9.

Cytokiny
- plejotropia – zdolność określonej cytokiny do oddziaływania na wiele różnych komórek i wywoływania wielu różnych efektów
- redundancja – zdolność wielu różnych cytokin do wywoływania takiego samego efektu
- działanie antagonistyczne - przeciwstawne
- działanie synergistyczne - sumowanie
- zdolność do indukowania sprzężeń zwrotnych – dodatnich i ujemnych
- niektóre cytokiny wytwarzane najpierw jako cząsteczki błonowe uczestniczące w bezpośredniej aktywacji komórek docelowych (TNF w
formie błonowej, pod działaniem metaloproteinazy uwalniany do otoczenia)
- działanie autokrynowe – na komórki wydzielające
- działanie parakrynowe – na komórki w sąsiedztwie wydzielających
- działanie endokrynowe – do krwi i na komórki w innych narządach
- wytwarzane nie tylko przez komórki układu odpornościowego, niemniej określane mianem hormonów układu odpornościowego
- bardzo często wrażliwość limfocytów na cytokiny zależy od ich wcześniejszego rozpoznania antygenu przez TCR lub BCR, tak więc
cytokiny nie działają na wszystkie komórki, ale na te, które rozpoznały antygen i są gotowe do pełnienia swojej efektorowej funkcji
- działanie wielu cytokin jest związane z ich lokalnym wydzielaniem, np. do synapsy immunologicznej (duże i efektywne miejscowe
stężenie)
- trudno osiągnąć pożądany efekt terapeutyczny podając cytokiny, ich działanie sprawdzane in vitro, in vivo często występują reakcje
zaskakujące, mogą np. jedne komórki pobudzać do proliferacji i różnicowania lub wywoływać apoptozę

Receptory dla cytokin

- cytokiny wywierają swoje działanie tylko poprzez receptory

- znamienną cechą receptorów jest to, że ich zewnątrzkomórkowe fragmenty zbudowane są z charakterystycznych domen, domeny te
odpowiedzialne są za swoistość wiązania ligandów, ale mają również wpływ na sposób, w jaki przekazywane będą sygnały po związaniu
cytokiny
- drugą charakterystyczną cechą jest obecność domen wewnątrzkomórkowych, które są odpowiedzialne za inicjowanie sygnałów w
komórce
- część zewnątrzkomórkowa połączona z częścią wewnątrzkomórkową przez fragmenty transbłonowe
- receptory te można podzielić na pięć głównych klas:
- I – receptory o budowie Ig-podobnej (Il-1, -18, PDGFR, MCSFR)
- II – receptory cytokin klasy I (Il-2,-3,-4,-5,-6-7,-9,-12-15,-21, receptory dla hematopoetyn)
- III – receptory dla cytokin klasy II (interferony i rodzina Il-10 – Il-10, -20, -22)
- IV – receptory dla cząsteczek nadrodziny TNF
- V – receptory sprzężone z białkami G (dla chemokin)
- receptory które tylko raz przenikają przez błonę komórkową muszą ulec polimeryzacji, procesy te są niezbędne do przekazywania
sygnałów, cytokina pełni rolę spoiwa, umożliwiającego horyzontalne przemieszczanie się receptora w błonie
- dopiero w wyniku zbliżenia się do siebie cytoplazmatycznych odcinków receptorów dochodzi do zainicjowania przekazywania sygnałów
na skutek wzajemnej fosforylacji tych odcinków lub białek z nimi związanych
- związanie się cytokin w błonie indukuje szlaki przekazywania sygnałów
- uczestniczą tu między innymi szlaki GTPaz i kinaz MAP, kinazy tyrozynowe z rodziny Src- i Tec-podobnych, kinazy 3-
fosfatydyloinozytolu, większość jednak aktywuje szlak przekazywania sygnału za pomocą kinaz tyrozynowych JAK oraz białek
STAT (po aktywacji tworzą dimery i przemieszczają się do jądra działając jako czynniki transkrypcyjne)

Interleukiny

Interleukina 1
o pod tą nazwą kryją się dwie interleukiny – Il-1 (błonowa, działa na cząsteczki w najbliższym pobliżu) i Il-1 (większość
właściwości biologicznych)
o oprócz wspomnianych występuje wiele podobnych cytokin, które tworzą rodzinę Il-1
o jest jednym z głównych regulatorów odpowiedzi immunologicznej i zapalnej, oddziałując na wszystkie prawie typy
komórek
o wydzielana jest głównie przez monocyty i makrofagi z różnych tkanek, a jednym z najefektywniejszych cynników
indukujących jej uwolnienie są LPS i inne produkty mikroorganizmów aktywujące receptory PRR, inne cytokiny i
fragmenty dopełniacza
o prócz monocytów i makrofagów Il-1 mogą wydzielać: keratynocyty, chondrocyty, komórki Langerhansa, komórki gleju,
komórki mezangium, komórki śródbłonka a nawet LimB i T
o Il-1 i Il-1 są w 25% homologiczne i powstają w komórce z prekursorów w wyniku działania proteazy cysteinowej ICE
zwanej kaspazą 1
o Il-1 jest aktywna już jako prekursor
o znaleziono 10 receptorów dla tych cytokin
o Il-1R1 ma większe powinowactwo do Il-1, a Il-1R2 ma większe powinowactwo do Il-1
o Il-1R1 znajduje się na większości komórek odpowiadających na Il-1, natomiast Il-1R2 występuje głównie na
neutofilach, monocytach i LimB, nie przewodzi sygnału i zdaje się być receptorem wabikowym (wiążącym i
unieczynniającym) obecnym również w formie rozpuszczalnej
o cytoplazmatyczne odcinki receptorów rodziny Il-1 mają domeny TIR (Toll Il-1 receptor) znajdujące się również w
receptorach Toll-podobnych
o indukcja, ze współdziałaniem antygenu, wytwarzania Il-2 i indukcja ekspresji receptora dla Il-2
o pobudza wytwarzanie IFN- przez LimT
o pobudza wytwarzanie Il-6 przez makrofagi, komórki śródbłonka i fibroblasty
o wpływa na proliferację i różnicowanie LimB (wytwarzanie przeciwciał)
o indukuje wzmożone wytwarzanie neutrofilów, monocytów powodując uwalnianie czynników stymulujących tworzenie
kolonii G-CSF, GM-CSF, M-CSF, działa na nie chemotaktycznie
o wzmaga uwalnianie histaminy przez bazofile, degranulację eozynofilów i wytwarzanie prostaglandyn (pobudza syntezę
fosfolipazy A2 uwalniając arachidonian z błony komórkowej)
o oddziałując na śródbłonek wzmaga jego przepuszczalność
o indukuje aktywność prokoagulacyjną (zwiększa syntezę inhibitora aktywatora plazminogenu)
 o stymuluje wytwarzanie PAF, NO
o wzmaga przyleganie limfocytów i neutrofilów do komórek śródbłonka (zwiększona ekspresja selektyny E, ICAM-1 i
VCAM-1)
o podwyższa temperaturę ciała (ośrodek termoregulacji)
o indukuje senność i jadłowstręt
o bierze udział we wczesnych etapach dojrzewania tymocytów
o wpływa na czynność komórek dendrytycznych
o proliferacja fibroblastów i synowiocytów błony maziowej
o synteza białek ostrej fazy w wątrobie
o resorbcja i przebudowa kości
o katabolizm w komórkach mięśniowych
o wzmaga wytwarzanie hormonu adrenokortykotropowego ACTH
o monocyty wytwarzają antagonistę receptora dla Il-1 (Il-1Ra), który może brać udział w regulacji zwrotnej
Interleukina 2
o uwalniane przede wszystkim przez LimTh (głównie Th1) rozpoznające antygen, ale w mniejszym stopniu także przez
LimTc
o ekspresję Il-2 wzmaga sygnał kostymulujący przekazywany przez CD28 (w pobudzonym LimTh wzrasta ekspresja Il)
o najważniejszą funkcją jest regulacja aktywności Lim i ochrona przez autoimmunizacją
o leki immunosupresyjne hamują jej wytwarzanie!
o jest czynnikiem aktywującym LimTreg, najważniejszy ich czynnik wzrostu!
o może również pobudzać proliferację LimTc CD8+ szczególnie tych, które rozpoznają antygen
o różnicowanie LimT w kierunku cytotoksycznych
o prolifercja i różnicowanie LimB w kooperacji z Il-4 i Il-5
o czynnik wzrostu dla LimTh i komórek NK
o indukuje wytwarzanie samej siebie, INF-, Il-6 i GM-CSF
o receptory dla Il-2 (Il-2R) występują nie tylko na olbrzymiej większości aktywowanych LimT i B ale także na
pobudzonych monocytach
o istnieją trzy formy receptorów:
 funkcjonalny receptor o dużym powinowactwie z łańcuchów , i 
 funkcjonalny receptor i pośrednim powinowactwie złożony z łańcucha  i 
 niefunkcjonalny receptor o małym powinowactwie zbudowany z łańcucha 
o receptor Il-2R o dużym powinowactwie występuje tylko na pobudzonych Lim T i B i na około 10% spoczynkowych NK
o najważniejszą rolę w przekazywaniu sygnału odgrywa łańcuch 
o bierze udział w wygaszaniu reakcji immunologicznej po wyeliminowaniu antygenu (aktywacja LimTreg)
o działając na LimT indukuje ekspresję CTLA-4 (przerywa przekazywanie sygnałów przez TCR) i FasL (bezpośrednio
indukuje apoptozę komórek szczególnie aktywowanych LimTh)
Interleukina 3
o uwalniane głównie przez aktywowane LimT
o czynnik stymulujący krwiotworzenie i oddziałujący na różne linie komórek krwiotwórczych
o podobieństwo działania Il-3, GM-CSF i Il-5 wynika między innymi z podobieństwa receptorów dla nich
o w przeciwieństwie do GM-CSF wytwarzana daleko od miejsca krwiotworzenia – spotęgowanie tego procesu w sytuacji
wzmożonej reaktywności immunologicznej
o czynnik wzrostu komórek tucznych i bazofilów
Interleukina 4
o wytwarzana głównie przez pobudzone antygenem lub mitogenem LimTh (głównie Th2), limfocyty NKT, komórki tuczne i
bazofile
o receptory dla Il-4 znajdują się na Lim T i B, komórkach tucznych, monocytach, makrofagach, fobroblastach, komórkach
krwiotwórczych i wielu innych
o LimB – wzrost proliferacji i wytwarzania IgE (autoimmunizacja) i IgG4, ekspresja cz.MHC I i II, CD80 i CD23
o LimT – proliferacja, indukcja różnicowania w kierunku LimTh2, wytwarzanie GM-CSF i G-CSF, cytotoksyczność
o komórki tuczne, eozynofile, fibroblasty – proliferacja
o monocyty i makrofagi – aktywacja, ekspresja cz.MHC I i II, CD23, wytwarzanie M-CSF i G-CSF, fagocytoza,
cytotoksyczność
o krwiotworzenie – granulopoeza, erytropoeza
Interleukina 5
o wytwarzana głównie przez LimTh2 i występuje w postaci dimerów
o udział w indukowaniu wzrostu i różnicowania eozynofilów
o w mniejszym stopniu wpływa również na powstawanie LimB, Tc i bazofilów
o pobudza komórki tuczne do uwalniania histaminy
Interleukina 6
o wytwarzana przed wszystkim przez monocyty i makrofagi, ale także fibroblasty, komórki śródbłonka, Lim T i B,
keratynocyty i chondrocyty
o głównym czynnikiem indukującym jej działanie jest Il-1 a także interferony, TNF, LPS i wirusy
o Il-6 hamuje zwrotnie wydzielanie TNF
o należy do grupy cytokin o podobnym działaniu, których receptory różnią się łańcuchem  ale mają ten sam łańcuch 
przenoszący sygnał do wnętrza komórek, do rodziny tej należą między innymi Il-6, Il-11, LIF (leukemia inhibitory
factor), OSM (onkostatyna M)
o rozpuszczalny receptor dla Il-6 (sIL-6R) wzmaga działanie Il-6 wiążąc się z nią a następnie z obecnym w błonie
komórkowej przenoszącym sygnał łańcuchem  - gp130 (wchodzi w skład wszystkich receptorów rodziny Il-6)
o LimB – stymuluje końcowe różnicowanie w kierunku komórek uwalniających immunoglobuliny różnych klas, nie działa
na limfocyty spoczynkowe, ale pobudzone np. Il-4 a szczególnie na LimB które znalazły się już pod wpływem Il-5
o wraz z Il-1 uczestniczy w aktywacji LimT rozpoznających antygen
o obok Il-1, TNF i interferonów jest jednym z czynników podwyższający temperaturę ciała
o jest czynnikiem wzrostu dla LimB, niestety i dla niektórych szpiczaków człowieka
o wzmaga reakcje ostrej fazy
 o wpływa na krwiotworzenie
o pobudza wzrost komórek śródbłonka
o wzmaga resorpcje kości

Interleukina 7
o wytwarzana głównie przez komórki zrębowe narządów limfatycznych np. szpiku i grasicy
o wybitna rola w limfopoezie (limfopoetyna)
o ważny czynnik wzrostu i różnicowania zarówno tymocytów jak i limfocytów pro- i pre-B
o synergistycznie z Il-6 stymuluje proliferację LimT i obok Il-2 i Il-4 jest jednym z czynników różnicowania LimTc
o działa również na monocyty indukując w nich wytwarzanie cytokin prozapalnych
o bardzo podobną budowę ma limfopoetyna zrębu grasicy (TSLP) która wiąże się z receptorem zbudowanym z łańcucha 
receptora dla Il-7 (Il-7R)
o TSLP produkowana przez komórki nabłonkowe, bardzo silnie aktywuje niedojrzałe komórki dendrytyczne, zwiększając w
nich ekspresję CD80, CD86, OX40L oraz chemokin ale (w odróżnieniu od aktywacji przez TLR) nie indukuje w nich
wytwarzania cytokin Il-12, TNF, Il-1, Il-6
o TSLP wytwarzana w dużych ilościach w chorobach alergicznych
o TSLP wytwarzana przez komórki nabłonkowe grasicy i ciałek Hassala pobudza grasicze komórki dendrytyczne do
przekształcania autoreaktywnych LimT w naturalne komórki regulatorowe (LimTreg)
Interleukina 8
o CXCL8 należy do chemokin
Interleukina 9
o wytwarzana przez pobudzone LimT, głównie LimTh2
o stymuluje wzrost komórek krwiotwórczych układu czerwonokrwinkowego
o stymuluje wzrost komórek tucznych odpowiadających na Il-3
o tymocytów płodowych odpowiadających na Il-2
o niektórych LimT pomocniczych
o reguluje odpowiedź przeciwpasożytniczą
Interleukina 10
o strukturalnie przypomina interferony
o wytwarzana głównie przez pobudzone LimT szczególnie Th2, ale także LimB, monocyty, makrofagi i keratynocyty
o hamuje odpowiedź immunologiczną typu komórkowego i odpowiedź zapalną
o hamuje wytwarzanie cytokin przez LimTh1 szczególnie IFN- i Il-2
o hamje powstawanie LimTh1 pobudzonych przez antygen
o hamuje wytwarzanie przez monocyty i makrofagi cytokin, a także reaktywnych związków tlenowych i NO
o hamuje ekspresję cz.MHC II na monocytach i zmniejsza zdolność tych komórek do prezentacji antygenów
o stymuluje wytwarzanie antagonisty receptora dla Il-1
o homologi Il-10 – Il-19, -20, -22, -24, -26
o gen BCRF1 wirusa EBV jest bardzo podobny do genu dla Il-10 a wirusowe białko (wirokina) ma właściwości zbliżone do
Il-10, hamuje ono odpowiedź immunologiczną
Interleukina 11
o wytwarzana przez komórki zrębowe narządów krwiotwórczych
o w skład receptora dla Il-11 wchodzi łańcuch gp130
o wraz z Il-3 i trombopoetyną stymuluje powstawanie kolonii megakariocytowych i płytek krwi
o stymuluje powstawanie kolonii granulocytów i makrofagów
o łącznie z erytropoetyną pobudza tworzenie się kolonii erytroblastycznych
o wzmaga wytwarzanie przeciwciał przez LimB
o zwiększa syntezę białek ostrej fazy
o hamuje syntezę cytokin prozapalnych przez makrofagi
o hamuje aktywność lipazy lipoproteinowej i różnicowanie adipocytów
o zwiększa wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym
o wpływa na różnicowanie neuronów
Interleukina 12
o wytwarzana szczególnie przez APCs (komórki dendrytyczne i makrofagi, lecz nie przez LimB)
o mogą ją również wydzielać keratynocyty, granulocyty i komórki tuczne
o jej wytwarzanie pobudzają przede wszystkim składniki ścian komórkowych bakterii
o biologicznie aktywna jest heterodimerem składającym się z podjednostek p35 i p40
o podjednostka p40 może tworzyć homodimer o właściwościach antagonistycznych do Il-12 (hamowanie odrzucania
przeszczepów allogenicznych, leczenie chorób autoimmunizacyjnych)
o stymuluje proliferację, aktywację i cytotoksyczność LimT i komórk NK oraz wytwarzanie przez nie IFN- i TNF
o indukuje powstawanie LimTh1 oraz wzmaga ich aktywność i proliferację
o pobudza wytwarzanie niektórych podklas przeciwciał IgG oraz hamuje wytwarzanie IgE
o stymuluje niektóre procesy krwiotworzenia in vitro
o hamuje powstawanie naczyń (angiogenezę) – działanie przeciwnowotworowe
Interleukina 13
o wydzielana głównie przez pobudzone LimTh2, także przez LimTc, komórki NK i komórki tuczne
o działanie podobne do Il-4
o działa głównie na monocyty i LimB, nie działa na LimT
o wzmaga proliferację pobudzonych LimB i zmianę klasy syntetyzowanych przeciwciał na IgE i IgG4
o regulacja odpowiedzi przeciwpasożytniczej
Interleukina 14
o nie istnieje
Interleukina 15
 o wytwarzana głównie przez komórki dendrytyczne, pobudzone monocyty i makrofagi oraz fibroblasty
o ekspresja w łożysku i mięśniach poprzecznie prążkowanych
o wiąże się z podjednostkami receptora dla Il-2 – podobne działanie
o działa raczej jako cząsteczka prezentowana limfocytowi przez komórkę dendrytyczną w synapsie immunologicznej
o rola w różnicowaniu się komórek progenitorowych krwiotowrzenia w kierunku komórek NK
o waży czynnik wzrostu dla LimT pamięci
o pobudza cytotoksyczność i proliferację LimTc
o zwiększa wydzielanie wielu cytokin przez komórki NK
o pobudza proliferację i wytwarzanie przeciwciał (z wyjątkiem IgE i IgG4) przez aktywowane LimB
o uczestniczy wraz z Il-3 w różnicowaniu i proliferacji komórek tucznych
o wpływ anaboliczny – zwiększa masę mięśni poprzecznie prążkowanych, pobudza angiogenezę

Interleukina 16
o określana jako czynnik chemotaktyczny dla limfocytów
o w płynach ustrojowych jako homotetramer
o receptorem dla niej jest cząsteczka CD4
o wytwarzana głównie przez LimTc i LimTh
o działając na LimT zwiększa ekspresję receptora dla Il-2 i cz.MHC II
Interleukina 17
o kilka podobnych do siebie cząsteczek A-F
o wytwarzana przez aktywowane LimT szczególnie Th
o pobudzają komórki nabłonkowe, śródbłonkowe i fibroblasty do wytwarzania innych cytokin
o współdziałając z innymi cytokinami wzmagają wydzielanie GM-CSF
o działają na makrofagi pobudzają je do wytwarzania wielu cytokin
o wzmagają dojrzewanie komórek dendrytycznych
o wzmaga wytwarzanie neutrofilów
Interleukina 18
o strukturalnie podobne do Il-1, funkcjonalnie do Il-12
o wytwarzana szczególnie przez makrofagi, ale również przez keratynocyty, komórki nabłonka i osteoblasty
o wytwarzana jako prekursor, uaktywnia ją kaspaza 1
o działa na różne populacje LimT i komórki NK
o indukuje wytwarzanie IFN- (jeszcze silniej niż Il-12) i Il-2
o wzmaga cytotoksyczność LimTc, komórek NK i LimTh
o działając na komórki NK, bazofile i komórki tuczne może również indukować uwalnianie Il-4 i Il-13
o wiąże się z dwoma receptorami –Il-18R (Il-1R5)- wiązanie i IL-18R (Il-1R7) – przekazywanie sygnałów
o receptory te funkcjonalnie i strukturalnie odpowiadają receptorom dla Il-1
o ponadto zidentyfikowano rozpuszczalne białko wiążące Il-18 (prawdopodobnie receptor pułapka)
Interleukina 19
o homolog Il-10 wytwarzany przez monocyty i makrofagi stymulowane LPS
Interleukina 20
o homolog Il-10 wytwarzany przez keratynocyty
Interleukina 21
o należy obok Il-2, -4, -7, -9, 15 do hematopoetyn
o LimB wraz z Il-7 – proliferacja, wytwarzanie IgG1, IgG3
o LimB wraz z Il-4 – spadek proliferacji, spadek wydzielania IgE
o LimT aktywowany – wzrost proliferacji
o komórki NK – wzrost proliferacji i cytotoksyczności
Interleukina 22
o homolog Il-10 wytwarzany przez LimT i komórki tuczne
Interleukina 23-33
o

Czynniki krwiotwórcze

GM-CSF (granulocyte-macrophage colony stimulating factor) – czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów i makrofagów
o działa nie tylko na komórki prekursorowe szeregu granulocyto-makrofagowego, ale również na dojrzałe komórki
efektorowe tej linii
o zwiększa właściwości fagocytarne
o zwiększa wytwarzanie cytokin Il-1, Il-6, G-CSF, TNF
o zwiększa ekspresję cząsteczek adhezyjnych
o zwiększa poziom receptorów dla fragmentów Fc przeciwciał
o wpływa na funkcję dojrzałych limfocytów
o działając z innymi cytokinami wzmaga cytotoksyczność komórek NK
G-CSF (granulocyte colony stimulating factor) – czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów
o wpływa na wytwarzanie neutrofilów w szpiku
o rutynowo stosowany w celu wyrównania neutropenii po intensywnej chemioterapii lub radioterapii
o może przyspieszać regenerację układu krwiotwórczego po przeszczepieniu szpiku kostnego
M-CSF (macrophage colony stimulating factor) – czynnik stymulujący tworzenie kolonii makrofagów
o działa przede wszystkim na monocyty, makrofagi oraz ich komórki progenitorowe
o zwiększa właściwości żerne tych komórek
o stymuluje wytwarzanie cytokin TNF, INF, Il-1, G-CSF
SCF (stem cell factor) – czynnik komórek macierzystych
o cytokina wpływająca na bardzo młode, multipotencjalne komórki macierzyste krwiotworzenia
 o czynnik wzrostu komórek tucznych i melanocytów
o wchodzi w szereg interakcji z innymi czynnikami krwiotwórczymi
Ligand Flt3 (Flt3L)
o działa na bardzo wczesne komórki krwiotwórcze
o czynnik dojrzewania komórek dendrytycznych
o aktywuje cytotoksyczność limfocytów i wykazuje działanie przeciwnowotworowe
erytropoetyna
o pobudza tworzenie erytrocytów w szpiku
trombopoetyna
o wpływa na dojrzewanie megakariocytów w szpiku, produkcję płytek krwi

Interferony

- wytwarzane i uwalniane w odpowiedzi na zakażenie wirusowe

- wiodąca role w odpowiedzi przeciwwirusowej

Rodzaje interferonów
- interferony typu I , , , ,  wytwarzane przez plazmacytoidalne komórki dendrytyczne ( i ), keratynocyty () lub fibroblasty (),
interferon  wytwarzany jest w łożysku
- interferon typu II – interferon  wytwarzany jest przez LimT traktowane antygenami, cytokinami lub mitogenami, przez komórki NK
traktowane cytokinami lub komórki NKT oraz w niewielkich ilościach przez aktywowane makrofagi
- niedawno wykryto interferony typu III – trzy interleukiny
- organizm ludzki wytwarza 13 rodzajó INF- i po jednym rodzaju pozostałych interferonów
Powstawanie interferonów
- interferony  i  są wytwarzane głównie w wyniku zakażenia komórek przez wirusy
- najważniejszymi receptorami pobudzającymi ich syntezę są wewnątrzkomórkowe TLR (wewnątrz wyspecjalizowanych komórek, głównie
dendrytycznych), helikazy RNA oraz białka NODD-LRR (wewnątrz wszystkich komórek organizmu), receptory te pobudzane są przez
wirusowe kwasy nukleinowe
- syntezę interferonów typu I stymulują również cytokiny Il-1, Il-2, TNF
- głównym źródłem INF- we krwi są plazmacytoidalne komórki dendrytyczne, receptory TLR pobudzane niezależnie od tego czy
pochłonięty przez nie wirus jest w stanie je zakazić (duże znaczenie – białka wirusowe hamują wytwarzanie interferonów)
- komórki dendrytyczne ulegają pobudzeniu nawet przez niewielkie ilości kwasów nukleinowych wirusa uwolnionych z komórek
zakażonych wirusem ulegających apoptozie
- syntezę interferonów pobudza również endotoksyna i kontakt z niektórymi bakteriami i pierwotniakami
- interferon  wytwarzany przez LimT i komórki NK pobudzone Il-2, -12, -15, -18, -21
- LimT w zależności od pobudzenia antygenem, mitogenem lub wirusem mogą wytwarzać INF- lub interferony typu I
- komórki traktowane interferonem wytwarzają go w wyniku stymulacji więcej niż te nietraktowane
Receptory dla interferonów
- heterodimery złożone z dwóch różnych podjednostek
- INF-, - i - wiążą się z tym samym receptorem złożonym z podjednostek IFNAR1 i IFNAR2
- INF- wiąże się z innym receptorem w skład którego wchodzą podjednostki IFNGR1 oraz IFNGR2
- działanie interferonów związane z aktywowaniem wielu genów zwanych stymulowanymi przez interferon (ISG)
- aktywują one kinazy tyrozynowe JAK, które fosforylują białka STAT, które łączą się w homo- lub heterodimery i przechodzą do jądra i
aktywują ekspresję genów docelowych
- wśród kilkuset genów których syntezę stymulują interferony warto wymienić geny kodujące: cz.MHC I i II, łańcuch In uczestniczący w
ekspresji cz.MHC II, receptor dla fragmentu Fc IgG (FcRI), chemokiny IP10 i MIG, podjednostkę oksydazy NADPH komórek żernych,
indukowaną syntazę tlenku azotu (iNOS), kinazę białkową R i białko Mx
Działanie przeciwwirusowe
- nie wykazują bezpośredniego działania przeciwwirusowego, ale oddziałują na komórki indukując w nich powstawanie czynników
przeciwwirusowych i stanu gotowości przeciwwirusowej
- INF alfa i beta działają przeciwwirusowo znacznie efektywniej niż INF gamma, w dodatku efekt INF gamma zależy od indukowanego
przez niego INF alfa
- interferony pobudzają między innymi syntezę syntetazy oligoizoadenylanowej (wiele enzymów)
- w obecności dwuniciowego RNA indukują powstanie oligonukleotydów adenylanowych (-oligoA), aktywują one z kolei endorybonukleazę
RNazę L (rozkłada wirusowe RNA)
- aktywują kinazę białkową R, hamuje ona translację komórek i tym samym translację i syntezę białek wirusowych (działa tylko w
komórkach zakażonych wirusami o podwójnym RNA)
- aktywują gen Mx, jej produkt GTPaza z rodziny dynamin blokuje transport wirusowych rybonuklein (wirus grypy i wirusy RNA)
- aktywują ekspresję kilku izoform deaminazy adenozynowej (ADA), które deaminują adenozyny w obrębie dwuniciowego RNA
- indukują syntezę APOBEC3 (deaminaza cytozyny) – mutuje DNA wirusa, który staje się podatny na komórkowe nukleazy
- indukują również ekspresję białka p53 – strażnika genomu (indukcja apoptozy zakażonych komórek)
- w wypadu niektórych wirusów interferon hamuje ich wiązanie z komórkami, penetrację a także uwalnianie nukleokapsydu z otoczki
- niektóre wirusy w różny sposób unieczynniają działanie interferonów
- przeciwwirusowe działanie interferonów zależy również od ich wpływu pobudzającego na układ odpornościowy
Wpływ na układ odpornościowy
- nasilają cytotoksyczność LimTc, komórek K, komórek NK
- wzmagają ekspresję cz.MHC
- wzmagają ekspresję niektórych cząsteczek i receptorów powierzchniowych np. CD80, FcR
- aktywują makrofagi
- wzmagają fagocytozę
- indukują wytwarzanie cytokin Il-1, Il-6, TNF, CCL10, CCL9
- jeśli chodzi o działanie na układ odpornościowy to INF- jest znacznie aktywniejszy od INF-, -
- ułatwia różnicowanie LimTc a także potęguje ADCC, za którą odpowiedzialne są komórki K (zależy od wzmożonej ekspresji FcR na
komórkach K)
- skuteczny aktywator cytotoksyczności komórek NK, makrofagów, wzmagają działanie cytotoksyczne TNF
- wszystkie interferony wzmagają ekspresję cz.MHC I, a INF- czyni to dodatkowo w stosunku do cz.MHC II oraz kostymulującej
cząsteczki CD80, najsilniejszy aktywator ich ekspresji
- stymulują również prezentację krzyżową antygenów (wybitne nasilenie prezentacji antygenów LimT)
- zwiększają syntezę antygenów związanych z nowotworem, obecnych na komórkach nowotworowych (łatwiejsze do rozpoznania i
bardziej wrażliwe na atak)
- wrażliwość komórek nowotworowych na cytotoksyczne działanie komórek NK koreluje negatywnie z poziomem ekspresji cz.MHC (wirusy
poprzez INF zwiększają ekspresję MHC, zmniejszają podatność na działanie komórek NK)
- najsilniejszy aktywator makrofagów – INF-, aktywowane przez niego makrofagi nabierają właściwości cytotoksycznych, skuteczniej też
fagocytują, są zatrzymywane w miejscu gdzie działa INF i wydzielają reaktywne związki tlenowe, TNF, Il-1 i inne
- INF- wraz z innymi cytokinami uczestniczy w różnicowaniu LimB w kierunku komórke uwalniających przeciwciała biorące udział w
immunofagocytozie ADCC

Wpływ na proliferację i różnicowanie komórek

- hamują proliferację i indukują różnicowanie wielu komórek
- ze względu na swe działanie antyproliferacyjne są inhibitorami krwiotworzenia
- INF- stymuluje różnicowanie komórek szeregu mieloidalnego w kierunku monocytów
- może stymulować wytwarzanie jednych klas przeciwciał przez LimB a hamować wytwarzanie innych
Zastosowania terapeutyczne
- stosowane w terapii chorób nowotworowych:
- białaczki włochatokomórkowej
- przewlekłej białaczki szpikowej
- szpiczaka
- czerniaka złośliwego
- raka nerki
- raka pęcherza (podanie dopęcherzowe)
- raka jajnika (podanie dootrzewnowe)
- działanie przeciwnowotworowe bezpośrednie – hamowanie proliferacji i pobudzanie różnicowania i pośrednie – wzmożone wytwarzanie
cytokin przeciwnowotworowych
- IFN- - leczenie wirusowego zapalenia wątroby typu B, C i D, a także w zakażeniach ludzkim wirusem brodawczaka HPV
- INF- u ludzi z przewlekłą chorobą ziarniniakową

Chemokiny

- cytokiny podobne do siebie pod względem budowy, działające chemotaktycznie, a często również aktywująco na różne populacje
leukocytów
- odznaczają się relatywnie małą masą cząsteczkową
- odgrywają ważną rolę w:
- reakcjach zapalnych
- odporności przeciwzakaźnej
- krwiotworzeniu
- limfopoezie
- odpowiedzi przeciwnowotworowej
- mechanizmie odrzucania przeszczepów
- biorą udział w aktywacji, proliferacji i różnicowaniu leukocytów
- regulują angiogenezę czy tworzenie przerzutów nowotworowych
- ze względu na liczbę cystein i liczbę aminokwasów pomiędzy dwoma pierwszymi cysteinami wyróżnia się:
- chemokiny C (jeden mostek cysteinowy)
- chemokiny CC (dwa mostki cysteinowe
- chemokiny CXC (dwa mostki cysteinowe, jeden aminokwas pomiędzy pierwszymi dwoma cysteinami)
- chemokiny CX3C (dwa mostki cysteinowe, trzy aminokwasy pomiędzy pierwszymi dwoma cysteinami)
- podział ze względu na właściwości fizjologiczne:
- chemokiny prozapalne (indukowane, wytwarzane w trakcie reakcji zapalnych)
- chemokiny limfoidalne (konstytutywne lub homeostatyczne, wytwarzane stale, regulują krążenie populacji limfocytów, sterują
migracją komórek dendrytycznych z tkanek obwodowych do obwodowych narządów limfatycznych, kontrolują przemieszczanie
się dojrzałych tymocytów etc)
- głównym źródłem wielu chemokin są monocyty i makrofagi, ale niemal każda komórka może wytwarzać chemokiny, wytwarzanie tych
cząsteczek zwiększa się po aktywacji, jest też indukowane przez cytokiny prozapalne
- chemokiny C: limfotaktyna
- chemokiny CC: RANTES, eotaksyny, MCP, MIP
- chemokiny CXC: Il-8, GRO-, ENA-78
- chemokiny CX3C: fraktalkina
- receptory dla chemokin: rodopsynopodobne receptory związane z białkiem G, przechodzące siedmiokrotnie przez błonę komórkową
- CXCR4 obok cząsteczki CD4 korecetor dla tak zwanych T-tropowych szczepów wirusa HIV
- niektóre chemokiny wpływają na procesy mielopoezy i limfopoezy, CCL3 i CCL4 wpływają na różnicowanie granulocytów i monocytów
- CXCL12 – czynnik wzrostu limfocytów pro-B, wraz z Il-7 bardzo silnie pobudza proliferację prekursorów LimB
- regulowanie migracji leukocytów do odpowiednich mikrośrodowisk narządów krwiotwórczych, dojrzewanie w tych narządach wiąże się z
utratą wrażliwości na chemokiny działające na mniej zróżnicowane komórki (utrata receptora lub jego desensytyzacja)
- chemokiny biorą udział w aktywacji mechanizmów efektorowych odporności przeciwzakaźnej, CXCL8 (Il-8) zwiększa fagocytozę i
bakteriobójcza działanie neutrofilów, a CCL2 i CCL3 aktywują monocyty, z kolei eozynofile aktywowane są przez eotaksyny, CCL3 i CCL5
(RANTES)

Nadrodzina cząsteczek czynnika martwicy nowotworu

- o przynależności do tej grupy decydują podobieństwa w budowie

- cząsteczki nadrodziny TNF wiążą się z receptorami które również charakteryzują się dużą homologią, i tworzą nadrodzinę receptorów dla
cząsteczek TNF-podobnych
- do nadrodziny należą 22 cząsteczki, receptorów jest ponad 30
- cząsteczki nadrodziny TNF ulegają ekspresji w niemal każdej komórce człowieka i uczestniczą w regulacji niezwykle różnorodnych
procesów

TNF i limfotoksyny
- TNF- - TNF (czynnik martwicy nowotworu, kachektyna)
- TNF- - limfotoksyna  (LT-)
- nowa limfotoksyna – limfotoksyna  (LT-)
- TNF – homotrimer wytwarzany początkowo jako integralne białko błonowe typu II, w wyniku działania metaloproteinazy TACE (TNF
alpha converting enzyme) uwalniany jest do środowiska
- LT- nie ma postaci błonowej, jest homotrimerem (łańcuchy ) bezpośrednio wydzielanym przez limfocyty
- LT- - forma błonowa, jest heterotrimerem złożonym z łańcuchów  i  w różnej kombinacji (2, 2)
- TNF wytwarzany przede wszystkim przez monocyty i makrofagi
- głównym źródłem obu limfotoksyn są natomiast limfocyty
- najsilniejszym bodźcem do wytwarzania TNF jest LPS ścian bakteryjnych, w mniejszym stopniu GM-CSF, M-CSF oraz sam TNF
- w obecności IFN- wydzielanie TNF jest jeszcze bardziej wzmagane
- w zakażeniach bakteryjnych (LPS) wydzielane duże ilości TNF i cytokin (głównie Il-1) – wstrząs septyczny, niewydolność
wielonarządowa i śmierć
- w stanach przewlekłych długotrwałe wytwarzanie TNF prowadzi do kacheksji
- patogenną rolę TNF wykazano również w schorzeniach autoimmunizacyjnych, w odrzucaniu przeszczepów, w reakcji GVH (graft versus
host) oraz w przebiegu AIDS
- TNF odpowiedzialny również częściowo za insulinooporność w przebiegu cukrzycy, powstawanie zmian miażdżycowych i niewydolność
krążenia, zapalenie trzustki, alkoholowe uszkodzenie wątroby i wiele innych nieprawidłowości
- TNF wytwarzany również choć w mniejszych ilościach przez keratynocyty, fibroblasty, neutrofile, komórki tuczne oraz limfocyty T i B
(swoiste rozpoznanie antygenu w obecności Il-2)
- geny dla TNF i obu limfotoksyn leżą jako jedyne wśród cytokin w obrębie locus MHC III, między HLA-B a HLA-DR
- region promotorowy genu dla TNF obejmuje sekwencje docelowe dla wielu czynników transkrypcyjnych głównie NF-B i AP-1
- na komórkach istnieją dwa typy receptorów dla TNF – TNFR1 oraz TNFR2, różniące się masą, stopniem glikozylacji, powinowactwem do
TNF oraz budową głównie części wewnątrzkomórkowej
- oba receptory przekazują komórce odmienne sygnały
- obok TNF oba receptory wiążą również cząsteczki zawierające LT- (homotrimer)
- heterotrimer łączy się natomiast z receptorem dla limfotoksyn LT-R, receptor ten może być dodatkowo aktywowany przez inną
cytokinę z tej podrodziny - LIGHT
- receptory dla TNF występują na niemal każdej komórce jądrzastej – niezwykła wielokierunkowość działania TNF
- TNFR2 wiąże głownie postać błonową TNF, TNFR1 wiąże z podobnym powinowactwem zarówno postać błonową jak i rozpuszczalną
- wewnątrzkomórkowa część TNFR1 zawiera około 70-aminokwasową domenę określaną jako domena śmierci (death domain DD),
domena śmierci obecna jest również na wewnątrzkomórkowych odcinkach innych receptorów dla cząsteczek nadrodziny TNF
indukujących apoptozę: Fas, DR2, DR3, TRAIL-R1, TRAIL-R2, DR6, domena śmierci jest odpowiedzialna za aktywację dwóch niezależnych
i przeciwstawnych szlaków w komórce: jeden prowadzi do apoptozy, drugi do aktywacji NF-B i indukcji ekspresji kilkudziesięciu genów
- część cytoplazmatyczna TNFR2 wiąże się bezpośrednio z TRAF1 i TRAF2 (białka adaptorowe, nieenzymatyczne) i wiążą się z różnymi
białkami i enzymami uczestniczącymi w przekazywaniu sygnałów
- TNF uruchamia w komórce również inne szlaki obejmujące kinazy białkowe A i C, prowadzące między innymi do aktywacji czynników
transkrypcyjnych NF-AT i AP-1
- jednym z najwcześniejszych sygnałów inicjowanych przez TNF jest aktywacja sfingomielinazy, która rozkłada sfingomielinę błony
komórkowej z wytworzeniem ceramidu, inicjującego również apoptozę i aktywację NF-B
- w przebiegu niektórych chorób autoimmunizacyjnych, u pacjentów z nowotworami, w trakcie reakcji ostrego odrzucania przeszczepu
oraz w AIDS obserwuje się zwiększone stężenie rozpuszczalnych receptorów dla TNF, białka te w małej ilości, wiążąc TNF wzmagają jego
działanie (stabilizacja aktywnego trimeru i zapobieganie dysocjacji), w dużych stężeniach hamują TNF, uniemożliwiając wiązanie się z
receptorami błonowymi

- efekty biologiczne TNF zależą w dużym stopniu od intensywności jego wydzielania

- gwałtowne wydzielanie dużych ilości TNF prowadzi do:
- wystąpienia objawów wstrząsu
- wzrostu wydzielania hormonów katabolicznych
- zespołu przesiąkania włośniczkowego
- ostrej niewydolności oddechowej
- martwicy w obrębie przewodu pokarmowego
- krwotoku w obrębie nadnerczy
- rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego
- wysokiej gorączki
- z kolei przewlekłe wydzielanie niewielkich ilości TNF powoduje:
- utratę masy ciała
- jadłowstręt
- katabolizm białek i lipidów
- powiększenie wątroby i śledziony
- insulinooporność
- zmiany zapalne w ścianie wewnętrznej tętnic prowadzące między innymi do zmian miażdżycopodobnych
- TNF wraz z innymi cytokinami może wzmagać proliferację i różnicowanie LimB, a także z Il-2 i Il-6 proliferację LimT
- może również stymulować z Il-2 proliferację i cytotoksyczność komórek NK a także powstawanie komórek LAK i LimTc
- działa chemotaktycznie na monocyty i neutrofile oraz aktywuje je podobnie jak makrofagi
- wzmaga cytotoksyczność monocytów i makrofagów będąc zarazem jednym z mediatorów ich cytotoksyczności
- aktywuje neutrofile, zwiększa ich właściwości fagocytarne i przyspiesza ich uwalnianie ze szpiku
- stymuluje wytwarzanie przez neutrofile reaktywnych związków tlenowych, wzmaga ich właściwości bakteriobójcze i cytotoksyczne
- jest ważnym elementem odporności przeciwzakaźnej
- indukuje uwalnianie wielu cytokin: INF-, Il-1, Il-6, GM-CSF, G-CSF, M-CSF, PDGF, NGF, EGF, PAF oraz prostaglandyn i leukotrienów
- indukuje ekspresję cz.MHC I i wspólnie z INF- również cz.MHC II
- działanie przeciwnowotworowe:
- bezpośrednie oddziaływanie na komórki nowotworowe
- indukowanie zmian w naczyniach krwionośnych nowotworu (indukuje tworzenie skrzepów, przyleganie neutrofilów, monocytów i
limfocytów do śródbłonka – cz.adhezyjne, zwiększa przepuszczalność śródbłonka i uszkadza jego komórki)
- pobudzenie przeciwnowotworowej odpowiedzi immunologicznej
- indukowanie apoptozy
- hamowanie proliferacji
- indukowanie różnicowania
- wykazuje synergizm z INF-
- działanie przeciwnowotworowe TNF wzmagają Il-1, Il-2 i Il-12
- zastosowanie kliniczne przeciwnowotworowe jest gorsze niż stosowanie historycznych toksyn Coleya!
- w bardzo wielu chorobach nowotworowych i autoimmunizacyjnych wzrasta stężenie TNF we krwi!
- w chorobach tych blokuje się TNF stosując przeciwciała monoklonalne blokujące TNF albo rozpuszczalne receptory dla TNF połączone z
IgG
- ponieważ LT- wiąże się z TNFR1 i TNFR2 jej właściwości są zbliżone do TNF (wytwarzana jednak miejscowo w małych stężeniach,
efekty biologiczne ograniczone), wiąże się też z innymi receptorami wywołując unikatowe efekty
- wydaje się że podstawową funkcją limfotoksyn jest udział w rozwoju swoistej odpowiedzi immunologicznej w obwodowych narządach
limfatycznych
- limfotoksyny wytwarzane przez LimB indukują dojrzewanie komórek dendrytycznych grudek
FasL
- należy do nadrodziny TNF
- podobnie jak TNF jest wytwarzanej jako integralne białko błonowe i może zostać uwolnione do otoczenia przez metaloproteinazy
- większość właściwości przypisywana jednak cząsteczce powierzchniowej
- w największych ilościach wytwarzany przez LimT i komórki NK, ale obecny również na komórkach narządów uprzywilejowanych
immunologicznie
- w limfocytach FasL może być gromadzony w specjalnych lizosomach wydzielniczych, które po aktywacji komórek przemieszczane są do
błony komórkowej
- jedną z podstawowych funkcji FasL jest indukowanie apoptozy komórek docelowych z receptorami Fas na swojej powierzchni (komórki
zakażone wirusami lub nowotworowe – nowotworowe mogą same posiadać FasL i uśmiercać LimT!)
- FasL uczestniczy również w negatywnej regulacji odpowiedzi immunologicznej, na aktywowanych LimT pojawiają się receptory Fas, w
wyniku apotpozy indukowanej przez FasL dochodzi do wygaszenia odpowiedzi immunologicznej (eliminacja niepotrzebnych klonów)
- chroni również oko i jądro przed naciekami w przebiegu infekcji niektórymi wirusami!
- receptor dla FasL – Fas jest integralnym białkiem błonowym, w wyniku alternatywnego cięcia i składania powstaje forma rozpuszczalna
- niedawno zidentyfikowano również receptor „wabik” DcR3 (niektóre komórki nowotworowe go mają i stają się częściowo niewrażliwe na
działania FasL)

TRAIL (TNF-related apoptosis inducing ligand)

- najbardziej zbliżony budową do FasL
- posiada zdolność do indukowania apoptozy komórek z receptorami
- indukuje apoptozę aktywowanych LimT
- bierze udział w eliminacji zakażonych komórek przez LimTc i makrofagi
- indukuje również apoptozę komórek nowotworowych
- większość prawidłowych komórek oporna na TRAIL (wyjątek to astrocyty i hepatocyty)
- istnieje 5 receptorów dla TRAIL:
- receptory śmierci TRAILR1 i TRAILR2 – sygnał do apoptozy
- błonowe receptory wabiki TRAILR3 i TRAILR4
- rozpuszczalne białko wiążące TRAIL – osteoprotegryna

Inne

MIF – czynnik zahamowania migracji makrofagów

- stymuluje wytwarzanie przez makrofagi H2O2, NO, Il-1, Il-6, TNF
- wzmaga ekspresję cz.MHC II na makrofagach i pobudza je do zabijania mikroorganizmów, a także komórek nowotworowych
- bierze udział w rozwoju nadwrażliwości typu późnego
- stymuluje proliferację LimT synergistycznie z Il-2
- wytwarzany głównie przez monocyty i makrofagi
- blokuje działanie przeciwzapalne glikokortykosteroidów

TGF- - transformujący czynnik wzrostu beta

- występuje w trzech odmianach i jest wytwarzany przez makrofagi, neutrofile, płytki krwi i limfocyty
- działa przede wszystkim hamująco na proliferację LimB i T oraz komórek NK
- zwiększa wydzielanie wielu cytokin
- hamuje ekspresję cz.MHC II i powstawanie LimTc
- stymuluje powstawanie naczyń, bierze udział w procesie gojenia się ran i procesach naprawczych, zwiększając wytwarzanie białe
macierzy pozakomórkowej
- należy do czynników zwrotnie regulujących odpowiedź immunologiczną, wydzielany przez pobudzone LimT i B
- wzmaga wytwarzanie IgA (przełączanie klas)
- hamuje wydzielanie IgM i IgG
- działa chemotaktycznie na monocyty, neutrofile i LimT