ઩લાની નક્કી થમેર છે -
કઈ ઉભયે કઈ યવી આ઩લી ઓ.઩ી.લી. f- આઈ.઩ી.લી
ભોં લાટે ફે 0.1 એભ-એર-+ુઇન્ટ્રાડભથર
ટી઩ા જભણા શાથના ફાલડા ઩ય
જન્ભ વભમે (૦ થી ૧૫ કદલવ) 
૬ અઠલાકડમે  
૧૦ અઠલાકડમે 
૧૪ અઠલાકડમે (઩ેન્ટાલેરન્ટ
ના ત્રીજા ડ૊ઝ વાથે) એક  
લ઴થની અંદય
16 થી 24 ભકશને 
યવીભાું લ઩યાતી aaaa

ટ્રામલેરેન્ટ-઒-઩ી-લી-- ની જગ્માએ ૨૫ભી એનપ્રર ૨૦૧૬ થી aaaa
ફામલેરન્ટ ઒-઩ી-લી-- ુઅ઩લાનુ ું નક્કી ઔયે ર છે - ત્માય઩છીથી aaaa
ના લધેરા ફધા જ
ડ૊ઝ ફામ૊-ભેડીઔર લેસ્ટ ભાું ભાઔથ ઔયીને નનઔાર ઔયલાના છે -
IPV OPV
૧ મ ૃત યવી છે ૧ જીલુંત યવી છે
૨ તે સ્નાયુભાું ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે ૨ તે મ્શ૊ દ્રાયા ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે
૩ ુઅ યવી ભોંગી છે ૩ ુઅ યવી વસ્તી છે
એ઩ીડેભીઔ લકતે IPV ન૊ ુઈ઩મ૊ખ એ઩ીડેભીઔ લકતે OPV ન૊
૪ ઔયલાભાું ુઅલત૊ નથી ૪ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું -ુઅલે છે -
બુસ્ટયડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
૫ બુસ્ટય ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલત૊ નથી - ૫
f- IPV ના ફે ડ૊ઝ /-0 એભ- એર-+ છઠ્ઠા ુ઄ને
ચોદભા ુ઄ઠલાડડમે ુઇન્ટ્રાડભર

થ જભણા
શાથના ફાલડા ઩ય ુઅ઩લાનુ ું નક્કી ઔયલાભાું

ફામલેરેન્ટ OPV ના કુર ઩ાુંચ
૬ ુઅવ્યુ છે - ૬ ડૉઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
઩ ૂણથ સ્લફૃ઩9 ુઇનએક્ટીલેટેડ ઩૊બરમ૊ ઩ ૂણથ સ્લફૃ઩9 ઒યર ઩૊બરમ૊
૭ લેક્વીન ૭ લેક્વીન
Defination
ુઅ એઔ PolioVirus થી થતુ Viral Infectionછે -તે ભાણવના આંતયડાભા થત ુ
પ્રાથનભઔInfection છે -જે ઩ાછ઱થી Nerve System ને ુ઄વય ઔયે છે -ુ઄ને ઩ેયારીવીવ થામ છે -
Causes
1) તે PolioVirus Type I,II ુ઄ને III થી થામ છે - Type I એ Major epidemic ભાટે
2) ચે઩ી ય૊ખથી ઩ીડાતા ફા઱ઔ૊ના Stool તેભજ નાઔ ુ઄ને ભ૊ ના વીક્રીવનથી પેરામ છે -
3) Rainy Season (July,August,Sept) ભાવભાું ુઅ ય૊ખ લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
4) ુઅ ય૊ખના 78% ઔેવ ફે લ઴થની ઉંભય ઩શેરા જ૊લા ભ઱ે છે -ુઈ઩યાુંત િણ લ઴થની ઉંભય સુધી
5) છ૊ઔયાભા છ૊ઔયી ઔયતા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -3:1

6) ુઅ ય૊ખના નલ઴ાણુ ઩ાણીભાું ચાય ભાવ સુધી ુ઄ને Stoolભા છ ભાવ સુધી જીનલત યશે છે
-દુન઴ત ક૊યાઔ ઩ાણી દુધ તેભજ Poor Hygiene લા઱ા ફા઱ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
(Faecaloral Route)-
7) -Droplet Infection લડે પેરામ છે -જેભા ચે઩ી ફા઱ઔના છીઔ ુ઄ને ુઈધયવથી લધુ પેરાલ૊
થામ છે -
 Incubation Period
1-14 ડદલવ ઩યું ત ુ 3 થી 35 ડદલવ સુધીન૊ શ૊ુઆ ળઔે છે -

 Sign – symptoms:
- વ્મક્ક્તને Infection રાખે ત્માયે ગણી લકત ુઅના બચન્શ૊-રક્ષણ૊ દે કાતા નથી- ઩યું ત ુ
Patientને થ૊ડુ
વાભાન્મ બફભાયી જેવુ રાખે છે -ુ઄ને તયત વાળુ ઩ણ થુઆ જામ છે
Sign / symptoms ફે બાખભાું લશેચામેર શ૊મ છે -

(1) Non Paralytic Polio
- Respirstion તથા ઩ાચન ુ઄લમલ૊ભા દુકાલ૊ થામ છે -
- Patientને બાયે fever ુઅલે છે ુ઄ને 3 ડદલવભા વાળુ થુઆ જામ છે -
'1(Paralytic Polio
PolioVirus ના Infection થી શુંભેળા ઩ેયારીવીવ થતુ નથી- ઩યું ત ુ 0$ તેથી ઒છા ઔેવીવભા
઩ેયારીવીવ જ૊લા ભ઱ે છે - PolioVirus Central Nervous System ઩ય ુ઄વય ઔયે છે -
0(ય૊ખની ળળુુઅતભા fever ુઅલે છે ુ઄ને ઩છી ઩ેયારીવીવ થામ છે -
1( ઔ૊ુઆ લકત Patient ફેબાન ફની જામ છે -
2( Patientને આંચઔી ુઅલે છે ુ઄ને ઩ીઠ ુ઄ક્કડ થુઆ જામ છે -
3(એઔ ઩ખ ઔે શાથભા ઔે ફન્ને ઩ખભા ઩ેયારીવીવ થુઆ જામ છે -
4( દયદીના ુ઄વય થમેર શાથને ઔે ઩ખને ુઈ઩ાડતા Patient બચડાુઆ જામ છે -
5(જ૊ આંકના Muscles ને ુ઄વય થામ ત૊ આંક િાુંવી થુઆ જામ છે -
Treatment & Care

-Polio ભાટે ની ઔ૊ુઆ ચ૊ક્કવ વાયલાય નથી ઩યું ત ુ વાયી નનવિખ ઔેયજળુયી છે -
- Physiotherapyુઅ ય૊ખ ભાટે ુ઄ખત્મ ન૊ બાખ બજલે છે -
- Patientના રક્ષણ૊ પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- Patient ને nutritive Diet ુઅ઩વુ ું
- Nursing Care
- T.P.R.
- Personal Hygiene જા઱લલવુું
- Swimimg Pool ના ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાની ભનાુઆ ઔયલી-
- ળયીય ુ઄ક્કડ થુઆ જામ ત૊ ખયભ ઩ાણીના ઩૊તા મુઔી ળઔામ છે -
ું યશીત ઔયી ને નાળ ઔયલ૊-
- Patient ના Excreta ઒ Respiratory Discharge ને જતુ
ું યશીત ઔયલા-
- Patient એ લા઩યે ર ુઅટીઔર ને જતુ
 Prevention & Control:

1) Notification
ુઅ World Wide Notify ઔયે ર ય૊ખ છે - તભાયા નલસ્તાયભાું જયા઩ણ ળુંઔાળીર રક્ષણ૊
લાફૄ ફા઱ઔ જણામ ત૊ તાત્ઔારીઔ Health Autority ને જાણ ઔયલી ુ઄ને ઔેવ ને રખતી તભાભ
નલસ્ત ૃત ભાડશતી બેખી ઔયલી .
2) Isolation
ફા઱ઔ ને બચન્શ૊ રક્ષણ૊ ની ળળુુઅત થી એઔ ુ઄ઠલાડીમા સુધી તેને નાના ફા઱ઔ૊ વાથે
યભલા દે વ ુ ું નશીં તેભજ ફશાય જાશેય ભાું રુઆ જવુ ું નડશિં.
3) Quarantine Period
- ચે઩ી ફા઱ઔ ના વું઩ઔથ ભાું ુઅલેરા તભાભ ફા઱ઔ૊ ને 21 ડદલવ સુધી નનયીક્ષણ ભાું યાકલા .
- ય૊ખ પેરામેરા શ૊મ ત્માયે ફા઱ઔ૊ ને યભત યભલા ઔવયત ઔયતા ઔે દ૊ડતા ુ઄ટઔાલલા.
- ય૊ખ ના Epidemicલકતે Schools, યભત ખભત ના ભેદાન૊, CINEMA HALL ઔે ુ઄ન્મ જગ્મા ઒
ઔે જમાું ર૊ઔ૊ ની બીડ થતી શ૊મ તે ુ઄ટઔાલલી-
- ર૊ઔ૊ ને Sanitary Latrine ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા વભજાલલા .
- ઩ીલા ના ઩ાણી નુ ું Chlorination ઔયીને જ લા઩યવુ ું .
- દુધ ઩ાશ્યુયાુઆઝળન ઔયી ને ઩છી જ લા઩યવુ ું .
- Food Sanitation .તેભા ક૊યાઔ ને દુન઴ત થત૊ ુ઄ટઔાલલ૊ .
- Vactor Control .ભાકી઒ ન૊ ુઈ઩દ્રલ ુ઄ટઔાલલ૊ .

4)Health Education
- ફા઱ઔ૊ ને જભતા ઩શેરા તેભજ Defeacation ઩છી શાથ ને વાબુ ઩ાણી થી ધ૊લાનુ ું ભશત્લ
વભજાલવુ
- ર૊ઔ૊ ને Food Hygiene નલળે જાગૃનત પેરાલલી .
- ર૊ઔ૊ ભાું યવીઔયણ નલળે જાગૃનત પેરાલલી .
- ર૊ઔ૊ ને ય૊ખ ના બચન્શ૊- રક્ષણ૊ નલળે ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ ું .
- ર૊ઔ૊ ને ય૊ખના પેરાલા નલળે તેભજ ય૊ખના ુ઄ટઔામતી ઩ખરા નલળે ભાખથદળથન ુઅ઩વુ ું .
5)Immunization-:
-OPVુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - Polio ુ઄ટઔાલલા ભાટે Immunizationએ એઔ જ ભાિ
ુ઄વયઔાયઔ દલા છે -દે ળના ફધા જ ફા઱ઔ૊ભાું ત્માયે જ ુઅ ય૊ખને નાબુદ ઔયી ળઔામ તેભ છે -
-જન્ભ વભમે aaa aaaa દ૊ઢ+ુ઄ઢી
aaaaa વાડા િણ ભાવે઩ેન્ટાલેરેન્ટ વાથેુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- દ૊ઢ,ુ઄ને વાડા િણ ભાવે a
IPV (FRACTIONAL INACTIVATED POLIO VIRUS)ુઅ઩લાભા
ુઅલેછે-
-07 ુ઄ને 13 ભાવે બુસ્ટય ડ૊ઝ
-જમાયે ઩ણ લધાયાન૊ Pulse Polioઔામથક્રભ ુઅલે ત્માયે ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- ૨૦૧૪ છે લ્રા ૩ લ઴થ થી દે ળ ભાથી ઔ૊ુઇ લાુઇલ્ડ લામયવ ન૊ ઔેવ નોંધામ૊ નથી- WHO એ
બાયતને ઩૊બરમ૊મુક્ત દે ળજાશેય ઔમો છે -
 Complication
1)ુ઄઩ુંખતા થામ છે -
1(Broncho Pneumonia થામ છે -
A.F.P-Acute Flaccid Paralysis

ુઅ ફીજા ઔાયણ૊થી ઩ણ થુઆ ળઔે છે -તે PolioVirus થી થમેર છે ઔે ફીજા ઔાયણે થમેર છે તેની
ત઩ાવ ઔયલા ભાટે ફા઱ઔના Stool ના ફે Sampleરેલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને તેને Lab ભા Virus ભાટે
ચઔાવણી ઔયલાભાું ુઅલે છે -જે નલસ્તાયભા A.F.P ન૊ ઔેવ જણામ તે જગ્મા એ ફાજુ –ફાજુ 7
ું ઔયલાભાું ુઅલે છે -
ડઔર૊ભીટય ની નિજમા ભાું વલેરવ
WHO ની બરાભણ છે ઔે 15 લ઴થ
થ ી નીચેના ફા઱ઔ૊ભા A.F.pથામ ત૊ તેન૊ તાત્ઔારીઔ
Report ઔયલ૊- ુ઄ને તાત્ઔારીઔ ત઩ાવ શાથ ધયલી- 1977 ું
થી A.F.Pવલેરવ System ઔાભ ઔયે
છે -જેને SPECIAL તારીભ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - બાયતભાું ુઅલા 108 S.M.O છે -તે યાજમ ઔક્ષાએ
મુખ્મ ભથઔભા શ૊મ છે -તેની Team Delhi ભાું શ૊મ છે -ુઅના ભાટે નનમનભત યીતે Weekly
Reporting System સ્થા઩લાભાું ુઅલે છે -જેભા દય ુ઄ઠલાડડમે A.F.P ન૊ યી઩૊ટથ ભુંખાલલાભાું
ુઅલે છે -તેભજ Monitering ઔયલાભા ુઅલે છે -
 ઩૊ળરમ૊ મક્ુ ત બાયત- ઩૊ળરમ૊ મક્ુ ત ત્તલશ્વ
નેળનર સ્લીચ ડે - ૨૫ભી એનપ્રર ૨૦૧૬
લેરીડેળન પેઝ - ૨૫ભી એનપ્રર-૯ભી ભે ૨૦૧૬
નેળનર લેરીડેળન ડે - ૯ભી ભે ૨૦૧૬
યવીભાું લ઩યાતી ટ્રામલેરેન્ટ-઒-઩ી-લી--
aaa aની જગ્માએ ૨૫ભી એનપ્રર ૨૦૧૬ થી
ુઅ઩લાનુું નક્કી ઔયે ર છે - ત્માય઩છીથી aaaa
ફામલેરન્ટ aaaa ના લધેરા ફધા જ ડ૊ઝ ફામ૊-
ભેડીઔર લેસ્ટ ભાું ભાઔથ ઔયીને નનઔાર ઔયલાના છે -
બાયતભાું જાન્યુુઅયી-૨૦૧૧ભાું ઩૊બરમ૊ન૊ છે લ્ર૊ ઔે વ નોંધામેર ત્માયફાદ ઩૊બરમ૊ન૊ ઔ૊ુઇ
ઔેવ નોંધામેર નથી- શલે ુઅકા નલશ્વભાુંથી ઩૊બરમ૊ નાબ ૂદ ઔયલા જુઇ યહ્યા છીએ- ુ઄ત્માય સુધી
ુઅ઩ણે ઩૊બરમ૊ વાભેના યક્ષણ ભાટે aaaa
યવી લા઩યતા શતા-તેભાું ઩૊બરમ૊ના ટાુઇ઩ ૧+ ટાુઇ઩ ૨+
ટાુઇ઩ ૩ લાુઇયવ શતા+઩યું ત ુ શલે ઩૊બરમ૊ના ટાુઇ઩ ૨ લાુઇયવ નલશ્વભાુંથી ુઇયે ડીઔેટ થુઇ ખમેર છે -
તેથી જ ઩૊બરમ૊ના ટાુઇ઩ 1 લાુઇયવને aaa
ભાું વાભેર ઔયલાની જફૃય નથી- ુઅકા નલશ્વભાું શલેથી
જ ુઅ઩લાની યશેળે-
aaaa
યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઔામથક્રભભાું ુ઄ને ઩૊બરમ૊ ઔેમ્઩ેુઇનભાું શલેથી aaaa
ફામલેરન્ટ aaaa
-
઒-઩ી-લી- જ ુઅ઩લાની યશેળે
Measles Or Rubeola ઒યી
Defination:
Measles એ ફા઱ઔભા જ૊લા ભ઱ત૊ ParamyxoVirus થી થત૊ Highly
Infectious Diseases છે -જેભા Fever, Snizing, Coughing ુ઄ને Runing Nose તેભજ
કાવ પ્રઔાયના Rash 'દાણા( જ૊લા ભ઱ે છે -
Measles એ ુઅકી દુનનમાભા જ૊લા ભ઱ે છે - Unvaccinated Community ભા
Measles એ Endemic સ્લળુ઩ે તેભજ દય 2 થી 5 લ઴ે Epidemic સ્લળુ઩ે જ૊લા ભ઱ે
છે -બાયતભા Measles ન૊ Epidemic કાવ ઔયીને January થીApril દયમ્માન જ૊લા ભ઱ે
છે -
Causes:
Measles Virus થીજ૊લા ભ઱ે છે -ુ઄થલા Paramyxo Virus થી થામ છે -
Source of Infection:
- Measles થમેર patient ના Infective Materials ુ઄ને નાઔ ુ઄ને ખ઱ાભાથી નનઔ઱ત ુ
વીક્રીવનન૊ વભાલેળ થામછે -
અવય કયતા ઩કયફ઱૊

1)6 ભાવથી 5 લ઴થની ુઈભય દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
2)male ુ઄ને Female ફન્નેભાજ૊લા ભ઱ે છે -
3) એઔ લકત Measles થમા ફાદLifetime Immunity યશે છે -ફીજા લકત બાગ્મે જ નીઔ઱ે છે -
4) કુ઩૊઴ણલા઱ા ફા઱ઔ૊ભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
4( Virus ખભે તે Season ભા પેરામ છે -઩યું ત ુ નળમા઱ાભા ર૊ઔ૊ લધુ વભમ ગયભા યશે છે
ભીઝલ્વ એ ઩ેયાનભક્ઝ૊ ગ્રુ઩ના લામયવથી થત૊ ચે઩ી ય૊ખ છે - ુઅકી દુનનમાભાું એન઩ડેનભઔ
ઔે એન્ડેનભઔ સ્લફૃ઩ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - ૧૯૫૮ ભાું એન્ડવથ નાભના લૈજ્ઞાનનઔે ઒યીના લામયવની ળ૊ધ
ઔયી શતી-
 એજન્ટ:- ુઅય-એન- એ- લામયવ ઒પ ઩ેયાનભક્ઝ૊ ગ્રુ઩- ુઅ લામયવ ળયીયની ફશાય રાુંફા
વભમ સુધી જીનલત યશી ળઔતા નથી-઒યીન૊ દદી જ ય૊ખ ભાટે ઔાયણભ ૂત છે - દદીના નાઔ+
ખ઱ા+ ુ઄ને શ્વવનતુંિના સ્ત્રાલ૊ થી ચે઩ પેરામ છે -
શ૊સ્ટ:- વાભાન્મ યીતે છ ભડશનાથી ઩ાુંચ લ઴થના ફા઱ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - એઔ લકત
઒યી થમા ઩છી જીલન- ઩મંતની ય૊ખપ્રનતઔાયઔતા ભ઱ે છે - ફીજ૊ એટે ઔ બાગ્મે જ ુઅલે
છે - ૦ થી ૬ ભડશનાના ફા઱ઔ૊ભાું ભાતા તયપથી ય૊ખપ્રનતઔાયઔતા ભ઱ે રી શ૊મ છે -
કુ઩૊઴ણલા઱ા ફા઱ઔ૊ભાું ઒યીનુ ું બમુંઔય ફૃ઩ જ૊લાભ઱ે છે - તેભાું ભયણની વુંખ્મા
઩૊઴ણયુક્ત ફા઱ઔ ઔયતાું ૪૦૦ ખણી લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
લાતાલયણ:- વાભાન્મ યીતે નળમા઱ાભાું ઠુંડી ુ઄ને ભાણવ૊ની ખીચતાના ઔાયણે લધુ જ૊લા
ભ઱ે છે -
 પેરાલલાની યીત૊:- ડ્ર૊઩રેટ ુઇપેક્ળન+દદીના વીધા વું઩ઔથથી+ઔન્જક્ટાુઇલા ભાયપતે-
 ઈન્યુફેળન ઩ીકયમડ:- ૧૦ થી ૧૪ ડદલવન૊ શ૊મ છે -
 ળચહ્ન૊-રક્ષણ૊:- ઒યીના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ િણ તફક્કાભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
પ્રથભ સ્ટેજ 'પ્ર૊ડ્ર૊ભર તફક્ક૊):- ચે઩ રાગ્માના ૧૦ ડદલવ ઩છી ુઅ તફક્ક૊ ચા઴ુ થામ
છે - તાલ ુ઄ને કાુંવી ુઅલે છે -ળયદી+ ુઈધયવ થામ છે -નાઔભાુંથી ઩ાણી ઩ડે છે - આંક૊ રાર
થામ છે - પ્રઔાળભાું આંક૊ અંજાુઇ જામ છે - 'પ૊ટ૊પ૊ફીમા( ળયીય ઩ય દાણા નીઔ઱તા
઩શેરા એઔ-ફે ડદલવ ઩શેરા ભ૊ઢાભાું ુઈ઩યના જડફાભાું ઩શેરી ફે દાઢ ની ુઈ઩યના બાખભાું
ઝીણા+ ભ ૂયા+ ભ ૂકયા યું ખન૊ સ્઩૊ટ જ૊લા ભ઱ે છે - જેને ઔ૊પ્રીઔ સ્઩૊ટ 'aaaaaa‖a aaaa(
ઔશેલામ છે - ુઈરટી ઝાડા ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
ફીજુ સ્ટે જ 'ુઇયપ્ટીલ તફક્ક૊):- જેની પ્રથભ ળફૃુઅત ઔાનની ઩ાછ્઱ થી થામ છે -+ ઔાનની
઩ાછ઱ રાર ુ઄઱ાુઇ જેલા દાણા દે કામ છે - ુ઄ને ઩છી ત્માયફાદ ભોં+ ખ઱ા ુઅકા ળયીય
઩ય દાણા થામ છે -ુઅકા ળયીયભાું રાર ુઈબય૊ ુઅલે છે -જ૊ ઔ૊ુઇ તઔરીપ ના શ૊મ ત૊ તાલ
ુ઄ને દાણા ૩ થી ૪ ડદલવભાું ુ઄દ્ર્શશ્મ થુઇ જામ છે -ધીભે-ધીભે ચાભડીન૊ યું ખ બ્રાુઈન થુઇ
જામ છે - જે ફે થી િણ ભડશના સુધી જ૊લા ભ઱ે છે -
િીજુ સ્ટેજ '઩૊સ્ટ-ભીઝલ્વ તફક્ક૊) ફા઱ઔનુ ું લજન ગટે +ુ઄ને નફફૄ યશે- ઉંચાુઇભાું થત૊
લધાય૊ ક્સ્થય થુઇ જામ-
 જકટરતાઓ:- નાના ફા઱ઔ૊ભાું થતા મત્ૃ યુભાું ઒યીને ઔાયણે થતી જડટરતા઒ મુખ્મ છે -જેભાું
મુખ્મત્લે ઝાડા+ ન્યુભ૊નનમા+ શ્વવનતુંિન૊ ચે઩+ઔાનની યવી+ભખજન૊ ચે઩+કેંચ લખેયે
 ત્તનદાન:- બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ દ્વાયા
 Mode Of Transmission
- ય૊ખન૊ પેરાલ૊ Droplet Infection થી થામ છે -
- ું ઒ શ્વાવ ભાયપતે તેભજ ક્યાયે ઔ
ય૊ખના જતુ Conjuctiva ભાયપતે ઩ણ દાકર થામ છે -
-Sneezing,Taking,Kissing Patientએ લા઩યે ર લસ્ત ુ઒ જેભ ઔે Cups,Spoon+ લખેયે-
 Incubation Peeriod
10 થી 14 ડદલવ
 Sign / symptoms:
1)Pre Eruptive Stage-
-fever આલે છે .
નાઔભાથી ઩ાણી નીઔ઱ે છે -
- Sneezing,
-ુઅક૊ રાર થુઆ જામ છે ુ઄ને ુઅક૊ભાથી ઩ાણી ુઅલે છે -
-Photofobia (પ્રઔાળ લધુ વશન ન થુઆ ળઔે (
-Rash નીઔ઱લાના ફે ડદલવ ુ઄ખાુઈ Buccal Mucosa ભા Bluish White જ૊લા ભ઱ે છે -જેને
ઔશેછે-
aaaaaaaaaaaa
2) Eruptive Stage-
ચ૊થા ડદલવથી Eruptive Stageની ળળુુઅત થામ છે -જે 3 થી 5 ડદલવ સુધી યશે છે -
-Dusky Red Rash નીઔ઱ે છે -જે ળળુુઅતભા ભ૊ઢા ુ઄ને ઔાન ઩ય દે કામ છે ત્માય ફાદ ફ૊ડી ઩ય
દે કામ
છે ુ઄ને 1 થી 2 ડદલવભા ઩ખ ઩ય દે કામ છે -
-4 ઔે 5 ડદલવે Rashes સુઔાલા ભાડે છે -
-Skin ઩ય Dark Pigmentation થુઆ જામ છે -જે ુઅળયે 5 ભડશના સુધી યશે છે -
 Treatment-(Nursing care)
- Measles ભાટે ઔ૊ુઆ Specific વાયલાય નથી-઩યું ત ુ Sign % symptoms મુજફ વાયલાય
ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
-fever ભાટે ઩ેયાવીટાભ૊ર ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
-લધુ ઩ડતુInfection શ૊મ ત૊ Antibioticુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
-Patientને શલા ુઈજાવલા઱ા ળુભભા યાકવુ
-ુઅક ઩ય વીધ૊ પ્રઔાળ ના ુઅલે તે જ૊વુ-
- લધ ુ fever શ૊મ ત૊ cold Compress મક
ુ લા
-Rasheses ુ ી
શ૊મ ત્મા સધ Chamical PERFUME લા઱ા વાબ ુ ન લા઩યલા
-Patientનુ oral અને Nosal Hygien જા઱લવ.ુ
- ુઅકની વુંબા઱ રેલી
-Patientને Liquid diet ુઅ઩લી જેભા ભખનુ ઩ાણી +ઔાુંઝી+લેજીટે ફર સુ઩ લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ-
 લધુ ઩ડતા કેવ શોમ તો તયત જ ભેડીકર ઓક્રપવયને જાણ કયલી અને +તલટાભીન “એ” નો ઩ૂયક ડોઝ
ઉભય પ્રભાણે આ઩લો-કાયણકે ઓયીના કાયણે તલટાભીન “એ” ની ળયીયભાં ઊણ઩ થઈ જામ છે -
૬ ભતશનાથી ઓછી ૫૦૦૦૦ આઈ.મુ. ૫૦૦૦૦ આઈ.મુ.
૬-૧૧ ભતશના વુધી ૧૦૦૦૦૦ આઈ.મુ. ૧૦૦૦૦૦ આઈ.મુ.
૧૨ ભતશના ઩છી ૨૦૦૦૦૦ આઈ.મુ. ૨૦૦૦૦૦ આઈ.મુ.
આઈ.મુ.-ઈન્ટયનેળનર મુતનટ
 Prevention & Control-
0( Notification
ય૊ગના કેવીવ દે ખામ કે તયત જ ઉ઩રી કચેયીને વભમવય ટે ળરપ૊ન કે રેળખતભા જાણ કયલી.
2) Isolation-
-Patientનેુ઄રામદા ળુભભાું યાકવુ-
- શલા ુઈજાવલા઱ા ળુભ યાકલ૊-
-ફીજા ફા઱ઔ૊એ લા઩યે ર યભઔડા ફીજા ફા઱ઔને ુઅ઩લા નડશ-
3) aaaaaaaa
યવીઔયણ-
aa
aaaaaaa
ફા઱ઔ ને 8 ભડશના ઩ુયા થમા ફાદ એભ-ુઅય- ન૊ પ્રથભ ડ૊ઝ તથા 0aલ઴ે ફીજ૊ ડ૊ઝ
Tuberculosis (TB):- ક્ષમ ય૊ખ
TB એ એઔ ભ૊ટ૊ પ્ર૊બ્રેભ છે - તે ઩ણ Devloping country ભાટે -TB એ Specific infection
છે - તેન ુું ઔાયણ ભાુઆક્ર૊ફેઔટે યીમભ ટયુફયઔયુર૊નવવ નાભના ફેક્ટે યીમા છે - તે ઩શેરા Lung ને
ુ઄વય ઔયે ત૊ Pulmonary TB થામ તે Meninges આંતયડા+ શાડઔા+ વાુંધા lymph gland,
Skin, Kidney, eye, ળયીયના ઔ૊ુઆ ઩ણ Tissue ભાું થામ છે - ુઅ ય૊ખ પ્રાણી઒ભાથામતેને
bonvineTB તયીઔે ઒઱કામ છે -
દય લ઴ે 13 ભાચથ ના ડદલવે World tuberculosis day તયીઔે ઒઱કામ છે -
Predisposing Factor :-
Malnutrition, over crowed house, poverty, alcoholism, drug
addication, corticosteroid therapy, occupations, HIV Infection, use of Immuno
suppressants .
Epidemilogical Factor :-
Agent:-ુઅભાું િણ ભાુઆક્ર૊ફેઔટેડયમા જલાફદાય છે -
1) Human type:- Micobecterium Tuberculosis.
2) Animal type :- Micobecterium Bovis
3) Atypical Micobecterium.
Source of Infection :-
i) Human Source:- જમાયે ભાણવને TB ન૊ ચે઩ રાખે ત્માયે તેન૊ sputum positive
ુઅલે ઩ણ તે મ૊ગ્મ વભમે દલા ન રેતા તેના contact ભાું જેટરા ઩ણ વ્મક્ક્ત઒ ુઅલે
તેને ુઅ infection રાખી ળઔે છે -
ii) Bovine Source:- ક્યાયે ઔ ચે઩ીદૂ ધના ઔાયણે ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -જ૊ ઔે દુધને ુઈઔા઱લાથી
ુઅ ય૊ખ ન૊ પેરાલ૊ ગટે છે- ુઅ઩ણા દે ળ ભા ુઅ ઒છ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
iii) ુ થી
ચે઩ી ભટીયીુ઄ર દ્વાયા9 ચે઩ી ભાણવ દ્વાયા ુઈ઩મ૊ખ ભા રેલાભા ુઅલેર દયે ઔ લસ્ત઒
પેરાુઆ ળઔે છે -
iv) એુઆડ્વ ઔે ુ઄ન્મ રાુંફી ભાુંદખી વાથે 9 રાુંફી ભાુંદખી ઔે જેભા ળયીયની ુઆમ્યુનીટી
બફરકુર ગટી જામ તેલા ય૊ખ૊ વાથે ુઅ ય૊ખ થુઆ ળઔે છે - ુઅ એુઆડ્વ ના ય૊ખ ની વાથે
લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
Host Factor :-
- Age :- ુઅ ય૊ખ ઔ૊ુઆ ઩ણ ઉંભયે ુ઄વય ઔયી ળઔે છે - તે 0.5 લ઴ન
થ ા ફા઱ઔ૊ભાું 1% જેટર૊
શ૊મ છે - 15 લ઴થભાું30% જેટર૊ શ૊મ છે - ુ઄ને ુઅ ય૊ખ 15 to 45 લ઴થભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
-Sex:- સ્ત્રી઒ ઔયતાું ઩ુળુ઴૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -

- Heridity :- TB એ ઔ૊ુઆ Heridity ય૊ખ નથી-઩યું ત ુ ભાતા ન઩તા ને શ૊ુઆ ત૊ તેભના
ફા઱ઔભા ચે઩ રાખલાની ળક્તા઒ લધી જામછે -
- Nutrition:- ઩૊઴ણ ુઅ ય૊ખ ભાટે વીધુ જલાફદાય નથી-઩યું ત ુ કુ઩૊઴ણના ઔાયણે ુઅ

ય૊ખ થલાની વુંબાલના લધી જામછે -
-Immunity :- BCG Vaccine.

-Occupation :-જે ર૊ઔ૊ લસ્તીની ખીચતાભા ઔાભ ઔયે છે,વમુશભા ઔાભ ઔયે છે, પ્રદુ઴ણ લાયા
નલસ્તાયભા ઔાભ ઔયે છે તેને ુઅ ય૊ખ થલાની વુંબાલના લધી જામછે -
-Ventilation :- જે જગ્મા એ શલાની ુ઄લય જલય ઒છી શ૊મ ત્મા ટીફી થલાની
ળક્યતા઒ લધેછે-
- Social Factor :- અંધનલશ્વાવ+ under nutrition, ઒છુું બણતય+ ભ૊ટુું કુુંટુફ+ એઔ જ
થા઱ીભાું કાલાન૊ ડયલાજ+ નાની ઉંભયે રગ્ન+ુ઄઩ુયતુventilation ,poor hygiene.ય૊ખ પ્રત્મેની
ુ઄જ્ઞાનતા લખેયે-
Incubation Period :-
ુઅ ય૊ખ ન૊ Incubation Period ુ઄ઠલાડડમાભડશના+ ુ઄ને લ઴થ શ૊ુઆ ળઔે છે -
Mode of transmission :-
Droplet Infection
Inhalation Infection dust
Infected milk
Sign & Symptoms :-

-િણ ુ઄ઠલાડડમા ઔે તેથી લધુ વભમથી કાવી ુઅલે-
-જાડ૊ ઔે ઩ાત઱૊ ઔપ, ,઩છી ઔપ વાથે ર૊ડશ ુઅલે
-વાુંજનાવભમે જીણ૊ fever ુઅલે છે ' Evening Raise Temperature)
-છાતીભા દુ9કાલ૊ થામછે -
-Iritability
-શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ થામછે -
-ભુક ઒છી રાખે છે -
-લજન ગટે છે -
-શદમના ધફઔાયા લધે
-ુ઄ળક્તી ુ઄ને સુસ્તી રાખે છે -
-યાતના વભમે ુ઄ને લશેરી વલાયે ઩યવેલ૊ થામ
મુખ્મ 5 રક્ષણ9
 િણ ુ઄ઠલાડડમા ઔે તેથી લધુ વભમથી કાવી ુઅલે-
 વાુંજનાવભમે જીણ૊ fever
 છાતીભા દુ9કાલ૊
જાડ૊ ઔે ઩ાત઱૊ ઔપ ,઩છી ઔપ વાથે ર૊ડશ ુઅલે
 ભુક ઒છી રાખે છે -
 લજન ગટે છે -
Investigation :-
 History
 Screening chest
 Chest x-ray
 Mask miniature radiography (MMR) : જેભા એઔ વાથે 2/ થી 3/ નાના ભ૊ટા
ડ્ર૊઩ રુઆ ળઔામ છે -
 Sputum test: Acid fast bacilli test ઔયલાભા ુઅલે છે -
જ૊ sputum ભા bacilli શ૊મ ત૊ sputumpositive ુ઄ને ન શ૊મ ત૊ negative
result ખણામ- શાર ભા sputum ની ફે ત઩ાવ ઔયલા ભા ુઅલે છે - જેભા
spotsputum ુ઄ને ફીજા ડદલવ નુ લશેરી વલાય નુ sputum ુઅભ ફે sputum
ત઩ાવ ભાટે રેલાભા ુઅલે છે -
 પાલ્ઔન ટેસ્ટ- દલાની વેન્વીટીલીટી જાણલા ભાટે ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 Blood Test : જેભાblood ભા infection છે ઔે નડશ તે ત઩ાવ ઔયલા ભા ુઅલે છે -
જ૊Erethro Sedimentation Rate (ESR) ઔાુઈન્ટ લધાયે ુઅલે ત૊ infection છે
 ફા઱ઔ૊ભાું ભ૊ન્ટુક્ષ ટે સ્ટ ઔયલાભા ુઅલે છે -
Treatment :-
ુઅ વાયલાય ને A.K.T ઔશેલાભાું ુઅલે છે - 'aaaa aaaa‖a aaaaaaaaa(
જેને શાર ભા DOTS
ઔશેલાભા ુઅલે છે -
શારની નલી ખાુઇડરાુઇન મુજફ ટીફીના તભાભ દદીના લજન ુઅધાડયત ટીફીની દલા ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
ફા઱જુથ ભાટે ખ૊઱ી ની વુંખ્મા9
લમ જુથ ખ૊઱ીની વુંખ્મા
(લજન મુજફ) વગન વાયલાય વતત વાયલાય
2 months 3 FDC-P 4months 2 FDC-P
HRZ E HR E
50/75/150mg 100mg 50/75mg 100 mg

4 to 7 kg 1 1 1 1
8 to 11 kg 2 2 2 2
12 to 15 kg 3 3 3 3
16 to 24 kg 4 4 4 4
25 to 29 kg 3+1 adult 3 3+1 adult 3
30 to 39 kg 2+2 adult 2 2+2 adult 2
઩ુખ્તલમ ની વ્મક્તી ભાટે લજન મુજફ વાયલાય9
લમ જુથ ખ૊઱ીની વુંખ્મા
'લજન મુજફ( વગન વાયલાય વતત વાયલાય
IP-4 FDC CP-3 FDC
HRZE( 2 months)-56 HRE (4 months)-
112 Dose
Dose
75/150/400/275 mg 75/150/275mg
25 to 34 kg 1 1
35 to 49 kg 2 2
50 to 64 kg 3 3
65-75 kg 5 5
75 kg થી લધાયે 6 6
FDC- ડપક્સ્ડ ડ૊ઝ ઔ૊મ્ફીનેળન

઩ુખ્ત લમના તભાભ ટીફીના દદીને કુર છ ભડશનાની વાયલાયભાું 057 ડ૊ઝ
ુઅ઩લાના થામ છે -
0(Cap Rifampicin: -
 ુઅ ખુફ જ ુ઄વયઔાય Bacterial Drug છે -
 તે ભુખ્મા ઩ેટે રેલાની શ૊મ છે -
 450-600 MG ન૊ ડ૊ઝ શ૊મ છે - જ૊ એઔાુંતયે ુઅ઩લાની શ૊મ ત૊ 900 M ન
ુઅ઩લાન૊ શ૊મ છે -
 ુઅ દલાને રીધે Urine ન૊ Colour રાર ુઅલે છે -
2)Tab Isoniazid
2( Tab pyarazinimide
3( Tab Ethambutamol
4(Inj. Streptomycine
આ દલાઓની વંબતલત આડઅવયો નીચે ભુજફ છે -
દલા ટૂકં ૂ નાભ આડઅવયો રેલા ભાટેના ઩ગરા

આઇળોનાઇઝાઇડ એચ ખંજલા઱ આલલી +કભ઱ો તફીફી અતધકાયી ઩ાવે ભોકરલા
યીપામ્઩ીવીન આય કભ઱ો તફીફી અતધકાયી ઩ાવે ભોકરલા
઩ામયેઝીનાભાઇડ ઝેડ વાંધાનો દુખાલો +કભ઱ો તફીફી અતધકાયી ઩ાવે ભોકરલા
ઇથામ્્મુટોર ઈ આંખે ઓછુ દેખાલુ તફીફી અતધકાયી ઩ાવે ભોકરલા
સ્રેપ્ટો ભાઇવીન એવ કાનભાં ઘંટડી લાગલાનો અલાજ આલલો + ઈન્જે ક્ળન ફંધ કયી +તફીફી
ચક્કય આલલા અતધકાયી ઩ાવે ભોકરલા
 પ્રથભ ફે ભડશના ને ુઆન્ટેક્ન્વલ પેઝ ઔશે છે - ુ઄ને ઩છીના ચાય ભડશના ને ઔપ્ન્ટન્યુુ઄વ પેઝ
ઔશે છે -
Symptomatic Treatment-
 feverભાટે pcm ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 ુઈધયવ ભાટે Codein ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 છાતીભા દુકાલા ભાટે Analgesic ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 શ્વાવભા તઔરીપ ભાટે Bronchodilater ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 શ્વાવભા લધુ તઔરીપશ૊મ ત૊ ક્યાયે ઔ ઒ક્વીજન ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 Haemoptesis ભાટે Vita K ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
 લધુ ઩ડતી બફભાયી લકતે Steriod ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે
'1(Diet
 જેભા વાય૊ ઩ોપ્ષ્ટઔ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊
 લધુ પ્રભાણભા H.P.D.(High Protein diet) ુઅ઩લી-
 Generala Nursing care –
o Personal Hygieneજા઱લલી
o લધુ ઩ડતી નફ઱ાુઆ લકતે Patientની Position લાયું લાય Change ઔયલી-
o Patient તેભજ વખા઒ને Phychological Support ુઅ઩લ૊
Prevention & Control

T.B એ Highly Infectious Diseases છે -તેન૊ પેરાલ૊ ુ઄ટઔાલલ૊ મુશ્ઔેર છે -+઩ણ ુ઄ળક્ય
નથી-ુઅભાું Patientને રા વભમ ચે઩ યશેત૊ શ૊લાથી તે ગણી વ્મક્ક્ત઒ને ચે઩ રખાડી ળઔે છે -
1Notification
2.Isolation
3.Disinfection
4.Immunization
5.Health Education
 ઩ુયે ઩ુયી વાયલાય રેલા ભાટે વભજાલવુ
 ચે઩ન૊ પેરાલ૊ ઔુઆ યીતે ુ઄ટઔાલી ળઔામ તેના નલ઴ે વભજાલી ળઔામ-
 વભમાુંતયે sputum ની ત઩ાવ ભાટે વભજાલવુ
 ઔેવનુ લશે઴ ુ નનદાન
 ું ઔયવુ
વલેરવ
 Rehabilitation
RNTCP- Revised National Tuberculosis Contrl Programme
 સુધાયે ર યાષ્ટ્રીમ ક્ષમ નનમુંિણ ઔામક્ર
થ ભ
બાયતભાું 0851 ભા NTCP ુ઄ભરભા મુઔલાભાું ુઅલેર જેભા ક્ષમ Hospital ુ઄ને
જજલ્રા ક્ષમ ઔેન્દ્રની સ્થા઩ના ઔયલાભા ુઅલે છે -જેભા p.h.c ભાયપતે Patientને વાયલાય
ુઅ઩લાભાું ુઅલતી શતી-યાષ્ટ્રીમ ક્ષમ નનમુંિણ ઔામથક્રભના ઩ડયણાભ૊ ુઈત્વાશજનઔ ન શતા-
઩ડયણાભે 0881 ભા ુઅઔામથક્રભની પયીને વભીક્ષા ઔયલાભા ુઅલી ુ઄ને ત્માયફાદ સુધાયે ર
RNTCP ળળુ ઔયલાભાું ુઅવ્મ૊-
 મુખ્મ ધ્મેમ: aaaa
મુખ્મ ધ્મેમ ટીફીના ઔાયણે થતી તઔરીપ૊ ુ઄ને મ્રુત્યુ ગટાડલાન૊
છે - ુ઄ને ટીફી ના ચે઩ ન૊ પેરાલ૊ ુ઄ટઔાલલાન૊ છે -
ુ
RNTCP-ના શેતઓ
0( T.B ના positive ઔેવ૊ભા ઒છાભા ઒છા 8/$ ઔેવ૊ ય૊ખમુક્તન૊ દય શાનવર ઔયલા ભાટે
1( T.B ના Patientને લશેરી તઔે ડેુઇરી'દયય૊જ( Dots વાયલાય ુઅ઩લી-'Direct
Observation Treatment Shortcourse)
ટુુંઔા ુ઄ને રાફા ખા઱ાની વાયલાય ુઅ઩લી
O.P.D ભા ુઅલતા Patient઒ના ુ઄મુઔ ટઔા Patient઒ની પયજજમાત sputum ત઩ાવ ઔયાલલી-
Patientની વાયલાય ઩ુયી થામ ત્મા સુધી તેની દે કયે ક યાકલી
ુઅ પ્ર૊જેક્ટ ભા દય 4 રાકની લસ્તીએ 0T.B યુનનટ ુ઄ને 0 રાકની લસ્તીએ
Microscopic Centre સ્થા઩લાભા ુઅલેર છે -ભ૊ટાબાખના ટી-ફી ના Patient઒ વાયલાય ુ઄ધુયી
ુ઄ને ુ઄નનમનભત રુઆ છ૊ડી દે તા શ૊મ તેભને લૈજ્ઞાનનઔ ઢફે વાયલાય ુઅ઩ી ઒છા કચે ુ઄ને લધુ
વય઱તા થી Patient વાજ૊ જામ તે ભાટે Dots ની વાયલાય દ્વાયા ુઅ ઔામક્ર
થ ભ ુ઄ભરભાું મુઔલાભા
ુઅલેર છે -
Dots-
'Direct Objervation Treatment ShortCourse 1993 ભા w.h.o એ Tuberculosis ને

Global Emergency તયીઔે જાશેય ઔયતા Dots ની TuberculosisControl ભાટે બરાભણ
ઔયલાભા ુઅલે છે Dots ભા વઘન તફક્કા દયમ્માન Patientને વીધા ત્તનયીક્ષણ શેઠ઱ દલા
ગ઱ાલલાભા આલે છે .આ યીતની વાયલાયથી Patientને વાયા થલાની ળક્તા લધી જામ છે .કાયણકે
તેભને મ૊ગ્મ વાયલાય ત્તનયીક્ષણ અને Motivation ુ ાયાન ુ
તેભજ Patientને ઩કયક્સ્થત્તતભા સધ
મલ્ુ માાંકન થઇ ળક્રે છે . Dots એ M.P.W અથલા VOLUNTRY, WORKERS જેભકે ત્તળક્ષક
,આંગણલાડી WORKERS ,દામણ જુના Patient,વાભાજજક કામથકય૊ લગે યે દ્વાયા આ઩લાભા આલે
છે .અને તેભને વાયલાય ઩યુ ી કયલાના 1Patient દીઠ રુ.1000 ઩યુ સ્કાય તયીકે ચકુ લલાભા આલે છે .
જાન્યુુઅયી-1/01 થી ટીફી ભાટે નનક્ષમ નાભની ઒નરાુઇન
લેફવાુઇટ ચા઴ુ થમેર છે - ુ઄ને ભે 1/01 થી ટીફીને ન૊ટીપામેફર ડીવીઝ જાશેય ઔયે ર
છે - નનક્ષમ ઩૊઴ણ મ૊જના અંતખથત ટીફીના તભાભ દદીને વાયલાય ચા઴ુ શ૊મ તે
દયમ્માન દય ભડશને 4// ફૃ- +કુર છ ભડશનાના 2/// ફૃ તેના ફેંઔ કાતાભાું જભા
CHICKEN POX : 'અછફડા)
Introduction :
ુ જ ચે઩ી ય૊ગ છે તે લેકયમેવેરા જ૊સ્ટય નાભના લાઇયવ થી
chiken pox અથલા લેકયમેવેરા એ ખફ
થામ છે તે ખાવ કયી ને દ્વ લ઴થના ફા઱ક૊ ભા થામ છે . આ ય૊ગ એકલાય થઇ ગમા ઩છી
ફીજીલાય ઘણૉ ઓછ૊ થામ છે
Epidemiological Factor :
 Agent : Varicella – zoster (લેકયમેવેરા જ૊સ્ટય ) નાભના લાઇયવ થી થામ છે .
 Sourse of infection : chiken pox ના લાઇયવ નાક અને ગ઱ા ના secreation ભાાં શ૊મ
છે આ લાઇયવ skin, mucus membrean , અને blood ભાાં શ૊મ છે .
 Infectivity : 1 week તેન૊ Infectious time શ૊મ છે .1-2 કદલવ ભા ઩શેરા ચાભડી ઩ય
Rash દે ખામ છે .
Host Factor :
 Age : 10 Year ના નાના ફા઱ક૊ને આ ય૊ગ લધ ુ થામ છે
 Sex : Male & Female ફનેં અવગ્રસ્ત થામ છે
 Immunity : એક લખત હુભર૊ આલી ગમા ઩છી ફહુ ઓછા કીસ્વા ભા ફીજી લખત હુભર૊
ુ ી યશેતી નથી
આલે છે ફા઱ક ને તેના ભાતા તયપ થી ભ઱ે લ ૌ immunity રાાંફા વભમ સધ
Environmental Factor :
chiken pox એ એક વીજનર ય૊ગ છે . ઉષ્ણ તા઩ભાન લા઱ા લાતાયણભા લધાયે થામ છે .
Mode of tansmission :
chiken pox એ person to person પેરામ છે (Direct Transmission).
ડ્ર૊઩રેટ transmission દ્રરાયા પેરામ છે .
Incubation period :
Usally 14 to16 કદલવ ન૊ શ૊મ છે .
Sign & symptoms :

chiken pox ન૊ ય૊ગ ને ફે સ્ટે જ ભા લશેંચલા ભા આલે છે .
0pre eruptive stage :

- ભાઇલ્ડ અને ભ૊ડયે ટ fever આલે છે
- કભય ભા દુખાલ૊ થામ છે
- ુ યી અને દાણા નીક઱ે છે
ધજા
- છે લ્રા 2થી3 દીલવ ભા યે ળીવ દે ખામ છે
1Eruptive stage :
- Rashes દે ખામ છે
- fever આલે છે
- વોથી ઩શેરા દાણા ડ૊ક (trunk ) ભા દે ખામ છે ઩છી face ઩ય, શાથ-઩ગ, ઩ય
ઉ઩વી આલે છે
- ફકર મ્ય ૂક૊વાન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે જે એક્ઝીરા ને ઩ણ અવય કયે છે
- દાણા ભા ઩શેરા ઩ાણી બયામ છે ત્મારૌ ફાદ ઩રુ બયામ છે અને લ૊ભીટીંગ થામ છે
Treatment :
 Chikan pox ભાટે ક૊ઇ ચ૊ક્કવ દલા નથી ઩યાં ત ુ તેના રક્ષણ૊ પ્રભાણે દલા આ઩લાભા આલે
છે અનેક૊મ્પ્રીકેળન ન થામ તે ભાટે વાયલાય કયલા ભા આલે છે
 નલળેકા ઩ાણી ન૊ ફાથ આ઩લાભા આલે છે
 ુ ફ દલા આ઩લાભ આલે છે
઩ેઇન તથા ઉંઘ ભાટે ડ૊. ઓડય મજ
જરુય જણામ ત૊ એંટીફામ૊ટીક દલા આ઩લા ભા આલે છે
 દાણા ભા ખાંજ્લા઱ ઓછી કયલા ભાટે ફ૊યીક ઩ાઉડય કે ટે લ્કભ ઩ાઉડય ન૊ ઉ઩મ૊ગ કયલાભા
આલે છે .
 દાણા સકુ ામા ફાદ ઩ી ઩ી ર૊વન લડે ફાથ આ઩લા ભા આલે છે
Prevention & Control :

 Notification :ય૊ગ ત્તલળે ની જણકાયી ઉ઩રા અત્તધકાયી ને આ઩લી
 Isolation:આ ય૊ગ લા઱ા Patient ને અરગ રુભ ભા યાખલા જેથી ફીજ ક૊ઇ તાંદુયસ્ત
વ્મક્તી ને રાગે નશી.
 Disinfection :આ ય૊ગ લા઱ી વ્મક્તી ના લા઩યે રા વાધન૊ અને ઉ઩મ૊ગ ભા રીધેરા

લસ્ત ુ ને ડીવઇંપેકળન લા઱ી કયલી .
 ુ ાઇજેળન કયાલવ ુ
પ્ર૊઩ય ઇમ્મન
 ુ ત૊ યે સ્ટ આ઩લ૊
઩ય
 ત઱ે ર૊ ખ૊યક આ઩લ૊ નશી.
 ખાંજલા઱લા દે વ ુ નશી
 ળીક્ષક૊ ને આય૊ગ્મલીળે ની લાત કયલી જેથી ફીજા ફા઱ક૊ ને રાગે નશી
 આય૊ગ્મ ત્તલબાગ ને ય૊ગ થમેર શ૊મ તેન૊ વાં઩કથ કયલ૊ .
 તેને લા઩યે રા મ૊ગ્મ રીનન૊ મ૊ગ્મ નીકર કયલ૊
 શેલ્થ એજ્યકુ ેળન આ઩વ ુ જેભા ય૊ગ ના ચીહ્ન૊ અને રક્ષણ૊ અને તેના અટકાલ લીળે
જણાલવ ુ
Mumps- ખાર઩ચ૊બ઱યુ
Introudction :
Mumpsએ એઔ ચે઩ી ય૊ખ છે જે ઩ેયાભીક્વ૊ લાુઆયવ થી થામ છે ુઅ ય૊ખ ફુંને Parotide
Glandભાું સ્લેરીંખ ુઅલે છે ુ઄ને ટેં ડયનેવ જ૊લા ભ઱ે છે - Mumps નલશ્વભા ફધે જ૊લા ભ઱ે છે
Epidemiological Factor :
 Agent : આ ય૊ગ ઩ેયાભીક્વ૊ લાઇયવ થી થામ છે
 Host Factor :
 Age & Sex : 5 to 15 લ઴થ દયમ્માન લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .Male & femal એભ ફાંન્ને ભાાં
જ૊લા ભ઱ે છે .
Source of Infection :-Mumps ના patients ના Saliva, Blood, Urine ુ઄ને C.S.F.
Environmental Factor :-ગીચલસ્તી લા઱ા ત્તલસ્તાય ભાાં લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .

Season :-ત્તળમા઱ા ભાાં લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .
Mode of Transmission :-
- Droplet Infection ના કાયણે પેરાલ૊ થામ છે .
- Direct Contact ના કાયણે પેરાલ૊ થામ છે .
Incubation Period :- 2-3 Week

Sign & Symptoms :- Clinical Features
1) Parotide Gland ભાાં વ૊જ૊ આલે છે .
2) ભ૊ઢુ ખ૊રલાભાાં દુખાલ૊ થામ અને Stiffness થામ ( જકડાઇ જવ ાંુ )
3) fever આલે છે .
4) Headache
5) વ૊જ૊ આલતા ઩શેરા દુ:ખાલ૊ થામ છે .
6) ચશેય૊ ફેડ૊઱ થઇ જામ છે .
Treatment :-
- ળચન્શ૊ રક્ષણ૊પ્રભાણે વાયલાય આ઩લાભાાં આલે છે .
- ુ ફ એન્ટીફામ૊ટીકવ આ઩લાભાાં આલે છે .
ડૉકટય નાાં ઓડથ ય મજ
-
Diet :-
- Soft Diet
- Liquid Diet
Prevention & Control :-

- Vaccine :- MMR ( Combined Vaccine )
- Isolation
- Disinfection
- Health Education
Complication :-
- કમાયે ક Parotide Glandભાાં ઩વ થામ છે .
- Male ભાું Orchitis થામ છે - તેભજ Severe Cash ભાું Sterility થુઆ ળઔે છે -
- Female ભાું Ovaritis or Oophoritis થામ છે -
- ઔમાયે ઔ Pancreatitis, Encephalitis , Myocarditis લખેયે થુઆ ળઔે છે -
CONTROL ERADICATION
1) ય૊ગ ને ત્તનમાંત્રણ ભાાં રેલાભાાં આલે છે . ુ કયલાભાાં આલે છે .
4) ય૊ગને નાબદ
2) વભમ ભમાથદા શ૊તી નથી . 5) વભમ ભમાથદા શ૊મ છે .
3) ય૊ગ પયી થમા કયે છે . 6) ય૊ગ પયી જ૊લા ભ઱ત૊ નથી
દા ,.ત.સ્ભ૊ર઩૊કવ (ળીત઱ા)
4) ય૊ગ થામ તે દે ળભાાં ત્તનમાંત્રણ ના ઩ગરાઓ 7) આ પ્ર૊ગ્રાભ દુત્તનમાબય ભાાં શ૊મ છે .

રેલાભાાં આલે છે . દા ,.ત.઩૊ળરમ૊ ઇયાડીગ્રેળન પ્ર૊ગ્રામ ૌ
દા ,.ત.બાયતભાાં ભરેકયમા કે પાઇરેયીમા
લગેયે
RUBELLA OR ( GERMAN MESLES) :-
 Defination :- Rubella એ Childhood Infection છે - Lymphnode Enlargement

ુ઄ને Maculo Papular Rash દે કામ છે -જ૊ Early pregnancy દયમ્માન ુઅ Infection
રાખે ત૊ ખબથભાું યશેર ફા઱ઔ ભા જન્ભજાત ક૊ડ ઔે Death જ૊લા ભ઱ે છે -
 Agent :- તે Toga – Virus Family ના RNA Virus લડે થામ છે -

 Age:- 3 થી 10 લ઴થ ની ઉંભય ભાાં લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .
 Mode of Transmission :- Droplet Infection લડે પેરામ છે - જેભ ઔે Nose ુ઄ને
Throat ના વીક્રીળન ભાયપતે
 Vertical Transmission :-ભાતા ને ચે઩ શ૊મ ત્માયે ખબથભાના ફા઱ઔ ને ચે઩ રખાડી
ળઔે છે - જેથી ફા઱ઔ ક૊ડકા઩ણ વાથે જન્ભે છે -
 Incubation period :- 2 – 3 Week

 Sign & Symptoms :-
1) 4/-5/$ ભાું Sign Symptoms જ૊લા ભ઱તા નથી-
2) ળયદી થામ છે -
3) Sore – Throat થામ-
4) Low Grade Fever ુઅલેછે-
5) Rash દે કાલા ના 6 ડદલવ ઩શેરા ભ૊ઢા ુ઄ને ખ઱ા ના બાખ ની Lymph node
ભ૊ટી થામ છે -
6) Rash - પ્રથભ ચશેયા ઩ય Rash નીઔ઱ે છે - જે ઝીણા ુ઄ને ગુરાફી યું ખના શ૊મ છે -
દાણા઒ ઝડ઩ થી શાથ઩ખ ુ઄ને ધડ ઩ય પેરામ છે - જે દયમ્માન ચશેયા ઩ય ઒છા
થામ છે ુ઄ને િણ ડદલવ ભાું ુ઄દ્દશ્મ થામ છે -
CRS – ( CONGENITAL RUBELLA SYNDROM ) :-

CRS એટરે Mother Pregnancy દયમ્માન Rubella Infection રાખલાથી ખબથ ભાુંના
ફા઱ઔ ને જન્ભ ઩છી Rubella ના Sign & Symptoms જ૊લાભ઱ે ુ઄થલા ફા઱ઔ જન્ભજાત ક૊ડ
વાથે જન્ભે છે -
Rubella Infection ને ઔાયણે ઔ૊઴ નલબાજન ભાું ુ઄ડચણ થલાની જન્ભજાત કાભી઒ ઔે
઒છા લજન વાથે ફા઱ઔ જન્ભે છે - કાવ ઔયીને Deafness, CNSની કાભી઒ તેભજ ભ૊નતમ૊ જ૊લા
ભ઱ે છે - ુઈ઩યાુંત જાભય+ ુ઄નલઔનવત ભખજ ન૊ રઔલ૊+ I.U.G.R. – Intra Utrine Growth
Retardation, Liver ુ઄નેSpleen ભ૊ટા થલા તેભજ Mental Retardation લખેયે જ૊લા ભ઱ે
છે - ુઅ કાભી઒ એઔ થી લધુ વાથે જ૊લા ભ઱ે છે -
First Trimester દયમ્માન Infection રાખે તે લધુ જ૊કભી છે - જેને રીધે Abortion ઔે
Still Birth (S.B.) થામ છે - ુ઄થલા ફા઱ઔ એઔ ઔે લધુ ક૊ડ વાથે જન્ભે છે - 05 ુ઄ઠલાડડમા ઩છી
Infection લકતે ખુંબીયતા ધટે છે -
Prevention :-
1) ફા઱ઔ૊ને MR ની યવી 'નભઝલ્વ ફૃફેરા( યાષ્ટ્રીમ યવીઔયણ ઩િઔ મુજફ નનમત વભમે ુઅ઩લી-
2) MMR
3)પ્રેગ્નેન્વી દયમ્માન ન ુ઄઩ામ તેભજ Vaccine રીધા ઩છી ભડશના સુધી પ્રેગ્નેન્વી યાકલી
નડશ-
TYPHOID OR ENTERIC FEVER .ભ૊તીઝયા
 Defination :-Typhoid એ Salmonella typhiથી થત૊ Acute Infectious Diseases

છે . આભાાં વલાય વાાંજ fever આલે છે . આને આંતયડા ના fever તયીકે ઓ઱ખલાભાાં આલે
છે .
 Agent :- Salmonella Typhi Beciliથી થત૊ ય૊ગ છે .ચે઩ી ભાણવ દ્વાયા આ ય૊ગ પેરામ
ુ ીતેના Stool અનેUrine ભાાં આના
છે .Patient ને Typhoid ભટી ફાદ રાાંફા વભમ સધ
ુ શ૊મ છે .
જ ાંતઓ
 Age :- 10-30 લ઴થ ની ઉંભય દયમ્માન લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .

 Sex Factor :-Maleભાાં લધ ુ થામ છે . ઩યાં ત ુ Female Carrier લધ ુ શ૊મ છે .
 Immunity:-
o ય૊ગ એક લખત થમા ફાદ તેની વાભેય૊ગપ્રત્તતકાયક ળક્ક્ત ભ઱ે છે . ઩યાં ત ુ પયી
થલાની ઩ણ ળકમતા ઓ શ૊મ છે .
ુ ી ચે઩ પેરાલી ળકે છે .
o એક લખત થમેરી વ્મક્ક્ત 1 લ઴થ સધ
 Season :-
o આ ય૊ગ July, August અને September ભાાં લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે . કાયણ કે આ વભમ
દયમ્માન લધ ુ લયવાદ ના કાયણે ભાખીઓન૊ ઉ઩દ્ર્લ લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .
o આ ય૊ગ ના પેરાલા ભાટે દુત્ત઴ત ઩ાણી,દુત્ત઴ત ખ૊યાક,ખયાફ ફયપ,ભાખી, દુત્ત઴ત દુધ,
દુત્ત઴ત ભાટી, અને ખયાફ ળાકબાજી ના રીધે થામ છે .
o ર૊ક૊ ભાાં અજ્ઞાનતા શ૊મ Poor Sanitation શ૊મ તથા યવ૊ડા ન ાંુ Hygiene ફયાફય
ન શ૊મ ત્માાં આ ય૊ગ લધ ુ જ૊લા ભ઱ે છે .
o Patient ના વીધા વાં઩કથ ભાાં આલલાથી અને Stool કે Urine લા઱ા શાથ થલાથી
પેરામ છે .
 Incubation Period :-
o 10-15 કદલવ ન૊ શ૊મ છે .
o ઩ાણી થી થત૊ ય૊ગ ભાાં Incubation Period રાાંફ૊ શ૊મ છે . જમાયે દુત્ત઴ત
ખ૊યાક થી થામ ત્માયે Incubation Period ટાંુ ક૊ શ૊મ છે . આ ઉ઩યાાંત આધાય

ુ ા જથ્થા ઩ય શ૊મ છે .
ય૊ગ- પ્રત્તતકાયક ળક્ક્ત તેભજ જ ાંતન
 Sign & symptoms

ુ ઓછી રાગે છે
o ભખ
o થાક રાગે છે
o stool ફયાફય વાપ આલત ુ નથી
o ઝાડ૊ કે કફજીમાત યશે છે
o ફેચેની યશે છે
o Patient ને 104 થી 105 fever આલે છે . વાાંજે 2 જેટર૊ લધાયે છે વલાયે અને
વાાંજના fever ભા 2 જેટર૊ તપાલત શ૊મ છે . ઩ણ fever ન૊ભથર શ૊ત૊ નથી
o fever ના પ્રભાણ ભા pulse ઘણી ઓછી શ૊મ છે
o જીબ સકુ ી અને લચ્ચે વપેદ થઇ જામ છે જીબ ની કકનાયી રાર શ૊મ છે આને
Typhoid tounge કશે છે
o ઩ેટ ફુરામ જામ છે અને ઩ેટ ભા દુખાલ૊ થામ છે
o નાના આંતયડા ભા ચાાંદા ઩દે છે જેને Peyer’S Patches કશે છે
o blood ની ત઩ાવ કયતા Widal test positive આલે છે
o patient ને લીકનેવ આલે છે ભવલ્વભા ક્રેમ્઩ આલે છે
 Dignosis :
o ળરુઆત ભા તયુ ાં ત જ આન ુ ત્તનદાન કયવ ુ કઠીન શ૊મ છે .fever આલલાન ુ કાયણ શ૊મ છે . આભા
ળરૂઆતભા ત્તલડાર ટે સ્ટ નેગેટીલ આલે છે આલી સ્થીત્તત ભા રક્ષણ૊ ઩ય લધ ુ બાય મક
ુ ી નીદાન
કયલા ભાાં આલે છે .
o fever આલે છે
o ઩લ્વ ભા ઘટાડ૊ થલ૊.
o ફીજા અઠ્લાકડમા ભા ટેસ્ટ કયલાથી લીડાર ઩૊જેટીલ આલે
વાયલાય અને વાંબા઱ :
o વાયલાય ભાટે અવયકાયક દલા Ciprofloxacin છે .જે Tab તેભજ Inj ના સ્લરુ઩ભા જ૊લા ભ઱ે
છે .
o જ૊ Vomiting થતી શ૊મ ત૊ I/v Fluid આ઩વ ુ અને Inj Metaclopramide આ઩લાભા આલે
છે
o fever શ૊મ ત૊ Anti pyretic Pcm આ઩લી.
o જ૊ Patientને કફજીમાત શ૊મ ત૊ ઩ણ ઝુરાફ આ઩લ૊ નકશ.
o Patientને Abdominal Distantion ભાટે watch કયી A.G ન૊ Record યાખલ૊.
o Patientના T.P.R રેલા.
o ખ૊યાકન ુ ફયાફય ઩ાચન થઇ ળકે તેલ૊ ખ૊યાક આ઩લ૊.
o જલ્દીથી ઩ાચન થઇ ળકે તેલ૊ ખ૊યાક આ઩લ૊
ુ ,દુધ કાાંજી,રીબ ુ વયફત લગે યે આ઩લા..
o ખ૊યાકભા ફ્રુટ ,જ્યવ
o ખ૊યાક થ૊ડ૊ થ૊ડ૊ અને થ૊ડા વભમના અંતયે આ઩લ૊.
o જ્મા સધ ુ થ વારુ ના થામ ત્મા સધ
ુ ી Patientને વાં઩ણ ુ ી વાં઩ણ
ુ થ ડામટ આ઩વ ુ નકશ.
o Oral Hygiene ફયાફય જા઱લવ.ુ

0(Notification
1( Isolation
2( Disinfection
3(Health Education
5)Immunization
બાયતભા ત્રણ પ્રકાયની Typhoid Vaccine ભ઱ે છે .

1) ભ૊ન૊લેરટ
ાં લેકવીન
2) ફામલેરટ
ાં લેકવીન
3) ટી.એ.ફી લેકવીન
Infectiv Hepatitis Or ઝેયી ઔભ઱૊ (Hepatitis)
Defination:-
-ુઅ એઔ Liver નુ Infection છે -ભાટે ગણા ફધા Virus જલાફદાય છે , જેલા ઔે HepatitisA.B+
Non-B Virus,Hepatitis-c
Type Of Hepatitis:-
-Infectiv Hepatitis ના મુખ્મ પ્રઔાય૊ નીચે મુજફ છે +
0( HepatitisA
-ુઅ એઔ Communicable Deseases છે -જે ગણ૊ જ ચે઩ી છે -
-ુઅ HepatitisA પ્રઔાયના Virus થી થામ છે -
1( HepatitisB
- ુઅ પ્રઔાયભા Liver ભા ભ૊ટા પેયપાય થામ છે -
- ુઅ B Type ના Virus થી થામ છે -
- ુઅ ગણ૊ જ ગાતઔી ય૊ખ છે -
-ુઅ Syringe Needle લડે પેરામ છે -
2( HepatitisC (Non A Non B)

- ુઅભા A ઔે B એઔેમ પ્રઔાયના Virus શ૊તા નથી-
- ુઅ પ્રઔાયન૊ ઔભ઱૊ દુનનમાના ફધા જ દે ળ૊ભા જ૊લા ભ઱ે છે -
-ુઅ દુન઴ત ઩ાણીથી થતા Feceal Oral Rout લડે પેરામ છે -
Causes-
 HepatitisA
- HepatitisA પ્રઔાયના Virus થી થામ છે -
-ુઅના Virus એઔ ઔે ફે ુ઄ઠલાડડમા સુધી Stool ભા યશે છે -
-નફફૄ Sanitation તથા ખીચતા શ૊મ ત્મા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
-ખુંદા ઩ાણી ુ઄ને ક૊યાઔથી પેરામ છે -
-Lower Socio –Economic લા઱ા Group ના ફા઱ઔ૊ભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
-Patientના Towel ,લાવણ લખેયેથી ઩ણ ચે઩ પેરામ છે -
 HepatitisB-
-ુઅના ભાટે HepatitisB પ્રઔાયના Virus જલાફદાય છે -
-ચે઩ી blood,Serum તેભજ Saliva,Vaginal વીક્ળન+નવભેન લખેયેભા લાુઆયવ શ૊મ છે -
-ચે઩ી Patientનુ Operation ઔમાથ ફાદ તેભા લ઩યામેરા વાધન૊ ફયાફય જતું યુ ડશત ઔમાથ
લખય ફીજા Patientભા લા઩યલાથી ુઅન૊ પેરાલ૊ થુઆ ળઔે છે -
-પેનભબરભા Saving ભાટે એઔ જ Blad ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાથી ઔે એઔ જ tooth brush ન૊
ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાથી ુઅન૊ ચે઩ પેરાુઆ ળઔે છે -
-ભાતાભાથી ખબથના ફા઱ઔને ુઅન૊ ચે઩ ુઅલી ળઔે છે -
- ભચ્છય ઔયડલાથી ઩ણ ફહુ જ ઒છા અંળે ુઅ ય૊ખન૊ પેરાલ૊ થુઆ ળઔે છે -
Incubation Period :-
 Hepatitis-A
15-50ડદલવ 'ભ૊ટાબાખે 17 ડદલવ(
 HepatitisB-
5 ુ઄ઠલાડડમા -5ભાવ 'ભ૊ટાબાખે 0// ડદલવની(
Sign & symptoms

ભ૊ટાબાખે 2 પ્રઔાયના ઔભ઱ાભા ભ૊ટાબાખના Sign & symptoms વયકા જ૊લા ભ઱ે છે -
- fever ુઅલે છે -
- ભુક રાખતી નથી-
- ફેચેની રાખે છે -
- Nausea થામ છે -
-Pain in Abdomin
-Patientને થાઔ રાખે છે -
-઩ેળાફ ઩ી઱૊ ુઅલે છે -
-ળયીયભાું કુંજલા઱ ુઅલે છે -
-Urine ભા Bile Salt ુ઄ને Bile Pigment જ૊લા ભ઱ે છે -
-Liver ભ૊ટુ થુઆ જામ છે -
-વભમવય વાયલાય ન ભ઱ે ત૊ Patient Hepatic Coma ભા જત૊ યશેછે-
Diagnosis:-
- HBsAg in pregnant woomen
Treatment & Care-

-બચન્શ૊-રક્ષણ૊ પ્રભાણે વાયલાય ઔયલાભાું ુઅલે છે -
ુ થ ુઅયાભ ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી-
-Patientને વું઩ણ
-ચે઩ને ુઅખ઱ લધત૊ ુ઄ટઔાલલા ભાટે Antibiotic ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
-Patientને I/V INJ D-10 ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -કાવ ઔયીને Vommiting થતી શ૊મ ત્માયે I/v
glucose ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
-Patientને Livertonic ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
-Tab,Avil, ુ઄ને Steriod ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
-જ૊ Patientને fever શ૊મ ત૊ cold spong ુઅ઩લ૊ ઩યું ત ુ ફને ત્મા સુધી PCM ુઅ઩લી નડશ.
Diet-
-ુઅભા Patientને રીલયભા વ૊જ૊ શ૊લાથી રીલયને ુઅયાભ ુઅ઩લા ભાટે fat free Diet
ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
-Patientનેલધુ ગ્઴ુઔ૊જ ભ઱ી યશે તે ભાટે ભીઠા પ઱૊+ગ્઴ુઔ૊જ+ળેયડી+રીબુ ળયફત લખેયે-
- ુઅભા Patientને શાુઆ પ્ર૊ટીન ડામટ ુઅ઩લ૊- જેભા ચણાના ર૊ટના કાકયા, દા઱ીમા તથા
ચણાની લસ્ત ુ ુઅ઩લી-
- Patientને થ૊ડા થ૊ડા વભમે થ૊ડુ થ૊ડુ કાલાનુ ુઅ઩વુ જેથી રીલય ને ફ૊જ ઩ડે નડશ-ુ઄ને
઩ેટભા દુકે નડશ-
- Patientને recreation ભાટે લાચલા ભાટે ચ૊઩ડી઒ ુઅ઩લી યે ડડમ૊ વાબ઱લ૊-ટી-લી જ૊વુ--

0(Nitofication
2) Isolation
3)Disinfection
-Patientના લ઩યામેરા તભાભ વાધન૊ ને જતું ુયડશત ઔયલા-
-Patientના વું઩ઔથભા ુઅલેર વ્મક્ક્ત઒ની ઩ણ Hepatitis ભાટે ત઩ાવ ઔયાલલી-
-ુઅ ય૊ખ પેરામેર શ૊મ ત્માયે ઩ાણી+ક૊યાઔ +દુધ લખેયેની ત઩ાવ ઔયાલલી--
3(Health Education
-ય૊ખના ઔાયણ૊ નલ઴ે-
- ય૊ખના પેરાલાની યીત નલ઴ે
-ય૊ખને ુ઄ટઔાલલાના ઩ખરા નલળે-
-ક૊યાઔ નલળે-
-Vaccine નલળે-
-blood donation ઔયતા ઩શેરા Hepatitis-b ની ત઩ાવ નલળે-
4( Immunization-
-Hepatitis-b Vaccine birth dose /-4 ml intramuscular antro letaral mid
thigh ઩ય ુઅ઩લ૊
-Pentavalant 3 dosesભાું ફા઱ઔ ના જન્ભ ના 5 ,10, 03 ુ઄ઠલાડડમે ુઅ઩લી-
Complications-
- Cirrhosis of liver
- Ascitis
- Hepatic coma
- Death
Rabies Or Hydrofobia 'શડઔલા(
ુઅ ય૊ખ Ausralia ુ઄ને એંટાઔથડટઔા નવલામ ફધા જ દે ળ૊ભા જ૊લા ભ઱ે છે -બાયતભા
Rabies એ Health problem છે -જેભા ુ઄ન્દાજે 0 લ઴થભા 14/// ભાણવ૊ મ્રુત્યુ ઩ાભે છે -દય લ઴થ
ુઅ ય૊ખ વાભે 2million જેટરા ર૊ઔ૊ યવી મુઔાલે છે -ુઅ ય૊ખ ભાણવ૊ ઔયતા ઩શુ઒ભા લધુ જ૊લા
ભ઱ે છે -
Defination-
Rabies એ NeurotropicVirus થી થત૊ Central Nervous System ન૊ પ્રાણગાતઔ ય૊ખ
ુ ા઱ા bloodલા઱ા પ્રાણી઒ન૊ PRIMARY જુન૊ટીઔ Diseases છે - Rabies communicable
છે -ુઅ હપ
Diseases છે - જે 0//$ પ્રાણગાતઔ ય૊ખ છે -
Causes-Neurotropic Virus ના રીધે થામ છે - Rhembdo Family નુ Virus છે -

Mode of Transmission
1) ઔયડલાથી(bites)
ું ઒ દાકર
Animal ના Bites ના ઔાયણે તેના Saliva ભાયપતે ુઅ ય૊ખના જતુ
થામ છે -ગણી લકત ભનુષ્મથી ભનુષ્મને ઩ણ ુઅ ય૊ખ થુઆ ળઔે છે -
2) પ્રાણી઒ના ચાટલાથી
Abration લા઱ી ઔે Scratch લા઱ીચાભડી ઔે Micus Memberen Rabit Animal
ના ચાટલા઱ી-
3) ઔયડલા નવલામ ના યસ્તા઒
 ુઅ ય૊ખ Air Born Transmission થી ઩ણ થામ છે -જેભા Rabies
Infected
 Laboratoryચાભાબચડડમાઔે જે ગુપાભા યશેતા શ૊મ છે -તેના ભાયપતે ુઅ ય૊ખ
પેરામ છે
 ગણી લકત Laboratory ભા ઔાભ ઔયતી વ્મક્ક્ત઒ભા ઩ણ થુઆળઔે
છે -ુઈ઩યાત ુ઄મુઔ ઔેવભા દુધ ઔે Oral Rout થી ઩ણ થામ છે -જ૊ ઔે ુઅ
યીતના ઔેવ૊ ન૊ધામેરા નથી

Incubation Period-
 2-7 ુ઄ઠલાડડમા ન૊ શ૊મ છે -ુઅ Period 4 ડદલવથી 1લ઴થ ઔે તેથી લધુ ઩ણ શ૊ુઆ ળઔે છે -
 ુઅ ુઈ઩યાત Incubation Periodન૊ ુઅધાય Bite ળયીયના ઔમા બાખ ઩ય છે જેભ ઔે
Bite જેભ Brain ની નજીઔ શ૊મ તેભIncubation Periodટુઔ૊ શ૊મ છે -
Sign & symptoms-

 ભાથાભા દુકાલ૊ થામ છે -ુ઄ને ખ઱ાભા ચાુંદી ઩ડે છે -ુ઄ને ખ઱ાભા દુકાલ૊ થામ છે -
 Nervous System ના દયે ઔ બાખભા ુઈત્તેજના જ૊લા ભ઱ે છે -જેભા Patient
ુ઄લાજ+પ્રઔાળ+઩લન લખેયેવશન ઔયી ળઔતુ નથી(photofobia)
 ખ઱ાના Muscles ભા વકત Spazms ુઅલે છે
 ુઅકની Pupil ઩શ૊઱ી થુઆ જામ છે -
 ઩યવેલ૊ ખુફ જ લ઱ે છે -તેભજ ુઅસુ લધુ ુઅલે છે -
 Patientની ભાનનવઔ ક્સ્થનત ખુફ જ ફખડી જામ છે -જેભા દદીંને ભયણ ન૊ બમ ખુફ જ
રાખે છે -
 Patient પ્રલાશી ખ઱ી ળઔત ુ નથી-ભાદખીન૊ ખા઱૊ 1 થી 2 ડદલવન૊ શ૊મ છે -ઔેટરાઔ
ઔેવીવ ભા 3 થી 5 ડદલવન૊ શ૊મ છે
Treatment & Care

ુઅ ય૊ખ ભાટે નીચે મુજફની વાયલાય ુઅ઩લાભા ુઅલે છે
- Patientને ઒છા પ્રઔાળલા઱ા Room ભા યાકલ૊
- Patientને ઠુંડી શલા ન ુઅલે તે જ૊વુ-
- Patientની ુઈત્તેજના ઒છી ઔયલા તેભજ ભવલ્વ Spazam ઒છા ઔયલા Sedatives
ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
- Patientને Hospital ભા ુ઄રામદ૊ યાકલ૊-
- Symtomatic Treatment ુઅ઩લી-
Diet: –
Patientનેશરઔ૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-
Vacccine:-
ુઅ ભાટે Culture Vacccine ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -જેને એન્ટી યે ફીવ લેક્વીન ઔશે છે -જે
વયઔાયી શ૊સ્઩ીટર ુ઄ને પ્રાુઆલેટ દલાકાનાભા ઩ણ ભ઱ે છે -
Dose-
 ડદલવ- 0st Dose
 2 ડદલવ- 1ndDose
 6 ડદલવ-2ndDose
 03 ડદલવ-3th Dose
 17 ડદલવ-4thDose
જ૊ કુતળુ 2 ડદલવભા ભયણ ઩ાભે ત૊
 ડદલવ- 0st Dose
 2 ડદલવ- 1ndDose
 6 ડદલવ-2rdDose
 03 ડદલવ-3th Dose
 17 ડદલવ-4thDose
 8/ ડદલવ- 5thDose
ુ઄ટઔાલ ુ઄ને અંકુળના ઩ખરા઒-
 ર૊ઔ૊ ને ુઅ ય૊ખ નલળે ની ભાડશનત ુઅ઩લી
 જાનલય ચાટી જામ ઔે ઔયડી જામ તે બાખને ફયાફય વાબુ ઩ાણીથી ધ૊ુઆ નાકલ૊-
 Wound ને ગણા ફધા જ્થાભા Antiseptic Lotion લડે વાપ ઔયવુ-
 Wound ને વાપ ઔમાથ ફાદ Chemical Treatment ુઅ઩લી જેભા Carbolic Acid ન૊
ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભા ુઅલે છે -
 ુઅભા ળક્ય શ૊મ ત્મા સુધી ગા ને ટાઔા રેલા નડશ-
 ર૊ઔ૊ને તેના બચન્શ૊ –રક્ષણ૊ ને ઒઱કી ળક્ય તેટરી લશેરી વાયલાય રેલા જણાલવુ
 જમાયે Brain ની નજીઔ Bite શ૊મ ત્માયે Anti rabies Serum ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -ુઈ઩યાત
જ૊ લધુ Wound શ૊મ ત૊ Locally Apply ઔયલાભા ુઅલે છે -
 Inj T.T ુઅ઩લાભા ુઅલે છે
Malaria- ભેરેડયમા
Defination
Malariya ળબ્દ એ Group of Diseases ભાટે લ઩યાત૊ વાભાન્મ ળબ્દ છે જે Plasmodium
પ્રઔાયના paractise થી થામ છે - Female Anophilisભચ્છય ભાયપતે ભાણવભા પેરામછે -ુઅભા
વાભાન્મ યીતે ઠુંડી રાખીને fever ુઅલે છે -
Causes-
Agent factor
જુદા જુદા ચાય પ્રઔાયના Agent છે -
 Plasmodium Vivax
 Plasmodium Falciparam
 Plasmodium Malari
 Plasmodium Ovel
Host Factor
Age:- ુઅ ય૊ખ દયે ઔ ુઈભયભાું થામ છે - લધુ ભા નલજાત નળશુભા P-falciparumવાભે ય૊ખ
પ્રનતઔાયઔ ળક્ક્ત શ૊મ છે
Sex Factor:-
Female ઔયતા Male ભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -ઔાયણ ઔે ઩ુળુ઴૊ ફશાય લધુ પયતા શ૊મ છે -
ુઈ઩યાત ઩ુળુ઴૊નુ ળયીય લધુ ખુલ્઴ુ યશેત ુ શ૊મ છે -
Socio-Economic Factor
Low Socio-economic Condition લા઱ા ર૊ઔ૊ભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
Habit Factor-
ફશાય ખુલ્રાભા સુલાની ટે લ શ૊મ તેભજ ખુલ્રાભાું ઩ાણી લધુ ઢ૊઱લાની ટેલ શ૊મ ત્માયે લધુ
જ૊લા ભ઱ે -
Enviroment Factor
Season:-june-octoberભાવ દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 તા઩ભાન
o malaria parasite એ1/ થી 2/ વેં તા઩ભાનભા વાયી ન્રદ્ધ ઩ાભે છે -
o બેજ- લધુ બેજલા઱ા લાfeverયણભા ભચ્છય નુ ુઅયુષ્મ લધે છે
o લયવાદ-જમા લયવાદનુ ઩ાણી લધુ બયાુઆ યશેત ુ શ૊મ ત૊ ત્માું ભચ્છયન૊ ુઈ઩દ્રલ
લધુ શ૊લાના ઔાયણે પ્રભાણ લધુ શ૊મ છે
o ઉંચાુઆ- લધુ ઉંચાુઆલા઱ા નલસ્તાયભા ભચ્છય ઒છા જ૊લા ભ઱ે છે -
 Man made Area-

o ુઅભાું ફખીચા઒ +Swimming Pool,Canal,કેતી ભાટેના કાડા઒ લખેયેભા
ભછ્રય ઇંડા઒ મુઔતા શ૊મ તેલા નલસ્તાયભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 Mode of Transmission-
o Vector Transmissionથી થામ છે - ડપભેર એન૊ડપબરવ ભચ્છયથી ુઅ ય૊ખ
પેરામ છે -એઔ ચે઩ી ભચ્છય તેની Life દયમ્માન ઔેટરામ ર૊ઔ૊ને ચે઩ રખાડી ળઔે
છે -઩યું ત ુ ભચ્છય ની salivery gland ભા સ્઩૊ય૊ઝાુઆટ ન શ૊મ ત૊ તે ચે઩ રખાડી
ળઔતુ નથી-
o Direct Transmission:-
 Blood ચડાલલાનુ શ૊મ ત્માયે બ્રડ ભા જ૊ malaria parasite શ૊મ ત૊
03 ડદલવભા Active થામ છે -
 Incubation Period
o P-Vivax :- 14ડદલવ '7-03 ડદલવ શ૊મ(
o P-Falciparum:- 12ડદલવ '0-03 ડદલવ શ૊મ(
o P- malaria:- 18ડદલવ '18-30 ડદલવ શ૊મ(
o P-ovel:- 17- ડદલવ '16-18 ડદલવ શ૊મ(
- જ૊ Anti malaria ખ૊઱ી઒ 'Chloroquine) રેતા શ૊મ ત૊ ુઅ ન઩ડયમડ 5 ભાવ

સુધી ઩ણ રુંફાુઆ છે -
- Infective ભચ્છય ઔયડલાથી ુઅનુ પ્રથભ બચન્શ fever ુઅલે તે ફે લચ્ચેન૊

ન઩ડયમડ0/ ડદલવ ઔયતા ઒છ૊ શ૊ત૊ નથી
Sign & symptoms:- Malaria ના મુખ્મ 2Stage જ૊લા ભ઱ે છે -

0( Cold Stage
- ઠુંડી રાખે છે ુ઄ને ચાભડી ડપજક્ક ઩ડી જામ છે -
- ભાથુ દુકે છે -
- ુઈલ્ટી થામ છે -
- Patientને વકત ઠુંડી રાખે છે ુ઄ને ખભે તેટ઴ુ ઒ઢાડલા છ્તા ઠુંડી ચા઴ુ યશે
છે -
- Patient દાુંત ઔચઔચાલે છે -
- ુઅ Stage04 નભનનટ ચારે છે -
- જ૊ ુઅ દયમ્માન bloodની ત઩ાવ ઔયલાભા ુઅલે છે ત૊ malariapositive
1( Hot Stage
- ુઅભા Patientને fever ુઅલે છે -
- Temp 104 થી 0/5F જેટ઴ુ શ૊મ છે -
- Patientને વકત ખયભી રાખે છે ચાભડી સુઔી થુઆ જામ છે -
- વકત ભાથુ દુકે છે -
- Nausea,Vomiting થામ છે -
- Pulse Normal થામ છે -
- ુઅ Stage દયમ્માન Patientને વાળુ રાખે છે
- જ૊ ુઅ વાયલાય ુઅ઩લાભા ન ુઅલે ત૊ PatientCollapse થુઆ જામ છે -
Dignosis-
 Patientનુ નનદાન ઔયલા ભાટે Patientની History રેલી જેભા નીચેના પ્રશ્ન૊ ઩ુછલા-
- fever ઔેલી યીતે ુઅવ્મ૊
- fever ક્યા સુધી યહ્ય૊
- fever ઔેટરા અંતયે ુઅવ્મ૊
- fever ઠુંડી વાથે ુઅવ્મ૊
 Blood ની ત઩ાવ-
- Blood for m.p.: ુઅભાmalarial parasite ની શાજયી છે ઔે નડશ તે જાણલા ભાટે ત઩ાવ
ઔયલાભાુઅલે છે -
- Blood forTc .Dc; ુઅ ત઩ાવ ઔયતા જ૊ તેભા ની વુંખ્મા લધાયે શ૊મ ત૊ ચે઩ છે -તેવ ુ
ખણલાભા ુઅલે છે -
 Abdominal palpation –physical examination
o ઩ેટની ત઩ાવ ઔયતા ખ્માર ુઅલે છે ઔેspleen ભ૊ટી થુઆ છે ઔે નડશ-
o Patientને Anaemia'Pale)જેવુ જણામ છે -
o ગણીલાય વાધાયણ Jaundice જ૊લા ભ઱ે છે -
Treatment & Care:-

Malaria ની વાયલાય ભાટે Cloroquine દલાન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભા ુઅલે છે જે વસ્તી ુ઄ને
ુ઄વયઔાયઔ દલા છે -ુઅ દલા Tab તથા Inj. ના સ્લળુ઩ભા ભ઱ે છે .
1/02 ની ભેરેડયમાની નલી ડ્રખ ઩૊બરવી પ્રભાણે ળુંઔાસ્઩દ ભેરેડયમાના દદીન૊ ર૊શીન૊
નમ ૂન૊ રુઇ ઉંભય પ્રભાણે ક્ર૊ય૊ક્ક્લનની ખ૊઱ી િણ ડદલવ ભાટે ુઅ઩લાની છે -
ઉંભય ક્ર૊ય૊ક્ક્લનની ખ૊઱ી 04/ ભી-ગ્રાભ

઩શેર૊ ડદલવ ફીજ૊ ડદલવ િીજ૊ ડદલવ
/ થી 0 લ઴થ ½ ખ૊઱ી ½ ખ૊઱ી ¼ ખ૊઱ી
0 થી 3 લ઴થ 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી ½ ખ૊઱ી
4 થી 7 લ઴થ 1 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી
8 થી 03 લ઴થ 2 ખ૊઱ી 2 ખ૊઱ી 0½ ખ૊઱ી
04 થી ુઈ઩ય 3 ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી
પ્રાઝભ૊ડડમભ લામલેક્વ ભેરેડયમા ની વાયલાય
ઉંભય ક્ર૊ય૊ક્ક્લનની ખ૊઱ી 04/ ભી-ગ્રાભ પ્રીભાક્લીન

઩શેર૊ ડદલવ ફીજ૊ ડદલવ િીજ૊ ડદલવ 1-4 ભી-ગ્રાભ
03 ડદલવ સુધી
/ થી 0 લ઴થ ½ ખ૊઱ી ½ ખ૊઱ી ¼ ખ૊઱ી /
0 થી 3 લ઴થ 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી ½ ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી
4 થી 7 લ઴થ 1 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી
8 થી 03 લ઴થ 2 ખ૊઱ી 2 ખ૊઱ી 0½ ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી
04 થી ુઈ઩ય 3 ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 5 ખ૊઱ી
પ્રાઝભ૊ડડમભ પાલ્વી઩ેયભ ભેરેડયમાની વાયલાય
ઉંભય ઩શેર૊ ડદલવ ફીજ૊ ડદલવ િીજ૊ ડદલવ
ુઅટીસ્યુનેટ એવ-઩ી- ) ુઅટીસ્યુનેટ પ્રીભાક્લીન ુઅટીસ્યુનેટ

4/ ભી-ગ્રાભ 4/ ભી-ગ્રાભ 6-4 ભી-ગ્રાભ 4/ ભી-ગ્રાભ
/ થી 0 લ઴થ ½ ખ૊઱ી ¼ ખ૊઱ી ½ ખ૊઱ી / ½ ખ૊઱ી
0 થી 3 લ઴થ 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી 0 ખ૊઱ી
4 થી 7 લ઴થ 1 ખ૊઱ી 0 ½ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી

8 થી 03 લ઴થ 2 ખ૊઱ી 1 ખ૊઱ી 2 ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી 2 ખ૊઱ી
04 થી ુઈ઩ય 3 ખ૊઱ી 2 ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી 5 ખ૊઱ી 3 ખ૊઱ી
એવ-઩ી- )- વલ્પાડ૊ક્વીન-4// ભી-ગ્રાભ ુ઄ને ઩ામયીનભથાભાુઇન-14 ભી-ગ્રાભ

ભેરેડયમાની યે ડીઔર વાયલાયભાું પ્રીભાક્લીન ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
વખબાથ સ્ત્રી ુ઄ને એઔ લ઴થથી નાના ફા઱ઔ૊ને પ્રીભાક્લીન ુઅ઩લી નશી-
Falseparam Malaria ભાટે quinine ુઅ઩લાભા ુઅલે છે quinine ભા રીલય ટ૊ઔવીન શ૊લાથી
વાથે tab/syrup liv-52 ુઅ઩લાભા ુઅલે છે
o Spesific Treatment of Malaria:- Malaria ની Spesific Treatment ભાું મુખ્મ િણ
પ્રઔાય દલા઒ ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
1. પ્રીઝભટીલ Treatment
o ફધાજ feverMalaria છે તેવ ુ ધાયીને feverના દયે ઔ ઔેવભાુઅય૊ગ્મ ઔાયમઔય
Adult વ્મક્ક્તને5//mg ની Cloroquine Tabletવાયલાયભાટેુઅ઩ે છે ુ઄ને વાથે
બ્રડ ની સ્રાુઆડ રે છે ુ઄ને તે વ્મક્તીનુ ઩ુયે઩ળુ ુ નાભ તથા વયનામુ ન૊ધે છે ઔે તેન૊
પીલય ઔદાચMalaria શ૊ુઆ ળઔે-
2. યે ડીઔર Treatment
o ઔ૊ુઆ ઩ણ feverભા ુઅ઩ેર ખ૊઱ી ુ઄ને રીધેર Slide ત઩ાવતા જ૊ Malaria
઩૊ઝીટીલ ુઅલે ત૊ ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય તે વ્મક્ક્તના નાભ વયનાભે પયીથી જુઆ,ઔેલા
પ્રઔાયન૊ ભેરેડયમા છે તે પ્રભાણે નીચે મુજફની યે ડડઔર વાયલાય ુઅ઩ે છે -
i. P-Vivaxભેરેયીમા ુ઄થલા Mix Infection:-઩ુખ્ત ુઈભયની વ્મક્ક્ત઒
ભાટે પ્રથભ ડદલવે 5//mgક્ર૊ય૊ક્લીન ખ૊઱ીુઅ઩લી *04mgPremaquine
ખ૊઱ી- તેભજ ફીજા ડદલવ થી 5 ડદલવ ભાટે 04mgPremaquine ખ૊઱ી
ુઅ઩લી-
ii. P-Falciparumભેરેયીમા9- ઩ુખ્ત ુઈભયની વ્મક્ક્ત઒ ભાટે પ્રથભ ડદલવે

5//mgક્ર૊ય૊ક્લીન ખ૊઱ીુઅ઩લી + 6 ઔરાઔ ફાદ 2//mg ક્ર૊ય૊ક્લીન
ખ૊઱ીુઅ઩લી-તેભજ ફીજા ડદલવે 2// mgm ક્ર૊ય૊ક્લીન ખ૊઱ીુઅ઩લી-
ત્માયફાદ 2/ થી 34mgPremaquine ખ૊઱ીુઅ઩લી-
3. Mass Treatment
જમાયે Malaria ન૊ લધુ ઩ડત૊ Epidemic શ૊મ ત્માયે WHO-ની બરાભણ મુજફ ર૊ઔ૊ને એઔ
વાથે વમુશભા વાયલાય ુઅ઩લાભા ુઅલે છે
Anti-Maleria દલાન૊ ુઈભય મુજફ ડ૊ઝ

ુઈભય CHQ Premaquine
0 થી 0 લ઴થ , ુ઄
1 થી 3 લ઴થ 04/MGM (1TAB) 2 PS MGM (1TAB)
5 થી 8 લ઴થ 300MGM (2 TAB) 5 MGM (2 TAB)
9 થી 14 લ઴થ 450MGM (3 TAB) 6 MGM (3 TAB)
14 લ઴થ ઔે લધુ 5//MGM (3 TAB) 04MGM
- Malaria ની તભાભ દલા઒ જમ્માફાદ જ ુ઄ને દુધ વાથે રેલાની વરાશ ુઅ઩લી-
- Premaquine ુઅ઩તા ઩શેરા Cynosis તેભજ Urine Colour ભાટે જ૊વુ-
-જ૊ Cynosis શ૊મ ત૊ વાળુ થમા ફાદ વાયલાય ુઅ઩લી-
Preventive Measures:-
 ભચ્છય ના તભાભ ુઈત્઩નત સ્થાન૊ ન૊ નાળ ઔયલ૊-
 ફુંધ ખટય ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ-
 યસ્તાભાું+વડઔની ફાજુભા +યે લ્લે ભાખથ ઩ય ઔે ઔ૊ુઆ઩ણ જગ્માએ બયામેરા કાડાનુ ઩ાણી લશી
જામ તેલી વ્મલસ્થા ઔયલી જ૊ુઆએ-
 નદી+ના઱ા તથા કાડા઒ભા ઩ાણી રાુંફ૊ વભમસુધી બયામે઴ ુ નયશે તે જ૊વુ જ૊ુઆએ-જ૊
કાડાભાું રાુંફ૊ વભમ સુધી ઩ાણી બયામેર યશેત ુ શ૊મ ત૊ બયે ઴ ુ ઔાઢી નાકવુ જ૊ુઆએ
શેલ્થએજયકુ ેળન :
ય૊ખન૊ુ઄ટઔાલતેર૊ઔ૊નાવશઔાયુ઄નેુઅય૊ગ્મનળક્ષણુઈ઩યલધાયે ુઅધાયયાકેછે-ય૊ખથામુ઄નેતેનીનેવાય
લાયઔયલીએઔયભચ્છયના- ુઈત્઩તીસ્થાનન૊જનાળઔયલ૊એલીર૊ઔ૊વભજણ ુઅ઩લીજ૊ુઆએ-
ર૊ઔ૊ને જફૃયીભાખથદળથનુ઄નેભાશીતીભીડીમાટી-લી-લતથભાન઩િ૊ઔે઩નિઔાથીુઅ઩૊- જેભાું-
ું યાક૊ -
a અંડયગ્રાુઈન્ડુ઄ને઒લયશેડટ૊ઔી઒શલાચુસ્તયીતેફધ
a ગય ઔે ઒ડપવની એયકુરયની ઩ાણીની ફુરદાનીુ઄ને
ફ્રીઝનીટ્રે નેુ઄ઠલાડીમાભાુંએઔલકતવાપઔય૊-&
a ઩ાણીનાવુંગ્રશઔયલાના નાનાટાઔા઒ખ૊યા઒+ ઔ૊ઠી઒િણડદલવએઔલકતવાપઔય૊- &
a જાજફૃુ઄નેખટયની઩ાુઇ઩રાુઇનુઈ઩યજીણુઔું ઩ડુફ
ું ાધવુ-ું
ું વ
a ઩ાણીનીટાુંઔીભાું઩૊યાબક્ષઔભાછરી઒મુઔલીજેલીઔેખપ્઩ીુ઄નેખબ ુ ીમાુઅભાછરીલીનામુલ્મભ઱ે
છે -&
a ભચ્છયનઔયડેતેલાુઈ઩ામ૊ઔયલાજેભાુંડદલવયી઩ેરન્ટરખાલ૊-ુ઄નેયાિે઩યુ ાઔ઩ડા઩શેયીનેજ
સુલ૊તથારીભડાન૊ધુભાડ૊ઔેભેટરખાલ૊-
ુ ું નેતે઩ણદલાલા઱ીઔયલી9
ળઔમશ૊મત્માુંભચ્છયદાનીભાુંજસુવુ઄
a ુઅભચ્છયડદલવેઔયડતાશ૊લાથીળા઱ાભાુંફા઱ઔજામતેને઩યુ ાભ૊ઝાુ઄નેબટુ ઩શેયાલ૊તથા઩ુયાઔ઩
ડા઩શેયલાન૊ુઅગ્રશયાક૊-
Dangue fever ડેન્ગ્યુ પીલય
a વ્માખ્મા :
ડેન્ગ્યુ પીલય એ એડીવ ુઇજીપ્ત ભયછય ' ટાુઇખય ભ૊સ્ઔીટ૊(થી પેરાત૊ ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડીવીવ
છે -જેભાું fever ુઅલે છે - વાથે વાથે વીલીમય ઩ેુઇન ુ઄ને વાુંધાન૊ દુ9કાલ૊ તથા ગણા ઔેવભાું રાર
ઔરય ના યે ળ જ૊લા ભ઱ે છે - ુઅથી ુઅને શેભયે જીઔ પીલય+઩ણ ઔશેલામ છે -
ુઅ઩ણાદે ળભાુંડેન્ગ્યુગણારાુંફાવભમસુધીબ્રેઔફ૊નપીલય' શાડઔા ત૊ડ (તયીઔે઒઱કાત૊-
ુઅએડીવુઇજીપ્તનાભન૊ભચ્છય થી પેરાત૊ ય૊ખ છે - તે એ઩ીડેભીઔ ઔે એન્ડેભીઔ ફૃ઩ ભાું જ૊લા ભ઱ે
છે - શાર આ ય૊ગ ન૊ દે ળના તભાભ યાજમભાાં બમાંકય બયડ૊ છે .
ય૊ગન૊ પેરાલ૊ :
'0( ડેગ્યુ પીલય ના પેરાલા નુ ું ચક્ર ભાણવ –ભયછય– ભાણવ છે - પ્રથભ િણ ડદલવ દયમ્માન એડીવ
ુઇજીપ્ત ભયછય ના લામયવ ઔયડી ને ભે઱લે છે - ુ઄ને 7 થી 03 ડદલવ ફાદ ભાણવ ચે઩ી ફને છે - તે
઩છી ુઅ ભાણવને ભચ્છયઔયડલાથી તે ફીજાભાું ચે઩ પેરાલી ળઔે છે -
'1( લયવાદની વીઝનભાું લધુ થામ છે -
ુ ેળન ઩ીયીઅડ :
„ ઈન્કયફ
1થી04ડદલવન૊શ૊મછે -
„ ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊ :
'0( fever ુઅલે છે -
'ય( િણ ડદલવભાું ળયીયભાું યે ળ 'રાર ચાુંબા દે કામ છે -
'2( વાુંધાભાું દુ9કાલ૊ થામ છે -
'3( ગણી લકત ઩ેટભાું દુ9કે છે -
'4( ગણી લકત શેભયે જીઔ ઔુંડીળન ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે - જેભાું શીભેટેભેવીવ + ભરીના જ૊લા ભ઱ે છે -
'5( દદી ફેબાન થુઇ જામ છે -
„ વાયલાય :
ડેગ્યુ પીલય ભાટે ઔ૊ુઇ કાવ વાયલાય નથી ઩યું ત ુ ું રક્ષણ૊ મુજફની વાયલાય ઔયલાભાું ુઅલે છે -
'0( fever શ૊મ ત૊ એન્ટી઩ાયુયેટીઔ જેભા ઩ી-વી-એભ- ુઅ઩લી-
'ય( ુઈલ્ટી થતી શ૊મ ત૊ એન્ટી ુઇભેટીઔ જેલી ઔે ઩ેયીન૊ભથ ુઇન્જે ુઅ઩વુ ું
'2( દુ9કાલા ભાટે એનારજેવીઔ દલા ુઅ઩લી-
'3( વેઔન્ડયી ુઇપેઔળન શ૊મ ત૊ એન્ટીફામ૊ટીઔવ ુઅ઩લી-
'4( જફૃય જણામત૊ ુઅુઇ-લી-ફ્઴ુુઆડ ુઅ઩લા-
'5( દદી ને વામઔ૊ર૊જીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩લ૊-
'6( ફૃટીન નનવિખ ઔેય ુઅ઩લી-
'7( Patientનુું વતત નનયીક્ષણ ઔયવુ-ું
8( ઩ેળન્ટને બ્રીડીંખ ભાટે લ૊ચ ઔયવુ ું જેભાું નાઔ+ ઔાન+સ્ટભઔ ઔે ુઅકભાું બ્રીડીંખ થામ છે -
'0/( દદી ન જેભ ફને તેભ લશેરી તઔે વાયલાય ુઅ઩લી તથા વાથે વાથે ધયના- તભાભ વભ્મ૊ને
ને વાયલાય ભાટેવરાશ ુઅ઩લી-
શેલ્થએજયકુ ેળન :
Oh!
Mosquito
till bite
through
the
holes
Prevent Mosquito Bite
This is the way

to Healthy
Behaviour Changed Communication

ય૊ખન૊એટઔાલએર૊ઔ૊નાવશઔાયુ઄નેુઅય૊ગ્મનળક્ષણુઈ઩યલધાયે ુઅધાયયાકેછે-
ય૊ખથામુ઄નેતેનીનેવાયલાયઔયલીએઔયતા ભચ્છયના- ુઈત્઩તીસ્થાનન૊જનાળઔયલ૊એલીર૊ઔ૊વભજણ
ુઅ઩લીજ૊ુઆએ-
ર૊ઔ૊ને જફૃયીભાખદ
થ ળન
થ ુ઄નેભાશીતીભીડીમાટી-લી-લતભ
થ ાન઩િ૊ઔે઩નિઔાથીુઅ઩૊- જેભાું-
ું યાક૊ -
a અંડયગ્રાુઈન્ડુ઄ને઒લયશેડટ૊ઔી઒શલાચુસ્તયીતેફધ
a ગય ઔે ઒ડપવની એયકુરયની ઩ાણીની ફુરદાનીુ઄ને
ફ્રીઝનીટ્રે નેુ઄ઠલાડીમાભાુંએઔલકતવાપઔય૊-&
a ઩ાણીનાવુંગ્રશઔયલાના નાનાટાઔા઒ખ૊યા઒+ ઔ૊ઠી઒િણડદલવએઔલકતવાપઔય૊- &
a જાજફૃુ઄નેખટયની઩ાુઇ઩રાુઇનુઈ઩યજીણુઔું ઩ડુફ
ું ાધવુ-ું
ું વ
a ઩ાણીનીટાુંઔીભાું઩૊યાબક્ષઔભાછરી઒મુઔલીજેલીઔેખપ્઩ીુ઄નેખબ ુ ીમાુઅભાછરીલીનામુલ્મભ઱ે
છે -&
a ભચ્છયનઔયડેતેલાુઈ઩ામ૊ઔયલાજેભાુંડદલવયી઩ેરન્ટરખાલ૊-ુ઄નેયાિે઩યુ ાઔ઩ડા઩શેયીનેજ
સુલ૊તથારીભડાન૊ધુભાડ૊ઔેભેટરખાલ૊-
ુ ું નેતે઩ણદલાલા઱ીઔયલી9
ળઔમશ૊મત્માુંભચ્છયદાનીભાુંજસુવુ઄
a ુઅ ભચ્છય ડદલવે ઔયડતા શ૊લાથી 'ડેફાુઇટય(
ળા઱ાભાુંફા઱ઔજામતેને઩યુ ાભ૊ઝાુ઄નેબટુ ઩શેયાલ૊તથા઩ુયાઔ઩ડા઩શેયલાન૊ુઅગ્રશયાક૊-
„અટકામતી઩ગરાઓ :
Aedes Mosquito breeding places.
a ુઅ઩ણ૊મુખ્મધ્મેમએડીવભચ્છયનીુઈત્઩તીુ઄ટઔાલલાન૊શ૊લ૊જ૊ુઇએુ઄નેતેભાુંર૊ઔબાખીદાયીધ
ણીજજફૃયીછે -ભચ્છયનેઈંડામુઔલાનીજગ્માન૊જનાળઔયલાભાુંુઅલેત૊ય૊ખુઅ઩૊ુઅ઩ુ઄ટઔીજામછે -
ું
ઈંડામુઔલાનુવામઔરએઔલકતુ઄ટઔીજામ઩છીતે ુ ું
ટરાભચ્છય઩ુયતપયીથીળફૃથત ુ ું
નથી-
ું નાળઔદલા઒ભાું઒ખેન૊પ૊સ્પયવન૊ુઈ઩મ૊ખઔયલ૊જ૊ુઇએ-
a ભચ્છયભાયલાભાટેજતુ
a એ઩ીડેભીઔનાુ઄ટઔાલભાટેભચ્છયનારાલાથજભાયલાજફૃયીફનેછે-
જેનાભાટે એફેટન૊ુઈ઩મ૊ખઔયલાભાુંુઅલેછે-઩ાણીભાુંુઅનાકલાથીિણભાવસુધીભચ્છયઈંડામુક્ત
ું
નથીુ઄ને઩ાણીફખડતુ઩ણનથી- ભાણવનેનઔુ ળાનઔયતનથી-
ુ ું
a નલીદલાભાુંભેરીમ૊થીનન૊ સ્પ્રે ઔયલાભાુંુઅલેછે- ફે સ્પ્રે
દવડદલવનાઅંતયે ઔયલાથીભચ્છયન૊નાળથુઇજામછે -
„યવીકયણ :ુઅય૊ખભાટેઔ૊ુઇકાવયવીળ૊ધલાભાુંુઅલેરનથી-
CHIKAN GUNIYA- ચીકુનગુનનમા
Introdution:-
0841-42ભાું ટાન્ઝાનીમાભાું એ઩ીડેભીઔ દયનભમાન ુઅ ય૊ખના લાુઆયવ ઒઱કલાભાું ુઅવ્મા
શતા-ત્માયફાદ 0844ભાું ભેયીવન ય૊ફીનવન ુ઄ને રમ્બ્વડેન દ્વાયા ુઅ ય૊ખ નલ઴ે લણન
થ ઔયલાભાું
ુઅલેર-
બાયતભાું 0852ભાું ઔ૊રઔત્તાભાું ુઅ ય૊ખ પાટી નીઔ઱ે ર ુ઄ને ત્માયફાદ 0854ભાું ફ્ક્ત ચેન્નુઆ ળશેયભાું
જ ુઅ ય૊ખના 2 રાક ઔેવ નોંધામેર ત્માયફાદ 30 લ઴થ ફાદ 1//5 દયનભમાન પયી ુઅ ય૊ખ દે ળના
05 યાજમ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે ર ુ઄ને જેની ળફૃુઅત આંધ્રપ્રદે ળભાું થુઇ શતી-
 Meaning:-ચીકનગન
ુ ીમા ઍટરે લાાંકા લ઱ી જવ ાંુ
ChikunguniyaMeaning9- aaaaaaaaaaaaaaaaaa
 Defination:-ચીઔનગુનીમા એ ચે઩ી ભચ્છયના ઔયડાલથી લાુઆયવથી રાખત૊ ચે઩ા છે

ચીઔનગુનીમા એ ડેન્ગ્યુ જેલ૊,ચીઔન ગુનીમા લાુઆયવ લડે થત૊ ુ઄ને એડીવ
ુઇજીપ્તી'Aedes(,યુરેક્વ'Culex), તેભજ ભેન્વ૊નીુઅ'Mansonia) ભચ્છય૊ લડે પેરાત૊ ય૊ખ
છે જેભાું કાવ ઔયીને વકત fever તેભજ શાથ,઩ખ ુ઄ને ઔભયના વાુંધા઒ભાું વકત દૂ 9કાલ૊
Epidemiology
0-agent-ચીઔ લાુઆયવય૊ખનાagent તયીઔે લતે છે -
1- એડીવ ુઇજીપ્તી ભચ્છય ય૊ખના વુંગ્રાશઔ તયીઔે લતે છે -ુ઄ને ય૊ખન૊ પેરાલ૊ ઔયે છે -
2-સ્ત્રી.઩ ૂફૃ઴૊ ફુંને જાતીભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
3-ઍઔ લકત ુઅ ચે઩ રાખે ત૊ ુઅ ય૊ખ વાભે ુઅજીલન ય૊ખપ્રતીઔાયઔતા ભ઱ે છે
 IncubationPeriod:-1 થી 01 ડદલવ
 Singns/Symptoms:-
 Fever-fever
 Chill-ટાઢ રાખે
 Nausea-Vomating'CofeeColour)-ુઉબ્ઔા-ુઈલ્ટી'ઔ૊પી ઔરયની(
 MorbilliformRash 'SometimesWithPurpura):UsuallyOnLimbs&Trunks.
કાવ ઔયીને Limbs&Trunks ઩ય MorbilliformRash 'રારદાણા( જ૊લા ભ઱ે છે ,જેની વાથે ક્યાયે ઔ
઩યપ્યુયા ઩ણ શ૊મ છે -CutaneousEruptions દય 2 થી 6 ડદલવે પયી પયીને થુઇ ળઔે છે -
 IntenseHeadache 'Cephalagia)વકત ભાથુ ું દૂ 9કે
 Arthropathy9Pain,Swelling&StiffinessOfJoints;UsuallyMetacarpophalang
eal,Wrist,Elbow,Shoulder,Knee,Ankle,Metatarsal.....etc
ુઅરો ઩થી 9 એઔ વાથે ગણાફધા વાુંધા઒ભાું દૂ 9કાલ૊ ુ઄ને વ૊જ૊ જ૊લા ભ઱ે
છે તેભજ વાુંધા઒ જઔ઱ાુઇ જામ છે -જેભાું કાવ ઔયીને શાથની આંખ઱ી઒ના
વાુંધા઒,ઔાુંડુ,ઔ૊ણી,કભ્બ૊,ઘુટણ,ઘુ
ું ટીું લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે -જે એઔ જગ્માએથી ફીજી જગ્માએ
થામ છે
 Lumbago-ઔભય દૂ 9કે
 Myalgia-સ્નાયુ઒ભાું દૂ 9કાલ૊ થામ વલાયે ુઉઠે ત્માયે દૂ 9કાલ૊ વોથી લધાયે થામ છે
એઔાદભશીના સુધી યશે છે
 Anorexia-ભ ૂક ઒છી રાખે
 Fatigue-થાઔ રાખે
 Insomnia-ુઉગ ઒છી ુઅલે
 Conjunctivits-ઔુંજક્ટીલામટીવ
 LeboretoryTest:-ELISA(એરાઈઝા ટે સ્ટ)
-
 Treatment:-
ુઅ ય૊ખ ભાટે ઔ૊ુઇ સ્઩ેવીપીઔ'ચ૊ક્કવ( ટ્રીટભેન્ટ નથી, ઩યું ત ુ તે વેલ્પ બરનભટીખ ડીવીઝ
છે -bloodન૊ ટેસ્ટ ઩૊ઝીટીલ શ૊મ તેલા Patientને ુઅયાભ ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે
 Rest-ુઅયાભ
 MoreFluids-લધુ પ્રલાશી
 Analgesic 9 DiclofenacOr ibuprufen
 Antipyretic 9 PCM
 TabChloroquin 14/ mg/day1 tablet
 TabAspirin ુ઄ને Steroids ુઅ઩લા નશી-
 ભચ્છયની ુઈત્઩તી ુ઄ટઔાલલા ભાટે aભેરેયીમાa
ભાું દળાથવ્મા મુજફના તભાભ
઩ખરા઒ રેલા-
 Abate 9 'OrganophosphorusInsecticide&Larvicide)
 ભા઩'પ્રભાણ( 9 0/ બરટય ઩ાણીભાું 1-4ml એફેટ નાકવુ-ું
 ુઅ 0/ બરટયભાુંથી 1/ml,1// બરટયના ઩ાણીના ટાુંઔાભાું '0)0)0 બરટય(નાકવુ-ું
દલા યે તી ઩ય ઩ણ છાુંટલાથી 2 ભશીના સુધી ઔાભ ુઅ઩ે છે -
 ુઅ દલાથી ઩ાણીના સ્લાદને ુ઄વય થતી નથી તેભજ ભનુષ્મને નુઔળાન ઔયતી
નથી-
 Malathion&Sumithon:-
 14/ml/શેક્ટય મુજફ ુઅ દલાન૊ Aersol સ્પ્રે ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 ુઅનાથી શલા તેભજ ઩ાણીભાું ભચ્છય૊ ભયી જામ છે -
 0/ડદલવના અંતયે ુઅલા ફે સ્પ્રે ઔયલાથી 87$ ભચ્છય૊ ઔેટરાઔ ુ઄ઠલાડીમા
સુધી ઒છા થુઇ જામ છે -
 HomeophethicTretment:-
લખેયે વાફૃ યીઝલ્ટ ુઅ઩ે છે -

 aaaaaaa+aaaaaaaaaaaaaa+aaaaaaa+aaaaaa…
 તે સ્લીટ'ખળ્યુ(ું છે --ખેસ્ટ્ર૊-એન્ટ્રાુઆટીવ ઔયતી નથી--રીલય.ઔીડની ભાટે વરાભત છે -
 Epidemic લકતે ુ઄ટઔાલ 'નપ્રલેન્ળન( ભાટે a
aaaaaaaaaaaaaaaa
દલા ુ઄઩ામ છે -
 Vaccine:-ુઅ ય૊ખના ુ઄ટઔાલ ભાટે શજુ સુધી ઔ૊ુઇ મ૊ગ્મ લેક્ક્વન નલઔવાલાુઇ નથી-
Kala Azar Or Leishmaniasi: ઔારા ુઅઝાય ુ઄થલા રીવભેનીુઅવીવ
પ્રસ્તાલના : ુઅ બાયત ભાું 083/ ભા એઔ ઩બ્રીઔ શેલ્થ પ્ર૊બ્રેમ્વ શત૊- ઩ુલથ બાયતભાું ઔે જેભાું
ુઅવાભ+ ઩- ફુંખા઱ + ુ઄ને ઒ડયસ્વાભા તે એન્ડેભીઔ ુ઄ને એ઩ડેભીઔ સ્લળુ઩ે જ૊લા ભ઱ત૊ શત૊+
઩યું ત ુ શારભાું ભરેડયમા
અંકુળ ના જતુનાળઔ
ું છુંટઔાલના રીધે ુઅ ય૊ખ નુ ું પ્રભાણ ગટયુ છે - ઩- ફુંખા઱ ુ઄ને બફશાયભાું ુઅ
ય૊ખના ઔેળ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
વ્માખ્મા: ઔારા ુઅઝાય એ રીસ્ભેનીમા ડ૊ન૊લાની નાભ ના ઩ેયાવાુઆટવથી થત૊ ય૊ખ છે ઔે જે
પીભેર ફ્રેફ૊ટ૊ભાુઆન 'Flebotomine) નાભની વેંન્ડફ્રામ ઔયડલાથી પેરામ છે ુ઄ને તેભાું fever
ુ઄ને ુઈલ્ટી થામ છે - ુઅ ય૊ખને બ્રેઔ પીલય + બ્઴ુડીવીવ લખેયે નાભે ઒઱કલાભા ુઅલે છે -
ય૊ગ થલાના કાયણ૊:
 એજ્ગન્ટ9 રીસ્ભેનીમા ડ૊ન૊લાની નાભ ના ઩ેયાવાુઆટવથી થામ છે -
 ઉંભય 9 ઔ૊ુઆ઩ણ ઉંભયે થામ છે - ઩યું ત ુ 2 થી 2/ લ઴થ ઉંભયભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 જાતી9 ડપભેુઆર ઔયતા ભેુઆરભાું ડબ્બ્ર પ્રભાણ ભા જ૊લા ભ઱ે છે -
 ું
ધુંધ૊9 કેતીઔાભ કાણઔાભ+ જખરભા ઔાભ 'પ૊યે સ્ટ્રી( ---લખેયે ઔાભ વાથે વુંઔ઱ામેરા ર૊ઔ૊ ને
લધુ વુંબાલના યશે છે -
 લસ્તી ડશરચાર '઩૊પ્લ્યુરેળન મુલભેન્ટ(9 એન્ડેભીઔ નલસ્તાય ભાથી ન૊નએન્ડ્ભીઔ
નલસ્તાયભા લસ્તી ડશરચારથી થલાથી ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
 વાભાજીઔ ુ઄ને ુઅથીઔ ઩યીફ઱9 ખયીફી ઩ણ ુઅ ય૊ખ થલા ભા બાખ બજલે છે -
 ુઆમ્યુનીટી 9 એઔ લકત ુઅ ય૊ખ થમા ફાદ તેની વાભેની ય૊ખ પ્રતીઔાયઔ ળડઔત ભ઱ે છે -
 લાfeverયણીમ 9 ઩યીફ઱૊ 9
- ઉંચાુઆ 9 5// નભટયથી લધુ ઉંચાુઆ ઩ય ુઅ ય૊ખ જ૊લા ભ઱ત૊ નથી+ જમાયે વ઩ાટ
જભીન ઩ય લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
- વીઝન 9 એપ્રીર થી વપ્ટેમ્ફય દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
- ળશેયી ુ઄ને ગ્રામ્મ તપાલત 9 ળશેયી ઔયતા ગ્રામ્મ નલસ્તાય ભા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
પેરાલાની યીત:
 ચે઩ી ડપભેુઆર પરેફ૊ટ૊ભાુઆન વેંન્ડપરાુઆ ઔયડલાથી ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
 બ્લ્ડ ટ્રાન્વપયુઝન લડે ઩ણ ુઅ ય૊ખ પેરામાનુું નોંધામેર છે -
ચે઩ ન ાંુ પ્રપ્તીસ્થાન 9
પઔત ુઅ ય૊ખ૊ના ચે઩ી ભાણવને જ ુઅ ય૊ખનુ ું પ્રાપ્તીસ્થાન ભાનલાભાું ુઅલે છે + ુઈ઩યાુંત જખરી
ું
પ્રાણી઒ ઔે ડ૊ભેસ્ટીઔ પ્રાણી઒ જેલા ઔે કુતયા ળીમા઱ ય૊ડન્ટ લખેયે ઩ણ ચે઩ નુ ું પ્રાપ્તીસ્થાન
ખણામ છે -
ઇન્યુફેળન ઩ીયીએડ 9 0 થી 3 ભશીના શ૊મ છે + ઩યું ત ુ 0/ ડદલવ થી 1 લ઴થ ને ઩ણ શ૊ુઆ ળઔે છે -
ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊9
(0( ઠુંડી રાખીને fever ુઅલે છે -
'1( લજન ઒છુ થામ છે + ઔ૊ુઆલાય ડામેયીમા જ૊લા ભ઱ે છે -
'2( ચશેય૊+ શાથ ઩ખ ુ઄ને ઩ેટ ઩યની ચાભડી ઔા઱ી થુઆ જામ છે -
'3( ભ૊ઢા તથા નાઔની ડઔનાયી ુઅજુ ફાજુ ુ઄લ્વય જ૊લા ભ઱ે છે -
(4( સ્પ્રીન ભ૊ટી થુઆ જામ છે 'સ્પ્ન૊ભેખારી(
(5( રીલય ભ૊ટુ થુઆ જામ છે ' શી઩ટ૊ભેખારી(
'6( રવીઔાગ્રુંથી઒ વ૊જી જામ છે ' રીમ્પએડીન૊઩૊થી(
'7( એનીભીુઅ જ૊લા ભ઱ે છે -
ું
'8( જ૊ વાયલાય ઔયલાનભા ન ુઅલે ત૊ મ્રુત્યુઆંઔ ઉંચ૊ શ૊મ છે -
વાયલાય :
 Inj . SSG 'Stibogiuconate) સ્ટ્રીફ૊ગ્઴ુઔ૊નેટ20 mg/kg/bodywt. /day/30days/IV-IM
 Inj Amphotericin(એભપ૊ટેયીવીન( 1mg/kg body wt./i.v. Infusion Daily/15-20
days
 Miltefosine (નભલ્ટેપ૊વીન(10mg daily x 4 Weeks
 રક્ષણ૊ મુજફ વાયલાય ુઅ઩લી-
 જળુય મુજફ ુઅુઆ- લી- ફ્લ્યુડ ુઅ઩વુ ું
 ુ઄લ્વયની વાયલાય ુઅ઩લી-
 ુઅ ય૊ખનુ ું લશે઴ ુ નનદાન ઔયી વભમ વય વાયલાય ુઅ઩લી-
અટકાલ અને અંકુ ળ ના ઩ગરાઓ9
વેન્ડપરાઇ ક્ન્િ૊ર9
 વેન્ડપરાુઆન૊ નાળ ઔયલ૊ એ ુ઄વયઔાયઔ ઩ખ઴ુ છે -
 ડી-ડી-ટી- છુંટઔાલ ઔયલ૊-
 ભાણવ ના યશેઠાણ ુ઄ને ઩શુ઒ યાકલાની જગ્માની દીલાર૊ભાું 0-4 ભીટય સુધી તીયાડ૊ ન
યશેલા દે લી+ દય 5 ભશીને તથા દલા઒ન૊ નનમભીત છુંટઔાલ ઔયલ૊-
 ુઅ ય૊ખ થમેર ભાણવનુ જેભ ફને તેભ જલ્દીથી નનદાન ઔયી વાયલાય ુઅ઩લી-
 ગયે ગયે વલે ઔયલ૊
વ્મક્તીગત અટકાલ 9
 જભીન ઩ય ન સુવ ુ -
 વેન્ડ પરાુઆઔયડે તે ભાટે જ૊વુ-
 ભચ્છયદાની ભાું સુવ-ુ ું
 ભ૊સ્ક્લીટ૊ યી઩ેરન્ટ'઒ડ૊ભ૊વ ક્રીભ + ઒ર ુઅુઈટ + ઔાચફાછા઩ ુ઄ખયફતી--(લા઩યલા-
 ઩ુયી રુંફાુઆ લસ્ત્ર૊ ઩ેશયલા-
 બુટભ૊જા ઩ેશયલા
 ગય ુ઄ને લાfeverયણની સ્વ્છતા લકતે વશબાખીફની ભચ્છય૊ની ુઈત્઩તી ુ઄ટઔાલલી-
Trachoma:નેિકીર
'કયફચડુ(ું થામ છે -
પ્રસ્તાલના:Trachoma એ ગ્રીઔ ળબ્દ છે જેને ુ઄થથ aaaaaaa
ટ્રે ઔ૊ભા એ ફહુ જુન૊ ુ઄ને ઝડ઩થી પેરાત૊ ય૊ખ છે - તેની વાયલાય ઔયલાભાું ન
ુઅલે ત૊ અંધા઩૊ ુઅલલાની ળક્યતા યશે છે - શારભા એળીમા ુ઄ને ુઅડફ્રઔાભાું ુઅ ય૊ખ ને ઔાયણે 5/
રાક ર૊ઔ૊ ને અંધા઩૊ ુઅલેર છે - બાયતભાું ુઅ ય૊ખને ઔાયણે /-1$ ર૊ઔ૊ભાું દ્રપ્ષ્ટ ને ુ઄વય ઔે
અંધા઩૊ દે કામ છે -
વ્માખ્મા:
ટ્રે ઔ૊ભા એ ક્રેભાુઆડીમા ટ્રે ઔ૊ભેટીવ'Chlamydia Trachomatis) લામયવ લડે પેરામ
ઔુંજઔટાુઆલા ુ઄ને ઔ૊નનિમાભાું થત૊ ક્ર૊નીઔ ચે઩ીય૊ખ છે - તેના રીધે ઔુંજઔટાુઆલાભાું સ્ઔાય થલાથી Eye
Lashes(trichiasis) ઔે Eyelid margin (Entropion) અંદય તયપ લ઱ી જામ છે -ુઅ
ુઅુઆરેવીવને ઔાયણે ઔ૊નનિમર ુ઄લ્વય થલાથી દ્રપ્ષ્ટ જતી યશે છે -
ઔાયણ૊9
'0( agent9 ઔરેભાુઆડીમા ટ્રેઔ૊ભેટીવ લામયવ
'1( ઉંભય9 ખભે તે ઉંભયભાું થામ+ ઩યું ત ુ ફા઱ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
'2( જાતી9 સ્ત્રી઒ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - ઔા-ઔે તે ફા઱ઔ૊ના વું઩ઔથભાું લધુ યશે છે -
'3( નલસ્તાય9 ુઈતય બાયતભાું ઩ુંજાફી ર૊ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
'4( યીલાજ૊9 આંકભાું ઔાજ઱-સુયભ૊ આંજલાની પ્રથા ઩ણ જલાફદાય છે -
'5( વીઝન9 એપ્રીર-ભે ુ઄ને જુરાુઆથી વપ્ટે મ્ફય દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - ઔા-ઔે - ુઅ વભમ
દયમ્માન ખયભી ુ઄ને લયવાદ ને રીધે ભાકી઒ને ુઈ઩દ્ર્શલ લધુ શ૊મ છે -
'6( શલાભાન9 સુઔા શલાભાનલા઱ા નલસ્તાયભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
'7( લસ્તી9 ખીચ લસ્તીલા઱ા નલસ્તાયભા જ૊લા ભ઱ે છે -
'8( વેનીટેળન9 કયાફ વેનીટે ળન ઩ણ જલાફદાય છે -
'0/( સ્લીભીંખ઩ુર ના ઩ાણીનુ ું ફયાફય ક્ર૊યીનેળન ન થલાથી-
'00( જેનાુઆટર ક્રેભાુઆડીમા ચે઩ લકતી+ ઒યર – જેનાુઆટરવેક્વને રીધે (Hand to eye
Transmission થલાથી-'શેન્ડ ટુ ુઅુઆ ટ્રાન્વભીળન(
'01( ુ઄ન્મ ઩યીફ઱૊9 વીધ૊ સુમથપ્રઔાળ+ધુ઱-ધુભાડાલાફૄ લાfeverયણ+ ખયીફાુઆ+ુ઄ગ્નાતતા+
ુ઄નળબક્ષતતા+ નફફૄ વ્મક્તીખત ુઅય૊ગ્મ+ નફ઱ા યશેઠાણ૊--- લખેયે ઩યીફ઱૊ ઩ણ ુ઄વય ઔયે છે -
પેરાલાની યીત9
 આંકના સ્ત્રાલ (઒યુરય ડીસ્ચાજૉ ( ભાયપતે-
 ચે઩ી આંખ઱ી઒ ભાયપતે'ફા઱ઔ૊ને ઔાજ઱. સુયભ૊ આંજલાથી(
 ભાકી઒ ભાયપતે
઒ય૊- જેનાુઆટરવેક્વને રીધે'જેનાુઆટર ક્રેભાુઆડીમાચે઩લકતે+ ઒યર – જેનાુઆટરવેક્વને રીધે
(Hand to eye Transmission થલાથી-'શેન્ડ ટુ ુઅુઆ ટ્રાન્વભીળન(
ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊:
 ળરુઆતને તફક્ક૊:
'0( આંક રાર થુઆ જામ છે 'Redness Of eyes) ( યે ડનેળ ઒પ ુઅુઆવ(
'1( આંકભા પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ તે કટઔે છે 'પેયેન ફ૊ડી વેન્વેળન( ' F.B. Sensation)
(3) આંકભા ુઆયીટે ળન'ુઈતેજના( થામ છે - 'Irritation) (ુઆયીટેળન(
'3( આંક૊ભાું પ્રઔાળ વશન થુઆ ળઔત૊ નથી- 'પ૊ટ૊પ૊ફીુઅ('Photophobia)
(4( લધુ ઩ડતા આંસુ઒ ુઅલે છે - 'Tearing or watering of eyes)
(5( આંકભાું દુ9કાલ૊ ુ઄ને ડીવઔમ્પટથ'ુ઄ખલડ(થામ છે -'discomfort)
(6( આંકભાુંથી યવી જેલ૊ સ્ત્રાલ'Purulent discharge) 'પ્઴ુયન્ટ ડડસ્ચાજૉ( નીઔ઱ે છે
'7( ુઅુઆરીડ વ૊જી જામ છે -
'8( પ૊રીયુરય ઩ે઩ીરયી પ૊ભેળન થામ 'Follicular papillary formation)(ભ૊ટુ
પ૊રીક્ર.પ૊ડઔી(-
ભધ્મ તફક્ક૊ 9
'0( ઩ે઩ીરયી શામ઩યટ્ર૊પી ુ઄ને પ૊બરયુરય નેક્ર૊વીવ થામ છે Papillary hypertrophy&
Follicular necrosis(
'1( ટ્રાુઆઔીુઅવીવ'Trichiasis): ુઅુઆરેવીવના શેય પ૊રીઔર અંદય તયપ લ઱ી જામ છે -
'2) એન્ટ્ર૊઩ીમન'Entropion): ુઅુઆરીડ ભાયજીન અંદય તયપ લ઱ી જામ છે -
'3( ઔ૊નીુ઄ર ુ઄લ્વય 'Cornial ulcer)9 ટ્રાુઆઔીુઅવીવ ુ઄ને એંટ્ર૊઩ીમનને રીધે ઔ૊નીમા ઩ય
ગવાય૊ થલાથી ઔ૊નીુ઄ર ુ઄લ્વય થામ છે -
* ભ૊ડ૊ તફક્ક૊ :
'0( ઔુંજઔટાુઇલાભાું સ્ક્રાય થામ છે -
'1(ઔેયેટાુઇટીવ 'ઔ૊નીમાભાું ુઆન્પરેભેળન રાખે( 'Keratitis)
(3) નવલીમયઔ૊નીુ઄ર ુ઄લ્વયને રીધે અંધા઩૊ 'બ્રાુઇન્ડનેળ( ુઅલે છે -
વાયલાય:
 ઔુંજઔટાુઇલાભાું 0 $ નવલ્લય નાુઆટ્રે ટ રખાલામ છે -
 એવ-એવ- 1/$ 'Sulphacetamide)વરપાવેટાભાુઇડ ુઅુઇ ડ્ર૊઩)ડદલવભાું ચાય લકત
)0ભશીન૊
 જેન્ટાભાુઆવીન ુઅુઇ ઒ઈંન્ટભેન્ટ 0$ દયય૊જ યાિે
 એટ્ર૊઩ીન ુઅુઇ ઒ઈંન્ટભેન્ટ 0$ દયય૊જ યાિે
 ટ્રેટ્રાવામક્રીન ુઅુઇ ઒ઈંન્ટભેન્ટ દયય૊જ યાિે
 ઒યર એન્ટીફામ૊ટીઔ 9'Erythromycin or Azithromycin) (ુઆયીર૊ભાુઇવીન or
એઝીર૊ભાુઇવીન (
 ટ્રાુઆઔીુઅવીવ ઔે એન્ટ્ર૊઩ીમન શ૊મ ત૊ વજીઔર વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
અટકાલ અને અંકુ ળના ઩ગરાઓ :

 ુઅુઆવ૊રેળન9 Patientને ુ઄રામદ૊ યાકલ૊ -
 ઔ૊ન્ટાભીનેળન ુ઄ટઔાવુું 9
 - આંકના સ્ત્રાલ 'ુઅુઇડડસ્ચાજૉ( ન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊ -
 - ફા઱ઔ૊ને ઔાજ઱.સ ૂયભા રખાલલા નશી-
 - દયે ઔ વ્મક્તીએ ઩૊તાના ળુભાર ુ઄રખ યાકલા-
 આંક૊ની નનમભીત ત઩ાવ 9 તડઔાભાું ઔાભ ઔયતાું ર૊ઔ૊, ધુ઱ીમા લાfeverયણભાું ઔાભ
ઔયતા ર૊ઔ૊ તેભજ ળા઱ાએ જતાું ફા઱ઔ૊એ વભમાુંતયે નનમભીત આંકની ત઩ાવ ઔયાલતા
યશેવ ુું -
 વાયલાય ુ઄ને પ૊ર૊ુ઄઩ 9 Patientને ઩ ૂયી વાયલાય રેલા વભજાલવુું તેભજ નનમભીત
પયી ત઩ાવ ભાટે વભજાલવુ-ું
 કુટુુંફની ત઩ાવ9 ટ્રેઔ૊ભાું એ Familial disease) (પેભીરીુ઄ર ડીવીઝ( શ૊મ ુઅકાું કુટુુંફને
આંકની ત઩ાવ ભાટે વભજાલવુ-ું
 વેનીટેળન ભેઝવથ9
 - ગયની મ૊ગ્મ સ્લછતા જા઱લલી -
 - ગય ુઅવ઩ાવના લાfeverયણની મ૊ગ્મ સ્લછતા જા઱લી -
 - ભાક૊઒ન૊ ુઈ઩દ્રલ ગટાડલ૊ -ટ્રીટભેન્ટ
 ભાવ ઔે બ્રેન્ઔેટ ટ્રીટભેન્ટ: (Mass Or Blanket Treatment): જ૊ 0/લ઴થ
થ ી નાના ફા઱ઔ૊ભાું
4$ થી લધુ ઔેળ૊ શ૊મ ત૊ ભાવ ટ્રીટભેન્ટ ુઅ઩લી, જેભાું ટી-વી-ુઅુઇ-઒ઈંન્ટભેન્ટ દય 5
ભશીને ,0/ ડદલવે સુધી આંજલાભાું ુઅલે છે -
 વ્મવ્ક્તીખત ુઅય૊ગ્મ 9 ઩૊તાનુું ઩વથનર શામજીન ફયાફય જા઱લવુ-ું
 જીલનળૈરી 9 ર૊ઔ૊એ ઩૊તાની જીલનળૈરી સુધાયલી-
 નનમભીત મ ૂલ્માુંક્ન9 બ્રાુઆન્ડનેળ ઔુંટ્ર૊ર પ્ર૊ગ્રાભનુું નનમભીત મ ૂલ્માુંક્ન 'ુઇલાલ્યુએળન(
ઔયવુ-ું
Conjunctivitis:( Pink eye / Red eye )આંક૊ુઅલલી

વ્માખ્મા :
જમાયે ઔુંજટાુઇલરટીસ્યુભાુંુઇન્પરેભેળનરાખેત્માયે તેનેઔુંજઔટીલાુઇટીવઔશેલાભાુંુઅલેછેજેકાવઔયીનેલામ
યવઔેફેઔટેયીમાદ્વાયા થામછે -
ુઈ઩યાુંતઔમાયે ઔએરજજૉનેઔાયણેજ૊લાભ઱ે છેજેનેએરજજૉઔઔુંજઔટીલાુઇટીવઔશેછે-
કાયણ૊ :
'0( ફેઔટેયીમાઔેલામયવનેઔાયણે
'ય( એરજજનેઔાયણે
'2( ળડદિ થલાથી 'Rhinitis).
'3( કયાફશામજેનીઔઔુંડીળનનેઔાયણે
'4( ખુંદાલાfeverયણનેબરધેભાકી઒ન૊ુઈ઩દ્રલથલાથી
'5( આંકનેુઇજાથલાથી
'6( ઔમાયે ઔચાભડીનાય૊ખ૊વાથે
ળચન્શ૊-રક્ષણ૊ :
'0( આંકભાુંપ૊યે નફ૊ડીશ૊મતેભકટઔેછે 'પ૊યે નફ૊ડીવેન્વેળન('F.B.Sensation)
'ય( આંકભાુંુઇયીટેળન 'ુઈતેજના( થામછે - 'Irritation).
ું લા઱ુઅલેછે 'ુઇબચિંખ( 'Itching)
'2( આંકભાુંકજ
'3( આંક૊ભાુંપ્રઔાળવશનથુઇળઔત૊નથી 'પ૊ટ૊પ૊ફીુઅ( 'Photophobia)
'4( ઔેજઔટાુઇલાભાુંવ૊જ૊ુ઄નેરારાળજ૊લાભ઱ે છે- ' Inflammation & Redness)
'5( લધુ઩ડતાઆંસુ઒ુઅલેછે 'Tearing or watering of eyes)
'6( ફેઔટેયીમરચે4લકતેઆંકભાુંથીબચઔણ૊સ્ત્રાલનનઔ઱ે છે ુ઄નેવલાયે આંકના઩૊઩ચાચ૊ટી
જામછે -
ુ ું
'7( લામયરચે઩લકતેસ્ત્રાલઔયતાુંઆંસુનપ્રભાણુ઄ને ું લા઱લધુશ૊મછે -
કજ
વાયલાય અને અંકુ ળના ઩ગરાઓ :

- વાયલાય ળફૃ ઔયતાું઩શેરા ઔેજક્ટાુઇર સ્લ૊ફ રેલાભાું ુઅલે છે જેથી ઔલ્ચય એઔઝાભ ઔયી ળઔામ-&
- લ૊ભથ ન૊ભથર વરાુઇન લડે ડદલવભાું 2લકત ુઅુઇ લ૊ળ ુઅ઩લ૊-
- ભાુઇલ્ડ એપ્સ્ટજૉન્ટ ુઅુઇડ્ર૊પ્વ નાકલાભાું ુઅલે છે 'જેથી જૌ તું ુલા઱ી એ઩ીથેરીમર વેરની વ઩ાટી
નાળ ઩ાભે-
- ભાુઇલ્ડ ઔેભ૊થેયા઩ી જેભાું 0/ $ એવ-એવ- ુઅુઇડ્ર૊પ્વ નાુંકલાભાું ુઅલે છે -
- બ્ર૊ડસ્઩ેઔટ્રભ એપ્ન્ટફામ૊ટીઔ જેભાું ટી-વી- ુઅુઇ ઒ુઇન્ટભેન્ટ યાિે આંજલાભાું ુઅલે છે - !
- જ૊ ઔ૊નનિમાભાું ુ઄લ્વય શ૊મત૊ એટ્ર૊઩ીન0$ ુઅુઇ ડ્ર૊઩વ ડદલવભાું ફેલકત નાુંકલાભાુંુઅલેછે
- આંક ઩ય ઩ેડ ુ઄ને ફેન્ડેઝ ફાુંધલ૊ નશીઔાયણ ઔેતેનાથીલ૊મ્વથ 'ખયભાલ૊( થલાથીચે઩લધેછે-
- આંક૊ને ુઅયાભુઅ઩લ૊-
- દડદના ટ૊લેર+ નેઔીન+શાથફૃભાર ---લખેયેુ઄રખયાકલા-
- ડાઔથ ખ૊ખલ્વ ઩શેયલા-
- ળઔમ શ૊મ ત૊ ુઅુઇવ૊રેળન યાકવુ-ું
- એરજજૉલા઱ી લસ્ત ુથી દૂ ય યશેવ-ુ ું
- ઔ૊ભન ઔ૊લ્ડ લકતે વભમવય ઩ ૂયી વાયલાય રેલી તેભજ સ્લચ્છતાજા઱લલી
SCABIES
 વ્માખ્મા:-
સ્ઔેફીઝ એ ુઇચ ભાુઇટ'વાયસ્ઔ૊઩ટી સ્ઔેફી) 'ITCHMite/SarcoptesScabies) લડે થત ુ ું
ુઆન્પેસ્ટેળન'દાકર થવુ(ું છે ઔે જેભાું શાથની આંખ઱ી઒ની કાવ ુ઄વય થામ છે ુ઄ને તે ુ઄મ૊ગ્મ
શામજેનીઔ ક્સ્થતીલા઱ા ર૊ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 કાયણ૊:-
'0( agent9ુઆચ ભાુઇટ
'1( ઩વન
થ ર શાુઇજીન પેક્ટય9 ુ઄મ૊ગ્મ શામજેનીઔ ક્સ્થતીલા઱ા ર૊ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા
ભ઱ે છે -
 પેરાલ૊:-
 ફા઱ઔ૊ તેના નભિ૊ વાથે યાત નલતાલલાથી આં ય૊ખ પેરામ છે -
 ફા઱ઔ૊ એઔફીજાના ઔ઩ડાની ુ઄દરાફદરી ઔયલાથી ઩ણ આં ય૊ખ પેરામ છે -
 ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય૊ જ૊ ઔા઱જી યાખ્મા લખય Patientના રાુંફા વું઩ઔથભાું યશે ત૊ તેને ઩ણ ુઅ
ય૊ખ થલાની વુંબાલના યશે છે -
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊:-

'0( યાિે વકત કુંજલા઱ ુઅલે છે -'વીલીમય ુઆચીખ(
'1( ભેગ્નીપાુઆખ ગ્રાવ લડે ચાભડી ઩ય ુઉ઩વેર શૉર જ૊ુઇ ળઔામ છે -
'2( ઔાુંડા ઩ય ઔે આંખ઱ી઒ લચ્ચે બ્રાુઈન ઔે બ્રેઔ રીઝન જ૊લા ભ઱ે છે તે ુઈ઩યાુંત
ઔ૊ણી,ઘુટું ણ,઩ખની ડઔનાયી,ની઩ર ુઅવ઩ાવ,બ્રેસ્ટ નીચે,ફખરભાું,ગ્ર૊ુઆનભાું,
ફટઔના પ૊લ્ડભાું,઩ેનીવ,સ્ક્ર૊ટભ-----લખેયે જગ્માએ ઩ણ ુઅલા રીઝન જ૊લા ભ઱ે
છે -
'3( રાર ુ઄ને કુંજ્લા઱ ુઅલે તેલી પ૊લ્રી઒ જ૊લા ભ઱ે છે -'RedPruritic
Eruptions)
'4( વેઔન્ડયી રીઝન9 જેભાું લેઝીઔર,઩ેપ્મર,ુઆય૊ઝન ુ઄ને ક્ર્સસ્ટ'બીખડુ(ું જ૊લા ભ઱ે
છે -'Vesicle,Pepule,Erosion,Crust)
 ત્તનદાન:-
ફય૊'શૉર('Burrow/Hole( ભાુંથી સ્ક્રે઩ીખ 'ક૊તયી( ઔયી ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ લડે નનદાન ઔયી ળઔામ
છે -
 વાયલાય અને અંકુ ળના ઩ગરાઓ:- (Treatment&ControlMeasures)

 વાબુ લડે લ૊ભથ ફાથ ુઅ઩લ૊ જેથી સ્ઔેબરખ'Scaling)(બબખડા( દૂ ય ઔયી ળઔામ-
સ્ઔીનને વું઩ ૂણથ ડ્રામ 'ઔ૊યી( ઔયી કુર 'Cool) યાકલી-
 સ્ઔેફીવાુઆડ9'કવનાળઔ દલા( Scabicides
 જેભાું બરન્ડેન,ક્ર૊ટાભીટન,પ્રભેથીન 4$ લખેયે જેલી દલા઒ ુઅલે છે -
'Lindane,Crotamiton,Permethrin 4$(
 ુઅ દલા નેઔથી નીચેના બાખથી ચશેય૊ ુ઄ને ભાથા વીલામ ુઅકા ળયીય ઩ય રખાલલી-
 ુઅ રખાલેર દલા 13 ઔરાઔ સુધી યશેલા દે લી ત્માયફાદ વાબુ ઩ાણીથી ફાથ રેલ૊-
 0 ુ઄ઠલાડીમા ઩છી પયીથી ુઅ યીતે જ દલા રખાલલી-
 દયય૊જ સ્લચ્છ,ધ૊મેરા ુ઄ને તડઔે સુઔલેર ઔ઩ડાું ઩શેયલા-
 શુંભેળા સ્લચ્છ ફેડ રીનન લા઩યલા-
 Patientએ લા઩યે ર ઔ઩ડાું ુ઄ને ફેડ રીનનને ખયભ ઩ાણી લડે ધ૊લા ુ઄ને શ૊ટ ડ્રામય લડે
ડ્રામ ઔયલા-
 લાયું લાય શ૊ટ વાલય ન રેલ૊-
STI sexually transmitted infections

 વ્માખ્મા:-
ુઅ એઔ ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડીવીવનુ ું ગ્રુ઩ છે - તે ભ૊ટા બાખે વેઔસ્યુર ઔ૊ન્ટે ઔટ લડે થામતેભજ
ું ના ઔાયણે ચે઩ પેરામ છે - ુઅન૊ પેરાલ૊ ફશ૊઱ા પ્રભાણભાું
પેરામ છે બફનવરાભત જાનતમ વુંફધ
જ૊લા ભ઱ે છે - તેભાું લામયવ,ફેઔટે યીમા,પ્ર૊ટ૊જુુઅ ુ઄ને પુંખવજેલા જુદા જુદા ઒યખેનીઝભની જાત૊
લડે પેરામ છે -
 કાયણ૊:-
1) agent:-
છે લ્રા દવઔાથી ુઅન૊ પેરાલ૊ નાટઔીમ યીતે થત૊ જામ છે - ુઅનુ ું નાભ લીનેયીમર ડીવીવ ઩ણ
તેભાુંથી એવ-ટી-ડી- ુ઄ને શાર તેને એવ-ટી-ુઅુઇ- થી ઒઱કલાભાું ુઅલે છે - રખબખ ય/ ઔયતા
લધાયે પ્રઔાયના ઒યખેનીઝભ થી ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
- જેભાું નાુઇઝેયીમા ખ૊ન૊યીમા----- ખ૊ન૊યીમા યુયેરાુઇટીવ,વલીવાુઇટીવ,ઔુંજઔટીલાટીવ
- ટ્રે઩૊નેભા ઩ેરીડભ ------- વીપીરીવ
- શીભ૊પીરીવ ડૂપેુઆ------- ળેંઔય૊ુઇડ ઔરેભાુઇડીમા ટ્રઔ૊ભ૊નવ--- યુયેરાુઇટીવ,
વલીવાુઇટીવ,ઔુંજન્ઔટીલાુઇટીવ
- ઔેરીભેટ૊ફેઔટેયીમભ ગ્રેન્યુર૊ભેટીવ-- ગ્રન્યુર૊ભા ુઇન્ગ્લાુઇનર.રીમ્પ૊ગ્રેન્યુર૊ભા નલનેયભ LGV
- શય઩ીવ વીમ્઩રેક્ષ--- જેનાુઇટર શય઩ીવ
- શયુભન ઩ે઩ીર૊ભા----- જેનાુઇટર ુ઄ને એનારભાું ભવા થામ છે -'જેનાુઇટરલાટ્વ(થ
- શી઩ેટીુઆટીવ ફી-----એયુટક્ર૊નીઔ શી઩ેટાુઆટીવ
- એચ-ુઅુઇ-લી----- એુઇડવ
- ઔેન્ડીડા ુઅલ્ફીઔન્વ --- લજાુઇનાટીવ
- ટ્રાુઇઔ૊ભ૊નાલજામનારીવીવ-------લજામનાુઆટીવ
2) ઉભય:- 1/ થી 24 લ઴થની વ્મડઔત૊ભાું ુઅ ય૊ખનુ ું નલળે઴ પ્રભાણ જ૊લા ભ઱ે છે -
3) જાત્તત:- સ્ત્રી઒ભાું ય૊ખનુું પ્રભાણ ઩ુફૃ઴૊ ઔયતાું નલળે઴ જ૊લા ભ઱ે છે CSW-ઔ૊ભળીમર વેક્વ
લઔથયભાું જ૊લા ભ઱ે છે
 પેરાલાના કાયણ૊ :
- ુઅના ભાટે ય/ થી ય઩ લ઴થ ની ુઈભય ભાું જ૊લા ભ઱ે છે પીભેર ઔયતા ભેુઇર ભાું લધુ જ૊લા
ભ઱ે છે -
- ભેયીડ ઔ઩ર ઔયતા વીંખર ઔે છુટાછે ડા રીધેર વ્મડઔતભાું ુઅનુ ું પ્રભાણ લધુ શ૊મ છે -
- નીચા ુઅનથિઔ વાભાજીઔ દયજા લા઱ી વ્મડઔતથભાું લધાયે પ્રભાણ શ૊મ છે -
- લીઔવતા દે ળ૊ભાુંલધુ જ૊લા ભ઱ે છે -લધુ લસ્તીલા઱ા ુ઄ને ખીચ પ્રદે ળભાું લધુ શ૊મ છે -
- ગ્રામ્મ લીસ્તાયભાુંથી ળશેયી નલસ્તાય ભા ુઅલતા ર૊ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - સ્ત્રીભાું લધેરા
નળક્ષણના પ્રભાણના રીધે રગ્ન ભ૊ડા થલાથી થામ છે -
ઔ૊ભથળીમર વ૊ળીમર લઔથય દ્વાયા
- તણાલ઩ ૂણથ વફુંધ તથા છુટાછે ડા રીધેર વ્મડઔત લધુ બ૊ખ ફને છે - ઩ૈવા ઔભાલલાના વય઱
ધુંધાનાફૃ઩ભાું ગણી લકત પેરાલ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
- રાખણી઒ની ુ઄઩યી઩ઔલતા શ૊મ તેલા ઔેળભાું ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે -
- લધુ ઩ડતા ઐાધ૊ખીઔયણના રીધે
- થુ ઔ
આંતયાષ્ટ્રીમ મુવાપયી દ્વાયાવાભાજીઔ જીલન છુટછાટ ુ઄ને લતણ ુ ભાું થમેર પેયપાયના રીધે
- ુઅલ્ઔ૊શ૊રીઝભ તથા દલાના ફુંધાણના રીધે.નળીરી દલા઒ના વેલન ઔયલા ભાટે
ઈંજેઔળનની ુઅદત ધયાલનાય વ્મડઔતઑ
- ું ૊ ધયાલનાય વ્મડઔતઑ
MSM'Male ToMaleSex) વજાતીમ વુંફધ
 રક્ષણ૊:- (એવ.ટી.આઈ . લા઱ી વ્મકકત ની ઓ઱ખાણ)

'0( લજામનર ડીસ્ચાજૉ ુ઄ને ુ઄લ્વય'મ૊નીસ્ત્રાલ(
'ય( લજાનર ુઇચીંખ ુ઄ને ન૊ન ુઇચીંખ'જનનાુંખ૊ભાું ચાદુું ઩ડવુ(ું
'2( ઩ેડુભ
ું ાું દુકાલ૊ જાનતમ વભાખભ ઔયતી લકતે દુકાલ૊-
'3( ઩ેળાફભાું ફ઱તયા થતી શ૊મ-ુ઄ને ઩ફૃ ુઅલવુ ું
'4( ઠડી વાથે fever ુઅલલ૊.રનવઔા ગ્રુંથી઒ભાું વ૊જ૊ ુઅલલ૊
1) સ્ત્રીઓભાાં:- મ૊નનસ્ત્રાલ+ ક્યાયે ઔ લાવ ભાયત૊ સ્ત્રાલ
- ઩ેડુભાું દુકાલ૊-
- મ૊નનભાું ફ઱તયા ુ઄ને કુંજલા઱
- જાનતમ વભાખભ લકતે દુકાલ૊-
1( ઩રૂુ ઴૊ભાાં:- ઩ેળાફભાું ઩ફૃ ુઅલવુ-
2( ઩રૂુ ઴૊ અને સ્ત્રીભાાં: જનનાુંખભાું ચાુંદુ ઩ડવુ-
- જનનાુંખ ઩ય પ૊લ્રા ઩ડલા-
- ઩ેળાફભાું ફ઱તયા થલી-
- ઠુંડી વાથે તાલ ુઅલલ૊-
- વાથ઱ભાું રનવઔા ખાુંઠન૊ વ૊જ૊ ુઅલલ૊-
 ત્તનદાન :
- ડીસ્ચાજૉ લીળેની પયીમાદ ઩ુછલી-
- વખબાથલસ્થા અંખે ઩ુછવુ-ું
- ઔ૊઩ય– ટી મુઔાલેર છે - તે ઩ુછવુ-ું
- ઩ેળાફભાું ફ઱તયા થામ ઔે કુંજલા઱ ુઅલે છે - ?
- ચાુંદી ભાટે જ૊વુ-ું
- જેનાુઇટર ઒ખથન્વ ુઈ઩ય ચાુંદી ઩ડલી- લખેય
- જાતીમ વભાખભાું તઔરીપ ઩ડે છે - ?
- ઩ુળુ઴ ના યુયેરા ભાુંથી વપેદ સ્ત્રાલ ુઅલે છે - / ઩ેડુભાું દુકલાની પયીમાદ છે - ?
ત્તવન્ડ્ર૊ભીક ભેનેજભેન્ટ9-
ફે ઔે તેથી લધાયે ય૊ખ૊ભાું જ૊ ય૊ખના રક્ષણ૊- બચશન૊ એઔ વયકા શ૊મ તેભજ તેભાું ુ઄઩ાતી દલા઒
઩ણ વભાન શ૊મ ત૊ રેફ૊યે ટયી નનદાન ઔમાથ લખય પક્ત રક્ષણ૊- બચહ્ન૊ ને ુઅધાયે વાયલાય
ુઅ઩લાભાું ુઅલે તે ઩ધ્ધનતને નવન્ડ્ર૊નભઔ ભેનેજભેન્ટ ઔશેલામ છે - જાતીમ યીત પેરાતા ય૊ખ૊ભાું
રક્ષણ૊-બચહ્ન૊ તેભજ વાયલાય વામ્મતા જ૊લા ભ઱ે છે - તેથી ય૊ખ૊ના વમુશને નવન્ડ્ર૊ભ તેયીઔે ઔન્વીડય
ઔયીને ય૊ખના રક્ષણના ુઅધાયે તેની વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - તેભજ ડપલ્ડભાું ઔાભ ઔયતાું
ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય૊ ુઅ દલા઒ને વશેરાુઆથી ઒઱કી ળઔે તે ભાટે તેને ઔીટ ફનાલી 0 થી 6 સુધીના
નુંફય તેભજ ઔરય ઔ૊ડ ુઅ઩લાભાું ુઅલેરા છે - ુ઄ને તેના ઔાયણે દલા઒ માદ યાકલાની ઩ણ જફૃય
યશેતી નથી- ુઅભ+ ઔયલાથી રેફ૊યે ટયી ટે સ્ટભાું રાખત૊ વભમ ફચાલી ળઔામ છે - ુ઄ને તાત્ઔાબરઔ
઩ણે વાયલાય ળફૃ ઔયી ળઔામ છે - જેથી દદીન૊ વાયલાય ફાફતે વાય૊ પ્રનતવાદ ભ઱ી ળઔે છે -
SYPHILIS –વીપીરીવ
ુઅ ટ્રી઩૊નેભા ઩ેરીડભ ુ઄થલા સ્઩ાુઇય૊ઔીટા ઩ેરીડા નાભના ફેક્ટે યીમાથી થામ છે - ુઅ એઔ જાતન૊
ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડીવીવ છે -જે એઔયુટ ક્ર૊નીઔ શ૊મ છે ુ઄ને વેક્સ્યુર ઔ૊ન્ટે ઔ લડે થામ છે ુ઄ને પેરામ
છે - ુઈ઩યાત તે ઔ૊ન્જેટીનર શ૊મ છે -
ુ ેળન ઩ીયીએડ:-0/ થી 8/ દીલવન૊ શ૊મ છે - વાભાન્મ યીતે િણ ુ઄ઠલાડીમાન૊ જ૊લા ભ઱ે
 ઈન્કયફ
છે -
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊:-
(1) પ્રાઈભયી સ્ટેજ:- વૈા પ્રથભ ભેુઇર જેનાુઇટર ઒ખન
થ વ ુઈ઩ય શાડથ,઩ેુઇનરેવ,ુ઄ને ફટન
ુઅઔાય વ૊ય જ૊લા ભ઱ે છે - જેને ચાુંદૂ ઔશેલામ છે - દુકાલ૊ થત૊ નથી-જતુ
ું દાકર થમા ઩છી 1 થી 2
લીઔભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
ુ મ
(ય) વેકન્ડયી સ્ટેજ:-ુઅ સ્ટે જભાું ુઅકામ ળયીયભાું ઒યખેનીઝભ પેરામ જામ છે - જેભાુંમખ્
઩ાુંચ રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ી છે -
 ડયભેટાુઇટીવ 9 ચાભડી ના ય૊ખ જ૊લા ભ઱ે છે -
- ચાભડી ઩યથી ઩ીંઔ ઔરયના સ્઩૊ટ દે કામ છે જે 1 થી 4 લીઔભાું ુ઄દ્રશ્મ થુઇ જામ છે ઩છી
ડ્રામ શાડથ ભવા નલથ ઩ેચીવ દે કામ છે -
 મ્યુઔવ ઩ેચીવ 9 મ્યુઔવ ભેભબ્રેનભાુંમેર૊ ઔે લાુઆટ ઔરયના ઩ેચીવ જ૊લા ભ઱ે
છે -
 ુઅુઇયાુઇટીવ 9 ુઅુઆયીળભાું ુઆન્પરાભેળન થામ છે -
 ઩ેુઆન 9 ફ૊ન ુ઄ને ટે ન્ડટભાું ઩ેુઇન થામ છે -
 ુઅ સ્ટેજભાું રક્ષણ૊ ખુફ જ ધીભા શ૊મ છે - ુ઄મુઔ લ઴ેો સુધી રક્ષણ૊ દે કાતા
઩ણ નથી-
(3) ટવથયી સ્ટેજ:-ુઅ સ્ટે જભાું ડીસ્ટ્રઔળન ની ળફૃુઅત થામ છે - ુઅભાું બ્રેુઇન,સ્઩ાુઇનર ઔ૊ડથ
ની નલથવને નુઔળાન થામ છે - ુઅ ફે થી 0઩ લ઴થ સુધીના ખા઱ાભાું જ૊લા ભ઱ે છે - એ઒યટાુઆટીવ
થામ છે -
- ન્ય ૂય૊વીપીરીવ 9 બ્રેુઆન ઩ય ુ઄વય થલાથી ડીભેન્વીમા,વાુઆક્લ્વીવ,઩ાયે વીર,સ્ટ્ર૊ઔ ભેનીન્જામટીવ
લખેયે થામ છે - Patient ઩થાયીલળ થુઇ જામ છે -
 ત્તનદાન:-
- ડશસ્ટ્રી
- ચાુંદાની ફામ૊પ્વી લડે
- વીય૊ર૊જીક્ર ટે સ્ટ9 લી-ડી-ુઅય-એર-'લેનેયીુ઄ર ડીવીઝ યીવચથ રેફ૊યે ટયી(
 વાયલાય:-
'0( Inj.઩ેનીવીરીન9-ફેન્જાુઆર ઩ેનીવીરીન,પ્ર૊ઔેુઆન ઩ેનીવીરીન ઔે ફેન્જાથીન
઩ેનીવીરીન'઩ેનીડલુયા( વાયી ુ઄વય ઔયે છે -
'1( ઩ેનીવીરીનની એરજી શ૊મ ત૊ ઔેપ્સુર ટ્રેટ્રાવામઔરીન ુ઄઩ામ છે -
'2( જેનામટર ુ઄લ્વય ઩ય ર૊ઔર એંટીફામ૊ટીઔ ઒ુઆન્ત્ભેંટ રખાલલી-
'3( ઩ેુઆન ભાટે એનાલ્જેવીઔ ુ઄઩ામ છે -
'4( ુઅયાભ રેલ૊-
'5( વેક્સ્યુર ઔ૊ન્ટેઔ ન ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
'6( વું઩ ૂણથ ય૊ખ મુઔત ન થામ ત્મા સુધી પ્રેખન્નવી ન યશેલા દે લી-
'7( Patientની વાયલાય લકતે ગ્ર૊લઝ ઩શેયલા ુ઄ને ગ્ર૊લઝ ઔાઢયા ફાદ ફયાફય શેન્ડ
લ૊ળ ઔયલા-
'8( ઩વથનર શામજીન ફયાફય જા઱લવુ-ું
'0/( Patient દાકર શ૊મ ત૊ તેને ઔ૊ુઇ પ્રવ ૃનતભાું ય૊ઔામેર યાકલ૊-
'00( નનમભીત પ૊ર૊ુ઄઩ ભાટે વભજાલવુ-ું
'01( Patientની દયે ઔ ફાફત કાનખી યાકલી ુ઄ને તેન૊ નલશ્વાવ જીતલ૊-
'02( વભમવય ન૊ટીપીઔેળન ઔયવુ-ું
'03( Patient તેભજ વખાને શેલ્થ એજયુઔેળન ુઅ઩વુ-ું
GONORRHOEA : ગ૊ન૊યીમા
ુઅ નાુઇઝેયીમા ખ૊ન૊યીમા નાભના ગ્રાભ નેખેટીલ ઒યખેનીઝભ થી થામ છે - ુઅ વેક્સ્યુર ઔ૊ન્ટે ઔથી
પેરાતુું જેનાુઇટર ુઆન્પેઔળન જન્ભ દયનભમાન વું઩ઔથને રીધે નીમ૊નેટભાું઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે -જેને
ખ૊ન૊યીમા ઒પ્્લ્ભીમા નીમ૊નેટ ુ઄ને એવીમ્પ્ત૊ભેટીઔ ુઆન્પેઔળન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - જેનાુઇટર
઒ખન્થ વન૊ એઔ ય૊ખ છે -
 ુ ેળન ઩ીયીએડ:- ય થી ઩ દીલવન૊ શ૊મ છે -

ઈન્કયફ
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊:-
-઩ુફૃ઴૊ભાું9-
'0( યુયેરાુઆટીવ ુ઄ને એ઩ીડીડાુઇભાુઆટીવ લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
'1( યુયેરાભાુંથી ગાટા-઩ી઱ા યું ખન૊ ઩ફૃ જેલ૊ સ્ત્રાલ ુઅલે છે -
'2( ઩ેળાફ ધીભે-ધીભે ુ઄ને દૂ 9કાલા વાથે ુઅલે છે -
'3( બરખભાું દૂ 9કાલ૊ થામ છે -
- સ્ત્રી઒ભાું9-
'0( વલીવાુઆટીવ
'ય( લજામનર ડડસ્ચાજૉ લધુ ુઅલે છે -
(2( ઩ેળાફ ઔયતાું દૂ 9કાલ૊ થામ છે ુ઄ને ઩ેળાફ લાયું લાય થામ છે -
(3( રેફીુઅ એક્દભ વ૊જી જામ છે ુ઄ને તે શ૊ટ યે ડ થામ છે -જેથી એઔઝાભભાું તઔરીપ ઩ડે
છે -
(઩( યુયેરા નીચે ફુંને ફાજુ ફેયી જેલા રાર મુરામભ દાણા દે કામ છે -
(5( ઔોંપ્રીઔેળન ફૃ઩ે PID થામ છે ,જેથી એઔટ૊઩ીઔ ઩ેગ્રન્વીનુું જ૊કભ લધે છે તેભજ ફુંને
ટ઱ુફ ફુંધ થલાથી ુઆન્પયરીટી થામ છે -
(6( લજામનર ડીસ્ચાજૉ થામ છે -
 જનયર ળચન્શ૊:-
'0( ુઅરાથુઆટીવ
'1( ડભેટાુઆટીવ
'2( બાગ્મે જ હ્રદમના લાલ્લભાું ુઆન્પેઔેળન રાખે ઔે ખ૊ન૊ઔ૊ઔર ભેનીન્જામટીવ થામ-
'3( રીમ્ફ્ન૊ડ ભ૊ટી થામ ુ઄ને દૂ 9કાલ૊ થામ-
'4( ચારલાભાું મુશ્ઔેરી ઩ડે છે -
 ત્તવન્ડ્ર૊ત્તભક ભેનેજભેન્ટ:-
RTI/STI અંતખથત વભાલાભાું ુઅલેર ભ૊ટાબાખના ય૊ખ૊ભાું રક્ષણ૊ બચન્શ૊ એઔ વયકા છે -
તેજ યીતે ુઅ઩લાભાું ુઅલતી વાયલાય ઩ણ ભુંશદ+અંળે વભાન છે - ભાટે ઔ૊ુઆ ચ૊ઔઔવ ય૊ખના
નનદાનભાું ઔે રેફ૊યે ટયી ટેસ્ટભાું ફીનજફૃયી વભમ ન ફખડે+ Patientને યીપય ઔયલાની ઩ણ
ન જફૃય ઩ડે ુ઄ને ડપલ્ડભાું ઔાભ ઔયતા ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔય દ્રાયા ગૃશમુરાઔાત ઔયીને પ૊ર૊ુ઄઩
ુ ી RTI/STI ની ઔયરઔ૊ડ લા઱ી ડઔટ ફનાલ૊ને
઩ણ ુ઄વયઔાયઔ યીતે થુઆ ળઔે તે શેતથ
વાયલાયને ધ?ણી વય઱ ફનાલી દે લાુઆ છે - જેથી ઔયીને લધુભાુંલધુ ર૊ઔ૊ વાયલાય રે ુ઄ને
વાયલાય ઩ુયી ઔયે તેભજ તેના જાનતમ વાથીદાયની વાયલાય ઩ણ પીલ્ડ રેલરે જ થુઆ ળઔે-
રક્ષણ૊ બચન્શ૊ના ુઅધાયે નવન્ડ્ર૊નભઔ ભેનેજભેન્ટ નીચે મુજફવાયલાયકયલાભાાં આલે છે -
'0( ઩ેનીવીરીન,઩ેનીડલુયા,એયીર૊ભાુઇવીન,ઔર૊ય૊ભાુઇવેટીન,એવાય્કક્ર૊લીટ.વીપીક્ઝાુઆભ
.ભેટ્ર૊નીડાઝ૊ર ુઅભાુંથી ઔુઇ઩ણ દલા ુઅ઒યખેનીઝભ ઩યુ઄વય ઔયે છે -
'ય( ઒છાભાું ઒છા િણ ભાવ સુગી વેઔસ્યુર ુઇન્ટયઔ૊઴થ ન ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી-
(2(વેક્વ લકતે ઔોંન્ડભન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
'3( ડીસ્ચાજૉ ન૊ મ૊ગ્મ નીઔાર ઔયલ૊-
'4( ડ્રેવીખ ભટીયીમરન૊ ફયાફય નનઔાર ઔયલ૊-
'5( Patientની વાયલાય લકતે ભ૊જા ઩શેયલા ુ઄ને ભ૊જા ઔાઢયા ફાદ ફયાફય શેન્ડ લ૊ળ ઔયલા-
'6( Patientને લધુ પ્રલાશી રેલા વભજાલવુ-ું
'7( ઩ ૂયી વાયલાય રેલા વભજાલવુ.ું
ું યડશત ઔયલા-
'8( Patientની વાયલાયભાું લા઩યે ર વાધન૊ ફયાફય જતુ
'0/( Patientને વાયલાય નલ઴ે વભજાલી બચતા દૂ ય ઔયલી-
'00( વાભાજીઔ ઔામથઔય દ્વાયા વાચી વરાશ ઩ ૂયી ઩ાડલી-
'01( ભન૊યું જનના તભાભ વાધન૊ ઩ ૂયા ઩ાડલા-
'02( ુ઄શ્રીર વાડશત્મ ુઈ઩ય પ્રનતફુંધ મ ૂઔલ૊-
'03( તફૃણાલસ્થા દયનભમાન વેક્વ એજયુઔેળન ુઅ઩વુ-ું
ુ ી ફશ૊઱૊ પ્રચાય ઔયલ૊-
'04( દયે ઔ વ્મડઔતને ય૊ખની વું઩ ૂણથ ભાડશતી ભ઱ે તે શેતથ
'05( Patientની વાથે તેના જાનતમ વાથીદાયન૊ એઔવાથે ઔ૊઴થ ઔયલ૊ જફૃયી છે -
 STI/HIVએવ.ટી.આઈ.ના અટકાલ અને અંકુ ળ ના ઩ગરાઓ:-
 ન૊ટીપીકેળન:-ર૊ઔર શેલ્થ ઒થ૊યીટીને વભમવય જાણ ઔયલી-
 ડીવઇન્પેકવન:-
- ડીસ્ચાજૉ,ડ્રેવીખ ભટીયીમરન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊.

- વાયલાયભાું લા઩યે ર વાધન૊ તેભજ રીનનને મ૊ગ્મ યીતે જતું ુ ું યડશત ઔયલા-
- 0 રી- ઩ાણીભાું 0/ થી 04 ગ્રાભ બ્રીચીખ ઩ાલડય લાફૄું દ્રાલણ ફનાલી તેભાું વાધન૊ને 1/
નભનનટ ડૂફાડી યાકલાથી જતું યુ ડશત થામ છે -
- 1/ નભનનટ ફ૊ુઇર ઔયી ળઔામ છે -
- જફૃય જણામ ત૊ ઒ટ૊ઔરેલ ઔયલા-
- 4$ ક્ર૊યીનલા઱ા વ૊લ્યુળનથી વ઩ાટી વાપ ઔયલી-
- નઔાભી લસ્ત ુન૊ ફામ૊ ભેડીઔર લેસ્ટ મુજફ નનઔાર ઔયલ૊-
 ુ ેળન:-
શેલ્થ એજ્યક
a) = absteinence- વંમભ/ બ્રહ્મચમસ
b) = befaithful- એક જ જાતીમ વાથીદાયને લપાદાય યશો.
c) = correct & consistent use of condom- તનયોધનો વાચો અને વતત઩ણે ઉ઩મોગ.
0( બ્રહ્મચ્રમ-થ તફૃણલસ્થા દયનભમાન ુ઄ને રગ્ન ઩ ૂલે બ્રહ્મચ્રમથ ઩ા઱વુ-ું

1( એઔ જ લપાદાય વાથી વાથે વેક્વ,વેક્વ લકતે ઔ૊ન્ડભન૊ ુઈ઩મ૊ખ,ત૊ થલાના ઔાયણ૊,ય૊ખા
પેરાલાની યીત૊,સ્ત્રાલ-ડ્રેવીખન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર,શેન્ડ લ૊નળખનુ ું ભશત્લ,વાયલાયની ુ઄ખત્મતા----
લખેયે મુદ્દા઒ ઩ય ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ-ું
ુ ાઇઝેળન:- શી઩ેટાુઆટીવ-ફી લેક્ક્વન ુ઄઩ામ છે -
 ઇમ્યન
 કામદાથી યક્ષણ:-
ફ્ક્ત ઔામદાથી STDને ઔુંટ્ર૊ર ઔયી ળઔામ નશીં,઩યું ત ુ જલાફદાયી સ્થાન઩ત ઔયલી ુ઄ને ધ૊યણ૊
નક્કી ઔયલા જફૃયી છે -ઔામદાન૊ શેત ુ Patientને લશેરી વાયલાય રેલા ુઈતેજીત ઔયલાન૊
તેભજ વેક્વયુર ઔ૊ન્ટેઔન૊ નાભ ુઅ઩લાન૊ શ૊મ છે -જેથી શાુઆ યીસ્ઔ ગ્રુ઩ ળ૊ધી
ળઔામ-ુઆમ્ભ૊ય૊ર ટ્રાપીઔ નપ્રલેએન્ળન એક્ટ-08759TheImmoralTrafficPreventionAct-
0875 ુઅ ઔામદ૊ ધધાદાયી શેત ુ ભાટે ળ૊઴ણ ય૊ઔલા ભાટે છે - ુઅ ઔામદાભાું ુઅ પ્રઔાયના
ગુના ભાટે વકત વજાની જ૊ખલાુઇ છે -
 આય૊ગ્મ ત્તળક્ષણ અને વાં઩યાભળથન-

ત્તનય૊ધ-ફે રાબ
ળફન કામભી કુ ટુાંફ ત્તનમ૊જન અને HIV-STI
વાભે યક્ષણ
વું઩યાભથવ એટરે વ્મડઔતને તેની પયીમાદ અંખે ભાશીતી ુઅ઩ી તે અંખે

મ૊ગ્મ નીણથમ રેલા ભદદ ઔયલી- શેલ્થ લઔથયે વ્મડઔત વાથે ભાશીતી અંખે ચચાથ ઔયલી- ુ઄ને ુઅ઩ેર ભાશીતી
નૈતીઔ ુ઄ને ઔામદાઔીમ યીતે તટસ્થ યશી ને કાનખી યાકલી જ૊ુઇએ-
'0( એઔજ ઩યસ્઩ય લપાદાય વાથી વાથે જાતીમ વફુંધ યાકલ૊-
'ય( ચે઩યુઔત વાથી વાથે જાતીમ વુંફધ ન યાકલ૊
'2( જાતીમ વભાખભ લકતે નનય૊ધ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
ુ થ વાયલાય ઔયલા ભાટે ની વભજણ ુઅ઩લી-
'3( વું઩ણ
'઩( ચે઩ મુઔત થલાન૊ વુંદેળ૊ ુઅ઩લ૊-
'5( ભાવીઔ દયમ્માન ચ૊ખ્કા ઔ઩ડા ઩શેયલા ભાટે ની વરાશ ુઅ઩લી-
'6( પ્રસ ૃતી તથા વખબાથલસ્થા દયમ્માન શાુઇજીન ફયાફ જા઱લવુ-ું
'7( આંતયલસ્ત્ર૊ દયય૊જ ફદરલા- ુ઄ને સુતયાુઈ ઔ઩ડાું ઩શેયલા-
'8( ફાહ્ય જનનાખ૊ની સ્લછતા યાકલી-
'0/( ઔ૊ુઇ઩ણ ચે઩ લકતે તુયું ત જ વાયલાય રેલી-
'00( Patient ુ઄ને તેના વખાવુંફધી઒ ને ઔરીનીઔ ભાું ુઅલલા ભાટે પ્ર૊ત્વાશન ુઅ઩વુ-ું
HIV-AIDS
એુઇડવ એટરે એઔલાડથ ુઇમ્યુન૊ ડેપીવીમન્વી વીન્ડ્ર૊ભ છે - તે પ્રાણ ધાતઔ છે - જે શયુભન
ુઇમ્યુન૊ ડેપીવીમન્વી લામયવથી થામ છે - ુઅ ળયીયની ુઇમ્યુન વીસ્ટીભ ઩ય ુ઄વય ઔયે છે - ુઅનાથી
વ્મડઔતભાું ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત વાલ ગટી જામ છે જેથી ળયીયભાું ગણા તઔલાદી ચે઩૊ રાખે છે
એુઇડવ ને સ્રીભ ડીઝીઝ ઩ણ ઔશેલાભા ુઅલે છે -
- એ ---- એઔલામથડ----------- ભે઱લે઴ ુું
- ુઅુઇ----- ુઇમ્યુન૊ ---------- ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળડઔત
- ડી------- ડેપીવીમન્વી------- ુઈણ઩ ુ઄થલા કાભી
- એવ- ------ વીન્ડ્ર૊ભ--------- ય૊ખના રક્ષણ૊ ન૊ વમુશ
 ઩ ૂલથ ઈત્તતશાવ:-
એુઇડવ ન૊ વૈપ્રથભ ઔેળ 0870 ભાું યુ-એવ-એ-,઒સ્ટ્રે રીમા, ુ઄ને ન્યુઝીરેન્ડ જેલા જીઔવીત
દે ળ૊ભાું શ૊ભ૊વેઔસ્યુર ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે ર ફાદભાું જાણલા ભ઱ે ર ઔે 086/ ભાું ુઅ ય૊ખ એ દક્ષીણ
ુઅડફ્રઔાભાું ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે -
બાયતભાું એુઇડવ ન૊ પ્રથભ ઔેળ 0875 ભાું ઩ુયાલા વાથે જ૊લા ભ઱ે ર-તાભીરનાડુભાું
વી-એવ-ડફલ્યુ- એટરે ઔે ઔ૊ભળીમર વેઔસ્યુર લઔથય ઔે જેલ૊ લેશ્માવ ૃતી વાથે વુંઔ઱ામેર શ૊મ તેભાું
ું ુઇ ુ઄ને ભણી઩ુયભાું ુઅ ઔેળ જ૊લા ભ઱ે ર
5 વ્મડઔત઒ભાું જ૊લા ભ઱ે ર શત૊- ત્માયફાદ દીલ્શી,મુફ
શતા-
 agent પેક્ટય:-
HIVORRetroVirus: ગ્ર ૂ઩ના RNA પ્રઔાયના લાુઆયવ છે -ુઅ 0.0/,///MM ડામાભીટય વાુઇઝના
લાુઆયવ છે -HIV-0&HIV-1 એભ ફે પ્રઔાયના લાુઆયવ શ૊મ છે - HIV-1 દબક્ષણ ુઅફ્રીઔાભાું જ૊લા
ભ઱ે ર, ુઈ઩યાુંત બાયતભાું ઩ણ ન૊ધામેર છે -ુઅના લાુઆયવ ખયભીથી જલ્દી નાળ ઩ાભે છે -
 વાંગ્રાશક:-
- એુઆડવના Patient ુ઄ને એુઆડવના ઔેયીમય9 ય૊ખના દે કામ તે ઩શેરા ઔેટરાઔ લ઴ો સુધી
ુઅન૊ ચે઩ તેનાભાું છુ઩ામેર૊ યશે છે -
- એુઆડવ થમેર વ્મડઔતની ડેડાફ૊ડી ઩ય ુઅના લાુઆયવ 0/ ઔરાઔ જીલીત યશે છે -
 ચે઩ન ાંુ પ્રાક્પ્તસ્થાન:-
- ુઅ લાુઆયવ ભ૊ટા પ્રભાણભાું Patientના blood,વીભેન,મ૊નીવ્સ્ત્રભાું ુ઄ને CSFભાું જ૊લા ભ઱ે
છે -
- ુઅ ુઈ઩યાુંત લજામનર વીક્રીળન ુ઄ને થ૊ડા પ્રભાણભાું બ્રેસ્ટ-ભીલ્ઔભાું ઩ણ શ૊મ છે -઩યું ત ુ
઩યવેલ૊ રા઱ના સ્ત્રાલભાું ુઅ લાુઆયવ નજીલા પ્રભાણભાું શ૊મ છે -
 શ૊સ્ટ પેક્ટય:-
 ઉભય:-ઔ૊ુઇ઩ણ ુઈભયે થામ છે ઩યું ત ુ 10 થી 4/ લ઴થની ુઈભય ઔે જમાયે વ્મડઔત વેક્સ્યુરી
એઔટીલ શ૊મ ત્માયે લધુ થામ છે 04 લ઴થથી નાની ુઈભયે ભાિ 2$ ઔેળ ન૊ધામેર છે -
 વેક્વ:-ફુંને વેક્વભાું થુઇ ળઔે છે ,઩યું ત ુ સ્ત્રી ુઅન૊ બ૊ખ લધુ ફને છે -લધુ વેક્વ
઩ાટથનય૊,એનાર વેક્વ,MaleToMale શ૊ભ૊વેક્સ્યુર,પ્ર૊સ્ટીટ઱ુટ્વ---લખેયેભાું જ૊કભ લધુ
યશે છે -
ુ :-Male
 શાઇયીસ્ક ગ્ર઩ શ૊ભ૊વેક્સ્યુર
aaaaaaaaaaa+aaaaaaaaaaaaaaaa+aaa+aaaaaaaaaa
aaa%aaaaaaaaaaaaaaaaaaa‖a(+aaaaaaaaaaaaaaaa
લખે
યે જ૊કભી ગ્રુ઩ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ફીજી જગ્માએથી ઔાભ ઔયલા ુઅલેરા
ભજૂય૊,ટ્રઔ,ડ્રાુઇલય,નલધાથી઒,વેલ્વભેન,રશ્ઔયના જલાન૊,ગયઔાભ ઔયતી સ્ત્રી઒--- લખેયે
જ૊કભ૊ ગ્રુ઩ છે -
 IMMUNITY:-
- ુઅ લાુઆયવ WBCના T-3 Lymphocytes(T-Helper)Cell ન૊ નાળ ઔયે છે - તેથી ળયીયની
ુઆમ્યુનીટી ગટી જામ છે -
 INCUBATIONPERIOD:-
- ુઅ ય૊ખન૊ ુઅુઇ-઩ી ુ઄ચ૊ક્ક્વ શ૊મ છે તે 5 ભાવથી 14 લ઴થ સુધીન૊ શ૊મ ળઔે છે -
- ઒છુું ન્ય ૂટ્રીળન ભે઱લતા ર૊ઔ૊ ુ઄ને ફા઱ઔ૊ભાું ુઅુઇ-઩ી- લધુ ટુઔ૊ શ૊મ છે -
- રખબખ 64$ ર૊ઔ૊ભાું HIVન૊ ચે઩ રાગ્મા ઩છી 0/ લ઴થ ઩છી એુઆડવ થામ છે -
 WindowPeriod:-
- ળયીયભાું ચે઩ રાગ્મા ઩છી,વાયા એલા પ્રભાણભાું ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ તત્લ૊'એન્ટીફ૊ડીઝ( ુઈત્઩ન્ન
ઔયલાભાું ળયીયને જે વભમ રાખે તેને નલન્ડ૊ ઩ીયીમડ ઔશે છે -એચુઅુઆલી લાુઆયવ ળયીયભાું
પ્રલેળે ત્માયથી રુઇને bloodની ત઩ાવન૊ યી઩૊ટથ ઩૊ઝીટીલ ુઅલે તેની લચ્ચેના
વભમખા઱ાને નલન્ડ૊ ઩ીયીમડ ઔશે છે - વાભાન્મ યીતે ુઅ વભમખા઱૊ ુઅળયે 2 ભડશનાન૊
શ૊મ છે -
 ModeOfTransmission:-
Modes of HIV/AIDS Transmission
1. SexualTransmission:-
- ઔ૊ન્ડભના ુઈ઩મ૊ખ લખય ુ઄વરાભત વેક્વ ઔયલાથી ુઅ ય૊ખ વોથી લધુ પેરામ છે જેભાું
લજામનર,એનાર ુ઄ને ઒યર વેક્વ ઩ાટથનયભાું પેરામ છે -
- ુઅના લામયવ ચે઩ી વ્મડઔતભાુંથી તેના વેક્વ ઩ાટથનયભાુંપેરામ છે -

- ુઅ ય૊ખન૊ પેરાલ૊ વુંબ૊ખ દ્વાયા ઩ુફૃ઴ભાુંથી સ્ત્રીભાું,સ્ત્રીભાુંથી ઩ુફૃ઴ભાું,઩ુફૃ઴ભાુંથી ઩ુફૃ઴ભાું
થામ છે ,઩યું ત ુ સ્ત્રીભાુંથી સ્ત્રીભાું બાગ્મે જ ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
2. ParanteralTransmission:-
- HIVન૊ પેરાલ૊ બ્રડ ુ઄થલા બ્રડ પ્ર૊ડક્ટ'બાખ૊.પ્રાઝભા( લડે થામ છે -
- ચે઩ી ડ૊નયનુું બ્રડ ઔે પ્રાઝભા તુંદુયસ્ત વ્મડઔતને ુઅ઩લાથી ુઅ ચે઩ પેરામ છે -
- દૂ ન઴ત bloodથી કયાફ થમેર વીયીંજ-નીડર ુ઄થલા સ્ઔીનને ઩ુંઔચય ઔયતા વાધન૊
'Tatooing,Acupuncture,Scarification,OperationByHIVContaminatedInstruments
,ContaminatedSavingBlade/ToothBrush/Chapu....) લડે ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
- ડ્રખ એડીઔટ દ્વાયા એઔ જ વીયીંજ નીડરન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાથી ુઅ ય૊ખ પેરામ છે -
- એવુું ઔશેલામ છે ઔે HIV ચે઩ી બ્રેડની ભાિ એઔ જ ફ૊ટર ુઅ઩લાથી ુઅ ય૊ખ 0//$ થામ
છે -
3. Parinata.VerticalTransmission:-
- ુઅ ુઆન્પેઔળન ભધયભાુંથી પીટ્વભાું જન્ભ ઩શેરા,જન્ભ લકતે ઔે જન્ભ ઩છી તયત જ થામ
છે -
- જન્ભ ઩શેરા ુ઄ને જન્ભ લકતે 'ડીરીલયી દયનભમાન( ચે઩ રાખલાનુું જ૊કભ રખબખ 2/$
થી 3/$ શ૊મ છે -
- ઩ેયીનેટર ઩ીયીમડ દયનભમાન બ્રેસ્ટ ભીલ્ઔ લડે ફેફીને ુઅ ચે઩ રાખલાની ળક્યતા ઒છી
શ૊મ છે -

1. InitialInfection:-
- ુઅન૊ ચે઩ રાગ્મા ઩છી 1 થી 7 ુ઄ઠલાડીમા ફાદ HIVના એન્ટીફ૊ડી bloodભાું જ૊લા ભ઱ે
છે -
- ુઅન૊ ચે઩ વ્મડઔતભાું S/S શ૊મ ઔે ન શ૊મ ઩યું ત ુ તે ફીજાને ચે઩ રખાડી ળઔે છે -
- ુઅ વભમ દયનભમાન ટુઔાખા઱ાની ભાુંદખી જેભાું ળયદી'ુઆન્ફ્઴ુએન્જા( જેલા રક્ષણ૊ જ૊લા
ભ઱ે છે -
- એવુું જાણલા ભ઱ે ર છે ઔે ુઅના લાુઆયવએ બ્રડ-બ્રેુઆન ફેયીમયને ક્ર૊વ ઔયે છે ુ઄ને ઔેટરાઔ
બ્રેુઆન વેરન૊ નાળ ઔયી HIVNeurologiocalDisease(E.G.Dementia) ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે -
2. AsymptomaticCarrierState:-
- ચે઩ી વ્મડઔતભાું એન્ટીફ૊ડી શ૊મ છે ઩યું ત ુ ય૊ખના ખુલ્રા બચન્શ૊'OvertSigns) જ૊લા ભ઱તા
નથી-
- રેફ૊યે ટયી ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ T-HelperLymphocytes ઒છા જ૊લા ભ઱ે છે -

- ુઅ એવીમ્પ્ટ૊ભેટીઔ ઔેટર૊ વભમ યશે તે ચ૊ક્કવ નથી,઩યું ત ુ ુઅ 0/ થી 06 લ઴થ સુધી ઩ણ
યશી ળઔે છે -
3. ARC(AIDSRelatedComplex) ુ઄થલા 'IntermediateState):-

- ુઅ દયનભમાનુઆમ્યુન વીસ્ટભ ડેભેજ થલાને રીધે ભાુંદખી જ૊લા ભ઱ે છે ,઩યું ત ુ તઔલાદી ચે઩૊
શ૊તા નથી-
- ઔાયણ કફય ન ઩ડે તેલા ડામયીમા '0 ભડશનાથી લધુ સુધી( લાયું લાય ઝાડા થલા
- ળયીયનુું લજન 0/$ ઔયતાું લધુ ઒છુું થામ-
- થાઔ ુ઄ને ફેચેની 'Fatigue&Malaige( ભ ૂક ન રાખલી,ભ૊ઢાભાું ચાુંદા ઩ડલા
- fever તેભજ યાિે લધુ ઩યવેલ૊ થામ-
- ભાુઇલ્ડ તઔલાદી ચે઩૊ જેલા ઔે Oral
Thrush(WhiteUlcer),GeneralisedLymphadenopathy,Splenomegaly લખેયે જ૊લા ભ઱ે
છે -
- જ૊ Patientભાું ફે ુ઄થલા લધુ રક્ષણ૊ કાવ ઔયીને GeneralisedLymphadenopathy ુ઄ને

T-Lymphocytes ગટી ખમા શ૊મ તેને ARC ઔશે છે -
4. TerminalOrLastStage:-
- ુઅ ુઆન્પેઔળન છે લ્઴ુું સ્ટેજ છે જેભાું જીલનને જ૊કભફૃ઩ તઔલાદી ુઆન્પેઔળનન૊ રાખે છે ુ઄ને
ુઅ વભમ દયનભમાન ુ઄ન્ઔુંટ્ર૊રડ ુ઄ને ુ઄ન્ટ્રીટે ફર ચે઩ને રીધે Patientનુ ું ભ૊ત થામ છે -
- ટ઱ ૂફયયુર૊વીવ'HIV ઩૊ઝીટીલ વ્મડઔતને ટી-ફી- થલાની ળઔમતા 2/$ થી 4/$ લધુ યશે
છે -
- ઩નવિસ્ટન્ટ ડામેયીમા 9 Patient ઩થાયીલળ થુઇ જામ-

- aaaaaa‖aaaaaaaa'
ચેસ્ટ ુ઄ને એબ્ડ૊ભીનની સ્ઔીન ઩ય ઔે મ્યુક્વ ભેમ્ફયે નભાું ઩઩થરીવ
ન૊ડલુર.ટય ૂભય થામ છે -(
- PeumocystisCariniPeumonia
- ToxoplasmaEncephalitis 9 ProtozoalInfectionInTheCNS
- HerpesSimplex'EruptionAroundNeck)
- HerpesZoster 9 સ્઩ામનર ઔ૊ડથભાુંથી નીઔ઱તા નલથભાું ુઇન્પેઔળન રાખલાથી વીલીમય
઩ેુઆન થામ છે -
- CerebralLymphoma(TumorOfLymphoidTissue)
- Dyspoea&Dysphagia
- Retinopathy 9 યે ટાુઇનાભાું વ૊જ૊ થલાથી નલઝલ ૂુ઄ર પ્ર૊બ્રેભ થામ છે -
- NeurologicalProblem 9 SevereDementia,Ataxia(LossOfMuscleCo-
Ordination)'રથડાતા ચારે(,Paralysis,Deafiness....etc
- વકત fever'શાુઆગ્રેડ પીલય(

- ભ ૂક ઒છી રાખે Anorexia ુ઄ને થાઔ રાખે Fatigue
- એનીભીમા'ડશભ૊ગ્ર૊ફીનનુું પ્રભાણ ગટી જામ(
- લજનભાું ખ ૂફ જ ગટાડ૊ થામ-
- Dermatitis-ડભીટાુઆટીવ
- ુઅકા ળયીયભાું વ૊જા ુઅલે ુ઄ને ુઅકા ળયીયભાું દૂ 9કાલ૊ થામ-
- ુઅકા ળયીયની રવીઔાગ્રુંથીઑ ભ૊ટી થામ-
 Major Signs:-
0( લજનભાું ગટાડ૊ 9 ળયીયના લજનન૊ 0/$
1(ક્ર૊નીઔ ડામેયીમા : એઔ ભડશનાથી લધુ વભમ
2( પ્ર૊ર૊ગ્ડ પીલય 9 એઔ ભડશનાથી લધુ વભમ
 MinorSigns:-
0( વતત કાુંવી 9 વાયલાય રેલા છતાું એઔ ભાવથી લધુ વભમ સુધી કાુંવી યશે છે -
1( ળયીય ઩ય કુંજ્લા઱ તથા ડયભેટાુઆટીવ
2( લાયું લાય શન઩િવ ઝ૊સ્ટય થામ 9 સ્઩ામનર ઔ૊ડથભાુંથી નીઔ઱તા નલથભાું ુઆન્પેઔળન
રાખલાથી વીલીમય ઩ેુઆન થામ છે -
3( ભ૊ ભાું ચાુંદા ઩ડે છે - Oro-PharyngealCandidiasis
4( શન઩િવ વીમ્પ્રેક્વ થામ'ક્ર૊નીઔ,લધત ુું ુ઄ને પેરાતુ('EruptionAroundNeck)
ું
5( ળયીયની ફધી રીમ્પ ગ્રેંડ ભ૊ટી થામ- GeneralisedLymphadenopathy
6( ભેઝય વાુઆન ઒છાભાું ઒છા ફી ુ઄ને ભાુઆન૊ય વાુઆન ઒છાભાું ઒છુ એઔ રાુંફા વભમ
સુધી શ૊મ ત૊ એુઆડ્વની ળક્યતા ખણી ળઔામ છે , ઩યું ત ુ ુઅ વાુઆનએ ઔેન્વય ઔે વીલીમય
ભારન્યુટ્રીળનને ઔાયણે ન શ૊મ ત૊ એુઆડ્વની ળક્યતા છે એભ ખણી ળઔામ-
1. ક્રીનીક:-
- ઔેન્વય,ભારન્યુટ્રીળન ઔે ફીજા જાણીતા ઔાયણ લખય જ૊ ફે ભેઝય ુ઄ને એઔ ભાુઆન૊ય વાુઆન
શાજય શ૊મ ત૊ તેને એુઆડવની વુંબાલના છે એભ ઔશી ળઔામ,઩યું ત ુ ુઅ વ્માખ્મા જમાું
નનદાનની ઔ૊ુઇ વખલડ ન શ૊મ તેલા નલસ્તાય ઩ુયતી જ ફ્ક્ત એુઇડવની વુંબાલના દળાથલલા
ભાટે જ ુઈ઩મ૊ખી છે -
2. સ્ક્રીનીગ ટેસ્ટ:-
- એુઇડવનાું નનદાન ભાટે ગણા ફધા પ્રઔાયના ટે સ્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે -પ્રથભ ટે સ્ટ એન્ટીફ૊ડી
જ૊લા ભાટે જમાયે ફીજ૊ ટેસ્ટ નનદાનની ચ૊ઔવાુઆ ભાટે ઔયામ છે -
 ELISA(EnzymeLinkedImmunoSorbentAssay):
- ુઅ એુઆડ્વના નનદાન ભાટે ન૊ વાભાન્મ ટે સ્ટ છે જે NACOની ભાખથદનળિઔા જાણલી ુ઄ને
ુ઄નુવયલી એ ખ ૂફ જ જફૃયી છે -blood ઩યીક્ષણ ઔયતાું ઩શેરા ઔાુઈન્વેરીખ જફૃયી છે -
- ુઅ ટે સ્ટ ઩૊ઝીટીલ ુઅલે ત૊ વ્મડઔતને એુઆડ્વ છે તેભ જાશેય ઔયાતી નથી ઩યું ત ુ ળઔ
- 1/$ ઔેળ૊ભાું ભ ૂર ુઅલલાની વુંબાલના લધુ યશે છે -
- ુઅ ટે સ્ટ ઩૊ઝીટીલ ુઅવ્મે કાતયી ઔયલા લેસ્ટનથ બ્ર૊ઔ ટે સ્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 લેસ્ટનથ બ્ર૊ટ:-
- ુઅનેDotBlotOrCombTestMethod ઩ણ ઔશે છે -
- ુઅ એુઇડવનાું નનદાનની કાતયી ભાટે ન૊ SpecificConfirmatoryTest છે -
- ુઅ ટે સ્ટ કચાથ઱ છે -
- ુઅ ટે સ્ટ ભાટે ટ્રે ુઆન્ડ ુ઄ને ુ઄નુબલી રેફ૊યે ટયીની જફૃય ઩ડે છે -
- ુઅ ટેસ્ટથી કાતયી઩ ૂલથઔ નનદાન થામ છે ઩યું ત ુ નલન્ડ૊ ઩ીયીમડભાું ુઅ ટે સ્ટ ઩ણ નેખેટીલ
ુઅલી ળઔે છે -
 CD-4CellCount:-
- ુઅભાું વીડી-3 નાભના વપેદ ઔણ૊ન૊ ઔાુઈન્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે જેથી ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત
નલ઴ે કફય ઩ડે છે -
- ુઅ ઔાુઈન્ટ ન૊ભર
થ 0To1Million/CCM શ૊મ છે .
- ુઅ ઔાુઈન્ટ એવીમ્પ્ટ૊ભીઔ લકતે 4// થી ઒છા ુ઄ને એુઇડવભાું 1// થી ઩ણ ઒છા થુઇ
જામ છે -
 ViralLoadCulture:-
- HIVનુ ું પ્રભાણ ઔેટ઴ુું છે તે જાણલા ભાટે ુઅ ટે સ્ટ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ુઅના લડે એન્ટીયી ટ્ર૊લામયર ડ્રખન૊ યીસ્઩૊ન્વ'પ્રતીબાલ( જાણલાભાું ુઅલે છે -
 PCR(઩૊રીભયે ળ ચેુઆન યીએઔવન( 9
- ુઅ ટે સ્ટ ચ૊ક્કવ નનદાન ુઅ઩ે છે -
 HIVP24Antigen:-
- ુઅ ટે સ્ટ ઩ણ ચ૊ક્કવ નનદાન ુઅ઩ે છે -
- એનીભીમા,WBCભાું ગટાડ૊---લખેયે લકતે ુઅ ટે સ્ટની ુ઄ખત્મતા છે -
 SpotTest:-
- ુઅ ટે સ્ટ 0/ ભીનીટભાું થામ છે -
- ુઅ ટે સ્ટ ઩ણ ચ૊ક્કવ નનદાન ુઅ઩ે છે -
- ુઅ ય૊ખ ભાટે ની ઔ૊ુઇ સ્઩ેવીપીઔ'ચ૊ક્કવ( વાયલાય નથી-
- શાર ુઅ ય૊ખના ુ઄ટઔાલ ભાટે ઔ૊ુઇ લેઔનવન નથી-
- ુઅ જીલરેણ ય૊ખથી ફચલા ભાટે તેન૊ ુ઄ટઔાલ એ જ ભાિ એઔ શનથમાય છે -
- ુઅ ય૊ખભાું ગણા ફધા તઔલાદી ુઆન્પેઔળનન૊ રાખેરા શ૊મ છે તેથી જે ય૊ખ'ુઆન્પેઔળન( શ૊મ
તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
1. યે સ્઩ીયે ટયી ુઆન્પેઔળન ભાટે એન્ટીફામ૊ટીઔ ુ઄઩ામ છે -
2. ટી-ફી- ભાટે AKT ુ઄઩ામ છે -
3. ડામેયીમા ભાટે ભેટ્ર૊નીડાઝૉર ુ઄ને લધુ પ્રભાણભાું ફ્઴ ૂુઇડ ુ઄઩ામ છે -
4. જેનાુઆટ૊-યુયીનયી ટ્રેક્ટ ુઆન્પેઔળન ભાટે 9-
 એન્ટીફામ૊ટીઔ
 એનારજેવીઔ
 વીમ્ટ૊ભેટીઔ ટ્રીટભેન્ટ
5. CNS ઔુંડીળન ભાટે9-
 વીડેટીલ
 ઩ેયેરાુઆવીવ શ૊મ ત૊ પીજીમ૊થેયા઩ી
6. સ્ઔીન ઔુંડીળન ભાટે9-
 એન્ટીશીસ્ટાભીનીઔ
 ર૊ઔર એપ્રીઔેળન
 એબ્વેવ શ૊મ ત૊ IND ુ઄ને ડ્રેવીખ
7. ુ઄ન્મ ઔુંડીળન9- જેભાું વ૊જા,પીલય,એનીભીમા---લખેયે ભાટે વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 HIV/AIDS ભાટે લ઩યાતી દલાઓ:-

- ુઅ દલા઒થી ય૊ખન૊ પ્ર૊ગ્રેવ ધીભ૊ ઩ડે છે -
- ુઅ દલા઒થી Patientની જજદખી રાુંફી થામ છે -
JAPANIES ENCEPHELITIS
 વ્માખ્મા :
જા઩ાનીજ એંઔેપેરાુઇટીવ એ ભચ્છય થી પેરાત૊ ઝન૊ટીઔ ય૊ખ છે - તે ુ઄યફ૊
ુ઄થલા ફ્રેલી લામયવ થી થામ છે - ચે઩ી ઔયુરીવીન ભચ્છયથી પેરામ છે -ુઅભાું ભાથાન૊ વકત
દુુઃકાલ૊થામ છે - fever ની વાથે ગણી લાય ુઈલ્ટી઒ ઩ણ થામ છે - ુઅ ય૊ખ ભ૊ટાબાખે પ્રાણી઒ભાું
થામ છે - ઩યું ત ુ ક્યાયે ઔ ભાણવ૊ભાું થામ છે -
 કાયણ૊ :-
 agent:-ગૃ઩ –ફી ુ઄યફ૊ લામયવ ુ઄થલા પરેલી લાુઆયવ થામ છે - ુઅ ઝન૊ટીઔ ડીવીઝ છે -
રખબખ 2઩ લ઴થ ઩શેરા ુઅ ઩ ૂલથ એળીમાના દે ળ૊ભાું ુઈ઩યાુંત ચીન ુ઄ને ઔ૊યીમાભાું ઩ણ
જ૊લા ભ઱ત૊ શત૊-બાયતભાું ુઅવાભ, આંધ્રપ્રેળદ ફીશાય,ઔણાથટઔ, ભશ યાષ્ટ્ર,઩ોંડીચેયી,ુ઄ને
લેસ્ટ ફુંખારભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
 ઉભય:-04 લ઴થની ુઈભય ઩શેરા લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 લસ્તી કશરચાર:-એન્ડેભીઔ એયીમાભાુંથી ન૊ન એન્ડેભીઔ એયીમાભાું લસ્તી શીરચાર થલાથી
ુઅ ય૊ખન૊ પેરામ છે -
 પેરાલ૊ થલાન ાંુ કાયણ :

0( ડુઔઔય– ભચ્છય –ડુઔઔય – ભાણવ
1( ફખરાનુ ું ફચ્ચુ –ભચ્છય– ભચ્છય – ફખરાનુ ું ફચ્ચુ – ભાણવ
2( ઩શુ઒ભાું ડુઔઔય વૈાથી ભ૊ટ૊ શ૊સ્ટ છે -ડુક્કયભાું ુઅ ય૊ખના રક્ષણ૊ જણાતા નથી-
3( ચે઩ી ભચ્છય ઔયડલાથી ુઅ ય૊ખ ભાણવભાું થામ છે -
4( ઩ક્ષી ઒થી ઩ણ ુઅ પેરામ છે -
5( ઔયુરીવીન ભચ્છય કેતયભાું ઈંડા મુઔે છે - તે પ્રાણી઒ ુ઄ને ઩ક્ષી઒ ને ઔયડે છે ુ઄ને ય૊ખન૊ પેરાલ૊ થામ
છે -
6(ભાણવભાથી ભાણવભાું ુઅ ય૊ખન૊ પેરાલ૊નોંધામેર નથી
ુ ેળન ઩ીયીએડ :-
 ઈન્કયફ
'0( ઩ થી 0઩ દીલવન૊ છે -
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊ :

0( ળફૃુઅતભાું fever ુઅલે છે ધીભે ધીભે fever ખુફ જ લધે છે -
1( ભાથુ ું દૂ ;કે
ે ી રાખે છે
2( ફેચન
3( લ૊ભીટીંખ થામ છે -
4( ભવલ્વભાું ધુય
ૌ જાયી ુઅલે છે ુ઄નેભસ્ઔયુરય યીજીડીટી ુઅલે છે -
5( વેન્વ૊યીમભ
6( Patient ને ઔ૊ભાભાું જામ છે -
7( 1/થી 3/$ Patientનુ ું મ ૃત્યુ ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
 વાયલાય અને વાંબા઱ :
0( દલા઒ભાું ઔ૊ટીઔ૊સ્ટીય૊ુઇડવ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
ય( વાયી નનવિખ ઔેય થી Patient ની જીંદખી ફચાલી ળઔામ છે -
2( એન્ટી ુઇભેટીઔવ ુઅ઩લા લ૊ભીટીંખ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
3( ભવલ્વ યીજીડીટી ઒છી ઔયલા ભવલ્વ યીરેઔવ ઔયતી દલા઒ ુઅ઩લી જેલી ઔે ય૊ફીનેઔક્ષ
4( Patient ને ઩ેયારામવીવ જેવુ ું જણામ ત૊ પીઝીમ૊થેયા઩ી ુઅ઩લી-
5( fever ભાટે દલા઒ ુઅ઩લી-
ે ભાટે એનાલ્જેવીઔ ુઅ઩લા-
6( શેડઔ
 ત્તપ્રલેન્ળન અને કાં િ૊ર :-
Breeding place of J. E. Vector
0( વૈાપ્રથભ ત૊ ભચ્છય ન થામ તે ભાટે ઩ખરા઒ રેલા જ૊ુઇએ-

ય( ઢ૊ય ફાુંધલાની જગ્માને ફયાફય વાપ યાકલી જ૊ુઇએ- ુઅજુફાજુ દલાન૊ છુંટઔાલ ઔયલ૊
જ૊ુઇએ-
2( જે ખાભભાું ુઅલ૊ ઔેળ શ૊મ તે ખાભની ુઅજુફાજુ ના ય થી 2 ઔી-ભી- ની નિજમાભાું દલન૊
છુંટઔાલ ઔયલ૊-ુ઄ને ુઅવ઩ાવ ના ખાભભાું ઩ણ વલે ઔયલ૊-
3( ભચ્છય ન ઔયડે તે ભાટે ભેરેયીમા ની જેભ તભાભ ઩ખરા઒ રેલા-
 યવીકયણ :-જ૊ ર૊ઔ૊ ને ુઅય૊ખ થલાનુ ું જ૊કભ શ૊મ ુ઄થલા ઔેળ નીદાન થમેર શ૊મ તે તેની
ુઅજુફાજુ ના લીસ્તાયભાું યવીઔયણ ઔયલાની બરાભણ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅના ફે ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું
ુઅલે છે - ુ઄ને િણ લ઴થ ઩છી પયી યવીઔયણ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ફેડ૊ઝ ની લચ્ચે 6 થી 03 દીલવન૊
ખા઱૊ શ૊મ છે -
LEPTOSPIROSIS
ુઅ પ્રાણી઒ભાથી ભનુષ્મ૊ભાું પેરાત૊ ય૊ખ છે -જે કાવ ઔયીને બેજલા઱ા ુ઄ને ખયભ દે ળ૊ભાું
લધુ જ૊લા ભ઱ે છે લયવાદ ુ઄ને લાયું લાય ઩ ૂયને ઔાયણે ુઅ ય૊ખ લધુ લઔયે છે - બાયતભાું ગણા
વભમ થી ુઅ ય૊ખ જ૊લા ભ઱ે છે -0888ભા ઒યીસ્વાભા ુઅ ય૊ખ લધુ પેરામેર શત૊-0883 ભાું
લરવાડ જીલ્રાભાું જ૊લા ભ઱ે ર ત્માયફાદ ફે લ઴થ ઩છી સુયત જીલ્રાભાું ઩ણ જ૊લા ભ઱ે ર જ૊
વભમવય વાયલાય ુઅ઩લાભાું ન ુઅલે ત૊ ુઅભાું મત્ૃ યુદય ળફૃુઅતભાગણ૊ ઉંચ૊ શ૊મ છે રખબખ
ુ ાણી઒ ુ઄ને કેતયના પ્રાણી઒
3/$ જેટર૊ શ૊મ છે - ુઅ ય૊ખ ન૊ ચે઩ ન૊ ચે઩ ઉંદય૊, ુ઄ન્મ ગયે ઴પ્ર
દલાયા પેરામ છે - જેથી નીમુંિણ ભાટે જન જાગૃતીના ઩ખરા઒ ખુફજ જફૃયી છે -
ગુજયાત ના ુઅય૊ગ્મ ુ઄ને ઩-ઔ-નલબાખ દલાયા ુ઄ને વયઔાયના જુદાજુદા નલબાખ ની વુંઔરીત
પ્રવ ૃતી થી દલાયા ુ઄વયઔાયઔ ઩ખરા઒ દલાયા ુઅ ય૊ખ ગણ૊ ઔાબુભાું રાલી ળઔામ૊ છે -
 વ્માખ્મા9-
રેપ્ટ૊સ્઩ાુઇય૊વીવ એ રેપ્ટ૊સ્઩ામયાુઇનટય૊ખન્વ નાભના ઒યખેનીઝભ થી થત૊ ળીઘ્ર઩ડયણાભી
ચે઩ છે પ્રાણી઒ ુ઄ને લાતાલયણીમ ઩યીફ઱૊ ભાયપતે ભાણવ૊ને રાગુ ઩ડત૊ ય૊ખ છે - ઔે જેભાું
રીલય શાટથ,ઔીડની ,બ્રેુઇન, ુ઄ને યે સ્઩ીયે ટયી વીસ્ટીભના ય૊ખ૊ જેલા ફદરાતા રક્ષણ૊ ધયાલે છે - ુ઄ને
જુદા જુદા સ્લફૃ઩ે જ૊લા ભ઱ે છે - મુખ્મત્લે પ્રાણી઒ભાું જ૊લા ભ઱ે છે- ઉંદય ુ઄ને જભીનભાું દય ઔયીને
યશેરા પ્રાણી઒ભાું ુઅ ય૊ખ થામ છે ચે઩ી પ્રાણી઒ના વુંવખથ
થ ી ભાણવને થામ છે .
 કાયણ૊ :
 પેરાલાની યીત૊:-
0-agent-રેપ્ટ૊સ્઩ાુઇયા ુઇનટય૊ખન્વ નાભના ઒યખેનીઝભ થી થામ છે -
થ ી ુઈભયભાું જ૊લા ભ઱ે છે - ુઈ઩યાુંત ફા઱ઔ૊ભાું કુતયા લડે ુઅ ચે઩ રાખલાની
1-ુઈભય-1/થી 34લ઴ન
વુંબાલના લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
2-જાતી- સ્ત્રીઑ ઔયતાું ઩ુળુ઴૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
3-ધુંધ૊ - ુઅ ય૊ખ કેતભજુય ,પ્રાણી઒ની ઔ૊ઢાયની વપાુઇ ઔયનાય,દુધ દ૊નાય, ુ઄ને રી઴ુું ગાવ
લાઢનાય વ્મડઔત઒ ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
4-wound- જ૊ વ્મડઔતની સ્ઔીન ઩ય ગા શ૊મ ,઩ખભાું લાઢીમા શ૊મત૊ ુઅ ચે઩ જલ્દીથી રાખી ળઔે
છે -
લાતાલયણીમ ઩યીફ઱૊- ચ૊ભાવાભાું ુઅ લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - દક્ષીણ ગુજયાત ભાું જુન થી વપ્ટે મ્ફય
ભાવ દયમ્માન લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - ઉંદય૊ ની વુંખ્મા લધુ શ૊મ ત્મા ઩ણ ુઅ ય૊ખ લધાયે જ૊લા ભ઱ે
છે ડાુંખય ુ઄ને ળેયડીના કેતયભાું ઩ાણી ખુફ બયાણા શ૊મ ત૊ ત્માું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
ુઅ ય૊ખના ઒યખેનીઝભ કાવ ઔયીને કીવઔ૊રી, ઉંદય,જેલા ક૊તયી ઔાતયનાયા તથા
ફઔયા,ગેટા,ભુડું ,કુતયા,ફીરાડાજેલા ઩ારત ુ પ્રાણી઒ ના સ્ટુર ુ઄ને યુયીન થી થામ છે -
દુનીમા ના ફધાજ દે ળ૊ભાું ઔેળ ન૊ધામા છે -
 ુ ેળન ઩ીયીએડ:-
ઈન્કયફ
ય થી 0/ દીલવન૊ શ૊મ છે - ુઅ ઩ીયીએડ િણ લીઔ થી લધાયે શ૊ત૊ નથી-

'0( વકત ઠુંડી રાખી ુ઄ને fever ુઅલે છે -
'ય( વકત ભાથુ દુકે છે -
'2( ભસ્રવ ુ઄ને વાુંધાભાું ખુફ જ દુકાલ૊ થામ છે - છે -'bodyeak)
'3( ુઅકન૊ વપેદ બાખ રાર થુઇ જામ છે -
'઩( ુ઄ઠલાડીમાભાું કાુંવી,ઝાડા, ઔભ઱૊, યીનર પેુઇલ્મ૊ય, ઩ેયીઔાડીમાટીવ,ુ઄ને શેભયે જ જ૊લા ભ઱ે છે
'5( ઩ેટભાું દુકાલ૊ થામ છે - ભખજભાું વ૊જ૊ ચડી જામ છે - Patient ુ઄ધથ ફેબાન થુઇ જામ છે -
'6( રીલયભાું વ૊જ૊ ુઅલે છે - ચાભડી ુઈ઩ય bloodના ચઔભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
'7( ચશેયા ઩ય ુઇડીભા જ૊લા ભ઱ે છે -
'8( એન્ટીનેટર ભાતાભા ુઅ ય૊ખ થી મત્થ ૃ યુ નુ ું પ્રભાણ લધાયે શ૊મછે -
'0/( ફીજા ુ઄ઠલાડીમે પીલય ઒છ૊ થામ છે ુ઄ને જોંનડીવની ુ઄વય દૂ ય થામ છે -
 ય૊ગન ાંુ નીદાન:-

ુઅ ય૊ખનુ ું નીદાન ઔયલા ભાટે બચન્શ૊ રક્ષણ૊ ઩યથી નીદાન ઔયી ળઔામ છે - દાત- વકત
fever ફાદ યીનર પેુઇલ્મ૊યના ઔેળ ઔ૊ુઇ નલસ્તાયભાું નોંધમા શ૊મ ત૊ ુઅ ય૊ખ ની ળુંઔા ઔયી ળઔામ છે -
ભુતઔા઱ભાું જમાું ુઅ ય૊ખના ઔેળ થમેર શ૊મ ુ઄ને પયી fever ના ઔેળ જ૊લા ભ઱ે ત૊ તે ુઅ ય૊ખ ના
છે તેલી ળુંઔા ઔયી ળઔામ છે -
ુઅકયી નીદાન ભાટે રેફ૊યે ટયીભાું bloodની ત઩ાવ જફૃયી છે -ટીવી.ડીવી લખેયે ુ઄઩ામ છે -
 વાયલાય અને વાંબા઱:-

- ુઅ ય૊ખ ની વાયલાય ભાટે નીચે મુજફની દલા઒ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- ઩ેનીવીરીન દાત-઩ી-઩ી-એપ-, એવ-ટી-઩ી-, ુ઄ને વી-઩ી- ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- ટેટ્રાવામઔરીન,ડ૊ઔવીવામઔરીન,સ્ટ્રેપ્ટ૊ભાુઇવીન લખેયે ુ઄઩ામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત Patient ને બચન્શ૊
રક્ષણ૊ મુજફ વાયલાય ુઅ઩લી-
- જફૃય જણામ ત૊ ુઅુઇ-લી-પલ્યુડ ુઅ઩લા-
- વ઩૊ટીલ વાયલાયભાું ફીઔ૊મ્઩રેક્ષ .નલટાભીન વી ુઅ઩લા
- ક૊યાઔભાું શરઔ૊ પ્રલાશી ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-બાયે ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊ નશી-
- ફા઱ઔને જનયર નનવિખ ઔેય ુઅ઩લી-
- સ્ક્રેયાભાું રારાળ,ભવલ્વભાું વકત દુકાલ૊ ,યુયીન ઒છ૊ ુઅલલ૊ ,fever ઒છ૊ થામ નશી
થ ઔભાું પેયપાય ----લખેયે જેલા ખુંબીયરક્ષણ૊ લકતે ઩ેળન્ટ ને યીપય ઔયવુ ું
,લતુણ
 અટકાલ અને અંકુ ળ ભાટે ના ઩ગરાઓ:-

'0( ન૊ટીપીઔેળન:-
- ય૊ખના લધુ Patient ઒ જ૊લા ભાું ુઅલે ત૊ તાત્ઔારીઔ શામય ઒થ૊યીટી ને જાણ ઔયલી જ૊ુઇએ-
'ય( ુઅુઇવ૊રેળન:-
- ુઅુઇળ૊રેળનની ઔાુઇ જફૃય ઩ડતી નથી છતા ઩ણ લધુ જણામત૊ ુ઄રખ યાકલ૊ જ૊ુઇએ-
'2(ડીવુઇન્પેક્વન:-
- ઉંદય. બકવઔ૊રી લખેયેના યુયીનના વું઩ઔથભાું ુઅલેરા વાધન૊ ને જતું મ
ુ ક્ુ ત ઔયલા
(3) આય૊ગ્મ ત્તળક્ષણ:-
* વ્મકકતગત યક્ષણ :-
0- ર૊ઔ૊ ને ય૊ખ લીળેની ભાશીતી ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-
1-જળુય લખય ઩ાણી ના બયાલાભા શાથ઩ખ ફ૊઱લા નશી-
2-઩શુ઒ના ભ઱મુિ લખેયેની વપાુઇ ઔયતી લકતે બુટ ચ઩ર ઩શેયલા-
3- દુધ દ૊શતી લકતે શાથભાું ચીયા શ૊મ ત૊ ુઅ ઔાભ ઔયવુ ું નશી
4-ગયની ુઅજુફાજુ ઉંદય૊ન૊ નાળ ઔયલ૊-
5- ગાવ લાઢલા જામ ત્માયે ઩ખભાું બુટ ભ૊જા ઩શેયલા-
6-fever ુઅલે ત૊ તુયત જ ત઩ાવ ઔયાલી ુ઄ને ડ૊ઔટયની વરાશ રેલી-
7-઩શુ઒ ના ભરમ ૂિલખેયેની વપાુઇ ઔયતી લકતે ચ઩ર ઩શેયલા-
 ર૊ક જાગૃતી :-
ળઔમ શ૊મ તેટ઴ુ લશે઴ ુું નીદાન ઔયવુખ
ું બ
ું ીય Patient ને વાયલાય ુઅ઩લી ુ઄ને નજીઔ ની
શ૊ક્સ્઩ટરભાું દાકર ઔયલ૊-
દુધા઱ા ઩શુ ઒ તથા ુ઄ન્મ ઩શુ઒ની ભાુંદખી ભાું વાયલાય ઔયલી-
઩શુ઒ની વુંબા઱ યાકતી લકતે ુઅ઩ણી જાતને ઩ણ વાચલલી-
INFLUENZA
વ્માખ્મા :
ુઅ એઔ યાુઇન૊ ુઇન્ફ્઴ુએન્ઝા લામયવ એ ુ઄ને ફી થી થતા બબન્ન પ્રઔાયના રક્ષાય૊ ધયાલત૊
ય૊ખ છે ઔે જેભાું fever+ ુઈધયવ-નાઔ ફ઱વુ-ું ભાથાન૊દુ9કાલ૊થલ૊ુઅય૊ખ- થ૊ડા ડદલવભાટે જ છે -
ુઅ ય૊ખ દુનનમાના દયે ઔ દે ળ૊ભાું પેરામેર૊ છે - ઠુંડાપ્રદે ળભાું ુઅ ય૊ખનુ ું પ્રભાણ લધુ શ૊મ છે -
કાયણ૊ :
aુઅ ુઇન્પ઴ુએન્ઝા લામયવથી થામ છે -
aય૊ખ ઔ૊ુઇ઩ણ ુઈભયે થામ છે -
aખભે તેને ખભે ત્માયે ખભે તેટરી લાય થુઇ ળઔે છે -
aખીચતા શ૊મ ત્માું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
aનળમા઱ાની વીઝનભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
a઩શુ ઩ુંકી઒ દ્વાયા ઩ણ પેરામ છે -
ચે઩ પેરાલાના યસ્તાઓ :

aશ્વવ૊શ્વાવ ભાયપતે
aએઔદભ નજીઔથી લાત૊ ઔયતા- ુઈધયવ કાતા ઔે થુક્તા ઩ણ થામ છે -
ુ ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી
aચે઩ી વ્મડઔતના ઔ઩ડા + ફૃભાર ઔે લસ્ત઒
ઈન્યુફેળન઩ીયીઅડ :
07 થી 6ય ક્રાઔન૊ શ૊મ છે +
ળચન્શ૊ અનેરક્ષણ૊ :
a ઠુંડી રાખે+ fever ુઅલે છે -
a ુઈધયવ તથા છીંઔ૊ ુઅલે છે -
a શાથ ઩ખ દુ9કે ુ઄ળક્ક્ત ુ઄ને નફ઱ાુઇ જણામ
a ખ઱ાભાું દુ9કાલ૊ થામ ુ઄ને ુ઄લાજ પયી જામ છે -
ગણી લકત ુઅભાુંથી ન્યુભ૊નીમા ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
વાયલાય :
ુઅના ભાટે ઔ૊ુઇ સ્઩ેવીપીઔ વાયલાય નથી ઩યું ત ુ બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ને ુઅધાયે વાયલાય ુઅ઩લાભાું
 દુ9કાલ૊ ઒છ૊ ઔયલા એનારજેવીઔ દલા઒ ુઅ઩લી-
 Fever ભાટે ઩ી-વી-એભ-'઩ેયાવીટાભ૊ર( ુઅ઩લી-
 ુઈધયવ ભાટે ઔ૊ડીન જેલી દલા઒ ુઅ઩લી
 જ૊ લધાયે fever ઔે ુઈધયવ શ૊મ ત૊ એન્ટીફામ૊ટીઔવ ઩ણ ુઅ઩લી-
 ફેંઝ૊ુઇન ુઇન્શેરેળન ઔે નલઔવન૊ નાવ ુઅ઩લ૊-
 ુઅયાભ ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી-
ત્તપ્રલેનળન અને કાં િ૊ર :

આઈવ૊રેળન :
દદીને થ૊ડા વભમ ભાટે ુ઄રખ યાકલ૊- ફા઱ઔ શ૊મ ત૊ સ્કૂરે જલા ની છુટ ન ુઅ઩લી-
ડીવુઇન્પેક્વન 9-
દદીના દયે ઔ ભટીયીમલ્વને ડીસ્ઔાડથ ઔયલ૊-
શેલ્થ એજયકુ ેળન :
aકાવી છીઔ કાતી લકતે ભ૊ ુઅડે ફૃભાર યાકલ૊-
aPatient ની લસ્તુન૊ ુઈ઩મ૊ખ વાજા ભાણવે ન ઔયલા વભજણ ુઅ઩લી
aતાત્ઔારીઔ વાયલાય રેલા વરાશ ુઅ઩લી-
aજમાું લધુ બીડ શ૊મ તેલી જગ્માએ દદી ને જલા દે લ૊ નશી-
aસ્લચ્છતા ફયાફય જા઱લલી-
aજમાું ત્માું થુઔવુું નશી ઔે નાઔ ન છીંઔવુ-ું
aવાયલાય ઔયનાયે ભ૊ઢે ભાસ્ઔ ફાુંધવુ-ું
ર૊ઔે ને ય૊ખના પેરાલા અંખેની જાણઔાયી ુઅ઩લી-
ુ ાઈઝેળન 9 ુઅ ભાટે ની યળીન૊ બાયત ભા ઒છ૊ થામછે -
ઈમ્યન
ક૊મ્પ્રીકેળન 9 ન્યુભ૊નીમા + ઔ૊નીઔ બ્ર૊ન્ઔાુઇટીવ+રુંગ્વ એબ્વેવ ભસ્ટ૊ડાુઇટીવ લખેયે
DIARRHOEA
 INTRODUCTION :-
઩ાુંચ લ઴થથી ઒છા ુઈભયના ફા઱ઔ૊ભાું ડામેયીમા એ ભ૊બફિડીટી 'ભાુંદખી( ુ઄ને ભ૊ટાથરીટી 'મત્ૃ યુ( નુ ું
મુખ્મ ઔાયણ છે - ઝાડા એ મત્ૃ યુન ુ ું ઔાયણ નથી ઩યું ત ુ તેના ઔાયણે થત ુ ુ઄઩ુયત ુ ઩૊઴ણ ુ઄ને વીલીમય
ડીશામડ્રેળન મત્ૃ યુ ભાટે જલાફદાય છે - ઝાડા લકતે બફભાય ફા઱ઔની વભમવય વાયલાય ઔયલાથી
ઔ૊પ્રીઔેળન થતા ઒છા ઔયી ળઔામ છે ુ઄ને મત્ૃ યુ થત ુ ું ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
શારભાું વાભાન્મ ઝાડાની ધેય વાયલાય ઔયી ળઔામ છે તેભજ શ૊સ્઩ીટરભાું વાયલાયની જફૃયીમાતને
વભમવય ઒઱કી ળઔામ છે -
 DEFINITION:વ્માખ્મા:-
ડામેયીમા એટરે શુંભેળ ઔયતા ઝાડાભાું પેયપાય થમ૊ શ૊મ,લધુ લકત થતાું શ૊મ,઩ાતણા ઩ાણી
જેલા શ૊મ તેને ડામેયીમા ઔશેલામ-
ડામેયીમા ઔ૊ને ન ઔશેલામ ?
- નાના ફા઱ઔને િીજા ઔે વાતભાું ડદલવે પેયપાયલા઱ા ઝાડા થામ+ થ૊ડી થ૊ડી
લાયે ફુંધામેર ઝાડ૊ થામ ઔે ઩ેસ્ટ જેલ૊ ઝાડ૊ થામ તેને ડામેયીમા ન ઔશેલામ-
- સ્તન઩ાન ઔયતુ ું ફા઱ઔ ધાલણ ફાદ તયત જ સ્ટૃર ઩ાવ ઔયે ત૊ તેને ડામેયીમા
ન ઔશેલામ-
 TYPES OF DIARRHOEA :ઝાડાના પ્રકાય૊:-

(1) એકયટુ લ૊ટયી ડામેયીમા:-
- એટરે ઔે જમાયે એઔાએઔ ડામેયીમા ચા઴ુ થામ ુ઄ને ઔેટરાઔ ડદલવ સુધી યશે ઩યું ત ુ 03 ડદલવ
ઔયતાું લધુ વભમ ન યશે ુ઄ને વાભાન્મ યીતે વેલ્પી બરનભડટિંખ શ૊મ છે -
(2) ડીવેન્ટયી:-
- ડામેયીમા વાથે સ્ટૃર બ્રદ તેભજ ઩વ ઔે મ્યુઔવ જેવુ ું શ૊મ તેને ડીવેન્ટયી ઔશે છે -
(3) ઩ત્તવિટન્ટ ડામેયીમા:-
- 03 ડદલવ ઔે તેથી લધુ વભમથી ડામેયીમા શ૊મ તેને ઩નવિટન્ટ ડામેયીમા ઔશેલામ છે -
 ડામેયીમા થલાના કાયણ૊: CAUSES OF DIARRHOEA:-

(1) પ૊લ્ટી પીડીંગ કે ડામેટ:-
- ુઆન્પન્ટ ભાટે ની પીડીંખની પ૊યમ્યુરાભાું કાભી'પ૊લ્ટ(
- ક૊ટી પીડીંખ ટે ઔનીઔ
- નલા ક૊યાઔની ળફૃુઅત
- ુ઄વુંત ુરીત ક૊યાઔ
(2)ગેસ્િ૊-ઇન્ટેટીનર ઇન્પેકળન (Gastro-Instetinal Infection):-
'2( G.I.Tract ની ફશાય ુઆન્પેઔળન શ૊મ જેભઔે URTI,Otitis media, Peumonia...etc
'3( ઩૊ુઆઝન રેલાથી
'4( એન્ટફામ૊ટીઔ દલા઒ ભોં લડે રેલાથી 'ડ્રખ ુઆન્ડયુસ્ડ ડામેયીમા(
દા-ત-એક્મ્઩વીરીન+વીપાડ્ર૊ઔવીર-- લખેયે-
'5( રાખણીભાું કરેર ઩શોંચલાથી'ુઆભ૊ળનર ડીસ્ટયફન્વ( દા-ત-઩ડયક્ષા કુંડભાું દાકર
થતા ઩શેરા-
'6( ક૊યાઔની એરજજૉને બરધે-
'7( આંતયડાભાું ક૊યાઔનુ ું ફયાફય ળ૊઴ણ ન થલાથી 'ભારએબ્ળ૊઩ળથન(-
'8(કુ઩૊઴ણ 'ભારન્યુડટ્રળન(
 ડામેયીમાની ફા઱કના આય૊ગ્મ ઩ય અવય: Effect Of diarrhen on child’s health:-
-ડડશામડ્રેળનના બચન્શ૊-રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે -
-઩ાણી ુ઄ને ુઆરેઔટ્ર૊રાુઆટનુું ુ઄વુંતર
ુ ન થામ-
-ુ઄ન્ડયન્યુટ્રીળન
 ડામેયીમાના ભા઩ની ત઩ાવ : Assessment of degree of diarrhea:-

 (1) Dehydration: ત્તનજૉરન:-
'0( ફેચેની
'1( બચડીમા઩ણુું
'2( તયવભાું લધાય૊ થલ૊ '઩ાણીન૊ ગ્રાળ ફા઱ઔને ુઅ઩તા ુઅતયુ તાથી ઩ી જામ
છે -
'3( ચાભડીની એરાસ્ટીવીટી ઒છી થામ 'ચાભડી ઩ય બચભટ૊ બમાથ ફાદ ચાભડી
ધીભેથી મુ઱ ક્સ્થતીભાું ુઅલે છે (
'4( ભોં ુ઄ને જીબ સુઔામ છે -
'5( આંક૊ થ૊ડી ુઈડી ુઈતયે છે -
 (2) Severe Dehydration:અત્તતળમ ત્તનજૉરન:-
ુઈ઩ય દળાથલેર ડીશામડ્રેળનના S/Sુઈ઩યાુંત નીચે મુજફના S/S ઩ણ શ૊મ છે -
'0( Lethargy : થાઔે઴+ુ ડઢ઴ુું ઔે ફેબાન ફા઱ઔ-
'1( લધુ અંદય ુઈતયી ખમેરી આંક૊
'2( ફા઱ઔ ઩ાણી ન઩લા ભાટે ુ઄વભથથ 9 ફા઱ઔ ઩ાણી ઩ી ન ળઔે બફરકુર ઒ચુ
઩ીએ-
'3(ચાભડી ઩ય ચીભટ૊ બમાથ ફાદ ચાભડી ખુફજ ધીભે ધીભે મુ઱ ક્સ્થતીભાું ુઅલે-
'4( ઩ેળાફ બફરકુર ન થામ 'Anurea)
'5( શ્વાવ ઝડ઩ી શ૊મ-
'6( ઩લ્વ9નફ઱ી ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊મ-
'7( ફી-઩ી-઒ચુ શ૊મ-
 ડામેયીમાની વાયલાય:Management of Diarrhoea:-

ુ ડ થેયા઩ી:-
(1) ફ્લ્યઇ
ઝાડા લકતે ળયીયભાુંથી ઩ાણી ક્ષાય૊ નનઔ઱ી જામ છે જે પયીથી ુઅ઩લા ખુફજ
જફૃયી છે - ુઅ ુઅ઩તી લકતે ડામેયીમા થલાનુ ું ઔાયણ જાણવુ ું જફૃયી નથી-
-O.R.S. (oral rehydration salt)
-H.A.F.(home available fluid)
-I.V.fluid : Inj.N.S. Inj.R.L...etc.
(2) પીડીંગ:-જ૊ ુઈલ્ટી થતી ન શ૊મ ત૊ ફા઱ઔને પીડીંખ ુઅ઩લાનુ ું ચા઴ુ યાક૊
જેથી ન્યુટ્રીળનની કાભી ુ઄ટઔાલી ળઔામ-
(3) ડ્રગ્વ:-
- O.R.S. : ડામેયીમા ભાટે ઒-ુઅય-એવ- વાયી દલા છે જે વભમવય ુ઄ને ઩ુયતા પ્રભાણભાું
ુઅ઩લાથી ફા઱ઔની જજિંદખી ફચાલી ળઔામ છે -
- ORS વાથે ઝીઔ ટેફરેટ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -03 ડદલવ ભાટે ુઅ઩લી-ફા઱ઔ૊ને / થી 1
ભાવની ુઈભયના ફા઱ઔ૊ને ુઅ઩લી નશીં ુ઄ને 1 ભાવથી 5 ભાવ સુધીના ફા઱ઔને ુ઄ડધી ુ઄ને
5 ભાવ થી 4 લ઴થ દયય૊જ એઔ ખ૊઱ી ુઅ઩લી-
-Antibiotic : ુ઄મુઔ ઩ડયક્સ્થતીભાું જફૃય મુજફ એન્ટફામ૊ટીઔ દલા઒ ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
઒-ુઅય-એવ-તૈમાય ઔયલાની યીત 9
- તભાયા શાથને વાબુ઩ાણી લડે ફયાફય ધવીને ધુ઒-
- ઒-ુઅય-એવ- ઩ાલડયના એઔ ઩ેઔેટને ચ૊ખ્કા લાવણભાું ઠારલ૊-
- એઔ બરટય ચ૊ખ્કા ઩ાણીને ધીભે ધીભે ુઅ લાવણભાું યે ડ૊ ુ઄ને ચભચી લડે
શરાલતા યશ૊-
- ફધ૊ જ ઩ાલડય ફયાફય ઒ખ઱ી જામ ત્માું સુધી ચભચી લડે ઩ાણીને ફયાફય
શરાલતા યશ૊- લાવણના ત઱ીએ ઩ાલડયના ઔણ ન શ૊લા જ૊ુઆએ-
- ફા઱ઔને ુઅ઩તા ઩શેરા ુઅ તૈમાયી થમેર દ્રાલણને ચાક૊ જુ઒-તેન૊ સ્લાદ
આંસુ જેલ૊ શ૊મ છે -લધુ ખ઱઩ણ ઔે લધુ કાયાળ શ૊મ ત૊ તે દ્રાલણ પેઔી દે વ ુ
ુ઄ને પયીથી નવુું દ્રાલણ ફનાલવુ-
- દય 0-1 નભનનટે ુઅ દ્રાલણ ફા઱ઔને 0 ચભચી ુઅ઩વુ-ું જ૊ ફા઱ઔ ધુટડે
ું ધુટડે
ું
઩ી ળઔે ત૊ દય 0 ુ઄રય નભનનટે એઔ-એઔ ધુટું ડ૊ ુઅ઩લ૊-
- જ૊ ફા઱ઔ ુઈલ્ટી ઔયી નાુંકે ત૊ 0/ નભનનટ યાશ જ૊લી-ત્માયફાદ ુ઄ખાુઈ ઔયતા
થોંડુ ધીભે ધીભે O.R.S. દ્રાલણ ુઅ઩લાનુ ું ળફૃ ઔય૊-
- ુઅ દ્રાલણને ફયાફય ઢાુંઔીને યાકવુ-ું
- 13 ઔરાઔ ફાદ ફાઔી યશેરા દ્રાલણને પેંઔી દે વ-ુ ું
- જ૊ ફા઱ઔ સ્તન઩ાન ઔયતુ ું શ૊મ ત૊ લચ્ચે લચ્ચે સ્તન઩ાન ઔયલલાનુ ું ચ઴ુું યાક૊-
- બ્રેસ્ટ ડપડીંખ ન રેતા ફા઱ઔને લચ્ચે લચ્ચે 0//-1// નભ-બર- જેટ઴ુું ચ૊ખ્ખુું
઩ીલાનુું ઩ાણી ુઅ઩૊-
- ઒-ુઅય-એવ- ુઅપ્મા ફાદ 3 ઔરાઔે ફા઱ઔને ડીશામડ્રેળન ભાટે ચઔાળ૊-
- વીલીમય ડીશામડ્રેળન ઔે નીચે મુજફના S/S લકતે ફા઱ઔને વભમવય દલાકાને
યીપય ઔય૊-
- ઩ાણી ઩ીલા ભાટે ુ઄વભથત
થ ા
- ઝાડાભાું blood
- fever
- ફેબાન જેવુ ું ફા઱ઔ
*REHYDRATION THERAPY TABLE:-
ુઈભય 3 ભડશના સુધી 01,3 ભડશના 01 ભડશના થી 1 1 થી 4 લ઴થ

લ઴થ
લજન 4 ડઔથી -ગ્રા- 4 થી 0/ ડઔ-ગ્રા- 0/ થી 01 ડઔ-ગ્રા- 01 થી 08 ડઔ-ગ્રા-
઒છુ
નભ-બર- 3//,1// 6//,3// 8//,6// 03//,8//
પ્મારા 1 2 4 6
ડીશામડ્રેળન લખયના ડામેયીમાલા઱ા ફા઱ઔની ધેય વાયલાય9
- ઒-ુઅય-એવ- ુઅ઩લાનુ ું ચા઴ુું યાક૊-
- ઒-ુઅય-એવ- ન શ૊મ ત૊ HAF ુઅ઩૊-
- બ્રેસ્ટ પીડીંખ ચા઴ુું યાક૊-
- ફા઱ઔને ઩ાણી નાખ્મા લખયનુ ું દુધ ુઅ઩૊-
- બરિંબ ુ ળયફત+ બાતનુું ઒વાભણ+છાળ---લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ છે -
- એઔ લ૊ટયી ડામેયીમા ઩છી ુઈભય પ્રભાણે નીચે મુજફ ઒-ુઅય-એવ- ુઅ઩૊-
ઉંભય ઒-ુઅય-એવ-
6 ભાવ સુધી 4/ નભ-બર-
6 ભાવ થી 1 લ઴થ 4/ થી 0// નભ-બર-
1 થી 4 લ઴થ 0// થી 1// નભ-બર-
 HAF : Home Available Fluid:-

-Useful : ુઈ઩મ૊ખી9
- રસ્વી+બરિંબ ુ ળયફત+ ધાલણ
- બાતનુ ું ઒વાભણ
- ઔાુંજી+દા઱
- ચ૊ખ્ખુ ઩ાણી
- ળાઔબાજીનુું શુ઩
- તાજા પ઱૊ન૊ યવ 'કાુંડ નાખ્મા લખય(
- ના઱ીમેય ઩ાણી
 None-useful : ળફનઉ઩મ૊ગી:-
- ફજાફૃ ઠુંડા઩ીણા઒
- કાુંડ નાુંકેર પ઱૊ન૊ યવ
- ઔ૊પી
 ડામેયીમાન૊ અટકાલ : Prevention of Diarrhoea:-
'0( પ્રથભ 5 ભાવ સુધી ભાિ બ્રેસ્ટ પીડીંખ જ ુઅ઩૊-
'1( 5 ભાવની ઉંભય ફાદ પ્રલાશી ુ઄ને ુ઄ધથધ ક૊યાઔ એઔદભ ચ૊ખ્કાુઆ યાકીને
ુઅ઩૊-
'2( ફા઱ઔન૊ ક૊યાઔ ફનાલતા ઩શેરા ુ઄ને કલડલતા ઩શેરા શાથને વાબુ઩ાણીથી
ફયાફય ધુ઒-
'3( રેટ્રીનના ખમા ફાદ શાથને વાબુ઩ાણીથી ધવીને ધુ઒-
'4( ઩ીલા ભાટે શુંભેળા વરાભત ઩ાણીન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊-
'5( ઩ીલાના ઩ાણીને મ૊ગ્મ યીતે ઢાુંઔીને યાક૊-
'6(યાુંધેરા ક૊યાઔને ફયાફય ઢાુંઔીને યાક૊-
'7( લાવી ક૊યાઔ+ળાઔબાજી ઔે પ઱૊ ન કાલા-
'8( ખુલ્રાભાું જાજફૃ ન જતાું શુંભેળા રેટ્રીનન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
'0/( લધુ ઩ડતા ઩ાઔેરા પ઱૊ ન કાલા-
'00(ઝાડા-઩ેળાફના મ૊ગ્મ યીતે નનઔારને ભશત્લ ુઅ઩વુ-ું
'01( ફા઱ઔને વભમવય યવીઔયણ ઔયાલવુ-ું કાવ ઔયીને ફી-વી-જી-+નભઝલ્વ+
નલટાભીન-એ---,ય૊ટા લાુઆયવની યવી લખેયે વભમવય ુઅ઩લા-
'02( ભાકી઒ન૊ ુઈ઩દ્રલ ુ઄ટઔાલલ૊-
'03( ફા઱ઔને જભતા ઩શેરા+રેટ્રીન ખમા ફાદ+ યભત યમ્મા ફાદ---શાથ઩ખ
વાબુ઩ાણી લડે ફયાફય ધ૊લાની ટે લ ઩શેરેથી જ ઩ા઱લી-
Decentry(ભયડ૊(
ડીવેન્ટ્રી એ વાુંખેરા ગૃ઩ ના ઒યખેનીઝભ થી થત૊ ઔ૊મ્યુનીઔેફર ય૊ખ છે - જેભાું ુઇન્ટે સ્ટાુઇનભાું
ુઇન્પેઔળન રાખે છે - ુ઄ને મ્યુઔવ ભેમ્બ્રેન તેભજ બ્રડ વાથે ના ઝાડા થામ છે -
 પ્રકાય:-
'0( ફેવીરયી ડીવેન્ટ્રી
'ય( ુ઄ભીફીઔ ડીવેન્ટ્રી
'2( લામયર ડીવેન્ટ્રી
'3( ભેરીગ્રન્ટ ડીવેન્ટ્રી ય૊ખન૊ પેરાલ૊ તથા તેના ઔાયણ૊ 9
'0( ુઅ ના ભાટે વીંખેરા ગૃ઩ના ફેવીરવ જલાફદાય છે -
'ય( ફા઱ઔ૊ભાું ુઅ ય૊ખ જલ્દી થામ છે - ઔ૊ુઇ઩ણ ુઈભયે થુઇ ળઔે છે -
'2( વેઔવ 9 ફન્ને ને વયકા બાખે થામ છે -
'3( જમાયે વ્મડઔત ુ઄ળઔત થ ુઇ જામ ત્માયે થામ છે -
'઩( ખયભી ની વીઝનભાું લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
(1) ફેવીરયી ડીવેન્િી અથલા એ઩ીડેભીક ડીવેન્િી
ુઅ ફેઔટેયીમા થી થામ છે - ુઅ ખયભ દે ળ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - ુ઄ચાનઔ બમાનઔ
ફૃ઩ે પેરામ છે -ુઅ ય૊ખ વાભાન્મ છે ઩ણ જમાયે એ઩ીડેભીઔ ના ફૃ઩ભાું થામ ત૊ કતયનાઔ થુઇ જામ
છે - ફા઱ઔ૊ભાું ગણી લકત મત્ૃ યુ ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
- agent9-વાુઆખેરા ગ્રુ઩ ઒ખેનનઝભ
- ુઅુઇ-઩ી9-0 થી 6 ડદલવ
-પેરાલાની યીત૊9-
 Patient તેભજ ઔેયીમયના ભ઱ના ઔાયણે
 દૂ ન઴ત ઩ાણી ુ઄ને દૂ ન઴ત વાભગ્રીથી
 ભાકીના ુઈ઩દ્રલથી
 દૂ ન઴ત શાથ ધ૊મા લખય જભલાથી
- ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊:-
- ઝાડા થામ છે વાથે મ્યુક્વ,઩વ ુ઄ને બ્રડ ઩ણ શ૊મ છે .
- ઩ેટભાું દૂ 9કાલ૊ થામ છે -
- Patientને ઝાડે જલાની ુઇચ્છા થામ છે -઩યત ુ ું મ્યુક્વ,઩વ ુ઄ને બ્રડ ુઅલે છે -
- વીલીમય ઔેળભાું જેરી જેવુ સ્ટૂર ઩ાવ થામ છે -
- જીબ સુઔામ છે -
- ડીશામડ્રેળન થુઇ ળઔે છે -
- ઩લ્વ ઝડ઩ી થામ-
- fever યશે છે -
- ફેચેની યશે છે -
- ઩ાણીની ઔભીને રીધે ઩ેળાફ ઒છ૊ થામ-
(ય) એભીફીક ડીવેન્િી
ુઅ એન્ટાુ઄ભીફા શીસ્ટ૊રીઔા નાભના ઒ખેનીઝભ થી થામ છે - ુઅના પેરાલ૊
ફેવીરયીડીવેન્ટ્રી ની જેભજ થામ છે - ,ધ૊મા લખય ના ળાઔબાજી કાલાભાું ુઅલે તથા ક૊યાઔ
઩ીયવનાયા તથા ક૊યાઔ ફનાલનાય ને ચે઩ શ૊મ ત૊ ુઅન૊ પેરાલ૊ થુઇ ળઔે છે -
 agent:-એન્ટાભ૊ુઆફા શીસ્ટ૊રીઔા
ુ ેળન ઩ીયીએડ:-
 ઈન્કયફ
- ુ઄મુઔ ઔરાઔ થી ભાુંડી ને 2 થી 3 દીલવન૊ શ૊મ છે

'0( ુઅ ય૊ખ ગણી લકત એઔયુટ શ૊મ છે ત૊ ગણી લકત ક્ર૊નીઔ ઩ણ શ૊મ છે -
'ય( સ્ટુર વાથે ઩વ ઔે બ્રડ જ૊લા ભ઱ે છે -
'2( ઩ેટભાું થ૊ડ૊ થ૊ડ૊ દુુઃકાલ૊ થામ છે -
'3( લધુ લકત યશેત૊ રીલય એબ્વેવ થામ
'4( વ્મડઔતભાું ઩ાણી ઒છુું થલાથી ફેચેની ુ઄ને થઔાલટ ુ઄નુબલે
ું છે -
 કેલી યીતે પેરામ છે ?

'0( એઔ લકત ચે઩ રાગ્મા ફાદ Patient વાજ૊ થમા ફાદ ઩ણ ફે લ઴થ સુધી ચે઩ પેરાલી ળઔે છે -
'ય( Patient ના વીધા વું઩થઔ ભાું ુ઄લલા થી ુ઄થલા તેને ુઈ઩મ૊ખભાું રીધેરા વાધન૊ દલાયા થામ
છે -'2( દુન઴ત દુધથી ુઅ ય૊ખ લધુ પેરામ છે -
'3( ભાકી ઩ણ પેરાલાભાું ુ઄ખત્મન૊ બાખ બજલે છે -
'઩( દુન઴ત ક૊યાઔ કાલા થી થામ છે -
- ુઅનુ ું નીદાન ઔયલા ભાટે નીચે મુજફ Patient ની શીસ્ટ્રી તથા ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ઩ેળન્ટની શીસ્ટ્રી ઩ુછલી-
- ય૊ખના બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા-
ૂ પ૊ય ઒લ ુ઄ને વીસ્ટ ભાટે ની ત઩ાવ ઔયલી- સ્ટર
- સ્ટર ૂ ની ફૃટીન ુ઄ને ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ીઔ ત઩ાવ ઔયલી-
ૂ ઩ાવ ઔયલા જવુ ું ઩ડે ઩યું ત ુ ું સ્ટર
- લાયું લાય સ્ટર ૂ નુ ું પ્રભાણ ખુફજ ઒છુું શ૊મ -
'0( બચન્શ૊ રક્ષણ૊ મુજફ ની વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે
'ય( ઩ેટભાું દુુઃકતુ શ૊મત૊ એન્ટીસ્઩ાઝભ૊ડીઔ ુ઄થલા શ૊ટ લ૊ટય ફેખ ુઅ઩ી ળઔામ-
'2( ુઅભાું એન્ટીફામ૊ટીઔવ જેલી ઔે ટેટ્રાવામઔરીન, સ્ટ્રેપ્ટ૊ભાુઇવીન ઔે ઔર૊ય૊મ્પેનીઔ૊ર જેલી દલા઒
ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ભેટ્ર૊જાુઇર ઔે ઔે ટીનીડાજ૊ર જેલી દલા઒ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - ુઅ
ુ થ નાળ થત૊ નથી તેથી ઩ુયી વાયલાય રેલી
દલા઒ ુઅ઩લા થી ઒ખેનીઝભ ઒છા થુઇ જામ છે - વું઩ણ
જ૊ુઇએ-
'3( ુઅ ય૊ખ ભાું વલ્પા ગૃ઩ની દલા઒ જેલી ઔે વલ્પાડીભીડીન તથા વલ્પાખ૊નીડીન જેલી દલા઒ ુ઄઩ામ છે -
'઩( જ૊ લઘુ ું પ્રભાણભાું ડીશાડ્રેળન યશેત ુ શ૊મ ત૊ ુઅુઇ-લી- પલ્યુડ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - જ૊ ફા઱ઔ શ૊મ ત૊
વાથે વાથે બ્રેસ્ટ પીડીંખ ચા઴ુ જ યાકવુ ું
'5( જ૊ ુઈલ્ટી ન થતી શ૊મ ત૊ ભોં લાટે પ્રલાશી ચા઴ુું યાકવુ ું જેભાૌયું રીબુ ું વયફત, છાળ, દશી, તથા
લેજીટેફર
સુ઩ ુઅ઩લા જ૊ુઇએ-
'6( જ૊ ઩ેળન્ટને ઉંગ ન ુઅલતી શ૊મ ત૊ ડ૊-઒ડથય મુજફ ઉંગની દલા ઩ણ ુઅ઩લી-
ુ થ નનવિખ ઔેય ુઅ઩લી-
'7( Patient ને વું઩ણ
'8( ય3 ઔરાઔ સુધી ભાિ પ્રલભશી ક૊યાઔ ઩ય જ યાકલ૊- ધીભે ધીભે વેભી વ૊રીડ ુ઄ને વ૊રીડ ડામેટ ળફૃ
'0/( ુઅભાું લધુ ઔેરેયી લા઱૊ તથા ઒છા યે વા લા઱૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊- જેભાું ળઔઔયીમા ફટેટા ઔે ઔુંદમુ઱
ુઅ઩લા નશી-
 અટકામતી ઩ગરા ઓ અને અંકુળ:-

(1) ન૊ટીપીકેળન:-
જ૊ ુઅ ય૊ખના Patient ઒ એઔ વાથે લધુ જણામ ત૊ શામય ઒થ૊યીટી ને જાણ ઔયલી જથ૊ુઇએ
તથા કાવ ઔયી ને વુંસ્થા઒ તથા સ્કૂરભાું ુઅ ય૊ખ ના નલળે જાણ ઔયલી જ૊ુઇએજેથી ફા઱ઔ૊ભાું
પેલા઒ થત૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
(ય) આઈવ૊રેળન:-
Patient ને ગયભાું ઔે શ૊ક્સ્઩ટરભાું ુ઄રામદ૊ યાકલ૊ જ૊ુઇએ ુ઄ને Patient ય૊ખ ભાુંથી મુઔત ન
થામ ત્માું સુધી છુટી ન ુઅ઩લી તથા કાલા ઩ીલા ની લસ્ત ુ ને ુ઄ડઔલા દે વ ુ ું નશી-જ૊ સ્ત્રી શ૊મ ત૊
યવ૊ુઇ ફનાલલા દે લી નશી-
(3) ડીવઈન્પેકળનઃ-
Patient એ લા઩યે રા તભાભ ુઅટીઔરવ તથા ઔ઩ડાને જતું ુ મુઔત ઔયલા ુ઄ને તેભના સ્ટૂર ને જતું ુ
યશીત ઔમાથ ફાદ નીઔાર ઔયલ૊ જ૊ુઇએ- Patientના લા઩યે ર ચાદય ુ઄ને ઒ળીઔા તથા ભેટ્રેવ ને
સુમથ તા઩ભાું સુઔલલા જ૊ુઇએ-
ુ ેળન:-
(4) શેલ્થ એજયક
- ઩ાણી ને શુધ્ધ ઔયીને ઔર૊યીનેળન ઔયી ને જ ુઈ઩મ૊ખ ભાું રેવ ુ ું
- ઩ીલાનુ ું ઩ાણી બયતી લકતે ડ૊માન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- દુધ ને ઩ાશ્ચ્યુયાુઇઝ ઔયીને જ લા઩યવુ ું
- ગય તથા ુઅજુફાજુ વપાુઇ યાકલી-
- ખુલ્રાભાું જાજફૃ ન જલા વરાશ ુઅ઩લી રેટ્રીનન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- ફા઱ઔને રેટ્રીનભાું જ ફેવાડવુ ું ુ઄ને ફયાફય ટ૊ુઇરેટ ઔેય ુઅ઩લી-
- ભાકીન૊ ુઈ઩દ્રલ ગટાડલાના પ્રમત્ન૊ ઔયલા
થ ે ળ૊ધી તેની વાયલાય ઔયલી-
- ઔેયીમવન
-Patient ને કાધમ ઩દાથથ ને ુ઄ડલા નદે લ૊ તથા ફનાલલા ન દે લા-
- વ્મડઔતખત સ્લચ્છતા ભાટે વભજલવુ-ું
- ડીવેન્ટ્રીના રક્ષણ૊ જણામ ત૊ ડ૊-ની વરાશ રેલી-
- શ૊ટેર ઔે યે સ્ટ૊યન્ટનુ ું ઩ીયી઒ડીઔરી ચેઔ ુ઄઩ ઔયાલવુ ું
AGE acute gstro enteritis
ડામેયીમા,ડીવેન્ટ્રી ુ઄ને ઩ાચનડક્રમાના ુ઄લમલ૊ભાું થતા લીઔાય૊ને ઔાયણે થામ
છે -ુઅભાું ઩ેટન૊ વતત દુુઃકાલ૊ થલ૊,fever,ઝાડા,ુઈલ્ટી,ુ઄ને ળયીયભાું ઩ા઩ણી ગટત ુ ું જામ છે - જેને
ડીશાુઇડ્રેળન ઔશેલામ છે - ુઅ ફધા રક્ષણ૊ ખેસ્ટ્ર૊એન્ટ્રાુઇટીવભાું શ૊મ છે -
'0( ય૊ખ થલાનુ ું ઔાયણ ફેઔટે યીમા ુ઄થલા લામયવ શ૊મ છે -
'ય( ુઅ કાવ ઔયીને નલજાત ળીશુભાું લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
'2( ુઇ-ઔ૊રાુઇ,વારભ૊નેરાુ઄ને વીંખેરા,લીબ્રીમ૊ ઔ૊રેયી જેલા ફેઔટે યીમા થી થામ છે -
'3( ય૊ટા લામયવ -એન્ટ્ર૊લામયવ ,એડેન૊લામયવ,એસ્ટ્ર૊લામયવથી ઩ણ થામ છે -
'4( દુ઴ીત઩ાણી .઩ીણાું .ક૊યાઔ થી થામ છે -
'5( ફૂડ ઩૊ુઇજનીખ
'6( ુઆ-શીસ્ટ૊રાુઆટીઔા,ુઆન્સ્ટેટીનર લમ્વ-થ --
 ઇંયુફેળન઩ીયીમડ:- 1થી 3 ડદલવ

 ડામગ્ન૊વીવ :- બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ુ઄ને સ્ટૂરની રેફ૊યે ટયી ત઩ાવ ઩યથી
- ળફૃુઅતભાું fever ુઅલે છે -
- શાથ઩ખ ભાું ઔ઱તય થામ છે ॰
- ઩ાત઱ા ઝા઱ા થામ છે -
- લાયું લાય ુઈલ્ટી થામ છે -
- ઩ેટ ફુરાુઇ જામ છે - ળયીય ભાુંથી ઩ાણી ઒છુ થુઇ જામ છે -
- Patient ને તયવ રાખે છે -
- ગણી લાય આંચઔી ઩ણ ુઅલે છે -
- Patient ની ચાભડી સુઔાુઇ જામ છે -
- નફ઱ાુઇ રાખે છે -
-
 ય૊ગન૊ પેરાલાની યીત૊:-

- કયાફ ઩ાણી
- ખુંદ૊ ક૊યાઔ
- ચે઩ી Patientના વું઩ઔથ થી આંખ઱૊઒થી તથા પીઔર ભેટય થી
- કાલાના લાવણ૊, રીનન તથા ુ઄ન્મ ચીજ લસ્તુ઒ થી ઩ણ થામ છે -

- લધુ પ્રભાણ ભાું ઝાડા શ૊મ ુ઄ને વાથે ુઈલ્ટી શ૊મ ત૊ ુઅુઇ-લી-પલ્યુડ ુઅ઩વુ-ું
- ુઅુઇ-લી-પલ્યુડ એ 0// એભ-એર-. ઔીગ્રા ફ૊ડી લજન મુજફ ુઅ઩વુ ું
- યીંખય રેઔટે ડ,ન૊ભથર વેરાુઇન ,ુઅુઇવ૊રેટ ઩ી-,એભ- લખેયે ુઅ઩લા-
- ઩ેટન૊ દુુઃકાલ૊ ઒છ૊ ઔયલા એન્ટી સ્઩ાઝભ૊ડીઔ ુઅ઩લા- જેભાું ડામવામઔર૊ભીન
જફૃય જણામ ત૊ એન્ટીફામ૊ટીઔવ ુઅ઩લા-
- જ૊ fever શ૊મ ત૊ ઩ેયાવીટાભ૊ર ુઅ઩લી
- Patient ને લ૊ભીટીંખ ફુંધ થુઇ ખમા ફાદ રાુઇટ ડામેટ ુઅ઩વુ-ું
- ઒-ુઅય-એવ-એ વાયાભાું વાયી દલા છે -
 વ૊ડીમભ ઔર૊યાુઇડ----------- 2-઩ ગ્રાભ
 વ૊ડીમભફામઔાફોનેટ--------- ય-઩ ગ્રાભ
 ઩૊ટે ળીમ ઔર૊યાુઇડ----------- 0-઩ ગ્રાભ
 ગ્઴ુઔ૊ઝ --------------------- ય/ ગ્રાભ
 ઩ાણી ----------------------- 0 રીટય
 ત્તપ્રલેન્ળન અને કાં િ૊ર:-

- ય૊ખ થલાના ઔાયણ૊ ળ૊ધી ને ઔાયણ દુય ઔયવુ-ું
- કાલા ઩ીલા ની લસ્તુ઒ જેલી ઔે ઩ાણી ુ઄ને દુધ જતું ુ યશીત ઔયલા-
- ય૊ખાન પેરાલા લીળે ર૊ઔ૊ ને શેલ્થ એજયુઔેળન ુઅ઩વુ-ું Patient ને થ૊ડા દીલવ ભાટે
ુઅમવ૊રેટ યાકવુ-ું
- Patient ના ળયીયભાુંથી નીઔ઱તા પ્રલાશી સ્ટુર,ુઈલ્ટી, લખેયને જતુ
ું મઔ
ુ ત ઔયલા-
- ડફલ્યુ એચ-઒-ની ખાુઇડ રાુઇન મુજફ ઒-ુઅય-એવ- ઩ીલડાલવુ ું જ૊ુઇએ-
- એચ-એ-એપ-'શ૊ભ ુ઄લેરેફર પલ્યુડ ( તથા એચ-એભ-એપ-'શ૊ભ ભેુઇડ પલ્યુડ(
઒-ુઅય-ટી-'઒યર યીશાુઇડ્રેળન થેયા઩ી( ુઅ઩લી-
- ઩ાણી ુઈઔા઱ીને જ ઩ીવુ-ું
- કાનખી સ્ત્ર૊તભાુંથી ઩ાણી ુઈ઩મ૊ખભાું રેતા ઩શેરા ચઔાવીને ુ઄ને શુધ્ધ ઔયીને જ ઩ીવુ-ું
- ઩ીલાના ઩ાણીભાું પટઔડી ુ઄ને ક્ર૊યીનની ખ૊઱ીન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
- ઠડાું ઩ીણાુંઑ,ખ૊રા-ગુલ્પી,ુઅુઆસ્ક્રીભ લખેયે કાલા નશીં-
- વડેરા,ઔ૊શલામેરા ઔે ુ઄તી ઩ાઔેરા ળાઔબાજી ઔે પ઱૊ કાલા નશીં-
- લાવી ઔે ઩ડતય ક૊યાઔ કાલ૊ નશીં-
- કાધ્મ ક૊યાઔને ભાકી઒થી ફચાલલા સ્વ્ચ્છ લાવણભાું ઢાુંઔીને સુયક્ષીત યાકલ૊-
- યવ૊ુઇ ઔયતાું ઩શેરા,઩ીયવતા ઩શેરા ુ઄ને જભતા ઩શેરા શાથને વાબુ-઩ાણીથી ફયાફય
ધ૊લા-
- ળશેયી નલસ્તાયભાું ઩ાણીની ઩ાુઆ઩ રાુઆન રેઔેજ શ૊મ ત૊ તેની જાણ તયુ ત જ નખય઩ાબરઔાને
ઔયલી-
- ભાકી઒ન૊ ુઈ઩દ્રલ ુ઄ટઔાલલ૊-
- એન્ટીનેટર ઩ીયીમડ દયનભમાન એવએએુઅય઒ ક૊યાઔ રેલ૊ જેથી ર૊ ફથથ લેુઆટ ગટે
તેભજ ઩૊સ્ટનેટર ઩ીયીમડ દયનભમાન વાફૃ ન્ય ૂટ્રીળન રેવ ુ ું જેથી વાફૃ બ્રેસ્ટ ભીલ્ઔ ુઅલે-
- ફા઱ઔને બ્રેસ્ટ પીડીખ જ ુઅ઩વુ ું ુ઄ને ફ૊ટર પીડીખની ભનાુઇ ઔયલી-
- ફા઱ઔને 5 ભાવની ુઈભય ફાદ સ્વ્ચ્છ ુઈ઩યી ુઅશાય ુઅ઩વુ-ું
- ન૊ટીપીઔેળન
- ુઅુઇવ૊રેળન ડીવુઇન્પેઔળન
- શેલ્થ એજયુઔેળન
- ુઇમ્યુનાુઇઝેળન
- ઒-ુઅય-એવ-
*Complication:-
- યીનર પેલ્મ૊ય
-વેયેફર રોંફ૊વીવ'ફ્લ્યુુઇડ ઒છુું રેલાથી બ્રડ ગટ થલાથી-(
CHOLERA- ઔ૊રેયા
ઔ૊રેયા એઔયુટ ડામેયીમર ડીવીવ છે - જે લીબ્રીમ૊ ઔ૊રેયા થી થામ છે - ુ઄ત્માયે તે
વાભાન્મ યીતે એરટ૊ય ફામ૊ ટાુઇ઩ ના ફેઔટે યીમા થી થામ છે - ુઅભા એઔા એઔા ખુફ જ ઩ાત઱ા
઩ાણી જેલા ઝાડા થામ છે - ુ઄ને ઩છી થી ુઈલ્ટી થામ છે જેના રીધે ળયીયભાું ડીશાુઇડ્રેળન થામ છે -
ુ઄ને Patient ને આંચઔી ઩ણ ુઅલે છે - જ૊ તાત્ઔારીઔ પ્રલાશી ન ુઅ઩લાભાું ુઅલે ત૊ તે મત્ૃ યુ ઩ાભે
છે -
કાયણ૊:-
- લીબ્રીમ૊ ઔ૊રેયા
- ઔ૊રેયા ના ચે઩લા઱ા Patient થી
- ચે઩ી ભટીયીમલ્વ થી
- Patient ના સ્ટુર તથા લ૊ભીટીંખ ના ચે઩ ના રીધે
- ુઅ ભ૊ટા બાખે માિા, ભે઱ા,તથા ભ૊ટા પ્રભાણભાું ર૊ઔ૊ નુ ું સ્થ઱ાુંતય થત ુ શ૊મ ત્માું નફ઱ા
શામજીન લા઱ા ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
- યશેણાઔની ુઅજુફાજુ ખુંદઔી, ખુંદુ ઩ાણી, ભાકી ,ખુંદ૊ ક૊યાઔ ,નફ઱ી જીલનળૈરી લખેયે---
 કેલી યીતે પેરામ છે . ?

ુઅન૊ પેરાલ૊ ભાણવ ભાુંથી ભાણવ ભાું થામ છે - ુઅભાું સ્ટુરથી નફ઱ા શામજીન લા઱ા
ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે ત થમેર ક૊યાઔ ુ઄ને ઩ાણી લડે ફ૊ટર પીડીંખ રેતા ફા઱ઔ૊ભાું ફ૊ટર થી
પેરામ છે - ખુંદા઩ાણી થી ધ૊લામેર પ઱૊ ુ઄ને ળાઔબાજી થી યાુંધેરા ક૊યાઔ ને ખુંદા શાથે
઩ીયવલાથી ુ઄થલા તેની ઩ય ભાકી ફેવલાથી યાુંધેર૊ ક૊યાઔ લધુ વભમ લાવી ઩ડમ૊ યશેત૊ શ૊મ
ત્માયે જમાયે વ્મડઔત દલાયા સ્ટુર ઔે લ૊ભીટીંખ ને ફીન ઔા઱જી થી ુ઄ડઔલાભાું ત્માયે તેના
ું ન૊ વીધ૊ જ ચે઩ રાખી ળઔે છે - ઩ાુંચ એપ લડે પેરામ છે -
આંખ઱ા઒ ભાયપતે ય૊ખના જતુ
 ુ ેળન ઩ીયીએડ:-
ઈન્કયફ
- થ૊ડા ઔરાઔ થી ભાુંડી ને 0 થી ય દીલવન૊ શ૊ુઇ ળઔે છે -

- એઔા એઔ ઝાડા થુઇ જામ છે -
- વાથે ુઈલ્ટી ઩ણ થામ છે -
- Patient ને ખુફ જ તયવ રાખે છે -
- દીલવભાું રખબખ 3/ લકત ઝાડા જવુ ું ઩ડે છે -
- ઝાડા બાતના ઒વાભણ જેલા થામ છે -
- શાથ઩ખના ભવલ્વભાું દુુઃકાલ૊ થામ છે ુ઄ને Patient ુઈદાવ થુઇ જામ છે -
- ળયીય ભાુંથી ઩ાણી ઒છુું થલાથી ડીશાુઇડ્રેળન થામ છે - ુ઄ને Patient ઔ૊રેપ્વ થુઇ જામ છે -
- આંક૊ ઉંડી ુઈતયી જામ છે -'વુંઔન ુઅુઇ(
- ઩લ્વ એઔદભ નફ઱ી થુઇ જામ છે - ુ઄ને ફી-઩ી- ગટી જામ છે -
- શ્વાવ૊શ્વાવ છીછયા ુ઄ને ઝડ઩ી ફને છે -
- યુયીન ઒છ૊ થામ છે - ગણી લાય થત૊ જ નથી-
- Patient ના ચાભડી ની નવથીતીસ્થા઩ઔતા જતી યશે છે - ચાભડીને શાડઔા ુઈ઩ય દફાલતા ચાભડી
ચ૊ટેરી જણામ છે મુ઱ક્સ્થતી ભાું ઩ાછી ુઅલતી નથી-

- ઔ૊રેયા ભાટે ઔ૊ુઇ કાવ દલા નથી ઩યું ત ુું રક્ષણ૊ જ૊ુઇને વાયલાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
- ળયીયભાુંથી લધાયે પ્રભાણભાું પ્રલાશી નીઔ઱ી જામ ત૊ ુઅુઇ-લી-પલ્યુડ ુઅ઩વુ ું જેભાું
- Inj.Rihger lacted 1 pint i/v
- Inj. Normal Saline
- Inj. Isolate-m, Isolate- P , Isolate- G
- Inj. Soda bi carb
- Inj. Metrogyl & Tinidazole
- Inj. Ciprofloxacilline
- Inj. Metaclorpromide for Vomiting
- Inj.Ranitidine for acidosis
- Patient ને સ્લચ્છ ફેડ ુઅ઩લી-
- ઩વથનર શાુઇજીન જા઱લવુ ું
- Patient ને જમાયે ુઈલ્ટી ઒છી થામ ઔે ફુંધ થમા ફાદ ધીભે ધીભે પ્રલાશી ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-
- એચ-એ-એપ'શ૊ભ ુ઄લેરેફર પલ્યુડ( ુ઄થલા એચ-એભ-એપ-'શ૊ભ ભેુઇડ પલ્યુડ( ુઅ઩૊-
- ઒-ુઅય-ટી- ુઅ઩લી-'઒યર યીશાુઇડ્રેળન થેયા઩ી(
 અટકાલ અને અંકુ ળના ઩ગરાઓ:-
(1) Notification:-
- ય૊ખના પેરાલા અંખેની જાણ શામય ઒થ૊યીટી ને ઔયલી જ૊ુઇએ- ુ઄ને મ૊ગ્મ ઩ખરા઒ રેલા
જ૊ુઇએ-
- ય૊ખન૊ પેરાલ૊ ઔેલી યીતે થમ૊ છે તેન ુ ું ઔાયણ જાણીુ઄ને ર૊ઔ૊ ને ઔશેવ ુ ું જ૊ુઇએ-
[2]Isolation:-
ય૊ખના પેરાલા ુ઄ટઔાલલા ભાટે ના મ૊ગ્મ ઩ખરા઒ રેલા જ૊ુઇએ- જેભાું ય૊ખન૊ પેરાલ૊ ઔયતા
ચે઩ી Patient ઒ તથા તેભને ુઈ઩મ૊ખભાું રીધેરા તભાભ વાધન૊ ને ુ઄રખ યાકી ને જતું ુ મુઔત
ઔયલા જ૊ુઇએ- Patient ને શ૊ક્સ્઩ટરભાું ુ઄રખ લ૊ડથ ભાું દાકરઔયલ૊ જ૊ુઇએ- તથા વાયલાય
ુઅ઩નાયે ઩ુયે઩યુ ા ફીનચે઩ી ઩ખરા઒ રેલા જ૊ુઇએ-
[3]Disinfect ion:-
ય૊ખના પેરાલા ુ઄ટઔાલલા ભાટે Patient ઒ તથા તેભને ુઈ઩મ૊ખભાું રીધેરા તભાભ વાધન૊ ને
ું મુઔત ઔયલા જ૊ુઇએ-Patient ની તભાભ નઔાભી લવત઒
ુ઄રખ યાકી ને જતુ ુ ફા઱ી નાકલી
જ૊ુઇએ-Patientના સ્ટુર,લ૊ભીટીંખ ન૊ મ૊ગ્મ નીઔાર ઔયલ૊ જ૊ુઇએ-ય૊ખયના ઔેયીમય ળ૊ધી ને દુય
ું યશીત ઔયલા જ૊ુઇએ-
ઔયલા જ૊ુઇએ-Patient ના ઔ઩ડા તથા ુ઄ન્મ રીનન ઩ણ જતુ
[4]Health Education:-
ય૊ખના પેરાલા ુ઄ટઔાલલા ભાટે ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ એ ુઈતભ યસ્ત૊ છે - ર૊ઔ૊ને સ્લચ્છતાનુ ું ભશત્લ
વભજાલવુું જ૊ુઇએ- ખુલ્ર૊ ક૊યાઔ,લાવી ક૊યાઔ,લાવી ળાઔબાજી ,ુઈગાડ૊ ફજાફૃ ક૊યાઔ ન કાલા ભાટે
ું
ની વભજણ ુઅ઩લી જ૊ુઇએ- ઩ાણી ુઈઔા઱ીને ઩ીવુજ૊ુઇએ-
- દુધન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતા ઩શેરા ુઈઔા઱વુ ું ુ઄થલા ઩ાસ્ચ્યુયાુઇઝ ઔયવુ ું જ૊ુઇએ- લાfeverયણની
સ્લચ્છતા યાકલા ભાટે વભજાલવુ ું જ૊ુઇએ- ઩ાણીને ઔર૊યીનેળન ઔયી ને લા઩યલાની વરાશ
ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-એલી ઔ૊ુઇ઩ણ કાધમ વાભગ્રીન૊ ુઈ઩મ૊ખ ન ઔયલ૊ જ૊ુઇએ ઔે જેનાથી ય૊ખ
પેરામ ુ઄થલા ડામેયીમા થામ-
- જભતી લકતે ફયાફય શાથ ધ૊લાની ટે લ ઩ાડલી જ૊ુઇએ-ચે઩ી ય૊ખ લા઱ા Patient ને
ુ઄રામદ૊ યાકલ૊ જ૊ુઇએ--ચે઩ી ય૊ખ લા઱ા Patient ને ુ઄રામદ૊ યાકલ૊ જ૊ુઇએ-
- Patient ના સ્ટુર યુયીન ન૊ મ૊ગ્મ નીઔાર ઔયલ૊ જ૊ુઇએ- લધાયે ઩ડતા ઩ાઔા પ઱૊ન૊
ુઈ઩મ૊ખ ન ઔયલ૊ જ૊ુઇએ-
- ફજાયના ઠુંડા ઩ીણા ઔે ુઅુઇસ્ક્રીભ જેલી ચીજ૊ ન કાલી જ૊ુઇએ-
- ક૊યાઔ ને ધુ઱ ઔે ભાકી લડે દુન઴ત ન થલા દે લા જ૊ુઇએ-
- જમાું સુધી ફની ળઔે ત્માું સુધી ભે઱ા,ઔેમ્઩ ઔે ુઈત્વલ લખેયે ઩ય પ્રનતફુંધ મુઔલા જ૊ુઇએ-
[5]Immunization:-
ઔ૊રેયા ન થામ તે ભાટે ઔ૊રેયા ની યવી મુઔલાભાું ુઅલે છે - ુઅ યવીના ફે ડ૊ઝ શ૊મ છે - જે 3 થી 5
લીઔ ના અંતયે મુઔલાભાું ુઅલે છે - એઔ લ઴થ થી નીચેના ફા઱ઔને ુઅ યવી ુઅ઩લાભાું ુઅલતી નથી-
 ક૊મ્પ્રીકેળન:-
- ડીશાડ્રેળન જ૊ લધુ ઩ડતુ થામ ુ઄ને વભમવય વાયલાય ન ભ઱ે ત૊ મત્ૃ યુ ઩ણ થુઇ ળઔે છે -
WORM INFESTATION
જુદી જુદી જાતના લમ્વથ આંતયડાભાું યશે છે ુ઄ને ત્માું ઈંડા મ ૂઔે છે જે Patient ના સ્ટૂર ભાું શ૊મ છે
લમ્વથને ુઇન્ટેસ્ટાુઇનર ઩ેયેવાુઇટવ ઩ણ ઔશેલાભાું ુઅલે છે - ુઇન્ટે સ્ટાુઇનભાું મુખ્મ ચાય પ્રઔાયના
લમ્વથ જ૊લા ભ઱ે છે -
 લમ્વથના પ્રકાય:-ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ લડે જ૊ુઇને તેન ુું લખીઔયણ ઔયલાભાું ુઅલે છે -

- ુઇન્ટે સ્ટાુઇનભાું મુખ્મ ચાય પ્રઔાયના લમ્વથ જ૊લા ભ઱ે છે -
1. રેડ લભથ
2. યાુઈન્ડ
3. હુઔ લભથ
4. ટે઩ લભથ
(1) થ્રેડ લભથ :
 ુઅ પ્રઔાયના લભથ એ ખુફ જ વાભાન્મ ુ઄ને કાવ ઔયીને નાના ફા઱ઔ૊ ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે
છે -
 ુઅ વપેદ ઔરયના શ૊મ છે -
 ુઅ દ૊યા ુઅઔાયના શ૊મ છે -
 0.3 થી 0.ય ઈંચ જેટરા રાુંફા શ૊મ છે -
 તાજા સ્ટૂરભાું તે શરનચરન ઔયતા શ૊મ છે -
 ભ૊ટા આંતયડાભાું યશે છે -
 જમાયે યે ઔટભ ઩ાવે ુઅલે ત્માયે તે યે ઔટભની ુઅજુફાજુ ું કુંજલા઱ ઩ેદા ઔયે છે -
 યાિી ના વભમે કુંજલા઱ તથા લલ્લ૊ લજામનર બાખભાું કુંજલા઱ ુઅલે છે -
 ુઅ ઩ેયેવાુઇટવ ક૊યાઔ તથા શાથ ના નક લડે ળયીયભાું દાકર થામ છે -
 પેરાલાની યીત:-
રેડ લભથના ઩ેયેવાુઇટવ ક૊યાઔ તથા શાથ ના નક લડે ળયીયભાું દાકર થામ છે - ફા઱ઔ એનવ
઩ાવે કુંજલા઱ે ત્માયે તેના નક ભાું ઈંડા બયાુઇ જામ છે ુ઄ને ફા઱ઔ ના ળયીયભાું પ્રલેળે છે -
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊ :--

1. જમાયે એનવ ઩ાવે ુઅલે ત્માયે તેની ુઅજુફાજુ ું કુંજલા઱ ઩ેદા ઔયે છે -
2. ૂ ભાું લમ્વનુ ું શારનચરન જ૊ુઇ ળઔામ છે -

Patientના તાજા ઩ાવ ઔયે રા સ્ટર
3. ડપભેર ભાું લલ્લ૊ લજામનાુઆટીવ જ૊લા ભ઱ે છે -
(ય) યાઉન્ડ લભથ :-

એવઔેયીુઅવીવએ એડલ્ટ એવઔેયીવ ઴ ૂક્મ્બ્રઔ૊ુઆડવ લડેુઇન્ટેસ્ટાુઇનભાુંથતુ ું ુઆન્પેઔવન છે -ુઅ પ્રઔાયના લભથ
વાભાન્મ યીતે નાના ફા઱ઔ૊ તથા ભ૊ટા ફન્નેભાું શ૊મ છે - ુઅ લભથ 5 થી 0/ ઈંચ રાુંફા શ૊મ છે -પીભેર લભથ
0ય થી 03 ઈંચ રાુંફા શ૊મ છે - જે પીવીવ લાટે ફશાય ુઅલે છે -ુ઄ને ભાટીને દૂ ન઴ત ઔયે છે - ુઅ ુઆન્પેઔટીલ
ઈંડા દુન઴ત ક૊યાઔ ઔે શાથ ભાયપતે ભ૊ભાું જલાથી તે આંતયડા ભાું ઩શ૊છે છે - જમાથી પેપવાભાું ઩શ૊ચે છે -
ત્માથી બ્રોંઔાુઇ ભાું થુઇ ટ્રેઔીમા ભાું થુઇ પેડયિંગ્વ થુઇ ુઆવ૊પેખવભા થુઇ આંતયડાભાું ઩શ૊ચે છે - આંતયડાભાું
઩શ૊ચતા સુધી ભાું 5/ થી 7/ ડદલવ ભાું ઩યી઩ક્લ ફને છે -
 પેરાલાની યીત:-
દુન઴ત ક૊યાઔ,ભાટીળાઔબાજી,ઈંડા ભટન લખેયેથી થામ છે - ુઅ ઈંડા 1 થી 2 ુ઄ઠલાડીમાભાું ુઆન્પેઔટીલ ફને
છે -દુન઴ત ભાટી ભાું ખુલ્રા ઩ખે ચારલા થી થામ છે -
રેટ્રીન ખમા ફાદ ફયાફય શાથ ન ધ૊લા થી થામ છે -
 ઇંયુફેળન ઩ીયીમડ:--રખબખ 1 ભાવ

 રક્ષણ૊9-
- ઩ેયેવાુઆટ એ શ૊સ્ટનુ ું ન્ય ૂટ્રીળન રુઇ રેત ુ ું શ૊મ કાવ ઔયીને ફા઱ઔ૊ભાું ભારન્યુટ્રું ીળન જ૊લા ભ઱ે છે -
- ઩ેટભાું દુુઃકે છે -
- ુ઄઩ચ૊ ુ઄ને ખેવ થામ છે -
- ઉંગ ુઅલતી નથી ફેચેની રાખે છે -
- ડીવેન્ટ્રીના રક્ષણ૊ જણામ છે -
- નાના ફા઱ઔભાું ગણી લકત ુ઄સ્થભાના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
- ઔ૊ુઇઔ લભથવ સ્ટભઔ ભાું ુઅલલાથી ુઈલ્ટીથામ ુ઄ને તેભાુંથી લભથ ફશાય ુઅલે છે -
- ળયીયભાું કુંજલા઱ ુઅલે છે - 'ુઅટીઔએયીમા (
(3) હુક લભથ :Ancylostomiasis
- ુઅ પ્રઔાયના લભથ ળયીયભાું ચાભડી દલાયા પ્રલેળ ઔયે છે -
- ુઅ ન૊ ુઅઔાય હઔ
ુ જેલ૊ શ૊મ છે -
- ુઅ લભથ નાના આંતયડાભાું જેજયુનભની દીલાર વાથે ચોંટેરા યશે છે -
- પીભેર લભથ 8 થી 02 ુ઄ને ભુઇર લભથ 5 થી 00 વેભી- રાફા શ૊મ છે -
- તેન ુ ું ુઅયુષ્મ ુઅળયે 0 થી 3 લ઴ન
થ ુ ું શ૊મ છે -
ૂ દલાયા ફશાય ુઅલે છે ુ઄ને બીની જગ્માએ તેન૊ લીઔાવ થામ છે -ઈંડાની વુંખ્મા 3/
- લભથ ના ઈંડા સ્ટર
રાક જેટરી શ૊મ છે -
ૂ ભાુંથી ભાટીભાું બ઱ે છે - 4થી 0/ ડદલવ ભાું ચે઩ી રાયલા ફને છે -ુઅના ઈંડા સ્ટર
ઈંડા સ્ટર ૂ ભાયપતે ફશાય
ુઅવ્મા ફાદ ભાટીભાું બ઱ે છે ુ઄ને ઩ખના ત઱ીમા ભાયપતે પ્રલેળે છે - જ૊ વ્મડઔત ખુલ્રા ઩ખે જાજફૃ જામ
ુ઄થલા ચારે ત૊ ુઅન૊ ચે઩ રાખી ળઔે છે - ત્માયફાદ ત્માુંથી બ્રડ લેવલ્વ ભાયપતે પેપવાભાું ઩શ૊ચે છે ત્માથી
ુ રી
બ્રોંઔાુઇ ભાું થુઇ ટ્રેઔીમા ભાું થુઇ પેડયિંગ્વ થુઇ ુઆવ૊પેખવભા થુઇ નાના આંતયડાભાું ઩શ૊ચે છે -જમાું વેયમ
ભેચમ૊ય ફને છે - ે ુ ું ુઈ઩યનુ ું ઩ડ ઒ખ઱ે છે -ુ઄ને આંતયડાભાું રખબખ ચાયથી છ
ત્માુંતન લીઔ યશે છે -
ત્માયફાદ ૂ ભાયપતે પયી ઩ાછા ફશાય ુઅલે છે - આંતયડાભાું઩શ૊ચતા
તે ઈંડા મુઔે છે - ુ઄ને ુઅ ઈંડા સ્ટર
સુધી ભાું 5/ થી 7/ ડદલવ ભાું ઩યી઩ક્લ ફને છે -
 ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊ 9-
ળફૃુઅતભાું ઩ખભાું કુંજલા઱ ુઅલે છે - ુ઄ને ઩ખભાું બ્રીસ્ટય થામ છે -જે ઩શ્ચ્યુર થુઇ એઔાદ
લીઔભાું વાફૃ થુઇ જામ છે -઩ેયેવાુઆટ્વ ના રીધે નાનાઆંતયડાભાું ુ઄લ્વય થલાથી ક્ર૊નીઔ બ્રડ ર૊વ
થામ છે -ુ઄ને એનીભીમા થામ છે -જેના ઩ણ બચન્શ૊ રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
- ર૊ઔર બાખભાું કુંજલા઱ ુઅલે છે -
- થાઔી જામ છે -
- શ્વાવભાું તઔરીપ થામ છે -
- ઩ાલ્઩ીટેળન થામ છે -
- ઔફજીમાત ઔે ડામેયીમા થુઇ જામ છે -
- ગણી લકત તાલ ુઅલી જામ છે -
- એનીભીમા થુઇ જામ છે - –વ્મક્તી પીઔઔી દે કામ
- જીબ વપેદ થુઇ જામ છે -ુ઄ને ભ૊ ુઅલી જામ છે -
- ઩ખ ભાું તેભજ ચશેયા ઩ય વ૊જા ુઅલે છે -
(4) ટે ઩ લભથ :-ચ઩ટાકૃભી
- ુઅ પ્રઔાયના લભથ ટીનીમા વજાુઇનાટા તથા ટીનીમા વ૊રીમભ જાતના શ૊મ છે -
- ુઅઔાયભાું ચ઩ટા શ૊મ છે -
- વપેદ ુ઄થલા ઩ી઱ા ઔરયના શ૊મ છે - ુ઄ને કુંડ કુંડભાું લશેચામેરા શ૊મ છે - ુઇન્ટેસ્ટાુઇન ની
દીલારભાું ચોંટેરા શ૊મ છે -
- ુઅ લભથ જે ભાુંવાશાયી ર૊ઔ૊ શ૊મ તેભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
- ઔાચુ ભાવ કાલાથી ઔે દુ઴ીત ઩ાણી ઔે દુધ થી થામ છે -
- વ્મડઔતને ચે઩ શ૊મ ુ઄ને શાથ ધ૊મા લખય યવ૊ુઇ ફનાલે ઔે ઩ીયવે ત૊ ઩ણ થામ છે -
- તેની રુંફાુઆ 0/ થી 04 ફૂટ જેટરી શ૊મ છે -
 રક્ષણ૊ :
- ઩ેટભાું દુુઃકાલ૊ થામ છે - ુ઄ને ઩ાચન થતુ ું નથી-
- ભુક રાખતી નથી ુ઄ને કામ ત૊ ુઈલ્ટી થુઇ જામ છે -
- વ્મડઔત ફેચેન .ુઈદાવીન થુઇ જામ છે - ભાથુ દુુઃ કે છે - ુ઄ને ગણી લકત ચઔઔય ુઅલે છે - ુઅનુ ું
઩યીણાભ ગણી લકત ખુંબીય ુઅલે છે -
- ગણી લકતપીટ ુઅલે છે -
- લજન ઒છુું થામ છે -
 વાયલાય :- દયે ઔ પ્રઔાયના લમ્વથની ટ્રીટભેન્ટભાું ુઅલ્ફેનડાજ૊ર જુદી જુદી લમજુથ ભાું નીચે
મુજફ ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -

ુ યી
 0લ઴થ થી 1લ઴થના ફા઱ઔ૊ ને વીય઩ 4ml .ટેફરેટ-ુ઄ડધી ુઅલ્ફેનડાજ૊ર પેબ્રુઅ
ુ઄ને ઒ખસ્ટભાું ફે લાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 1લ઴થથી ુઈ઩ય તભાભ ને ટેફરેટ-03//mg ુઅ઩લા ભાું ુઅલે છે
 દયે ઔ antenatalmother& 04 to 34 yearallfemale ને tab॰iorn-folicacid
ુઅ઩તા ઩શેરાુઅલ્ફેનડાજ૊ર 3//mg ુઅ઩લા ભાું ુઅલે છે
 તભાભ એડ૊રેવન્ટ ને tab॰iorn-folicacid ુઅ઩તા ઩શેરાુઅલ્ફેનડાજ૊ર3//mg
ુઅ઩લા ભાું ુઅલે છે -
 હઔ થ ુ ું ુઆન્પેઔળન ઔુંટ્ર૊ર ઔયલા ભાટે એઔ વાથે ુઅલ્ફેનડાજ૊ર ખ઱લલાભાું ુઅલે
ુ લભન
છે -'DeWormingDay(
 0લ઴થ સુધીના ફા઱ઔ૊ને ુઅલ્ફેનડાજ૊ર ુઅ઩લી નશી -
 અંકુ ળ ,અટકામતી ઩ગરાઓ અને આય૊ગ્મ ત્તળક્ષણ : -

દયે ઔ પ્રઔાયના લમ્વથના નપ્રલેન્ળન ુ઄ને ઔુંટ્ર૊ર ભાટે ના નીચેના ઩ખરા રેલા જ૊ુઇએ-
(0( ર૊ઔ૊ ને ુઅય૊ગ્મ ની વાયી ટે લ૊ નલળે ની વભજણ ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-
(ય(લધુભાું લધુ વેનેટયી રેટ્રીનુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જ૊ુઇએ-બાયતભાું શારભાું ગણાુંર૊ઔ૊ ખુલ્રાભાું વુંડાવ
ફેવે છે -
'2( રેટ્રીન ખમા ફાદ ફયાફય વાબુ઩ાણી થી શાથ ધ૊લા જ૊ુઇએ-જ૊ ભ૊ટી વ્મડઔત શાથ ધ૊લાની
ટેલ ઩ાડળે ત૊ ફા઱ઔ ુઅ઩૊ ુઅ઩ શાથ ધ૊ળે જ-
'3( શભેળા ચ૊ખ્કા ઔ઩ડા ુ઄ને ધ૊મેરા ઔ઩ડા ઩શેયલાન૊ ુઅગ્રશ યાકલ૊ જ૊ુઇએ-
'઩( ળાઔબાજી ફયાફય ધ૊ુઇને જ કાલા જ૊ુઇએ- ુઅ ુઈ઩યાુંત પ઱૊ ઩ણ ધ૊ુઇને જ કાલા જ૊ુઇએ-
'5( ઩ીલાના ઩ાણી ભાટે ઩ાણીના ખ૊઱ાભાું વીધ૊ શાથ ન ફ૊઱તા ડ૊માન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જ૊ુઇએ-
'6( ભાુંવાશાયી ર૊ઔ૊ને ઔાચુ ું ભાુંવ ન કાલા વરાશ ુઅ઩લી જ૊ુઇએ-
'7( નાના ફા઱ઔ૊ ને ધુ઱ભાું ઩ડેરી લસ્ત ુ ન કાલા વભજાલવુ ું જ૊ુઇએ-ભાટી ન કાલા વભજાલવુ ું -
'8( ભ૊ઢાભાું આંખ઱ા ન નાકલા વભજાલવુ-ું
'0/( ખુલ્રા ઩ખે રેટ્રીન ન જવુ-ઔે ફશાય ન જવુ ું
'00( નક નાના ુ઄ને ટુુંઔા યાકલા-
'0ય( ગયની ુઅજુ ફાજુ સ્લચ્છતા યાકલી-
'02( ઩ાણી ુઈઔા઱ીને ઩ીવુ ું જ૊ુઇએ-દુધ ને ખયભ ઔયી ને ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊-
'03( ર૊ઔ૊ ને નદી ઔે ત઱ાલ ુ઄ને ખ ૂરરાભાું વુંડાવ ન જલા વભજાલવુ ું
'04( શેલ્થ ઒થ૊યીટી દ્વાયા ભાવ –ભાછરીનુ ું ફયાફય ત઩ાવીને લેચાણ ઔયવુ ું -
'05( જનવું઩ઔથ ુ઄બબમાન ભાટે–સ્લછતા ઝુંફેળન૊ ુ઄ભર ઔયલ૊ તેભજ - યે ડીમ૊ ટી-લી- ુ઄ને
ુઅય૊ગ્મ
નળક્ષણ ના વાધન૊ લડે ર૊ઔ નળક્ષણ ુઅ઩વુ-ું
ચે઩ રાખેર ફા઱ઔને યાિે શાથના ભ૊જા ઩શેયાલલા -
એનવ ની ુઅજુફાજુ લેવેરીન ઔે યામનુ ું તેર રખાલવુ ું જે થી કુંજલા઱ ન ુઅલે નક એઔદભ
ટુુંઔા યાકલા-
'06( નનભથ઱ ગ્રાભ ઩ુયસ્ઔાય મ૊જના ન૊ રાબ રેલા વભજાલવુ ું જે બાયત વયઔાય દલાયા ય//2
થી ુઅ મ૊જના ળફૃ ઔયલાભાું ુઅલી જેભાુંગ્રામ્મ નલસ્તાય 0//$ રેટ્રીન ન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ તે ભાટે
રેટ્રીન ફનાલલા ની ગ્રાન્ટ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
LEPROSY/યક્ત્તન઩ત્ત.શેન્વન્વ ડીવીઝ
થ ી ઩ણ લધુ જુનાભાું જુન૊ ય૊ખછે - રેપ્રવી ળબ્દ ગ્રીઔ ળબ્દ
નલજાત ભાટે વુંબલીત 4/// લ઴થ
઩યથી ુઅલેર૊ છે - તેન૊ ુ઄થથ થામ છે - Scaly (બબખડાલાફૄું( એટરે ઔે ખુફ જ રાુંફા વભમ સુધી
પ્રાચીન વભમભાું ુઅ ય૊ખને કુષ્ટ ય૊ખ ઔશેલાભાું ુઅલત૊ ુ઄ને તે બખલાને ુઅ઩ેર૊ રય ા઩ ઔે ઩ા઩નુું
પ઱ છે તેવ ુું ભાનલાભાું ુઅલતુું શતુ-ું ભુતઔા઱ભાું ય૊ખની દલા ળ૊ધાુઆ ન શતી છે
ુઅધુનીઔયુખભાું ુઅ રેપ્રવી તયીઔે ઒઱કામ છે - શેન્વન્વ નાભના લૈજ્ઞાનીઔે ુઅ ય૊ખ ભાટે
જલાફદાય ઒યખેનીઝભ ભાુઆક્ર૊ફેઔટે યીમભ રેપ્રીની ળ૊ધ ઔયી શતી- તેથી ુઅને શેન્વન‖વ ડીવીઝ
તેયીઔે ઩ણ ઒઱કલાભાું ુઅલે છે - ત્માયફાદ ધણા લ઴ો ફાદ+ 0832ભાું ુઅ ય૊ખની વાયલાય ભાટે
વલ્પ૊ન નાભની દલા ુ઄ભરભાું ુઅલી- તમાયફાદ 087/ના દામઔાભાું ુઅય૊ખની વાયલા ભાટે સ્લ્પ૊ન
ભાટે ડેપ્વ૊ન (DDS/Dapsone) ભ૊ન૊થેયા઩ીને ફદરે ભલ્ટીડ્રખ થેયા઩ી ુ઄ભરભાું ુઅલી-લતભ
થ ાનભાું
યઔતન઩તની ુ઄વયઔાયઔ દલા ળ૊ધુઆ છે ુ઄ને નલકૃનત ઩ાભેર અંખ૊ની પ્રાસ્ટીઔ વજૉયી ઩ણ વક્રીમ
છે - ગુજયાતભાું ભ૊ટા બાખના જીલ્રા઒ભાું યઔતન઩ત નનમુર
થ ની ુ઄વ્લસ્થાએ ઩શોંચી ચુઔમ૊ છે - ુઅ
઩બ્રીઔ શેલ્થ ભાટે ભ૊ટ૊ પ્ર૊ફરેમ્વ છે - ુ઄ને નલશ્વના દયે ઔ દે ળ૊ભાું જ૊લા ભ઱ે છે - નલશ્વભાુંના કુર
રેપ્રવીના ઔેળ૊ ઩ૈઔી 53$ ઔેળ૊ બાયતભાું જ૊લા ભ઱ે છે + જેભાુંથી 1 થી 2 $ઔેળ૊ભાું ડડપ૊યભીટી
'ક૊ડ( જ૊લા ભ઱ે છે -
 વ્માખ્મા :- રેપ્રવી એ ભાુઇક્ર૊ફેઔટે યીમભ રેપ્રી થી થત૊ એ ક્ર૊નઔ ુઇન્પેઔેવીમવ ય૊ખ છે -

તે મુખ્મત્લે ઩ેયીપયર નલથ ને ુ઄વય ઔયે છે - તે સ્ઔીન, આંક, ટેસ્ટીવ ુ઄ને ુઇન્ટયનર
઒યખન્થ વ ઩ય ઩ણ ુ઄વય ઔયે છે -
0( agent9-ભાુઇક્ર૊ફેઔટેયીમભ રેપ્રી નાભના ઒યખેનીઝભ થી થામ છે - જે એવીડ પાસ્ટ ફેવીરવ છે -
1( ુઈભય9-ઔ૊ુઇ઩ણ ુઈભયે થામ,઩યું ત ુ ચાુઆલ્ડ હડૂ 'ફા઱઩ણ( દયનભમાન ચે઩ રાખલાની વુંબાલના લધુ
શ૊મ છે -0/ થી 03 લ઴થએ 1/ થી 3/ લ઴થની વ્મડશત઒ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
2( જાનત9-સ્ત્રી ઔયતાું ઩ુફૃ઴૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
3( ુઆમ્યુનીટી9-ય૊ખ પ્રનતઔાયઔ ળડઔત ઒છી શ૊મ તેને ચે઩ રાખલાની ળક્યતા લધુ યશે છે -
4( નલસ્તાય9-ળશેયી નલસ્તાય ઔયતાું ગ્રામ્મ નલસ્તાયના ર૊ઔ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
5( લાતાયણીમ ઩ડયફ઱9-બેજલા઱ા લાતાલયણભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે - બીની ભાટીભાું ફૃભ ટેમ્઩યે ચયે
ું ું 35 ડદલવ જીલીત યશે છે -દડયમ ઔાુંઠાના નલસ્તાયભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
ુઅના જતુ
6( વાભાજીઔ ઩ડયફ઱9-રેપ્રેવીને વ૊શ્મર ડીવીઝ ઩ણ ઔશે છે - ખીચ લસ્તી,ખયીફાુઇ,ુ઄નળબક્ષતા,નફફૄું
થ ર શામજીન,નફ઱ા યશેઠાણ૊----લખેયે ઩ડયફ઱૊ ુ઄વય ઔયે છે -
઩વન
પેરાલાની યીત૊ :- વભાજ ભાું ગણા છુ઩ા ઔેવ૊ છે જે ચે઩ ધયાલે છે -
ફેઔટેયીમાન૊ ફશાય નીઔ઱લાન૊ વૈાથી ભ૊ટ૊ યસ્ત૊ ભાણવનુ ું નાઔ છે - જમાયે ઩૊ઝીટીલ ઔેળભાું ભાણવ છીંઔ ઔે
ુઈગયવ કામ ત્માયે ઔે નાઔ વાપ ઔયે ત્માયે ફેઔટેયીમા ફશાય નીઔ઱ે છે -ચે઩ ધયાલતી વ્મડઔત જ ુઅના પેરાલા
ભાટે જલાફદાય છે - વભાજ ભાું ગણા છુ઩ા ઔેવ૊ છે જે ચે઩ ધયાલે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ઩૊ઝીટીલ ઔેળના ુ઄લ્વય
ભાુંથી ઔે તુટેરી ચાભડી ભાથી ઩ણ ફેવીરાુઇ ફશાય ુઅલે છે -
 ુઅ ખુફ જ ચે઩ી ય૊ખ છે ઩યું ત ુ ું 0/ દીલવ ની Tab.Dapose વાયલાય થી વ્મડઔત ફીનચે઩ી થુઇ ળઔે
છે -ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત ઒છી શ૊મ તેલી વ્મડઔતને રાખી ળઔે છે -
 રેપ્રવીને વ૊વીમર ડીવીવ ઩ણ ઔશેલામ છે - જમાું લસ્તીની ખીચતા, ખયીફાુઇ,઩વન
થ ર શાુઇજીન ન૊
ુ઄બાલ,બણતયન૊ ુ઄બાલ,઩ુુ઄ય શાુઈવીંખ લખેયેને રીધે થામ છે -Patientના ડામયે ઔ ઔ૊ન્ટેઔટ થી,
ુઅડઔતયા ઔ૊ન્ટેઔભાું દુ઴ીત ઔ઩ડા, લાવણ, તથા લા઩યે ર ુ઄ન્મ લસ્તુ઒ થી થામ છે -
 ુઅ ુઈ઩યાુંત યે ય ઔેળભાું બ્રેસ્ટ પીડીંખ ભાયપતે તથા છુુંદણા છુદાલલા થી ઩ણ થામ છે - ચાભડી થી
ચાભડીના વીધા વું઩ઔથથી ુ઄ને ભાતાના ધાલણથી ફા઱ઔભાું ુઅય૊ખ પેરાુઆ છે -
 ુ ેળન ઩ીયીમડ:-
ઈન્કયફ
1 થી6 લ઴થ ન૊ શ૊મ છે - ુઅ ઩ીયીમડ ગણ૊ રાુંફ૊ શ૊મ છે -
WHO પ્રભાણેન ાંુ રેપ્રવીન ાંુ લગીકયણ:-

1) ું જન્મ –PB -઩૊વી ફેવીરયી રેપ્રવી
ુ઄લ્઩ જતુ
2) ું જન્મ- MB – ભલ્ટી ફેવીરયી રેપ્રવી

ફહુ જતુ
ુઅ લખીઔયણ વાયલાય ભાટે ુ઄ખત્મતા ધયાલત ુ ું સ્ટાન્ડડથ લખીઔયણ છે - જેભા PB ભ૊ટા બાખે
ફીનચે઩ી ુ઄ને MB ભ૊ટા બાખે ચે઩ી પ્રઔાયના યક્તન઩ત્ત છે -
0( અલ્઩જ ાંત ુ જન્મ:-
1. ચાઠાુંની વુંખ્મા 4 ઔે તેથી ઒છી શ૊મ છે - એટરેઔે+ યે ડરી જ૊઩રીંખ લખીઔયણનુ ું
઩શેરા ફે પ્રઔાયની રેપ્રવી ભ૊ટે બાખે PB પ્રઔાયની શ૊મ છે -
2. ુઅ પ્રઔાયનુ ું યક્તન઩ત્ત શુદ્ર ચે઩ તુંિનુ ું યક્તન઩ત્ત છે જેભાું ચેતાને ુ઄વય થામ છે -
઩યું ત ુ જતું ુ ઩ડયક્ષણ નેખેટીલ ુઅલે છે -
3. નલા નનદાન થમેરા PB ઔેવ ઔે જેણે યક્તન઩ત્તની ઔ૊ુઆ વાયલાય રીધી ન શ૊મ તે ુઅ
ઔેટેખયીભાું ુઅલે છે -
4. ડેપ્વ૊નથી વાયલાય રીધી શ૊મ ઩ણ ુઈથર૊ ભામો શ૊મ ુ઄ને બ્રડ ટે સ્ટ નેખેટીલ
ુઅવ્મ૊ શ૊મ-
1( ફહુજ ાંત ુ જન્મ:-
0- ચાઠાુંની વુંખ્મા છ ઔે તેથી લધાયે શ૊મ-
1- ું ઩યીક્ષણ ઩૊ઝીટીલ શ૊મ-
જતુ
2- સ્ટાન્ડડથ લખીઔયણના છે લ્રા ફે પ્રઔાય ફ૊ડથય રાુઆન રેપ્ર૊ભેટ્વ રેપ્રવી ુ઄ને
રેપ્ર૊ભેટ્વ રેપ્રવી ' ઔે જેનુ ું જતું ુ ઩યીક્ષણ ઩૊ઝીટીલ ઔે નેખેટીલ શ૊મ-(
5. એઔથી લધાયે ચેતાને ુ઄વય થુઆ શ૊મ-
તપાલત આ઩૊.: PB રેપ્રવી અને MB રેપ્રવી

PB રેપ્રવી MB રેપ્રવી
ુઅ પ્રઔાયન૊ ચે઩ ધયાલતા વ્મક્ક્ત઒ ભ૊ટે ુઅ પ્રઔાયન૊ ચે઩ ધયાલતા વ્મક્ક્ત઒

બાખે બફનચે઩ી શ૊મ છે - ુ઄ન્લમે ચે઩ રખાડે તેલા શ૊મ છે -
તેભાું ચાઠાુંની વુંખ્મા 1થી 5ની શ૊મ છે - ચાઠાુંની વુંખ્મા 6ઔે તેથી લધુ શ૊મ છે -
ુઆન્ટયભીડીમેટ ટ઱ુફય યુર૊ુઆડ ુ઄ને ફ૊ડથય ફ૊ડથય રાુઆન રેપ્ર૊ભેટ્વ ુ઄ને રેપ્ર૊ભેટ્વન૊
રાુઆન ટ઱ુફય યુર૊ુઆડ PB પ્રઔાયભાું ુઅલે વભાલેળ ુઅભાું થામ છે -
છે -
જતું ુ ઩યીક્ષણ નેખેટીલ ુઅલે છે તેલા ઔેવ૊ન૊ જતું ુ ઩યીક્ષણ ઩૊ઝીટીલ શ૊મ તેલા ઔે વ૊ની
વભાલેળ ુઅભાું થામ છે - વાયલાય ુઅ પ્રભાણે થામ છે -
નલા નનદાન થમેરા ઔે વ ઔે જેણે ઔ૊ુઆ વાયલાય જતું ુ ઩યીક્ષણ ઩૊ઝીટીલ શ૊મ ઔે નેખેટીલ
રીધી નથી -ડે઩વ૊ન રીળા ઩છી ુઈથર૊ ભાયે ઩ણ ફ૊ડથય રાુઆન રેપ્ર૊ભેટ્વ ુ઄ને
તેલા ઔેવ૊ની વાયલાય ુઅના ુઅધાયે છે - રેપ્ર૊ભેટવ પ્રઔાયના ફધા જ દદીની
વાયલાય ુઅના પ્રઔાયના ફધા જ દદીની
વાયલાય ુઅના ુઅધાયે થામ છે -
PBભાું વાયલાય MDT 6 ભડશના સુધીચારે છે - MBભાું MDT કુર 1લ઴થ ભાટે ચારે છે -
તેભા 1ઔે 2ચેતા઒ને ુ઄વય થામ છે - શુંભેળા 1ઔયતાું લધાયે ચેતાએ ુ઄વય થુઆ
શ૊મ છે -

 પ્રથભ સ્ટે જ:-
0( ભાથુ દુકવુ ું ુ઄ને ઠુંડી રાખલી-
ય( ચાભડી ુઈ઩ય નાના નાના ડાગ દે કામ એની ુઅવ઩ાવ વુંલેંદનાન૊ ુ઄બાલ જ૊લા ભ઱ે ુ઄ને ઠુંડી.ખયભી
સ્પ્રળથની ુ઄વય .દુકાલાનીુ઄વય ઒છી થતી જામ છે -ઔે નાળ ઩ાભે
2( એ બાખભાું નલથ છે જાડી થુઇ જામ છે તેલ૊ ુ઄નુબલ થામ છે -
 ફીજુ સ્ટે જ:-

0( ુઅકા ળયીયભાું ની ચાભડી વકત ુ઄ને જાડી થુઇ જામ છે - ફયછ્ટ.ચભઔતી થુઆ ખમેરી જ૊લા
ભ઱ે છે -
1( ળફૃુઅતભાું ભાઢાની ચાભડી જાડી થુઇ જામ છે ુ઄ને ઩છી ઔાનની બુટ જાડી થુઇ જામ છે -
2( ુઅકા ળયીય ઩ય નાના ભ૊ટા વ૊જા ુઅલી જામ છે -
3(ભ્રભયના લા઱ ફશાયની ફાજુએથી કયી જામ છે -
4( નાઔ ઩ય ઩ણ ુઅની ુ઄વય જ૊લા ભ઱ે છે
ૂ ભાું ઩ણ ફેઔટેયીમા ુઅલે છે -
4( ુઅ સ્ટેજ ગણુ જ ચે઩ી શ૊મ છે - યુયીન ુ઄ને સ્ટર
 ત્રીજુ સ્ટે જ:-ુઅ છે લ્઴ુ સ્ટેજ છે

 જ૊ Patientને વભમવય મ૊ગ્મ વાયલાય ન ભ઱ે ત૊ ત્તલકુથ ત્તતઓ જ૊લા ભ઱ે
0( જેભાું શાથ઩ખ ની આંખ઱ીના ટેયલા લાુંઔાું લ઱ી જામ છે - ગણી લકત કયી ઩ણ જામ છે -
1( Patientુ઄઩ુંખ ફની જામ છે -
2(ચશેય૊ નવિંશ જેલ૊ થુઆ જામ
3( આંક૊ની ઩ાું઩ણ ફુંધ થુઇ ળઔતી નથી
4(નાઔ ફેવી જામ
5( ુઅ સ્ટેજ લધાયે કયાફ છે - ભાણવ ફેડ૊઱ ફની જામ છે -
6(ઔાુંડાના રઔલ૊ 'ડયસ્ટ ડ્ર૊઩(
7( જે નલથ ઩ય ુ઄વય થામ તે નલથ ની વુંલેદના યશેતી નથી-
8(઩ખના વાુંધા વકત થલા
ત્તનદાન –0-સ્ભીમય.ચાભડીની ફામ૊પ્વી
1-ચેતાની ફામ૊પ્વી
 ખાવ વાયલાય અને વાંબા઱:-
ુઅ ય૊ખ ભાટે કાવ દલા઒ ભાું ુઅજદીન સુધી ડેપ્વ૊ન ન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલત૊ શત૊- ઩યું ત ુ
એઔરી ડેપ્વ૊ન નાભની દલાન૊ યજીસ્ટન્વ ઩ાલય ુઅલી ખમ૊ શ૊લાથી ભલ્ટી ડ્રગ્ખ થેયા઩ી'MDT) ુઅ઩લાભાું
ુઅલે છે -0871 ભા ભલ્ટી ડ્રગ્ખ થેયા઩ી'ફહુ ઓ઴ધીમ વાયલાય (-MB/PB-વાયલાય નક્કી ઔયલાભા ુઅલી-
 Cap.Refampicine 1500mg single dose & 600mg for 3 days daily
 Tab.Depsone (D.D.S.- Diamino Diphenyle Sulphone ) 1-2 mg / kg body wt
daily for 90 days
 Tab.Clofazinamine
 Tab.Ethionamide & Protionamide
 W.H.O.એ બરાભણ કયે રી કેભ૊થેયા઩ી અથલા વાયલાય:-

 ભલ્ટીફેવીરયી રેપ્રવી:- એઔ લ઴થ સુધી
MB MDT ( Adult ) :
Supervised dose on day 1

Rifampicin 600 mg
Clofazimine 300 mg
Dapsone 100 mg
Unsupervised dose :
Clofazimine 50 mg daily
Dapsone 100 mg daily ,
both for 27 days
Dr.A.S.Sanghvi
-પ્રથભ ડ૊જ-ફૃફફૃ ખ઱ાલલા ભા ુઅલે છે -

 યીપામ્઩ીવીન 5// ભીગ્રાભ એઔ લકત એઔ ભાવભાું ુ઄ન્ડય ઒ફજૉલેળન ડેપ્વ૊ન 0//
ભીગ્રાભ દયય૊જ Patient એ જાતે રેલી-8/ દીલવ સુધી

 ઔર૊પાઝીનાભાુઇન 2// ભીગ્રાભ ભશીના ભાું એઔ લકત
 જમાયે Patient ઔર૊પાઝીનાભાુઇન ન રુઇ ળઔે તેભ શ૊મ ત૊ ુઇથીમ૊નેભાુઇડ ુ઄થલા

પ્ર૊ળનેભાુઇડ ય઩/ ભીગ્રાભ ુઅ઩લી- ુઅ દલા઒ એઔ લ઴થ સુધી ુ઄થલા સ્ભીમય નેખેટીલ ન
ુઅલે ત્માું સુધી ચા઴ુ યાકલી-
 ઩૊વીફેવીરયી રેપ્રવી:-5 ભાવ સુધી
 યીપામ્઩ીવીન 5// ભીગ્રાભ એઔ
લકત 5 ભાવ સુધી
 ડેપ્વ૊ન 0// ભીગ્રાભ દય૊જ 5
ભાવ સુધી
ુઅ ુઈ઩યાુંત રક્ષણ૊ મુજફની
વાયલાય ઔયલી-
 અટકાલ અને અંકુ ળ ભાટે ના ઩ગરાઓ:-

0( ભેડીઔર ઩ખરા઒9-ય૊ખના Patient ઒ ને ળ૊ધી ને તેની તાત્ઔારીઔ વાયલાય ઔયલી જ૊ુઇએ-
ય( પ્ર૊ફરેમ્વની ુઅઔાયણી ઔયલી9-જેભાું યે ન્ડભ વેમ્઩ર વલે+ ઔ૊ન્ટેઔટ વલે+ ભાવ વલે લખેયે દ્રાયા+ ુઅ
ય૊ખની સ્ત્રી-઩ુફૃ઴૊ભાું લશેચણી ુ઄ને સ્કુર એુઆઝ ફા઱ઔ૊ભાું ય૊ખની શાજયી જાણલાભાું ુઅલે છે - વભાજભાું
ુઅલા Patient ઔેટરા છે તે નુ ું વલે ઔયવુ ું તથા આંઔડા
બેખા ઔયલા ુ઄ને યે ન્ડભ વેમ્઩ર રેલા જ૊ુઇએ-
2(કેળ ડીટેકળન'ઔેળને ળ૊ધલા(9-EDPT'ુ઄રીડીટેઔળન પ્ર૊મ્મપીટભેંટ( ુઅન૊ શેત ુ ફધાજ રુંપ્રવીના ઔેળ૊ને
઒઱કલા ુ઄ને તેનીં નોંધ
ઔયલી-ળઔમ તેટ઴ુું લશે઴ ુું નીદાન ઔયવુ ું ુ઄ને ળફૃુઅતના સ્ટેજભાું વાયલાય
ઔયલી- ળફૃુઅત ના સ્ટેજભાું રક્ષણ૊ જણાતા નથી- તેથી તેનેરેપ્રવીછે
તેલી ર૊ઔ૊ ને જાણ થતી નથી- ુ઄ને વભાજભાું કફય ઩ડતી નથી -ગણી
લકત વભાજ ની ફીઔના રીધે વાયલાય રેતા ઩ણ ડયે છે -
3( વલે ઔયલ૊-9-જેભાું ગૃ઩ વલે , ભાવ વલે , તથા ઔ૊ન્ટેઔ વલે ઔયલ૊ જ૊ુઇએ- ઔરીનીઔર ુ઄ને
ફેઔટેયીમ૊ર૊જીઔર વલે ઔયલ૊ ુ઄ને વાયલાય ુઅ઩લી-વાયલાય ઩ ૂણથ થમેર ઔેળન૊ ઩ણ વલે
ઔયલ૊-ુ઄નેદલા઒ની વપ઱તા તથાનલ઴ે જાણવુ ું તથા ઔેળ૊ન૊ વું઩ઔથ જા઱લી યાકલ૊-
઩( ભલ્ટી ડ્રગ્વ થેયાથી 'એભ-ડી-ટી-(9-ડફલ્યુ-એચ-઒-ની બરાભણ મુજફ ુઅ દલા઒ ુઅ઩લી-ળ૊ધામેર
ઔેવ૊ને MDT ુઅપ્લી-
5( વલેરન્વ9-઩૊વીફેવીરયીના ઔેળ૊ની વાયલાય ઩ ૂયી થમા ફાદ દય લ઴ે,1 લ઴થ સુધી પયી ય૊ખ૊ના રક્ષણ૊
ફાફતે ત઩ાવ ઔયલી-ભલ્ટીફેવીરયીના ઔેળ૊ની વાયલાય઩ ૂયી થમા ફાદ દય લ઴ે,4 લ઴થ સુધી
પયી ય૊ખ૊ના રક્ષણ૊ ફાફતે ત઩ાવ ઔયલી-
6( યવીઔયણ9-ફી-વી-જી-લેક્વીનથી ુઅ ય૊ખ વાભે થ૊ડુું યક્ષણ ભ઱ે છે -
7( ડડપ૊યભીટીન૊ ુ઄ટઔાલ ુ઄ને વાયલાય9-
- એઔ ખણિી મુજફ રેપ્રેવીના ુઅળયે 14$ ઔેળ૊ભાું ક૊ડ જ૊લા ભ઱ે છે -
- શથે઱ી ુ઄ને ઩ખના ત઱ીમાની ચાભડીની વુંબા઱ રેલી-
- જ૊ wound શ૊મ ત૊ વુંબા઱ રેલી-
- ચાભડીના ચીયા ઩ડેર શ૊મ ત૊ તેની ઔા઱જી રેલી-
- મ૊ગ્મ યક્ષણાત્ભઔ ભ૊જા ુ઄ને બુટ-ચુંપ્઩રન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી શાથ ઔે ઩ખભાું થતી ુઆજા઒ ુ઄ટઔાલલી-
Footwear (MCR)
- જ૊ુઇન્ટભાું થતી સ્ટીપનેળ ુ઄ટઔાલલી-

- આંક૊નુ ું યક્ષણ ઔયવુ-ું
- વભમાતયે નલથભાું ડેભેજ ુ઄ને ઔામથ ભાટે ચઔાવવુ-ું
- સ્પ્રીંટ,વજૉયી,પ્ર૊સ્થેવીવ,઒થો઩ેડીઔ ડીલાુઇવ--- લખેયે લડે ક૊ડભાું સુધાય૊ રાલલ૊-
Finger Loop splint for
mobile claw fingers
Finger gutter splint for

fixed claw fingers
8( યીશેફીરીટેળન9 ઩ુન9લવન
થ
8( યીશેફીરીટેળન9-
- લશે઴ ુું નનદાન ુ઄ને વું઩ ૂણથ વાયલાય એ વસ્તુ ું ુ઄ને વાચુ ું યીશેફીરીટેળન છે -
- વાયી વાયલાય લડે ળાયીયીઔ ક૊ડ તેભજ વાભાજીઔ ુ઄ને ધુંધાઔીમ નલક્ષે઩ ુ઄ટઔાલલ૊-
- Patientને ઔાુઈન્વીરીખ તેભજ ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુ઄ને તારીભ તેભજ પયી તારીભ ુઅ઩લી-
- ુઅય૊ગ્મ નલબાખ,Patientની નલકૃનત ઒઩યે ળન દ્રાયા દુય ઔયલી વભાજ ઔલ્માણ તેભજ સ્લૈનછઔ
વુંસ્થા઒ દ્રાયા વામઔર.ુઅટ્રીપીશ્મર ઩ખ. વ્મલવામ ભાટેની વાધન૊ જેલ૊ ઔે યે ઔડી નવરાુઆ ભળીન
ુઅ઩લા વુંક્રનથી ઔાભ ઔયી Patientના યીશેફીરીટેળન ભાટે મ૊ગ્મ યીતે ઔામથ ઔયવુ-ું
0/( ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ9-
- ય૊ખ નલ઴ેની ભાડશતી
- ર૊ઔ જાગૃનતની જફૃડયમાત
- દલા઒ નલ઴ેની વાચી વભજણ
- અંધરય ધ્ધાને દૂ ય ઔયલાની જફૃડયમાત
- નીમભીત ુ઄ને ઩ ૂયી વાયલાયનુ ું ભશત્લ.ક૊ડ ુ઄ટઔાલલા લશેરી ુ઄ને ઩ ૂયી વાયલાયનુ ભશત્લ
- ફા઱ઔ૊ની ઔા઱જી
- રેપ્રેવીના ઔેળ પ્રત્મે વશાનુભ ૂનત઩ ૂલથઔ લતાથલનુ ું ભશત્લ
- રેપ્રવીના Patientને વાભાજીઔ ટેઔાની જફૃડયમાત
- રેપ્રવી વાથે વુંઔ઱ામેર તભાભ જૂની ભાન્મતા઒ને નતરાુંજરી
- Patientને વભમવય ઔરીનીઔ સુધી રાલલાની જફૃડયમાત
- વભાજ ભાટે ખુલ્ર૊ ઔેળની જ૊કભઔાયઔતા
- સ્રભ એયીમાને સુધાયણાની ુ઄ખત્મતા
- રેપ્રવી ઔુંટ્ર૊ર પ્ર૊ગ્રાભભાું ર૊ઔબાખીદાયીની ુ઄ખત્મતા
- ક૊ડ ુ઄ટઔાલલા ુ઄ને ઩ુયી વાયલાયનુ ું ભશત્લ-
) યવીઔયણ9- BCGની યવી યઔતન઩ત વાભે ઩ણ 2/ થી 4/$ યક્ષણ ુઅ઩ે છે - ભાટે દયે ઔ ફા઱ઔને
BCG ની યવી ુ઄લશ્મ ુ઄઩ાુઆ તેની ઔા઱જી યાકલી-
UNIT -3
Care in Communicable Disease
o Care of patients with communicable diseases
o Isolation methods
o Standard safety measures ( Universal precautions)
o Health education and message for different communicable diseases.
o Role and responsibilities of health worker/ANM
Care of Patient with Infectious Diesease (In home & Hospital)

ચે઩ી Patient ની વાયલાય ( ઘેય અને શ૊ક્સ્઩ટરભા)
1) Rest and Comfort : (ુઅયાભ)
ભાુંદખીને ઔાયણે Patientને નફ઱ાુઆ ુ઄ને ુ઄ળક્ક્ત રાખે છ તેથી Patient ભાટે ુઅયાભ ખુફ
જ જફૃયી છે -
 Patientને ઩ુયત૊ ુઅયાભ ુઅ઩લ૊-
 Patientને ુઅયાભદામઔ ઩૊જીવન ુઅ઩લી-
 ઩થાયીલળ Patientની ક્સ્થનત લાયું લાય ફદરતા યશેવ-ુ જેથી ફેડ્વ૊ય ુ઄ટઔાલી ળઔામ-
 Patientની ઩થાયી એક્દભ સ્લચ્છ યાકલી-
 Patientને ઩ુતી ઉંગ ભ઱ી યશે તે જ૊વુ-
 Patientના મુરાઔતી઒ને પક્ત મુરાઔાતના નક્કી ઔયે રવભમે જ ભ઱લા દે લા-
 લાતાલયણ સુગડ ુ઄ને ળાુંત યાકવુ-
 Patientને ભાનનવઔ વાુંત્લના ઩ુય૊ ઩ાડલી-
2) Liquids :'પ્રલાશી( :
લધ ુ પ્રલાશીથી દલાનીઅવય વાયી થામ છે .
 Patientને લધુ પ્રભાણભા પ્રલાશી ુઅ઩વુ-
 જા઱ા,fever લખેયે લકતે લધાયે પ્રભાણભા 'દયય૊જ ફે બરટય( પ્રલાશી ુઅ઩વુ-
 Patientને ુઈઔા઱ે ર ઩ાણી, નાબ઱મેય ઩ાણી, દા઱ નુ ઩ાબણ, દુધ, લેજીટે ફર સુ઩, ભીટ સુ઩
લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ-
 જ૊ Patient લધુ પ્રલાશી રેલાની ના ઔશે ત૊ થ૊ડુ થ૊ડુ પ્રલાશી થ૊ડા થ૊ડા વભમના અંતયે
ુઅ઩વુ-
3) Diet or Food :(ક૊યાઔ)9
 Patientને઩યુ તા પ્રભાણભા પ્ર૊ટીન વબય ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-
 Patientને પ્રલાશી ક૊યાઔ લધુ ુઅ઩લ૊ જેથી ઩ચલાભા વય઱તા યશે-
 Patientને તેની ળુચી મુજફન૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊- જેથી તે લધુ પ્રભાણભા ક૊યાઔ રુઆ ળઔે-
 Patientને ભયી-ભવારાલા઱૊ ઔે ત઱ે ર૊ ક૊યાઔ ન ુઅ઩લ૊-
 Patientને યે ઴ાલા઱૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊ જેથી ઔફજીમાત ુ઄ટઔાલી ળઔામ-
 Patientને કીય, ઔાુંજી, યાફ, બાત, ભ૊ફૄ દશી, ભ૊઱ી દા઱ લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ-
 Patientના ય૊ખ પ્રભાણે ક૊યાઔભા ઔા઱જી યાકલી જેભઔે ડામાબફડટળના Patientને
ખ઱઩ણ લખયન૊, શામ઩ય ટે નળન ના Patientને ભીઠા લખયન૊ ઔે ઒છા
નભક્લા઱૊,હ્રદમય૊ખ લકતે ઒છી ચયફીલા઱૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊.
 Patient ભાુંવાશાયી શ૊મ ત૊ ઇંડા, ભાછરી લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ-
 Patientને જભલાના વભમે લાતાલયણ એઔદભ ળાુંત ુ઄ને સુગડ યાકવુ જેથીતે વાયી યીતે
જભી ળઔે-
 Patientને ક૊યાક્ને ફય૊ફય ચાલીને જભલા વભજાલવુ-
 ક૊યાઔ વાથે ઩ુયતા પ્રભાણભા પ્રલાશી ુઅ઩વુ- જે ક૊યાઔના ઩ાચનભા ભદદફૃ઩ થામ-
 વાુંજના વભમે શ઱લ૊ ુ઄ને ઩ચલાભા વય઱ યશે તેલ૊ ક૊યાઔ ુઅ઩લ૊-
 ક૊યાઔ વાયી યીતે ઩ચી ળઔે તે ભાટે Patientને વાુંજે જમ્મા ઩છી થ૊ડુ શયલા પયલા
પ્ર૊ત્વાશીત ઔયવુ-
4) Medicine & Treatment : ( દલા ુ઄ને વાયલાય):
 ડ૊ક્ટયની વરાશ મુજફની દલા઒ ુઅ઩લી-
 દયે ઔ દલા઒ વભમવય જ ુઅ઩લી-
 ુઅ઩ેર દલાની મ૊ગ્મ નોંધ યાકલી-
 Patientને દલાભા જાતે પેયપાય ન ઔયલા વભજાલવુ-
 દલાની ુ઄વળૌ ુ઄ને ુઅડુ઄વય નોંધલી-
 દલા ઩ુયતા ઩ાણી વાથે ુઅ઩લી-
 દલા ભુખ્મા઩ેટ ઔે જભીને રેલાનીશ૊મ તેભ ુઅ઩લી-
 ઇંજેક્ળન એવેપ્ટીઔ ટેક્ક્નઔ થી ડડસ્઩૊જેફર વીયીંજ્ગથી જ ુઅ઩વુ-
5) Personal Hygiene: 'વ્મક્ક્તખત સ્લચ્છતા(
 Patientની સ્ઔીન, ભ૊, દાુંત, નક, લા઱ લખેયેની વુંબા઱ યાકી સ્લચ્છ યાકલા-
 Patientની ઩થાયી એઔદભ સ્લચ્છ યાકલી-
 Patientને જફૃય મુજફ ફેડફાથ ઔે ફાથફૃભ ફાથ ુઅ઩લ૊-
 Patientને નનમનભત ફેઔઔેય ુઅ઩લી-
 Patientની ભાુઈથ ઔેય રેલી તેભજ લાયું લાય ઔ૊ખ઱ા ઔયલા ઔશેવ-ુ
 Patientને દયય૊જ સ્લચ્છ ુ઄ને ધ૊મેર ઔ઩ડા ઩શેયાલલા-
 Patientના લા઱ સ્લચ્છ યાકલા-
 Patientના નક ટુુંઔા ુ઄ને સ્લચ્છ યાકલા-
 Patientના સ્ટુર, યુયીન, સ્઩ુટભ, લ૊ભીટ લખેયેન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર ઔયલ૊-
 Patientએ લા઩યે ર દયે ઔ વાધન૊ને કડવઇન્પેક્ટન્ટ કયી સ્લચ્છ યાખલા.
 દયે ઔે દયે ઔ Patientના ફેડ્઩ાન, યુયીનર, લાવણ, સ્઩ુટભ ઔ઩, ઔાુંવઔ૊ લખેયે તદ્દન ુ઄રખ
જ યાકલા-
6) Observation : ( નનડયક્ષણ):
 Patientનુ દયય૊જ ઝીણલટ ઩ુલઔ
થ નનડયક્ષણ ઔયવુ-
 Patientની ક્સ્થનતભા થતા પેયપાયની નોંધ રેલી.
 Patientને વાયલાયથી થત૊ પામદ૊ નોંધલ૊-
 Patientની ચાભડીન૊ ઔરય જ૊લ૊-
 Patientની ભાનનવઔ ક્સ્થતીનુ ઒ફઝલેળન ઔયવુ-
 જ૊ ઔાુંુઆ ઔ૊મ્પ્રીઔેળન જણામ ત૊ વભમવય ડ૊ક્ટયને જાણ ઔયલી-
 Patientના સ્ટુર, યુયીન ના ઔરયભા થતા પેયપાય ની નોંધ રેલી-
7) Prevention of spread infection : ( ચે઩ના પેરાલાન૊ અટકાલ) :
 PatientનુStrict isolation યાકવુ-
ું મક્ુ ત ઔયલા-
 Patientએ લા઩યે ર દયે ઔ વાધન૊ને જતુ
 વાયલાય લકતે ભાસ્ઔ, ખાુઈન, ગ્ર૊વ્ઝ, ચશ્ભા, બુટ, લખેયેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊.
 દયે ઔ પ્ર૊વીજય ઩શેરા ુ઄ને ઩છી વાબુ- ઩ાણીથી ફયફય શાથ ધ૊લા.
 Patientના સ્ટુર, યુયીન, સ્઩ુટભ, લ૊ભીટ લખેયેન૊ મ૊ગ્મ નનઔાર ઔયલ૊-
 દયે ઔે દયે ઔ Patientના ફેડ઩ાન, યુયીનર તેભજ ુ઄ન્મ વાધન૊ ુ઄રખ ુ઄રખ યાકલા-
 ુઅ઩ણે લા઩યતા ઩ેન, બુઔ ઔે ુ઄ન્મ લસ્તુ઒ ચે઩ી ન થામ તે જ૊વુ.
8) Social and spiritual care : વાભાજીક અને આધ્માજત્ભક વાંબા઱ :
રાુંફી બફભાયીને ઔાયણે Patient રાુંફ૊ વભમ ઔાભે જુઆ ળઔત ુ ન શ૊ુઆ વખા઒ તયપથી ુઈ઩ેક્ષા
થતી જ૊લા ભ઱ે છે -
 Patientના વખાને ય૊ખ નલળેની ભાશીનત ુઅ઩ી ુઅ઩ીતેભન૊ વશઔાય રેલ૊-
 Patientને ઩ુજા પ્રાથથના ભાટે વખલડ ુઅ઩લી જ૊ુઆએ-
 Patientને ધાનભિઔ ઩ુસ્તઔ૊ લાુંચલા ુઅ઩ી તેને ધાનભિઔ પ્રવ ૃનત઒ વાથે જ૊ડી યાકલ૊ જ૊ુઆએ-
 Patient ધાનભિઔ વીયીમર૊ જ૊ુઆ ળઔે તે ભાટે વ્મલસ્થા ઔયલી જ૊ુઆએ-
 Patientને તેના ધભગ ુ ુ ને ભ઱લા ભાટે ની વ્મલસ્થા ઔયી તેની ધાનભિઔ નનષ્ઠા લધાયલી
થ ળ
જ૊ુઆએ-
ુ : લવન :
9) Rehabilitation : ઩ન
Patientને રાુંફા વભમની ફીભાયીના ઔાયને તેભજ ુ઄મુઔ ય૊ખ૊ 'દા-ત- રેપ્રવી( ભાું ક૊ડકા઩ણ
યશી જામ છે -
 Patientની વાયલાયભા ઩ુફૃ ધ્માન ુઅ઩ી ળક્ય તેટરી ક૊ડકા઩ણ ુ઄ટઔાલલી-
 Patient વાજ૊ થામા ફાદ તેના ઔાભે જુઆ ળઔે તે ભાટે ભદદફૃ઩ થવુ.
 જફૃય રાખે ત૊ Patientને ઔાભે યાકનાય વ્મક્ક્તન૊ વું઩ઔથ ઔયલ૊-
 વયકાયી તેભજ વાભાજીક વાંસ્થાઓ દ્વાયા Patientને આત્તથિક વશામ ભ઱ે તેલા પ્રમત્ન કયલા.
1. universal standard precaution(યત્તુ નલવથર / સ્ટાન્ડડથ પ્રીક૊વન)

વાલથનિઔ વાલચેતી એ ભેડડઔર ગ્ર૊વ્વ, ખ૊ખલ્વ ુ઄ને ચશેયાના shield દ્વાયા, દદી઒ના body
fluid વાથેના વું઩ઔથને ટા઱લાની પ્રેપ્ક્ટવન૊ વભાલેળ ઔયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ પ્રથા 1985–88 ભાું
વ્મા઩ઔ઩ણે યજૂ ઔયલાભાું ુઅલી શતી. તભાભ ુઅય૊ગ્મ વેડટિંગ્વભાું શલે વ્મક્ક્તખત યક્ષણાત્ભઔ
ુઈ઩ઔયણ૊(personal protective equipements)ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાની બરાભણ ઔયલાભાું ુઅલે
છે -
2. Transmission based precaution(િાન્વત્તભળન-આધાકયત વાલચેતી)

વુંક્રભણ ુઅધાડયત વાલચેતી એ લધાયાની ચે઩ નનમુંિણની વાલચેતી છે - યુનનલવથર પ્રીઔ૊વન
ુઈ઩યાુંત ચે઩ગ્રસ્ત એજન્ટ૊ના ચે઩થી ફચલા ભાટે લધાયાના ઩ખરાું રેલાભાું ુઅલે છે - ટ્રાન્વનભળન-
ુઅધાડયત વાલચેતી િણ પ્રઔાયના છે 9
 Contact precaution (વાં઩કથ વાલચેતી) એ વુંક્રાભઔ એજન્ટ૊ના વુંક્રભણને ય૊ઔલા ભાટે
ફનાલામેર છે , જેભાું ય૊ખચા઱ાના ુ઄ખત્મના સુક્ષ્ભવજીલ૊ન૊ વભાલેળ થામ છે , જે દદી
ુ઄થલા દદીના લાતાલયણ વાથે પ્રત્મક્ષ ુ઄થલા ઩ય૊ક્ષ વું઩ઔથ દ્વાયા પેરામ છે -
 Droplet precaution એ respiratory secretionના નજીઔના શ્વવન ુ઄થલા મ્યુઔ૊વ
ભેમ્બ્રેન વું઩ઔથ દ્વાયા પેરાતા ઩ેથ૊જેન્વના ટ્રાન્વનભળનને ય૊ઔલા ભાટે છે -
 Airborne precaution એ એલા ચે઩ી એજન્ટ૊ના વુંક્રભણને ુ઄ટઔાલે છે જે શલાભાું છૂટી
ખમા ફાદ રાુંફા અંતય સુધી ચે઩ી યશે છે 'દા-ત-, ળુબફ઒રા લામયવ [઒યી], લેયીવેરા
લામયવ [બચઔન઩૊ક્વ], એભ- ટ઱ુફયયુર૊નવવ, નલખેયે
 Isolation
Isolation ન૊ શેત ુ general public ને ચે઩થી ફચાલાલાન૊ છે - Isolation એ
ચે઩ગ્રસ્ત ફીભાય વ્મક્તીને તુંદૂયસ્ત વ્માઔતીથી ુઅરખ ઔયલાની પ્રક્રીમા છે - તેના પ્રઔાય
નીચે મ ૂજફ છે -
 Strict isolation તેન૊ ુઈ઩મ૊ખ શલાભાું પેરાતા ય૊ખ૊ ુ઄ને વું઩ઔથ દ્વાયા પેરાતા ય૊ખ૊
ભાટે થામ છે - ચે઩ી ય૊ખ૊ના પેરાલાને ય૊ઔલા ભાટે દદી઒ને એઔાુંતભાું યાકવુ ું ુઅલશ્મઔ
છે - જેભને વખ્તાુઆથી ુ઄રખ યાકલા ભાટે તે઒ને કાવ ફૃભભાું યાકલાભાું ુઅલે છે -
 Contact isolation ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ખુલ્રા ગા વાથે વું઩ઔથ દ્વાયા પેરાતા ય૊ખ૊ને ુ઄ટઔાલલા
ભાટે થામ છે - ુ઄શીં દદી વાથે વું઩ઔથ વાધતા ુઅય૊ગ્મઔભીએ ગ્ર૊વ્વ ઩શેયલા જફૃયી છે ,
ુ઄ને ઔેટરાઔ ડઔસ્વા઒ભાું એપ્રન ઩ણ ઩શેયવુ ું જ૊ુઇએ-
 Respiratory isolation ન૊ ુઈ઩મ૊ખ droplet infection થી પેરાતા ય૊ખ૊ ભાટે થામ
છે જે શ્વાવ ફશાય ઔાઢતા ઔણ૊ દ્વાયા પેરામ છે - ુઅલા દદી વાથે વું઩ઔથભાું ુઅલનાયા઒ને
ભાસ્ઔ ઩શેયલાની જફૃય છે -
 High isolation ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ુ઄વાભાન્મ યીતે ખ ૂફ જ ચે઩ી ય૊ખ૊ 'દા-ત-, ળીત઱ા,
ુઆફ૊રા લામયવ( ના પેરાલાને ય૊ઔલા ભાટે થામ છે - જેભાું નીચે મુજફના વાધન૊ન૊
પયજજમાત ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાન૊ શ૊મ છે - '1) ગ્ર૊વ્વ 'ુ઄થલા જ૊ મ૊ગ્મ શ૊મ ત૊ ડફર
ગ્ર૊વ્વ(, (2) યક્ષણાત્ભઔ ુઅુઆલેય 'ખ૊ખલ્વ ુ઄થલા પેવ ઔલચ(, (3) લ૊ટયપ્ર ૂપ ખાુઈન
'ુ઄થલા કુર ફામ ટાુઆલેઔ સ્યુટ, જ૊ મ૊ગ્મ શ૊મ ત૊(, ુ઄ને '4) યે ક્સ્઩યે ટય '઒છાભાું ઒છુું
FFP2 ુ઄થલા N95 NIOSH વભઔક્ષ(, પક્ત વજજૉઔર ભાસ્ઔ નશીં-
Standard safety measures -
Patientની વાયલાય ઔયતી લકતે ુઅય૊ગ્મ ઔામથક્રયે ઩૊તાને ુઆન્પેક્ળન ના રાખે તે ભાટે
નીચેનામુદ્દા઒
ધ્માને રેલા જ૊ુઆએ-
0( વાયલાય ુઅ઩તી લકતે ભાસ્ઔ, ખાુઈન, ગ્ર૊વ્ઝ, ચશ્ભા, શ૊ર બુટ---લખેયેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊
જ૊ુઆએ
1( Patient તેભજ તેની વાથે યશેનાય વખાને ઩ણ ભાસ્ઔ ફાુંધલાનુ વભજાલવુ જ૊ુઆએ-
2( કાવ ઔયીને સ્઩ુટભ ઩૊ઝીટીલ લા઱ા Patientની વાયલાય દયમ્માન ભાસ્ઔન૊ ુઈ઩મ૊ખ પયજજમાત
ઔયલ૊-
3( Patientની ઔ૊ુઆ ઩ણ વાયલાય ઔયતા ઩શેરા ુ઄ને વાયલાય ઔમાથ ફાદ પયજીમાત મ૊ગ્મ યીતે
શેન્ડ
લ૊ળીંખ ઔયવુ-
4( ચાભડીના ચે઩ી ય૊ખની વાયલાય લકતે ગ્ર૊વ્ઝન૊ પયજીમાત ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
5( Patient વાથે લાતચીત ઔે વાયલાય દયમ્માન ુઅ઩ણુ ું ભ૊ Patientના ભ૊ ની વાલ નજીઔ ના
યાકવુ-
6( Patientએ લા઩યે ર લસ્તુ શેન્ડર ઔયતી લકતે ઩ુયી ઔા઱જી રેલી-
7( Patientના સ્ટુર,યુયીન,લ૊ભીટ,સ્઩ુટભ ઔે ુ઄ન્મ ડડસ્ચાજૉ ઔે વીક્રીવનન૊ નાળ ઔયતી લકતે ઩ુયી
વાલચેતી
યાકલી-
8( ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔયે ઩ોષ્ટીઔ ુઅશાય રેલ૊ જેથી ય૊ખ પ્રતીઔાયઔ ળક્તી જ઱લાુઆ યશે-
0/( ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔયે ઩૊તે વભમાુંતયે યવીઔયણ ઔયાલવુ-દા9ત શી઩ેટાુઆટીવ,ટામપ૊ુઆડલખેયેની યવી
તેભજ ચે઩ી ય૊ખચા઱ા લકતે તે ય૊ખ ની યવી રેલી જેભઔે ઔ૊રેયા
00( ઩૊તાના શાથભા થમેર ુઆજા લકતે કાવ ઔા઱જી રેલી,ુ઄ને તેની વાયલાય ઔયાલલી નશીત૊ ચે઩
રાખલાની ળક્યતા લધી જામ છે .
01( ડીરીલયી ઔયાલતી લકતે રુંફા ગ્ર૊વ્ઝ,પ્રાસ્ટીઔ ખાુઈન,ચશ્ભા,શ૊ર બુટ લખેયેન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયલ૊
જેથી Patientના બ્રડ ુ઄ને ફ૊ડીફ્઴ુુઆડથી ઩૊તાને યક્ષણ ભ઱ે -
ુ ી ુઆજા ના થામ તેની ઔા઱જી રેલી-
02( વાયલાય લકતે બ્રેડ,નીડર ઔે ફીજી ધાયદાય લસ્તથ
03( ુઆન્જેક્ળન નીડર ઩ય પયી ઔે઩ રખાલલી નશી,ઔાયણઔે તેભ ઔયલાથી નીડર રાખલાના ચાન્વ
લધી
જામ છે -
04( જીલનને જ૊કભફૃ઩ ઩ડયક્સ્થતીભા Patientને ભાુઈથ ટુ ભાુઈથ યે સ્઩ીયે ળન ુઅ઩તીલકતે ભ૊
લચ્ચે
ઔ઩ડુ યાકવુ-
05( શેન્ડ્લ૊ળીંખ ઔમાથ ફાદ વાયલાય ઩શેરા ુ઄ને વાયલાય ઩છી શાથભા એન્ટીવેપ્ટીઔ પ્રલાશી
' સ્ટયીરીમભ( રખાડવુ-
06( Patientને મ૊ગ્મ ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ જેભ ઔે છીંઔ ઔે કાુંવી લકતે ભ૊ ુઅડ૊
ું
ફૃભારયાકલ૊,થુઔલાભાટે સ્઩ુટભ ઔ઩ જ લા઩યલ૊ ----લખેયે ફાફતે વભજણ ુઅ઩લી-
07( Patientના રેફ૊યે ટયીભા ભ૊ઔરલાના સ્઩ેળીભેનને શેન્ડર ઔયતી લકતે ઩ુયતી ઔા઱જી રેલી-
 Health education and messages for communicable diseases

Communicable disease ુ઄ટઔાલલા ભાટે દદી ુ઄ને તેના વખાને નીચે મુજફની વરાશ
ુઅ઩લી- ઩૊તાને ય૊ખથી ફચાલલા ુ઄ને સ ૂક્ષ્ભજતું ુ઒ ુ઄ને ચે઩ી ય૊ખ૊ને પેરાતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે
ુઅ તુંદુયસ્ત ટે લ૊ જાણ૊-
1. ક૊યાઔને વરાભત યીતે શેન્ડર ઔય૊ ુ઄ને તૈમાય ઔય૊-
ું ઒ શ૊ુઇ ળઔે છે -
ક૊યાઔભાું જતુ ઔ૊ુઇ઩ણ ક૊યાઔ, કાવ ઔયીને ઔાચુું ભાુંવ ફનાલતી લકતે શાથ,
લાવણ૊ ુ઄ને વ઩ાટી લાયું લાય ધ૊લા- શુંભેળાું પ઱૊ ુ઄ને ળાઔબાજી ધ૊લા- ક૊યાઔને મ૊ગ્મ તા઩ભાને
યાુંધલા ુ઄ને યાક૊-
2. લાયું લાય શાથ ધ૊લા-
3. Clean and disinfect commonly used surfaces-
સ ૂક્ષ્ભજીલાણુ વ઩ાટી ઩ય જીલી ળઔે છે - વાભાન્મ યીતે વાબુ ુ઄ને ઩ાણીથી વાપ ઔયવુ ું ઩ ૂયત ુ ું છે -
જ૊ ઔે, તભાયે તભાયા ફાથફૃભ ુ઄ને યવ૊ડાને નનમનભત઩ણે જતું મ
ુ ક્ુ ત ઔયવુ ું જ૊ુઇએ- જ૊ ગયભાું ઔ૊ુઇ
ું મક્ુ ત ઔય૊- તભે ુઆ઩ીએ વડટિપાુઆડ જીલાણુનાળઔ 'રેફર ઩ય
ફીભાય શ૊મ ત૊ ુ઄ન્મ નલસ્તાય૊ને જતુ
ુઆ઩ીએ નોંધણી નુંફય ભાટે જુ઒(, બ્રીચ વ૊લ્યુળન ુ઄થલા ુઅલ્ઔ૊શ૊ર વ઱ીમાથી લા઩યી ળઔ૊ છ૊
4. ઔપ ુ઄ને છીંઔ ુઅલતી વભમે ફૃભારન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
ુ એઔફીજા એ ન લા઩યલી.
4- ઩વથનર લસ્ત઒
જીલાણુનાનળત ન થુઇ ળઔે તેલી વ્મક્ક્તખત લસ્તુ઒ને ળેય ઔયલાનુ ું ટા઱૊ જેભ ઔે, ટૂથબ્રળ ુ઄ને
યે ઝય, ટુલાર લશેંચલાનુું ટા઱૊-
6. યવીઔયણ -
યવી ગણા ચે઩ી ય૊ખ૊ને ય૊ઔી ળઔે છે - ફા઱ઔ૊ ુ઄ને ઩ુખ્ત લમના ર૊ઔ૊ ભાટે ગણી યવી ય૊ખ૊ વાભે
યક્ષણ ઩ ૂળુું ઩ાડલા ભાટે યવી઒ ફનાલલાભાું ુઅલી છે - એલી યવી઒ ઩ણ છે જેની બરાભણ
ઔયલાભાું ુઅલે છે ુ઄થલા નલશ્વના ુ઄મુઔ બાખ૊ભાું મુવાપયી ભાટે જફૃયી છે -
ું
7. જખરી પ્રાણી઒ને સ્઩ળથ ઔયલાનુ ું ટા઱૊. જખરી
ું પ્રાણી઒ની ુઅવ઩ાવ વાલચેત યશ૊ ઔાયણ ઔે તે
તભને ુ઄ને તભાયા ઩ારતુ પ્રાણીને ચે઩ રખાડી ળઔે છે -
8. ફીભાય શ૊મ ત્માયે ગયથી ફશાય જલાનુ ું ટા઱૊
Rehabilitation of the patient:- (Patientનુ ઩ુન9લવન(

તફીફી, વાભાજીઔ, ળૈક્ષણીઔ ુ઄ને વ્મલવામીઔ ઩ખરા઒ લડે Patientને ુઈચ્ચતભ ઔામથદક્ષ ક્ષભતા
ભ઱ે ુ઄ને Patientભા ળક્ય તેટરી ઒છી ક૊ડ યશે તેભજ વભાજભા પયીથી ઩૊તાના ઔાભે વાયી યીતે
રાખી ળઔે ,તે ભાટે જે વાયલાય તેભજ તારીભ ુઅ઩લાભા ુઅલે તેને યીશેફીરીટે ળન ઔશેલાભા ુઅલે
છે -
 યીશેફીરીટેળન એ એઔ ઔઠીન ઔામથ છે જે બાગ્મેજ વુંત૊઴જનઔ ઩યીણાભ ુઅ઩ે છે -
 યીશેફીરીટેળન ભાટે વભાજના જુદા જુદા ક્ષેિ૊ન૊ ુઈત્વાજનઔ વશઔાય,જફૃયી વાધન૊,પુંડ
તેભજ તે ભાટે ની઩ુણ વ્મક્તી઒ની જફૃય ઩ડે છે જે શાર વધ્ધય વભાજ ભા ઩ણ ુઈ઩રબ્ધ
નથી-
 લશેરાવયના યીશેફીરીટેળન થી વાળુ ઩યીણાભ ભ઱ે છે -તેભજ ઒છા વાધન૊ ની જફૃય ઩ડેછે-
 શારની નલી નલચાયધાયા મુજફ aPatientનેfever ુઈતાયી દે લાથી ઔે ટાુંઔા ઔાઢી દે લાથીa
ડ૊ક્ટયની પયજ ઩ુયી થતી નથી-તેથી Patientની ળાયીયીઔ ઔામાથક્ષભતા ુ઄ને વાભાજીઔ
દયજ્ગજ૊ જા઱લી યાકલા ભાટે તફીફી વાયલાયની ળફૃુઅત લકતે જ યીશેફીરીટે ળન ળફૃ ઔયી
દે વ ુ જ૊ુઆએ-
યીશેફીરીટેળનભાું નીચેના ઩ાવા઒ન૊ વભાલેળ ઔયલાભા ુઅલે છે -

0( Functional Rehabilitation :- ઔામક્ષ
થ ભતા જા઱લલી-
1( Vocational Rehabilitation :- Patient ઔભાુઆ ળઔે તે ભાટેની ક્ષભતા જા઱લલી
2( Social Rehabilitation :- Patientના કુટુુંફ ુ઄ને વભાજ વાથેના વફુંધ૊ની જા઱લલી
3( Psychological Rehabilitation :- Patientના ુઅત્ભનલશ્વાવ ુ઄ને ભ૊બાની જા઱લણી
શારભા યીશેફીરીટેળન ભેડીવીન ળફૃ થમેર છે જેભા નીચેની ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામછે -
 Physiotherapy (ઔવયત૊( 9- ઔવયત૊ લડે Patientની ળાયીયીઔ ક્ષભતાભા લધય૊

ઔયલાભા ુઅલેછે
 Occupational therapy (વ્મલવામીઔ વુંબા઱( 9- ળાયીયીઔ સ્થીતી મુજફ

઒યુ઩ેળનર થેયા઩ી
ુઅ઩લી -
 Vocational guidance (વ્મલવામીઔ ભાખદ

થ ળન
થ ( 9- તેને વ્મલવામીઔ ભાખદ
થ ળન
થ
ુઅ઩વુ-
 Speech therapy :-Patientને સ્઩ીચથેયા઩ીસ્ટ્ની ભદદથી સ્઩ીચ થેયા઩ી ુઅ઩લી-

 Audiology:- ઒ડીમ૊ર૊જી લડે Patientની વાુંબ઱લા વફુંધી મુશ્ઔેરી દુય ઔે ઒છી
ઔયલી-
 Social Work :-
- અંધળા઱ા઒ ક૊રલી,ુ઄઩ુંખ૊ને વાધન૊ ુઅ઩લા-
- Patientના વખાન૊ વશઔાય રેલ૊-
- તેને ઔાભે યકનાય વુંસ્થાની મુરાઔાત રેલી-
- વાભાજીઔ ઔે વયઔાયી વુંસ્થાભાથી ભદદ ભાટે ુઈ઩મ૊ખી થાવુ-
 Placement Service :- Patientની ળાયીયીઔ ક્ષભતા મુજફ તેને ઔાભ ભ઱ે તે ભાટે
ભદદ ફૃ઩ થવુ-
 Psychology :-
- Patientવાથે પ્રાભાણીઔ વ્મલશાય યાકી તેન૊ ુઅત્ભનલશ્વાવ જીતલ૊
- Patientના પ્રશ્ન૊ ળાુંતીથી વાુંબ઱ી તેન ુ નનયાઔયણ રાલવુ
- Patientની લાયું ભલાય મુરાઔાત રુઆ તેને ભાનવીઔ વાુંત્લાના ુઅ઩લી-
- Patientને વ્મસ્ત ુ઄ને પ્રફુરીત યાકલ૊-
 Reconstructive Surgery:- રેપ્રવી જેલી સ્થીતી ભાતે યીઔન્સ્ટ્રક્ટીલ વજૉયી લડે

સુધાય૊ ઔયલ૊
 Modification of life :- શદમ ય૊ખ,ટી-ફી-લખેયે લકતે જીલુંળૈરીભા ફદરાલ
ઔયલ૊-
 કપભેર શેલ્થ લકથ યની જલાફદાયીઓ:-

0( લશે઴ ુું નનદાન
- મ૊ગ્મ ત઩ાવ લડે કયે કય ક્ય૊ ય૊ખ પેરામેર૊ છે તે નજક્ક ઔય૊-
- જ૊ બચન્શ૊ – રક્ષણ૊ ઩યથી નનદાન ઔયે ર શ૊મ ત૊ રેફ-ત઩ાવ ઔયી નનદાનની કાિી
ઔય૊-દા-ત- બાતના ઒વાભણ જેલા ઝાડા શ૊મ ત૊ ઔ૊રેયા શ૊ુઆ ળઔે છે ઩યું ત ુ નનદાનની કયાુઆ
ઔયલા ભાટે સ્ટુર વેમ્઩ર રુઆ ત઩ાવ ઔયાલ૊-
1( ન૊ટીપીઔેળન
- તભાયા સુ઩યલાુઆઝય ુ઄ને એભ-઒ ને તાત્ઔારીઔ ટેરીપ૊નીઔ તેભજ રેકીતભાું જાણ ઔય૊-
- તભાયા જીલ્રાના એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીસ્ટને જાણ ઔય૊ તેભજ તેને ત઩ાવ ઔયલાભાું ભદદફૃ઩
થાલ
- ન૊ટીડપઔેળનભાું Patientનુું નાભ,ુઈભય,જાતી,વયનામુ,ું ય૊ખનુનાભ
ું , ય૊ખ ળફૃ થમાની તાયીક
ુ઄ને વભમ ,બરધેરા ઩ખરા઒ લખેયે ફાફત૊ન૊ ુઈલ્રેક ઔયલ૊-
2( ુઅુઆવ૊રેળન
- ચે઩ી ય૊ખ૊ના ફધા Patientને ુ઄રામદા યાકલા-
- ફધીજ વ્મક્તી઒ને Patientના વું઩ઔથભા ુઅલતા ુ઄ટઔાલલા.
- ચે઩ી Patientએ લા઩યે ર દયે ઔે દયે ઔ લસ્ત ુ઒ ુ઄રામદી યાકલી જ૊ુઆએ-
- Patientએ લા઩યે ર તભાભ લસ્તુ઒ મ૊ગ્મ યીતે જતું ુમુક્ત ઔયલી-
- ચે઩ીPatientના વું઩ઔથભા ુઅલેરા તભાભ ર૊ઔ૊ને તે ય૊ખના ુઆન્યુફેળન ઩ીયીમડ
સુધીદે કયે ક શેઠ઱ યાકલા-
3( વાયલાય
- ચે઩ગ્રસ્ત દયે ઔ Patientને ડ૊ક્ટયની સુચના મુજફ ફધી જ વાયલાય ુઅ઩લી-
- Patientની વાયલાય દયમ્માન શેલ્થ ટીભ વાથે ભ઱ીને ઔાભખીયી ઔયલી-
- જફૃયી દલા઒ દયે ઔ Patient઒ને વભમવય ુઅ઩૊-
- Patientના વખા઒ને વાયલાય નલળે વાચી વભજણ ુઅ઩૊-
- વાયલાય ભાટે જફૃયી દલા઒ન૊ જ્થ૊ જા઱લી યાક૊-
4( ડીવુઆન્પેક્ળન
- ચે઩ી Patientના ભ઱મુિ ન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊-
- Patientના ખ઱પા,નાઔના વીક્રીળન---લખેયે ન૊ જતું ુયશીત ઔયીને નનઔાર ઔયલ૊-
- Patientએ લા઩યે રા તભાભ વાધન૊ને મ૊ગ્મ યીતે જતું ુમુક્ત ઔયલા-
5( લેક્ળીનેળન
- ય૊ખ મુજફ ,જ૊ તે ય૊ખની લેક્વીન ુઈ઩રબ્ધ શ૊મ ત૊ તે ડ૊ઝ મુજફ ર૊ઔ૊ને ુઅ઩લી-દા-ત-
ઔ૊રેયા લેક્ક્વન
6( ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ
- ર૊ઔ૊ને ચે઩ી ય૊ખ૊ નલળે ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ-ું
- ર૊ઔ૊ને ય૊ખના ુ઄ટઔામતી ઩ખરા઒ નલળે વભજણ ુઅ઩ી,તેભન૊ વશઔાય રેલ૊-
- ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણને ુ઄વયઔાયઔ ફનાલલા ભાટે ુઅધુનીઔ ભાધ્મભ૊ લા઩યલા-
7( જ્ઞાન
- થ યચે઩ી ય૊ખ૊ના બચહ્ન૊ રક્ષણ૊નુ ું જ્ઞાન શુંભેળા તાજુ યાકવુ-ું
ુઅય૊ગ્મ ઔામઔ
- ઩૊તે ચે઩ી ય૊ખ૊ના ુ઄ટઔાલ ુ઄ને અંકુળની મ૊ગ્મ જાણઔાયી યાકલી-
- નનવિખ સ્ટાપે લાુંચનની ટેલ યાકી નવુ ું ુ઄ને ુઅધુનીઔ જ્ઞાન જા઱લી યાકવુ-ું
8( યે ઔ૊ડથ
- તભાભ યે ઔ૊ડથ વચ્ચ૊ટ યાકલ૊-
- તભાભ યે ઔ૊ડથ વાયી યીતે વાચલીને યાકલ૊-
- લ઩યામેર તભાભ દલા઒ ,લસ્તુ઒ લખેયેન૊ મ૊ગ્મ યે ઔ૊ડથ યાકલ૊-
0/( યી઩૊ડટિખ
- મ૊ગ્મ ુ઄ને ચ૊ક્ક્વાુઆ઩ ૂલઔ
થ યી઩૊ટથ તૈમાય ઔયલ૊-
- ુઈ઩રી ઔચેયીને વભમવય તભાભ યી઩૊ટ્વથ ભ૊ઔરી ુઅ઩લા-
- ુઈ઩રી ઔચેયીને ભ૊ઔરેર તભાભ યી઩૊ટ્વન
થ ી એઔ એઔ નઔર ઩૊તાની ઩ાવે યાકલી-
00( ઩ ૂયલઠ૊
- જફૃયી ઩ુયલઠ૊ વભમવય ભુંખાલલ૊-
- દયે ઔ જગ્માએ જફૃયી ઩ુયલઠ૊ વભમવય ઩શોંચાડલ૊-
- લ઩યામેર ઩ુયલઠાન૊ યે ઔ૊ડથ ચ૊ક્ક્વાુઆયુક્ત યાકલ૊
UNIT- 4 Epidemic Management
o Defination and causes of epidemics
o Epidemic enquairy in a community and epidemic mapping
o Relief work and role of health worker/ANM
એત્ત઩ડેભીક ભેનેજભેન્ટ
એન઩ડેભીઔ ફે ગ્રીઔ ળબ્દ એ઩ી 'Epi) એટ્રે ઔે ુઈ઩ય ુ઄ને ડેભવ(Demos) એટરે ઔે ર૊ઔ૊
ુઅભ એન઩ડેભીઔ એટરે ઔે ર૊ઔ૊ ુઈ઩ય ઔે ર૊ઔ૊ભાું ફનત-ુ
વ્માખ્મા9-
ઔ૊ુઆ ઔ૊મ્યુનનટી ઔે નલસ્તાયભાું ડડઝીઝ ઔે શેલ્થને રખતા ફનાલ ુ઄વાભાન્મ ફૃ઩ે થામ
ુ઄થલા ચ૊ક્ક્વ લધાયે થામ ઔેજે ુ઄઩ેક્ષા ઔયતા લધાયે શ૊મ તેને એન઩ડેભીઔ ઔશેલાભાું ુઅલે છે
ુ઄થલા
ઔ૊ુઆ઩ણ નલસ્તાયભાું વાભાન્મ ઔયતા લધાયે પ્રભાણભાું ઔ૊ુઆ ય૊ખ પાટી નનઔ઱ે તેને એ઩ીડેભીઔ
ઔશેલામ છે ુઅ,આં એઔ જ જગ્માએ એઔ જ વભમે ગણાફધા ઔેવ૊ જ૊લા ભ઱ે છે દા-ત-ભેરેયીમા
,પ્રેખ,ટાુઆપ૊ુઆડ,ઔ૊રેયા -----લખેયે 'ભેરેયીમા એ઩ીડેભીઔ યાધન઩ુયભાું ુ઄ને પ્રેખ એ઩ીડેભીઔ
સુયતભાું થમેર(
એ઩ીડેભીઔભાું ભાિ ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડડઝીઝન૊ જ વભાલેળ નડશ થત૊ ઩ણ ન૊ન ઔ૊મ્યુનીઔેફર
ડડઝીઝન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે જેભા ઔ૊ય૊નયી શાટથ ડડવીઝ રુંગ્વ ઔેન્વય લખેયેન૊ ઩ણ વભાલેળ
થામ છે ુઅ ુઈ઩યાુંત શેલ્થને રખતા ફનાલ૊ ઔે લતણ ુ ું જેભ ઔે એક્ક્વડન્ટવ ,સ્ભ૊ઔીંખ, ડ્રખ
થ ઔ
એડડઔળન લખેયેને ઩ણ એ઩ીડેભીઔભાું વભાલી ળઔામ છે -
- એ઩ીડેભીઔ બોખ૊રીઔ ુ઄ને લાતાલયણીમ ઩ડયક્સ્થતીને ુ઄નુવયે છે -
- એ઩ીડેભીઔ શ૊સ્ટના ગુણધભો ુ઄ને તેની વાભાજીઔ તેભજ વાુંસ્કૃનતઔ લતથણ ૂઔ ઩ણ
ુઅધાય યાકે છે
- જ૊ એ઩ીડેભીઔ લકતે ઩ખરા રેલાભાું ન ુઅલે ત૊ એ઩ીડેભીઔ તેની જાતે પયીથી
થમા ઔયે છે -
 એ઩ીડેભીક ના કાયણ૊
0(ચે઩નુ વાભાન્મ પ્રાપ્પ્તસ્થાન
'ુ઄( વીંખર એઔસ્઩૊ઝય
ય૊ખ ુઈત્઩ન્ન ઔયનાય agent વાથે એઔ જ લકત વું઩ઔથભા ુઅલલાથી ય૊ખ થામ છે -દા-ત-
રગ્ન પ્રવુંખે ફુડ ઩૊ુઆઝનીંખના રીધે ગણા ર૊ઔ૊ને ુ઄વય થામ છે ઔ૊ુઆ લકત ઔેભીઔરથી ઩ણ
એ઩ીડેભીઔ થુઆ ળઔે છે -દા-ત- બ૊઩ાર ખેવ દુગથટના
'ફ( ભલ્ટી એક્સ્઩૊ઝય
- ુઅભા ચે઩નુ પ્રાપ્પ્તસ્થાન ુ઄થલા ડડવીઝ ુઈત્઩ન્ન ઔયનાય વતત વું઩ઔથભાું ુઅલે છે -
- ુ ી ચે઩ના પ્રાપ્પ્તસ્થાનને ફેંધ ઔયલાભાું ન ુઅલે ત્માું સુધી
ુઅલા વભમે જમાુંસધ
એ઩ીડેભીઔ ફુંધ થત૊ નથી-દા-ત- જમાયે કુલાના દુન઴ત ઩ાણીથી એ઩ીડેભીઔ થમ૊
શ૊મ ત્માયે તે કુલાનુ ઩ાણીને જમાું સુધી ુઈ઩મ૊ખભાું રેલાનુ ું ફુંધ ઔયલાભાું ન ુઅલે
ુ઄થલા તે કુલાના ઩ાણીને જમાું સુધી ઩ીલારામઔ ફનાલલાભાું ન ુઅલે ત્માું સુધી
ર૊ઔ૊ને તેન ુ ું ુઆન્પેક્ળન ચા઴ુ જ યશે છે -ુઅ જ યીતે જે ટાુઆપ૊ુઆડનુ ઔેયીમય શ૊મ તેને
વાયલાય ુઅ઩ી ફીનચે઩ી ફનાલલાભાું ન ુઅલે ત્માું સુધી તે ફીજાને ચે઩ ુઅપ્મા
ઔયે છે -
1( ચે઩ી મુ઱9-
- ુઅભાું એ઩ીડેભીઔનુું ઔાયણ ચે઩ી ુઈદબલસ્થાન શ૊મ છે -
- ુઅભાું લેક્ટય ઔે લેશીઔર ટ્રાન્વભીળન શ૊મ છે .દા-ત- ભેરેયીમા ઔ૊રેયા----લખેયે
2( વીઝન 9-
- ઔેટરાઔ ય૊ખ૊ વીઝનને ઔાયણે જ૊લા ભ઱ે છે -
- ુઈના઱ાભાું ઝાડા ુઈલ્ટી લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
- નળમા઱ાભાું શ્ર્લળન તુંિના ચે઩૊ લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
3( વામઔરીઔ એ઩ીડેભીઔ 9-
- ઔેટરાઔ એ઩ીડેભીઔ વામઔરના ફૃ઩ભાું જાતે જ થમા ઔયે છે -
- તે ુ઄ઠલાડીમા,ભડશના ુ઄થલા લ઴ેની વામઔરભાું જ૊લા ભ઱ે છે - દા.ત-
ભીઝલ્વ એ ફે િણ લ઴થની વામઔરભાું જ૊લા ભ઱ે છે છે-ય૊ડ ટ્રાપીઔ એક્ક્વડન્ટ
લીઔના અંતભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
4( એ઩ીડેભીઔ ઒પ ન૊ન ઔ૊મ્યુનીઔેફર ડીવીઝ 9-
- ફેઠાડુું જીલન
- કયાફ જીલન ળૈરી 'સ્ભ૊ઔીંખ –ધ્રુમ્ર઩ાન(
- ુઅના ઔાયણે ડામાફીટીવ ,ઔેન્વય , શદમ ય૊ખ૊ લખેયે જ૊લા ભ઱ે છે -
 એ઩ીડેભીક ઇંકલામયી અથલા વલેરન્વ

વલેરન્વની વ્માખ્મા :- વલેરન્વ એટરે ઔે ડેટા ઔરેઔટ ઔયલાની પ્રડઔમા
ુ઄થલા
વલેરન્વ એટરે ય૊ખના અંકુળ ભાટે ુઅમ૊જન , ુ઄ભરીઔયણ ુ઄ને ભાશીતીનુ ું
઩ધ્ધનતવયનુું એઔિીઔયણ ુ઄ને ુઈ઩મ૊ખ
ુ઄થલા
વલેરન્વ એટરે શેલ્થના ડેટા નુ ું નનયું તય ુ઄ને ઩ધ્ધનતવયનુું એઔિીઔયણ,લખીઔયણ તેભજ વભજણ ઔે
જે શેલ્થના ફનાલના પ્ર૊વેવભાું લણથન ુ઄ને દે કયે ક ઔયે છે -
ુ ધભો:-
 વલેરન્વના ગણ
- તે વતત , નનમનભત ુ઄ને ઩ધ્ધનતવયનીપ્રવ ૃનત છે -
- તેભાું ભાશીતીનુું એઔિીઔયણ,લખીઔયણ,વભજણ ુ઄ને વભમવયનાું ઩ખરાન૊ વભાલેળ થામ
છે -
- તેની ભાશીતીન૊ ુઈ઩મ૊ખ જુદી જુદી પ્રવ ૃનત઒ ભાટે ઔયી ળઔામ છે -
ુ અને ઉ઩મ૊ગ:-
 વલેરન્વના શેતઓ
- પ્ર૊બ્રેભની ુઅઔાયણી ઔયલા ભાટે
- પ્ર૊બ્રેભની ર૊ઔર એ઩ીડેભીમ૊ર૊જી વભજલા ભાટે
- ચ૊ક્ક્વ યીસ્ઔી ગ્રુ઩ને ઒઱કલા ભાટે
- ડીવીઝ ઔેલી યીતે થમ૊ છે તેન ુ ું ુ઄નુભાન ઔયલાભાું ભદદફૃ઩ થલા ભાટે
- ડીવીઝની લશેંચણીની ુઅઔયણી ઔયલા ભાટે
- ય૊ખ અંકુળના પ્ર૊ગ્રાભભાું બરધેરા ઩ખારાની ુ઄વયઔતાથની ુઅઔાયણી ઔયલા ભાટે -
- શેલ્થ પ્ર૊ગ્રાભને ુ઄ભરભાું મુઔી ભ૊નીટયીંખ ઔયલા ભાટે
 વલેરન્વની ઩ધ્ધત્તતઓ:-
- ડેટા ઔરેક્ળન ભાટે વલેરન્વની જુદી જુદી ઩ધ્ધનત઒ ુ઄઩નાલલાભાું ુઅલે છે ઔ૊ુઆ એઔ
઩ધ્ધનત ઩ય ફધા ડડવીઝ ઔે ફનાલ૊ન૊ વયક૊ નલશ્ર્લાવ મુઔી ળઔામ નશી-
1)઩ેવીલ વલેરન્વ
ુઅભાું શ૊ક્સ્઩ટર,ડીસ્઩ેંવયી ઔે વુંસ્થાભાું વાયલાય રેલા ુઅલતા ઔેવ૊ના ફૃટીન
યી઩૊ટીખન૊ વભાલેળ થામ છે -દા-ત-ભેરેયીમાની વાયલાય રેલા ુઅલતા Patient઒ ,ઝાડા
ુઈલ્ટીની વાયલાય રેલા ુઅલતા Patient઒ --------લખેયે
2)એક્ટીલ વલેરન્વ
ુઅભાું ઔ૊મ્યુનીટીભાું ગયે ગયે જુઆને કાવ પ્રઔાયના ઔેળ૊ ળ૊ધલાભાુંુઅલે
છે -દા-ત-ભેરેયીમા વલેરન્વ
3)વેસ્ટ્ન્ટનર વલેરન્વ
- ુઅભાું ઩વુંદ ઔયે ર વુંસ્થા ઔે વ્મક્ક્ત ઩ય ુઅધાયીત યી઩૊ડટિખ વીસ્ટીભન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
- ુ થ યી઩૊ટથ ુઅ઩ે
તે઒ નનમભીત યીતે ચ૊ક્ક્વ જગ્માએ જ૊લા ભ઱તા એઔ ઔે લધુ ય૊ખ૊ન૊ વું઩ણ
છે .
- તે઒ ઔેવ૊ન૊ લધાય૊ન૊ ડેટા ઩ણ ઩ુય૊ ઩ાડે છે -
4)કેવ ઇન્લેસ્ટ્સ્ટગે ળન
- ુઅભાું એ઩ીડેભીઔ લકતે એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીઔર ત઩ાવ ઔયી ય૊ખ નલળે ભાશીતી ભે઱લામ છે -
- ુઈડાણ઩ુલથઔની ત઩ાવથી ય૊ખ થલાનુ ું ઔાયણ જાણી ળઔામ છે ુ઄ને ુ઄ટઔાલ તેભજ અંકુળ
ભાટે ના ઩ખરા રુઆ ળઔામ છે -
5)ઇલેન્ટ ઇન્લેસ્ટ્સ્ટગેળન
- ુઅભાું ચ૊ક્ક્વ ફનાલની ુઈડાણ઩ુલથઔ ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે -દા-ત- ભાતા મ ૃત્યુની
ત઩ાવ,ફા઱ મત્ૃ યુની ત઩ાવ,એયુટ પેવીડ ઩ેયારામવીવની ત઩ાવ લખેયે
6)વલે એન્ડ સ્઩ેળીમર સ્ટડી:-

- ુઅભાું ચ૊ક્ક્વ ય૊ખ૊ ભાટે કાવ વલે ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- ત્માયફાદ વભમાુંતયે નનમભીત અંતયે પયી પયીને વલે ઔયલાભાું ુઅલે છે જેથી ય૊ખની
ભાશીતી ભ઱ી યશે છે -
-
7)લાઇટર યજીસ્િેળન ત્તવસ્ટભ
- ુઅ યીત લડે ુ઄ખત્મના ફનાલ૊ની નોંધણી ઔયલાભાું ુઅલે છે -
- જન્ભ ભયણ રગ્ન ડામલ૊વથ દતઔ લખેયે જેલા ુ઄ખત્મના ફનાલ૊ની નોંધણી ુઅ યીતે
 એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીકર વલેરન્વના ઩ગથીમા:-

- ડીવીઝની ઔુંડડળન નજક્ક ઔય૊ ઔે જેના નલળે વલેરન્વ ઔયલાનુ ું શ૊મ
- ુ નજક્ક ઔય૊-
વલેરન્વના શેત઒
- સ્ટાન્ડડથ ઔેવ ડેપીનેળન લા઩ય૊ તેભજ ુઈ઩મ૊ખભાું રેલાનાયા ઩ખરા઒ની કાિી ઔય૊.
- જે ભાડશતી એઔિ ઔયલાની શ૊મ તે નજક્ક ઔય૊-
- વલેરન્વની ઩ધ્ધતી નજક્ક ઔય૊-
- ડેટા ઔરેઔળન ઔયલા ભાટેન ુ પ૊ભેટ તૈમાય ઔય૊-
- યી઩૊ટીખ યુનનટનુ ું બરસ્ટ તૈમાય ઔય૊-
- વુંબલીત ડડઝીવ ઔે ઔુંડડળન ભાટે ડેટા ભે઱લ૊-
- રેફ૊યે ટયીન૊ નમુન૊ એઔિ ઔય૊ ુ઄ને ભે઱લ૊-
- એઔિ ઔયે ર ડેટાને એનારાુઆઝ ઔય૊-
- એ નજક્ક ઔય૊ ઔે ઔેટરી લાય ઔ૊ને યી઩૊ટથ ભ૊ઔરલાન૊ છે -
- યી઩૊ટ્ની ઩ુણથતા,વભમવયતા ુ઄ને ચ૊ક્વાુઆનુ ું ભ૊નીટયીંખ ઔય૊-
- લશેંચણીની ઩ધ્ધતી નક્કી ઔય૊-
- ડેટા મુજફ઩ખરા ર૊-
 વલેરન્વની ભમાથદાઓ:-
- તે ભશેનત ભાખી રે તેલી ઩ધ્ધનત છે -
- ટેફર ફનાલલા ુ઄ને લખીઔયણ ઔયવુ ું તે વભમ ભાખી રે છે -
- તે થ૊ડા ચાલીફૃ઩ ુઆન્ડીઔેટય ભાટે ભમાથદીત શ૊મ છે -
- પેયપાય જાણલા ભાટે ઔેટરાઔ લ઴ોના ડેટા ઔરેક્ળન જફૃયી શ૊મ છે -
- ગ્રુ઩ નાનુ શ૊મ ત૊ તેની ુ઄વય ગ્રુ઩ ઩ય ઔેલી ઩ડે છે તે નક્કી ઔયવુ ું મુશ્ઔેર ફને છે -
- ગણી લકત વલેરન્વ ડેટાનુ ું યી઩૊ડટિંખ ુ઄ધુળુું શ૊મ છે -
 એ઩ીડેભીક લખતે કપભેર શેલ્થ લકથ યની જલાફદાયીઓ:-
1) લશેલ ાં ુ ત્તનદાન
- મ૊ગ્મ ત઩ાવ લડે કયે કય ક્ય૊ ય૊ખ પેરામેર૊ છે તે નજક્ક ઔય૊-
- જ૊ બચન્શ૊ – રક્ષણ૊ ઩યથી નનદાન ઔયે ર શ૊મ ત૊ રેફ-ત઩ાવ ઔયી નનદાનની કાિી
ઔય૊-દા-ત- બાતના ઒વાભણ જેલા ઝાડા શ૊મ ત૊ ઔ૊રેયા શ૊ુઆ ળઔે છે ઩યું ત ુ નનદાનની કયાુઆ
ઔયલા ભાટે સ્ટુર વેમ્઩ર રુઆ ત઩ાવ ઔયાલ૊-
2) ન૊ટીપીકેળન
- તભાયા સુ઩યલાુઆઝય ુ઄ને એભ-઒ ને તાત્ઔારીઔ ટેરીપ૊નીઔ તેભજ રેકીતભાું જાણ ઔય૊-
- તભાયા જીલ્રાના એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીસ્ટને જાણ ઔય૊ તેભજ તેને ત઩ાવ ઔયલાભાું ભદદફૃ઩
થાલ
- ન૊ટીડપઔેળનભાું Patientનુું નાભ,ુઈભય,જાતી,વયનામુ,ું ય૊ખનુનાભ
ું , ય૊ખ ળફૃ થમાની તાયીક
ુ઄ને વભમ ,બરધેરા ઩ખરા઒ લખેયે ફાફત૊ન૊ ુઈલ્રેક ઔયલ૊-
3) આઇવ૊રેળન
- ચે઩ી ય૊ખ૊ના ફધા Patientને ુ઄રામદા યાકલા-
- ફધીજ વ્મક્તી઒ને Patientના વું઩ઔથભા ુઅલતા ુ઄ટઔાલલા.
- ચે઩ી Patientએ લા઩યે ર દયે ઔે દયે ઔ લસ્ત ુ઒ ુ઄રામદી યાકલી જ૊ુઆએ-
- Patientએ લા઩યે ર તભાભ લસ્તુ઒ મ૊ગ્મ યીતે જતું ુમુક્ત ઔયલી-
- ચે઩ીPatientના વું઩ઔથભા ુઅલેરા તભાભ ર૊ઔ૊ને તે ય૊ખના ુઆન્યુફેળન ઩ીયીમડ
સુધીદે કયે ક શેઠ઱ યાકલા-
4) વાયલાય
- ચે઩ગ્રસ્ત દયે ઔ Patientને ડ૊ક્ટયની સુચના મુજફ ફધી જ વાયલાય ુઅ઩લી-
- Patientની વાયલાય દયમ્માન શેલ્થ ટીભ વાથે ભ઱ીને ઔાભખીયી ઔયલી-
- જફૃયી દલા઒ દયે ઔ Patient઒ને વભમવય ુઅ઩૊-
- Patientના વખા઒ને વાયલાય નલળે વાચી વભજણ ુઅ઩૊-
- વાયલાય ભાટે જફૃયી દલા઒ન૊ જ્થ૊ જા઱લી યાક૊-
5) ડીવઇન્પેક્ળન
- ચે઩ી Patientના ભ઱મુિ ન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊-
- Patientના ખ઱પા,નાઔના વીક્રીળન---લખેયે ન૊ જતું ુયશીત ઔયીને નનઔાર ઔયલ૊-
- Patientએ લા઩યે રા તભાભ વાધન૊ને મ૊ગ્મ યીતે જતું ુમુક્ત ઔયલા-
6) લેક્ળીનેળન
- એ઩ીડેભીઔ મુજફ ,જ૊ તે ય૊ખની લેક્વીન ુઈ઩રબ્ધ શ૊મ ત૊ તે ડ૊ઝ મુજફ ર૊ઔ૊ને
ુઅ઩લી-દા-ત- ઔ૊રેયા લેક્ક્વન
7) આય૊ગ્મ ત્તળક્ષણ
- ર૊ઔ૊ને ચે઩ી ય૊ખ૊ નલળે ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ-ું
- ર૊ઔ૊ને ય૊ખના ુ઄ટઔામતી ઩ખરા઒ નલળે વભજણ ુઅ઩ી,તેભન૊ વશઔાય રેલ૊-
- ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણને ુ઄વયઔાયઔ ફનાલલા ભાટે ુઅધુનીઔ ભાધ્મભ૊ લા઩યલા-
8) જ્ઞાન
- ુઅય૊ગ્મ ઔામથઔયચે઩ી ય૊ખ૊ના બચહ્ન૊ રક્ષણ૊નુ ું જ્ઞાન શુંભેળા તાજુ યાકવુ-ું
- ઩૊તે ચે઩ી ય૊ખ૊ના ુ઄ટઔાલ ુ઄ને અંકુળની મ૊ગ્મ જાણઔાયી યાકલી-
- નનવિખ સ્ટાપે લાુંચનની ટેલ યાકી નવુ ું ુ઄ને ુઅધુનીઔ જ્ઞાન જા઱લી યાકવુ.ું
9) યે ક૊ડથ
- તભાભ યે ઔ૊ડથ વચ્ચ૊ટ યાકલ૊-
- એ઩ીડેભીઔ દયમ્માન તભાભ યે ઔ૊ડથ વાયી યીતે વાચલીને યાકલ૊-
- એ઩ીડેભીઔ દયમ્માન લ઩યામેર તભાભ દલા઒ ,લસ્તુ઒ લખેયેન૊ મ૊ગ્મ યે ઔ૊ડથ યાકલ૊-
10) યી઩૊કટિગ
- એ઩ીડેભીઔ દયમ્માનન૊ મ૊ગ્મ ુ઄ને ચ૊ક્ક્વાુઆ઩ ૂલથઔ યી઩૊ટથ તૈમાય ઔયલ૊-
- ુઈ઩રી ઔચેયીને વભમવય તભાભ યી઩૊ટ્વથ ભ૊ઔરી ુઅ઩લા-
- ુઈ઩રી ઔચેયીને ભ૊ઔરેર તભાભ યી઩૊ટ્વથની એઔ એઔ નઔર ઩૊તાની ઩ાવે યાકલી.
11) ઩ ૂયલઠ૊
- જફૃયી ઩ુયલઠ૊ વભમવય ભુંખાલલ૊-
- દયે ઔ જગ્માએ જફૃયી ઩ુયલઠ૊ વભમવય ઩શોંચાડલ૊-
- લ઩યામેર ઩ુયલઠાન૊ યે ઔ૊ડથ ચ૊ક્ક્વાુઆયુક્ત યાકલ૊-
C. COMMUNITY HEALTH PROBLEMS
UNIT : 1Theory -3 Hours Demo -10 Hours
CARE OF THE SICK IN THE COMMUNITY
Common health condition in the Community danger signs of illness.
 Health assessment : Taking history physical examination : vital sign,
weight,height:
 Recognition of abnormalities
 Identification of health problems
 Management of the sick : home and Community nursing procedures, care of the
sick, referral
 Health education : individual and family
UNIT : 2 FEVER Theory -3 Hours Demo -8 Hours
 Vital signs : Temperature, pulse, respiration.blood pressure
 Temperature maintenance and the physiology of fever
 Fever : Types and stages
 Causes of fever – common conditions causing fever,malaria, typhoid,acute
respiratory infection (ARI) etc
 Nursing management of patient with fever
 Alternate system of medicine
UNIT : 3 Respiratory problems
Theory -4 Hours Demo -6Hours
 Common respiratory problems : types, classification –cold and cough, ARI,
Asphyxia tonsillitis, asthma ,bronchitis pneumonia and tuberculosis
 Causes, sign and symptoms, treatment of resoiratory problems
 Management : Role and responsibilities of ANM/health workers in care of
patients with respiratory problems including home care remedies.
 Integrate accepted practices of AYUSH
UNIT :4 Aches and pains
Theory -4 Hours Demo -6Hours
 Causes and nursing management of : tooth ache, ear ache abdominal pain,
headache, joint pains.
 Management as per the standing orders and protocols
 Roleof ANM/health worker in the Community including Home care remedies
UNIT :5 Digestive problems
Theory -3 Hours Demo -4 Hours
 Indigestion, anorexia, vomiting, distension and constipation
 Haemorrhoids, hernia, ulcers and intestinal obstraction
 Role of ANM/health worker in the Community including home care remedies.
UNIT :6 Urinary problems
 Signs and symptoms of renal conditions
 Retention of urine, renal colic, edema
 Role ofANM/health worker in the Community
UNIT :7 cardiovascular problem
 Sign and symptoms of cardic condition and blood related problems : heart
attack, chest pain, anemia, hypertension and leukemia
 Care of a cardiac patient at home
 Role of ANM/ health worker in the Community including home care remedies.
UNIT :8 Disease of the nerve system
 Sign & symptoms of neurological problems- Headache and paralysis
 Care of patient with stroke at home
 Care of pressure points,back care changing of positions,active and passive
exercises,body support to prevent contractures
 Role of ANM/health worker in the Community including home care remedies.
UNIT :9 Metabolic disease
 Diabetes – signs and symptoms,complications, complications diet and
medications
 Skin care, foot care
 Urine testing and administration of insulin injection.
UNIT : 10 Diseases of musculo skeletal system
 Sign and symptoms of sprain, tear of ligaments and arthritis.
UNIT : 11 Care of handicap
Theory - 2 Hours Demo -3 Hours
 Handicaps – different types
 Counseling for prevention of certain handicaps
 Understandings the handicapped person
 Helping family to ensure need based care
Suggested activities for Evaluation
Demonstration of
 Urine testing for albumin and sugar
 Urinary catheterization
 Local application of cold and hot
 Pain water enema
 Checking of B.P. and TPR
 Disease conditions.
UNIT :-1
LESSION PLAN
CARE OF THE SICK IN THE COMMUNITY
 Common health condition in the community danger signs of
illness.
 Health assessment : Taking history physical examination : vital
sign, weight,height:
 Recognition of abnormalities
 Identification of health problems
 Management of the sick : home and community nursing procedures,
care of the sick, referral
 Health education : individual and family
INTRODUCTION
ઔ૊મ્યુનનટી શેલ્થ પ્ર૊બ્રેભ ઔે જેભા ઔ૊મ્યુનીટી ની નાની નાની વભસ્મા ઒ ઔુઆ–ઔુઆ શ૊મ છે ુ઄ને તે
ઔુઆ યીતે થામ છે ુ઄ને તેભની વાભન્મ વાયલાય ઔુઆ યીતે ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે તેન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલાભાું
ુઅલે છે તેને ઔ૊મ્યુનનટી શેલ્થ પ્ર૊બ્રેભ ઔશે છે ુઅભ ઔ૊મ્યુનનટી શેલ્થ પ્ર૊બ્રેભ એટરે ઔે વાભાજીઔ
ુઅય૊ગ્મ ની વભસ્મા-
આય૊ગ્મ ત્તલળે ના ત્તલચાય૊ :-
ગણા વભમ ઩શેરા નનવિંખના ગડલૈમા એલા ફ્ર૊યે ન્વ નાુઆટીંખેરએ જણાવ્યુ ું શત ુ ું ઔે
ફીભાય વ્મડઔતી વુંબા઱ રેલા ભાટે ઔ૊ુઆ એ ળયભ ુ઄નુબલલી જ૊ુઆએ નડશિં- ુઅલા દદીને ટ્રીટભેન્ટ
ુઅ઩ીને ય૊ખની વાયલાય ુઅ઩લી ુ઄ને ય૊ખ થત૊ ુ઄ટઔાલલા ભાટે પ્રમત્ન૊ ઔયલા જ૊ુઆએ- ર૊ઔ૊ ની
શેલ્થ ને સુગડ ફનાલલી-
ુઅભ તુંદુયસ્ત ુઅય૊ગ્મ એ નાખડયઔ૊ન૊ મુ઱ભુત ુ઄નધઔાય છે ુ઄ને શક્ક ઩ણ છે -દયે ઔ
ભાણવ ઩૊તાની જાનત+ધભથ+યાજઔીમ ભાન્મતા+વાભાજજઔ ુ઄ને ુઅનથિઔ ઩ડયક્સ્થનત તથા પ્રનતષ્ઠાને
ધ્માનભાું યાકી સ્લતુંિ યીતે જીલી ળઔે ુઅ વાથે વમુદામન૊ ન્યુટ્રીળન રેલર ઉંચુ રાલલા તેભજ
વ્મલક્સ્થત જીલન જીલલા ભાટે નળક્ષણ ુઅ઩વુ ું એ પ્રાથનભઔ પયજ છે -
ુઅભ વ્મક્ક્તને યુયેટીલ+નપ્રલેન્ટીલુ઄ને પ્રભ૊ટીલ ુઈ઩યાુંત યીશેફીરીટે ટીલ '઩ુન9
સ્થાન઩ત( વેલા઒ ુઅ઩લી જ૊ુઆએ-
લ઴ો ઩શેરા વભાજભાું ય૊ખ૊ નલળેની ભાન્મતા઒ ુ઄રખ શતી જેભાું દે લી પ્રઔ૊઩+ ભુત-પ્રેત
લખેયેના ઔાયણે ય૊ખ૊ થામ છે - એલી અંધરય ધ્ધા તથા ભાન્મતા઒ શતી-
઩યું ત ુ જેભ જેભ નલજ્ઞાન ન૊ નલઔાવ થત૊ ખમ૊ ુ઄ને વભાજભાું ઩ણ નળક્ષણન૊ વ્મા઩
લધત૊ ખમ૊ તેભ તેભ નલ઴મ નલળેની ભાશીતી ભ઱તી ખુઆ-
ય૊ગના કાયણ૊ ન૊ અભ્માવ 9-
ય૊ખ ઔ૊ુઆ એઔ ઔાયણથી થત૊ નથી ઩યું ત ુ એભા ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય છે -
જેભ ઔે ુઅનથિઔ ઩ડયક્સ્થતી+ નળક્ષણ+ વાભાજીઔ ભાનવીઔ યીત- ડયલાજ લખેયે ગણા ફધા ઔાયણ૊
ક૊મ્યત્તુ નટી શેલ્થ પ્ર૊બ્રેભ:-
દયે ઔ દે ળના વભાજને ુઅય૊ગ્મની વભસ્મા઒ શ૊મ છે -દયે ઔ દે ળની ુઅનથિઔ ઩ડયક્સ્થનત ુઈ઩ય
ુઅધાય શ૊મ છે - વાથે વાથે ફીજા દે ળ૊ના ઒ધ૊બખઔયણ ુ઄ને જ૊ડાણ ઔેવ ુ છે તેભની ુઅફ૊શલા ઔેલી
છે તેના ઩ય ુઅધાય યાકે છે -બાયત એ નલળા઱ દે ળ છે - તેભજ તેની લસ્તી નુ પ્રભાણ ગણુ છે -઩યું ત ુ
તેની ભાથાદીઠુઅલઔ ગણી ઒છી છે -
તેથી ુઅય૊ગ્મ ને રખતી વભસ્મા઒ જ૊લા ભ઱ે છે - જે નીચેની ફાફત૊ ઩ય ુઅધાય યાકે છે -
૧( વીઝન પ્રભાણે ચે઩ી ય૊ખ૊ પાટી નનઔ઱લા-
૨( વભાજની લાતાલયણીમ સ્લછતાની ુઈણ઩-
૩( અંધરય ધ્ધા, ભાન્મતા઒ ુ઄ને યીત- ડયલાજ૊-
૪( ુ઄઩ુયતુ ઩૊઴ણ+ ઝડ઩ી લસ્તી લધાય૊-
૫( પ્રાથનભઔ ુઅય૊ગ્મ વેલા઒ન૊ ુ઄બાલ-
વાભાન્મ આય૊ગ્મ વભસ્માઓ
ળયીય ભાું ુઅલેર જુદી-જુદી વીસ્ટીભ ભાું યશેર ઒ખથન દ્વાયા ુઅ઩ણને ક્યાયે ઔ તેભાું
ુ઄લય૊ધ ુઅલે છે - જેનાથી તેન ુ ું ઔામથ ુ઄લય૊ધામ ુ઄ને ઔેટરીઔ ઔુંડડળન જ૊લા ભ઱ે છે જે નીચે
પ્રભાણે છે -
૧( તાલ
૨( શેડેઔ
૩( ુઈલ્ટી
૪( ઔફજીમાત
૫( ટ્રઔ૊ભા 'આંક ભાું કીર ( લખેયે
ભાાંદગીનાાં ગાંબીય ળચન્શ૊ અને રક્ષણ૊
નીચે જણાલેર ઔુંડડળન જ૊લા ભ઱ે ત૊ લધુ વાયલાય ભાટે દદીને તાત્ઔાબરઔ યીપય ઔયવુ ું
૧( વતત િણ ઔે લધુ ડદલવ સુધી ઔ૊ુઆ઩ણ જગ્માએ વતત દુ9કાલ૊ થત૊ શ૊મ-
૨( ખુફજ લધાયે ટે મ્઩યે ચ્ચય ુઅલતુ શ૊મ ુ઄ને ટ્રીટભેંટ થી ઔ૊ુઆ ુ઄વય ન થતી શ૊મ
ુ઄થલા ત૊ ૪ થી ૫ ડદલવ સુધી વતત તાલ ુઅલત૊ શ૊મ-
૩( ખયદન ુ઄ક્કડ થુઆ ખુઆ શ૊મ ુ઄ને ઩ીઠ લ઱ી ખુઆ શ૊ુઆ ુ઄ને જડબુ ફુંધ થુઆ ખયુ
શ૊ુઆ-
૪( ઩ેટ ભાું વતત દુ9કાલ૊ થત૊ શ૊મ -
૫( છે લ્રા ૨૪ ઔરાઔ થી યુયીન ઩ાવ ન થયુ શ૊મ ુ઄થલા તેભા બ્રડ ુઅલત ુ શ૊મ
૬( ઩ેટ ભાું વતત દુ9કાલ૊ થત૊ શ૊મ લ૊નભિંટીંખ થતી શ૊મ સ્ટુર ઔાફૄ ુઅલત ુ શ૊મ
ુ઄ને ઝાડા ભાું બ્રડ ઩ડતુું શ૊મ-
૭( દદી ઔ૊ભા ભાું શ૊મ ત્માયે
HEALTH EXAMINATION OR HEALTH ASSESSMENT
ઔ૊મ્યુનનટી ભાું ુઅય૊ગ્મ ની ચઔાવણી એ ANM/FHW ની પયજ છે - બફભાય તેભજ ુ઄ઔસ્ભાત
થમેર ઩ેળન્ટ ને શેલ્થ ની ત઩ાવ ઔયી જફૃડયમાત મુજફ યીપય વેલા ભાટે ઩ી-એચ-વી-ઔે ભ૊ટી
શ૊સ્઩ીટર ભાું ભ૊ઔરલાભાું ુઅલે છે -
નીચેની ઩ડયક્સ્થનત ભાું શેલ્થ એક્ઝાભીનેળન ઔયલી
૧( ઩ેળન્ટ ખુફ જ બફભાય જણામ છે -
૨( ખુફ જ નફફૄ રાખે છે -
૩( ુ઄નતળમ દુકાલ૊ થામ -
૪( ખુફ જ થાઔે઴ ુ જણામ -
૫( ુ઄ધથ ફેબાન ઔે ફેબાન જણામ
૬( કેંચ ુઅલે
૭( ઩ેળન્ટ ની શીસ્ટ્રી ર૊ ' ઩ાસ્ટ + પ્રેઝન્ટ ુ઄ને પેભીરી શીસ્ટ્રી (
૮( ઩ેળન્ટ ના T.P.R. ુ઄ને B.P. ભા઩૊
૯( ઩ેળન્ટ ના સ્ઔીન ના ઔરય ની નોંધ ર૊
૧૦( ઩ેળન્ટ ના જીબ+ આંક૊ ુ઄ને ઩ેટ તેભજ ળયીય ના અંખ૊ ની ત઩ાવ ઔય૊-
૧૧( ઩ેળન્ટ ની જનયર ઔુંડડળન ની ત઩ાવ ઔય૊-
૧૨( ઩ેળન્ટ ન૊ જીલ જ૊કભ ભાું છે ઔે ખુંબીય બફભાયી ઔે વાભાન્મ બફભાયી ના
રક્ષણ૊ દે કામ ત૊ ઩ેળન્ટ ને યીપય ઔય૊-
઩ેળન્ટ ને યીપય ઔયતી લકતે નીચેની ફાફત૊ ધ્માન ભાું યાક૊
 ઩ી-એચ-વી-ભાું ુઆભયજન્વી ભદદ ભ઱ી ળઔળે ઔે ઔેભ-
 શ૊સ્઩ીટર ઔેટરી દુય છે તેન૊ ખ્માર શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
 લાશનની વખલડ મ૊ગ્મ યીતે ઔયલી-
 દદી ુ઄ને તેના વખાને વામઔ૊ર૊જીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩લ૊-
ુ ૊
઩ેળન્ટ ની વાં઩ ૂણથ શીસ્િીરેલા ભાટે નીચેના પ્રશ્ન૊ ઩છ
૧( તભને શારભાું વોથી લધાયે ળાડયયીઔ મુશ્ઔેરી ઔુઆ છે -
૨( તભને ઔાુંુઆ દુ 9કાલ૊ થામ છે વતત દુકાલ૊ થામ ઔે થ૊ડા થ૊ડા અંતયે થામ છે
૩( તઔરીપ ની ળળુુઅત ક્યાયે થુઆ ુ઄ને ઔુઆ યીતે થુઆલખેયે ---
દદી ની ળાયીકયક ત઩ાવણીની યીત (Method of physical examination)
Physical examination એટરે ુઅ઩ણા ળયીય ની ળાડયયીઔ ત઩ાવ + ળડયય ની જનયર
ઔુંડડળન જાણલા ભાટે નીચે મુજફ ની પ્રડક્રમા ઔયલાભાું ુઅલે છે -
1) INSPECTION' નયી આંકે જ૊ુઆને (
2) PALPATION' સ્઩ળીને (
3) PERCUSION' ટઔ૊યા ભાયીને (
4) AUSCULTATION' સ્ટેથ૊સ્ઔ૊઩થી
૧) INSPECTION ' નયી આંકે જ૊ુઆને ( 9-
ુઅભા વ્મક્ક્ત ને નયી આંકે ઩ખથી ભાથા સુધી ' General observation) નયી આંકે
જ૊લાભાું + ફાયીઔાુઆથી નનડયક્ષણ ઔયલાભા ુઅલે છે જેભ ઔે આંક+ ઔાન+ જીબ લખેયે
૨) PALPATION ' સ્઩ળીને ( 9-
જેભા ળયીય ના ઔ૊ુઆ઩ણ organ ની વાુઆઝ ુ઄ને તેની ઩૊ઝીળનની શાથ ના સ્઩ળથ દ્વાયા
ત઩ાવ ઔયલા ભાું ુઅલે છે દા-ત- ખ઱ા ના બાખે ખાુંઠની ત઩ાવ + વખબાથ ભાતાની ત઩ાવ લખેયે
3) PERCUSION ' ટઔ૊યા ભાયીને (
અંદય ના ુ઄લમલ ની ક્સ્થતી જાણલા ભાટે ફ૊ડી ઩ય એઔ શાથ જે તે બાખ ઩ય યાકી ફીજા
શાથ ની આંખ઱ી લડે ટઔ૊યા ભાયીને ુ઄લાજ વાુંબ઱ીને ત઩ાવ થામ છે ઔે જે તે બાખ ન૊ભથર છે ઔે
એફન૊ભથર+઩ાણી બયે ર છે ઔે શલા તે જાણી ળઔામ છે -
4) AUSCULTATION' સ્ટેથ૊ સ્ઔ૊઩ થી (
સ્ટેથ૊ સ્ઔ૊઩ ની ભદદ લડે અંદયના ઒યખનન૊ ુ઄લાજ વાુંબ઱લાની ડક્રમાને AUSCULTATION
ઔશે છે -ુઅ ુઈ઩યાુંત
REFLEX TESTING:-
ે નન૊ ડયસ્઩૊ન્વ ઔેલ૊ ભ઱ે છે તે જ૊લાભાું

ુઅના દ્વાયા નલથ વીસ્ટીભ ની ત઩ાવ ભાટે સ્ટીમ્યુરળ
ુઅલે છે - જેભા શેભય +ટ૊ચથ + ટાુંચણી + ખયભ + ઠુંડા સ્઩ળથ ઔયી ને ત઩ાવ ઔયલી લખયે -
VITAL SIGN:-
ુઅભા T. P. R .ુ઄ને બ્રડ પ્રેળય ની ત઩ાવ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
HIGHT WEIGHT:-લજન અને ઉંચાઇ ભા઩ી ન૊ધ કયલી
Objective of physical examination:-

 ય૊ખ નુું મુ઱ ઔાયણ ુ઄ને તે ઔુઆ ફીભાયી છે તે જાણલા ભાટે
 ય૊ખ નુું ચ૊ઔઔવ નનદાન ઔયલા ભાટે
 નનદાન થમા ઩છી વાયલાય ુઅ઩ી ને ફીભાયી ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 ક્યાયે ઔ દદી ના ભાનનવઔ વુંત૊઴ ભાટે
 ળયીય ભાું ઔ૊ુઆ઩ણ ક૊ડકા઩ણ શ૊મ ત૊ ળાડયયીઔ ત઩ાવ ઔયલાથી જાણી ળઔામ
 ઔ૊ુઆ઩ણ વનલિવ ભાું બયતી ઔયતા ઩શેરા ળાડયયીઔ ત઩ાવ નુ ું વટી જફૃયી છે
ળાયીકયક ત઩ાવ કયતી લખતે શ ાંુ ધ્માન ભાાં યાખળ૊
 વો પ્રથભ જેની ત઩ાવ ઔયલાની શ૊મ તેને ળાડયયીઔ તેભજ ભાનનવઔ યીતે તૈમાય ઔયલા
જ૊ુઆએ- જેભાું તેને ક્યા પ્રઔાય ની ત઩ાવ ઔયલાની છે -ળા ભાટે ત઩ાવ ઔયલાની છે -ક્યા બાખ
ુ થ ભાશીતી ુઅ઩લી
ભાું ત઩ાવ ઔયલાની છે - તેની વું઩ણ
 દદી ને પ્રામલવી' ગુપ્તતા( ઩ુયી ઩ાડલી +઩ડદા મુઔાલલા ુ઄થલા સ્઩ેવીમર
examination room ભાું ત઩ાવ ઔયલી જફૃય ઩ુયત૊ જ બાખ ખુલ્ર૊ ઔયલ૊
 ઩ેલ્લીઔ ઒ખથન ની ત઩ાવ ઔયલી શ૊મ ત૊ દા-ત- યુટ્રવ+બ્રેડય લખેયે ની ત઩ાવ ઔયલાની
શ૊મ ત્માયે યુયીન ઩ાવ ઔયલા ભાટે ઔશેવ ુ ું
 examination ઔયતા ઩શેરા ફધા ુઅટીઔલ્વ તૈમાય યાકલા
ળાકયયીક ત઩ાવ કયલાના વાધન૊

 એઔ ભ૊ટી ટ્રે લીથ ઔલય
 ભેઔીનટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ ળીટ
 ટ૊઩ ળીટ
 ટ૊ચથ
 વાબુ ુ઄ને વાબુદાની
 ટ૊લેર
 ફી-઩ી- ઇંસ્ુભેન્ટ
 સ્ટેથ૊સ્ઔ૊઩
 શેભય
 ટાુંઔણી
 ઇંન્જેઔળન પાુઆર
 ટુંખ સ્઩ેચ્યુરા
 ઔીડની ટ્રે . ઩ે઩ય ફેખ
 ટ઱ુનીંખ પ૊ઔથ
 ફ૊ર ઩ેન યે ડ ુ઄ને બ્લ્યુ , ઔેળ ઩ે઩ય
 ઔ૊ટન સ્લ૊ફ
 ફે નુંખ ફાુઈર એઔ ભાું ખયભ ુ઄ને ફીજા ભાું ઠુંડુ ઩ાણી
 શાથ ના ભ૊જા
 થભોનભટય
 ને઩ઔીન
 યે ઔ૊ડથ ળીટ ' નોંધ ઩િ(
 પ્ર૊ક્ટ૊સ્ઔ૊઩
લધાયાના વાધન૊
 ત઩ાવ ભાટે નુું ટેફર
 સ્ટુર
 ઩ડદા
 લેુઆટ ભળીન
WEIGHT PROCEDURE
● જ૊ ભ૊ટી વ્મક્ક્તનુું લજન ભનળન ુઈ઩ય ુઈબા યાકતા ઩શેરા દદીના ઩શેયેરા બુટ ઔે ચું઩ર
ુઈતાયલાની વરાશ ુઅ઩લી-
● weight machine ન૊ ઔાુંટ૊ a

aa઩ય છે ઔે નશી તે જ૊વુ -
● વ્મક્ક્ત weight machine ુઈ઩ય ુઈબી યશે ુ઄ને ઔાુંટ૊ જમા ક્સ્થય થામ તેન ુ reading ઔયવુ-
● Reading ઔયીને ઔેળ઩ે઩ય ઩ય તાયીક વાથે નોંધવુ જેથી પયી weight ઔયીએ ત્માયે દદીનુ લજન
લધ્યુ ઔે ગટ઱ુ તે જાણી ળઔામ-
HEIGHT PROCEDURE
જમાયે વ્મક્ક્તની રુંફાુઆ ભા઩લાની શ૊મ ત્માયે દદીને ચું઩ર ઔઢાલી વીધા ટટ્ટાય ુઈબા
યાકી ભેઝ્રય ટે ઩થી ઩ખથી ભાથા સુધી જે height ુઅલે તે નોંધી રેલી જ૊ુઆએુ઄થલા જમા દદીની
height ભા઩લાની શ૊મ તે દીલાર ઩ય ભાડઔિંખ ઔયીને રુંફાુઆ ભા઩લી
OBJECTIVE OF HEIGHT AND WEIGHT :-
 નાનુું ફા઱ઔ તેભજ ઔ૊ુઆ઩ણ વ્મક્ક્ત ના ન૊ભથર ગ્ર૊થ ુ઄ને ડેલર૊઩ભેન્ટ તથા ભાુઆરસ્ટ૊ન
જાણલા ભાટે
 લેુઆટ ુ઄નુવાય ુ઄મુઔ દલાન૊ ડ૊ઝ નક્કી ઔયલા ભાટે
 ઔ૊ુઆ઩ણ ફીભાયી લકતે વ્મક્ક્ત નુ ું લજન ઔેટ઴ુ લધ્યુ ઔે ગટ઱ુ તે જાણલા ભાટે
 ફા઱ઔ ને ઩૊઴ણ ફયાફય ભ઱ે છે ઔે ઔેભ તે જાણલા ભાટે
 વખબાથ ભાતા નુું મ૊ગ્મ લજન જાણલા ભાટે
 ઔ૊ુઆ઩ણ ખલભેંન્ટ વલીવ ભાું પીઝીઔર પીટનેવ ઔયલા ભાટે
ક૊મ્યત્તુ નટીભા ફીભાય દદીન ુ ભેનેજભેન્ટ
' બફભાય દદીની ગયે વાયલાય (
શેલ્થ લઔથય જમાયે શ૊ભનલઝટભાું શ૊મ ત્માયે જે વ્મડઔત઒ બફભાય શ૊મ તેની વુંબા઱
રેલી જ૊ુઆએ
 ઩૊તાની ફેખભાુંથી ફીભાયી પ્રભાણે શ૊ભનલબઝટ ફેખભાુંથી દલા ુઅ઩લી-
 શ૊ભ નલબઝટ ફેખના ુઈ઩મ૊ખથી થતા પ્ર૊નવઝય ઔયલા જેભ ઔે T.P.R., B.P. Urine
Sugar , H.B., O.R.S. Praparation લખેયે
 તેના કુુંટુમ્ની બચિંતા દુય ઔયી વામઔ૊ર૊જીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩લ૊
 પેનભરી વાથેન ુું લતથન વાળુ યાકવુ ું
 તભાયી પસ્ટથ નલબઝટ શ૊મ ત૊ લતન

થ ફાફત કાવ ખ્માર યાકલ૊
 દદી ઩૊તે ગયના લડડર શ૊મ ત૊ તેની બફભાયીથી ગયના ફીજા વભ્મ૊ ુ઄વરાભનત
ુ઄નુબલે છે -
 જ૊ દદી ભાતા શ૊મ ત૊ ગયનુ ું ઔાભ ુ઄ટઔી જામ છે ગય ઔાભ ઔેભ થળે તે બચિંતા થામ
છે -
 જ૊ દદી ફા઱ઔ શ૊મ ત૊ તેની ભાતાને બચિંતા લધાયે થામત્માયે મ૊ગ્મ વાયલાય ુઅ઩ી
તેભની ભાતાને ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩ી વાુંત્લના ુઅ઩લી-
 જ૊ દદીના વખા વાયલાય ુઅ઩લાભાું વશઔાય ના ુઅ઩ે વાયલાયભાું ુ઄ડચણ ફૃ઩ શ૊મ
ત૊ ુઅય૊ગ્મ લઔથય દયે ઔના લતથન ુ઄ને બચિંતાને વભજીને દયે ઔ જણન૊ વશઔાય ભે઱લ૊-
 દદીની ઔુંડડળનનુ ું ુઆલાલ્યુએળન ુ઄ને તેને શુ ું બફભાયી છે તે જાણવુ ું તેભના ય૊ખના
ું ું શાર ઔેવ ુ ું છે , ક્યાયે થયુ ું ુ઄ને ઔેલી યીતે થયુ ું તે લખેયે જાણવુ-ું
રક્ષણ૊ નલળે ઩ુછવુ
 દદીની ઔુંડીળનની ત઩ાવ ઔયલી-
 દદીની વાયલાય ભાટે ક્યાુંની સુનલધા ુ઄ને ભદદ રેલાની+ તે ઔેલી યીતે ભે઱લલી
ુ઄ને ઔેલી યીતે ઩ખરા રેલા તે જાણવુ-ું
 જે દદી લધુ બફભાય છે તેની ફેડ ક્રીન શ૊લી જ૊ુઆએ- ુઅજુફાજુન ુ ું લાતાલયણ
સ્લચ્છ શ૊વુ ું જ૊ુઆએ દદીના ઔ઩ડા સ્લચ્છ ધ૊મેરા શ૊લા જ૊ુઆએ - ળયીય ુ઄ને ભોં ફુંને
સ્લચ્છ યાકલા-
 ઩૊઴ણયુક્ત ુઅશાયની વરાશ ુઅ઩લી
 લધાયે પ્રભાણભાું પ્રલાશી ઩ીલા જણાલવુ ું
 ગયખ્થુું વાયલાય ભાટે દદીના વખાને વભજાલવુ ું
દા-ત- વાભાન્મ ળયદી+ ુઈધયવ શ૊મ ત૊ ુઅદુુંન૊ યવ+ ભધ+ શ઱દય ઔે

શ઱દય લાફૄ દુધ+ ુ઄યડુવીન૊ ુઈઔા઱૊ + તર
ુ વીન૊ ુઈઔા઱૊ લખેયે
 દદીની ઩૊તાની ન૊ભથર રાુઆપ ઩ાછી ભે઱લલા ભાટે પ્ર૊ત્વાશન ુઅ઩વુ ું
 પ૊ર૊ ુ઄઩ ભાટે વભજાલવુ ું ઩છી જમાયે લીઝીટભાું ુઅલીળ ત્માયે શુ ું ઔયલાનુું છે તે
વભજાલવુ ું
 ઩ેળન્ટનુું ઩વથનર શામજીન કાવ જા઱લવુ ું
 વાયી તુંદુયસ્તી ભાટે શેલ્થ એજયુઔેળન ુઅ઩વુ ું
UNIT : 2
TOPIC : FEVER
 Vital signs : Temperature, pulse, respiration.blood pressure
 Temperature maintenance and the physiology of fever
 Fever : Types and stages
 Causes of fever – common conditions causing fever,malaria,
typhoid,acute respiratory infection (ARI) etc
 Nursing management of patient with fever
 Alternate system of medicine
VITAL SIGN
લાુઆટર વાુઆન ળયીયના ટે મ્પ્રેચય ,઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળન 'T.P.R. & Blood Presser(
ફી-઩ી- લખેયેના યે ઔ૊ડીંખને લાુઆટર વાુઆન ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
TEMPRATURE
ળયીયની ખયભી ડીગ્રીભાું ભા઩ીએ તેને ટે મ્પ્રેચય ઔશેલાભાું ુઅલે છે - ળયીયના ન૊ભથર
ટેમ્પ્રેચયભાું ળયીયભાું ુઈત્઩ન્ન થતી ખયભી ુ઄ને ફશાય નીઔ઱તી ખયભીનુ ું ફેરેન્વ જ઱લાુઆ યશે છે -
ુઅભા જમાયે ડીસ્ટફથ થામ ત્માયે ફ૊ડી ટે મ્પ્રેચય ડીસ્ટફથ થામ છે - ળયીયભાું ઒ક્ક્વજનની શાજયીભાું
ક૊યાઔનુું દશન થલાથી ભેટાફ૊રીઝભની ડક્રમા થામ છે ુ઄ને તે દ્વાયા ળયીયભાું ખયભી ુઈત્઩ન્ન થામ છે
ુ઄ને શ્ર્લાવ ુઈચ્છલાવ ,સ્ઔીન ,યુયીન ,સ્ટુર, લખેયે ભાયપતે ખયભી ળયીયની ફશાય નીઔ઱ે છે -
ળયીયનુું ટેમ્પ્રેચય બ્રેુઆનભાું ુઅલેરા શાુઆ઩૊થેરેભવ નાભના વેન્ટયથી ઔુંટ્ર૊ર થામ
TYPES OF TEMPRATURE
 Normal Temperature
 Sub Normal Temperature
 Collapse
Normal Temperature:-ન૊ભથર ફ૊ડી ટે મ્પ્રેચય ૩૭ ડીગ્રી વેલ્વીમવ ુ઄થલા
૯૭ થી ૯૯ ડીગ્રી પેયનશીટ સુધી ઩ણ શ૊મ છે -

 Sub Normal Temperature :- ુઅભાું ટેમ્પ્રેચય ન૊ભર
થ ઔયતા ઒છુું શ૊મ તે ૯૭ ડીગ્રી
પેયનશીટ ુ઄થલા ૩૬ ડીગ્રી વેલ્વીમવ ઔયતા નીચે શ૊મ છે -
 Collapse :-ુઅભા ટેમ્પ્રેચય ૩૫-૫-C ુ઄થલા ૯૫ .Fઔયતાું નીચે શ૊મ છે -
NORMAL TEMPRATURE AT VARIOUS SITE ( જુદી જુદી જગ્મા એ)

૧) ઓયરી ( ભોં દ્વાયા) :- ઒યર 'ભોંઢા ભાું( ફ૊ડી ટે મ્પ્રેચય જીબ નીચે થભોભીટય મુઔી
રેલા ભાું ુઅલે છે - તે ૯૭-F થી ૯૯-F ુ઄ને ૩૬.C થી ૩૭-૨-C સુધી શ૊મ ળઔે છે - એટરે
વયે યાવ ૩૪-૪-C ુ઄થલા ૩૭-Cશ૊ુઆ ળઔે છે -
૨( એક્ષીરયી ' ફખર દ્વાયા( 9- એક્ષીરયી ટે મ્પ્રેચય ૯૯-૬-Fુ઄થલા ૩૭-૪-Cસુધી શ૊ુઆ ળઔે છે -
૩( યે ક્ટર ' ગુદા દ્વાયા( 9-યે ક્ટર ટે મ્પ્રેચય ૯૯-૬-F ઔે ૩૭-૫.C સુધી શ૊મ ળઔે છે -
ABNORMAL TEMPRATURE
૧( HYPOTHERMIYA :-
ુઅભા ટેમ્પ્રેચય ૯૫-F ઔે ૩૫-૫-C તેથી નીચુ શ૊મ છે -

૨( HYPER THERMIA :-
ુઅભા ટેમ્પ્રેચય ૯૯-F ઔે ૩૭-C ઔયતા લધાયે શ૊મ છે -

૩( LOW PYREXIA
ુઅભા ટેમ્પ્રેચય ૯૯-F થી ૧૦૦-F ુ઄થલા ૩૭-૫-C થી ૩૭-૮-F શ૊મ છે -
૪( MODERATE PYREXIA
ુઅભા ફ૊ડી ટે મ્પ્રેચય ૧૦૦-F થી ૧૦૩ -Fુ઄થલા ૩૭-૮-C થી ૩૯-૪-C સુધી શ૊મ છે -
૫( HIGH PYREXIA
ુઅભાું ફ૊ડી ટેમ્પ્રેચય ૧૦૩-F થી ૧૦૫-F ુ઄થલા ૩૯-૪-C થી ૪૦-૬-C શ૊મછે -
૬( HYPER PYREXIA
ુઅભાું ફ૊ડી ટેમ્પ્રેચય ૧૦૫-F થી ૧૦૬-F ુ઄થલા ૪૦-૬-C ઔયતા લધાયે શ૊મછે -
Conversion of scale :- ફૃ઩ાુંતય ઔયલા નીચે પ્રભાણે સુિ છે -
વેપ્લ્વમવનુું પેયનશીટભાું ફૃ઩ાુંતય ઔયલા ભાટે ન ુ ું સુિ
a = a × 9 + 32
પેયનશીટ નુું વેપ્લ્વમવભાું ફૃ઩ાુંતય ઔયલા ભાટે ન ુ ું સુિ
C = F –21 × 5
ન૊ભથર લેયીમેળન ઓપ ટે મ્઩યે ચય

 TIME: - વલાય ના વભમે ફ૊ડી ઒પ ટે મ્઩યે ચય ઒છુું શ૊મ છે જમાયે ફ઩૊ય ના વભમે ભાું
થ૊ડુ લધાયે શ૊મ છે -
 ખયભીના વભમભાું ફ૊ડી ટેમ્઩યે ચય લધાયે શ૊મ છે જમાયે ઠુંડીભાું ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય ઒છુ શ૊મ
છે -
 ભેંસ્ુએળન ઩ીયીમડભાું ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય ઒છુું શ૊મ છે ુ઄ને ઒વ્યુરેળન થત ુ શ૊મ ત્માયે
ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય લધાયે શ૊મ છે -
 AGE:-઒લ્ડ એુઆજ ઔયતાું એલ્ડટ એજ ભાું ટે મ્઩યે ચય લધાયે શ૊મ છે -
 EXERCISE: - ુઅનાથી ફ૊ડી ટેમ્઩યે ચયભાું લધાય૊ થામ છે -
 ANGER:-ુઅનાથી ટેમ્઩યે ચયભાું લધાય૊ થામ છે -
 CLIMATE:-નળમા઱ા ઔે ઠુંડીની વીઝનભાું ટે મ્઩યે ચય ઒છુું ુ઄ને ુઈના઱ાભાું ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય
લધાયે શ૊મ છે -
 SITE:-઒યર ટે મ્઩યે ચય ઔયતાું યે ઔટર ટે મ્઩યે ચય એઔ ડીગ્રી લધાયે શ૊મ છે -
TYPES OF FEVER
પીલય ના પ્રઔાય નીચે મુજફ છે -
૧( continue fever :- ુઅ પ્રઔાયના ડપલયભાું ટેમ્઩યે ચય ડદલવ૊ સુધી ઔે ુ઄ઠલાડડમા સુધી ઉંચુ જ
થ થત ુ ું નથી દા-ત- એંટ્રીઔ પીલય ' ટાુઆપ૊ડ પીલય (

યશે છે -ુઅભા ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય ન૊ભર
૨( Remittent fever :- ુઅ પ્રઔાયના પીલયભાું morning evening temperature ભાું ગણ૊ ભ૊ટ૊
તપાલત જ૊લા ભ઱ે છે - જે ૨-F ઔયતા ઩ણ લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -દા-ત- વેપ્ટીવીભીમા
૩( Intermittent ( ચડ – ુઈતયત૊ તાલ(
ુઅ પ્રઔાયના ડપલયભાું ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચય ન૊ભથર –વફ ન૊ભથર ુ઄ને શાુઆ ઩ામયે બક્ષમા લચ્ચે
લેડયએળન જ૊લા ભ઱ે છે -
૪( irregular fever :- ભ૊ટા બાખે તાલ વલાયનાું ઔયતા વાુંજે લધાયે શ૊મ છે ુ઄થલા વાુંજ ઔયતા
વલાયે લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે - ુઅ પ્રઔાયના પીલયને irregular fever ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
SIGN SYMPTOMS OF FEVER

 ભાથાન૊ દુ9કાલ૊
 ફ૊ડી ટેમ્઩યે ચયભાું લધાય૊ થામ
 ચક્કય ુઅલલા
 ભુક ઒છી રાખલી
 ડીશાુઆડ્રેળન
 ડ્રાુઆનેવ ઒પ ભાુઈથ એન્ડ ટુંખ
 ર૊ લ૊લ્યુભ ઩લ્વ નાડી ના ધફઔાયા(
 ર૊ ફી-઩ી-
 વુંઔન ુઅુઆ ' આંકના ડ૊઱ા ઉંડા ુઈતયી જલા (
 ઒રીખ૊ યુયીમા ' યુયીન ઒છુ થવુ(
 નલઔનેવ ' નફ઱ાુઆ(
 પડટઔ 'થાઔ રાખલ૊(
 ફ૊ડડએઔ ' ળયીય ન૊ દુ9કાલ૊(
 ન૊વીમા ' ુઈફઔા ુઅલલા(
 લ૊નભટીંખ 'ુઈલ્ટી થલી (
 ઩ેુઆન ુઆન એબ્ડ૊ભન ' ઩ેટ ભાું દુ9કાલ૊(
 ઔોંસ્ટી઩ેળન ' ઔફજીમાત(
 ડામેયીમા 'ઝાડા(
 ઔન્લરઝન ' કેંચ ુઅલલી(
 ડીરેયીમભ ' ફઔલાવ ઔયલ૊(
 ઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળનભાું લધાય૊
CAUSES OF FEVER
પીલય એ ઔ૊ુઆ ય૊ખ નથી ઩યું ત ુ ઔ૊ુઆ ય૊ખ થામ તેના રક્ષણ ફૃ઩ે પીલય જ૊લા ભ઱ે છે
એટરે ઔે ફીડીભાું ઔ૊ુઆ઩ણ ઩ેથ૊જનીઔ ઒ખેનીઝભ દાકર થામ ુ઄ને ઇંપેઔળન રાખે ત્માયે ફ૊ડીભાું
પીલય જ૊લા ભ઱ે છે -
તાલ ના વાભાન્મ ઔાયણ૊

 Bacterial infection : for e.g. typhi
 viral infection for e.g. HIV
 Protozooa for e.g. Amiba
 Sun strok ' ઴ુ રાખલી (
 Frostbite ' શીભ રાખલી, ુ઄નતળમ ઠુંડી રાખલી(
TREATMENT AND CARE

1) ઔ૊લ્ડ ઔ૊મ્પ્રેવ ઔયલા ' ઠુંડા ઩ાણીના ઩૊તા મુઔલા (
2) દદીને એન્ટી઩ામયે ટીઔ ' તાલ ુઈતયે તેલી ખ૊઱ી( જફૃય જણામ ત૊ ુઅ઩લી
3) દદી નુ ું ઩ળોનર શામજીન જા઱લવુ ું
4) ઩ીયીમ૊ડીઔરી દદીના લાુઆટર વાુઆન રેલા ટી-઩ી-ુઅય-,ફી-઩ી-
5) ભાુઈથ શામજીન કાવ જા઱લવુ ું ઔાયણ ઔે ડ્રાુઆનેવ ઒પ ભાુઈથ' ભોં સુઔાુઆ જવુ(ું શ૊મ છે જેથી
ભોં ની મ્યુઔવ ભેમ્બ્રેનભાું ઇંપેઔળનના ચાન્વીવ લધાયે શ૊મ છે -
6) એન્ટીવેપ્ટીઔ ર૊ળનના ઔ૊ખ઱ા ઔયાલલા દા-ત- ઩૊ટે નળમભ ઩યભેખેનેટ
7) ઩ેળન્ટને ખુફ જ પ્રભાણભાું પ્રલાશી ુઅ઩વુ ું દા-ત- બરિંબ ુ , જયુવ , નાબ઱મેય , ઩ાણી, દુધ
લખેયે
8) ઩ેળન્ટને જ૊ લ૊ભેટીંખ થતી શ૊મ ત૊ એન્ટીએભેટીઔ ુ઄ને ુઅુઆ-લી- પરુડ ુઅ઩લા
9) ઩ેળન્ટને વ૊મઔ૊ર૊જીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩લ૊
10) ઩ેળન્ટ ને વાય૊ ન્યુટ્રેટીલ ડાુઆટ ુઅ઩લ૊ ઔે જે જરદીથી ઩ચી જામ તેલ૊ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ
ત઱ે રા ુ઄ને ભયી ભવારાલા઱૊ ક૊યાઔ ન ુઅ઩લ૊
11) વીઝ્ન પ્રભાણેના પ઱૊ ુઅ઩લા -
12) જ૊ ફેડ ઩ેળન્ટ શ૊મ ત૊ તેના પ્રેળય ઩૊ુઆન્ટની કાવ વુંબા઱ રેલી
13) દદી ને શ઱લી ઔવયત૊ ુ઄ને મ૊ખા ઔયલા ભાટે ઔશેવ ુ દા-ત ન્યુભ૊નીમા લા઱ા દદી ને ડી઩
બબ્રધીંખ ઔવયત ગણી ુઈ઩મ૊ખી છે -
14) જફૃય જણામ ત૊ દદી ને યીપય ઔયવુ
ટે઩ીડ સ્઩ુંજફાથ
જમાયે patient ને 0/2a a
થી ુઈ઩ય તાલ ુઅલેર શ૊મ તથા તે વભમે ુ઄ન્મ ુઈ઩ચાયથી ઩ણ તાલ
ુઈતયે નશી ત૊ patient ને tepid sponge ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
Precautions
 ુઅ sponge ભાટેની doctor ની written permission શ૊લી જફૃયી છે -
 Sponge ુઅ઩તી લકતે patient ના pulse ુ઄ને respiration લાય\લાય ચેઔ ઔયતા
યશેલા
 Patient unconscious ત૊ નથી થુઇ ખમ૊ ને તે જ૊વુ
 જફૃય ઩|ભાણે bowl ભાુંન ુ ઩ાણી ફદરતા યશેવ ુ
Articles
 એઔ જખભાું ન઱નુ ઠુંડુ]\ ઩ાણી
 એઔ bowl
 ફાથ બ્ર[ન્ઔ[ટ Bath blanket-2
 સ્઩\જફેખ Sponge bag
 શ૊ટ લ૊ટયફેખ Hot water bag
 ફાથ ટ૊લેર Bath towel
 ઩ાલડય Powder
 સ્઩ીયીટ Spirit
 ફાથ થભ૊"ભીટય Bath thermometer
 એઔ bowl ભાું ફયપના ટ]ઔડા
 એઔ bowl ભાું ખયભ ઩ાણી
ુઈના઱ાની season ભાું ન઱નુ ઩ાણી ખયભ શ૊લાથી તેભાું ફયપના ટ]ઔડા નાકીને ઩ાણીનુ
aaaaaaaaaaa
થી 74a7/a
aસુધી રાલલાભાું ુઅલે છે -
Procedure
 દયે ઔ articles એઔઠા ઔયીને patient ની જભણી ફાજુએ યાકલા
 Patient તથા તેના relatives ને procedure ની વભજણ ુઅ઩લી
 Screen રખાલલા
 Patient ના ળયીય નીચે bath blanket ઩ાથયલ૊, જેથી bed કયાફ ન થામ
 Patient ના ઔ઩ડા ઔાઢી તેને સુલડાલલ૊
 તેના ળયીય ઩ય ફીજ૊ bath blanket ઒ઢાડલ૊
 Bowl ભાું ઩ાણી નાકીને તેન ુ temperature ચઔાવવુ
 ુઅઠેમ Sponge bag ુઅ bowl ભાના ઩ાણીભાું નાકલી
 ફે sponge bag ઔભય ઩ય, ફે થાુઆ ઩ય, એઔ ઔ઩ા઱ ઩ય, એઔ ખ઱ાની પયતે. ુઅભ, ઔ]ર-૬
sponge bag patient ના ળયીય ઩ય મુઔીને ફાઔીની ફે sponge bag થી ળયીયના ફાઔીના
બાખ ુઈ઩ય sponge ઔયવુ
 Patient ના ઩ખના ત઱ીમે hot water bag મુઔલી
 ખ઱ાની પયતે towel મુઔીને sponge bag થી ફે-િણ ભીનીટ સુધી ચશેય૊ ર]\છતા યશેવ ુ
 ખયભ થમેરી sponge bag water ભાું ઩રા઱ી ઠ\ડી ઔયલી
 Chest તથા abdomen ને ફે થી િણ ભીનીટ સુધી ર]\છલા, abdomen ર]\છતી લકતે
લધ] દફાણ ુઅ઩વુ નશી
 Patient ને ઩ડક]\ પેયલીને back ના બાખે circular movement ભાું sponge ઔયવુ
 Back ના બાખ back care ઔયલી
 Patient ને ચત્ત૊ સુલડાલી ઩ખ નીચે bath towel યાકીને thy થી ઩ખના nail સુધીન૊
બાખ 4 થી 5 ભીનીટ સુધી ર]\છલ૊
 Patient ને ઔ઩ડા ઩શેયાલલા
 ફન્ન[ bath towel દુય ઔયલા, hot water bag રુઇ રેલી
 Patient ને comfortable position ુઅ઩લી
 ફધા articles clean ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔી દે લા
PULSE (નાડીના ધફકાયા )
વ્માખ્મા:-
઩લ્વ એટરે શાટથનાું રેપટ લેપ્ન્ટ્રઔરના વુંઔ૊ચનથી ુઅટ્રીનુ લાયાપયતી એક્વ઩ાન્વન ુ઄ને ઔ૊ન્ટ્રાઔળન
થવુ-ું ફ૊ન ઩ય થી ઩વાય થતી ુઅટથયી ભાું ઩લ્વ પીર થામ છે -
઩લ્વ ક્ાાં ક્ાાં રઇ ળકામ .
1. RADIAL ARTERY ' ઔાુંડા ઩યથી (
2. CAROTID ARTERY ' ખ઱ા ઩યથી(
3. TEMPORAL ARTERY 'ટેમ્઩૊યર ફ૊ન ઩યથી(
4. BRACHIAL ARTERY 'ઔ૊ણી ઩યથી(
5. FEMORAL ARTERY ' ગ્ર૊ુઆન ઩યથી (
6. DORSALES ARTERY ' ફુટ ઩યથી(
7. FACIAL ARTERY ' પેુઆવ ઩યથી (
8. ATERIOR FROTANEL ' ફ્ર૊ન્ટર ફ૊ન ઩યથી (
NORMAL PULSE ની રાક્ષણીકતા:-

1. RATE
NORAMAL RATE 72 થી 80.m
1-યીધભ
યીધભ એટરે ફે ઩લ્વ લચ્ચે ન૊ વભમ ખા઱૊ જે ન૊ભથરી વયક૊ જ શ૊મ છે -
૩- લ૊લ્યુભ
એટરે પ૊વથ દફાણ તે ઩લ્વની ભજબુતાુઆ ફતાલે છે -
વાભાન્મ યીતે ઩લ્વનુ ું લ૊લ્યુભ વયખુ જ શ૊મ છે -
૪- ટેન્ળન
જમાયે આંખણી દ્વાયા ુઅટ્રી ઩ય પ્રેળય ુઅ઩લાભાું ુઅલે ત્માયે પ્રનતઔાય જ૊લા ભ઱ે
તેને ટે ન્ળન ઔશે છે -
PULSE ને અવય કયતા ઩કયફ઱૊

૧) AGE
તાજા જન્ભેરા ફા઱ઔ ભાું ૧૩૦ થી ૧૪૦ પ્રનત નભનનટ જ૊લા ભ઱ે છે
એડલ્ટ ભા ૭૨ થી ૮૦ પ્રનત ભીનીટ જ૊લા ભ઱ે છે -
૨) SEX
Male ના પ્રભાણભાું Female ભાું ઒છી ઩લ્વ જ૊લા ભ઱ે છે .
૩) POSITION
ફેઠેરા ઔયતા ુઈબેરા વ્મક્ક્ત ભાું Pulse લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
૪) REST AND SLEEP
ુઅભા Pulse rate ઒છ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
૫) EMOTION
ુઅભાું ઩લ્વ થ૊ડા વભમ ભાટે લધુ શ૊મ છે -
૬) WORK AND EXERCISE
Work ુ઄ને Exerice લકતે ઩લ્વ લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
૭) BODY TEMPRATURE
0 degree temperature લધે ત૊ 10 pulse લધે ન૊ભથર ઩લ્વ યે સ્઩ીયે ળન યે ળીમ૊
૧9૪ ન૊ છે -
ABNORMAL PULSE ની રાક્ષણીકતાઓ
1) TACHYCARDIA :- ઝડ઩ી ઩લ્વ , જમાયે ઩લ્વ યે ટ ૧૪૦ પ્રનતભીનીટ ઔયતા લધાયે

થામ ત્માયે ટ્રેડઔ ઔાડડિમા ઔશે છે -
2) BRADYCARDIA :-BRADY CARDIA એટરે ધીભી ઩લ્વ જેભા ઩લ્વ યે ટ 40
પ્રનતભીનીટ ઔયતા ઒છ૊ શ૊મ તેને BRADY CARDIA ઔશે છે -
3) RYTHUM :- Rythum ની Abnormality ને Arrhythmia ઔશે છે - ુઅભાું ફે ઩લ્વ
લચ્ચે ન૊ ુઆન્ટયલર એક્વયક૊ શ૊ત૊ નથી-
RESPIRATION
Respiration એટરે ઔે શ્વાવ૊શ્ર્લાવની ડક્રમા - Breathing જેભાું Oxygen અંદય રેલાની ડક્રમા ુ઄ને
ઔાફન
થ ડામ૊ઔવાુઆડ ફશાય ુઅલલાની ડક્રમાને Respiration ઔશે છે - ટુુંઔભા ઔશીએ ત૊
inspiration, Expiration & Pause એટરે Respiration
TYPES OF RESPIRATION :-
1) INTERNAL RESPIRATION :- Internal respiration જેભાું Blood ુ઄ને Tissue
લચ્ચે Lungs ભાયપતે થતા Oxygen ની ુઅ઩ રે ની ડક્રમાને Internal respiration ઔશે
છે -
2) EXTERNAL RESPIRATION- શ્વાવ૊શ્ર્લાવ ભાયપતે ફશાયના લાતાલયણભાુંથી Lungsભાું
Oxygen ની ુઅ઩રેની ડક્રમાને External Respiration ઔશે છે -
NORMAL CHARACTARISTICS:-
1) RATE:-એઔ ભીનીટભાું ઔેટરા યે સ્઩ીયે ળન ઩ુયા થામ તેને યે સ્઩ીયે ળન યે ટ ઔશે છે - તે ઉંભય
પ્રભાણે ુ઄રખ ુ઄રખ શ૊મ છે -
NEW BORN - 3/ થી 60 પ્રનતભીનીટ ની લચ્ચે
ADULT - 16 થી 20 પ્રનતભીનીટ ની લચ્ચે
OLD AGE - 20 થી 24 પ્રનતભીનીટ ની લચ્ચે શ૊મ લચ્ચે શ૊મ છે -
2 ) RYTHUM :- દયે ઔ લકતે શ્વાવ અંદય રેલાની ુ઄ને ફશાય ઔાઢલાની ુઅયાભની ક્સ્થતીભાું
઩ણ વયકી જ શ૊મ
ન૊ભથર યે સ્઩ીયે ળન ળાુંત ુ઄લાજ લખયના દુ9કાલા લખયના તેભજ ચેસ્ટ ુ઄ને એબ્ડ૊ભનનુ ું
શરન ચરન વાથે જ થામ
NORMAL RESPIRATION ક્ાયે લધઘટ થામ છે .
૧ ) AGE :-Age પ્રભાણે યે સ્઩ીયે ળન ુ઄રખ – ુ઄રખ શ૊મ છે -
૨) SEX :-Female Respiration male ઔયતા લધાયે શ૊મ છે -
૩) Work and Exercise :- ુઅભા Respiration લધી જામ છે -
૪) Rest & Sleep :- ુઅનાથી યે સ્઩ીયે ળનભાું ગટાડ૊ થામ છે -
૫) Emotion :- ુઅનાથી Respiration લધે છે -
૬) Disease :- ય૊ખના રક્ષણ૊ મુજફ Respiration ભાું ગટાડ૊ ઔે લધાય૊ જ૊લા ભ઱ે છે
ABNORMAL RESPIRATION :-
1) Slow Respiration :-ુઅ પ્રઔાયના યે સ્઩ીયે ળન એઔદભ ધીભા શ૊મ છે - દા-ત- ઔ૊ભા
2) Shallow Respiration :-ુઅ પ્રઔાયના યે સ્઩ીયે ળન ટુુંઔા ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊મ છે - દા-ત- ળ૊ઔ
3) Fast Respiration :- ુઅ પ્રઔાયના યે સ્઩ીયે ળન ન્યુભ૊નીમા ુ઄થલા શેભયે ઝભાું જ૊લા ભ઱ે છે -
4) APNEA RESPIRATION 9 ુઅભા ુ઄મુઔ વભમે Respiration ફુંધ થુઆ જામ છે -તેને
APNEA ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
5) Dyspnea Respiration:- ુઅભા દદી ફેવીને શ્ર્લાવ રુઆ ળઔે છે - સુતા– સુતા શ્વાવ રેલાભાું
તઔરીપ ઩ડે છે
6) ASPHEXIA RESPIRATION :- ુઅભાું Lungs ભાું ઩ુયતા પ્રભાણભાું શલા ન ભ઱લાને
ઔાયણે જફૃયી ઒ક્ક્વજન ભ઱ત૊ નથી- તેથી ળયીયભાું વાુઆન૊વીવ જ૊લા ભ઱ે છે -
7) Wheezing :- ુઅ પ્રઔાયનાું યે સ્઩ીયે ળનભાું શ્વાવ ફશાય ઔાઢલાભાું દદી ને તઔરીપ ઩ડે છે
ુ઄ને વ્શીવર જેલ૊ ુ઄લાજ ુઅલે છે -
Respiration Counting ( ગણતયી ) લખતે ધ્માન ભાાં યાખલાના મદ્દુ ા :-

 યે સ્઩ીયે ળનની ખણતયી ઔયતા ઩શેરા દદી ળાુંત છે ઔે નશી તે જુ઒ -
 યે સ્઩ીયે ળનની ખણતયી ભાટે ચેસ્ટ ઔે એબ્ડ૊ભન ઩ય નજય યાકલી
 ળક્ય શ૊મ ત૊ ચેસ્ટ ઔે એબ્ડ૊ભન ખુલ્રા ઔયલા-
 યે સ્઩ીયે ળન ખણલા ભાટે વેઔન્ડ ઔાુંટા લા઱ી ગડીમાર ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊
 યે સ્઩ીયે ળન ઩ુયા એઔ ભીનીટ સુધી રેલા
TEMPRATURE PULSE RESPIRATION :-
Hospital ભાું વાભાન્મ યીતે દદીના T.P.R. ફે લકત રેલાભાું ુઅલે છે - ઩યું ત ુ ડ૊- ઒ડથય મુજફ
ુ઄ને દદીની ઔુંડીળન મુજફ દય ૧૫ ભીનીટ , ૩૦ ભીનીટે ,એઔ ઔરાઔે , ચાય ઔરાઔે
રેલાભા ુઅલે છે -
OBJECTIVE OF TPR :-
 દદીની જનયર ઔુંડીળન જ૊લા ભાટે
 નનદાન ઔયલા ભાટે
 દલા઒ની ુ઄વય જાણલા ભાટે
 દદીને વાયી ટ્રીટભેન્ટ ુઅ઩લા ભાટે
T.P.R. રેતી લખતે ધ્માને યાખલાના મદ્દુ ાઓ :-

૧ ( દદીને ઔ૊ુઆ઩ણ પ્રઔાયના ક૊યાઔ ઔે પ્રલાશી રીધા ઩છી2/ ભીનીટ ફાદ રેલા
૨ ( દદીના ભોં ભા ુઆન્જુયી ઔે ુઆન્પેઔળન શ૊મ ત૊ ભ૊ લાટે ટે મ્઩યે ચ્ચય ન રેવ ુ ું જ૊ુઆએ -
૩( દદી ને પ્ર૊વીઝય વભજાલ૊ ુ઄ને વખાને ઩ણ વભજાલવુ ું
૪( યે ઔટર ટેમ્઩યે ચ્ચય રેલાનુ ું શ૊મ ત૊ યે ઔટભ કારી શ૊વુ ું જ૊ુઆએ
૫( નાનુ ું ફા઱ઔ શ૊મ ઔે ભાનવીઔ ફીભાય વ્મક્ક્ત શ૊મ ત૊ ઒યર ટે મ્઩યે ચ્ચય
ન રેવ ુ ું
ARTICALS :-
 એઔ ટ્રે લીથ ઔલય
 એઔ ર૊ળન ફ૊ટરભાું એઔ થભોભીટય
 એઔ ફાુઈરભાું ચ૊ખ્ખુ ઩ાણી
 એઔ ફાુઈરભાું વાબુલાફૄ ઩ાણી
 એઔ ફાુઈરભાું ઔ૊ટન સ્લ૊ફ
 એઔ ઔીડની ટ્રે ુ઄થલા ઩ે઩ય ફેખ
 ટે મ્઩યે ચ્ચય ચાટથ ુ઄થલા યે ઔ૊ડથ ળીટ
 વેઔન્ડ ઔાુંટાલા઱ી ગડીમા઱
 ને઩ઔીન
 ઴ુબ્રીઔન્ટ જ૊ યે ઔટર ટેમ્઩યે ચ્ચય રેલાનુ ું શ૊મ ત૊
 યે ડ ુ઄ને બ્઴ુ ઩ેન
NAME OF DISINFECTANT
1) DETTOL 1 :40 5minute
2) SAVLON 1:20 5minute
3) LYSOL 1:40 5minute
PROCEDURE OF ORAL TEMPRATURE

 ટ્રે તૈમાય ઔયી દદી ઩ાવે રુઆ જલી
 દદી ને પ્ર૊વીઝય વભજાલલ૊
 શેંડ લ૊ળીંખ ઔયવુું
 થભોભીટય ર૊ળન ફ૊ટરભાુંથી ફશાય ઔાઢીને ઔ૊ટન સ્લ૊ફની ભદદથી વયુર

થ ય મુલભેન્ટભાું
વાપ ઔયવુ-ું ુઅ ભાટે ફલ્ફના બાખથી ળફૃ ઔયી ઩ાછ઱ના બાખ તયપ જવુ ું
 ભયયુયીનુ યીડીંખ ઔયવુ ું '84-F ઔે 24 -C

) ઔયતા નીચે શ૊લ૊ જ૊ુઆએ
 દદીનુ ું ભોં ખુલ્઴ુ યાકીને થભોભીટયને જીબ નીચે યાકી દદીનુ ું ભોં ફુંધ ઔયવુ ું
 થભોભીટયને ફે થી િણ ભીનીટ સુધી યાકવુ ું ુ઄ને દદીના ુઅજ લકતે ઩લ્વ ુ઄ને
યે સ્઩ીયે ળન રેલા 'દદીને ુઆન્વટ્રઔળન ુઅ઩વુ ું ઔે ભોં ફુંધ ઔયવુ ું ુ઄ને થભોભીટયને
દાુંતથી ઩ઔડવુ ું નશી
 થભોભીટય ભ૊ ભાથી ફશાય ઔાઢી ઔ૊ટન સ્લ૊ફથી વાપ ઔયવુ ું ુઅ ભાટે થભોભીટયને
થ ય મુલભેન્ટભાું વાપ ઔયવુ-ું

઩ાછ઱ના બાખથી ફલ્ફ તયપ વયુર
 થભોભીટયનુ યીડીંખ જ૊વુું તેન ુ ું ટી-઩ી-ુઅય-ળીટ ુ઄થલા ઔેળ ઩ે઩યભાું ઔે યે ઔ૊ડથ ળીટ ભાું નોંધ
ઔયલી-
 થભોભીટયને વાબુ ઩ાણીથી ક્રીન ઔયીને ર૊ળન ફ૊ટરભાું મુઔવુ ું ફધા ુઅટીઔલ્વ ક્રીન ઔયી
તેની જગ્માએ મુઔલા
 એફન૊ભાથરીટી જણામ ત૊ તેની નોંધ ઔયલી
 શેન્ડ લ૊ળીંખ ઔયલા
PROCEDURE OF AXILLARY TEMPRATURE :-
( ફગરભાાંથી તાલ ભા઩લાની યીત)
 ુઅભાું થભોભીટય ને ફખરભાું મુઔલાનુ ું શ૊મ છે -
 ું લી
થભોભીટયને ફખરભાું મુઔતા ઩શેરા ફખરને ને઩ઔીનથી ઴ુછ
 થભોભીટયન૊ ફલ્ફલા઱૊ બાખ ફખરના વેન્ટયભાું મુઔલ૊ ુ઄ને ફીજા શાથને લા઱ીને ચેસ્ટ
઩ય મુઔલ૊ જેથી થભોભીટય તેની જગ્મા એ પીક્ષ યશે- ુઅ વાથે ઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળન રેલા
 થભોભીટયને િણ થી ઩ાુંચ ભીનીટ ફખરભાું મુઔી યાકવુ ું
 ફખરભાુંથી થભોભીટય ઔાઢી ઒યરની જેભ જ ક્રીન ઔયી યીડીંખ જ૊ુઆ તેની નોંધ ઔયલી-
PROCEDURE OF RECTAL TEMPRATURE:-

( ગદ્દુ ા ભાગથ દ્વાયા તાલ ભા઩લાની યીત )
 ગ્ર૊ઝ ઩શેયલા ' શાથના ભોંજા (
 થભોભીટયના ફલ્ફ ઩ય ઔ૊ટન સ્લ૊ફ લડે ઴ુબ્રીઔેન્ટ રખાલવુ ું
 ુ ડાલવ ાંુ
દદીને વેભી પ્ર૊ન ઩૊ઝીળનભાાં સલ
 નીચેના ઔ઩ડા દુય ઔયલા
 ફીજા શાથથી ફટક્વ ઩ઔડલા ુ઄ને એનવને એક્વ઩૊ઝ ઔયવુ ું
 દદીને ઉંડા ઉંડા શ્ર્લાવ રેલા ઔશેવ ુ ું ુ઄ને થભોભીટયને ધીભેથી એનવભાું ુઆન્વટથ ઔયવુ ું
o એડલ્ટ ૩-૫ થી ૪ વે-ભી-
o ચાુઆલ્ડ ૨-૫ વે-ભી-
o ુઆન્પટ શ૊મ ત૊ ૧-૫ વે-ભી- અંદય જલા દે વ ુ ું
 થભોભીટયને પ૊વથફુરી ક્યાયે મ જલા ન દે વ ુ ું ઩યું ત ુ ધીભેથી જલા દે વ ુ ું એઔ થી ફે ભીનીટ સુધી
યાકવુું
 થભોભીટયને એક્ઝીરયી ુ઄ને ઒યર પ્ર૊વીઝયની જેભ ક્રીન ઔયવુ ું
THERMOMETER
તે ગ્રાવ ' ઔાચ ( ની ઩૊રી ન઱ીનુ ું ફને઴ ુું ુઅટીઔર છે - જેભા ભયુય
થ ી બયે ર૊
શ૊મ છે - થભોભીટય ન૊ ુઈ઩યન૊ બાખ ઩શ૊઱૊ ુ઄ને ચ઩ટ૊ શ૊મ છે જમાયે નીચેન૊ બાખ ઩ાત઱૊ ુ઄ને
ખ૊઱ાઔાય શ૊મ છે ુ઄ને તેભા ઩ાય૊ ' ભયુય

થ ી ( બયે ર૊ શ૊મ છે -ત્મા લચ્ચે નાની કાુંચ ુઅલેરી શ૊મ
છે જેના ઔાયણે ઩ાય૊ ુ઄થલા ભયુય

થ ી ુઈ઩ય ખમા ઩છી જલ્દી થી નીચે ુઈતયી જત૊ નથી-
ભાણવના ળયીયનુું તા઩ભાન ભા઩લા ભાટે ક્રીનીઔર થભોભીટય , યે ઔટર
થભોભીટય ુ઄ને ડીજીટર થભોભીટય લ઩યામ છે - રાુંફી રાર રાુઆન ડીગ્રી ફતાલે છે ુ઄ને ન૊ભર
થ
ટેમ્઩યે ચ્ચય ૯૮-૪ -F

ુ઄થલા ૩૭-cશ૊મ છે - ૦ થી ફે ભાવના ફા઱ઔ ભાટે ઩ાુંચ ભીનીટ ુ઄ને ફાઔીના
ભાટે ૨ થી ૩ ભીનીટ ટે મ્઩યે ચ્ચય ભા઩લાભાું ુઅલે છે - ભયુય

થ ીના રેલર પ્રભાણે ટે મ્઩યે ચ્ચયની ડીગ્રી
જાણી ળઔામ છે -઩ાયાને નીચે ુઈતાયલા ભાટે શ઱લા શાથે ઝટઔ૊ ભાયલાભાું ુઅલે છે - ુઅ ન઱ી ઩ય
પેયનશીટ ુ઄ને ડીગ્રીભાું ભા઩ રકેરા શ૊મ છે - તેના ુઅખ઱ ના બાખે ભયુય
થ ી લા઱૊ બાખ ુઅલે છે -
જે ળયીયની ખયભીના ઔાયણે ફલ્ફભાન૊ ભયુય

થ ી થભોભીટયની ઩૊રી ન઱ીભાું પ્રવયણ ઩ાભે છે -
TYPES :-
1) CLINICAL THERMOMETER :-
ુઅ થભોભીટયને ડ૊- થભોભીટય ઩ણ ઔશે છે - ુઅ થભોભીટયન૊ ફલ્ફ થ૊ડ૊ ઩ાતા઱૊ શ૊મ
2) RECTAL THERMOMETER :-
ુઅ થભોભીટય પ્ક્રનીઔ થભોભીટય જેવુ ું જ શ૊મ છે - ઩યું ત ુ તેન૊ ફલ્ફ ટુુંઔ૊ ુ઄ને ખ૊઱ શ૊મ
છે -
3 ) ELECTRONIC THERMOMETER OR DIGITAL THERMOMETER :-
ફ૊ડી નુું ટે મ્઩ેયેચ્ચય ભા઩લા ભાટે ુઅ પ્રઔાયના થભોભીટય ભાઔે ટભાું ુઈ઩રબ્ધ છે -
4) BATH THERMOMETER :-
તે વ૊લ્યુળન થભોભીટય તયીઔે ઩ણ ઒઱કામ છે એટરે ઔે એના દ્વાયા ઔ૊ુઆ ઩ણ
વ૊લ્યુળન નુું ટેમ્઩યે ચ્ચય ભા઩ી ળઔામ છે - દા-ત-એનીભાનુ ું વ૊લ્યુળન ભા઩ી ળઔામ છે -
CARE :-
 થભોભીટયને ડેટ૊ર , વાલર૊ન જેલા એન્ટીવે઩ટીઔ ર૊ળનભાું યાકવુ ું જ૊ુઆએ
 ર૊ળન ફ૊ટરનુ ર૊ળન નનમભીત ફદરતા યશેવ ુ ું જ૊ુઆએ
 ર૊ળન ફ૊ટરના ત઱ીમે ઔ૊ટન સ્લ૊ફ યાકલા ુ઄ને ુઈ઩યના બાખે ખ૊વ઩ીવ લીંટા઱વુ ું
જ૊ુઆએ
 ક્રીનીઔર થભોભીટય ુ઄ને યે ઔટર થભોભીટય ક્યાયે મ એઔ ફ૊ટરભાું યાકવુ ું જ૊ુઆએ નશી-
 થભોભીટયના ુઈ઩મ૊ખ ઔમાથ ફાદ પ્ક્રન ઔમાથ ઩છી જ ર૊ળન ફ૊ટરભાું મુઔવુ ું
 થભોભીટય તુટી ના જામ તેન ુ ધ્માન યાકવુ ું
 થભોભીટયન૊ ઩ાય૊ નીચે ુઈતાયીએ ત્માયે ુઅજુફાજુ ુ઄થડાુઆ ના જામ તેન ુ ધ્માન યાકવુ ું
 થભોભીટય ભાાં ઩ાય૊ ( ભયુય

થ ી ) ળા ભાટે લ઩યામ છે ?
૧( તે ચ઱ઔાટ ધયાલે છે
૨( તે ખયભી ુઅ઩લાથી પ્રવયણ ઩ાભે છે -
૩( તે ઔાચની ન઱ીને બીંજલત૊ નથી-
૪( એઔલાય પ્રવયણ ઩ામ્મા ઩છી જલ્દીથી નીચે ુઈતયત૊ નથી-
BLOOD PRESSURE
DEFINITION:-
શાટથના લેન્ટ્રીઔરના વુંઔ૊ચનથી બ્લ્ડ દ્વાયા ુઅટથયીની ડદલાર ઩ય ુઈત્઩ન્ન થતા પ્રેળયને બ્રડ પ્રેળય
ઔશે છે -
TYPES :-તેના મુખ્મ ફે પ્રઔાય છે -
1( SYSTOLIC B.P.
2) DIASTOLIC B.P.
0( SYSTOLIC B.P.
જમાયે શાટથના રેફ્ટ લેંટ્રીઔરનુ ું વુંઔ૊ચન થામ ુ઄ને બ્રડન૊ પ૊વથ ુઅટ્રી ઩ય જ૊લા ભ઱ે તેને
વીસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી- ઔશેલાભાું ુઅલે છે - તે એડલ્ટભાું વાભાન્મ યીતે ૧૦૦ થી ૧૩૦ mm of hg શ૊મ છે -
2) DIASTOLIC B.P.
જમાયે શાટથના રેફ્ટ લેન્ટ્રીઔરનુ ું પ્રવયણ થામ ુ઄ને ુઅટ્રીની ડદલાર ઩ય જે પ૊વથ ુઈત્઩ન્ન
થામ તેને ડામસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી-ઔશેલાભાું ુઅલે છે - વાભાન્મ યીતે ન૊ભથર એડલ્ટભાું ડામસ્ટ૊રીઔ
ફી-઩ી- ૭૦ થી ૯૦ m m of hgશ૊મ છે -
NORMAL VARIATION ' તપાલત ( 9-

1) AGE :-
નાના ફા઱ઔ૊ભાું એડલ્ટ ઔયતા ફી-઩ી-ગણુ નીચુ શ૊મ છે -ન૊ભર

થ એડલ્ટભાું એલયે જ ફી-઩ી-
120/80 m m of hg શ૊મ છે -લધાયે ઉંભય લા઱ા ર૊ઔ૊ભાું ફી-઩ી- 140 / 80 m m of hg ઩ણ
ન૊ભથર ખણામ છે -
2 ) SEX :-ભેર ઔયતા પીભેરભાું ફી-઩ી-લધાયે શ૊મ છે -
3) POSITION :-ુઈબેરી ુ઄થલા ફેઠેરી ક્સ્થતી ઔયતાું સુતેરી ક્સ્થતીભાું ફી-઩ી- ઒છુું શ૊મ છે -
4) EXERCISE AND WORK :-ુઅનાથી ફી-઩ીભાું લધાય૊ થામ છે -
5) EMOTION & EXCITEMENT :-ુઆભ૊ળન ુ઄ને એક્વાુઆભેન્ટથી ફી-઩ી-ભાું લધાય૊ થામ છે -
6) BODY BUILD :-એલી વ્મક્ક્ત ઔે જે ફ૊ડીભાું જાડ૊ શ૊મ તેન ુ ફી-઩ી- એલયે જ ફી-઩ી- ઔયતા
લધાયે
શ૊મ છે -
7) RACE :-ઔેટરીઔ જાતી઒+ નીગ્ર૊ભાું ફી-઩ી- ફીજી જાતી ઔયતા લધાયે શ૊મ છે -
ABNORMAL B.P. :-
1) SYSTOLIC B.P.
ન૊ભથર એડલ્ટભાું ફી-઩ી- 110 mm of hg ઔયતા ઒છુું શ૊મ ત૊ તેને શામ઩૊ટે ળન ઔશેલાભાું ુઅલે
છે -જ૊ તે 140 mm of hg ઔયતાું લધાયે શ૊મ ત૊ તેને શામ઩યટે નળન ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
PROCEDURE
1) એઔ ટ્રે લીથ ઔલય 9-
 જેભાું ફી-઩ી- ુઆન્સ્ુભેન્ટ
 ઩ેન, ઩ેક્ન્વર, યે ઔ૊ડથ બુઔ
 ટ્રે તૈમાય ઔયી દદીની જભણી ફાજુ ર૊ઔય ઩ય મુઔલી-
 દદીને પ્ર૊વીઝય વભજાલ૊
 દદીને ઔભપ૊ટે ફર ઩૊ઝીળન ુઅ઩લી
 દદીન૊ શાથ રાુંફ૊ ઔય૊- જ૊ ફુર ક્સ્રલ ઩શેયેરી શ૊મ ત૊ ક્સ્રલ ને એલ્ફ૊ સુધી
લા઱ી દે વ ુ ું
 ફી-઩ી ુઆન્સ્ુભેન્ટને ફેડ ઔે ટે ફર ઩ય વ્મલક્સ્થત ખ૊ઠલ૊
 ફી-઩ી ુઆન્સ્ુભેન્ટ ક૊રીને તેન૊ ઔપ ઩ેળન્ટના શાથ ઩ય મ૊ગ્મ યીતે ફાુંધલ૊
 યે ડીમર ુઅટ્રીને આંખ઱ીની ભદદથી ઔાુંડા ઩ય 'ડયસ્ટ(઩ાર઩ેટ ઔય૊ ત્માું ઩લ્વ
પીર થળે
 જભણા શાથથી ફલ્ફન૊ સ્ક્રુ ફુંધ ઔય૊ ફલ્ફ દફાલીને ભયુય

થ ીને ઉંચે ચડાલ૊
ભયયુયીને ૨૦૦ના આંઔ સુધી ચડાલ૊
 ધીભે ધીભે ફલ્ફન૊ સ્ક્રુ ક૊ર૊ ુઅનાથી ભયુય

થ ી નીચે ુઈતયળે ુ઄ને જમાું ુઅખ઱
઩લ્વ ફીટ ુઅલે ઔે પીર થામ તેને વીસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી-ઔશે છે -
 શલે એલ્ફ૊ભાું બ્રેડઔમર ુઅટી ને ઩ાર઩ેટ ઔયી તે જગ્મા એ સ્ટેથ૊સ્ઔ૊઩ મુઔ૊
 જભણા શાથની ભદદથી એય સ્ૂ ફુંધ ઔય૊
 ઩ાય૊ ક્યાું સુધી ચડાલલ૊ ઔે ુઅટ્રીન૊ ુ઄લાજ ફુંધ થામ ુ઄થલા સ્ઔીર રેફની
ખાુઆડ રાુઆન પ્રભાણે ઩ાર઩ેટ દ્વાયા જે વીસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી-ુઅવ્યુ શત ુ તેના થી
૩૦ mm of hg લધાયે ચડાલવુ-ું
 ધીભે ધીભે ફલ્ફન૊ સ્ૂ ક૊રલ૊ જેથી ભયુય

થ ી નીચે ુઈતયળે ુ઄ને જે આંઔ ુઅખ઱
઩શેર૊ ફી઩ ' ધફઔાયા ન૊ ુ઄લાજ( વુંબ઱ાુઆ તે વીસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી- જે ભનભાું
ન૊ધી યાક૊-શજુ ભયુય

થ ીને ધીભે ધીભે નીચે ુઈતાયતા જાલ જે આંઔ ુઅખ઱ ફી઩
' ધફઔાયા ન૊ ુ઄લાજ( વુંબ઱ાત૊ ફુંધ થુઆ જામ તે ડામસ્ટ૊રીઔ ફી-઩ી-
 ફલ્ફન૊ સ્ૂ બફરકુર ક૊રી નાુંક૊ ફધી એય ઔાઢી નાુંક૊ -ફી-઩ી-ઔપ છ૊ડી નાુંક૊
 ફી-઩ી-નુ ું યીડીંખ યે ઔ૊ડથ ળીટભાું ન૊ધ૊
 જફૃય જણામ ત૊ પ્ર૊વીઝય યી઩ીટ ઔય૊
 એફન૊ભાથરીટી જણામ ત૊ મ૊ગ્મ ઩ખરા ર૊
 ફધા વાધન૊ મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔ૊
ફી.઩ી.રેતી લખતે ધ્માન ભાાં યાખલા ના મદ્દુ ા

 દયે ઔ લકતે એઔજ ઩૊ઝીળનભાું ફી-઩ી-રેવ ુ ું
 દયે ઔ લકતે એઔજ શાથ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊
 ફી-઩ી-ળાુંત બચત્તે ુ઄ને ુઅયાભ દામઔ ઩૊ઝીળનભાું રેવ ુ ું
 ફી-઩ી- ુઆન્સ્ુભેન્ટ શાટથના રેલરે યાકવુ ું
UNIT:- 3
RESPIRATORY PROBLEMS
 Common respiratory problems : Types, classifications – cold and
cough, ARI, Asphyxia, Tonsillitis, Asthma, Bronchitis, Pneumonia,
and Tuberculosis.
 Causes, sign and symptoms, treatment of respiratory Problems.
 Management : Role and responsibilities of ANM/health workers in
care of Patients with respiratory problems including Home care
remedies.
 Integrate accepted practice of AYUSH
COMMON COLD
Definition :
જેભાું યે સ્઩ીયે ટયી ટ્રેઔભાું ઇંપેઔળન રાખલાના ઔાયણે ળયદી જ૊લા ભ઱ે છે - ુઅ થલાનુ ું ઔાયણ
ફેઔટેયીમા ઔે લામયવ શ૊મ ળઔે છે -
SIGN SYM ળચહ્ન૊- રક્ષણ૊-
 ખ઱ાભાું ફ઱તયા ુ઄ને દુકાલ૊

 નાઔભાુંથી વતત ઩ાણી નીઔ઱ે
 શેડેઔ
 મ્શોં સુઔામ
 ફ૊ડીએઔ
 ટે મ્પ્રેચય
 લાયું લાય ુ઄ને વતત ુઈધયવ ુઅલે
 ળયીયભાું સુસ્તી રાખે
 નાના ફા઱ઔ૊ભાું થામ ત૊ તે ફેચેન ુ઄ને ચીડીયુ ું ફને
 છીંઔ લધાયે ુઅલે
 ઝડ઩ી યે સ્઩ીયે ળન ઉંભય પ્રભાણે aaaa
નક્કી ઔયલાTREATMENaaaaaa
aaa
- aaaa
aa
aaaaaaaa
-
ગયખ્થુ ુઈ઩ચાય 9-
 ખયભ ઩ાણીની અંદય aaaaa
ુ઄થલા aaaaaaaa
aaaaaaaa
નાકી
તેન૊ નાવ રેલાની વરાશ ુઅ઩લી-
 શ઱દયલાફૄ દૂ ધ ઩ીલાની વરાશ ુઅ઩લી
 તુરવી+ ુ઄ડુવી ુ઄ને ફુદીન૊ ુઈઔા઱ીને ુઅ઩લ૊-
 ુ ું ા઱ા ઩ાણીભાું ભીઠુ નાકી ઔ૊ખ઱ા ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
હપ
 નળમા઱ાની વીઝનભાું ખયભ ઔ઩ડાું ઩શેયલાની વરાશ ુઅ઩લી-
TONSILITISટ૊ન્વીરાઈટીવ
Definition :
છે ઔે જે ભ૊ટે બાખે ઠૌ ુંડીથી થામ છે - aaaaaa
ુઅ એઔ એરજીઔ aaaaaaaaa ભાું
વ૊જ૊ ુઅલે છે તેને aaaaaaaaaa

ઔશેલામ છે - જે ભ૊ટાબાખે aa
reaaaaaa
caaનાભના
઒ખેનીઝભથી થામ છે -
બચહ્ન૊-રક્ષણ૊-
 ખફૄ રાર થામ ુ઄ને ખ઱ાભાું દુકાલ૊ થામ-
 aaaaaa
ભાું વ૊જ૊ ુઅલે છે ુ઄ને ભ૊ટા થુઆ જામ-
 ગણી લકત ખ઱ાની aaaaa

aaaaa
ભાું aaaaaaa
 aaaaaaaaaa
 ક૊યાઔ ખ઱લાભાું તઔરીપ થામ છે -
 ઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળનભાું લધાય૊ થામ-
 ફેચેની જ૊લા ભ઱ે EATMaaaa

 aaaaaaaaaaa
ઉંભય પ્રભાણે aaaaaa
'એનાલ્જેનવઔ ( ુઅ઩લી
 secondary infection ુ઄ટઔાલલા ભાટે antibiotic ુઅ઩લા- ખ઱ાના ઔ૊ુઆ ઩ણ
infection ભાટે Azithromycine antibiotic ુઅ઩ી ળઔામ-વલ્પા ગ્રુ઩ ના
antibiotics ઩ણ લધાયે ુઈ઩મ૊ખી છે
 દદીના લામટર વાુઆન રેલા
 દદી નુ ું personal શામજીન જા઱લવુ-
ઘયગથ્થ ુ ઉ઩ચાય :-
 વશેજ ભીઠુ નાકી ખયભ-હુપા઱ા ઩ાણીના ઔ૊ખ઱ ઔયાલલા-
 શ઱દયલાફૄ દૂ ધ ુઅ઩વુ-ું
 ઠુંડા ઩ીણા ઔે પ્રલાશી ન ુઅ઩લા-
 ખયભ ઩ાણીના ઔ૊ખ઱ા દ્વાયા ળેઔ ુઅ઩લ૊-
 ઔ૊ુઆ ઩ણ પ્રઔાયના fluid લધાયે ુઅ઩લા જેલા ઔે ના઱ીમેય ઩ાણી + ભખ નુ ઩ાણી
બાત નુ ળાઔબાજી ન૊ સુ઩+ ન૊ન લેજ કાતા શ૊મ ત૊ બરલય ન૊ સુ઩ ઔે ભટન ન૊ સુ઩+
ુ ું ા઱ી યાફ લખેયે

હપ
 વ૊રીડ ક૊યાઔ ખ઱લાભા તઔરીપ ઩ડતી શ૊મ ત૊ વેભી વ૊રીડ ઔે રીઔલીડ ડામટ
ુઅ઩લ૊-
COUGH
Definition: એઔાએઔ તીવ્ર ુ઄લાજ વાથે રુંગ્વભાુંથી શલા ફશાય ઔાઢલાની ક્રીમા ને ઔપ ઔશેલાભાું
ુઅ Respiratory infection થલાના ઔાયણે થત ુ વાભાન્મ રક્ષણ છે -ગણી લકત તે ફીજા
ડીવીવ વાથે જ૊ડામેર શ૊મ છે -દા-ત ુ઄સ્થભા-
દદી ને ઔપ ની પયીમાદ શ૊મ તેને નીચે મુજફ ના વલાર ઩ુછલા-

 ુઈધયવ ઔેટરા દીલવથી ુઅલે છે -
 રાુંફા વભમની ુઈધયવ શ૊મ ત૊ તે ઔેલી યીતે ુઅલે છે -
 ુઈધયવભા શ્ર્લાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -ુઅભ શ૊મ ત૊ બ્ર૊ન્ઔીમર ુ઄સ્થભા
શ૊મ ળઔે છે -
 ુઈધયવ વાથે ઔપ ફશાય ુઅલે છે -
 ઔપ ફશાય ુઅલત૊ શ૊મ ત૊ તેભાું બ્રડ ફશાય ુઅલે છે -
 ુઈધયવ ઔેટરી લકત ુઅલે છે લાયું લાય ુ઄ને વતત ુઈધયવ વ્મક્ક્તભાું ઔ૊ુઆ ને ઔ૊ુઆ ડીવીવ
દે કાડે છે -
 ુઈધયવ વાથે પીલય ુઅલે છે ? પીલય ુઅલત૊ શ૊મ ત૊ તે ઔમાું વભમે લધાયે ુઅલે છે
વાુંજના વભમે લધાયે ુઅલે છે ઔે લશેરી વલાયે
 ુઈધયવ વાથે પીલય ુઅક૊ દીલવ શ૊મ ત૊ Tonsiliaaa+ aaaaaaaaaa+aaaaaa
લખેયે શ૊મ ળઔે છે -
TREATMENT:-
 ઔપ વીય઩ ુઅ઩લા
 જ૊ પીલય ુઅલત૊ શ૊મ ત૊ એનારજેવીઔ ટે ફરેટ ુઅ઩લી
 ડ૊-ના Order મુજફ antibiotic ુઅ઩લા---દા-ત Cap.Tetracyclin 500 mg 1 tds
OR Erythromycin 500mg 1 tds
 Tab.cpm 1 tds or Tab. Cetrizin 1 od
ઘયગથ્થ ુ ઉ઩ચાય:-
 જ૊ દદી સ્ભ૊ઔીંખ ઔયત૊ શ૊મ ત૊ તે ન ઔયલા ભાટે વરાશ ુઅ઩લી-
 દદી ને ઔું઩રીટ યે સ્ટ ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી
 દદી ને ફશાય ઠુંડીભાું જલા ન દે લ૊-
 જ૊ રાુંફા વભમ થી ુઈધયવ યશેતી શ૊મ ત૊ T.B ભાટે ની ત઩ાવ ઔયાલલી-
 પ્રલાશી લધાયે ુઅ઩લા
 શ઱દયલાફૄ દુધ ુઅ઩વુ-
 ુઅદુ+ ુ઄યડુળી+ તુરવીના ઩ાનન૊ ુઈઔા઱૊ ુઅ઩લ૊-
 જ૊ નાનુ ફા઱ઔ શ૊મ ત૊ ુ઄જભાને લાટી ને ુઈઔા઱ીને તેન૊ રે઩ રખાડલ૊.
ACUTE RESPIRATORY INFECTION
Acute Respiratory infection એ ખુંબીય પ્રઔાયન૊ શ્વવન તુંિન૊ ચે઩ છે -જે શ્વાવ૊શ્વાવના
વાભાન્મ ઔામથને ુ઄ટઔાલે છે - જ૊ ળફૃુઅતભા વાયલાય ન ઔયલાભા ુઅલે ત૊ ુઅકા શ્વવન તુંિ ને
ુ઄વય ઔયે છે - Acute Respiratory infection ના ઔાયણે ળયીયભા ઒ડઔવજન નુ પ્રભાણ ગટી
જામછે -ુઅલી ઔુંન્ડીળનભા તાત્ઔારીઔ ભેડડઔર વાયલાયની જફૃય ઩ડે છે - જ૊ વાયલાયભા નલરુંફ
થામત૊ ગણા ડઔસ્વાભા મ્રુત્યુ ઩ણ થુઆ ળઔે છે -
ુઅ ય૊ખ ચે઩ી ઩ણ છે -જે એઔ વ્મક્તીથી ફીજી વ્મક્તીભા શ્વાવ દ્વાયા પેરામ છે -કાવ
ઔયીને ફા઱ઔ૊, વ્રુધ્ધ૊,ુ઄ને જેની ય૊ખ પ્રતીઔાયઔ ળક્ક્ત ઒છી શ૊મ તે઒ ુઅ ય૊ખન૊ ઝડ઩ી નળઔાય
ફને છે -ુઅ ય૊ખથી નલશ્વભા ુઅળયે ૨-૬ નભરીમન ફા઱ઔ૊ મ્રુત્યુ ઩ાભે છે -
ઔાયણ - તે લામયવ ુ઄ને ફેક્ટેયીમા દ્વાયા પેરામછે -જેભા એડેન૊લામયવ, યાુઆન૊લામયવ,ુ઄ને

ન્યુભ૊ઔ૊ઔવ ફેક્ટેયીમા દ્વાયા પેરામછે - જેનાથી શ્વાવન઱ીભા વ૊જ૊, વાભાન્મ ળયદી,ન્યુભ૊નીમા લખેયે
થુઆ ળઔે છે -
બચન્શ૊-રક્ષણ૊
 નાઔભાથી વતત ઩ાણી ુઅલે-
 વામનવભા ચે઩ રાખે છે -
 ઔપ-ુઈધયવ-
 લાયું લાય ખફૄ સુઔામ જામ છે -
 ળયીય દુ9કે છે ,થાઔ રાખે છે -
 ટેમ્઩યે ચય ઩ણ ુઅલે છે -
જ૊ વભમવય વાયલાય ઔયલાભા ના ુઅલેત૊
 શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ થામ છે -
 ચક્કય ુઅલે છે -
 બ્રડ્ભા ઒ડઔવજન નુ રેલર ગટી જામ છે
 વ્મક્તી ફેબાન ઩ણ થામછે -
નનદાન9-
 દદીના શ્વાવ૊શ્વાવ ઩યથી-
 શ્વાવ૊શ્વાવના ુ઄લાજા ઩યથી-
 નાઔ,ુ઄ને ખ઱ાની ત઩ાવ ઔયલાથી-
 એક્વ યે , વી ટી સ્ઔાન ઔયલાથી-
 ઩લ્વ ઒ડઔવભીટય દ્વાયા-
 બ્રડના યી઩૊ટથ જેલાઔે CBC
ઔ૊મ્઩રીઔેળન9-
યે સ્઩ીયે ટયી એયે સ્ટ, યે સ્઩ીયે ટયી પેલ્મ૊ય ુ઄ને ઔુંજેસ્ટીલ શાટથ પેલ્મ૊ય જ૊લા ભ઱ે છે -
વાયલાય ુ઄ને ુ઄ટઔાલ9-

ુઅલા દદીને લશેરાવય વાયલાય ુઅ઩લાથી ય૊ખને ુઅખ઱ લધત૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામછે -
 Symptomatic વાયલાય ુઅ઩લાભા ુઅલેછે
 Anti pyretic and analgesic
 જફૃય જણામત૊ એન્ટીફામ૊ટીઔ ુઅ઩ે છે
 I/V ફ્઴ુુઆડ
 ખયભ ઩ાણીના ઔ૊ખ઱ા ઔયાલલા ુ઄ને નાવ રેલડાલલાભા ુઅલે છે -
 લાયું લાય શેન્ડ લ૊ળીંખ ઔયલા-
 પ્રલાશી લધાયે રેવ-ુ
 ુઈધયવ ઔે છીંઔ કાતી લકતે ભ૊ ુઅડ૊ ફૃભાર યાકલ૊-
 ઩વથનર શામજીન જા઱લવુ-
 જફૃય જણામ ત૊ શ૊સ્઩ીટર ભા દાકર ઔયવુ-
ASPHYXIA
Definition :
ASPHEXIA એટરે ઔે ુઅ એઔ એલી ઔુંડીળન છે ઔે જેભાું સ્ટ્રોંખ યે ગ્યુરય યીધભ શ૊તા નથી
એટરે ઔે ુઅભાું યે સ્઩ીયે ળન ફુંધ થુઆ જલાની ઔુંડીળન ુઈબી થામ છે - Asphexia ભાું બ્રડ ભાું
઒ક્વીજનનુ ું પ્રભાણ ઒છુ થુઆ જામ છે ુ઄ને ઔાફૅન ડામ૊ક્વાુઆડ નુ ું પ્રભાણ લધી જામ છે ુ઄ને
યે સ્઩ીયે ટયી વેન્ટયનુ ું ઩ેયારીવીવ થામ છે -
CAUSES:
 ઩ાણી ભાું ડુફી જવુ-ું
 ખ઱ા ભાું ઔે નાઔભાું પ૊યે ન ફ૊ડી
 ઔ૊ુઆ ઩ણ ઔાયણવય પેક્ટયીભાું ખેવનુ ું રીઔેજ થવુ ું
 ઔેભીઔર બયે રી ટાુંઔીભાું ઔે કુુંડભાું જવુ-
 ુઆરેક્ટ્રીઔ ળ૊ટૅ રાખલ૊-
 શેંખીંખ 'રટઔી જવુ(ું
 ફે બાન થલા ના રીધે ટુંખ પ૊ર થલી-
Treatment:
 ળક્ય શ૊મ તેટરા ઝડ઩ થી Artificial Respiration ચા઴ુ ઔયલા-
 ઩ેળન્ટ ને Fresh Air ુઅલલા દે લી
 તાત્ઔારીઔ નજીઔ ની શ૊સ્઩ીટર ભાું યીપય ઔયવુ-ું
Bronchitis : બ્રોંકાઇટીવ
રુંગ્વ ભું ુઅલેરી બ્રોંઔાુઆ ને ઔ૊ુઆ઩ણ પ્રઔાયનુ ુઆન્પેક્ળન રાખીને તેન ુ ઇંફ્રાભેળન
થામ તે ઔુંડડળન ને બ્રોંઔાુઆટીળ ઔશે છે -
ઔાયણ૊9
 લાુઆયર ુઆન્પેક્ળન
 લાુઆયર ુઆન્પેક્ળન
 સ્ભ૊ઔીંખ
 પ્રદુ઴ણ
 ઇંફ્઴ુએંઝા A and B ુઆન્પેક્ળન
બચન્શ૊ ુ઄ને રક્ષણ૊9

 મ્યુઔવ પ્ર૊ડલુવ ઔયતી લાયું લાય થતી ુઈધયવ
 લાવ રેતી લકતે ભા વીટી જેલ૊ ુ઄લાજ ુઅલલ૊-
 ઠુંડી વાથે ર૊ પીલય
 છાતી ઔડઔ થતી શ૊મ એવુ રાખવુ-
 ખ઱ાભા ચાુંદા ઩ડલા-
 ફ૊ડીએઔ થવુ-
 બ્રીધરેળનેળ
 ભાથુ દુકવુ
 નાઔ ુ઄ને વાુઆનવ બ્ર૊ઔ થુઆ જલા
વાયલાય9
 દદી ને ુઅયાભદામઔ પાુઈરવથ ઩૊જીવન ઩૊જીવન ુઅ઩લી.
 ડ૊- ઒ડથય મુજફ એંડટફમ૊ડટક્વ ુઅ઩લા-
 ડ૊- ઒ડથય મુજફ તાલ ભાટે ઩ાયાનવટાભ૊ર ુઅ઩લી-
 ુ ું ાફૄ ઩ાણી ઩ીલા ુઅ઩વુ-

ઔપ ભાટે હપ
 ુ ું ા઱ા લાતાલયણ ભા યાકલ૊-

દદી ને હપ
PNEUMONIA :-/લયાધ
Definition :
ન્યુભ૊નીમા એટરે રુંગ્વભાું રાખતુ ું INFECTION જે ુઅકા રુંગ્વ ભાું ઔે રુંગ્વ ના એઔાદ ર૊ફ ભાું
શ૊મ છે જેભા રુંગ્વ ભા ફેક્ટેડયમા ઔે લામયવ ના ઔયણે રાખતુ ચે઩ છે જેભા સ્લાવ રેલાભા તઔરીપ
઩ડે છે -ુઅલી ઔુંડીળનને ન્યુભ૊નીમા ઔશે છે -
Sign & Symptoms:

 ઩ેળન્ટ ને ટેમ્પ્રેચય ુઅલે છે
 ચેસ્ટ ઩ેુઆન થામ છે -
 શ્ર્લાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
 ખ ૂફજ થાઔ રાખે છે -
Treatment:
 ુઅની વાયલાય common cold ુ઄ને Tonsillitis જેલી જ છે - ઩યું ત ુ ુઅભા ઩ેળન્ટ ને
એન્ટીફામ૊ટીઔની કાવ જફૃય ઩ડે છે -એભાું ફા઱ઔ ની ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 ટેમ્઩યે ચય શ૊મ ત૊ Tab. PCM ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 જ૊ લધાયે શ૊મ ત૊ ઩ેળન્ટ ને શ૊સ્઩ીટર ભાું યીપય ઔયી દે લાભાું ુઅલે છે -
ઘયગથ્થ ુ ઉ઩ચાય:-
 એભાું ઩ેળન્ટ ને વામઔ૊ર૊જીઔર વ઩ૉટ ુઅ઩લ૊
 -Benzoine Inhalation ુઅ઩વુ-
 પ્ર૊ટીન + ઔેરયી+ ુ઄ને લીટાભીનલાફૄ પલ્યુડ જફૃયીમત પ્રભાણે ુઅ઩વુ-
 તુરવી+ ુઅદુ+ ુ઄ને ુ઄યડુળી ન૊ ુઈઔા઱૊ ુઅ઩લ૊-
 જફૃય ઩ડે ત૊ યીપય ઔયવુ-
Inhalation
નાઔ ુ઄ને ભોં દ્વાયા Air Lung ભાું રેલાની ડક્રમાને Inhalation ઔશેલામ છે -
ુઅભાું જમાયે દલા઒ બે઱લીને Inhalation ુઅ઩લાભાું ુઅલે ત્માયે ળયીયના Local બાખ ઔે
ુઅકા ળયીયભાું ખુફ જ જલ્દીથી ુ઄વય થામ છે - ઔાયણ ઔે Lungs ભાું Blood Supply લધાયે શ૊મ
છે -
Types of Inhalation
Inhalation ના મુખ્મ ફે પ્રઔાય છે -
1) Dry Inhalation
2) Moist Inhalation
1) Dry Inhalation
ુઅભાું લયા઱ થુઇને ુઈડી જતી દલા઒ ુ઄થલા ધુભાડાન૊ વભાલેળ થામ છે - દા-ત-
Anesthesia ુઇથય+ Oxiide, Spirit
2) Moist Inhalation
ુઅભા લયા઱ન૊ વભાલેળ થામ છે - જેભાું વાદી લયા઱ ુ઄ને દલાયુક્ત લયા઱ન૊ વભાલેળ
થામ છે - દા-ત- નનરખીયીનુ તેર
ુ
શેતઓ
 ળયદી ઔે વામન૊વામટીવ ઒છુ ઔયલા
 Larynx ુઈ઩યન૊ વ૊જ૊ ઒છ૊ ઔયલા ભાટે
 ુઈધયવ ઒છી ઔયલા ભાટે
 Trachea ના Operation ના ય૊ખભાું Infection ઒છુ ઔયલા ભાટે Inhalation રેલાભાું
 Respiratory System ના ય૊ખભાું Infection ઒છુ ઔયલા ભાટે Inhalation રેલાભાું
કઈ કઈ દલાઓ Inhalation ભાાં લ઩યામ છે
 વાદુ ઩ાણી
 Tincture Benzene
 Tincture Iodine
 નનરખીયીનુું તેર
 ઔ઩ુય
Method of Inhalation
 aaaaaa‖a aaaaaaa aaaaaa
 ભોં લડે ુ઄ને નાઔ લડે શ્વાવ રેલ૊ ુ઄ને ફશાય ઔાઢલ૊
 જખ લડે
Articles
 એઔ ભ૊ટી Tray
 Mouth Piece વાથેન ુ Nelson Inhaler
 Cotton Swab Plug ઔયલા ભાટે
 Gauze Peace Mouth Peace રખાડલા ભાટે
 Towel Inhaler Over ઔયલા ભાટે
 એઔ Bottle ભાું Tincture Benzene
 Tincture Benzoin ન૊ જ્થ૊ ભા઩લાભાું એઔ Mini Glass ુ઄થલા ત૊ Syringe
 એઔ ઔીટરીભાું ખયભ ઩ાણી
 એઔ સ્઩ુટભ ઔ઩ ુઅ ુઈ઩યાુંત Cardiac Table
 Back Pillow
 Bed Sheet
Procedure ની તૈમાયી
 Inhaler ને ઠુંડા ઩ાણીથી બયી ભા઩ ઔય૊
 ુ ું ાફૄ ઔય૊
Inhaler ખયભ ઩ાણીથી વાપ ઔયી ુ઄ને હપ
 Inhaler ભાું ખયભ ઩ાણી બય૊
 એઔ ઩ાણીભાું Tincture Iodine થલા Tincture Benzene 4 Ml જેટ઴ુ નાક૊
 Inhaler ને ભ૊ઢાના બાખથી દૂ ય યાકવુ
 Mouth Peace ને Gauze Peace યાકીને ઔલય ઔયલ૊
 Inhaler ને Towel લડે Cover ઔયવુ ુ઄ને એફ Tray ભાું Inhaler રુઇને aa‖a
઩ાવે રુઇ
જવુ
Procedure
 એઔ Tray With Clean ઔયીની aa‖a
઩ાવે રુઇ જાલ
 aa‖a
ને Procedure નલળે વભજાલ૊
 ત્માયફાદ aa‖a
ને Position ુઅ઩લી
 Back Rest ુ઄ને Cardiac Table ુ઄ને Pillow મુઔવુ ફાયી ફાયણા ફુંધ ઔય૊
 ઩ુંકા ફુંધ ઔયલા ુ઄ને aa‖a
ને ઩ાછ઱થી ફેડ Sheet ઒ઢાડ૊
 ઔાડીમાઔ ટે ફર ઩ય Inhaler મુઔ૊
 aa‖a
ની જફૃડયમાત મુજફ ુઈચાુઇ યાકલી
 Inhaler ની અંદય જે ના઱ચુ છે તે નલળુધ્ધ ડદળાભાું યાકવુ
 ના઱ચાભાું Cotton Plug Remove ઔય૊
 aa‖a
ને સુચના ુઅ઩૊ ઔે ભાુઈથ Peace થી શ્વાવ રે ુ઄ને નાય દ્વાયા શ્વાવ ફશાય ઔાઢે ુઅ
યીતે 10-20 Minute સુધી ઔયલાનુ ઔશ૊
 aa‖a
ને Napkin ુઅ઩વુ
 જફૃય ઩ડે ત૊ Sputum ઔ઩ ુઅ઩લ૊ aa‖a
ને Observe ઔયલ૊
 ુ઄ડધી ઔરાઔ ફાદ Inhaler remove ઔયવુ
 ત્માયફાદ 1 ઔરાઔ સુધી aa‖a
ને ઢાુંઔી યાકલ૊
 aa‖a
ને Reaction ભાટે જ૊વુ ુ઄ને ુ઄વય જ નોંધ ઔયલી
માદ યાખલાના મદ્દુ ાઓ

 દાઝી ન જામ તેન ુ કાવ ધ્માન યાકવુ
aa‖a
 નાના ફા઱ઔ૊ને એઔરા Inhaler ુઅ઩વુ નડશ
 Treatment Regular ુ઄ને Order મુજફ જ ુઅ઩લી
 Procedure ઩ ૂણથ થમા ફાદ તભાભ વાધન૊ વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔ૊
 Inhaler ફયાફય ખયભ ઩ાણીથી વાપ ઔય૊
 Sputum Cup ન૊ Sputum ન૊ નનઔાર ઔયી વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔ૊
O2 Inhalation
જીલીત ળયીયભાું જીલન ટઔાલી યાકલા O2 એટરે ઔે પ્રાણલાયુ ખુફ જ જફૃયી ુ઄ને O2
ુઅ઩ણને કુદયતી શલાભાુંથી જ ભ઱ે છે - ઩યું ત ુ ુ઄મુઔ Condition ભાું ઔે જેભા કૃનિભ oxygen
ુઅ઩લાની જફૃય ઩ડે છે - O2 inhalation ફે યીતે ુ઄઩ામ છે -
- Dry Inhalation
- Moist Inhalation
1) Dry Inhalation
ુઅભાું Cylinder ભાુંથી ઔે aaaa aaaaaa
ને Oxygen
aa‖aુઅ઩લાભાું ુઅલે છે - તેને Dry
Inhalation ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
2) Moist Inhalation
ુઅભાું Oxygen Cylinder વાથે ફાુંધેર ઩ાણીની Bottle (Wolf Bottle ભાુંથી ઩ાણી
઩વાય ઔયી( aa‖a
ને Oxygen ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
Purpose
 aa‖a
ને Respiration ભાું તઔરીપ ઒છી ઔયલા ભાટે
 aaaaaaaaaaa
ની જીંદખી
aa‖a
ટઔાલલા ભાટે
 Labour લકતે Cyanosis શ૊મ ત૊ ઒છુ ઔયલા ભાટે
 ખુફ જ ુઈચાુઇ ઩ય જામ ત્માયે
 Poison Condition ભાું
Articles
 એઔ Tray with Cover
 યબ્ફય ઔનેક્ળન વાથે Gm O2 Cylinder
 Wolf Bottle
 યબ્ફય Nasal Catheter
 Swoab Stick નાઔ વાપ ઔયલા ભાટે O2 Cylinder ની ચાલી
 Adhesive Plaster Roll
 Scissor
 નાના Bowl ભાું ઩ાણી
 O2 Cylinder
O2 આ઩લાની યીત
 Nasal Catheter લડે
 Oral Mask Method
 Tent Method
Procedure
 તભાભ ુઅટીઔલ્વ તેભજ O2 aaaaaaaa
઩ાવે aa‖a
રુઇ જલા
 Key J0[ O2 Cylinder ક૊રી ઔય૊ ઔે Cylinder બયે ર છે ઔે કારી ચેઔ ઔય૊
 Oxygen ન૊ Flow ચેઔ ઔય૊
 Nasal Catheter ને lubricate ઔય૊
 Catheter ન૊ છે ડ૊ ઩ાણીના Bowl ભાું મુઔી Bubbles ચેઔ ઔય૊
 Nasal Catheter ને િણથી ચાય Cm. Nose Trils ભાું જલા દે વ ુ ફાદભાું નાઔ ુ઄ને ઔ઩ા઱
઩ાવે Sticking Plaster ની ઩ટી પીક્વ ઔયલી
 એઔ નભનનટભાું 40 થી 60 Bubbles જલા દે લા
 aa‖a
ને Oxygen ચા઴ુ ઔમાથ તભજ ફુંધ ઔમાથના વભમની નોંધ ઔય૊
માદ યાખલાના મદ્દુ ાઓ
 OXYGEN ન૊ FLOW ફયાફય ચેઔ ઔયલ૊
 Catheter નાઔભાું શ૊મ ત્માયે Flow લધઔટ ઔયલ૊ નડશ
 O2 ચા઴ુ શ૊મ ત્માયે ુઅજુ ફાજુ વ઱ખતી લસ્તુ રાલલી નડશ
 No Smoking એવુ લ૊ડથ રખાડલ૊
 Catheter ઔે Bottle ઔે Cylinder Lik નથી તે ચેઔ ઔયલા
 પ્ર૊વીઝય ઩ ૂણથ ઔમાથ ફાદ Cylinder ફયાફય ફુંધ ઔયીને મુઔવુ
UNIT :- 4
Aches and Pains
 Causes and Nursing management of:- Toothache , earache,

abdominal pain, headache, joint pains.
 Management as per the standing orders and protocols.
 Role of ANM/health worker in the community including home care

remedies
 Integrate accepted practices of AYUSH.
A. Aches:
Aches એટરે ઔુંટીન્યુ ુ઄થલા રાુંફા વભમ સુધી ચારત૊ ધીભ૊ દુ9કાલ૊.
(B) Pain:
Pain એટરે ખુફ જ ુ઄ને ુ઄નપ્રેઝૌટું પીરીંખ છે જે ભ૊ટા બાખે ભાુંદખી ુ઄થલા ુઆજાના
ઔાયણેથામછે .
Toothache
Definition :
Toothache એટરે દાુંતભાું થત૊ શ઱લ૊ ુ઄થલા રાુંફા વભમન૊ દુકાલ૊.
Causes :Toothache થલા ભાટે ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય છે જે નીચે મુજફ છે .
1. દાુંતન૊ વડ૊.
2. ઩ેઢાભાું ચે઩
3. દાુંતભાું ઇંપેક્ળન
4. દાુંત ઩ાઔી જલ૊
5..દાુંતભાું ઇંજયુયી થલી.
6. દાુંતન૊ ુઈ઩યનુું રેમય નીઔ઱ી જલ૊.
Sign and Symptoms
 Pain
 ઩ેઢાભાું વ૊જ૊
 Tenderness
 Redness
 Abscess
 ફ૊ડી ટે મ્઩યે ચયભાું લધાય૊
 ભ૊ઢાભાુંથી દુખંધ ુઅલલી.
 ઠુંડુ પ્રલાશી ઩ીતાું દુકાલ૊ લધી જામ.
 દાુંતભાું વડ૊ થમ૊ શળે ત૊ દાુંત ઔા઱ા જ૊લા ભ઱ળે.
 દાુંતભાું એબ્વેવ થયુ ું શળે ત૊ યવી જ૊લા ભ઱ળે.
Treatment and Care /Role of ANM
 એંટીવેપ્ટીઔર૊ળનના ઔ૊ખ઱ા લાયું લાય ઔયાલલા. દાત. ઩ી-઩ી- ર૊ળન ઔે ભીઠાના ઩ાણીના
ઔ૊ખ઱ા ઔયાલલા
 ર૊ઔ૊ને ક૊યાઔ કાધા ઩છી દાુંત વાપ ઔયલા ભાટે જણાલવુ.ું
 નાના ફા઱ઔ૊ને ચ૊ઔરેટ ઔે સ્લીટ કાધા઩છી ઔ૊ખ઱ા ઔયાલલા
 દાુંતની વુંબા઱ ભાટે ર૊ઔ૊ને નીચે મુજફ શેલ્થ એજયુઔેળન ુઅ઩વુ ું . જેભઔે
1.નીમભીત દાુંતની વપાુઆ ઔયલી.
2. વપાુઆ ઔયતી લકતે બ્રળ ઔે દાુંતણ ુઈ઩યથી નીચે તયપ મુલભેંટ ઔયાલલા.
3. જમ્મા઩છી દાુંત ુ઄લશ્મ વાપ ઔયલા.
4.યાિે સુતી લકતે દાુંત વાપ ઔયીને સુવ.ુ ું
5. ચ૊ઔઔેટ ઔે સ્લીટ કાધા ઩છી દાુંતની વપાુઆ વાયી યીતે ઔયલી.
6. દાુંતના ુઆનેભર ને નુઔળાન ન થામ તે યીતે બ્રળ ઔે દાુંતણ ઔયાવુ.ું
7. બ્રળ શુંભેળા વ૊ફ્ટ જ લા઩યવુ.ું
8. ક૊યાઔભાું ઔેલ્ળીમભ ઔે પ૊સ્પયવ ભ઱ે તેલ૊ ક૊યાઔ લધાયે રેલ૊.
9. ુ઄નતળમ ઠુંડા ઔે ુ઄નતળમ ખયભ ક૊યાઔ ઔે ઠુંડા ઩ીણા ન રેલા.
10. જફૃય જણામ ત૊ ડેંટીસ્ટ ની વરાશ રેલી.
Earache
ઔાનભાું થતા દુકાલાનેEarache ઔશેલાભાું ુઅલે છે .
કાયણ૊:
1 ઔાનભાું પ૊યે ન ફ૊ડી
2. ખ઱ાભાું ઇંપેક્ળન
3. ઔાનભાું યવી થલી.
4. ઔાનભાું ુઆજા થલી.
5. ળયદી ુઈધયવ
6.વાુઆનવભાું ઇંપેઔળન થવુ.ું
7. Otitis Media
8. Mastoditis
Sign and Symptoms

1.ઔાનભાું દુકાલ૊
2.ઔાનની ુઅવ઩ાવ વ૊જ૊.
3.ભાથુું દુકવુ.ું
4.તાલ ુઅલી જલ૊
5.ફેચેની ુ઄ને ચીડડમા઩ણુું
6.વાુંબ઱લભાું તઔરીપ ઩ડે.
Treatment and Care

1. ઔાનભાું ઩વ ડીસ્ચાજૉ શ૊મ ત૊ ફશાયથી વાપ ઔયવુું
2. ઔાનભાું એંટીફામ૊ટીઔ ડ્ર૊પ્વ નાકી ઔ૊ટન પ્રખ બયાલવુ.ું
3. ઔાનભાું ભેર શ૊મ ત૊ ઩૊તે ઔાઢલા પ્રમત્ન ન ઔયલ૊ ડ૊ક્ટય ઩ાવે ઔઢાલલ૊.
4. ઩લન ુ઄ને ઠુંડીથી ફચાલલા ભાટે સ્ઔાપથ ફાુંધલ૊ ુ઄થલા ઔ૊ટન પ્લ્ખ બયાલવુ.ું
5. ઔાનભાું કુંજલા઱ ુઅલતી શ૊મ ત૊ વ઱ી ઔે વેફ્ટી઩ીન ઔાનભાું નાકલા નશીં.
6. ખુંદા ત઱ાલ ઔે નદી ઔે કુલાભાું નાશવુું નશી.
7. સ્નાન ઔયતી લકતે ઔાનભાું ઩ાણી ન જામ તેન ુું ધ્માન યાકવુું .
8. ખ઱ાભાું ચે઩ શ૊મ ત૊ જફૃયી વાયલાય ઔયાલલી.
9. ઔાનના દુકાલાભાું તાત્ઔારીઔ યાશત ભે઱લલા રવણલા઱ા તેરના ટી઩ા નાકલા
ુ઄ને ઔ૊ટૅન પ્રખ બયાલલ૊
10.એંટીફામ૊ટીઔ ુ઄ને એનાલ્જેવીઔ ુઅ઩લા.
11. જામર૊ઔેન ૨% ડ્ર૊પ્વ ઔાનભાું નાકલા.
12. ઩ેળટું નેENT Surgeon ને યીપય ઔયવુ.ું
Ear Irrigation &Instilation of Ear Drops & Ointment

(કાનને વાપ કયલી અને કાનભાાં ટી઩ા નાખલા)
ઔાનભાુંુઇન્પ[ઔળનલકતેઔેઆંકને઒઩યે ળન઩શેરાસ્ટયાુઇરટે ઔનીઔથીઔાનવાપઔયલાનીયીતને
ુઇમયુઇયીખેળનતથાઔાનભાુંટી઩ાનાકલાનીયીતનેુઇમયડ્ર૊પ્વુઇન્સ્ટીરેળનઔશેલામછે -
Objectives (શેત઒
ુ )
1. ઔાનના ય૊ખની વાયલાય ઔયલા ભાટે
2. ર૊ઔર એનેસ્થ[વીમા ુઅ઩લા ભાટે
3. ઔાનભાુંથી ભેર દુય ઔયલા
4. ઔાનનીત઩ાવઔયલાભાટે
5. ઔાનને ધ૊લા ભાટે
Articals (વાધન૊) :
ટ્રેલીથઔલય
એઔફાુઈરભાુંસ્ટયાુઇર ઔ૊ટનસ્લ૊ફ
એઔફાુઈરભાુંવ૊લ્મ]ળન
ુઇમયડ્ર૊પ્વફ૊ટર
ઔીડનીટ્રે
ુઇમયુઇયીખેળનવીયીન્જ
ભેઔીનટ૊વડ્ર૊વીટ
Procedure (પ્ર૊વીઝય)
1. ટ્રે તૈમાય ઔયી ઩ેળન્ટ ઩ાવે રુઇ જલી ર૊ઔય ઩ય જભણી ફાજુએ મુઔલી-
2. ઩ેળન્ટને પ્ર૊વીઝય અંખેની જાણ ઔયલી-
3. જે ુઇમય લ૊ળ ઔયલાની શ૊મ તે ફાજુ ટન" ઔયી સુલડાલલ૊ ુ઄થલા વીટીંખ ઩૊ઝીળન
ુઅ઩લી-
4. ભેઔીનટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊વીટ ઩ાથયલા
5. ફયાફય શેન્ડલ૊ળીંખ ઔયવુ-
6. ઩ેળન્ટના ફાજુના બાખ ઩ાવે ુઈભુ યશેવ-ુ
7. ઔીડની ટ્રે ને ઔાનની નીચે યાકલી-
8. વીયીન્જ લડે વ૊લ્યુળન ઔાનભાું નાક૊
9. ઔાનની ઩ીનાને કેચલી જેથી ઔાનભાું વ૊લ્યુળન વય઱તાથી જુઇ ળઔે
10. લધુ પ૊વથ ઔયલ૊ નશી- જમા સુધી ચ૊ખ્ખુ ઩ાણી ન ુઅલે ત્મા સુધી લ૊ળ ઔયવુ-
11. છે લ્રે ઔ૊ટન સ્લ૊ફથી ઔાન વાપ ઔયલ૊-
12. ઩ેળન્ટને સુલડાલી શ઱લેથી ફે થી િણ ડ્ર૊પ્વ નાકલા-
13. ઔ૊ટન સ્લ૊ફ પ્રખ ઔયવુ-
14. ફધા વાધન૊ મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔલા-
15. ઩ેળન્ટને ઔમ્પ૊ટે ફર ઩૊ઝીળન ુઅ઩લી-
16. શેન્ડલ૊વીંખ ઔયવુ-
17. પ્ર૊વીઝય ઔમાથની નોંધ ઔયલી ુ઄ને ઔાુઇુ઄ફન૊ભા"રીટીશ૊મત૊તેનીનોંધઔયલી-
Application of Ear Ointment :-઒ુઇન્ટભેન્ટ રખાલવુ.
1. ટયુફ ક૊રલી થ૊ડુ ઒ુઇન્ટભેન્ટ જલા દે વ-ુ
2. ઔાનને થ૊ડ૊ કેંચી ઒ુઇન્ટભેન્ટ અંદય જલા દે વ-ુ
3. ઔ૊ટન સ્લ૊ફ પ્રખ ઔયવુ-
4. ઩ેળન્ટને ઔુંપટે ફર ઩૊ઝીળન ુઅ઩લી-
Pain in abdomen :
Definition :
઩ેટ ઩ેટભાું થતા દુકાલાને ઩ેુઆન ુઆન એબ્ડ૊ભેન ઔશે છે .
કાયણ૊:
 એ઩ેન્ડીવાુઆટીવ
 ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય
 ભયડ૊
 ઔફજીમાત
 એન્ટયીઔ પીલય
 યીનર સ્ટ૊ન
 યુયેટ્રીઔ સ્ટ૊ન
 નેફ્રાુઆટીવ
 વાલ્઩ીંજાુઆટીવ
 STI
 ઔભ઱૊
 ઩ેટન૊ ટીફી.
 ડ્રખ એડીક્ળન
 ુઅલ્ઔ૊શ૊રીઝભ
 એવાુઆટીવ
Sign and Symptoms

Pain in Abdomenનાsign and symptoms ન૊ ુઅધાય ઔમા ઔાયણ૊વય ઩ેુઆન છે તેના
ુઈ઩ય શ૊મ છે . જેભાું
 ન૊વીમા લ૊ભીટીંખ
 ક૊યાઔનુું ઩ાચન ન થવુું
 ભુક ન રાખલી.
 લજનભાું ગટાડ૊ થલ૊.
 ત઩ાવ ઔયતાું એબ્ડ૊ભેન શાડથ જ૊લા ભ઱ે છે .
 ઔીડની સ્ટ૊નભાું દુકાલ૊lumber region ભા જ૊લા ભ઱ે છે .
 ૌ ું ીવાુઆટીવભાું યાુઆટ ુઆરીમાઔ યીજીમનભાું ઩ેુઆન જ૊લા ભ઱ે છે .
એ઩ડ
 RTI/STI ભાું ઩ેટૅભાું ર૊ુ઄ય એબ્ડ૊ભેનભાું દુકાલ૊ થામ છે .
Treatment and Care

1. જે ઔાયણવય દુકાલ૊ થત૊ શ૊મ તે મુજફની ટ્રીટભેંટ ુઅ઩લી
2. એંટીફામ૊ટીક્વ ુઅ઩લા
3. એંટીસ્઩ાઝભ૊ટીઔ ુઅ઩લા.
4. એંટાવીડ ુઅ઩લા.
5. ઩ેળનટની મ૊ગ્મ જગ્માએ યીપય ઔયવુ.ું
Joint pain :(વાાંધાન૊ દુખાલ૊)
જ૊ુઆન્ટ એ ળયીય ન૊ બાખ છે જમા ફ૊ન એક્ફીજા ની વાથે જ૊ડાુઆ યશે છે - જ૊ુઆન્ટ ના રીધે
સ્ઔેરેટન શરનચરન ઔયી ળઔે છે - દા-ત- ળ૊લ્ડય, શીપ્વ, એલ્ફ૊, ની જ૊ુઆન્ટ-- લખેયે
ફ૊ડી ના જ૊ુઆન્ટ ભા દુ9કાલ૊ થલ૊ એ વાભાન્મ છે - જેભા વકત ઔાભ ઔે બફરકુર ઔાભ ન ઔયવુ એ
઩ડયફ઱ બાખ બજલતા શ૊મ છે -
ઔાયણ૊9
 ુઅરાથુઆટીવ
 ફવાથુઆટીવ
 ખાુઉટ
 ઇંજુયી થલાથી
 ઔેન્વય
 ડયઔેટવ

 જ૊ુઆન્ટ ની ુઅજુફાજુ ન૊ એયીમા સ ૂજી જામ ુ઄ને યે ડ, ટેંડય ુ઄ને ખયભ જણામ છે -
 ઩ેુઆન 3 ડદલવ ઔે તેથી લધાયે યશે છે -
 પીલય ુઅલે છે ઩ણ ફ્઴ુ ના ઔ૊ુઆ રક્ષણ૊ જણાતા નથી-
 ક્યાયે ઔ જ૊ુઆન્ટ ઔમ્પ્રીટરી ુઆભભ૊ફાુઆર થુઆ જામ છે -
ઇન્લેસ્ટીગે ળન:
 ઒થો઩ેડીઔ ડ૊ક્ટય ની વરાશ રેલી જળુયી ફને છે -
 જફૃય ઩ડયે એક્વ - યે ઔયાલી ને નનદાન ળક્ય ફને છે -
વાયલાય:
 દદી ને વમ્઩ુણથ ુઅયાભ ુઅ઩લ૊-
 જફૃય ઩ડયે શ૊ક્સ્઩ટર ભા દાકર ઔયાલવુ-
 ગય ઩ય વાયલાય ભા ઔ૊લ્ડ એપ્રીઔેળન નલળે વભજાલવુ
 ઔેપ્લ્ળમભ ભ઱ી યશે તેલ૊ ક૊યાઔ રેલા વભજાલવુ-
UNIT – 5
Digestive Problem
 Indigestion, Anorexia, Vomiting, and Constipation

 Haemorrhoids, Hernia, Ulcers and Intestinal obstruction
 Role of the ANM/HEALTH WORKER in the Community including
Home care remedies
 Integrate accepted Practices of AYUSH
Anorexia :
Definition :
Anorexia એઔ એલીcondition છે ઔે જેભા વ્મક્તીને ભુક રાખતી નથી ઔે વ્મક્તીને ક૊યાઔ
પ્રત્મે ુ઄ળુચી ુઈત્઩ન્ન થામ છે -
Causes :
 Jaundice
 Liver disease
 Gastroentritis
 Stomatitis
 Pharyngitis
 Colitis
 Typhoid
 Cholera
 Dysentry
 Constipation
 Indigestion
 Hitus Hernia
 Digestive Juice ભા કાભીને ઔાયણે
 ઔ૊ુઇOrganic disease ના ઔાયણે જેલાઔે ભરેયીમા, પામરેયીમા, એન્ઔેપેરામટીવ લખેયે
Sign and Symptoms :
 ભુક ન રાખે
 શાુઇ઩ય એવીડીટી
 છાતીભાું ફ઱તયા
 ન૊વીમા ુ઄ને લ૊ભીટીંખ
 ુઇન્ટે સ્ટાુઇનર ખેવ
 એ઩ીખેસ્ટ્રીઔ યીજીમનભાું ઩ેુઇન જ૊લા ભ઱ે
 ક૊યાઔ પ્રત્મે ુ઄ફૃચી જ૊લા ભ઱ે
 ફેચેની
 રાુંફા વભમ સુધી ચારે ત૊ ભારન્યુટ્રીળન જ૊લા ભ઱ે -
Anorexia ની વાયલાયભાાંANM/Health worker ન૊Role :

 જે ઔાયણથીanorexia થયુ ું શ૊મ તે ળ૊ધવુ ું ુ઄ને તેની વાયલાય ુઅ઩લી-
 દદીને ઩ુયત૊ ુઅયાભ ુ઄ને ઉંગ ુઅ઩લી-
 તણાલથી દુય યશેલા દદીને વભજાવુ-ું
 તીક૊,ત઱ે ર૊ ુ઄ને ભયી ભવારાલા઱૊ ક૊યાઔ ન રેલા ઔશેવ-ુ ું
 પ઱૊ ુ઄ને ળાઔબાજી લધાયે રેલા વભજાવુ-ું
 દીનચમાથ વ્મલક્સ્થત યાકલી-
 શ઱લી ઔવયત ુ઄ને મ૊ખા ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
 જફૃય ઩ડેત૊ દદીને યીપય ઔયવુ -
 ઔફજીમાતશ૊મ ત૊ તેની વાયલાયઔયલી.
Abdominal Distension
Definition :
Intestine ભાું ખેવ ુ઄થલાwaste product બયાલાથી ુઈત્઩ન્ન થતી condition ને
Distension ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Causes :
 Intestinal Obstruction :
 Intestineભાું ગ્ર૊થ ઔે ટ઱ુભય શ૊મ
 Intestinal parasites ( worms)
 Chronic constipation
 Peptic perforation
 Peritonitis
 Abdominal colic
 Chronic dysphasia
Sign and Symptoms :
 દદી નુ ું ઩ેટ ફુરે઴ ુું જ૊લા ભ઱ે -

 દદીને શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ ઩ડે
 ઩યક્ળન ઔયતા સ્઩ેળીમર પ્રઔાયન૊ ુ઄લાજ ુઅલે
 Abdomen ભાું જ૊ fluid બયાુઇ ખમેર શ૊મ ત૊ દદીને વાુઇડ રાુઇનposition ભા
સુલડાલતા fluid એઔ ફાજુ ુઅલી જામ છે -
 ઩ાલ્઩ેળનથીabdomen hard રાખે છે -
 ન૊વીમા,લ૊ભીટીંખ,ફેચેની ુ઄ને ચીડીમા઩ણુ ું
 ક૊યાઔ ઔે પ્રલાશી રેલાભાું તઔરીપ
 ગણી લકત લ૊ભીટીંખભાુંIntestinal parasites ઔે પીઔર 'Stool ) ભટીયીમર ફશાય
Distension ની વાયલાય ભાાંANM/Health worker ન૊Role
 દદી ને ભ૊ઢે થી ઔુંુઇ ુઅ઩વુ ું નડશ-

 દદીનીabdominal girth રેલી જેનાથી દદીનીconditionન૊ ખ્માર ુઅલે છે ઔે
તેનાdistensionભાું લધાય૊ થમ૊ ઔે ગટાડ૊-
 aspirateઔયવુું ુ઄ને ઔેટ઴ુcontent ફશાય ુઅલે છે તેની નોંધ
aaaa‖a aaaa
યાકલી-
 Input output chart યાકલ૊-
 Intravenous Fluid ુઅ઩વુ
 દદીનાvital sign રેલા ુ઄ને નોંધ ઔયલી
 Dyspnea ઒છુું ઔયલાFowlers bed ુઅ઩લી-
 વાળુું લેન્ટીરેળન ઩ુળુું ઩ાડવુ-ું
 વામઔ૊ર૊જીર સ્઩૊ટથ ુઅ઩લ૊
 દદીને યીપય ઔયવુ-ું
Constipation
Definition :
Stool ઩ાવ ઔયલાભાું ઢીર થામ, ઒છે લકત થામ, ુ઄નેstool pass ઔયલાભાું તઔરીપ
થામ તેનcે onstipation ઔશેલાભાું ુઅલેછે-
Causes :
1. Acute :
 એઔાએઔ આંતયડાભાું થતા ુ઄લય૊ધ
 Intestine નુું એઔફીજાભાું જત ુ યશેવ-ુ ું
 Intestine ભાુંInflammation
 Acute Appendicitis
 Salphingitis
 Peptic Ulcer
 Peritonitis
 Digestive juicesનુ ું ઒છુું ુઈત્઩ાદન થવુ ું
 Septicemia
2. Chronic :
 ખ૊ટીHabits
 Public toilet ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ન ઔયલ૊
 ુ ું
પ્રલાશીનુ પ્રભાણ ઒છુું રેવ-જેના રીધેWaste productભાું યશે઴ ુું પ્રલાશી
ળ૊઴ાુઇ જામ છે ુ઄નેstool hard ફનેછે-
 Febrile condition
 ું
ConlonનુCancer
 Exerciseન૊ ુ઄બાલ
 Metabolic disorder
 Hypokelemia
 Led poisoning
 ઔેટરીઔ દલા઒ જેલીઔે ભેસ્ઔીન,઩ેથેડીન,ડામઝે઩ાભ
 એનાર ઔેનારનીcondition જેલી ઔે
 Piles
 Warts
 Fissure
 Fistulla
 Stricture
Sign and symptoms :

Constipationના રક્ષણ૊ દયે ઔ વ્મક્તીભા એઔ વયકાું શ૊તા નથી ુ઄મુઔ વ્મક્તી઒ ુ઄ઠલાડીમાભાું
2-3 લકત રેટ્રીન જામછે ુ઄ને તેને ઔ૊ુઇ જાતના રક્ષણ૊ જણાતા નથી- જમાયે ુ઄મુઔ વ્મક્તી઒
થ૊ડા વભમભાstool pass ઔયલાભા ુ઄નનમભીત શ૊મ ત૊ તેનpે roblem થામ છે ુ઄નેconstipation
ના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે-
રક્ષણ૊
 Stool ઩ાવ ઔયલાભાું તઔરીપ
 Lower abdominal pain
 ફેચેની
 શેડેઔ
 ઩ેટનુું ફુરી જવુું
 ન૊વીમા – લ૊ભીટીંખ
 ભુક ઒છી રાખલી
 STOMETITIS
 છાયીલા઱ી જીબ
 DIGESTIVE DISTERBANCE
TREATMENT & CARE /ROLE OF ANM
 જે ઔાયણ શ૊મ તે ળ૊ધીને દુય ઔયવુ ું
 પ્રલાશી લધાયે રેવ ુ ું
 યે વા લા઱ા ક૊યાઔ લધાયે રેલા
 ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વયની વાયલાય રેલી
 એનાર ઔેનારની જે ઩ણ ઔુંડડળન શ૊મ તેની વાયલાય રેલી
 ક્ર૊નનઔ ખેસ્ટ્ર૊ુઆટેસ્ટાુઆન શ૊મ ત૊ તેની વાયલાય રેલી
 એફડ૊ભીનર ઩ેુઆન ઒છુ ઔયલા ભાટે એન્ટીસ્઩ાઝભ૊ડીઔ રેલી
 શ઱લી ઔવયત૊ ુ઄ને મ૊ખા ઔયલા જેથી એબ્ડ૊ભીનર ભવલ્વને ઔવયત ભ઱ે
 જફૃય જણામત૊ રેક્ઝેટીલ ુઅ઩લા જે કાવ ઔયીને યાિે સુતી લકતે ુઅ઩લા
 રેક્ઝેટીલ ઒યરી તેભજ ઩યયે ઔટર ુઅ઩ી ળઔામ છે -
Haemorrhoids: (શેભય૊ઇડ્વ)
ડાુઆજેસ્ટીલ વીસ્ટભના અંત9 બાખભાું એટરે ઔે એનવ ભા ભ઱ દ્વાયભા ુ઄ને તેની
ુઅજુફાજુની ુઅટ્રીવ ઔે લેવર ને ુ઄વય થલાથી દુ9કાલ૊ થામ, બ્રીડીંખ થામ ુ઄ને કુંજલાડ ુઅવ્મા
ઔયે તેને શેભય૊ુઆડ્વ ઔશે છે -
કાયણ૊:
 ઔફજીમાત થલાથી
 રાુંફા વભમ સુધી ુઉબા યશેલાથી
 ઒છા યે ળાલા઱ા ક૊યાઔ રેલાથી
 જન્ભજાત ક૊ડકાું઩ણ ુ઄ને પ્રેખનન્વી ના ઔાયણે

 સ્ટૂર ઩ાવ ઔયતી લકતે દુકાલ૊ થામ-
 પ્ર૊ક્ટ૊સ્ઔ૊઩ી ઔયીને જુએત૊ એનાર ઔેનાર ની સ્ઔીન ક્રેઔ થમેરી જ૊લા ભ઱ે છે -
નોંધ9 પ્ર૊ક્ટ૊સ્ઔ૊઩ી એટરે પ્ર૊ક્ટ૊સ્ઔ૊઩ દ્વાયા યે ક્ટભ ની એક્ઝાભીનેળન
ટ્રીટભેન્ટ9
 ઩ેુઆન ન થામ એના ભાટે ઩ેુઆનઔીરય દલા ડ૊-઒ડથય મુજફ ુઅ઩લી-
 સ્ટૂર ઩ાવ ઔયતી લકતે દુ9કાલ૊ ન થામ એ ભાટે જામર૊ઔેન જેરી રખાલલા ઔશેવ-ુ
 ખુફ ઩ાણી ઩ીલા ઔશેવ-ુ
 યે ઴ાલા઱૊ ક૊યાઔ રેલા વભજાલવુ ુ઄ને ઔ૊નપ્સ્ટ઩ેળન થામ તેલ૊ ક૊યાઔ ન રેલા વભજાલવુ-
 વીટ્વ ફાથ નલળે ની વભજણ ુઅ઩ી રેલા વભજાલવુ-
 ુઅ ઩ડયક્સ્થનત ભા વજીઔર ટ્રીટભેન્ટ ની જફૃય જણામ ત૊ યીપય ઔયવુ-
Harnia : (શનનિમા(
ુઅ એઔ એલી ઔુંડડળન છે ઔે જેભા એબ્ડ૊ભીનર લ૊રભાું ઔાુઆઔ કાભી શ૊મ ઔે નફ઱ી
઩ડી ખુઆ શ૊મ ુ઄ને તેભાથી ુઅતયડાન૊ બાખ ફશાય ુઅલે છે જેને શનીમા ઔશે છે -
ળચહ્ન૊ અને રક્ષણ૊:

 ચાભડી ઩ય વ૊જ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
 જમાયે લજન ુઈ઩ાડલાભાું ુઅલે ત્માયે ઴ુ઩ લધુ ફશાય ુઅલે છે -
 દુકાલ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
 લધુ વભમ સુધી ચા઴ુ યશે ત૊ ઔામભી ઴ુ઩ ફશાય ુઅલી જામ છે -
 ુઅ ભ૊ટા બાખે ઔફજીમાત શ૊મ ઔે ખુફ જ ુઈધયવ ુઅલતી શ૊મ ુ઄થલા ફા઱ઔના જન્ભ
લકતે ઩ણ થુઆ ળઔે છે જેની વાભાન્મ જગ્મા અંફેરીઔર,ગ્ર૊ુઆન ુ઄ને ઒઩યે ળન ઔયે ર જગ્મા
શ૊મ છે -
વાયલાય અને વાંબા઱:

 ઩ખન૊ બાખ ઉંચ૊ યાકલ૊
 જફૃય ઩ડે ત૊ ઒઩યે ળન ઔયાલવુ
 લધુ ઩ડતી ુ઄ને ક૊ટી ઔળયત ન ઔયલા વરાશ ુઅ઩લી-
 લધુ લજન ના ઉંચઔલા વરાશ ુઅ઩લી-
 જફૃય ઩ડયે દદી ને વજીઔર વાયલાય ભાટે યીપય ઔયવુ-
PEPTIC ULCER
DEFINITION :-
Gestrointestinal tract ભાું એનવડ લા઱ી જગ્માએ થતા મ્યુઔવ ભેમ્બ્રેનના

ુ઄લ્વયને ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય ઔશે છે -
TYPES
 Gastric Ulcer
 Duodenal Ulcer
 Esophageal Ulcer
 Anastomatic Ulcer
CAUSES
1. HERIDITARY :- ( લાયવાગત)
જે વ્મક્ક્તના વખા વફુંધીભાું ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય શ૊મ તેલા ર૊ઔ૊ને ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય થલાની
ળક્યતા િણ ખણી લધાયે શ૊મ છે - દા-ત- ુઅલા ર૊ઔ૊ભાું જીન્વ ભાયપતે એનવડ નવક્રેળન લધુ ું ુઈત્઩ન્ન
થલાનુું જ૊કભ ુઅલે છે -
2) EATTING HABBIT
કાલા ની ટેલ૊ જેલી ઔે
 ઝડ઩ી ુ઄ને ુ઄ધઔચળુ કાવુ ું
 ુ઄નનમભીત યીતે કાલાની ટે લ
 ભયી ભવારાલા઱ા તીકા ુ઄ને ત઱ે રા ક૊યાઔ કાલા
 પ્રલાશીનુું પ્રભાણ ઒છુું શ૊મ
 પાસ્ટ ફુડ કાલા લખેયે
3) STRESS (તનાલ):-
 રાખણી બમાથ તણાલ
 ખુફજ પ્રભાણભાું બચિંતા
 ડડપ્રેળન
ુઅ ફધા ઔાયણ૊થી ખેસ્ટ્રીઔ જયુવના નવડક્રવનભાું લધાય૊ થામ છે ઔે મ્યુઔવ ભેમ્બ્રેનભાું
ુઆયીટેળન થામ છે ુ઄ને રાુંફા વભમના ુઆયીટે ળન ઔાયણે ુ઄લ્વય ડેલર઩ થામ છે -
4 ) HABBITS :-
સ્ભ૊ડઔિંખ ુ઄ને ુઅલ્ઔ૊શ૊રીઝભ જેલી શેફીટ્વના ઔાયણે ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય થુઆ ળઔે છે -
5) DRUGS :-
ઔેટરીઔ દલા઒ જેલી ઔે એસ્઩ીયીન જેલી દલાના રીધે ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય થુઆ ળઔે છે -
SIGN AND SYMPTOMS

1. PAIN :- ઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વયભાું ' ુઅતયડાભાું ચાદુું ( ચ૊ક્ક્વ પ્રઔાયનુ ું ઩ુઆન શ૊મ છે -ખેસ્ટ્રીઔ
ુ઄લ્વય ભાું ક૊યાઔ રીધા ઩છી ૧૦ થી ૧૫ ભીનીટભાું ઩ેુઆન થલાની ળફૃુઅત છે જમાયે
ડડમ૊ડડનર ુ઄લ્વયભાું ક૊યાઔ રીધા ફાદ ૨ થી ૩ ઔરાઔે ઩ેુઆન થામ છે -
ખેસ્ટ્રીઔ ુ઄લ્વયભાું એ઩ીખેસ્ટ્રીઔ યીજીમનભાું ડાફી ફાજુએ ઩ેુઆન થામ છે જમાયે
઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વયભાું યાુઆટ શામ઩૊ઔોંડડ્રમાઔ યીજીમન ફાજુ ઩ેુઆન થામ છે - ઩ેુઆનની જગ્માએ ટે ન્ડયનેવ
શ૊મ છે - જે ભડશના ઒ સુધી ઩ણ યશે છે - ુ઄ને પયી – પયી ને થમા યાકે છે -
2 ) NAUSEA :- ક૊યાઔ રીધા ઩છી ન૊વીમા લ૊ભીટીંખ થામ છે - ગણી લકત સ્ટભઔભાું યશેરા
ફધુ જ ઔુંટેન ફશાય ુઅલી જામ છે ુ઄ને ુઅના ઔાયણે ઩ેુઆનભાું યાશત થામ છે -
3) HAEMETEMESIS :- ુઅભા રાુંફા વભમ સુધી ુ઄લ્વયના ઔાયણે લ૊ભીડટિંખભાું બ્રડ ુઅલે
છે - ુઅ ખેસ્ટ્રીઔ ુ઄લ્વયના ઔાયણે શ૊મ ળઔે છે -
4) ANAEMIA :- ઩ેળન્ટ ફયાફય ક૊યાઔ ન રુઆ ળઔતા શ૊લાથી નલટાભીન ફીનુું ફયાફય
એબ્વ૊઩થળન ' ળ૊઴ણ( ન થલાથી ુ઄ને શેભયે જના ઔાયણે દદીને એનીભીમા થુઆ ળઔે છે -
5) CONSTIPATION :- દદીને ઩ેુઆનના ઔાયણે દદી પ્રભાણભાું ઒છુું પ્રલાશી રે ઔે શરઔ૊ ક૊યાઔ
કામ ુ઄ને યે વાલા઱ા ક૊યાઔ રેત૊ નથી તેના ઔાયણે ઔ૊ન્સ્ટી઩ેળન થુઆ ળઔે છે -
6)APPETITE ANDWEIGHT :- ુઅભાું દદીને ભુક ઒છી રાખે છે - ખેસ્ટ્રીઔ ુ઄લ્વયભાું લેુઆટ
઒છુ થુઆ જામ છે જમાયે ડડમ૊ડીનભ ુ઄લ્વયભાું લજનભાું લધાય૊ થામ છે -
૭) લધાયા ના વાઇન અને વીમ્પ્ટળન જેલા કે
 શાટથભાું ફ઱તયા
 કાધે઴ ુ ફશાય ુઅલે છે -
 ભ૊ટા ભ૊ટા ઒ડઔાય
 એ઩ીખેસ્ટ્રીઔ યીજીમનભાું ડીસ્ટે ન્ળન શ૊મ તેવ ુ ું રાગ્મા યાકે
8 )DYSPHASIA :-઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વયના ઔાયણે ક૊યાઔનુ ઩ુયતા પ્રભાણભાું ઩ાચન થત ુ નથી-

9 ) PERFORATION (કાણ ાંુ થવ ાંુ ) :- ુઅભાું રાુંફા વભમ સુધી ુ઄લ્વય યશેલાના ઔાયણે
઩યપ૊યે વનને ઔાયણેઔન્ટેંટ઩ેયીટ૊નીમર ઔેલીટીભાું ુઅલી જામ છે - જેનાથી ડીસ્ટે નળન થામ છે ુ઄ને
તેના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
TREATMENT AND CARE / ROLE OF A.N.M.

DIET :-઩ેપ્ટીઔ ુ઄લ્વય ભાું દદી ની વાયલાય ુ઄ને વુંબા઱ ભાુંDIETુ઄ખત્મ ન૊ બાખ બજલે છે -
DIETભાું નભલ્ઔ લધાયે ુઅ઩વુું
-Bland diet ુઅ઩લ૊ ુઅ પ્રઔાયના DIETભાું ભયી- ભવારા ,તીકાળ ઔે ત઱ે ઴ ુું શ૊ત ુું નથી ુઅ
પ્રઔાય ન૊DIETદદીને ઩ચલાભાું વય઱તા યશે છે ુ઄ને ુ઄લ્વયભાું ઩ેુઆન ઔયત૊ નથી-
-઩ુયતા પ્રભાણભાું ન્યુટ્રીળન ભ઱ી યશે તેલ૊ ડામેટ ુઅ઩લ૊ -
-રીઔલીડ લધાયે ુઅ઩વુ ું
-ક૊યાઔ થ૊ડી-થ૊ડી લાયે થ૊ડી થ૊ડી ભાિાભાું ુઅ઩લ૊ જ૊ુઆએ જેના ઔાયણથી સ્ટભઔભાું
લધાયે બયાલ૊ ન થામ ુ઄ને ઩ેુઆન ુ઄ટઔાલી ળઔામ
-દદીને પાસ્ટ ' ુઈ઩લાવ ( ન ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી

- ુઅલ્ઔ૊શ૊ર- સ્ભ૊ડઔિંખ તયત ફુંધ ઔયલા
2 ) ANTACID :-
સ્ટભઔભાું યશેરાHCLને ભુંદ ઔયલા ભાટે એન્ટાવીડ ુઅ઩લા જ૊ુઆએ -જ૊ તે ભુખ્મા ઩ેટે
ુઅ઩લાભાું ુઅલે ત૊ ૨૦ થી ૪૦ ભીનીટ સુધી ઔામથ ઔયે છે ુ઄ને જ૊ તે જમ્મા ઩છી ૧ થી ૩ ઔરાઔ
ુઅ઩લાભું ુઅલે ત૊ રાુંફા વભમ સુધી ુ઄વય યશે છે -
REMOVE STRESS :-
 દદીને સ્ટ્રે વ ઒છુું થામ તેલા પ્રમત્ન૊ ઔયલા
 તેન૊ સ્ટ્રેવ થલાના ઔાયણ૊ ળ૊ધીને તે મુજફ ઔુંડડળન ભાું વાુઆક્રીમાટી ઩ાવે યીપય ઔયવુ ું
 ફાઔીની ટ્રીટભેન્ટ વીમ્પ્ટ૊ભેડટઔ ઔયલી
DYSPHASIA
Dysphasiaએ એઔ વાભાન્મ ઔુંડડળન છે - જેભાું ક૊યઔ ુ઄ને પ્રલાશી ખ઱ે ુઈતાયલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
Causes:-
1 ) COMMON CAUSES :-
-કયાફ દાુંત ુ઄થલા દાુંત ન શ૊લાનાું રીધે ુ઄઩ુયતા ચાલવુ ું
-ુઈતાલ઱ે કાવુ ું
-કાલાભાું ુ઄નનમભીતતા
-ANXIETY
-CONSTIPATION
૨) ખાભીલા઱૊ ખ૊યાક :-
 ન ઩ચી ળઔે તેલ૊ ક૊યાઔ
 લધાયે ઩ડત૊ યાુંધેર૊ ક૊યાઔ
 પાસ્ટ ફૂડ
 ખુફ ભયી ભવરાલા઱૊ ક૊યાઔ
 ુઈત્તેજીત ઩ીણાું઒ જેલાું ઔે ચા – ઔ૊પી , ુઅલ્ઔ૊શ૊ર તૈમાય ઩ીણા.
૩)ORGANIC DISEASE
 ઒ખેનીઔ ડીઝીઝ જેલા ઔે
 Gestroentritis
 Gastritis
 Gastric ulcer
 Hiatus Hernia (વાયણ ખાુંઠ(
ુઅભાું સ્ટભઔન૊ ુઈ઩યન૊ છે ડ૊ ુઈ઩ય ુઅલી જામ છે -
 રીલય ુ઄ને ખ૊રબ્રેડયના ડીવીઝ જેલા ઔે શી઩ેટાુઆટીવ
 ક્ર૊નનઔ શાટથ ડીઝીઝ
SIGN & SYMPTOMS :-

ુઅનાsign & symptoms મુખ્મ િણ બાખભાું લશેચલા ભાું ુઅલે છે -
૧)PYROSIS :-
ુઅભાું ઩ાણી જેવુું પ્રલાશી સ્ટભઔભાુંથી ભોંભા ુઅલે છે જે ભ૊ટા બાખે કટાળલાફૄું શ૊મ છે
ુઅલી ઔુંડડળનને ઩ામય૊વીવ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
૨)HEART BURNS :-
ુઅભાું ઩ાુંવ઱ી઒ની લચ્ચેથી ઩ાછ઱ના બાખે શાટથની ુઅજુફાજુ ફનીંખ ઩ેુઆન થામ છે - ુઅ
઩ેુઆન કાવ ઔયીને સ્ટભઔભાું યશેરા ઩દાથથ ુઆવ૊પેખવભાું ુઅલી જલાને ઔાયણે થામ છે - ફનીંખ
થલાનુું મુખ્મ ઔાયણ HCL શ૊મ છે -
૩)ગેવ:-
ક૊યાઔનુ ું ઩ુયતા પ્રભાણભાું ઩ાચન ન થલાના ઔાયણે ુઆન્સ્ટે સ્ટાુઆનભાું લધાયે ઩ડત૊ ખેવ
ુઈત્઩ન્ન થામ છે - જેના ઔાયણે ગણીલકત ઩ેટ ફુરી જામ છે -
ફીજા રક્ષણ૊ જેલા ઔે ન૊નવમા – લ૊ભેટીંખ ,઩ેટભા દુ9કાલ૊,ફેચેની
RYLES TUBE INSERTION (Gastric lavage and Gavage)

Tube ને નાઔ લડે દાકર ઔયીEsophagus થુઇStomach સુધી દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે -
ુ
શેતઓ:-
 Poison ને દુય ઔયલા ભાટે
 ન૊વીમા ુ઄ને લ૊ભીંટીંખ દુય ઔયલા ભાટે
 Stomach નાOperation ઩શેરાStomach વાયી યીતેClean ઔયલા ભાટે
 Operation ઩છીstomach ને કારી યાકલા ભાટે
 aaaaaaaaaaa aa‖a aaa aaaaaa aaaa+ # aaa aaaa aaa
લખેયે લકતે દદીનેFood ુઅ઩લા ભાટે
Throat, Prelacies વામક્રેટીઔaa‖a
 Gastric ઔન્ટ્રેઔુઇન્ટ નુ રેફ૊યે ટયીStudy ઔયલા ભાટેSpecimen રેલા ભાટે
Types of Tube
 Levine tube : size 12 થી18
તેભાું નીચેના છે ડTે ip થી3 ઈંચ દુય4 Hole શ૊મ છે - તે યબ્ફય ઔે પ્રાસ્ટીઔની શ૊મ છે -
 aaaa‖a aaaa
નીચેન૊ છે ડ૊ લજનદાય શ૊મ છે - તેને છે ડે અંદયના બાખેMercury શ૊મ છે - ુઅ લધુ
લ઩યામ છે -
 Rhesus Tube
તેભાુંLarge Perforated Opening Tip તયપ શ૊મ છે -
 Large Stomach Tube
તેભાું છે ડે ુ઄નેTip ઩ાવેLarge Hole શ૊મ છે -Food Poisoning લકતે લ઩યામ છે -
 Miller Abbot Tube
તેભાુંTuber ના છે ડે ુઇન્પરે ફ઴ુન શ૊મ છે - ુઈ઩યાુંતHarris Tube, Johnston Tube
લખેયે પ્રઔાય છે -
 Cantor tube તેભાુંTuber ના છે ડBે alloon શ૊મ છે -
Articles
 aaaa‖a –aaaa
Bowl of Ice water
 Lubricant – લેવેરીનor Glycerin or Mineral Oil or Liquid Paraffin
 Mouth Wash In Bowl or Glass
 50 Cc Syringe
 Slab of Sowb Stick
 Kidney Tray
 Emesis Basin
 Makin Toss/Draw Sheet
 Adhesive Tap & Sticker
 Jug of Liquid Food
 Jug of Solution of Irrigation (300ml each time) (Ravage washout of Stomach
Liquid)
 Pint Measure/Bucket
 Screen
 Back Rest
 Mouth Gag
 Test Tube (Specimen રેલાનુ શ૊મ(
Procedure
 દદીનેProcedure ની જાણ ઔયી
 દદીનીBed ઩ાવે ઩ડદ૊ ખ૊ઠલલ૊
 દયે ઔArticles તૈમાય ઔયી ફેડ ઩ાવે રુઇ જલા
 દદીને ુઅયાભદામઔPosition ુઅ઩લી(Sitting Position)
 વન ુ઄થલા દદી વીધુ ફેવી ન ળઔે ત૊aaaa aaaaaa ―a
ુઅ઩લી
aaaaaaaa
ુ઄નેHead ને
વશેજ ુઅખ઱ નભાલવુ
 નેઔ એક્સ્ટેન્ડેડ ઩૊વીઝન ુઅ઩લી- ઩યું ત3ુ થી4 ઈંચTube દાકર ઔમાથ ફાદ નેઔને ફ્રેક્વ
ઔયલી
 ચશ્ભાઔ૊ન્ટે ઔ રેન્વ દુય ઔયલા
 Hand Wash ઔયવુ
 Nostrils ને ઔ૊ટન વ૊ફ ઔે સ્લ૊ફ સ્ટીઔ લડે ક્રીન ઔયલા ુ઄ને લા઩યે ર ભટીયીમલ્વને
ઔીડની ટ્રે ભાું નાકવુ
 દદીનીChest ઩યMaking Toss ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ ઩ાથયલા
 Tube ને ઔેટરી અંદય જલા દે લી તેન ુ ભા઩ નક્કી ઔય૊ ુઅળયે 45 શ૊ અંદય જલા દે લાભાું
ુઅલે છે -(Children ભાટેRoute of Nose થીXiphiStrenumસુધી(
 દદીની ફાજુ તયપ વશેજ ઩ાછ઱ ુઈબા યશેવ ુ
 Tube નેLubricate ઔય૊
 Tube ને નાઔ દ્વાયા ધીભે ધીભે અંદય જલા દ૊- ળફૃુઅતભાું નેઔનેExtend યાક૊ 'એઔ સ્ટ્રે ન્ડ(3
થી4 ઈંચ થમા ઩છી નેઔને ફ્રેક્વ ઔય૊
 દદીનેTube ને ખ઱ે ુઈતાયલાShallow ુ઄ને ુઈડા શ્વાવ રેલા ઔશેવ ુ
 Tube નેRadically ુ઄નેSmoothly અંદય જલા દ૊
 નક્કી ઔયે રMarking સુધી ઩શોંચે એટરે ુ઄ટઔી જવુ
 Tube નેEnd ને ગ્રાવભાું ફ૊઱ી ુ઄થલાTuber છે ડેSyringe લડેAspirate (એસ્઩ીયીટ –
઩ાછુ કેંચવુ( ઔયીTube અંદયStomach સુધી ઩ુયી ઩શોંચેર છે - તેની કાતયી ઔય૊
 Tube નેSticking Plaster ની ઩ટી લડે નાઔ ઩ાવે તેભજ ઔ઩ા઱ ઩ય ડપક્વ ઔય૊
 જ૊Specimen રેલાનુ શ૊મSyringe લડે એસ્઩ીયે ટ ઔયીTest Tube ભાું રુઇ જવુ
 જ૊lavage ુઅ઩લાન૊શ૊મ(Wash Out) ઔયલાન૊ શ૊મ ત૊મ૊ગ્મ વ૊લ્યુળન લડે ુઇયીખેળન ઔય૊
 જ૊Liquid Food ુઅ઩લાનુ શ૊મ ત૊ મ૊ગ્મ ભાિાભાું ુઅ઩વુ
 જ૊Tube ઔાઢી નાકલાની શ૊મ ત૊ ઔાઢતી લકતે ફશાયનાEnd ને ઩લ્વ ઔે ઔરમ્઩વ લડે ફુંધ
ઔય૊ જેથીFluid નેLayer ઩ય ઩ડનુ ુ઄ટઔાલી ળઔામ
 Tube ને ફશાય ઔાઢયા ફાદHysteria ને દુય ઔય૊
 Macintosh ની નોંધ ઔય૊
 Procedure ની નોંધ ઔય૊
 દયે ઔArticles નેClean ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔ૊
Points To Be Remember
 જ૊Tube વશેરાુઇથી અંદય ન જામ ત૊ ઩ાછી ઔાઢી પયીથી ધીભેથી અંદય જલા દે લી તેભ
છતા ઩ણ ન જામ ત૊ ડ૊ક્ટયને જાણ ઔયલી
 જ૊Tube Trachea ભાું જામ ત૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ ઔપીંખ ઔયલા ભાુંડે છે - જમાયે ફેબાન
દદીPallor થુઇ જામ છે -
 Procedure દયમ્માન દદીનાRespiration જ૊લા
 જ૊Tube લધુSoft શ૊મ ત૊ થ૊ડીલાય ુઅુઇવ લ૊ટયભાું યાકીને ઩છી લા઩ય૊
દદી ખ઱ે ુઈતાયે ત્માયે Tube ને અંદય દાકર ઔય૊ જેથી વય઱તાથી દાકર થામ
INTESTINAL OBSTRUCTION
DEFINITION :-
ઔ૊ુઆ ઩ણ ઔાયણવયવય આંતયડાભાું ુ઄લય૊ધ ુઈત્઩ન્ન થામ તે ઔુંડીળન નેintestinal
obstruction ઔશે છે -
CAUSES :-
 -ક્ર૊નીઔ ઔ૊ન્સ્ટી઩ેળન
 ુઆન્ટે સ્ટાુઆનર ઩ેયાવાુઆટ 'યાુઈન્ડ લમ્વ (
 ુઆન્ટે સ્ટાુઆનર સ્ટ્રીઔચય જે કાવ ઔયીને ફે ુઆન્ટે સ્ટાુઆનરને જ૊ડાલલાના
઒઩યે ળનભાું થુઆ ળઔે છે -
 ુઆન્ટે સ્ટાુઆનર ગ્ર૊થ
 ુઆન્ટુવવે઩ળન એટરે ઔે એઔ આંતયડુ ફીજા આંતયડાભાું જત ુ યશે છે
 ુઆગ્લાુઆનર શનીમા જેભાું ુઆન્ટે સ્ટાુઆનર ુઆખલાુઆનર ઔેનારભાું જતુ ું યશે છે -
 ુઆન્ટે સ્ટાુઆનર ઩ેયારીવીવ.
SIGN &SYMPTOMS :-
 એબ્ડ૊ભીનર ડડસ્ટેન્ળન
 ખેવ ઩ાવ થામ નડશ
 સ્ટુર ઩ાવ થામ નશી
 ુઉલ્ટી વાથે દુ 9 કાલ૊
 ુ઄ન ુઆઝીનેળ
 ફ૊લેર મુલભેન્ટખુફ લધી જામ ુ઄થલા ખુફ ફુંધ થુઆ જામ
 લાુઆટર વાુઆન એફન૊ભર
થ જ૊લા ભ઱ે
 લ૊ભીંટીંખભાું ઔે સ્ટુરભાું લમ્વ ફશાય ુઅલે
 યે સ્ટરેળનેવ &ડીપ્વનીમા જ૊લા ભ઱ે
TREATMENT & ROLE OF A.N.M.

 મુખ્મ ઔાયણ ળ૊ધી તે મુજફ વાયલાય ઔયલી
 વીમ્પ્ટ૊ભેટીઔ ટ્રીટભેંટ ુઅ઩લી
 દદીને નીર ફામ ભાુઈથ યાકવુ ું 'N.B.M.)
 દુકાલ૊઒છુ ઔયલા ભાટે શ૊ટ એપ્રીઔેળન ઔયી ળઔામ
 દદીને ક્યાયે મ એનીભા ુઅ઩લ૊ નશી નવલામ ડ૊.઒ડથય
 દદી લામટર વાુઆન ુ઄ડધી ઔરાઔે રેલા
 દદીની એ-જી-રેલી
 ફ્રેટવ ટ઱ુફ ઩ાવ ઔયી ળઔામ
 યાુઆલ્વ ટ઱ુફ એસ્઩ીયે ળન ઔયી ળઔામ
દદીને તાત્ઔાબરઔ નજીઔની વજૉન ુ઄લેરેફર શ૊મ તેલી શ૊સ્઩ીટરભાું યીપય ઔયવુ ું
UNIT - 6
URINARY PROBLEMS
 SIGN AND SYMPTOMS OF RENAL CONDITIONS
 RETENTION OF URINE COLIC EDEMA
 ROLE OF ANM/HEALTH WORKER IN THE COMMUNITY
INCLUDING
 HOME CARE REMEDIES
 INTEGRATE ACCEPTED PRACTICES OF AYUSH
Retention of Urine
Definition : Retentionof Urine એટ્રે urine ઩ાવ ઔયલાની ુઇચ્છા શ૊મ ુ઄ને Bladder ભા
Urine શ૊લા છતા યુયીન ઩ાવ ન થુઇ ળક્ત૊ શ૊મ તેલી condition નેRetention of urine
ઔશેલાભાુંુઅલે છે .
ફીજા ળબ્દ૊ભા ઔશીએ ત૊ Bladder ભાું Urine બયે ર૊ શ૊મ ુ઄ને Urine ઩ાવ ન થુઇ ળઔે
તેલી condition થલા ઩ાછ઱ ગણા ફધા ઔાયણ૊ બાખ બજલતા શ૊મ છે . ુઅભા ના વાભાન્મ
ઔાયણ૊ નીચે મુજફ શ૊મ છે .
Causes : ુઅ થલા ઩ાછ઱ ગણા ફધા ઔાયણ૊ બાખ બજલતા શ૊મ છે . ુઅભાના વાભાન્મ ઔાયણ૊
નીચે મુજફ શ૊મ છે .
૧. ભીઔેનીઔર ઔાયણ૊ :
 Urethraભાું સ્ટ૊ન ુ઄ને રીથ૊નવવ
 નાના ફા઱ઔ૊ભા ડપભ૊વીવ
 Urethra ન૊ બાખ વાુંઔડ૊ શ૊મ
 Bladder ુઈ઩ય પ્રેવય ુઅલત ુું શ૊મ
 .Maleની અંદય ુઅલેરી Prostate Gland ભ૊ટી થુઇ જામ ુ઄થલા તેભાું ઔ૊ુઇ ચે઩
રાખેર શ૊મ -
૨. નલન
થ ા ઔાયણ૊ :
 Spinal Cordભાું Injury થામ ુ઄થલા Spinal cordનુ ું Tumor થામ.
 Bladder ની ુઅજુફાજુના બાખભાું ઒઩યે ળન થયુ ું શ૊મ દા.ત વીજેયીમન વેઔળન
 Urethra ના muscles ને ઔ૊ુઇ ઔાયણવય Nerve supply ન થામ દા.ત. નલથ
વીસ્ટભ ન૊ ઔ૊ુઇ ય૊ખ
Sign and Symptoms :

 Patient ના Suprapubic યીજીમન ઩ય Bladder ન૊ ુઈ઩વેર૊ બાખ જ૊ુઇ ળઔામ છે .
 ગણી લકતUrineના થ૊ડાdrops ફશાય ુઅલે છે .
 દદી યે સ્ટરેવશ૊મ છે .
 Patient abdominal painનીComplain ઔયે છે -
 ૌ ું
Painના ઔાયણે ગણી લકત ઩ેળનટને ખુફ જ ઩યવેલ૊ લ઱ી જામ છે -
 ઔરાઔ૊ સુધી યુયીન ઩ાવ ન થલાથી યુયીન બયાુઇ જલાની પયીમાદ ઔયે છે -
 ગણીલકતPulse ુ઄નેRespirationભાું લધાય૊ થામ છે -
 Severe caseભાુંBladder rupture થુઆ ળઔે છે -
Role of ANN/health worker in the Community

 Patientને ત઩ાવ૊ ુ઄ને જુ઒ ઔે કયે કયRetention of Urine છે ઔે નડશ
 જ૊Retention of Urine શ૊મ ત૊Patientને bathroom સુધી રુઇ જવુ ુ઄ને ન઱ ચા઴ુ
ઔય૊-
 Patient ને પ્રામલવી ઩ુયી ઩ાડ૊-
 Supra pubic region ુઈ઩ય શ૊ટ પ૊ભેન્ટે ળન ઔય૊ ુ઄ને ઩છી ઩ણ યુયીન ઩ાવ ન થામ ત૊
તેના ુઈ઩યcold application ઔયવુું
 Patientને ફેડની ડઔનાયી ુઅખ઱ ફેવાડ૊ ુ઄ને ુઅજુફાજુ ઩ડદા મ ૂઔ૊-
 Simple water એનીભા ુઅ઩૊-
 ખયભ ઩ીણા જેલા ઔે ચા ઔ૊પી ુઅ઩૊-
 Male patient શ૊મ ત૊urethra ઩ય ઠુંડુ ઩ાણી યે ડ૊-
 Patientને warm waterન૊ Sitz bath ુઅ઩૊-
 ુઅભ ઔયલા છતા ઩ણ Patient ને Urine ઩ાવ ન થામ ત૊ aseptic technique થી
catheterization ઔયવુ-ું
Catheterization
વ્માખ્મા :-ઔેથેયાુઇટઝેળન એટરે એલી પ્ર૊વીઝય ઔે જેભાું યુયેરા ભાયપતે ઔેથટય દાકર ઔયી
બ્રેડયભાુંથીભાુંથીયુયીનફશાયઔાઢલાભાુંુઅલેછે-
ુ :
શેતઓ
 યુયીનયી યીટે નળન 'બયાલ૊( ને યીરીલ 'દૂ ય ઔયવુ( ઔયલા ભાટે
 નનદાન ઔયલા ભાટે
 દદીને ઩ેળાફ ઩ય ઔાબુ ન શ૊મ ત્માયે (Incontinence) ત્માયે દદીની ઩થાયી બીની થતી
ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 યુયીનયી બ્રેડયનેWash ુઅ઩લા ભાટે
 યુયીનમર વજૉયી લકતે તે બાખનેClean યાકી તેભાું ચે઩ રાખત૊ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 ઩ેરલીઔ ઒ખથનના ઔ૊ુઇ ઩ણ ઒઩યે ળન ઔયે ર શ૊મ ત્માયે
 દદી ફેબાન શ૊મ ત્માયે
 ડડરીલયી ુ઄ને ઒઩યે ળન ઩શેરા બ્રેડય કારી ઔયલા ભાટે
Articles
 ફેડ સ્ક્રીન
 ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ
 સ્ટયાુઇર ગ્રલવ2 Pair
 સ્઩ેયવીભેન ફ૊ટર
 સ્ટયાુઇર ઔેથેટય
 સ્ટયાુઇર મ૊ય૊ ફેખ 'યુયીન ઔરેક્ળન ફેખ(
 ઔેથેટયContinue યાકલા ભાટે
 સ્ટયાુઇર ઔ૊ટન વ૊ફ ુઇન સ્ટયાુઇર ફાુઈર
 એન્ટીવેપ્ટીઔ વ૊લ્યુળન 'રીઔલીઔ ફીટાડીના(
 સ્ટયાુઇર શ૊ર વીટ
 સ્ટયાુઇર ુઅટથયી એન્ડ ડડવેપટીંખ પ૊યવેપ
 2% Xylocaine
 20 CC નવડયન્ઝ એન્ડ નીડર
 ડડસ્ટીર લ૊ટય એમ્પ્યુર
 ડઔડની ટ્રે
 જ૊ જફૃય શ૊મ ત૊ ટ૊ચથ
 બ્રેન્ઔેટ ુ઄થલા વીટ
Procedure
 દદીને પ્ર૊વીઝયની જાણ ઔયલી- જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ દદીન૊ વશઔાય રેલ૊ તથા દદીને
નલશ્વાવભાું રેલ૊
 ફાયી ફાયણા ફુંધ ઔયલા ફેડની ુઅવ઩ાવ ઩ડદ૊ મુઔલ૊
 ુઅટીઔલ્વ તૈમાય ઔયી ફેડ ઩ાવે રુઇ જલા
 દદીને મ૊ગ્મ ઩૊ઝીવન ુઅ઩લાKnee ને ફ્રેક્વ ઔયી દુય યાક૊
 દદીના ફટઔ નીચે ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ ઩ાથય૊
 ડઔડની ટ્રે ની નજીઔ મુઔ૊
 જફૃય શ૊મ ત૊ રાુઇટ મુઔ૊
 દદીના ઔ઩ડા દુય ઔયી ઩ખના બાખને બ્રેન્ઔેટ ઔે વીટ છડે ઔલય ઔય૊
 ત્માયફાદ શેન્ડ લ૊ળ ઔય૊
 ઩ેયીન્મર એયીમાને એન્ટીવેપ્ટીઔ વ૊લ્યુળન લડે ક્રીન ઔય૊
 ભેુઇર દદીને ગ્રાવની સ્ક્રીનને ુઈચી ઔયી ક્રીન ઔયલી
 ડપભેર દદીભાું ફે વ૊ફ લડે ડાફ૊ અંગુઠ૊ ુ઄ને ડાફી આંખ઱ી લડે રેબફખા ભ૊ઝેયાને જુદા
જુદા ઔય૊ ફીજા શાથે વ૊ફને ુઅટથયી ભઔાું ઩ઔડી એન્ટીવેપ્ટીઔભાું ફ૊઱ી તે બાખભાું ક્રીન
ઔય૊ ત્માયફાદ છલજામના ભાું એઔ સ્ટયાુઇર વ૊ફ યાક૊ જેથી ઔેથેટયને ુ઄ન્વટયાુઇર થત ુ
 જ૊ સ્ટયાુઇર લ૊ર ટ૊લેર શ૊મ ત૊ તે લા઩યવુ
 ત્માયફાદ સ્ટાયાુઇર ઔેથેટય રુઇ તેને ટી઩થી ફે ઈંચ દુયથી ઩ઔડ૊
 ઔેથેટયના ફશાયના બાખે ઩ુય૊ ફેખ જ૊ડ૊
 ઔેથેટયની ધીભે ધીભે યુયેરાભાું દાકર ઔય૊ ુ઄ને દદીને ુઈડા શ્વાવ રેલા ઔશ૊
 યુયીન ુઅલલા ભાુંડે ત્માયે લધુ દાકર ઔયલાનુ ફુંધ ઔય૊
 યુયીન ઩ેવીભેન રેલાનુ શ૊મ ત૊ સ્ટયાુઇર ઩ેવીભેન ફ૊ટરભાું રેવ ુ
 જ૊ પ૊રીવ ઔેથેટય શ૊મ ત૊15 થી20 CC D W (ડડસ્ટર લ૊ટય( ફલ્ફ 'ફુગ્ખ૊( ને ફુરાલ૊
 વાદુ ઔેથેટય શ૊મ ુ઄ને થ૊ડીલાય યાકલાનુ શ૊મ ત૊ ભેર
 દદીભાું એબ્ડ૊ભીન ુ઄ને ડપભેર દદીભાું માદ ઩ય ઩ટી લડે ડપક્વ ઔયવુ
 લજામના ભાું મુઔેર વ૊ફ દૂ ય ઔયલ૊
 યુયીનનુ એભાુઈન્ટ ભા઩વુ ુ઄ને નોંધાવુ
 ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ દુય ઔયલા
 પ્ર૊વીઝય નવી નોંધ ઔયલી
 તભાભ ુઅટીઔલ્વ ક્રીન ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔલા
 સ્઩ેવીભેન ુ઄ને પ૊ભથને રેફભાું ભ૊ઔરી ુઅ઩લા
Points To Remember
 સ્ટ્રીક્ટ એવેપ્ટીઔ ટે ઔનીઔ જા઱લલી
 દદીને ઔેથેટયને ઔાયણે યુયીન ઩ાવ ઔયલાની ુઇચ્છા થળે તેભ
 દદીને ઔેથેટયને ઔાયણે યુયીન ઩ાવ ઔયલાની ુઇચ્છા થળે તેભ વભજાલવુ
 દદીને ઔેથેટય એઔદભ પ૊વથ
થ ી દાકર ઔયવુ નડશ ુ઄ને યુયેરાભાું ુઇજા ન થામ તેન ુ ધ્માન
યાકવુ
 શુંભેળા મ૊ગ્મ વાુઇઝનુ જ ઔેથેટય લા઩યવુ
 ડ૊ક્ટયના ઒ડથય નવલામ ઔેથેયાુઇઝેળન ઔયવુ નડશ
Renal Colic
Definition :
Renal Colic એટરેKidney ભાું થતા ુ઄ને ચુઔ ભાયતા(colicy)વતત દુકાલાનેRenalcolic ઔશે છે -
Causes :
 Renal stone (Kidney Stone ) , તેPelvis ુ઄થલાUrethra ભાું શ૊ુઇ ળઔે છે -
 Uretric Stone
 KidneyભાTumor
 Kidneyભાુંinflammation રાખે દા-તPyelonephritis
 aaaaa aaaa‖a
ન૊T.B)
'aaaaaa
 Urinary Tract Infection
Sign and symptoms

 Lumbar regionભાુંsevere colicyPainથામ છે -
 Patient ને ભ૊ટે બાખે backache ની તરીપ શ૊મ છે -
 Patientને ગણીલાયfever ુઅલે છે જે ભ૊ટાબખેKidneyભા ઔેUrinary TractભાInfection
ને ઔાયણે શ૊મ છે -
 Patientને પીલયના ફધા રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે જેભઔે ળયીયનુ ું તા઩ભાન લધી જવુ, Pulse
rate લધી જલી, Respiratory rate લધી જલા ,઩યવેલ૊ થલ૊ લખેયે --
 ન૊વીમા ુ઄ને લ૊ભીટીંખ થામ
 ગણી લકતUrineભાુંBlood ુઅલે-
 Urineભાુંpus cell જ૊લા ભ઱ે -
 Dark colorન૊urine ુઅલે-
Role of ANN/health worker in the Community

 દદીને લધાયે ઩ડત ાંુ પ્રલાશી જેભકે જ્યવ
ુ , રીબ ાંુ ઩ાણી ળયફત, લગે યે ઩ીલા ભાટે વભજાવ ાંુ
 Pain ઒છુું ઔયલા ભાટે રુંફય યીજીમન ઩યHotfomentation ઔયવુ-ું દા-ત શ૊ટ લ૊ટય ફેખ
 લધાયે ઩ડતુPain શ૊મ ત૊Pain killer ુઅ઩લા-
 લ૊ભીટીંખ ઒છી ઔયલા એન્ટીુઇભેટીઔ ુઅ઩લી-
 PatientનેPsychological supportુઅ઩લ૊-
 Patientનેstoneના ઔાયણેRenal colic શ૊મ ત૊ ફી લા઱ા ળાઔબાજી ઒છા ુઅ઩લા દા-ત-
યીંખ઱ા,ટભેટા,ભયચા લખેયે---
 PatientનેBurning maturationશ૊મ ત૊ ુઅલ્ઔરાુઇન નભઔવચય જેલાઔે વ૊ડાફામ ઔાફથ
ુઅ઩લા-
 Patient ને જળુય મુજફનાinvestigation ઔયાલલા
 જળુય જણામ ત૊ ઩ેળન્ટને યીપય ઔયવુ-ું
NephroticSyndrome
Introduction and Definition :
ુઅ એઔ એલીcondition છે ઔે જેભાurine દ્વાયા ખુફ જ પ્ર૊ટીનloss

થલાથી, BloodભાુંAlbuminનુું પ્રભાણ ઒છુું થુઇ જામ છે ુ઄ને ુઅકા ળયીય ઩ય વ૊જા ુઅલે છે ુ઄ને
ઔ૊ર૊સ્ટ્ર૊ભનુ ું પ્રભાણ લધી જામ છે ુ઄નેrenal function ઒છુું થામ છે -
Causes
1. Glomerulonephritis :
ુઅconditionભાું ગ્ર૊ભેળુરાુઆ ભા ુ઄ને નેફ્ર૊નભાુંInflammation થામ છે જે
થલાના ઔાયણ૊ નીચે મુજફ છે
 Infective Endocarditis
 Hepatitis
 Malaria
 Syphilis
 Laprosy
 Viral Infection જેભાPharyngitis, Tonsillitis
 Systemic disease જેલા ઔેPoly arthritis, Diabetes Mellitus લખેયે
 લાયવાખત ઔાયણે
2. Vascular cause :
 Renal vein thrombosis
 Pericarditis
 Inferior Venacavaભાobstructionના ઔાયણે
 Sickle cell anemia
3. Toxic :
 Mercury
 Gold
 Snake Venom (Poison –Venom )
 Insect bite દા-ત- ભધભાકી
4. Drugs :
ઔેટરીઔ દલા઒NephroticSyndromભાટે જલાફદય શ૊મ છે -
જેલીઔેવલ્પાગ્રુ઩ની,઩ેનીવીરન ગ્રુ઩ની લખેયે
5. Toxemia of Pregnancy :
ુઅconditionભાPregnancy દયમ્માન દદીનેurineભાalbumin શાજય શ૊મ છે ,
Hypertension શ૊મ છે , એનેભીમા શ૊મ છે ુ઄ને Convulsion ુઅલતા શ૊મ છે -
6. Miscellaneous : લધાયા ના ઔાયણ૊ જેલાઔેRenal transplant
Sign and Symptoms :
 ુઅકા ફ૊ડીભાું વ૊જા ' જનયરાુઇજડ ુઇડીભા (
 એવાુઇટીવ 'Peritoneal cavityભાુંFluid બયાુઇ જામ
 પ્઴ુયર ુઇપરુજન 'Pleuraના ફેLayer લચ્ચેfluid બયાુઇ જામ (
 ઩પીનેવ ઒પ ુઅુઆ 'Eyelid ઩ય વ૊જા ુઅલલા( તે ફા઱ઔ૊ભાું લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે ુ઄ને
લશેરી વલાયે લધાયે શ૊મ છે -
 ું
Patient નુweight extra 50% લધી જામ છે -
 નવલીમય ઔેવભાRenal function એઔદભ ઒છુું થુઇ જામ છે ુ઄ને ુઅભ થલાના
ઔાયણેPulmonary edema જ૊લા ભ઱ે છે -
 લધાયે પ્રભાણભા પ્ર૊ટીન ર૊વ થલાના ઔાયણે પ્ર૊ટીન એનજી ભારન્યુટ્રીળન થામ છે જેના
ઔાયણે ળયીયન૊ ગ્ર૊થ ધીભ૊ જ૊લા ભ઱ે છે-
 PatientનેHypertension શ૊ુઇ ળઔે-
 Blood volume ઒છુું થલાના ઔાયણેBlood pressure ગટી જામ છે -
 Urine output ઒છુું થામ છે -
 Bloodભાું ઔ૊રેસ્ટેય૊રનુું પ્રભાણ લધી જામ-
Role of ANM/Health worker in care of Nephroticdisease patient:

NephroticSyndromsભા ભ૊ટા બાખે નીચે પ્રભાણે દદીની વાયલાય ઔયલી જ૊ુઇએ
1. Diet :
- ક૊યાઔભાું વ૊લ્ટનુ ું પ્રભાણ ઒છુું ુઅ઩વુ-ું
-High Protein diet ુઅ઩લ૊-
2. Prevention of Infection :
 ુઅલા દદીનેinfection રાખલાનાchances લધાયે શ૊મ છે - ુઅથી ુઅલા દદીને ફીજા
દદીન૊ ચે઩ ન રાખે તે ભાટે ધ્માન યાકવુ-ું
 Secondary Infection ુ઄ટઔાલા ભાટેAntibiotics ુઅ઩લા.
 Edemaલા઱૊ બાખ ઉંચ૊ યાકલ૊-દા-ત- ઩ખભાું વ૊જા શ૊મ ત૊Extra pillowુઅ઩ી ને ઩ખ
ઉંચ૊ યાકલ૊
 Footrest ુઅ઩ીનેFootનેsupport ુઅ઩લ૊-
 Edemaલા઱ા બાખ ઩યInjury ન થામ તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ-ું
 Patient નેbreathing difficulty શ૊મ ત૊Fowler position ુઅ઩ી વાળુુંVentilation
઩ુળુું ઩ાડ૊-
 ું
PatientનુPersonal hygiene જા઱લવુ-ું
 Vital sign observe ઔયલા-
 Blood pressure લધાયે શ૊મત૊Ante hypertensive drug ુઅ઩લા-
 Patient નેBed rest ુઅ઩લ૊-
 Patient recumbent positionભાું સુુઇ ળક્ત ુ શ૊મ ત૊ સુલડાલવુ જેના ઔાયણેUrine
output ભાું લધાય૊ થળે-
 Inputoutputchart maintain ઔયવુIું nsensible water loss઩ણ ખણલ૊winter season
ભાું4૦૦ml જેટ઴ુ ુ઄નેSummer ભા800ml થી1000 ml જેટ઴ુ પ્રલાશીloss થામ છે -
 Edema ઒છુું ઔયલાDiuretic drugs જેલી ઔેFrusemideુઅ઩ી ળઔામ- ુઅdrug
ુઅ઩લાથીCirculatory volume ઒છુ થામ છે ુ઄ને ઩૊ટે ળીમભ ર૊વ થલાથી ુઅdrug
ુઅ઩તી લકતે દદીનેclosely observe ઔયવુું
 દદીન૊weightlossદયય૊જ ૫૦૦ ગ્રાભ ઔયતા લધાયે ન થલ૊ જ૊ુઇએ-
 દદીનેsymptomatic વાયલાય ુઅ઩લી
 Glomerulonephritisના ઔાયણે શ૊મ ુ઄ને યીનરaction ના શ૊મએલા વુંજ૊ખ૊ભાfluid
overload ઒છ૊ ઔયલા ુ઄નેwaste product ફશાય ઔાઢલા ભાટે ડામારીવીવ ઔયાલલા
દદીને યીપય ઔયવુ ું
 દદી ને શ઱લી ઔવયત , શ઱વુું ઔાભ ુ઄ને મ૊ખા ઔયલાની વરાશ ુઅ઩લી -
Integration of AYUSH Practices in Urinary problems :

Urinary system ઩ય ુ઄વય ઔયતી ુઅયુલેદીઔ દલા઒
૧- ખ૊શુયાઢી ગ ૂખ઱
૨- ઩ુનલત
થ ા ગ ૂખ઱
૩- ચુંદ્ર ગ ૂખ઱
૪- નળરાદીત
૫- ફુંખબસ્ભ
૬- ઩ા઩ડા ભધ
૭- ઔ઴ામ
૮- ુ઄યભયીશય
UNIT – 7
Cardiovascular system :
 Sign and symptoms of Cardiac conditions and blood related

Problems
 Heart attack, Chest Pain, Anemia, Hypertension and Leukemia
 Care of Cardiac Patient at Home
 Role of ANM /health worker in the community including Home

care remedies
 Integrated accepted practices of AYUSH
Cardiac arrest (Heart Attack)
Introduction and Definition Cardiac arrest એઔએલી condition છે ઔે જેભા Heart
એઔાએઔ ફુંધ થુઇ જામ છે જેના ઔાયણે વેયીબ્રર વકથુ રેળન ઒છુું થુઇ જામ જેના ઔાયણે વ્મક્તી
ઔ૊ભાભા જામ છે , જ૊ િણ ભીનીટભા Hypoxia દુયઔયલાભાું ન ુઅલે ત૊ Brain Death થુઇ જામ છે
ુ઄ને વ્મક્તી નુ ું Biological death થામછે .
Causes :
Cardiac Cause :
(A) Myocardial infarction :
Myocardial Infarction ભાું heart ના Myocardium layer ના cell ને blood supply
નભ઱લાથીતેના cell death થામછે .
(B) Coronary Artery Disease :
Arteriosclerosis ુ઄ને Atherosclerosis જેલાય૊ખ૊નેઔાયણે
(c ) Pulmonary embolism :
(D) Acute viral Myocarditis:
ુઅભા Heart ના Myocardial layer નેલામયર infection રાખેછેુ઄નેતે proper
ઔાભઔયીળક્તુનથી.
(E) Cardiac arrythema :
Heart નાયીધભની abnormality શ૊મ.
2. Respiratory :
(A) Foreign Body :
Respiratory system ભા ઔ૊ુઇપ૊યે નફ૊ડીદાકરથલાને રીધે airway obstruct
થામ
B. Surgical Anesthesia :
ઔ૊ુઇsurgery દયમ્માન એનેસ્થેવીટ ના ઔાયણે ઩શેરાrespiratory arrest થામ
ુ઄ને ઩છી તેનેcardiac arrest થામ.
૩. Procedure :
ઔેટરાઔDiagnostic Procedure જેલાઔેBronchoscopy , Cardiac catheterization,
angiography દયમ્માન ઔે ઩છી દદીcardiac arrestભાું જામ છે .
3. Miscellinisous:
 ડુફીજવુ ું
 ુઇરેક્ટ્રીઔળ૊ઔ
 વીલીમયુઇન્જુયી
 શેભયે જ
 ખુફ ઝડ઩થીintravenous infusion ુઅ઩વુ
 Electrolyte imbalance
 Hypothermia
Sign and Symptoms :

 Chest pain
 ખબયાભણ
 વીલીમય ઩સ્઩ીયે ળન
 Dyspnea
 એફન૊યભર લાુઇટર વાુઇન જેભાtemperature abnormal , PulseભાુંTachycardia
ઔેBradycardiaજ૊લા ભ઱ે blood pressure ઒છુ થુઇ જામrespiration abnormal થુઇ
જામ.
 ગણી લકતconvulsion ુઅલે.
 ગણી લકતbreathing ફુંધ થુઇ જામ
 Pupil ઩શ૊઱ી થુઇ જામ.
 નવલીમય ઔેવભા patient ઔ૊ભાભાું જામ
Role of ANM/Health worker in care of Cardiac arrest patient :

ુઅલા દદીનુ resuscitation ઔયવુ ું જેભા નીચેના સ્ટે પ્વ ન૊ વભાલેળ થામ છે .
1. Air way :
Air way open ઔયલા ભાટેHead tilt chin lift ુ઄થલાJaw thrust
ું
position ુઅ઩લી નાના ફા઱ઔ૊ભાું નાનુshoulder઩ે ઔ મુક્વુ.ું
 Trachea, mouth ઔે nose ભાુંforeign body શ૊મ ત૊ તે યીમુલ ઔયલી
 દદીના ઔ઩ડાું ઢીરા ઔયલા
 Mouthની અંદય ઔુઇsecretion શ૊મ ત૊ તે વઔળન ઔયવુ ું
2. Breathing :
ુઅભા દદીનાbreathing assess ઔયી ન શ૊મ ત૊artificial respiration ુઅ઩લા. જેભા
patient hospitalભાું શ૊મ ત૊Bag and Maskથી ુ઄ને શ૊ક્સ્઩ટ્રની ફશાય શ૊મ ત૊mouth to mouth
respiration ુઅ઩લા.
૩. Circulation :
ુઅભા દદીનીcarotid pulse check ઔયલી જ૊pulse rate ન શ૊મ ત૊ દદીનેchest compression
ુઅ઩લા
Cardiorespiratoryarrestભાું ઩ુખ્ત વ્મક્તીભાcompression and respirationન૊ratio 30:2ન૊
યાકલ૊.
Chest Pain :
Introduction :
Chestpain એ ઔ૊ુઇdisease નથી ઩યું ત ુdiseaseના ઔાયણે ુઈત્઩ન્ન થતીcondition છે
જેsymptoms ફૃ઩ે જ૊લા ભ઱ે છે . Chest pain ગણીલાયcardiovascular system, respiratory
system ઔેGI systemભાproblem થલાથી જ૊લા ભ઱ે છે .
Definition :
છાતીભા થતા દુ:કાલાનેchest pain ઔશેલાભાું ુઅલે છે . તે જભણી ઔે ડાફી ઔે
ુઅકીchestભાું ખભે ત્માું શ૊ુઇ ળઔે.
Causes :
Chest pain થલા ભાટે ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય શ૊મ છે જેભાના ઔેટરાઔ ઔાયણ૊ નીચે
મુજફ શ૊મ છે .
1. Circulatory Problem :
 Heart Attack
 Myocardial infarction
 Ischemic Heart Disease
 Coronary Artery Disease
 Cardiac arrest
 Hypertension
 Hypotension
 Angina Pectoris
2. Respiratory Problem :
 Pneumonia
 Pulmonary T.B.
 Lung abscess
 Lung Tumor
 Lung Cancer
3. Digestive Problem :
 Peptic Ulcer
 Anorexia
 Hiatus Hernia
4. Mental causes :
 Anxiety
 Stress
Sign and Symptoms:
1. Cardio vascularનાsign and symptoms

 છાતીભા ડાફી ફાજુએ દુકાલ૊ થામ
 ડાફ૊ કબ૊, શાથ, સ્ઔેપ્યુરય યીજીમન ુ઄ને એ઩ીખેસ્ટ્રીઔ યીજમન ભાુંPain
 Pulse ની ઔેટેખયીabnormal શ૊મ
 B.P લધાયે ઔે ઒છુ જ૊લા ભ઱ે
2. Respiratory system નાsign and symptoms :
 ઔપ
 સ્઩ુટભ
 સ્઩ુટભભાું બ્લ્ડ
 શીભ૊પ્ટીવીવ ( ખ઱પાભાું બ્લ્ડ ુઅલવુ ું )
 વાુંજના વભમે તાલ ુઅલે
 થાઔ
 ભુક ન રાખલી
 લજનભાું ગટાડ૊ થામ
૩. Digestive systemનાsign and symptoms :
- છાતીભાુંburning pain ને કાવ ઔયીનેsternum ની ુઅવ઩ાવ જ૊લા ભ઱ે
- ન૊વીમા ુ઄ને લ૊ભીટીંખ
- એન૊યે ક્વીમા
4. Psychological symptoms :
- ઉંગનુઅલે
- ુઈદાવીનતા
- ર૊ઔ૊નુ ધ્માન તેના ઩ય કેંચામ તેલા પ્રય્કત્ન૊ ઔયે
Chest pain ની વાયલાય ભા ANMન૊Role :

 ુ થ ુઅયાભ ુઅ઩લ૊.
Patient ને વું઩ણ
 જેDiseaseના ઔાયણે ચેસ્ટ ઩ેુઇન શ૊મ તેનીTreatment ઔયલી
 Vital sign check ઔયલા.
 ુ઄ન્મ ઔ૊ુઇabnormality શ૊મ ત૊ તેની વાયલાય ઔયલી
 વામઔ૊ર૊જીઔરproblem શ૊મ ત૊ ઔાુઈન્વીરીંખ ઔયવુ.ું
 Patient ને વાયી ઉંગ ુઅલે તે ભાટે ળાુંત લાતાલયણ ઩ુળુું ઩ાડવુ ું
 વાળુું લેન્ટીરેળન ઩ુળુું ઩ાડવુ.ું
 જળુય જણામ ત૊sedative દલા઒ ુઅ઩લી
 દુકાલ૊ ઒છુું ઔયલા ભાટે શ૊ટ એપ્રીઔેળન ઔયલા
 જફૃય જણામ ત૊ એનારજેવીક્વ ુઅ઩લા
 Severe Cardiac Problem શ૊મ ત૊refer ઔયવુ.ું
Anaemia
Blood ભાું ઉંભય ુ઄ને જાતી પ્રભાણે ડશભ૊ગ્ર૊ફીનનુcું oncentration normal

ઔયતાું઒છુું થામ તેcondition ને એનીભીમા ઔશે છે .
Causes :
1. શેભયે જ :
લધાયે ઩ડત૊blood loss થલાથી .
2. R.B.C product :
ઔેટરાઔ જફૃયી પેઔટયની કાભી ના ઔાયણેRBC ઒છા ુઈત્઩ન્ન થામ છે જેભ ઔે
 નલટાભીનB ની કાભી શ૊મ
12
 નલટાભીનC ની કાભી શ૊મ

 Folic acid ની કાભી શ૊મ
 ુઅમનથની કાભી શ૊મ
૩. Hepatic renal failure : (રીલય ુ઄થલા ઔીડની ઔાભ ઔયતી ફુંધ થામ ):ુઅ ફુંનેcondition ભાુંRBC
઩ય ુ઄વય થામ છે ુ઄ને જેના ઔાયણે એનીભીમા થામ છે .
4. Bone marrow :
Malignancy ( Cancer )
Leukemia
Myeloma
5. Red cell Defect :
6. Endocrine disease :
શામ઩૊થામય૊ડીવભ
શામ઩૊ન઩ટ્ચ્યુટયીજભ
7. Hemolytic anemia :
ુઅભા ભ૊ટા પ્રભાણભાું શેભ૊રામવીવ થામ છે ુ઄ને જેના ઔાયણે એનીભીમા થામ છે
દાતા.. ુઅય.એચ. ુઇન્ક્મ્઩ીફીરીટી, ભરેયીમા---લખેયે
8. Miscellaneous :
શેભ૊ગ્ર૊ફીનુયીમા
ઔેભીઔર જેલા ઔેરેડ
વીલીમય ફનથૌ
ુઇડીમ૊઩ેથીઔ
Sign and Symptoms :
1. Pallor :
ુઅ ુ઄ખત્મનીsign છે , સ્ઔીન ુ઄ને મ્યુક્વ ભેભબ્રેુઇનભાું જ૊લા ભ઱ે છે .
શાથની શથે઱ી,નક,ભોં ુ઄ને આંકનીmucus membraneભાું પીઔાવ દે કામ છે .
2. Cardio vascular System :
ુઅsystemભાું નીચે પ્રભાણેનાsign and symptoms જ૊લા ભ઱ે છે .
 ઩ાલ્઩ીટેળન
 ઔાભ ઔે ઔવયત થીDyspnea
 વીલીમય એનીભીમાભાું ુઅયાભદામઔ ક્સ્થતીભાું ઩ણDyspnea જ૊લા ભ઱ે
 ભામ૊ઔાડીમર ુઇસ્ચીભીમા
 ઔાડીમાઔ ભયભય
 ઔાડીમ૊ભેખારી
 ટે ઔીઔાડીમા
 ઩ેયીપેયર એડીભા
 શાટથ પેલ્મ૊ય
૩. Central Nerve System :
ુઅભાું નીચે પ્રભાણેના Sign and Symptoms જ૊લા ભ઱ે
 શેડેઔ
 ઔ૊ુઇ ઔામથભાું ધ્માન ન ઩ય૊લામ
 ઉંગ ુઅવ્મા યાકે
 ચક્કય ુઅલે
 ઔાનભાું ુ઄લાજ ુઅલે
 આંકની ુઅખ઱ ઔા઱ા કુુંડા઱ા જ૊લા ભ઱ે
 શાથ ુ઄ને ઩ખભા જણજણાટી થલી ુ઄ને કારી ચડલી
4.એરીભેન્િીવીસ્ટીભ :
ુઅભા નીચેના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે
 એન૊યે ક્વીમા
 ન૊વીમા ુ઄ને લ૊ભીટીંખ
 ઔ૊ન્સ્ટી઩ેળન
 ખેવ
 શી઩ેટ૊ભેખારી
5.ભીવેરીનીમવ:
- એભેન૊યીમા
- ભેન૊યે જીમા
- પીલય - થાઔ - લીઔનેવ - શ્વાવચડલ૊
Anemia ની વાયલાય ભાANMન૊Role :

 Patient ને જે પ્રભાણેના રક્ષણ૊ શ૊મ તે મુજફtreatment ુઅ઩લી
 Dyspnea ભાટેFowlers position ુઅ઩લી.
 ુ થ
Palpitation, Ischemia ઔે શાટથના ઔ૊ુઇ ઩ણ પ્ર૊બ્રેભ શ૊મ ત૊ વું઩ણ
ુઅયાભ ુઅ઩લ૊, stool, urine ઩ણ ફેડભાું ઔયાલલા.
 C.N.S problem ભાટે દદીને વામઔ૊ર૊જીઔર વ઩૊ટથ, ળાુંતલાતાલયણ,
stress ન થામ તેવ ુ લાતાલયણ ઩ુળુ ઩ાડવુ.
 GI Tract નાProblem ભાટે જેproblem શ૊મ તે પ્રભાણે તેને વાયલાય
ુઅ઩લી જેભ ઔે constipation શ૊મ ત૊ તેની વાયલાય, vomiting શ૊મ ત૊
તેની વાયલાય
 Diet :
- Balance diet઩ુય૊ ઩ાડલ૊
- ઩ુયતા પ્રભાણભા ુઅમથનને પ્ર૊ટીન ભ઱ે તેલ૊ diet઩ુય૊ ઩ાડલ૊
- Vit-C, Folic acid, Vit -12 ભ઱ે તેલ૊diet ઩ુય૊ ઩ાડલ૊-
 Rest : વીલીમય એનીભીમાભા ભાુંcomplete bed rest ુઅ઩લ૊
 શીભ૊ગ્ર૊ફીન લધાય૊ ઔયતી દલા઒ : ડશભ૊ગ્ર૊ફીનભા લધાય૊ ઔયતી દલા઒
એનીભીમાલા઱ા દદી ભાટે ુઈ઩મ૊ખી શ૊મ છે જેલી ઔે ુઅમથન, પ૊રીઔએવીડ,
Vit-c, Vit-12 લખેયે ુઅ઩ી ળઔામ
 વીલીમય એનીભીમાલા઱ા દદીને યીપય ઔયવુ.
HYPERTENSION
Definition :
વાભાન્મ યીતેNormal Blood pressure adult વ્મક્તીભા ૧૨૦.૮૦mm of hg શ૊મ
છે - તેભાું લધાય૊ થામ તેcondition નેHypertension ઔશે છે -
Systolic blood pressure 140mm of hg ુ઄નેDiastolic blood pressure 90 mm of

hg ઔયતા લધાયે શ૊મ તેનHે ypertension ઔશે છે -
Types :Hypertension ના મુખ્મ િણ પ્રઔાય છે - જે નીચે મુજફ છે -

1. Essential hypertension :
ુઅhypertension થલા ઩ાછ઱ ઔાયણ૊ જાણલા ભ઱ે ર નથી- ગણા ઔેવભાું
શેયેડીટી ુઅdisease થલાભા ુ઄ખત્મન૊ બાખ બજલે છે - ુઅલા ઔેવભાું પેભીરીભાું ઔ૊ુઇ ઩ણ
વ્મક્તીને શામ઩યટેંળન શ૊મ તેલીhistory ભ઱ે છે -
2. Malignant Hypertension :
ુઅ બાગ્મે જ જ૊લા ભ઱તીcondition છે - જ૊Hypertensiontreatment ની દદી ઩ય ુ઄વય ન
થામ ત૊ ફે લ઴થભાું દદીનુું મ્રુત્યુ થુઇ ળઔેછે-
3. Secondary hypertension :
તે ઔ૊ુઇcondition વાથે જ૊ડામેર શ૊મ છે દાત-- ક્ર૊નીઔ યીનર ડીવીવ જેલા ઔે યીનર
સ્ટ૊ન લખેયેના ઔાયણે જ૊લા ભ઱તુ શ૊મ છે -ુઈ઩યાુંત પ્ર૊સ્ટે ટ ગ્રેન્ડ ભ૊ટી થલાના ઔાયણે
઩ણhypertension થુઇ ળઔે-
Causes :
1. Essential :
ુઅભાું બ્લ્ડ પ્રેળય થલાનુ ઔાયણ ુ઄જાણ શ૊મ છે
2. Blood Vessalsનેરખત ુું ઔાયણ 9
ુઅભાું ઔ૊ુઇvascular diseaseના ઔાયણેHT શ૊મ છે - જેભઔેAortic regurgitation
3. Endocrine Causes :
Endocrine causes ભાું નીચેના ઔયણ૊ન૊ વભાલેળ થામ છે
 Hyper thyroidism
 Hyper ACTH
 Increase Growth Hormone
4. Renal Causes:
Renal causeભાું ભ૊ટાબાખે નીચેની ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ છે ઔે જેના ઔાયણેHypertension
થામ છે -
 યીનર ુઅટથયી ડીવીઝ
 નેફ્રાુઇટીવ
 ખ૊ભેળુર૊ નેપયાુઇટીવ
 ઩ામર૊ નેપયાુઇટીવ
 યીનર સ્ટ૊ન
 Systemic diseaseઔે જે ઔીડની ને ુ઄વય ઔયતા શ૊મ- દાતા--DM
 ઔ૊ન્જીનેટર ઔીડની ડીવીવ
5.Miscelaneous :
ુઅભાું ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય શ૊મ છે ઔે જેના ઔાયણેHypertension થામ છે જેભા નીચેના
ઔાયણ૊ન૊ વભાલેળ થામ છે -
 Toxic :
 Oral contraceptive
 Steroids
 Intracranial pressure
Sign and Symptoms :

Hypertension નાsign &symptomsન૊ ુઅધાય દદી ઩ય ુ઄ને ઔેટ઴ુhyper
tension થયુ ું છે તેના ુઈ઩ય શ૊મ છે ગણા દદીને ખુફ જ લધાયે ફી-઩ી- શ૊મ છતાુંમ ઔ૊ુઇ
઩ણ જાતના રક્ષણ૊ ુ઄નુબલતા નથી ુ઄ને જમાયે તે ફૃટીન ત઩ાવભાું જામ છે ત્માયે તેને
ખ્માર ુઅલે છે ઔે તેનેHypertension છે -ગણા દદીનેBlood pressure ભાું થ૊ડ૊ લધાય૊
થતા રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
1. Headache :
ભ૊ટા બાખેfrontal headache શ૊મ છે - શેડેઔ ભાુઇલ્ડ ઔે વીલીમય શ૊મ ળઔે છે -
2.Epistaxis :
Epistaxis ગણી લકતhypertension ભાટે ન ુ ું પ્રથભ રક્ષણ શ૊ુઇ ળઔે
છે -epistaxisથલાથીblood loss થામ છે ુઅના ઔાયણથીhypertension ઒છુું થુઇ જામ છે ુ઄ને
એ઩ીસ્ટેક્વીવ ફુંધ થુઇજામ છે -
3.Diseases : Secondary hypertension જે-તેdiseaseભાું જ૊લા ભ઱ે છે ુ઄ને તેdisease
મુજફનાsign and symptoms જ૊લા ભ઱ે છે - દાત-Acute Nephritisભા આંક ુઈ઩ય ુ઄ને પેવ ઩ય
઩પીનેવ જ૊લા ભ઱ે છે -
4. Miscelaneous:
 Nosia and Vomiting
 Chest pain
 Dyspnea
 ચઔઔય ુઅલે
 ફેચેની ુ઄ને ચીડીમા઩ણુ ું
 ફાુઈન્ડીંખ ઩લ્વ
 Insomnia
 શાટથ ડીવીવ
 Convulsion
 Brainભાું શેભયે જ થામ
Hypertension ની વાયલાયANM/Health worker ન૊Role :
 જે ઔાયણથીhyper tension થમેર શ૊મ તે ઔાયણની વાયલાય ઔયલી દાત- યીનર સ્ટ૊ન
શ૊મ ત૊ તેનીtreatment ઔયલાથી ઔે ભ૊ટા બાખે સ્ટ૊ન નીઔ઱ી ખમા
઩છીHypertension ઒છુું થુઇ જતુ શ૊મ છે -
 Vascular diseaseભાુંAortic valve કયાફ શ૊મ ત૊ તેની વાયલાય ઔયલી-
 એન્ડ૊ક્રાુઇન શ૊ભોન લધેરા શ૊મ ત૊ તે મુજફ ની તેનીtreatment ઔયલી-
 ૌ ું ઔે ફીજા ઔ૊ુઇ ટ૊ક્વીનના ઔાયણેPIH શ૊મ ત૊ તેની ટ્રીટભેન્ટ
ટ૊ક્વીભીમા ઒પ પ્રેખનવી
ઔયલી-
 Hypertension ની treatment ુઅ઩લાન૊ મુખ્મ નવધ્ધાુંત
઒છાભાું ઒છી વાુઇડ ુઇપેક્ટ દ્વાયાB.P ને ક્ન્ટ્ર૊ર ઔયલાનુ છે -
 એઔ લકતHypertension નુ નનદાન થુઇ ખમા ઩છી તેની ટ્રીટભેન્ટ ુઅકી જીદું ખી
રેલાની જફૃયીમાત વભજાલલી-
 દદીને વભજાલવુ ઔે એઔ ડદલવ નડશ જભ૊ ત૊ ચારળે ઩યું ત ુ એઔ ડદલવB.P ની દલા
લખય નડશ ચારે-
 ડામેટભાું ભીઠા લખયન૊ ુ઄થલા ઒છા ભીઠાલા઱૊ ક૊યાઔ રેલ૊-ુઅ ભાટે ુ઄થાણા ,઩ા઩ડ
જેલી કાયાળલા઱ી લસ્તુ઒ ઒છી ુઅ઩લી-
 ભયી ભવારા- તીકા ત઱ે રા ક૊યાઔ ન રેલા વભજાલવુ-ું
 દદીને ફશાય તડઔાભાું ફહુ પયલાની ભનાુઇ ઔયલી
 શ઱લી ઔવયત૊ ુ઄ને મ૊ખ ઔયલા
 ભાનવીઔ તણાલથી દુય યશેવ ુ ું ુ઄ને વલાય વાુંજ ખુલ્રી શલાભા પયલા જ્વુ-ું
 ખુફ જ પ્રભાણભાું ગોંગાટ ુ઄ને ખીચતા શ૊મ તે જ્ગગ્માએ જલાનુ ટા઱વુ-ું
 એન્ટીશામ઩યટે ન્વીલ દલા જેલીઔેTab. Nifedipineયે ગ્યુરય રેલી-
 નનમભીતBlood pressure ચેઔ ઔયાલવુું ુ઄ને તે મુજ્ફ દલાન૊ ડ૊ઝadjust ઔયલ૊
 ુ ય પ૊ર૊ુ઄઩ ુ઄ને ડ૊ઔટયી વાયલાય જફૃય થી રેલી-
યે ગર
 વાયા લેન્ટીરેળનલા઱ા ફૃભન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 Cardiac problem શ૊મ ત૊Cardiac bedન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ ુ઄ને તેની ટ્રીટભેંટ ઔયલી-
Leukemia
Definition :
લ્યુઔેભીમા એ પેટર 'જીલરેણ( ડીવીઝ છે જેભાW.B.C તૈમાય ઔયતાTissue ુઈ઩ય ુ઄વય ઩ડે
છે જેના ઔાયણેabnormal ુ઄નેimmature W.B.C લધી જામ છે - જેથી એનીભીમા,શેભયે જ ુ઄ને
ઈંન્પેક્ળનથી દદીનુ ું ડેથ થામ છે -
Leukocytosis એલીcondition જેભાW.B.C નુ ું પ્રભાણ લધાયે શ૊મ છે - ઩યું ત ુ ુઅભાW.B.C
normal શ૊મ છે - ુઅલા લકતે ફ૊ડીભાું ઔ૊ુઇ ઩ણ જાતનુ ું ુઇન્પેઔળન શ૊ુઇ ળઔે છે -
Causes :
1. Idiopathic :
ુઅ ડીવીવ ઔમા ઔાયણથી થામ છે તે કફય નથી
2. લામયર ઈંપેક્ળન :
ઔેટરાઔ લામયવ ના ુઇન્પેઔળનના ઔાયણે ુઅ ય૊ખ થામ છે -
3. યે ડીમેળન: લધાયે ઩ડતા યે ડીએળનના ઔાયણે ુઅ ડીવીવ થામ છે - યે ડીએળન જેલાઔે એક્વ –
યે , ઔ૊ફાલ્ટ, ુ઄લ્ટ્રા લામ૊રેટ લખેયે-
4. કેભીકલ્વ: ુ઄મુઔ જાતના ઔેભીઔલ્વના ઔાયણે ડીવીવ થલાની ળઔમતા શ૊ુઇ ળઔે છે -
Types of Leukemia:
ઔુઇ જાતના abnormal cellsનુું પ્રભાણ લધેર છે તે ુઈ઩યથીLeukemiaના મુખ્મ ફે પ્રઔાય
઩ડેછે-
1. Myeloid :
ુ ૊વાુઇટ્વ તૈમાય થામ છે
ુઅભાુંbone marrow ની અંદયabnormal ુ઄નેimmature ગ્રેનર
ુ઄ને તેન ુ પ્રભાણnormal ઔયતા લધી જામ છે -
2. Lymphoid :
ુઅભાુંabnormal ુ઄નેimmature W.B.C, lymph Gland ુ઄ને સ્પ્રીનભાું તૈમાય થામ-
ઔેટરીઔ ઝડ઩થી ુઅલાabnormal cells તૈમાય થામ છે તે ુઈ઩યથી તે ફે બાખભાું લશેંચાુઇ જામ
છે -
૧- એયુટ – એઔા એઔ
૨- ક્ર૊નીઔ – રાુંફા વભમનુ ું
Sign and Symptoms :
1. Infection :
ુઅભા દદીને ુઇન્પેક્ળન રાખેર શ૊મ છે - નાના ફા઱ઔ૊ભાું ુઇન્પેક્ળનની ળફૃુઅત એઔાએઔ થામછે -
ૌ ું ક્ળન જલ્દીથી રાખી જામ છે - ુઈ઩યાુંત ભ૊ઢાભાું ુ઄લ્વય
જમાયે એડલ્ટ્ભાું ધીભે ધીભે લધે છે -ુઇનપે
થવુ,ું જીન્જીલામટીવ લખેયે--
2. શેભયે જ:
શેભયે જ કાવ ઔયીને સ્ઔીનની નીચે ઩ેઢાભાુંmucus membrane ભાું જ૊લા ભ઱તુ ું શ૊મ છે - જેના ઔાયણે
તેભજRBC ફયાફય ન ુઈત઩ન્ન થલાના ઔાયણે ડશભેટ઱ુયીમા, શેભ૊પ્ટીવીવ, એ઩ીવટે ક્વીવ જ૊લા
ભ઱ે છે- ુઅ ુઈ઩યાુંત ખ઱ાભાું રીરાળ જ૊લા ભ઱ે છે-Bleeding ભ૊ટે બાખેacute શ૊મ છે -
3. એનીભીમા :
ળયીયભાું ુઅય-ફી-વી- ફનલાનુ ું ઔામથ ક૊યલામ છે જેના ઔાયણે એનીભીમા થામ છે -
4. Central Nervous problems :
ુઅભા શેડેઔ, ફ૊ડીએઔ, ફેચેની, થાઔ લખેયે જ૊લા ભ઱ે છે -
5. Gastro intestinal problem :
 એન૊યે ક્વીમા
 ન૊વીમા, લ૊ભીટીંખ
 લજનભાું ગટાડ૊
 તાલ ' શાુઇ ગ્રેડ ડપલય (
 Spleen ુ઄ને રીલયનુ ભ૊ટુું થવુ-ું
 Spleenomegaly, શી઩ેટ૊ રીમ્પેટીઔ લ્યુઔેભીમાજેના રીધેabdominal cavity ુઅનાથી
બયાુઇ જામ-
6. Lymphatic Problem :
lymphatic Leukemiaભાું નેઔ,એક્વીરા,ગ્ર૊ુઇન લખેયેનીlymphatic gland ભ૊ટી થામ છે -
Leukemia ની વાયલાય(Treatment) ભાાંANM/Female health worker ન૊Role :

 ુઅભા ઔ૊ુઇ સ્઩ેળીપીઔ ટ્રીટભેન્ટ નથી ફ્ક્તSymptomatic treatment ુઅ઩લાની
શ૊મ છે -
 પીલ્ડભાું ુઅલા દદીનેsymptoms ઩યથી જલ્દીથી ળ૊ધી રેલાન૊ શ૊મ છે
જેનાથીdisease ુઅખ઱ લધત૊ ુ઄ટઔાલી ળઔામ ુ઄ને દદીની રાુઇપ ફચાલી
ળઔામ-
 Symptomatic treatment ભાું દદી ને જે પ્રભાણે પ્ર૊બ્રેભ શ૊મ તે મુજફtreatment
ુઅ઩લી જેભઔે લ૊ભીટીંખભાું ુ઄઩ાતી વાયલાય ઔયલીGI Tract નાproblem ભાટે
ુ઄ન૊યે ક્વીમા ુ઄ને લ૊ભીટીંખ ભાટે વાયલાય ુઅ઩લી-
 શેડેઔ ુ઄ને ઩ેુઇન ઒છુું ઔયલા વું઩ણ
ુ થ ુઅયાભ ુઅ઩લ૊
 દદીને ફૃટીન ઔાભભાું ભદદૌ ઔયલી જેભઔે ભાુઈથ ક્રીનીંખ, શેયલ૊ળ, સ્઩ુંજફાથ લખેયે
 Personal Hygiene જા઱લવુ-ું
 Vital sign રેલા-
 ઔ૊ુઇ ઩ણabnormality ભાટે નનષ્ણાુંત ડ૊ઔટયની વરાશ ુઅ઩લી-
 દદીને યીપય ઔયવુ-ું
UNIT – 8
Diseases of the Nervous System
 Sign and symptoms of neurological problems- Headache, backache
and paralysis
 Care of a patient with stroke at home
 Care of pressure points, backcare,changing of positions,active
and passive exercises support to prevent contractures.
 Role of ANM/HEALTH Worker in the community including Home care
remedies
Headache
Introduction :
Headache ઔ૊ભનcomplain છે ભ૊ટા બાખે ભાથાના ુઅખ઱ના બાખભાું દૂ કાલ૊ થત૊ શ૊મ
છે - ગણી લકત ટે મ્઩૊યર ુ઄ને ઒ક્વી઩ીટર યીજીમનભાું ઩ણ દુકાલ૊ થત૊ શ૊મ છે -Headache ની
પયીમાદ પ્રવુંખ૊઩ાત ઔે ઔામભી શ૊ુઇ ળઔે છે - તેmild ુ઄થલાsevere form ભાું શ૊ુઇ ળઔે છે -
Definition :
ભાથાભાું થતા ધીભા ુ઄ને રાુંફા વભમના દુકાલા નેheadache ઔશેછે-
Types :
શેડેઔના ગણા ફધા પ્રઔાય શ૊મ છે જેભાના ઔેટરાઔ નીચે મુજફ છે -
1. Simple Headache :
ુઅ પ્રઔાયનુ શેડેઔ થ૊ડા વભમ ભાટે શ૊મ છે ુ઄ને તેmild analgesics રેલાથી વાળુું થુઇ જામ છે -
Causes :
 Worry or Anxiety
 ઉંગ ઩ુયી ન થલાથી
 Nerve ઩ય ટેં ળન ુઅલલાથી
 ુ઄મુઔ પ્રઔાયના ક૊યાઔ રેલાથી
 આંકભાુંStrain ઩ડલાથી
 ુ઄઩ચાના રીધે
 ઔફજીમાતના રીધે
 ભાવીઔ ધભથના ઔાયણે
Role of ANM/Health worker in Headache :

 Physical ુ઄નેMental Rest ુઅ઩લ૊
 ભાથા ઩ય શ઱લ૊ ભવાજ ઔયલ૊
 ળાુંત લાતાલયણ ઩ુળુ ઩ાડવુ-ું
 વાયા લેન્ટીરેળનલા઱૊ ફૃભ યાકલ૊
 Personal health habit સુધાયલા દદીને વભજાવુું
 દદીને ક૊ટી બચિંતા છ૊ડી દે લા વભજાલવુ ું
 ચશ્ભાના નુંફય શ૊મ ત૊ તે ચેઔ ઔયાલી ચશ્ભા ઩શેયલા ઔશેવ-ુ ું
 જે પ્રઔાયના ક૊યાઔથી શેડેઔ થતુ ું શ૊મ તે પ્રઔાયન૊ ક૊યાઔ ન રેલા ઔશેવ-ુ ું
 આંકને લધુ ઩ડતુStrain ન ઩ડે તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ-ું
 આંક ભાટે ુઅય૊ગ્મ નળક્ષણ ુઅ઩વુ-ું જેભાુંVit-A લા઱૊ ક૊યાઔ રેલા વભજાલવુ ું
જેભાું રીરાું ઩ાુંદડાલા઱ા ળાઔબાજી,઩ી઱ા પ઱૊,ખાજય લખેયે રેલા ઔશેવ-ુ ું
 નાના ફા઱ઔ૊ નેVit-A ના ઩ુયે઩યુ ા ડ૊ઝ ુઅ઩લા-
 લાુંચતી લકતે ઩ુયત૊ પ્રઔાળ ભ઱ી યશે ુ઄ને ઩ાછ઱થી ભ઱ી યશે તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ-ું
 વતત લાુંચલાનુ ું શ૊મ ત્માયે આંકને લચ્ચે લચ્ચે ુઅયાભ ુઅ઩લ૊-
 ચા઴ુ ફવ ઔે ટ્રેનભાું લાચવુું નશીં-
 આંકભાું ઔુઇ ઩ણ તઔરીપ શ૊મ ુ઄ને તેના ઔાયણે શેડેઔ શ૊મ ત૊ આંક ડ૊ક્ટય ઩ાવે ચેઔ
ઔયાલી તેન૊ ુઇરાજ ઔયાલલા વભજાલવુ-ું
2. Migrain(આધાળીળી ):
ુઅભાું ભાથુ એઔ ફાજુની વાુઇડભાું જ દુ9કે છે - બાગ્મેજ ફન્ને વાુઇડ દુ9કે છે -ુઅભાું ભાથાન૊
દુ9કાલ૊ તીવ્ર શ૊મ છે જેને ર૊મ્ફીંખ પ્રઔાયન૊ દુ9કાલ૊ ઔશેછે-
Causes :
1. Existing :
તેભાCarotid ુ઄થલાVertebral artery ભાુંdisturbance થલાના ઔાયણે
ળળુુઅતભાુંvessels વુંઔ૊ચામ છે ુ઄ને જેના રીધેbrain ભાુંischemia થામ છે ,ત્માય ફાદblood
vessels ઩શ૊઱ી થામ છે જેના રીધેartery ની ડદલારભાું કેંચાણ થામ છે ુ઄નેNerve ending ભાું
કેંચાણ થામ છે - જેના ઔાયણે દુ9કાલ૊ થામ છે -
2. Predisposing causes :
 Stress
 Anxiety
 Menstruation
 ુ઄મુઔ પ્રઔાયના ક૊યાઔ જેલા ઔે ચીઝ, ચ૊ઔરેટ
 Red wine alcoholથી
 ઔેટરીઔ દલા જેલીઔેRifampicin
 લાયવાખત ઔાયણ૊ભાું ભાુઇગ્રેન ઔેવીવભાુંFamily members ને ભાુઇગ્રેનની
Historyશ૊મ છે
 આંકનાું નુંફયના ઔયણે
Sign and Symptoms :
 Nausea and Vomiting
 આંકે ઝાુંખ ુ દે કામ
 ભાથાની એઔ વાુઇડભાું દુ9કાલ૊ થામ
 ફેચેની ુ઄ને ચીડીમા઩ણુ ું જ૊લા ભ઱ે
 ઉંગ ન ુઅલે
 પ૊ટ૊પ૊ફીમા જ૊લા ભ઱ે
 ગણી લકત ઩યવેલ૊ લ઱ી જામ
 ગણી લકત ળયીયભાું ડપઔાળ જ૊લા ભ઱ે
Role of ANM/Health worker inMigraineHeadache :
 ભાથાન૊ દુ9કાલ૊ તભને ઔશુ ું નુક્ળાન ઔયળે નશી ુઅ પ્રઔાયનુ યીએસ્મ૊યન્વ ભાુઇગ્રેનના દદી
ભાટે ખુફ જ જફૃયી છે -
 Physical ુ઄નેMental ુઅયાભ ુઅ઩લ૊ -
 ળાુંત લાતાલયણભાું યશેવ ુ -
 ઔ૊ુઇ ઩ણ જાતનાdisturbance લખયના ડાઔથ ફૃભભાું ુઅયાભ ઔયાલલ૊-
 ભાુઇગ્રેનના એ઩ીળ૊ડ લકતે ક૊યાઔ ુઅ઩લાનુ ટા઱વુ-ું
 Psychological supportુઅ઩લ૊ -
 ભાથા ઩ય શરકુું પ્રેળય ુ઄઩ાલવુ-ું
 ઔ૊ુઇ સ્઩ેળીપીઔ પ્રઔાયના ક૊યાઔથી થત ુ શ૊મ તે ન રેલા ઔશેવ-ુ ું
 Personality disorder લા઱ાનેPsychotherapy ુઅ઩લી
 Smoking થી દુય યશેલા ઔશેવ-ુ ું
 Personal Health Habit સુધાયલી-
 જફૃય જણામ ત૊Analgesic drug જેલીઔેAspirin, PCM ુઅ઩ી ળઔામ-
3. Pressure Headache :
ુઅભાું દદી તેના ભાથાની ુઅજુફાજુ ખુફ જ પ્રેળય ુ઄નુબલે છે - તે લાયું લાયemotionally disturb
થુઇ જામ છે - ુઅલા વુંજ૊ખ૊ભાું દદીને ભાથા ઩ય ભવાજ ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ યાશત ુ઄નુબલામ છે -
ુઅ ુઈ઩યાુંતPsychological support ખુફ જ ુ઄ખત્મન૊ બાખ બજ્લે છે
4. Headache with other Causes :
ુઅભાું શેડેઔ ભ૊ટેબાખે ળયીયભાું થતી ફીજી તક્રીપ૊ ઔે ડીવીઝના ઔાયણે જ૊લા ભ઱ત ુ શ૊મ
છે - ુઅભાું નીચે પ્રભાણેના ઔાયણ૊ જલાફદાય શ૊મ છે -
 Common cold
 Sinusitis
 Respiratory Tract ના ફીજા ઔ૊ુઇInfection જેલા ઔેPharyngitis, Rhinitis
લખેયે
 GI Tractના ઔ૊ુઇproblem જેલા ઔેDysphagia, Peptic ulcer , Constipation
 Renal tractના ઔ૊ુઇdiseases જેલા ઔેNephritis, Cystitis
 Fever
 Brainના ઔ૊ુઇdiseases જેલા ઔેEncephalitis , Meningitis
 Brain Tumorના ઔાયણે
 Intraocular pressure લધલાના ઔાયણે
 Head injuryના ઔાયણે
 Eye diseases જેલા ઔેCataract, Glaucoma,Conjunctivitis
 Reflective Error ન ઔાયણે
Treatment and care :

જે ઔાયણ થી શેડેઔ શ૊મ તે મુજફ ટ્રીટભેંટ ઔયલી ફાઔીનીtreatment simple headache ની જેભજ
ઔયલી-
Backache
Introduction:
Backache ગણા ફધા ય૊ખનુ એઔ રક્ષણ છે -Backacheન૊ ુઅધાય વ્મક્તીની
ઉંભય,જાતી,વ્મલવામ,તેભજ તેનીhealth ઔેલી છે તેના ુઈ઩ય શ૊મ છે -
Definition :
Back ભાું થતા ધીભા ુ઄ને રાુંફા વભમના દુ9કાલાનેBackache ઔશેલાભાું ુઅલે છે - તેને ગણી
લકતBackpain઩ણ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Causes :
1 .Posture :
જ૊posture ફયાફયmaintain ન થતુ ું ત૊ તેના ઔાયણેbackache થુઇ ળઔે છે -
2. Spinal Deformity :
Kyphosis, Scoliosis, Lordosisજેલીspinal deformity ભાું દદી ને ફેઔએઔ થુઇ ળઔે છે
3. Stiffness :
Back ના તેભજNeckસ્નાયુ઒stiff થુઇ ખમા શ૊મ ત૊ તેના ઔાયણેbackache થત ુું શ૊મ છે
4. Injury :
Backભાું ઔ૊ુઇinjury થુઇ શ૊મ તેના ઔાયણે
5.Pregnancy:
Pregnancy ભાું ડીરીલયી દયમ્માનUterine contractionના ઔાયણેTrue Labor pain ઔેFalse
Labor pain તયીઔેbackache થતુ ું શ૊મ છે -
6. Lumber Vertebral Column :
Lumber નીvertebral column ભાું ઔુંુઇ તઔરીપ થલાથી ફેઔએઔ થામ છે -
6-Spinal or Epidural anesthesia ુઅપ્મા ઩છીbackacheની complain શ૊મ છે
Sign and symptoms :

 દદીને દુ9કાલ૊acutechronic,sharpઔેdull શ૊ુઇ ળઔે
 ફેઔ ભવલ્વભાું સ્ટીપનેવના ઔાયણે શરન ચરન થુઇ ળઔત ુ નથી- શરન ચરન ઔયતા
દુ9કાલ૊ થામ છે -
 heavy work, ુઇજા, ઠુંડી ઔે બેજના વું઩ઔથથી દૂ 9કાલ૊ લધાયે થામ છે -
 Spinal ુ઄થલાabdomen ના સ્નાયુભાુંtenderness જણામ છે -
 દદી સુત૊ શ૊મ ત્માયે તેન૊ ઩ખ ઉંચ૊ ઔયતા ુ઄ને લા઱તા દુ9કાલ૊ થામ છે -
Backache ની વાથે વાથે ઩ખભાું એઔ ઔે ફુંને ઩ખભાું દુ9કાલ૊ શ૊મ,ચારી ન ળઔાત ુ ું શ૊મ
઩ખભાું કારી ચડી જતી શ૊મ ત૊ દદી ને વામટીઔા શ૊ુઇ ળઔેછે-
Role of ANM/Health worker in treatment of patient with backache

 ુ થ ુઅયાભ ુઅ઩લ૊-
Patient નેhard bed ઩ય વું઩ણ
 Hot water bagથી ુ઄થલા શ૊ટ લ૊ટય ફ૊ટરથી શ૊ટ પ૊ભેન્ટ્ળન ુઅ઩વુ-ું
 કયાફpostureથીbackache થત ુું શ૊મ ત૊ વાળુુંposture ભે઱લલાHealth
education ુઅ઩વુ-ું
 જે ઔાયણના રીધેbackache થત ુું શ૊મ તેનીtreatment ઔયલી-
 શ઱લી ઔવયત ુ઄ને મ૊ખા ઔયલા ભાટે ઔશેવ-ુ ું
 સુતી લકતે ઩ણ વાળુુંposture જા઱લી યાકલા વભજાવુ-ું
 ઩ુયતી ઉંગ ુ઄ને ુઅયાભ ઔયલા ભાટે ઔશેવ-ુું
 વાય૊, Nutritive જેભાુંથી ઔેલ્ળીમભ ુ઄ને પ૊સ્પયવ ભ઱ી યશે તેલ૊ ડામેટ રેલા ઔશેવ-ુ ું
 લધાયે લજનલા઱ી લસ્ત ુ ઉંચક્તી લકતે ફેઔના નફ઱ા ભવલ્વન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાને
ફદરેthighના ભજબુત ભવલ્વન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા ુ઄ને ઔભયથી લ઱લાને ફદરે
ડઢચણથી લ઱લા ભાટે ઔશેવ-ુ ું લધાયે ઩ડત ુ ું લજન ઉંચઔલાની ભનાુઇ ઔયલી-
 કાડા ટેઔયાલા઱ી જભીન ઩ય મુવાપયી ઔયલાનુ ું ટા઱લા વભજાલવુ-ું
 જળુય રાખે ત૊ ડ૊યવ૊ રમ્ફય ફેલ્ટન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
 દદી નેspondylitis, cytica, ઔે ફીજી ઔ૊ુઇspine ની તઔરીપ શ૊મ ત૊ ઒થો઩ેડીઔ
વજૉન ઩ાવે યીપય ઔયવુ-ું
Paralysis
Definition :
વ્મક્તી ળયીય ઔે ળયીયન૊ ઔ૊ુઇ બાખ કવેડી ઔે શરાલી ળઔે નડશ ુ઄થલા તેને શરન ચરન ઔયાવુું
મુશ્ઔેર ફને તેનેparalysis ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Causes :
1. Injury
a.Spinal Injury :
Spinal cord injury ના ઔાયણે ઩ેયારમવીવ થામ છે -જ૊lumabar spine
ભાુંinjuryથામ ત૊ ઩ેયાપ્રેજીમા થામ છે એટરે ઔે ફ૊ડીના નીચેના બાખભાું ઩ેયારામવીવ
થામ છે ુ઄ને વયલાુઇઔર સ્઩ાુઇનભાુંinjury થામ ત૊bodyનાpartભાું ઩ેયારામવીવ થામ
છે -
(b) Cerebral Injury :
જ્ગન્ભ વભમેcerebral injury થલાના ઔાયણે ઩ેયારાવીવ થામ છે ુઅ
ુઈ઩યાુંત braininjury adult ઔેchild ભાું Head injury ના ઔાયણે થામ છે -
2. Infection :
a. Viral infection : Polio virus ું
નુinfection જેના ઔાયણે
ું
઩ખનુparalysis થામ છે
b. Bacterial infection :Mico bacterium lepraeના ઔાયણે ઩ેયારામવીવ
થુઇ ળઔે-
c. ુઅ ુઈ઩યાુંત ફેઔટેયીમર ઔે લામયર ુઇન્પેક્ળનના ઔાયણે ુ઄વય થમેર
બાખનુું ઩ેયારમવીવ થામ છે -
3.Stroke :
Cerebral vascular strokeના ઔાયણે શેભીપ્રેજીમા થામ છે - જેભાું ળયીયની
એઔફાજુ ના બાખનુ ું ઩ેયારામવીવ થામ છે -
Role of ANM /HEALTH Worker of patient with Paralysis

 Normal વ્મક્તી સુતા ઔે જાખતા જે યીતે ઩૊તાની ઩૊ઝીળન ફદરી ળઔે છે તે યીતે
઩ેયારામવીવનુ ું દદી ઔયી ળઔત૊ નથી ત૊ તેને ઩૊ઝીળન ફદરલાભાું ભદદ ઔયલી-
 ુ઄વય થમેર બાખભાું શરઔ૊ ભવાજ ઔયલ૊ ુ઄ને ુ઄વય થમેર બાખનીactive
ઔેpassive exercise ઔયલી-
 Activeઔે Passive exercise physiotherapist દ્વાયા જ ઔયાલલી-
 જ૊complete ઩ેયારાુઇઝ્ડ દદી શ૊મ ુ઄ને લાયું લાય ઩૊ઝીળન ફદરી ળઔામ તેભ ન
શ૊મair mattress or water mattress લખેયેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જેથીpressure
sore ુ઄ટઔાલી ળઔામ-
 ું
દદીનુpersonal hygiene જા઱લવુ-ું
 શેભીપ્રેજીમા જેલીconditionભાુંstool, urine ફયાફય ઩ાવ થામ છે ઔે નડશ તે
ચેઔ ઔયવુ ું ુ઄નેurine ઩યcontrol ન શ૊મ ત૊catheter ઔયવુ-ું
 Stool ઩ાવ ન થત૊ શ૊મ ત૊ એનીભાor ગ્રીવયીન વ઩૊વીટ્રી મુઔલી-
 Vital sign regular observe ઔયલા-
 Nutritive diet ઩ુળુ ઩ાડવુું - યપેજ ડામેટન૊ લધાયે ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જેથી
ઔયીનેconstipation થતુ ું ુ઄ટઔાલી ળઔામ-
 જફૃય જણામ ત૊aaaaa‖aદ્વાયા
aaaaપીડીંખ ુઅ઩વુ-ું
 થ ી ઒છી ઉંભયના ફા઱ઔને જ૊ ઩ેયારામવીવ થયુ ું શ૊મ ત૊ ઩૊રીમ૊ન૊
૧૬ લ઴થ
ળુંઔાસ્઩દ ઔેવ ખણી તેનsુું tool sample રેવ ુ ું ુ઄ને ઩૊રી઒ ત઩ાવ ભાટે ભ૊ક્રવુ-ું
 Spastic Child ઔે જેના ભવલ્વ સ્ટીપ થુઇ ખમા છે તેલાchildને યીપય ઔયવુ-ું
 Rehabilitation care ઩ુયી ઩ાડલી-
Cerebral Vascular Stroke

Definition
Stroke એટરે ઔે તેભા એઔાએઔ ખુફ જ પ્રભાણભાુંCerebral Vascular disease
ના ઔાયણે ળાયીડયઔ ુ઄ને ભાનવીઔ ક૊ડકાું઩ણના રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
વેયેબ્રરના ઔામથભાું કરેર

W.H.O એStoke નીDefinition ુઅ પ્રભાણે ુઅ઩ી છે - a
઩શોંચલાના ઔાયણે ર૊ઔર ુ઄થલા જનયરclinical sign ડેલર૊઩ થામ છે - જેભાું ળાયીડયઔ ુ઄થલા
ભાનવીઔ ક૊ડકાું઩ણ ઔે મ્રુત્યુ થામ છે a-જેભાું બ્લ્ડ લેવલ્વને રખતા ુઈદબલ સ્થાન નવલામ ફીજુ ું
ઔ૊ુઇ ઔાયણ શ૊તુું નથી-
Causes :
Cerebral function ને કરેર ઩શોંચાડલા ભાટે ગણીabnormality જલાફદાય શ૊મ છે
 ArteryભાુંCholesterol જભા થલાથીArtery વાુંઔડી ફને
 Thrombosis ુ઄થલાembolismના ઔાયણેartery block થુઇ જામ-
 Uncontrolled Hypertensionના ઔાયણે ભખજભાુંblood supply ઔયતી લેવલ્વrupture
થામ-
Risk factors
 Hypertension
 Left ventricular hypertrophy
 Diabetes Mellitus
 Blood નીviscosity લધલી
 Obesity
 Smoking
 Blood clotting
 લધાયે ઩ડતીOral pillsનુું વેલન
Host factors :
 Age:
તે ઔ૊ુઇ ઩ણ ઉંભયે થુઇ ળઔે છે - ઩યું ત ુ ભ૊ટી ઉંભયે એટે રે ઔે ૬૫ લ઴થની ઉંભય ઩છી તે
લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે 'Western Countryભાું ) બાયતભાું ૪૦ લ઴ન
થ ી ઉંભયે ઩ણstroke
 Sex :તેmaleભાું લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
 History : Patient નીhistoryભાું ભ૊ટા બાખેcardio vascular diseaseની શ૊ુઇ
ળઔે ુઅ ુઈ઩યાુંતSmoking , DM, oral pills નીhistory શ૊મ-
Sign and Symptoms :

 Stoke ના ગણા ફધાsign and symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -Sign and symptoms ન૊
ુઅધાયStroke થલાના ઔાયણ૊,એ઩ીડેભીમ૊ર૊જી, Brainના ક્યા બાખને ઔેટરી ુ઄વય
થમેરી છે તેના ઩ય શ૊મ છે - તેભા નીચે મુજફનાsign and symptoms જ૊લા ભ઱ે
છે -
 શેભીપ્રેજીમા 9 ' ુ઄ડધા બાખનુ ઩ેયારામવીવ (
 ભ૊ન૊પ્રેજીમા 9 ' એઔ બાખનુ ું ઩ેયારામવીવ (
 ક્લાડ્રીરપ્રેજીમા 9 ' ફે શાથ ુ઄ને ફે ઩ખનુ ું ઩ેયારામવીવ(
 ભલ્ટી઩ર પ્રેજીમા 9 ' ગણા ફધાઅંખ૊નુ ું ઩ેયારામવીવ (
 ઩ેયાપ્રેજીમા 9 ' નીચેના બાખનુ ું ઩ેયારામવીવ(
 ફ૊રલાભા તઔરીપ થામ છે -
 વેન્વયી નલથ ફયાફય ઔાભ નથી ઔયતી
 ૯૦$ ઔેવીવભાું શેભીપ્રેજીમા ઔે ભલ્ટી઩ર ઩ેયારામવીવ શ૊મ છે -
 TIA (Transient ischemic attack )ુઅ થ૊ડા ક્ષણ ઩ુયત ુbrain નેblood supply
ન ભ઱લાથી ુઈબી થતીcondition છે જેstroke નુ ું ચેતલણી ફૃ઩sign છે -
Role of ANM/Female health worker in Stroke condition

 Stroke ના દદી ને ગયે વાયલય ઔયલાના મુખ્મ શેતcુ omplication ુ઄ટઔાલલાન૊ છે
ુ઄નેstroke ન થામ તેભ ઔયલાન૊ છે -
 ર૊ઔ૊નેStroke ભાટેના ક્યા ક્યાrisk factors છે ુ઄ને તે ુ઄ટઔાલા ભાટે Health
education ુઅ઩વુ-ું
 શામ઩ય ટેંળનલા઱ા દદી ને મ૊ગ્મdoseભાું ુ઄નેregular anti hypertensive drug
ુઅ઩લી-
 Medical officer ઩ાવે યે ગ્યુરય ભેડીઔર ચેઔ ુ઄઩ ુ઄ને પ૊ર૊ુ઄઩ ઔયાવુ-ું
 Hypertension લા઱ા દદીનેDoctor ની વરાશ મુજફ વ૊લ્ટ ફ્રી ઔે વ૊લ્ટ યીસ્ટ્રીક્ટે ડ
ડામેટ રેલા ઔશેવ-ુું
 Other cardiac diseases લા઱ાએfat free diet ુ઄ને ડામેટ કૌ ુંટ્ર૊ર ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
 ય૊જ ખુરી શલાભાું વલાય વાુંજ પયવુ-ું
 DMલા઱ા દદી ને એન્ટી ડામાફીટીઔ ડામેટ,યે ગ્યુરય ભેડીવીન ુ઄નેexercise ભાટે
ઔશેવ-ુ ું
 Bowel and Bladder Training :
ુઅભા સ્઩ેળીમર ટેક્નીઔ દ્વાયા ભવાજ સ્ટીમ્યુરેળન ઔે ડપિંખય ભાું ગ્ર૊વ્ઝ ઩શેયી એનાર ભાું
દાકર ઔયી ખ૊઱ ખ૊઱ પેયલી ભવલ્વને સ્ટીમ્યુરેટ ઔયલાભા ુઅલે છે ુ઄ને ફ૊લેર
ટ્રે નીંખ ુઅ઩લી-
Bladder training ભાટેbladder full થામ ત્માયે દય ૪-૫ ઔરાઔે ઔેથેટય બ્ર૊ઔ ઔયી
છ૊ડલાભાું ુઅલે છે ત્માયફાદ થ૊ડા વભમ ઩છી ઔેથેટય યીમુલ ઔયીbladder
training ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
 Muscles Exercise :
ુ઄વય થમેર ુ઄ને ુ઄વય ન થમેર બાખની ઔવયત ઔયાલલી જેભા ભોં લાટે ફુખા ફુરાલલા,
શાથના ભવલ્વ ભાટે યફયન૊ ફ૊ર દફાલલ૊ ઔે સ્પ્રીંખ દફાલલી, ુઅ ફધી ઔવયત ન
ઔાયણે સ્નાયુ ભજબુત ફને છે -
 Weight bearing ઔવયત ઔયાલલી-
 Postural hypotension Treat ઔયવુ-ું
 દદીsmoking ઔયતુ ું શ૊મ ત૊ તે ફુંધ ઔયાલવુ-ું
 Strokeની વાયલાયભા ભ૊ટે બાખેcomplicationનેcontrol ઔયલાના શ૊મ છે ુ઄ને
રાુંફા વભમ સુધીfollow up ની જળુય શ૊મ છે -
Care of pressure point / Prevention of bed sore

Definition
જમાયે દદી વતતBed ભાું સુુઇ યશેવ ુ ઩ડે તેલી ક્સ્થનત શ૊મ ુ઄થલા દદી ુ઄ન્ઔ૊ન્વીમવ
'ફેબાન( શ૊મ ત્માયે દદીનેBack ન૊ બાખ ઔે જે શાડઔાના ઔાયણે ુઈ઩વેર૊ છે ,તેના ઔાયણે દદીને ફેડ
વ૊ય '઩ીઠના બાખભા ચાઠા(઩ડે છે -તેને ુ઄ટઔાલલા ભાટે ની વાયલાયનેCare of pressure point
ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Prevention of Bed Sore –ુ઄ટઔાલ

 દદીની ઩થાયીભાું લાયું લાયPosition ફદરાલલી
 દદીને દય ફે થી ચાય ઔરાઔે જફૃડયમાત મુજફBack Care ુઅ઩લી
 Pressure Point ઩યAir Ring ુ઄થલાAir કુળન ુ઄થલાCotton Ring યાકલી
 દદીનીBed Nit & Tidy યાકલી
 Bed ભાું ક૊યાઔના ઔણ૊ ઔે ફીજ૊ ઔચય૊ ન શ૊લ૊ જ૊ુઇએ
 દદીનુPersonal Hygiene ફય૊ફય જા઱લવુ
 દદીને ફેડ઩ાનુઅ઩તી લકતે તથા રેતીલકતે ઔા઱જી યાકલી
 જ૊ દદીનીBed વતત યુયીન ઩ાવ થલાને રીધે બીની યશેતી શ૊મ ત૊ ડ૊ક્ટયનાOrder
મુજફCatheterization ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 દદીનીSkin Dry યશે તે જ૊વુ
 પ્રાસ્ટય ુઅ઩તી લકતે જે જગ્માએ ગુઈણ થત ુ શ૊મ ત્માCottonPad યાકવુ
 ળક્ય શ૊મ ત૊Water Bed,Air Mattress ઔે ડનર૊઩Mattress લા઩યલા
 દદીને શાુઇ પ્ર૊ટીન ડાુઇટ ુઅ઩લી
 દદીને લધાયાભાું નલટાભીનC ુઅ઩વુ
 દદીનીPosition લાયું લાયChange ઔયલી
Points To Remember
 દદીનીCondition પ્રભાણે દય ફે ઔે ચાય ઔરાઔેBack Care ુઅ઩લી
 પ્રેળય ઩૊ુઇન્ટવનુ કાવ ધ્માન યાકવુ
 Sociological Support
 Bed Sore થમેર બાખભાું એન્ટીવેપ્ટીઔ લડેDressing ઔયવુ
Back Care
Definition
જમાયે દદીને વતતBed ભાું સુુઇ યશેવ ુ ઩ડે તેલી ક્સ્થનત શ૊મ ુ઄થલા દદી
ુ઄ન્ઔ૊ન્વીમવ 'ફેબાન( શ૊મ ત્માયે દદીનેBack ના બાખભાુંSore ુ઄ટઔાલલા ભાટેની વાયલાયનેBack
Care ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
ુ
શેતઓ
1. Bed Sore થતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે
2. દદીનેRefresh ઔયલા ભાટે થતા થાઔ દૂ ય ઔયલા ભાટે
3. Back ભાુંBlood Circulation વાળુ થામ તે ભાટે
4. દદીનાBack નીCondition ને નનયીક્ષણ ઔયલા ભાટે
5. દદીનેPosition પેયલલાની તઔ ુઅ઩લા ભાટે જેથી ઔ૊મ્પ્રીઔેળન થતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે
Articles
1. ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊Sheet
2. Soap નએ ડ્ર૊Sheet
3. Bath Thermometer
4. ફેBasin ભાું ખયભ ુ઄ને ઠુંડુ ઩ાણી
5. Basin
6. Spirit Bottle ુ઄નેCotton Soab
7. Kidney Tray
8. Sponge Bag – ફે
9. Talcum Powder
10. Small Towel ુ઄થલાNapkin
11. Screen
Procedure
 દદીનેProcedure ની જાણ ઔય૊
 Tray તૈમાય ઔયી દદીનીBed ઩ાવે રુઇ જાલ-
 ફાયી ફુંધ ઔય૊-
 Bed ને પયત૊Screen ખ૊ઠલ૊
 Hand Wash ઔય૊
 દદીને વાુઇડભાું સુલડાલલ૊
 દદીનીBack ની વાુઇડ ખુલ્રી ઔયલી
 Bed ને કયાફ થતી ુ઄ટઔાલલા ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ રખાલ૊
 Basin ને કયાફ થતી ુ઄ટઔાલલા ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ રખાલ૊
 Basin ભાું ખયભ ુ઄ને ઠુંડુ ઩ાણી ભીક્વ ઔય૊
 ઩ાણીનુ તા઩ભાન ચઔાવ૊
 શાથભાું સ્઩ુંઝ ફેખ ઩શેય૊
 Sponge Bag ને બીની ઔય૊ ુ઄ને ત્માયફાદ
 Sponge Bag઩ય વાબુ રખાડીBack ઩ય રખાડ૊
 ત્માયફાદ ચ૊ખ્કા ઩ાણી લડેBack વાપ ઔય૊
 ત્માયફાદCotton Soab઩યSprint રુઇCircular Movement ભાું લાવાભાું રખાડ૊
 દદીની ડ્ર૊ વીટ.ભેઔીન ટ૊વ દૂ ય ઔય૊
 ઔ઩ડા વ્મલક્સ્થત ઔય૊
 સ્ક્રીન દૂ ય ઔય૊
 Hand Wash ઔય૊
 Procedure ની નોંધ ઔય૊
Care of Articles
તભાભArticles મ૊ગ્મ યીતે વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔલા-
Points To Remember
 દદીનીCondition પ્રભાણે દય ફે ઔે ચાય ઔરાઔેBack Care ુઅ઩લી
 પ્રેળય ઩૊ુઇન્ટવનુ કાવ ધ્માન યાકવુ
UNIT – 9
Metabolic diseases
 Diabetes – signs and symptoms, complications, diet and medications

 Skin care, foot care
 Urine testing and administration of insulin injection
 Integrate accepted practices of AYSUH
DIABETES MELLITUS
Definition
તે ઩ેન્ક્રીમાવના β cell (ફીટા વેર ( દ્વાયા ુઈતપ્ન થતા ુઆન્સ્યુરીનની કાભીના ઔાયણે
ુ઄થલા તેની ખેયશાજયીના ઔાયણે ઔાફોશાુઆડેટનુ ું ટ૊ટર ભેટાફ૊રીઝભ ન થલાથી થતી ઔુંડીળન છે
જેભાું બ્લ્ડ સુખય રેલર લધી જામ છે -
Types :
1. Type- I (I.D.D.M) :-
ુઅ પ્રઔાયના ડામાફીટીવનેInsulin dependent Diabetes Mellitus઩ણ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
2. Type –II ( N.I.D.D.M ) :
ુઅ પ્રઔાયના ડામાફીટીવનેNonInsulin dependent Diabetes Mellitus ઩ણ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
3. Juvenile :
નાના ફા઱ઔ૊ભાું થતાDM ને જુલેનાુઇર ડામાફીટીવ ભેરાુઇટવ ઔશેછે-
4.Gestational :
ુઅ પ્રઔાયનુું ડામાફીટીવ ભરાુઇટવpregnancy ના second ઔેthird trimester દયમ્માન
ગ્઴ુઔ૊ઝ ુઆન્ટ૊રયન્વના ઔાયણે થામ છે - ભ૊ટા બાખે ૨૫ લ઴થ ઔે તેનાથી લધાયે ઉંભયનીડપભરભા
લધાયે જ૊લા ભ઱ે છે -
Causes :
ડામાફીટીવ ભારાુઇટવ થલા ભાટે ગણા ફધા ઔાયણ૊ જલાફદાય છે -જેભાના ઔેટરાઔ નીચે
પ્રભાણે છે -
 ઩ેન્ક્રીમાઝભાુંinflammationને ઔાયણેinsulinનુproduction ઒છુું થામ છે ુ઄થલા
ત૊ કાભીલાફૄુંproduce થામ છે -
 ઒ફેવીટીના ઔાયણે ગ્઴ુઔ૊ઝનુ ું ભેટાફ૊રીઝ્ભ થત ુ ું નથી જેના ઔાયણે ડામાફીટીવ
ભારાુઇટવથામ છે -
 Stress ના ઔાયણેInsulin નાproduction ઩ય ુ઄વય થામ છે -
 Heredity ના ઔાયણે 9જેભાું ડામાફીટીવ ભારાુઇટવશ૊મ તેભના ભાયપત
તેભાનાજીન્વભાયપત તેભના ફા઱ઔ૊ભા ુઅ ય૊ખ થલાની ળક્યતા લધી જામ છે -
 Idiopathic
Sign and Symptoms :

 Polyuria:
ડામાફીટીવ ભરાુઇટવભાblood sugar નુ પ્રભાણ ખુફ લધી જામ છે
ુઅ લધાયાની સુખયને ફશાય ઔાઢલા ભાટે લધાયે urine થામ છે - ુઅભા દદીને
તયવ લધાયે રાખતી શ૊લાથી પ્રલાશી લધાયે ઩ીલે છે ુ઄ને તેથીpolyuria થામ
છે -
 Polydipsia :દદીંને તયવ લધુ રાખે છે -
 Polyphagia :ુઅભાું દદી ને ખુફ જ ભુક રાખે છે - ઔાયણ ઔે ગ્઴ુઔ૊ઝનુ ું
ભેટાફ૊રીઝ્ભ થત ુું શ૊લાથીવેરળક્તી ભાટે ગ્઴ુઔ૊ઝન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી ળઔતા નથી
ુ઄ને tissue starvation થામ છે ુ઄ને ભુક લધાયે રાખે છે -
 ફીજા વાભાન્મ રક્ષણ૊ ઩ણ જ૊લા ભ઱ે જેલા ઔે
- ખુફ જ ુ઄ળડઔત રાખલી-
- લજનભાું ગટાડ૊ થલ૊
- ફ૊ડી એઔ થવુ ું
-યુયીનની સ્઩ેવીપીઔ ગ્રેલીટીભાું લધાય૊ થલ૊-
-સ્ઔીન ઩ય કુંજલા઱ ુઅલલી-
-ખ઱ાની ુઅવ઩ાવની ચાભડી તેભજ ફેઔ ઩ય પ૊લ્રી઒ જ૊લા ભ઱ે -
- ફ૊ડીના લાુઇટર ઒ખન
થ ુઈ઩ય ખુંબીય ુ઄વય૊ જ૊લા ભ઱ે ન્યુય૊઩થી, યે ટીન૊઩થી,શાટથ ડીવીવ
લખેયે-
Diagnosis :
Patient નીHistory :
દદી લાયું લાય યુયીન ઩ાવ ઔયલાની, ખુફ ભુક રાખલાની,ખુફ તયવ રાખલાની, ખુફ ુ઄ળડઔત
રાખલાની, પયીમાદ ઔયે છે-
Laboratory :
Urine sugar test :
ુઅભાું ફેનેડીઔ વ૊લ્યુળનથી ુ઄થલાurine sugar stripe થી ગ્રામઔ૊સુયીમા ભાટે ચેઔ ઔયલાભાું
Random Blood Sugar :
ુ ું
ુઅભાું દદી જમાયે ુઅલે છે ત્માયે તેનblood ની અંદય ગ્઴ુઔ૊ઝ રેલર ઔેટ઴ુું છે , તે ચેઔ ઔયલા તેન ુ ું
બ્રડ વેમ્઩ર રેલામ છે -
Fasting Blood sugar :
ુઅભાું દદીને ુઅખરા ડદલવે યાિે 10:00 લાગ્માથીજભલાનુ ઔુઆ ુઅ઩લાભા ુઅલતુ નથીુ઄ને લશેરી
ુ ું
વલાયે તેનબ્રડ વેમ્઩રરેલાભાું ુઅલે છે -
Post paradial blood sugar :
ુ ું
ુઅભા દદી જ્ગમ્મા ઩છી ફયાફય ફે ઔરાઔે તેનબ્રડ વેમ્઩રરેલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને ુઅભા દદીને
ળુટીન પ્રભાણે જ ક૊યાઔ રેલા વભજાલલાભાું
3.Glucose tolerance test :
 Ketosis :
ડામાફીટીવ ભરાુઇટળ ભાું ગ્઴ુઔ૊ઝનુpું roper metabolism ન થલાથી ળયીયના ઔ૊઴૊ને ઩ુયી ળડઔત
ભ઱તી નથી ુઅથી ળયીયની અંદય જે પેટ યશેરી શ૊મ તેન ુ ું ભેટાફ૊રીઝ્ભ થામ છે ુ઄ને
પેટના ભેટાફ૊રીઝભની છે લ્રીproduct Ketone ફ૊ડી છે જેbloodભાુંcirculate થામ છે
જેનેketosis ઔશેછે
Treatment and care/Role of ANM/FHW in Diabetes Mellitus :

1.Diet :
Patient ને મ૊ગ્મdiet ુઅ઩લાથી ડામાફીટીવ ભરાુઇટળનેcontrol ઔયી ળઔામ છે -
ડામાફીટીવ ભરાુઇટળલા઱ા દદીને વાય૊ ુ઄ને વય઱તાથી ઩ચી જામ તેલ૊diet ુઅ઩લ૊-
દદીની ન૊ભર
થ ડામેટ ઩ધ્ધતી પ્રભાણે ડામેટ ુઅ઩લ૊ જ૊ુઇએ
ડામટભાું રીરા ઩ાુંદડાલા઱ા ળાઔબાજી ુ઄ને ઔાયે રા જેલા ળાઔબાજીન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી ળઔામ-
Insulin રેતા દદીને િણ લકતના ક૊યાઔ ુઈ઩યાુંત લચ્ચે લચ્ચે ઩૊઴ઔ નાસ્ત૊ ુઅ઩લ૊-Patient ના
ફ૊ડી ુ઄ને ઔાભ- ઔવયતની ઩ધ્ધતી મુજફ ડામેટ પ્રાનીંખ ઔયવુ-ું
2.Oral Hypoglycemic drugs :
ુઅ પ્રઔાયની દલા઒ દદીનુBlood sugar level઒છુું ઔયે છે ુ઄ને ુ઄નાથીDM control ભાું
યશેછે-Diabetes Mellitus ભાટે એલી ઔ૊ુઇ દલા નથી જે તેને વું઩ણ
ુ થ ભટાડી ળઔે-
3.Insulin :
Indications :
 Types -1 Diabetes Mellitus
 Types-2 Diabetes Mellitus જે ડામેટ ુ઄ને ઒યર ભેડીવીનથીcontrol થુઇ
ળક્તુું શ૊મ-
 Diabetes Mellitus with surgery
 Diabetes Mellitus with Infection
 Diabetes Mellitus with Pregnancy
 Diabetes Mellitus with complications દાત- ઔીટ૊એવીડ૊વીવ, ઔ૊ભા લખેયે-
Insulin જુદા જુદા પ્રઔાયના ુઅલેછે- જેભઔેPlain Insulin, Protomine Insulin
લખેયે--Insulin ના પ્રઔાય પ્રભાણે તેની એક્ળન ઩ણ ુ઄રખ ુ઄રખ શ૊મ છે - ુ઄ડધા ઔરાઔ થી 36
ઔરાઔ સુધીનીaction લા઱ાinsulin ુઅલે છે -તેsubcutaneous ુઅ઩લા નુ ું શ૊મ છે ુ઄ને તે
દદીની જફૃયીમાત પ્રભાણે ુ઄ને તેblood sugar level મુજફ ુઅ઩લાનુ ું શ૊મ છે -
Oral hypoglycemic ઔેinsulin શુંભેળા જ્ગમ્મા ઩શેરા ુ઄ડધા ઔરાઔે રેવ ુ ું જ૊ુઇએ ુ઄ને
જભતી લકતે ઩ુયે઩ય
ુ ૊ ક૊યાઔ રેલ૊ જ૊ુઇએ જ૊ ુઅભ ઔયલાભા ન ુઅલે ત૊ દદી નેhypoglycemic
effect થુઇ ળઔેછે-
4. Foot Care :
ુઅ દદીને ઩ેયીપેયી ન્યુય૊઩થી ુ઄ને લાસ્ઔયુરયProblem શ૊મ છે જેના ઔાયણેfoot ભાું
ઔુઇinjury થામ ઔે ઔુઇbite ઔયી જામ ત૊ તેના ઔાયણેfoot ulcer થુઇ ળઔેછે-જે રાુંફ૊ વભમ સુધી
ફૃજાત ુ નથી જેથી ુઅલા દદી નેfoot care ખુફ જ જફૃયી શ૊મ છે જે નીચે મુજફ છે -
 ઩ખભાું લાખે નશી તેલાfootwear ઩શેયલા-
 ઒છા લજનલા઱ા ુ઄ને ઩૊ચા ફુટલેયન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 ઩ખભા ઔ૊ુઇ ખયભ લસ્તુ ઔે પ્રલાશી ુ઄ડી ન જામ તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ ું
 ખુલ્રા ઩ખે ફશાય ન જવુ ું ગયભાું ઩ણ footwear ન૊ ુઈ઩મ૊ ઔયલ૊-
 ઩ખભાું ભ૊જા ઩શેયતા શ૊મ ત૊ તે ઔ૊ટનના ઩શેયલા ુ઄ને તે ઩ણ લાયું લાય વાબુ
઩ાણીથી ધ૊ુઇ તડઔાભાું મુઔલા-
 ઩ખને લાયું લાય વાબુ ઩ાણીથી ધ૊ુઇ ઔ૊યા ઔયલા ુ઄ને ઩ખને ધ૊તી લકતે ફે
 આંખ઱ી લચ્ચેની જ્ગગ્માનુ ું કાવ ધ્માન યાકવુ ું ુ઄ને ક્રીન યાકવુ ું -
 ઩ખની ઔવયત જેલી ઔેextension, flexion લખેયે ઔયલી-
 ઩ખભાું ઔુઇ ઩ણ તઔરીપ શ૊મ ત૊ ડ૊ઔટયન૊ વું઩ઔથ ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
 ું
઩ખનુpersonal hygiene જા઱લવુ-ું
 Foot drop થતુ ું ુ઄ટઔાલલા ભાટેfoot rest ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 Winter season ભાું ઠુંડી લકતે બુટ ભ૊જા કાવ ઩શેયલા વભજાવુ-ું
 ું ઔયડી ન જામ તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ-ું
યાતના વભમે ઩ખભાું ઔુંુઇ જીલજતુ
Complication :
DM ના ઔાયણે ફ૊ડીની દયે ઔsystemને ુ઄વય થુઇ ળઔેછે- ુઅથી ુઅભા ગણા
ફધાcomplicationsથુઇ ળઔે છે જેભાના ઔેટરાઔ નીચે મુજફ છે -
Diabetes Retinopathy
Cataract
Gangrene
Hypertension
Heart Diseases
Pruritis Vulva
Impotence
Abression
Amnesia
Diabetic Nephropathy
Urine Sugar Test

Objective :-
 ય૊ખનુ ું નનદાન ઔયલા ભાટે
 Urine ભા Sugar છે ઔે નડશ તે જણલા ભાટે
 વાયલાયની ુ઄વય જાણલા ભાટે
Articles
 એઔclean tray with cover
 Test tune with stand
 Test tube holder
 Spirit lamp
 ભાચીવ
 ફેનીડીઔSolution નીBottle
 Dropper
 Kidney Tray
 Record book
 Shop with dish
 Napkin
Procedure for urine sugar test

 એઔClean Test Tube ભાું5 Cc જેટ઴ુ ફેનીડીઔSolution ર૊
 Test Tube Holder ભાું ઩ઔડ૊Spirit Lamp ની નીચેTest Tube ખયભ ઔય૊
 Test Tube ને ુઅ઩ણા ભ૊ઢાની નલળુધ્ધ ડદળાભાું યાકી ખયભ ઔય૊
 Solution ખયભ થુઇ ખમા ઩છીTest Tube Dropper લડે8 થી10 Urine ના ટી઩ા નાક૊
 પયીથી ખયભ ઔય૊
 Test Tube ને થ૊ડીલાયTest Tube Stand ભાું યાક૊
 Solution ન૊ ઔરય જુ઒
 Urine ભાુંSugar નુ પ્રભાણ નીચે પ્રભાણે નક્કી ઔયી ળઔામ
જ૊ ફેનીડીઔSolution જેલ૊ ઔરય થામ ત૊Sugar Nil
Green color જણામ ત૊Sugar +
Yellow Color જણામ ત૊Sugar ++
જ૊Orange Clolorુઅલે ત૊Sugar +++
જ૊Red Color ુઅલે ત૊Sugar ++++
UNIT -10
Diseases of Musculo skeletal System
 Sign and symptoms of sprain tear of ligaments and
arthritis
Sprain
Sprain એટ્રેLigament નુ ું તુટી જવુ-ું ુઅ ઔ૊ુઇ ુઇજાના ઔાયણે ુ઄થલા ઔ૊ુઇjoint ને
એનીcapacity ઔયતા લધાયે ય૊ટે ટ ઔયલાભાું ુઅલે ત્માયે એઔ ુ઄થલા એઔથી લધાયે રીખાભેન્ટ
ડેભેજ થામ છે -Sprain ની વીવ્માયીટીભાું ભામન૊ય ુઆજા ુ઄થલા ુ઄થલા એઔ થી લધાયે
રીખાભેન્ટrupture થામ છે -જેનેrepair ઔયલાભાુંSurgical repair ની જફૃય ઩ડેછે-
Sprain ઔ૊ુઇ ઩ણjoint ભાું થુઇ ળઔે છે ઩યું ત ુ વાભાન્મ યીતેAnkle ુ઄નેwrist જ૊ુઆન્ટ ભાું થુઇ ળઔે
છે -
Causes :
 ઔ૊ુઇ ઩ણ જ૊ુઆન્ટ ને તેનીfunctional range of motion ઔયતા લધાયે લા઱લાભાું ુઅલે-
 Fatigue of musclesના ઔાયણે
 Sedentary life style ઩છી એઔાએઔ ઔવયત ચા઴ુ ઔયલાભાું ુઅલે-
 ઔ૊ુઇInjury ઔેtrauma ના ઔાયણે
Sign and Symptoms :

 Pain
 Swelling
 Bruising
 Limb ના શરન ચરનભાાં તકરીપ ઩ડે.
 Ligament rupture થય ાંુ શ૊મ ત૊ તેભાાંથી ઩૊ત્ત઩િંગ વાઉન્ડ વાાંબ઱ી ળકામ.
 ુ ભેન્ટભાાં અવય થામ.
જેextremity ને અવય થઈ શ૊મ તેની મલ
Classification :
1.1 Degree :
st
Ligament નાfiber ખેંચાઈ ગમા શ૊મ ઩ણ તેintact શ૊મ છે .

2.2 Degree
nd
ુ ગમા શ૊મ છે .
Ligament ન૊ ક૊ઈ ઩ાટથ કેalmostફધાfibers તટી
3.૩ Degree
rd
આભાાંligament નcાંુ omplete rupture થામ છે .
Role of ANM/Feamale health worker in treatment of Spraim :

Sprain નીtreatment ન૊ આધાય કેટ્રીinjury થઈ છે તેના ઩ય આધાયીત છે .
 Rest :ભાાં અવય થમેરીExtremity નેcomplete આયાભ આ઩લ૊.
 Ice : Pain અનેSwelling reduce કયલા ભાટેIce apply કયવ ાંુ જે ૧૦-૧૫ ત્તભત્તનટ સધ
ુ ીapply
કયવ.ાંુ
 Compression : Dressing , Bandages થીsprain નેimmobilize કયલા અનેsupport
provide કયલા તેન૊ ઉ઩મ૊ગ કયલ૊.
 Elevation : વ૊જા ઓછા કયલાsprained joint elevate કયવ.ાંુ
 Doctor order મુજફNSAID medication ુઅ઩લી-
Osteoarthritis
Introduction :
આ ળફભાયીભાાં જ્માાં શાડકાભાાં વાાંધા આલેરા છે ત્માાં ડીજનયે ટીલ ચેન્જીવના કાયણે
આ ય૊ગ થામ છે .
Sign and symptoms :

 ય૊ગની ળરૂઆત ધીભેધીભે થામ છે .
 ુ ભેન્ટ ઓછી થઈ જામ છે .
Joint ભાાં મલ
 વીલીમય જ૊ઇન્ટPain થામ છે .
 ખાવ કયીને આંગ઱ી નાjoint ભાાં ગાાંઠ૊ ફની જામછે .
Treatment :
 ુ ી આ઩લી ઩ડે છે .
આલા દદી ને ખાવ કયીને પીઝીમ૊થેયા઩ી રાાંફા વભમ સધ
 આલા દદી ને સ્ટીય૊ઈડ દલા આ઩લાભાાં આલે છે .
 દદી ને દુખાલા ભાટે એનારજેવીક દલાઓ આ઩લી.
Rheumatoid arthritis
Introduction -આ ય૊ગભાાં ળયીયના દયે ક વાાંધાભાાંinfection રાગે છે જેના કાયણે વાાંધાઓ જક્ડાઈ
જામ છે .
Sign and Symptoms :

 Weight loss
 લધાયે ઩ડત૊ ઩યવેલ૊ થલ૊.
 Tachycardia
 ુ જ થાક રાગે
ખફ
 વાાંધાઓભાાં વ૊જ૊ આલી જામ.
 શાઈગ્રેડ પીલય આલે
Treatment :
 આ ય૊ગની અંદય ખાવ કયીને સ્ટીય૊ઈડ દલા આ઩લાભાાં આલે છે .
 જરૂય ઩ડે ત૊ ળસ્રકક્રમા ઩ણ કયે છે .
UNIT - 11
 Handicaps different types
 Counsellingfor prevention of certain handicaps
 Understanding the handicapped person
 Helping family to ensure nee based care
Handicap:
Definition :
ઔ૊ુઇ એક્વીડન્ટ,ય૊ખ ઔે જ્ગન્ભથી ળાયીડયઔ ઔે ભાનવીઔ ક્ષતી઒ ધયાલતી વ્મક્તીનેHandicap
ઔે નલક્રાુંખ ઔે શારના વભમભાું દીવ્માુંખ ઔશે છે -
Types :
Handicapના મુખ્મ ફે પ્રઔાય૊ છે -
1. Physical Handicap
2. Mental Handicap
1. Physical Handicap :
ું ા ઔે આંધ઱ા શ૊મ તેલા વ્મક્તી નેphysical
જે વ્મક્તીને ફ૊નની ડીપ૊ભીટી, ફશેયા, મુખ
handicap ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
2. Mental Handicap :
જે વ્મઔતીભા ફોધીઔ ુ઄ક્ષભતાઔે વીકલાની ુ઄ક્ષભતા શ૊મ તેલા વ્મક્તીનેmentally
handicap ઔશેલાભા ુઅલેછે- નલશ્વભા ુઅળયે 50 ઔય૊ડhandicapભાથી 1.25 ઔય૊ડ ુઅtype
નાhandicap છે -
Physical Handicap :
શરન ચરન ને રખતી નલઔરાુંખતા ફે પ્રઔાયની છે
1. જન્ભજાત
2. જન્ભ ઩છી
- એક્વીડન્ટના ઔાયણે
 ફીભાયીના ઔાયણે
1. જન્ભ જાત ખ૊ડખાાં઩ણ
1. વેયીબ્રર ઩ાલ્વી
2. સ્઩ાુઇના ફામપીડા
3. ભેનીખ૊વીર
4. ભેનીખ૊ભામર૊વીર
5. ક્લ્ફફુટ
6. ઔ૊ન્જીનેટર ડીસ્ર૊ઔેળન ઒પ શી઩
2. જન્ભ ઩છી
1. યીઔેટવ
2. સ્ઔલી
3. ઩૊રીમ૊ ભામરામટીવ
4. ફ૊ન ઔેજ૊ુઆન્ટન૊ ટી-ફી-
5. બ્રેન ટ઱ુભય ઒ય સ્઩ાુઇન ટ઱ુભય
6. ફ૊નભાું ટયુભય.ઔેન્વય
7. ઑલ્ડએજ યીરેટેડ ફીભાયી '઒સ્ટીમ૊ ુઅથથયામટીવ(
8. ઒સ્ટી઒઩૊ય૊વીવ
10. નલથ વીસ્ટભના ડીવીવ
11.ડામાફીટીવ
12. ઩ાઔીન્વ૊નીઝ્ભ
13. વેયીબ્રર એટ્ર૊પી
Need base care of Handicap Person :

1.Exercise :
શરન ચરનની નલઔરાુંખતા ભાટે ુઅ ખુફ જફૃયી છે ભવલ્વભાું ળડઔત શ૊મ ત૊ એઔટીલ
એક્વયવાુઇજ ુ઄ને ળડઔત ન શ૊મ ત૊ ઩ેવીલ એક્વયવાુઇજ ઔયીને વાુંધા઒નુ ું શરન ચરન જા઱લી
યાકવુું જ૊ુઇએ-
2.Physiotherapy :જુદાજુદા પ્રઔાયનીPhysiotherapy ુઅ઩લી-
3.Surgical Treatment :
જે પ્રઔાયની નલઔરાુંખતા શ૊મ તે પ્રભાણેSurgery ઔયલાભાું ુઅલે છે - જેભઔેJoint
replacement surgery
4.Occupational Therapy :
નલઔરાુંખ થુઇફાદ ઩ણ ઩૊તે ુ઄ને તેનાfamily members ન૊ તે જીલન નનલાથશ ઩વાય ઔયી ળઔે તે
ભાટે તેનoે ccupational therapy ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
5.Posture Training :
ુઈઠલા, ફેવલા ઔુઇ યીતે ુઈભુ ું યશેવ,ુું ઔુઇ યીતે સુવ ુ ું તેની તારીભ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
6. Calipers કેProsthesisુઅ઩લા-
7. ુ ું
ફેડળ૊યથુઇ ખમા શ૊મ ત૊ તેનDressing ઔયવુ-ું
8. Bladderુ઄નેBowel Training ુઅ઩લી-
Visual Impairment :
જેના ઔાયણ૊ નીચે મુજફ છે -
 Cataract
 Glaucoma
 Reflactive error
 Corneal opacity
 Trachoma
 Mal Nutrition
 Vit-A deficiency
 Injury
Mental Retardation :
ુઅ એઔ એલી ક્સ્થતી છે જેભાુંથી ુ઄થલા ફા઱઩ણથી ભાનવીઔ નલઔાવ ુ઄ધુય૊ થમ૊
શ૊મ છે ુ઄થલા ત૊ નલઔાવ થત૊ ુ઄ટઔી ખમ૊ શ૊મ છે તેલી ક્સ્થતીભાું વ્મક્તીની બુપ્ધ્ધક્ષભતા ઒છી
શ૊મ છે -
Intelligance :
બુપ્ધ્ધ વભજલાની ુ઄ને પ્રશ્ન૊ન૊ શર ઔયલાની ઔાફેરીમત છે - તેનેI.Q. ભાું ભા઩લાભાું ુઅલેછે-
I.Q =ભાનનવઔ ઉંભય.ળાડયયીઔ ઉંભય×0//
જેન૊ બુધ્ધીઆંઔ 70 થી ઒છ૊ શ૊મ તેને ભુંદબુધ્ધી ઔેMental Retardation ઔશેલાભાું ુઅલેછે-
Types of Mental Retardation :

Mental Retardationના ચાય પ્રકાય છે .
1 Mild type :ુઅભાુંIQ રેલર 50-69 જેટર૊ શ૊મ છે -
2. Modratetype :ુઅભાુંIQ રેલર35-49 જેટર૊ શ૊મ છે -
3. Severe type :ુઅભાુંIQ રેલર20-34 જેટર૊ શ૊મ છે -
4. Profound :ુઅભાુંIQ રેલર20 થી નીચે શ૊મ છે .
Cause of Mental Retardation :

1. જન્ભ ઩શેરા 9 ખબાથલસ્થાભાું ભખજન૊ ઒છ૊ નલઔાવ થામ-
2. જન્ભના વભમે 9 જ્ગન્ભના વભમે ુઇજા થામ, ભ૊ડુું યડવુ,ું premature birth, મુશ્ઔેરી બયી
પ્રસુતી-
3. જ્ગન્ભ ઩છી 9AccidentalHead Injury, Meningitis, Encaphelitis, Cerebral palsy,
લધુ ઩ડત૊ તાલ-
ુઅ ુઈ઩યાુંત ુ઄ન્મ ઔાયણ૊ ભા
 ુ઄઩ુયતુ ું ઩૊઴ણ
 Convulsion
 ુ઄઩ુયતી ઔા઱જી
ભાનનવઔ નલઔરાુંખતા ુ઄ટ્ઔાલલા ના ઩ખરા઒ 9

પ્રસુતી ઩શેરા
 વખબાથલસ્થા દયમ્માન મ૊ગ્મ ઩૊઴ણ ુઅ઩વુ
 તફૃણાવ્સ્થા દયમ્માન વખબાથલસ્થા ટા઱લી-
 વખબાથવ્સ્થા દયમ્માન Inj. T.T ુ઄નેTab. IFA ુઅ઩લી-
 વખબાથવ્સ્થા દયમ્માન જ૊કભી દલા઒નુ ું વેલન ન ઔયવુ-ું
 વખબાથવ્સ્થા દયમ્માન ળાડયયીઔ ત઩ાવ લાયું લાય ઔયાલલી-
 ભાતાએ લધાયે ઩ડતુ રય ભ ુ઄ને વ્મવન ટા઱વુ-ું
 વુંસ્થાઔીમ સુલાલડન૊ ુઅગ્રશ યાકલ૊-
 તારીભફધ ઔામથઔય દ્વાયા સુલાલડ ુ઄ને ફા઱ઔ૊નુ ું યવીઔયણ ઔયાલવુ-ું
 ફા઱ઔ૊ભાું ઝાડા ુઈલ્ટી દયમ્માન જલ્દીથી વાયલાય ુઅ઩લી-
 ફીજી પ્રસુતીના ુઅમ૊જન ઩શેરા ઩શે઴ ુ ફા઱ઔ જન્ભજાત ક૊ડકાું઩ણલાફૄું શ૊મ ત૊
ું
ભાતાનુblood group ઔયાલવુ-ું
 ભાતાને ડામાફીટીવ ઔે શામ બ્લ્ડ પ્રેળય શ૊મ ત૊ ડ૊ક્ટયને ફતાલવુ-ું
 જન્ભ઩છી તયતજ જેટ઴ુું ફને તેટ઴ુું લશે઴ ુ ફા઱ઔ નેbreast feeding ુઅ઩વુ-ું
 ફા઱ઔ નુું તા઩ભાન ૧૦૧ F થી લધે નશી તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ-ું
.
- કેંચ ુઅલે ત૊ તયત જ વાયલાય ઔયલી

 ુ઄છફડા,ુઈટાટીયુ ું જેલા ફા઱ઔ૊ના ય૊ખ૊ભાું તયત જ ુઇરાજ ઔયલ૊-
 વયઔાયી ઔામક્ર
થ ભ પ્રભાણે ફા઱ઔ૊ભાું ઩૊રીમ૊ના ટી઩ા ઩ીલડાલલા-
 ફા઱ઔ૊ભાું થતા ુ઄ક્સ્ભાત૊ ુ઄ટઔાલલા-
 શુધ્ધ ઩ાણી ુ઄ને ઩૊઴ઔ ુઅશાયન૊ ુઅગ્રશ યાકલ૊-
 ફા઱ઔને સ્લચ્છ લાતાલયણ ઩ુળુું ઩ાડીને ભખજના ચે઩થી થતા ય૊ખ૊ને ુ઄ટઔાલલા-
 ફા઱ઔના નલઔાવભાું ુ઄લય૊ધ ુઅલે ઔે ધીભ૊ ઩ડે ત૊ ડ૊ક્ટયની વરાશ રેલી-
 નલટાભીનA યુક્ત ુઅશાય તેભજ ફેસ્ટ પીડીંખ ફા઱ઔને ુઅ઩વુ-ું
 ભાતા-ન઩તાએ નલઔરાુંખ ફા઱ઔની ળાડયયીઔ ત઩ાવ ઔયાલલી તેભજ વરાશ રેલી-
Handicap નાPrevention અનેRehabilitation ભાાં આય૊ગ્મ કામથકય ન૊ ય૊ર :

 નલઔરાુંખતા ુઅલતી ય૊ઔલા ભાટે તભાભ ગ્રાભજન૊ને ઩૊રીમ૊ યવીઔયણ, નલટાભીન –A ુ઄ને
અંધત્લ નલળે ભાશીતી ુઅ઩લી-
 ભાડશરા઒ ુ઄ને દું ઩તી઒એ પ્રસુતી ુ઄ખાુઈ, દયમ્માન, ુ઄ને પ્રસુતી ઩છી સુયક્ષીત ભાત્રુત્લ
ુ઄ને ફા઱વુંબા઱ ની જાણઔાયી ુ઄ને વેલા઒ ુઅ઩લી ુ઄ને તે દ્વાયા નલઔરાુંખતા
ુ઄ટઔાલલાના ઔામથભાું ભદદફૃ઩ થવુ-ું
 ઩૊તાના નલસ્તાયના દયે ઔ ગયની ફૃફફૃ મુરાઔાત રુઇ નલક્રાુંખ વ્મક્તીને ળ૊ધી ઔાઢી દયે ઔનુ ું
વલે પ૊ભથ બયવુ-ું
 દયે ઔ નલઔરાુંખ વ્મક્તીનુ ું વલે પ૊ભથ પ્રાથભીઔ ુઅય૊ગ્મ ઔેન્દ્ર કાતે જભા ઔયાવુ-ું
 ું ી઒ને નલઔરાુંખતા ુઅખ઱ લધતી ુ઄ટઔાલલા
નલઔરાુંખ વ્મક્તી઒ને ુ઄ને તેભના વુંફધ
જફૃયી ઩ખરાું રેલા ુ઄ને એ અંખે મ૊ગ્મ ભાખથદળથન ુઅ઩વુ-ું
 નલઔરાુંખ વ્મક્તી઒ના ઩ુન9લવન ભાટે જફૃયી વ્મવ્સ્થા ખ૊ઠ્લી ુઅ઩લી તેભજ વયઔાયી
તેભજ ફીન વયઔાયી વુંસ્થા઒ દ્વાયા જફૃયી ઩ુન9લવન વેલા ભાટે વુંદબથ વેલા ઩ુયી ઩ાડલી-
 નલઔરાુંખ વ્મક્તી઒ને ભ઱ી ળઔે તેલા તભાભ ુઅથેઔ, વાભાજજઔ,વ્મક્તીખત રાબ૊ તેભને
ભ઱ે તે ભાટે ભદદફૃ઩ થવુ-ું ' નળક્ષણન૊ શઔ,રગ્ન લખેયે(
 નલઔરાુંખતા અંખેન ુું વયઔાયી પ્રભાણ઩િ ુ઄ને નલનલધ રાબ૊ ભાટે ના પ્રભાણ઩િ૊ નલઔરાુંખ
વ્મક્તી઒ને વય઱તાથી ભ઱ી યશે તેલી વ્મવ્સ્થા ખ૊ઠલી ુઅ઩લી- જેભઔે પ્રભાણ ઩િ
ભે઱લલા ભાટેન ુું સ્થ઱, લાય લખેયે--
 ર૊ઔ વું઩ઔથ ઔયી નલઔરાુંખ વ્મક્તીના પ્રશ્ન૊ના ુઈઔેર ભાટે ભડશરા ભુંડ઱૊ ુ઄ને ગ્રાભ ઩ુંચામત
ું ી, છુટાછે ડા લખેયે--
ના વભ્મ૊ની ભદદ રેલી જેલાઔે નલલાશ વુંફધ
 ર૊ઔવું઩ઔથ ઔયી નલઔરાુંખ વ્મક્તી઒ ' વભાન તઔ૊, ુ઄નધઔાય૊નુ ું યક્ષણ તથા વું઩ ૂણથ
વશબાખીતા ( ધાયા ૧૯૯૫ શેઠ઱ની મ૊જના઒ન૊ ુ઄વયઔાયઔ ુ઄ભર થામ તે જ૊વુ-ું
 ઩૊તાના નલસ્તાયભાું નલઔરાુંખતા નલળે ર૊ઔ જાગ્રુતીના ઔામથક્રભ૊ શાથ ધયલા-
Eye irrigation and Installation of eye drops
વ્માખ્મા :-
આંકભાું ુઇન્પેક્ળન લકતે ઔેOperation ઩શેરા સ્ટયાુઇર ટે ઔન૊ર૊જી ટે ઔનીઔ લડે
આંકનેClean ઔયલાભાું ુઅલે છે - જેને ુઅુઇ લ૊ળ ઔશે છે -
Purposes :-
 આંકના ય૊ખ૊ની વાયલાય ઔયલા ભાટે
 ર૊ઔર એનેસ્થેનવમા ુઅ઩લા ભાટે
 Pupil ને ઩શ૊઱ી ઔે વાુંઔ઱ી ઔયલા ભાટે
 આંકની ત઩ાવ ઔયલા ભાટે
 આંકભાું ુઇન્પેક્ળન દુય ઔયલા ભાટે
 આંકને સ્ટીુઇન ઔયલા ભાટે દા-ત- ઔ૊નનિમર ુ઄લ્વય લકતે મ૊ગ્મ નનદાન ઔયલા ભાટે
Articles
 Tray with cover
 એઔ ફાુઈરભાું સ્ટયાુઇર, ભ૊ુઇસ્ટ, ઔ૊ટન વ૊ફ ુ઄થલા ઔ૊ટન લીઔ
 ભેડીવીન ફ૊ટર(Eye Drop)
 Kidney Tray
 Eye Pad
 Bandage ુ઄થલા એડેજીલTape
 Undine ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ
Procedure
 ટ્રે તૈમાય ઔયી દદી ઩ાવે રુઇ જલી
 દદીને પ્ર૊વીઝયની જાણ ઔયલી
 દદીને મ૊ગ્મ ઩૊જીવન ુઅ઩લી ુ઄નેHead ને જે આંકWash ઔયલાની શ૊મ તે ફાજુTurn ઔયવુ
 ભાથા નીચે ભેઔીન ટ૊વ ુ઄ને ડ્ર૊ વીટ યાકલા
 ત્માયફાદ મ૊ગ્મ યીતેHand Washing ઔયવુ
 દદીના ભાથાના ઩ાછ઱ના બાખે ુઈભુ યશેવ ુ
 Kidney Tray ઔાન ઩ાવે યાકલી- ઔાનભાું ઔ૊ટનplug ઔયવુ
 Undine ભાું યાકેરSolution લડે આંકનેWash ુઅ઩લ૊ ુ઄ને ઔ૊ટન લીઔ લડે આંકનેClean
ઔયલી
 જ૊ દદી આંક ખુલ્રી યાકી ન ળઔે ત૊ આંખ઱ી ુ઄ને અંગુઠા લડે શ઱લેઔથી ુઅુઇરીડને
઩શ૊઱ી ઩ઔદી યાકલી
 આંક ઩ુયે઩યુ ીClean ન થામ ત્મા સુધી ુઅુઇWash ુઅ઩વુ
 છે લ્રે ઔ૊ટન લીઔ નલી રુઇ આંકનેClean ઔયલી
 Eye Drop ફ૊ટરભાુંથી પ્રથભ એઔ ફે ટી઩ા ફશાય ઔીડની ટ્રે ભાું જલા દ૊
 ત્માયફાદ આંકભાું અંદય ટચ ન થામ એ યીતે આંકની નીચેની રીડભાું ફે થી િણDrop
નાકી દદીને શ઱લેઔથી ફુંધ ઔયલા દે લા
 ઔ૊ટન વ૊ફ લડે ઔા઱જી઩ ૂલથઔ આંકના ખુણાનુ લધાયાનુ પ્રલાશી ચુવી રેવ ુ
 ત્માયફાદ જફૃય શ૊મ ત૊ ઩ેડ મુઔી ઩ટી ભાયલી ઔેBandage ફાુંધલ૊
Eye Ointment Application

Eye Ointment નેLower Lid નીMargin ભાુંInner Cantus થીOuter Cantus તયપ
રખાડલી
ઔ૊ટન વ૊ફ લડેLid ને શ઱લેઔથી ભવાજ ઔયલી- જેથીOintment મ૊ગ્મ યીતે આંકના
ખ૊઱ાની વ઩ાટી ઩ય પેરાુઇ જામ-
લધાયાનાOintment ને ડ્રાુઇ વ૊ફ લડેClean ઔયલી- સ્ટયાુઇરEye Pad મુઔી ઩ટી ભાયલી
ઔેBandage ફાુંધલ૊
દદીનેComfortable Position ુઅ઩લી- લા઩યે ર દલાની નોંધ ઔયલી- તભાભArticles
મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔલા-
Points To Remember
 ળફૃુઅતભાું થ૊ડુOintment ફશાય જલા દ૊
 ડ્ર૊ ના ઒ડથય મુજફના જEye Drops નાકલા
 પ્ર૊વીઝય ઩શેરા ઔેળ ઩ે઩યભાું દલાન૊ ડ૊ઝ તથા વભમ ચઔાવલ૊
 ટ૊઩ાના ઔરયભાું પેયપાય રાખે ત૊ તે લા઩યલા નડશ
 ટી઩ાની ુ઄વય અંખેની જાણ દદીને ુ઄ખાુઈથી જ ઔયલી
 આંકનેDropper ટચ ન થામ તે જ૊વુ
 Dropper ુઅ઩ણી આંખ઱ીથી ટચ ઔયવુ નડશ
 Drop ખુફ ુઈચાુઇથી ઩ણ ન નાકલા
 Drops ને ુઇન્ટય ઔેથવથ 'અંદયના ખુણા( ઩ાવે નાકલા
D. Primary Medical Care
TOTAL Hours…………..40
THEORY………………..20
DEMONSTRATION…..20
METHOD OF TEACHING
 LECTURE & DISCUSSION
 DEMONSTRATION & RE DEMONSTRATION
 ACTUAL PATIENT
A.V.AIDS USED
 BLACK BOARD
 OVERHEAD PROJECTOR
 MODELS
 DRUGS SAMPLE
Primary Medical Care

Unit: 1. Types of Drugs
- Different Systems of medicine; allopathic and AYUSH.
- Classification of drugs
- Forms and characteristics of drugs
- Abbreviations used in medication
- Administration of drugs: Policies and regulations, as per protocols
and standing orders
- Calculation of dosage
Unit: 2. Administration of drugs
- Administration of drugs
- Routers of Administration Oral, Parental (Intradermal, intramuscular,
Intra Venous), rectal, local and others.
- Administration of Drugs: Precautions, Principles.
- Observations and recording.
Unit: 3. Drugs used in minor ailments
- Common drugs for fever, cold and cough, aches and pains etc.
- Drug kit in the centre, content and its use
- Storage and care of drugs.
Unit: 4. Common emergency drugs
- Mothering, misoprostol injection oxytocin, IV fluids, antibiotics,
injectionAnd magnesium soleplate deriphylline, avail and other
antihistaminic. pethidine, vitamin K, ant rabies vaccine, anti snake
venoms as per the protocol.
- Precautions for administration.
- Storage and Care of emergency dregs.
UNIT: 1.
Types of Drugs
- Different Systems of medicine; allopathic and AYUSH
- Classification of drugs.
- Forms and characteristics of drugs
- Abbreviations used in medication
- Administration of drugs; Policies and regulations, as per protocols and
standing orders.
- Calculation of dosage.
INTRODUCTION
 PRIMARY MEDICAL CARE:-
PRIMARY MEDICAL CARE ભાું દલાઑ નલળેના ુ઄ભ્માવન૊ વભાલેળ ઔયલાભાું ુઅલતા ળાસ્ત્રને
PHAMACOLOGY ઩ણ ઔશેલાભાું ુઅલે છે .
-PHARMACOLOGY IS THE STUDY OF DRUGS

-PHRMA MEANS DRUGS
- LOGY MEANS TO STUDY
PHARMACOLOGY એટરે એઔ એવુ એવુું ળાસ્ત્ર છે ઔે જેભાું દલા઒ નલળેન ુું નલળા઱ જ્ઞાન શ૊મ છે . જેભાું
દલા઒નુું થતુ ું ળ૊઴ણ ુ઄ને તેની ુઅડુ઄વય તથા ુઅય૊ગ્મ ુ઄ને ય૊ખ ઩ય તે ળી ુ઄વય ઔયે છે . તેની
તભાભ ભડશતીન૊ વભાલેળ PHARMACOLOGY ભાું ઔયલાભાું ુઅલે છે .
 ALLOPATHIC AND “AYUSH” :-
દલા઒ની ધણી ફધી ળાકા઒ શ૊મ છે . જેભાું મુખ્મત્લે ALOPATHIC એટરે ઔે નલરામતી (કૃનિભ)
દલા઒ તથા AYUSH ન૊ વભાલેળ થામ છે . AYUSH એટરે ઔે........
A - AURVEDIC
Y - YOGA
U - UNANI
S - SIDDHA
H - HOMEOPATHY
ુઅ ુઈ઩યાુંત NATURPATHY ુ઄ને AQUPRESURE જેલી બ્રાુંચન૊ ઩ણ વભાલેળ થામ છે .
HISTORY:
ુઅડદઔા઱થી ભનુષ્મ દલા઒ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયે છે . જેભાું જડીબુટી઒, ુ઄નાજદ્ર્શવ્મ૊, તેભજ

પ્રાણી઒ની ચયફી઒ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતા જેભ- જેભ વભમ ઩વાય થત૊ ખમ૊ તેભ-તેભ ભનુષ્મને દલા
નલળેની જાણઔાયી ભ઱લા રાખી તેભને ખ્માર ુઅવ્મ૊ ઔે દલા઒ ક્યા – ક્યાતત્લ૊ની ફનેરી શ૊મ છે . ુ઄ને
તે ઔ૊ને ુઅ઩ી ળઔામ, ળળુુઅતભાું ુઅ દલા઒ન૊ ુઈ઩મ૊ખ પ્રાણી઒ ુઈ઩ય ઔયી તેની ુ઄વય જાણલાની
ળળુુઅત ઔયી શતી.
જેભ – જેભ વભમ ઩વાય થત૊ ખમ૊ તેભ લૈજ્ઞાનનઔ૊એ નલી – નલી દલા઒ની ળ૊ધ ઔયી
ુ઄ને ુઅ દલા઒નુ ું ઩ડયક્ષણ બફભાય વ્મક્ક્ત ઩ય ઔયલા રાગ્મા. દલા઒ ળાું ભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે
તેની તીવ્રતા ઔેટરા પ્રભાણભાું શ૊મ છે . લખેયેન૊ યે ઔ૊ડથ દયે ઔ દે ળભાું એઔ વયક૊ યશે ુ઄ને વયકી જ
ભાડશતી ભ઱ે તેલા પ્રમત્ન૊ ઔયલાભાું ુઅવ્મા ુ઄ને ુઅ ભાટે વોપ્રથભ ૧૮૨૦ ભાું ુ઄ભેડયઔા એ ઩૊તાના દે ળનુ ું
PHARMACOPIA ફશાય ઩ાડેર, જેભાું ઩૊તાના દે ળભાું લ઩યાતી તભાભ ભાન્મતા પ્રાપ્ત દલા઒ન૊
યે ઔ૊ડથ યાકલાભાું ુઅલેર શત૊.
દયે ઔ દે ળભાું દલા઒નુ ું એઔ વયખુું ધાયા ધ૊યણ યશે તે ભાટે ૧૯૫૧ ભાું INTERNATIONAL
PHARMACOLPIA ફનાલલાભાું ુઅવ્યુ ું ુ઄ને ત્માયફાદ W.H.O. નાભની વુંસ્થાએ ૧૯૬૦ ભાું તેભને
પ્રઔાનળત ઔયુ.થ
જેભ – જેભ વુંળ૊ધન૊ લધતા ખમા. તેભ – તેભ દલા઒ ભાટે ના ઔામદા઒ની ઩ણ જળુયીમાત
઩ડલા રાખી ુ઄ને છે લટે દલા઒ ભાટેના ઔામદા઒ જેલા ઔે, નળા યુક્ત દલા઒નુું લશેંચાણ ઩ય પ્રનતફુંધ,
ડૉક્ટયના નપ્રશ્ક્રી઩ળન લખય ન લશેંચતી તથા દલા઒ના જ્થાનુ ું વભમ અંતયે મ ૂલ્માુંઔન ઔયવુ.ું ુઅલા
ઔામદા઒ ુ઄ભરભાું ુઅવ્મા.
નલરામતી દલાના ુઅટરા ફધા ુઈ઩મ૊ખ છતા ુઅ઩ણા દે શ્ભાું જે લેદઔા઱ભાું ધન્લુંતયી
ુઅયુલેદચામાથના નલખ્માત ગ્રુંથ ચયઔ ુ઄ને શ્ર ૃસ ૃતા ુઅજ ઩ણ એટરા જ ુઈ઩મ૊ખી છે . ુ઄ને ુઅ ગ્રુંથ૊ભાું
દળાથલેરી ઓન઴નધન૊ લાયવ૊ ુઅજે ઩ણ ુઅ઩ણે જા઱લી યાખ્મ૊ છે .
ગ્રીઔ દે ળના વાુઆન્ટીળ શી઩૊ક્રાુઆટીવ એ તફીફી નલજ્ઞાનના પ્રણેતા શતા. જેભને તફીફી નલજ્ઞાનભાું ગણી
ફધી દલા઒ને રખતી નોંધ ઩ાિ ભાડશતી઒ તથા ળયીયને તુંદુયસ્ત યાકલાના ગણા ફધા ુઈ઩મ૊ખ
સ ૂચલામેરા શતા.
ઓ઴ધ ળાસ્ત્રના ઩ામાનુું જ્ઞાન ુ઄ને પ્રનતડદન વુંવ૊ધન ઩ાભતી નલી દલા઒ ુ઄ને નલા
વાધન૊ નલળે ઩ડયચાડયઔા ઩ાવે ઩ ૂયતુ જ્ઞાન શ૊વુ ું જ૊ુઆએ. ુ઄ને ુઅ ભાટે નનવિવે શુંભેળા તથા ભેખેઝીંન,
લાુંચતા યશેલા જ૊ુઆએ જેથી ઔયીને MODERN MEDICINE ભાું દલાની ACTION INDICATION,
CONTRAINDICATION, દલાના SIDE EFFECT, દલાન૊ DOEGE, દલા઒ની ROUTE લખેયેની
વું઩ ૂણથ ભાડશતી ભ઱ી ળઔે.
TERMINOLOGY :-
1. PHARMACOLOGY
PHARMACOLOGY એઔ એવુું ળાસ્ત્ર છે ઔે જેભાું દલા઒ને રખતી તભાભ ભાડશનત઒ શ૊મ છે . દલાન૊
ુઈ઩મ૊ખ તેની ળયીય ઩ય ુ઄વય, ુઅડુ઄વય તથા HEALTH ુ઄ને ય૊ખ ઩ય દલા઒ની ુ઄વય નલળેની
ભાડશતીના ળાસ્ત્રને PHARMACOLOGY ઔશેલામ છે .
2. PHARMACY :-
દલા઒ને રખતા ુ઄ભ્માવ ળાસ્ત્રને PHARMACY ઔશેલામ છે . જેભાું દલા઒ ઔુઆ યીતે ફનાલલાભાું ુઅલે
છે . ુ઄ને દલા઒ના નલળેના તત્લ૊ન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલાભાું ુઅલે છે .
3. PHARMACIST :-
જે વ્મક્ક્ત એ PHARMACALOGY ન૊ ઩ ૂયે ઩ ૂય૊ ુ઄ભ્માવ ઔયે ર૊ શ૊મ ુ઄ને દલા઒ ુઅ઩લા તથા
ફનલલા ભાટેની રામઔાત ભે઱લેર શ૊મ તેને PHARMACIST ઔશેલામ છે .
4. PHARMACOPEIA :-
વાભાન્મ યીતે ુઈ઩મ૊ખભાું રેલાભાું ુઅલતા દલા઒ની ભાડશતી જેલી ઔે ુ઄વય, ુઅડુ઄વય ડ૊ઝ, લખેયેન ુ ું
લણથન જે બુઔભાું ઔયલા ુઅલે તેને PHARMA COPEIA ઔશેલાભાું ુઅલે છે .
5. PHARMACODYNEMIC :-
ળયીયના જીલુંત TISSUE ુઈ઩ય દલાની ુ઄વયની ડક્રમાના ુ઄ભ્માવને PHARMACODYNEMIC
ઔશેલામ છે .
6. THERAPUTIC :-
ય૊ખને ભટાડે ુ઄ને તેના બચશન૊ – રક્ષણ૊ ઒છા ઔયે તેલી દલા઒ને THERAPUTIC ઔશેલામ છે .
7. HYDROTHERAPY :-
દદીને ભોં લાટે ઔે દલાના સ્લળુ઩ભાું પ્રલાશી દ્વાયા વાજ૊ ઔયલાની યીતને HYDROTHERAPY ઔશેલામ
છે .
ુઅ ુઈ઩યાુંત દલા઒ના ચ૊ક્કવ ગ્રુ઩ શ૊મ છે . તે ળયીયના ક્યાું બાખ ુ઄ને ઔુઆ SYSTEM ઩ય ુ઄વય
ઔયે છે તે મુજફ તેન ુું CLASSIFICATION ઔયલાભાું ુઅલેર છે . જે નીચે મુજફ છે .
 ANALGESIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા ળયીયભાું દુકાલ૊ ઒છ૊ ઔયે છે .
દા.ત., TAB BRUFEM
 ANATI PYETIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા ળયીયનુ ું તા઩ભાન ઒છુું ઔયે છે . એટરે ઔે તાલ શ૊મ ત્માયે ુ઄઩ામ છે .દા.ત.,
PARACITAMOL
1. ANTISEPTIC
ફેક્ટેયીમાન૊ GROWTH ુ઄ટઔાલતી દલા઒ને ANTISEPTIC દલા઒ ઔશેલામ.
દા.ત., SPIRIT, DETTOL લખેયે.
2. ANTIBIOTIC
ળયીયના ઔ૊ુઆ઩ણ જાતના ચે઩ી OTGANISM ન૊ નાળ ઔયે છે . ુ઄ને GROWTH ુ઄ટઔાલે છે .
દા.ત., AMOXICILIN
3. ANTIDIARRHEAL
ુઅ પ્રઔાયની દલા ડાુઆયીમા ુ઄ટઔાલે છે .
દા.ત., LOPAMIDE
4. ANTIEMETIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા ુઈલ્ટી ફુંધ ઔયલા ભાટે લ઩યામ છે .
દા.ત. DOMPERIDON
5. ANTI CO-AGULANT
ુઅ પ્રઔાયની દલા BLOOD CLOT થત ુું ુ઄ટઔાલે છે .
દા.ત. HEPERIN
6. ANTI DIABITIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા ડામાબફટીવને CONTRAL ઔયલાભાું લ઩યામ છે .
દા.ત. INJ. INSULINE, TAB GLYKIND
7. ANTI MALARIAL
ુઅ પ્રઔાયની દલા ભેરેડયમા થત૊ ુ઄ટઔાલે છે .
દા.ત. CHLOROQUINE
8. ANTI SPAZMODIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા સ્઩ાઝભ ુ઄ને દુકાલ૊ ઒છ૊ ઔયલાભાું લ઩યામ છે .દા.ત., BARALGAN
9. ANTI CONVULSIVE
ુઅ પ્રઔાયની દલા આંચઔી ુ઄ટઔાલલા ભાટે લ઩યામ છે .
દા.ત., GARDINAL, PHENABARBITONE
10. ANTIANTHALMATIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા આંતયડાભાું થતા લમ્વને ુ઄ટઔાલે છે .
દા.ત., ભેફેન્ડાઝ૊ફ, ુઅલ્ફેન્ડાઝ૊ર.
11. SEDATIVE
ુઅ પ્રઔાયની (દલા) ખ૊઱ી ઉંગ રાલલાભાું ભદદ ઔયે છે .દા.ત., DIAZAPAM
12. MYDRIATRIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા PUPIL (ઔીઔી) ને ડાુઆરેટ ઔયે છે .દા.ત., ATROPIN
13. MYOTIC
ુઅ પ્રઔાયનીદલા઒ PUPIL વાુંઔ઱ી ઔયે છે .
14. LAXATIVE
ુઅ પ્રઔાયની દલા઒ STOOL ને ઢીર૊ ઔયે છે .દા.ત., DULCOLAX
15. DIURETIC
ુઅ પ્રઔાયની દલા઒ URINE OUTPUT લધાયે છે .દા.ત.., LASIX
 NAME OF DRUGS:- (દલા઒ના નાભ)
1. CHEMICAL NAME
CHEMICAL NAME નાભભાું દલા જેભાથી ફનેર શ૊મ તે તત્લનુ ું ઩ુયે઩ફૃુ નાભ શ૊મ છે .
દા.ત. METACHLORPREMID
2. APPROVED NAME
જે NJF. MEDICAL COUNSIL ભાું APPROVE થમેરી શ૊મ ુ઄ને જેનુ ું તે નાભથી REGISTER
થમેર શ૊મ TPJF નાભને APPROVED નાભ ઔશેલામ છે .
3. PROPITERY NAME
એઔ જ દલાનુ ું જુદી – જુદી COMPANY દ્વાયા જુદુ – જુદુ નાભ ુઅ઩લાભાું ુઅલે તેને
PROPITERY NAME ઔશેલામ છે .
દા.ત. CALPOL PCM લખેયે.
4. APONYMOUS NAME
ગણી દલા એલી શ૊મ છે ઔે મ ૂ઱ વફસ્ટન્ડ ના નાભ વાથેન ુ ું જ નાભ શ૊મ છે . તેને APONYMOUS
નાભ ઔશેલામ.
દા.ત., LICTUS COFINS
 SOURCES OF DRUGS :- પ્રાપ્તી સ્થાન

1. PLANT PRODUCT
2. ANIMAL PRODUCT
3. CHEMICAL PRODUCT
4. SYNTHETIC PRODUCT
5. GSSES PRODUCT
6. MINARALS PRODUCT
1. PLANT PRODUCT
ુ઄મુઔ જાતની દલા઒ લનસ્઩નતભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે . લનસ્઩નતના઩ાન, પ઱ ઔે મ ૂ઱ન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયીને દલા઒ ફનાલલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. યુઔેરીપ્ટવ (નનરખીયીનુું તેર), LIV 52, ઒઩ીમભ
2. ANIMAL PRODUCT
ુ઄મુઔ દલા઒ પ્રાણી઒ની ચયફીભાુંથી SIRUM ભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. INSULINE, HORMONS, ARV
3.CHEMICAL PRODUCT
ુ઄મુઔ દલા઒ યાવામાણીઔ પ્રક્રીમાથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે . જમાયે ુ઄મુઔ દલા઒ શુદ્વ સ્લફૃ઩ભાું ઩ણ
ભ઱ે છે . દા.ત. SOLA – BI- CARB, ભેગ્નેનળમભ વલ્પેટ
4.SYNTHETIC PRODUCT
ુ઄મુઔ દલા઒ યવામણ૊ ુ઄ને પ્રાણીજન્મ ઩દાથથના યાવામણીઔ વુંમ૊જનથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. HORMONS
5.GASES PRODUCT
ુ઄મુઔ દલા઒ લાયુ સ્લફૃ઩ે ભ઱ે છે . દા.ત. OXYGEN, ઔાફથન ડામ૊ક્વાુઆડ, નાુઆટ્રવ
નાુઆટ્રવ ને LAUGHING GAS ઩ણ ઔશેલામ છે .
6.MINARAL PRODUCT
ુ઄મુઔ દલા઒ કનીજ તત્લ૊ ુ઄ને તેની ફનાલટભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે . દા.ત. IRON, CALCIUM
 ABBRAVIATIONS USED IN MEDICATION
 COMMON ABRIVATION :- વાભાન્મ ટુુંઔા ળબ્દ૊
NO. ABRIVATION ENGLISH MEANING GUJARATI MEANING
1 A.C. BEFORE MEAL જમ્મા ઩શેરા

2 P.C. AFTER MEAL જમ્મા ફાદ
3 A.M. MORNING વલાયભાું
4 P.M. AFTERNOON ફ઩૊ય ફાદ
5 O.M. EACH MORNING દયે ઔ વલાય
6 O.D. ONCE A DAY ડદલવભાું એઔલાય
7 B.D. TWICE A DAY ડદલવભાું ફે લાય
8 TDS/TID THRICE A DAY ડદલવભાું િણ લકત
9 Q.D.S. (Q.I.D) FOUR TIME A DAY ડદલવભાું ચાય લકત
10 H.S. AT NIGHT OR AT BED TIME યાિે સ ૂતી લકતે
11 O.N. EACH NIGHT દયે ઔ યાિે
12 P.RN. WHEN REQUIRE જમાયે જફૃય ઩ડે ત્માયે
13 S.OS. IF NECESSARY ત૊ જળુય ઩ડે ત૊
14 - WATER ઩ાણી
15 COMP COMPOUND COMPOUND
16 DIL DILUTE DILUTE
17 ET AND ુ઄ને
18 INF INFUSION INFUSION
19 LIN LINIMENT LINIMENT
20 L.Q LIQUID પ્રલાશી
21 PULV POWDER ઩ાલડય
22 LOT LOTION LOTION
23 MIST MIXTURE MIXTURE
24 PIL PILLS ખ૊઱ી
25 SP SPIRIT SPIRIT
26 TR OR TICT TINCTURE TINCTURE
27 ONT OINTMENT ભરભ
28 AA OF EACH દયે ઔભાું

29 „C CENTIGRADE CENTIGRADE
30 C.C CUBIC CENTIMETER યુબફઔ વેન્ટીભીટય
31 C WITH વાથે
32 Gm GRAM ગ્રાભ
33 Gr GRAIN ગ્રેુઆન
34 Gtt DROP ટી઩ા
35 Minim DROP ટી઩ા
36 Lbs POUND POUND
37 S WITH OUT લખય
38 Ss HALF ુ઄ડધુું
39 Tsp TEA SPOON FULL એઔ ચભચી બયી
40 Tbsp TABLE SPOON ભ૊ટ૊ ચભચ૊ બયી
41 Oz OUNCE OUNCE
42 I.V. INTREAVENOUS INTREAVENOUS
43 S.C. SUBCUTANEOUS SUBCUTANEOUS
44 PR PER RECTUM PER RECTUM
45 PV PER VAGINA PER VAGINA
46 I.M INTRA MUSCULAR MUSCULAR ભાું ુઅ઩ે
47 c.m. Tomorrow morning ુઅલતી ઔારે
48 Stat AT ONCE તાત્ઔારીઔ
49 CAP CAPSULE -
WEIGHT AND MEASUREMENTS

60 grain 1 dram
8 dram 1 ounce
16 ounce 1 pound
1 dram 4 grain
1 dram 4 ml.
60 minims 1 dram
1 teaspoon full 4 to 5 ml
1 tablespoon full 3 teaspoon full
1 tablespoon full 15 ml
1 tablespoon full ½ ounce
1 glass full 8 ounce OR 22 ml
1 ounce 30 gm or 30 ml
or 8 tea spoonfull
or 8 dram or 480 grain
1 liter 1000ml or 2 pint, 1 quart or
40ounce
1 kg 1000 gm, 2.2 lbs
1 CC 1 ml OR 15 minims or 60
microdrops
1 minims 1 drop
1 pint 500 ml
 TYPES OF ORDER:-
1. STANDING ORDER
ુઅ ચ૊ક્કવ વભમખા઱ા ભાટેન૊ ઒ડથય શ૊મ છે . દા.ત. TAB PARACETAMAL 1 TDS
2. P.R.N. ORDER
PATIENT ભાટે જળુયીમાત ુઈબી થામ ત્માયે દલા ુઅ઩લી તેલા ORDER ને P.R.N ORDER ઔશેલામ.
દા.ત. TAB PARACETAMAL 1 SOS
3. SINGLE ORDER
પક્ત એઔ જ લકત ુઅ઩લાના ORDER ને SINGLE ORDER ઔશેલામ.
દા.ત. TAB PARACETAMAL 500 mg AT 10 A.M
4. STATE ORDER
ુઅ ORDER તાત્ઔારીઔ ુઅ઩લાન૊ શ૊મ છે . દા.ત. TAB PARACETAMAL 1 STATE
 CALCULATION OF DOSE OF DRUGS
ADULT PT „S ઔયતા INFANT, CHILDREN ુ઄ને OLD AGE ના PATIENT ને દલાના DOSE ની
઒છી જફૃયીમાત યશે છે . 12 લ઴થ સુધીના ફા઱ઔ૊ ઔે YOUNG FORMULA(઩ાછ઱ ુઅ઩ેર છે .) દ્વાયા
DOSE નક્કી ઔયલાભાું ુઅલે છે .
DOSE= AGE X ADULT = 4X30 = 120 = 7.5
AGE +12 4+12 16
દા.ત. CASTOR OIL ન૊ ADULT DOSE 30 ML છે . તે 4 લ઴થના ફા઱ક્ને ુઅ઩વુ ું શ૊મ ત૊ નીચે મુજફ
DOSE નક્કી ઔયી ળઔામ.
 દલાની ળયીય ઩ય ુ઄વય :-
1. AGE
ADULT PT „S ઔયતા INFANT CHILDREN ુ઄ને OLDAGE ના PT „S ને દલાના ઒છા DOSE ની
જફૃય ઩ડે છે .
2. WEIGHT
લધુ લજન લા઱ા PT „S ને વાભાન્મ ઔયતા લધુ DOSE ની જફૃયીમાત યશે છે . ુ઄ને ઒છા લજન લા઱ા
PT „S ને ઒છા DOSE ની જફૃય ઩ડે છે .
3. SEX
FEMALE ઔયતા MALE ને લધુ DOSE ની જફૃયીમાત ઩ડે છે .
4. PHYSICAL CONDITION
લધુ PAIN થતુ શ૊મ ત્માયે લધુ દલાના DOSE ની જફૃયીમાત યશે છે . જમાયે PATIENT SHOCK
COLLAPS જેલી CONDITION ભાું દલાના ભ૊ટા DOSE ની જફૃયીમાત યશે છે . જમાયે ઔ૊ુઆ઩ણ દલાનુ ું
REACTION ુઅલે ત્માયે તેની ુ઄વય ગટાડલા ભાટે ુ઄઩ાતા ANTIDOT ઩ણ લધુ DOSEભાું ુઅ઩લાભાું
ુઅલે છે .
5. TOLARANCE
PATIENT ન૊ TOLARANCE POWDER વાય૊ શ૊મ ત૊ દલાન૊ લધુ DOSE ુઅ઩ી ળઔામ છે .
6. HABITUAL
ુ઄મુઔ દલા઒ રાુંફા વભમ સુધી REGULAR રેલાભાું ુઅલે ત૊ તેની HABBIT ઩ડી જામ છે . ુ઄ને
઩ડયણાભે લધુ ડ૊ઝની જફૃય ઩ડે છે .
1. MEDICINE ACT - 1968 :-

- MEDICINE ACT – 1968 ભાું નીચે મુજફ ના નનમભ૊ન૊ વભાલેળ છે .
- દલા઒ ુઈ઩ય રેફર મ૊ગ્મ ુ઄ને ફયાફય રકેર શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
- રેફરભાું ુઅ઩લાભાું ુઅલેર ભાડશતી મુજફ દલા ફનાલેર શ૊લી જ૊ુઆએ.
- દલા ફનાલતી ઔું઩ની તેભજ દલા લેંચનાય વ્મક્ક્ત ઩ાવે વયઔાયની PERMISSION લાફૄ
રામવન્વ શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
- દલાના રેફર ુઈ઩ય દલાની ઔ૊ુઆ ુઅડુ઄વય શ૊મ ત૊ જણાલલી જ૊ુઆએ.
- જ૊ દલાની ુઅદત ઩ડી જામ તેલી શ૊મ તેલી દલા શ૊મ ત૊ તે ઩ણ રેફરભાું દળાથલવુ ું જ૊ુઆએ.
- દલા ળયીયનુ નુઔવાન ઔયી શ૊મ ત૊ એવુું રકે઴ ુું શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
2. NARCOTIC DRUG AND/ POISON ACT – 1993 :-
- NARCOTIC DRUG AND POISON મુજફ દલા ફનાલતી ઔયે ઔ ઔું઩ની ઩ાવે રામવન્વ ુ઄નત
ુઅલશ્મઔ છે .
- દલાના લેંચાણ ભાટે ઔાભ ઔયતી વ્મક્ક્ત એટરે ઔે PHARMASIST ઩ાવે યજીસ્ટ્રે ળન જફૃયી છે .
- POISION દલા઒નુું LIST તથા ુ઄ન્મ ભાડશતી 5 લ઴થ સુધી વાચલી યાકલી જ૊ુઆએ.
- ઔ૊ુઆ઩ણ દલાના રેફર ઩ય MFG. DATE તથા EXP. DATE રકેરી શ૊લી જ૊ુઆએ.
3. DANGER DRUGS ACT – 1930 :-
ુઅ ACT મુજફ ઔામદા઒ન૊ બુંખ ઔયનાય દયે ઔ વ્મક્ક્તએ ઔું઩ની ના ઩ેનલ્ટી બયલી ઩ડે છે . ઔે તેન ુ ું
રામવન્વ યદ થુઆ ળઔે છે .
4. POISION RULES – 1952 :-
ુ
POISION RULES 1952 ભાું ડૉક્ટય રકી ુઅ઩ેર દલાભાુંના નપ્રસ્ક્રીપ્ળનભાું નીચે મુજફની લસ્ત઒
રકેરી શ૊લી જ૊ુઆએ.
- NAME OF DOCTOR
- NAME OF PATIENT
- NAME OF DRUGS
- DOSE
- QUANTITY
- SIGNATURE
જ૊ ુઅ નપ્રસ્ક્રીપ્ળન REPEAT ઔયલાનુું શ૊મ ત૊ પયી તેભાું તાયીક નાકીને વશી ઔયલી જ૊ુઆએ.
5. COSMATIC ACT – 1964 :-
ુઅ ઔામદા઒ની જ૊ખલાુઆ મુજફ દલા ફનાલનાય ુ઄ને દલા લેંચનાય ફુંને એ નીચેના મુદા઒ ધ્માનભાું
રેલા જ૊ુઆએ.
- દલા STANDARD QUALITY ની શ૊લી જ૊ુઆએ.
 દલા BRANDED શ૊લી જ૊ુઆએ.
 દલા રામવન્વ RENEW થમેર શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
 દલા ય૊ખ ઩ય ુ઄વય ઔયે તેલી શ૊લી જ૊ુઆએ.
 ુઈ઩યના મુદ્દ઒ભાું જ૊ દલા ફનાલનાય ઔે લશેંચનાય ઔામદાનુ ું ઩ારન ઔયલાભાું નનષ્પ઱ જામ ત૊
દલાની ઔું઩ની ને ુ઄પ્રભાણ વય જાશેય ઔયીને ઔું઩ની ફુંધ ઔયી દે લાના ુઅદે ળ ઔયલાભાું ુઅલે છે .
 FORMS OF DRUGS :- દલાના જુદા – જુદા સ્લરૂ઩
1. SOLID - ધન સ્લફૃ઩
2. LIQIUD - પ્રલાશી સ્લફૃ઩
3. GASES - લાયુ સ્લફૃ઩
4. INJECTION -
1. SOLID
TABLETS:-
દલાના તત્લ૊ને જુદા-જુદા ુઅઔાયભાું ઉંચા દફાણે COMPRESS ઔયલાભાું ુઅલે છે . TAB ખ૊઱ ુ઄ને
OVEL SHAPE ભાું ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે . TAB ગણી લકત DISPERSABLE ુ઄ને NON
DISPERSABLE ઩ણ શ૊મ છે .
ુઅભાું ઩ણ દલાને ઉંચુ દફાણ ુઅ઩ીને ુઅઔાય ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે . ુઅન૊ ુઅઔાય એઔદભ ખ૊઱ શ૊મ છે .
ુ઄ને તેના ઩ય સુખયનુ ઩ડ શ૊મ છે . તેથી તેને સુખય ઔ૊ટે ડ ઩ણ ઔશેલામ છે .
POWDER:
ગણી દલા ઩ાલડય FROM ભાું જ શ૊મ છે . ુ઄ને તેભાું ઩ાણી ુઈભેયી ને LIQUID ફનાવ્મા ફાદ દલા
ુઈ઩મ૊ખભાું રેલાભાું ુઅલે છે દા.ત. ORS
CAPSULE:
ુઅભાું દલાના ઩ાલડય ુઈ઩ય જીરેટીનનુ ું ઩ડ શ૊મ છે . STOMACH ભાું જુઆને ઒ખ઱ી જામ છે . દા.ત.
CAP. TETRACYCLINE
SUPPOSETORY
ુઅની ુઈ઩ય ઩ણ જીરેટીનનુ ું એઔદભ ઩ાતફૄ ઩ડ શ૊મ છે . તે GLYCERINE ઔે PERAFIN ની ફનેરી
શ૊મ છે . તેને FREEZE COLD યાકલાભાું ુઅલે છે . તેને SUPPOSETORY RECTUM ભાું મુઔલાથી તે
RECTUM ભાું વશેરાુઆ થી ઒ખ઱ી જામ છે .
LIQUID
SOLUTION
ુઅને LOTION ઩ણ ઔશેલામ છે . તેભાું SOLID, LIQUID ુ઄ને GASE નુ ું નભરય ણ શ૊મ છે . દા.ત. P.P
LOTION ,ફધા જ ANTISEPTIC ુ઄ને DISINFECTANT ુઅ પ્રઔાયની દલા઒ શ૊મ છે .
MIXTURE
ુઅભાું ફે દલા઒નુ ું COMBINATION શ૊મ છે .
દા.ત. MIST. CARMINATIVE
EMULSION
ુઅ ઩ણ એઔ પ્રઔાયનુ ું શ૊મ છે . ઩ણ તે ઩ાણીભાું ઒ખ઱તુ ું નથી. તે FAT ઔે OIL ભાું ઒ખ઱ે છે .
દા.ત. VITAMINE – A SOLUTION
TINCTURE
ુઅ ઩ણ એઔ પ્રઔાયનુ ું MIXTURE જ શ૊મ છે . તે ુઅલ્ઔ૊શ૊ર ભાું તૈમાય ઔયે ર છે . દા.ત. TINCT,
IODINE, SPIRIT
LINCTUS
ુઅ ઩ણ એઔ પ્રઔાયનુું MIXTURE છે . જેભાું સુખય ુ઄ને WATER નુ ું પ્રભાણ શ૊મ છે . તેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ભ૊ટા
બાખે ઔપ વીય઩ ફનાલલાભાું થામ છે .
દા.ત. LINCTUS COTLINE4 LIA – REX ,LINIMENTS
ુઅ પ્રઔાયની દલા઒ન૊ ચાભડી ઩ય ભવાજ ઔયીને ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે .દા.ત. નીરખીયીનુ ું તેર
ELIXIR
ુઅ ઩ણ એઔ પ્રઔાયનુ ું પ્રલાશી જ છે . તેને ઩ાણીનાું DILUTE ઔમાથ ફાદ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. વીટજફાથ
INJECTION
 AMPULE
ુઅભાું દલા વીલ્ડ GLASS ભાું બયે રી શ૊મ છે . તેને પાુઆર લડે ઔા઩ી વીયીંઝભાું દલા રેલાભાું ુઅલે છે .
 VIAL
ુઅ GLASS CONTAINER ભાું ુઈ઩ય RUBBER CAP ુઅલેરી છે . જેભાું વીયીંઝુ઄ને નીડર લડે દલા
રુઆ ળઔામ છે .
 PINT
ુઅ ઩૊રીમન ઔન્ટેુઆનયભાું ઔે GLASS CONTAINER ભાું ઩ણ શ૊મ છે . જમાુંયે પ્રલાશી દલાન૊ લધુ જ્થ૊
ુઅ઩લાન૊ શ૊મ ત્માયે PINT ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે .
 Type of Orders For Giving drugs :
1) Standing Order :- ુઅ ચ૊ક્કવ વભમખા઱૊ ભાટે ન૊ ઒ડથય છે . દા.ત. Tab. Paracetamol 500
mg 1 tds.
2) Prn Order: - Patient ભાટે જફૃયીમાત ુઈબી થામ ત્માયે દલા ુઅ઩લી એવુ ું ુઅ ઒ડથય દળાથલે છે .
દા.ત. Tab – morphine sulphate 2 mg SOS.
3) Single Order: - ુઅ ઒ડથય પક્ત એઔ જ લકત follow ઔયલાન૊ શ૊મ છે . દા.ત. Tab. Diazepam
10 mg at 9 p.m.
4) State Order: - ુઅ ઒ડથય તાત્ઔારીઔ એઔ લકત follow ઔયલાન૊ શ૊મ છે . દા.ત. inj Lasix 10
mg I/V stat.
Factors effecting the Dose & Effect of Drugs :

1) Age: - Adult patient ઔયતા infant, Children ુ઄ને aged patient ને drugs ના small dose ની
જફૃયીમાત યશે છે . ૧૨ લ઴થ સુધીના ફા઱ઔ૊ ભાટે young formula દ્વાયા dose નક્કી ઔયલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. Castor oil GM adult Dose 30 ml છે ુ઄ને તે ૧ લ઴થના ફા઱ઔને ુઅ઩લાનુું છે .
2) Sex: - Female ઔયતા Male ને લધુ Dose ની જફૃયીમાત યશે છે .
3) Body Weight: - લધુ લજન લા઱ા patient ને વાભાન્મ ઔયતા લધુ dose ની જફૃયીમાત યશે છે . ઒છા
લજન લા઱ા Patient ને ઒છા dose ની જફૃયીમાત યશે છે .
(a) Clark‟s rule :- Weight in k X Adult dose = Calculated dose for weight of the patient
70
(b) Young‟s Formula: - Age in years X Adult dose = Calculated dose for the child.
Age + 12
4) Body Surface Area :
Body Surface area in sq. Meter X Adult dose = Dose for surface area the Patient.
1.7 sqm
5) Physical Condition: - જમાયે Pain લધુ શ૊મ ત્માયે દલાના લધુ dose ની જફૃયીમાત યશે છે . Shock
તથા Collapse Condition ભાું Stimulant drugs ની ુ઄વય ધટાડલા ભાટે antidote તડયઔે ુ઄઩ાતી
દલા ઩ણ લધુ ભાું ુઅ઩લી ઩ડે છે . Inter current illness may modify drug elimination and affect
receptor sensitivity.
6) Excretion: - જમાયે drugs નુું excretion body ભાુંથી ઝડ઩થી થત ુ શ૊મ ત્માયે ુઅલી drugs ઒છા
ઔરાઔ૊ભાું પયીને repeat ઔયલાભાું ુઅલતી શ૊મ છે . દા.ત. penicillin જમાયે drugs નુ ું slower
excretion થતુ શ૊મ ત્માયે તે drugs ુઅ઩લાનુું અંતય લધુ શ૊મ છે . દા.ત. digitalis, slower
excretion લાફૄું drugs ઒છા ઔરાઔ૊ભાું પયીને repeat ઔયલાભાું ુઅલે ત૊ toxicity ના symptoms
ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે .
7) Tolerance: - Patient ન૊ tolerance powder જમાયે વાય૊ શ૊મ ત્માયે drugs ન૊ લધુ dose ુઅ઩લાભાું
ુઅલે ત૊ ઩ણ drugs ના toxic symptoms ુઈત્઩ન્ન થતા નથી.
8) Habituation: - ુ઄મુઔ drugs જ૊ રાુંફ૊ વભમ સુધી continuously રેલાભાું ુઅલે ત૊ તે drugs ની
habit ઩ડી જામ છે . દા.ત. Dizapam.
9) Addiction: - habit ધીયે ધીયે Addiction ભાું ઩ડયણભે છે . Drugs ન ુઅ઩લાથી patient ભાું craving
ુ઄ને withdrawal symptoms જ૊લા ભ઱ે છે . ુઅલા patient ન૊ drugs તયપન૊ tolerance powder
઩ણ લધી જામ છે .
10) Effect desired: - Drugs ફે પ્રકાયની effect ઉત્઩ન્ન કયે છે .
(A) Local effect B) general effect
Local effect limited area ઩ુયતી શ૊મ છે . જમાયે general effect ભાું drugs blood stream ભાું બ઱ીને
ુઅકા ળયીયને ુ઄વય ઔયે છે .
General effect ભાટે જમાયે drugs orally ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે . જેથી drugs ની ઝડ઩ી ુ઄ને લધુ વાયી
effect ુઈત્઩ન્ન થામ છે .
11) Routes of administration: - Drugs ુઅ઩લાની method ઩ણ effectiveness ુઈ઩ય ુ઄વય ઔયે છે .
I/v root દ્વાયા ુઅ઩લાભાું ુઅલતી drugs quick action ુઈત્઩ન્ન ઔયે છે .
12) Genetic factors: Genetic makeup of an individual‟s influences the synthesis of enzyme
responsible of metabolism of drug.
13) Nutritional Status: In malnutrition due to lack to of body mass and protein deficiency
reduction of enzyme activity occurs.
UNIT: 2.
Administration of drugs
- Routes of administration Oral, parental (Intradermal, intramuscular, intra
venous), rectal, local and others.
- Administration of drugs : Precautions, Principles
- Observations and recording.
 ADMINISTRATION OF DRUGS :-
OBJECTIVES
- ORGANS નુું NORMAL FUNCTION ચા઴ુું ઔયલા ભાટે

- ય૊ખ થતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે
- થમેરા ય૊ખ૊ને વાયા ઔયલા ભાટે
- GENERAL HEALTH સુધાયલા ભાટે
- SUPPLIMENTRY DIET તયીઔે
- ય૊ખના બચન્શ૊ ઒છા ઔયલા ભાટે
 ROUTE OF MEDICINE :-
થ ુું ુ઄ખત્મનુ ું ઔામથ છે . ળયીયભાું દલા દાકર ઔયલા ભાટે જુદા- જુદા નીચે મુજફના
દલા઒ ુઅ઩લી એ નવન
યસ્તા઒ (ROUTE) શ૊મ છે .
1. BY MOUTH
ભોં દ્દાયા દલા઒ ખ઱ાલલાભાું ુઅલે છે . ધણી લકત દલા઒ને જીબની નીચે ઩ણ મ ૂઔલાભાું
ુઅલે છે . જેને SUB LINGVAL ઔશેલામ છે .
2. BY RECTUM
RETAINED પ્રઔાયની ANEMA લડે RECTUM દ્વાયા ળયીયભાું દલા દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે .
3. BY SKIN
ુઅભા દલા઒ ભવાજ દ્દાયા ળયીયભાું દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે . જેભાું OINTMENT ુ઄ને ANALGESIC
TUBE ન૊ વભાલેવ થામ છે .
4. BY INHALATION
ુઅભા શલા દ્દાયા ઔે લયા઱ દ્દાયા દલા઒ને ભાુંથી ઔે નાઔ થી ળયીયભાું ઔયલાભાું ુઅલે છે .
દા.ત. TINCTURE BENZOINE INHELATION, VICKS INHELATION
5. BY INSTILATION
ુઅભાું આંક, ઔે ઔાન ઔે ટી઩ા દલા઒ ળયીયભાું દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે .
BY VAGINA
ુઅભાું દલા઒ VAGINAL CAVITY ભાું મ ૂઔી ળયીયભાું દાકાર ઔયલાભાું ુઅલે છે .દા.ત. વલોપ્રાુઆન
જેરી,
6. BY INJECTION
ુઅભાું દલા઒ ળયીયભાું ુઆન્જેક્ળન દ્દાયા દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે . ુ઄ને ુઆન્જેક્ળનની વાુઆટ મુજફ તેના
નીચે પ્રભાણે પ્રઔાય૊ શ૊મ છે .
(a) I/M - INTRA MUSCULAR (ભવલ્વભાું ુ઄઩ામ)

(b) I/V - INTRA VENOUS (યક્ત લાડશનીભાું ુ઄઩ામ)
(c) S.C - SUB CUTENIOUS (ચાભડીના નીચેના ઩ડભાું ુ઄઩ામ)
(d) I/D - INTER DERMAL (INTO DERMIS LAYER)
(e) I/C - INTER CARDIO (ADRENALINE)
(ઔાડીમાઔ ભવલ્વભાું ુ઄઩ામ)
(f) I/T - INTER THICAL (SPINAL CORD ભાું
એનેસ્થેનવમા ુઅ઩લા ભાટે)
(g) I/P - INTER PERITONEAL (઩ેયીટ૊નનમર ઔેલેટીભાું ુ઄઩ામ)
1) ભોં દ્દાયા દલા ુઅ઩લાની યીત -:
 OBJECTIVES
1. ભોં દ્દાયા દલા વશેરાુઆથી ુઅ઩ી ળઔામ છે .

2. ભોં દ્દાયા દલા ુ઄વયઔાયઔ યીતે ુઅ઩ી ળઔામ છે .
ARTICELS
TRAY WITH COVER જેભાું
- MEDICINE BOTTLE, TAB ઔે CAP
- MEDICINE BOOK
- CASH PAPER
- ચભચી ુ઄થલા DROPPER
- OUNCE GLASS
- FEEDING CUP ઩ાણી વાથે
- KIDNEY TRAY & NAPKIN
- GLASS WITH WATER
 PROCEDURE:-
- TRAY તૈમાય ઔયી Patient ઩ાવે રુઆ જલી TRAY Patient ની જભણી ફાજુએ મુઔલી.
- PROPER HAND WASHING ઔયવુ.ું
- Patient ને PROCEDURE અંખેની જાણ ઔયલી.
- CASH PAPER ભાું ORDER ચેઔ ઔયલા.
- CASH PAPER ભાું ફયાફય નાભ લાુંચી તેજ Patient છે . તેની કાતયી ઔયી.
- જ૊ LIQUIDE MEDICINE શ૊મ ત૊ જભણા શાથે BOTTLE ઩ઔડી ફયાફય શરાલ૊.
- ત્માયફાદ ભેડીવીન GLASS (OUNCE GLASS) ડાફા શાથે ઩ઔડી આંકના LEVEL
એ યાકી ORDER મુજફ ચ૊ક્કવ ુઅ઩ભાું દલા ર૊.
- LIG. MEDICINE GLASS ભાું યે ડતી લકતે રેફર નલળુદ્દ ડદળાભાું યાકવુ.ું
- મ ૂઔતી લકતે પયી દલા ચેઔ ઔય૊.
- PATIENT જાતે દલા ન ઩ી ળઔત૊ શ૊મ ત૊ ભાથા નીચે શાથે યાક૊ ભેડીવીન
઩ીલડાલલી.
- જ૊ ભેડીવીન ઔડલી શ૊મ ત૊ ઔાુંુઆઔ SWEET ુઅ઩લી.
- જ૊ TAB. ુઅ઩લાની શ૊મ ત૊ વીધા શાથ લડે ન ુ઄ડઔત ચભચીભાું રુઆને ુઅ઩લી.
- દલા ુઅપ્મા ફાદ PATIENT ને FEEDING CUP લડે ઩ાણી ુઅ઩વુ.ું
- ભેડીવીન બુઔભાું નોંધ ઔયલી.
- તભાભ ARTICEL વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મ ૂઔલા.
- MEDICINE ુઅ઩લાભાું જ૊ ઔ૊ુઆ PATIENT ફાઔી શ૊મ ત૊ તેની નોંધ ઔયલી ુ઄ને SISTER
ુઆન્ચાજૉ ને જાણ ઔયલી.
POINTS TO BE REMEMBER
- MEDICINE ક્યાયે મ ઩ણ ભીક્વ ઔયી ને ુઅ઩લી નડશ.

- PATIENT દલા ખ઱ી ખમા ફાદ જ COAT છ૊ડલ૊.
- ખ૊઱ી ખ઱લાની શ૊મ ઔે સ ૂચલાની શ૊મ ત૊ તેની વભજણ ુઅ઩લી.
- ઩ાલડય ઔે GRANULES શૉમ ત૊ PAPER ઔે ચભચીભાું રુઆને દલા ભોં ના ઩ાછ઱ના
બાખભાું યાકી ઩ાણી ુઅ઩વુ.ું
- BOTTEL ભાુંથી એઔ લકત ઔાઢેર દલા પયી ઩ાછી નાકલી નડશ.
- RECORD ઔયલાનુું ક્યાયે મ ભ ૂરવુ ું નડશ.
દલા ુઅ઩લી લકતે ધ્માનભાું યાકલાના નનમભ૊ :-
ઔ૊ુઆ઩ણ દલા઒ ુઅ઩તી લકતે – નવથને એ દલાનુ ું જ્ઞાન શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.

દા.ત. ક્યા PATIENT ને ુ઄઩ામ ?
INDICATION ( ુઈ઩મ૊ખ)
CONTRA LNDIATION (ક્યાયે ન ુ઄઩ામ)
SIDE EFFECT (ુઅડુ઄વય) ુ઄ને
INTIDOT, લખેયે
શુંભેળા ROUTE વભજી ને દલા ુઅ઩લી જ૊ુઆએ.
MEDICINE DOCTOR ORDER મુજફ ુ઄ને ચ૊ક્કવ પ્રભાણ ુઅ઩લી જ૊ુઆએ.
દલા ુઅ઩તી લકતે 6 R ધ્માનભાું યાકલા જ૊ુઆએ.
R- RIGHT PATIENT
R- RIGHT TIME
R- RIGHT DOSE
R- RIGHT ROUTE
R- RIGHT MEDICINE
R- RIGHT DOCUMENTATION
MEDICINE ુઅ઩તા ઩શેરા 3 લાય રેફર લાુંચવુ ું જ૊ુઆએ.
BOTTLE શાથભાું રેતી લકતે

- MEDICINE ઔાઢતી લકતે
- BOTTLE ઩ાછી મુઔતી લકતે
રેફર લખયની દલા ક્યાયે મ ુઅ઩લી નડશ.
ઔેળ ઩ે઩યભાું ORDER ફે લકત લાુંચલા
દલા ઔાઢતી લકતે, દલા ુઅ઩તી લકતે
દલાન૊ ઔરય ઔે લાવ ફદરામ ખમા શ૊મ ત૊ દલા ુઈ઩મ૊ખ ઔયલી નડશ.
દલાની ફ૊ટર ુઈ઩ય EXP. DATE કાવ જ૊લી જ૊ુઆએ. જ૊ દલાની મુદત નલતી ખુઆ શ૊મ ત૊ ક્યાયે મ
ુઈ઩મ૊ખ રેલી નડશ.
ધણી દલા઒ભાું EXP. DATE રકેરી શ૊તી નથી. ઩યું ત ુ તેના ઩ય MFG. DATE રકેરી શ૊મ છે . ુ઄ને
તેની નીચે ઔેટરા વામભાું લા઩યતી તે રકેર શ૊મ છે . ુઅના ભાટે ઩ણ જ૊વુ.ું
ું ધ્માન શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
MEDICINE ુઅ઩તી લકતે તેભાું જ ઩ુયતુ
દલા઒ ક્યાયે COAT ુઈ઩ય મુઔલી નડશ. દદી ને ફૃફફૃભાું જ ખ઱ાલલી.
IRON લા઱ી MEDICINE શ૊મ ત૊ દાુંત ને ુ઄ડઔે નડશ તે યીતે જીબ ની ઩ાછ઱ મ ૂઔી ને રેલા વભજાલવુ ું
જ૊ુઆએ.
ુ઄મુઔ ભેડીવીનના ળયીય ઩ય થતા ઩ડયણાભ૊ નલળે ઩ણ દદીને જાણ ઔયલી જ૊ુઆએ.
દા.ત. IRON કાલાથી STOOL BLACK ુઅલે છે .
B COMPLEX રેલાથી URINE ઩ી઱૊ ુઅલે છે .
-ભ ૂરથી MEDICINE ક૊ટી ુ઄઩ામ ખુઆ શ૊મ ત૊ SISTER ુઆન્ચાજૉ ને જાણ ઔયલી જ૊ુઆએ.
-દલા઒ DOSE ભ ૂરામ ખમ૊ શ૊મ ત૊ ક્યાયે મ DOUBLE DOSE ભાું દલા ુઅ઩લી નડશ.
CARE OF DRUGS:- દલાઓની વાંબા઱
- HOSPITAL ના STORE ભાુંથી રાવ્મા ફાદ દલા ફયાફય ચેઔ ઔયલી જ૊ુઆએ.
- TAB તથા OILY દલા઒ ુ઄રખ યાકલી જ૊ુઆએ
- દલા઒ શુંભેળા SISTER ROOM ભાું ુ઄ને વાયી LIGHT ભાું જ શ૊લી જ૊ુઆએ.
- દલા઒ LOOK & KEY ભાું જ યાકલી જ૊ુઆએ.
- દયે ઔ BOTTLE ુઈ઩ય વ્મલક્સ્થત LABEL રખાલલા જ૊ુઆએ.
- ઝેયી દલા઒ ુ઄રખ ઔફાટભાું યાકલી જ૊ુઆએ ુ઄ને તેની ુઈ઩ય રાર ુ઄ક્ષયે POISON રકવુું
જ૊ુઆએ.
- ઝેયી દલા઒ની ખણતયી વ્મલક્સ્થત ઔયલી જ૊ુઆએ.
 SYRINGE:- વીયીંઝ
GLASS SYRINGE, METAL SYRINGS, DISPOSABLE SYRINGE ,INSULINE SYRINGE
B.C.G. SYRINGE (ટ઱ુફય ઔયુબરન વીયીંઝ) ,NEEDLE HYPODERMIC NEEDLE લખેયે
INJECTION ુઅ઩લા ભાટે લ઩યામ છે . તે 26,24,22,20,18,23, નુંફય જેભ ઒છ૊ શ૊મ તેભ તેન૊ ખેુઆઝ
લધાયે શ૊મ છે .
- L.P NEEDLE (LUMBER PANDURE NEEDLE) ુઅ ફે બાખભાું લશેંચામેરી શ૊મ છે .
1. ઔેન્યુરા 2. સ્ટીરેટ (અંદયની વ૊ુઆ ફશાય ઔાઢલી.)
 PARTS OF SYRINGE:-
- ફેયર - ફશાયન૊ ઩૊ર૊ બાખ

- ઩ીસ્ટર- ફેયરભાું પીટ ઔયલાન૊ બાખ
- ન૊જર- જમાું નીડર પીટ થામ છે તે બાખ
2) INJECTION
 શેત ુ઒:-
- MEDICINE ની જલ્દીથી ુ઄વય રાલલા ભાટે
- ભોં લાટે દલા ન રુઆ ળઔે ત્માયે
- PATIENT દલા ન ખ઱ી ળઔતુ ું શ૊મ ત્માયે
- ભ૊ઢાની ઔ૊ુઆ઩ણ વજૉયી ઔયે ર શ૊મ ત્માયે
- ફેબાન દદી શ૊મ ત્માયે
- LOCAL ANESTHASIA ુઅ઩લા ભાટે
- GENERAL ANESTHASIA ુઅ઩લા ભાટે
- INTRA MUSCULAR INJECTION ુઅ઩લા ભાટે(I/M)
- SYRING ુ઄ને NEEDLE દ્દાયા MUSCLES MEDICINE દાકર ઔયલાની ડક્રમાને INTRA
MUSCULAR INJECTION ઔશેલામ.
- INTRA MUSCULAR INJECTION શાથ ના DELTHOID MUSCULES ભાું તથા થા઩ા ના
બાખભાું GLUTEAL MUSCLES ભાું ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે . જેભાું 2 ML થી 10 ML સુધીની
QUANTITY ભાું ુઅ઩ી ળઔામ છે .
ુ :-
 I/M ના શેત઒
- ભવલ્વભાું દલા ુઅ઩લા ભાટે
- SOLUTION ONLY (ચીઔણુ)ું શ૊મ ત્માયે
- દલાની ACTION રાુંફા વભમ સુધી ચા઴ુ યાકલા ભાટે
- ભોં દ્વાયા ુઅ઩તી દલા ઔયતા લધુ ઝડ઩થી ુ઄વય રાલલા ભાટે
- LOCAL ANESTHASIA ુઅ઩લા ભાટે
 SITE FOR GIVING INJECTION: ઇન્જેક્ળન આ઩લાની જગ્મા
INJECTION ુઅ઩લાની જગ્મા એલી ઩વુંદ ઔયલી જ૊ુઆએ ઔે જમાું ઒છભાું ઒છુ વેન્વેવન શ૊મ તથા તે
વ઩ાટી ઩ય BLOOD VESSELS ઔે BONE ન શ૊મ ુ઄ને તે જગ્માની ુઅજુ ફાજુ થી નલથ ઩વાય થતી ન
શ૊મ તેલી જગ્માએ INJECTION ુઅ઩વુ જ૊ુઆએ.
I/M INJECTION, SC INJECTION ઔયતા લધુ જ૊કભી શ૊મ છે . ઔાયણ ઔે ુઆન્ટ્રાભસ્કુરય નલથ તથા
ભ૊ટી બ્રડ VESSELS ને ુઆજા થલાની ળક્યતા યશે છે . I/M INJECTION ભાું દલાન૊ જ્થ૊ લધુ
શ૊લાથી દુુઃકાલાની ઩ણ પયીમાદ યશે છે .
1. INFANTભાું ગ્઴ુટીમર ઩ામાન૊ બાખ યીજીમન નાનુ ું શ૊મ છે . જેથી ફા઱ઔભાું INJECTION
ુઅ઩લા ભાટે MID ANTERIOR THIGH ઩ય ુઅલેરા ક્લાડ્રીવેપ્વ ભવલ્વભાું INJ. ુઅ઩લાભાું
2. ADULT ભાટે UPPER ARM ના DELTOID MUSCLE ની ફશાયની વ઩ાટી એ કભ્બા થી 5

C.M નીચે શાથ ઩ય INJ. ુઅ઩ી ળઔામ છે . ગ્઴ુટીમર યીજીમાન ભાું INJ. ુઅ઩લાનુું શ૊મ ત૊
તભાયા શાથની ઩શેરી આંખ઱ી PATIENT ના એન્ટીયીમર સુ઩ીયીમર, ILIAC SPINE ઩ય
મુઔ૊ અંગ ૂઠા ને ILIAC ડક્રસ્ટ ઩ય મ ૂઔ૊ અંગ ૂઠ૊ 5 C.M જેટર૊ નીચે તયપ યાક૊ ત્માયફાદ આંખ઱ી
ુ઄ને અંગ ૂઠા લચ્ચે “” SHAPE ન૊ AREA ફનળે. ુઅ જગ્મા ુઅ઩લા ભાટે વાચી જગ્મા છે .
3. PATIENT ને PRONE POSITION ભાું સુલડાલી ને તેના ઩ખ અંદય વાુઆડે ROTATE ઔયીને
POSITION ુઅ઩લાથી MUSCLES એઔદભ RELAX થળે ુ઄ને INJ. ુઅપ્મા ફાદ દુકાલ૊
થળે નડશ.
ુઈબેરી ઔે ફેઠેરી ક્સ્થનતભાું ક્યાયે મ ઩ણ ભવલ્વભાું INJ. ુઅ઩વુ ું નડશ.
4.INJ. ુઅ઩લા ભાટે DELTOID MUSCLES એ વાયા ભાું વાયી જગ્મા છે . જેને ખુલ્રી ઔયલાભાું
઩ણ વય઱તા યશે છે . ુઅ પ્રઔાયનુું ફેઠા – ફેઠા ઔે સ ૂતેરી ક્સ્થનતભાું ુઅ઩ી ળઔામ છે .
 CONTRA INDICATION :- (ક્યાયે ન ુઅ઩ી ળઔામ)
- PATIENT ન૊ શીભ૊પીરીમા જેલી CONDITION શ૊મ ત્માયે
- PATIENT ને ઩ેયારીવીવ શ૊મ ત્માયે
- ુ઄મુઔું INJ. DISOLVE ઔયીને BY MOUTH ુઅ઩લાના શ૊મ ત્માયે દા.ત. LACTISYN
( for Diarrhoea)
- SKIN ભાું ઔ૊ુઆ઩ણ જાતના INFECTION શ૊મ ઔે વજૉયી ઔયે રી શ૊મ ત્માયે
 ARTICLES
- ટ્રે લીથ ઔલયભાું
- DISPOSABLE SYRING NEEDLE (પ્રભાણ મુજફની)
- SPIRIT SWAB
- DESECTING FORCEP
- નાની KIDNEY TRAY
- PAPER BAG
- AMPULE/ VIAL
- જ૊ VIAL શ૊મ ત૊ WATER FOR INJ.
- FILE
- LOTION BOTTEL ભાું CHEETAL FORCEP
- CASH PAPER
- TREATMENT BOOK
 PROCEDURE
- TRAY તૈમાય ઔયી PATIENT ઩ાવે રુઆ જલી.
- PATIENT ને પ્ર૊વીજય અંખેની જાણ ઔયલી.
- PATIENT ને PSYCOLOGICAL SUPPORT ુઅ઩લ૊.
- ફયાફય HAND WASHING ઔયવુ.ું
- PATIENT ની PRIVACY જા઱લલા ભાટે જફૃય જણામ ત૊ ઩ડદ૊ યાકલ૊.
- DR. ORDER ફયાફય લાુંચલા ુ઄ને 6 RIGHT ચેઔ ઔયલા.
- ORDER મુજફની AMPULE ુ઄થલા VIAL રેલા.
- જ૊ VIAL શ૊મ ત૊ VIAL ુઈ઩ય SPIRIT SWAB લડે વાપ ઔય૊.
- TRAY ભાુંથી WATER FOR INJ. બયલા ભાટે ભ૊ટી NEEDLE (18,19,20,21)
- NEEDLE ને SYRING ઩ય ફયાફય ચેઔ ઔય૊.
- NEEDLE ને ક્યાયે મ શાથ લડે ુ઄ડઔવુ ું નડશ ઔે ઔ૊ટન વ૊ફ પેયલલ૊ નડશ.
- જફૃય જણામ તેટ઴ુ WATER FOR INJ. SYRING VIAL ભાું દાકર ઔય૊.
- VIAL ભાું POWDER ફયાફય DISOLVE થમા ફાદ પયી VIAL ભાુંના SOLUTION ને
SYRING ભાું બય૊.
- INJ. નુું LABEL CHECK ઔય૊.
- SYRING ભાથી AIR ઔાઢ૊.
- NEEDLE ને આંકના LEVEL એ યાકી AIR ઔાઢલી જેથી DRUGS ફશાય નીઔ઱ી જામ
નડશ.
- જમાું સુધી INJ. ુ઄઩ામ નડશ ત્માું સુધી NEEDLE ઔલય ઔાઢવુું નડશ.
- પયી થી 6 R CHECK ઔય૊.
- PATIENT ને POSIITION ુઅ઩૊.
- SPIRIT SWAB થી જગ્મા તૈમાય ઔય૊.
- STRILE લસ્ત ુ લા઩યતી લકતે લધુ લાત ન ઔયલી ઔે છીંઔ ુઈધયવ કાલી નડશ.
- PATIENT ની SKIN PREPARE ઔમાથ ફાદ SITE ઩ય NEEDLE ને 0 ન૊

(DELTAID/ GLUTEAL) DEEP જલા દે લી.
- NEEDLE PRIK ઔમાથ ફાદ ઩ીસ્ટન થ૊ડુ ઩ાછુ કેંચવુ.ું
- INJ. ઩ુયે઩ફૃુ ુઅપ્મા ફાદ NEEDLE ને કેંચી SPIRIT SWAB લડે દફાલી દે વ ુ ભવાજ
ઔયલ૊ નડશ.
- DISPOSABLE SYRING, NEEDLE, COTTON SOAB ુ઄ને કારી INJ. ન૊ મ૊ગ્મ

નીઔાર ઔયલ૊.
- તભાભ વાધન૊ વાપ ઔયી મ૊ગ્મ જગ્માએ મુઔલા.
- PROCEDURE ઔમાથ ની નોંધ ઔયલી.
- નીડરને તથા SYRING CUTTER લડે ઔા઩ી 0.5% BLEACHING SOLUTION ભાું
ફ૊઱ી ત્માયફાદ નાળ ઔયલ૊.
- ફયાફય શેન્ડ લ૊નળિંખ ઔયલા.
- REACTION ભાટે WATCH ઔયવુ.ું
COMPLICATION: -INJ. ABCESS (઩ાઔવુ),ું PAIN, REACTION ,PARALYSIS ,CYST
(ખાુંઠ)
SUB CUTENIOUS INJ.
તભાભ વાધન૊ તથા PROCEDRE I/M INJ. ની ભાપઔ જ ઔયલાના શ૊મ છે .જમાુંયે SKIN ની નીચેના
બાખભાું INJ. ુઅ઩લાભાું ુઅલે તેને SUB CUTENIOUS INJ. ઔશેલામ.
S/C INJ. ભ૊ટા બાખે DELTOID MUSCLES ક્લાડ્રીવેપ્વ MUSCELS તથા GUITEAL MUSCLES
ભાું ઩ણ ુઅ઩ી ળઔામ છે . ધણી લકત તે અંફેબરઔરની ુઅજુ ફાજુ ઩ણ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
PATIENT ને મ૊ગ્મ POSITION ુઅપ્મા ફાદ SYRING ભાું DR. ORDER મુજફ SOLUTION રેવ.ુ ું
-INJECTION ુઅ઩લાની SITE ફયાફય INJECTION ુઅ઩તા ઩શેરા INJECTION મુઔલાની જગ્મા
઩ય અંગ ૂઠ૊ ુ઄ને ઩શેરી ુઅખ઱ીથી ચાભડીને POSITION ુઅ઩લી.
-ચાભડીભાું વ૊ુઆને ના ખ ૂણે જલા દે લી.
-દલા અંદય દાકર થમા નીડરની TIP ુઈ઩ય SPIRIT SWAB યાકી નીડર ઩ાછી કેંચી રેલી.
-INJ. ની જગ્મા ઩ય ભવાજ ઔયલ૊ નડશ.
- વ૊ુઆને તથા વીયીંઝ ને HUB CULTER લડે ઔા઩ી રાર ફેખભાું નાકી દે લી.
-ત્માયફાદ તભાભ ઩ખરા઒ I/M INJECTION ભાપઔ જ રેલા.
 INTRA DERMAL INJECTION
જમાુંયે ચાભડીની SUPERFICIAL જગ્મા ઩ય INJECTION ુઅ઩લાનુ ું શ૊ુઆ તેને I/D INJECTION
ઔશેલામ છે . BCG લેક્વીન ુઅ ફૃટ દ્વાયા ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
ANTI TEST DOSE ,લેઔેવીન મ ૂઔલા ભાટે
દા.ત. BCG ANTI DOTS, PENICILLINE, ASV.
દા.ત. BACILLI CALMETTE – GUERIN
PROCEDURE
- I/M ુ઄ને S/C INJECTION ની ભાપઔ તભાભ વાધન૊ તૈમાય ઔયી દદી ઩ાવે રુઆ જલા.
- રાબાથીને મ૊ગ્મ POSITION ુઅ઩લી.
- તભાયા ડાફા શાથ થી ફા઱ઔના ડાફા શાથને નીચે તયપ ઩ઔડ૊ ુ઄ને શ઱લે થી ચાભડીને
નીચે ની તયપ કેંચ૊ જેથી INJECTION ની જગ્માએ ચાભડી કેંચાળે.
- SPIRIT SOAB લડે જગ્મા ફયાફય PREPARE ઔયલી ુ઄ડશ કાવ માદ યાકવુ ું ઔે
SPIRIT ઩ુયે઩ ૂફૃ ઉંડી જલા દે વ.ુું
 CLASSIFICATION OF DRUGS BY ACTION: - દલા઒નુું તેની ુ઄વય

મુજફનુું લખીઔયણ
 Analgesic: - દુકાલ૊ ઒છ૊ ઔયલા ભાટે Tab. Brufen, Tab. Diclofenac Sodium
 Antibiotic:-ય૊ખના જતું ુ ભાયલા ભાટે Inj. Amikacin, Inj. Ampicilin :
 Anti pyretic તાલ ઒છ૊ ઔયલા ભાટે Tab. PCM, Tab. Dolo
 Antihistamine: Reaction ની વાયલાય ભાટે Tab. Avil ,Tab. cetrizine
 Antiemetic: ુઈલ્ટી ફુંધ ઔયલા ભાટે Tab. Vomikind, Inj. – Emset , inj.perinorm
 Anti Diarrhoeal :ડામેયીમા ફુંધ ઔયલા ભાટે Tab. Sporlac, schet .sporlac, Tab.
Metronidazole
 Antidiabetic :સુખય રેલર ઔુંન્ટ્ર૊ર ઔયલા ભાટે Inj. Insulin, Tab. glynes, Tab.
Metformin
 ANTI DOT: દલાના ભાયણ ભાટે Inj. Heparin – Inj. Vitamin K
 Anesthetic Drugs: એનેસ્થેનવમા ુઅ઩લા ભાટે Inj. Catemine, Inj. Xylocaine

2%
 Laxative: - Stool ઩ાતફૄ ઔયલા ભાટે Tab. Dulcolex
 Diuretics: ઩ેળાફ ભાું લધાય૊ ઔયલા ભાટે Inj. Lasix, Tab. Lasix
 Sedative:- ઉંધ રાલલા ભાટે Tab. Diazapam, Tab. Lorazepam
 Antacid :-એનવડીટી ભાટે Inj. Rantac
 Expectorant :- ળયદી ુઈધયવ ભાટે Tab. CPM, Tab. Cetrizine ,Inj. Robitussin,
Inj. Guaifenesin
 Myotics : Pupil ને વાુંઔ઱ી ઔયલા ભાટે Inj. Miochol, Inj. Pilopine,

drops.piocarpin.
 Stimulant: ુઈતેજીત ઔયે તેલી દલા઒ Inj. Ritalin, Inj. Dexedrine
 Anticoagulant: - ર૊શી જાભી જત ુ ુ઄ટઔાલે છે Inj. Inderapin (5000 i.u), Inj.

Heparin
 Antispasmodic (or) Anticholinergic Drug :- ઩ેટભાું દુકાલ૊ ુ઄ટઔાલે છે .
Inj. Dicyclomine, Inj. Hyoscyamine
UNIT: 3
Drugs Used in minor ailments
- Common drugs for fever, cold and cough, aches and pains etc.
(દયે ઔ નવસ્ટ્ભ પ્રભાણે minor ailmentsની વાયલાય ક૊મ્યત્તુ નટી શેલ્થ પ્ર૊બ્રેભ ભા રીધેર
છે .)
- Drug kit in the sub centre, content and its use.
- Storage and care of drugs.
(1) Fever ની Treatment :-
Tab: - Paracetamol or 500 mg 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Diaclonal 50 mg or 1 BD (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Aspirin 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Mefentamine acid 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(2) Cold & Caugh ની Treatment :-
Tab: - Cold ache 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Paracetamol 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Avil 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Coden sulphat 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Cetrizine 1 BD (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Liq: - Cough Syrup 1 tsf tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(3) Pains ની Treatment
Tab: - Paracetamol 500 mg 1 tds ((ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

Tab: - Diaclonac 50 mg or 1 BD (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Dicyclomine 10 mg 50 mg or 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab:-Tramadol 50 mg 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Buscopan 25 mg 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(4) Nausea & Vomiting ની Treatment :-
Tab: - Domstal 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Ranitidin 150 mg 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

Tab: - Perinorm 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Odensetran 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(5) Diarrhoea ની Treatment :-
Tab: - Metrogyl 400 mg 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

Tab: - Cotrimazole 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - D.H.Q. 1ts (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Lophenoxylate 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Diphenoxylate (Lomotil) :- Dose :- 1 to 2 Tablets Qds. Orally.
Mist: - Bismuth Kaolin (mist B.K) :- Dose :- 15 to 75 gm Orally.
Starch opium: - Dose: - 15 to 20 oz Rectum given the enema foam.
ORS – Packet (Ors નુું દ્રાલણ ફનાલી દયે ઔ ઝાડા ઩છી જેટ઴ુું ફ્઴ુુઆડ ર૊વ
થામ તેટ઴ુું ુઅ઩તા યશેવ)ુું
(6) Boils & Wound ની Treatment :-
Tab: - Cotrimazol 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Diclomol 1 tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Betadine ointment or solution થી ડ્રેવીંખ ઔયવુ.ું
Gentian violate apply ઔયવુ.ું
(7) એભીફીમાવીવ (ભયડ૊) :-
Tab: - Metronidazol 400 to 800 mg tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

Tab: - Dyadoque. Dose:- 650 mg tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Fancon or Antobex. Dose:- 50 mg tds (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Furamide. Dose :- 200 mg tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(8) સ્ઔેફીઝ :-
Banzail Banzonate :- Gama scab. Apply ઔયવુ.ું

Tab :- Avil – Antibiotics. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Scabindon – Ascabiol lotion. Apply ઔયવુ.ું
(9) Drugs for iron deficiency Anemia :-
Iron deficiency anemia ભાું blood ની અંદય HB% નુું પ્રભાણ ગટી જામ છે .
ુઅ anemia ભાું કાવ ઔયીને iron preparation drugs ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
Drugs and Doses (Iron Orally):-
1) Ferrous sulphate (feospan):-

Dose:- 200 mg OD or BD Orally tablet or liquid foam.
Ferrous gluconate (fergon) :-
Dose :- 600 mg to 1.8 gm daily orally tablet or liquid.
(10) ભેરેયીમા તાલ :-
Inj or Tab: - chloroquine. Dose: - mg એઔ વાથે ત્માય ફાદ 6 ઔરાઔે ૩૦૦ mgm
ુ઄ને ફીજા ડદલવે 150 mgm BD ફે ડદલવ. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Amodyaquine (kemoquine) 3 tab એઔ વાથે (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab or Inj :- Quinine. Dose:- 600 mg tds 10 ડદલવ. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Prima Quine જે malaria ની prophylactics Treatment ભાું ુ઄઩ામ છે .
Dose: - 7.5 mg BD 15 ડદલવ સુધી. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Proguanil. Dose:- 100 mg daily 5 days. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Tab: - Sulphonamide + Pirimithamine. 2 State (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
ુઅ દલા ક્ર૊ય૊ક્લીન યે ઝીસ્ટે ન્વી malaria ભાું લ઩યામ છે .
Tab: - Paracetamol 1 tds તાલ ભાટે . (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

(11) ટાુઆપ૊ુઆડ તાલ :-
-Cap:- Chloromycetin 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
-Cap: - Ampicillin – Septan 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
- Tab: - Furaexone 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
- Tab: - Ciprofloxacin 500 mg 1 bd. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
-Tab: - Paracetamal 500 mg 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(12) ટ્રીટભેન્ટ ઒પ લ૊મ્વાઁ:-
(A) Round Worms
- Tab: - Priprazaine citrate 2 State (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

- Tab: - Tetramazol. 1 state (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
- Tab: - Mebendazole. 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(B) Hook Worms
-Tab: - Alkopar. 1 state (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(c) Thread Worm :-
-Tab: - Mintenzol 1 state (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

-Tab: - Priprazine citrate. 1 State (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(D) Teaniasis:-
-Tab: - Mepacrine 1 state (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

-Tab: - Niclosemide. 1 state (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
(E) Guinea worm:-
-Tab: - Metronadazol 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)

-Tab: - Flegyl. 1 tds. (ુ઄થલા ઉંભય પ્રભાણે ડ૊ઝ)
Drug kit in the Sub center

S. No. Name Content USE
(1) Tab: - Paracetamol 500 mg તાલ ુ઄ને દુકાલા ભાટે
(2) Tab: - Diclo 50 mg તાલ, ઩ાઔ ુ઄ને દુકાલા ભાટે
(3) Tab: - Cotrimazole 80 to 400 mg ચે઩ ુ઄ને ઩ાઔ ભાટે
(4) Tab: - Domstal 25 mg ુઈલ્ટી – ુઈફઔા ભટાડલા ભાટે
(5) Tab: - Ranitidin 150 mg એવીડીટી ઒છી ઔયલા ભાટે
(6) Tab: -Metrogyl 400 mg ઝાડાના ચે઩ ભાટે
(7) Tab: -Dicyclomine 10 mg ઩ેટના દુકાલા ભાટે
(8) Tab: - Avil 10 mg એરજી ભટાડલા ભાટે
(9) Tab: - Mebendazole 200 mg લભથન૊ નાળ ઔયલા ભાટે
(10) Tab: - Deryphyline 25 mg ુ઄સ્થભાની વાયલાય ભાટે
(11) Tab: - Antacid - એવીડીટીની વાયલાય ભાટે
(12) Tab: - Chloroquin 250 mg ભરેયીમાની વાયલાય ભાટે
(13) Tab: - Premaquin 7.5 mg ભરેયીમાની વાયલાય ભાટે
(14) Tab: - Vitamin –C 500 mg નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(15) Tab: - Vitamin – B Complex - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(16) Tab: - Multivitamin - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(17) Tab: - Folic acid - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(18) Tab: - Iron - Iron યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(19) Tab: -Calcium - Calcium –A યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(20) Tab: - Vitamin –A Solution - Vitamin – A યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(21) Tab: - Betadin Solution / ointment - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટે
(22) Tab: -Hydrogen peroxide - વ ૂન્ડ ક્રીન ઔયલા ભાટે
(23) Tab:- વેલર૊ન / ડેટ૊ર વ૊લ્યુળન - વ ૂન્ડ ક્રીન ઔયલા ભાટે
(24) Tab:- Gentian Violet - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટે
(25) Tab:- Neba sulph powder - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટ
 CARE OF THE MEDICINE CUPBORED AND DRUGS :-
- દયે ઔ લૉડ્ભાં દલા યાકલા ભાટે ુ઄રખ –ુ઄રખ ઔફાટની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ.
- દલાન૊ ઔ઩ફ૊ડથ ળક્ય શ૊મ ત્માું સુધી ુ઄રખ ફૃભભાું યાકલ૊ જ૊ુઆએ.
- દલાન૊ ઔ઩ફૉડથ નનવિવ ફૃભ થી નજીઔ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ.
- ઔ઩ફ૊ડ્ની ફાજુભાું થ૊ડે દુય શાથ ધ૊લા જ૊ુઆએ. જેથી દલાના રેફર ફયાફય લાુંચી ળઔામ.
- ભીક્ચય TAB, તથા INJ. ુ઄રખ -ુ઄રખ COMPARTMENT ભાું મ ૂઔલા જ૊ુઆએ.
- EXTERNAL USE ભાું લ઩યાતી દલા઒ ુ઄રખ યાકલી જ૊ુઆએ.
- દલાની BOTTLE ની ખ૊ઠલણી ુઅલ્પાફેટીઔરી ઔયલી જ૊ુઆએ.
- ઝેયી દલા઒ની ખણતયી ઔયી ુ઄રખ યજીસ્ટય યાકવુું જ૊ુઆએ.
- ુઅલ્ઔ૊શ૊રભાું તૈમાય થમેર શ૊મ તેલી દલાના ઢાુંઔણ ખુલ્રા ન યશી જામ તેન૊ ખ્માર યાકલ૊.
- દયે ઔ દલાની ફ૊ટર ુઈ઩ય વ્મલક્સ્થત રેફર રખાડવુ ું જ૊ુઆએ
- જ૊ દલાન૊ ઔરય ઔે ODUER ભાું ઔાુંુઆ પેયપાય જ૊લા ભ઱ે ત૊ દલા ઩યત દલાના સ્ટ૊યભાું
જલા દે લી જ૊ુઆએ.
- ુ઄મુઔું દલા઒ને યાકલા ભાટે ભાટે REFREGARATOR ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ જ૊ુઆએ.
દા.ત. લેક્વીન
- EMERGENCY દલા઒ ુ઄રખ ટ્રે ભાું યાકલી જ૊ુઆએ.
- DRUGS નુું જફૃય ઩ુયતુ જ INDANE ઔયવુું જ૊ુઆએ.
- MEDICINE CUPBOARD ને LOCK & KEY ઔયલા જ૊ુઆએ. ુ઄ને તેની ચાલી જલાફદાય
વ્મક્ક્ત ઩ાવે – શ૊લી જ૊ુઆએ.
- CUPBOARD લધુ ઩ડતી HEAT ઔે MOISTURE લા઱ી જગ્માએ યાકલ૊ જ૊ુઆએ નડશ.
- REGULAR ુઆન્ટયલર ઩ય દલાના સ્ટ૊ઔની ખણતયી ઔયલી જ૊ુઆએ.
- દલાન૊ યે ઔ૊ડથ ફયાફય યાકલ૊ જ૊ુઆએ.
- ઔફાટભાું ઩ડેરી તભાભ દલા઒ની EXP. DATE તથા MFG. DATE કાવ જ૊લી જ૊ુઆએ.
- જ૊ CUP BOARD ભાું ઩૊ુઆઝનળન દલા શ૊મ ત૊ CUP BOARD ુઈ઩ય રાર ુ઄ક્ષયે ઝેયી
દલા઒ રકવુ ું જ૊ુઆએ.
UNIT :- 4
COMMON EMERGENCY DRUGS
- Methergine, misoprostol injection oxytocin, Iv Fluids,
Antibiotics, injection and magnesium sulphate deriphyline,
avil and other antihistaminic, pethedine, vitamin k, antirabies
vaccine, anti snake venoms as per the protocol.
- Precautions for administration
- Storage and care of emergency drugs.
(1) Methargin (ભેથાયજીન) :-
Dose: - Methargin 0.1 to 0.2 mg થડથ સ્ટે જ રેફય ઩ેુઆન્વભાું ½ to 1cc I/M ુઅ દલા
ટેફરેટના ફૃ઩ે ૦.125 mg ની ટેફરેટ તેભજ ૦.2 mg ના inj. Ampules ભ઱ે છે .
Contra – Indication:-
ુઅ દલા જમાયે યુટયવ ફુર ટભથ ભાું શ૊મ, રેફયના ઩શેરા સ્ટે જભાું યુટેયાુઆન
ુઆનેવીમા શ૊મ. વેઔુંડયી એનવીમા ઔન્ડીળનભાું ઔ૊ન્ટ્રેક્ળનભાું લીઔ શ૊લાથીએ રેફય ઩ેુઆન
ળફૃ થલા છતાું પ્ર૊ગ્રેવ જ૊લા ભ઱ત૊ નથી ુઅ ફધી ઔુંડીળનભાું લ઩યાતી નથી.
(2) Oxytocin (઒ક્વીટ૊વીન) OR Syntocin (વીંટ૊વીન૊ન)
Dose:-
Inj.:- 5 % glucose ભાું Syntocin 2 to 5 unit બે઱લી ડ્રી઩ ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
ુઅ ડ્રી઩ દય ભીનીટે 5 to 8 drops જામ તે યીતે એડજસ્ટ ઔયામ છે . ુઅ દયમ્માન પીટર શાટથ
યે ુઆટ ુ઄ને ઔોંટ્રે ક્ળન ફય૊ફય લ૊ચ ઔયલા જ૊ુઆએ. થડથ સ્ટે જ રેફય લકતે ુ઄ને ઩ય઩ેયીમભ
જેલી ઔુંન્ડીળન લકતે મ૊ગ્મ યીઝ્લ્ટ ભે઱લલા 5 to 10 units I/m or 5 units I/v સ્ર૊રી
ુઅ઩વુ.ું
ુઅનાથી રેફય સ્ટીમ્યુરટું થામ છે . થડથ સ્ટે જ ઩ુફૃ થામ ત્માુંસધ
ુ ી ડ્રી઩ ચા઴ુ યાકલાભાું ુઅલે
છે .
(૩) પ્ર૊જેસ્ટય૊ન :-
Dose:-
(1) પ્ર૊જેસ્ટળેન i/m ડ૊ઝ :- 2 to 20 mg.

(2) ુઆથીસ્ટે ય૊ન tablet ડ૊ઝ :- 25 to 100 mg orally.
(4)Anti- biotic Drugs (એંટી ફામ૊ટીઔ ડ્રગ્ઝ):-
Anti – biotic drugs ુઅ઩તા ઩શેરા નીચેના મુદા઒ ધ્માનભાું યાકલા જફૃયી છે .
(1) Patient‟s age

(2) Renal and hepatic Functions
(3) Anti biotic allergic condition
(4) Patient‟s complain
(5) Severity of infection
(6) Female pregnant or taking the contraceptive pills એટરે પીભેર પ્રેખનુંટ
શ૊મ ુ઄થલા ત૊ family planning ની contraceptive pills ુઅલે છે . તે રેતી
શ૊મ ુઅ દયે ઔ ભાડશતી ધ્માનભાું રુઆને anti-biotic ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે .
(1) The narrow spectrum Anti biotic Drugs:-
(A) Penicillin Drugs (઩ેનીવીરીન ડ્રગ્ઝ) :-
ુઅ drugs તે narrow spectrum anti biotic drugs છે . એટરે ઔે lower anti - biotic છે . ુઅ
drugs mold નાભના bacteria ફનાલે છે . તેની ળ૊ધ ફ્રેભીંખ એરેક્ઝાુંડયે ઔયી શતી. કાવ
ઔયીને ુઅ drug bacteriaન૊ નાળ ઔયલાન૊ ગુણ ધયાલે છે . ુઅ penicillin drugs તે કાવ
ઔયીને injection ભાયપતે ુઅ઩લાભાુંુઅલે છે . તેભજ તે જુદા જુદા સ્લફૃ઩ભાું ઩ણ ભ઱ે છે .
જેભ ઔે syrup. Tab, inj ુ઄ને ointment જે by mouth, i/m, i/v તથા local application
તયીઔે લા઩યી ળઔામ છે .
Various Drugs and Dose:-
(1) Strap to penicillin (S.P.):- Dose: - ½ to 2 gm I/M daily.
(2) Procaine penicillin fortified (P.P.F):- Dose: - 4 to 8 lacks I/M only/ Day.
(3) Crystalline (Benzyl) Penicillin (C.P.):- Dose: - 5 to 30 lacks units 6
hourly I/m or I/v.
(4) Benzedrine penicillin (penidura) :- Dose:- 450 mg orally 6 to 8 hourly or
250 mg to 1 gm by I/M injection only.
Higher Anti biotic Drugs or Broad spectrum Anti biotic Drugs:-

Dose:-
(1) Ampicilin (penbritin):- Dose:- 250 to 500 mg hourly orally or
I/M or I/V.
(2) Amoxycilin (Amoxil):- Dose:- 250 to 500 mg hourly orally or
I/M or I/V.
(3) Pivampicillin (Pondocillin):- Dose :- 500 mg twelve hourly
orally.
(B) Erythromycin (એયીર૊ભામવીન):-
Dose :-
(1) Erythromycin (erycen, erythrosine):-
(2) Dose :- 250 to 500 mg orally 6 hourly and 100 mg I/M 4 to 8
hourly or 300 mg I/V slow 6 hourly given.
(C) Tetracycline (ટ્રે ટાવામઔરીન):-
Dose:-
(1) Tetracycline :- Dose:- 250 mg 6 hourly orally or 100 mg I/m
8 hourly.
(2) Oxytetracycline (Terramycin) :- 250 mg 6 hourly or 100 mg
I/m 8 hourly.
(3) Demeclocycline (ledermycin) :- Dose :- 300 mg 12 Hourly
orally
(4) Doxicycline (Vibramycin):- Dose :- 100 mg orally daily.
(5) Minocycline (mibocin):- Dose:- 200 mg orally daily.
(3) Other Antibiotic Drugs :-
(A) Chloramphenicol (chloromycetin)
Dose:- 500 mg 6 hourly orally and 1 gm 6 to 8 hourly
by I/M or I/V slow.
Vidarabine (Vira -A):-
Dose:- 10 mg 1 kg body weight by slow I/v infusion daily.
Anti histamine Drugs (એંટી શીસ્ટાભીંવ)
Various Drugs and Doses :-

(1)Chlorpheramine (Piriton):- Doses :- 4 to 16 mg orally.
(2)Avil:- Dose:- 10 To 25 mg orally or I/M.
(3)Mepyramine (Anthisan) :- Dose :- 50 to 100 mg orally.
(4) Diphenhydramine (Benadryl):- Dose :- 25 to 75 mg orally.
(5)Promethazin (Phenegan):-
Dose: - 25 to 50 mg orally per day.
(6)Cyclizine (Marzine):
Dose: - 25 to 50 mg orally.
(7)Antazoline Hydrochloride (Antistin, dibistin) :-
(8)Phenindamine Tarate (thephorin)
Dose: - 25 To 50 mg orally.
(9) Promethazine Theoclate (Avomine):-
Dose: - 25 To 50 mg Orally
(10) Dimenhydrinate (Dramamine):-
(11)Triprolidine hydrochloride (actidil):-
Dose:- 50 To 75 mg daily orally in divided doses.
Anti- malarial Drugs :-
Various Drugs and Doses:-

(1)Chloroquine phosphate: - Dose: - Prophylactic dose – 400 mg orally weekly
therapeutic dose. 1st 600 mg ત્માયફાદ 300 mg daily.
(2) Nivaquine: - Dose ુઈ઩ય પ્રભાણે
(2) Quinine Drugs :-

Dose:-
(1) 1st day: - 600 mg I/v * 4 hourly.
(2) 2nd day: - 600 mg 12 hourly જે saline ભાું dilute ઔયીને I/V slowly
આ઩લાભાાં આલે છે .
(3) ત્માયફાદ 3rd day થી 600 mg daily 1 tablet orally quinine િણ
ડદલવ ુઅ઩લી.
(4) Prima Quine Drugs :-
Dose: - ુઅ drugs 15 mg daily orally two week સુધી ુઅ઩લાભાું
(1) Other drugs for Diabetic Mellitus :-
Drugs and Dose:-
(1) Tolbutamide (ત૊લ્બ્યુટાભાુઆડ):- Dose: - 1.5 to 3 gm daily
orally Tab.
(2) Fanformine (પેન્પ૊ભીન):- Dose :- Disease ની Sevearity
પ્રભાણે.
Anti anemic drugs (એંટી એનેનભઔ ડ્ર્ગગ્ઝ):-

(1)Drugs For Iron deficiency Anemia :-
(1) Ferrous sulphate (feospan):- Dose:-200 mg OD or BD Orally tablet or
liquid.
(2) Ferrous gluconate (fergon):- Dose:-600 mg daily orally tablet or
liquid.
 Care of the Medicine Cupboard and Drugs:

૧. દયે ઔ ward ભાું drugs યાકલા ભાટે cupboard ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ, જેભાું ફધી દલા store ઔયી
ળઔામ ુ઄ને preserve ઔયી ળઔામ.
૨. Medicine cupboard ળક્ય શ૊મ ત્માું સુધી ુ઄રખ ફૃભભાું શ૊લ૊ જ૊ુઆએ. ુઅ room nurse room ની
નજીઔ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ.
૩. Medicine room ભાું running water તથા sink ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ.
૪. ુઅ room ભાું adequate lighting શ૊વુ ું જ૊ુઆએ. જેથી drugs નુ ું label clearly લાુંચી ળઔામ.
૫. Mixture, Table, Capsule, Powder, Ointment, Injection લખેયે ભાટે ુ઄રખ-ુ઄રખ Compartment
ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ. Drugs ને તેના group ુ઄નુવાય ઩ણ ખ૊ઠલી ળઔામ છે .
૬. External use ભાું લ઩યાતી દલા઒ ુ઄રખ યાકલી જ૊ુઆએ.
૭. Cupboard ની shelves વાુંઔડી યાકલી જ૊ુઆએ. જેથી એઔ shelve ભાું પક્ત ફે raw drug bottle મુઔી
ળઔામ.
૮. દલાની Bottle ની alphabetically ખ૊ઠલણ ઔયલી. ફને ત્માું સુધી દયે ઔ bottle ની equal size યાકલી
જ૊ુઆએ. ુઅભ ઔયલાથી Drugs નુું easily handing થુઆ જામ છે .
૯. Poisonous drugs ના separate cupboard નુ ું handing senior staff nurse દ્વાયા જ થવુ ું જ૊ુઆએ.
poisonous drugs ની ખણતયી ભાટે ુ઄રખ register maintain ઔયવુ.ું
૧૦. Liquid medicine ભાું alcohol preparation જ૊ ખુલ્રી યશી જામ ત૊ તેન ુ ું evaporation થુઆ જામ છે ,
tablets ને ઩ણ શલાભાું ખુલ્રી યાકલી જ૊ુઆએ નશી.
૧૧. દયે ઔ bottle ને neat ુ઄ને clean label શ૊વુ ું જ૊ુઆએ.
૧૨. જ૊ દલાના color ઔે order ભાું ઔ૊ુઆ પેયપાય જ૊લા ભ઱ે ત૊ દલા store ભાું ઩ાછી ભ૊ઔરી ુઅ઩લી ઔે તેન૊
મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊ જ૊ુઆએ.
૧૩. ુ઄મુઔ drugs ને તેના preservation ભાટે Refreezrater ભાું યાકલી ઩ડે છે . દા.ત. Vaccine, Serum
લખેયે.
૧૪. Emergency drugs ની એઔ ુ઄રખ tray ફનાલીને યાકલી જ૊ુઆએ, જેથી જફૃય ઩ડે ત્માયે તે ત ુયત જ
ભ઱ી ળઔે.
૧૫. જ૊ Patient ને drugs ધયે વાથે રુઆ જલા ભાટે ુઅ઩લાની શ૊મ ત૊ તેને ઩ુયી વભજણ ુઅ઩લી જ૊ુઆએ.
૧૬. Drugs નુ ું જફૃય ઩ુયતુ ું જ indent ઔયવુ ું જ૊ુઆએ.
૧૭. Medicine cupboard ને neat ુ઄ને clean યાકલ૊ જ૊ુઆએ.
૧૮. Medicine cupboard lock શ૊લ૊ જ૊ુઆએ, તેની ચાલી જલાફદાય વ્મક્ક્ત ઩ાવે શ૊લી જ૊ુઆએ.
૧૯. લધુ ઩ડતી heat, moisture લખેયે જગ્માએથી medicine cupboard ને દુય યાકલ૊ જ૊ુઆએ. જેથી
Medicine ની chemical properties change ન થુઆ જામ.
૨૦. Regular interval ભાું drugs ન૊ stock check થત૊ યશેલ૊ જ૊ુઆએ.
૨૧. Drugs ન૊ Record મ૊ગ્મ યીતે Maintain ઔયલ૊ જ૊ુઆએ.
૨૨. Drugs ની manufacture & expired date તથા batch number check ઔયતા યશેલા જ૊ુઆએ.
૨૩. Multi dose vial ને મ૊ગ્મ યીતે handle ઔયલ૊ ુ઄ને original label તેન ુ ું જા઱લી યાકવુ
દલાઓન ુ નામૌ Dose ઉ઩મ૊ગ (ઇન્ડીકેળન) ક૊ન્િાઇન્ડીકેળન વાઇડઇપેક્ટૌ Nursing

Responsibility
ભેથાયજીન 0.2 mg of - ુ ેયાઇન
યટ પ્રેવન્ટા આઉટ ન૊વીમા ,લ૊ભીટીંગ ,  Watch for
ુ ન્ટૌ
ક૊ઓગ્યર 1 ampule ક૊ન્િાક્ળન ભા આલી ગમા ફાદ એરજીક ,શેડએક blood
after after લધાય૊ કયે . જ અ઩ામ છે . ભા .઩ી.ફી ,યીએક્ળન pressure
dlivery of - બ્રડ લેવલ્વ .લધાય૊ થામ છે  Vomiting
placenta વાાંકડી કયે  Any reaction
- ઩૊સ્ટ઩ાટથ ભ શેભયે જ
ભા અ઩ામ
- ુ યવ ન ુ
યટ
ુ ન
ઇન્લ૊લ્યળ
લધાયે છે .
ઓક્વીટ૊વીનૌ 10 IUafter - રેફય ઩ેઇનભા વી.ડી.઩ી. ક૊ઇ ખાવ જ૊લા WatchforP.P.
delivery of લધાય૊ કયે છે એફન૊ભથર ભ઱તી નથી. H
anterior - એફ૊ળથનના પ્રેજ ાંટેળન શ૊મ Involution of
shoulder ભેનેજ્ભેન્ટભા અ઩ામ ત્માયે અગાઉ uterus
છે . વીજેયીઅન કયે ર B.P.
- ઩૊સ્ટ઩ાટથ ભ શેભયે જ શ૊મ
ભા અ઩ામ છે .
- ુ ેયાઇન ક૊ન્િાક્ળન
યટ
ભા લધાય૊ કયે
ડેયીપામરીન 100 mg /1 બ્ર૊ન્કીઅકલૌ - રીલયના ય૊ગભા ન૊વીમા ,લ૊ભીટીંગ , Watch for

ampulae અસ્થભા ઩ેપ્ટીક અલ્વયભા ,શેડએક ન૊વીમા ,
એન્ટી ) કાડીઆક અસ્થભા ધાત્રીભાતા શ૊મ ,એરજીકયીએક્ળન ,શેડએક ,લ૊ભીટીંગ
(અસ્થભેટીક કીડ્ની ના કાયણે એરજીકયીએક્ળન ભા લધાય૊ .઩ી.ફી એરજીક
શ્વાવ ચડ્ત૊ શ૊મ .થામ છે યીએક્ળન ,
ત્માયે ભા લધાય૊.઩ી.ફી
એલીર / 2mg / એરજીક પ્રેગ્નેન્વીભા ડ્રાઉવીનેવ , Watch for
ક્ર૊પે નેયેભાઇન 1ampulae કન્ડીળનભા એ઩ીરેપ્વીભા ,શેડએક,ડ્રામભાઉથ ન૊વીમા ,
એન્ટીએરજીક ડભેટાઇટીળભા એયુટ ટીનીટવ ,શેડએક ,લ૊ભીટીંગ
ક૊ભન ક૊લ્ડ અસ્થભાભા એરજીક
ઇન્વેક્ટ ફાઇટ નીઓનેટર ભા યીએક્ળન ,
ક૊ઇ઩ણ કયએક્ળન ભા લધાય૊.઩ી.ફી
ભા
વેિીજીન 5 to 10 એરજીક પ્રેગ્નેન્વીભા ડ્રાઉવીનેવ , Watchforsudation
એન્ટીએરજીક mg કન્ડીળનભા એ઩ીરેપ્વીભા શેડએ,ડ્રામભાઉથ Drymouth
ડભેટાઇટીળભા એયુટઅસ્થભા ટીનીટવ ,ક Dizziness
ક૊ભન ક૊લ્ડ ભા
ઇન્વેક્ટ ફાઇટ નીઓનેટર ભા
ક૊ઇ઩ણ કયએક્ળન
ભા
ત્તલટાભીન – કે 10 mg ુ ીમા
શીભેચ્યય રીલયના ય૊ગભાાં ફ્રેફાઇટીવ
શેભયે જ ,એ઩ીિેકવીવ , પેવીમર પરવીંગ Watchfor
શીભ૊પ્ટીવીવ યીએકળન bloodcloting
ત્તપ્રભેચ્મ૊ય ફેફીના CBC
જન્ભ વભમે ફ્રેફાઇટીવ
સ્નેક ફાઇટ પેવીમર પરવીંગ
યીએકળન
એજીથ્ર૊ભાઇવી- 500mg ઇન્પેળન પ્રેગ્નેવીભાાં યીએકળન યે વીવ Watchfor
ન ય.ુ આઇ.ટી.આય. રેકટેળન ળ૊ક યીએકળન યે વીવ
એન્ટીફામ૊ટીક સ્કીન ઇન્પેળન જ૊ન્ડીવભાાં ળ૊ક
઩૊સ્ટ ઓ઩યે ટીલ
ઇન્પેકળન
ઓટાઇટીવ
ભીડીમાભાાં
એમ્઩ીવીરીન / 500 mg ઇન્પેળન પ્રેગ્નેવીભાાં યીએકળન યે વીવ Watchfor
કર૊કવાવીરી ય.ુ આઇ.ટી.આય. રેકટેળન ળ૊ક યીએકળન યે વીવ
ન સ્કીન ઇન્પેળન જ૊ન્ડીવભાાં ળ૊ક
એન્ટીફામ૊ટીક ઩૊સ્ટ ઓ઩યે ટીલ
ુ ીનયી િેકટ
યય
ઇન્પકેળનભાાં
જેન્ટાભાઇવીન 80 mg ઇન્પેળન , ક૊ઇ ખાવ જ૊લા યીએકળન યે વીવ  Watch for
એન્ટીફામ૊ટીક ભેનીનજાઇટીવ ભ઱ત ુ નથી. ળ૊ક
ય.ુ આઇ.ટી.આય. યીએકળન યે વીવ
સ્કીન ઇન્પેળન ળ૊ક
઩૊સ્ટ ઓ઩યે ટીલ
ુ ીનયી િેકટ
યય
ઇન્પકેળનભાાં
વેપ્ટીવીભીમા
ત્તભઝ૊પ્રીસ્ટ૊ર 200 mcg ભામ૊ભેિીમભ શાઇ઩ય ડામેયીમા Watchfor
ુ ન્ટ
ક૊ઓગ્યર ક૊ન્િાકળન લાધાયે વેન્વેટીલીટી એબ્ડ૊ભીનર ઩ેઇન ડામેયીમા
વત્તલિકવને વ૊ફ્ટ દલાન૊ ઉ઩મ૊ગ શેડએક એબ્ડ૊ભીનર ઩ેઇન
ફનાલે ઇન્સ્ટીટયટુ ભાાં જ લ૊ભીટીંગ , શેડએક
ુ ેયાઇન કાં ટેઇનને
યટ કયલ૊ ક૊મ્સ્ટી઩ેળન લ૊ભીટીંગ ,
ફશાય ધકેરે ક૊મ્સ્ટી઩ેળન
઩૊સ્ટ઩ાટથ ભ શેભયે જ
અટકાલે
ઇન્જેકળન As per ક૊બ્ર૊ સ્નેકફાઇટ શાઇ઩ય એનાપામરેટીક ળ૊ક Watchfor
એ .લી.એવ. doctor ક૊ભન લાઇ઩ય વેન્વેટીલીટી યીએકળન એનાપામરેટીક
એન્ટી સ્નેક order ફાઇટ અસ્થભા ભાાં યે ળ ,પીલય , ળ૊ક
લીનભ અટીકેયીમાભાાં ડીપ્વનીમા યીએકળન
યે ળ ,પીલય ,
ડીપ્વનીમા
એ/.લી.આય. As per ડ૊ગફાઇટ વેન્વેટીલીટી યીએકળન યે વીવ Watchfor

ટી લેકવીન.વી. doctor ઩ીગ ફાઇટ સ્કીન ડીવીવ ળ૊ક યીએકળન યે વીવ
ટીસ્ય ુ કલ્ચય order ક૊ઇ઩ણ પ્રાણીના ળ૊ક
લેકવીન ફાઇટ
઩ેથેડીન 50 mg લધ ુ ઩ડતા ે ન
વેડળ ડ્રાઉવીનેવ Watchfor
ે ીલ તથા
વેડટ દુખાલાભાાં: શાઇ ફી.઩ી. યીએકળન યે વીવ
઩ેઇન કીરય ુ દુખત ુ :
઩ેટભાાં ખફ શાટથ ડીવીવ ડ્રાઇ ભાઉથ ળ૊ક
શ૊મ
રીલય ઩ેઇન ભાાં
કેન્વયના ઩ેઇનભાાં
ભેગ્નેળીમભ 40 mg એક્રેભવીમા શાઇ઩ય વેન્વેટીલ યે સ્઩ીયે ળન લધી જામ Watchfor
વલ્પેટ 80 mg ત્તપ્ર એકરેભવીમા
Per ml  Watch for
ampulae abnormal
respiratio
n
 TPR
every 4
hour
કર૊ય૊કલીન 500 mg ભેરેયીમાભાાં શાઇ઩ય ડામેયીમા Watchfor

એન્ટીભેરેયીમ વેન્વેટીલીટી એબ્ડ૊ભીનર ઩ેઇન
ર રીલય ડીવીઝ શેડએક  Watch for
઩ગ્નન્વીના ઩શેરા લ૊ભીટીંગ ખાંજલા઱ , spilono
િાઇભેસ્ટય megaly
 Watch for
nausea
 Acidity
ડેપ્વ૊ન 25 mg રેપ્રવીભાાં ક૊ઇ ખાવ જ૊લા શ઱લી ટ૊ક્વીક Watchfor
એન્ટી રેપ્રવી 100mg ડભેટાટીવભાાં નથી ઩યાં ત ુ અવય  Watch for
રેપ્રવીભાાં આ allergic
પયજીમાત છે . reaction
 Tinnitus
ભેિ૊જીર 400 mg વ્શાઇટ ડીસ્ચાજૉભાાં પ્રેગ્નન્વીના ઩શેરા ફીલધે .઩ી.  Watchf
એન્ટી ઝાડાની િાઇભેસ્ટય અટીકેયીમા ડાકથ orabdomi
એભીફીક વાયલાયભાાં રેકટેળન દયમ્માન ુ ીન
યય nal
એન્ટી એભીફીક blooting
ડામેયીમર ડીવેન્િીભાાં  abdomina
l cramps
 watch for
abdomina
l blooting
abdominal
cramps
 acidity
એસ્઩ીયીન 75 mg દુ ખાલ૊ ઓછ૊ કયે : શાઇ઩ય ઩ેટભાાં ફ઱તયા ઘણી Watchfor
એન્ટી 150 mg તાલ ઓછ૊ કયે અવીડીટી લખત ર૊શીની ઉલ્ટી ઩ેટભાાં ફ઱તયા
ુ ન્ટ
ક૊ગ્યર 500 mg વ૊જ૊ ઓછ૊ કયે ઩ેપ્ટીક અલ્વય એ઩ીિેકવીવ ન૊વીમા ઘણી લખત
઩ેઇન કીરય વાાંધાના દુ ખાલાભાાં: શીભ૊પીરીમા લ૊ભીટીંગ ર૊શીની ઉલ્ટી
શદમય૊ગભાાં ર૊શી પ્રેગ્નન્વીભાાં
઩ાતળુ કયલા ભાટે
઩ેયાવીટાભ૊ર 500 mg દુખાલ૊ ઓછ૊ કયે : શાઇ઩ય ઩ેટભાાં ફ઱તયા ઘણી Don’t give in
એન્ટી તાલ ઓછ૊ કયે એવીડીટી લખત ર૊શીની ઉલ્ટી liver disease
઩ામયે ટીક વ૊જ૊ ઓછ૊ કયે ઩ેપ્ટીક અલ્વય એ઩ીિેકવીવ ન૊વીમા Cheak for acidity
શીભ૊પીરીમા ૂ
લ૊ભીટીંગ બ્રેક સ્ટર
પ્રેગ્નન્વીભાાં
આમથન 100 mg ર૊શીભાાં યીનર વાભાન્મ ઝાડા Watchfor
વ઩૊ટીલ શીભ૊ગ્ર૊ફીન પેઇલ્મ૊ય ન૊વીમા લ૊ભીટીંગ 1. Abdomina
િીટભેન્ટ લધાયલા ભાટે ૂ
બ્રેક સ્ટર l
એનીભીમાની disstantio
વાયલાભાાં n
આમથનની ઉણ઩ 2. Black
શ૊મ ત્માયે stool
more
coomame
3. Give
health
education
4. Abdomina
l
distansan
a
5. More
common
side
effect
એિ૊઩ીન 0.2mg ુ ીરને
આંખની પ્ય઩ ક૊ઇ ખાવ ડ્રાઇ ભાઉથ  Watch for
ભાઇડ્રીએટીક 0.5 mg ઩શ૊઱ી કયે જ૊લા ભ઱ત ુ pupil
રા઱ગ્રથી ન૊ સ્ત્રાલ નથી dilataion
ઓછ૊ કયે  Blurred
ઘણી લખત vision
઩થયીના
દુખાલાભાાં:
ન્મ૊ભાઇવીન 500 mg આંખના ઇન્પેળનભાાં વેન્વેટીલટી શ઱લી ટ૊કવીક WATCH FOR
શ૊મ ઇપેકટ DIZZINES
઩ેનીવીરીન 10 lakh iu ક૊ઇ઩ણ પ્રકાયના વેન્વેટીલટી સ્કીન યે ળ ળ૊ક Watchfor
એન્ટીફમ૊ટીક ચે઩ભાાં શ૊મ યીએકળન  Give after
એવડીના .ટી. a.n.t.
ચે઩ભાાં  Watch for
ઇ ચે઩ભાાં .ટી.એન. reaction
ટેિાવામકરીન 500 mg ક૊ઇ઩ણ પ્રકાયના વેન્વેટીલટી શ઱લી ટ૊કવીક  Watch for
એન્ટીફામ૊ટીક ચે઩ભાાં શ૊મ rashes
િાઇપ૊ઇડભાાં  Acidity
ઇ ચે઩ભા .ટી.એન.
એયીથ્ર૊ભાઇવી 500 mg ક૊ઇ઩ણ શામ઩ય ઩ેટભાાં ફ઱તયા Watchfor
ન પ્રકાયનાચે઩ભાાં એવીડીટી ન૊વીમા watch for ઩ેટભાાં ફ઱તયા
એન્ટીફામ૊ટીક ડીપ્થેયીમા ચે઩ભાાં ઩ેપ્ટીક અલ્વય nausia,vomitingલ૊
ન્મ૊ભ૊નીમા જેલા વેન્વીટીલીટી ભીટીંગ
ચે઩ભાાં શ૊મ
પ્રાઇભાકલીન 15 mg ભેરેયીમાની શામ઩ય ઩ેટભાાં ફ઱તયા ઘણી Watch fo Acidity
એન્ટીભેરેયીમ યે ડીકર વાયલાય એવીડીટી લખત ર૊શીની ઉલ્ટી Haddaces
ર તયીકે એ઩ીિેકવીવ ન૊વીમા
઩ેપ્ટીક અલ્વય લ૊ભીટીંગ
પ્રેગ્નન્વીભાાં
કલીનાઇન 80 mg ભેરેયીમાભાાં શામ઩ય ઩ેટભાાં ફ઱તયા Watchfor
એન્ટીભેરેયીઅ એવીડીટી ન૊વીમા લ૊ભીટીંગ
ર eફશેયાળ આલે  Watch for
઩ેપ્ટીક અલ્વય કાનભાાં તભયા ફ૊રે hemacuroa
 Blood
પ્રેગ્નેન્વીભાાં pressure
ળગ્રવ૊પ૊લ્લીન 125 mg ચાભડીનાશેયના , વેન્વીટીલીટી સ્કીન યે ળ Watchfor
એન્ટીએરજીક તથા નેઇર ચે઩ભાાં શ૊મ ળ૊ક, યીએકળન
See for shock
Check b.ps
યીપામ્઩ીવીન 500 mg ુ યયુર૊વીવ
ટયફ વેન્વીટીલી સ્કીન યે ળ Watchfor
એન્ટી ક૊ક્વ અને રેપ્રવીના શ૊મ કીડનીના ળ૊ક, યીએકળન , Red colour urine is
ચે઩ભાાં શ૊મ ુ ીન ઩ી઱૊ આલે
.યય more common
Instruct clinent for
side effect
઩ી઩યાજીન 2 gm થ્રેડ લભથવ અને વેન્વીટીલીટી ગીડીનેળ Watchfor
એન્ટી યાઉન્ડ લભથવભાાં શ૊મ ઇનક૊ડીનેળન w/f giddiness
એન્થરભેટીક rashes
ભેફેન્ડાઝ૊ર 100 mg ટે઩ લભથવભાાં વેન્વીટીલીટી ગીડીનેળન Watchfor
એન્ટી શ૊મ ઇનક૊ડીનેળન
શેલ્ભેન્ટીક w/f giddiness
blood pressure
આલ્ફેન્ડાઝ૊ર 200 mg ક૊ઇ઩ણ પ્રકાયના વેન્વીટીલીટી ગીડીનેળન w/f giddiness
એન્ટી લભથવભાાં શ૊મ ઇનક૊ડીનેળન b.p.
શેલ્ભેન્ટીક
પીનાફાફીટ૊ન 15 mg ે ન ભાટે
વેડળ શામ઩ય શેડએક લીકનેળ
ે ીલ
વેડટ એવીડીટી ડીપ્રેળન ડફર w/f haddache
ુ જ ઩ેઇન શ૊મ
ખફ લીઝન w/f
ત્માયે ઩ેપ્ટીક અલ્વય mental confusion
એ઩ીરેપ્વી તથા ડીપ્રેળન ડફર લીઝન
શાટથ ડીવીઝભાાં
કન્લલ્ઝન આલતા
શ૊મ ત્માયે
રેવીક્વ , 20 mg કાડીમાક પેઇલ્મ૊યભાાં યીનર ડીવીવભાાં ઓછી જ૊લા ભ઱ે w/f
ફ્રુવેભાઇડ 40 mg hypo tension
oshock
ઇપીડ્રીન એન્ટી 50mg અસ્થભાભાાં એરજીક ક૊ઇ ખાવ નથી ગીડીનેળ Watchfor
એરજીક યાઇનાઇટીવ ઩ાલ્઩ીટેળન ન૊વીમા See forsedation
એભાઇ 25 mg/ml અસ્થભાભાાં ક૊ઇ ખાવ નથી ઩ેટભાાં ફ઱તયા Watch for cardiac
ન૊પામરીન ન૊વીમા લ૊ભીટીંગ problem
એન્ટીઅસ્થભેટી ઩ેઇનફુર શ૊મ
ક
ડામવામકર૊ 10 mg ઩ેટના દુખાલાભાાં ક૊રાઇટીવ ક૊ઇ ખાવ જ૊લા Watchfor
ભીન એન્ટી ુ ૊ભાભાાં
ગ્લક ભ઱તી ન
સ્઩ાઝભ૊ડીક
ુ ીન
ઇન્સ્યર As per dr ડામાફીટીવભાાં ળ૊ક ક૊ભા લધ ુ ડ૊ઝથી ન૊વીમા , Watchfor
એન્ટીડામફીટી order લ૊ભીટીંગ ક૊ભાભાાં ળ૊ક ક૊ભા
ક જઇ ળકે
ુ ૊ઝ ૫%
ગ્લક 500 ml ડીશાઇડ્રેળનની વેયેબ્રર ઇડીભા ઠાં ડી રાગે યીએકળન Watchfor
સ્઩૊ટીલ વાયલાયભાાં શામ઩ય ટેન્ળન આલે ળયીયભાાં યીએકળન આલે
ુ ી ઩ાડલા ભાટે
કેરેયી ઩ય ડામાફીટીવભાાં પ્રલાશીન ાંુ પ્રભાણ
ઓ઩યે ળન ઩શેરા અને લધી જામ
઩છી પ્રલાશી આ઩લા
ભાટે
ડ્રગ્વ આ઩લા .લી.આઇ
ભાટે
ઉ઩લાવડામેયીમા ,
અને પીલયભાાં
રીલય ડીવીઝભાાં
યીન્ગય 500 ml ડીશાઇિેળનની વેયેબ્રર ઇડીભા ઠાં ડી રાગે યીએકળન Watchfor
રેકટેટ વાયલાયભાાં શાઇ઩ય ટેન્ળન આલે ળયીયભાાં યીએકળન આલે
સ્઩૊ટીલ ફન્વ લા઱ા દદીને ડામાફીટીવભાાં પ્રલાશીન ાંુ લધી જામ
ઓ઩યે ળન ઩શેરા અને
઩છી પ્રલાશી આ઩લા
ભાટે
આઇડ્રગ્વ આ઩લા .લી.
,ભાટે ઉ઩લાવ
ડામેયીમા અને પીલયભાાં
રીલીય ડીવીઝભાાં
એન .એવ . 500 ml ડીશાઇડ્રેળનની વેયેબ્રર ઇડીભા ઠાં ડી રાગે યીએકળન Watch
ન૊ભથર વાયલાયભાાં શાઇ઩ય ટેન્ળન આલે ળયીયભાાં for
વેરાઇન ુ ી ઩ાડલા ભાટે
કેરેયી ઩ય યીનર પ્રલાશીન ાંુ લધી જામ યીએક
સ્઩૊ટીલ ઓ઩યે ળન ઩શેરા અને ડીવીવભાાં રીલય ળન
઩છી પ્રલાશી આ઩લા ડીવીવભાાં આલે
ભાટે
આઇડ્રગ્વ આ઩લા .લી.
ભાટે
ઉ઩લાવડામેયીમા ,
અને પીલયભાાં
ડામાફીટીવ લા઱ા
દદીને વ૊લ્ટ ર૊વ
ુ
થમેર શ૊મ ત્માયે ખફ
જ ઩યવેલ૊ લ઱ી ગમ૊
શ૊મ ત્માયે
ત્તલટાભીન ફી લીટાભીન ફી ક૊ઇ ખાવ જ૊લા ુ ીન ઩ી઱૊ આલે
યય
ક૊મ્઩રેક્ષ ક૊મ્઩રેક્ષની ખાભીભાાં ભ઱તા નથી
વ઩૊ટીલ ળક્ક્ત ભાટે
નફ઱ાઇ શ૊મ ત્માયે
નલથ ડીવીવભાાં
શી઩ેયીન એન્ટી As per dr ર૊શીને જાભી જત ુ શીભેટ૊ભા એરજી યે ળવેન્વેટીલીટી ,
ુ ન્ટ
ક૊ઓગ્યર order અટકાલે
શદમ ય૊ગના હુભરાભાાં
બ્રડ ક્ર૊ટ થત ુ
અટકાલે
પ૊રીક એવીડ 0.5mg એનીભીમાભાાં ક૊ઇ ખાવ જ૊લા
ભ૊ભાાં ચાદી ઩ડી શ૊મ ભ઱તી નથી
ત્માયે વગબાથ લસ્થાના
પ્રથભ િાઇભેસ્ટયભાાં
પ્રાવન્ટાના પ૊ભેળન
ભાટે
અડ્રીનારીન 0.5 mg બ્ર૊ન્કીમર અસ્થભાભાાં કાડીમાક ય૊ગભાાં ઩લ્વ પાસ્ટ થઇ જામ Watch
એન્ટી ઓ઩યે ળનભાાં બ્રીડીંગ - ડીઝીનેળ આલે for
અસ્થભેટીક ઓછુ કયલા કાડીમાક એયે સ્ટ થામ BP
આંખના ઓ઩યે ળનભાાં
S. No. Name Content USE

(1) Tab: - Paracetamol 500 mg તાલ ુ઄ને દુકાલા ભાટે
(2) Tab: - Diclo 50 mg તાલ, ઩ાઔ ુ઄ને દુકાલા ભાટે
(3) Tab: - Cotrimazole 80 to 400 mg ચે઩ ુ઄ને ઩ાઔ ભાટે
(4) Tab: - Domstal 25 mg ુઈલ્ટી– ુઈફઔા ભટાડલા ભાટે
(5) Tab: - Ranitidin 150 mg એવીડીટી ઒છી ઔયલા ભાટે
(6) Tab: -Metrogyl 400 mg ઝાડાના ચે઩ ભાટે
(7) Tab: -Dicyclomine 10 mg ઩ેટના દુકાલા ભાટે
(8) Tab: - Avil 10 mg એરજી ભટાડલા ભાટે
(9) Tab: - Mebendazole 200 mg લભથન૊ નાળ ઔયલા ભાટે
(10) Tab: - Deryphyline 25 mg ુ઄સ્થભાની વાયલાય ભાટે
(11) Tab: - Antacid - એવીડીટીની વાયલાય ભાટે
(12) Tab: - Chloroquin 250 mg ભરેયીમાની વાયલાય ભાટે
(13) Tab: - Premaquin 7.5 mg ભરેયીમાની વાયલાય ભાટે
(14) Tab: - Vitamin –C 500 mg નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(15) Tab: - Vitamin – B Complex - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(16) Tab: - Multivitamin - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(17) Tab: - Folic acid - નલટાભીન યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(18) Tab: - Iron - Iron યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(19) Tab: -Calcium - Calcium –A યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(20) Tab: - Vitamin –A Solution - Vitamin – A યીપ્રેવભેંટ ભાટે
(21) Tab: - Betadin Solution / ointment - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટે
(22) Tab: -Hydrogen peroxide - વ ૂન્ડ ક્રીન ઔયલા ભાટે
(23) Tab:- વેલર૊ન / ડેટ૊ર વ૊લ્યુળન - વ ૂન્ડ ક્રીન ઔયલા ભાટે
(24) Tab:- Gentian Violet - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટે
(25) Tab:- Neba sulph powder - ર૊ઔર એપ્રીઔેળન ભાટે
E. FIRST AID AND REFERRAL
UNIT :- 1
Need for First Aid
 Principles of First Aid
 Mobilization of Resources
 First Aid kit & Supply
 Bandage – Types, Uses
 Principles and methods of Bandaging
INTRODUCTION ;-
First aid એટરે ઔે પ્રાથનભઔ ભદદ,નવધ્ધાુંત૊ ુ઄ને ુઈ઩મ૊ખ૊ એ તફીફી નલજ્ઞાન ના
નનમભ૊ ઩ય યચામે઴ ુ છે - ુઅનુ જ્ઞાન ુ઄ઔસ્ભાત ુ઄થલા એઔાએઔ ુઅલી ઩ડેર ભાુંદખી લકતે જમા
સુધી તફીફી વાયલાય ન ભ઱ે ત્માું સુધી તારીભ ઩ાભેર ભાણવ૊ એલે કુળ઱ ભદદ ઔયે છે ઔે જેથી
ુઆજા ઩ાભેરની જીંદખીન૊ ફચાલ થામ છે તેને વાજા થલાભા ભદદફૃ઩ ૌ થલામ છે - ુ઄ને ુઆજા ઔે
ભાુંદખી ને લધુ કયાફ થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
જ૊ ઔે તફીફી વાયલાય ળળુ થમે પ્રાથનભઔ ભદદ ઔયનાય ને 'પસ્ટથ-એડ( જલાફદાયી
ભશદ અંળે ઩ુયી થામ છે ઩યું ત ુ દદીન૊ ડય઩૊ટથ ુઅપ્મા ઩છી તે ઔાુઆ લધુ ભદદ ઔયી ળઔે તેભ શ૊મ ત૊
તેને ય૊ઔવુ જ૊ુઆએ-
જે ઔાુઆ વાધન ભ઱ી ુઅલે તેન૊ પ્રમ૊ખ ઔયી ને ઔટ૊ઔટી લકતે જે ભદદ ઔયી ળઔામ
તે ઩ુયતીજ પ્રાથનભઔ ભદદ ભમાથડદત ફની યશે છે - ભદદ ઔયનાયે ડ૊ક્ટય નુ સ્થાન રેવ ુ તેલ૊ ુ઄થથ
થ ાથનભઔ ઔામથક્ષેિની
થત૊ નથી એ સ્઩ષ્ટ વભજવુ જ૊ુઆએ ઔે ુઆજાની લધુ વાયલાય ઔયલાનુ ઔામપ્ર
ફશાયનુ ઔામથ છે -
Definition of First Aid
1 પસ્ટથ એઇડ-:
ઔ૊ુઆ ઩ણ જાત ના ુ઄ઔસ્ભાત ઔે ઒બચિંતી બફભાયી લકતે તફીફી ુ઄ને શ૊ક્સ્઩ટર વાયલાય
ભે઱લતા ઩શેરા વ્મઔનત ુ઄થલા દદીની જજિંદખીને ફચાલલા, વાજા થલાભા ભદદ ળુ઩ થલા ઔે ુઆજા
ઔે ભાુંદખીને લધુ કયાફ થતી ુ઄ટઔાલલા જે વાયલાય ુઅ઩લાભા ુઅલે છે તેને પસ્ટથ એુઇડ ઔશે છે -
2 પસ્ટથ એઇડ -:
ઔ૊ુઆ ઩ણ ફીભાય ઔે લાખેર ઔે જખ્ભી થમેર વ્મક્ક્ત નેઔ૊ુઆ ઩ણ સ્ઔીર ઩ાભેર ુ઄થલા
પસ્ટથએડ ની તારીભ ઩ાભેર વ્મક્ક્તદ્વાયા શ૊ક્સ્઩ટર રુઆ જતા ઩શેરા એની ઩ીડા ને ઒છી ઔયલા
ભાટે તથા તેના જીલ જ૊કભભા ના મુઔમ જામ તે ઩શેરા ુઅ઩લાભા ુઅલતી વાયલાયને પસ્ટથ એુઆડ
ઔશે છે
History:-
ુ઄ઔસ્ભાતભા પ્રાથનભઔ ભદદ ન૊ ળ૊ધઔ વય એઝભાઔથ શતા, તે 1823ભા શ૊રસ્ટનભા જન્મ્મા શતા-
ુ઄ને 1880ભા મ ૃત્યુ ઩ામ્મા શતા તે઒ નાભાુંડઔત વજૉન શતા- ફ્રાુંવ ુ઄ને યનળમા લચ્ચેની રડાુઆ
થ રશ્ઔયભાું વજૉન તયીઔે તેની નનભણુઔ ઔયલાભા ુઅલી શતી - જ૊ઔે તેને ફે ઩ુસ્તઔ૊
લકતે જભન
aવભયણા પ્રાથનભઔ ભદદaુ઄ને ુઆજા ઩ાભેરા઒ને ભદદaનવલામનુ તેન ુ ફીજુ ઔાભ ફશ૊઱ી પ્રખ્માતી
઩ાભેરી ન શતી-
ત્માય ફાદ ૧૮૩૧ ભા સ્લીઝયરેંડના ડ૊ક્ટય ભેથીમવ ભેમયે િીઔ૊ણાઔાય ઩ાટ૊ ળ૊ધ્મ૊- ઩યું ત ુ
઩ાટાને ર૊ઔ૊ ભા લધુ જાણીત૊ એઝભાઔે ઔમો-રડાુઆ ભા ગલામેરા઒ની વાયલાય ભાટે પ્રથભ બબ્રટીળ
યે ડક્ર૊વ વ૊વામટી ુ઄સ્તીત્લભા ુઅલી શતી , તે 1877 ભા સ્થા઩લાભા ુઅલી શતી , જેભા ુઅનવસ્ટુંટ
વજૉન એ ભ૊ડપટે વાયલાય ઔયનાય નળક્ષણ ભાટે એઔ ઩ુક્સ્તઔા પ્રખટ ઔયી, જેભા ળયીય યચના, ઩ાટા
ફાુંધલા ની યીત૊, ઝકભ, ઝકભની પ્રાથનભઔ વાયલાય , ુઆજા ઩ાભેરા઒ને કવેડલાની યીત લખેયેન૊
વભાલેળ ઔયલાભા ુઅવ્મ૊ શત૊-
વને ૧૮૭૭ ની વારભા વેંટ જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ની સ્થા઩ના થુઆ- ુઅ
એવ૊નવમેળને ૧૮૭૮ભા Aids For Case Of Injuries Of Sudden Illness'ુઆજા ઩ભેરા ુ઄ખય
઒બચિંતા બફભાય ઩ડેર ભાટે ભદદ( -
ુઅ નાભ ના ઩ુસ્તક્ની પ્રથભ ુઅવ ૃનત ફશાય ઩ાડલાભા ુઅલી- જે ઩ુક્સ્તઔા વજૉન ભેજય ળેપડે યચી
શતી- વેંટ જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નળએળને 1877 ની વાર ભા ઩શેરીજ લાય First aid ળબ્દ
વતાલાય યીતે ઇંગ્રેંડ એ દાકર ઔમો-
વને ૧૮૮૨ ભા વેંટ એન્ુઝ એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ની સ્થા઩ના સ્ઔ૊ટરેંડ ભા થુઆ જેભા વય
જમ૊જૉ ફીટવ ને First aid ના નળક્ષણ ભાટે ઩ુસ્તઔ રખ્યુ શત-ુ ૧૮૭૮ની વાર થી વેંટ જશ૊ન
એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ને ઔેન્દ્ર સ્થાન઩ત લખો ચરાલી, ઩યીક્ષા રુઆ વપ઱ થમેરા઒ ને
વટીડપઔેટ ુઅ઩લાનુ ળળુ ઔયુ-થ ુઅ ડયતે જ૊તા નીચે મુજબ્ની િણ વુંસ્થા઒ નલશ્વ ભા એઔ વયકી
઩દ્ધનત ુ઄ને એઔ વયકા શેત ુ થી પ્રાથનભઔ ભદદ ભાટે ઔાભખીયી ફજાલે છે -
૧. ુ ન્વ એવ૊ત્તવમેળન
વય જશ૊ન એમ્બ્યર
૨ ળબ્રટીળ યે ડક્ર૊વ વ૊વામટી
૩ ુ ન્વ એવ૊ત્તવમેળન
વેંટ એંન્ુઝ એમ્બ્યર
OBJECTIVES:= ુ
શેતઓ
1 TO PRESERVE LIFE :-જીંદગી ફચાલલી

વ્મક્ક્તને જીંદખીને ઝ૊કભ ળુ઩ ઩ડયક્સ્થતી ભા ળઔમ તેટરી ભદદ ઔયી તેને જીંદખી ને ફચાલલાન૊
શેત ુ છે - દા-ત-ર૊શીચા઴ુ શ૊મ ત૊ ઩ાટ૊ ફાુંધી યઔત સ્ત્રાલ ફુંધ ઔયવુ-
2 TO PREVENT FURTHER INJURY:- ઇજા ને આગ઱ લધતી અટકાલલા

એટરે ઔે ુઆજા ઩ાભેર વ્મક્ક્ત ને વરાભત યીતે શ૊ક્સ્઩ટર કવેડલ૊- જેથી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ -
દા-ત- ફ્રેઔચય લકતે સ્પ્રીંટ ુઅ઩ી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે - ુ઄ને ઩ડયક્સ્થતી ને લધુ ફખડતી
3 TO PUT THE INJURED UNDER MEDICAL CARE AT THE EARLIEST:-

દદીને ળક્ તેટર૊ લશેર૊ ડ૊કટય ની વાયલાય નીચે ઩શ૊ચાડલા
દદીને ળક્ય તેટરી ઝડ઩ થી વાયલાય ુઅ઩ી જેભ ફને તેભ જલ્દી શ૊ક્સ્઩ટર ઩શ૊ચાડલા ભાટે વ્મલસ્થા
ઔયલી જળુયી છે -
PRINCIPLES OF FIRST AID:- (ત્તવધ્ધાાંત)

૧ વુંબા઱઩ુલથઔ યક્ષણ ઔય૊ , દદીના શ્વાવ, બ્રીડીંખ તેભજ વબાનુ઄લસ્થાભા ત઩ાવી પ્રથભ તે ભાટે
વુંબા઱ ર૊-
૨ ુ઄ઔસ્ભાત લકતે દદીને જ૊કભી ઩ડયક્સ્થતીભાથી ફશાય રુઆ ર૊ ુઅ ભાટે ુઅજુફાજુ ના
વ્મક્ક્તનીભદદ ર૊-
૩ દદીની ુઅવ઩ાવ લધુ ર૊ઔ૊ને ફીન જળુયી એઔઠા ના ઔય૊ જેથી દદી ને તાજી શલા ભ઱ી યશે-
૪ જફૃય જણામ તેટરા દદીના ઔ઩ડા દુય ઔયલા -
૫ દદી ને ભ૊ઢા લડે ઔશુ ુઅ઩વુ નશી-
૬ વાયલાય ભાટે લધુ ઩ડતા બફન જળુયી લધુ પ્રમત્ન૊ ઔયલા નશી , ઩યું ત ુ પ્રાથનભઔ વાયલાય
વભમવય ભ઱ી યશે તેલી વ્મલસ્થા ઔયી દદી ને ળઔમ તેટરી ઝડ઩ થી દલાકાને ઩શ૊ચાડલા
વ્મલસ્થા ઔયલી-
૭ દદીને કવેડતી લકતે ળાુંનત વાલચેતી યાકલી જેથી ુઆજા ભા લધાય૊ થામ નશી
૮ દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી-
૯ જે ઔ૊ુઆ ઩ણ લસ્ત ુ પ્રાપ્મ શ૊મ તેના લડે ળઔમ તેટરી ઝડ઩ી વાયલાય ુઅ઩લી-
૧૦ દદીની નલખત૊ જાણીતેની નોંધ ઔયલી- ુઅવ઩ાવ ભા જાણઔાય શ૊મ તેલી વ્મઔનત ની ભદદ
રેલી-
૧૧ વાયલાય દયમ્માન ખુફ ઠુંડા સ્લબાલે ળાુંત બચતે ુ઄ને ુઅત્ભનલશ્વાવથી ઔાભ ઔયવુ-
૧૨ દદી઒ ને ઩ડયક્સ્થનત મુજફે નલબાખભા લશેચી જળુયીમાત મુજફ પ્રાથનભઔ વાયલાય ુઅ઩લી-
જેભ ઔે પ્રાથનભઔ વાયલાયની તાત્ઔાબરન ુઆજા લા઱૊ ગ્રુ઩ તથા વાભાન્મ ુઆજા લા઱૊ ગ્રુ઩ દા-ત- લધુ
બ્રીડીંખ લકતે તાત્ઔાબરઔ વાયલાય ુઅ઩લી જ૊ુઆએ-
SCOPE OF FIRST AID:-

ખભે ત્માયે ખભે તે ઔાયણ૊વય પ્રાથનભઔ વાયલાય ુઅ઩લાની જળુય ઩ડે તે પ્રભણે વભમવય દદીને
જળુયી ભદદ ઔયલી-
1 ACCIDENT:-
ુઅભા ય૊ડ એક્વીડેંટ ુઈ઩યાુંત શ૊ભ એક્વીડેંટ જેભ ઔે યવ૊ુઆ ઔયતી લકતે દાઝી જવુ, ફા઱ઔનુ ઩ડી
જવુ, ળાઔ વભાયતા ચપ્઩ુ લાખી જવુ લખેયેન૊ શ૊ભ એક્વીડેંટ ભા વભાલેળ થામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત
ુ઄ચાનઔ યીતે ફનતા ફનાલ૊ ઔે જેથી ુઅય૊ગ્મ ને શાનન થામ તેન૊ વભાલેળ થામ છે -
2 IN THE STREET :-
ળેયી ભા ઩ડી જવુ , કુતળુ ઔયડવુ, વામઔર ઔે ુ઄ન્મ લાશન લડે લાખી જવુ નલખેયેને સ્ટ્રીટ
એક્વીડેંટ ભા ખણવુ-
3 IN THE FACTORY :-
FACTORY ું ઱ાભણ ુઆરેક્ટ્રીઔ ઔયું ટ
ભા ભળીન વાથે ઔાભ ઔયતા ર૊ઔ૊ને થતી ુઆજા઒ ખેવ ગુખ
લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે -
4 IN THE HOME :-
ગય ભા BATHROOM ભા ઩ડી જામ, ગય ભા ુઈચાુઇ ઩ય ઔાભ ઔયતી લકતે ટેફર ઩ય થી
઩ડવુ,ફા઱ઔ૊નુ ઔેય૊નવન ઔે ડપનાુઇર ઩ી જવુ , દયલાજ૊ ફુંધ ઔયતા આંખ઱ી઒ ભા ુઆજા, ગય ના
઩ારતુ પ્રાણી઒ લડે ુઆજા લખેયે દ્વાયા HOME ુઆજા થામ છે -
5 NATURAL CALAMITIES :-
ુ઄નતવ ૃપ્ષ્ટ લાલાઝ૊ડુ, ધયતીઔું઩, ઩ુય શ૊નાયત, ુઅખ, ુ઄ઔસ્ભાત લખેયે ન૊ વભલેળ થામ છે -
6 MEN MADE CALAMITIES :-

જેભા હલ્ુ રડ, ઔ૊ભી ત૊પાન, રડાુઆ, ફ૊મ્ફ બ્રાસ્ટ લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે
7 IN THE SCHOOL:-
ળા઱ાભા ફા઱ઔ૊ ને યભત ખભત લકતે ઩ણ ુઆજા઒ થામ છે -
પસ્ટથ એઇડ આ઩લા ભાટે ની સ્ભ૊ર વાઇઝ ની કીટ
નું- વાધન નુ નાભ

1 પસ્ટથ એઇડડ્રેવીંગ ક૊ટન, ક૊ટન ઩ેડ અને ગ૊ઝ઩ીવ
2 એધેવીલ ય૊ર/ભાઇક્ર૊ ટે ઩
3 સ્ભ૊ર વીઝય
4 વેફ્ટી ત્ત઩ન
5 ફીટાડીન ઓઇંટૅભેંટ/રીક્લીડ
6 આઇ ડ્રેવીંગ ભાટે ઩ેડ
7 ઓર ટાઇ઩ ફેંડેઝ
પસ્ટથ એઇડ આ઩લા ભાટે ની જનયર વાઇઝ ની કીટ
ન- વાધન નુ નાભ
૧ િામએંગયુરય ડ્રેવીંગ
૨ એંટીવેપ્ટીક વ૊લ્યુળન
૩ ટ૊ચથ
૪ આઇ ઓઇંટભેંટ/ ડ્ર૊઩
ગયભા, સ્કૂરભાું, ઔાયકાનાભાું, ફવભાું, ઔાયભાું, લખેયે જગ્માએ First Aid Box
તૈમાય ઔયવુ જ૊ુઆએ- જેથી ુ઄ઔસ્ભાત લકતે જળુયી પ્રાથનભઔ વાયલાય તાત્ઔાબરઔ ુઅ઩ી ળઔામ-
ફેન્ડેજ:-
વ્માખ્મા
ઔ૊ુઆ ઩ણ ધા ઔે ુઆજાગ્રસ્ત બાખને વ૊ફ્ટ ભટીયીમર લડે ઢાઔલા તથા ઔલય ઔયીને ફાધલાની ડક્રમાને
ે ઔશે છે -
ફેંડજ
પસ્ટથ એઇડ આ઩તી લખતે ધ્માન ભા યાખલાના મદ્દુ ાઓ :-
1. શાથ વાબુ઩ાણીથી ુ઄થલા સ્ટયીબરમભ થી વાપ ઔયી ને જ વાયલાય ુઅ઩લી-

2. વોથી ઩શેરા ગા ના બ્રીડીખ ને ુ઄ટઔાલવુ
3. એ બાખ ને ઔલય ઔયી વાપ ઔયી ને ચ૊ખ્ખુ ઔયી ડ્રેવીંખ થી ઔલય ઔયવુ-
4. વીધુ ગા ને ુ઄ડવુ નશી-
5. ઔમાયે મ છીંઔ ઔે ુઈધયવ કાતી લકતે ભ૊ ુઈ઩ય ફૃભાર યાકલ૊-
6. ગા ુઈ઩ય વીધી સ્ટીઔીંખ પ્રાસ્ટય ની ઩ટ્ટી રખાડલી નશી‖
7. ગા ની ુઈ઩ય ડ્રેવીંખ મુક્યા ફાદ ધ્માન યાકવુ ઔે તે મુ઱ જગ્માએ થી કવી ના જામ
એના ભાટે એને ડપક્વ ઔયવુ-
8. ુઆજાગ્રસ્ત વ્મક્ક્તને ફેવાડી ુ઄થલા ચ૊ખ્કી જગ્માએ સુલડાલીને એ બાખ ને વ઩૊ટથ
ુઅ઩ી ને ફેંડેઝ ફાુંધવુ-
9. ુઅ઩ણ૊ ઩ાટ૊ ચ૊ખ્ક૊ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
10. ુઅકા ગા ને ઔલય ઔયે તેવ ુ તથા એટ઴ુ ઢી઴ુ ના શ૊વુ જ૊ુઆએ ઔે તે કવી જામ ુ઄ને
એટ઴ુ પીટ ઩ણ ના શ૊વુ જ૊ુઆએ ઔે ત્માું વ૊જ૊ ચઢી જામ -
11. ગા ની ુઈ઩ય ક્યાયે મ ખાુંઠ ભાયલી નશી શભેળા- તેની નલળુધ્ધ ુ઄થલા એઔ ફાજુ એ ખાુંઠ ભાયલી
જેથી એને ઩ીડા ના થામ ―
12. ઩ાટ૊ શભેળા અંદય થી ફશાય ની ફાજુએ ફાુંધવુ જ૊ુઆએ -
13. જમાયે ડાફી ફાજુની રીંફ(Limb) ુઈ઩ય ફાુંધલાનુ શ૊મત૊ ઩ાટ૊ જભણા શાથભા શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
14. ઩ાટ૊ below upward એટરે નીચે થી ુઈ઩ય ુઅકા બાખ ને ઔલય ઔયે તેવ ુ ફાુંધલ૊ જ૊ુઆએ-
15. ઩ાટ૊ ઩ુણથ થલા ુઅલે ત્માયે ઩ેડ ુઈ઩ય ફે લાય ઔલય ઔયી ને પભથ ઔયી ને ખાુંઠ ુ઄થલા ટે઩
ભાયલી-
16. ે ભા નીચે થી લીંટેરા ઩ાટાન૊ દયે ઔ બાખ 1\ઔલય થમેર૊શ૊લ૊ જ૊ુઆએ 2
સ્઩ાુઆયર ફેંડઝ
ુ
શેતઓ :
Dressing ઩ય વીધ ુ દફાણ જા઱લી યાખલા ભાટે -
1) Dressing ને મ૊ગ્મ જગ્મા એ ઩ઔડી યાકલા ભાટે-
2) શરન ચરન ુ઄ટઔાલલા ભાટે -
3) ુઇજા ઩ાભેર Limb (શાથ ઔે ઩ખ) ને ટેઔ૊ ુઅ઩લા ભાટે -
4) Wound ને યક્ષણ ુઅ઩લા ભાટે -
5) વ૊જ૊ ુ઄ટઔાલલા ઔે ગટાડલા ભાટે -
6) Bleeding ને control ઔયલા ભાટે -
7) Splint ને મ૊ગ્મ જગ્મા એ position ભા યાકલા ભાટે -
8) Fracture વભમેLimb ને મ૊ગ્મ Position ભા યાકલા ભાટે -
9) Vericose vein ભા થમેર ર૊ડશન૊ બયાલ૊ દુય ઔયલા ભાટે -
10) ક૊ડકા઩ણ ુ઄ટઔાલલા ભાટે -
Bandage ફાાંધલા ના ત્તવધ્ધાાંત૊ -: (ત્તનમભ૊)

1) Bandage ફાુંધતી લકતે દદી ને ુઅયાભ દામઔ ક્સ્થનત ુઅ઩લી-
2) ળયીય ના જે બાખ ઩ય Bandage ફાુંધલાન૊ શ૊મ તે મુજફ જ મ૊ગ્મ size ન૊
bandage રેલ૊-
3) Bandage ફાુંધનાય વ્મનતએ ઩ણ મ૊ગ્મ ઩૊જીળન ભા ુઉભુ યશેવ-ુ
4) Bandage ફાુંધતી લકતે દદી ની વાભે ુઉભુ યશેવ ુ ઩યું ત ુ ભાથાના બાખે bandage
ફાુંધતી લકતે દદી ની ઩ાછ઱ ુઈબા યશેવ.ુ
5) ુઇજા ઩ાભેર બાખ ને વાપ ઔયવુ-
6) ુઇજા ઩ાભેર બાખ ને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊ જળુય ઩ડે ત૊ ફીજી વ્મક્ક્ત ની ભદદ રેલી-
7) જે બાખ ઩ય Bandage ફાુંધલાન૊ શ૊મ તે બાખ ઩ય ડ્રેવીંખ મુઔી અંદયથીફશાય ુ઄ને
ુઈ઩યથી નીચે તયપ Bandage ફાુંધલાની ળફૃુઅત ઔય૊-
8) ઩ાટા ને ુઆજાના નીચેના બાખેથી ળફૃ ઔયી ુઈ઩ય તયપ ફાુંધલ૊
9) ળફૃુઅત ભાું ફે ખ૊઱ાઔાય circular turn રેલા-
10) Bandage ફાુંધતી લકતે દયે ઔલ઱ાુંઔ (turn 2.૧' બાખ ખુલ્ર૊ ુ઄ને ૨ બાખ ૩.
cover ઔયલ૊-
11) Bandage ફાુંધતી લકતે તે શાથભાુંથી ઩ડી ના જામ તેન૊ ખ્માર યાકલ૊-
12) આંખ઱ી ુઈ઩ય Bandage ફાુંધતી લકતે નકન૊ બાખ ખુલ્ર૊ યાકલ૊ જેથી Cyanosis
ભાટે જ૊ુઆ ળઔામ-
13) Bandage ના તભાભ સ્઩ાુઆઔા (Spikes) એઔ વયકા શ૊લા જ૊ુઆએ-
14) તભાભ જગ્મા ઩ય વયકા પ્રેળય લડે Bandage ફાુંધલ૊-
15) Bandage ફાુંધતી લકતે ળયીય ની ચાભડી( skin) ની ફે surface એઔફીજા ના
વીધા વું઩ઔથ ભા ુઅલલી ન જ૊ુઆએ-
16) Bandage ને ઩ ૂય૊ ઔયી ધા ની નલળુધ્ધ વાુઆડભા ખાુંઠ લા઱લીુ઄થલા ભાુઆક્ર૊ટે ઩ રખાડલી-
Types of Bandages :-
1 ROLLER BANDAGE :-
ુઅ પ્રઔાય ના BANDAGEનેBANDAGE CLOTH ભા થી તૈમાય ઔયલાભા ુઅલે છે -
જે ખ૊઱ નલટા઱ે ર શ૊મ છે - તે ળયીયના ઔ૊ુઆ ઩ણ બાખ ભા ફાુંધલા ભાટે લા઩યલાભા ુઅલે છે -તે
ુ઄રખ ુ઄રખ વાુઆઝ ભા ભ઱ે છે -
2 TRIANGULAR BANDAGE :-
27 ઇંચ ુ઄થલા 0 ભીટય ચ૊યવ ઔા઩ડ ના ટુઔડા ને િાસુ ઔા઩ી તેના ફે ટુઔડાઔયલાથી ુઅ BANDAGE
તૈમાય થામ છે - ુઅ ઩ાટા ને િણ બાખ શ૊મ છે - રાુંફી ધાય ને BASE ઔશે છે - ફાઔી ની ફે ધાય ને
SIDE ઔશે છે - ુઅ ઩ાટા ને િણ ખુણા શ૊મ છે - ુઈ઩ર૊ખુણ૊ જે BASE ની વાભે શ૊મ છે , તેને POINT
'ટ૊ચ( ઔશે છે , ફાઔી ના ફે ખુણા ને ENDઔશે છે -
3 MANY TAIL BANDAGE9-
ુઅ BANDAGE ભા ગણી ફધી TAIL શ૊મ છે - ઩ેટ ના ઒઩યે ળન ફાદ વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
લ઩યામ છે (FOR CHEST AND ABDOMEN)
4“T” BANDAGE :-
઩ેડયનનમભ ઩ય ડ્રેવીંખ ને શ૊લ્ડ ઔયલા ભાટે “T” BANDAGEલ઩યામ છે ુ઄ને સ્ક્ર૊ટભ ને વ઩૊ટથ
ુઅ઩લા તથા ડડરેલયી ફાદ ઩ેડયનનમભ ઩ય ડ્રેવીંખ ને શ૊લ્ડ ઔયલા ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
5 FOUR TAIL BANDAGE :-
તે નાઔ, જડફા ઩ય ફાુંધલા ભાટે લ઩યામ છે -
6ELASTOPLAST(CREPE BANDAGE) :-
ુઅ પ્રઔાયના ફેન્ડેઝ ફજાયભા તૈમાય ભ઱ે છે - તે ુઆરાસ્ટીઔના શ૊મ છે - તે કાવ ઔયીને વાધાના
દુકાલા ભાટે તેભજ વ૊જ૊ ઒છ૊ ઔયલા ભાટે લા઩યલાભા ુઅલે છે -
1CIRCULAR TURN :- (Simple Spiral)
ુઅ પ્રઔાયના Bandageખ૊઱ ખ૊઱ લ઱ ુઅ઩ીને ફાુંધલાભા ુઅલે છે - જેભ ઔે Head and Trunkભા
ફાુંધલા ભાટે -
3 REVERSE SPIRAL(ઉરટલ઱ લા઱૊ ઩ાટ૊)
઩શેરા િણ આંટા રેલાભા ુઅલે છે ત્માય ઩છી દયે ઔ ુઅટ૊ -રેતા ુઅખરા ુઅટા ઩ય નીચે
ુઈરટાલલાભા ુઅલે છે -- દા-ત,. શાથ ન૊ ઔ૊ણી થી નીચે ન૊ બાખ THIGH ઩ખ ન૊ ઢીચણ થી નીચે
ન૊ બાખ લખેયે જગ્મા એ ફાુંધલાભા ુઅલે છે -
4 FIGURE OF “8” BANDAGE :-
ુઅ ઩ાટ૊ ળયીય ના બાખથી ુઅવ઩ાવ લાયાપયતી ુ઄ને નીચે અંગ્રેજી “8”ના ુઅઔાય નેભ઱તી યીતે
ફાુંધલાભા ુઅલે છે - દા-ત ળયીય ના વાુંધા જેભ ઔે ઘુટણ , ઔ૊ણી લખેયેની ુઅવ઩ાવ ફાુંધલાભા
6 CAPLINE BANDAGE:-
શેડ ઔે સ્ઔાલ્઩ ઩ય ફાુંધલા ભાટે લ઩યામ છે - જેને ઔે઩ રાુઆન ફેંડેઝ ઔશે છે
Capline with Roller Bandage
Capline with Triangular Bandage
7 THUMBBANDAGE:-
ુઅ ફેંડેજ ફાુંધલા ભાટે પ્રથભ ઔાુંડા ઩ય ઩ાટા ના આંટા ર૊- શાથ ની શથે઱ી થી Turn રુઆ અંગુઠા
સુધી ઩શોંચ૊ ુ઄ને ત્માું ઩ાટ૊ ફયાફય લીટી પયી ઔાુંડા સુધી રુઆ જાલ-
Finger Bandage:
1 ૨ઇંચ ની ઩શ૊઱ાુઆ ન૊ ઩ાટ૊ રુઆ પ્રથભ ઔાુંડા ની ુઅવ઩ાવ ફે ખ૊઱ ુઅટા ર૊-
2 Bandage ને શાથ ના ઩શ૊઱ાુઆ ન૊ ઩ાટ૊ રુઆ આંખ઱ીના ટે યલા સુધી રુઆ જાલ-
3 ત્માયફાદ આંખ઱ીના મ ૂ઱ સુધી ઩ાટ૊ ફાુંધતા જાલ-
4 ત્માયફાદ પયી ઔાુંડા ઩ય ુઅલી ત્મા Bandage ફાુંધી ઩ ૂય૊ ઔયલ૊-
5 જ૊ ઩ાટ૊ પઔત આંખ઱ી઒ ના ટે યલા ને જ ફાુંધલાન૊ શ૊મ ત૊ આંખ઱ીના મ ૂ઱થી ટે યલા
સુધી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊-
Palm Bandage
પ્રથભ bandage ને ક્સ્થય ઔયલા ભાટે ઔાુંડા ઩ય ફે ુઅટા ર૊- ત્માયફાદ Bandage િાવ૊ રુઆ
શાથ ના ઩ાછ઱ના બાખ થી ટચરી આંખ઱ી ઩ાવે ર૊- શથે઱ી ઩ાવે આંખ઱ીના મ ૂ઱ ભા ઩ાટા ને
ુઅડ૊ ર૊-એ ઩ાછુ શાથ ના ઩ાછ઱ ના બાખે એ યીતે પેયલતા યશ૊-શાથ ના ઩ાછ઱ના બાખે
Bandageરેતી લકતે અંગ ૂઠાની ફાજુભાથી Bandage ઩વાય ઔય૊-
Jaw Bandage :
એઔ વાુંઔડા ઩ાટા ન૊ લચર૊ બાખ દદીની ચીન નીચે મુઔલ૊-઩ાટા ન૊ એઔ છે ડ૊ ભાથા ના
ુઈ઩રા બાખ ઩ય મ ૂઔી ફન્ને છે ડાને લ઱ ુઅ઩લ૊-નાન૊ છે ડ૊ ઔ઩ા઱ની ુઅખરી ફાજુ એથી નીચે રુઆ
જલ૊-ુ઄ને ભ૊ઢે છે ડ૊ ભાથા ના ઩ાછરા બાખની ુઅવ઩ાવ વાભી ફાજુએ ફન્ને છે ડાને ફાુંધી દે લા-
જ૊ ઩ાટ૊ ટૂુંઔ૊ શ૊મ ત૊ Chin ઩ય યાકી ફન્ને છે ડા ને વીધા ભાથા ઩ય ફાુંધી દે લા ઩ાટાની
ખાુંઠ ફને તેટરી ુઅખ઱ ફાુંધલી-઩યું ત ુ વયઔી ન જામ તે જ૊વુ-
દદી ને ુઈલ્ટી થામ ત૊ ઩ાટ૊ ઔાઢી નાકલ૊- Chin ને શથે઱ી ટે ઔ૊ ુઅ઩ી પયી ઩ાટ૊ ફાુંધી
દે લ૊-
Eye Bandage :
઩ાટા ની ફશાય ની ફાજુ ઔ઩ા઱ વાભે મુઔલા ુ઄ને ભાથા ની ુઅવ઩ાવ ખ૊઱ ુઅટ૊ રુઆ
ુઆજા ઩ાભેર આંક થી દૂ ય ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ત્મા સુધી ઩ાટ૊ ફીજી લાય ઔાન સુધી ઩શ૊ચે નશી ત્મા
સુધી ઩ાટા ને ભાથા ની ુઅવ઩ાવ ુઅખ઱ રુઆ જલ૊- સ્ઔર ના ઩ાછ઱ ના બાખે નીચે ઩ાટા ને િાવ૊
રુઆ જલ૊- વાજા ઔાન ઩વેથી પયી ભાથા ને ખ૊઱ ચક્કય રેલ૊ જેથી આંક નુ ું ડ્રેનવિંખ ઢુંઔામ ુઅથી ુઅ
યીતે ઩ાટ૊ ફાુંધતા યશીએ છે લ્રે વાજી આંક ઩ાવે ઩ ૂય૊ ઔયી ઩ટ્ટી ભાયલી-઩ાટ૊ વાજી આંકને નડતય
ફૃ઩ ન શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
Ear Bandage :
઩ાટા ની ફશાય ની વ઩ાટી ઔ઩ા઱ ઩ય મુઔલી ુ઄ને ખ૊઱ ુઅટ૊ રુઆ ઩ાટા ને ભાથા ની
ુઅવ઩ાવ રુઇ જલ૊- ત્માયફાદ઩ાટાને છે ઔ Neck ની નીચે ભથાના ઩ાછ઱ ના બાખે રુઇ જલ૊-એ
યીતે ખ૊઱ ુઅટા લડે લીટલ૊-ફીજ૊ ઔાન ખુલ્ર૊ યશે તે જ૊વુ-
Elbow Joint Bandage
ઔ૊ણીને ઔાટખુણે લા઱લી ઩ાટાની ફશાયની ફાજુ ઔ૊ણી ની અંદય મ ૂઔલી- ફે ખ૊઱
યાઉંડરુઇ ત્માયફાદ ુઈ઩ય નીચે Spike ઩ડે તે યીતે વ્મલસ્થીત લીટા઱લ૊- ઔ૊ણી નુ ું શરનચરન
થુઇ ળઔે તે જ૊વુ-
Ankle Joint Bandage :
઩ખ ને ઔાટ્ખુણે યાકલ૊- ઘુટું ી ની ુઅવ઩ાવ પ્રથભ ફે ુઅટા રેલા ત્માયફાદ Figureof 8
જેભ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- છે લ્રે ઩ાટાને ankle ઩ય રાલી ઩ાટ૊ ઩ુય૊ ઔયલ૊-
Foot Bandage :
ુઅભાટે ળફૃુઅત ઘુટું ીથી ઔયલી- ત્માયફાદ એડીની ઩ાછ઱થી અંગુઠા સ ૂધી ઩ાટ૊ રુઇ જલ૊
ુ઄ને આંખ઱ી ઩ાવેથી ળફૃ ઔયી ઩ખ ઩ય વાદા લ઱લા઱૊ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ઩ાટ૊ ઩ ૂય૊ ઔયતી લકતે
Ankle ઩ય પયી ફે આંટા રેલા-
Thigh Bandage :
Abdomen ના ુઈ઩ય ના બાખભા લ઱લા઱૊ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ત્માયફાદ ઩ાછ઱ થી ુઅખ઱ ુ઄ને
ડાફે થી જભણે વાથ઱ ના ુઅખ઱ ઩ાછ઱ ના બાખ ને ઔલય ઔય૊- ત્માયફાદ પયીથી ઔભય ઩ય ખ૊઱
આંટ૊ પેયલી ઩ાટ૊ ઩ુય૊ ઔયલ૊-
Knee Joint Bandage :
Knee ને ઔાટ્ખ ૂણે લા઱લ૊- Knee ના બાખ ઩ય ઩ાટ૊ લા઱લ૊- ઩ાટાની ખ ૂલ્રી ફાજુ એ
ઢીચણની અંદય ફાજુ મુઔલી- પ્રથભ ઢીંચણ ઩ય એઔ વીધ૊ ુઅટ૊ રેલ૊ ત્માયફાદ ઩ાટા ને ઢીચણ
ની ુઅવ઩ાવ તેની ફયાફય નીચે ુ઄ને ઩છીફયાફય ુઈ઩ય રાલલ૊-
Shoulder Bandage :
પ્રથભ દયે ઔ Axialla ભાું એઔ એઔ 2 ની નાની ખાદી મુઔ૊- Bandage ને તુંદુયસ્ત છાતી
઩ય રુઇ ગલામેર કબા ને ુઅટ૊ ભાયલ૊- Axialla ભાથી Bandage પેયલી ુઅખ઱ Chest ફાજુ
ુ ી કબ૊ ઔલય ના થુઆ જામ-

ઔાઢલ૊- ુઅયીતે જમાુંસધ
3 ે
સ્રીંગવ ફેંડઝ
1 એરીલેળન સ્રીંગ– જે શાથ ુ઄ને પ૊યુઅભથ ને વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
2ક૊રય અને કપ સ્રીંગ :-ઔ૊ણી ના બાખ ને લા઱ી ને તથા પ૊ય ુઅભથ ને છાતી ને ક્ર૊વ ઔયી ને
નલળુદ્ધ ્ કબા ના બાખ સુધી સ્રીંખ ઔયી વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
ુ ય સ્રીંગ;ુઅફેંડેઝ થી ફ્રેઔચય થમેરા ઔ૊રય ફ૊ન ને ુઈચોં યાકીને દુકાલા ભા

3 િામએંગયર
યાશત ુઅ઩ે છે -
4 સ્પ્રીંટવ :-ુઅના દ્વાયા ફ્રેઔચય થમેરા ઩ાટથ ને વયયુરેળન ભા ભદદ ળુ઩ થામ ુ઄ને એબાખ
ુઈ઩ય વ૊જ૊ ચડત૊ ુ઄ટઔાલેછે, ુ઄ને એબાખ ભા દુકાલાભા યાશત ુઅ઩ે છ- ુ઄ને લધુ ફ્રેઔચય થત ુ
ુ઄ટઔાલે છે
B ક૊ભન સ્પ્રીંટ:-
જેભા ઩ીર૊, ય૊રય બ્રેંઔેટવ જે પ૊ભથર સ્પ્રીંટ ુ઄ને,ઔાડથ ફ૊ડથ, ન્યુઝ ઩ે઩ય ય૊લ્ડ , ુ઄મ્બ્રેરા, ઔે જે
યીજીડ સ્પ્રીંટ ઔશેલામ છે ુ઄ને જ૊ long extremity ને લજન રટઔાલી ને જે સ્પ્રીંટ ઩ય મુઔે છે
તેને TRACTION SPLINT ઔશે છે
---------------------------------------x----------------------------------------------x----------------
----------------------x-----------------
UNIT -2
Minor Injuries and ailments
 Cuts and wounds :Types , principles and first aa

d care
 foreign bodies
 burns and scaldstypes, principles and first aid care
 Health education and referral
 role of ANM / health worker
 Cuts & Wounds :-
 Definition :-
Wound એટરે ળયીયની ચાભડી ુ઄ને તેની નીચે ુઅલેરા બાખ૊ભાું બુંખાણ થવુ ું ઔે જેભાથી ર૊શી ફશાય
લશેલા ભાુંડે તે ભાખે ય૊ખ ઩ેદા ઔયનાય જતુ

ું ઒ દાકર થુઆ ળઔે છે - તેને Woundઔશેલાભા ુઅલે છે -
 Types of Wound
1. Incised Wound (Sharp Instruments)
ુઆન્વાુઆડ Wound એટરે ઔે ઔ઩ામેર ઝ્કભ- ુઅ પ્રઔાયનુ ું Woundઔ૊ુઆલાય ધાયદાય
શનથમાયથી થામ છે - ુઅભા સ્ઔીનની વાથે બ્રડ Vessels ઩ણ ઔ઩ામ જલાથી તેભાુંથી બ્રીડડિંખ
થામ છે -Woundની ડઔનાયીClear Cutશ૊મ છે -
2. Lacerated wound :- ચીયામેર૊
ુઅ પ્રાઔયના Woundભાું વાભાન્મ યીતે પ્સ્ઔન બચયામેરી શ૊મ છે એ ર૊શ૊ની નળ૊ -
ઔ઩ાલલાને ફદરે બચયામેર શ૊મ ુઅભાું ઔ઩ામેર ઝકભ ઔયતા બ્બ્રડીંખ ઒છુ થામ છે ુઅ ઝકભભાું -
ડઔનાયી ત ૂટેરી ુ઄ને ુ઄નન મનભત શ૊મ છે ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ૊ -ત૊઩ના ખ૊઱ના ટુઔડાથી, જાનલયનાું
઩ુંજાથી, ભળીનયી ુઆજાથી લખેયે યીતે થામ છે -ુઅભા ચે઩ રાખલાની ળક્યતા઒ લધુ શ૊મ છે -
3. Contused Wound :- છુાંદામેલ ુ
ુઅ પ્રઔાયના Woundભાું ળયીયની ભાુંવ઩ેળી઒ છુુંદાુઆ ખમેરી શ૊મ છે રાઔડી -, રાઠી જેલા
બુઠા શનથમાય લડે વીધ૊ પટઔ૊ ઩ડલાથી ઔે ઔચડાુઆ જલાથી ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ થામ છે -
4. Punctured Wound :- બોંકામેર
ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ ભ૊ટુ શ૊મ છે જે ફીજા- ઝકભ૊ ઔયતા નાનુ ું શ૊મ છે ઩યું ત ુ ુઅ ઝકભ -
ગણ૊ ઉંડ૊ શ૊મ છે તે ફુંદૂઔની - ખ૊઱ી ફયછી, છયી, તરલાય લખેયે વીધા બ૊ઔાલાથી થામ છે -
5. Gun Shot Wound :-

ુઅ પ્રઔાયન૊ Woundએ ફુંદૂઔની ખ૊઱ી લાખલાથી થામ છે તેન ુ ું -opening નાનુ ું શ૊મ છે -
઩યું ત ુ અંદયના બાખે ઉંડ૊ શ૊મ છે - ુઅWoundલકતે અંદયના બાખે ુ઄લમલ૊ને ુઆજા થતી શ૊લાથી
ખ ૂફ જ ખુંબીય ખણામ છે -
6. Abrased wound Not Effect Deep Tissue (i.e Road ઉ઩ય઩ડલાથી)
ુઅભા પ્સ્ઔનભાું પક્ત ુઈઝયડાું જ૊લા ભ઱ે છે ઩યું ત ુ ુઆજા ઉંડી શ૊તી નથી- જ૊ ઔે વાભાન્મ યીતે -
-મ છે ગવાલાથી થામ છે - ુઅભા બ્રીડીંખ વાલ ઒છુું શ૊મ છે - ઩યું ત ુ ચે઩ રાખલાની ળક્યતા લધુ શ૊
Woundલકતે First Aid ન૊ શેત ુ એ છે ઔે બ્રીડીંખ ને ફુંધ ઔયલાભું ુઅલે ુ઄ને Wound
ભાયપતે Germs ને ળયીયભાું દાકર થતા ય૊ઔલાભાું ુઅલે છે -
તેથી First Aid એ Woundની વુંબા઱ રેતી લકતે Germs ક્યાુંથી દાકર થામ છે તે
ધ્માને રેવ ુ ું જ૊ુઆએ-છે ુઅભા નીચેની ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ -

 લસ્તુ ઔે જેના લડે ુઆજા થામ છે -
 દદીની ચાભડી
 દદીના ઔ઩ડા
 First Aiaaa
ના Hand
 Dirty Dressing
 Air
 Principle of First Aid Care Wound :-
 બ્રીડીંખ ને પ્રેળય લડે ફુંધ ઔયવુ-ું
 દદીને ફેવાડવુ ુ઄થલા સુલડાલી દે વ-ુ ું
 દદીને ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળન ુઅ઩લી-
 તભાયા શાથ વાબુ઩ાણીથી ધ૊લા-
 જ૊ Gloves શ૊મ ત૊ ઩શેયલા-
 ત્માયફાદ Wound ને અંદયથી ફશાય તયપ લ૊ળ ઔયલ૊ જેના ભાટે એન્ટીવેપ્ટીઔ ુ઄ને -Boiled
Water ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊ શાથ ઔે ઩ખભાુંથી -બ્રીડીંખ થતુ શ૊મ ત૊ તે બાખને ુઈચ૊ યાકલ૊-
 Wound ભાું wash ું યડશત

ુઅપ્મા ફાદ તેના ઩ય જતુ Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધલ૊-
 જ૊ Wound ભ૊ટા શ૊મ ુ઄ને Suture ટાુંઔા( રેલાની જફૃય શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને (
-દદીને ભ૊ઔરવુ ું
 જ૊ Wound ભાું પ૊યે ન ફ૊ડી ફશાયની લસ્તુ( શ૊મ ત૊ દૂ ય ઔ(યલાના પ્રમત્ન ઔયલા નડશ તેભજ
ુઅલકતે પ્રેળય ુઅ઩ીને Bandage ફાુંધલ૊ નડશ-
 જ૊ Wound ું યડશત
઩ય જતુ Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધી દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું
 દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી-
 એઔ દદીનાWound ની વુંબા઱ભાું લ઩યામેર વાધન૊ જતુ

ું યડશત ઔમાથ નવલામ ફીજા દદી ભાટે
લા઩યલા નડશ-
 Purpose o aWound Care :-

 ચે઩ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 Healing ને લધાયલા ઔે ઝ્ડ઩ી ફનાલલાભાટે

 બ્રીડીંખને ઔુંટ્ર૊ર ઔયલા ભાટે
 થ ે જા઱લી યાકલા ભાટે-
ળયીયનાું તે બાખના ઔામન
 લધુ Tissue નેDamage થતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
 Foreign Body (ફશાયની લસ્ત)ુ :-
ળયીય ખુલ્રા બાખ૊ જેલા ઔે આંક, નાઔ, ઔાન ુઈ઩યાુંત શ્વાવન઱ી, ુ઄ન્નન઱ી લખેયેભાું
ું ુ઄ઔસ્ભાતે દાકર થામ છે ફા઱ઔ૊ દ્વાયા નાઔ -, ઔાન લખેયેભાું ચણા,
ફશાયની લસ્તુ઒ ઔે જીલજતુ
ળીંખદાણાન૊ ઔટઔ૊, ઩્થયન૊ નાન૊ ટુઔડ૊, ઩ાટીભાું રકલાન૊ ઩ેનન૊ ટુઔડ૊, લખેયે નાકલાભાું ુઅલે
છે તેને -Foreign Body ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
ુઈ઩યાુંત ળયીયનાું ુ઄ન્મ બાખભાું ઩ણ ુ઄ઔસ્ભાતે ર૊કુંડ્ની ઔણી઒, રાુંઔડાની પાુંવ લખેયે
દાકર થામ છે -
+Foreign Body In the Eye :-
ધ ૂ઱,ઔચય૊, ઔ૊રવાના યજઔણ૊, લાતાલયણના નાના જીલજતુ

ું ઒, આંકની ઩ાું઩ણના લા઱
લખેયે ુ઄ઔસ્ભાતે આંકભાું ઩ડે છે -
ુઅના રીધે આંકભાું એઔદભ ડીવઔમ્પટથ થામ છે - ુ઄ને જ૊ તાત્ઔારીઔ દૂ ય ઔયલાભાું ન ુઅલે
ત૊ આંકને ખુંબીય નુઔળાન થલાની વુંબાલના યશે છે -
રક્ષણ૊
ુઅકભા ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે,
ુઅકભાથી ઩ાણી નીઔ઱ે ુ઄ને આંક રાર થુઆ જામ,
-ફેચેની જેવુ રાગ્મા ઔયે ,
ઇભીડીમેટ First Aid :-

 આંકને ચ૊઱લી નડશ-
 આંક ઩ય ઠુંડા ઩ાણીન૊ છુંટઔાલ ઔયલ૊-
 લાવણભાું સ્લચ્છ ઠુંડુ ઩ાણી ર૊ત્માય ફાદ ઩ાણીભા- આંકને ઩ટ઩ટાલી જેથી Foreign ફ૊ડી
ફશાય નીઔ઱ી જામ-
 જ૊ Foreign Body આંકની Upper Lidભાશ૊મ ત૊ તેને ધીભેથી ુઈરટાલી Foreign

Body દૂ ય ઔયલી-
 જ૊ આંકના ખુણાભાું પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ ત૊ Swab Stick લડે ઔે સ્લચ્છ ફૃભારના ખુણા લડે
તેને દૂ ય ઔયલી-
 જ૊ Foreign Body ભ઱ે નડશ ત૊ આંકભાું એન્ટીફામ૊ટીઔ ઒ુઆન્ટભેન્ટ મ ૂઔી દદીને
નજીક્ની શ૊ક્સ્઩ટરે ભ૊ઔરવુ-ું
 Chemical Burns of the eyes :-

 આંકભાું ઔેભીઔર ઩ડલાથી તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે જ૊ તાત્ઔારીઔ પ્રાથ -નભઔ વાયલાય ન ભ઱ે ત૊
આંકને ખુંબીય ુઆજા થામ છે -ુ઄ને દ્રપ્ષ્ટ ગુભાલલાન૊ લાય૊ ુઅલે છે -
 જે આંકભાું ઔેભીઔર ઩ડેર શ૊મ તેના તયપ ભાથાને પયાલવુ ું વાયી જેથી -આંકને યક્ષણ ભ઱ે -
 આંક ઩ય તાત્ઔારીઔ સ્લચ્છ ઩ાણી છાુંટવુ-
 આંકનાું ઩૊઩ચાને આંખ઱ી઒ લડે જુદા યાકી નભનનટ સુધી આંકના ખુણાથી ફશાય 04,0/
-તયપ જામ તે યીતે ઩ાણી યે ડલાનુ ું ચા઴ુું યાક૊
 આંકભાું એંટીફામ૊ટીઔ ટી઩ા નાકલા-
 આંકને Pad ુ઄ને Bandage ુઅ઩ી દદીને તાત્ઔારીઔ નજીક્ની શ૊ક્સ્઩ટરે ઩શોંચાડલી-
નીઔ઱ી ળઔે તેભ શ૊મ
Foreign Body In the Ear

 ઔાનભાું ુ઄ઔસ્ભાતે ઔ૊ુઆ લકત Insect દાકર થામ છે ુઈ઩યાુંત ગણી લકત ફા઱ઔ૊ ઔાનભાું ઔાુંઔય૊ -,
લટાણા, ગુઈન૊ દાણ૊ ઔે ુ઄ન્મ ુ઄નાજન૊ દાણા ુ઄ઔસ્ભાતે નાકે છે -
 રક્ષણ૊
 દદી ુ઄સ્લસ્્તા રાખે-
 ઔાન ભા દુકાલ૊ ઔે ખ ૂચે તેવ ુ રાખે-
 વાુંબ઱લાભા તઔરીપ ઩ડે-
 તીક્ષ્ણ લસ્તુ ઔાનભા ખુઆ શ૊મ ત૊ ગા થુઆ ળઔે ુ઄ને તેભાથી બ્રીડીંખ થલાની ળઔમતા યશેરી છે -
 ઇત્તભકડમેટ First Aid Care :-

 જ૊ ઔાનભાું Insect જ ખમેર છે તેની કાતયી શ૊મ ત૊ ઔાનભાું Oil, Ear Dropનાકલા
ુ઄ને Foreign Body ુઈ઩ય ુઅલે ત૊ તેને ઔાઢી રેલીયફાદ ઔાનને વાયી યીતે સ્લચ્છ ત્મા -
-ઔયી ઔાનના ટી઩ા નાકલા
 જ૊ Foreign Body ઔાનભાું શ૊મ ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ ન શ૊મ ત૊ ફ઱જફયી ઩ુલથઔ
ઔાઢલા પ્રમત્ન ન ઔયલા જેથી Foreign Body ને ઔાનભાું લધુ ઉંડી જતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ -
દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાુંreferઔયવુ-
 Foreign Body in the Nose :-
 ઔાનની જેભ નાઔભાું ઩ણ ફશાયની લસ્તુ઒ જેભ ઔે ઔાુંઔય૊, ગુઈન૊ ભ૊ટ૊ દાણ૊, ચણા, લટાણાના
ૂ ડ૊ લખેયે ફા઱ઔ૊ દાકર ઔયે છે -
દાણા, ઩ાટીભાું રકલાની ઩ેનન૊ ટઔ
 રક્ષણ૊
,દદીને ફેચેની રાખે-
શ્વાવ રેલાભાું તક્રીપ ઩ડે,
 -નાઔભાું ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે,
-થલાની શ્ક્યતા યશેરી છે ધાયદાય લસ્તુ શ૊મ ત૊ જકભ,
ુઆભીડીમેટ પસ્ટ એુઆડ ઔેય
 દદીને ળાુંનતથી ફેવાડવુ ુ઄ને ધીયજ ુઅ઩લી-
 દદીને ભ૊ દ્વાયા શ્વાવ રેલા ભાટે જ્ગણાલવુ-
પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ તે નવલામ ના નાઔભા દ૊ય૊ નાકલ૊ ઔે છીંઔણી સુગાડલી જેથી છીંઔ ુઅલે ુ઄ને છીંઔ
વાથે પ૊યે ન ફ૊ડી ફશાય ુઅલી જામ-
નાઔભાની લસ્તુ ઩ીન ઔે પ૊વે઩ લડે ઔાવાલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલ૊ નશીઔાયણ ઔે તે લસ્તુ ફશાય ુઅલલાના -
-ફદ્દ્રે અંદય જળે
 Foreign Body in the Throat:-

નાના ફા઱ઔ૊ ગણી લકત કુતહુ ર
ુ લળ ભોંભા ફૃન઩માન૊ નવક્ક૊ ઔે ુ઄ન્મ લસ્તુ઒ નાકી દે છે ત્માયે
Throatભાું ુ઄ટઔી જામ છે લકત ુ઄ન્નન઱ીભાું જુઆ જ૊ લસ્તુ નાની શ૊મ ત૊ ઔ૊ુઆ -Stomachભાું
ુઈતયી જામ છે જમા -યે ભ૊ટી લસ્તુને રીધે ખ઱ાભાું ુ઄ડચણ થલાથી શ્વાવભાું તઔરીપ ુઈબી થામ છે -
રક્ષણ૊
ે ી રાખે,
દદીને ફેચન
,ટ્રેઔીમાભાું ુ઄ટ્યુ શ૊મ ત૊ શ્વાવ રેલાભાું ફ૊રલાભા ુ઄ને ખ઱લાભા તક્રીપ ઩ડે છે -
ખ઱ાભા દુકાલ૊, થામ ુ઄ને ઔઇંઔ ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે-
 ઇભીડીમેટFirst Aid Care :-

 જ૊ લસ્તુ નુઔળાનઔાયઔ ન શ૊મ ુ઄ને નાની શ૊મ ત૊ એઔ ગ્રાવ ઩ાણી ઩ીલા ુઅ઩વુ ું જેથી
લસ્તુ ખ઱ાભાુંથી નીચે ુઈતયી શ૊ઝયીભાું ઩શોંચી ળઔે
 ફા઱ઔને ઘુટું ણ ઩ય સુલડાલી ભાથુ નીચુ ું યાકી ખયદનની ઩ાછ઱ કબા લચ્ચે થ઩થ઩ાલવુ-ું
 ઔ૊ુઆ લકત દદીને ુઈરટી ઔયાલલાથી લસ્તુ ફશાય નીઔ઱ી જામ છે -
 જ૊ Fish aaaaaa
ઔે ફીજી ુ઄નનમનભત ુઅઔાયની તીક્ષ્ણ લસ્તુ શ૊મ ત૊ ઔુંુઆ પ્રમત્ન ઔયલા
નડશ઩યું ત ુ દદીને શ૊ક્સ્઩ટરે -Referઔયવુ-ું
 જ૊Foreign Body શ્વાવન઱ીભાું શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ referઔયવુ-

 Foreign Body in the Stomach :-
ફા઱ઔ૊ ઔ૊ુઆલાય ફટન, નાની રક૊ટી, નાન૊ નવક્ક૊તેભજ વેપ્ટી઩ીન ખ઱ી જામ છે ુઈ઩યાુંત -
ક્યાયે ઔ જભતી લકતેFishન૊ ઔાટ૊ ુઈતયી જામ છે -
 ઇભીડીમેટFirst Aid Care :-

 ફટન નાની, રક૊ટી, એઔદભ નાન૊ નવક્ક૊ લખેયે ભ૊ટે બાખે Stomach Intestine
ભાુંથી ઩વાય થુઆ ળયીયની ફશાય નીઔ઱ી જામ છે -઩યું ત ુ ડ૊ક્ટયન૊ વું઩ઔથ જફૃયી છે -
 વેપ્ટીન઩ન ઔે ુ઄નનમનભત ુઅઔાયની લસ્તુ઒ શ૊મ ત૊ તેને દૂ ય ઔયલી ઩ડે છે જેથી દદીને -
વભમવય શ૊ક્સ્઩ટરેreferઔયવુ-Fishન૊ ઔાટ૊લકતે ઩ણ ડ૊ક્ટયન૊ વું઩ઔથ ઔયલ૊-
 ss Foreign Bodyશાથભા વ૊મ ઔાચ ઔે ઔાુંટ૊ લાખી ળઔે છે ુ઄થલા ઩ખભા ઩ણ -

ુઅલા ઩દ ાથો ખ ૂચીને અંદય જુઆ ળઔે છે -
 રક્ષણ૊
શાથ ઔે ઩ખભા લેદના થામ છે -
જમાું પ૊યે ન ફ૊ડી ઘુવેરી શ૊ુઆ તે બાખ ઩ય વ૊જ૊ ુઅલે છે -
જ૊ ઩ખ ભા પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ ત૊ ચારલાભા તઔરીપ ઩ડે છે -
 વાયલાય
-દદીને ુઅયાભ થી ફેવાડલ૊- ુ઄ને વાુંત્લના ુઅ઩લી,
જ૊ પ૊યે ન ફ૊ડીન૊ છે ડ૊ ઩ઔડી ળઔામ તેભ શ૊મ,ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ શ૊મ ત૊ છે ડ૊
઩ઔડીને કેચલ૊-
-ર૊શી નીઔ઱ત ુ શ૊મ ત૊ ડ્રેવીંખ મુઔી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊,
પ૊યે ન ફ૊ડી ખુફ અંદય ખ ૂ઩ેરી શ૊મ ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ ન શ૊મ ત૊ ઔાવાલાન૊ ,
-પ્રમત્ન ન ઔયતા ડ૊ક્ટય ઩ાવે રુઆ જવુ
 ડ૊ગ ફાઇટ
ચે઩ી રક્ષણ૊ દે કામ તેના એઔ ુ઄ઠલાડડમા ઩શેરાથી ય૊ખ પેરાુઆ ળઔે છે કુતયાને -
લા શ૊મ ત૊ ચાયે ઩ખે રઔલ૊ થમેર શ૊લાથી ઩ેટે ચારતુ શ૊મ છે - જ૊ કુતયાને જનુની શડઔ
ચામેરી નુ છ૊ડી દે છે - વ્મનથત રાશડઔલા શ૊મ ત૊ કુતયાનુ નાઔ ખયભ શ૊મ છે -કાલા
઩ાછરા ઩ખ ને ઩શેરેથી ર ઔલા -ભ્રભય કે-રાખે થમેર શ૊લાથી રથડડમા કાતુ દે કામ છે
-ઔ ઩ડે છે ખ઱ાના સ્નાયુના તણાલથી બવલાના ુ઄લાજભા પય-
વાયલાય
ગાને વાબુ લડે લશેતા ઩ાણી થી ધ૊ુઆ નાકલ૊-ગાને ઔલય ઔયલ૊ નશી -
જ૊ ર૊શી લશેત ુ શ૊મ ત૊ ુ઄ટઔાલવુ-
inj. A.R.V. and inj.T.T. ુઅ઩વુ -
તાત્ઔાબરઔ યીપય ઔયવુ -
 જ઱૊ ન૊ ડાંખ
જ઱૊ ર૊શી ચુવી રે છે -તેને કેચલાથી તુટત૊ નથી-
જ઱૊ને ફ઱તી નવખાયે ટ ઔે ડદલાવ઱ી ચાું઩૊-જ઱૊ ઩ય ભીઠુ નાક૊ ુ઄ને-
ડુંકના સ્થાનને વાબુ઩ાણીથી સ્લચ્છ ઔય૊-
 બભયાન૊ ડાંખ
ભ૊ટા બાખ ના ઔેવભા બમજનઔ શ૊તા નથી઩યું ત ુ ગણા ઩ીડાઔાયી શ૊મ છે - ઔેટરીઔ વ્મક્ક્ત ને -
એરજીન૊ ુઅગાત રાખે છે - ુ઄ને ડુંક લ ા઱૊ બાખ ખયભ ુ઄ને સ ૂઝેર૊ રાખે છે
વાયલાય
ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય ખયભ ઩૊તા મુઔલા-
ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય નલનેખાય રખાલલ૊-
દુકાલા ભાટે એનારજેવીઔ ુ઄ને એરજી ભાટે એંટીડશસ્ટાભીન ુઅ઩લી-
ુઅગાતના રક્ષણ૊ જણામ ત૊ શ૊સ્઩ીટર યીપય ઔયવુ-
જેરીપીળન૊ ડાંખ
ુઅભા થ૊ડ૊ઔ સ્થાનનઔ વ૊જ૊ થામ છે ભ૊ટુ ચાભઠુ -઩ણ થામતેભા તીવ્ર લેદના થામ -
-ુ઄ને ઔ૊ુઆ ઔેવભા મ ૃત્યુ ઩ણ થામ
વાયલાય
ધલામેરા બાખ ુઈ઩ય ઔેરાભાુઆન ર૊ળન ઔે ક્રીભ લા઩યલી
કાલાન૊ વ૊ડા ઩ાણીભા બીન૊ ઔયીને રખાડલ૊
લધુ તઔરીપ શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ લધુ વાયલાય ભાટે શ૊ક્સ્઩ટરભા યીપય ઔયલા
 Burns & Scaled :-

 વ્માખ્મા અને કાયણ૊:-
1. Burns :-
Dry heat ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ળયીય ઔે ચાભડીને જે ુઆજા થામ તેને Burns ઔશે છે -
 Causes of Burns (Dry Heat)

 Fire or hot Object ને ુ઄ક્ગ્ન ુ઄થલા ખયભ વાધન
 Electricity/નલજ઱ી ઩ડલાથી
 Friction ગાવાયાથી, પયતુ ું ઩ૈડુ,ું દ૊યડુું ઔે લામય વાથે ગવાલાથી-
 Corrosive Chemicals ના ઔાયણે જેભાું તેભ એવીડ ઔે ુઅલ્ઔરીઔ ના વું઩ઔથભાું

ુઅલલથી-
 ઩ેટ્ર૊ર ઔે ઔેય૊નવન Burns

 પ્રુંકય સુમથ તા઩ભાું રાુંફ૊ વભમ યશેલાથી (Sun Burns)
૨ Scalds
 વ્માખ્મા :-
Wet Heat બીની ખયભી( ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ચાભડીભાું જે ુઆજા થામ તેને(Scaled
Causes of Scaled
 ુઈઔ઱તુ ું ઩ાણી ુ઄થલા ઔ૊ુઆ઩ણ ખયભ પ્રલાશી
 Steam'લયા઱(
 ખયભ તેર ુ઄થલા ગી
 ખયભ ડાભય
 General Sign Senates of Burns – Scaled

 પ્સ્ઔન યે ડ થુઆ જામ છે -
 ચાભડી ઩ય Blister (પ૊લ્રા-થામ છે '
 ફ઱તયા વાથે વકત દુકાલ૊ થામ છે -
 તીવ્રતા લધુ શ૊મ ત૊ ચાભડી બ્ર૊ઔ થુઆ જામ છે -
 દદીને તયવ રાખે છે દદી ળ૊ઔ ભાું જામ છે -.
 દદીને ચે઩ રાખે છે -
 Degree of Burns :-
 First Degree Burns :-
ુઅભાું ભાિ પ્સ્ઔન ભાું Superficial Burns શ૊મ છે -જેભાું પ્સ્ઔન ન૊ બાખ રાર થુઆ જામ છે -
 Second Degree Burns :-

ુઅભાું પ્સ્ઔન ભાું વફયુટેનનમવTissue ભાું ુ઄ને ભવલ્વ સુધી Burnsજ૊લા ભ઱ે છે તેભાું -
Blister શ૊મ છે -
 Third Degree Burns :-

ુઅભાું પ્સ્ઔન નુ ું Deep Vager ભવલ્વBone તથા ક્યાયે ઔ અંદયના ુ઄લમલ સુધી Burnsજ૊લા
ભ઱ે છે -
Types of Burns:-
Burns ક્યા ઔાયણથી થયુ છે તે પ્રભાણે ઩ણ પ્રઔાય ઩ાડલાભાું ુઅલે છે -
1. Chemical Burns :-
ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burns એ જરદ એનવડ ઔે ુઅલ્ઔનીઔ ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી થામ છે -
2. Friction Burns (Brush)

જેભ ઔે પયતા વ્શીરના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ઔે ઝડ઩થી ચારતા દ૊યડા ઔે તાય ના વભાખભભાું
ુઅલલાથી ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burns થામ છે -
3. Electric Burns :-
ખુલ્રા જીલુંત નલદ્યુત તાયના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ઔે નલજ઱ી ઩ડલાથી ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burnsથામ
છે -
4. Dry Burns:-ુ઄ક્ગ્નના બડઔાથી ખયભ ત઩ાલેર ધાતુના ટુઔડાથી તેભજ પ્રકય સુમથ પ્રઔાળ ભાું
રાુંફ૊ વભમ યશેલાથી ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burnsથામ છે -
5. Radiation Burns :-
ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burnsભ૊ટા બાખે ન્યુક્રીમય વ૊વથથી થામ છે ુ઄ -લ્ટ્રાલામ૊રેટ Burnsને ઩ણ ુઅ
જ પ્રઔાયનુ ું ખણલાભાું ુઅલે છે -
 Rules of Nine:-
દદી ઔેટરા પ્રભાણભાું Burns થમે઴ ુું છે તે ભા઩લા ભાટે Degree ુઈ઩યાુંત તેને ઩ણ
દળાથલલાભાું ુઅલે છે - Rules of Nineએટરે ઔે દદી ઔેટરા પ્રભાણભાું Burnsથમેર છે તે
ભા઩લા ઔે ખણતયી ઔયલા ભાટે Nineના ગુણાુંઔભાું $ ઔાઢલાભાું ુઅલે તેને Rules of
Nineઔશેલાભાું ુઅલે ુ ફ % નીચે મજ

છે - ળયીયનાાં બાગ૊ મજ ુ ફ છે .
1. Head & Face 9%

2. Chest & Abdomen 18%
Chest wall Abdomen - 9%
Abdomen wall Pelvis - 9%

3. Back Side :- 18%
ુઈ઩યથી છઠા થ૊યે વીઔ લેટ્રેફા સુધી - 9%

છઠા થ૊યે વીઔ લેટ્ર૊ફાથી ફટક્વ સુધી – 9%
4. ફન્ને શાથ - 18%
જભણ૊ શાથ - 9%
ડાફ૊ શાથ - 9%
5. જભણ૊ ઩ગ - 18% (આખ૊)
Thigh to Knee - 9%
Knee થી ઩ખના ત઱ીમા - 9%
6. ડાફ૊ ઩ગ (આખ૊)- 18%
Thigh to Knee - 9%
Knee થી ઩ખના ત઱ીમા - 9%
7. Private Part - 1%
ુ ાાંકભાાં રેતા 11*9 = 99+1 (Private Part) = 100

ળયીયનાાં કુ ર 11 બાગને 9 ગણ
Degree of Burns & Scalds :-
Burns બરે પક્ત ુઈ઩યની વ઩ાટી ઩ય થતુ શ૊મ ઩યું ત ુ દાઝી ખમેરા બાખન૊ નલસ્તાય
થલાથી લધે છે . જ૊કભ, જ૊ 25% થી ક્સ્થતી લધે તેભ ખુંબીયતાનુ ું પ્રભાણ લધતુ ું જામ છે . જ૊
ળયીયન૊ 3 જ૊ બાખ ફ઱ી ખમેર૊ શ૊મ ત૊ ક્સ્થતી બમ બયે રી ખણામ છે નાના ફા઱ઔ૊ભાું થ૊ડુું -
ફ઱ી જલાને ઩ણ ખુંબીય ુઆજા ખણલાભાું ુઅલે છે - ુઈ઩યાુંત ળયીયન૊Head ઔે Trunk ભાું
Burnsથલાથી જ૊કભભાું લધાય૊ થામ છે -
તાત્કારીક પ્રાથભીક વાયલાય
 First Degree Burns :-

 શાથ ઔે ઩ખભાું Burnsશ૊મ ત૊ તેને તુયુંત જ ચ૊ખ્કા ઠુંડા ઩ાણીભાું ફ૊઱લા-
 ળયીયના ફીજા બાખભાું Burnsલકતે ઠુંડી સ્લચ્છ ઩ાણીભાું ફ૊઱ે ર સ્લચ્છ ઔ઩ડા લડે ઠુંડા
઩ાણીના ઩૊તા મ ૂઔલા-
 ળયીયના તે બાખને નભનનટ સુધી 04cool યાકલ૊-
 ત્માયફાદ તે બાખને સ્લચ્છ ઔયી Antiseptic Cream ું યડશત

રખાડી જતુ Dressing
મ ૂઔવુ-ું
 ત્માયફાદ દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
 Second Degree Burns :-

 Blister ને પ૊ડલા નડશ-
 દાઝેરા બાખને Dry Dressing લડે Convert ઔયલ૊ ુ઄ને Bandage ઔયલ૊-
 તે બાખભાું ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલલી-
 Blister ફૂટે ત૊ Boiled Water એ એન્ટીવેપ્ટીઔ વ૊લ્યુળન (Savlon) લડે
Wash ઔયવુ-ું
 લેવેરીન ખ૊ઝ મ ૂઔી તેના ઩ય જતુ

ું યડશત Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધલ૊ત્માયફાદ -
દદીને શ૊ક્સ્઩ટર યીપય ઔયલ૊-
 Third Degree Burns :-

 દદીને સુલડાલી દે લ૊ ુ઄ને તેના ભાનનવઔ વુંત્લના ુઅ઩લી-
 દદીએ ઩શેયેર યીંખ,, ફેલ્ટ, શુઝ લખેયે દૂ ય ઔયલા-
 દદીના ઔ઩ડા દૂ ય ઔયલા પ્રમત્ન ઔયલા નડશ-
 ું યડશત લસ્તુ ઔે
દદીને જતુ Clean Sheet લડે ઔલય ઔે જેથી ચે઩ની ળક્યતા઒ ગટે તેભજ
઩ેુઆનભાું યાશત યશે-
 દાઝેરા શાથ ઔે ઩ખને ઉંચા યાકી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
 ળક્ય તેટરી ઝ્ડ઩થી દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું કવેડલ૊જફૃય શ૊ -મ ત૊ જ ઩ાણીન૊
નાન૊ ઘુટું ુઅ઩લ૊-
 જ્માયે વ્મકકતના ક઩ડા વ઱ગી ઉઠે ત્માયે
 ધાફ઱૊, ચાદય ઔે ટેફર ઔલય રુઆ તેના લડે ળયીયને લીટી દે લ૊ ુ઄ને દદીને ચત્ત૊
સુલડાલી દે લ૊ ુ઄ને એ યીતે ુઅખને બુઝાલી દે લામ-દદીને દ૊ડત૊ ય૊ઔી દે લ૊ -
 જ૊ ઔ૊ુઆ વ્મક્ક્ત શાજય ન શ૊મ ત૊ વ઱ખેર વ્મક્ક્તએ ઩૊તે જભીન ઩ય સ ૂુઆ જુઆ ખ૊઱ ખ૊઱
ું નજીઔભાું ઔ઩ડુું શ૊મ ત૊ તેના લડે બુઝાલલા પ્રમત્ન ઔયલા એ ભદદ ભાટે બ ૂભ -
ુઅ઱૊ટવુએ
-઩ાડલી ઩યું ત ુ ફશાય ખુલ્રી શલાભાું દ૊ડવુ ું નડશ
 તાત્ઔારીઔ ુઅખ બ ૂઝાલલા ભાટે તેના ઩ય ઩ાણી યે ડવુ-ું
 જ્માયે Acid Burns શ૊મ ત્માયે :-

 ઔ઩ડાને ઝ્ડ઩થી દૂ ય ઔયલા-
 ફ઱ે રા બાખ ઩ય છૂટથી ઩ાણી યે ડવુ-ું
 એઔ ઩ાુઆ઩ 4//(એભએર-( ઩ાણીભાું એઔ ભ૊ટ૊ ચભચ૊ વ૊ડા ફામઔાફોનેટ 'ફેડઔિંખ -
વ૊ડા( ુઈભેયી તેના દ્રાલણથી તે બાખને વાયી યીતે ધ૊લ૊- ત્માયફાદ વાભાન્મ ુઅ઩ી દદીને
-શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયલી
 જ્માયે Alkali (ક્ષાય) Burns શ૊મ ત્માયે :-

 ઔ઩ડાદુય ઔયલા-
 તે બાખને ઩ુષ્ઔ઱ ઩ાણી લડે ધ૊લા-
 રીંબુન૊ યવ ુ઄ને ઩ાણીને વયકા પ્રભાણભાું ભે઱લીને તે નભરય ણ લડે દાઝેરા બાખને ધ૊ુઆ
નાકલ૊-ત્માયફાદ દદીને વાયલાય ુઅ઩ી શ૊ક્સ્઩ટરે કવેડલા -
 Sun Burns :-
 ુ થ ખુલ્રા ળયીયે રાુંફા વભમ યશેલાથી
ખયભ પ્રરદેળ૊ભાું ફ઩૊યના વભમે ુઈના઱ાભાું વું઩ણ
Sun Burns થામ છે -
 દદીને ફેચેની થામ છે એ ક્યાયે ઔ -Blister જ૊લા ભ઱ે છે -

 દદીભાું તયત જ કાવ ફીજી બચન્શ૊રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱તા નથી ઩યું ત ુ થ૊ડા વભ ,મ ઩છી
જણામ છે તેથી દદીને તફી -ફ ઩ાવે જલાની વરાશ ુઅ઩લી -જફૃયી પ્રાથભીઔ વાયલાય
઩ ૂયી ઔયલી
 Burns & Scald ની વાયલાયના Basic Principles :-

1. શાથને એઔદભ સ્લચ્છ ઔયલા-
2. દાઝેરાની જફૃય ઔયતા લધુ વાયલાય ઔયલાનુ ું ટા઱વુ-ું
3. Blister ને પ૊ડલા નડશ-
4. દઝેરા બાખનુ ું શરનચરન ઒છુું ઔયવુ-ું
5. ફાુંધેર૊ ઩ાટ૊ ઢીર૊ ન યશે તે જ૊વુ-ું
6. વાયલાયભાું ઝુંતયુ ડશત ઔે સ્લચ્છ ઔ઩ડાન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
7. દદીને વભમવય યીપય ઔયવુ-ું
Prevention of the Burns & Scalds
1. યવ૊ુઆ ફનાલતી લકતે નાુઆર૊નના ઔ઩ડા ઩શેયલા નડશ તેભજ વાડીન૊ છે ડ૊ રટઔત૊ ન યાકલ૊-
2. ફૃભભાું દીલ૊, પાનવ, સ્ટલ લખેયે ચા઴ુ શ૊મ ત૊ ફા઱ઔ૊ને ફૃભભાું એઔરા છ૊ડલ૊ નડશ-
3. ડદલાવ઱ીની ઩ેટીને ફા઱ઔ૊થી દૂ ય યાકલી-
4. Electric પીટીંખને વાયી ક્સ્થતીભાું યાકવુ-ું
5. Electric પ્રખ ને ખુલ્રા યાકલા નડશ-
6. યવ૊ુઆ ફનાવ્મા ફાદ ખયભ લાવણ૊ને જભીન ઩ય મ ૂઔલા નડશ એ ફા઱ઔ૊ ભાટે કાવ વાલચેતી
યાકલી-
7. ું ઔયલી નડશ કાવ ઔયીને ુઆરેઔટ્રીઔ ભ૊ટયથી વાલચેતી યાકલી-

બીના શાથે સ્લીચને ચા઴ુફધ
8. ગયભાું ખેવની લાવ ુઅલે ત૊ ડદલાવ઱ી વ઱ખાલલી નડશ ઔે ુઆરેઔટ્રીઔ સ્લીચ ચા઴ુ,ફુંધ ઔયલી નડશ
઩યું ત ુ ફાયી -ફાયણા ક૊રી નાકલા ,
UNIT-3
Fractures
 Skeletal system and different bones.
 Fractures ;types , causes , signs and symptoms, first aid care
 Methods of immobilization and transportation
SkeletalSystem :(ઔુંઔારતુંિ'
ભનુષ્મના ળયીયન૊ ુઅઔાય શાડઔાભાથી ફનેર૊ છે ુઅ ટીસ્યુ ઔડઔ ધન ુ઄ને -

બયામેરા શ૊મ છે - ુઅભા વેર ુ઄ને વુંમ૊ખી ઩દાથો યશેરા છે ુઅ ઩દાથોભા ઔેપ્લ્ળમભ ુ઄ને -
ુ઄ને વકત શ૊મ છે - ુઅકા શાડઔા ઩ય નલળે઴ પ્રઔાયનુ ઩ાતફૄ પ૊સ્પયવ શ૊લાથી શાડઔા ઔડઔ
ુઅલયણ યશે઴ ુ શ૊મ છે જેને ઩ેયી઒સ્ટીમભ ઔશે છે - ુ઄ક્સ્થતુંિ શાડઔા ુ઄ને કુયચાનુ ફને઴ ુ
શ૊મ છે - ળયીયભા શાડઔા જુદા જુદા પ્રઔાયના ુ઄ને જુદા જુદા ઔદના શ૊મ છે - દા-ત- રાુંફા
શાડઔા,ટુુંઔા શાડઔા, ભણઔા,ભેકરા,઩ાુંવ઱ી઒ લખેયે ળયીયભા કુર ૨૧૩ શાડઔા ુઅલેરા છે -
-શાડઔા કુર ચાય બાખભા લશેચામેરા છે
૨૨,ભાથાના શાડઔા '
૨૫,છાતીનુ ઩ીંજફૃ '૨
૩૩,ઔય૊ડના ભણઔા '૩
૧૨૬,શાથ ઩ખના શાડઔા ુ઄ને ભેકરા '૪
-શાડઔા શ૊મ છે ૨૧૩ુ઄ને ફા઱ઔભા ૨૦૬઩ુખ્મલમભા ,નોંધ
શાડકાન ુ લગીકયણ:-
૧– સ્ઔર ' ૮
– પેવ '૨ ૧૪
– સ્઩ાુઆનર ઔ૊ડથ '૩ ૩૩
,વલાથુઆઔર – ૭
,થ૊યાવીઔ – ૧૨
,રુંફય ૫,
,વેક્રભ૫ ,
૪,ઔ૊ક્વીવ,
૪– યીફ ઔેજ '
,કયી ઩ાુંવ઱ી (True Ribs)– ૭X૨ = ૧૪
,ક૊ટી ઩ાુંવ઱ી (False Ribs) – ૩X૨ = ૦૬
,તયતી ઩ાુંવ઱ી (Floating Ribs) – ૨X૨ = ૦૪
૫– સ્ટનભથ ' ૦૧
૬ુ઄઩ય રીમ્ફ '
*૧સ્ઔેપ્યુરા ,૧=૨
,ક્રેલીઔર ૧૧*=૨
,હ્યુભયવ૧૧*=૨
*૧યે ડીમવ,૧=૨
*૧ુ઄લ્ના,૧=૨
૮*૮ઔા઩થરફ૊ન'ઔાુંડાનાશાડઔા(,=૧૬
૫*૫ભેટાઔા઩થર'શાથના઩ુંજાનાશાડઔા(,=૧૦
૧૪*૧૪પેરેન્જીવ'આંખ઱ી઒નાશાડઔા(,=૨૮
૭ર૊ુ઄'યરીમ્ફ
,ુઆન૊ભીનેટફ૊ન૧૧*=૨
, ુઆરીમભ૧,
૧,ુઆસ્ચીમભ,
૧,પ્યુફીવ,
*૧પીભય, ૧=૨
*૧ટીફીમા , ૧=૨
*૧ટીબ્યુરા , ૧=૨
ું
૧*૧઩ટેરા 'ધુટણનુ શાડકુ( ,=૨
૭*૭ટાવથર ફ૊ન'ધુટીના શાડઔા( ,=૧૪
,ભેટા ટાવથર ૫*૫઩ખના ઩ુંજાના શાડઔા( (=૧૦
,પેરેન્જીવ ઩ખની(આંખ઱ી઒ના શાડઔા૧૪*૧૪ '=૨૮
Function of Bone:-
 ળયીયનુ ભા઱ખુ તૈમાય ઔયે છે -
 ળયીયનુ શરન ચરન થુઆ ળઔે છે -
 ળયીયનુ લજન ઉંચઔે છે -
 ળયીયના નાજુઔ ુ઄લમલ૊નુ યક્ષણ ઔયે છે -
 ળયીયનુ જ૊ડાણ શાડઔાથી થામ છે -
 ઔેપ્લ્ળમભન૊ વુંગ્રશ ઔયે છે -
 ળયીયને ુઅધાય ુ઄ને ુઅઔાય ુઅ઩ે છે -
 શાડઔાના ઩૊રાણભા -ફ૊ન ભેય૊( બ્રડ વેર તૈમાય થામ છે (
FRACTURE
Definition :-
Bone ની Continuity ભાું Break થામ તેને Fracture ઔશે છે -
(ળયીયના ઔ૊ુઆ઩ણ બાખ ઩ય વશન ન થુઆ ળઔે તેલા Stress ુઅલલાથી શાડકુું બાુંખી જામ ઔે નતયાડ
઩ડે તેને Fracture ઔશે છે -)
Fracture ને વુંઔેતભાું # યીતે દળાથલલાભાું ુઅલે છે -
Causes of Fracture:-
1. Direct Violence:-વીધા ભાયથી
જે જગ્માએ ભાય રાગ્મ૊ શ૊મ ત્માનુ ું જ શાડકુું બાુંખે તેને ડામયે ક્ટ લામ૊રન્વ ઔશે છે -
દાત- રાઔડીના ભાયથી ખાડીના ઩ૈડા શેઠ઱ ઔચડાલાથી ફુંદૂઔની ખ૊઱ીથી લખેયે લકતે જમાું ભાય -
-લાગ્મ૊ શ૊મ ત્માુંન ુ ું જ શાડકુું બાુંખે છે
2. Indirect Violence :- ુઅડઔતયા ભાયથી
જે જગ્માએ ભાય લાગ્મ૊ શ૊મ તે જગ્માનુ ું શાડકુું નડશિં બુંખતા તેનાથી દૂ યની ફાજુન ુ ું શાડકુ બાુંખી જામ
તેને ુઆનડામયે ક્ટ લામ૊રેન્વ ઔશે છે ુઅભા ભાય ન૊ -Force Transmute થુઆ દૂ યના બાખભાું
Fracture થામ છે દા-ત- રુંફામેરા શાથ ઩ય ઩ડલાથી ક્રેનલઔર ફ૊નનુ ું ફ્રેક્ચય - થામ છે -
3. Muscular Contraction:- સ્નાયુ઒ના જ૊ળબેય કેચાણ થામ
ુઅભાું સ્નાયુભાું લધુ ઩ડતા કેચાણના રીધે Fracture થામ છે દા-ત- ઘુટણની શાડઔી '઩ટાફ૊ન( -
એ ઔ૊ુઆલાય તેની ઩ાવેના સ્નાયુ઒ભાું કેચાણના ઔાયણે બાુંખે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ઒બચિંતા અંખભાું ભય૊ડને
રીધે ઩ણFracture થુઆ ળઔે છે -
4. Pathological Causes :-
Old Age ભાું Bone ભાું઒પ્સ્ટમા઩ાય૊વીવ રીધે Bone ભાું Diseases ના ઔાયણે ફ્રેઔચય થામ છે -
ભુરને ઔાયણે પ્ર૊ઝીજય દયમ્માન -ડીરીલયી લકતે ફેફી( ન૊ પેયપાય થામ તેને ુઆન્ડયુવ ફ્રેક્ચય ઔશે છે (
 Types of Fracture :-
1) Simple or Closed :-
ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય ભાું શાડકુું બાુંખે છે ઩યું ત ુ તેભાું -ફશાય ઝ્કભ શ૊ત૊ નથી એટરે ઔે -સ્ઔીનની ફશાયની
વ઩ાટી ઩ય ઔ૊ુઆ ુઆજા શ૊તી નથી-સ્ઔીન ુ઄કુંડ યશે છે -
2) Compound or Open Fracture :- ઝકભલા઱૊ ુ઄ને ખુલ્ર૊
ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય લડે બાુંખેરા શાડઔા ચાભડીભાુંથી ફશાય નીઔ઱ે છે તેથી ુ઄ને ખુલ્ર૊ ઝકભ શ૊મ છે -
ું ઒ દાકર થલાથી ચે઩ રાખલાની વુંબાલના લધુ યશે છે
-ય૊ખના જતુ
3) Complicated Fracture :- અંદયના ઝકભલા઱૊
ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય લકતે ુ઄ખત્મના અંદયના ુ઄લમલ૊ જેભ ઔે Brain, Spinal Cord, Lungs,
Liver Spleen લખેયેભાું ુઆજા થામ છે ુઈ઩યાુંત શાડકુ - ું બાુંખલા વાથે વાુંધાભાુંથી કવી જામ છે -
ુઅ પ્રઔાયClosed ઔે Open શ૊મ છે -
4) Comminuted Fracture
જેભા Bone ે જગ્માએ લધુ ટુઔડા઒ થમેર જ૊લા ભ઱ે છે એટરે ઔે લધુ ટુઔડા થમેર શ૊મ -
ભાું બાુંખર
-છે તેભજ Boneના ચુયેચયુ ા થામ છે -
5) Green Stick ુઅ પ્રઔાયભાું ફા઱ઔ૊ભાું શાડઔા ઩ુયે઩ ૂળુ બાુંખી નડશ જતા તે લ઱ી જામ છે તેને -
Green Stick પેક્ચયઔશે છે - ુઅ કાવ ઔયીને નાના ફા઱ઔ૊ભા જ૊લા ભ઱ે છે તેભા શાડઔા બાુંખી -
-નશી જતા તે લ઱ી જામ છે
6) Impacted
ે ા શાડઔાના છે ડા એઔફીજાભાું ખચ
તેભાું બાુંખર ું ૂ ી જામ છે -
7) Depressed
Scalpના ુઈ઩યનાું બાખભાું ઔે ફાજુના બાખભાું ફ્રેક્ચય લકતે શાડઔાન૊ બાુંખેર૊ બાખ અંદય તયપ
દફાુઆ ને ઘુવી જામ છે તેને ડીપ્રેવ ફ્રેક્ચય ઔશે છે -
8) Pathological
ુઅ ફ્રેક્ચય શાડઔાભા ય૊ખના જીલાણુ઒ના ઔાયણે થામ છે શાડકુ ય૊ખગ્રસ્ત ફને છે તથા વાધાયણ -
દફાણ ુઅ઩તા શાડકુ તુટી જામ છે -
 Sign & Symptoms:-
Fracture ન૊ પ્રઔાય તેભજ ક્યા બાખભાું થયુ ું છે તે પ્રભાણે બચહ્નન રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે - ઩યું ત ુ –
Fracture લકતે ભ૊ટાબાખે નીચે મુજફના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે ,
1) Pain :-
વતત દુકાલ૊ યશે છે જ૊ શરનચરન ફુંધ ન ઔયીમે -ત૊ દુકાલ૊ લધે છે -
2) Loss of Function :-
ફ્રેક્ચય થમેર બાખ મ૊ગ્મ શરનચરન ઔયી ળઔત૊ નથી ુઈ઩યાુંત ુ઄મ૊ગ્મ શરનચરન જ૊લા ભ઱ે છે -
3) Shorting of Limb :- 'શાથ ઔે ઩ખ ટુઔ૊ થલ૊(
Long Bone Fracture ભાું સ્નાયુ઒ના વુંઔ૊ચને રીધે રીંફભાું Shorting જ૊લા ભ઱ે છે
ુ઄થલા ુ઄લમલ ફેડ૊઱ રાખે છે -
4) Crepitus :-
ફ્રેક્ચય લા઱ા બાખને શાથ લડે ત઩ાવલાથી Crepitus ુ઄નુબલી ળઔામ ુ઄લાજ ન ુઅલે -
5) Swelling & Discoloration :- 'વ૊જ૊ ુ઄ને યું ખભાું પેયપાય(
ફ્રેક્ચય ના રીધે ચાભડીના નીચે Bleeding થલાથી Swelling & Discoloration જ૊લા
ભ઱ે છે -
6) Bleeding :-
Open Fracture લકતે ચાભડીભાું બ્રેઔ થલાને રીધે બ્રીડીંખ જ૊લા ભ઱ે છે -
7) Sign Symptoms of Shock :-

# Skull, # Thigh Bone, # Pelvis લખેયે Shock ના બચન્શ૊ રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
 # ની વાયલાય ના વાભાન્મ નનમભ૊ :-

1) જે જગ્માએ ુ઄ઔસ્ભાત ફન્મ૊ શ૊મ તે જગ્માએ જ દદીની વાયલાય ઔયલી જ૊ -દદીની જીંદખી ફીજા ઔ૊ુઆ
ઔાયણે ઝ૊કભભાું ન શ૊ુઆ ત૊ ફનાલના સ્થ઱ે જ દદીને ફીન જફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલી ત્માું
ુ઄વાલચેતી઩ ૂલથઔ દૂ ય કવેડી વાયલાય ુઅ઩લી-
2) ુઆજા ઩ાભેર બાખને તયત જ વીધ૊ ઔયી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊ુઅભ ઔયલાથી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔે છે - તેભજ -
ુઅને રીધે બાુંખેરા શાડઔાના છે ડાથી ર૊શીની નળ૊, જ્ઞાનતુંત ુ ના છે ડા તેભજ ચાભડીને ુઆજા થતી ુ઄ટઔે
છે -
 # ુઆજા લા઱ા બાખનુ ું શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ ું # થમેર બાખને Splint ઔે Bandage ન૊
ુઈ઩મ૊ખ ઔયી શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ ું જેથી દદીને દુકાલાભાું યાશત યશે જેથી દદીને લધુ ુઆજા થતી
ુ઄ટઔાલી ળઔામ -Bandageને લધુ ટાુઆભ ફાુંધલ૊ નડશ ુ઄ને Splint઩ણ મ૊ગ્મ ખાદીલા઱ી ફાુંધલ૊
નડશ ુ઄ને Splint઩ણ મ૊ગ્મ ખાદીલા઱ી શ૊લી જ૊ુઆએ જેથી ર૊ડશના શરનચરનભાું ુ઄ડચણ ન ુઅલે-
 Skull #
ભાથાની ક૊઩યીનુ ું શાડકુ ફાુંધલાથી ભખજ ુ઄ને જ્ઞાનતુંતન
ુ ે ુઆજા થામ છે ુ઄ને ભખજ ઩ય દફાણ ુઅલે
છે -
 ળચન્શ૊ રક્ષણ૊ – :-
9) શાડઔાન૊ ુઅઔાય ુ઄નનમનભત થામ છે ુ઄ને વ૊જ૊ ુઅલે છે -
10) દદીને સુખ થામ છે -
11) દદી ને ુઈલ્ટી થામ છે -
12) ુઆન્ટનથર શેભયે જ થામ છે -
13) દદીના નાઔ ઔે ઔાનભાુંથી બ્બ્રડીંખ થામ છે -
14) Orbital Cavity ભાું ુઆજા શ૊મ ત૊ આંકભાું શેભયે ઝ થલાથી Black Eye જ૊લા ભ઱ે છે -
 વાયલાય :-
- દદીને ચત્ત૊ સુલડાલ૊-
- તેન ુ ું ભાથુ ુ઄ને કભ્બા ુઈબા યાકીને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- જ૊ ઔાન નીચે ુઅલે એ યીતે યાકવુ-ું
- જ૊ દદીના શ્વાવ વાથે ુ઄લાજ ુઅલત૊ શ૊મ ત૊ દદીને ઩૊ણુ પેયલી સુલડાલી યાકલ૊છાતીના બાખ -
-઩ાવે મ ૂઔી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊
- ઩ખના બાખને ઘુટણથી લા઱લ૊-
- દદીના શ્વાવભાું ુ઄ડચણ નથી તેની કાતયી ઔયલી-
- દદીને ુઈ઩ય વતત દે કબા઱ બયી વુંબા઱ યાકલી-
- દદીને ફીન જફૃયી યીતે જખાડલાની ઔ૊નળળ ઔયલી નડશ-
- દદીની ફીનજફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલી ળક્ય તેટ઴ુ ઝડ઩થી યીપય ઔયવુ-ું
# Lower Jaw
- ું ૂ ઔનીખ૊઱ીથીજડફાભાું ુ઄ક્સ્થ બુંખ થામ છે -

વીધાભાયથીઔેફદ
- ફ૊રલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
- ુ઄નતળમ વરામલા ુઅલે છે વાથે - બ્રડ ઩ણ શ૊મ છે -
- દુકાલ૊ થામ છે -
- દાુંત લાુંઔા ચ ૂઔા થુઆ જામ છે -
- જડફાને ટેઔ૊ ુઅ઩તાCrepitus વુંબ઱ામ-
વાયલાય :-
- દદીને ફ૊રલાની ભનાુઆ ઔયલી-

- શાથની શથે઱ી લડે જડફાને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- ઩ાટાને Chin નીચે મુઔી છે ડાને ભાથાના ુઈ઩રા બાખ ઩ય મ ૂઔી ઔાનના ુઈ઩યના બાખ ઩ય ફન્ને છે ડાને
લ઱ ુઅ઩લ૊ ુ઄ને ફીજા ઔાન ઩ાવે ફન્ને છે ડાને ફાુંધી દે લા-
- દદીને ુઈલ્ટી થલા વુંબલ શ૊મ ત્માયે ઩ાટ૊ ઔાઢી નાક૊જડફાને શથે઱ીથી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊ ુઈલ્ટી ફુંધ થમે -
-પયીથી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- દદીને વુંબા઱઩ ૂલથઔ નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ ું
# Spine :-
# Spine લકતે Spinal Cord ુ ને ુઆજા થલાથી ત્માયે ખુંબીય

ુ઄ને તેભાુંથી નીઔ઱તા જ્ઞાનતુંત઒
ક્સ્થતી ુઈદબલે છે - ુ઄ને દદીભાું ઩ેયેરામવીવ જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીને શરનચરન ઔમાથ લખય ળાુંત યશેવ ુ ું વભજાલવુ-ું

- જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ત૊ તેના શ્વાવભાું ુ઄ડચણ નથી તેની કાતયી ઔયલી-
- દદીને રાુંફા ઩ાટીમા ઩ય સુલડાલી ઔે ઔેનલાવ સ્ટ્રેચય શ૊મ ત૊ તેભાનુ ું ઩ાટીયુ મ ૂઔી દદીને ઩ડખુ
પેયલલાની ભનાુઆ ઔયલી-
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔની Hospital એયીપય ઔયવુ-ું
# Limb
વીધા ઔે ુઅડઔતયા ભાખથ

થ ી શાથ ઔે ઩ખના શાડઔાભાું Simple ઔે Communized ના શાડઔાભાું Simple
ઔે Communized#થામ છે 'ફે થી લધુ ટુઔડા( # થામ છે -
- જે બાખનુ ું # થમેર શ૊મ તે બાખને Splintલડે વ઩૊ટથ ુઅ઩ી શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ-ું
- જ૊ Wound શ૊મ ત૊ Dressing મ ૂઔી ફેન્ડેજ ફાુંધલ૊-
- ઩ખભાું ફ્રેક્ચય લકતે તે બાખને Splintુઅ઩ી ુઈચ૊ યાકલ૊-
- શાથભાું # લકતે Sling ુઅ઩લી-

- નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ-ું
 Dislocation :-
વાુંધાભાુંથી એઔ ુ઄થલા લધુ શાડઔા કવી જામ છે તેને -Dislocation ઔશે છે એભાું કાવ ઔયીને -
કબાના,Hip ના, ઔ૊ણીના, શાથના ઔે ઩ખના આંખ઱ા તેભજ જડફાના વાુંધા઒ન૊ વભાલેળ થામ છે -
જડફાન૊ વાુંધ૊ ફખાસુ કાતા ઔેJaw ઩ય પટઔ૊ રાખલાથી Dislocation થામ છે -
બચહ્નન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ :-

વાધાભાું ુ઄ને તેની નજીઔ વકત દુકાલ૊ થામ છે -
વાુંવાધ૊ ુ઄ઔડાુઆ જામ છે -
વાધાયણ શરનચરન ઔયી ળઔત૊ નથી-
ફેફેડ૊઱તા ુઅલે છે -
ુ઄લમલ૊ન૊ વાુંધ૊ કવી ખમ૊ શ૊મ તે ુ઄કુદયતી ક્સ્થનત ધાયણ ઔયે છે -
વાુંધાભાું વ૊જ૊ ુઅલે છે -
ભચઔાુઆ ખમેરા વાુંધાને વીધ૊ ઔયલાની ઔ૊નળળ ઔયલી નડશ ઩યું ત ુ તયત તફીફી ભદદ ભે઱લલી-
શરનચરન ુ઄ટઔાલલા તે બાખને ખાદી ઔે નાના તઔીમા લડે ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
લચરા જડફાન૊ વાુંધ૊ કવી જામ ત્માયે જ૊ ડેન્ચય શ૊મ ત૊ ઔાઢી નાકવુ ું ુ઄ને દદીના જડફાને ઩ાટા લડે
ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
Sprain :-
ૂ ી જામ છે - તેને
વાુંધ૊ એઔાએઔ કેચાલાથી ઔે ભયડાલલાથી વાુંધાની ુઅવ઩ાવના રીખાભેન્ટવ ટટ Sprain
ઔશે છે .
બચહ્નન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ :-

વાધાભાું દુકાલ૊ થામ છે -
શરનચરનથી વાુંધાભાું દુકાલ૊ લધે છે -
વાધાની ુઅવ઩ાવ વ૊જ૊ ુઅલે છે -
બાખને ુઅયાભદામઔ ક્સ્થનતભાું યાકલ૊-
બાખનુ ું શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું
old Compress 'ઠુંડા ઩૊તે( લડે દુકાલ૊ ુ઄ને વ૊જ૊ ઒છા ઔયલા--
ફશાય એઔરા શ૊ુઆએ ુ઄ને Sprainથામ ત૊ બ ૂટ ઔાઢલા નડશ ઩યું ત ુ તેની વાથે જ ઔ઩ડા લડે
aaaaaa aa a7a
ફાુંધaaaaaaa
લ૊-નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ-ું
Splint :-
Definition :-
ળયીયના બાખને Immobilize 'ક્સ્થય( ઔયલા ટે ઔ૊ ુઅ઩લા Deformity 'કાભી( ને સુધાયલા ભાટે જે
Device 'વાધન૊( લા઩યલાભાું ુઅલે તેને Splint ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Body Part ને ુઆપ્ચ્છત ક્સ્થનતભાું ટેઔ૊ ુઅ઩લા ભાટે તેભજ Immobilize ઔયલા ભાટે Specially
Designer ઔયે ર Device નેSplint ઔશેછે
Types of Splint :-
1. Plain Wooden Splint :-

Wooden Board ૂ ડ૊ શ૊મ છે -
ન૊ ટઔ
ુઅભાું જફૃયી મુજફ રુંફાુઆ ઩શ૊઱ાુઆ યાકલાભાું ુઅલે છે -
વ઩ાટ શ૊મ છે -
2. Molded Metal Splint :-
- ૂ યશે છે -
તે શરઔી ુ઄ને ભજબ ૂત શ૊મ છે -તેથી લધુ ુ઄નુક઱
- જે તે Part ઩ય ચ૊ક્કવ યીતે Mould ઔયી એપ્રામ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
1.Wire Gauze Splint :-

Wire ના Melting થી ફનાલલાભાું ુઅલે છે -
જુદા જુદા ુઅઔાયની શ૊મ છે -જેથી મ૊ગ્મ ટેઔ૊ ભ઱ે છે -
Thomas Splint :-
- તેુઅભાું ખ૊઱ ર૊કુંડની યીંખ શ૊મ છે -જેની ફન્ને ફાજુ ર૊કુંડના વ઱ીમા શ૊મ છે -Splint ન૊
લચ્ચેન૊ બાખ નીચ૊ શ૊મ છે -ત્માયે યીંખ ઩ાવેન૊ બાખ ઉંચ૊ શ૊મ છે -
ુઅભાું Glaze Bandage ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી Splint ને Cover ઔયલાભાું ુઅલે છે -
Internal Angular Splint :-

ુઅ દે ળી નબ઱માની જેભ અંદયની ફાજુએ લ઱ે રી શ૊મ છે -
જેન૊ ુઈ઩મ૊ખ દયે ઔ જગ્માએ ઔયી ળઔામ છે -
1.Foot Splint :-
Woodenની ફનેરી શ૊મ છે -
Tibia Fibula લકતે ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
aaaaaa aaaa‖a aaaaaa aaa

- aaaaaa 9
ર૊કુંડ ઔે રાઔડાની ફનેરી શ૊મ છે -
ુઅન૊ ુઈ઩મ૊ખ ફ્રેક્ચય Elbow લકતે થામ છે -
Straight Splint :-
ુઅ પ્રઔાયના સ્પ્રીન્ટ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ IV Infusion લા઱ા બાખને Immobilize ઔયલા થામ છે -
ુઅને Rectangular Wooden ભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે ુ઄ને ઩ેડ દ્વાયા વાયી યીતે ઔલય -
-ઔયલાભાું ુઅલે છે
aaaaa‖a aaaaaa
- 9
ુઅ પ્રઔાયનુ ું Splint Metal Frame નુ ું ફને઴ ુું શ૊મ છે .
઩ખના ઘુટણને થ૊ડ૊ Flats યાકીને વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
ુઅન૊ ુઈ઩મ૊ખ Lower Leg & Femur નાLower part નાFracture ભાું થામ છે -
Cervical Collar :-
એઔ પ્રઔાયનુ ું ખ઱ાની ુઅવ઩ાવ રખાલલાભાું ુઅલતુ ું Supportive Appliance છે -
Cervical Spine Fracture લકતે નેઔ ને Immobilize ઔયલા તેન૊ ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
Splint ઔેલી શ૊લી જ૊ુઆએ ?
Splint મ૊ગ્મ ભા઩ની શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint એ ત ૂટેરી ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint ને Cotton Bandage લડે મ૊ગ્મ Coveringથમે઴ ુ શ૊વુું જ૊ુઆએ-

Splint એ ફ૊ડી ના ઩ાટથને ુઆજા ઔયતા ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint એ ખ ૂફ જ ટાુઆટ ઔે એઔદભ ઢીરી ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Purpose of Splint :-
ળયીયના ુઆજાગ્રસ્ત બાખનુ ું શરનચરન ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
Deformity ને સુધાયલા ભાટે વયઔાલલા ભાટે-
થમેર બાખભાું થત૊ દુકાલ૊ ઒છ૊ ઔયલાભાું Fracture લકતે દદીને લધુ ુઆજા થતી ય૊ઔલા
ભાટે-
દદીને Hospital ભાું ઩શોંચાડલા ભાટે વય઱તા ઩ડે તે ભાટે-
Splint દ્વાયા Healing Phase લકતે બાુંખી ખમેરા બાખની મુલભેન્ટને ુ઄ટઔાલીને ફ૊ન
ુ઄ને ટીશ્યુને Protect ઔયે છે -
Fracture નાComplication ને ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
General Principles of Splint :- Splint ુઅ઩લાના નનમભ૊
Open Wound લકતે Splint રખાડતા ઩શેરા Sterile Gauze Please લડે ઔયવુ-ું
Splint રખાડતા ઩શેરા તેભજ ઩છી શુંભેળા તે બાખભાું Pulse તેભજ શરનચરન ના ઔામો
તેભજ ચાભડીને ુ઄ચ ૂઔ ચેઔ ઔયલી-
Splint રખાડતા ઩શેરા પેક્ચય લકતે તે બાખને એઔદભ ઔા઱જી઩ ૂલથઔ શ઱લેથી કેંચી તેને વભાન
ક્સ્થતીભાું યાકીને પ્સ્પ્રન્ટ એપ્રામ ઔયલી-
વાુંધ૊ કવી ખમેર શ૊મ ત૊ દદીને ુઅયાભદામઔ ક્સ્થતીભાું યાકી સ્પ્રીન્ટ ુઅ઩લી-
Splintુઅ઩લા ભાટે Bandage ને ખ ૂફ જ ટાુઆટ લીટલ૊ નડશ તેભજ Blood Circulation

ભાટે ચેઔ ઔયવુ-ું
Splint રખાડેર બાખને ળક્ય શ૊મ ત૊ થ૊ડ૊ ુઈચ૊ યાકલ૊ જેથી વ૊જ૊ ુ઄ને દુકાલ૊ ઒છ૊ થામ-
Splintુઅપ્મા ફાદ દદીને દુકાલ૊ લધી ખમા ફાદ પયીમાદ ઔયે ઔે વ૊જ૊ લધે ત૊ Splintલધુ ટાુઆટ
નથી તેની કાતયી ઔયલી ુ઄ને જફૃય જણામ ત૊ પયીથી ફાુંધલી-
Splintવભમવય ફાુંધીને મ૊ગ્મ વભમે દદીને Hospital ભાું યીપય ઔયવુ-ું

થમેર બાખથી વાુંધ૊ ુઈ઩યન૊ ુ઄ને 0 વાુંધ૊ ન 0 ીચેન૊ શરનચરન ઔયત૊ ફુંધ થામ તે પ્રભાણેની
Splintએપ્રામ ઔયલી-
Elbow પેક્ચય લખતે :-
વાભાન્મ નવધ્ધાુંત૊ને ધ્માનભાું રુઆ Splint ુ઄ને Bandageન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું
ઔાુંડાના બાખે Slinger ુઅ઩લી નેઔ વાથે ફાુંધલી-

આંખ઱ી઒ના શરનચરન ઔયલા ભાટે ઔશેવ-ુ ું
પેક્ચયHead &Wrist લખતે :-
Rigid ઔે લા઱ી ળઔામ તેલી સ્પ્રીન્ટ એપ્રામ ઔયલી-
Slinger લડે તે બાખને ુઈચ૊ યાકલ૊- આંખ઱ાના શરનચરન ભાટે ઔશેવ-ુ ું
પેક્ચયLower Extremities :-
મ૊ગ્મ વાુઆઝની Splintન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
મ૊ગ્મ Presser થી Bandageફાુંધલ૊
તે બાખને Pillow લડે ુઈચ૊ યાકલ૊-
઩ખના આંખ઱ા઒ના શરનચરન ભાટે ઔશેવ-ુ ું
પેક્ચયThumbલખતે :-
મ૊ગ્મ વાુઆઝની નાની Splintન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
Bandageએપ્રામ ઔયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું
ઔાુંડાના બાખે Sapling ફાુંધી ડ૊ઔા વાથે ટાુઆ ઔયલી-

દદીને અંગુઠ૊ ન શરાલલા સ ૂચના ુઅ઩લી-
Transportation :-
Definition :-
દદીનેએઔ જગ્માએથી ફીજી જગ્માએ ઔા઱જી઩ ૂલથઔ ુ઄ને ુઆજાભાું લધાય૊ ઔમાથ લખય કવેડલાભાું ુઅલે તેને
Transportation ઔશે છે -
Principles :-
1) દદદીને જે ક્સ્થતીભાું સ ૂત૊ શ૊મ ુ઄થલા જે ક્સ્થતીભાું સુલડાવ્મ૊ શ૊મ તેભાું જફૃય લખય કરેર ઔયલી
નડશ-
2) દદદીને કવેડલાનુ ું ઔાભ વરાભતીબયુથ ુ઄ને ુઈછા઱ા લખયનુ ું ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊વુ ું જ૊ુઆએ-
3) દદદીને કવેડીને મુવાપયી ઔયતી લકતે ુઅકા યસ્તે નીચે જણાલેર ફાફત૊ ઩ય વુંબા઱ બયી ત઩ાવ
યાકલી-
4) દદદીને કવેડતા ઩શેરા પ્રાથભીઔ વાયલાય પ્રથભ ુઅ઩લી તેભજ જફૃય મુજફ કવેડલા ભાટે ફીજાની
ભદદ રેલી-
5) ખ ૂખુફ જ વીયીમવ દદીને તુયત જ કવેડવુ-ું
6) ક્યાક્યાયે મ ઩ણ એવુ ું ન નલચાય૊ ઔે ટેઔા લખય દદીને ુઈબ૊ યશી ળઔળે ઔે ફેવી ળઔળે-
7) ભભદદ ઔયનાય ઩૊તાના શાથે દદીની ઔભય ઩ઔડે છે જમાયે દદી તેન૊ શાથ વાયલાય ુઅ઩નાયના ખ઱ા -
઩ય યાકે છે - જે શાથનેFirst Aider ફીજા શાથથી ઩ઔડે છે -
Methods of Transportation :-
(A) Oone First Aider :-

Cradle Method :- શાથથી ુઈચઔી રુઆ જલાની યીત
ુઅ યીતે શરઔા લજનના દદી઒ તેભજ નાના ફા઱ઔ૊ ભાટે લા઩યલાભાું ુઅલે છે -
ભદદ ઔયનાય તેન૊ એઔ શાથ દદીના ઘટું ૂ ણ નીચે ુ઄ને ફીજ૊ શાથ ઩ીઠથી ઩ઔડીને એ યીતે ુઈચઔીને
કવેડલાભાું ુઅલે છે -
Human Crutch :-ભદદ ઔયનાયની ફનેરી ઔાુંધગ૊ડી જમાયે એઔ જ ભદદ ઔયનાય શ૊મ ત્માયે ુઅ
Method લ઩યામ છે -
ઔ૊ુઆ ઩ણ ુ઄લમલને ુઆજા ન થુઆ શ૊મ ત્માયે ુઈ઩મ૊ખી ભદદ ઔયનાય ઩૊તાના શાથે દદીની ઔભય ઩ઔડે
છે જમાયે દદી તેન૊ શાથ વાયલાય ુઅ઩નાયના ખ઱ા ઩ય યાકે છે - જે શાથને -First Aider ફીજા
શાથથી ઩ઔડે છે -
દદી ને જે ઩ખભાું ુઆજા શ૊મ તે તયપ ુઈબા યશેવ-ુ ું
દદીના ફીજા શાથભાું ુઆજા ન શ૊મ ત૊ એઔ રાઔડીની ભદદથી ટેઔ૊ રુઆ ળઔે છે
Crouch/ Back Method :-
દદી ફેબાન ન શ૊મ ુ઄ને ફેવી ળઔે તેભ શ૊મ ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ છે -
દદીને ઩ીઠ ઩ય ફેવાડી ુઅખની ફાજુ ભોં યાકી ુઈચઔીને રુઆ જલાભાું ુઅલે છે -
Firemen’s Lift :-
ુઅ યીત દદીનુ ું લજન ઒છુું શ૊મ ત્માયે લ઩યામ છે -
દદીને ફખરભાું શાથ નાકી દદીને ુઈચઔલ૊ ત્માયફાદ ઩૊તાના Knee ુ઄ને Thigh ઩ય રુઆ દદીને ુઈચઔવુ ું
ત્માયફાદ ઩૊તાના જભણા શાથે દદીન૊ જભણ૊ શાથ ઩ઔડી ડાફ૊ શાથ મુક્ત યાકલ૊-
- ુઅુઅક્રૃનત
Drag Method ઢવડલાની યીત :-

દદીના ભાથા તયપ ુઈભુ ું યશેવ-ુ ું
દદીને ફુંને શાથલા઱ી તેની છાતી ઩ય યાકી દે લા-
઩૊તાના શાથદદીના કભ્બા નીચે નલી જલા દદીને ફખરના બાખથી ઩ઔડવુ-ું
દદીના ભાથાને ઩૊તાના Fore Arms ઩ય ટેઔ૊ ુઅ઩ેર૊-

દદીએ ઔ૊ટ ઔે જાઔીટ ઩શેયેર શ૊મ ત૊ તેના ફટન ક૊રી તેને ઩ાછ઱ જલા દુઆ તેના ઩ય દદીના
ભાથાને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊ તેભજ ઔ૊ટ લડે કેંચીને ગવેડવુ-ું
ુઅ યીતભાું દદીને ુઈચઔલાને ફદરે કવેડલાભાું ુઅલે છે -
ુઅ યીતે દદી ુઈચઔી ળઔામ તેભ ન શ૊મ તેભજ ફનાલલા઱ી જગ્મા જ૊કભી શ૊મ ત્માયે લ઩યામ છે -
(B)Two First Aiders :-
(1) Four Handed Seat :-
ત્માયે દદી બાનભાું શ૊મ ુ઄ને ઩૊તાના શાથે ફેયયને ઩ઔડી ળઔે તેભ શ૊મ ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ છે -
ુ ું
દદીની ઩ાછ઱ ફુંને ફેયયે વાભવાભા ુઈબા યશેવફન્ને એ ઩૊તાના જભણા શાથે ઩૊તાના ડાફા ઔાું -ડાને ઩ઔડવુ ું
ુ઄ને ઩૊તાના ડાફા વાભે ચા઱ાનુ ું જભણુ ું ઔાુંડુ ઩ઔડવુ ું ુ઄ને ફુંનેએ નીચા નભવુ-ું
દદીએ તેના ફન્ને ફેયયને ખયદનથી ઩ઔડી યાકવુ ું ુ઄ને દદીને શાથથી ફનેર વીટ ઩ય ફેવલા ઔશેવ-ુ ું
Two Handed Seat :-

ત્માયે ઩૊તાના શાથ લડે ભદદ ઔયનાયને ઩ઔડી ળઔે તેભ ન શ૊મ ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ છે -
ફન્ને ુઈચઔનાયે ઩૊તાના એઔ -એઔ શાથ લડે એઔફીજાના ઔાુંડાને ઩ઔડી ફેઠઔ ફનાલલી –
ફન્ને એ વાથે ુઈબા થુઆ ધીભે ધીભે ચારવુ-ું
Fore and After Method :- ુઅખ઱ ુ઄ને ઩ાછ઱થી ુઈચઔીને
દદીના ફુંને શાથ તેની છાતી ઩ય ક્ર૊વભાું ઩ઔડાત૊ નથી-
ક્યાયે ઔ ભદદ ઔયનાયે દદીની ઩ાછ઱ યશી દદીની ફખરભાું શાથ નાકી દદીના ઔાુંડાને ઩ઔડી રેલા-
જ૊ ભદદ ઔયનાય દદીની ફાજુભાું ુઈબા યશી ઩૊તાના એઔ શાથે દદીના લાવાથી ુ઄ને ફીજા શાથે દદીને
વાથ઱ નીચેથી ઩ઔડવુ-ું
ુઅ યીતે ફુંનેએ દદીને ુઈચઔી વાથે વાથે ચારવુ-ું
Chair Or Wheel Chair Method

ુઅ યીતભાું દદીને ખુયળીભાું ફેવાડી કવેડલાભાું ુઅલે છે ખુયળી ફયાફય ભજબુત છે ઔે નડશ તેની પ્રથભ -
-કાતયી ઔયલી
દદીને ખુયળીભાું ફેવાડી ઩શ૊઱ા Bandage લડે ફાુંધી દે વ-ુ ું

ક્યાયે ઔ વ્મક્ક્ત એ ખુયળી વાભે ુ઄ને ફીજી વ્મક્ક્ત એ ઩ાછ઱ ુઈભુ ું યશેવ-ુ ું
઩ાછરી વ્મક્ક્ત એ ખુયળીના લાવાને તેભજ દદીને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
ુઅખરી વ્મક્ક્તએ ખુયળી ને ઩ાછ઱ નભાલલી ુ઄ને ફન્નેએ ખુયળી વાથે ુઈચઔાલી-
ુઅખરી વ્મક્ક્ત એ ખુયળીના ુઅખ઱ના Legs઩ાવેથી ઩ઔડવુ-ું

ુઅખ઱ની વ્મક્ક્તએ ઩ાછરા ઩ખે ઔા઱જી઩ુલથઔ ચારવુ-ું
Blanket Lift
દદીને નીચેથી Blanket ઩વાય ઔયી ચાયે ખુણેથી ઩ઔડીને કવેડલાભાું ુઅલે છે -
Improvised Method
િણ ઔ૊ટની સ્રીલને અંદય જલા દુઆ ફટન ફુંધ ઔયી સ્રીલભાુંથી ફે Poles ઩વાય ઔયલાભાું ુઅલે છે -
Manual Lift શાથથી ુઈચઔલાની યીત
જમાયે Blanketપ્રાપ્મ ન શ૊મ ત્માયે િણ ઔે ચાય વ્મક્ક્ત઒ એ બેખા ભ઱ી શાથથી જ દદીને ુઈચઔીને
કવેડલાભાું ુઅલે છે -
Stretchers :-
જમાયે દદી Serious યીતે બફભાય ઔે ુઆજાગ્રસ્ત શ૊મ તેભજ સુલડાલી ને કવેડલાની જફૃય શ૊મ ત્માયે જુદા
જુદા પ્રઔાયના Stretcher ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
Types of Stretchers
(1) SStandard Stretcher
(2) UStile Folding Stretcher
Pole and Canvas Stretcher
Scoop Stretcher
Neil Robertson Stretcher
Para guard Stretcher
improvised Stretcher
Trolley bed
Stretcher લડે કવેડતી લકતે ધ્માને રેલાની ફાફત૊દદીના ઩ખ ુઅખ઱ની ફાજુએ યાકલા-
કાડા ટેઔયાલા઱ી જગ્મા ઩ય Wheel લાફૄું સ્ટ્રેચય ચરાલવુ ું નડશ-
સ્ટ્રેચય ને Ambulance ભાું મુઔતી લકતે ભાથા તયપન૊ બાખ પ્રથભ જલા દે લ૊-
સ્ટ્રેચય ને Ambulance ભાું ખ૊ઠાવ્મા ફાદ મ૊ગ્મ યીતે પીક્વ ઔયવુ-ું

વાભાન્મ યીતે દદીને સ્ટ્રેચય ઩ય રેલા જલા ભાટે વ્મક્ક્ત઒ શ૊લી જફૃય 4 ી છે ુ઄ને જેથી વરાભતી ઩ુલથઔ -
-ુઅયાભ દામઔ યીતે કવેડી ળઔામ છે
સ્ટ્રેચય ઩ુયતુ ું ભજબુત શ૊વુ ું જ૊ુઆએ તે ફાફતની લા઩યતા ઩શેરા કાતયી ઔયી રેલી જ૊ુઆએ-
સ્ટ્રેચયને ુઅખ઱થી ફે તેભજ ઩ાછ઱થી ફે એભ કુર ચાય વ્મક્ક્તએ ુઈચઔવુ-ું
ઉંચઔનાય વ્મક્ક્ત઒ના Freehand ફશાય તયપ યશેલા જ૊ુઆએ-

ઉંચઔનાયે થાઔ રાખે ત૊ લચ્ચે ુઅયાભ રેલ૊ ુ઄થલા છે ડ૊ ફદરલ૊-
સ્ટ્રેચય ભાું Side Rails શ૊મ ત૊ ઉંચા ઔયી દે લા-

સ્ટ્રેચય ુઈચઔનાયે વાલચેતી ઩ુલથઔ ધીભે ચારવુ-ું
સ્ટ્રેચયભાું દદીને ુઈચાણલા઱ી જગ્મા ઩ય રુઆ જતા શ૊મ ત૊ ુઅખ઱ના બાખે ઩ખને ફદરે ભાથુ યાકવુ-ું
સ્ટ્રેચયના શાથા઒ને ઉંચઔનાયે ઩ુયતી ભજબુતાુઆથી ઩ઔડી યાકલા-
સ્ટ્રેચય થી કવેડલા ભાટે ફે Trained Barer શ૊લા જ૊ુઆએ-જેથી સ્ટ્રેચયના દયે ઔ છે ડે એઔ એઔ યશી ળઔે -
---------------------------x---------------------------------------------x-----------------------------
If you spend too much time thinking about a thing,
you’ll never get it don
Unit – 4
Life Threatening Conditions
જીલનને બમભા મુઔતી ઩ડયક્સ્થતી
 Bleeding.
 Drowning.
 Strangulation , Suffocation and Asphyxia.
 Loss of Consciousness.
 Cardio Respiratory arrest.
 Convulsions.
 Foreign Bodies.
 Chest Injuries.
 Shock and Allergic Conditions
 Poisoning, Bites and Stings.
 Stroke.
 Heat Stroke.
 Severe Burns
Hemorrhage or Bleeding. (ર૊શી લશેવ(ુ ું
ુઆજાને થલાથી ળયીયભાુંથી જે જગ્માએ ુઆજા થુઆ શ૊મ ત્માથી બ્રડનુ લશેવ ુ એટરે ઔે યક્તસ્ત્રાલ થલ૊ તેને
Bleeding ઔશે છે -
Types of Bleeding
1) External Bleeding:-ળયીયના ફશાયના બાખભાું બ્રડ નીઔ઱તુું શ૊મ તેને External Bleeding ઔશેલાભાું
ુઅલે છે
- Minor External Bleeding જે ફ૊ડી વાથે સુ઩યપીળીમર થામ છે ુ઄થલા થલાથી સ્ઔીન ઩ય ધવયઔ૊
થલાથી ઔે લાખલાથી થામ છે જે યક્તસ્ત્રાલ જ૊ુઆ ળઔામ છે -
- Major External Bleeding
Major ExternalBleedingલકતે દદીભાું Shock ના Signs જ૊લા ભ઱ે છે -જેભઔે Thirst Giddings
(ચક્કયલા઱ા( Pale, Cold-Skin, Fast and weak Pulse, Restlessness , Shallow Breathing and Yawning
(ફખાસુ( Possible Unconsciousness Etc.
2) Internal Bleeding :-જમાયે ળયીયની અંદય જ ફ૊ડી ઔેલીટીભાું બ્રડનુું colleting થામ તેને Internal
Bleeding બ્રીડીંખ ઔશે છે -
 Fracture ,Crush Injury ઔે medical condition (peptic Ulcer) ના ઔાયણે Internal Bleeding જ૊લા
ભ઱ે છે -
 ફાહ્ય ુઇજાને ઔાયણે રીલય ઔે સ્પ્રીન ને ુઇજા થલાથી અંદયના બાખે બ્રીડીંખ થામ છે - જેભાું ફશાય
ઔ૊ુઇ નનળાની જ૊લા ભ઱તી નથી ઩યું ત ુ દદીભાું ળ૊ઔના બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
 Internal Bleeding લકતે બ્રડ એ દે કીતી યીતે ફશાયથી ર૊વ થતુ જણાતુ નથી ઩યું ત ુ વયયુરેટયી
નવસ્ટભભાુંથી ઒છુ થલાને રીધે ળયીયના લાુઇટર ઒યખનને બ્લ્ડ ઒છુ ભ઱ે છે - જેથી ત્માું ઒ક્ક્વજન
વપ્રામભાું ધટાડ૊ થામ છે -
 Internal Bleeding ને રીધે લાુઇટર ઒યખન ઩ય દફાણ ુઅલલાથી પ્ર૊બ્રેભ ુઉબા થામ છે - જેભ ઔે
બ્રડનુું ઔરેક્ળન થલાથી બ્રેુઇન઩ય પ્રેળય ુઅલલાને રીધે દદી ફેબાન ફને છે - છાતીભાું ઔરેઔળનના
ઔાયણે પેપવા ઩ય દફાણ ુઅલે છે -
 Internal Bleeding લકતે ધણી લકતે ળયીયના જુદા જુદા ઒઩નીંખભાુંથી જેભ ઔે ઔાન, નાઔ, લખેયે
ભાયપતે બ્લ્ડ ફશાય ુઅલે છે
Classification of Bleeding
1) Primary Bleeding:- બ્રડ લેસ્રસ્ર ને ુઇજા થલાથી તયત જ જે બ્રીડીંખ થામ તેને Primary Bleeding
ઔશે છેં
2) Secondary Bleeding:- ુઅ જાતનુ ું બ્રીડીંખ એ વુન્ડભાું ુઇન્પેઔળન રાખલાથી ુ઄થલા ઒઩યે ળન ફાદ ૨૪
ઔરાઔ
઩છી જ૊લા ભ઱ે છે - જેને Secondary Bleeding ઔશે છેં
3) Capillary Bleeding:-સ્ઔીનભાું સુ઩ય પીવીમર રેમયભાું એબ્રેઝળન થલાથી, ઔે઩ીરયીઝને ુઇજા થલાથી
બ્લ્ડનાજે
સ્઩૊ટ દે કામ તેને ઔે઩ીરયી શેભયે જ ઔશે છે ુઅભાું બ્લ્ડ ધીભે ધીભે ઒ઝીંખ થામ છે ુ઄ને બ્રાુઇટ યે ડઔરયનુ ું શ૊મ
છે -
4) Venous Bleeding:- Vein Rupture થલાથી જે બ્રીડીંખ થામ તેને Venous Bleeding ઔશે છે - ુઅભાું બ્લ્ડ
એડાઔથ યે ડ ઔરયનુું શ૊મ છે - તેન૊ પ્રલાશ ધીભ૊ ુ઄ને વતત શ૊મ છે -
5) ArterialBleeding:-જમાયે ઔ૊ુઇ઩ણ ુઅટ્રી ઔ઩ાુઇ જલાથી જે બ્રીડીંખ થામ તેને ArterialBleeding ઔશે છે -
 બ્લ્ડ એ બ્રાુઇટ યે ડ ઔરયનુું શ૊મ છે -
 શદમ ના ધફઔાયા વાથે આંચઔાબેય ઝડ઩ી બ્રડ ફશાય ુઅલે છે -
 જ૊ ઩ુષ્ઔ઱ બ્રીડીંખ ઝડ઩થી ફુંધ ઔયલાભાું ન ુઅલે ત૊ દદી ભાટે ખુંબીય ઩યીસ્થીતી વજાથમ છે -
Bleeding From Special Regions :- ( ળયીયના ચ૊ક્કવ બાગભાાંથી થત ુ બ્રીડીંગ)

1.Bleeding Form Lungs- Heamoptysis
જમાયે Lungs ભાુંથી બ્રીડીંખ થામ ત્માયે તેને શીભ૊઩ટીવીવ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -તેભાું ઔપીંખ વાથે બ્રીડીંખ થામ
છે -
ુઅ Lungs ભાુંથી ુઅલતુ બ્લ્ડ એ બ્રાુઇટ યે ટ ઔરયનુ ું શ૊મ છે -તેભજ તેભાું એય શ૊લાથી Froadhy શ૊મ છે -'પીણ
લાફૄ(
 દદીને ભાનનવઔ વાન્તલના ુઅ઩લી-
 દદીને ફેવાડી થ૊ડુ ુઅખ઱ નભલા ઔશેવ-ુ ું
 દદીને ઔપીંખ ઔયલા દે વ ુું ઩યું તલ
ુ ધાયે પ્રમત્ન૊ ન ઔયલા દે લા-
 દદીને તાત્ઔારીઔ યીપય ઔયવુ-ું
2.Bleeding Form Stomach - Heametemesis :-

સ્ટભઔભાુંથી બ્રીડીંખ થામ તેને શીભેટેભેવીવ ઔશેલાભાું ુઅલે છે - જે લ૊ભેટીંખ ભાયપતે ફશાય ુઅલે છે - ુઅ
બ્રડભાું ક૊યાઔના ઔણ૊ શ૊મ છે -
ભ૊ટાબાખે સ્ટભઔભાું ુ઄લ્વયના રીધે જ૊લા ભ઱ે છે -બ્રડ એ યે ડ ુ઄થલા ઔ૊પી ઔરયનુ ું શ૊મ છે -
 દદી એફડ૊ભીનર ઩ેુઇનની પયીમાદ ઔયે છે -
 દદીને ભાનનવઔ વાન્તલના ુઅ઩ી સુલડાલી દે વ-ુ ું
 ભોં લડે ઔશુું ુઅ઩વુું નશી'Nil By Mouth)
 Hospital ભાું યીપય ઔયવુ
3.Bleeding FormIntestine :- Melena
દદી સ્ટુર ઩ાવ ઔયે ત્માયે સ્ટુર વાથે બ્લ્ડ ુઅલે છે જે બ્રેઔ ઔરયનુ ું શ૊મ છે - તેને ભરીના ઔશે છેં - વાયલાય
શીભેટેભેવીવ જેભ જ ુઅભાું ભ૊ટાબાખે બ્રડ સ્ભ૊ર ુઇન્ટે સ્ટાુઇન ભાુંથી ુઅલત ુ ું શ૊મ છે -
Lower Bowel ઔે Anus ભાુંથી બ્રીડીંખ લકતે બ્રડન૊ ઔરય ન૊ભથર શ૊મ છે .
4.Bleeding From The Base (Cerebral શેભયે જ) :-
શેડ ુઇન્જયીના ઔાયણે નાઔ, ભોં, ઔે ઔાનભાુંથી બ્રડ ુ઄ને C.S.F ( Cerebral Spinal Fluid)ફશાય ુઅલે
છે -
વાયલાય:-
 નાઔ ઔે ઔાનભાું ઩ેઔીંખ ઔયવુ ું નશી-
 દદીને જ ઔાનભાુંથી બ્રીડીંખ શ૊મ તે તયપ ભાુંથ ુ યાકીને સુલડાલવુ-ું
 Transportation લકતે ભાથાને ક્સ્થય યાકવુ ું
 દદીને વભમવય Hospital ભાું યીપય ઔયવુ-ું
5.Bleeding From TheNose ( Epitaxis)

 નાઔભાુંથી બ્રીડીંખ થામ તેને એ઩ીટે ક્વીવ ઔશે છે -
 નાઔને વકત યીતે છીંઔલાથી ઔે કેંચલાથી તેભજ નાઔ ઩ય પટઔ૊ ઩ડલાથી નાઔભાુંથી બ્રીડીંખ જ૊લા ભ઱ે છે -
 ફા઱ઔ૊ ુ઄ને તફૃણ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -ુઈ઩યાુંત ભ૊ટી ુઈ઩ય લકતે શાુઇ ફી-઩ી ને ઔાયણે ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને ભાથા ુઅખ઱થી નભાલીને ફેવાડવુ ું
 દદીને ભોં લડે શ્વાવ રેલા ઔશેવ ુ ું
 Nostrils ને ૧૦ નભનનટ સુધી Pinch ઔયવુું
 જ૊ દદીના ઔ઩ડાું ટાુઇટ શ૊મ ત૊ ઢીરા ઔયી દે લા ુ઄ને શુધ્ધ શલા ઩ુયી ઩ાડલી-
 નાઔ ઩ય ુ઄ને ખ઱ાની ુઅખ઱ Cold Compress Apply ઔયલા-
 દદીને નાઔ છીંઔલાની ભનાુઇ ઔયલી-
 જ૊ બ્રીડીંખ ચા઴ુ જ શ૊મ ત૊ લધુ વાયલાય ભાટે શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
6.Bleeding From TheGums:-

દાુંત ઔઢાવ્મા ફાદ ક્યાયે ઔ થ૊ડીલાય ઩છી ધેય ુઅવ્મા ફાદ Gums Bleeding જ૊લા ભ઱ે છે -
 Thick Cotton Wool Ball ને Dry ઔયી Tooth Socket ભાું દફાલી દે વ ુ ું
 દદીને ૧૦ નભનનટ સુધી દફાલી યાકવુ ું
 જફૃય ઩ડે ત૊ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
 7.Varicose veins Bleeding :-
઩ખભાુંથી Varicosevein એ યપ્ચય થલાથી તેભાુંથી Severe Bleeding થામ છે -

 દદીને સુલડાલી દે વ ુું
 દદીન૊ ઩ખ ઉંચ૊ યાકલ૊-
Clean pad યાકી ટાુઇટ ફેન્ડેઝ ફાુંધલ૊-દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
1.Palm of hand Bleeding:-

શાથની શથે઱ીભાું ુઇજા લકતે ખુફ જ Bleeding થામ છે
 Wrist ને ૧૦ થી૧૫ નભનનટ સુધી ટાુઇટ ઩ઔડી યાકવુ ું
 Wound ઩ય Clean Pad યાકી તેના ઩ય આંખ઱ી઒થી મુઠ્ઠી ફુંધ ઔયી ટાુઇટ ફેન્ડેઝ ફાુંધલ૊-
 શાથને ઉંચ૊ યાકલ૊ ુ઄ને Triangular Bandage લડે Sling ુઅ઩ી ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-
 Serve Bleeding લકતે Tunicate ફાુંધલાની જફૃય ઩ડે છે -
 દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુું
1.Bleeding From The Vagina.
વીલીમય Menstrual Cycle, Miscarriage ઔે ુઇજાને ઔાયણે લજાુઇનર Bleeding જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી-
 દદીને ઔ૊ટન ઩ેડ ુ઄થલા ઔ઩ડુું મુઔી ટાુઇટ ટી ફેન્ડેઝ ુઅ઩લ૊-
 ળક્ક્તલધથઔ ઩ીણા ુઅ઩લા-જેભઔે રીંબુ ળયફત કાુંડ નાકીને-
 દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
2. Bleeding From The Urethra:-

Kidney ભાુંઔેUrinary Track ભાું ુઇજા થલાથી તેભજPelvic FractureલકતેUrine વાથેBloodજ૊લા
ભ઱ે છે - ઔ૊ુઇલાય ઩થયી થલાને ઔાયણે ઩ણ Urethra Bleedingજ૊લા ભ઱ે છે - ઩ેળાફભાું ર૊શી ુઅલે તેને
શીભેચ્યુયીમા ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
 દદીને વું઩ ૂણથ ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળનભાું યાકવુ-ું
Treatment of Bleeding or Hemorrhage.

(1)Position:-
Bleeding નેControl ઔે ઒છુ ઔયલા ભાટે જે બાખભાુંથી Bleeding થત ુું શ૊મ તે બાખને ળક્ય તેટર૊ ઉંચ૊
યાકલ૊ કાવ ઔયીને શાટથના રેલર થી ઊંચ૊ યાકલ૊-
દદીને ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળનભાું યાકલ૊- દદી ફેઠુ શ૊મ ત્માયે ુઉબ૊ શ૊મ તેના ઔયતા ઒છુું Bloodલશે
છે - ુ઄ને યાત શ૊મ ત્માયે તેના ઔયતા ઩ણ ઒છુું ર૊શી લશે છે -
(2)Pressure:-
Bleeding ને ફુંધ ઔયલા ભાટે તે બાખ ઩ય વીધુ ઔે ુઅડઔતયી યીતે Pressureુઅ઩ી Bleedingને ફુંધ
 વીધા Pressureલકતે Wound ઩ય Sterile padમુઔી થ૊ડીલાય દફાલી યાકવુ ું ત્માયફાદ ફીજા
padમુઔી Bandageફાુંધલ૊-
 Bleeding ને ફુંધ ઔયલાWoundની ુઈ઩યના બાખે PressurePoint ભાુંArtery઩ય Pressureુઅ઩ી ને
બ્રીડીંખને ઔયલાભાું ુઅલે છે -
 Forearm Lower Legભાું BleedingલકતેUpper Arm ઔે Thigh ભાુંTurnicate ફાુંધીનેBleeding

ને ુઅડઔતયી યીતે ફુંધ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
General Principals in Treatment of Bleeding

1. જ૊ બ્રડ Clotting થયુ ું શ૊મ ત૊ તેને દુય ઔયવુ ું નડશ-
2. દદીને ુઅયાભદામઔ Position ુઅ઩લી-
3. શાથ ઔે ઩ખભાું બ્રીડીંખ લકતે તે બાખને શદમના રેલર થી ઊંચ૊ યાકલ૊-
4. નાઔભાું બ્રીડીંખ લકતે દદીને નાઔ છીંઔલાની ભનાુઇ ઔયલી તેને ભોં લડે શ્વાવ રેલા ઔશેવ ુ ું ુઈ઩યાુંત ઔ઩ા઱
઩ય ઠુંડા ઩૊તા મુઔલા-
5. Lungs ભાુંથી બ્રીડીંખ લકતે દદીને જ૊ળથી ઔપીંખ ન ઔયલા વભજાલવુ ું
6. દદીને લ૊ભીટીંખ વાથે બ્રડ શ૊મ ત્માયે ુઅખ઱ નભીને ફેવાડવુ-ું
7. દદીને પીઝીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩ી તેની ખબયાભણ દુય ઔયલી-
8. જ૊ Wound ઩ય Sterile Dressing ુઈ઩રબ્ધ ન શ૊મ ત૊ સ્લસ્છ ઔ઩ડાું લડે ઩ેઔીંખ ઔયી પ્રેળય લડે બ્રીડીંખ
ફુંધ ઔયવુ-ું
9. દદીને ત્માું સુધી સુતેરી ઩૊ઝીળનભાું યાકવુ-ું
10. દદીના ુઇજાગ્રસ્ત બાખભાું ફીનજફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ ું ુ઄ને Splint દ્રાયા ુઇભભ૊ફીરાુઇઝેળન
ઔયવુું
11. વભમન૊ વ્મમ ઔમાથ લખય દદીને વભમવય યીપય ઔયવુ ું
12. દદીને કવેડતી લકતે ઩ ૂયતી વાલચેતી યાકી ફીનજફૃયી ુઇજા થતી ુ઄ટઔાલલી-
13. દદીને ભોં લડે ઔશુું ુઅ઩વુું નડશ-
Tourniquet:-
રાુંફા વભમ સુધી ુઅડઔતળુું દફાણ ( Indirect Pressure ) ચા઴ુ યાકલાની જફૃય શ૊મ ત૊
ુ઄લમલની ુઅવ઩ાવ દફાણ ઔયનાય૊ ઩ાટ૊ ફાુંધી બ્રડને ઔુંટ્ર૊ર ઔયલાભાું ુઅલે છે જેને ટુનીઔેટ ઔશે છે -
Triangular bandageને લા઱ીને તેભજ ફીજા વાુંઔ઱ી ઩ટીલા઱ા ઔા઩ડન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીને ઩ણ ુઅડઔતળુું
દફાણ ુઅ઩ી ળઔામ છે -઩યું ત ુ એઔ ૪ ફુટ રાુંફ૊ ુ઄ઢી ઈંચ ઩શ૊઱૊ ુ઄ને છે ડ૊ ઩ટી વીલેર૊ 'દ૊યી( યબ્ફયન૊ ઩ાટ૊
ફાુંધલા ભાટે ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાનુ ું લધુ મ૊ગ્મ છે -
 Torniquet ફાુંધતી લકતે ઩ુયત૊ ભજબુત ફાુંધલ૊ જ૊ ઢીર૊ ફાુંધ્મ૊ શળે ત૊ veinsનુું બ્રડ એ ઩ાછુુંપયતુું
ુ઄ટઔળે નડશ ઩યું ત ુ ુઅટી નુ ું બ્રડ ત્માું જલાનુ ું ચા઴ુ યશેલાને ઔાયણે તે બાખભાું બયાલ૊ થલાથી લધુ ર૊શી
લશેળે-
 જેભાું ફે શાડઔા વાથે શ૊મ ત્માું ટુનીઔેટ ફાુંધલાભાું ુઅલે ત૊ ર૊શીને ઔાબુભાું રેવ ુ મુશ્ઔેર ઔે ુ઄ળક્ય થામ છે
જેભઔે Elbow ુ઄ને Knee ના નીચેના બાખભાું-
 ટુનીઔેટ ને Upper Arm ુ઄ને Thigh ુઈ઩ય ફાુંધલ૊ લધુ મ૊ગ્મ છે જેથી ઩ુયત ુ દફાણ ુઅલલાથી
બ્રીડીંખને વાયી યીતે ઔુંટ્ર૊ર ઔયી ળઔામ છે -
 ટુનીઔેટ ને ફાુંધ્મા ઩છી ૧૫ નભનનટે વુંબા઱઩ ૂલથઔ ઢીર૊ ઔયલ૊ જ૊ ચા઴ુ શ૊મત૊તયત જ ટાુઇટ ઔયી દે લ૊- જ૊
Bleeping ફુંધ થયુ શ૊મ ત૊ વાલ ઔાઢી નાકલ૊ નડશ ઩યું ત ુ ઢીર૊ ઔયીને યાકલ૊ ઔે જેથી જફૃય ઩ડે
વશેરાુઇથી તયત જ ટાુઇટ ઔયી ફાુંધી ળઔામ છે -
 ટુનીઔેટ ને ફીજા ઔ૊ુઇ઩ણ ઩ાટાથી ઢાુંઔલ૊ નડશ-
 ટુનીઔેટ ને Splint નીચે ફાુંધલ૊ નડશ-
 દદીને ટુનીઔેટ વાથે યીપય ઔયલાભાું ુઅલે ત્માયે તે ક્યાયે ફાુંધેર છે તેભજ છે લ્રે ક્યાયે ઢીર૊ ઔયે ર તે
ભાટે નીચ૊ક્કવ ભાડશતી ચીઠ્ઠીને દદી વાથે ફાુંધલી-
 જમાયે ઔ૊ુઇ ુ઄લમલ ક્યાુંમ ખમેર શ૊મ ( Amputee) ત્માયે લધુ દફાણ ુઅ઩લાના ફદરે તયત જ ટુનીઔેટ
ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી બ્રીડીંખને ઔુંટ્ર૊ર ઔયવુ ું
 Drowning :- ઩ાણીભાાં ડુફી જવ ાંુ

Drowningના ઔાયણે Lungs ભાું ઩ાણી દાકર થલાને રીધે Asphyxia 'ુઅસ્પેક્વીમા( (Insuffient
Oxygen in The Blood ) થામ છે ુ઄થલા ખ઱ાભાું Spasms ના ઔાયણે એય ઩ેવેજ વાુંઔડ૊ થુઇ જલાથી
Dry થામ છે -દા-ત- ત઱ાલ નદીભા સ્નાન ઔયતી લકતે- નાના ફા઱ઔ૊ ુ઄ન્ડયગ્રાુઈન્ડ ટાુંઔા ઩ાણી બયે રા ટબ ૌ
લખેયે-
૧૪ લ઴થ થી ભ૊ટી ઉંભયના ફા઱ઔ૊ભાું Drowning એ Unintentional Death નુ ું ભ૊ટુું ઔાયણ છે -
Factors:- ઩યીફ઱૊
 તયલાની ુ઄નુઅલડત-
 ભયજીલાને ુ઄ઔસ્ભાત થલાથી-
 Hypothermia 'ળયીયની ખયભી ઒છી થલાથી(
 Alcohol Ingestion 'લધુ ઩ડત૊ દાફૃ ઩ીલાથી(
General Sign Symptoms

 noisy breathing (with snoring gorging)
 cyanosis (blueness of lips, fingers, and nails)
 Froth (પીણ ુઅલી જલા( ( Lips, mouth and nostrils)
 Confusion:દદીભાું મુઝ
ું લણ જ૊લા ભ઱ે છે -
 ફેબાન થલાની વુંબાલના9 Possible Unconsciousness

 Apneaદદીના શ્વાવ ફુંધ ઩ણ થુઇ જામ છે -
 વાયલાય
1. Mouth to mouth Respiration.
દદીના Froth ને ક્રીન ઔયી તયત જ Mouth to mouth Respirationચા઴ુ ઔય૊-
2. દદીને દલાકાને ઩શોંચેત્માું સુધી ચા઴ુ યાક૊-
3. ુઅવ઩ાવનુું લાતાલયણ ળાુંત ખયભ ુ઄ને હપુ ું ાફૄું યાકવુું

4. દદીના બીના ઔ઩ડાું ફીજા વ્મક્ક્ત દ્રાયા ફદરી દદીને ભવાજ ઔયી ઔ૊યા ઔ઩ડાુંથી ઔલય ઔય૊-
5. દદીને નજીઔના દલાકાને ળક્ય તેટરી ઝડ઩થી રુઇ જલ૊-
6. નાના ફા઱ઔ૊ને થ૊ડ૊ વભમ ઩ખેથી ઩ઔડી ઉંધુ રટઔાલી ળઔામ
7. દદીને ઉંધ૊ સુલડાલલ૊ ુ઄ને ભાથુ એઔ ફાજુ ઔયી શાથ ઉંચા યાકલા
8. Adult વ્મક્ક્તને ઔભયભાુંથી ઉંચઔી ભાથુ તથા ઩ખ નીચે રટઔલા દ૊ જેથી પેપવાભાથી ઩ાણી નીઔ઱ી જાય ૌ
Hanging,Strangling, & Throttling.

Hanging –ખ઱ાભાુંNooseઔે Ligature લડે ફ૊ડીને રટઔાલી દે વ-ુું
Strangling – ખ઱ાની ુઅવ઩ાવ દફાણને રીધે ખ઱ાભાું શલા જલાનુું ફુંધ થવુું દા9ત- ઔ૊ુઇ ુ઄ઔસ્ભાત
ભળીનભાું ુઅલી કેચાલલાથી-
Throttling – ુઇયાદા઩ ૂલથઔ વ્મક્ક્તનુું ખફૄ દફાલીને ખ઱ાભાું શલા જતી ફુંધ ઔયલી-
Sing & Symptoms

A. Asphyxia: - General Sing Symptoms:
 Noisy breathing
 Difficulty in Breathing.
 Frothing at Mouth 'ભોં ઩ાવે પીણ ુઅલેરા(
 Cyanosis (Lip Finger Nails Blueness)
 Unconsciousness (દદી ફેબાન(
 Apnea ( Absent of Respiration)
A. Faceઅને Neck ની Veinsભાાં બયાલ૊ થલાથી ફુરી જામ છે .
B. ગ઱ાની આવ઩ાવ ત્તનળાની શ૊મ છે .(દફાણની)
C. ળયીય રટકત ાંુ શ૊મ.
First Aid Treatment:-
 જ૊ દદી રટઔતુ ું શ૊મ ત૊ તેના Body ને ુઈચુ ું ઔયી ખ઱ાની દ૊યીને ઔા઩ી નાકલી-
 જ૊ Breathingભાું મુશ્ઔેરી શ૊મ ઔે Breathing ફુંધ શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ Mouth to mouth
Respiration/Ventilation ુઅ઩વુ-ું
 દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને કવેડવુ-ું
 Asphyxia
Definition :-
જ૊ ળયીયને થ૊ડ૊ વભમ ઩ણ ઩ ૂયત૊ ઒ક્ક્વજન ન ભ઱ે ત૊ જીલરેણ ક્સ્થનત ુઈદબલે છે - જેને
Asphyxiaઔશેલાભાું ુઅલે છે -
ુ઄઩ ૂયતા ઒ક્ક્વજન ના ઔાયણે ળયીયનુ ું ઔામથ ઝડ઩થી ફખડલા ભાુંડે છે ભખજભાું ઒ક્ક્વજન ન ભ઱લાને
ઔાયણે વ્મક્ક્ત િણ નભનનટભાું મત્ૃ યુ ઩ાભે છે .
કાયણ૊ :-
1. શ્વવન ભાખથભાું ુ઄ડચણ થલાથી
ફેબાન દદીભાું જીબ ઩ાછ્઱ ઩ડલાથી 'ટુંખપ૊ર( ક૊યાઔ લ૊નભટ ઔે ફીજી લસ્ત ુ ભોં ભાું જલાથી તેભજ ચે઩ ઔે
ફીજા ઔાયણે ખ઱ાભાું વ૊જ૊ ુઅલલાથી લખેયે ઔાયણે શ્વવન ભાખથભાું ુ઄ડચણ ુઅલલાથી-
2. પ્રાપ્સ્ટઔ ફેખના ઔાયણે વપ૊ઔેળન થલાથી-
3. શ્વવન ભાખથભાું પ્રલાશી જલાથી જેભ ઔે Drowning ના ઔાયણે-
4. Hanging ના ઔાયણે શ્વાવ ન઱ી ઩ય દફાણ ુઅલલાથી-
5. ભાટી ઔે યે તી ઩ડલાથી , દીલાર ઩ડલાથી ઔે ટ૊઱ાના દફાણથી, વ્મક્ક્તની Chest દફાુઇ જલાથી-
6. પેપવાને ુ઄ઔસ્ભાતે ુઇજા થલાથી-
7. આંચઔીના ઔાયણે Breathingભાું ુ઄ડચણુઅલલાથી-
8. શ્વવન ઔેન્દ્રને ુ઄વય ઔયતી ઩ડયક્સ્થનત઒ને ઔાયણે- જેભ ઔે ુઇરેઔટ્રીઔ ળ૊ઔના ઔાયણે, ઩૊ુઇઝનના ઔાયણે-
ઔય૊ડયજ્ગજુને ુઇજાને રીધે ઩ેયારીવીવ થલાથી-
9. ઝેયી ખેંવ શ્વાવભાું જલાથી જેભઔે બોંમયાભાું, ભ૊ટી ખટયભાું, ઔાયકાનાભાું, ખેંવની ટાુંઔીભાું ુઉતયલાથી તેભજ
લાશન૊નુું લધુ ધુભાડ૊ શ્વાવભાું જલાથી
Sing & Symptoms (ળચહ્ન૊ – રક્ષણ૊.)

1. શ્વાવભાું તઔરીપ ુઉડાું ુ઄ને લધુ શ્વાવ શ૊મ-
2. શ્વાવભાું ુ઄લાજ ુઅલે-
3. ભ૊ઢાુંભા પીણ શ૊મ-
4. Cyanosis9 શ૊ઠ ુ઄ને નક બ્લ્યુ થુઇ જલા-
5. દદી ફેબાન શ૊ુઇ ળઔે-
6. શ્વાવ ફુંધ થુઇ જામ છે -
7. વાયલાય
1. ઔાયણ જાણી વાયલાય ુઅ઩લી-
2. દદીની એય લે 'શ્વવનભાખથ( ત઩ાવલી ુ઄ને ક્રીમય ઔયલી-
3. જ૊ શ્વાવ ફયાફય નશ૊મ ત૊ કૃનિભ શ્વાછ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
4. ર૊ઔ૊ના ટ૊઱ા ને દુય ઔયી દદીને શુધ્ધ શલા રેલા દે લી-
5. દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ.ું
ાંુ ઱ાભણ)
Suffocation :- (ગગ
Definition:-
પ્રાપ્સ્ટઔફેખ,Soft Pillow ઔે યે તી ઩ડલાને ઔાયણે ફાહ્ય ુ઄ડચણ થલાથી શલા શ્વવન ભાખથભાું ન ઩શોંચલાને ઔાયણે
જે ઩ડયક્સ્થનત ુઈદબલે છે તેને Suffocationઔશે છે -

ફુંધ જગ્માભાું ઒ક્ક્વજન લ઩યાુઇ જલાને ઔાયણે તેભજ ભ૊ટી ખટય,ઔાયકાનાભાું ખેંવના ટાુંઔાભાું ુઉતયલાથી,
લાશનન૊ લધુ ઩ડત૊ ધુભાડ૊ શ્વાવભાું જલાથી ઩ણ Suffocation થામ છે -
ળચહ્ન૊ – રક્ષણ૊.
 Asphyxia નાSing Symptoms જ૊લા ભ઱ે -
 નાઔ ઔે ભોં ઩ય એય ટાુઇટ પ્સ્ઔન દે કામ-
વાયલાય
1. શ્વવન ભાખથની ુ઄ડચણ તાત્ઔારીઔ દુય ઔયલી-
2. દદીને શુધ્ધ શલાભાું યાકવુ ું
3. જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ુ઄ને શ્વાવ ફયાફય શ૊મ ત૊ તેને ળાન્તલના ુઅ઩ી દદીનુ ું ફયાફય નનયીક્ષણ ઔયવુ-ું
4. જ૊ શ્વાવભાું તઔરીપ શ૊મ ઔે ફુંધ થતા જણામ ત૊ તાત્ઔારીઔ કૃનિભશ્વાછ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા
5. દદીને નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ ું
Chocking in Food:
Introduction:-
ક૊યાઔન૊ ટુઔડ૊ ઔે ફીજી લસ્તુ ુ઄ન્નન઱ીને ફદરે શ્વાવન઱ીભાું જલાથી Chockingથામ છે ુઈ઩યાુંત ઔમાયે ઔ
Muscular Spasms ના ઔાયણે ઩ણ Chocking થામ છે
ુઈતાલ઱ થી ક૊યાઔ ખ઱ે ુઈતાયલાથી તેભજ કાવ ઔયીને ફા઱ઔ૊ભાું ભોં ભાું લસ્તુ મુઔલાની ટેલને ઔાયણે ક્યાયે ઔ
Chocking થામ છે -
ળચહ્ન૊ – રક્ષણ૊.
1. Asphyxia નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
2. દદીને ફ૊રલાભાું ુ઄થલા શ્વાવ રેલાભાું ુ઄ડચણ ઩ુંશ૊ચે છે -
3. દદી તેના શાથ લડે ખફૄ ઩ઔડે છે -
4. ભોં તેભજ ખ઱ાભાું ઔન્જેળન જ૊લા ભ઱ે છે તેભજ Veins ફુરામેરી દે કામ છે -
5. Blueness of the face & Mouth
6. દદી ફેબાન થુઇ ળઔે છે -
વાયલાય
1. જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ તેને ુ઄ડચણ નેCoughing લડેદુય ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
2. જ૊ દદીએDenture઩શેયે઴ ુું શ૊મ ત૊ દુય ઔયવુ-ું
3. Back Slapping: દદીને ઔાયથી નીચુ નભાલવુ ું ુ઄ને ુઅ઩ણે શાથની મુઠ્ઠી ફુંધ ઔયી દદીના ફુંનેકબા
લચ્ચે જ૊ળથી ભાયવુું
4. Abdominal Thrust: છે લ્રા પ્રમાવ ફૃ઩ે દદીના ઩ેટ ઩ય જ૊ળથી પ૊વથ 'હ્ડવેર૊( ુઅ઩લાભાું ુઅલે
છે -જેથી Lungs ભાુંથીપ૊વથ ઩ ૂલથઔ શલા ફશાય નીઔ઱તા તેની વાથે ુ઄ડચણ દુય થામ છે
Chest Injury :-
Chest ઩ય વીધી ઔેુઅડઔતયી યીતે ુઇજા થલાથી ય૊ડ Traffic Accident ના ઔાયણે Injury
થલાથી કાવ ઔયીને Ribs ભાું # જ૊લા ભ઱ે છેં -
ળચહ્ન૊ & રક્ષણ૊:-

1. છાતીભાું દુકાલ૊ થામ-
2. Dificultyin Breathing: Chest Cavity ભાું શલાને રીધે દદીને કાવ ઔયીનેઊંડા શ્વાવ રેલાભાું
દુકાલ૊ થામ છે -છીંછયા શ્વાવ રે છે –તેથી તે ટુુંઔા -
3. Blueness of the mouth nail beds and Skin : (Cyanosis)
4. જ૊ Lungs ભાું ુઇજા શ૊મ ત૊ ઔપભાું વાથે બ્રડ ુઅલે છે જે બ્રાુઇટ યે ડ ુ઄ને -Frothyશ૊મ છે -
5. દદી શ્વાવ રે છે ત્માયે શલા છાતીભાું અંદય કેંચાતી શ૊મ તેભ રાખે છે -
6. છાતી ના Wound ઩ય દદી શ્વાવ ફશાય ઔાઢે ત્માયે ફલ્ડલા઱ા Air bubles દે કામ છે -
7. Ribs ઔેવભાું ુ઄નનમનભત શરન ચરન દે કામ છે -
8. ક્યાયે ઔ Shock ના બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
Weakness - નફ઱ાુઇ
Giddinessચક્કય ુઅલે , -
Anxietyબચિંતાતુય ,
Restlessnessુ઄સ્લચ્છતા ,
Vomiting ુઉરટી ,
Cold and Clammy Skinઠુંડી ુ઄ને ચીઔણીચાભ ,
Shallow & rapid breathing છીંછયાું ઝડ઩ી શ્વાવ ,
Yawing-ફખાવા ુઅલલા-.જ૊ઔા ુઅલલા ,
- Fast, Weak &irregular pulse

B.P - Low
Sometimes unconsciousness
વાયલાય -:
 Wound ઩ય તાત્ઔારીઔ SterileDressing pad મુઔી wound ને cover ઔયવુું
 દદીને Semisitting Position ુઅ઩ી ભાથુ ું ુ઄ને કબાને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-

 ુઇજા તયપના શાથભાું જ૊઱ી લડે ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-
 દદીને ટુુંઔા શ્વાવ રેલા વભજાલવુું
 Neck ુ઄ને ઔભય ઩યના ઔ઩ડાું ઢીરા ઔયી દે લા-
 દદીના તાત્ઔારીઔ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
Shock
Definition
Shock એટરે એલી ક્સ્થનત ઔે જેભાું ળયીયને ુઇજા ઔે ભાુંદખી ને ઔાયણે ળયીયભાું Blood Fluid નુ ું
પ્રભાણ ધટી જામ છે ુ઄ને Blood Pressure ઒છુું થુઇ જામ છે -
Types of Shock
1. Primary Shock:-ન્યુય૊જનીઔ ુ઄થલા લાઝ૊લેખર ળ૊ઔ નલખેયે-
ુઅ દુકાલ૊ ફીઔ ઔે બમજનઔ દ્રશ્મ જ૊લાને ઔાયણે ુઈદબલે છે -
2. શામ઩૊લ૊રેભીક Shock:-
ુઅ Burns ઔે શેભયે જ ને ઔાયણે Circulation ભાું Fluid નુ ું પ્રભાણ ધટલાને રીધે જ૊લા ભ઱ે છે -
3. ન૊ભોલ૊રેભીક Shock:-
ુઅભાું Blood Volumeભાું ધટાડ૊ થત૊ નથી જેભઔે coronary thrombosis ના ઔાયણે-
4. એનાપામરેટીક Shock:-
ુઅભાું વ્મક્ક્ત જે પ્રઔાયના પ્ર૊ટીન થી Sensitive શ૊મ તેન ુું Injection રેલાથી Server
Reaction ને રીધે ળ૊ઔભાું જામ છે -
5. Diacritic Shock:-
ુઅ ળયીયભાું DDDDiacritic ઔયું ટ ઩વાય ઔયલાથી જ૊લા ભ઱ે છે -
Causes of Shock:
 Internal ઔેExternal Bleedingના ઔાયણે ઒છુુંBloodથલાથી-
 Major Burnsના ઔાયણે-
 આંતયડાભાું ુ઄ડચણ ને ઔાયણે ળયીયભાું ઩ાણી ઒છુું થામ-
 લાયું લાય લ૊ભીટીંખ ઔે લધુ ઩ડતા ડામેયીમા ને ઔાયણે-
 ુઇજાના ઔાયણે ુ઄નતળમ દુકાલ૊ થલાથી-
 ુ઄ચાનઔ લધુ ઩ડ્તી ફીઔના ઔાયણે-
 ુઇરેઔટ્રરરીઔ ઔયું ટ ળયીયભાુંથી ઩વાય થલાને ઔાયણે-
 શદમભાું ુ઄ચાનઔ બ્રડ ધટલાથી તીવ્રચેસ્ટ Pain ના ઔાયણે-
 ળયીયને ભાપઔ ન શ૊મ તેવ ુ ું પ્ર૊ટીન ળયીયભાું દાકર થલાથી તેના Reaction ના ઔાયણે-
Sing Symptoms:
 દદીને નફ઱ાુઇ રાખે ુ઄ને ચક્કય ુઅલે છે -
 દદી બચિંતાતુય ુ઄ને ુ઄સ્લસ્થ જણામ છે -
 Nausea ુ઄ને Vomiting થામ છે
 દદીને તયવ રાખે છે
 ચાભડી પીક્કી,ઠુંડી,ુ઄ને બીની રાખે છે તેભજ ઩યવેલ૊ લ઱ે ર શ૊મ છે -
 શ્વાવ ટુુંઔા ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊મ છે -
 દદીને ફખાવા ુઅલે છે -
 Pulse :- ઝડ઩થી નફ઱ી ુ઄ને ુ઄નનમનભત શ૊મ છે -
 બ્લ્ડ પ્રેળય ઒છુું શ૊મ છે -
 દદી ફેબાન ફને છે -
Treatment of Shock
 જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ તેની ભાનવીઔ ળાુંન્તલના ુઅ઩લી-
 જ૊ દદીને Blood ઔે Chest Injury નશ૊મ ત૊ Head Low Position ુઅ઩લી જે ભાટે ઩ખ તયપન૊
બાખ ઈંચ યાકલ૊- જેથી શદમ ુ઄ને ભખજ ને લધુ 7Blood Supply ભ઱ે -
 ઔ઩ડાું જ૊ ટાુઇટ શ૊મ ત૊ ઢીરા ઔયલા જેથી Circulation ુ઄ને Breathing ભાું ભદદ ભ઱ે -
 દદીને ઠુંડી ન રાખે તે ભાટે બ્રેન્ઔેટ લડે ઔલય ઔયલા ઩યું ત ુ Hot Water Bottle ઔે ફીજી યીતે દદીને
ખયભી ુઅ઩લી નડશઔાયણ ઔે તેનાથી ચાભડીભાું - Blood Supply લધલાથી Vital Organ ને Blood
઒છુું ભ઱ે છે -
 Shock નુું ઔાયણ જાણવુું ુ઄ને તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩ી-
 દદી તયવની પયીમાદ ઔયે ત૊ તેના શ૊ઠ ઩ાણી લડે બીના ઔયલા ઩યું ત ુ ભોં લડે ઔ૊ુઇ઩ણ ઩ીલા ુઅ઩વુ ું
નડશ-
 દદીને ફીનજફૃયી શરાલવુું નડશ-
 દદીના ઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળન દય ૧૦ નભનનટે જ૊લા ભ઱ે છે -
 જ૊ દદીના શ્વાવભાું તઔરીપ જણામ ત૊ તયું ત જ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
 દદીને ઝડ઩થી નજીઔના શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
ElectricShock
ળયીયભાું લીજપ્રલાશ ઩વાય થલાથી ઔે લીજ઱ી ઩ડલાથી ક્યાયે ઔ થ૊ડી ુ઄ને ક્યાયે ઔ જીલરેણ
ુઇજા થામ છે ુઇરેઔટ્રીઔને ઔાયણે શદમના સ્નાયુ઒ભાું તીવ્ર ધ્રુજાયી થામ છે ુ઄થલા ક્યાયે ઔ શદમ
ફુંધ થુઇ જામ છે -
Sign &Symptoms:
 Asphyxia નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
 ઔયું ટ દાકર થલાથી ઔે ફશાય નીઔ઱લાની જગ્માએ Burnsની નનળાની જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીભાું ળ૊ઔના બચહ્ન૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
Treatment
 સ્લીચને તુયું ત જ ફુંધ ઔયી ળઔામ-
 ુ ી લામયને દુય ઔયલ૊-
જ૊ સ્લીચ ન ભ઱ે ત૊ રાઔડાું ઔે પામફયની લસ્તથ
 Breathing ઔયી તુયુંતજ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા
 દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
Anaphylactic Shock
Definition ું ઔયડલાને ઔાયણે થ૊ડા

જમાયે ઔ૊ુઇ વ્મક્ક્તને દલાની એરજી શ૊મ ઔે જીલજતુ
વભમભાું ઔે નભનનટભાું તયતજ યીએક્ળન જ૊લા ભ઱ે છે જેને- એનાપામરેટીઔ ળ૊ઔ ઔશેલાભાું ુઅલે
છે -ગણી વ્મક્ક્ત઒ભાું ભધભાકી ઔે બભયી ઔયડલાથી ઩ણ એરજી યીએક્ળન જ૊લા ભ઱ે છે -
Sign &Symptoms:
 દદીભાું Shock નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને Nausea ુ઄ને Vomitingજ૊લા ભ઱ે છે

 દદી છાતીભાું ટાુઇટનેવ ુ઄નુબલે છે -
 દદીને શ્વાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
 દદીને ક્યાયે ઔ છીંઔ ુઅલે છે -
 ચશેયા ઩ય ુ઄ને કાવ ઔયીને આંકની ુઅવ઩ાવ વ૊જ૊ ુઅલે છે -
 Pulse rateલધી જામ છે &-દદી ફેબાન ફને છે -
Treatment
 દદીને Shock ની જેભ વાયલાય ુઅ઩લી
 દદીને સુલડાલી દુઇ Head Law Position ુઅ઩લી-

 જ૊ Antihistaminic (Available) શ૊મ ત૊ ુઅ઩વુ ું
 દદીના શ્વાવ ત઩ાવી જફૃય ઩ડે ત૊ તયત જ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
 દદીના નજીઔના શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
Loss of Consciousness (Unconsciousness)
Definition
જમાયે Brains નાNormal ઔામથભાું થ૊ડી ઔે લધુ ુ઄ડચણ ુઈબી થામ ત્માયે તેને Loss of Consciousness
ઔશેલાભાું ુઅલે છે -છે તેની જાણ શ૊તી નથી દદી ફેબાન શ૊મ ત્માયે તેની ુઅજુફાજુ શુ ું ફની યહ્યુ-
Degrees of Unconsciousness
તેના ફે પ્રકાય ઩ાડલાભાાં આલે છે .
1. LesserDegrees of Unconsciousness :
 ુઅ પ્રઔાયનાUn Consciousnessલકતે દદીને Painful સ્ટીમ્યુરેળન ુઅ઩લાથી Response ભ઱ે છે
 આંકભાું તેજ રાુઇટ પેઔલાથી આંકની ઔીઔી નાની ફને છે -
 આંકના ડ૊઱ાને આંખ઱ી લડે ુ઄ડઔતા દદી તેભ ઔયલા દે ત ુ ું નથી
2. Deep Unconsciousness
 ુઅભાું દદી ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયન૊ Response ુઅ઩તુ ું નથી-
 ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયના પ૊વથ લખય દદીની આંક ક૊રી ળઔામ છે -
 આંકભાું તેજ રાુઇટ પેઔલાથી આંકની ઔીઔીભાું પેયપાય થત૊ નથી-
Causes of Unconsciousness
1. Head Injury :ભાથાભાું ુઇજા થલાથી
2. Fainting: થ૊ડા વભમ ભાટે એઔાએઔ Blood Pressureધટલાથી Brainને Blood
Supply઒છુું થલાથી ચક્કય ુઅલે છે -
3. Apoplexy: Cerebral Blood Vesselsભાું Raptureથલાથી દદી એઔાએઔ ઔ૊ભા ભાું જામ છે જેને-
Apoplexy ઔશે છે -
4. Diabetes Coma And Insulin Coma:દદી ડાતાફીટીવની વાયલાય ન રે ઔે ઈંસ્યુરીનનુું Inj રીધા
઩છી વભમવય ક૊યાઔ ન રે ત્માયે ઔ૊ભાુંભા જલાની ળક્યતા યશે છે -
5. Heat Strokeના ઔાયણે-

6. Epilepsy ના ઔાયણે'વાયલાય ન રેલાથી(-
7. Electric Shock ના ઔાયણે-
8. Poison ના ઔાયણે-
9. Suffocation ના ઔાયણે-
10. ુ઄ઔસ્ભાત લકતે એઔાએઔ લધુ ઩ડતુું ર૊શી લશી જલાને ઔાયણે-
11. રાુંફા લકતથી લધુ ઩ડતા Alcoholism ને ઔાયણે-
General Principal For Treatment of Un Consciousness Pt`s

 જ૊ શ્વાવ ફુંધ શ૊મ ઔે ફુંધ ઩ડત૊ રાખે ત૊ તયત જ કૃનિભ શ્વાવ૊ચ્છ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
 શેલ્ભેટ ફેલ્ટ ઩શેયેર શ૊મ ત૊ તે .ઔાઢી નાકવુ
 ર૊ઔ૊ને દુય ઔયી દદીને શુધ્ધ શલા ઩ુયતી ભ઱ે તેભ ઔયવુ ું
 દદીને નુઔળાન ઔાયઔ ખેંવ ઔે જ૊કભી જ્ગગ્મા એથી દુય યાકવુ ું
 દદી ને ફનાલટી દાુંત શ૊મ ત૊ ઔાઢી નાુંકલા-
 ખયદન,છાતી ુ઄ને ઔભય ુઅખ઱ના ટાુઇટ ઔ઩ડા ઢીરા ઔયલા-
 જે ઔાયણથી ફેશધ્ુ ધી થુઇ જામ તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લી-
 ફેશધ્ુ ધી દયમ્માન દદીને ક૊યાઔ ઔે ઔાુંુઇ પ્રલાશી ન ુઅ઩વુ ું
 દદીને ઔ઩ડાભાું ર઩ેટવુું ઩યું ત ુ લધાયાની ખયભી ુઅ઩લી નશી-
 દદીને એઔ઴ુું છ૊ડવુું નશી ુ઄ને વતત ત઩ાવતા યશેવ ુ ું નભનનટે (-Pulse ુ઄ને Respiration જ૊લા'
 ઔાયણ પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લી જ૊ુઇએ Health Stroke લકતે દદીને બીની ચાદયભાું ર઩ેટી ઩ુંક૊
ચા઴ુ ઔયલ૊ ુ઄ને તે યીતે Temperature ને ન૊ભથર ઔયવુ ું
 દદીને Semi Prone Position ુઅ઩લી-
 દદીને નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ-ું
Cardio – Respiratory Arrest:-
Definition
જમાયે Respirationુ઄ને Heart Beat ફુંને ફુંધ થુઇ જામ ત્માયે તેને CardioRespiratory
Arrest ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Treatment
 ું ફની વાયલાય ુઅ઩લી-
દદીને તાત્ઔારીઔ નીચે મુજ
 દદીને પભથ વયપેળ 'ફ્ર૊ય( ઩ય સુલડાલવુ ું
 ું
ભદદ ઔયનાયે ધુટણબય ફેવી દદીના સ્ટયનભના નીચેના બાખને પીર ઔયવુ-ું
 ત્માું એઔ શાથની શથે઱ી યાકી તેના ઩ય ફીજી શાથે઱ી મુઔલી- દયે ઔ આંખ઱ી઒ને ઊંચી ુ઄ને વીધી યાકલી-
 શાથને વીધા યાકી સ્ટનભને ઩ાછ઱ સ્઩ાુઇન તયપ દફાલવુ ું
- ઩ુખ્ત લમની વ્મક્ક્તભાું઩ય નભનનટે ૬ લકત દફાલવુ-ું
- ફા઱ઔ ભાટે એઔ જ શાથથી દય નભનનટ લકતે દફાલવુ-ું
- ુઇન્પન્ટ ભાટે ભાિ ફે આંખ઱ી લડે દય નભનનટે ૧૦૦ લકત દફાલવુું
 ફીજા ભદદ ઔયનાયે ૪ લકત પ્રેળય ુઅપ્મા ઩છી એઔ લકત Mouth to mouth Respirationુઅ઩વુ ું
 જ૊ વાયલાય ની ુ઄વય થળે ત૊ દદીન૊ ઔરય ગુરાફી થળે- તેભજ દયે ઔ પ્રેળય લકતે Carotid Pulse
ુ઄નુબલી ળઔળે-
 જ૊ Pulse ન ુ઄નુબલામ ત૊ ઩ણ શ૊ક્સ્઩ટર ઩શોંચતા ુઅ યીતે યાકવુ-ું
Convulsion (or Fit)
Definition
Convulsion or Fitએટરે ળયીયના સ્નાયુભાું તારફધ્ધ ( યીધભીઔ( શરનચરન(Movement) ઔે

ુ઄નૈપ્ચ્છઔ કેંચાણ થવુ-ું જેભાું દદી ક્યાયે ઔ ફેબાન ુ઄લસ્થાભાું શ૊મ -
ઔેટરીઔ ક્સ્થનતભાું બ્રડભાુંToxinઔે Poision ને ઔાયણે ભખજને Irration થલાથી

Convulsion ુઅલે-
A. Epileptic Fit :
ુઅ કાવ ઔયીને ફા઱઩ણભાું ળફૃ થતી એ થીઔ ખયદન જ ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱તી Condition છે -
- ુઅનુું ઔાયણ જન્ભ લકતે ભખજભાું ુઇજા થલાથી તેભજ ક્યાયે ઔ લાયવાખત શ૊મ છે -
- ુઅભાું ખભે તે વભમેConvulsion ુઅલે છે -

- જ૊ ઔે વાભાન્મ વભમ દયમ્માન વ્મક્ક્ત તુંદુયસ્ત જણામ
Minor Epileptic Fit :

ુઅભાું વ્મક્ક્ત થ૊ડી વેઔન્ડ ભાટે ફેબાન ફની જામ છે જે દયમ્માન આંક૊ક્સ્થય શ૊મ છે ુ઄ને વ્મક્ક્ત -
એઔીટળે જ૊ુઇ યશે છે . ત્માયફાદ જે યીતે ઔાભ ઔયતા શ૊મ તે યીતે ઔાભ ઔયલા ભાુંડે છે જેભઔે ઔાુંુઇ જ -
-ફન્યુ ન શ૊મ
Treatment of Minor Epileptic Fit :

 વ્મક્ક્તને ઔ૊ુઇ઩ણ જ૊કભ વાભે યક્ષણ ુઅ઩વુ-ું જેભઔે ટ્રાડપઔ,ય૊ડ ક્ર૊વ ઔયતી લકતે
 ફીજા ર૊ઔ૊ને દુય યકલા-
 વ્મક્ક્ત વાથે ળાુંનતથી લાત ઔયલી-
 વ્મક્ક્તને ફયાફય વાફૃ થુઇ જામ ુ઄ને ઩૊તાની ભે઱ે ધેય જુઇ ળઔે તેભ શ૊મ ત્માું સુધી તેની વાથે યશેવ ુ ું
 વ્મક્ક્તને ડ૊ક્ટયની વરાશ રેલા વભજાલવુ-ું
Major Epileptic Fit :

ુઅભાું વ્મક્ક્તની જાણ ફશાય એઔાએઔ એટે ઔ ુઅલે છે - ુઅભાું વ્મક્ક્તને ળફૃુઅતભાું Headache થામ છે
તેભજ તેને પીટ ુઅલળે એલી પીરીંખ થામ છે -Major Epileptic Fitભાું જુદા જુદા ચાય તફઔઔા જ૊લા
ભ઱ે છે -
1. Warning Stage :-
વ્મક્ક્ત એઔાએઔ ફેબાન ફની જામ છે -ુ઄ને જભીન ઩ય ઩ડી જામ છે -ક્યાયે ઔ Cry વાથે ફેબાન ફની
જામ છે -
2. Tonic:-
થ૊ડી વેઔન્ડ ભાટે વ્મક્ક્તનુ ું ળયીય ુ઄ક્કડ થુઇ જામ છે -ુ઄ને તેન૊ શ્વાવ ફુંધ થુઇ જામ છે -ભાુઈથ ુ઄ને
પેુઆવ ળફૃ થુઇ જામ છે -
3.Clonic:-
ુઅ તફક્કા દયમ્માન આંચઔી ળફૃ થામ છે -
- ક્યાયે ઔ જીબ ઔચડાુઇ જામ છે -
- શ્વાવ મુશ્ઔેરી વાથે રે છે - ુ઄ને શ્વાવ વાથે ુ઄લાજ ુઅલે છે -
- ભોંઢાની ુઅવ઩ાવ પીણ દે કામ છે - ક્યાયે ઔ શ૊ઠ ઔે જીબને ુઇજાને રીધે પીણ વાથે બ્લ્ડ
- સ્નાયુ઒ યીરેક્ષ થલાને રીધે ક્યાયે ઔ ઩ેળાફ તેભજ સ્ટુર ઩ાવ થુઇ જામ છે -
- 4.Coma:-
ુઅતફક્કા દયમ્માન convulsion ફુંધ થુઆ જામ છે ઩યત ુ વ્મક્ક્ત થ૊ડી ભીનીટ સુધી
unconscious યશે છે
આંચઔી ફધું થમા ફાદ ઩ાુંચ ભીનીટભાું શ્વાવ નીચે થુઇ જામ છે ુ઄ને વ્મક્ક્ત conscious ફને
છે -઩યું ત ુ તે confuseયશે છે - ુ઄ને નલબચિ લતથન ઔયે છે -ુઅલી પીરીખ થ૊ડી ભીનીટ ઔે ક્રાઔ સુધી
યશે છે - ુ઄નેવ્મક્ક્ત ુઅ ઔાભ ઔયલા ુઆચ્છે છે -
Treatment ( convulsionsદયમ્માનનીવાયલાય)
 જ૊ વ્મક્ક્ત ઩ડી જતી શ૊મ ત૊ તેને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊ ુ઄ને ુઅયાભ ુઅ઩લા સુલડાલી દે વ-ુ ું
 દદીના ઔ઩ડાું ઢીરા ઔય૊ ુ઄ને ભાથા નીચે soft pillow ુઅ઩૊-
 ભદદ ની જફૃય ન શ૊મ ત૊ ુઅવ઩ાવ ના ર૊ઔ૊ ને દુય ઔય૊-
 શરન ચરન ને દફાલી ને ફુંધ ઔયલા ઩યું ત ુ ુઆજા ન થામ તે ફાફતે દમાન યાકવુ-ું
 દદીના ભ૊ઢભાું ઔુંુઆ મુક્વુ ું નશી ઔે ભ૊ઢા ને પ૊વથથી ક૊રલા પ્રમત્ન ઔયલ૊ નડશ-
 ું ી નાકલા -
દદીના ભ૊ઢાના ુઅવ઩ાવના પીણ ઴ુછ
 Convulsion ફુંધ થામ ફાદ દદીને Recovery Position ુઅ઩લી-
 દદીને જખાડલા પ્રમત્ન ઔયલ૊ નડશ ઩યું ત ુ ુઅયાભ ઔયલા દે લ૊-
 દદીને ઩ુળુ઩ફૃુ વાળુ થુઆ જામ ત્માું સુધી તેની વાથે યશેવ-ુ
 ુ ૅ વજાખ ન થામ ત્માું સુધી ભ૊ લડે ઔુંુઆ ુઅ઩વુ ું નશી-
દદી વું઩ણ
 ુ ૅ વજાખ થામ ફાદ તેને ખયભ ુ઄ને ખળ્મા ઩ીણા ુઅ઩લા-
 દદીને ઩ુયે઩ફૃુ વાફૃું થુઆ જામ ત૊ ઩ણ છે લ્રા એટે ઔ ફાફતે ડ૊ક્ટય ની વરાશ રેલા
 જ૊ દદી લાયું લાય ઔે લધુ પીટ ન શ૊મ- પીટ દયમ્માન ુઆજા ન શ૊મ ુ઄થલા વબાન થલાભા 04 MINUTE
થી લધુ વભમ ન રાખેર શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ એમ્બ્યુરન્વ ભુંખાલલી નશી જ૊ ઔે દદી વાથે યાકેર
Epilepsy Card ભાું દદી ને વજાખ થલા ભાટે ના વભમની નોંધ ઔયે ર શ૊મ છે -
A.Hysterical Attack
Emotional કેMental stress'તાણ(, એઔાએઔ, ફીઔ લખેયે ઔાયણે વ્મડઔતભાું Hysterical
Attack જ૊લા ભ઱ે છે -
 વાભાન્મ યીતે સ્ત્રી ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 લધુ ર૊ઔ૊ની શાજયી શ૊મ ત્માયે તે઒નુ ું ધ્માન ઩૊તાની તયપ કેચલા ભાટે ુઅ પ્રઔાયે એટે ઔ ુઅલે છે -
Sign & Symptoms

 થ૊ડા વભમ ભાટે વ્મક્ક્ત તેના લતથન ઩ય Control ગુભાલે છે - તે બુભ ઔે ચીચીમાયી ઩ાડે ક્યાયે ઔ
યડલા રાખે, ઔ઩ડાું પાટે, લા઱ કેચે , જભીન ઩ય ુઅ઱૊ટે ુ઄ને શાથ઩ખ ને Convulsion ુઅલતા
શ૊મ તે યીતે શરાલે છે લખેયે પ્રઔાયનુ ું લતથન ઔયે છે -
 આંક૊ ફુંધ યાકે છે -ુ઄ને Unconscious શ૊મ એવુું રાખે છે -
 શ્વાવ૊ુઈયછલાવ ઝડ઩ી શ૊મ છે -'Hysterical over Breathing(z

 ઔ૊ુઆ ઔાયણ લખય તે ચારલા ભાટે ુ઄વભથથ શ૊મ છે -
Treatment
 વ્મક્ક્ત ને કાિી ુઅ઩લી ઩યું ત ુ લધુ ઩ડતી વશાનુભનુ ત દળાથલલી નશી-
 થ તેભજ વખ્તાુઆ થી એઔફાજુ ળાુંત જગ્માએ યાકવુ-ું
તેને ળાુંનત઩ુલઔ
 તેને ભજબુત યીતે ઩ઔડવુું નશી ઔે ભાયવુ ું નશી ઔેભ ઔે તેભ ઔયલાથી તે લધુ ુઈગ્ર ફનળે-
 ુ ૅ સ્લસ્થતા દે કાડે ત્માું સુધી તેની વાથે યશેવ-ુ ું
તે વું઩ણ
 તેને ડ૊ઔટય ની વરાશ રેલા વભજાલવુ-ું
B. Infantile Convulsion
Infantતેભજ 3 લ઴થ સુધી ના ફા઱ઔ૊ભાું Infectious Diseasesને ઔાયણે તાલ ને રીધે Convulsion
જ૊લા ભ઱ે છે . જ૊ તાલ રાુંફ૊ વભમ યશે ત૊ ઔન્લરઝન ચા઴ુ યશેલાની ળક્યાતા શ૊મ છે -
Causes
વતત તાલ ુઅલત૊ શ૊મ
દાુંત ુઅલલા
Sign & Symptoms
ફા઱ઔને ખુફ જ તાલ શ૊મ છે - તેન૊ ચશેય૊ ખુફ જ રાર થુઆ જામ છે -તેભજ ઩યવેલ૊ લ઱ી જામ છે -
Face ુ઄ને શાથ ઩ખ ના સ્નયુ઒ ભાું કેચ ુઅલે છે -
ક્યાયે ઔ આંક૊ િાુંવી થામ છે ઔે ુઈ઩ય ચડી જામ છે -
ક્યાયે ઔ ળયીય ુ઄ઔઔડ થુઆ જામ છે -
ફા઱ઔ ના શ્વાવ ય૊ઔાતા શ૊મ તેભ રાખે છે -
Face ુ઄ને Neck ભાું Congestion જ૊લા ભ઱ે છે -
ક્યાયે ઔ ભ૊ઢભાું પીણ શ૊મ છે -
વાયલાય
઩ ૂયતી શલા ુઅલે તે જ૊વુ-ું
નેઔ ુ઄ને Chest ુઅવ઩ાવ ના ઔ઩ડાું ઢીલ્રા ઔયલા
ભ૊ઢાભાુંથી પીણ ઴ુછી નાકલા
ફા઱ઔના ઔ઩ડાું દુય ઔયીને તેન ુું ળયીય ઔ૊ળુું ઔયી ુઅ઩ી ળયીયનુ ું તા઩ભાન ન૊ભથર ઔયવુ ું ઩યું ત ુ ફા઱ઔ
ઠુંડુું ઩ડી ન જામ તે જ૊વુ-ું
ફાઔી ની વાયલાય ુ઄નઔ૊ન્વીમવ દદીની જેભ ુઅ઩લી
ફા઱ઔ ને ઔ઩ડાુંભાું ર઩ેટી દલાકાને ભ૊ઔરવુ ું ુ઄ને Patients ને ભાનવીઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી
Poison
Definition
Poison એટરે એલી લસ્ત ુ ઔે જે ઩ુયતા જ્થાભાું ળયીયભાું રેલાથી ઔે ળયીય ભાું દાકર
થલાથી તુંદુયસ્તી ને નુઔળાન ઔયે છે - ુ઄થલા જીદખી ન૊ નાળ ઔયે છે . તેને Poison ઔશેલાભાું ુઅલે
છે -
 ધણાુંકયા Poison એ ભુરથી રેલામ છે -
 ઔમાયે ઔ ુઅત્ભશત્મા 'Suicide(ઔયલાના ુઆયાદાથી ઩ણ Poison રેલાભાું ુઅલે છે -
 ઔમાયે ઔ ુઆયાદા઩ુલઔ
થ ભાયી નાકલા ભાટે Poison ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
How Poison Enter In The Body
By Mouth :-
ભ૊ લડે Poison રેલાભાું ુઅલે છે -
By The Respiratory Tract:-
ઝેયી ખેવ, શ્વાવ ભાયફ્તે ળયીયભાું દાકર થામ છે -
Through The Skin :- ચાભડી ભાયફ્તે
જેભાું INJ ઝેયી જતું ુ ઔે પ્રાણી ઔયડલાથી ુ઄થલા ચાભડી ભાયફ્તે ઝેયી દલા ળ૊઴લાથી-
Types Of Poison
1.Swallowed Poison
ુઅ પ્રઔાયના ઩૊ુઆઝન ભોં લડે ળયીયભાું દાકર થામ છે -ુ઄ને STOMACH ભાું ખમા ફાદ ળયીય ભાું
બ઱ે છે -
2.Corrosive Poison
તેભાું storng acid,alkali,Disinfectants લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે -એનાથી
LIPS, Toung,Throat,Esophages,Stomachલખેયે જગ્માએ ડેભેઝ થામ છે -

(A) Irritant Poison
ુઅભા કયાફ ક૊યાઔ, ઝેયી ફ૊ય, ઔેય૊વીન, વીંદુય, ઩ાય૊ લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે - ુઅનાથી
઩શેરાું લ૊ભીટીખ ુ઄ને ઩છી ડામેયીમા થામ છે , તેભજ Abdominalpain થામ છે .

(B) Nerve Poison
તેની ુ઄વય જ્ઞાનતુંિ ઩ય થામ છે . જેભાું
 ુઈધની ખ૊઱ી દુ:કાલાની ખ૊઱ી તેભજ દાફૃ લધુ પ્રભાણ ભાું રેલાથી ફે શુધ્ધી ુઅલે છે -
 ું નાળઔ દલા઒ તેભજ યે ટ ઩૊ુઆઝનને રીધે તીવ્ર ભવલ્વ સ્઩ાઝભ ુ઄ને ફેઔ ઩ેુઆન થામ છે -
જતુ
(C) Narcotics
 Opium , Alcohol, chloroform etc..
1. Inhaled Poison
ુઅ પ્રઔાય ના POISON નાઔ એટરે ઔે યે સ્઩ીયે ટયી વીસ્ટીભ ભાયપતે ળયીયભાું દાકર થામ છે -
 ુઅભાું મત્ૃ યુ નુ ું પ્રભાણ ુઈચુ ું શ૊મ છે -
 ુઅભા ઔાફથન ભ૊ન૊ઔવાુઆડ, એભ૊નીમા, શાુઇડ્ર૊જન, શાુઇડ્ર૊જન વલ્પાુઇડ, ભીથાુઇર, ુઅુઆવ૊નેટ
'બ૊઩ારખેવ દુધથટના( લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે -
2. Injected Poison
ુઅ પ્રઔાય Poison ના ળયીયભાુંinj લડે ચાભડી ભાયફ્તે દાકર થામ છે -તેભા સ્નેઔ ફાુઇટ,
ુઇન્વેઔટ સ્ટીન્ખલખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે -
Effect Of Poison
1. ું નાળઔ દલ઒
Insecticideજતુ
Signs
 Slow pulse
 Contrected pupilsુઅકુંની ઔીઔી નાની થુઇ જામ (઩ીન ઩૊ુઇન્ટ(
 Sweating – ઩યવેલ૊ લ઱ે
 Cynosis રીપ્વ ુ઄ને પીંખયના નક બ્઴ુ થામ છે ,
 Convulsion આંચઔી ુઅલે
Symptoms
 Giddiness ચઔઔય ુઅલે
 Nausea ુઈફઔા ુઅલે
 Blurred Vision ઝાખુું દે કામ
 Tightness of chestછાતીભાું બાયે રાખે
2. Atropine
Sign & Symptoms
 Rest Lessens ુ઄સ્લસ્થતા
 Delirium ફઔફઔ ઔયવુું
 Rapid Pulse & Respiration
 Unconsciousness ફેબાન ુ઄લસ્થા
3. Alcohol Mixed With Poison
Sign & Symptom
 Blindness દ્રપ્ષ્ટ જતી યશે-
 ઔ૊ુઇલાય થ૊ડા ઔરાઔભાું મ ૃત્યુ થુઇ ળઔે
4. Opium (ુ઄પીણ) Bhang
 ુઅ ુઅનુંદ ઔયલા ભાટે ઔામભી રેલાથી ટે લ ઩ડી જામ છે -
 લધુ પ્રભાણભાું રેલાથી ટેલ ઩ડી જ
 General Treatment Of Poison Patient:
વાયલાય ન૊ ુઅધાય દદીને ઔમા પ્રઔાયનુ ું Poison રીધેર છે - તેભજ ઔેટરાપ્રભાણભાું રીધેર છે -તેના
઩ય છે ,
 દદીને ળઔમ તેટ્રી ઝડ઩ીથી નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું તાત્ઔારીઔ રુઇ જવુ ું
 દદીએ રીધેર દલાની ફ૊ટર. ઩ેઔેટ ડ૊ઔટયને ફતાલલા વાથે ુ઄લશ્મ રુઆ જવુ ું
 દદીએ ઔયે ર લ૊ભેટીખ વાચલી યાકલી-
 દદીને લ૊ભેટીખ ઔયાલલા પ્રત્મન ઔયલા નશી
 દદીની ુઅવ઩ાવ ર૊ઔ૊ ને એઔઠા ન થલા દે લા ુ઄ને દદી ને શુધ્ધ શલા ભ઱ે તે જ૊વુ ું
 જ૊ Poison ન૊ પ્રઔાય કફય શ૊મ ત૊ તેન ુ Antidote ુઅ઩વુું
 જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ુ઄ને શ્વાવ ફયાફય ન શ૊મ ત૊ તયત જ ુઅટીપીવીમર Respiration ચા઴ુ
ઔયી દે લા
 દદીને ુઅટીપીવીમર Respiration ુઅ઩તી લકતે દદીના ભ૊ ુઅવ઩ાવ Poison થી ઩૊તાની
વુંબા઱ યાકલી
Prevention of Poisoning by mouth

 દલાની દયે ઔ ફ૊ટરભાું રેફર શ૊વુ ું જ૊ુઆએ -જેથી ભુર થી રેલામ ન જામ
 દલાને દયે ઔ ફા઱ઔ૊ ની ઩શ૊ચી દુય યકલી
 દયે ઔ Poison, Cleaning Powder ઔે પ્રલાશી , જતું ુનાળઔ૊ લખેયેને ઔફાટભાું તા઱ાભાું જ યાકલા-
 ઔ૊ુઆ ઩ણ દલા રેલાની શ૊મ ત્માયે તેને વાયા પ્રઔાળભાું લાુંચીને કાિી ઔયીને જ રેલી
 જુની દલા઒ ને ફીન જફૃયી રાુંફ૊ વભમ વાચલલી નશી ઩યું ત ુ તેન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔર ઔયલ૊.
અ.નાં ત્તલ઴મ ઉદગભ રક્ષણ૊ પ્રાથત્તભક વાયલાય

૧ જરદ તેજાફ ઔાયકાના,ભ૊ટય યી઩ેય જમા ચાભડી ઩ય રખે ત્માું વપેદ ુઉરટી ઔયાલલી નશી,
ખેયેજ ઔ઩ડાની ચાઠા, ઩ેટભાું દુ કાલ૊,ુ઄નનમનભત ઒રીલનુ ું તેર,ધી, ઩ેયાપીન,
ભીર,દલાકાના શ્વાવ ઔભજ૊ય જલનુ ું ઩ાણી,ભીલ્ઔ ઒પ
નાડી,ુઉરટી,ળયીયઠુંડુ ઩ડવુ,ું ભેગ્નેળીમા, ઈંડાન૊ વપેદબાખ
ર૊શી ની ુઉરટી-
૨ જરદ ુઅલ્ઔરી ઔાયકાના,દલાકાના જરદ તેજાફ વભાન ુઉરટી ઔયાલલી નશી, રીબુન૊
ું
યવ,લીનેખય,દુ ધ-, ઈંડુ ,
઒રીલનુ ું તેર,
૩ ઔાફથન ભ૊ન૊ઔવાુઇડ ખેયેજ, ફુંધ ઒યડાભાું ભાથુ ું દુ કવુ,ું ચશેય૊ રાર ધુભ ખુલ્રી શલાભાુંદદીને કવેડલ૊,
ઔ૊રવા ફા઱લાથી થલ૊, ભખજભાું શુન્મુ઄લઔાળ જફૃય ઩ડે કૃ નિભ શ્વાછ૊શ્વાવ
થલ૊, તાલ,આંચઔી, ફેબાન ુઅ઩લ૊-
ુ઄લસ્થા
૪ વામનાુઇડ ઔાયકાના ઔડલી ફદાભની લાવ, ભાથન૊ તાત્ઔારીઔ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ
વકત દુ કાલ૊, ુઈફઔા, ળયીય જવુ-ું
ઔાફૄ ઩ડવુ,ું શ્વાવભાું
તઔરીપ,આંચઔી, મ ૃત્યુ-
૫ ુઅમ૊ડીન દલાકાના, ુઈધ૊ખ૊ ભ૊ઢાભાું ફ઱તયા,઩ેટભાું ફ઱તયા- સ્ટાચથલા઱ા ઩દાથો ુઅ઩લા
ુ઄નધઔ પ્રભાણભાું રા઱ ઩ડલી,
ુઉરટી,ઝાડા
૬ ઔેય૊વીન ધયખ્થુ ચીજ છે ભોં ભાું ઔેય૊વીનની લાવ ુઅલે, ુઉરટી થામ ત્માયે શ્વાવન઱ીભાું
ુઈફઔા,ુઉરટી,આંચઔી,ફેશ૊ળી ના જામ તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ,ું
૭ ઩૊ટે ળીમભ દલાકાના ુઈધ૊ખ૊ ભોંઠાન૊ યું ખ ભુકય૊, બ્રાુઈન થુઇ એક્ટીલેટેડ ચાયઔ૊ર
઩યભેખેનેટ જામ-કાુંવી શ્વાવ રેલાભાું
તઔરીપ, ઔભ઱૊, ઩ેળાફ ઒છ૊
થુઇ જામ
૮ એસ્઩ીયીન દલાકાના દલાલા઱ા ધયે ફ઱તયા, ઩ેટભાું ફેઔીંખ ઩ાલડય, દુ ધ,
ધયે દુ કે,ુઉરટી,ર૊શીની ુઉરટી,ળયીય ુઅુઇસ્ક્રીભ, ુઉરટી ઔયાલલી,
ઠુંડુ ઩ડવુ ું
૯ ઩ાય૊ દલાકાના ભ૊ઢાભાું વપેદ ડાધ,ખ઱ાભાું ઈંડાન૊ વપેદબાખ, ુઅયાળુટન૊
દુ કાલ૊, ફ૊રલાભાું તઔરીપ,ઝાડા ર૊ટ
૧૦ ભ૊પીમા ખેયઔામદે લે઩ાય ચક્કય,શ્વાવ,ધીભ૊ ઩ડી જલ૊, દશીં,છાળ,રીંબુ ન૊ યવ-
ળયીય ટાઢુ ું ઩ડવુ,ું ઔીઔી ુ઄નત
ઝીણી થલી,બ્લ્ડ પ્રેળય ર૊શીનુ ું
દફાણ ધટવુ,ું મ ૂચ્છાથ-
૧૧ ઝેય ઔ૊ચ઴ુું ુઅયુલેદીઔ ડ૊ક્ટય૊ ચક્કય,બચત્તભ્રભ,ફેશ૊ળી દશીં,છાળ,રીંબુ ન૊ યવ-
૧૨ બચત્તળાભઔ દલા઒ દલાલા઱ા ધયભાું દલાન૊ ઉંધ ુઅલલી, બચત્તભ્રભ,ફેશ૊ળી ૃ

ભીલ્ઔ ઒પ ભેગ્નેળીમભ જાગત
ઔફાટ ૃ
શ૊મ ત૊ ચા ઔ૊પી તથા જાગત
યાકલાના પ્રમત્ન૊ ઔયલા-
Bites and Stings
Bites
Snake Bites:-
Introduction
દુનનમાભા કાવ ઔયીને ખયભ પ્રદે ળ૊ભા ુઅળયે 350 જાતના વા઩ જ૊લા ભ઱ે
છે -તેભાથી રખબખ 177 જાતના વા઩ ઝેયી શ૊મ છે - બાયતભાશજુસધ
ુ ી રખબખ 260 પ્રઔાયના
વા઩ ન૊ધામા છે - જેભાના રખબખ 40% વા઩ ઝેયી શ૊મ છે -
વાભાન્મ યીતે ભાણવ જાત વા઩થી દુય યશેલા ુઅત ુય શ૊મ છે - તેલી યીતે વા઩ ઩ણ
ભાણવ જાત થી દુય યશેલા ુઈત્સુઔ શ૊મ છે - જમાયે ભાણવ થી વા઩ ુઈ઩ય ઩ખ મુઔાુઆ જામ ઔે ભાણવ
દ્વયા વા઩ને દ૊યી રેલાભા ુઅલે તે વીલામ વા઩ બાગ્મેજ ભાણવને ઔયડે છે -
ગણા કયા વા઩ ઝેયી શ૊તા નથી ઩યું ત ુ વા઩ ઔયડલાની ફીઔને
રીધેshockરાખલાથી ક્યાયે ઔ વા઩ ઝેયી ન શ૊લા છતા વ્મક્ક્ત મુત્યુ ઩ાભે છે -
Sign & symptoms

 દદીને Vision ભા મુશ્ઔેરી રાખે છે -
 દદીને nausea Vomiting થામ છે -
 એઔ ઔે ફે puncture wound જ૊લા ભ઱ે છે -
 ડુંકની જ્ગગ્માએ તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે -
 Shock ના Sign & symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ ઩ડે છે -ુ઄ને ધીભેધીભે શ્વાવ ફુંધ થામ છે -
Treatment
Snake bite ભા First Aid ન૊ શેત ુ વા઩ના ડુંકથી ળયીયભા પયતા ર૊શીભા ઝેયનુ બ઱ી જત ુ
ુ઄ટઔાલલાન૊ છે -
દદીને જભીન ઩ય સુલડાલી દે વ ુ ુ઄ને શરન ચરન ઔયલાની ભનાુઆ ઔયલી-
ડુંક ભાયે ર બાખનુ શરન ચરન બફલ્કુર ુ઄ટઔાલવુ ુ઄ને તે બાખને નીચેની તયપ યાકલ૊-
Wound ને વાબુ ઩ાણીથી ફયાફય ધ૊ુઆ નાકલ૊-જ૊ ળક્ય શ૊મ ત૊ p.p lotion ુ઄ને ખયભ ઩ાણીથી
wouind ને ફયાફય ધુ઒-
Bite થી ુઈ઩ય ુઅલતા વીંખર Bone ઩ય ટુનનિઔેટ ફાુંધલ૊ જેનુ દફાણ ુ઄તીળમ ન યાકવુ-
ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય નલી યે ઝ્રય બ્રેડ લડે નાન૊ ુઈબ૊ સ્ઔાય મુઔ૊ જેથી ર૊શી વાથે poison ન૊ થ૊ડ૊
બાખ ઩ણ ફશાય નનઔ઱ી જામ-જ૊ઔે શાર ુઅ પ્રઔાયની પ્રેઔટીવુ઄ભર ભા નથી-
ળક્ય શ૊મ ત૊ ડુંકની ુઅવ઩ાવ ના બાખ ઩ય ફયપ ગવલ૊-
Stings
Honey bee stings -ભધભાકીન૊ ડુંક-
Wasp(hornet)sting – બભયી
Jelly Fish Stings – જેરીડપળ દડયમાુઆ જીલાત
Fleas Sting – ચાુંચડ
Introduction
 ભધભાકીભા તેના દાુંત ઩ાવે Poison ની Sac'થેરી( શ૊મ છે -તેથી તે જમાયે ભાણવ ને ઔયડે ત્માયે
Poison વ્મક્ક્તના ળયીયભા દાકર થામ છે -
 ભધભાકીના ડુંક ની જ્ગગ્માન૊ ઔાુંટ૊ Sterile Needle લડે ઔાઢી નાકલાભા ુઅલેત૊ ગણી યાશત થુઆ
જામ છે -
 ઔેટરાઔ ર૊ઔ૊ને ુઅ Insect ના Poison ની એરજી શ૊મ છે -
 ુઅના ડુંકથી તેના Poison ની એરજી ના ઔાયણે ભ૊ભા ુ઄ને ખ઱ાભા વ૊જ૊ ુઅલલાથી શ્વાવભા
ુ઄ને ખ઱ાભા તઔરીપ ઩ડે છે -
 જેભ ડુંકની વુંખ્મા લધુ તેભ ખુંબીયતા લધતી જામ છે -
Sign & symptoms

એઔદભ તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે - દદીને શજુ ઩ણ ત્મા Insect શાજય છે તેવ ુ Feel થામ છે - ડુંકલા઱ા
બાખભા વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- વ૊જાલા઱ા બાખભા નભડર વાુઆડ Red center point દે કામ છે -
- Reaction ના પ્રભાણ મુજફ Shock ની ળક્યતા યશે છે -

Treatment
 Bite ના ુઈ઩ય ના બાખભા Bandage ફાુંધ૊ ુ઄ને થ૊ડા વભમ ઩છી ઢીર૊ ઔયલ૊-
 ડુંકન૊ બાખ વાબુ ઩ાણીથી ફયાફય વાપ ઔયલ૊-
 જ૊ ભ઱ી ળઔે ત૊ p.p lotion થી વાપ ઔયવુ-
 દુકાલા ભાટે tab-Aspirin ુઅ઩લી-
 વાુઆટ ઩ય cold compress મુઔલા-
 Antihistaminic Tab ુઅ઩લી-
 જ૊ દદીભા Shock ના sign જ૊લા ભ઱ે ત૊ તેની treatment ુઅ઩લી-
 દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔ ના દલાકાને યીપય ઔયવુ-
Prevention of Bites and Sting

 ફા઱ઔ૊એ ભધ઩ુડા ને ન છુંછેડલા ભાટે વભજણ ુઅ઩લી-
 ફા઱ઔ૊ને વા઩થી દુય યશેલા વભજાલવુ ુ઄ને વા઩ નનઔ઱ે ત્માયે તેને છુંછેડલ૊ નશી
 ભધ઩ુડા ઩ા઱નાયે યક્ષણાત્ભઔ ઩શેયલેળન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 યસ્તા઒ ઝાડી- ઝાુંકયા઒થી ચ૊ખ્કા શ૊લા જ૊ુઆએ-
Treatment
 જ૊ Insect શાજય શ૊મ ત૊ તેને દુય ઔયવુ-
 ભધભાકી ના ઔાુંટાને દુય ઔયલ૊ જેથી ગણી યાશત થામ છે -
 શથે઱ી લડે ચ૊઱વુ ઔે દફાલવુ નશી ઔાયણ ઔે તેભ ઔયલાથી ઔાુંટાનુ Poison ળયીય ભા જામ છે -
 ઔાુંટ૊ ઔાઢી રીધા ઩છી ડુંક લા઱ા બાખને ચ૊ખ્કા ઩ણી લડે વાપ ઔયી Antihistaminic ointment
ઔે Soda-bi-Carbonate પ્રલાશી રખાડવુ-
 ડુંકલા઱ા બાખ ઩ાવે Cold compress Apply ઔયલા-
 ભ૊, ખ઱ા ઔે જીબ ઩ય ડુંક લકતે Poison ઝડ઩થી પેરામ ત૊ વ૊જાને ઔાયણે શ્વાવભા તઔરીપ ઩ડે
છે -છે -તેથી દદી ને ખુલ્રી શલાભા યાકવુ-
 નજીઔ ના દલાકાને યીપય ઔયવુ-
Scorpion bite
Sign & symptoms
 ડુંકલા઱ા બાખભા તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે -
 ગણીલાય તીવ્રદુકાલાને ઔાયણે દદી Shock ભા જામ છે -
 નાના ફા઱ઔ૊ને ુ઄ને જેભને ફીજી લકત નલિંછી ડુંક થમેર શ૊મ તેભા Shockની વુંબાલના લધુ- શ૊મ
છે
 ઔ૊ુઆ લકત શદમ ઩ય ુ઄વય થામ છે -ુ઄ને દદી ને વકત ઩યવેલ૊ થામ છે -
 ક્યાયે ઔ મ્રુત્યુ થલાની વુંબાલના શ૊મ છે -
 Paralysis of Mouth: Slurred Speech

 ભ૊ઢાન૊ રઔલ૊ રા઱ ઩ડે છે -ત૊તફૄ ફ૊રામ છે -
 એઔ ઔે ફન્ને Limb ુ઄ને ળયીયભા એઔ બાખભા નફ઱ાુઆ ુ઄નલ જામ છે ુ઄ને વુંલેદના ઒છી થુઆ જામ
છે -
 ચશેય૊ રાર થુઆ જામ છે -
 ચાભડી Hot ુ઄ને Dry થુઆ જામ છે -
 ફન્ને Pupil ુ઄વભાન યીતે Dilate શ૊મ છે -
 Bladder And Bowel ઩ય ઔુંટ્ર૊ર યશેત૊ નથી-
Treatment
 જ૊ દદી બાનભા શ૊મ ત૊ તેને સુલડાલી દે વ ુ ુ઄ને તેન ુ ભાથુ ુ઄ને કબાન૊ બાખ ઉંચ૊
યાકલ૊-
 ભાથા ને થ૊ડુ એઔ તયપ પેયલવુ જેથી Saliva વાયી યીતે નનઔ઱ી ળઔે
 ડ૊ઔ, છાતી ુ઄ને ઔભય ની ઔ઩ડા ઢીરા ઔયલા જેથી Circulation ુ઄ને Breathing ભા
ુ઄ડચણ ન થામ-
 દદીને ભ૊ઢા લડે ઔુઆ ુઅ઩વુ નશી-
 જ૊ દદી ફેબાન ફને ુ઄ને શ્વાવભા ુ઄ડચણ થામ ત૊ તાત્ઔારીઔ કૃનિભ શ્વાવ૊ચ્છશ્વાવ ળફૃ ઔયી
દે લા-
Stroke (઩ક્ષઘાત)
Definition
ુઅ એઔ Condition છે જે Brain ને Blood Supply ભા ુ઄ડચણ ુઅલલાથી થામ છે -ુઅ ુ઄ડચણ
Cerebral Blood vessels ભા Blood clot ને રીધે શ૊મ છે ુ઄થલા Cerebral Blood vessel
ભા યપ્ચય થલાથી Brain ભા Blood Collection ને રીધે શેભયે જ થામ છે -Cerebral શેભયે જ એ
કાવ ઔયીને ઉંચા ર૊શીના દફાણના ઔાયણે જ૊લા ભ઱ે છે -
 Major Stroke ભ૊ટે બાખે જીલરેણ શ૊મ છે -જમાયે Minor Stroke લકતે ગણી વાયી યીઔલયી જ૊લા
ભ઱ે છે -
 Stroke વાભાન્મયીતે ૫૫ ની ુઈભય ઩છી લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
 જ૊ ર૊ઔ૊ને Circulatory Disorder શ૊મ ત૊ તેભને stroke ની ળક્યતા લધુ યશે છે -
 Brain ન૊ દયે ઔ નલબાખ ળયીયની જુદી જુદી System ઔે બાખ નુ નનમુંિણ ઔયે છે -તેથી Stroke ના
રીધે ઔેટરી તઔરીપ થળે તેન૊ ુઅધાય Brain ના ક્યા બાખ ભા ઔેટરી ુઆજા થુઆ છે તેના ઩ય યશેર
છે -
Treatment
 Patients ના ભાથા ન૊ બાખ ઉંચ૊ યશે તેલી યીતે ઩થાયી ભા સુલડાલી દે લ૊--દદી ફેબાન શ૊મ ત૊
તેને એઔ ઩ડકે ઉંધ૊ સુલડાલલ૊ જેથી ભ૊ ભાની રા઱ ઔે ુઈરટીનુ પ્રલાશી તેના છાતીભા ુઈતયી ન
જામ-
 દદી ફેબાન શ૊મ ત૊ ભ૊ લડે ક૊યાઔ ુ઄ને પ્રલાશી દલા઒ ુઅ઩લી નશી-ળક્ય શ૊મ ત્મા સુધી
તફીફી વશામ ભે઱લલી-
 Stroke ના હુભરાભાથી દદી ફેઠ૊ થામ ઩છી રઔલાની ુ઄વય યશે છે ત૊ તેને રાઔડી લડે
ચરાલલાભા ભદદ ઔયલી ુ઄ને ઔવયત ઔયાલલી
Sign & Symptoms

 Sudden Serve headache ુ઄ચાનઔ તીવ્ર ભાથાન૊ દુકાલ૊
 Rapid pulse
 Disorientation, Confusion, Anxiety And Weeping
 Giddiness ચક્કય ુઅલે
 Unconsciousness acoording to stroke intensity
 દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટર ભા રુઆ જવુ-
Heat stroke
 એઔદભ લધુ ખયભ લાતાલયણભા રાફ૊ વભમ ઔાભ ઔયલાથી ઔે ખ ૂલ્રા ળયીયે પયલાથી Heat
stroke થામ છે -
 ુઅવ઩ાવ નુ લાતાલયણ એક્દભ લધુ ખયભ શ૊મ ત્માયે ળયીયની ખયભી ઩યવેલા ભાયપતે Control
ઔયવુ મુશ્ઔેર ફને છે -ુ઄ને ઩યીણાભે Heat Stroke ની ળક્યતા લધુ યશે છે -
 ખયભ લાતાલયણભા ઔાભ ઔયલા ટે લામેરા ન શ૊મ તેલા ર૊ઔ૊ભા Heat Stroke ની ળક્યતા લધુ યશે
છે -
 ળયીયભા પ્રલાશી ુ઄ને ક્ષાયની ખેયશાજયી ઩ણ Heat Stroke ભા ભદદ ઔયે છે -
Sign & Symptoms
 દદીને ભાથુ દુ9કે છે -
 દદીને ચક્કય ુ઄લે છે -
 દદીને ખુફજ ખયભી થામ છે -
 દદી Restless ફને છે -
 ચશેય૊ રાર થુઆ જામ છે -
 ચાભડી ખયભ ુ઄ને સુઔી થુઆ જામ છે -
 Pulse ઝડ઩ી ફને છે -
 શ્વાવભા ુ઄લાજ ુઅલે છે -
 104`f (40` c) ઔે તેથી લધુ તાલ શ૊મ છે -
 દદી ઝડ઩થી ફેબાન ફને છે -
 તાલ ઝડ઩થી ન ુઈતયે ત૊ મ્રુત્યુ ઩ણ થુઆ ળઔે છે -
Treatment
 દદીને ફની ળઔે તેભ લધુ ઠુંડી જ્ગગ્માએ યાકવુ-
 દદીના ઔ઩ડા ઔાઢી નાકલા-
 દદીને ચાદય લીંટા઱ી તેના ઩ય ઩ણીન૊ છુંટઔાલ ઔયલ૊ ત્માયફાદ ઩ુંકા ઔે છા઩ા લડે ઩લન
નાકલ૊-ુઅ પ્રઔીમા દદીનુ તા઩ભાન 101 f(38 c) થી નીચુ ું ુઅલે ત્માસુધી ઔયલી-
 દદીને તાલ ુઈતયી ખમા ઩છી તેને Dry Sheet લડે cover ઔયી ળક્ય શ૊મ ત૊ Ac room ભા યાકવુ-
 જ૊ દદી બાન ભા શ૊મ ત૊ તેને Semmi siting position ુઅ઩લી તથા તેને કબાન૊ ુ઄ને ભાથાન૊
ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
 જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ઩યું ત ુ શ્વાવ ફયાફય શ૊મ તેને Recovery Position ુઅ઩લી ુ઄ને વભમવય
દલાકાને રુઆ જવુ-
Methods For Artificial Respiration

Artificial Respiration મુખ્મ ચાય યીતે ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
1) Menual Methods of Respiration
- Holier Nelson Method of Respiration
- Sylvester Method
2) Seffner sMethod (Prone Pressure)
3) Mouth To Mouth Method of Respiration
4) Bag & Mask Method
5) Ventilator Mouth (Resuscitation)
1. Manual Method of Artificial Respiration

ગણી લકત દદીની ઩યીસ્થીતી એલી શ૊મ છે ઔે જમાયે Mouth To Mouth
Respiration ુઅ઩ી ળઔાતુ નથી-ુઅલી ઩ડયસ્થીતી઒ નનચે મુજફ છે -
 દદીને face ભાલધુ ુઆજા થુઆ શ૊મ જેભા Mouth ુ઄ને Nose ને લધુ ુઆજા થુઆ શ૊મ-
 દદીનુ ભાથુ ભ૊ટા લજન નનચે પવાુઆ ખયુ શ૊મ-
 દદીને લાયમ્લાય vomiting થત ુ શ૊મ-
 Poison ના ઔેળ લકતે First Aid ને ુ઄વય થલાની ળક્યતા શ૊મ
ુઅ method Mouth to Mouth Respiration જેટરી ુ઄વયઔાયઔ નથી-
(A) ુ એન્ડ ઩ર
શ૊લ્ગન નેલ્ળન ભેથડ (઩ળ ુ )
Manual Method ભા પ્રથભ ુઅ યીતને ઩વુંદ ઔયલાભા ુઅલે છે -ઔાયણ ઔે ુઅ યીત ભા દદીનુ Air
Way વાયી યીતે Open યશે છે -
ુઅ યીતભા External Chest Compression ુઅ઩ી ળઔાત ુ નથી-તેભજ Heart Beat ને વશેરાુઆ
થી Check ઔયી ળઔાતા નથી- ુઈ઩યાત Sign Of Response ઩ણ વશેરાુઆથી ચેઔ ઔયી ળઔાતુ નથી-
Step
 દદીને Hard Flate Surface ઩ય ઉંધુ સુલડાલવુ-
 જડબુ ઉંચુ ઔયી ભાથુ ઩ાછ઱ તયપ ટન ઔયવુ-
 દદીના ફન્ને શાથ એક્ફીજા ઩ય યાકી તેના ખાર નીચે તયપ યાકલા-
 ભદદઔતાથ એ ઩૊તાન૊ એઔ ઩ખ ઘુટું ણ઩ય લા઱ી ભાથા ઩ાવે યાકલ૊ જમાયે ફીજા ઩ખને દદીના
Elbow ઩ાવે યાકલ૊-
 ભદદઔતાથ એ ઩૊તાના ફન્ને શાથ દદીની Back ઩ય યાકલા ુ઄ને ફન્ને અંગુઠા Spine ની ફાજુ ઩ય
વીધા યાકલા-
 ભદદઔતાથ એ ફન્ને શાથને ઔ૊ણીથી વીધા યાકલા ુ઄ને ધીભે થી ફે Second ભાટે Pressure ુઅ઩વુ
ુઅભ ઔયલાથી દદીન૊ શ્વાવ ફશાય ુઅલે છે - ુ઄નતળમ Pressure ુઅ઩વુ નડશ- ઔાયણ ઔે તેના રીધે
Lungs ઔે અંદયના Organ ને ુઆજા થામ છે -
 ભદદઔતાથ એ શલે ઩ાછ઱ જ૊ઔ રેલ૊ ત્માયફાદ દદીના ફન્ને શાથ ને Elbow થી ઩ઔડી ુઈ઩ય તયપ
ુ઄ને ફશાય તયપ ઉંચા ઔયલા- ુઅભાું 3 second time રેલ૊-ુઅભ ઔયલાથી દદીના Lungs ભા શલા
જામ છે -ુઅ લકતે દદીની Chest જભીન થી ઉંચી થલી ન જ૊ુઆએ-
 ત્માયફાદ દદીના શાથ નીચા ઔય૊ ુ઄ને પયીથી તભાયા શાથ દદીના Back ઩ય યાકી એ જ યીતે
વામઔર પયીથી ચા઴ુ ઔય૊-
 દય નભનીટે ુઅ યીતે 12 લકત ઔય૊ દયે ઔ વામઔર લકતે 5 નભનીટન૊ વભમ ર૊-
 4 વામઔર ઩છી દદીની Carotid Pulse ચેઔ ઔય૊-જ૊ Pulse Feel થામ ત૊ ુઅ જ યીતે
Respiration ચા઴ુ યાક૊-઩યું ત ુ Pulse Feel ના થામ ત૊ દદીને Back ઩ય સુલડાલી External
Chest Compression ુઅ઩૊ ુ઄ને Silvestre Method લડે Respiration ુઅ઩વુ-
(B) વીલ્લેસ્ટય ભેથડ :-

જમાયે દદીને Back ઩ય સુલડાલી External Chest Compression ુઅ઩લાની જળુય શ૊મ ત્માયે
વીલ્લેસ્ટય ભેથડ લા઩યલાભા ુઅલે છે -
Steps :-
 દદીને ભજબુત વ઩ાટી ઩ય ચતુ સુલડાલવુ ભ૊ઢાભા ઔુઆ ુ઄ડચણ શ૊મ ત૊ દુય ઔયલી-
 કબા નીચે જેઔેટ ને લા઱ી ને મુઔ૊ જેથી કબા ઉંચા યશે ુ઄ને Head ઩ાછ઱ તયપ નભે઴ ુ યશે ુઅભ
ઔયલાથી Air Way Open યશે છે -
 ભદદઔતાથ એ ફન્ને ઘુટું ણ લા઱ીને દદીના ભાથા ઩ાવે ફેવવુ-
 દદીના ફન્ને ઔાુંડા ઩ઔડી ફન્ને ઔાુંડા ને Cross ઔયી તેને દદીંના Lower Chest ઩ય યાકલા Preesure
ુઅ઩વુ ુઅ ભાટે 2 વેઔન્ડ ન૊ વભમ રેલ૊-
 ત્માયફાદ ભદદઔતાથ એ ઩૊તાના Elbow ુ઄ને Back ને વીધા યાકી Lower Chest ઩ય pressure
ુઅ઩વુ ુઅના ભાટે 2 second વભમ ર૊-
 ત્માયફાદ દદીના શાથ ને ુઈ઩ય ુ઄ને ફશાય તયપ ઉંચ૊ ઔયી તભે ઩ણ તભાયી Heel ઩ય ફેઔલડથ
મુલભેન્ટ ઔય૊-ુઅ ભાટે 3 second ન૊ વભમ ર૊-
 ુઅ યીતે નભનીટભા ફાય લકત વામઔર યી઩ીટ ઔય૊
 ચાય વામઔર ઩છી Pulse check ઔય૊-જ૊ Pulse Feel થામ ત૊ ુઅ યીત ચા઴ુ યાક૊ જ૊ Pulse
feel ના થામ ત૊ External Chest compression ુઅ઩૊-
 ચાય Chest Compression ફાદ એઔ Respiration ુઅ઩૊-
(C) ળેપય ભેથડ :-
 દદીને ઉંધ૊ સુલાડલ૊-
 દદીના શાથ તેના ઔ઩ા઱ નીચે એઔફીજા ઩ય મુઔલા-
 ભાથુ એક્ફાજુ વશેજ લા઱વુ નાઔ ુ઄ને ભ૊ઢાને ઔળી નડતય શ૊લી જ૊ુઆએ નશી-
 ઒઩યે ટયે દદીની ફાજુએ તેના થા઩ાની વાધાની ફયાફય નીચે ઘુટું ણીએ ઩ડવુ
 ઒઩યે ટયે ઩૊તાના ફન્ને શાથના ઩ુંજા દદીની ઔભય ઩ય એ યીતે મુઔલા ઔે જેથી દદીની ઔભય ની
દયે ઔ ફાજુએ એઔ-એઔ શાથન૊ ઩ુંજ૊ ુઅલે ુ઄ને ઒઩યે ટયના ઔાુંડા એઔફીજાની નજીઔ યશે ુ઄ને
આંખ઱ી઒ જભીન તયપ -
 ડક્રમા ચારઔે ઩૊તાની ઔ૊ણી વીધી યાકલી-
 ઒઩યે ટયે ઩૊તાના ઘુટું ણ લાળ્મા લખય ધીભેથી ુઅખ઱ ઝ૊ઔ રેલ૊- જેથી ળયીયનુ લજન દદીની
ઔભય ને રાખે- ુઅભ ઔયલાથી દદીના ઩ેટ ઩ય દફાણ ુઅલલાથી પેપવાભાથી શલા ફશાય ુઅલે
છે -ુઅ ભાટે 2 second ન૊ ટાુઆભ ર૊-
 શ્વાવ ુઅ઩નાયે ઩ખની એડી઒ તયપ ધીભેથી ઩ાછ૊ ઝ૊ઔ રેલ૊ ુઅભ ઔયલાથી દફાણ ઒છુ થામ
ુ઄ને શ્વાવ અંદય રેલાની ડક્રમા થામ છે - ુઅ ભાટે 3 second ન૊ વભમ ર૊-
 ુઅ યીતે ભીનીટ ભા ફાય લકત યી઩ીટ ઔય૊-
(2) Mouth to Mouth (or Nose)Method Artificial Ventilation

જમાયે દદીનુ Respiration ુ઄ને Heart Beat ફુંધ થામ ઔે તયુ ું ત જ Artificial
Ventilation લડે દદીના Brain ને oxygen ઩ુય૊ ઩ાડલ૊ જળુયી છે -જેભા ABC માદ યાકવુ-
A – Air Way- એ open શ૊લી જ૊ુઆએ-
B –Breathing Artificial Respiration લડે Lungs ને ફુરાલી દદીનુ Breathing ચા઴ુ ઔયવુ-
C – Circulation External Chest Compression લડે Circulation જા઱લી યાકવુ
Checking Breathing :
દદીનુું Breathing ચેઔ ઔયલા ભાટે દદીના ભાુઈથ ુ઄ને Nose ઩ાવે ઔાન યાકલ૊ તેભજ
દદીના Chest ુ઄ને Abdomen ની શરચર જ૊લી- જ૊ દદીનુ ું Breathing ચા઴ુ શળે ત૊ તભે વાુંબ઱ી
ળઔળ૊- તેભજ Chest ુ઄ને Abdomen ઩ય શરચર જ૊ુઇ ળઔાળે
Opening the Airway
દદી Unconscious શ૊મ ત્માયે તેન૊ Air Passage એ Narrow ઔે Block થલાથી Breathing ની
Difficulty યશે છે જેભાું Head ુઅખ઱ Bit થલાથી Tongue ઩ાછ઱ Slip થલાથી ઔે Throat
ભાું Saliva ઔે Vomit ને ઔાયણે Air Passage Block થામ છે ુઅથી પ્રથભ દદીનુ ું Airway
તાત્ઔારીઔ Clear ઔયવુ ું જફૃયી છે -
Vomit ઔે Saliva શ૊મ ત૊ Clean ઔયવુ-ું
દદીની Nack નીચે એઔ શાથ ુ઄ને Fore Head ઩ય એઔ શાથ યાકી દદીનુ ું Head ઩ાછ઱ તયપ
Bit ઔયવુું 'નભાલવુ(ું ુઅભ ઔયલાથી Head & Nack એ Extend 'વીધા) થળે ુ઄ને Air
Passage ખુલ્ર૊ થળે-
ત્માયફાદ Nack નીચેથી શાથ રુઇ ચીન ઩ાવેથી ઩ઔડી ચીન (Chin) ને ુઈ઩ય તયપ Push
ઔયલી-
ુઅભ- Jaw Chan Go Titit ઔયલાથી ુઅખ઱ Left થલાથી Airway એ Clear થળે-
દદીને Spontaneous Breathing શ૊મ ત૊ Recovery Poision ુઅ઩લી-
Cleraing the Airway

જ૊ Air Passage ભાું Vomit, Saliva,Loose Teeth or Denture Food શ૊મ ત૊ તે દુય ઔયવુ ું
દદીના Head ને એઔ તયપ Turn ઔયી એઔ શાથન૊ અંગુઠ૊ ુ઄ને ફીજા શાથની ફે આંખ઱ી઒ લડે
'Mouth ને ખુલ્઴ુ ઔયી અંદય થી Clean ઔયવુ(ું .
Mouth To Mouth (or Nose) Ventilation.

Mouth To Mouth (or Nose) Ventilation એટરે ઔે ભદદ ઔતાથએ ઩૊તાના Lungs ની Air
ને દદીના Lungs ભાું દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે -ઔે જેભાું ભદદઔતાથ ના ભોં લડે શલાને દદીના ભોં ઔે
નાઔભાું દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે .
ુઅ઩ણે લાતાલયણભાુંથી શ્વાવભાું રુઇએ છીએ તેભાું 10 $ ઒ઔનવજન શ૊મ છે જેભાુંથી 4 $
઒ઔનવજન લ઩યામ છે તેથી ુઈચ્છલાવભાું જે શલા ફશાય નીઔ઱ે તેભાું ૧૬ $ ઒ઔનવજન શ૊મ છે જે
દદીની જીંદખી ફચાલલા ભાટે ઩ુયતુ શ૊મ છે -
Steps
 Face ુ઄ને Neck ુઅવ઩ાવ ઔુઆ ુ઄ડચણ શ૊મ ત૊ દુય ઔય૊
 Mouth ઔે throat ભા ઔુઆ Debris શ૊મ ત૊ દુય ઔયી Air Way ને Clear ુ઄ને Open ઔય૊-
 Air Way open થમા ફાદ તભે Deep Breath રુઆ દદીના Nostrils ને Finggers લડે Pinch ઔયી
તભાયા Lips દદીના Mouth ુઅવ઩ાવ Seal ઔય૊- Mouth to Nose લકતે Mouth ને Close ઔયી
Nose ની ુઅવ઩ાવ Lips Seal ઔયલા-
 Chest તયપ યાકી દદીની Chest લધુ ફુરામ તે યીતે દદીના Lungs ભા તભાયા Expiration લડે
Air ને દાકર ઔય૊-
 Chest વુંત૊઴ઔાયઔ યીતે ફુરામ નશી ત૊ Head ુ઄ને Jaw ની Position ને વયકી ખ૊ઠલી પયી પ્રમત્ન
ઔયલ૊-
 ત્માયફાદ તભાળુ Mouth દુય ઔય૊- દદીની Chest ને પયી ફ્રીળ Air રુઆ ુઅ યીતે પયીથી યી઩ીટ ઔય૊-
 પ્રથભલાય Cycle ઝડ઩ી ુઅ઩૊-
 દદીની Carotid Pulse ચેઔ ઔયી Heart Beat ભાટે કાિી ઔય૊-
 જ૊ Heart Beat ફયાફય શ૊મ ત૊ દય નભનીટે 16 to 18 Respiration ુઅ઩લાનુ ચા઴ુ યાક૊-
 જ૊ Heart Beat ફુંધ થામ ત૊ External Chest Compression ુઅ઩૊-
External Chest Compression

 Casulity ને firm Surface ઩ય Back side સુલડાલ૊-
 દદીની એઔ વાુઆડ તેની Chest તયપ Face યાકી ઘુટું ણ઩ય ફેવવુ-
 Sternal Notch ુ઄ને Intersection of Margin ળ૊ધી તે ફન્ને ની લચ્ચે Center ભા Land Mark
નક્કી ઔય૊-(Lower Half Of The Sternam)
 એઔ શાથની શથે઱ી ની આંખ઱ી઒ Ribs થી ઉંચી યશે યીતે મુઔ૊ તેના ઩ય ફીજા શાથની શથે઱ી મુઔી
ફન્ને શાથની ુઅખ઱ી઒ વાથે Lock ઔય૊-
 તભાયા શાથને Elbow થી straight યાક૊-
 Lower Half Part Of Breast Bone ઩ય વીધુ દફાણ ુઅ઩૊-'ુઅવયે 4 to 5 શ૊ઔ(
 ઩ાછ઱ તયપ Pressure ને release થલા દ૊-
 ુઅ યીતે દય નભનીટે 80 Compression ુઅ઩૊-
 Response ભાટે Check ઔય૊ Carotid Pulse ચેઔ ઔય૊ 4 દદીના Lips જુ઒-'Pink or Blue
Cynosis)
 ત્માયફાદ તયત જ Mouth To Mouth Respiration ુઅ઩૊-
 ૧૫ Chest Compression ુ઄ને ત્માયફાદ 2 લકત Mouth (ventilation)Respiration એભ
ક્રભભા ચા઴ુ યાક૊ 3 Minute ભાટે Heart Beat Check ઔય૊-
 Heart Beat ુઅલે એટરે Chest Compression ફુંધ ઔય૊ ુ઄ને Mouth to Mouth Respiration
દદી ઩૊તાની ભે઱ે શ્વાવ રે ત્મા સુધી ચા઴ુ યાક૊ Respiration ચા઴ુ થુઆ ખમા ઩છી દદીને
Recovery Position ુઅ઩૊-
Resuscitation With Two First Aides

 ફે First Aids લકતે એઔ Mouth to Mouth Respiration ુઅ઩ળે જમાયે ફીજાએ External
Chest Compression ુઅ઩લા-
 એઔ ભદદઔતાથ Air Way Open ઔયી એઔ શ્વાવ ુઅ઩વે જમાયે ફીજા ભદદ્દ્ઔતાથ ઩ાુંચ Chest
Compression ુઅ઩ળે-ુઅ યીતે દય નભનીટે 60 Chest Compression ુઅ઩લા-
 પ્રથભ લકતે એઔ નભનીટે ફાદ ુ઄ને ત્માયફાદ દય 3 નભનીટે Heart Beat ચેઔ ઔયલા-
Resuscitation For Children :-

ફા઱ઔ૊ભા Respirarion ુઅ઩તી લકતે Respiration Rate 18 to 20 યાકલાભા ુઅલે છે ુ઄ને
Chest ઩ય એઔ શાથ લડે ઒છુ Pressure ુઅ઩વુ'૨-૫ થી ૩-૫cms or૧ થી૧-૫ inches)
Resuscitation For Infants & Small Children

ુઅભા ફહુજ ઒છી શલા Air Passage ભા દાકર ઔયલી ુ઄ને પક્ત ફે ુઅખ઱ી઒ લડે એઔદભ
Light Pressure ુઅ઩વુ- શ્વાવ દય નભનીટે 20 ુઅ઩લા-Chest Pressure 2 to 2.5 cms (0.5 to
1.0 inch) યાકવુ-
 ફેFirst Aids લકતે એઔ Mouth To Mouth Respiration ુઅ઩ળે જમાયે ફીજાને External
Chest Compression ુઅ઩લા-
 એઔ ભદદઔતાથAir Way Open ઔયી એઔ શ્વાવ ુઅ઩ળે જમાયે ફીજા ભદદઔતાથ ઩ાુંચ Chest
Compression ુઅ઩ળે-ુઅ યીતે દય નભનીટે 60 Chest Chest Compression ુઅ઩લા-
(12Respy/min)
 પ્રથભ લકતે એઔ નભનીટ ફાદ ુ઄ને ત્માયફાદ દય િણ ભીનીટે શાટથ ફેટ ચેઔ ઔયલા-
Resuscitation For Children:-

 એડલ્ટની જેભજ પ્ર૊નવઝય છે - ઩યું ત ુ યે સ્઩ીયે ળન યે ટ એ ૧૮ થી ૨૦ યાકવુું ુ઄ને છાતી ઩ય એઔ શાથ
લડે ઒છુું પ્રેળય ુઅ઩વુ-ું '2.5 to 3.5 cms or 10 to 1.5 inches)
Resuscitation For Infants & Small Children:-
ુઅભાું ફહુ જ ઒છી શલા Air Passage ભાું દાકર ઔયલી ુ઄ને ફ્ઔત ફે આંખ઱ી઒ લડે એઔદભ
રાુઇટ પ્રેળય ુઅ઩વુ ું શ્વાવ દય ભીનીટે ૨૦ ુઅ઩લા-ChestPressure એ 1/5 to 2.5 CMS (0.5
TP 1.0 Inch ) યાકવુ-ું
Nasal Packing
નાઔ ભાથી bleeding થામ તેને Epistacsis ઔશેલાભા ુઅલે છે -Nasal Bleeding લકતે ઔે નાઔના
Operation ઩છી નાઔભા Roller Gauze લડે ઩ેડઔિંખ ઔયલાભા ુઅલે છે - જેને Nasal Packing
ઔશેલાભા ુઅલે છે -
ુ
શેતઓ:-
 નાઔભાથી Bleeding થતુ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 નાઔના Operation ઩છી નાઔભા Bleeding થત ુ ય૊ઔલા ભાટે -
Articles:-
 Sterile Roller Pack
 Sterile gloves
 Bowl ભા Normal Saline
 Inj Adrinalin
 Syring Needle
 Nasal Speculam
 Nasal Packing Forcep
 Kidney Tray
 Makingtosh with Draw sheet
 Tray cover
 Gauze folder
 Scossor
 Adhesive tape
Procedure:-
ુઅ પ્ર૊વીઝય ડ૊ દ્વાયા ઔયલાભા ુઅલે છે -નનવિંખ સ્ટાપે તૈમાયી ઔયી ભદદ ઔયલાની શ૊મ છે -
 તભાભ article તૈમાય ઔયી bed ઩ાવે રૈ જલા -
 દદીને Procedure ની જાણ ઔયલી-
 દદીને ુઅયાભ દામઔ Position ુઅ઩લી-
 દદીને ભાનવીઔ ળાુંત્લના ુઅ઩લી-
 Makintosh ુ઄ને Drowsheet ઩ાથય૊-
 HandWashઔયી Srerile Gloves ઩શેયલા -
 Bowl ભાના Saline ભા ઒ડથય મુજફ Inj Adrenaline ના Drop નાક૊ ુ઄ને Bowl ને શરાલ૊-
 તેભા Roleer pack ને ફ૊઱ી ત્માયફાદ Squeeze ઔય૊
 દદીને ભ૊ ખુલ્઴ુ યાકી શ્વાવ રેલા ઔશ૊-
 Roller pack ન૊ એઔ છે ડ૊ ખુલ્ર૊ ઔયી Nasal Packing Forcep લડે ઩ઔડ૊-
 Nasal Speculam લડે Nose ને ખુલ્઴ુ ઔયી તેભા થીભેથીભે Roller Pack લડે Packing ઔય૊-
 Packing ઩ુળુ થમા ફાદ લધાયાના Roller Packને ઔા઩ી નાક૊-
 ત્માયફાદ Gauze Folder મુઔી Adhesive tape રખાલ૊-
 દદીના Face, Chin લખેયે બાખ ને clean ઔય૊-
 Makintosh –Drawsheet ને દુય ઔય૊-
 દદીને ભ૊ લડે શ્વાવ રેલા ભાટે વભજાલ૊-
 તભાભ Article ને clean ઔયી તેની જગ્માએ મુઔ૊-
 Procedure ફાદ Gloves ઔાઢી પયી Hand Wash ઔય૊-
 Procedure ની નોંધ ઔય૊-
 નીચેના જડફાને ખુલ્ર૊ ઔયલ૊-
 શ્વાવ૊ચ્છ્શ્વાવ ની ક્રીમા ચા઴ુ છે ઔે નશી તે જુ઒-
 Look :-દદીની છાતી ુ઄ને ઩ેટ નુ શરન ચરન જુ઒
 Listen :-શલાની ુ઄લય જલય ન૊ ુ઄લાજ વાબ઱૊
 Feel :-નાઔ ુ઄ને ભ૊ઢા ઩ાવે શલાની ુ઄લય જલય ુ઄નુબલ૊-
 દદીન૊ શ્વવન ભાખથ ખુલ્ર૊ ઔયી તભાયા ભ૊ લડે દદીના નાઔ ઔે ભ૊ ભા ઉંડા શ્વાવ ુઅ઩૊-
 શ્વાવ ુઅ઩તી લકતે છાતીન૊ બાખ જુલ૊-
Circulation :-
- Carotid નાડી ત઩ાવ૊
- જ૊ નાડી ના ધફઔાયા શ૊મ ત૊ ક્રુનિભ શ્વાવ ચા઴ુ યાક૊-
- જ૊ નાડી ના ધફઔાયા ન શ૊મ ત૊ છાતી ઩ય ફશાયથી દફાણની ક્રીમા ચા઴ુ ઔય૊
CPR આ઩લાની યીત :- Cardio Pulmonary Resuscitation
 દદીની છે લ્રી ઩ાવ઱ી ,છાતીના Sternam શાડઔા વાથે જમા ભ઱ે ત્મા તભાયા એઔ શાથની ુઅખ઱ી
મુઔ૊
 ત્માથી ફે ુઅખ઱ી ુઈ઩ય તભાયા એઔ શાથની શથે઱ીનેસ'ૌ ઩ાભ( છાતીના શાડઔા ઩ય મુઔ૊-
 તેની વાથેજ તેની ુઈ઩ય ફીજા શાથની શથે઱ીને છાતીના શાડઔા ઩ય મુઔી ફન્ને શાથની ુઅખ઱ી઒
એક્ફીજા વાથે ફાુંધી દ૊-
 CPR ુઅ઩લા ભાટે દદીને શમ્ભેળા વીધી ઔઠણ વ઩ાટી ઩ય સુલડાલલ૊-
 તભાયા શાથને ઔ૊ણીભાથી લ઱લા દે ળ૊ નશી-
 1 minute ભા 80 થી 100 લકત છાતીના શાડઔાને 1.5 થી 2 ઇંચ દફાલવુ-
 4 to 5 લકત છાતીના શાડઔાને દફાવ્મા ફાદ લચ્ચે લચ્ચે કૃનિભ શ્વાવ ુઅ઩૊-
 1 to 3 નભનીટ ફાદ પયી ઔેય૊ટીડ નાડી ત઩ાવ૊-
B.L.S- (Basic Life Support )

ુ ભત
મ઱ ુ જીલનન૊ આધાય
દદીના શ્વાવ ુ઄ને ધફઔાયા ફુંધ થામ ત્માયે તયુ ું ત જ પ્રથભ 3 નભનીટભા શદમ ુ઄ને પેપવાને
઩ુન: જીલીત ઔયલા ભાટે ની વાયલાય ને BLS ઔશે છે -
 Advanced Life Support

Advanced Life Support એટરેઔે પ્રથભ 8નભનીટ દયનભમાન ુ઄ધતન વાધન૊ દ્વાયા Hospital ની
તારીભ ઩ાભેર વ્મક્તી઒ લડે શદમ ુ઄ને પેપવાને ઩ુન9 જીલીત ઔયલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલાભા ુઅલે
તેને ALS ઔશે છે -
 જીલન – ફચાલ વાાંક઱
- લશેરી જાણ ુ઄ને લશે઴ ુ ુઅખભન
- લશે઴ ુ C.P.R
- લશેરી ગનીષ્ઠ વાયલાય
 શદમ –પેપવાન ુ ઩ન
ુ : જીલન
- દદી ઩ાવે જુઆ શ઱લી ટ઩રી ભાય૊ ુ઄થલા કબાને ધીભેથી શરાલ૊-
- તભને ફયાફય છે ને ? એલ૊ પ્રશ્ન ઩ુછ૊
- જ૊ જલાફ ન ભ઱ે ત૊ તાત્ઔારીઔ નીચે ABC મુજફ વાયલાય ુઅ઩૊-
 Air Way
- A-શલાની ુ઄લય જલય ભાટે ન૊ શ્વવનભાખથ ખુલ્ર૊ ઔયલ૊-
- B-ભ૊ઢાભા નુ નવક્રીવન દુય ઔયી ુ઄ને ુઅટીપીળીમર યે સ્઩ેયીળન ચા઴ુ ઔય૊
થ ેળન ચા઴ુ યાકવુ 'Externeal Chest Pumpation)
C- વયુર
 ુ ી ચાલ ુ યાખવ ુ :-
ક્ા સધ
- દદીને ભેડીઔર વાયલાયના ભ઱ે ત્મા સુધી ઔ૊ળીળ ચા઴ુ યાકલી-
- જ૊ નાડીના ધફઔાયા ઩ુન9 ચા઴ુ થામ ત૊ કૃનિભ શ્વાવ ુઅ઩લાનુ ચા઴ુ યાકવુ-
- જ૊ નાડીના ધફઔાયા ુ઄ને શ્વાવ ફન્ને ઩ુન9 ચા઴ુ થામ ત૊ દદીને યીઔલયી ઩૊ઝીળનભા
સુલડાલ૊-
-----------------------------x---------------------------x-----------------------
---------x---------------------
Setting goals is the first step in turning the
invisible into the visible.
TRUMA
Definition
ુ઄ચાનઔ લાખલથી ઔે બ્રન્ટ ુઆન્જયી થલાથી જે જીલન ને બમભા મુઔતી ઩ડયક્સ્થનત ુઈબી થામ
તેને ટ્ર૊ભા ઔશે છે
કાયણ૊
઩ડી જલાથી
એક્વીડન્ટ થલાથી
શેડ ુઆન્જયી
ફનથવ
સ્ટેફ વુન્ડ
પ્રકાય
(1) એયુટ
ુ઄ચાનઔ ઔ૊ુઆ ફનાલ ફનલાથી
(2)ક્ર૊નીક
લાયું લાય થલાથી ઔે ગણા રાુંફા વભમથી
(3)ક૊મ્પ્રેક્ષ
મ્લ્ટી઩ર ટ્ર૊ભા થમેર શ૊મ ઔે ડ૊ભેસ્ટીઔ લામ૊રન્વ 'ગયે ઴ ુ ડશિંવા( શ૊મ
Sign &Symptoms
Shock
Anxiety
Confusion
Fear
Feeling Sad
ભેનેજભેન્ટ
A - Air way clearance
B - Breathing &Ventilation
C- Circulation with haemorrhge control
D- Disability Neurological status
E- Exposure & prevrntion of hypothermia
Bibliography
'0( aaaa a-a

aaaa
9 a aaaa aa aaaaaaaaa aaaaa
J.P.BROTHERS, NEW DELHI ALL BOOK
'1( a-a aaaaaaaa

a aaaa
9 a aaaa aaa aaaaaa aaaaa
VOLLUME I &II ,WILEY EASTER
LIMITED NEW DELHI.
(3) Vora Medical Publication : a aaaaa ,aaaaa
Dr.Shashanka.V.Parulekar. Mumbai.
'૪(aaaaaa
aaaaa
9 aaaaa
aaa
aaa
aaaaa
aaaa
પ્રાથભીઔ ુઉ઩ચાય'શય ગય ઔે રીએ(
'૫( aa
-aaaa
aaaaaaaaa
a aaaaa aaa Revised
aaaaaaa 9th edition
'૬( www google.com
ડીઝાસ્ટય ભેનેજભેન્ટ
 ુઅપત –ડીઝાસ્ટય એટરે ુઅપત- ુઅપતએ કુદયત વજીત ઔે ભાનલવજીત શ૊ુઆ ળઔે-
કુદયત વજીત ઔે ભાનલવજીત ુઅપત ુઅલે ત્માયે ભાનલી નનવશામ ુ઄ને રાચાય ફને છે -
ુઅપત લકતે ભાણવ૊ને શલા,઩ાણી,ક૊યાઔ ુ઄ને યશેલા ભાટે વુંધ઴થ ઔયલ૊ ઩ડે છે - ક૊યાઔ,
ઔ઩ડા, યશેઠાણ, તફીફી વાયલાય તેભજ ફીજી જીલનની ઩ામાની જફૃયીમાત ભે઱લી ળઔાતી
નથી- તેને ુઅ઩ણે ુઆભયજન્વી ુ઄થલા ુઅપત ઔશીમે છે -
Water and Climate (જ઱ અને આફ૊શલા)
1) Flood (઩ ૂય)
2) Cyclones (ચક્રલાત)
૩) Cloud Burst (લાદ઱પાટલા)
૪) Heat wave and Cold wave (ખયભ઩લન૊ુ઄નેઠુંડા઩લન૊)
૫( Snow fall (ફયપલ઴ાથ)
7) Droughts (દુષ્ઔા઱)
8) Sea erosion (દડયમાુઆગવાયણ)
9) Thunder lightening (લીજ઱ીદુધથટના)
 Geological (બોખ૊બરકૌ ) :
1) Landslides and mudflows (જભીનકવલાનીગટનાુ઄નેઔીચડલશન)
2) Earthquakes (ભ ૂઔું઩)
3) Large Fires (દાલાન઱)
4) Dam Failure (ડેભપાટલાનીગટના)
5) Mine Fires (કાણ૊ભાુંુઅખરાખલાનીગટના)
 Biological (જૈનલઔ)
1) Epidemics (ય૊ખચા઱૊)
ું )
2) Pest Attacks (જતુ
3) Cattle Epidemics (઩શુ઒ન૊ય૊ખચા઱૊)
4) Food Poisoning (ક૊યાઔનીઝેયીુ઄વય)MY
Chemical, industrial & Nuclear
1) Chemical pollutant (યાવાનમણઔપ્રદૂ ઴ઔ૊)
2) Nuclear pollutant (઩યભાક્વલઔ ઔચય૊)
Accidental:
ું ુઅખરાખલી)
1) Forest Fires (જખરભાું
2) Urban Fires (ળશેયીુઅખ)
3) Mine Flooding ( કાણભાું઩ ૂયુઅલવુ)
4) Oil spill (તેરઢ૊઱ાવુ)ું
5) Major building collapse (ુઆભાયત૊઩ાડલી)
6) Festival Related Disasters (તશેલાય૊નીદુધથટના)
7) Serial bomb blast (ફ૊મ્ફ નલસ્પ૊ટ)
8) Electrical Disasters & fires (નલધ્યુત દુધથટના ુ઄ને ુઅખ(
9) Air disasters (શલાુઆદુધથટના)
10) Road disasters (ભાખથ દુધથટના)
11) Rail disasters (યે રદુધથટના)
12) Boat Capsizing (જશાજદુધથટના)
13) Village Fire (ખાભડા઒નીુઅખ)
૧( કુદયત વજીત ુઅપત – કુદયતી ુઅપત૊ભા કાવ ઔયીને ધયતીઔું઩ ુઅલલ૊, ુ઄નતવ ૃષ્ટી
થલી, દુઔા઱ ઩ડલ૊, લાલાઝ૊ડુ ુઅલવુ, ઩ુય ુઅલવુ ઔે ઩છી ય૊ખચા઱૊ પાટી નીઔ઱લ૊
૨( ભાનલવજીત ુઅપત – ભાનલવજીત ુઅપત જેલી ઔે યુધ્ધ, ઔ૊ભી યભકાણ,ૌ ફ૊મ્ફ
નલસ્પ૊ટ ુ઄ને લાશન૊ના ુ઄ઔસ્ભાત
ુઈ઩યની ુઅપત૊ લકતે ભનુષ્મને નીચેની ઩ામાની જફૃયીમાત ઩ુયી ઩ાડલી જ૊ુઆએ-
૧( ઩ાણી – કુદયતી ુઅપત લકતે ઩ીલારામઔ ઩ાણી ઩ુફૃ ઩ાડવુ જ૊ુઆએ- એટરે ઔે દયે ઔને
઩ીલા ભાટે ક્ર૊યીનેળન ઔયે ઴ ુ ઩ાણી ટે ન્ઔય દ્રાયા ઩ુફૃ ઩ાડવુ જ૊ુઆએ- જેભનુ ઩વથનર ઔનેક્ળન
શ૊મ તેભને ઩ાણીને જતું ુયશીત ઔયલા ભાટે ક્ર૊યીને ટે બ્રેટ લશેચલી-
૨( ુઅય૊ગ્મપ્રદ ક૊યાઔ – જ૊ ળક્ય શ૊મ ત૊ ુઅય૊ગ્મપ્રદ યીતે તૈમાય ઔયે ર ક૊યાઔના ઩ેઔેટ
ર૊ઔ૊ને લશેચલા- દુધ ઩ુફૃ ઩ાડવુ- જે ક૊યાઔ લશેચલાન૊ છે તે ક૊યાઔને ઉંદય ુ઄ને ભાકીથી
ફચાલીને યાકલ૊-
૩( યશેઠાણ – ધયતીઔું઩ તથા ઩ુયભા ુ઄વય ઩ાભેરા ર૊ઔ૊ને નાની ઝ઩ડી ુ઄થલા છા઩ફૃ ઔે
તુંબ ુ ફાધીને તેભા યશેલા ભાટે ની વ્મલસ્થા ઔયલી- ુઅલા યશેઠાનભા વેનેટયી રેટયીનની
વ્મલસ્થા ઩ણ ઔયલી-
૪( તફીફી વાયલાય – ડૉક્ટયની ટીભ ુ઄ને ઩ેયા ભેડીઔર સ્ટાપ એમ્બ્યુરન્વની વાથે ફધી
દલા઒ ુ઄ને ુઆન્જેક્ળનથી વજ્ગજ થુઆને જમા ફનાલ ફન્મ૊ શ૊મ ત્મા તાત્ઔારીઔ ઩શ૊ચી જવુ-
તે઒ની વાથે ઔ૊ુઆ ઩ણ પ્રઔાયની વાયલાને ઩શ૊ચીલ઱લા ભાટે ઩ુયતા પ્રભાણભા વાધન૊
શ૊લા જ૊ુઆએ- જફૃયીમાતભુંદને તાત્ઔાબરઔ વાયલાય ુઅ઩ી લધુ વાયલાય ભાટે નજીઔના
દલાકાનાભા કવેડલા- ઩ાુંચ લ઴થથી નીચેના ફા઱ઔ૊નુ નલળે઴ ધ્માન યાકવુ-
૫( ય૊ખચા઱૊ થમ૊ શ૊મ ત્માયે – જમાયે ઔ૊ુઆ ઩ણ ઔાયણવય ઔ૊ુઆ નલસ્તાયભા ય૊ખચા઱૊ પાટી
નીઔળ્મ૊ શ૊મ ત્માયે ુઅલા નલસ્તાયભા ડૉક્ટય તથા ઩ેયાભેડડઔર સ્ટાપની ટીભે ઩શ૊ચી જુઆ
વાયલાય ળફૃ ઔયલી- જે ય૊ખ શ૊મ તે પ્રભાણે વાયલાય ઔયલી ુ઄ને ુ઄ટઔાલલા ભાટે ના પ્રમત્ન
ઔયલા- જ૊ ઔ૊રેયા પાટી નીઔળ્મ૊ શ૊મ ત૊ ખાભના ર૊ઔ૊ને ઩ીલાનુ ચ૊ખ્ખુ ઩ાણી ભ઱ી યશે તે
ભાટે પ્રમત્ન૊ ઔયલા-
ુ઄વય ઩ાભેરા દયે ઔને તાત્ઔારીઔ યવી ુઅ઩લાની ળફૃયીમાત ઔયલી ુ઄ને ઔ૊ુઆ ચે઩ી ય૊ખના
બચહ્નન૊ જ૊લા ભ઱ે ત૊ ઔા઱જી઩ુલથઔ નનયીક્ષણ ઔયી તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લી- જમા સુધી
ય૊ખચા઱૊ ઔાબુભા ન ુઅલે ત્મા સુધી ય૊ખને ઔાબુભા રેલાના ફધા જ પ્રમત્ન૊ ચા઴ુ યાકલા-
૬( ુ઄ઔસ્ભાત લકતે – જમાયે લધાયે ભ૊ટ૊ ુ઄ઔસ્ભાત થમ૊ શ૊મ ત્માયે ધણા ફધા ર૊ઔ૊
ુઆજાગ્રસ્ત થમા શ૊મ ત્માયે ુઅય૊ગ્મની ટીભ તયીઔે ુઅ઩ણે નીચે મુજફના ઩ખરા રેલા
જ૊ુઆએ-
ુ઄ઔસ્ભાતથી થમેરી ુઅપતભાથી છ૊ડાલલા
a. પ્રાથનભઔ વાયલાય ુઅ઩લી જેથી વ્મક્ક્તને તાત્ઔારીઔ વાયલાય ભ઱ી યશે ુ઄ને જીલ
ફચાલી ળઔામ તેભજ વ્મક્ક્તને લધાયે થતી ુઆજાથી ફચાલી ળઔામ- લધુ વાયલાય
ુ઄થે યે પયર વેલા ભાટે ટ્રાુંવ઩૊ટથની વ્મલસ્થા ઔયલી-
b. જમાયે ઩યીક્સ્થનત ઩શ૊ચી ળઔામ તેભ ના શ૊મ ત૊ એન-જી-઒ની ઩ણ ભદદ રેલી-
૭( ુઅખ –એુ઄ક્ગ્ન એ ઝડ઩ી યાવામબણઔ પ્રનતડક્રમા છે જેભાું ખયભી ુ઄ને પ્રઔાળ શ૊મ છે
પામયનુું લખીઔયણુઅખની મુખ્મ રય ેણી઒9
લખથ એ - એઔ ઔાફથનનઔ પ્રઔાયનુું ગન વાભગ્રીગ્ર૊ઇંખ ુઆમ્ફવથ એટરે ઔે રાઔડુું ુ઄થલા ઔાખ઱ a
લખથ ફી - પ્રલાશી ુ઄થલા પ્રલાશી વ૊બરડ્વ ુ઄ને લાયુ઒
લખથ ફી 1 - ઩ાણીભાું દ્રાવ્મ પ્રલાશી એટરે ઔે ભેથેન૊ર
લખથ ફી 2 - પ્રલાશી ઩ાણીભાું દ્રાવ્મ નથી એટરે ઔે ઩ેટ્ર૊ર ુ઄ને તેરભાુંલખથ વી - નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊
ુ઄ને નલતયણએવેવયીઝ
લખથ ડી - ઩૊ટે નળમભ, વ૊ડડમભ, એલ્યુનભનનમભ, જેલા ધાત ુભેગ્નેનળમભ
ુઅખના મુખ્મ ઔાયણ૊ ઔામથસ્થ઱
aનલદ્યુત કાભી 'નફ઱ા જ૊ડાણ૊(
Electrical નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊ન૊ ુ઄મ૊ગ્મ ુઈ઩મ૊ખ '઒લયર૊ડ વડઔિટ્વ(
aધ ૂમ્ર઩ાન ઔયનાયની વાભગ્રી
દૂ ન઴ત ુઆગ્નીળન. તેર . ખેવ શીડટિંખ વાધન૊ ુ઄ને ઩૊ટે ફર શીટય
લેપ્લ્ડિંખ . ખયભ ઔાભમાુંનિઔ ખયભી 'સ્઩ાક્વથ . ગ઴થણ(
ુઅખનુું જ૊કભ ગટાડવુ ું
Electrical મ૊ગ્મ ુઆરેપ્ક્ટ્રઔર ડડઝાુઆન ુ઄ને જા઱લણી
Electrical નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊ના ુઈ઩મ૊ખ ઩ય નનમુંિણ ુ઄નેશીટય
Smoking ધ ૂમ્ર઩ાન વુંફનું ધત નળસ્ત
aવાયી શાુઈવઔીન઩િંખદશનક્ષભ ુ઄ને જ્લરનળીર મ૊ગ્મ વુંગ્રશ
ઠેઔેદાય૊ ુ઄ને મુરાઔાતી઒ ુઈ઩ય નનમુંિણ-
ખયભ ઔાભ ઩ય નનમુંિણ 'લેપ્લ્ડિંખ, જમ૊ત ઔા઩લા,વ૊લ્ડડયિંખ લખેયે(
વુંગ્રડશત ુ઄ને જ્લરનળીર વાભગ્રીન૊ ુઈ઩મ૊ખચા઴ુ યાકવુ ું --
ુઅખ દય લ઴ે- કાભીયુક્ત નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊ ુ઄થલા દુફૃ઩મ૊ખવાધનવાભગ્રી ખયભી ુ઄ને તણકા
઩ેદા ઔયે છે જે વેલા ુઅ઩ે છે જ્લરનળીર ુ઄ને શાજયીભાું ુઆગ્નીળન સ્ર૊તદશનઔાયી વાભગ્રી-
વાભાન્મ ુઆગ્નીળન જ૊કભ૊નાું ુઈદાશયણ૊9
- ઒લયર૊ડડિંખ વડઔિટ્વ
- ુ઄સ્લીકૃત નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊ન૊ ુઈ઩મ૊ખ
- નુઔવાન ુ઄થલા ઩શેયલાભાું લામડયિંખ
એક્સ્ટેંળન ઔ૊ડ્વથન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતી લકતે ુઅલા ડડપ૊લ્ટ્વ ભાટે ત઩ાવ૊
ફયડ઩ણુ,ું ુ઄થલા ત ૂટેરા લામય
ુઈચ્ચ ટ્રાડપઔલા઱ા નલસ્તાય૊ભાું ક્યાયે મ એક્સ્ટેં ળન ઔ૊ડથ ન મ ૂઔ૊
જમાું તેભને ઩ખ઴ુું બયલાથી ુ઄થલા નુઔવાન ઩શોંચાડે છે
વાધન૊ દ્વાયા ચરાલ૊-

ું
વ્ય ૂશાત્ભઔ સ્થ઱૊એ મુઔામેરી સ ૂચના઒ - જઔળન લખેયેુ઄ક્ગ્ન-પ્રનતય૊ધઔ વાભગ્રીથી ફનેરા ભાખો
એસ્ઔે઩ ઔય૊
પામય એરાભથ તેની વભગ્ર રુંફાુઇ દયમ્માન રય ાવ્મ છે
થ ી ફચલા ભાટે ન ુ ું વાધન ફનાલે છે

ઔ૊ડયડ૊ય ુ઄ને વીડી ભાખથ
aઔટ૊ઔટીના ફશાય નીઔ઱લાના દયલાજાની ડદળાભાું ક૊રલા ુઅલશ્મઔ છે
મુવાપયી 'ફશાયની ફાજુએ(-
Escape દયલાજા છટઔી જલાનાું વાધન ક્યાયે મ ન શ૊લા જ૊ુઇએએલી યીતે ર૊કૌ ઔય૊ ઔે તે઒
વશેરાુઆથી શ૊ુઇ ળઔે નશીં ુ઄નેવય઱તાથી અંદયથી ખુરી ળઔે
Fire પામય એપ્ક્ઝટ ન૊ડટવ ુ઄ક્ગ્ન એપ્ક્ઝટ વાથે ુ઄થલા તેના ુઈ઩ય પીટ શ૊લી જ૊ુઇએ
જ૊ ક૊ઈ ત્તલસ્પ૊ટ થામ છે :
તુયુંત જ ઔ૊ષ્ટઔ૊, ડેસ્ઔ ુ઄થલા ુઅલા ુ઄ન્મ શેઠ઱ ઔલય ર૊ જે ુઈડતી ઔાચ ુ઄ને ઔાટભા઱ વાભે
યક્ષણ ુઅ઩ળે-
નલસ્પ૊ટની ુ઄વય૊ ઒છી થુઇ ખમા ઩છી, જાશેય ઩ય વરાભતી ઩ય ઔ૊઴ ૌ ઔય૊-
નલસ્પ૊ટ થમ૊ તે સ્થાન઩ત ઔયલાન૊ પ્રમાવ ઔય૊, નુઔવાનની શદ ુ઄ને જીલનના જ૊કભી વુંબનલત
જ૊કભ૊ની તભાયી ુઅખાભી ડક્રમા નક્કી ઔયલા ભાટે-
તભાયી વરાભતી ુ઄ને ુ઄ન્મની વરાભતી સુનનનશ્ચત ઔયલા તાત્ઔાબરઔ ઩ખરાું ર૊- જ૊ જફૃયી શ૊મ ત૊
તભાયી બફપ્લ્ડિંખ મ૊જના ુ઄નુવાય કારી ઔય૊; નડશિંતય, તભાયા ુઅલયણની જગ્માએ યશ૊- જ૊ જફૃયી
શ૊મ ત૊, બફપ્લ્ડિંખ એરાભથ નવસ્ટભ વડક્રમ ઔય૊-
બફપ્લ્ડિંખ કારી ઔયલાભાું ઔ૊ુઇ ઩ણ નલઔરાુંખ વ્મક્ક્તની ળ૊ધ ુ઄ને વશામ ઔય૊- વીડી દ્વાયા ફશાય
નીઔ઱૊- એબરલેટયન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયળ૊ નશીં-
જ૊ તભે ફશાય છ૊, ત૊ ળક્ય ઝેયી ધ ૂભાડ૊ ટા઱લા ભાટે નલસ્પ૊ટ સ્થ઱ે થી ુઅખ઱ લધીને ઔ૊ુઇ
નલસ્તાયભાું જા઒- એઔલાય ફશાય ખમા ઩છી, ુ઄વયગ્રસ્ત બફપ્લ્ડિંખથી ઒છાભાું ઒છા 04/ ફુટ દૂ ય
કવેડ૊- ુઆભયજન્વી લાશન૊ ભાટે ય૊ડલે ુ઄ને લ૊ઔ લે વાપ યાક૊-
ઔટ૊ઔટી ઔભથચાયી઒ ઩ાવેથી સ ૂચના ભાટે યાશ જુ઒- જાશેય વરાભતી નલબાખ ુ઄થલા ુ઄ન્મ મ૊ગ્મ
યીતે ઒઱કાતા ઔટ૊ઔટી ઔભથચાયી઒ દ્વાયા ુઅભ ઔયલા સ ૂચના ન ભ઱ે ત્માું સુધી બફપ્લ્ડિંખને પયીથી
દાકર ન ઔય૊-
ભ ૂકાં ઩ દયત્તભમાન:
ભ ૂઔું઩ દયનભમાન ળક્ય તેટ઴ુું વરાભત યશ૊- ધ્માન યાક૊ ઔે ઔેટરાઔ ભ ૂઔું઩ કયે કય ુઅખાશી઒ છે
ુ઄ને ભ૊ટ૊ ભુઔું઩ ુઅલી ળઔે છે - તભાયી શરનચરનને નજીઔના વરાભત સ્થ઱ે થ૊ડા ઩ખરા઒
સુધી ગટાડ૊ ુ઄ને જ૊ તભે ગયની અંદય શ૊લ ત૊ ત્માું ધ્રુજાલલાનુ ું ફુંધ ન થામ ત્માું સુધી યશ૊ ુ઄ને
તભને કાતયી છે ઔે ફશાય નીઔ઱વુ ું વરાભત છે -
જ૊ ઘયની અંદય:
જભીન ઩ય ડ્ર૊઩- કડતર ઔ૊ષ્ટઔ ુ઄થલા પનનિચયના ુ઄ન્મ ટુઔડાની નીચે ુઅલલાથી ઔલય ર૊-
ધ્રુજાયી ુ઄ટઔે ત્માું સુધી ઩ઔડ૊-
જ૊ તભાયી ઩ાવે ઔ૊ુઇ ટે ફર ુ઄થલા ડેસ્ઔ નથી, ત૊ તભાયા ચશેયા ુ઄ને ભાથાને તભાયા શાથથી
cover ા ુંઔી દ૊ ુ઄ને ભઔાનની અંદયના ખ ૂણાભાું જા઒-
ગ્રાવ, નલિંડ૊ઝ, દયલાજા ુ઄ને ડદલાર૊ની ફશાય, ુ઄ને રાુઆડટિંખ ડપક્વય ુ઄થલા પનનિચય જેલી ઔ૊ુઇ
઩ણ લસ્ત ુ ઩ડી ળઔે છે તેનાથી દૂ ય યશ૊-
ભ ૂઔું઩ ુઅલે ત્માયે તભે ત્માું શ૊લ ત૊ ઩થાયીભાું યશ૊- એઔ ઒ળીકુું લડે તભાયા ભાથાને ઩ઔડ૊ ુ઄ને
સુયબક્ષત ઔય૊, નવલામ ઔે તભે બાયે પ્રઔાળ ડપક્સ્ચય શેઠ઱ ન શ૊ ઔે જે ઩ડી ળઔે- તે ક્સ્થનતભાું, નજીઔના
વરાભત સ્થ઱ે કવેડ૊-
ુઅરય મ ભાટેના દયલાજાન૊ ુઈ઩મ૊ખ પક્ત ત્માયે જ ઔયલ૊ જ૊ તે તભાયી નજીઔભાું શ૊મ ુ઄ને જ૊
તભને કફય શ૊મ ઔે તે એઔ વ઩૊ટે ડ છે , ર૊ડ ફેડયિંખ દયલાજ૊ છે -
ધ્રુજાયી ુ઄ટઔે ત્માું સુધી અંદય યશ૊ ુ઄ને ફશાય જવુ ું વરાભત છે - વુંળ૊ધન દળાથલે છે ઔે ભ૊ટાબાખની
ુઆજા઒ ત્માયે થામ છે જમાયે ુઆભાયત૊ની અંદયના ર૊ઔ૊ ભઔાનની અંદયના ઔ૊ુઇ ફીજા સ્થ઱ે જલાન૊
પ્રમાવ ઔયે છે ુ઄થલા જલાન૊ પ્રમાવ ઔયે છે -
ધ્માન યાક૊ ઔે લીજ઱ી નીઔ઱ી ળઔે ુ઄થલા છુંટઔાલની નવસ્ટમ્વ ુ઄થલા પામય એરામ્વથ ચા઴ુ થુઇ
ળઔે છે -
પ્રમ૊ખળા઱ાભાું, ઔ૊ડયડ૊ય ઩ય રેફભાુંથી ફશાય નીઔ઱૊- આંતડયઔ ડદલાર નજીઔ ફતઔ ુ઄ને
ુઅલયણ-
બરફ્ટન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયળ૊ નશીં-
જ૊ ફશાય9
ત્માું યશ૊-
ુઆભાયત૊, સ્ટ્રીટરાુઆટ ુ઄ને ુઈ઩મ૊બખતા લામયથી દૂ ય જા઒-
એઔલાય ખુલ્રાભાું, ધ્રુજાયી ુ઄ટઔે ત્માું સુધી ત્માું ય૊ઔા઒- વોથી ભ૊ટ૊ બમ વીધ૊ ુઆભાયત૊ની ફશાય,
ફશાય નીઔ઱૊ ુ઄ને ફાહ્ય ડદલાર૊ની વાથે ુ઄ક્સ્તત્લભાું છે - 0822 ના રાુંફા ફીચના ભ ૂઔું઩ભાું 01/
ર૊ઔ૊ની ગણી મત્ૃ યુ થુઇ જમાયે ર૊ઔ૊ ુઆભાયતની ફશાય દ૊ડી જતાું ડદલાર૊ના ઔાટભા઱થી ઩ડીને
ભ૊તને બેટયા- ધયતીઔું઩ દયનભમાન ધયતીની ડશરચાર એ બાગ્મે જ મત્ૃ યુ ુ઄થલા ુઇજાના વીધા
ઔાયણ છે - ભ ૂઔું઩ને રખતી ભ૊ટાબાખની જાનશાનન઒ ડદલાર૊, ,ડતી ઔાચ ુ઄ને ગટી યશેરી
-બ્જેક્ટ્વના ઩તનથી ઩ડયણભે છે -
જ૊ ચારતા લાશનભાું શ૊મ ત૊9
વરાભતી ઩યલાનખી ુઅ઩ે તેટરી ઝડ઩થી ય૊ઔ૊ ુ઄ને લાશનભાું ય૊ઔા઒- ુઆભાયત૊, ઝાડ,
઒લય઩ાવ ુ઄ને ુઈ઩મ૊બખતા લામયની નજીઔ ુ઄થલા તેની નીચે ુ઄ટઔલાનુ ું ટા઱૊-
એઔલાય ભ ૂઔું઩ ફુંધ થમા ઩છી વાલધાની઩ ૂલથઔ ુઅખ઱ લધવુ-ું ભ ૂઔું઩થી નુઔવાન થુઇ ળઔે તેલા
યસ્તા઒, ઩ુર૊ ુ઄થલા યે મ્પ્વને ટા઱૊-
જ૊ ઔાટભા઱ની નીચે પવામ૊9
ઔ૊ુઇ ભેચ પ્રઔાળ ન ઔય૊-
ધ ૂ઱ની ુઅવ઩ાવ કવેડલા ુ઄થલા રાત ભાયળ૊ નશીં-
તભાયા ભ૊ ને ફૃભાર ુ઄થલા ઔ઩ડાથી ઔલય ઔયી દ૊-
઩ાુઆ઩ ુ઄થલા ડદલાર ઩ય ટે ઩ ઔય૊ જેથી ફચાલઔતાથ તભને ળ૊ધી ળઔે- જ૊ ઔ૊ુઇ ુઈ઩રબ્ધ શ૊મ ત૊
વીટી લા઩ય૊- પક્ત છે લ્રા ુઈ઩ામ તયીઔે ઩૊ઔાય ઔય૊- બુભ ઩ાડલાથી તભે કતયનાઔ પ્રભાણભાું ધ ૂ઱
શ્વાવ રુઇ ળઔ૊ છ૊-
ભ ૂકાં ઩ ઩છી:
ુ઄પટય ળ૊ક્વની ુ઄઩ેક્ષા- ુઅ ખોણ આંચઔા વાભાન્મ યીતે વાભાન્મ ભ ૂઔું઩ ઔયતા ઒છા ડશિંવઔ શ૊મ
છે , ઩યું ત ુ નફ઱ા ઩ડી ખમેરા ભા઱કાને લધાયે નુઔવાન ઩શોંચાડલા ભાટે તેટરા ભજબ ૂત શ૊ુઇ ળઔે
છે ુ઄ને ભ ૂઔું઩ ઩છીના પ્રથભ ઔરાઔ૊, ડદલવ૊, ુ઄ઠલાડડમા ુ઄થલા ભડશના઒ ઩છી ઩ણ ુઅલી ળઔે
છે -
ફેટયી વુંચાબરત યે ડડમ૊ ુ઄થલા ટે બરનલઝન વાુંબ઱૊- નલીનતભ તાઔીદની ભાડશતી ભાટે વાુંબ઱૊-
પક્ત ુઆભજૉન્વી ઔ૊ર ભાટે ટે બરપ૊નન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔય૊-
વાલધાની઩ ૂલથઔ ઔેબફનેટ્વ ક૊ર૊- છાજરી઒ ઩ડી ળઔે છે તે ઩દાથોથી વાલચેત યશ૊-
ક્ષનતગ્રસ્ત નલસ્તાય૊થી દૂ ય યશ૊- ઩૊રીવ, પામય ુ઄થલા યાશત વુંસ્થા઒ દ્વાયા તભાયી વશામની
નલનુંતી ઔયલાભાું ન ુઅલે ત્માું સુધી દૂ ય યશ૊- ુ઄નધઔાયી઒ ઔશે છે ઔે તે વરાભત છે ત્માયે જ ગયે
઩ાછા પય૊-
જ૊ તભે દડયમાઔાુંઠાના નલસ્તાય૊ભાું યશ૊ છ૊ ત૊ સુનાભીની વુંબાલનાથી લાઔેપ યશ૊- જેને નવક્સ્ભઔ
દડયમાુઆ તયું ખ૊ 'ભ ૂરથી "બયતી તયું ખ૊" ઔશેલાભાું ુઅલે છે ( તયીઔે ઩ણ ઒઱કામ છે - જમાયે
સ્થાનનઔ વત્તાલા઱ા઒ સુનાભીની ચેતલણી જાયી ઔયે છે , ત્માયે ભાની ર૊ ઔે કતયનાઔ ભ૊જા
રય ેણીફદ્ધ છે - ફીચથી દૂ ય યશ૊-
ગામર ુ઄થલા પવામેરા ર૊ઔ૊ને વશામ ઔય૊- તભાયા ઩ડ૊ળી઒ને ભદદ ઔયલાનુ ું ભ ૂરળ૊ જેભને
નળશુ઒, વ ૃદ્ધ૊ ુ઄ને ુ઄઩ુંખ ર૊ઔ૊ જેલા નલળે઴ વશામની જફૃય ઩ડી ળઔે- મ૊ગ્મ શ૊મ ત્માું પ્રાથનભઔ
વશામ ુઅ઩૊- ખુંબીય ુઆજાગ્રસ્ત વ્મક્ક્ત઒ જમાું સુધી તે઒ને લધુ ુઆજાના તાત્ઔાબરઔ બમભાું ન શ૊મ
ત્માું સુધી કવેડ૊ નશીં- ભદદ ભાટે ઔ૊ર ઔય૊
છૂટેરી દલા઒, બ્રીચ, ખેવ૊રીન ુ઄થલા ુ઄ન્મ જ્લરનળીર પ્રલાશીને તયત જ વાપ ઔય૊- જ૊
તભને ુ઄ન્મ યવામણ૊ભાુંથી ખેવ ુ઄થલા ધ ૂમ્ર઩ાનની ખુંધ ુઅલે ત૊ ુઅ ક્ષેિ છ૊ડી દ૊-
નુઔવાન ભાટે ચીભનીની વભગ્ર રુંફાુઇનુ ું નનયીક્ષણ ઔય૊- ઔ૊ુઇનુ ું ધ્માન ન શત ુ ું તે ુઅખ રાખી ળઔે
છે -
ુઈ઩મ૊બખતા઒નુું નનયીક્ષણ ઔય૊-
ખેવ બરઔેજ ભાટે ત઩ાવ૊- જ૊ તભને ખેવની ખુંધ ુઅલે છે ુ઄થલા ફૂુંઔામ છે ુ઄થલા ુ઄લાજ વુંબ઱ામ
છે , ત૊ નલિંડ૊ ક૊ર૊ ુ઄ને ઝડ઩થી બફપ્લ્ડિંખ છ૊ડી દ૊- જ૊ તભે ઔયી ળઔ૊ ત૊ ફશાયના મુખ્મ લાલ્લ ઩ય
ખેવ ફુંધ ઔય૊ ુ઄ને ઩ાડ૊ળીના ગયે થી ખેવ ઔું઩નીને ઔ callર ઔય૊- જ૊ તભે ઔ૊ુઇ ઔાયણ૊વય ખેવ
ફુંધ ઔય૊ છ૊, ત૊ તે વ્માલવાનમઔ દ્વાયા ઩ાછુું ચા઴ુ ઔયવુ ું ુઅલશ્મઔ છે -
ુઆરેપ્ક્ટ્રઔર નવસ્ટભ નુઔવાન ભાટે જુ઒- જ૊ તભે સ્઩ાક્વથ ુ઄થલા ત ૂટે રા ુ઄થલા બયામેરા લામય
જ૊ળ૊ ુ઄થલા જ૊ તભને ખયભ ુઆન્સ્યુરેળનની ખુંધ ુઅલે છે , ત૊ મુખ્મ પરુઝ ફ boxક્વ ુ઄થલા
વડઔિટ બ્રેઔય ઩ય લીજ઱ી ફુંધ ઔય૊- જ૊ તભાયે પરુઝ ફ૊ક્વ ુ઄થલા વડઔિટ બ્રેઔય ઩ય જલા ભાટે
઩ાણીભાું ઩ખ મ ૂઔલ૊ ઩ડળે, ત૊ વરાશ ભાટે ઩શેરા ુઆરેપ્ક્ટ્રનળમનને ઔ૊ર ઔય૊-
ખટય ુ઄ને ઩ાણીની રાુઆન૊ના નુઔવાન ભાટે ત઩ાવ૊- જ૊ તભને ળુંઔા છે ઔે ખટયની રાુઆન૊ને
નુઔવાન થયુ ું છે , ત૊ ળોચારમન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાનુ ું ટા઱૊ ુ઄ને પ્રમ્ફયને ઔ૊ર ઔય૊- જ૊ ઩ાણીના
઩ાુઇ઩૊ને નુઔવાન થામ છે , ત૊ ઩ાણી ઔું઩નીન૊ વું઩ઔથ ઔય૊ ુ઄ને ન઱ભાુંથી ઩ાણીન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયલાનુું ટા઱૊- તભે ફયપના વભગનનુ ું ખરન ઔયીને સુયબક્ષત ઩ાણી ભે઱લી ળઔ૊ છ૊-
ચક્રલાત ઩શેરા
તભાળુું ગય તૈમાય ઔય૊9

તભાયી સ્થાનનઔ ઔાુઈક્ન્વરને ઩ ૂછ૊ ઔે શુ ું તભાળુું ગય ચક્રલાતનાું ધ૊યણ૊ ભાટે ફુંધામે઴ ુું છે -
તભે ઩માથપ્ત લીભ૊ છે ? કાતયી ઔય૊ ઔે તે તભને પ્ક્રન-ુ઄઩ ુ઄ને ઔાટભા઱ દૂ ય ઔયલા વડશત,
ત૊પાનના લધાયા, ઩ ૂય ુ઄ને ચક્રલાતને નુઔવાન ભાટે ુઅલયી રે છે -
તભાયી છત ત઩ાવ૊ ુ઄ને ઔ૊ુઇ઩ણ છૂટઔ ટાુઆલ્વ, છુ઩ાલી ુ઄થલા છતની સ્ૂને સુધાયલા-
કાતયી ઔય૊ ઔે નલિંડ૊ઝ ળટય ુ઄થલા ભેટર સ્ક્રીન૊થી વજ્ગજ છે -
તભાયા ગય ઩ય ુ઄ટઔેરી ઔ૊ુઇ઩ણ ળાકા઒ ુ઄ને ઩ાુંદડા ુ઄ને ઔાટભા઱ના ખટય વાપ ઔય૊-
કાતયી ઔય૊ ઔે તભાળુું ગય ભાનઔ ુઆભજૉન્વી ચેતલણી નવગ્નર 'SEWS) થી ઩ડયબચત છે , જે વાભાન્મ
યીતે જમાયે ચક્રલાત 01 ઔરાઔ ુ઄થલા તેનાથી દૂ ય શ૊મ ત્માયે પ્રવાડયત થામ છે -
તભે તભાયા ઩ા઱તુ પ્રાણીની દે કબા઱ ઔેલી યીતે ઔયળ૊ તે નક્કી ઔય૊ ુ઄ને જ૊ તભાયે તેભને ઩ાછ઱
છ૊ડી દે લાનુ ું છે ત૊ તભે શુું ઔયળ૊-
જ૊ તભે ગડડમા઱ ુ઄થલા ચેતલણી વાુંબ઱૊ છ૊, ત૊ તભાયે ુઅ ઔયવુ ું જ૊ુઇએ9
ફેટયીથી ચારતા યે ડડમ૊ ઩ય તભાયા સ્થાનનઔ એફીવી સ્ટે ળન ઩ય ટ઱ુન યશ૊ ુ઄ને ચક્રલાત ઩યના
સ ૂચન૊ ુ઄ને ુ઄઩ડેટ્વ ભાટે નનમનભત યીતે એફીવી ુઆભયજન્વી ક્ટ્લટય ુ઄ને પેવબુઔ ઩ ૃષ્ઠ૊ને
ત઩ાવ૊-
શલાભાન બ્યુય૊ દ્વાયા ુઈષ્ણઔડટફુંધીમ ચક્રલાત ઩ાછ઱ના ઔેટરાઔ ત્મ૊થી ઩૊તાને ઩ડયબચત ઔય૊-
ત઩ાવ૊ ઔે તભાયી ઔટ૊ઔટીની વલાથુઆલર ઔીટ ઩ ૂણથ થુઇ ખુઇ છે ુ઄ને તે શાથ ઩ય છે -
઩ડ૊ળી઒ને એઔ ચક્રલાત ગડડમા઱ . ચેતલણી ુઅ઩લાભાું ુઅલી છે તે જણાલ૊-
તભાયી ફધી છૂટઔ લસ્તુ઒ની નભરઔત વાપ ઔય૊ ુ઄ને ુઅુઈટડ૊ય પનનિચય, ફા઱ઔ૊ના યભઔડા ુ઄ને
ફાખઔાભના વાધન૊ અંદય ુ઄થલા ુઅલયણ શેઠ઱ રાલ૊-
સુયબક્ષત ફ૊ટ- લાશન૊ . વામઔરને ઔલય શેઠ઱ કવેડ૊-
ડ૊રથી બય૊ ુ઄ને ઩ાણીથી સ્નાન ઔય૊ 'જ૊ તભાયી ઩ાણીની વપ્રામ ઔા઩ી નાુંકલાભાું ુઅલે ત૊(-
કાતયી ઔય૊ ઔે તભાયી ઩ાવે ઩ ૂયતી ઩ાણી શુદ્ધદ્ધઔયણ ખ૊઱ી઒ છે -
જ૊ તભાયી નલિંડ૊ઝ ળટયથી વજ્ગજ છે , ત૊ કાતયી ઔય૊ ઔે તે સુયબક્ષત ફૃ઩ે ફુંધ છે - જ૊ નશીં, ત૊
ભજબ ૂત ઩ેડઔિંખ ટે ઩ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીને તભાયી નલિંડ૊ઝને ક્રાુઆવ-ક્ર૊નવિંખ પેળનભાું ટે઩ ઔય૊ 'ુઅ
જગ્માએ ત ૂટે રા ઔાચને ઩ઔડી યાકળે(-
ફા઱ઔ૊ ુ઄ને ઩ા઱તુ પ્રાણીને ગયની અંદય રાલ૊ ુ઄ને ુ઄ન્મથા ઔશે ત્માું સુધી અંદય જ યશ૊-
નભિ૊ ુ઄ને કુટુુંફી઒ને જણાલ૊ ઔે તભે ક્યાું છ૊-

ચક્રલાત દયત્તભમાન
જ૊ તભે ગયે ુઅરય મ ુઅ઩ળ૊9
ફધી લીજ઱ી, ખેવ ુ઄ને ઩ાણી ફુંધ ઔય૊; ફધા ુઈ઩ઔયણ૊ને ુ઄નપ્રખ ઔય૊-
તભાયી ુઆભયજન્વી ઔીટ શાથની નજીઔ યાક૊-
તભાયા ઩ડયલાયને ગયના વોથી ભજબ ૂત બાખભાું રાલ૊-
ચક્રલાતનાું ુ઄઩ડેટ્વ ભાટે યે ડડમ૊ વાુંબ઱તા યશ૊-
જ૊ બફપ્લ્ડિંખ ત ૂટી જલાનુ ું ળફૃ ઔયે છે , ત૊ એઔ ભજબ ૂત ટેફર, ફેંચ ુ઄થલા બાયે ખાદ઴ુું શેઠ઱
ુઅરય મ-
ચક્રલાતની ળાુંત નજયથી વાલચેત યશ૊9 જમાું સુધી ફશાય ન જવુ ું વરાભત છે ત્માું સુધી અંદય યશ૊-
ફા઱ઔ૊ને ુઅયાભ ુઅ઩૊-
જમાયે વત્તાલાય યીતે સ્થ઱ાુંતય ઔયલાન૊ હુઔભ જાયી ઔયલાભાું ુઅલે છે 9
તયત જ ઔામથ ઔય૊- તભાયે ુ઄ને તભાયા ઩ડયલાયે ડદળા઒નુ ું ઩ારન ઔયવુ ું જ૊ુઇએ; વાલથજનનઔ ુઅરય મ
રેલ૊ ુ઄થલા નભિ૊ . ઩ડયલાય વાથે લધુ અંતડયમા઱ ુ઄થલા or ુંચી જભીન ઩ય યશ૊-
તભાયા ઩ડ૊ળી઒ વાથે ત઩ાવ૊ ઔે તે઒એ ુ઄઩ડેટ ઔયે રી ભાડશતી પ્રાપ્ત ઔયી છે -
ફધી લીજ઱ી, ખેવ ુ઄ને ઩ાણી ફુંધ ઔય૊; ફધા ુઈ઩ઔયણ૊ને ુ઄નપ્રખ ઔય૊-
તભાયા દયલાજા ર૊કૌ ઔય૊-

કાતયી ઔય૊ ઔે તભાયા ગયના દયે ઔ વ્મક્ક્તએ ભજબ ૂત ચું઩ર ુ઄ને મ૊ગ્મ ઔ઩ડાું ઩શેમાથ છે -
તભાયી ઔટ૊ઔટીની ુ઄ક્સ્તત્લની ઔીટ ર૊; તભાયી કારી ઔયાલલાની મ૊જના ળફૃ ઔય૊-
ળશેયની ફશાયથી મુરાઔાત? સ્થાનનઔ ઔાુઈક્ન્વર ુ઄થલા ઔટ૊ઔટી એજન્વી તભને સ્થ઱ાુંતય ભાટે ના
તભાયા રય ેષ્ઠ નલઔલ્઩૊ની જાણ ઔયળે-
જ૊ તભે તભાયા ઩ા઱તુ પ્રાણીને તભાયી વાથે રુઆ ળઔતા નથી, ત૊ કાતયી ઔય૊ ઔે તે઒ વરાભત
સ્થ઱ે છે 'ખેયેજ, ર૊ન્ડ્રી, લખેયે(- તેભને ક૊યાઔ ુ઄ને ઩ાણી વાથે છ૊ડી દ૊- તેભને ફાુંધ૊ નશીં-
ફા઱ઔ૊ને ુઅયાભ ુઅ઩૊-
જ૊ તભે ચક્રલાત ડશટ ત્માયે ડ્રાુઆનલિંખ ઔયી યહ્યા શ૊, ત૊ તયત જ એલા નલસ્તાયભાું ઩ાઔથ ઔય૊ ઔે જે
ઝાડ, ઩ાલયરાુઇન ુ઄ને ઩ાણીના ુ઄ભ્માવક્રભ૊થી સ્઩ષ્ટ શ૊મ- તભાયી ઔાયની અંદય જ યશ૊-
ક્રેભ યશ૊- તભાયા એફીવી ર૊ઔર યે ડડમ૊ સ્ટે ળનને ઒નરાુઆન ુ઄થલા એફીવી યે ડડમ૊ એપ્પ્રઔેળન
દ્વાયા વાુંબ઱લાનુું ચા઴ુ યાક૊ ુ઄ને . ુ઄થલા ુ઄઩ડેટ્વ ુ઄ને સ ૂચના઒ ભાટે એફીવી ુઆભયજન્વીના
ક્ટ્લટય ુ઄ને પેવબુઔ એઔાુઈન્ટ્વ ત઩ાવ૊-

ચક્રલાત ઩છી
ચક્રલાત ઩છીન૊ વભમ તયત જ પ્રાયું બબઔ ગટના જેટર૊ જ કતયનાઔ શ૊મ છે -
જમાયે ર૊ઔ૊ ુ઄ન્લે઴ણ ુ઄ને પયલા જામ છે ત્માયે મ ૃત્યુ ુ઄ને ુઆજા઒ ગણીલાય થામ છે -
એઔલાય ચક્રલાત ઩વાય થુઇ ખમ૊9
તભાયા યે ડડમ૊ને વાુંબ઱૊ ુ઄ને ુ઄નધઔાયી઒ દ્વાયા ઔ૊ુઇ સ્઩ષ્ટ ુ઄નધઔાય ુઅ઩લાભાું ન ુઅલે ત્માું સુધી
ભઔાનની અંદય જ યશ૊-
જ૊ તભને તભાયા ગયે ઩ાછા જલાનુ ું ઔશેલાભાું ુઅલે છે , ત૊ પક્ત બરાભણ ઔયે ર ફૃટ્વન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયીને ુઅવુું ઔય૊-
પયલા ન જા઒-
તભાયા ઩ડ૊ળી઒, કુટુુંફ ુ઄ને નભિ૊ ઩ય ત઩ાવ૊-
નલદ્યુત ુઈ઩ઔયણ૊ ભે઱લ૊ જેન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયતા ઩શેરા બીની-ચઔાવામેર છે -
જમાું સુધી ઩ુયલઠ૊ સુયબક્ષત જાશેય ન થામ ત્માું સુધી તભાયા ઩ાણીને ુઈઔા઱૊ ુ઄થલા શુદ્ધ ઔય૊-
ક્ષનતગ્રસ્ત લીજરાુઆન૊, ઩ડતા વ ૃક્ષ૊ ુ઄ને ઩ ૂયના ઩ાણીથી દૂ ય યશ૊-
જ૊ તભાળુું ગય નનલાથશઔાયઔ ફની ખયુ ું છે , ત૊ તભાયી સ્થાનનઔ ઔાુઈક્ન્વરન૊ વું઩ઔથ ઔય૊ ુ઄ને ઩ ૂછ૊ ઔે
તભને ભદદ ક્યાું ભ઱ી ળઔે

x---------------------------------x---------------------------- x----------------------------
The Best way to predict your Future is to create it.
UNIT :- (4) COMMON EMERGENCY DRUGS
- Methergine, misoprostol injection oxytocin, Iv
Fluids, Antibiotics, injection and magnesium
sulphate deriphyline, avil and other
antihistaminic, pethedine, vitamin k, antirabies
vaccine, anti snake venoms as per the protocol.
- Precautions for administration
- Storage and care of emergency drugs.
Methargin (ભેથાયજીન),9
Dose: - Methargin 0.1 to 0.2 mg થડથ સ્ટેજ રેફય ઩ેુઆન્વભાું ½to 1cc I/M ુઅ
દલા ટેફરેટના ફૃ઩ે ૦ 014-mg ની ટે ફરેટ તેભજ ૦-2 mg નાinj. Ampules ભ઱ે છે -
Contra – Indication:-
ુઅ દલા જમાયે યુટયવ ફુરટભથ ભાું શ૊મ, રેફયના ઩શેરા સ્ટે જભાું યુટેયાુઆન
ુઆનેવીમા શ૊મવેઔુંડયી એનવીમા ઔન્ડીળનભાું ઔ૊ન્ટ્રે ક્ળનભાું લીઔ શ૊લાથીએ રેફય ઩ેુઆન -
-ળફૃ થલા છતાું પ્ર૊ગ્રેવ જ૊લા ભ઱ત૊ નથી ુઅ ફધી ઔુંડીળનભાું લ઩યાતી નથી
Oxytocin (઒ક્વીટ૊વીન)OR Syntocin (વીંટ૊વીન૊ન)
Dose:-Inj.9- 5 % glucose ભાુંSyntocin 2 to 5 unit બે઱લી ડ્રી઩ ુઅ઩લાભાું ુઅલે

છે ુઅ ડ્રી઩ દય ભીનીટે 4 -to 8 drops જામ તે યીતે એડજસ્ટ ઔયામ છે ુઅ દયમ્માન -
પીટર શાટથ યે ુઆટ ુ઄ને ઔોંટ્રેક્ળન ફય૊ફય લ૊ચ ઔયલા જ૊ુઆએ- થડથ સ્ટે જ રેફય લકતે
ુ઄ને ઩ય઩ેયીમભ જેલી ઔુંન્ડીળન લકતે મ૊ગ્મ યીઝ્લ્ટ ભે઱લલા 4to 10 units I/m or
5 units I/v સ્ર૊રી ુઅ઩વુ ું -
ુઅનાથી રેફય સ્ટીમ્યુરટું થામ છે ઴ુ યાકલાભાું થડથ સ્ટે જ ઩ુફૃ થામ ત્માુંસધ
ુ ી ડ્રી઩ ચા -
-ુઅલે છે
પ્ર૊જેસ્ટય૊ન 9-
Dose:- પ્ર૊જેસ્ટળેન/m ડ૊ઝ ,9 2to 20 mg.

ુઆથીસ્ટે ય૊નtablet ડ૊ઝ ,9 25 to 100 mg orally.
 Anti- biotic Drugs (એંટી ફામ૊ટીઔ ડ્રગ્ઝ):-
Anti – biotic drugs ુઅ઩તા ઩શેરા નીચેના મુદા઒ ધ્માનભાું યાકલા જફૃયી છે -
aaaaaaa‖a aaa
Renal and hepatic Functions
Anti biotic allergic condition
aaaaaaa‖a aaaaaaaa
Severity of infection
Female pregnant or taking the contraceptive pills એટરે પીભેર પ્રેખનુંટ
શ૊મ ુ઄થલા ત૊ family planning નીcontraceptive pills ુઅલે છે તે રેતી શ૊મ -
ુઅ દયે ઔ ભાડશતી ધ્માનભાું રુઆનેanti-biotic ુઅ઩લાભાું ુઅલે છે -
1) The narrow spectrum Anti biotic Drugs:-

Penicillin Drugs (઩ેનીવીરીન ડ્રગ્ઝ):
ુઅ drugs તે narrowspectrum anti biotic drugs છે - એટરે ઔે lower anti - biotic છે - ુઅ

drugs mold નાભના bacteria ફનાલે છે - તેની ળ૊ધ ફ્રેભીંખ એરેક્ઝાુંડયે ઔયી શતી- કાવ ઔયીને
ુઅ drug bacteriaન૊ નાળ ઔયલાન૊ ગુણ ધયાલે છે - ુઅ penicillin drugs તે કાવ ઔયીને
injectionભાયપતે ુઅ઩લાભાુંુઅલે છે - તેભજ તે જુદા જુદા સ્લફૃ઩ભાું ઩ણ ભ઱ે છે - જેભ ઔે syrup.
Tab, inj ુ઄નેointment જેby mouth, i/m, i/v તથાlocal application તયીઔે લા઩યી ળઔામ
છે -
Various Drugs and Dose:-
 Strap to penicillin (S.P.):- Dose: - ½ to 2 gm I/M daily.

 Procaine penicillin fortified (P.P.F):- Dose: - 4 to 8 lacks I/M only/ Day.
 Crystalline (Benzyl) Penicillin (C.P.):- Dose: - 5 to 30 lacks units 6
hourly I/m or I/v.
 Benzedrine penicillin (penidura) :- Dose:- 450 mg orally 6 to 8 hourly or
250 mg to 1 gm by I/M injection only.
2) Higher Anti biotic Drugs or Broad spectrum Anti biotic

Drugs:-
 Dose:- Ampicilin (penbritin):- Dose:- 250 to 500 mg hourly orally or I/M or
I/V.
 Amoxycilin (Amoxil):- Dose:- 250 to 500 mg hourly orally or I/M or I/V.
 Pivampicillin (Pondocillin):- Dose :- 500 mg twelve hourly orally.
 Erythromycin (એયીર૊ભામવીન):-
 Erythromycin (erycen, erythrosine):-
Dose :- 250 to 500 mg orally 6 hourly and 100 mg I/M 4 to 8 hourly or 300
mg I/V slow 6 hourly given.
 Tetracycline (ટ્રે ટાવામઔરીન):-
Dose:- 250 mg 6 hourly orally or 100 mg I/m 8 hourly.
 Oxytetracycline (Terramycin) :- 250 mg 6 hourly or 100 mg I/m 8 hourly.
 Demeclocycline (ledermycin) :- Dose :- 300 mg 12 Hourly orally
 Doxicycline (Vibramycin):- Dose :- 100 mg orally daily.
 Minocycline (mibocin):- Dose:- 200 mg orally daily.
Other Antibiotic Drugs :-
 Chloramphenicol (chloromycetin)
Dose:- 500 mg 6 hourly orally and 1 gm 6 to 8 hourly by I/M or I/V slow.
 Vidarabine (Vira -A):-
Dose:- 10 mg 1 kg body weight by slow I/v infusion daily.
Anti histamine Drugs (એંટી શીસ્ટાભીંવ)
Various Drugs and Doses :-

(1)Chlorpheramine (Piriton):- Doses :- 4 to 16 mg orally.
(2)Avil:- Dose:- 10 To 25 mg orally or I/M.
(3)Mepyramine (Anthisan) :- Dose :- 50 to 100 mg orally.
(4) Diphenhydramine (Benadryl):- Dose :- 25 to 75 mg orally.
(5)Promethazin (Phenegan):-
Dose: - 25 to 50 mg orally per day.
(6)Cyclizine (Marzine):
(7)Antazoline Hydrochloride (Antistin, dibistin) :-
(8)Phenindamine Tarate (thephorin)
Dose: - 25 To 50 mg orally.
(9) Promethazine Theoclate (Avomine):-
(10) Dimenhydrinate (Dramamine):-
(11)Triprolidine hydrochloride (actidil):-
Dose:- 50 To 75 mg daily orally in divided doses.
Anti- malarial Drugs :-

Various Drugs and Doses:-
(1)Chloroquine phosphate: - Dose: - Prophylactic dose – 400 mg orally weekly
therapeutic dose. 1st 600 mg ત્માયફાદ300 mg daily.
(2) Nivaquine: - Dose ુઈ઩ય પ્રભાણે
'2( Quinine Drugs :-
Dose:-1st day: - 600 mg I/v * 4 hourly.
2nd day: - 600 mg 12 hourly જેsaline ભાુંdilute ઔયીને I/V slowly
3rd day થી 5// mg daily 1 tablet orally quinine િણ ડદલવ ુઅ઩લી-
(4) Prima Quine Drugs :-
Dose: - ુઅdrugs 15 mg daily orally two week સુધી ુઅ઩લાભાું ુઅલે
છે -
Other drugs for Diabetic Mellitus :-

Drugs and Dose:-
Tolbutamide (ત૊લ્બ્યુટાભાુઆડ) ,9Dose: - 1.5 to 3 gm daily orally Tab.
Fanformine (પેન્પ૊ભીન) ,9Dose :- Disease નીSevearity પ્રભાણે-
Anti anemic drugs(એંટી એનેનભઔ ડ્ર્ગગ્ઝ):-
Drugs For Iron deficiency Anemia :-

Ferrous sulphate (feospan):- Dose:-200 mg OD or BD Orally tablet or liquid.
Ferrous gluconate (fergon):- Dose:-600 mg daily orally tablet or liquid.
 Care of the Medicine Cupboard and Drugs:
૧- દયે ઔ ward ભાુંdrugs યાકલા ભાટે cupboard ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ, જેભાું ફધી દલા store
ઔયી ળઔામ ુ઄ને preserve ઔયી ળઔામ-
૨- Medicine cupboard ળક્ય શ૊મ ત્માું સુધી ુ઄રખ ફૃભભાું શ૊લ૊ જ૊ુઆએ- ુઅ room nurse room
ની નજીઔ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
૩- Medicine room ભાું running water તથા sink ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ-
૪- ુઅ room ભાુંadequate lighting શ૊વુ ું જ૊ુઆએ- જેથી drugs નુ ું label clearly લાુંચી ળઔામ-
૫- Mixture, Table, Capsule, Powder, Ointment, Injection લખેયે ભાટે ુ઄રખ-ુ઄રખ
Compartment ની વ્મલસ્થા શ૊લી જ૊ુઆએ- Drugs ને તેના group ુ઄નુવાય ઩ણ ખ૊ઠલી ળઔામ છે -
૬- External use ભાું લ઩યાતી દલા઒ ુ઄રખ યાકલી જ૊ુઆએ-
૭- Cupboard નીshelves વાુંઔડીયાકલીજ૊ુઆએ- જેથીએઔshelve ભાુંપક્તફેraw drug bottle મુઔી
ળઔામ-
૮- દલાની Bottle ની alphabetically ખ૊ઠલણ ઔયલી- ફને ત્માું સુધી દયે ઔ bottle ની equal
size યાકલી જ૊ુઆએ- ુઅભ ઔયલાથી Drugs નુ ું easily handing થુઆ જામ છે -
ું
૯- Poisonous drugs ના separate cupboard નુhanding senior staffnurse દ્વાયા જ થવુ ું
જ૊ુઆએ- poisonous drugs ની ખણતયી ભાટે ુ઄રખ register maintain ઔયવુ-ું
૧૦- Liquid medicine ભાું alcohol preparation જ૊ ખુલ્રી યશી જામ ત૊ તેન ુ ું evaporation
થુઆજામછે ,tablets ને ઩ણ શલાભાું ખુલ્રી યાકલી જ૊ુઆએ નશી-
૧૧- દયે ઔ bottle નેneat ુ઄નેclean label શ૊વુ ું જ૊ુઆએ-
૧૨- જ૊ દલાના color ઔે order ભાું ઔ૊ુઆ પેયપાય જ૊લા ભ઱ે ત૊ દલા store ભાું ઩ાછી ભ૊ઔરી
ુઅ઩લી ઔે તેન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔાર ઔયલ૊ જ૊ુઆએ-
૧૩- ુ઄મુઔ drugs ને તેના preservation ભાટે Refreezrater ભાું યાકલી ઩ડે છે - દા-ત-
Vaccine, Serum લખેયે-
૧૪- Emergency drugs ની એઔ ુ઄રખ tray ફનાલીને યાકલી જ૊ુઆએ, જેથી જફૃય ઩ડે ત્માયે તે
તુયત જ ભ઱ી ળઔે-
૧૫- જ૊ Patient નેdrugs ધયે વાથે રુઆ જલા ભાટે ુઅ઩લાની શ૊મ ત૊ તેને ઩ુયી વભજણ ુઅ઩લી
જ૊ુઆએ-
૧૬- Drugs નુું જફૃય ઩ુયત ુું જ indent ઔયવુું જ૊ુઆએ-
૧૭- Medicine cupboard નેneat ુ઄ને clean યાકલ૊ જ૊ુઆએ-
૧૮- Medicine cupboardlock શ૊લ૊ જ૊ુઆએ, તેની ચાલી જલાફદાય વ્મક્ક્ત ઩ાવે શ૊લી જ૊ુઆએ-
૧૯- લધુ ઩ડતી heat, moisture લખેયે જગ્માએથી medicine cupboard ને દુય યાકલ૊ જ૊ુઆએ-
જેથી Medicine ની chemical properties change ન થુઆ જામ-
૨૦- Regular interval ભાુંdrugs ન૊ stock check થત૊ યશેલ૊ જ૊ુઆએ-
૨૧- Drugs ન૊Record મ૊ગ્મ યીતે Maintain ઔયલ૊ જ૊ુઆએ-
૨૨- Drugs ની manufacture & expired date તથા batch number check ઔયતા યશેલા જ૊ુઆએ-
૨૩- Multi dose vial ને મ૊ગ્મ યીતે handle ઔયલ૊ ુ઄ને original label તેન ુ ું જા઱લી યાકવુ
 BIBLIOGRAPHY
(1) A.M aaaaaaaa+ a aaaaaaaa aa aaaaaaaaa aaaaaa aaa aa

J.P. BROTHERS, NEW DELHI, ALL BOOK
'1( aaaaaaaaa aaaaaaa aaaaaa+ a a aaaaa aaa aaaaaaaaa

HEALTH NURSE
'2(aa- a-a aaaaaa+ a a aaaaaaaa

a aaaaa
aa aaaaaaa
nd
1 aaaaa
EDITION, SHRI MARUTI EDUCATION PUBLICATION.
'3(aaaa a-a+ a aaaaaaaa aa aaaaaaaaa aaaaaa aaa aaaaa

J.P BROTHERS, NEW DELHI, ALL BOOK
'4( aaaaaaa aaaaaa a- a aaaaaaaaaa % aaaaaaaaaaa aaa a

NEW YORK DELMAR PUBLISHERS
E –first AID & Referral
UNIT :- 1
Need for First Aid
 Principles of First Aid
 Mobilization of Resources
 First Aid kit & Supply
 Bandage – Types, Uses
 Principles and methods of Bandaging
INTRODUCTION ;-
First aid એટરે ઔે પ્રાથનભઔ ભદદ, નવધ્ધાુંત૊ ુ઄ને ુઈ઩મ૊ખ૊ એ તફીફી નલજ્ઞાન ના નનમભ૊
઩ય યચામે઴ ુ છે - ુઅનુ જ્ઞાન ુ઄ઔસ્ભાત ુ઄થલા એઔાએઔ ુઅલી ઩ડેર ભાુંદખી લકતે જમા સુધી
તફીફી વાયલાય ન ભ઱ે ત્માું સુધી તારીભ ઩ાભેર ભાણવ૊ ુઅલી કુળ઱ ભદદ ઔયે છે ઔે જેથી ુઆજા
઩ાભેરની જીંદખીન૊ ફચાલ થામ છે તેને વાજા થલાભા ભદદફૃ઩ ૌ થલામ છે - ુ઄ને ુઆજા ઔે ભાુંદખી ને
લધુ કયાફ થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
જ૊ ઔે તફીફી વાયલાય ળળુ થમે પ્રાથનભઔ ભદદ ઔયનાય ને 'પસ્ટથ-એડ( જલાફદાયી ભશદ અંળે ઩ુયી
થામ છે ઩યું ત ુ દદીન૊ ડય઩૊ટથ ુઅપ્મા ઩છી તે ઔાુઆ લધુ ભદદ ઔયી ળઔે તેભ શ૊મ ત૊ તેને ય૊ઔવુ
જ૊ુઆએ-
જે ઔાુઆ વાધન ભ઱ી ુઅલે તેન૊ પ્રમ૊ખ ઔયી ને ઔટ૊ઔટી લકતે જે ભદદ ઔયી ળઔામ તે ઩ુયતીજ
પ્રાથનભઔ ભદદ ભમાથડદત ફની યશે છે - ભદદ ઔયનાયે ડ૊ક્ટય નુ સ્થાન રેવ ુ તેલ૊ ુ઄થથ થત૊ નથી એ
થ ેિની ફશાયનુ ઔામથ છે -

સ્઩ષ્ટ વભજવુ જ૊ુઆએ ઔે ુઆજાની લધુ વાયલાય ઔયલાનુ ઔામથ પ્રાથનભઔ ઔામક્ષ
Definition of First Aid
4 પસ્ટથ એઇડ:-
ઔ૊ુઆ ઩ણ જાત ના ુ઄ઔસ્ભાત ઔે ઒બચિંતી બફભાયી લકતે તફીફી ુ઄ને શ૊ક્સ્઩ટર વાયલાય
ભે઱લતા ઩શેરા વ્મક્ક્ત ુ઄થલા દદીની જજિંદખીને ફચાલલા, વાજા થલાભા ભદદ ળુ઩ થલા ઔે ુઆજા
ઔે ભાુંદખીને લધુ કયાફ થતી ુ઄ટઔાલલા જે વાયલાય ુઅ઩લાભા ુઅલે છે તેને પસ્ટથ એુઆડ ઔશે છે -
5 પસ્ટથ એઇડ:-
ઔ૊ુઆ ઩ણ ફીભાય ઔે લાખેર ઔે જખ્ભી થમેર વ્મક્ક્ત ને ઔ૊ુઆ ઩ણ સ્ઔીર ઩ાભેર ુ઄થલા
પસ્ટથએડ ની તારીભ ઩ાભેર વ્મક્ક્ત દ્વાયા શ૊ક્સ્઩ટર રુઆ જતા ઩શેરા એની ઩ીડા ને ઒છી ઔયલા
ભાટે તથા તેના જીલ જ૊કભભા ના મુઔમ જામ તે ઩શેરા ુઅ઩લાભા ુઅલતી વાયલાયને પસ્ટથ એુઆડ
ઔશે છે
History:-
ુ઄ઔસ્ભાતભા પ્રાથનભઔ ભદદ ન૊ ળ૊ધઔ વય એઝભાઔથ શતા, તે 1823ભા શ૊રસ્ટનભા જન્મ્મા શતા-
ુ઄ને 1880ભા મ ૃત્યુ ઩ામ્મા શતા તે઒ નાભાુંડઔત વજૉન શતા- ફ્રાુંવ ુ઄ને યનળમા લચ્ચેની રડાુઆ
થ રશ્ઔયભાું વજૉન તયીઔે તેની નનભણુઔ ઔયલાભા ુઅલી શતી - જ૊ઔે તેને ફે ઩ુસ્તઔ૊
લકતે જભન
aવભયણા પ્રાથનભઔ ભદદa ુ઄ને ‖‖ુઆજા ઩ાભેરા઒ ને ભદદa નવલામનુ તેન ુ ફીજુ ઔાભ ફશ૊઱ી
પ્રખ્માતી ઩ાભેરી ન શતી-
ત્માય ફાદ ૧૮૩૧ ભા સ્લીઝયરેંડના ડ૊ક્ટય ભેથીમવ ભેમયે િીઔ૊ણાઔાય ઩ાટ૊ ળ૊ધ્મ૊- ઩યું ત ુ
઩ાટાને ર૊ઔ૊ ભા લધુ જાણીત૊ એઝભાઔે ઔમો- રડાુઆ ભા ગલામેરા઒ની વાયલાય ભાટે પ્રથભ
બબ્રટીળ યે ડક્ર૊વ વ૊વામટી ુ઄સ્તીત્લભા ુઅલી શતી, તે 1877 ભા સ્થા઩લાભા ુઅલી શતી, જેભા
ુઅનવસ્ટુંટ વજૉન એ ભ૊ડપટે વાયલાય ઔયનાય નળક્ષણ ભાટે એઔ ઩ુક્સ્તઔા પ્રખટ ઔયી, જેભા ળયીય
યચના, ઩ાટા ફાુંધલા ની યીત૊, ઝકભ, ઝકભની પ્રાથનભઔ વાયલાય, ુઆજા ઩ાભેરા઒ને કવેડલાની
યીત લખેયેન૊ વભાલેળ ઔયલાભા ુઅવ્મ૊ શત૊-
વને ૧૮૭૭ની વારભા વેંટ જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ની સ્થા઩ના થુઆ- ુઅ
એવ૊નવમેળને ૧૮૭૮ભા Aids For Case Of Injuries Of Sudden Illness'ુઆજા ઩ભેરા ુ઄ખય
઒બચિંતા બફભાય ઩ડેર ભાટે ભદદ(- ુઅ નાભ ના ઩ુસ્તક્ની પ્રથભ ુઅવ ૃનત ફશાય ઩ાડલાભા ુઅલી-
જે ઩ુક્સ્તઔા વજૉન ભેજય ળેપડે યચી શતી- વેંટ જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નળએળને 1877 ની વાર ભા
઩શેરીજ લાય First aid ળબ્દ વતાલાય યીતે ઇંગ્રેંડ એ દાકર ઔમો- વને ૧૮૮૨ ભા વેંટ એન્ુઝ
એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ની સ્થા઩ના સ્ઔ૊ટરેંડ ભા થુઆ જેભા વય જમ૊જૉ ફીટવ ને First
aidના નળક્ષણ ભાટે ઩ુસ્તઔ રખ્યુ શતુ- ૧૮૭૮ની વાર થી વેંટ જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન ને
ઔેન્દ્ર સ્થાન઩ત લખો ચરાલી, ઩યીક્ષા રુઆ વપ઱ થમેરા઒ ને વટીડપઔેટ ુઅ઩લાનુ ળળુ ઔયુ-થ
ુઅ યીતે જ૊તા નીચે મુજબ્ની િણ વુંસ્થા઒ નલશ્વ ભા એઔ વયકી ઩દ્ધનત ુ઄ને એઔ વયકા
શેત ુ થી પ્રાથનભઔ ભદદ ભાટે ઔાભખીયી ફજાલે છે -
૧- વય જશ૊ન એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન
૨ બબ્રટીળ યે ડક્ર૊વ વ૊વામટી
૩ વેંટ એંન્ુઝ એમ્બ્યુરન્વ એવ૊નવમેળન
OBJECTIVES:= ુ
શેતઓ
1. TO PRESERVE LIFE :-જીંદગી ફચાલલી
વ્મક્ક્તને જીંદખીને જ૊કભ ળુ઩ ઩ડયક્સ્થતી ભા ળઔમ તેટરી ભદદ ઔયી તેને જીંદખીને ફચાલલાન૊
શેત ુ છે - દા-ત- ર૊શી ચા઴ુ શ૊મ ત૊ ઩ાટ૊ ફાુંધી યઔત સ્ત્રાલ ફુંધ ઔયવુ
2. TO PREVENT FURTHER INJURY:- ઇજા ને આગ઱ લધતી અટકાલલા
એટરે ઔે ુઆજા ઩ાભેર વ્મક્ક્ત ને વરાભત યીતે શ૊ક્સ્઩ટર કવેડલ૊- જેથી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલી
ળઔામ- દા-ત- ફ્રેઔચય લકતે સ્પ્રીંટ ુઅ઩ી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે - ુ઄ને ઩ડયક્સ્થતી ને
લધુ ફખડતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ છે -
3. TO PUT THE INJURED UNDER MEDICAL CARE AT THE EARLIEST:- દદીને ળક્
તેટર૊ લશેર૊ ડ૊કટય ની વાયલાય નીચે ઩શ૊ચાડલા
દદીને ળક્ય તેટરી ઝડ઩ થી વાયલાય ુઅ઩ી જેભ ફને તેભ જલ્દી શ૊ક્સ્઩ટર ઩શ૊ચાડલા ભાટે
વ્મલસ્થા ઔયલી જળુયી છે -
PRINCIPLES OF FIRST AID:- (ત્તવધ્ધાાંત)

1. વુંબા઱઩ુલથઔ યક્ષણ ઔય૊, દદીના શ્વાવ, બ્રીડીંખ તેભજ વબાનુ઄લસ્થાભા ત઩ાવી પ્રથભ તે
ભાટે વુંબા઱ ર૊-
2. ુ઄ઔસ્ભાત લકતે દદીને જ૊કભી ઩ડયક્સ્થતીભાથી ફશાય રુઆ ર૊ ુઅ ભાટે ુઅજુફાજુ ના
વ્મક્ક્તની ભદદ ર૊-
3. દદીની ુઅવ઩ાવ લધુ ર૊ઔ૊ને ફીન જળુયી એઔઠા ના ઔય૊ જેથી દદી ને તાજી શલા ભ઱ી યશે-
4. જફૃય જણામ તેટરા દદીના ઔ઩ડા દુય ઔયલા -
5. દદી ને ભ૊ઢા લડે ઔશુ ુઅ઩વુ નશી-
6. વાયલાય ભાટે લધુ ઩ડતા બફન જળુયી લધુ પ્રમત્ન૊ ઔયલા નશી, ઩યું ત ુ પ્રાથનભઔ વાયલાય
વભમવય ભ઱ી યશે તેલી વ્મલસ્થા ઔયી દદી ને ળઔમ તેટરી ઝડ઩ થી દલાકાને ઩શ૊ચાડલા
વ્મલસ્થા ઔયલી-
7. દદીને કવેડતી લકતે ળાુંનત વાલચેતી યાકલી જેથી ુઆજા ભા લધાય૊ થામ નશી
8. દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી-
9. જે ઔ૊ુઆ ઩ણ લસ્તુ પ્રાપ્મ શ૊મ તેના લડે ળઔમ તેટરી ઝડ઩ી વાયલાય ુઅ઩લી-
10. દદીની નલખત૊ જાણીતેની નોંધ ઔયલી- ુઅવ઩ાવ ભા જાણઔાય શ૊મ તેલી વ્મઔનત ની ભદદ
રેલી-
11. વાયલાય દયમ્માન ખુફ ઠુંડા સ્લબાલે ળાુંત બચતે ુ઄ને ુઅત્ભનલશ્વાવથી ઔાભ ઔયવુ-
12. દદી઒ ને ઩ડયક્સ્થનત મુજફે નલબાખભા લશેચી જળુયીમાત મુજફ પ્રાથનભઔ વાયલાય ુઅ઩લી-
જેભ ઔે પ્રાથનભઔ વાયલાયની તાત્ઔાબરન ુઆજા લા઱૊ ગ્રુ઩ તથા વાભાન્મ ુઆજા લા઱૊ ગ્રુ઩
દા-ત- લધુ બ્રીડીંખ લકતે તાત્ઔાબરઔ વાયલાય ુઅ઩લી જ૊ુઆએ-
SCOPE OF FIRST AID:-

ખભે ત્માયે ખભે તે ઔાયણ૊વય પ્રાથનભઔ વાયલાય ુઅ઩લાની જળુય ઩ડે તે પ્રભણે વભમવય દદીને
જળુયી ભદદ ઔયલી-
1 ACCIDENT:-
ુઅભા ય૊ડ accident ુઈ઩યાુંત શ૊ભ accident જેભ ઔે યવ૊ુઆ ઔયતી લકતે દાઝી જવુ, ફા઱ઔનુ ઩ડી
જવુ, ળાઔ વભાયતા ચપ્઩ુ લાખી જવુ લખેયેન૊ શ૊ભ accident ભા વભાલેળ થામ છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત
ુ઄ચાનઔ યીતે ફનતા ફનાલ૊ ઔે જેથી ુઅય૊ગ્મ ને શાનન થામ તેન૊ વભાલેળ થામ છે -
2 IN THE STREET :-
ળેયી ભા ઩ડી જવુ, કુતળુ ઔયડવુ, વામઔર ઔે ુ઄ન્મ લાશન લડે લાખી જવુ નલખેયેને સ્ટ્રીટ
accident ભા ખણવુ-
3 IN THE FACTORY :-
ું ઱ાભણ+ ુઆરેક્ટ્રીઔ ઔયું ટ
Factory ભા ભળીન વાથે ઔાભ ઔયતા ર૊ઔ૊ને થતી ુઆજા઒+ ખેવ ગુખ
લખેયેન૊ વભાલેળ થામ છે -
4 IN THE HOME :-
ગયભા bathroomભા ઩ડી જામ, ગયભા ુઈચાુઇ ઩ય ઔાભ ઔયતી લકતે ટે ફર ઩ય થી ઩ડવુ,
ફા઱ઔ૊નુ ઔેય૊નવન ઔે ડપનાુઇર ઩ી જવુ, દયલાજ૊ ફુંધ ઔયતા આંખ઱ી઒ ભા ુઆજા, ગય ના ઩ારત ુ
પ્રાણી઒ લડે ુઆજા લખેયે દ્વાયા HOME ુઆજા થામ છે -
5 NATURAL CALAMITIES :-
ુ઄નતવ ૃપ્ષ્ટ લાલાઝ૊ડુ, ધયતીઔું઩, ઩ુય શ૊નાયત, ુઅખ, ુ઄ઔસ્ભાત લખેયે ન૊ વભલેળ થામ છે -
6 MEN MADE CALAMITIES :-

જેભા હુલ્રડ, ઔ૊ભી ત૊પાન, રડાુઆ, ફ૊મ્ફ બ્રાસ્ટ લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે
7 IN THE SCHOOL:-
ળા઱ાભા ફા઱ઔ૊ ને યભત ખભત લકતે ઩ણ ુઆજા઒ થામ છે -
First Aid Kit
પસ્ટથ એઇડ આ઩લા ભાટે ની સ્ભ૊ર વાઇઝ ની કીટ
નાં. વાધન ન ુ નાભ

0 પસ્ટથ એુઆડડ્રેવીંખ ઔ૊ટન, ઔ૊ટન ઩ેડ ુ઄ને ખ૊ઝ઩ીવ
2 એધેવીલ ય૊ર.ભાુઆક્ર૊ ટે઩
3 સ્ભ૊ર વીઝય
4 વેફ્ટી ન઩ન
5 ફીટાડીન ઒ઇંટૅભેંટ.રીક્લીડ
6 ુઅુઆ ડ્રેવીંખ ભાટે ઩ેડ
7 ઒ર ટાુઆ઩ ફેંડેઝ
પસ્ટથ એઇડ આ઩લા ભાટે ની જનયર વાઇઝ ની કીટ
ન. વાધન ન ુ નાભ
0 ટ્રામએંખયુરય ડ્રેવીંખ
1 એંટીવેપ્ટીઔ વ૊લ્યુળન
2 ટ૊ચથ
3 ુઅુઆ ઒ઇંટભેંટ. ડ્ર૊઩
ગયભા, સ્કૂરભાું, ઔાયકાનાભાું, ફવભાું, ઔાયભાું, લખેયે જગ્માએ First Aid Box તૈમાય ઔયવુ
જ૊ુઆએ- જેથી ુ઄ઔસ્ભાત લકતે જળુયી પ્રાથનભઔ વાયલાય તાત્ઔાબરઔ ુઅ઩ી ળઔામ-
BANDAGE ફેન્ડેજ:-
વ્માખ્મા
ઔ૊ુઆ ઩ણ ધા ઔે ુઆજાગ્રસ્ત બાખને વ૊ફ્ટ ભટીયીમર લડે ઢાઔલા તથા ઔલય ઔયીને ફાધલાની ડક્રમાને
ે ઔશે છે -
ફેંડજ
પસ્ટથ એઇડ આ઩તી લખતે ધ્માન ભા યાખલાના મદ્દુ ાઓ :-

 શાથ વાબુ઩ાણીથી ુ઄થલા સ્ટયીબરમભ થી વાપ ઔયી ને જ વાયલાય ુઅ઩લી-
 વોથી ઩શેરા ગા ના બ્રીડીખ ને ુ઄ટઔાલવુ
 એ બાખ ને ઔલય ઔયી વાપ ઔયી ને ચ૊ખ્ખુ ઔયી ડ્રેવીંખ થી ઔલય ઔયવુ-
 વીધુ ગા ને ુ઄ડવુ નશી-
 ઔમાયે મ છીંઔ ઔે ુઈધયવ કાતી લકતે ભ૊ ુઈ઩ય ફૃભાર યાકલ૊-
 ગા ુઈ઩ય વીધી સ્ટીઔીંખ પ્રાસ્ટય ની ઩ટ્ટી રખાડલી નશી‖
 ગા ની ુઈ઩ય ડ્રેવીંખ મુક્યા ફાદ ધ્માન યાકવુ ઔે તે મુ઱ જગ્માએ થી કવી ના જામ એના
ભાટે એને ડપક્વ ઔયવુ-
 ુઆજાગ્રસ્ત વ્મક્ક્તને ફેવાડી ુ઄થલા ચ૊ખ્કી જગ્માએ સુલડાલીને એ બાખ ને વ઩૊ટથ ુઅ઩ી ને
ફેંડેઝ ફાુંધવુ-
 ુઅ઩ણ૊ ઩ાટ૊ ચ૊ખ્ક૊ શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
 ુઅકા ગા ને ઔલય ઔયે તેવ ુ તથા એટ઴ુ ઢી઴ુ ના શ૊વુ જ૊ુઆએ ઔે તે કવી જામ ુ઄ને એટ઴ુ
પીટ ઩ણ ના શ૊વુ જ૊ુઆએ ઔે ત્માું વ૊જ૊ ચઢી જામ -
 ગા ની ુઈ઩ય ક્યાયે મ ખાુંઠ ભાયલી નશી -શભેળા તેની નલળુધ્ધ ુ઄થલા એઔ ફાજુ એ ખાુંઠ ભાયલી જેથી
એને ઩ીડા ના થામ ―
 ઩ાટ૊ શભેળા અંદય થી ફશાય ની ફાજુએ ફાુંધવુ જ૊ુઆએ-
 જમાયે ડાફી ફાજુની રીંફ'Limb) ુઈ઩ય ફાુંધલાનુ શ૊મત૊ ઩ાટ૊ જભણા શાથભા શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
 ઩ાટ૊ below upward એટરે નીચે થી ુઈ઩ય ુઅકા બાખ ને ઔલય ઔયે તેવ ુ ફાુંધલ૊ જ૊ુઆએ-
 ઩ાટ૊ ઩ુણથ થલા ુઅલે ત્માયે ઩ેડ ુઈ઩ય ફે લાય ઔલય ઔયી ને પભથ ઔયી ને ખાુંઠ ુ઄થલા ટે઩ ભાયલી-
 ે ભા નીચે થી લીંટેરા ઩ાટાન૊ દયે ઔ બાખ 1\2 ઔલય થમેર૊શ૊લ૊ જ૊ુઆએ
સ્઩ાુઆયર ફેંડઝ
ુ :
શેતઓ
Dressing ઩ય વીધ ુ દફાણ જા઱લી યાખલા ભાટે -
 Dressing ને મ૊ગ્મ જગ્મા એ ઩ઔડી યાકલા ભાટે-

 શરન ચરન ુ઄ટઔાલલા ભાટે -
 ુઇજા ઩ાભેર Limb (શાથ ઔે ઩ખ) ને ટેઔ૊ ુઅ઩લા ભાટે -
 Wound ને યક્ષણ ુઅ઩લા ભાટે-
 વ૊જ૊ ુ઄ટઔાલલા ઔે ગટાડલા ભાટે -
 Bleeding ને control ઔયલા ભાટે -
 Splint ને મ૊ગ્મ જગ્મા એ position ભા યાકલા ભાટે -
 Fracture વભમેLimb ને મ૊ગ્મ Position ભા યાકલા ભાટે -
 Vericose vein ભા થમેર ર૊ડશન૊ બયાલ૊ દુય ઔયલા ભાટે ુ઄ને ક૊ડકા઩ણ ુ઄ટઔાલલા
ભાટે-
Bandage ફાાંધલા ના ત્તવધ્ધાાંત૊ (ત્તનમભ૊) :-

 Bandage ફાુંધતી લકતે દદી ને ુઅયાભ દામઔ ક્સ્થનત ુઅ઩લી-
 ળયીય ના જે બાખ ઩ય Bandage ફાુંધલાન૊ શ૊મ તે મુજફ જ મ૊ગ્મ size ન૊ bandage
રેલ૊-
 Bandage ફાુંધનાય વ્મનતએ ઩ણ મ૊ગ્મ ઩૊જીળન ભા ુઉભુ યશેવ-ુ
 Bandage ફાુંધતી લકતે દદી ની વાભે ુઉભુ યશેવ ુ ઩યું ત ુ ભાથાના બાખે bandage ફાુંધતી
લકતે દદી ની ઩ાછ઱ ુઈબા યશેવ.ુ
 ુઇજા ઩ાભેર બાખ ને વાપ ઔયવુ-
 ુઇજા ઩ાભેર બાખ ને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊ જળુય ઩ડે ત૊ ફીજી વ્મક્ક્ત ની ભદદ રેલી-
 જે બાખ ઩ય Bandage ફાુંધલાન૊ શ૊મ તે બાખ ઩ય ડ્રેવીંખ મુઔી અંદયથીફશાય ુ઄ને
ુઈ઩યથી નીચે તયપ Bandage ફાુંધલાની ળફૃુઅત ઔય૊-
 ઩ાટા ને ુઆજાના નીચેના બાખેથી ળફૃ ઔયી ુઈ઩ય તયપ ફાુંધલ૊
 ળફૃુઅત ભાું ફે ખ૊઱ાઔાય circular turn રેલા-
 Bandage ફાુંધતી લકતે દયે ઔલ઱ાુંઔ' turn (૧.2 બાખ ખુલ્ર૊ ુ઄ને ૨.૩ બાખ cover
ઔયલ૊- Bandage ફાુંધતી લકતે તે શાથભાુંથી ઩ડી ના જામ તેન૊ ખ્માર યાકલ૊-
 આંખ઱ી ુઈ઩ય Bandage ફાુંધતી લકતે નકન૊ બાખ ખુલ્ર૊ યાકલ૊ જેથી Cyanosis ભાટે
જ૊ુઆ ળઔામ-
 Bandage ના તભાભ સ્઩ાુઆઔા 'Spikes) એઔ વયકા શ૊લા જ૊ુઆએ-
 તભાભ જગ્મા ઩ય વયકા પ્રેળય લડે Bandage ફાુંધલ૊-
 Bandage ફાુંધતી લકતે ળયીય ની ચાભડી' skin) ની ફે surface એઔફીજા ના વીધા
વું઩ઔથ ભા ુઅલલી ન જ૊ુઆએ-
 Bandage ને ઩ ૂય૊ ઔયી ધા ની નલળુધ્ધ વાુઆડભા ખાુંઠ લા઱લીુ઄થલા ભાુઆક્ર૊ટે ઩ રખાડલી-
Types of Bandages :-
1 ROLLER BANDAGE :-
ુઅ પ્રઔાય ના bandageને bandage clothભા થી તૈમાય ઔયલાભા ુઅલે છે - જે ખ૊઱ નલટા઱ે ર શ૊મ
છે - તે ળયીયના ઔ૊ુઆ ઩ણ બાખ ભા ફાુંધલા ભાટે લા઩યલાભા ુઅલે છે -તે ુ઄રખ ુ઄રખ વાુઆઝ ભા
ભ઱ે છે -
2 TRIANGULAR BANDAGE :-
27 ઇંચ ુ઄થલા 0 ભીટય ચ૊યવ ઔા઩ડ ના ટુઔડા ને િાસુ ઔા઩ી તેના ફે ટુઔડાઔયલાથી ુઅ BANDAGE
તૈમાય થામ છે - ુઅ ઩ાટા ને િણ બાખ શ૊મ છે - રાુંફી ધાય ને BASE ઔશે છે - ફાઔી ની ફે ધાય ને
SIDE ઔશે છે - ુઅ ઩ાટા ને િણ ખુણા શ૊મ છે - ુઈ઩ર૊ખુણ૊ જે BASE ની વાભે શ૊મ છે , તેને POINT
'ટ૊ચ( ઔશે છે , ફાઔી ના ફે ખુણા ને ENDઔશે છે -
3 MANY TAIL BANDAGE9-
ુઅ bandage ભા ગણી ફધી tail શ૊મ છે - ઩ેટ ના ઒઩યે ળન ફાદ વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
લ઩યામ છે (FOR CHEST AND ABDOMEN)
4 “T” BANDAGE :-
઩ેડયનનમભ ઩ય ડ્રેવીંખ ને શ૊લ્ડ ઔયલા ભાટે “T” BANDAGEલ઩યામ છે ુ઄ને સ્ક્ર૊ટભ ને વ઩૊ટથ
ુઅ઩લા તથા ડડરેલયી ફાદ ઩ેડયનનમભ ઩ય ડ્રેવીંખ ને શ૊લ્ડ ઔયલા ુઅ઩લાભા ુઅલે છે -
5 FOUR TAIL BANDAGE :-
તે નાઔ, જડફા ઩ય ફાુંધલા ભાટે લ઩યામ છે -
6 ELASTOPLAST(CREPE BANDAGE) :-
ુઅ પ્રઔાયના ફેન્ડેઝ ફજાયભા તૈમાય ભ઱ે છે - તે ુઆરાસ્ટીઔના શ૊મ છે - તે કાવ ઔયીને વાધાના
દુકાલા ભાટે તેભજ વ૊જ૊ ઒છ૊ ઔયલા ભાટે લા઩યલાભા ુઅલે છે -
7 CIRCULAR TURN :- (Simple Spiral)
ુઅ પ્રઔાયના Bandage ખ૊઱ ખ૊઱ લા઱ ુઅ઩ીને ફાુંધલાભા ુઅલે છે - જેભ ઔે Head and Trunk ભા
ફાુંધલા ભાટે -
8 REVERSE SPIRAL(ઉરટલ઱ લા઱૊ ઩ાટ૊)

઩શેરા િણ આંટા રેલાભા ુઅલે છે ત્માય ઩છી દયે ઔ ુઅટ૊ -રેતા ુઅખરા ુઅટા ઩ય નીચે
ુઈરટાલલાભા ુઅલે છે -- દા-ત,. શાથ ન૊ ઔ૊ણી થી નીચે ન૊ બાખ THIGH ઩ખ ન૊ ઢીચણ થી નીચે
લખેયે જગ્મા એ ફાુંધલાભા ુઅલે છે -
9. FIGURE OF “8” BANDAGE :-
ુઅ ઩ાટ૊ ળયીય ના બાખથી ુઅવ઩ાવ લાયાપયતી ુ઄ને નીચે અંગ્રેજી “8”ના ુઅઔાય નેભ઱તી યીતે
ફાુંધલાભા ુઅલે છે - દા-ત ળયીય ના વાુંધા જેભ ઔે ઘુટણ , ઔ૊ણી લખેયેની ુઅવ઩ાવ ફાુંધલાભા
10. CAPLINE BANDAGE:-

શેડ ઔે સ્ઔાલ્઩ ઩ય ફાુંધલા ભાટે લ઩યામ છે - જેને ઔે઩ રાુઆન ફેંડેઝ ઔશે છે
Capline with Roller Bandage
Capline with Triangular Bandage
11.THUMB BANDAGE:-
ુઅ ફેંડેજ ફાુંધલા ભાટે પ્રથભ ઔાુંડા ઩ય ઩ાટા ના આંટા ર૊- શાથ ની શથે઱ી થી Turn રુઆ અંગુઠા
સુધી ઩શોંચ૊ ુ઄ને ત્માું ઩ાટ૊ ફયાફય લીટી પયી ઔાુંડા સુધી રુઆ જાલ-
12.Finger Bandage:
 ૨ ઇંચ ની ઩શ૊઱ાુઆ ન૊ ઩ાટ૊ રુઆ પ્રથભ ઔાુંડા ની ુઅવ઩ાવ ફે ખ૊઱ ુઅટા ર૊-
 Bandage ને શાથ ના ઩શ૊઱ાુઆ ન૊ ઩ાટ૊ રુઆ આંખ઱ીના ટે યલા સુધી રુઆ જાલ-
 ત્માયફાદ આંખ઱ીના મ ૂ઱ સુધી ઩ાટ૊ ફાુંધતા જાલ-
 ત્માયફાદ પયી ઔાુંડા ઩ય ુઅલી ત્મા Bandage ફાુંધી ઩ ૂય૊ ઔયલ૊-
 જ૊ ઩ાટ૊ પઔત આંખ઱ી઒ ના ટે યલા ને જ ફાુંધલાન૊ શ૊મ ત૊ આંખ઱ીના મ ૂ઱થી ટે યલા
સુધી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊-
13. Palm Bandage

પ્રથભ bandage ને ક્સ્થય ઔયલા ભાટે ઔાુંડા ઩ય ફે ુઅટા ર૊- ત્માયફાદ Bandage િાવ૊ રુઆ
શાથ ના ઩ાછ઱ના બાખ થી ટચરી આંખ઱ી ઩ાવે ર૊- શથે઱ી ઩ાવે આંખ઱ીના મ ૂ઱ ભા ઩ાટા ને
ુઅડ૊ ર૊-એ ઩ાછુ શાથ ના ઩ાછ઱ ના બાખે એ યીતે પેયલતા યશ૊-શાથ ના ઩ાછ઱ના બાખે
Bandageરેતી લકતે અંગ ૂઠાની ફાજુભાથી Bandage ઩વાય ઔય૊-
14.Jaw Bandage :
એઔ વાુંઔડા ઩ાટા ન૊ લચર૊ બાખ દદીની ચીન નીચે મુઔલ૊-઩ાટા ન૊ એઔ છે ડ૊ ભાથા ના
ુઈ઩રા બાખ ઩ય મ ૂઔી ફન્ને છે ડાને લ઱ ુઅ઩લ૊-નાન૊ છે ડ૊ ઔ઩ા઱ની ુઅખરી ફાજુ એથી નીચે રુઆ
જલ૊-ુ઄ને ભ૊ઢે છે ડ૊ ભાથા ના ઩ાછરા બાખની ુઅવ઩ાવ વાભી ફાજુએ ફન્ને છે ડાને ફાુંધી દે લા-
જ૊ ઩ાટ૊ ટૂુંઔ૊ શ૊મ ત૊ Chin ઩ય યાકી ફન્ને છે ડા ને વીધા ભાથા ઩ય ફાુંધી દે લા ઩ાટાની
ખાુંઠ ફને તેટરી ુઅખ઱ ફાુંધલી-઩યું ત ુ વયઔી ન જામ તે જ૊વુ-દદી ને ુઈલ્ટી થામ ત૊ ઩ાટ૊ ઔાઢી
નાકલ૊- Chin ને શથે઱ી ટે ઔ૊ ુઅ઩ી પયી ઩ાટ૊ ફાુંધી દે લ૊-
15.Eye Bandage :
઩ાટા ની ફશાય ની ફાજુ ઔ઩ા઱ વાભે મુઔલા ુ઄ને ભાથા ની ુઅવ઩ાવ ખ૊઱ ુઅટ૊ રુઆ
ુઆજા ઩ાભેર આંક થી દૂ ય ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ત્મા સુધી ઩ાટ૊ ફીજી લાય ઔાન સુધી ઩શ૊ચે નશી ત્મા
સુધી ઩ાટા ને ભાથા ની ુઅવ઩ાવ ુઅખ઱ રુઆ જલ૊- સ્ઔર ના ઩ાછ઱ ના બાખે નીચે ઩ાટા ને િાવ૊
રુઆ જલ૊- વાજા ઔાન ઩વેથી પયી ભાથા ને ખ૊઱ ચક્કય રેલ૊ જેથી આંક નુ ું ડ્રેનવિંખ ઢુંઔામ ુઅથી ુઅ
યીતે ઩ાટ૊ ફાુંધતા યશીએ છે લ્રે વાજી આંક ઩ાવે ઩ ૂય૊ ઔયી ઩ટ્ટી ભાયલી-઩ાટ૊ વાજી આંકને નડતય
ફૃ઩ ન શ૊લ૊ જ૊ુઆએ-
16.Ear Bandage :
઩ાટા ની ફશાય ની વ઩ાટી ઔ઩ા઱ ઩ય મુઔલી ુ઄ને ખ૊઱ ુઅટ૊ રુઆ ઩ાટા ને ભાથા ની
ુઅવ઩ાવ રુઇ જલ૊- ત્માયફાદ઩ાટાને છે ઔ Neck ની નીચે ભથાના ઩ાછ઱ ના બાખે રુઇ જલ૊-એ
યીતે ખ૊઱ ુઅટા લડે લીટલ૊-ફીજ૊ ઔાન ખુલ્ર૊ યશે તે જ૊વુ-
17. Elbow Joint Bandage
ઔ૊ણીને ઔાટખુણે લા઱લી ઩ાટાની ફશાયની ફાજુ ઔ૊ણી ની અંદય મ ૂઔલી- ફે ખ૊઱
યાઉંડરુઇ ત્માયફાદ ુઈ઩ય નીચે Spike ઩ડે તે યીતે વ્મલસ્થીત લીટા઱લ૊- ઔ૊ણી નુ ું શરનચરન
થુઇ ળઔે તે જ૊વુ-
18. Ankle Joint Bandage :

઩ખ ને ઔાટ્ખુણે યાકલ૊- ઘુટું ી ની ુઅવ઩ાવ પ્રથભ ફે ુઅટા રેલા ત્માયફાદ Figure of 8
જેભ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- છે લ્રે ઩ાટાને ankle ઩ય રાલી ઩ાટ૊ ઩ુય૊ ઔયલ૊-
19. Foot Bandage :
ુઅભાટે ળફૃુઅત ઘુટું ીથી ઔયલી- ત્માયફાદ એડીની ઩ાછ઱થી અંગુઠા સ ૂધી ઩ાટ૊ રુઇ જલ૊
ુ઄ને આંખ઱ી ઩ાવેથી ળફૃ ઔયી ઩ખ ઩ય વાદા લ઱લા઱૊ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ઩ાટ૊ ઩ ૂય૊ ઔયતી લકતે
Ankle ઩ય પયી ફે આંટા રેલા-
20. Thigh Bandage :

Abdomen ના ુઈ઩ય ના બાખભા લ઱લા઱૊ ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- ત્માયફાદ ઩ાછ઱ થી ુઅખ઱ ુ઄ને
ડાફે થી જભણે વાથ઱ ના ુઅખ઱ ઩ાછ઱ ના બાખ ને ઔલય ઔય૊- ત્માયફાદ પયીથી ઔભય ઩ય ખ૊઱
આંટ૊ પેયલી ઩ાટ૊ ઩ુય૊ ઔયલ૊-
21. Knee Joint Bandage :
Knee ને ઔાટ્ખ ૂણે લા઱લ૊- Knee ના બાખ ઩ય ઩ાટ૊ લા઱લ૊- ઩ાટાની ખ ૂલ્રી ફાજુ એ
ઢીચણની અંદય ફાજુ મુઔલી- પ્રથભ ઢીંચણ ઩ય એઔ વીધ૊ ુઅટ૊ રેલ૊ ત્માયફાદ ઩ાટા ને ઢીચણ
ની ુઅવ઩ાવ તેની ફયાફય નીચે ુ઄ને ઩છીફયાફય ુઈ઩ય રાલલ૊-
22. Shoulder Bandage :
પ્રથભ દયે ઔ Axialla ભાું એઔ એઔ 2 ની નાની ખાદી મુઔ૊- Bandage ને તુંદુયસ્ત છાતી
઩ય રુઇ ગલામેર કબા ને ુઅટ૊ ભાયલ૊- Axialla ભાથી Bandage પેયલી ુઅખ઱ Chest ફાજુ
ુ ી કબ૊ ઔલય ના થુઆ જામ-

ઔાઢલ૊- ુઅયીતે જમાુંસધ
23. સ્રીંગવ Bandage
1.એરીલેળન સ્રીંગ– જે શાથ ુ઄ને પ૊યુઅભથ ને વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
2. ક૊રય અને કપ સ્રીંગ :-ઔ૊ણી ના બાખ ને લા઱ી ને તથા પ૊ય ુઅભથ ને છાતી ને ક્ર૊વ ઔયી ને
નલળુદ્ધ ્ કબા ના બાખ સુધી સ્રીંખ ઔયી વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે
ુ ય સ્રીંગ;ુઅફેંડેઝ થી ફ્રેઔચય થમેરા ઔ૊રય ફ૊ન ને ુઈચોં યાકીને દુકાલા ભા

3. િામએંગયર
યાશત ુઅ઩ે છે -
24. સ્પ્રીંટવ :-
ુઅના દ્વાયા ફ્રેઔચય થમેરા ઩ાટથ ને વયયુરેળન ભા ભદદ ળુ઩ થામ ુ઄ને એબાખ ુઈ઩ય વ૊જ૊
ચડત૊ ુ઄ટઔાલેછે, ુ઄ને એબાખ ભા દુકાલાભા યાશત ુઅ઩ે છ- ુ઄ને લધુ ફ્રેઔચય થત ુ ુ઄ટઔાલે છે
ક૊ભન સ્પ્રીંટ:-
જેભા ઩ીર૊, ય૊રય બ્રેંઔેટવ જે પ૊ભથર સ્પ્રીંટ ુ઄ને,ઔાડથ ફ૊ડથ, ન્યુઝ ઩ે઩ય ય૊લ્ડ , ુ઄મ્બ્રેરા, ઔે જે
યીજીડ સ્પ્રીંટ ઔશેલામ છે ુ઄ને જ૊ long extremity ને લજન રટઔાલી ને જે સ્પ્રીંટ ઩ય મુઔે છે
તેને TRACTION SPLINT ઔશે છે
---------------------------------------x----------------------------------------------x----------------
UNIT - 2
Minor Injuries and ailments
 Cuts and wounds :Types , principles and first aid care

 foreign bodies
 burns and scalds,types, principles and first aid care
 Health education and referral
 Role of ANM / Health worker
 Cuts & Wounds :-
 Definition :-
Wound એટરે ળયીયની ચાભડી ુ઄ને તેની નીચે ુઅલેરા બાખ૊ભાું બુંખાણ થવુ ું ઔે જેભાથી ર૊શી ફશાય
લશેલા ભાુંડે તે ભાખે ય૊ખ ઩ેદા ઔયનાય જતુ

ું ઒ દાકર થુઆ ળઔે છે - તેને Wound ઔશેલાભા ુઅલે છે -
 Types of Wound
7. Incised Wound (Sharp Instruments)
ુઆન્વાુઆડ Wound એટરે ઔે ઔ઩ામેર ઝ્કભ- ુઅ પ્રઔાયનુ ું Woundઔ૊ુઆલાય ધાયદાય શનથમાયથી થામ
છે - ુઅભા સ્ઔીનની વાથે બ્રડ Vessels ઩ણ ઔ઩ામ જલાથી તેભાુંથી બ્રીડડિંખ થામ છે - Woundની
ડઔનાયીClear Cutશ૊મ છે -
8. Lacerated wound :- ચીયામેર૊
ુઅ પ્રાઔયના Woundભાું વાભાન્મ યીતે પ્સ્ઔન બચયામેરી શ૊મ છે - એ ર૊શ૊ની નળ૊ ઔ઩ાલલાને ફદરે
બચયામેર શ૊મ ુઅભાું ઔ઩ામેર ઝકભ ઔયતા બ્બ્રડીંખ ઒છુ થામ છે - ુઅ ઝકભભાું ડઔનાયી ત ૂટેરી ુ઄ને
ુ઄નનમનભત શ૊મ છે - ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ૊ ત૊઩ના ખ૊઱ના ટુઔડાથી, જાનલયનાું ઩ુંજાથી, ભળીનયી ુઆજાથી
લખેયે યીતે થામ છે - ુઅભા ચે઩ રાખલાની ળક્યતા઒ લધુ શ૊મ છે -
9. Contused Wound :- છુાંદામેલ ુ
ુઅ પ્રઔાયના Woundભાું ળયીયની ભાુંવ઩ેળી઒ છુુંદાુઆ ખમેરી શ૊મ છે - રાઔડી, રાઠી જેલા બુઠા
શનથમાય લડે વીધ૊ પટઔ૊ ઩ડલાથી ઔે ઔચડાુઆ જલાથી ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ થામ છે -
10. Punctured Wound :- બોંકામેર
ુઅ પ્રઔાયના ઝકભ ભ૊ટુ શ૊મ છે -જે ફીજા ઝકભ૊ ઔયતા નાનુ ું શ૊મ છે - ઩યું ત ુ ુઅ ઝકભ ગણ૊ ઉંડ૊
શ૊મ છે - તે ફુંદૂઔની ખ૊઱ી ફયછી, છયી, તરલાય લખેયે વીધા બ૊ઔાલાથી થામ છે -
11. Gun Shot Wound :-
ુઅ પ્રઔાયન૊ Woundએ ફુંદૂઔની ખ૊઱ી લાખલાથી થામ છે - તેન ુ ું opening નાનુ ું શ૊મ છે -
઩યું ત ુ અંદયના બાખે ઉંડ૊ શ૊મ છે - ુઅ Woundલકતે અંદયના બાખે ુ઄લમલ૊ને ુઆજા થતી શ૊લાથી
ખ ૂફ જ ખુંબીય ખણામ છે -
12. Abrased wound Not Effect Deep Tissue (i.e Road ઉ઩ય઩ડલાથી)
ુઅભા પ્સ્ઔનભાું પક્ત ુઈઝયડાું જ૊લા ભ઱ે છે - ઩યું ત ુ ુઆજા ઉંડી શ૊તી નથી- જ૊ ઔે વાભાન્મ યીતે
ગવાલાથી થામ છે - ુઅભા બ્રીડીંખ વાલ ઒છુું શ૊મ છે - ઩યું ત ુ ચે઩ રાખલાની ળક્યતા લધુ શ૊મ છે -
Woundલકતે First Aid ન૊ શેત ુ એ છે ઔે બ્રીડીંખ ને ફુંધ ઔયલાભું ુઅલે ુ઄ને Wound
ભાયપતે Germs ને ળયીયભાું દાકર થતા ય૊ઔલાભાું ુઅલે છે -
તેથી First Aid એ Woundની વુંબા઱ રેતી લકતે Germs ક્યાુંથી દાકર થામ છે તે ધ્માને
રેવ ુ ું જ૊ુઆએ- ુઅભા નીચેની ફાફત૊ન૊ વભાલેળ થામ છે -
 લસ્તુ ઔે જેના લડે ુઆજા થામ છે -

 દદીની ચાભડી
 દદીના ઔ઩ડા
 First Aiaaa
ના Hand
 Dirty Dressing
 Air
 Principle of First Aid Care Wound :-

 બ્રીડીંખ ને પ્રેળય લડે ફુંધ ઔયવુ-ું
 દદીને ફેવાડવુ ુ઄થલા સુલડાલી દે વ-ુ ું
 દદીને ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળન ુઅ઩લી-
 તભાયા શાથ વાબુ઩ાણીથી ધ૊લા-
 જ૊ Gloves શ૊મ ત૊ ઩શેયલા-
 ત્માયફાદ Wound ને અંદયથી ફશાય તયપ લ૊ળ ઔયલ૊- જેના ભાટે એન્ટીવેપ્ટીઔ ુ઄ને Boiled
Water ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊- શાથ ઔે ઩ખભાુંથી બ્રીડીંખ થતુ શ૊મ ત૊ તે બાખને ુઈચ૊ યાકલ૊-
 Wound ભાું wash ું યડશત

ુઅપ્મા ફાદ તેના ઩ય જતુ Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધલ૊-
 જ૊ Wound ભ૊ટા શ૊મ ુ઄ને Suture 'ટાુંઔા( રેલાની જફૃય શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને
દદીને ભ૊ઔરવુ-ું
 જ૊ Wound ભાું પ૊યે ન ફ૊ડી 'ફશાયની લસ્તુ( શ૊મ ત૊ દૂ ય ઔયલાના પ્રમત્ન ઔયલા નડશ તેભજ
ુઅલકતે પ્રેળય ુઅ઩ીને Bandage ફાુંધલ૊ નડશ-
 જ૊ Wound ું યડશત
઩ય જતુ Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધી દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું
 દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી-
 એઔ દદીનાWound ની વુંબા઱ભાું લ઩યામેર વાધન૊ જતુ
ું યડશત ઔમાથ નવલામ ફીજા દદી ભાટે
લા઩યલા નડશ-
 Purpose of Wound Care :-

 ચે઩ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
 Healing ને લધાયલા ઔે ઝ્ડ઩ી ફનાલલાભાટે

 બ્રીડીંખને ઔુંટ્ર૊ર ઔયલા ભાટે
 થ ે જા઱લી યાકલા ભાટે-
ળયીયનાું તે બાખના ઔામન
 લધુ Tissueને Damage થતા ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
 Foreign Body(ફશાયની લસ્ત)ુ :-

ળયીય ખુલ્રા બાખ૊ જેલા ઔે આંક, નાઔ, ઔાન ુઈ઩યાુંત શ્વાવન઱ી, ુ઄ન્નન઱ી લખેયેભાું
ું ુ઄ઔસ્ભાતે દાકર થામ છે - ફા઱ઔ૊ દ્વાયા નાઔ, ઔાન લખેયેભાું ચણા,
ફશાયની લસ્તુ઒ ઔે જીલજતુ
ળીંખદાણાન૊ ઔટઔ૊, ઩્થયન૊ નાન૊ ટુઔડ૊, ઩ાટીભાું રકલાન૊ ઩ેનન૊ ટુઔડ૊, લખેયે નાકલાભાું ુઅલે
છે - તેને Foreign Body ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
ુઈ઩યાુંત ળયીયનાું ુ઄ન્મ બાખભાું ઩ણ ુ઄ઔસ્ભાતે ર૊કુંડ્ની ઔણી઒, રાુંઔડાની પાુંવ લખેયે
દાકર થામ છે -
 Foreign Body In the Eye :-

ધ ૂ઱,ઔચય૊, ઔ૊રવાના યજઔણ૊, લાતાલયણના નાના જીલજતુ
ું ઒, આંકની ઩ાું઩ણના લા઱
લખેયે ુ઄ઔસ્ભાતે આંકભાું ઩ડે છે - ુઅના રીધે આંકભાું એઔદભ ડીવઔમ્પટથ થામ છે - ુ઄ને જ૊
તાત્ઔારીઔ દૂ ય ઔયલાભાું ન ુઅલે ત૊ આંકને ખુંબીય નુઔળાન થલાની વુંબાલના યશે છે -
રક્ષણ૊
-ુઅકભા ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે

-ુઅકભાથી ઩ાણી નીઔ઱ે ુ઄ને આંક રાર થુઆ જામ
-ફેચેની જેવુ રાગ્મા ઔયે -
First Aid :-
- આંકને ચ૊઱લી નડશ-
- આંક ઩ય ઠુંડા ઩ાણીન૊ છુંટઔાલ ઔયલ૊-
- લાવણભાું સ્લચ્છ ઠુંડુ ઩ાણી ર૊-ત્માય ફાદ ઩ાણીભા આંકને ઩ટ઩ટાલી જેથી Foreign ફ૊ડી
ફશાય નીઔ઱ી જામ-
- જ૊ Foreign Body આંકની Upper Lidભાશ૊મ ત૊ તેને ધીભેથી ુઈરટાલી Foreign

Body દૂ ય ઔયલી-
- જ૊ આંકના ખુણાભાું પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ ત૊ Swab Stick લડે ઔે સ્લચ્છ ફૃભારના ખુણા લડે તેને
દૂ ય ઔયલી-
- જ૊ Foreign Body ભ઱ે નડશ ત૊ આંકભાું એન્ટીફામ૊ટીઔ ઒ુઆન્ટભેન્ટ મ ૂઔી દદીને નજીક્ની
શ૊ક્સ્઩ટરે ભ૊ઔરવુ-ું
 Foreign Body In the Ear

ઔાનભાું ુ઄ઔસ્ભાતે ઔ૊ુઆ લકત Insect દાકર થામ છે - ુઈ઩યાુંત ગણી લકત ફા઱ઔ૊ ઔાનભાું ઔાુંઔય૊,
લટાણા, ગુઈન૊ દાણ૊ ઔે ુ઄ન્મ ુ઄નાજન૊ દાણા ુ઄ઔસ્ભાતે નાકે છે -
રક્ષણ૊
- દદી ુ઄સ્લસ્્તા રાખે-

- ઔાન ભા દુકાલ૊ ઔે ખ ૂચે તેવ ુ રાખે-
- વાુંબ઱લાભા તઔરીપ ઩ડે-
- તીક્ષ્ણ લસ્તુ ઔાનભા ખુઆ શ૊મ ત૊ ગા થુઆ ળઔે ુ઄ને તેભાથી બ્રીડીંખ થલાની ળઔમતા યશેરી છે -
First Aid Care :-

- જ૊ ઔાનભાું Insect જ ખમેર છે તેની કાતયી શ૊મ ત૊ ઔાનભાું Oil, Ear Dropનાકલા ુ઄ને
Foreign Body ુઈ઩ય ુઅલે ત૊ તેને ઔાઢી રેલી- ત્માયફાદ ઔાનને વાયી યીતે સ્લચ્છ ઔયી ઔાનના
ટી઩ા નાકલા-
- જ૊ Foreign Body ઔાનભાું શ૊મ ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ ન શ૊મ ત૊ ફ઱જફયી ઩ુલથઔ ઔાઢલા
પ્રમત્ન ન ઔયલા જેથી Foreign Body ને ઔાનભાું લધુ ઉંડી જતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ- દદીને
નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું referઔયવુ-

 Foreign Body in the Nose :-
ઔાનની જેભ નાઔભાું ઩ણ ફશાયની લસ્તુ઒ જેભ ઔે ઔાુંઔય૊, ગુઈન૊ ભ૊ટ૊ દાણ૊, ચણા, લટાણાના દાણા,
ૂ ડ૊ લખેયે ફા઱ઔ૊ દાકર ઔયે છે -
઩ાટીભાું રકલાની ઩ેનન૊ ટઔ
રક્ષણ૊
- દદીને ફેચેની રાખે-
-શ્વાવ રેલાભાું તક્રીપ ઩ડે
-નાઔભાું ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે-
-ધાયદાય લસ્તુ શ૊મ ત૊ જકભ થલાની શ્ક્યતા યશેરી છે -
First Aid Care

- દદીને ળાુંનતથી ફેવાડવુ ુ઄ને ધીયજ ુઅ઩લી-
- દદીને ભ૊ દ્વાયા શ્વાવ રેલા ભાટે જ્ગણાલવુ-

પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ તે નવલામ ના નાઔભા દ૊ય૊ નાકલ૊ ઔે છીંઔણી સુગાડલી જેથી છીંઔ ુઅલે ુ઄ને છીંઔ
વાથે પ૊યે ન ફ૊ડી ફશાય ુઅલી જામ-
- નાઔભાની લસ્તુ ઩ીન ઔે પ૊વે઩ લડે ઔાવાલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલ૊ નશી- ઔાયણ ઔે તે લસ્તુ ફશાય ુઅલલાના
ફદ્દ્રે અંદય જળે-
 Foreign Body in the Throat:-

નાના ફા઱ઔ૊ ગણી લકત કુતહુ ર
ુ લળ ભોંભા ફૃન઩માન૊ નવક્ક૊ ઔે ુ઄ન્મ લસ્તુ઒ નાકી દે છે ત્માયે
Throatભાું ુ઄ટઔી જામ છે - જ૊ લસ્તુ નાની શ૊મ ત૊ ઔ૊ુઆ લકત ુ઄ન્નન઱ીભાું જુઆ Stomachભાું ુઈતયી જામ
છે - જમાયે ભ૊ટી લસ્તુને રીધે ખ઱ાભાું ુ઄ડચણ થલાથી શ્વાવભાું તઔરીપ ુઈબી થામ છે -
રક્ષણ૊
ે ી રાખે
-દદીને ફેચન
-ટ્રેઔીમાભાું ુ઄ટ્યુ શ૊મ ત૊ શ્વાવ રેલાભાું ફ૊રલાભા ુ઄ને ખ઱લાભા તક્રીપ ઩ડે છે -
-ખ઱ાભા દુકાલ૊ થામ ુ઄ને ઔઇંઔ ખુચતુ શ૊મ તેવ ુ રાખે-
First Aid Care :-

- જ૊ લસ્તુ નુઔળાનઔાયઔ ન શ૊મ ુ઄ને નાની શ૊મ ત૊ એઔ ગ્રાવ ઩ાણી ઩ીલા ુઅ઩વુ ું જેથી લસ્તુ
ખ઱ાભાુંથી નીચે ુઈતયી શ૊ઝયીભાું ઩શોંચી ળઔે
- ફા઱ઔને ઘુટું ણ ઩ય સુલડાલી ભાથુ નીચુું યાકી ખયદનની ઩ાછ઱ કબા લચ્ચે થ઩થ઩ાલવુ-ું
- ઔ૊ુઆ લકત દદીને ુઈરટી ઔયાલલાથી લસ્તુ ફશાય નીઔ઱ી જામ છે -
- જ૊ Fish aaaaaa ઔે ફીજી ુ઄નનમનભત ુઅઔાયની તીક્ષ્ણ લસ્તુ શ૊મ ત૊ ઔુંુઆ પ્રમત્ન ઔયલા નડશ- ઩યું ત ુ
દદીને શ૊ક્સ્઩ટરેReferઔયવુ-ું
- જ૊Foreign Body શ્વાવન઱ીભાું શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ referઔયવુ-
 Foreign Body in the Stomach :-
ફા઱ઔ૊ ઔ૊ુઆલાય ફટન, નાની રક૊ટી, નાન૊ નવક્ક૊તેભજ વેપ્ટી઩ીન ખ઱ી જામ છે - ુઈ઩યાુંત
ક્યાયે ઔ જભતી લકતે Fishન૊ ઔાટ૊ ુઈતયી જામ છે -
First Aid Care :-

- ફટન નાની, રક૊ટી, એઔદભ નાન૊ નવક્ક૊ લખેયે ભ૊ટે બાખે Stomach Intestine ભાુંથી ઩વાય
થુઆ ળયીયની ફશાય નીઔ઱ી જામ છે - ઩યું ત ુ ડ૊ક્ટયન૊ વું઩ઔથ જફૃયી છે -
- વેપ્ટીન઩ન ઔે ુ઄નનમનભત ુઅઔાયની લસ્તુ઒ શ૊મ ત૊ તેને દૂ ય ઔયલી ઩ડે છે - જેથી દદીને વભમવય
શ૊ક્સ્઩ટરે refer ઔયવુ- Fishન૊ ઔાટ૊ લકતે ઩ણ ડ૊ક્ટયન૊ વું઩ઔથ ઔયલ૊-
 Foreign Body in શાથભા વ૊મ ઔાચ ઔે ઔાુંટ૊ લાખી ળઔે છે -ુ઄થલા ઩ખભા ઩ણ ુઅલા
઩દાથો ખ ૂચીને અંદય જુઆ ળઔે છે -
રક્ષણ૊
- શાથ ઔે ઩ખભા લેદના થામ છે -
- જમાું પ૊યે ન ફ૊ડી ઘુવેરી શ૊ુઆ તે બાખ ઩ય વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- જ૊ ઩ખ ભા પ૊યે ન ફ૊ડી શ૊મ ત૊ ચારલાભા તઔરીપ ઩ડે છે -
First Aid Care

- દદીને ુઅયાભ થી ફેવાડલ૊- ુ઄ને વાુંત્લના ુઅ઩લી-
- જ૊ પ૊યે ન ફ૊ડીન૊ છે ડ૊ ઩ઔડી ળઔામ તેભ શ૊મ ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ શ૊મ ત૊ છે ડ૊ ઩ઔડીને
કેચલ૊-
- ર૊શી નીઔ઱ત ુ શ૊મ ત૊ ડ્રેવીંખ મુઔી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊-
- પ૊યે ન ફ૊ડી ખુફ અંદય ખ ૂ઩ેરી શ૊મ ુ઄ને નીઔ઱ી ળઔે તેભ ન શ૊મ ત૊ ઔાવાલાન૊ પ્રમત્ન ન
ઔયતા ડ૊ક્ટય ઩ાવે રુઆ જવુ-
 ડ૊ગ ફાઇટ
ચે઩ી રક્ષણ૊ દે કામ તેના એઔ ુ઄ઠલાડડમા ઩શેરાથી ય૊ખ પેરાુઆ ળઔે છે -કુતયાને શડઔલા શ૊મ ત૊
ચાયે ઩ખે રઔલ૊ થમેર શ૊લાથી ઩ેટે ચારતુ શ૊મ છે - જ૊ કુતયાને જનુની શડઔલા શ૊મ ત૊ કુતયાનુ નાઔ ખયભ
ે ી રઔલા
શ૊મ છે -કાલાનુ છ૊ડી દે છે - વ્મનથત રાખે છે - ભ્રભય કેચામેરી રાખે છે - ઩ાછરા ઩ખ ને ઩શેરથ
થમેર શ૊લાથી રથડડમા કાતુ દે કામ છે -ખ઱ાના સ્નાયુના તણાલથી બવલાના ુ઄લાજભા પયઔ ઩ડે છે -
First Aid Care

- ગાને વાબુ લડે લશેતા ઩ાણી થી ધ૊ુઆ નાકલ૊- ગાને ઔલય ઔયલ૊ નશી-
- જ૊ ર૊શી લશેત ુ શ૊મ ત૊ ુ઄ટઔાલવુ
- inj. A.R.V. and inj.T.T. ુઅ઩વુ-
- તાત્ઔાબરઔ યીપય ઔયવુ-
 જ઱૊ ન૊ ડાં ખ
જ઱૊ ર૊શી ચુવી રે છે -તેને કેચલાથી તુટત૊ નથી- જ઱૊ને ફ઱તી નવખાયે ટ ઔે ડદલાવ઱ી ચાું઩૊-ુ઄ને
જ઱૊ ઩ય ભીઠુ નાક૊- ડુંકના સ્થાનને વાબુ઩ાણીથી સ્લચ્છ ઔય૊-
 બભયાન૊ ડાં ખ
ભ૊ટા બાખ ના ઔેવભા બમજનઔ શ૊તા નથી-઩યું ત ુ ગણા ઩ીડાઔાયી શ૊મ છે - ઔેટરીઔ વ્મક્ક્ત ને
એરજીન૊ ુઅગાત રાખે છે - ુ઄ને ડુંક લા઱૊ બાખ ખયભ ુ઄ને સ ૂઝેર૊ રાખે છે
First Aid Care
- ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય ખયભ ઩૊તા મુઔલા-
- ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય નલનેખાય રખાલલ૊-
- દુકાલા ભાટે એનારજેવીઔ ુ઄ને એરજી ભાટે એંટીડશસ્ટાભીન ુઅ઩લી-
ુઅગાતના રક્ષણ૊ જણામ ત૊ શ૊સ્઩ીટર યીપય ઔયવુ-
 જેરીપીળન૊ ડાંખ
ુઅભા થ૊ડ૊ઔ સ્થાનનઔ વ૊જ૊ થામ છે - ભ૊ટુ ચાભઠુ ઩ણ થામ- તેભા તીવ્ર લેદના થામ ુ઄ને
ઔ૊ુઆ ઔેવભા મ ૃત્યુ ઩ણ થામ-
First Aid Care

- ધલામેરા બાખ ુઈ઩ય ઔેરાભાુઆન ર૊ળન ઔે ક્રીભ લા઩યલી
- કાલાન૊ વ૊ડા ઩ાણીભા બીન૊ ઔયીને રખાડલ૊-
- લધુ તઔરીપ શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ લધુ વાયલાય ભાટે શ૊ક્સ્઩ટરભા યીપય ઔયલા
 Burns & Scaled :-

વ્માખ્મા અને કાયણ૊:-
2. Burns :-
Dry heat ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ળયીય ઔે ચાભડીને જે ુઆજા થામ તેને Burns ઔશે છે -
Causes of Burns (Dry Heat)
- Fire or hot Object ને ુ઄ક્ગ્ન ુ઄થલા ખયભ વાધન
- Electricity/નલજ઱ી ઩ડલાથી
- Friction ગાવાયાથી, પયતુ ું ઩ૈડુ,ું દ૊યડુું ઔે લામય વાથે ગવાલાથી-
- Corrosive Chemicals ના ઔાયણે જેભાું તેભ એવીડ ઔે ુઅલ્ઔરીઔ ના વું઩ઔથભાું ુઅલલથી-
- ઩ેટ્ર૊ર ઔે ઔેય૊નવન Burns

- પ્રુંકય સુમથ તા઩ભાું રાુંફ૊ વભમ યશેલાથી (Sun Burns)
3. Scalds-
Wet Heat'બીની ખયભી( ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ચાભડીભાું જે ુઆજા થામ તેને Scaled ઔશેલામ
છે -
 Causes of Scaled
- ુઈઔ઱તુું ઩ાણી ુ઄થલા ઔ૊ુઆ઩ણ ખયભ પ્રલાશી
- Steam'લયા઱(
- ખયભ તેર ુ઄થલા ગી
- ખયભ ડાભય
 General Sign of Burns – Scaled

- પ્સ્ઔન યે ડ થુઆ જામ છે -
- ચાભડી ઩ય Blister 'પ૊લ્રા( થામ છે -
- ફ઱તયા વાથે વકત દુકાલ૊ થામ છે -
- તીવ્રતા લધુ શ૊મ ત૊ ચાભડી બ્ર૊ઔ થુઆ જામ છે -
- દદીને તયવ રાખે છે - દદી ળ૊ઔ ભાું જામ છે .
- દદીને ચે઩ રાખે છે -
 Degree of Burns:-
ુઅભાું ભાિ પ્સ્ઔન ભાું Superficial Burns શ૊મ છે - જેભાું પ્સ્ઔન ન૊ બાખ રાર થુઆ જામ છે -
ુઅભાું પ્સ્ઔન ભાું વફયુટેનનમવTissue ભાું ુ઄ને ભવલ્વ સુધી Burnsજ૊લા ભ઱ે છે - તેભાું
Blister શ૊મ છે -

ુઅભાું પ્સ્ઔન નુ ું Deep Vein ભવલ્વ Bone તથા ક્યાયે ઔ અંદયના ુ઄લમલ સુધી Burnsજ૊લા
ભ઱ે છે -
 Types of Burns:-
Burns ક્યા ઔાયણથી થયુ છે તે પ્રભાણે ઩ણ પ્રઔાય ઩ાડલાભાું ુઅલે છે -
6. Chemical Burns:- ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burns એ જરદ એનવડ ઔે ુઅલ્ઔનીઔ ના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી
થામ છે -
7. Friction Burns (Brush):- જેભ ઔે પયતા વ્શીરના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ઔે ઝડ઩થી ચારતા
દ૊યડા ઔે તાય ના વભાખભભાું ુઅલલાથી ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burns થામ છે -
8. Electric Burns:- ખુલ્રા જીલુંત નલદ્યુત તાયના વું઩ઔથભાું ુઅલલાથી ઔે નલજ઱ી ઩ડલાથી ુઅ
પ્રઔાયનુ ું Burnsથામ છે -
9. Dry Burns:- ુ઄ક્ગ્નના બડઔાથી ખયભ ત઩ાલેર ધાતુના ટુઔડાથી તેભજ પ્રકય સુમથ પ્રઔાળ ભાું
રાુંફ૊ વભમ યશેલાથી ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burnsથામ છે -
10. Radiation Burns:- ુઅ પ્રઔાયનુ ું Burns ભ૊ટા બાખે ન્યુક્રીમય વ૊વથ

થ ી થામ છે -
ુ઄લ્ટ્રાલામ૊રેટ Burnsને ઩ણ ુઅ જ પ્રઔાયનુ ું ખણલાભાું ુઅલે છે -
 Rules of Nine:-
દદી ઔેટરા પ્રભાણભાું Burns થમે઴ ુું છે તે ભા઩લા ભાટે Degree ુઈ઩યાુંત તેને ઩ણ
દળાથલલાભાું ુઅલે છે - Rules of Nineએટરે ઔે દદી ઔેટરા પ્રભાણભાું Burnsથમેર છે તે
ભા઩લા ઔે ખણતયી ઔયલા ભાટે Nineના ગુણાુંઔભાું $ ઔાઢલાભાું ુઅલે તેને Rules of
Nineઔશેલાભાું ુઅલે ુ ફ % નીચે મજ
છે - ળયીયનાાં બાગ૊ મજ ુ ફ છે .
1. Head & Face 9%

2. Chest & Abdomen 18%
3. Chest wall Abdomen - 9%
4. Abdomen wall Pelvis - 9%
5. Back Side :- 18% 'ુઈ઩યથી છઠા થ૊યે વીઔ લેટ્રેફા સુધી - 9% છઠા થ૊યે વીઔ લેટ્ર૊ફાથી
ફટક્વ સુધી – 9%(

6. ફન્ને શાથ - 18% (જભણ૊ શાથ -9%+ ડાફ૊ શાથ - 9%(
7. જભણ૊ ઩ગ (આખ૊) - 18% 'Thigh to Knee- 9%+ Knee થી ઩ખના ત઱ીમા -
9%(
8. ડાફ૊ ઩ગ (આખ૊) - 18% 'Thigh to Knee- 9%+ Knee થી ઩ખના ત઱ીમા -
9%(
9. Private Part - 1%
ળયીયનાાં કુ ર 11 બાગને 9 ુ ાાંકભાાં રેતા

ગણ 11*9 = 99+1 (Private Part) = 100
 Degree of Burns & Scald :-
Burns બરે પક્ત ુઈ઩યની વ઩ાટી ઩ય થતુ શ૊મ ઩યું ત ુ દાઝી ખમેરા બાખન૊ નલસ્તાય થલાથી
લધે છે . જ૊કભ, જ૊ 25% થી ક્સ્થતી લધે તેભ ખુંબીયતાનુ ું પ્રભાણ લધતુ ું જામ છે . જ૊ ળયીયન૊ 3 જ૊ બાખ
ફ઱ી ખમેર૊ શ૊મ ત૊ ક્સ્થતી બમ બયે રી ખણામ છે - નાના ફા઱ઔ૊ભાું થ૊ડુું ફ઱ી જલાને ઩ણ ખુંબીય ુઆજા
ખણલાભાું ુઅલે છે - ુઈ઩યાુંત ળયીયન૊ Head ઔે Trunk ભાું Burnsથલાથી જ૊કભભાું લધાય૊ થામ છે -
તાત્કારીક પ્રાથભીક વાયલાય

- શાથ ઔે ઩ખભાું Burnsશ૊મ ત૊ તેને તુયુંત જ ચ૊ખ્કા ઠુંડા ઩ાણીભાું ફ૊઱લા-
- ળયીયના ફીજા બાખભાું Burnsલકતે ઠુંડી સ્લચ્છ ઩ાણીભાું ફ૊઱ે ર સ્લચ્છ ઔ઩ડા લડે ઠુંડા ઩ાણીના
઩૊તા મ ૂઔલા-
- ળયીયના તે બાખને 04 નભનનટ સુધી cool યાકલ૊-
- ત્માયફાદ તે બાખને સ્લચ્છ ઔયી Antiseptic Cream ું યડશત

રખાડી જતુ Dressing મ ૂઔવુ-ું
- ત્માયફાદ દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું

- Blister ને પ૊ડલા નડશ-
- દાઝેરા બાખને Dry Dressing લડે Convert ઔયલ૊ ુ઄ને Bandage ઔયલ૊-
- તે બાખભાું ુઆજા થતી ુ઄ટઔાલલી-
- Blister ફૂટે ત૊ Boiled Water એ એન્ટીવેપ્ટીઔ વ૊લ્યુળન (Savlon) લડે Wash ઔયવુ-ું
- લેવેરીન ખ૊ઝ મ ૂઔી તેના ઩ય જતુ

ું યડશત Dressing મ ૂઔી Bandage ફાુંધલ૊- ત્માયફાદ દદીને
શ૊ક્સ્઩ટર યીપય ઔયલ૊-

- દદીને સુલડાલી દે લ૊ ુ઄ને તેના ભાનનવઔ વુંત્લના ુઅ઩લી-
- દદીએ ઩શેયેર યીંખ,, ફેલ્ટ, શુઝ લખેયે દૂ ય ઔયલા-
- દદીના ઔ઩ડા દૂ ય ઔયલા પ્રમત્ન ઔયલા નડશ-
- ું યડશત લસ્તુ ઔે
દદીને જતુ Clean Sheet લડે ઔલય ઔે જેથી ચે઩ની ળક્યતા઒ ગટે તેભજ ઩ેુઆનભાું
યાશત યશે-
- દાઝેરા શાથ ઔે ઩ખને ઉંચા યાકી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- ળક્ય તેટરી ઝ્ડ઩થી દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું કવેડલ૊- જફૃય શ૊મ ત૊ જ ઩ાણીન૊ નાન૊ ઘુટું
ુઅ઩લ૊-
 જ્માયે વ્મકકતના ક઩ડા વ઱ગી ઉઠે ત્માયે
- ધાફ઱૊, ચાદય ઔે ટેફર ઔલય રુઆ તેના લડે ળયીયને લીટી દે લ૊ ુ઄ને દદીને ચત્ત૊ સુલડાલી દે લ૊ ુ઄ને
એ યીતે ુઅખને બુઝાલી દે લામ- દદીને દ૊ડત૊ ય૊ઔી દે લ૊-
- જ૊ ઔ૊ુઆ વ્મક્ક્ત શાજય ન શ૊મ ત૊ વ઱ખેર વ્મક્ક્તએ ઩૊તે જભીન ઩ય સ ૂુઆ જુઆ ખ૊઱ ખ૊઱ ુઅ઱૊ટવુ-ું
એ નજીઔભાું ઔ઩ડુું શ૊મ ત૊ તેના લડે બુઝાલલા પ્રમત્ન ઔયલા એ ભદદ ભાટે બ ૂભ ઩ાડલી ઩યું ત ુ ફશાય
ખુલ્રી શલાભાું દ૊ડવુ ું નડશ-
- તાત્ઔારીઔ ુઅખ બ ૂઝાલલા ભાટે તેના ઩ય ઩ાણી યે ડવુ-ું
 જ્માયે Acid Burns શ૊મ ત્માયે :-

- ઔ઩ડાને ઝ્ડ઩થી દૂ ય ઔયલા-
- ફ઱ે રા બાખ ઩ય છૂટથી ઩ાણી યે ડવુ-ું
- એઔ ઩ાુઆ઩ '4// એભ-એર-( ઩ાણીભાું એઔ ભ૊ટ૊ ચભચ૊ વ૊ડા ફામઔાફોનેટ 'ફેડઔિંખ વ૊ડા( ુઈભેયી
તેના દ્રાલણથી તે બાખને વાયી યીતે ધ૊લ૊- ત્માયફાદ વાભાન્મ ુઅ઩ી દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયલી-
 જ્માયે Alkali (ક્ષાય) Burns શ૊મ ત્માયે :-

- ઔ઩ડાદુય ઔયલા-
- તે બાખને ઩ુષ્ઔ઱ ઩ાણી લડે ધ૊લા-
- રીંબુન૊ યવ ુ઄ને ઩ાણીને વયકા પ્રભાણભાું ભે઱લીને તે નભરય ણ લડે દાઝેરા બાખને ધ૊ુઆ નાકલ૊-
ત્માયફાદ દદીને વાયલાય ુઅ઩ી શ૊ક્સ્઩ટરે કવેડલા-
 Sun Burns :-
- ુ થ ખુલ્રા ળયીયે રાુંફા વભમ યશેલાથી
ખયભ પ્રરદેળ૊ભાું ફ઩૊યના વભમે ુઈના઱ાભાું વું઩ણ Sun Burns
થામ છે -
- દદીને ફેચેની થામ છે - એ ક્યાયે ઔ Blister જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીભાું તયત જ કાવ ફીજી બચન્શ૊- રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱તા નથી ઩યું ત ુ થ૊ડા વભમ ઩છી જણામ છે -
તેથી દદીને તફીફ ઩ાવે જલાની વરાશ ુઅ઩લી- જફૃયી પ્રાથભીઔ વાયલાય ઩ ૂયી ઔયલી
 Burns & Scald ની વાયલાયના Basic Principles :-

 શાથને એઔદભ સ્લચ્છ ઔયલા-
 દાઝેરાની જફૃય ઔયતા લધુ વાયલાય ઔયલાનુ ું ટા઱વુ-ું
 Blister ને પ૊ડલા નડશ-
 દઝેરા બાખનુ ું શરનચરન ઒છુું ઔયવુ-ું

 ફાુંધેર૊ ઩ાટ૊ ઢીર૊ ન યશે તે જ૊વુ-ું
 વાયલાયભાું ઝુંતયુ ડશત ઔે સ્લચ્છ ઔ઩ડાન૊ જ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊-
 દદીને વભમવય યીપય ઔયવુ-ું
 Prevention of the Burns & Scalds

o યવ૊ુઆ ફનાલતી લકતે નાુઆર૊નના ઔ઩ડા ઩શેયલા નડશ તેભજ વાડીન૊ છે ડ૊
રટઔત૊ ન યાકલ૊-
o ફૃભભાું દીલ૊, પાનવ, સ્ટલ લખેયે ચા઴ુ શ૊મ ત૊ ફા઱ઔ૊ને ફૃભભાું એઔરા છ૊ડલ૊
નડશ-
o ડદલાવ઱ીની ઩ેટીને ફા઱ઔ૊થી દૂ ય યાકલી-
o Electric પીટીંખને વાયી ક્સ્થતીભાું યાકવુ-ું
 Electric પ્રખ ને ખુલ્રા યાકલા નડશ-

o યવ૊ુઆ ફનાવ્મા ફાદ ખયભ લાવણ૊ને જભીન ઩ય મ ૂઔલા નડશ એ ફા઱ઔ૊ ભાટે કાવ
વાલચેતી યાકલી-
o ું ઔયલી નડશ કાવ ઔયીને ુઆરેઔટ્રીઔ ભ૊ટયથી વાલચેતી
બીના શાથે સ્લીચને ચા઴ુફધ
યાકલી-
o ગયભાું ખેવની લાવ ુઅલે ત૊ ડદલાવ઱ી વ઱ખાલલી નડશ ઔે ુઆરેઔટ્રીઔ સ્લીચ ચા઴ુ-
ફુંધ ઔયલી નડશ ઩યું ત ુ ફાયી- ફાયણા ક૊રી નાકલા-
----------------------x-----------------------------------x---------------------
What you do today can improve all your tomorrow.
UNIT-3
Fractures
 Skeletal system and different bones.
 Fractures ;types , causes , signs and symptoms, first aid
care
 Methods of immobilization and transportation
SkeletalSystem :(ઔુંઔારતુંિ(
ભનુષ્મના ળયીયન૊ ુઅઔાય શાડઔાભાથી ફનેર૊ છે - ુઅ ટીસ્યુ ઔડઔ ધન ુ઄ને બયામેરા શ૊મ
છે - ુઅભા વેર ુ઄ને વુંમ૊ખી ઩દાથો યશેરા છે - ુઅ ઩દાથોભા ઔેપ્લ્ળમભ ુ઄ને પ૊સ્પયવ શ૊લાથી
શાડઔા ઔડઔ ુ઄ને વકત શ૊મ છે - ુઅકા શાડઔા ઩ય નલળે઴ પ્રઔાયનુ ઩ાતફૄ ુઅલયણ યશે઴ ુ શ૊મ છે
જેને ઩ેયી઒સ્ટીમભ ઔશે છે - ુ઄ક્સ્થતુંિ શાડઔા ુ઄ને કુયચાનુ ફને઴ ુ શ૊મ છે - ળયીયભા શાડઔા જુદા
જુદા પ્રઔાયના ુ઄ને જુદા જુદા ઔદના શ૊મ છે - દા-ત- રાુંફા શાડઔા,ટુુંઔા શાડઔા,
ભણઔા,ભેકરા,઩ાુંવ઱ી઒ લખેયે ળયીયભા કુર ૨૧૩ શાડઔા ુઅલેરા છે -
શાડઔા કુર ચાય બાખભા લશેચામેરા છે -

૧( ભાથાના શાડઔા-૨૨
૨( છાતીનુ ઩ીંજફૃ-૨૫
૩( ઔય૊ડના ભણઔા-૩૩
૪( શાથ ઩ખના શાડઔા ુ઄ને ભેકરા-૧૨૬
નોંધ- ઩ુખ્મલમભા ૨૦૬ ુ઄ને ફા઱ઔભા ૨૧૩ શાડઔા શ૊મ છે -
FRACTURE
Definition :-
Bone ની Continuity ભાું Break થામ તેને Fracture ઔશે છે - (ળયીયના ઔ૊ુઆ઩ણ બાખ
઩ય વશન ન થુઆ ળઔે તેલા Stress ુઅલલાથી શાડકુું બાુંખી જામ ઔે નતયાડ ઩ડે તેને Fracture
ઔશે છે -) Fracture ને વુંઔેતભાું # યીતે દળાથલલાભાું ુઅલે છે -
Causes of Fracture:-
5. Direct Violence:-વીધા ભાયથી
જે જગ્માએ ભાય રાગ્મ૊ શ૊મ ત્માનુ ું જ શાડકુું બાુંખે તેને ડામયે ક્ટ લામ૊રન્વ ઔશે છે -
દા-ત- રાઔડીના ભાયથી ખાડીના ઩ૈડા શેઠ઱ ઔચડાલાથી ફુંદૂઔની ખ૊઱ીથી લખેયે લકતે જમાું ભાય
લાગ્મ૊ શ૊મ ત્માુંન ુ ું જ શાડકુું બાુંખે છે -
6. Indirect Violence :- ુઅડઔતયા ભાયથી
જે જગ્માએ ભાય લાગ્મ૊ શ૊મ તે જગ્માનુ ું શાડકુું નડશિં બુંખતા તેનાથી દૂ યની ફાજુન ુ ું શાડકુ બાુંખી જામ
તેને ુઆનડામયે ક્ટ લામ૊રેન્વ ઔશે છે - ુઅભા ભાય ન૊ Force Transmute થુઆ દૂ યના બાખભાું
Fracture થામ છે - દા-ત- રુંફામેરા શાથ ઩ય ઩ડલાથી ક્રેનલઔર ફ૊નનુ ું ફ્રેક્ચય થામ છે -
7. Muscular Contraction:- સ્નાયુ઒ના જ૊ળબેય કેચાણ થામ
ુઅભાું સ્નાયુભાું લધુ ઩ડતા કેચાણના રીધે Fracture થામ છે - દા-ત- ઘુટણની શાડઔી '઩ટાફ૊ન(
એ ઔ૊ુઆલાય તેની ઩ાવેના સ્નાયુ઒ભાું કેચાણના ઔાયણે બાુંખે છે - ુઅ ુઈ઩યાુંત ઒બચિંતા અંખભાું ભય૊ડને
રીધે ઩ણ Fracture થુઆ ળઔે છે -
8. Pathological Causes :-
Old Age ભાું Bone ભાું઒પ્સ્ટમા઩ાય૊વીવ રીધે Bone ભાું Diseases ના ઔાયણે ફ્રેઔચય થામ છે -
ભુરને ઔાયણે પ્ર૊ઝીજય દયમ્માન 'ડીરીલયી લકતે ફેફી( ન૊ પેયપાય થામ તેને ુઆન્ડયુવ ફ્રેક્ચય ઔશે છે -
Types of Fracture:-
15) Simple or Closed:-

ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય ભાું શાડકુું બાુંખે છે - ઩યું ત ુ તેભાું ફશાય ઝ્કભ શ૊ત૊ નથી- એટરે ઔે સ્ઔીનની ફશાયની
વ઩ાટી ઩ય ઔ૊ુઆ ુઆજા શ૊તી નથી-સ્ઔીન ુ઄કુંડ યશે છે -
16) Compound or Open Fracture:- ઝકભલા઱૊ ુ઄ને ખુલ્ર૊
ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય લડે બાુંખેરા શાડઔા ચાભડીભાુંથી ફશાય નીઔ઱ે છે - ુ઄ને ખુલ્ર૊ ઝકભ શ૊મ છે તેથી
ું ઒ દાકર થલાથી ચે઩ રાખલાની વુંબાલના લધુ યશે છે -
ય૊ખના જતુ
17) Complicated Fracture :- અંદયના ઝકભલા઱૊
ુઅ પ્રઔાયના ફ્રેક્ચય લકતે ુ઄ખત્મના અંદયના ુ઄લમલ૊ જેભ ઔે Brain, Spinal Cord, Lungs,
Liver Spleen લખેયેભાું ુઆજા થામ છે - ુઈ઩યાુંત શાડકુું બાુંખલા વાથે વાુંધાભાુંથી કવી જામ છે - ુઅ
પ્રઔાય Closed ઔે Open શ૊મ છે -
18) Comminuted Fracture

જેભા Bone ભાું બાુંખેર જગ્માએ લધુ ટુઔડા઒ થમેર જ૊લા ભ઱ે છે - એટરે ઔે લધુ ટુઔડા થમેર શ૊મ
છે -તેભજ Boneના ચુયેચયુ ા થામ છે -
19) Green Stick ુઅ પ્રઔાયભાું ફા઱ઔ૊ભાું શાડઔા ઩ુયે઩ ૂળુ બાુંખી નડશ જતા તે લ઱ી જામ છે - તેને
Green Stick પેક્ચયઔશે છે - ુઅ કાવ ઔયીને નાના ફા઱ઔ૊ભા જ૊લા ભ઱ે છે - તેભા શાડઔા બાુંખી
નશી જતા તે લ઱ી જામ છે -
20) Impacted
ે ા શાડઔાના છે ડા એઔફીજાભાું ખચ
તેભાું બાુંખર ું ૂ ી જામ છે -
21) Depressed
Scalpના ુઈ઩યનાું બાખભાું ઔે ફાજુના બાખભાું ફ્રેક્ચય લકતે શાડઔાન૊ બાુંખેર૊ બાખ અંદય તયપ
દફાુઆ ને ઘુવી જામ છે તેને ડીપ્રેવ ફ્રેક્ચય ઔશે છે -
22) Pathological
ુઅ ફ્રેક્ચય શાડઔાભા ય૊ખના જીલાણુ઒ના ઔાયણે થામ છે - શાડકુ ય૊ખગ્રસ્ત ફને છે તથા વાધાયણ
દફાણ ુઅ઩તા શાડકુ તુટી જામ છે -
Sign & Symptoms:-
Fracture ન૊ પ્રઔાય તેભજ ક્યા બાખભાું થયુ ું છે તે પ્રભાણે બચહ્નન – રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે - ઩યું ત ુ
Fracture લકતે ભ૊ટાબાખે નીચે મુજફના બચહ્ન૊-રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
8) Pain:-
વતત દુકાલ૊ યશે છે - જ૊ શરનચરન ફુંધ ન ઔયીમે ત૊ દુકાલ૊ લધે છે -
9) Loss of Function:-
ફ્રેક્ચય થમેર બાખ મ૊ગ્મ શરનચરન ઔયી ળઔત૊ નથી ુઈ઩યાુંત ુ઄મ૊ગ્મ શરનચરન જ૊લા ભ઱ે છે -
10) Shorting of Limb :- 'શાથ ઔે ઩ખ ટુઔ૊ થલ૊(
Long Bone Fracture ભાું સ્નાયુ઒ના વુંઔ૊ચને રીધે રીંફભાું Shorting જ૊લા ભ઱ે છે
ુ઄થલા ુ઄લમલ ફેડ૊઱ રાખે છે -
11) Crepitus :-
ફ્રેક્ચય લા઱ા બાખને શાથ લડે ત઩ાવલાથી Crepitus ુ઄નુબલી ળઔામ ુ઄લાજ ન ુઅલે-
12) Swelling & Discoloration:- 'વ૊જ૊ ુ઄ને યું ખભાું પેયપાય(
ફ્રેક્ચય ના રીધે ચાભડીના નીચે Bleeding થલાથી Swelling & Discoloration જ૊લા
ભ઱ે છે -
13) Bleeding :-
Open Fracture લકતે ચાભડીભાું બ્રેઔ થલાને રીધે બ્રીડીંખ જ૊લા ભ઱ે છે -
14) Sign Symptoms of Shock:-

# Skull, # Thigh Bone, # Pelvis લખેયે Shock ના બચન્શ૊ રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
Fracture ની વાયલાય ના વાભાન્મ ત્તનમભ૊ :-
3) જે જગ્માએ ુ઄ઔસ્ભાત ફન્મ૊ શ૊મ તે જગ્માએ જ દદીની વાયલાય ઔયલી- જ૊ દદીની જીંદખી ફીજા ઔ૊ુઆ
ઔાયણે ઝ૊કભભાું ન શ૊ુઆ ત૊ ફનાલના સ્થ઱ે જ દદીને ફીન જફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલી ત્માું
ુ઄વાલચેતી઩ ૂલથઔ દૂ ય કવેડી વાયલાય ુઅ઩લી-
4) ુઆજા ઩ાભેર બાખને તયત જ વીધ૊ ઔયી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊- ુઅભ ઔયલાથી લધુ ુઆજા થતી ુ઄ટઔે છે - તેભજ
ુઅને રીધે બાુંખેરા શાડઔાના છે ડાથી ર૊શીની નળ૊, જ્ઞાનતુંત ુ ના છે ડા તેભજ ચાભડીને ુઆજા થતી ુ઄ટઔે
છે -
5) Fracture ુઆજા લા઱ા બાખનુ ું શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ ું # થમેર બાખને Splint ઔેBandage
ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ ું જેથી દદીને દુકાલાભાું યાશત યશે જેથી દદીને લધુ ુઆજા
થતી ુ઄ટઔાલી ળઔામ- Bandageને લધુ ટાુઆભ ફાુંધલ૊ નડશ ુ઄ને Splint઩ણ મ૊ગ્મ ખાદીલા઱ી
ફાુંધલ૊ નડશ ુ઄ને Splint઩ણ મ૊ગ્મ ખાદીલા઱ી શ૊લી જ૊ુઆએ જેથી ર૊ડશના શરનચરનભાું ુ઄ડચણ
ન ુઅલે-
Skull Fracture
ભાથાની ક૊઩યીનુ ું શાડકુ ફાુંધલાથી ભખજ ુ઄ને જ્ઞાનતુંતન
ુ ે ુઆજા થામ છે ુ઄ને ભખજ ઩ય દફાણ ુઅલે
છે -
 ળચન્શ૊ – રક્ષણ૊ :-
- શાડઔાન૊ ુઅઔાય ુ઄નનમનભત થામ છે ુ઄ને વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- દદીને સુખ થામ છે -
- દદી ને ુઈલ્ટી થામ છે -
- ુઆન્ટનથર શેભયે જ થામ છે -
- દદીના નાઔ ઔે ઔાનભાુંથી બ્બ્રડીંખ થામ છે -
- Orbital Cavity ભાું ુઆજા શ૊મ ત૊ આંકભાું શેભયે ઝ થલાથી Black Eye જ૊લા ભ઱ે છે -
 વાયલાય :-
- દદીને ચત્ત૊ સુલડાલ૊-
- તેન ુ ું ભાથુ ુ઄ને કભ્બા ુઈબા યાકીને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- જ૊ ઔાન નીચે ુઅલે એ યીતે યાકવુ-ું
- જ૊ દદીના શ્વાવ વાથે ુ઄લાજ ુઅલત૊ શ૊મ ત૊ દદીને ઩૊ણુ પેયલી સુલડાલી યાકલ૊- છાતીના બાખ
઩ાવે મ ૂઔી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- ઩ખના બાખને ઘુટણથી લા઱લ૊-
- દદીના શ્વાવભાું ુ઄ડચણ નથી તેની કાતયી ઔયલી-
- દદીને ુઈ઩ય વતત દે કબા઱ બયી વુંબા઱ યાકલી-
- દદીને ફીન જફૃયી યીતે જખાડલાની ઔ૊નળળ ઔયલી નડશ-
- દદીની ફીનજફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલી ળક્ય તેટ઴ુ ઝડ઩થી યીપય ઔયવુ-ું
Lower Jaw Fracture
- ું ૂ ઔનીખ૊઱ીથીજડફાભાું ુ઄ક્સ્થ બુંખ થામ છે -

વીધાભાયથીઔેફદ
- ફ૊રલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
- ુ઄નતળમ વરામલા ુઅલે છે - વાથે બ્રડ ઩ણ શ૊મ છે -
- દુકાલ૊ થામ છે -
- દાુંત લાુંઔા ચ ૂઔા થુઆ જામ છે -
- જડફાને ટેઔ૊ ુઅ઩તાCrepitus વુંબ઱ામ-
- દદીને ફ૊રલાની ભનાુઆ ઔયલી-

- શાથની શથે઱ી લડે જડફાને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- ઩ાટાને Chin નીચે મુઔી છે ડાને ભાથાના ુઈ઩રા બાખ ઩ય મ ૂઔી ઔાનના ુઈ઩યના બાખ ઩ય ફન્ને છે ડાને
લ઱ ુઅ઩લ૊ ુ઄ને ફીજા ઔાન ઩ાવે ફન્ને છે ડાને ફાુંધી દે લા-
- દદીને ુઈલ્ટી થલા વુંબલ શ૊મ ત્માયે ઩ાટ૊ ઔાઢી નાક૊- જડફાને શથે઱ીથી ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊ ુઈલ્ટી ફુંધ થમે
પયીથી ઩ાટ૊ ફાુંધલ૊- દદીને વુંબા઱઩ ૂલથઔ નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ-ું
Spine Fracture:-
Spine Fracture લકતે Spinal Cord ુ઄ને તેભાુંથી નીઔ઱તા જ્ઞાનતુંત ુ઒ને ુઆજા થલાથી ત્માયે
ખુંબીય ક્સ્થતી ુઈદબલે છે - ુ઄ને દદીભાું ઩ેયારીવીવ જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીને શરનચરન ઔમાથ લખય ળાુંત યશેવ ુ ું વભજાલવુ-ું

- જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ત૊ તેના શ્વાવભાું ુ઄ડચણ નથી તેની કાતયી ઔયલી-
- દદીને રાુંફા ઩ાટીમા ઩ય સુલડાલી ઔે ઔેનલાવ સ્ટ્રેચય શ૊મ ત૊ તેભાનુ ું ઩ાટીયુ મ ૂઔી દદીને ઩ડખુ
પેયલલાની ભનાુઆ ઔયલી-
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔની Hospital એયીપય ઔયવુ-ું
Limb Fracture
વીધા ઔે ુઅડઔતયા ભાખથ

થ ી શાથ ઔે ઩ખના શાડઔાભાું Simple ઔે Communized ના શાડઔાભાું Simple
ઔે Communized Fracture થામ છે 'ફે થી લધુ ટુઔડા( Fracture થામ છે -
- જે બાખનુ ું # થમેર શ૊મ તે બાખને Splintલડે વ઩૊ટથ ુઅ઩ી શરનચરન થતુ ું ુ઄ટઔાલવુ-ું
- જ૊ Wound શ૊મ ત૊ Dressing મ ૂઔી ફેન્ડેજ ફાુંધલ૊-
- ઩ખભાું ફ્રેક્ચય લકતે તે બાખને Splintુઅ઩ી ુઈચ૊ યાકલ૊-
- શાથભાું # લકતે Sling ુઅ઩લી-

- નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ-ું
Dislocation :-
વાુંધાભાુંથી એઔ ુ઄થલા લધુ શાડઔા કવી જામ છે - તેને Dislocation ઔશે છે - એભાું કાવ ઔયીને
કબાના,Hip ના, ઔ૊ણીના, શાથના ઔે ઩ખના આંખ઱ા તેભજ જડફાના વાુંધા઒ન૊ વભાલેળ થામ છે -
જડફાન૊ વાુંધ૊ ફખાસુ કાતા ઔે Jaw ઩ય પટઔ૊ રાખલાથી Dislocation થામ છે -
રક્ષણ૊ :-
- વાધાભાું ુ઄ને તેની નજીઔ વકત દુકાલ૊ થામ છે -
- વાુંવાધ૊ ુ઄ઔડાુઆ જામ છે -
- વાધાયણ શરનચરન ઔયી ળઔત૊ નથી-
- ફેફેડ૊઱તા ુઅલે છે -
- ુ઄લમલ૊ન૊ વાુંધ૊ કવી ખમ૊ શ૊મ તે ુ઄કુદયતી ક્સ્થનત ધાયણ ઔયે છે -
- વાુંધાભાું વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- ભચઔાુઆ ખમેરા વાુંધાને વીધ૊ ઔયલાની ઔ૊નળળ ઔયલી નડશ ઩યું ત ુ તયત તફીફી ભદદ ભે઱લલી-
- શરનચરન ુ઄ટઔાલલા તે બાખને ખાદી ઔે નાના તઔીમા લડે ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- લચરા જડફાન૊ વાુંધ૊ કવી જામ ત્માયે જ૊ ડેન્ચય શ૊મ ત૊ ઔાઢી નાકવુ ું ુ઄ને દદીના જડફાને ઩ાટા
લડે ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊-
Sprain :-
ૂ ી જામ છે - તેને
વાુંધ૊ એઔાએઔ કેચાલાથી ઔે ભયડાલલાથી વાુંધાની ુઅવ઩ાવના રીખાભેન્ટવ ટટ Sprain
ઔશે છે .
રક્ષણ૊ :-
- વાધાભાું દુકાલ૊ થામ છે -

- શરનચરનથી વાુંધાભાું દુકાલ૊ લધે છે -
- વાધાની ુઅવ઩ાવ વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- બાખને ુઅયાભદામઔ ક્સ્થનતભાું યાકલ૊-
- બાખનુ ું શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું
- old Compress 'ઠુંડા ઩૊તે( લડે દુકાલ૊ ુ઄ને વ૊જ૊ ઒છા ઔયલા--
- ફશાય એઔરા શ૊ુઆએ ુ઄ને Sprainથામ ત૊ બ ૂટ ઔાઢલા નડશ ઩યું ત ુ તેની વાથે જ ઔ઩ડા લડે
aaaaaa aa a7a
ફાુંધaaaaaaa
લ૊-નજીઔના દલાકાને યીપય ઔયવુ-ું
Splint :-
Definition:
ળયીયના બાખને Immobilize 'ક્સ્થય( ઔયલા ટે ઔ૊ ુઅ઩લા Deformity 'કાભી( ને સુધાયલા ભાટે જે
Device 'વાધન૊( લા઩યલાભાું ુઅલે તેને Splint ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
Body Part ને ુઆપ્ચ્છત ક્સ્થનતભાું ટેઔ૊ ુઅ઩લા ભાટે તેભજ Immobilize ઔયલા ભાટે Specially
Designer ઔયે ર Device નેSplint ઔશેછે
Types of Splint :-
1. Plain Wooden Splint :- Wooden Board ૂ ડ૊ શ૊મ છે - ુઅભાું જફૃયી મુજફ રુંફાુઆ
ન૊ ટઔ
઩શ૊઱ાુઆ યાકલાભાું ુઅલે છે - વ઩ાટ શ૊મ છે -
2. Molded Metal Splint :- ૂ યશે છે - જે
તે શરઔી ુ઄ને ભજબ ૂત શ૊મ છે - તેથી લધુ ુ઄નુક઱
તે Part ઩ય ચ૊ક્કવ યીતે Mould ઔયી એપ્રામ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
4. Wire Gauze Splint :- Wire ના Melting થી ફનાલલાભાું ુઅલે છે - જુદા જુદા

ુઅઔાયની શ૊મ છે - જેથી મ૊ગ્મ ટેઔ૊ ભ઱ે છે -
5. Thomas Splint :- તેુઅભાું ખ૊઱ ર૊કુંડની યીંખ શ૊મ છે - જેની ફન્ને ફાજુ ર૊કુંડના વ઱ીમા
શ૊મ છે - Splint ન૊ લચ્ચેન૊ બાખ નીચ૊ શ૊મ છે - ત્માયે યીંખ ઩ાવેન૊ બાખ ઉંચ૊ શ૊મ છે - ુઅભાું
Glaze Bandage ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી Splint ને Cover ઔયલાભાું ુઅલે છે -
6. Internal Angular Splint :- ુઅ દે ળી નબ઱માની જેભ અંદયની ફાજુએ લ઱ે રી શ૊મ છે -
જેન૊ ુઈ઩મ૊ખ દયે ઔ જગ્માએ ઔયી ળઔામ છે -
7. Foot Splint :- Woodenની ફનેરી શ૊મ છે - Tibia Fibula લકતે ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
8. aaaaaa aaaa‖a aaaaaa

:- ર૊કુંડaaa aaaaaa
ઔે રાઔડાની ફનેરી શ૊મ છે - ુઅન૊
ુઈ઩મ૊ખ ફ્રેક્ચય Elbow લકતે થામ છે -
9. Straight Splint :- ુઅ પ્રઔાયના સ્પ્રીન્ટ ન૊ ુઈ઩મ૊ખ IV Infusion લા઱ા બાખને
Immobilize ઔયલા થામ છે - ુઅને Rectangular Wooden ભાુંથી ફનાલલાભાું ુઅલે છે -

ુ઄ને ઩ેડ દ્વાયા વાયી યીતે ઔલય ઔયલાભાું ુઅલે છે -
10.
aaaa‖a aaaaaa
- ુઅ પ્રઔાયનુું Splint
9 Metal Frame નુ ું ફને઴ ુું શ૊મ છે . ઩ખના
ઘુટણને થ૊ડ૊ Flats યાકીને વ઩૊ટથ ુઅ઩લા ભાટે ુઈ઩મ૊ખ થામ છે - ુઅન૊ ુઈ઩મ૊ખ Lower Leg
& Femur Lower part ના Fracture ભાું થામ છે -
11. Cervical Collar :- એઔ પ્રઔાયનુ ું ખ઱ાની ુઅવ઩ાવ રખાલલાભાું ુઅલતુ ું Supportive
Appliance છે - Cervical Spine Fracture લકતે નેઔ ને Immobilize ઔયલા તેન૊
ુઈ઩મ૊ખ થામ છે -
Splint ઔેલી શ૊લી જ૊ુઆએ ?
Splint મ૊ગ્મ ભા઩ની શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint એ ત ૂટેરી ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint ને Cotton Bandage લડે મ૊ગ્મ Coveringથમે઴ ુ શ૊વુું જ૊ુઆએ-

Splint એ ફ૊ડી ના ઩ાટથને ુઆજા ઔયતા ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Splint એ ખ ૂફ જ ટાુઆટ ઔે એઔદભ ઢીરી ન શ૊લી જ૊ુઆએ-
Purpose of Splint :-
o ળયીયના ુઆજાગ્રસ્ત બાખનુ ું શરનચરન ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
o Deformity ને સુધાયલા ભાટે વયઔાલલા ભાટે-
o થમેર બાખભાું થત૊ દુકાલ૊ ઒છ૊ ઔયલાભાું Fracture લકતે દદીને લધુ ુઆજા થતી ય૊ઔલા ભાટે-
o દદીને Hospital ભાું ઩શોંચાડલા ભાટે વય઱તા ઩ડે તે ભાટે-
o Splint દ્વાયા Healing Phase લકતે બાુંખી ખમેરા બાખની મુલભેન્ટને ુ઄ટઔાલીને ફ૊ન ુ઄ને
ટીશ્યુને Protect ઔયે છે -
o Fracture નાComplication ને ુ઄ટઔાલલા ભાટે-
General Principles of Splint :- Splint ુઅ઩લાના નનમભ૊
- Open Wound લકતે Splint રખાડતા ઩શેરા Sterile Gauze Please લડે ઔયવુ-ું
- Splint રખાડતા ઩શેરા તેભજ ઩છી શુંભેળા તે બાખભાું Pulse તેભજ શરનચરન ના ઔામો તેભજ
ચાભડીને ુ઄ચ ૂઔ ચેઔ ઔયલી-
- Splint રખાડતા ઩શેરા પેક્ચય લકતે તે બાખને એઔદભ ઔા઱જી઩ ૂલથઔ શ઱લેથી કેંચી તેને વભાન
ક્સ્થતીભાું યાકીને પ્સ્પ્રન્ટ એપ્રામ ઔયલી-
- વાુંધ૊ કવી ખમેર શ૊મ ત૊ દદીને ુઅયાભદામઔ ક્સ્થતીભાું યાકી સ્પ્રીન્ટ ુઅ઩લી-
- Splintુઅ઩લા ભાટે Bandage ને ખ ૂફ જ ટાુઆટ લીટલ૊ નડશ તેભજ Blood Circulation
ભાટે ચેઔ ઔયવુ-ું
- Splint રખાડેર બાખને ળક્ય શ૊મ ત૊ થ૊ડ૊ ુઈચ૊ યાકલ૊ જેથી વ૊જ૊ ુ઄ને દુકાલ૊ ઒છ૊ થામ-
- Splintુઅપ્મા ફાદ દદીને દુકાલ૊ લધી ખમા ફાદ પયીમાદ ઔયે ઔે વ૊જ૊ લધે ત૊ Splintલધુ
ટાુઆટ નથી તેની કાતયી ઔયલી ુ઄ને જફૃય જણામ ત૊ પયીથી ફાુંધલી-
- Splintવભમવય ફાુંધીને મ૊ગ્મ વભમે દદીને Hospital ભાું યીપય ઔયવુ-ું
- થમેર બાખથી 0 વાુંધ૊ ુઈ઩યન૊ ુ઄ને 0 વાુંધ૊ નીચેન૊ શરનચરન ઔયત૊ ફુંધ થામ તે પ્રભાણેની
Splintએપ્રામ ઔયલી-
- Elbow પેક્ચય લખતે :- વાભાન્મ નવધ્ધાુંત૊ને ધ્માનભાું રુઆ Splint ુ઄ને Bandageન૊ ુઈ઩મ૊ખ
ઔયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું ઔાુંડાના બાખે Slinger ુઅ઩લી નેઔ વાથે ફાુંધલી- આંખ઱ી઒ના
શરનચરન ઔયલા ભાટે ઔશેવ-ુ ું
- પેક્ચયHead &Wrist લખતે :- Rigid ઔે લા઱ી ળઔામ તેલી સ્પ્રીન્ટ એપ્રામ ઔયલી-
Slinger લડે તે બાખને ુઈચ૊ યાકલ૊- આંખ઱ાના શરનચરન ભાટે ઔશેવ-ુ ું
- પેક્ચયLower Extremities :- મ૊ગ્મ વાુઆઝની Splintન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊- મ૊ગ્મ Presser
થી Bandageફાુંધલ૊- તે બાખને Pillow લડે ુઈચ૊ યાકલ૊- ઩ખના આંખ઱ા઒ના શરનચરન ભાટે
ઔશેવ-ુ ું
- પેક્ચયThumbલખતે :- મ૊ગ્મ વાુઆઝની નાની Splintન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊- Bandageએપ્રામ

ઔયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ-ું ઔાુંડાના બાખે Sapling ફાુંધી ડ૊ઔા વાથે ટાુઆ ઔયલી- દદીને અંગુઠ૊ ન
શરાલલા સ ૂચના ુઅ઩લી-
Transportation :-
Definition :-
દદીનેએઔ જગ્માએથી ફીજી જગ્માએ ઔા઱જી઩ ૂલથઔ ુ઄ને ુઆજાભાું લધાય૊ ઔમાથ લખય કવેડલાભાું ુઅલે તેને
Transportation ઔશે છે -
Principles :-
8) દદદીને જે ક્સ્થતીભાું સ ૂત૊ શ૊મ ુ઄થલા જે ક્સ્થતીભાું સુલડાવ્મ૊ શ૊મ તેભાું જફૃય લખય કરેર ઔયલી
નડશ-
9) દદદીને કવેડલાનુ ું ઔાભ વરાભતીબયુથ ુ઄ને ુઈછા઱ા લખયનુ ું ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊વુ ું જ૊ુઆએ-
10) દદદીને કવેડીને મુવાપયી ઔયતી લકતે ુઅકા યસ્તે નીચે જણાલેર ફાફત૊ ઩ય વુંબા઱ બયી ત઩ાવ
યાકલી-
11) દદદીને કવેડતા ઩શેરા પ્રાથભીઔ વાયલાય પ્રથભ ુઅ઩લી તેભજ જફૃય મુજફ કવેડલા ભાટે ફીજાની
ભદદ રેલી-
12) ખ ૂખુફ જ વીયીમવ દદીને તુયત જ કવેડવુ-ું
13) ક્યાક્યાયે મ ઩ણ એવુ ું ન નલચાય૊ ઔે ટેઔા લખય દદીને ુઈબ૊ યશી ળઔળે ઔે ફેવી ળઔળે-
14) ભભદદ ઔયનાય ઩૊તાના શાથે દદીની ઔભય ઩ઔડે છે - જમાયે દદી તેન૊ શાથ વાયલાય ુઅ઩નાયના ખ઱ા
઩ય યાકે છે - જે શાથને First Aider ફીજા શાથથી ઩ઔડે છે -
Methods of Transportation
(B) Oone First Aider :-
Cradle Method :- શાથથી ુઈચઔી રુઆ જલાની યીત ુઅ યીતે શરઔા લજનના દદી઒ તેભજ
નાના ફા઱ઔ૊ ભાટે લા઩યલાભાું ુઅલે છે -વભદદ ઔયનાય તેન૊ એઔ શાથ દદીના ઘટું ૂ ણ નીચે ુ઄ને ફીજ૊
શાથ ઩ીઠથી ઩ઔડીને એ યીતે ુઈચઔીને કવેડલાભાું ુઅલે છે -
Human Crutch :- ભદદ ઔયનાયની ફનેરી ઔાુંધગ૊ડી જમાયે એઔ જ ભદદ ઔયનાય શ૊મ ત્માયે ુઅ
Method લ઩યામ છે - ઔ૊ુઆ ઩ણ ુ઄લમલને ુઆજા ન થુઆ શ૊મ ત્માયે ુઈ઩મ૊ખી ભદદ ઔયનાય ઩૊તાના
શાથે દદીની ઔભય ઩ઔડે છે - જમાયે દદી તેન૊ શાથ વાયલાય ુઅ઩નાયના ખ઱ા ઩ય યાકે છે - જે શાથને
First Aider ફીજા શાથથી ઩ઔડે છે - દદી ને જે ઩ખભાું ુઆજા શ૊મ તે તયપ ુઈબા યશેવ-ુ ું દદીના
ફીજા શાથભાું ુઆજા ન શ૊મ ત૊ એઔ રાઔડીની ભદદથી ટેઔ૊ રુઆ ળઔે છે
Crouch/ Back Method :- દદી ફેબાન ન શ૊મ ુ઄ને ફેવી ળઔે તેભ શ૊મ ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ
છે - દદીને ઩ીઠ ઩ય ફેવાડી ુઅખની ફાજુ ભોં યાકી ુઈચઔીને રુઆ જલાભાું ુઅલે છે
Firemen’s Lift :- ુઅ યીત દદીનુ ું લજન ઒છુું શ૊મ ત્માયે લ઩યામ છે - દદીને ફખરભાું શાથ નાકી
દદીને ુઈચઔલ૊ ત્માયફાદ ઩૊તાના Knee ુ઄ને Thigh ઩ય રુઆ દદીને ુઈચઔવુ ું ત્માયફાદ ઩૊તાના જભણા
શાથે દદીન૊ જભણ૊ શાથ ઩ઔડી ડાફ૊ શાથ મુક્ત યાકલ૊-
Drag Method ઢવડલાની યીત :- દદીના ભાથા તયપ ુઈભુ ું યશેવ-ુ ું દદીને ફુંને શાથલા઱ી તેની છાતી
઩ય યાકી દે લા- ઩૊તાના શાથદદીના કભ્બા નીચે નલી જલા દદીને ફખરના બાખથી ઩ઔડવુ-ું દદીના
ભાથાને ઩૊તાના Fore Arms ઩ય ટેઔ૊ ુઅ઩ેર૊- દદીએ ઔ૊ટ ઔે જાઔીટ ઩શેયેર શ૊મ ત૊ તેના ફટન ક૊રી
તેને ઩ાછ઱ જલા દુઆ તેના ઩ય દદીના ભાથાને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊ તેભજ ઔ૊ટ લડે કેંચીને ગવેડવુ-ું ુઅ યીતભાું
દદીને ુઈચઔલાને ફદરે કવેડલાભાું ુઅલે છે - ુઅ યીતે દદી ુઈચઔી ળઔામ તેભ ન શ૊મ તેભજ ફનાલલા઱ી
જગ્મા જ૊કભી શ૊મ ત્માયે લ઩યામ છે -
'B)Two First Aiders :-

(2) Four Handed Seat :- ત્માયે દદી બાનભાું શ૊મ ુ઄ને ઩૊તાના શાથે ફેયયને ઩ઔડી ળઔે તેભ શ૊મ
ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ છે - દદીની ઩ાછ઱ ફુંને ફેયયે વાભવાભા ુઈબા યશેવ-ુ ું ફન્ને એ ઩૊તાના જભણા
શાથે ઩૊તાના ડાફા ઔાુંડાને ઩ઔડવુ ું ુ઄ને ઩૊તાના ડાફા વાભે ચા઱ાનુ ું જભણુ ું ઔાુંડુ ઩ઔડવુ ું ુ઄ને ફુંનેએ
નીચા નભવુ-ું દદીએ તેના ફન્ને ફેયયને ખયદનથી ઩ઔડી યાકવુ ું ુ઄ને દદીને શાથથી ફનેર વીટ ઩ય
ફેવલા ઔશેવ-ુ ું
3) wo Handed Seat :- ત્માયે ઩૊તાના શાથ લડે ભદદ ઔયનાયને ઩ઔડી ળઔે તેભ
ન શ૊મ ત્માયે ુઅ યીત લ઩યામ છે - ફન્ને ુઈચઔનાયે ઩૊તાના એઔ – એઔ શાથ લડે
એઔફીજાના ઔાુંડાને ઩ઔડી ફેઠઔ ફનાલલી- ફન્ને એ વાથે ુઈબા થુઆ ધીભે ધીભે
ચારવુ-ું
 Fore and After Method :- ુઅખ઱ ુ઄ને ઩ાછ઱થી ુઈચઔીને દદીના ફુંને શાથ તેની છાતી ઩ય
ક્ર૊વભાું ઩ઔડાત૊ નથી- ક્યાયે ઔ ભદદ ઔયનાયે દદીની ઩ાછ઱ યશી દદીની ફખરભાું શાથ નાકી દદીના
ઔાુંડાને ઩ઔડી રેલા- જ૊ ભદદ ઔયનાય દદીની ફાજુભાું ુઈબા યશી ઩૊તાના એઔ શાથે દદીના લાવાથી ુ઄ને
ફીજા શાથે દદીને વાથ઱ નીચેથી ઩ઔડવુ-ું ુઅ યીતે ફુંનએ
ે દદીને ુઈચઔી વાથે વાથે ચારવુ-ું
 Chair Or Wheel Chair Method- ુઅ યીતભાું દદીને ખુયળીભાું ફેવાડી કવેડલાભાું ુઅલે છે -
ખુયળી ફયાફય ભજબુત છે ઔે નડશ તેની પ્રથભ કાતયી ઔયલી- દદીને ખુયળીભાું ફેવાડી ઩શ૊઱ા
Bandage લડે ફાુંધી દે વ-ુ ું ક્યાયે ઔ વ્મક્ક્ત એ ખુયળી વાભે ુ઄ને ફીજી વ્મક્ક્ત એ ઩ાછ઱ ુઈભુ ું યશેવ-ુ ું
઩ાછરી વ્મક્ક્ત એ ખુયળીના લાવાને તેભજ દદીને ટેઔ૊ ુઅ઩લ૊- ુઅખરી વ્મક્ક્તએ ખુયળી ને ઩ાછ઱
નભાલલી ુ઄ને ફન્નેએ ખુયળી વાથે ુઈચઔાલી- ુઅખરી વ્મક્ક્ત એ ખુયળીના ુઅખ઱ના Legs઩ાવેથી
઩ઔડવુ-ું ુઅખ઱ની વ્મક્ક્તએ ઩ાછરા ઩ખે ઔા઱જી઩ુલથઔ ચારવુ-ું
'4(Blanket Lift - દદીને નીચેથી Blanket ઩વાય ઔયી ચાયે ખુણેથી ઩ઔડીને કવેડલાભાું ુઅલે
છે -
'5(Improvised Method- િણ ઔ૊ટની સ્રીલને અંદય જલા દુઆ ફટન ફુંધ ઔયી સ્રીલભાુંથી ફે
Poles ઩વાય ઔયલાભાું ુઅલે છે -
'6(Manual Lift - શાથથી ુઈચઔલાની યીત જમાયે Blanketપ્રાપ્મ ન શ૊મ ત્માયે િણ ઔે ચાય
વ્મક્ક્ત઒ એ બેખા ભ઱ી શાથથી જ દદીને ુઈચઔીને કવેડલાભાું ુઅલે છે -
Stretchers :-
જમાયે દદી Serious યીતે બફભાય ઔે ુઆજાગ્રસ્ત શ૊મ તેભજ સુલડાલી ને કવેડલાની જફૃય શ૊મ ત્માયે જુદા
જુદા પ્રઔાયના Stretcher ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
Types of Stretchers
(3) SStandard Stretcher
(4) UStile Folding Stretcher
le and Canvas Stretcher
Scoop Stretcher
(5)
eil Robertson Stretcher
(6)
ara guard Stretcher
'6(improvised Stretcher
(7)
rolley bed
Stretcher લડે કવેડતી લકતે ધ્માને રેલાની ફાફત૊દદીના ઩ખ ુઅખ઱ની ફાજુએ યાકલા- કાડા
ટેઔયાલા઱ી જગ્મા ઩ય Wheel લાફૄું સ્ટ્રેચય ચરાલવુ ું નડશ- સ્ટ્રેચય ને Ambulance ભાું મુઔતી લકતે ભાથા
તયપન૊ બાખ પ્રથભ જલા દે લ૊- સ્ટ્રેચય ને Ambulance ભાું ખ૊ઠાવ્મા ફાદ મ૊ગ્મ યીતે પીક્વ ઔયવુ-ું
વાભાન્મ યીતે દદીને સ્ટ્રેચય ઩ય રેલા જલા ભાટે 4 વ્મક્ક્ત઒ શ૊લી જફૃયી છે - જેથી વરાભતી ઩ુલઔ
થ ુ઄ને
ુઅયાભ દામઔ યીતે કવેડી ળઔામ છે - સ્ટ્રેચય ઩ુયતુ ું ભજબુત શ૊વુ ું જ૊ુઆએ તે ફાફતની લા઩યતા ઩શેરા
કાતયી ઔયી રેલી જ૊ુઆએ- સ્ટ્રેચયને ુઅખ઱થી ફે તેભજ ઩ાછ઱થી ફે એભ કુર ચાય વ્મક્ક્તએ ુઈચઔવુ-ું
ઉંચઔનાય વ્મક્ક્ત઒ના Freehand ફશાય તયપ યશેલા જ૊ુઆએ- ઉંચઔનાયે થાઔ રાખે ત૊ લચ્ચે ુઅયાભ
રેલ૊ ુ઄થલા છે ડ૊ ફદરલ૊- સ્ટ્રેચય ભાું Side Rails શ૊મ ત૊ ઉંચા ઔયી દે લા- સ્ટ્રેચય ુઈચઔનાયે વાલચેતી
઩ુલથઔ ધીભે ચારવુ-ું સ્ટ્રેચયભાું દદીને ુઈચાણલા઱ી જગ્મા ઩ય રુઆ જતા શ૊મ ત૊ ુઅખ઱ના બાખે ઩ખને ફદરે
ભાથુ યાકવુ-ું સ્ટ્રેચયના શાથા઒ને ઉંચઔનાયે ઩ુયતી ભજબુતાુઆથી ઩ઔડી યાકલા- સ્ટ્રેચય થી કવેડલા ભાટે ફે
Trained Barer શ૊લા જ૊ુઆએ- જેથી સ્ટ્રેચયના દયે ઔ છે ડે એઔ એઔ યશી ળઔે-
UNIT – 4
Life Threatening Conditions
જીલનને બમભા મુઔતી ઩ડયક્સ્થતી
 Bleeding.
 Drowning.
 Strangulation , Suffocation and Asphyxia.
 Loss of Consciousness.
 Cardio Respiratory arrest.
 Convulsions.
 Foreign Bodies.
 Chest Injuries.
 Shock and Allergic Conditions
 Poisoning, Bites and Stings.
 Stroke.
 Heat Stroke.
 Severe Burns
 Hemorrhage or Bleeding. (ર૊શી લશેવ(ુ ું
ુઆજાને થલાથી ળયીયભાુંથી જે જગ્માએ ુઆજા થુઆ શ૊મ ત્માથી બ્રડનુ લશેવ ુ એટરે ઔે યક્તસ્ત્રાલ થલ૊ તેને
Bleeding ઔશે છે -
Types of Bleeding
3) External Bleeding:-ળયીયના ફશાયના બાખભાું બ્રડ નીઔ઱તુું શ૊મ તેને External Bleeding ઔશેલાભાું
ુઅલે છે
- Minor External Bleeding જે ફ૊ડી વાથે સુ઩યપીળીમર થામ છે ુ઄થલા થલાથી સ્ઔીન ઩ય ધવયઔ૊
થલાથી ઔે લાખલાથી થામ છે જે યક્તસ્ત્રાલ જ૊ુઆ ળઔામ છે
- Major External Bleeding લકતે દદીભાું Shock ના Signs જ૊લા ભ઱ે છે -જેભઔે Thirst Giddings
(ચક્કયલા઱ા( Pale, Cold-Skin, Fast and weak Pulse, Restlessness , Shallow Breathing and
Yawning (ફખાસુ( Possible Unconsciousness Etc.
4) Internal Bleeding :-જમાયે ળયીયની અંદય જ ફ૊ડી ઔેલીટીભાું બ્રડનુું colleting થામ તેને Internal
Bleeding બ્રીડીંખ ઔશે છે -
- Fracture ,Crush Injury ઔે medical condition (peptic Ulcer) ના ઔાયણે Internal Bleeding
- ફાહ્ય ુઇજાને ઔાયણે રીલય ઔે સ્પ્રીન ને ુઇજા થલાથી અંદયના બાખે બ્રીડીંખ થામ છે - જેભાું ફશાય ઔ૊ુઇ
નનળાની જ૊લા ભ઱તી નથી ઩યું ત ુ દદીભાું ળ૊ઔના બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
- Internal Bleeding લકતે બ્રડ એ દે કીતી યીતે ફશાયથી ર૊વ થત ુ જણાત ુ નથી ઩યું ત ુ વયયુરેટયી
નવસ્ટભભાુંથી ઒છુ થલાને રીધે ળયીયના લાુઇટર ઒યખનને બ્લ્ડ ઒છુ ભ઱ે છે - જેથી ત્માું ઒ક્ક્વજન
વપ્રામભાું ધટાડ૊ થામ છે -
- Internal Bleeding ને રીધે લાુઇટર ઒યખન ઩ય દફાણ ુઅલલાથી પ્ર૊બ્રેભ ુઉબા થામ છે - જેભ ઔે
બ્રડનુું ઔરેક્ળન થલાથી બ્રેુઇન઩ય પ્રેળય ુઅલલાને રીધે દદી ફેબાન ફને છે - છાતીભાું ઔરેઔળનના ઔાયણે
પેપવા ઩ય દફાણ ુઅલે છે -
- Internal Bleeding લકતે ધણી લકતે ળયીયના જુદા જુદા ઒઩નીંખભાુંથી જેભ ઔે ઔાન, નાઔ, લખેયે
ભાયપતે બ્લ્ડ ફશાય ુઅલે છે
Classification of Bleeding
6) Primary Bleeding:- બ્રડ લેસ્રસ્ર ને ુઇજા થલાથી તયત જ જે બ્રીડીંખ થામ તેને Primary Bleeding
ઔશે છેં
7) Secondary Bleeding:- ુઅ જાતનુ ું બ્રીડીંખ એ વુન્ડભાું ુઇન્પેઔળન રાખલાથી ુ઄થલા ઒઩યે ળન ફાદ ૨૪
ઔરાઔ ઩છી જ૊લા ભ઱ે છે - જેને Secondary Bleeding ઔશે છેં
8) Capillary Bleeding:- સ્ઔીનભાું સુ઩ય પીવીમર રેમયભાું એબ્રેઝળન થલાથી, ઔે઩ીરયીઝને ુઇજા થલાથી
બ્લ્ડના જે સ્઩૊ટ દે કામ તેને ઔે઩ીરયી શેભયે જ ઔશે છે ુઅભાું બ્લ્ડ ધીભે ધીભે ઒ઝીંખ થામ છે ુ઄ને બ્રાુઇટ
યે ડઔરયનુું શ૊મ છે -
9) Venous Bleeding:- Vein Rupture થલાથી જે બ્રીડીંખ થામ તેને Venous Bleeding ઔશે છે - ુઅભાું બ્લ્ડ
એડાઔથ યે ડ ઔરયનુું શ૊મ છે - તેન૊ પ્રલાશ ધીભ૊ ુ઄ને વતત શ૊મ છે -
10) ArterialBleeding:-જમાયે ઔ૊ુઇ઩ણ ુઅટ્રી ઔ઩ાુઇ જલાથી જે બ્રીડીંખ થામ તેને ArterialBleeding ઔશે છે -
 બ્લ્ડ એ બ્રાુઇટ યે ડ ઔરયનુું શ૊મ છે -
 શદમ ના ધફઔાયા વાથે આંચઔાબેય ઝડ઩ી બ્રડ ફશાય ુઅલે છે -
 જ૊ ઩ુષ્ઔ઱ બ્રીડીંખ ઝડ઩થી ફુંધ ઔયલાભાું ન ુઅલે ત૊ દદી ભાટે ખુંબીય ઩યીસ્થીતી વજાથમ છે -
Bleeding From Special Regions :- ( ળયીયના ચ૊ક્કવ બાગભાાંથી થત ુ બ્રીડીંગ)

1.Bleeding Form Lungs- Heamoptysis
જમાયે Lungs ભાુંથી બ્રીડીંખ થામ ત્માયે તેને શીભ૊઩ટીવીવ ઔશેલાભાું ુઅલે છે -તેભાું ઔપીંખ વાથે બ્રીડીંખ થામ
છે - ુઅ Lungs ભાુંથી ુઅલતુ બ્લ્ડ એ બ્રાુઇટ યે ટ ઔરયનુ ું શ૊મ છે -તેભજ તેભાું એય શ૊લાથી Froadhy શ૊મ
છે -'પીણ લાફૄ(
 દદીને ભાનનવઔ વાન્તલના ુઅ઩લી-
 દદીને ફેવાડી થ૊ડુ ુઅખ઱ નભલા ઔશેવ-ુ ું
 દદીને ઔપીંખ ઔયલા દે વ ુું ઩યું તલ
ુ ધાયે પ્રમત્ન૊ ન ઔયલા દે લા-
 દદીને તાત્ઔારીઔ યીપય ઔયવુ-ું
2.Bleeding Form Stomach - Heametemesis :-
સ્ટભઔભાુંથી બ્રીડીંખ થામ તેને શીભેટેભેવીવ ઔશેલાભાું ુઅલે છે - જે લ૊ભેટીંખ ભાયપતે ફશાય ુઅલે છે - ુઅ
બ્રડભાું ક૊યાઔના ઔણ૊ શ૊મ છે - ભ૊ટાબાખે સ્ટભઔભાું ુ઄લ્વયના રીધે જ૊લા ભ઱ે છે -બ્રડ એ યે ડ ુ઄થલા ઔ૊પી
ઔરયનુું શ૊મ છે -
 દદી એફડ૊ભીનર ઩ેુઇનની પયીમાદ ઔયે છે -
 દદીને ભાનનવઔ વાન્તલના ુઅ઩ી સુલડાલી દે વ-ુ ું
 ભોં લડે ઔશુું ુઅ઩વુું નશી'Nil By Mouth)
 Hospital ભાું યીપય ઔયવુ
3.Bleeding FormIntestine :- Melena
દદી સ્ટુર ઩ાવ ઔયે ત્માયે સ્ટુર વાથે બ્લ્ડ ુઅલે છે જે બ્રેઔ ઔરયનુ ું શ૊મ છે - તેને ભરીના ઔશે છેં - વાયલાય
શીભેટેભેવીવ જેભ જ ુઅભાું ભ૊ટાબાખે બ્રડ સ્ભ૊ર ુઇન્ટે સ્ટાુઇન ભાુંથી ુઅલત ુ ું શ૊મ છે -
Lower Bowel ઔે Anus ભાુંથી બ્રીડીંખ લકતે બ્રડન૊ ઔરય ન૊ભથર શ૊મ છે .
4.Bleeding From The Base (Cerebral શેભયે જ) :-

શેડ ુઇન્જયીના ઔાયણે નાઔ, ભોં, ઔે ઔાનભાુંથી બ્રડ ુ઄ને C.S.F ( Cerebral Spinal Fluid)ફશાય ુઅલે
છે -
 નાઔ ઔે ઔાનભાું ઩ેઔીંખ ઔયવુ ું નશી-
 દદીને જ ઔાનભાુંથી બ્રીડીંખ શ૊મ તે તયપ ભાુંથ ુ યાકીને સુલડાલવુ-ું
 Transportation લકતે ભાથાને ક્સ્થય યાકવુ ું
 દદીને વભમવય Hospital ભાું યીપય ઔયવુ-ું
5.Bleeding From TheNose ( Epitaxis)

 નાઔભાુંથી બ્રીડીંખ થામ તેને એ઩ીટે ક્વીવ ઔશે છે -
 નાઔને વકત યીતે છીંઔલાથી ઔે કેંચલાથી તેભજ નાઔ ઩ય પટઔ૊ ઩ડલાથી નાઔભાુંથી બ્રીડીંખ જ૊લા ભ઱ે છે -
 ફા઱ઔ૊ ુ઄ને તફૃણ૊ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -ુઈ઩યાુંત ભ૊ટી ુઈ઩ય લકતે શાુઇ ફી-઩ી ને ઔાયણે ઩ણ જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને ભાથા ુઅખ઱થી નભાલીને ફેવાડવુ ું
 દદીને ભોં લડે શ્વાવ રેલા ઔશેવ ુ ું
 Nostrils ને ૧૦ નભનનટ સુધી Pinch ઔયવુું
 જ૊ દદીના ઔ઩ડાું ટાુઇટ શ૊મ ત૊ ઢીરા ઔયી દે લા ુ઄ને શુધ્ધ શલા ઩ુયી ઩ાડલી-
 નાઔ ઩ય ુ઄ને ખ઱ાની ુઅખ઱ Cold Compress Apply ઔયલા-
 દદીને નાઔ છીંઔલાની ભનાુઇ ઔયલી-

 જ૊ બ્રીડીંખ ચા઴ુ જ શ૊મ ત૊ લધુ વાયલાય ભાટે શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
 6.Bleeding From TheGums:-

દાુંત ઔઢાવ્મા ફાદ ક્યાયે ઔ થ૊ડીલાય ઩છી ધેય ુઅવ્મા ફાદ Gums Bleeding જ૊લા ભ઱ે છે -
 Thick Cotton Wool Ball ને Dry ઔયી Tooth Socket ભાું દફાલી દે વ ુ ું
 દદીને ૧૦ નભનનટ સુધી દફાલી યાકવુ ું
 જફૃય ઩ડે ત૊ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
7.Varicose veins Bleeding :-

઩ખભાુંથી Varicosevein એ યપ્ચય થલાથી તેભાુંથી Severe Bleeding થામ છે -
 દદીને સુલડાલી દે વ ુું
 દદીન૊ ઩ખ ઉંચ૊ યાકલ૊-
Clean pad યાકી ટાુઇટ ફેન્ડેઝ ફાુંધલ૊-દદીને શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
7.Palm of hand Bleeding:-

શાથની શથે઱ીભાું ુઇજા લકતે ખુફ જ Bleeding થામ છે
 Wrist ને ૧૦ થી૧૫ નભનનટ સુધી ટાુઇટ ઩ઔડી યાકવુ ું
 Wound ઩ય Clean Pad યાકી તેના ઩ય આંખ઱ી઒થી મુઠ્ઠી ફુંધ ઔયી ટાુઇટ ફેન્ડેઝ ફાુંધલ૊-
 શાથને ઉંચ૊ યાકલ૊ ુ઄ને Triangular Bandage લડે Sling ુઅ઩ી ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-
 Serve Bleeding લકતે Tunicate ફાુંધલાની જફૃય ઩ડે છે -
7.Bleeding From The Vagina.

વીલીમય Menstrual Cycle, Miscarriage ઔે ુઇજાને ઔાયણે લજાુઇનર Bleeding જ૊લા ભ઱ે છે -
 દદીને ઔ૊ટન ઩ેડ ુ઄થલા ઔ઩ડુું મુઔી ટાુઇટ ટી ફેન્ડેઝ ુઅ઩લ૊-
 ળક્ક્તલધથઔ ઩ીણા ુઅ઩લા-જેભઔે રીંબુ ળયફત કાુંડ નાકીને-
8- Bleeding From The Urethra:-
Kidney ભાુંઔેUrinary Track ભાું ુઇજા થલાથી તેભજPelvic FractureલકતેUrine વાથેBloodજ૊લા

ભ઱ે છે - ઔ૊ુઇલાય ઩થયી થલાને ઔાયણે ઩ણ Urethra Bleedingજ૊લા ભ઱ે છે - ઩ેળાફભાું ર૊શી ુઅલે તેને
શીભેચ્યુયીમા ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
 દદીને વું઩ ૂણથ ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળનભાું યાકવુ-ું
Treatment of Bleeding or Hemorrhage.

(1)Position:-
- Bleeding નેControl ઔે ઒છુ ઔયલા ભાટે જે બાખભાુંથી Bleeding થત ુું શ૊મ તે બાખને ળક્ય
તેટર૊ ઉંચ૊ યાકલ૊ કાવ ઔયીને શાટથના રેલર થી ઊંચ૊ યાકલ૊-
- દદીને ુઅયાભદામઔ ઩૊ઝીળનભાું યાકલ૊- દદી ફેઠુ શ૊મ ત્માયે ુઉબ૊ શ૊મ તેના ઔયતા ઒છુું Bloodલશે
છે - ુ઄ને યાત શ૊મ ત્માયે તેના ઔયતા ઩ણ ઒છુું ર૊શી લશે છે -
(2)Pressure:-
- Bleeding ને ફુંધ ઔયલા ભાટે તે બાખ ઩ય વીધુ ઔે ુઅડઔતયી યીતે Pressureુઅ઩ી Bleedingને
ફુંધ ઔયલાભાું ુઅલે છે -વીધા Pressureલકતે Wound ઩ય Sterile padમુઔી થ૊ડીલાય દફાલી
યાકવુ-ું ત્માયફાદ ફીજા padમુઔી Bandageફાુંધલ૊-
- Bleeding ને ફુંધ ઔયલાWoundની ુઈ઩યના બાખે PressurePoint ભાુંArtery઩ય
Pressureુઅ઩ી ને બ્રીડીંખને ઔયલાભાું ુઅલે છે -

- Forearm Lower Legભાું BleedingલકતેUpper Arm ઔે Thigh ભાુંTurnicate
ફાુંધીનેBleeding ને ુઅડઔતયી યીતે ફુંધ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
General Principals in Treatment of Bleeding

1. જ૊ બ્રડ Clotting થયુ ું શ૊મ ત૊ તેને દુય ઔયવુ ું નડશ-
2. દદીને ુઅયાભદામઔ Position ુઅ઩લી-
3. શાથ ઔે ઩ખભાું બ્રીડીંખ લકતે તે બાખને શદમના રેલર થી ઊંચ૊ યાકલ૊-
4. નાઔભાું બ્રીડીંખ લકતે દદીને નાઔ છીંઔલાની ભનાુઇ ઔયલી તેને ભોં લડે શ્વાવ રેલા ઔશેવ ુ ું ુઈ઩યાુંત
ઔ઩ા઱ ઩ય ઠુંડા ઩૊તા મુઔલા-
5. Lungs ભાુંથી બ્રીડીંખ લકતે દદીને જ૊ળથી ઔપીંખ ન ઔયલા વભજાલવુ-
6. દદીને લ૊ભીટીંખ વાથે બ્રડ શ૊મ ત્માયે ુઅખ઱ નભીને ફેવાડવુ-ું
7. દદીને પીઝીઔર વ઩૊ટથ ુઅ઩ી તેની ખબયાભણ દુય ઔયલી-
8. જ૊ Wound ઩ય Sterile Dressing ુઈ઩રબ્ધ ન શ૊મ ત૊ સ્લસ્છ ઔ઩ડાું લડે ઩ેઔીંખ ઔયી પ્રેળય લડે
બ્રીડીંખ ફુંધ ઔયવુ-ું
9. દદીને ત્માું સુધી સુતેરી ઩૊ઝીળનભાું યાકવુ-ું
10. દદીના ુઇજાગ્રસ્ત બાખભાું ફીનજફૃયી શરનચરન ુ઄ટઔાલવુ ું ુ઄ને Splint દ્રાયા ુઇભભ૊ફીરાુઇઝેળન
ઔયવુું
11. વભમન૊ વ્મમ ઔમાથ લખય દદીને વભમવય યીપય ઔયવુ ું
12. દદીને કવેડતી લકતે ઩ ૂયતી વાલચેતી યાકી ફીનજફૃયી ુઇજા થતી ુ઄ટઔાલલી-
દદીને ભોં લડે ઔશુું ુઅ઩વુું નડશ
TOURNIQUET:-
રાુંફા વભમ સુધી ુઅડઔતળુું દફાણ ( Indirect Pressure ) ચા઴ુ યાકલાની જફૃય શ૊મ ત૊
ુ઄લમલની ુઅવ઩ાવ દફાણ ઔયનાય૊ ઩ાટ૊ ફાુંધી બ્રડને ઔુંટ્ર૊ર ઔયલાભાું ુઅલે છે જેને ટુનીઔેટ ઔશે છે -
Triangular bandageને લા઱ીને તેભજ ફીજા વાુંઔ઱ી ઩ટીલા઱ા ઔા઩ડન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયીને ઩ણ ુઅડઔતળુું
દફાણ ુઅ઩ી ળઔામ છે -઩યું ત ુ એઔ ૪ ફુટ રાુંફ૊ ુ઄ઢી ઈંચ ઩શ૊઱૊ ુ઄ને છે ડ૊ ઩ટી વીલેર૊ 'દ૊યી( યબ્ફયન૊ ઩ાટ૊
ફાુંધલા ભાટે ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાનુ ું લધુ મ૊ગ્મ છે -
 Torniquet ફાુંધતી લકતે ઩ુયત૊ ભજબુત ફાુંધલ૊ જ૊ ઢીર૊ ફાુંધ્મ૊ શળે ત૊ veinsનુું બ્રડ એ ઩ાછુુંપયતુું
ુ઄ટઔળે નડશ ઩યું ત ુ ુઅટી નુ ું બ્રડ ત્માું જલાનુ ું ચા઴ુ યશેલાને ઔાયણે તે બાખભાું બયાલ૊ થલાથી લધુ ર૊શી
લશેળે-
 જેભાું ફે શાડઔા વાથે શ૊મ ત્માું ટુનીઔેટ ફાુંધલાભાું ુઅલે ત૊ ર૊શીને ઔાબુભાું રેવ ુ મુશ્ઔેર ઔે ુ઄ળક્ય થામ છે
જેભઔે Elbow ુ઄ને Knee ના નીચેના બાખભાું-
 ટુનીઔેટ ને Upper Arm ુ઄ને Thigh ુઈ઩ય ફાુંધલ૊ લધુ મ૊ગ્મ છે જેથી ઩ુયત ુ દફાણ ુઅલલાથી
બ્રીડીંખને વાયી યીતે ઔુંટ્ર૊ર ઔયી ળઔામ છે -
 ટુનીઔેટ ને ફાુંધ્મા ઩છી ૧૫ નભનનટે વુંબા઱઩ ૂલથઔ ઢીર૊ ઔયલ૊ જ૊ ચા઴ુ શ૊મત૊તયત જ ટાુઇટ ઔયી દે લ૊- જ૊
Bleeping ફુંધ થયુ શ૊મ ત૊ વાલ ઔાઢી નાકલ૊ નડશ ઩યું ત ુ ઢીર૊ ઔયીને યાકલ૊ ઔે જેથી જફૃય ઩ડે
વશેરાુઇથી તયત જ ટાુઇટ ઔયી ફાુંધી ળઔામ છે -
 ટુનીઔેટ ને ફીજા ઔ૊ુઇ઩ણ ઩ાટાથી ઢાુંઔલ૊ નડશ-
 ટુનીઔેટ ને Splint નીચે ફાુંધલ૊ નડશ-
 દદીને ટુનીઔેટ વાથે યીપય ઔયલાભાું ુઅલે ત્માયે તે ક્યાયે ફાુંધેર છે તેભજ છે લ્રે ક્યાયે ઢીર૊ ઔયે ર તે
ભાટે નીચ૊ક્કવ ભાડશતી ચીઠ્ઠીને દદી વાથે ફાુંધલી-
 જમાયે ઔ૊ુઇ ુ઄લમલ ક્યાુંમ ખમેર શ૊મ ( Amputee) ત્માયે લધુ દફાણ ુઅ઩લાના ફદરે તયત જ ટુનીઔેટ
ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયી બ્રીડીંખને ઔુંટ્ર૊ર ઔયવુ ું
 DROWNING :- ઩ાણીભાાં ડુફી જવ ાંુ

Drowningના ઔાયણે Lungs ભાું ઩ાણી દાકર થલાને રીધે Asphyxia 'ુઅસ્પેક્વીમા(
(Insuffient Oxygen in The Blood ) થામ છે ુ઄થલા ખ઱ાભાું Spasms ના ઔાયણે એય ઩ેવજ
ે
વાુંઔડ૊ થુઇ જલાથી Dry થામ છે -દા-ત- ત઱ાલ નદીભા સ્નાન ઔયતી લકતે- નાના ફા઱ઔ૊ ુ઄ન્ડયગ્રાુઈન્ડ ટાુંઔા
઩ાણી બયે રા ટબ ૌ લખેયે- ૧૪ લ઴થ થી ભ૊ટી ઉંભયના ફા઱ઔ૊ભાું Drowning એ Unintentional Deathનુ ું
ભ૊ટુું ઔાયણ છે -
Factors:- ઩યીફ઱૊
- તયલાની ુ઄નુઅલડત-
- ભયજીલાને ુ઄ઔસ્ભાત થલાથી-
- Hypothermia 'ળયીયની ખયભી ઒છી થલાથી(
- Alcohol Ingestion 'લધુ ઩ડત૊ દાફૃ ઩ીલાથી(
General Sign Symptoms

- noisy breathing (with snoring gorging)
- cyanosis (blueness of lips, fingers, and nails)
- Froth (પીણ ુઅલી જલા( ( Lips, mouth and nostrils)
- Confusion:દદીભાું મુઝ
ું લણ જ૊લા ભ઱ે છે -
- ફેબાન થલાની વુંબાલના9 Possible Unconsciousness
- Apneaદદીના શ્વાવ ફુંધ ઩ણ થુઇ જામ છે -

વાયલાય
- Mouth to mouth Respiration. દદીના Froth ને ક્રીન ઔયી તયત જ Mouth to mouth
Respirationચા઴ુ ઔય૊-
- દદીને દલાકાને ઩શોંચેત્માું સુધી ચા઴ુ યાક૊-
- ુઅવ઩ાવનુું લાતાલયણ ળાુંત ખયભ ુ઄ને હપ
ુ ું ાફૄું યાકવુ ું
- દદીના બીના ઔ઩ડાું ફીજા વ્મક્ક્ત દ્રાયા ફદરી દદીને ભવાજ ઔયી ઔ૊યા ઔ઩ડાુંથી ઔલય ઔય૊-
- દદીને નજીઔના દલાકાને ળક્ય તેટરી ઝડ઩થી રુઇ જલ૊-
- નાના ફા઱ઔ૊ને થ૊ડ૊ વભમ ઩ખેથી ઩ઔડી ઉંધુ રટઔાલી ળઔામ
- દદીને ઉંધ૊ સુલડાલલ૊ ુ઄ને ભાથુ એઔ ફાજુ ઔયી શાથ ઉંચા યાકલા
- Adult વ્મક્ક્તને ઔભયભાુંથી ઉંચઔી ભાથુ તથા ઩ખ નીચે રટઔલા દ૊ જેથી પેપવાભાથી ઩ાણી નીઔ઱ી
જાય ૌ
HANGING,STRANGLING, & THROTTLING.

 Hanging –ખ઱ાભાુંNooseઔે Ligature લડે ફ૊ડીને રટઔાલી દે વ-ુું
 Strangling – ખ઱ાની ુઅવ઩ાવ દફાણને રીધે ખ઱ાભાું શલા જલાનુું ફુંધ થવુું દા9ત- ઔ૊ુઇ ુ઄ઔસ્ભાત
ભળીનભાું ુઅલી કેચાલલાથી-
 Throttling – ુઇયાદા઩ ૂલઔથ વ્મક્ક્તનુું ખફૄ દફાલીને ખ઱ાભાું શલા જતી ફુંધ ઔયલી-
Sing & Symptoms

1. Asphyxia: - General Sing Symptoms:
- Noisy breathing
- Difficulty in Breathing.
- Frothing at Mouth 'ભોં ઩ાવે પીણ ુઅલેરા(
- Cyanosis (Lip Finger Nails Blueness)
- Unconsciousness (દદી ફેબાન(
- Apnea ( Absent of Respiration)
1-Faceઅને Neck ની Veinsભાાં બયાલ૊ થલાથી ફુરી જામ છે .
2-ગ઱ાની આવ઩ાવ ત્તનળાની શ૊મ છે .(દફાણની)
3- ળયીય રટકત ાંુ શ૊મ.
Treatment:-
- જ૊ દદી રટઔતુ ું શ૊મ ત૊ તેના Body ને ુઈચુ ું ઔયી ખ઱ાની દ૊યીને ઔા઩ી નાકલી-
- જ૊ Breathingભાું મુશ્ઔેરી શ૊મ ઔે Breathing ફુંધ શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ Mouth to mouth
Respiration/Ventilation ુઅ઩વુ-ું
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને કવેડવુ-ું
ASPHYXIA
Definition :-
જ૊ ળયીયને થ૊ડ૊ વભમ ઩ણ ઩ ૂયત૊ ઒ક્ક્વજન ન ભ઱ે ત૊ જીલરેણ ક્સ્થનત ુઈદબલે છે - જેને Asphyxiaઔશેલાભાું
ુઅલે છે - ુ઄઩ ૂયતા ઒ક્ક્વજન ના ઔાયણે ળયીયનુ ું ઔામથ ઝડ઩થી ફખડલા ભાુંડે છે ભખજભાું ઒ક્ક્વજન ન
ભ઱લાને ઔાયણે વ્મક્ક્ત િણ નભનનટભાું મત્ૃ યુ ઩ાભે છે
કાયણ૊ :-
- શ્વવન ભાખભ
થ ાું ુ઄ડચણ થલાથી
- ફેબાન દદીભાું જીબ ઩ાછ્઱ ઩ડલાથી 'ટુંખપ૊ર( ક૊યાઔ લ૊નભટ ઔે ફીજી લસ્ત ુ ભોં ભાું જલાથી તેભજ ચે઩ ઔે
ફીજા ઔાયણે ખ઱ાભાું વ૊જ૊ ુઅલલાથી લખેયે ઔાયણે શ્વવન ભાખથભાું ુ઄ડચણ ુઅલલાથી-
- પ્રાપ્સ્ટઔ ફેખના ઔાયણે વપ૊ઔેળન થલાથી-
- શ્વવન ભાખભ
થ ાું પ્રલાશી જલાથી જેભ ઔે Drowning ના ઔાયણે-
- Hanging ના ઔાયણે શ્વાવ ન઱ી ઩ય દફાણ ુઅલલાથી-
- ભાટી ઔે યે તી ઩ડલાથી , દીલાર ઩ડલાથી ઔે ટ૊઱ાના દફાણથી, વ્મક્ક્તની Chest દફાુઇ જલાથી-
- પેપવાને ુ઄ઔસ્ભાતે ુઇજા થલાથી-
- આંચઔીના ઔાયણે Breathingભાું ુ઄ડચણુઅલલાથી-
- શ્વવન ઔેન્દ્રને ુ઄વય ઔયતી ઩ડયક્સ્થનત઒ને ઔાયણે- જેભ ઔે ુઇરેઔટ્રીઔ ળ૊ઔના ઔાયણે, ઩૊ુઇઝનના ઔાયણે-
- ઔય૊ડયજ્ગજુને ુઇજાને રીધે ઩ેયારીવીવ થલાથી-
- ઝેયી ખેંવ શ્વાવભાું જલાથી જેભઔે બોંમયાભાું, ભ૊ટી ખટયભાું, ઔાયકાનાભાું, ખેંવની ટાુંઔીભાું ુઉતયલાથી તેભજ
- લાશન૊નુું લધુ ધુભાડ૊ શ્વાવભાું જલાથી
Sing & Symptoms (ળચહ્ન૊ – રક્ષણ૊.)
- શ્વાવભાું તઔરીપ ુઉડાું ુ઄ને લધુ શ્વાવ શ૊મ-
- શ્વાવભાું ુ઄લાજ ુઅલે-
- ભ૊ઢાુંભા પીણ શ૊મ-
- Cyanosis9 શ૊ઠ ુ઄ને નક બ્લ્યુ થુઇ જલા-
- દદી ફેબાન શ૊ુઇ ળઔે-
- શ્વાવ ફુંધ થુઇ જામ છે -
વાયલાય
- ઔાયણ જાણી વાયલાય ુઅ઩લી-
- દદીની એય લે 'શ્વવનભાખથ( ત઩ાવલી ુ઄ને ક્રીમય ઔયલી-
- જ૊ શ્વાવ ફયાફય નશ૊મ ત૊ કૃનિભ શ્વાછ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
- ર૊ઔ૊ના ટ૊઱ા ને દુય ઔયી દદીને શુધ્ધ શલા રેલા દે લી-
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ.ું
ાંુ ઱ાભણ)
SUFFOCATION :- (ગગ
Definition:-
પ્રાપ્સ્ટઔફેખ,Soft Pillow ઔે યે તી ઩ડલાને ઔાયણે ફાહ્ય ુ઄ડચણ થલાથી શલા શ્વવન ભાખથભાું ન ઩શોંચલાને ઔાયણે
જે ઩ડયક્સ્થનત ુઈદબલે છે તેને Suffocationઔશે છે -

ફુંધ જગ્માભાું ઒ક્ક્વજન લ઩યાુઇ જલાને ઔાયણે તેભજ ભ૊ટી ખટય,ઔાયકાનાભાું ખેંવના ટાુંઔાભાું ુઉતયલાથી,
લાશનન૊ લધુ ઩ડત૊ ધુભાડ૊ શ્વાવભાું જલાથી ઩ણ Suffocation થામ છે -
રક્ષણ૊.
- Asphyxia નાSing Symptoms જ૊લા ભ઱ે -
- નાઔ ઔે ભોં ઩ય એય ટાુઇટ પ્સ્ઔન દે કામ-
વાયલાય
- થ ી ુ઄ડચણ તાત્ઔારીઔ દુય ઔયલી-
શ્વવન ભાખન
- દદીને શુધ્ધ શલાભાું યાકવુું
- જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ુ઄ને શ્વાવ ફયાફય શ૊મ ત૊ તેને ળાન્તલના ુઅ઩ી દદીનુ ું ફયાફય નનયીક્ષણ
ઔયવુ-ું
- જ૊ શ્વાવભાું તઔરીપ શ૊મ ઔે ફુંધ થતા જણામ ત૊ તાત્ઔારીઔ કૃનિભશ્વાછ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા
- દદીને નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ
-
CHOCKING IN FOOD:
Introduction:-
ક૊યાઔન૊ ટુઔડ૊ ઔે ફીજી લસ્તુ ુ઄ન્નન઱ીને ફદરે શ્વાવન઱ીભાું જલાથી Chockingથામ છે ુઈ઩યાુંત ઔમાયે ઔ
Muscular Spasms ના ઔાયણે ઩ણ Chocking થામ છે - ુઈતાલ઱ થી ક૊યાઔ ખ઱ે ુઈતાયલાથી તેભજ કાવ ઔયીને
ફા઱ઔ૊ભાું ભોં ભાું લસ્તુ મુઔલાની ટેલને ઔાયણે ક્યાયે ઔ Chocking થામ છે -
રક્ષણ૊.
- Asphyxia નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીને ફ૊રલાભાું ુ઄થલા શ્વાવ રેલાભાું ુ઄ડચણ ઩ુંશ૊ચે છે -
- દદી તેના શાથ લડે ખફૄ ઩ઔડે છે -
- ભોં તેભજ ખ઱ાભાું ઔન્જેળન જ૊લા ભ઱ે છે તેભજ Veins ફુરામેરી દે કામ છે -
- Blueness of the face & Mouth

- દદી ફેબાન થુઇ ળઔે છે -
વાયલાય
- જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ તેને ુ઄ડચણ નેCoughing લડેદુય ઔયલા ઔશેવ-ુ ું
- જ૊ દદીએDenture઩શેયે઴ ુું શ૊મ ત૊ દુય ઔયવુ-ું
- Back Slapping: દદીને ઔાયથી નીચુ નભાલવુું ુ઄ને ુઅ઩ણે શાથની મુઠ્ઠી ફુંધ ઔયી દદીના
ફુંનેકબા
- લચ્ચે જ૊ળથી ભાયવુું
- Abdominal Thrust: છે લ્રા પ્રમાવ ફૃ઩ે દદીના ઩ેટ ઩ય જ૊ળથી પ૊વથ 'હ્ડવેર૊( ુઅ઩લાભાું
ુઅલે
- છે -જેથી Lungs ભાુંથીપ૊વથ ઩ ૂલથઔ શલા ફશાય નીઔ઱તા તેની વાથે ુ઄ડચણ દુય થામ છે
CHEST INJURY :-
Definition:
Chest ઩ય વીધી ઔેુઅડઔતયી યીતે ુઇજા થલાથી ય૊ડ Traffic Accident ના ઔાયણે Injury
થલાથી કાવ ઔયીને Ribs ભાું facture જ૊લા ભ઱ે છેં -
રક્ષણ૊:-
- છાતીભાું દુકાલ૊ થામ-
- Dificultyin Breathing: Chest Cavity ભાું શલાને રીધે દદીને કાવ ઔયીનેઊંડા શ્વાવ
રેલાભાું દુકાલ૊ થામ છે - તેથી તે ટુુંઔા – છીંછયા શ્વાવ રે છે -
- Blueness of the mouth nail beds and Skin : (Cyanosis)
- જ૊ Lungs ભાું ુઇજા શ૊મ ત૊ ઔપભાું વાથે બ્રડ ુઅલે છે - જે બ્રાુઇટ યે ડ ુ઄નેFrothyશ૊મ છે -
- દદી શ્વાવ રે છે ત્માયે શલા છાતીભાું અંદય કેંચાતી શ૊મ તેભ રાખે છે -
- છાતી ના Wound ઩ય દદી શ્વાવ ફશાય ઔાઢે ત્માયે ફલ્ડલા઱ા Air bubles દે કામ છે -
- Ribs ઔેવભાું ુ઄નનમનભત શરન ચરન દે કામ છે -
- ક્યાયે ઔ Shock ના બચહ્ન૊ ુ઄ને રક્ષણ૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
- Weakness નફ઱ાુઇ, Giddiness ચક્કય ુઅલે, Anxiety બચિંતાતુય, Restlessness
ુ઄સ્લચ્છતા, Vomiting ુઉરટી, Cold and Clammy Skin ઠુંડી ુ઄ને ચીઔણીચાભ, Shallow
& rapid breathing છીંછયાું ઝડ઩ી શ્વાવ, Yawing ફખાવા ુઅલલા-.જ૊ઔા ુઅલલા-
- Pulse - Fast, Weak &irregular and B.P - Low
- Wound ઩ય તાત્ઔારીઔ SterileDressing pad મુઔી wound ને cover ઔયવુું
- દદીને Semisitting Position ુઅ઩ી ભાથુું ુ઄ને કબાને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-
- ુઇજા તયપના શાથભાું જ૊઱ી લડે ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊-

- દદીને ટુુંઔા શ્વાવ રેલા વભજાલવુ ું
- Neck ુ઄ને ઔભય ઩યના ઔ઩ડાું ઢીરા ઔયી દે લા-
- દદીના તાત્ઔારીઔ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ જવુ ું
SHOCK
Definition
Shock એટરે એલી ક્સ્થનત ઔે જેભાું ળયીયને ુઇજા ઔે ભાુંદખી ને ઔાયણે ળયીયભાું Blood Fluid નુ ું
પ્રભાણ ધટી જામ છે ુ઄ને Blood Pressure ઒છુું થુઇ જામ છે -
Types of Shock
6. Primary Shock:-ન્યુય૊જનીઔ ુ઄થલા લાઝ૊લેખર ળ૊ઔ નલખેયે- ુઅ દુકાલ૊ ફીઔ ઔે
બમજનઔ દ્રશ્મ જ૊લાને ઔાયણે ુઈદબલે છે -
7. શામ઩૊લ૊રેભીક Shock:- ુઅ Burns ઔે શેભયે જ ને ઔાયણે Circulation ભાું Fluid નુું

પ્રભાણ ધટલાને રીધે જ૊લા ભ઱ે છે -
8. ન૊ભોલ૊રેભીક Shock:- ુઅભાું Blood Volumeભાું ધટાડ૊ થત૊ નથી જેભઔે coronary
thrombosis ના ઔાયણે-
9. એનાપામરેટીક Shock:-ુઅભાું વ્મક્ક્ત જે પ્રઔાયના પ્ર૊ટીન થી Sensitive શ૊મ તેન ુું
Injection રેલાથી Server Reaction ને રીધે ળ૊ઔભાું જામ છે -
10. Diacritic Shock:- ુઅ ળયીયભાું Diacritic ઔયું ટ ઩વાય ઔયલાથી જ૊લા ભ઱ે છે -
Causes of Shock:
- Internal ઔેExternal Bleedingના ઔાયણે ઒છુુંBloodથલાથી-
- Major Burnsના ઔાયણે-
- આંતયડાભાું ુ઄ડચણ ને ઔાયણે ળયીયભાું ઩ાણી ઒છુું થામ-
- લાયું લાય લ૊ભીટીંખ ઔે લધુ ઩ડતા ડામેયીમા ને ઔાયણે-
- ુઇજાના ઔાયણે ુ઄નતળમ દુકાલ૊ થલાથી-
- ુ઄ચાનઔ લધુ ઩ડ્તી ફીઔના ઔાયણે-
- ુઇરેઔટ્રરરીઔ ઔયું ટ ળયીયભાુંથી ઩વાય થલાને ઔાયણે-
- શદમભાું ુ઄ચાનઔ બ્રડ ધટલાથી તીવ્રચેસ્ટ Pain ના ઔાયણે-
- ળયીયને ભાપઔ ન શ૊મ તેવ ુું પ્ર૊ટીન ળયીયભાું દાકર થલાથી તેના Reaction ના ઔાયણે-
Sing Symptoms:
- દદીને નફ઱ાુઇ રાખે ુ઄ને ચક્કય ુઅલે છે -
- દદી બચિંતાતુય ુ઄ને ુ઄સ્લસ્થ જણામ છે -
- Nausea ુ઄ને Vomiting થામ છે
- દદીને તયવ રાખે છે
- ચાભડી પીક્કી,ઠુંડી,ુ઄ને બીની રાખે છે તેભજ ઩યવેલ૊ લ઱ે ર શ૊મ છે -
- શ્વાવ ટુુંઔા ુ઄ને ઝડ઩ી શ૊મ છે -
- દદીને ફખાવા ુઅલે છે -
- Pulse :- ઝડ઩થી નફ઱ી ુ઄ને ુ઄નનમનભત શ૊મ છે -
- બ્લ્ડ પ્રેળય ઒છુું શ૊મ છે -
- દદી ફેબાન ફને છે -
Treatment of Shock
- જ૊ દદી બાનભાું શ૊મ ત૊ તેની ભાનવીઔ ળાુંન્તલના ુઅ઩લી-
- જ૊ દદીને Blood ઔે Chest Injury નશ૊મ ત૊ Head Low Position ુઅ઩લી જે ભાટે ઩ખ
તયપન૊ બાખ 7 ઈંચ યાકલ૊- જેથી શદમ ુ઄ને ભખજ ને લધુ Blood Supply ભ઱ે -
- ઔ઩ડાું જ૊ ટાુઇટ શ૊મ ત૊ ઢીરા ઔયલા જેથી Circulation ુ઄ને Breathing ભાું ભદદ ભ઱ે -
- દદીને ઠુંડી ન રાખે તે ભાટે બ્રેન્ઔેટ લડે ઔલય ઔયલા ઩યું ત ુ Hot Water Bottle ઔે ફીજી યીતે
દદીને ખયભી ુઅ઩લી નડશ- ઔાયણ ઔે તેનાથી ચાભડીભાું Blood Supply લધલાથી Vital
Organ ને Blood ઒છુું ભ઱ે છે -
- Shock નુું ઔાયણ જાણવુ ું ુ઄ને તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩ી-
- દદી તયવની પયીમાદ ઔયે ત૊ તેના શ૊ઠ ઩ાણી લડે બીના ઔયલા ઩યું ત ુ ભોં લડે ઔ૊ુઇ઩ણ ઩ીલા
ુઅ઩વુું નડશ-
- દદીને ફીનજફૃયી શરાલવુ ું નડશ-
- દદીના ઩લ્વ ુ઄ને યે સ્઩ીયે ળન દય ૧૦ નભનનટે જ૊લા ભ઱ે છે -
- જ૊ દદીના શ્વાવભાું તઔરીપ જણામ ત૊ તયું ત જ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
- દદીને ઝડ઩થી નજીઔના શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
ELECTRIC SHOCK
Definition
ળયીયભાું લીજપ્રલાશ ઩વાય થલાથી ઔે લીજ઱ી ઩ડલાથી ક્યાયે ઔ થ૊ડી ુ઄ને ક્યાયે ઔ જીલરેણ ુઇજા
થામ છે ુઇરેઔટ્રીઔને ઔાયણે શદમના સ્નાયુ઒ભાું તીવ્ર ધ્રુજાયી થામ છે ુ઄થલા ક્યાયે ઔ શદમ ફુંધ
થુઇ જામ છે -
Sign &Symptoms:
- Asphyxia નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
- ઔયું ટ દાકર થલાથી ઔે ફશાય નીઔ઱લાની જગ્માએ Burnsની નનળાની જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીભાું ળ૊ઔના બચહ્ન૊ જ૊લા ભ઱ે છે -
Treatment
- સ્લીચને તુયું ત જ ફુંધ ઔયી ળઔામ-
- ુ ી લામયને દુય ઔયલ૊-
જ૊ સ્લીચ ન ભ઱ે ત૊ રાઔડાું ઔે પામફયની લસ્તથ
- Breathing ઔયી તુયુંતજ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા
- દદીને નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
ANAPHYLACTIC SHOCK
Definition
ું ઔયડલાને ઔાયણે થ૊ડા વભમભાું ઔે
જમાયે ઔ૊ુઇ વ્મક્ક્તને દલાની એરજી શ૊મ ઔે જીલજતુ
નભનનટભાું તયતજReactionજ૊લા ભ઱ે છે -જેને Anaphylactic Shockઔશેલાભાું ુઅલે છે - ધણી
વ્મક્ક્ત઒ભાું ભધભાકી ઔે બભયી ઔયડલાથી ઩ણ એરજી Reactionજ૊લા ભ઱ે છે -
Sign &Symptoms:
- દદીભાું Shock નાSign Symptoms જ૊લા ભ઱ે છે -
- દદીને Nausea ુ઄ને Vomitingજ૊લા ભ઱ે છે
- દદી છાતીભાું ટાુઇટનેવ ુ઄નુબલે છે -

- દદીને શ્વાવ રેલાભાું તઔરીપ ઩ડે છે -
- દદીને ક્યાયે ઔ છીંઔ ુઅલે છે -
- ચશેયા ઩ય ુ઄ને કાવ ઔયીને આંકની ુઅવ઩ાવ વ૊જ૊ ુઅલે છે -
- Pulse rateલધી જામ છે -
- દદી ફેબાન ફને છે -
Treatment
- દદીને Shock ની જેભ વાયલાય ુઅ઩લી
- દદીને સુલડાલી દુઇ Head Law Position ુઅ઩લી-
- જ૊ Antihistaminic (Available) શ૊મ ત૊ ુઅ઩વુું

- દદીના શ્વાવ ત઩ાવી જફૃય ઩ડે ત૊ તયત જ કૃનિભ શ્વાવ૊શ્વલાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
- દદીના નજીઔના શ૊ક્સ્઩ટરભાું યીપય ઔયવુ-ું
LOSS OF CONSCIOUSNESS (UNCONSCIOUSNESS)
Definition
જમાયે Brains નાNormal ઔામથભાું થ૊ડી ઔે લધુ ુ઄ડચણ ુઈબી થામ ત્માયે તેને Loss of Consciousness
ઔશેલાભાું ુઅલે છે -દદી ફેબાન શ૊મ ત્માયે તેની ુઅજુફાજુ શુ ું ફની યહ્યુ છે તેની જાણ શ૊તી નથી-
Degrees of Unconsciousness
તેના ફે પ્રકાય ઩ાડલાભાાં આલે છે .
1. LesserDegrees of Unconsciousness :
- ુઅ પ્રઔાયનાUn Consciousnessલકતે દદીને Painful સ્ટીમ્યુરેળન ુઅ઩લાથી Response ભ઱ે છે
- આંકભાું તેજ રાુઇટ પેઔલાથી આંકની ઔીઔી નાની ફને છે -

- આંકના ડ૊઱ાને આંખ઱ી લડે ુ઄ડઔતા દદી તેભ ઔયલા દે ત ુ ું નથી
2. Deep Unconsciousness
- ુઅભાું દદી ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયન૊ Response ુઅ઩તુ ું નથી-

- ઔ૊ુઇ઩ણ પ્રઔાયના પ૊વથ લખય દદીની આંક ક૊રી ળઔામ છે -
- આંકભાું તેજ રાુઇટ પેઔલાથી આંકની ઔીઔીભાું પેયપાય થત૊ નથી-
Causes of Unconsciousness
1. Head Injury :ભાથાભાું ુઇજા થલાથી
2. Fainting: થ૊ડા વભમ ભાટે એઔાએઔ Blood Pressureધટલાથી Brainને Blood
Supply઒છુું થલાથી ચક્કય ુઅલે છે -
3. Apoplexy: Cerebral Blood Vesselsભાું Raptureથલાથી દદી એઔાએઔ ઔ૊ભા ભાું જામ
છે -જેને Apoplexy ઔશે છે -
4. Diabetes Coma And Insulin Coma:દદી ડાતાફીટીવની વાયલાય ન રે ઔે ઈંસ્યુરીનનુ ું Inj

રીધા ઩છી વભમવય ક૊યાઔ ન રે ત્માયે ઔ૊ભાુંભા જલાની ળક્યતા યશે છે -
5. Heat Strokeના ઔાયણે-
6. Epilepsy ના ઔાયણે-'વાયલાય ન રેલાથી(
7. Electric Shock ના ઔાયણે-
8. Poison ના ઔાયણે-
9. Suffocation ના ઔાયણે-
10. ુ઄ઔસ્ભાત લકતે એઔાએઔ લધુ ઩ડતુ ું ર૊શી લશી જલાને ઔાયણે-
11. રાુંફા લકતથી લધુ ઩ડતા Alcoholism ને ઔાયણે-
General Principal For Treatment of Un Consciousness Pt`s

- જ૊ શ્વાવ ફુંધ શ૊મ ઔે ફુંધ ઩ડત૊ રાખે ત૊ તયત જ કૃનિભ શ્વાવ૊ચ્છ૊શ્વાવ ચા઴ુ ઔયી દે લા-
- શેલ્ભેટ. ફેલ્ટ ઩શેયેર શ૊મ ત૊ તે ઔાઢી નાકવુ
- ર૊ઔ૊ને દુય ઔયી દદીને શુધ્ધ શલા ઩ુયતી ભ઱ે તેભ ઔયવુ ું
- દદીને નુઔળાન ઔાયઔ ખેંવ ઔે જ૊કભી જ્ગગ્મા એથી દુય યાકવુ ું
- દદી ને ફનાલટી દાુંત શ૊મ ત૊ ઔાઢી નાુંકલા-
- ખયદન,છાતી ુ઄ને ઔભય ુઅખ઱ના ટાુઇટ ઔ઩ડા ઢીરા ઔયલા-
- જે ઔાયણથી ફેશધ્ુ ધી થુઇ જામ તે પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લી-
- ફેશધ્ુ ધી દયમ્માન દદીને ક૊યાઔ ઔે ઔાુંુઇ પ્રલાશી ન ુઅ઩વુ ું
- દદીને ઔ઩ડાભાું ર઩ેટવુું ઩યું ત ુ લધાયાની ખયભી ુઅ઩લી નશી-
- દદીને એઔ઴ુું છ૊ડવુ ું નશી ુ઄ને વતત ત઩ાવતા યશેવ-ુ ું 'નભનનટે Pulse ુ઄ને Respiration જ૊લા(
- ઔાયણ પ્રભાણે વાયલાય ુઅ઩લી જ૊ુઇએ Health Stroke લકતે દદીને બીની ચાદયભાું ર઩ેટી
થ ઔયવુ ું
઩ુંક૊ ચા઴ુ ઔયલ૊ ુ઄ને તે યીતે Temperature ને ન૊ભર
- દદીને Semi Prone Position ુઅ઩લી-
- દદીને નજીઔના દલાકાને રુઇ જવુ-ું
CARDIO – RESPIRATORY ARREST:-
Definition
જમાયે Respirationુ઄ને Heart Beat ફુંને ફુંધ થુઇ જામ ત્માયે તેને CardioRespiratory
Arrest ઔશેલાભાું ુઅલે છે -

Treatment
- ું
દદીને તાત્ઔારીઔ નીચે મુજફની વાયલાય ુઅ઩લી-
- દદીને પભથ વયપેળ 'ફ્ર૊ય( ઩ય સુલડાલવુ ું
- ભદદ ઔયનાયે ધુટું ણબય ફેવી દદીના સ્ટયનભના નીચેના બાખને પીર ઔયવુ-ું
- ત્માું એઔ શાથની શથે઱ી યાકી તેના ઩ય ફીજી શાથે઱ી મુઔલી- દયે ઔ આંખ઱ી઒ને ઊંચી ુ઄ને વીધી
યાકલી-
- શાથને વીધા યાકી સ્ટનભને ઩ાછ઱ સ્઩ાુઇન તયપ દફાલવુ ું
- ઩ુખ્ત લમની વ્મક્ક્તભાું઩ય નભનનટે ૬ લકત દફાલવુ-ું
- ફા઱ઔ ભાટે એઔ જ શાથથી દય નભનનટ લકતે દફાલવુ-ું
- ુઇન્પન્ટ ભાટે ભાિ ફે આંખ઱ી લડે દય નભનનટે ૧૦૦ લકત દફાલવુું
- ફીજા ભદદ ઔયનાયે ૪ લકત પ્રેળય ુઅપ્મા ઩છી એઔ લકત Mouth to mouth
Respirationુઅ઩વુું
- જ૊ વાયલાય ની ુ઄વય થળે ત૊ દદીન૊ ઔરય ગુરાફી થળે- તેભજ દયે ઔ પ્રેળય લકતે Carotid
Pulse ુ઄નુબલી ળઔળે-

- જ૊ Pulse ન ુ઄નુબલામ ત૊ ઩ણ શ૊ક્સ્઩ટર ઩શોંચતા ુઅ યીતે યાકવુ-ું
CONVULSION (OR FIT)
Definition
Convulsion or Fitએટરે ળયીયના સ્નાયુભાું તારફધ્ધ 'યીધભીઔ( શરનચરન 'Movement)
ઔેુ઄નૈપ્ચ્છઔ કેંચાણ થવુ-ું જેભાું દદી ક્યાયે ઔ ફેબાન ુ઄લસ્થાભાું શ૊મ- ઔેટરીઔ ક્સ્થનતભાું
બ્રડભાુંToxinઔે Poision ને ઔાયણે ભખજને Irration થલાથીConvulsionુઅલે-
1. Epileptic Fit :
ુઅ કાવ ઔયીને ફા઱઩ણભાું ળફૃ થતી એ થીઔ ખયદન જ ર૊ઔ૊ભાું જ૊લા ભ઱તી Condition છે -
- ુઅનુું ઔાયણ જન્ભ લકતે ભખજભાું ુઇજા થલાથી તેભજ ક્યાયે ઔ લાયવાખત શ૊મ છે -
- ુઅભાું ખભે તે વભમેConvulsion ુઅલે છે -

- જ૊ ઔે વાભાન્મ વભમ દયમ્માન વ્મક્ક્ત તુંદુયસ્ત જણામ
2. Minor Epileptic Fit :

ુઅભાું વ્મક્ક્ત થ૊ડી વેઔન્ડ ભાટે ફેબાન ફની જામ છે - જે દયમ્માન આંક૊ક્સ્થય શ૊મ છે ુ઄ને વ્મક્ક્ત
એઔીટળે જ૊ુઇ યશે છે . ત્માયફાદ જે યીતે ઔાભ ઔયતા શ૊મ તે યીતે ઔાભ ઔયલા ભાુંડે છે - જેભઔે ઔાુંુઇ જ
ફન્યુ ન શ૊મ-
Treatment of Minor Epileptic Fit :

- વ્મક્ક્તને ઔ૊ુઇ઩ણ જ૊કભ વાભે યક્ષણ ુઅ઩વુ-ું જેભઔે ટ્રાડપઔ,ય૊ડ ક્ર૊વ ઔયતી લકતે
- ફીજા ર૊ઔ૊ને દુય યકલા-
- વ્મક્ક્ત વાથે ળાુંનતથી લાત ઔયલી-
- વ્મક્ક્તને ફયાફય વાફૃ થુઇ જામ ુ઄ને ઩૊તાની ભે઱ે ધેય જુઇ ળઔે તેભ શ૊મ ત્માું સુધી તેની વાથે
યશેવ ુું
- વ્મક્ક્તને ડ૊ક્ટયની વરાશ રેલા વભજાલવુ-ું
2. Major Epileptic Fit :
ુઅભાું વ્મક્ક્તની જાણ ફશાય એઔાએઔ એટે ઔ ુઅલે છે - ુઅભાું વ્મક્ક્તને ળફૃુઅતભાું Headache થામ છે
તેભજ તેને પીટ ુઅલળે એલી પીરીંખ થામ છે -Major Epileptic Fitભાું જુદા જુદા ચાય તફઔઔા જ૊લા
ભ઱ે છે -
1. Warning Stage :-વ્મક્ક્ત એઔાએઔ ફેબાન ફની જામ છે -ુ઄ને જભીન ઩ય ઩ડી જામ છે -ક્યાયે ઔ
Cry વાથે ફેબાન ફની જામ છે -
2. Tonic:- થ૊ડી વેઔન્ડ ભાટે વ્મક્ક્તનુું ળયીય ુ઄ક્કડ થુઇ જામ છે -ુ઄ને તેન૊ શ્વાવ ફુંધ થુઇ જામ
છે -ભાુઈથ ુ઄ને પેુઆવ ળફૃ થુઇ જામ છે -
3. Clonic:-ુઅ તફક્કા દયમ્માન આંચઔી ળફૃ થામ છે - ક્યાયે ઔ જીબ ઔચડાુઇ જામ છે - શ્વાવ મુશ્ઔેરી
વાથે રે છે - ુ઄ને શ્વાવ વાથે ુ઄લાજ ુઅલે છે -ભોંઢાની ુઅવ઩ાવ પીણ દે કામ છે - ક્યાયે ઔ શ૊ઠ ઔે
જીબને ુઇજાને રીધે પીણ વાથે બ્લ્ડ જ૊લા ભ઱ે છે - સ્નાયુ઒ યીરેક્ષ થલાને રીધે ક્યાયે ઔ ઩ેળાફ
તેભજ સ્ટુર ઩ાવ થુઇ જામ છે -
4. Coma:- ુઅ તફક્કા દયમ્માન convulsion ફુંધ થુઆ જામ છે ઩યત ુ વ્મક્ક્ત થ૊ડી ભીનીટ સુધી
unconscious યશે છે . આંચઔી ફધું થમા ફાદ ઩ાુંચ ભીનીટભાું શ્વાવ નીચે થુઇ જામ છે ુ઄ને
વ્મક્ક્ત conscious ફને છે -઩યું ત ુ તે confuseયશે છે - ુ઄ને નલબચિ લતથન ઔયે છે -ુઅલી પીરીખ
થ૊ડી ભીનીટ ઔે ક્રાઔ સુધી યશે છે - ુ઄નેવ્મક્ક્ત ુઅ ઔાભ ઔયલા ુઆચ્છે છે -
Treatment ( convulsionsદયમ્માનનીવાયલાય)
- જ૊ વ્મક્ક્ત ઩ડી જતી શ૊મ ત૊ તેને ટે ઔ૊ ુઅ઩લ૊ ુ઄ને ુઅયાભ ુઅ઩લા સુલડાલી દે વ-ુ ું
- દદીના ઔ઩ડાું ઢીરા ઔય૊ ુ઄ને ભાથા નીચે soft pillow ુઅ઩૊-
- ભદદ ની જફૃય ન શ૊મ ત૊ ુઅવ઩ાવ ના ર૊ઔ૊ ને દુય ઔય૊-

- શરન ચરન ને દફાલી ને ફુંધ ઔયલા ઩યું ત ુ ુઆજા ન થામ તે ફાફતે દમાન યાકવુ-ું
- દદીના ભ૊ઢભાું ઔુંુઆ મુક્વુું નશી ઔે ભ૊ઢા ને પ૊વથથી ક૊રલા પ્રમત્ન ઔયલ૊ નડશ-
- ું ી નાકલા -
દદીના ભ૊ઢાના ુઅવ઩ાવના પીણ ઴ુછ
- Convulsion ફુંધ થામ ફાદ દદીને Recovery Position ુઅ઩લી-
- દદીને જખાડલા પ્રમત્ન ઔયલ૊ નડશ ઩યું ત ુ ુઅયાભ ઔયલા દે લ૊-
- દદીને ઩ુળુ઩ફૃુ વાળુ થુઆ જામ ત્માું સુધી તેની વાથે યશેવ-ુ
- ુ ૅ વજાખ ન થામ ત્માું સુધી ભ૊ લડે ઔુંુઆ ુઅ઩વુ ું નશી-
- ુ ૅ વજાખ થામ ફાદ તેને ખયભ ુ઄ને ખળ્મા ઩ીણા ુઅ઩લા-
- દદીને ઩ુયે઩ફૃુ વાફૃું થુઆ જામ ત૊ ઩ણ છે લ્રા એટે ઔ ફાફતે ડ૊ક્ટય ની વરાશ રેલા
- જ૊ દદી લાયું લાય ઔે લધુ પીટ ન શ૊મ- પીટ દયમ્માન ુઆજા ન શ૊મ ુ઄થલા વબાન થલાભા 04
MINUTE થી લધુ વભમ ન રાખેર શ૊મ ત૊ તાત્ઔારીઔ એમ્બ્યુરન્વ ભુંખાલલી નશી જ૊ ઔે દદી
વાથે યાકેર Epilepsy Card ભાું દદી ને વજાખ થલા ભાટે ના વભમની નોંધ ઔયે ર શ૊મ છે -
HYSTERICAL ATTACK
Emotional કેMental stress'તાણ(, એઔાએઔ, ફીઔ લખેયે ઔાયણે વ્મડઔતભાું Hysterical
Attack જ૊લા ભ઱ે છે -
- વાભાન્મ યીતે સ્ત્રી ભાું લધુ જ૊લા ભ઱ે છે -
- લધુ ર૊ઔ૊ની શાજયી શ૊મ ત્માયે તે઒નુ ું ધ્માન ઩૊તાની તયપ કેચલા ભાટે ુઅ પ્રઔાયે
એટેઔ ુઅલે છે -
Sign & Symptoms

- થ૊ડા વભમ ભાટે વ્મક્ક્ત તેના લતથન ઩ય Control ગુભાલે છે - તે બુભ ઔે ચીચીમાયી ઩ાડે
ક્યાયે ઔ યડલા રાખે, ઔ઩ડાું પાટે, લા઱ કેચે , જભીન ઩ય ુઅ઱૊ટે ુ઄ને શાથ઩ખ ને
Convulsion ુઅલતા શ૊મ તે યીતે શરાલે છે લખેયે પ્રઔાયનુ ું લતથન ઔયે છે -
- આંક૊ ફુંધ યાકે છે -ુ઄ને Unconscious શ૊મ એવુ ું રાખે છે -
- શ્વાવ૊ુઈયછલાવ ઝડ઩ી શ૊મ છે -'Hysterical over Breathing(z
- ઔ૊ુઆ ઔાયણ લખય તે ચારલા ભાટે ુ઄વભથથ શ૊મ છે -
Treatment
- વ્મક્ક્ત ને કાિી ુઅ઩લી ઩યું ત ુ લધુ ઩ડતી વશાનુભનુ ત દળાથલલી નશી-
- તેને ળાુંનત઩ુલથઔ તેભજ વખ્તાુઆ થી એઔફાજુ ળાુંત જગ્માએ યાકવુ-ું
- તેને ભજબુત યીતે ઩ઔડવુ ું નશી ઔે ભાયવુ ું નશી ઔેભ ઔે તેભ ઔયલાથી તે લધુ ુઈગ્ર ફનળે-
- ુ ૅ સ્લસ્થતા દે કાડે ત્માું સુધી તેની વાથે યશેવ-ુ ું
તે વું઩ણ
- તેને ડ૊ઔટય ની વરાશ રેલા વભજાલવુ-ું
INFANTILE CONVULSION
Infant તેભજ 3 લ઴થ સુધી ના ફા઱ઔ૊ભાું Infectious Diseasesને ઔાયણે તાલ ને
રીધે Convulsion જ૊લા ભ઱ે છે . જ૊ તાલ રાુંફ૊ વભમ યશે ત૊ ઔન્લરઝન ચા઴ુ યશેલાની
ળક્યાતા શ૊મ છે -
Causes
- વતત તાલ ુઅલત૊ શ૊મ
- બ્રેુઆન ુઆન્પેઔળન
Sign & Symptoms

- ફા઱ઔને ખુફ જ તાલ શ૊મ છે - તેન૊ ચશેય૊ ખુફ જ રાર થુઆ જામ છે -તેભજ ઩યવેલ૊ લ઱ી જામ
છે -
- Face ુ઄ને શાથ ઩ખ ના સ્નયુ઒ ભાું કેચ ુઅલે છે -
- ક્યાયે ઔ આંક૊ િાુંવી થામ છે ઔે ુઈ઩ય ચડી જામ છે -
- ક્યાયે ઔ ળયીય ુ઄ઔઔડ થુઆ જામ છે -
- ફા઱ઔ ના શ્વાવ ય૊ઔાતા શ૊મ તેભ રાખે છે -
- Face ુ઄ને Neck ભાું Congestion જ૊લા ભ઱ે છે -
- ક્યાયે ઔ ભ૊ઢભાું પીણ શ૊મ છે -
વાયલાય
- ઩ ૂયતી શલા ુઅલે તે જ૊વુ-ું
- નેઔ ુ઄ને Chest ુઅવ઩ાવ ના ઔ઩ડાું ઢીલ્રા ઔયલા
- ભ૊ઢાભાુંથી પીણ ઴ુછી નાકલા
- ફા઱ઔના ઔ઩ડાું દુય ઔયીને તેન ુ ું ળયીય ઔ૊ળુું ઔયી ુઅ઩ી ળયીયનુ ું તા઩ભાન ન૊ભથર ઔયવુ ું ઩યું ત ુ
ફા઱ઔ ઠુંડુું ઩ડી ન જામ તે જ૊વુ-ું
- ફાઔી ની વાયલાય ુ઄નઔ૊ન્વીમવ દદીની જેભ ુઅ઩લી
- ફા઱ઔ ને ઔ઩ડાુંભાું ર઩ેટી દલાકાને ભ૊ઔરવુ ું ુ઄ને Patients ને ભાનવીઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી
POISON
Definition
Poison એટરે એલી લસ્તુ ઔે જે ઩ુયતા જ્થાભાું ળયીયભાું રેલાથી ઔે ળયીય ભાું દાકર થલાથી
તુંદુયસ્તી ને નુઔળાન ઔયે છે - ુ઄થલા જીદખી ન૊ નાળ ઔયે છે . તેને Poison ઔશેલાભાું ુઅલે છે -
- ધણાુંકયા Poison એ ભુરથી રેલામ છે -
- ઔમાયે ઔ ુઅત્ભશત્મા 'Suicide(ઔયલાના ુઆયાદાથી ઩ણ Poison રેલાભાું ુઅલે છે -
- ઔમાયે ઔ ુઆયાદા઩ુલથઔ ભાયી નાકલા ભાટે Poison ન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલાભાું ુઅલે છે -
How Poison Enter In The Body

By Mouth :- ભ૊ લડે Poison રેલાભાું ુઅલે છે -
By The Respiratory Tract:- ઝેયી ખેવ, શ્વાવ ભાયફ્તે ળયીયભાું દાકર થામ છે -
ું ઔે પ્રાણી ઔયડલાથી ુ઄થલા ચાભડી
Through The Skin :- ચાભડી ભાયફ્તે જેભાું INJ ઝેયી જતુ
ભાયફ્તે ઝેયી દલા ળ૊઴લાથી-
Types Of Poison
1.Swallowed Poison: ુઅ પ્રઔાયના ઩૊ુઆઝન ભોં લડે ળયીયભાું દાકર થામ છે -ુ઄ને STOMACH ભાું
ખમા ફાદ ળયીય ભાું બ઱ે છે -
2.Corrosive Poison: તેભાું storng acid,alkali,Disinfectants લખેયેન૊ વભાલેળ
થામ છે -એનાથી LIPS, Toung,Throat,Esophages,Stomachલખેયે જગ્માએ ડેભેઝ થામ છે -

3.Irritant Poison: ુઅભા કયાફ ક૊યાઔ, ઝેયી ફ૊ય, ઔેય૊વીન, વીંદુય, ઩ાય૊ લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ
છે - ુઅનાથી ઩શેરાું લ૊ભીટીખ ુ઄ને ઩છી ડામેયીમા થામ છે , તેભજ Abdominal pain થામ છે .
4.Nerve Poison: તેની ુ઄વય જ્ઞાનતુંિ ઩ય થામ છે . જેભાું ુઈધની ખ૊઱ી દુ:કાલાની ખ૊઱ી તેભજ
દાફૃ લધુ પ્રભાણ ભાું રેલાથી ફે શુધ્ધી ુઅલે છે - જતું ુનાળઔ દલા઒ તેભજ યે ટ ઩૊ુઆઝનને રીધે તીવ્ર
ભવલ્વ સ્઩ાઝભ ુ઄ને ફેઔ ઩ેુઆન થામ છે -
5.Inhaled Poison: ુઅ પ્રઔાય ના POISON નાઔ એટરે ઔે યે સ્઩ીયે ટયી વીસ્ટીભ ભાયપતે ળયીયભાું
દાકર થામ છે - ુઅભાું મત્ૃ યુ નુ ું પ્રભાણ ુઈચુ ું શ૊મ છે - ુઅભા ઔાફથન ભ૊ન૊ઔવાુઆડ, એભ૊નીમા,
શાુઇડ્ર૊જન, શાુઇડ્ર૊જન વલ્પાુઇડ, ભીથાુઇર, ુઅુઆવ૊નેટ 'બ૊઩ારખેવ દુધથટના( લખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે -
6.Injected Poison: ુઅ પ્રઔાય Poison ના ળયીયભાુંinj લડે ચાભડી ભાયફ્તે દાકર થામ
છે -તેભા સ્નેઔ ફાુઇટ, ુઇન્વેઔટ સ્ટીન્ખલખેયે ન૊ વભાલેળ થામ છે -
Effect Of Poison
 Insecticide જતુું નાળઔ દલ઒ Signs & Symptoms
- Slow pulse
- Contrected pupilsુઅકુંની ઔીઔી નાની થુઇ જામ (઩ીન ઩૊ુઇન્ટ)
- Sweating – ઩યવેલ૊ લ઱ે
- Cynosis રીપ્વ ુ઄ને પીંખયના નક બ્઴ુ થામ છે ,
- Convulsion આંચઔી ુઅલે
- Giddiness ચઔઔય ુઅલે
- Nausea ુઈફઔા ુઅલે
- Blurred Vision ઝાખુું દે કામ
- Tightness of chestછાતીભાું બાયે રાખે
 Atropine Sign & Symptoms
- Rest Lessens ુ઄સ્લસ્થતા
- Delirium ફઔફઔ ઔયવુું
- Rapid Pulse & Respiration
- Unconsciousness ફેબાન ુ઄લસ્થા
 Alcohol Mixed With Poison Sign & Symptom
- Blindness દ્રપ્ષ્ટ જતી યશે.
- ઔ૊ુઇલાય થ૊ડા ઔરાઔભાું મ ૃત્યુ થુઇ ળઔે
 Opium (અપીણ) Bhang

- ુઅ ુઅનુંદ ઔયલા ભાટે ઔામભી રેલાથી ટેલ ઩ડી જામ છે .
- લધુ પ્રભાણભાું રેલાથી ટે લ ઩ડી જ
General Treatment Of Poison Patient:
- વાયલાય ન૊ ુઅધાય દદીને ઔમા પ્રઔાયનુું Poison રીધેર છે . તેભજ ઔેટરાપ્રભાણભાું રીધેર
છે .તેના ઩ય છે ,
- દદીને ળઔમ તેટ્રી ઝડ઩ીથી નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટરભાું તાત્ઔારીઔ રુઇ જવુ ું
- દદીએ રીધેર દલાની ફ૊ટર/ ઩ેઔેટ ડ૊ઔટયને ફતાલલા વાથે ુ઄લશ્મ રુઆ જવુ ું
- દદીએ ઔયે ર લ૊ભેટીખ વાચલી યાકલી.
- દદીને લ૊ભેટીખ ઔયાલલા પ્રત્મન ઔયલા નશી
- દદીની ુઅવ઩ાવ ર૊ઔ૊ ને એઔઠા ન થલા દે લા ુ઄ને દદી ને શુધ્ધ શલા ભ઱ે તે જ૊વુ ું
- જ૊ Poison ન૊ પ્રઔાય કફય શ૊મ ત૊ તેન ુ Antidote ુઅ઩વુ ું
- જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ુ઄ને શ્વાવ ફયાફય ન શ૊મ ત૊ તયત જ ુઅટીપીવીમર Respiration ચા઴ુ
ઔયી દે લા
- દદીને ુઅટીપીવીમર Respiration ુઅ઩તી લકતે દદીના ભ૊ ુઅવ઩ાવ Poison થી ઩૊તાની
વુંબા઱ યાકલી
Prevention of Poisoning by mouth
- દલાની દયે ઔ ફ૊ટરભાું રેફર શ૊વુ ું જ૊ુઆએ .જેથી ભુર થી રેલામ ન જામ
- દલાને દયે ઔ ફા઱ઔ૊ ની ઩શ૊ચી દુય યકલી
- દયે ઔ Poison, Cleaning Powder ઔે પ્રલાશી , જતું ુનાળઔ૊ લખેયેને ઔફાટભાું તા઱ાભાું જ યાકલા.
- ઔ૊ુઆ ઩ણ દલા રેલાની શ૊મ ત્માયે તેને વાયા પ્રઔાળભાું લાુંચીને કાિી ઔયીને જ રેલી
- જુની દલા઒ ને ફીન જફૃયી રાુંફ૊ વભમ વાચલલી નશી ઩યું ત ુ તેન૊ મ૊ગ્મ યીતે નનઔર ઔયલ૊.
અ.નાં ત્તલ઴મ ઉદગભ રક્ષણ૊ પ્રાથત્તભક વાયલાય
૧ જરદ તેજાફ ઔાયકાના,ભ૊ટય યી઩ેય જમા ચાભડી ઩ય રખે ત્માું વપેદ ુઉરટી ઔયાલલી નશી,
ખેયેજ ઔ઩ડાની ચાઠા, ઩ેટભાું દુ કાલ૊,ુ઄નનમનભત ઒રીલનુ ું તેર,ધી, ઩ેયાપીન,
ભીર,દલાકાના શ્વાવ ઔભજ૊ય જલનુ ું ઩ાણી,ભીલ્ઔ ઒પ
નાડી,ુઉરટી,ળયીયઠુંડુ ઩ડવુ,ું ભેગ્નેળીમા, ઈંડાન૊ વપેદબાખ
ર૊શી ની ુઉરટી-
૨ જરદ ુઅલ્ઔરી ઔાયકાના,દલાકાના જરદ તેજાફ વભાન ુઉરટી ઔયાલલી નશી, રીબુન૊
ું
યવ,લીનેખય,દુ ધ-, ઈંડુ ,
઒રીલનુ ું તેર,
૩ ઔાફન
થ ભ૊ન૊ઔવાુઇડ ખેયેજ, ફુંધ ઒યડાભાું ભાથુ ું દુ કવુ,ું ચશેય૊ રાર ધુભ ખુલ્રી શલાભાુંદદીને કવેડલ૊,
ઔ૊રવા ફા઱લાથી થલ૊, ભખજભાું શુન્મુ઄લઔાળ જફૃય ઩ડે કૃ નિભ શ્વાછ૊શ્વાવ
થલ૊, તાલ,આંચઔી, ફેબાન ુઅ઩લ૊-
ુ઄લસ્થા
૪ વામનાુઇડ ઔાયકાના ઔડલી ફદાભની લાવ, ભાથન૊ તાત્ઔારીઔ શ૊ક્સ્઩ટરભાું રુઇ
વકત દુ કાલ૊, ુઈફઔા, ળયીય જવુ-ું
ઔાફૄ ઩ડવુ,ું શ્વાવભાું
તઔરીપ,આંચઔી, મ ૃત્યુ-
૫ ુઅમ૊ડીન દલાકાના, ુઈધ૊ખ૊ ભ૊ઢાભાું ફ઱તયા,઩ેટભાું ફ઱તયા- સ્ટાચથલા઱ા ઩દાથો ુઅ઩લા
ુ઄નધઔ પ્રભાણભાું રા઱ ઩ડલી,
ુઉરટી,ઝાડા
૬ ઔેય૊વીન ધયખ્થુ ચીજ છે ભોં ભાું ઔેય૊વીનની લાવ ુઅલે, ુઉરટી થામ ત્માયે શ્વાવન઱ીભાું
ુઈફઔા,ુઉરટી,આંચઔી,ફેશ૊ળી ના જામ તેન ુ ું ધ્માન યાકવુ,ું
૭ ઩૊ટે ળીમભ દલાકાના ુઈધ૊ખ૊ ભોંઠાન૊ યું ખ ભુકય૊, બ્રાુઈન થુઇ એક્ટીલેટેડ ચાયઔ૊ર
઩યભેખેનેટ જામ-કાુંવી શ્વાવ રેલાભાું
તઔરીપ, ઔભ઱૊, ઩ેળાફ ઒છ૊
થુઇ જામ
૮ એસ્઩ીયીન દલાકાના દલાલા઱ા ધયે ફ઱તયા, ઩ેટભાું ફેઔીંખ ઩ાલડય, દુ ધ,
ધયે દુ કે,ુઉરટી,ર૊શીની ુઉરટી,ળયીય ુઅુઇસ્ક્રીભ, ુઉરટી ઔયાલલી,
ઠુંડુ ઩ડવુ ું
૯ ઩ાય૊ દલાકાના ભ૊ઢાભાું વપેદ ડાધ,ખ઱ાભાું ઈંડાન૊ વપેદબાખ, ુઅયાળુટન૊
દુ કાલ૊, ફ૊રલાભાું તઔરીપ,ઝાડા ર૊ટ
૧૦ ભ૊પીમા ખેયઔામદે લે઩ાય ચક્કય,શ્વાવ,ધીભ૊ ઩ડી જલ૊, દશીં,છાળ,રીંબુ ન૊ યવ-
ળયીય ટાઢુ ું ઩ડવુ,ું ઔીઔી ુ઄નત
ઝીણી થલી,બ્લ્ડ પ્રેળય ર૊શીનુ ું
દફાણ ધટવુ,ું મ ૂચ્છાથ-
૧૧ ઝેય ઔ૊ચ઴ુું ુઅયુલેદીઔ ડ૊ક્ટય૊ ચક્કય,બચત્તભ્રભ,ફેશ૊ળી દશીં,છાળ,રીંબુ ન૊ યવ-
૧૨ બચત્તળાભઔ દલા઒ દલાલા઱ા ધયભાું દલાન૊ ઉંધ ુઅલલી, બચત્તભ્રભ,ફેશ૊ળી ૃ
ભીલ્ઔ ઒પ ભેગ્નેળીમભ જાગત
ઔફાટ ૃ
શ૊મ ત૊ ચા ઔ૊પી તથા જાગત
યાકલાના પ્રમત્ન૊ ઔયલા-
BITES AND STINGS
BITES
 Snake Bites:-
Introduction
દુનનમાભા કાવ ઔયીને ખયભ પ્રદે ળ૊ભા ુઅળયે 350 જાતના વા઩ જ૊લા ભ઱ે છે -તેભાથી રખબખ
177 જાતના વા઩ ઝેયી શ૊મ છે - બાયતભાશજુસધ
ુ ી રખબખ 260 પ્રઔાયના વા઩ ન૊ધામા છે -
જેભાના રખબખ 40% વા઩ ઝેયી શ૊મ છે .
વાભાન્મ યીતે ભાણવ જાત વા઩થી દુય યશેલા ુઅતુય શ૊મ છે . તેલી યીતે વા઩ ઩ણ ભાણવ જાત થી દુય
યશેલા ુઈત્સુઔ શ૊મ છે . જમાયે ભાણવ થી વા઩ ુઈ઩ય ઩ખ મુઔાુઆ જામ ઔે ભાણવ દ્વયા વા઩ને દ૊યી રેલાભા
ુઅલે તે વીલામ વા઩ બાગ્મેજ ભાણવને ઔયડે છે .
ગણા કયા વા઩ ઝેયી શ૊તા નથી ઩યું ત ુ વા઩ ઔયડલાની ફીઔને રીધેshockરાખલાથી ક્યાયે ઔ વા઩ ઝેયી
ન શ૊લા છતા વ્મક્ક્ત મુત્યુ ઩ાભે છે .
Sign & symptoms
- દદીને Vision ભા મુશ્ઔેરી રાખે છે .
- દદીને nausea Vomiting થામ છે .
- એઔ ઔે ફે puncture wound જ૊લા ભ઱ે છે .
- ડુંકની જ્ગગ્માએ તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે .
- Shock ના Sign & symptoms જ૊લા ભ઱ે છે .
-દદીને શ્વાવ રેલાભા તઔરીપ ઩ડે છે .ુ઄ને ધીભેધીભે શ્વાવ ફુંધ થામ છે .
Treatment
- Snake bite ભા First Aid ન૊ શેત ુ વા઩ના ડુંકથી ળયીયભા પયતા ર૊શીભા ઝેયનુ બ઱ી જત ુ
ુ઄ટઔાલલાન૊ છે .
- દદીને જભીન ઩ય સુલડાલી દે વ ુ ુ઄ને શરન ચરન ઔયલાની ભનાુઆ ઔયલી.
- ડુંક ભાયે ર બાખનુ શરન ચરન બફલ્કુર ુ઄ટઔાલવુ ુ઄ને તે બાખને નીચેની તયપ યાકલ૊.
- Wound ને વાબુ ઩ાણીથી ફયાફય ધ૊ુઆ નાકલ૊.જ૊ ળક્ય શ૊મ ત૊ p.p lotion ુ઄ને ખયભ
઩ાણીથી wouind ને ફયાફય ધુ઒.
- Bite થી ુઈ઩ય ુઅલતા વીંખર Bone ઩ય ટુનનિઔેટ ફાુંધલ૊ જેનુ દફાણ ુ઄તીળમ ન યાકવુ.
- ડુંકલા઱ા બાખ ઩ય નલી યે ઝ્રય બ્રેડ લડે નાન૊ ુઈબ૊ સ્ઔાય મુઔ૊ જેથી ર૊શી વાથે poison ન૊
થ૊ડ૊ બાખ ઩ણ ફશાય નનઔ઱ી જામ.જ૊ઔે શાર ુઅ પ્રઔાયની પ્રેઔટીવુ઄ભર ભા નથી.
- ળક્ય શ૊મ ત૊ ડુંકની ુઅવ઩ાવ ના બાખ ઩ય ફયપ ગવલ૊.
STINGS
Honey bee stings -ભધભાકીન૊ ડુંક.
Wasp(hornet)sting – બભયી
Jelly Fish Stings – જેરીડપળ દડયમાુઆ જીલાત
Fleas Sting – ચાુંચડ
Introduction
- ભધભાકીભા તેના દાુંત ઩ાવે Poison ની Sac(થેરી) શ૊મ છે .તેથી તે જમાયે ભાણવ ને ઔયડે ત્માયે
Poison વ્મક્ક્તના ળયીયભા દાકર થામ છે .
- ભધભાકીના ડુંક ની જ્ગગ્માન૊ ઔાુંટ૊ Sterile Needle લડે ઔાઢી નાકલાભા ુઅલેત૊ ગણી યાશત થુઆ
જામ છે .
- ઔેટરાઔ ર૊ઔ૊ને ુઅ Insect ના Poison ની એરજી શ૊મ છે .
- ુઅના ડુંકથી તેના Poison ની એરજી ના ઔાયણે ભ૊ભા ુ઄ને ખ઱ાભા વ૊જ૊ ુઅલલાથી શ્વાવભા ુ઄ને
ખ઱ાભા તઔરીપ ઩ડે છે .
- જેભ ડુંકની વુંખ્મા લધુ તેભ ખુંબીયતા લધતી જામ છે .
Sign & symptoms
- એઔદભ તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે . દદીને શજુ ઩ણ ત્મા Insect શાજય છે તેવ ુ Feel થામ છે . ડુંકલા઱ા
બાખભા
- વ૊જ૊ ુઅલે છે .
- વ૊જાલા઱ા બાખભા નભડર વાુઆડ Red center point દે કામ છે .
- Reaction ના પ્રભાણ મુજફ Shock ની ળક્યતા યશે છે .

Treatment
- Bite ના ુઈ઩ય ના બાખભા Bandage ફાુંધ૊ ુ઄ને થ૊ડા વભમ ઩છી ઢીર૊ ઔયલ૊.
- ડુંકન૊ બાખ વાબુ ઩ાણીથી ફયાફય વાપ ઔયલ૊.
- જ૊ ભ઱ી ળઔે ત૊ p.p lotion થી વાપ ઔયવુ.
- દુકાલા ભાટે tab-Aspirin ુઅ઩લી.
- વાુઆટ ઩ય cold compress મુઔલા.
- Antihistaminic Tab ુઅ઩લી.
- જ૊ દદીભા Shock ના sign જ૊લા ભ઱ે ત૊ તેની treatment ુઅ઩લી.
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔ ના દલાકાને યીપય ઔયવુ.
Prevention of Bites and Sting
- ફા઱ઔ૊એ ભધ઩ુડા ને ન છુંછેડલા ભાટે વભજણ ુઅ઩લી.
- ફા઱ઔ૊ને વા઩થી દુય યશેલા વભજાલવુ ુ઄ને વા઩ નનઔ઱ે ત્માયે તેને છુંછેડલ૊ નશી
- ભધ઩ુડા ઩ા઱નાયે યક્ષણાત્ભઔ ઩શેયલેળન૊ ુઈ઩મ૊ખ ઔયલ૊.
- યસ્તા઒ ઝાડી- ઝાુંકયા઒થી ચ૊ખ્કા શ૊લા જ૊ુઆએ.
Treatment
- જ૊ Insect શાજય શ૊મ ત૊ તેને દુય ઔયવુ.
- ભધભાકી ના ઔાુંટાને દુય ઔયલ૊ જેથી ગણી યાશત થામ છે .
- શથે઱ી લડે ચ૊઱વુ ઔે દફાલવુ નશી ઔાયણ ઔે તેભ ઔયલાથી ઔાુંટાનુ Poison ળયીય ભા જામ છે .
- ઔાુંટ૊ ઔાઢી રીધા ઩છી ડુંક લા઱ા બાખને ચ૊ખ્કા ઩ણી લડે વાપ ઔયી Antihistaminic ointment ઔે
Soda-bi-Carbonate પ્રલાશી રખાડવુ.
- ડુંકલા઱ા બાખ ઩ાવે Cold compress Apply ઔયલા.
- ભ૊, ખ઱ા ઔે જીબ ઩ય ડુંક લકતે Poison ઝડ઩થી પેરામ ત૊ વ૊જાને ઔાયણે શ્વાવભા તઔરીપ ઩ડે
છે .છે .તેથી દદી ને ખુલ્રી શલાભા યાકવુ.
- દદીને ભાનનવઔ વાુંત્લના ુઅ઩લી.
- નજીઔ ના દલાકાને યીપય ઔયવુ.
SCORPION BITE
Sign & symptoms
- ડુંકલા઱ા બાખભા તીવ્ર દુકાલ૊ થામ છે .
- ગણીલાય તીવ્રદુકાલાને ઔાયણે દદી Shock ભા જામ છે .
- નાના ફા઱ઔ૊ને ુ઄ને જેભને ફીજી લકત નલિંછી ડુંક થમેર શ૊મ તેભા Shock ની વુંબાલના લધુ શ૊મ
છે .
- ઔ૊ુઆ લકત શદમ ઩ય ુ઄વય થામ છે .ુ઄ને દદી ને વકત ઩યવેલ૊ થામ છે .
- ક્યાયે ઔ મ્રુત્યુ થલાની વુંબાલના શ૊મ છે .
- Paralysis of Mouth: Slurred Speech
- ભ૊ઢાન૊ રઔલ૊ રા઱ ઩ડે છે .ત૊તફૄ ફ૊રામ છે .
- એઔ ઔે ફન્ને Limb ુ઄ને ળયીયભા એઔ બાખભા નફ઱ાુઆ ુ઄નલ જામ છે ુ઄ને વુંલેદના ઒છી થુઆ જામ
છે .
- ચશેય૊ રાર થુઆ જામ છે .
- ચાભડી Hot ુ઄ને Dry થુઆ જામ છે .
- ફન્ને Pupil ુ઄વભાન યીતે Dilate શ૊મ છે .
- Bladder And Bowel ઩ય ઔુંટ્ર૊ર યશેત૊ નથી.
Treatment
- જ૊ દદી બાનભા શ૊મ ત૊ તેને સુલડાલી દે વ ુ ુ઄ને તેન ુ ભાથુ ુ઄ને કબાન૊ બાખ ઉંચ૊ યાકલ૊.
- ભાથા ને થ૊ડુ એઔ તયપ પેયલવુ જેથી Saliva વાયી યીતે નનઔ઱ી ળઔે
- ડ૊ઔ, છાતી ુ઄ને ઔભય ની ઔ઩ડા ઢીરા ઔયલા જેથી Circulation ુ઄ને Breathing ભા ુ઄ડચણ ન થામ.
- દદીને ભ૊ઢા લડે ઔુઆ ુઅ઩વુ નશી.
- જ૊ દદી ફેબાન ફને ુ઄ને શ્વાવભા ુ઄ડચણ થામ ત૊ તાત્ઔારીઔ કૃનિભ શ્વાવ૊ચ્છશ્વાવ ળફૃ ઔયી દે લા.
STROKE (઩ક્ષઘાત)
Definition
ુઅ એઔ Condition છે જે Brain ને Blood Supply ભા ુ઄ડચણ ુઅલલાથી થામ છે .ુઅ ુ઄ડચણ Cerebral
Blood vessels ભા Blood clot ને રીધે શ૊મ છે ુ઄થલા Cerebral Blood vessel ભા યપ્ચય થલાથી Brain
ભા Blood Collection ને રીધે શેભયે જ થામ છે .Cerebral શેભયે જ એ કાવ ઔયીને ઉંચા ર૊શીના દફાણના
ઔાયણે જ૊લા ભ઱ે છે . Major Stroke ભ૊ટે બાખે જીલરેણ શ૊મ છે .જમાયે Minor Stroke લકતે ગણી વાયી
યીઔલયી જ૊લા ભ઱ે છે . Stroke વાભાન્મયીતે ૫૫ ની ુઈભય ઩છી લધુ જ૊લા ભ઱ે છે . જ૊ ર૊ઔ૊ને
Circulatory Disorder શ૊મ ત૊ તેભને stroke ની ળક્યતા લધુ યશે છે . Brain ન૊ દયે ઔ નલબાખ ળયીયની
જુદી જુદી System ઔે બાખ નુ નનમુંિણ ઔયે છે .તેથી Stroke ના રીધે ઔેટરી તઔરીપ થળે તેન૊ ુઅધાય
Brain ના ક્યા બાખ ભા ઔેટરી ુઆજા થુઆ છે તેના ઩ય યશેર છે .
Treatment
- Patients ના ભાથા ન૊ બાખ ઉંચ૊ યશે તેલી યીતે ઩થાયી ભા સુલડાલી દે લ૊..દદી ફેબાન શ૊મ ત૊ તેને
એઔ ઩ડકે ઉંધ૊ સુલડાલલ૊ જેથી ભ૊ ભાની રા઱ ઔે ુઈરટીનુ પ્રલાશી તેના છાતીભા ુઈતયી ન જામ.
- દદી ફેબાન શ૊મ ત૊ ભ૊ લડે ક૊યાઔ ુ઄ને પ્રલાશી દલા઒ ુઅ઩લી નશી.ળક્ય શ૊મ ત્મા સુધી તફીફી
વશામ ભે઱લલી.
- Stroke ના હુભરાભાથી દદી ફેઠ૊ થામ ઩છી રઔલાની ુ઄વય યશે છે ત૊ તેને રાઔડી લડે ચરાલલાભા
ભદદ ઔયલી ુ઄ને ઔવયત ઔયાલલી
Sign & Symptoms
- Sudden Serve headache ુ઄ચાનઔ તીવ્ર ભાથાન૊ દુકાલ૊
- Rapid pulse
- Disorientation, Confusion, Anxiety And Weeping
- Giddiness ચક્કય ુઅલે
- Unconsciousness acoording to stroke intensity
- દદીને તાત્ઔારીઔ નજીઔની શ૊ક્સ્઩ટર ભા રુઆ જવુ.
HEAT STROKE
Introduction:
એઔદભ લધુ ખયભ લાતાલયણભા રાફ૊ વભમ ઔાભ ઔયલાથી ઔે ખ ૂલ્રા ળયીયે પયલાથી Heat stroke થામ
છે . ુઅવ઩ાવ નુ લાતાલયણ એક્દભ લધુ ખયભ શ૊મ ત્માયે ળયીયની ખયભી ઩યવેલા ભાયપતે Control
ઔયવુ મુશ્ઔેર ફને છે .ુ઄ને ઩યીણાભે Heat Stroke ની ળક્યતા લધુ યશે છે . ખયભ લાતાલયણભા ઔાભ ઔયલા
ટેલામેરા ન શ૊મ તેલા ર૊ઔ૊ભા Heat Stroke ની ળક્યતા લધુ યશે છે .
ળયીયભા પ્રલાશી ુ઄ને ક્ષાયની ખેયશાજયી ઩ણ Heat Stroke ભા ભદદ ઔયે છે .
Sign & Symptoms
- દદીને ભાથુ દુ:કે છે .
- દદીને ચક્કય ુ઄લે છે .
- દદીને ખુફજ ખયભી થામ છે .
- દદી Restless ફને છે .
- ચશેય૊ રાર થુઆ જામ છે .
- ચાભડી ખયભ ુ઄ને સુઔી થુઆ જામ છે .
- Pulse ઝડ઩ી ફને છે .
- શ્વાવભા ુ઄લાજ ુઅલે છે .
- 104`f (40` c) ઔે તેથી લધુ તાલ શ૊મ છે .
- દદી ઝડ઩થી ફેબાન ફને છે .
- તાલ ઝડ઩થી ન ુઈતયે ત૊ મ્રુત્યુ ઩ણ થુઆ ળઔે છે .
Treatment
- દદીને ફની ળઔે તેભ લધુ ઠુંડી જ્ગગ્માએ યાકવુ.
- દદીના ઔ઩ડા ઔાઢી નાકલા.
- દદીને ચાદય લીંટા઱ી તેના ઩ય ઩ણીન૊ છુંટઔાલ ઔયલ૊ ત્માયફાદ ઩ુંકા ઔે છા઩ા લડે ઩લન
નાકલ૊.ુઅ પ્રઔીમા દદીનુ તા઩ભાન 101 f(38 c) થી નીચુું ુઅલે ત્માસુધી ઔયલી.
- દદીને તાલ ુઈતયી ખમા ઩છી તેને Dry Sheet લડે cover ઔયી ળક્ય શ૊મ ત૊ Ac room ભા યાકવુ.
- જ૊ દદી બાન ભા શ૊મ ત૊ તેને Semmi siting position ુઅ઩લી તથા તેને કબાન૊ ુ઄ને ભાથાન૊ ટે ઔ૊
ુઅ઩લ૊.
- જ૊ દદી ફેબાન શ૊મ ઩યું ત ુ શ્વાવ ફયાફય શ૊મ તેને Recovery Position ુઅ઩લી ુ઄ને વભમવય
દલાકાને રુઆ જવુ.
METHODS FOR ARTIFICIAL RESPIRATION
Artificial Respiration મુખ્મ ચાય યીતે ુઅ઩લાભા ુઅલે છે .

1. Menual Methods of Respiration
2. Holier Nelson Method of Respiration
3. Sylvester Method
4. Seffner sMethod (Prone Pressure)
5. Mouth To Mouth Method of Respiration
6. Bag & Mask Method
7. Ventilator Mouth (Resuscitation)
1. Manual Method of Artificial Respiration
ગણી લકત દદીની ઩યીસ્થીતી એલી શ૊મ છે ઔે જમાયે Mouth To Mouth Respiration ુઅ઩ી ળઔાતુ
નથી.ુઅલી ઩ડયસ્થીતી઒ નનચે મુજફ છે .
- દદીને face ભાલધુ ુઆજા થુઆ શ૊મ જેભા Mouth ુ઄ને Nose ને લધુ ુઆજા થુઆ શ૊મ.
- દદીનુ ભાથુ ભ૊ટા લજન નનચે પવાુઆ ખયુ શ૊મ.
- દદીને લાયમ્લાય vomiting થતુ શ૊મ.
- Poison ના ઔેળ લકતે First Aid ને ુ઄વય થલાની ળક્યતા શ૊મ
- ુઅ method Mouth to Mouth Respiration જેટરી ુ઄વયઔાયઔ નથી.
2. ુ એન્ડ ઩ર
શ૊લ્ગન નેલ્ળન ભેથડ (઩ળ ુ )
Manual Method ભા પ્રથભ ુઅ યીતને ઩વુંદ ઔયલાભા ુઅલે છે .ઔાયણ ઔે ુઅ યીત ભા દદીનુ Air
Way વાયી યીતે Open યશે છે . ુઅ યીતભા External Chest Compression ુઅ઩ી ળઔાત ુ નથી.તેભજ
Heart Beat ને વશેરાુઆ થી Check ઔયી ળઔાતા નથી. ુઈ઩યાત Sign Of Response ઩ણ વશેરાુઆથી
ચેઔ ઔયી ળઔાત ુ નથી.
Step
- દદીને Hard Flate Surface ઩ય ઉંધુ સુલડાલવુ.
- જડબુ ઉંચુ ઔયી ભાથુ ઩ાછ઱ તયપ ટન ઔયવુ.
- દદીના ફન્ને શાથ એક્ફીજા ઩ય યાકી તેના ખાર નીચે તયપ યાકલા.
- ભદદઔતાથ એ ઩૊તાન૊ એઔ ઩ખ ઘુટું ણ઩ય લા઱ી ભાથા ઩ાવે યાકલ૊ જમાયે ફીજા ઩ખને દદીના
Elbow ઩ાવે યાકલ૊.
- ભદદઔતાથ એ ઩૊તાના ફન્ને શાથ દદીની Back ઩ય યાકલા ુ઄ને ફન્ને અંગુઠા Spine ની ફાજુ
઩ય વીધા યાકલા.
- ભદદઔતાથ એ ફન્ને શાથને ઔ૊ણીથી વીધા યાકલા ુ઄ને ધીભે થી ફે Second ભાટે Pressure
ુઅ઩વુ ુઅભ ઔયલાથી દદીન૊ શ્વાવ ફશાય ુઅલે છે . ુ઄નતળમ Pressure ુઅ઩વુ નડશ. ઔાયણ ઔે
તેના રીધે Lungs ઔે અંદયના Organ ને ુઆજા થામ છે .
- ભદદઔતાથ એ શલે ઩ાછ઱ જ૊ઔ રેલ૊ ત્માયફાદ દદીના ફન્ને શાથ ને Elbow થી ઩ઔડી ુઈ઩ય
તયપ ુ઄ને ફશાય તયપ ઉંચા ઔયલા. ુઅભાું 3 second time રેલ૊.ુઅભ ઔયલાથી દદીના Lungs
ભા શલા જામ છે .ુઅ લકતે દદીની Chest જભીન થી ઉંચી થલી ન જ૊ુઆએ.
- ત્માયફાદ દદીના શાથ નીચા ઔય૊ ુ઄ને પયીથી તભાયા શાથ દદીના Back ઩ય યાકી એ જ યીતે
વામઔર પયીથી ચા઴ુ ઔય૊.
- દય નભનીટે ુઅ યીતે 12 લકત ઔય૊ દયે ઔ વામઔર લકતે 5 નભનીટન૊ વભમ ર૊.
- 4 વામઔર ઩છી દદીની Carotid Pulse ચેઔ ઔય૊.જ૊ Pulse Feel થામ ત૊ ુઅ જ યીતે
Respiration ચા઴ુ યાક૊.઩યું ત ુ Pulse Feel ના થામ ત૊ દદીને Back ઩ય સુલડાલી External
Chest Compression ુઅ઩૊ ુ઄ને Silvestre Method લડે Respiration ુઅ઩વુ.
3.વીલ્લેસ્ટય ભેથડ :-
જમાયે દદીને Back ઩ય સુલડાલી External Chest Compression ુઅ઩લાની જળુય શ૊મ ત્માયે
વીલ્લેસ્ટય ભેથડ લા઩યલાભા ુઅલે છે .
Steps :-
- દદીને ભજબુત વ઩ાટી ઩ય ચતુ સુલડાલવુ ભ૊ઢાભા ઔુઆ ુ઄ડચણ શ૊મ ત૊ દુય ઔયલી.
- કબા નીચે જેઔેટ ને લા઱ી ને મુઔ૊ જેથી કબા ઉંચા યશે ુ઄ને Head ઩ાછ઱ તયપ નભે઴ ુ યશે ુઅભ
ઔયલાથી Air Way Open યશે છે .
- ું
ભદદઔતાથ એ ફન્ને ઘુટણ લા઱ીને દદીના ભાથા ઩ાવે ફેવવુ.
- દદીના ફન્ને ઔાુંડા ઩ઔડી ફન્ને ઔાુંડા ને Cross ઔયી તેને દદીંના Lower Chest ઩ય યાકલા Preesure
ુઅ઩વુ ુઅ ભાટે 2 વેઔન્ડ ન૊ વભમ રેલ૊.
- ત્માયફાદ ભદદઔતાથ એ ઩૊તાના Elbow ુ઄ને Back ને વીધા યાકી Lower Chest ઩ય pressure
ુઅ઩વુ ુઅના ભાટે 2 second વભમ ર૊.
- ત્માયફાદ દદીના શાથ ને ુઈ઩ય ુ઄ને ફશાય તયપ ઉંચ૊ ઔયી તભે ઩ણ તભાયી Heel ઩ય ફેઔલડથ
મુલભેન્ટ ઔય૊.ુઅ ભાટે 3 second ન૊ વભમ ર૊.
- ુઅ યીતે નભનીટભા ફાય લકત વામઔર યી઩ીટ ઔય૊
- ચાય વામઔર ઩છી Pulse check ઔય૊.જ૊ Pulse Feel થામ ત૊ ુઅ યીત ચા઴ુ યાક૊ જ૊ Pulse feel
ના થામ ત૊ External Chest compression ુઅ઩૊.
- ચાય Chest Compression ફાદ એઔ Respiration ુઅ઩
4.ળેપય ભેથડ :-
- દદીને ઉંધ૊ સુલાડલ૊.
- દદીના શાથ તેના ઔ઩ા઱ નીચે એઔફીજા ઩ય મુઔલા.
- ભાથુ એક્ફાજુ વશેજ લા઱વુ નાઔ ુ઄ને ભ૊ઢાને ઔળી નડતય શ૊લી જ૊ુઆએ નશી.
- ઒઩યે ટયે દદીની ફાજુએ તેના થા઩ાની વાધાની ફયાફય નીચે ઘુટું ણીએ ઩ડવુ
- ઒઩યે ટયે ઩૊તાના ફન્ને શાથના ઩ુંજા દદીની ઔભય ઩ય એ યીતે મુઔલા ઔે જેથી દદીની ઔભય ની
દયે ઔ ફાજુએ એઔ-એઔ શાથન૊ ઩ુંજ૊ ુઅલે ુ઄ને ઒઩યે ટયના ઔાુંડા એઔફીજાની નજીઔ યશે ુ઄ને
આંખ઱ી઒ જભીન તયપ .
- ડક્રમા ચારઔે ઩૊તાની ઔ૊ણી વીધી યાકલી.
- ું
઒઩યે ટયે ઩૊તાના ઘુટણ લાળ્મા લખય ધીભેથી ુઅખ઱ ઝ૊ઔ રેલ૊. જેથી ળયીયનુ લજન દદીની
ઔભય ને રાખે. ુઅભ ઔયલાથી દદીના ઩ેટ ઩ય દફાણ ુઅલલાથી પેપવાભાથી શલા ફશાય ુઅલે
છે .ુઅ ભાટે 2 second ન૊ ટાુઆભ ર૊.
- શ્વાવ ુઅ઩નાયે ઩ખની એડી઒ તયપ ધીભેથી ઩ાછ૊ ઝ૊ઔ રેલ૊ ુઅભ ઔયલાથી દફાણ ઒છુ થામ
ુ઄ને શ્વાવ અંદય રેલાની ડક્રમા થામ છે . ુઅ ભાટે 3 second ન૊ વભમ ર૊.
- ુઅ યીતે ભીનીટ ભા ફાય લકત યી઩ીટ ઔય૊.
6.Mouth to Mouth (or Nose)Method Artificial Ventilation
જમાયે દદીનુ Respiration ુ઄ને Heart Beat ફુંધ થામ ઔે ત ુયું ત જ Artificial Ventilation લડે દદીના
Brain ને oxygen ઩ુય૊ ઩ાડલ૊ જળુયી છે .જેભા ABC માદ યાકવુ.
A – Air Way- એ open શ૊લી જ૊ુઆએ.
B –Breathing Artificial Respiration લડે Lungs ને ફુરાલી દદીનુ Breathing ચા઴ુ ઔયવુ.
C – Circulation External Chest Compression લડે Circulation જા઱લી યાકવુ
Checking Breathing :
દદીનુ ું Breathing ચેઔ ઔયલા ભાટે દદીના ભાુઈથ ુ઄ને Nose ઩ાવે ઔાન યાકલ૊ તેભજ દદીના
Chest ુ઄ને Abdomen ની શરચર જ૊લી. જ૊ દદીનુ ું Breathing ચા઴ુ શળે ત૊ તભે વાુંબ઱ી ળઔળ૊. તેભજ
Chest ુ઄ને Abdomen ઩ય શરચર જ૊ુઇ ળઔાળે
Opening the Airway
દદી Unconscious શ૊મ ત્માયે તેન૊ Air Passage એ Narrow ઔે Block થલાથી Breathing ની
Difficulty યશે છે જેભાું Head ુઅખ઱ Bit થલાથી Tongue ઩ાછ઱ Slip થલાથી ઔે Throat ભાું Saliva
ઔે Vomit ને ઔાયણે Air Passage Block થામ છે ુઅથી પ્રથભ દદીનુ ું Airway તાત્ઔારીઔ Clear ઔયવુ ું
જફૃયી છે . Vomit ઔે Saliva શ૊મ ત૊ Clean ઔયવુ.ું દદીની Nack નીચે એઔ શાથ ુ઄ને Fore Head ઩ય
એઔ શાથ યાકી દદીનુું Head ઩ાછ઱ તયપ Bit ઔયવુું (નભાલવુ)ું ુઅભ ઔયલાથી Head & Nack એ
Extend (વીધા) થળે ુ઄ને Air Passage ખુલ્ર૊ થળે. ત્માયફાદ Nack નીચેથી શાથ રુઇ ચીન ઩ાવેથી
઩ઔડી ચીન (Chin) ને ુઈ઩ય તયપ Push ઔયલી. ુઅભ. Jaw Chan Go Titit ઔયલાથી ુઅખ઱ Left
થલાથી Airway એ Clear થળે. દદીને Spontaneous Breathing શ૊મ ત૊ Recovery Poision ુઅ઩લી.
Cleraing the Airway
જ૊ Air Passage ભાું Vomit, Saliva,Loose Teeth or Denture Food શ૊મ ત૊ તે દુય ઔયવુું દદીના Head
ને એઔ તયપ Turn ઔયી એઔ શાથન૊ અંગુઠ૊ ુ઄ને ફીજા શાથની ફે આંખ઱ી઒ લડે (Mouth ને ખુલ્઴ુ ઔયી
અંદય થી Clean ઔયવુ)ું .
Mouth To Mouth (or Nose) Ventilation.

Mouth To Mouth (or Nose) Ventilation એટરે ઔે ભદદ ઔતાથએ ઩૊તાના Lungs ની Air ને
દદીના Lungs ભાું દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે .ઔે જેભાું ભદદઔતાથ ના ભોં લડે શલાને દદીના ભોં ઔે નાઔભાું
દાકર ઔયલાભાું ુઅલે છે . ુઅ઩ણે લાતાલયણભાુંથી શ્વાવભાું રુઇએ છીએ તેભાું 21 % ઒ઔનવજન શ૊મ છે
જેભાુંથી 5 % ઒ઔનવજન લ઩યામ છે તેથી ુઈચ્છલાવભાું જે શલા ફશાય નીઔ઱ે તેભાું ૧૬ % ઒ઔનવજન
શ૊મ છે જે દદીની જીંદખી ફચાલલા ભાટે ઩ુયતુ શ૊મ છે .
Steps:
- Face ુ઄ને Neck ુઅવ઩ાવ ઔુઆ ુ઄ડચણ શ૊મ ત૊ દુય ઔય૊
- Mouth ઔે throat ભા ઔુઆ Debris શ૊મ ત૊ દુય ઔયી Air Way ને Clear ુ઄ને Open ઔય૊.
- Air Way open થમા ફાદ તભે Deep Breath રુઆ દદીના Nostrils ને Finggers લડે Pinch ઔયી
તભાયા Lips દદીના Mouth ુઅવ઩ાવ Seal ઔય૊. Mouth to Nose લકતે Mouth ને Close ઔયી
Nose ની ુઅવ઩ાવ Lips Seal ઔયલા.
- Chest તયપ યાકી દદીની Chest લધુ ફુરામ તે યીતે દદીના Lungs ભા તભાયા Expiration લડે Air
ને દાકર ઔય૊.
- Chest વુંત૊઴ઔાયઔ યીતે ફુરામ નશી ત૊ Head ુ઄ને Jaw ની Position ને વયકી ખ૊ઠલી પયી પ્રમત્ન
ઔયલ૊.
- ત્માયફાદ તભાળુ Mouth દુય ઔય૊. દદીની Chest ને પયી ફ્રીળ Air રુઆ ુઅ યીતે પયીથી યી઩ીટ ઔય૊.
- પ્રથભલાય Cycle ઝડ઩ી ુઅ઩૊.
- દદીની Carotid Pulse ચેઔ ઔયી Heart Beat ભાટે કાિી ઔય૊.
- જ૊ Heart Beat ફયાફય શ૊મ ત૊ દય નભનીટે 16 to 18 Respiration ુઅ઩લાનુ ચા઴ુ યાક૊.
- જ૊ Heart Beat ફુંધ થામ ત૊ External Chest Compression ુઅ઩૊.
External Chest Compression

- Casulity ને firm Surface ઩ય Back side સુલડાલ૊.
- દદીની એઔ વાુઆડ તેની Chest તયપ Face યાકી ઘુટું ણ઩ય ફેવવુ.
- Sternal Notch ુ઄ને Intersection of Margin ળ૊ધી તે ફન્ને ની લચ્ચે Center ભા Land Mark નક્કી
ઔય૊.(Lower Half Of The Sternam)
- એઔ શાથની શથે઱ી ની આંખ઱ી઒ Ribs થી ઉંચી યશે યીતે મુઔ૊ તેના ઩ય ફીજા શાથની શથે઱ી મુઔી
ફન્ને શાથની ુઅખ઱ી઒ વાથે Lock ઔય૊.
- તભાયા શાથને Elbow થી straight યાક૊.
- Lower Half Part Of Breast Bone ઩ય વીધુ દફાણ ુઅ઩૊.(ુઅવયે 4 to 5 શ૊ઔ)
- ઩ાછ઱ તયપ Pressure ને release થલા દ૊.
- ુઅ યીતે દય નભનીટે 80 Compression ુઅ઩૊.
- Response ભાટે Check ઔય૊ Carotid Pulse ચેઔ ઔય૊ 4 દદીના Lips જુ઒.(Pink or Blue Cynosis)
- ત્માયફાદ તયત જ Mouth To Mouth Respiration ુઅ઩૊.
- ૧૫ Chest Compression ુ઄ને ત્માયફાદ 2 લકત Mouth (ventilation)Respiration એભ ક્રભભા
ચા઴ુ યાક૊ 3 Minute ભાટે Heart Beat Check ઔય૊.
- Heart Beat ુઅલે એટરે Chest Compression ફુંધ ઔય૊ ુ઄ને Mouth to Mouth Respiration દદી
઩૊તાની ભે઱ે શ્વાવ રે ત્મા સુધી ચા઴ુ યાક૊ Respiration ચા઴ુ થુઆ ખમા ઩છી દદીને Recovery
Position ુઅ઩૊.
Resuscitation With Two First Aides

- ફે First Aids લકતે એઔ Mouth to Mouth Respiration ુઅ઩ળે જમાયે ફીજાએ External Chest
Compression ુઅ઩લા.
- એઔ ભદદઔતાથ Air Way Open ઔયી એઔ શ્વાવ ુઅ઩વે જમાયે ફીજા ભદદ્દ્ઔતાથ ઩ાુંચ Chest
Compression ુઅ઩ળે.ુઅ યીતે દય નભનીટે 60 Chest Compression ુઅ઩લા.
- પ્રથભ લકતે એઔ નભનીટે ફાદ ુ઄ને ત્માયફાદ દય 3 નભનીટે Heart Beat ચેઔ ઔયલા
Resuscitation For Children :-
ફા઱ઔ૊ભા Respirarion ુઅ઩તી લકતે Respiration Rate 18 to 20 યાકલાભા ુઅલે છે ુ઄ને
Chest ઩ય એઔ શાથ લડે ઒છુ Pressure ુઅ઩વુ(૨.૫ થી ૩.૫cms or૧ થી૧.૫ inches)
Resuscitation For Infants & Small Children

ુઅભા ફહુજ ઒છી શલા Air Passage ભા દાકર ઔયલી ુ઄ને પક્ત ફે ુઅખ઱ી઒ લડે એઔદભ
Light Pressure ુઅ઩વુ. શ્વાવ દય નભનીટે 20 ુઅ઩લા.Chest Pressure 2 to 2.5 cms (0.5 to 1.0 inch)
યાકવુ.
- ફે First Aids લકતે એઔ Mouth To Mouth Respiration ુઅ઩ળે જમાયે ફીજાને External Chest
Compression ુઅ઩લા.
- એઔ ભદદઔતાથAir Way Open ઔયી એઔ શ્વાવ ુઅ઩ળે જમાયે ફીજા ભદદઔતાથ ઩ાુંચ Chest
Compression ુઅ઩ળે.ુઅ યીતે દય નભનીટે 60 Chest Chest Compression ુઅ઩લા.
(12Respy/min)
- પ્રથભ લકતે એઔ નભનીટ ફાદ ુ઄ને ત્માયફાદ દય િણ ભીનીટે શાટથ ફેટ ચેઔ ઔયલા.
Resuscitation For Children:-

એડલ્ટની જેભજ પ્ર૊નવઝય છે . ઩યું ત ુ યે સ્઩ીયે ળન યે ટ એ ૧૮ થી ૨૦ યાકવુું ુ઄ને છાતી ઩ય એઔ
શાથ લડે ઒છુું પ્રેળય ુઅ઩વુ.ું (2.5 to 3.5 cms or 10 to 1.5 inches)
Resuscitation For Infants & Small Children:-
ુઅભાું ફહુ જ ઒છી શલા Air Passage ભાું દાકર ઔયલી ુ઄ને ફ્ઔત ફે આંખ઱ી઒ લડે એઔદભ
રાુઇટ પ્રેળય ુઅ઩વુ ું શ્વાવ દય ભીનીટે ૨૦ ુઅ઩લા.ChestPressure એ 1/5 to 2.5 CMS (0.5 TP 1.0
Inch ) યાકવુ.ું
Nasal Packing
નાઔ ભાથી bleeding થામ તેને Epistacsis ઔશેલાભા ુઅલે છે .Nasal Bleeding લકતે ઔે નાઔના
Operation ઩છી નાઔભા Roller Gauze લડે ઩ેડઔિંખ ઔયલાભા ુઅલે છે . જેને Nasal Packing ઔશેલાભા ુઅલે
છે .
ુ
શેતઓ:-
- નાઔભાથી Bleeding થતુ ુ઄ટઔાલલા ભાટે
- નાઔના Operation ઩છી નાઔભા Bleeding થત ુ ય૊ઔલા ભાટે .
Articles:-
- Sterile Roller Pack
- Sterile gloves
- Bowl ભા Normal Saline
- Inj Adrinalin
- Syring Needle
- Nasal Speculam
- Nasal Packing Forcep
- Kidney Tray
- Makingtosh with Draw sheet
- Tray cover
- Gauze folder
- Scossor
- Adhesive tape
Procedure:-
ુઅ પ્ર૊વીઝય ડ૊ દ્વાયા ઔયલાભા ુઅલે છે .નનવિંખ સ્ટાપે તૈમાયી ઔયી ભદદ ઔયલાની શ૊મ છે .
- તભાભ article તૈમાય ઔયી bed ઩ાવે રૈ જલા .
- દદીને Procedure ની જાણ ઔયલી.
- દદીને ુઅયાભ દામઔ Position ુઅ઩લી.
- દદીને ભાનવીઔ ળાુંત્લના ુઅ઩લી.
- Makintosh ુ઄ને Drowsheet ઩ાથય૊.
- Hand Wash ઔયી Srerile Gloves ઩શેયલા .
- Bowl ભાના Saline ભા ઒ડથય મુજફ Inj Adrenaline ના Drop નાક૊ ુ઄ને Bowl ને શરાલ૊.
- તેભા Roleer pack ને ફ૊઱ી ત્માયફાદ Squeeze ઔય૊
- દદીને ભ૊ ખુલ્઴ુ યાકી શ્વાવ રેલા ઔશ૊.
- Roller pack ન૊ એઔ છે ડ૊ ખુલ્ર૊ ઔયી Nasal Packing Forcep લડે ઩ઔડ૊.
- Nasal Speculam લડે Nose ને ખુલ્઴ુ ઔયી તેભા થીભેથીભે Roller Pack લડે Packing ઔય૊.
- Packing ઩ુળુ થમા ફાદ લધાયાના Roller Packને ઔા઩ી નાક૊.
- ત્માયફાદ Gauze Folder મુઔી Adhesive tape રખાલ૊.
- દદીના Face, Chin લખેયે બાખ ને clean ઔય૊.
- Makintosh –Drawsheet ને દુય ઔય૊.
- દદીને ભ૊ લડે શ્વાવ રેલા ભાટે વભજાલ૊.
- તભાભ Article ને clean ઔયી તેની જગ્માએ મુઔ૊.
- Procedure ફાદ Gloves ઔાઢી પયી Hand Wash ઔય૊.
- Procedure ની નોંધ ઔય૊.
- નીચેના જડફાને ખુલ્ર૊ ઔયલ૊.
- શ્વાવ૊ચ્છ્શ્વાવ ની ક્રીમા ચા઴ુ છે ઔે નશી તે જુ઒.
- Look :-દદીની છાતી ુ઄ને ઩ેટ નુ શરન ચરન જુ઒
- Listen :-શલાની ુ઄લય જલય ન૊ ુ઄લાજ વાબ઱૊
- Feel :-નાઔ ુ઄ને ભ૊ઢા ઩ાવે શલાની ુ઄લય જલય ુ઄નુબલ૊.
- દદીન૊ શ્વવન ભાખથ ખુલ્ર૊ ઔયી તભાયા ભ૊ લડે દદીના નાઔ ઔે ભ૊ ભા ઉંડા શ્વાવ ુઅ઩૊.
- શ્વાવ ુઅ઩તી લકતે છાતીન૊ બાખ જુલ૊.
Circulation :-
- Carotid નાડી ત઩ાવ૊
- જ૊ નાડી ના ધફઔાયા શ૊મ ત૊ ક્રુનિભ શ્વાવ ચા઴ુ યાક૊.
- જ૊ નાડી ના ધફઔાયા ન શ૊મ ત૊ છાતી ઩ય ફશાયથી દફાણની ક્રીમા ચા઴ુ ઔય૊
CPR આ઩લાની યીત :- Cardio Pulmonary Resuscitation
- દદીની છે લ્રી ઩ાવ઱ી ,છાતીના Sternam શાડઔા વાથે જમા ભ઱ે ત્મા તભાયા એઔ શાથની ુઅખ઱ી
મુઔ૊
- ત્માથી ફે ુઅખ઱ી ુઈ઩ય તભાયા એઔ શાથની શથે઱ીને(઩ાભ) છાતીના શાડઔા ઩ય મુઔ૊.
- તેની વાથેજ તેની ુઈ઩ય ફીજા શાથની શથે઱ીને છાતીના શાડઔા ઩ય મુઔી ફન્ને શાથની ુઅખ઱ી઒
એક્ફીજા વાથે ફાુંધી દ૊.
- CPR ુઅ઩લા ભાટે દદીને શમ્ભેળા વીધી ઔઠણ વ઩ાટી ઩ય સુલડાલલ૊.
- તભાયા શાથને ઔ૊ણીભાથી લ઱લા દે ળ૊ નશી.
- 1 minute ભા 80 થી 100 લકત છાતીના શાડઔાને 1.5 થી 2 ઇંચ દફાલવુ.
- 4 to 5 લકત છાતીના શાડઔાને દફાવ્મા ફાદ લચ્ચે લચ્ચે કૃનિભ શ્વાવ ુઅ઩૊.
- 1 to 3 નભનીટ ફાદ પયી ઔેય૊ટીડ નાડી ત઩ાવ૊
ુ ભત
B.L.S- (Basic Life Support ) મ઱ ુ જીલનન૊ આધાય
દદીના શ્વાવ ુ઄ને ધફઔાયા ફુંધ થામ ત્માયે ત ુયું ત જ પ્રથભ 3 નભનીટભા શદમ ુ઄ને પેપવાને ઩ુન:
જીલીત ઔયલા ભાટેની વાયલાય ને BLS ઔશે છે .
Advanced Life Support

Advanced Life Support એટરેઔે પ્રથભ 8નભનીટ દયનભમાન ુ઄ધતન વાધન૊ દ્વાયા Hospital ની તારીભ
઩ાભેર વ્મક્તી઒ લડે શદમ ુ઄ને પેપવાને ઩ુન: જીલીત ઔયલાન૊ પ્રમત્ન ઔયલાભા ુઅલે તેને ALS ઔશે છે .
 જીલન – ફચાલ વાાંક઱

- લશેરી જાણ ુ઄ને લશે઴ ુ ુઅખભન
- લશે઴ ુ C.P.R
- લશેરી ગનીષ્ઠ વાયલાય
 શદમ –પેપવાન ુ ઩ન
ુ : જીલન
- દદી ઩ાવે જુઆ શ઱લી ટ઩રી ભાય૊ ુ઄થલા કબાને ધીભેથી શરાલ૊.
- તભને ફયાફય છે ને ? એલ૊ પ્રશ્ન ઩ુછ૊
- જ૊ જલાફ ન ભ઱ે ત૊ તાત્ઔારીઔ નીચે ABC મુજફ વાયલાય ુઅ઩૊.
 Air Way
- A-શલાની ુ઄લય જલય ભાટેન૊ શ્વવનભાખથ ખુલ્ર૊ ઔયલ૊.
- B-ભ૊ઢાભા નુ નવક્રીવન દુય ઔયી ુ઄ને ુઅટીપીળીમર યે સ્઩ેયીળન ચા઴ુ ઔય૊
- થ ેળન ચા઴ુ યાકવુ (Externeal Chest Pumpation)
C- વયુર
 ુ ી ચાલ ુ યાખવ ુ :-
ક્ા સધ
- દદીને ભેડીઔર વાયલાયના ભ઱ે ત્મા સુધી ઔ૊ળીળ ચા઴ુ યાકલી.
- જ૊ નાડીના ધફઔાયા ઩ુન: ચા઴ુ થામ ત૊ કૃનિભ શ્વાવ ુઅ઩લાનુ ચા઴ુ યાકવુ.
- જ૊ નાડીના ધફઔાયા ુ઄ને શ્વાવ ફન્ને ઩ુન: ચા઴ુ થામ ત૊ દદીને યીઔલયી ઩૊ઝીળનભા સુલડાલ૊.
-----------------------------x---------------------------x---------------------
Setting goals is the first step in turning the
invisible into the visible.
TRUMA-
Definition
ુ઄ચાનઔ લાખલથી ઔે બ્રન્ટ ુઆન્જયુયી થલાથી જે જીલન ને બમભા મુઔતી ઩ડયક્સ્થનત ુઈબી થામ તેને
ટ્ર૊ભા ઔશે છે
કાયણ૊
- ઩ડી જલાથી
- એક્વીડન્ટ થલાથી
- શેડ ુઆન્જયુયી
- ફન્વ
- સ્ટેફ વુન્ડ
પ્રકાય
(1) એયુટ- ુ઄ચાનઔ ઔ૊ુઆ ફનાલ ફનલાથી
(2)ક્ર૊નીક- લાયું લાય થલાથી ઔે ગણા રાુંફા વભમથી
(3)ક૊મ્પ્રેક્ષ- મ્લ્ટી઩ર ટ્ર૊ભા થમેર શ૊મ ઔે ડ૊ભેસ્ટીઔ લામ૊રન્વ (ગયે ઴ ુ ડશિંવા) શ૊મ
Sign &Symptoms
- Shock
- Anxiety
- Confusion
- Fear
- Feeling Sad
ભેનેજભેન્ટ
 A - Air way clearance
 B - Breathing &Ventilation
 C- Circulation with haemorrhge control
 D- Disability Neurological status
 E- Exposure & prevrntion of hypothermia
(1) PARK J.E : “ Text book of Community Health Nurses” J.P.BROTHERS, NEW DELHI,
ALL BOOK
-----------------------------------x------------------------------------------x--------------
The Best way to predict your Future is to create it.
NOTES:
NOTES:
NOTES:
NOTES:

Anm 3 241220

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anm 3 241220

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2 S I H F W - GUJARAT

DR. J.O. MADHAK

Ms. Kamini V. Modi, I/C principal, ANM Training School, MANDVI-KUTCH

DR.PANISHA CHAUHAN, M.O., D.T.C. Padra – Vadodara and Team Padra.

MR.HASMUKH D. PATEL (M.Sc.N., M.B.A.(Hosp.Mgt.)), PHN TUTOR, Govt. College of

Total- 320 hours

On completion of the course student will be able to:

1.Explain concept of infection and causation of diseases.

2.Describe body defense mechanisms and development of immunity against disease.

3. Perform immunization effectively.

4. Describe different methods of disinfections and sterilization.

5. Describe common communicable diseases and their management.

6. Explain prevention of common communicable diseases and their control.

8. Explain recognition of conditions related to different body systems.

9. Describe and demonstrate routes of administration of drugs

Concept of Diseases and Illnesses

ભાઈક્ર૊ફામ૊ર૊જી ન૊ અથથ ' નયી આંકે ના દે કામ તેવ(ુ ું

Micro – એટરે ઔે સુક્ષભ ઔે ુ઄નતસ ૂક્ષ્ભ

ુઅ એઔ એવુું ળાસ્ત્ર છે ઔે જેભાું સુક્ષ્ભજીલાણુ઒ ન૊ ુ઄ભ્માવ ઔયલાભાું

1) Aseptic Technique- એવેપ્ટીક ટે કનીક

એઔ જ પ્રઔાયન૊ ઔ૊ુઇ ચ૊ક્કવ ય૊ખ ુ઄ચાનઔ એઔવાથે ખ ૂફ જ ભ૊ટા ઩ામા ઩ય વભગ્ર

15) Fomites- પ૊ભાઈટ્વ

17) Toxemia – ટ૊ક્ક્ઝભીમા

19) Antibody- એન્ટીફ૊ડી

તેને રાગુ ઩ડે9 જેને ન૊ઝ૊ઔ૊ભીમર ુઇન્પેક્ળન ઔશેલામ છે -

ુઇમ્યુનાુઇઝેળન ઔમાથ ફાદ યીએક્ળન

ચ૊ક્કવ ય૊ખના નલા ઔેવ૊ની વુંખ્માને ુઇન્વીડન્વ ઔશેલામ છે -

તેને પ્રીલેરન્વ ઔશેલામ છે -

઩ડયક્સ્થનતની વતત ઝીણલટબયી ત઩ાવને વલેરન્વ ઔશેલામ છે -

ઝીય૊ ટ્રાન્વભીળન શ૊મ-

થુઇ જામ - તેન૊ પ્રીલેરન્વ યે ટ એઔ ઔયતાું ઒છ૊ જ૊લા ભ઱ે

jIlST DF\YL ALHL jIlSTDF\,એક 5|Fણીથી ALજા 5|F6Lભાાં VYJF VF R[5

ું ી ુ઄ભ્માવ ુ઄થલા ઔ૊ુઇ

ું ી ફનેરી ગટનાન૊ ુ઄ભ્માવ જે સ્લાસ્્મને રખતી તઔરીપ૊ને

નનમુંિણ ઔયલાભાું ભદદફૃ઩ ફને-

એ઩ીડેભીમ૊ર૊જીઔર ટ્રામેડ9 ઔ૊ુઇ ઩ણ ય૊ખ થલાન૊ ુઅધાય નીચેના િણ ઩ય યશેર છે -

ું ઒ ઔે જેભાું ય૊ખ ઔયતા જીલાણુ઒ ુઅરય મ રે છે + તેને

લાતાલયણ9 શલા+઩ાણી+તા઩ભાન+જેલા બોખ૊બરઔ લાતાલયણ+વાભાજીઔ –ુઅનથિઔ લાતાલયણ ઔે

Principles of Microbiology used in Nursing care

Concept of Illness (ભાાંદગી ત્તલળેન૊ ખ્માર)

ૂ લાતાલયણ ુ઄ને સ્લચ્છ ઩માથલયણ ભ઱ી યશે ત૊

Germ theory of disease

ય૊ખલાશઔ શ૊સ્ટ ડીવીઝ

 Classification of Diseases (ય૊ગ૊ન ાંુ લગીકયણ)

1. એયફ૊નથ ડીઝીવ: ટી-ફી- ભીઝલ્વ ડડપ્થેડયમા બચઔન઩૊ક્વ

ય૊ગ૊ પેરાલાની યીત :

1) Direct contact infection

 Process of Infection (ચે઩ ની પ્રડક્રમા ): ચે઩ ની પ્રડક્રમા થલા ભાટે મુખ્મત્લે િણ

2. Non pathogenic Organism

Non pathogenic organism (ય૊ગ ન કયતા સ ૂક્ષ્ભ જીલાણ ુ )

Effect of bacterial infection on body

Transmission and Spread of infection-ચે઩ન૊ પેરાલ૊ થલાની યીત૊

 ફેક્ટે ડયમાના વ ૃદ્ધદ્ધ ુ઄ને તેના નાળ ભાટે ના ુ઄વયઔાયઔ ઩ડયફ઱૊

Parts of the microscope

 સ ૂક્ષ્ભદળથક-માંત્ર ભાઈક્ર૊સ્ક૊઩ ના ઉ઩મ૊ગ૊;

સ ૂક્ષ્ભદળથક માંત્રને લા઩યતી લખતે ધ્માનભાાં યાખલાના મદ્દુ ા:

 ભાુઇક્ર૊સ્ઔ૊઩ને શભેળા ફે શાથ લડે જ ુઈ઩ાડવુ ું

ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળક્ક્ત અને ળયીયન૊ પ્રત્તતકાય કે પ્રત્તતકકમા

 મુખ્મ શેત ુ : ુઅ યુનનટ ના અંતે નલધ્માથી઒ ુઆમ્યુનનટી ુ઄ને ફ૊ડી ડડપેન્વ

Natural Artificial Natural Artificial

a. species 'સ્઩ીવીવ( જાતીમ ય૊ખપ્રનતઔાયઔ ળડઔત

ુ ર) વ્મક્ક્તગત ય૊ગપ્રત્તતકાયક ળકકત

 Natural Active immunity