WYDZIAŁ FINANSÓW I ZARZĄDZANIA

Projekt kierunkowy – rekomendowane zasady opracowania

Kierunek – Prawo w biznesie

Manual

Autor opracowania:

dr Dariusz Wójcik

Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu

Spis treści

Od autora............................................................................................................................................3
I. Informacje wstępne.......................................................................................................................4
Kwalifikacje zdobywane na przedmiocie.......................................................................................6
Przebieg zajęć, warunki i sposób oceniania....................................................................................7
Metody sprawdzenia efektów kształcenia.......................................................................................7
Weryfikacja w systemie JSA……………………………………………………………………….7

Dokumentacja.................................................................................................................................7
Literatura........................................................................................................................................8
II. Zawartość projektu ....................................................................................................................9
Założenia........................................................................................................................................9
Układ............................................................................................................................................10
Konstrukcja..................................................................................................................................11
Dokładność relacji........................................................................................................................11
Wkład własny...............................................................................................................................12
Terminologia................................................................................................................................12
Wymogi językowe........................................................................................................................12
Estetyka........................................................................................................................................12
III. Strona redakcyjna....................................................................................................................14
Pierwsza strona.............................................................................................................................14
Układ, style i formatowanie..........................................................................................................14
Język.............................................................................................................................................16
Rysunki........................................................................................................................................16
Tabele...........................................................................................................................................17
Spis materiałów źródłowych.........................................................................................................19
Załączniki.....................................................................................................................................24
IV. Metodologiczne podstawy badań własnych............................................................................25
Problemy i hipotezy badawcze…..……………………………………………………………….25

Zmienne i ich kategorie................................................................................................................27

Metody, techniki i narzędzia badawcze........................................................................................28
Organizacja i przebieg badań……………………………………………………………………..32

V. Metody prezentacji danych statystycznych……………………………………….…………...33

VI. Prawa autorskie. Odpowiedzialność studenta i opiekuna naukowego.……………………………….40

VII. Wzory elementów projektu……………………………………………………………………51

VIII. Przykładowe tytuły (problematyka) projektu……………………………………..……….61

Od autora
Projekt kierunkowy jest pracą w formie elektronicznej, której opracowanie oraz
przedstawienie wyników na egzaminie dyplomowym, jest konieczne do zdobycia przez studenta
dyplomu uczelni, a zarazem tytułu zawodowego.   Pozytywna ocena uzyskana za opracowanie
projektu oraz zdanie egzaminu licencjackiego (dyplomowego) upoważnia do posługiwania się
tytułem licencjata.

Manual został pomyślany jako praktyczna pomoc w procesie przygotowania i opracowania

projektu kierunkowego. Ma na celu wskazanie studentom, co powinni robić, a następnie jak
postępować w toku poszczególnych czynności składających się na proces tworzenia projektu, aby
proces ten przebiegał bez zakłóceń, a ostateczna wersja projektu miała odpowiednią merytorycznie
i formalnie jakość.

Manual stanowi próbę całościowego zebrania pomysłów, propozycji oraz dobrych praktyk
stosowanych w trakcie przygotowania tego typu opracowań. Wykorzystane w nim zostały
publikowane poradniki z zakresu, zarządzenia Dziekanów Wydziałów WSB we Wrocławiu i
Opolu, dobre rady Korpusu Dziekańskiego, wytyczne pracowników Biblioteki WSB, Dziekanatu,
Departamentu Obsługi Dydaktyki, Działu E–learningu i Multimediów oraz własne doświadczenia
autora, zdobyte w trakcie trzydziestoletniej pracy dydaktycznej we wrocławskich uczelniach. W
manualu zostały wykorzystane materiały Pani dr Anny Błaczkowskiej dotyczące metod
opracowania danych statystycznych

Opracowanie to jest wyłącznie zbiorem rekomendowanych rozwiązań możliwych do

zastosowania. Ostateczną decyzję w tym zakresie podejmuje osoba prowadząca przedmiot- opiekun
naukowy projektu kierunkowego, kierująca się w swoich decyzjach, w procesie opracowania
projektu przez studenta, własną wiedzą i doświadczeniem, uwzględniając subiektywne przekonania
studenta, wynikające niejednokrotnie ze zdobytego doświadczenia w trakcie praktyki lub/i pracy
zawodowej.

Intencją autora było przestawienie w manualu wyłącznie zbioru wskazówek, rad

praktycznych, a nie sztywnych reguł. Nie powinny one krępować w żadnym stopniu pomysłów i
własnej inicjatywy studentów, bowiem te ich cechy najlepiej stymulują wszelkie procesy tworzenia i
są źródłem powstania wartościowych merytorycznie i dobrych pod względem formalnym
opracowań.

Projekty kierunkowe przygotowane na konkretnym kierunku wyróżniają się oryginalnością,

swoistą specyfiką. To co może być dużym walorem projektu na danym kierunku wcale nie musi nim
być na innym. Istotnym jest także aby student w trakcie przygotowania projektu wykazywał się dużą
konsekwencją w zakresie wykorzystania przyjętego rozwiązania.

Autor wyraża nadzieję, że manual spotka się z pozytywnym przyjęciem ze strony osób
prowadzących przedmiot Projekt kierunkowy oraz studentów i okaże się pomocny w opracowaniu
dobrego pod względem formalnym projektu.

Dariusz Wójcik
I. Informacje wstępne

Nazwa przedmiotu: Projekt kierunkowy ( 1 i 2 )

Forma: ćwiczenia /2 godzinne/

Czas trwania zajęć:

 Studia stacjonarne: po 12 godzin w semestrze V i VI

 Studia niestacjonarne: po 12 godzin w semestrze V i VI
Wprowadzenie:

Manual do przedmiotu Projekt kierunkowy na studiach I stopnia zawiera kompendium

podstawowych treści i pozwala zrealizować wskazane w Polskiej Ramie Kwalifikacji (PRK) cele
odwołujące się do wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych. Niniejsze opracowanie zawiera
informacje przedstawiane w formie wykładowej oraz materiał praktyczny, obejmujący treści i
metody dydaktyczne umożliwiające osiągnięcie efektów tego kształcenia.

Cel przedmiotu Projekt kierunkowy:

Za najważniejszy cel przedmiotu Projekt kierunkowy na studiach I stopnia (zwanego dalej

PK) uznaje się zapewnienie studentom specjalizacji w wybranej dyscyplinie zawodowej oraz

stworzenie możliwie optymalnych warunków do opracowania projektu kierunkowego. Zajęcia z

przedmiotu stwarzają warunki do kierowania przez osoby prowadzące PK realizacją projektów i do
bieżącej kontroli procesu ich przygotowania. Dają jednocześnie możliwość zorganizowania stałego
kontaktu studentów z osobą prowadzącą PK.

Zajęcia z PK są wykorzystywane głównie do omawiania i dyskutowania wszelkich spraw

związanych z przygotowywaniem projektu. Kierowanie pracami projektowymi stanowi istotę zajęć i
może być sprawnie realizowane wówczas, gdy w ich przebieg zaangażowani są zarówno pracownicy
naukowo-dydaktyczni, jak i sami studenci. Do spełnienia zadań, konieczne są konsekwencja i
zdyscyplinowanie w realizacji przyjętego harmonogramu pracy nad projektem.

Podstawowym warunkiem właściwego przebiegu zajęć z PK i zakończenia ich terminowym i

pozytywnym ukończeniem jest wzajemne zaufanie i zrozumienie uczestników zajęć i osoby je
prowadzącej. Atmosfera wzajemnego zaufania jest bardziej potrzebna niż w innych formach zajęć
dydaktycznych.

Osoby prowadzące zajęcia są współodpowiedzialne za jakość Projektów kierunkowych.

Zdarza się jednak, że wypełnienie tej roli jest utrudnione na skutek unikania przez studentów
kontaktów, czy też z powodu obaw przed przyznaniem się do trudności napotykanych w toku ich
realizacji. Aby przeszkody te pokonać, potrzebne jest to co wcześniej zostało napisane, zaufanie
i odpowiedzialność. Trzeba jednak przy tym podkreślić, że wszelkie obawy i zahamowania
występujące u studentów są nieuzasadnione, gdyż z opracowaniem tego typu projektu, mają
zazwyczaj do czynienia po raz pierwszy, więc ze zrozumiałych względów nie mogą być do tego w
pełni przygotowani. Z tych też względów studenci powinni szczerze, bezpośrednio i szczegółowo
przedstawiać swoje trudności, aby ułatwić osobie prowadzącej zajęcia kierowanie pracą, a sobie
zapewnić komfort oddania projektu w wyznaczonym terminie.

Przebieg zajęć z przedmiotu Projekt kierunkowy wpływa na jakość opracowania, co z kolei

determinuje końcową ocenę studiów, umieszczaną na dyplomie. Student w trakcie egzaminu
dyplomowego otrzymuje bowiem pytanie ściśle związane z opracowanym projektem. Trudności
wynikają też z braku wzorcowych rozwiązań w zakresie prowadzenia przedmiotu, zróżnicowanego
doświadczenia prowadzących zajęcia oraz ze względu na konieczność odrębnego traktowania przez
nauczycieli akademickich różnych tematów opracowywanych przez poszczególnych studentów
nawet jeśli tematy te są podobne.

Projekt kierunkowy maja charakter zajęć konsultacyjnych polegających głównie na

doradzaniu oraz konstruktywnej krytyce samodzielnego sposobu przygotowania i opracowania
projektu.

Przedmiot Projekt kierunkowy prowadzi doświadczony dydaktyk.. Podział na grupy ( 25-30

osobowe ) następuje od piątego semestru studiów. Najlepszą metodą doboru grup, stosowaną także
w WSB we Wrocławiu, jest dobrowolny zapis studentów na listy, po wcześniejszym podaniu do
wiadomości studentom wykazu osób prowadzących przedmiot w danym roku oraz przedstawionego
zakresu tematycznego.

Zajęcia PK przyczyniają się do pogłębienia wiedzy studentów oraz do wytworzenia nawyku

samodzielnego rozwiązywania zagadnień. Uczestnik zajęć z biegiem czasu sam zaczyna dostrzegać
konieczność systematycznego kształcenia i uaktualniania swojej wiedzy. W trakcie zajęć PK studenci
zdobywają świadomość, że nie wystarcza mechaniczna znajomość faktów i zagadnień, konieczne jest
bowiem przede wszystkim nabycie umiejętności omawiania, odkrywania i kojarzenia faktów,
szukania współzależności i wyciągania subiektywnych sądów wartościujących. Nie można przy tym
w sposób jednoznaczny określić drogi do tego rodzaju umiejętności, nie można też podać idealnej
recepty na opracowanie dobrego merytorycznie i formalnie projektu. Student musi przez cały czas
zdawać sobie sprawę z tego, że rola prowadzącego zajęcia sprowadza się do poradnictwa, życzliwej
krytyki i pomocy w załatwianiu spraw organizacyjnych związanych z badaniami i zbieraniem
materiałów. Student sam decyduje o swym rozwoju naukowym, a PK jest tego swoistym
udokumentowaniem i nikt go za niego nie wykona.
 Na ogół wiedza zdobywana na przedmiocie jest trwalsza i głębsza, ze względu na aktywną
postawę jego uczestników, a także osobiste zainteresowanie tematami oraz odpowiedni już stopień
osiągniętej dojrzałości intelektualnej. Trzeba jednak podkreślić, że osiągnięcie celów dydaktycznych
przedmiotu zależy od odpowiedzialności, pomysłowości, energii i zdyscyplinowania jego
uczestników.

Kwalifikacje zdobywane na przedmiocie

Wiedza:
 Zna odpowiedź na pytania, jakie są cele projektu i etapy jego opracowania. Zna
rodzaje źródeł inspirujących wybór tematu i tytułu projektu oraz kryteria doboru
źródeł.
 Uzależnia wybór problemu i konstrukcji projektu od studiowanego kierunku. Zna
zasady formułowania problemu (celu) zgodnego z tytułem projektu.
 Zna zasady budowy spisu treści uwzględniającego problem jako myśl przewodnią
opracowania.
 Rozróżnia elementy konstrukcji opracowania i zna zasady pisania wstępu, części
merytorycznych, zakończenia oraz prezentowania spisu materiałów źródłowych,
spisu tabel i spisu rysunków.
Umiejętności:
 Prawidłowo konstruuje tytuł, problem, strukturę i treść projektu.
 Właściwie dobiera materiał źródłowy.
 Umiejętnie prezentuje w opracowaniu wiedzę z zakresu zgromadzonej i poznanej
literatury oraz materiałów empirycznych.
 Posiada umiejętność wyciągania merytorycznych wniosków, będących wynikiem
przeprowadzonych badań własnych.

Kompetencje społeczne:
 Jest świadom sensu podejmowania i rozwiązywania problemów badawczych
w świetle doskonalenia systemów gospodarczych, społecznych i własnych
umiejętności.
 Potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy przy realizacji projektu
kierunkowego – samodzielnie pogłębia wiedzę.
 Cechuje się etyczną postawą w biznesie oraz poza nim. Jest świadom konsekwencji
plagiatu oraz auto plagiatu.
Przebieg zajęć, warunki i sposób oceniania

1. W piątym semestrze w trakcie zajęć powinno nastąpić: określenie wymogów, ustalenie

tytułu projektu, jego celu, określenie stosowanych metod badawczych, zdefiniowanie celów
badawczych i/lub hipotez badawczych oraz opracowanie planu projektu i wstępnej listy
literatury z zakresu oraz materiałów źródłowych.

Tytuł projektu zatwierdza osoba prowadząca przedmiot.

Student po spełnieniu warunków uzyskuje zaliczenie Projektu kierunkowego 1 w formie

zal.

2. Warunkiem zaliczenia szóstego semestru jest przygotowanie w formie elektronicznej

projektu.

3. Student po spełnieniu warunków uzyskuje zaliczenie Projektu kierunkowego 2 w formie

oceny.

Metody sprawdzenia efektów kształcenia:

o przesłanie projektu kierunkowego;

o pytanie na egzaminie dyplomowym.

Dokumentacja
Student przesyła Projekt kierunkowy formie elektronicznej na Platformę Moodle.

Weryfikacja w Jednolitym Systemie Antyplagiatowym:

W sytuacji podejrzenia popełnienia plagiatu, prowadzący zajęcia – opiekun naukowy,

wykorzystuje JSA. Nie jest to działanie obligatoryjne. Akceptacja projektu nie wymaga Raportu z
JSA.

W efekcie analizy Raportu oraz pracy studenta, w przypadku:

a) wydania przez opiekuna naukowego opinii o popełnieniu plagiatu studentowi zostaje wystawiona
ocena ndst., co skutkuje warunkiem z przedmiotu

b) sformułowania przez prowadzącego zajęcia zarzutu popełnienia plagiatu przez autora projektu,
Dziekan podejmuje decyzję o sposobie dalszego postępowania.
Literatura polecana przy opracowaniu:
Literatura podstawowa:

1. Apanowicz J., Metodologiczne uwarunkowania pracy naukowej, Warszawa: Difin, 2005.

2. Brdulak J., Zasady techniczne pisania prac dyplomowych o tematyce ekonomicznej, Warszawa:
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2014.
3. Majchrzak J., Mendel T., Metodyka pisania prac magisterskich i dyplomowych, Poznań:
Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, 2005. 
4. Wójcik K., Piszę pracę magisterską. Poradnik dla autorów akademickich prac promocyjnych
(licencjackich, magisterskich, doktorskich), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej
Handlowej w Warszawie, 2002.

Literatura dodatkowa:

1. Antczak M., Nowacka A., Przypisy, powołania, bibliografia załącznikowa, Warszawa:

Wydawnictwo SBP, 2008.

2. PN-ISO 690 : 2002 Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne. Zawartość, forma i struktura.

Informacje dodatkowe:

W treści manuala rady autora umieszczone są w niebieskiej ramce lub wyróżnione czerwoną
czcionką.
II. Zawartość projektu

Projekt kierunkowy powinien składać się z dwóch części:

• analitycznej – krótkiej, zawierającej aspekty teoretyczne w postaci Spisu podstawowych
pojęć i definicji i aspekty analityczne zawarte w rozbudowanym Zakończeniu;
• empirycznej – głównej, stanowiącej istotę, projektu prezentującej wyniki
przeprowadzonych badań, ich analizę i wyciągnięte wnioski.
Projekt kierunkowy jako dzieło jest opracowaniem w postaci elektronicznej zgodnym z ustalonym
tytułem. Część badawcza jest zasadnicza częścią pracy.
Opracowanie musi cechować: jasne, precyzyjne, ścisłe i obiektywne przedstawienie
przedmiotu opracowania z wyraźnym zaznaczeniem wyników własnych autora na tle
opublikowanych materiałów źródłowych, przejrzysty układ treści, kompletność opracowania,
poprawność i płynność języka oraz stylu wypowiedzi oraz odpowiedni poziom (zachowanie
wymagań formalnych, estetyka i przejrzystość wykonania).
Nie jest to natomiast chronologiczny opis przebiegu badań ani włożonego wysiłku, tym bardziej nie
jest to własne przedstawienie szerokich podstaw wiedzy z zakresu omawianej problematyki.

Założenia
1. Studia licencjackie mają charakter zawodowy, a PK ma dokumentować nabycie przez
studenta umiejętności wykonywania wyuczonego zawodu.
2. PK powinien w szczególności dokumentować umiejętność czynnego posługiwania się
wiedzą nabytą w czasie studiów, tj. zastosowania tej wiedzy do rozwiązywania problemów
natury praktycznej, związanych z realizowanym kierunkiem studiów.
3. Tytuł projektu powinien być ściśle związany z kierunkiem realizowanych studiów.
4. PK musi mieć zasadniczo charakter empiryczny, tj. być oparta na materiale
faktograficznym. Ten materiał może pochodzić z przedsiębiorstw lub innych jednostek (np.
urzędów pracy, urzędów gmin, firm marketingowych, organizacji non profit, banków,
ubezpieczycieli), z własnych badań (np. obserwacja częstości napływu klientów do sklepu w
ciągu dnia, tygodnia; obserwacja organizacji pracy na określonych stanowiskach, badanie
ankietowe dotyczące motywacji klientów, badanie sprawozdań finansowych, dokumentacji
rachunkowości, procedur obiegu dokumentów) lub z publikowanych źródeł (np. z badań
budżetów gospodarstw domowych, badań koniunktury, innych danych publikowanych przez
Główny Urząd Statystyczny i jego lokalne agendy, badań specjalnych ogłaszanych przez
wyspecjalizowane jednostki, danych pochodzących z Internetu).
 5. PK powinien zawierać:
 analizę wyraźnie sformułowanego problemu wraz z wnioskami i rekomendacjami
dla przyszłości;
lub
 projekt rozwiązania problemu, obejmującego krytykę dotychczasowego rozwiązania
(jeśli istniało), prezentację proponowanego rozwiązania, ocenę zalet i wad tego
rozwiązania.
6. PK powinien także dokumentować umiejętność posługiwania się literaturą i innymi
materiałami źródłowymi dla rozwiązania postawionych zadań badawczych, co oznacza, że
odwołania do źródeł powinny wspierać tok wywodów autora.
7. PK powinien wykazać, że autor umie gromadzić odpowiednie do celu pracy materiały,
opracować je zgodnie z wymaganiami danej dyscypliny oraz sformułować merytoryczne
wnioski z badania.

Układ

Projekt kierunkowy składa się z następujących części:

1. strony tytułowej;
2. wstępu;
3. spisu podstawowych pojęć i definicji;
4. metodologicznych podstaw badań własnych;
5. prezentacji wyników badań własnych oraz ich analizy;
6. zakończenia (wniosków);
7. spisu materiałów źródłowych,
8. spisu tabel i spisu rysunków;
9. załączników (jeżeli występują / są wymagane);
10. oświadczenia studenta.

Wstęp powinien mieć maksymalnie 3 strony i dawać czytającemu spójny obraz tego, dlaczego autor
zdecydował się podjąć taki, a nie inny tytuł projektu. Innymi słowy, powinien wskazywać na wagę
problemów podjętych w opracowaniu. Wstęp powinien zawierać cel, opis zawartości
poszczególnych części (metodologia badań i prezentacja wyników ) oraz charakterystykę
wykorzystanego w trakcie opracowania projektu materiału źródłowego.
Główna część projektu – którego problematyka wynika zasadniczo z kierunku studiów, powinna
zawierać część badawczą, w której autor opisuje wyniki własnych badań.
Spis podstawowych pojęć i definicji, stanowi wybór zagadnień z zakresu, już opublikowanych
zawartych w książkach, czasopismach, innych pracach naukowych i opublikowanych w Internecie
pozycji. Głównym zadaniem autora jest dokonanie syntetycznej prezentacji (2-4 strony)
podstawowych pojęć i definicji z zakresu tematyki poruszanej w projekcie.
Część metodologiczna powinna zawierać i omawiać:
- Cel, przedmiot badań, pytania badawcze;
- Hipotezy badawcze Zmienne. Wskaźniki;
- Metody i techniki badawcze;
- Obszar i przedmiot badań.

W części praktycznej, autor powinien zaprezentować uzyskane w efekcie badań wyniki, jeżeli
badania własne były prowadzone lub opracowany projekt/rozwiązanie.
Zakończenie (wnioski) powinno mieć objętość 2-4 stron i zawierać musi: przedstawienie
zrealizowanych zadań ze zwróceniem uwagi na ich ewentualną oryginalność i nowatorskie
podejście, najistotniejsze wnioski z pracy oraz ewentualne rekomendacje w zakresie omawianych
zagadnień.

Konstrukcja
Konstrukcja projektu powinna spełniać wymogi kompletności, a jego układ musi być
logiczny. Konstrukcja logicznie spoista to taka, w której kolejność i treść poszczególnych części
formułowane są nie według nagromadzonego materiału, ale według jednej myśli przewodniej - to
jest wyznaczonego celu badawczego i w ramach określonego tytułem projektu zagadnienia.
Tytuły i odpowiadająca im treść poszczególnych części powinny z siebie wynikać, tworząc spoistą
wewnętrznie i pozbawioną przypadkowości całość dającą możliwość przechodzenia do coraz
bardziej pogłębionych i szczegółowych rozważań, a następnie do syntezy czy uogólnienia.
Rozmiarów Projektu kierunkowego nie normują żadne reguły poza wymogiem
kompletnego opracowania problemu, wynikającego z tytułu i celu projektu. (zwyczajowo
powinno to być około 30 – 40 stron).

Dokładność relacji
Dokładność relacji odnosi się zarówno do przedstawiania faktów, jak i zamieszczanych
poglądów.
W obszarze faktów (danych źródłowych, przebiegu i efektów wyników ankiet, wywiadów,
bezpośredniej obserwacji itp.) ważna jest nie tylko ścisłość w ich relacjonowaniu, ale także
określone podejście metodologiczne, uniemożliwiające uzyskanie wyników jednostronnych czy
wręcz tendencyjnych.
W obszarze poglądów chodzi o prezentację obiektywną, rzetelną, nie mającą charakteru
celowo wybiórczej, wyrwanej z kontekstu.
Prawidłowa relacja oznacza, że nie pomija się także tych okoliczności, które świadczą
przeciwko szczególnemu czy ogólnemu wynikowi pracy. Opis materiałów powinien pozwalać na
wyraźne rozróżnienie wyników badań własnych i cudzych, co musi znaleźć wyraz we właściwym
redakcyjnym opracowaniu projektu. Dobór materiałów źródłowych powinien być ściśle związany z
tytułem i celem projektu. Autor powinien starać się uwzględniać najnowsze pozycje literatury oraz
wiarygodne dane statystyczne i aktualne akty prawne.

Wkład własny
Student pisząc opracowując projekt musi wykazać się ogólną znajomością dziedziny
wiedzy, z zakresu której opracowuje projekt, właściwie dobrać literaturę, materiał źródłowy
i odpowiednio je wykorzystać. Każdy PK jest w mniejszej czy większej części uporządkowanym
według ogólnego zamysłu autora przedstawieniem wyników, twierdzeń czy ocen już istniejących.
Jednak jej ocena wzrasta, gdy autor postara się o nowy opis czy o nową interpretację już znanego i
publikowanego materiału. O merytorycznej wartość pracy decydują badania własne, propozycje
usprawnień, samodzielne opinie i oceny oraz subiektywne sądy wartościujące autora.

Terminologia
Poprawne formułowanie myśli zależy m.in. od precyzyjności używanych pojęć. Dlatego też
wymogi z zakresu rygoru terminologicznego wszędzie tam, gdzie mogą istnieć jakiekolwiek
wątpliwości co do znaczenia używanych terminów, znajdują się w zasadzie poza sferą swobodnego
wyboru i muszą być przez studenta w trakcie przygotowania projektu spełnione. Oznacza to, że
pojęcia podstawowe należy wyczerpująco wyjaśnić, podając je za literaturą z badanego zakresu
wiedzy ( część 3 projekty). Ponadto, trzeba dokładnie wyjaśnić terminy nowe, proponowane przez
autora projektu. Respektowanie tych wymagań zapobiega ewentualnym nieporozumieniom natury
merytorycznej czy wręcz terminologicznych andronów i pustosłowia. Brak dbałości w tym
względzie czyni projekt mało czytelnym i niezrozumiałym.

Wymogi językowe
PK powinien być napisany krótko, zwięźle i być pozbawiony niepotrzebnych, nic nie
wnoszących słów, zwrotów i frazesów. Poszczególne słowa w takich opracowaniach lub ich całe
ciągi mają często ściśle zdefiniowane znaczenia (np. terminy z dziedziny ekonomii, zarządzania,
turystyki, finansów, informatyki, prawa czy bezpieczeństwa) i dla precyzji wywodu muszą być
użyte w niezmienionej postaci. Możliwie krótkie zdania, unikanie wyszukanego języka,
akademickość - to zasady, które bezwzględnie należy przestrzegać. Tekst opracowania powinien
być przejrzysty i komunikatywny. Przeszkadza temu zarówno rozwlekłość w formułowaniu myśli,
jak i zbyt duża zwięzłość wypowiedzi.
Estetyka
PK powinien być napisany czysto i estetycznie. Tekst każdej części powinien rozpoczynać
się od nowej strony. Eksponuje się w ten sposób początek każdej z części projektu, wprowadzając
jednocześnie ład, ułatwiający orientację w całości opracowania. Ważne jest zadbanie o czytelny
przestrzenny układ całego tekstu, a zwłaszcza o dodatkowe odległości między poszczególnymi
śródtytułami. Układ, w którym prawie każde zdanie zaczyna się od akapitu, jest niepoprawny.
Zadaniem akapitu1 jest wyraźne zaznaczenie nowej myśli w bieżącym wątku wypowiedzi.
Szczegółowe zasady redagowania opracowania opisano w części III niniejszego manuala.

1
Akapit (od łac. a capite, dosł. od głowy, od początku) to podstawowy sposób dzielenia tekstu  na rozpoznawalne
wzrokiem mniejsze fragmenty w celu zwiększenia jego czytelności. Jest to podstawowa jednostka logiczna dłuższego
tekstu, składająca się z jednego lub wielu zdań stanowiących pewną myśl.
III. Strona redakcyjna

Pierwsza strona:
Układ i zawartość pierwszej strony jest ściśle określona przez Dziekana i dostępna na
stronie internetowej.
(Extranet → Organizacja toku studiów → Obrony → Studia I stopnia → Wzór strony tytułowej
pracy).

Układ pracy, style i formatowanie:

Przy pisaniu pracy student powinien stosować się do poniższych zaleceń edytorskich.
Postać tekstu w całej pracy powinna być jednakowa. Typowy akapit tekstu nie może raz
zaczynać się od wcięcia, a w innym miejscu być umieszczony bez wcięcia.

Numeracja stron: najczęściej stosuje się na środku w stopce, z wyłączeniem: strony tytułowej, która
jest pierwszą stroną pracy lecz jej nie numerujemy oraz strony ostatniej z Oświadczeniem studenta,
której również nie numerujemy.

Marginesy: górny i dolny, lewy i prawy lustrzane – 2,0 cm.

Zwróć uwagę

W pracy należy zachować jednakową ilość wierszy i znaków w wierszu na stronie. W

programie Microsoft Word 2007 i 2010 w oknie dialogowym Statystyka wyrazów jest
wyświetlana liczba stron, znaków i wierszy w akapicie ( ze spacjami i bez nich ).

Do numeracji poszczególnych części zwykle stosuje się cyfr arabskich2 – tj. 1, 1.1., 1.2., 1.2.1., ... .
Należy przy tym zwrócić uwagę na to, że nie może istnieć np. punkt 1.2.1. jeżeli nie ma punktu
1.2.2., tzn. nie można stosować pojedynczych podpunktów.

Budowa projektu:
Projekt zbudowany jest z części, a dana część może zawierać kolejne elementy.
Objętość poszczególnych części zależy od podejmowanej problematyki.
Przykładowo - poprawny podział może wyglądać następująco:
Część 1. Spis podstawowych pojęć i definicji
1.1. (Tytuł)

2
Cyfry arabskie, właściwie cyfry indyjskie europeizowane – cyfry stosowane obecnie powszechnie na całym świecie
do zapisywania liczb. Są to kolejno znaki: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 oraz 9, które pierwotnie służyły do zapisu liczb
w systemie dziesiętnym.
 1.2. (Tytuł)
1.2.1. (Tytuł)
1.2.2. (Tytuł)

Standardowa wielkość czcionki do pisania opracowań wynosi 12. Czcionki 14 można użyć w tytule
i numeracji części projektu. Tytuły tabel i rysunków piszemy czcionką 11. Źródła pod tabelami i
rysunkami oraz odsyłacze powinny być napisane czcionką 10.
Stosowanie większych rozmiarów czcionki może wskazywać na celowe ich zastosowanie w  celu
sztucznego zwiększenia objętości pracy.
Przy ustalaniu stylów dla poszczególnych poziomów można wykorzystać różną wielkość czcionki,
pogrubienie (lub nie), kapitaliki i wersaliki, a także odpowiednie wcięcia oraz odstępy dla akapitów. Np.
Tytuły rozdziałów:
pierwszy poziom - bold 14,
drugi poziom - bold 12.
Krój czcionki – praca powinna być napisana jednolitą czcionką. Zalecana jest czcionka kroju
szeryfowego Times New Roman3. Dopuszczalne jest wykorzystanie czcionek Arial i Calibri.
Odstęp między wierszami – 1,5 linii; w niektórych fragmentach tekstu można lub należy odstęp
między wierszami zmniejszyć do 1,0 linii, np. w dłuższym cytacie, w podpisie pod rysunkiem,
wewnątrz tabeli, w legendzie wzoru matematycznego, w źródle pod tabelą, czy w dolnych
przypisach.
Należy:
- wyłączyć automatyczne dzielenie wyrazów;
- włączyć justowanie obustronne.
Początki akapitów powinny zaczynać się wcięciem specjalnym pierwszego wiersza ok. 1,0 – 1,25
cm.

W całym opracowaniu należy przestrzegać zasad tzw. poprawnego wprowadzania tekstu, tj,:
• nie używa się spacji do ustawiania wcięcia pierwszej linii akapitu;
• nie używa się wielokrotnej spacji;
• nie stawia się spacji przed znakiem: , . : , ? ! % „ ) } ];
• nie wstawia się spacji za znakiem: ( { [ ”;
• na końcu wiersza nie zostawia się spójników i przyimków (np. i, w, z, u itp.);
• należy likwidować poprzez edycję pozostawianie tytułu rozdziału w ostatniej linii na stronie
lub jednej linii tekstu na nowej stronie.

3
Times New Roman – czcionka kroju szeryfowego zlecona do wykonania przez londyński magazyn The Times w
roku 1931 i zaprojektowana przez Stanleya Morisona. Po raz pierwszy została użyta przez firmę Monotype w 1932.
Uważany jest za jeden z najbardziej udanych i wszechobecnych krojów w historii. Krój szeryfowy – szeryfy to
ozdobne, krótkie kreski stosowane w wielu krojach pisma do zwiększenia dekoracyjności danego fontu.
W tekście nie należy stosować różnych czcionek. W szczególnych sytuacjach można zastosować
podkreślenia lub kursywę (np. cytat).

Zwróć uwagę

na prawidłową edycję tekstu, aby nie było niewypełnionych pól na stronach.

Zwróć uwagę

Po tytule nie umieszczamy kropki, chyba, że zawiera on dwa zdania, np. 1.2. Inflacja. Rodzaje
inflacji czy Tabela 1. Rodzaje inflacji – bez kropki na końcu.

Każda część projektu powinna się rozpoczynać od nowej strony. W przypadku gdy tytuł
pozostaje bez tekstu na dole strony – należy go przenieść na następną stronę.

Jeżeli mamy np. punkt 1.2. to przed punktem 1.2.1. nie zaleca się umieszczenia tekstu.

WAŻNE
Nie można zaczynać i kończyć danej części projektu rysunkiem lub tabelą. Nie może się on także
składać z samych rysunków, tabel i/lub cytatów. Należy wprowadzić przynajmniej jeden akapit
wprowadzający oraz tekst między rysunkami lub/i tabelami.

Język:
Zwykle wykorzystuje się formę bezosobową: „należy uznać, że” lub „autor przeanalizował”
a czasami (bardzo rzadko) pierwszej osoby liczby mnogiej, np. „zwróćmy uwagę na”. Nie należy
pisać w pierwszej osobie liczby pojedynczej, np. „uważam, że”.
Student powinien sprawdzić tekst pod kątem błędów ortograficznych (automatycznie), a także
stylistycznych oraz interpunkcyjnych –„ręcznie”.

Rysunki:
Rysunki dobrze jest wstawiać jako „równo z tekstem” – czarna obwódka przy podświetleniu
rysunku, a nie jako ramki (białe kwadraciki w rogach przy podświetleniu). Uniknie się wtedy
problemów przy przesunięciach pomiędzy stronami.

Zwróć uwagę

Rysunek zamieszczany w pracy powinien być stworzony samodzielnie, przy użyciu

odpowiedniego programu graficznego, MS Excela lub w ostateczności MS Worda.
 Jeżeli rysunku student nie jest w stanie stworzyć samodzielnie, może to być skan lub zrzut
z ekranu. Nie należy jednak skanować ani wklejać rysunków ściągniętych z Internetu, będących złej
jakości.

Zwróć uwagę

Rysunek, schemat, wykres, zdjęcie, mapę warto nazwać rysunkiem, zatem warto przyjąć
zasadę co nie jest tabelą jest rysunkiem. Należy bowiem w końcowej części pracy
zamieścić spis wykorzystanych rysunków, który przy zastosowaniu powyższej zasady
będzie tylko jeden.

Podpisy umieszczamy pod rysunkami. Po tytule rysunku nie stawiamy kropki. Jeżeli rysunki są
wzorowane na istniejących w literaturze, należy powołać się pod tytułem rysunku na źródło.
Rysunki numerujemy kolejno w ramach całej pracy czcionką 11 pkt, źródło czcionką 10 pkt,
odstęp między wersami 1,0. Na końcu pracy umieszczamy automatyczny spis rysunków (wskazane
jest jednak usunięcie słowa Rysunek sprzed numeru i tytułu rysunku).
Przykład opisu rysunku: ( osie na rysunku powinny być opisane ).

Rys. 1. Dynamika PKB w Polsce i na świecie w latach 2004-2014

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rachunki narodowe i PKB . Dostępny w Internecie:

http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/National_accounts_and_GDP/pl; dostęp: 05.02.2020.

Tabele
Tabele należy umieszczać tak, aby jej wiersze nie przechodziły do następnej strony.
Numerowanie tabel powinno być kolejne w ramach całego tekstu, w sposób analogiczny do
numeracji rysunków. Numery i tytuły tabel umieszczamy nad tabelą, wykorzystując etykietę
„Tab.”. Po tytule tabeli nie stawiamy kropki. Na końcu pracy umieszczamy automatyczny spis
tabel. Czcionka i zasady tworzenia spisu jak dla rysunków.

Przykład opisu tabeli:

Tab. 1. Kryteria podziału przedsiębiorstw

Typ przedsiębiorstwa Roczny obrót netto Suma aktywów Ilość zatrudnionych

(mln euro) bilansu (mln euro) osób

Mikro <2 <2 < 10

Małe < 10 < 10 < 50

Średnie < 50 < 43 < 250

Źródło: opracowanie własne na podstawie: G. Sobczyk, Strategie konkurencji małych i średnich przedsiębiorstw,
Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2006, s. 15.

W przypadku gdy tabela jest zbyt długa, aby zmieścić się na jednej stronie pod „główką”
tabeli należy umieścić dodatkowy wiersz z numeracją kolumn i od tego wiersza zaczynać ciąg
dalszy tabeli na kolejnej stronie.

Tab. 2. Scenariusz optymistyczny

Czynnik/ trend w otoczeniu Trend Siła wpływu

1 2 3

Sfera ekonomiczna

Inflacja regres 5

restrykcyjność systemu podatkowego regres 5

restrykcyjna polityka monetarna regres 5

recesja w gospodarce regres 4

poziom dochodów wzrost 4

wzrost gospodarczy wzrost 5

wzrost poziomu życia wzrost 5

Kolejna strona

1 2 3

średnia siła wpływu 4,71

… … …

Źródło: opracowanie własne

Spis materiałów źródłowych4
Spis materiałów źródłowych – przypisy

Zwróć uwagę

Odnośnik przypisu – liczbę umieszczamy zasadniczo przed kropką, niezależnie od tego, czy
odnosi się do całego zdania, czy tylko do ostatniego wyrazu5.

W tekście projektu należy koniecznie umieszczać odesłania do literatury. Dotyczy to

także rysunków i tabel. Należy na to zwrócić szczególną uwagę, gdyż autor może być posądzony
o plagiat (patrz część V manuala).
Postać odsyłaczy jest różna. W pracach projektowych najczęściej stosuje się odwołanie w postaci
przypisu dolnego.

Przykład:
Zastanawiając się nad sensem istnienia mikro-przedsiębiorstw, można przytoczyć proces
jaki opisał J.A. Schumpeter1 zwany „wichrem kreatywnej destrukcji”. Według tego procesu
kapitalizm nie mógłby istnieć bez ciągłego tworzenia się firm na szczątkach tych, które
upadły (w tym miejscu wstawiamy numer odsyłacza, np. 2).

W tym przypadku przypis będzie miał postać:

2
N. Stępnicka, Koncepcja twórczej destrukcji J.A Schumpetera a wyzwania współczesnej gospodarki,
Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach 2012, s. 29.

Zwróć uwagę
Przypisy zawierają te same elementy, co opis bibliograficzny i tworzy się je w ten sam
sposób z jedyną różnicą, że przypisy rozpoczynają się od inicjału imienia autora, dalej
nazwisko (w przypadku prac autorskich oraz artykułach w pracach pod redakcją
pozostaje bez zmian) oraz są zakończone wskazaniem lokalizacji, czyli strony w danym
dziele.

Wydaje się, iż nie ma potrzeby dodatkowego sygnalizowania tzw. „dosłownych cytatów” –

wystarczy opatrzyć je tylko odpowiednim odnośnikiem. Wiadome jest przecież, iż nikt nie
będzie ujmował własnymi słowami treści np. ustaw czy rozporządzeń, nie ma więc potrzeby
pisania ich kursywą czy też „ujmowania ich w cudzysłów”. Natomiast posiłkując się fragmentami
czyichś prac, czy to publikacyjnych, czy książkowych, starajmy się zawsze zmienić, choćby
nieznacznie, każde zdanie. Oczywiście powyższe rozważania nie dotyczą klasycznych cytatów, np.:

4
Opracowano na podstawie: K. Wasiluk, Instrukcja tworzenia opisów i przypisów dla seminarzystów WSB we
Wrocławiu, Wrocław: Biblioteka Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu 2015.
5
Słownik języka polskiego PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2017.
Jak napisał Paracelsus: „Próżnowanie osłabia, praca wzmacnia; tamto przyspiesza starość, ta
młodość długo utrzymuje”6. (początkowy znak cudzysłowu na dole, końcowy na górze).

Skróty stosowane w przypisach i zasady ich stosowania

Skrót polski Skrót łaciński Co oznacza Kiedy stosujemy

dz. cyt. op. cit. dzieło cytowane Gdy po raz kolejny cytujemy to
samo dzieło.
[opus citatum]

Tamże Ibidem w miejscu już Gdy po raz kolejny cytujemy to

przytoczonym samo dzieło i te same strony co
powyżej.

Zob. Vide zobacz Gdy w tekście zasadniczym tylko

przytoczono czyjeś poglądy nie
dosłownie, innymi słowy gdy
dokonano parafrazy czyjegoś
tekstu.

Por. Cf. porównaj Gdy chcemy powiadomić, że o

danym zagadnieniu pisali także
[confer] inni autorzy lub gdy nasza
parafraza tekstu oryginalnego w
istotnym stopniu zmienia jego
treść.

Zwróć uwagę

Można stosować skróty polskie lub skróty łacińskie, ważne, aby być konsekwentnym
w całym opracowaniu.

Spis materiałów źródłowych - spis pozycji

Zwróć uwagę

Pozycje w spisach powinny być ponumerowane. W przypadku pozycji zwartych –

uporządkowane alfabetycznie od nazwiska autora.

Wydawnictwa zwarte - jako całość

Książki - prace autorskie
Autor/Autorzy (nazwisko, skrót imienia), Tytuł, miejsce wydania: wydawca, rok wydania.

6
WielkieSlowa.pl . Dostępny w Internecie: http://www.wielkieslowa.pl/343-proznowanie-oslabia-praca-wzmacnia.html;
dostęp: 03.01.2017.
 Przykład: Wojciechowski J., Czytelnictwo, Kraków: Stowarzyszenie Bibliotekarzy
Polskich, 2000.

Książki - prace zbiorowe

Tytuł, redaktor (pod red.7/ red. nauk8), miejsce wydania, wydawca, rok wydania.

Przykład:
Bibliotekarstwo, pod red. Z. Żmigrodzkiego, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego, 2005.
Czytanie – czytelnik – czytelnictwo, red. nauk. A. Migoń, Wrocław: Wydawnictwo
Uniwersytetu Wrocławskiego, 2013.

Artykuł w pracach zbiorowych

Autor/Autorzy artykułu (nazwisko, skrót imienia), tytuł artykułu [w:] opis dokumentu
macierzystego.

Przykład: Wojciechowski Derkacz M., Czytelnik w XXI wieku [w:] Czytanie – czytelnik –
czytelnictwo, red. nauk. A. Migoń, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego,
2013.

Wydawnictwa ciągłe (czasopisma, gazety)

Wydawnictwa ciągłe – jako całość
Tytuł wydawnictwa ciągłego /np. czasopisma/, odpowiedzialność, oznaczenie /data i numer/, rok
wydania.

Przykład: NPM. Magazyn turystyki górskiej, red. nacz. T. Cylka, 2014 nr 12, 2014.

Wydawnictwa ciągłe – artykuł

Autor/Autorzy, tytuł artykułu, „tytuł wydawnictwa ciągłego”, rok wydania numer wydania,
lokalizacja artykułu w dokumencie macierzystym.

Przykład: Bazalczyk A., Była wyższa niż Mont Blanc, „NPM. Magazyn turystyki
górskiej”, 2014 nr 12, s.16-19.

7
Skrót pod red. pochodzi od sformułowania pod redakcją, w tym przypadku w opisie bibliograficznym, obowiązuje
odmiana formy nazwiska autora.
8
Stosując skrót red. nauk., czyli redakcja naukowa, nie obowiązuje ww. reguła.
Wydawnictwa prawne
Ustawy i zarządzenia
Tytuł dokumentu (nazwa dokumentu, data zatwierdzenia) lokalizacja w miejscu publikacji (wraz z
kolejnymi nowelizacjami, jeśli takie nastąpiły).

Przykład: Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, Dz.U. 1997 Nr 85 poz. 539.

Komentarze do ustaw i zarządzeń

Autor/Autorzy, Tytuł .Podtytuł, miejsce wydania: wydawnictwo, rok wydania.

Przykład: Kotowski A., Inspekcja Transportu Drogowego: komentarz do ustawy o transporcie

drogowym, Warszawa: Diffin, 2009.

Normy prawne - jako całość

Numer normy łącznie z rokiem/jeśli rok jest częścią numeru/ : rok wymieniony po numerze /jeśli
nie wchodzi w skład numeru/, tytuł normy.

Przykład: PN-ISO 690-2 : 1999, Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne.

Dokumenty elektroniczne i ich części.

Fragmenty norm prawnych

Numer normy łącznie z rokiem /jeśli rok jest częścią numeru/ : rok wymieniony po numerze /jeśli
rok nie wchodzi w skład numeru/, tytuł normy, lokalizacja fragmentu w normie /rozdział, tytuł
rozdziału, strony/.

Przykład: PN-ISO 690-2 : 1990, Informacja i dokumentacja. Przypisy bibliograficzne.

Dokumenty elektroniczne i ich części, [Rozdz.] 5 Ogólne zasady sporządzania przypisów
bibliograficznych, s.10-15.

Dokumenty elektroniczne
Książki – prace autorskie

Autor/autorzy, tytuł, podtytuł, miejsce wydania, rok wydania.  Dostępny w Internecie: lokalizacja

(adres strony); dostęp: data korzystania ze strony.
 Przykład: Tukidydes, Wojna peloponeska, Warszawa, 2004.  Dostępny
w Internecie: www.biizy.com./Tintrod/html; dostęp: 11.09.2016.

Dokumenty samoistne

Autor/autorzy, tytuł. podtytuł. Dostępny w Internecie: lokalizacja (adres strony); dostęp: data

korzystania z dokumentu.

Przykład: Szulczewski G., Etyczna ekonomia w ujęciu Petera Koslowskiego. Dostępny

w Internecie: www.cebi.win.pl/teksty/etyczna_ekonomia.doc; dostęp: 11.09.2016.

Artykuł w wydawnictwach ciągłych w Internecie

Autor/autorzy, tytuł artykułu, „tytuł wydawnictwa ciągłego” [typ nośnika], znaczenie wydania
/numer i data/, [data dostępu:], lokalizacja. Warunki dostępu /adres internetowy/.

Przykład: Pytel J., Bibliotekarze wiedzą więcej, „Biblioteka w Szkole” [online], 2011 nr 1,
[dostęp: 8.09.2016], s.5-6. Dostępny w Internecie:
http://shop.sukurs.edu.pl/article/details/584.

Informacje z elektronicznych baz danych

Autor/Autorzy, tytuł dokumentu [w:] nazwa bazy, opublikowano: [dostęp: data dostępu].

Przykład: Nowak J., Finansowanie przedsiębiorstwa, [W:] Inforlex, opublikowano: EPS

2008/2/34-42 [dostęp: 26.01.2015].

Dokumenty kartograficzne
Mapy i plany

Tytuł. Podtytuł, skala, miejsce wydania: wydawca, rok wydania.

Przykład: Dolny Śląsk. Mapa przyrodnicza, 1:275 000, Wrocław: Studio Wydawnicze
„Plan”, 2007.
Załączniki
Załączniki (aneks) stanowią uzupełnienie projektu. W aneksie zamieszcza się te
materiały, których przytoczenie w tekście głównym, byłoby niewskazane (ze względów
merytorycznych lub technicznych).

W załącznikach zawarte są materiały, które co prawda wiążą się z danym opracowaniem, ale
nie są jej integralną częścią albo nie można ich zamieścić w tekście ze względu na znaczną
objętość. Mogą to być np. kwestionariusz ankiety, raport z obserwacji, zdjęcia, mapy, schematy
organizacyjne, zapis przeprowadzonego wywiadu itp., czyli materiały które z istotnych względów
należy załączyć do projektu.

Nie zawsze konieczny jest aneks. Należy dołączyć dane dokumenty tylko wówczas, kiedy
pełnią one rolę dokumentu źródłowego, którego zamieszczenie w oryginalnym brzmieniu spełnia
istotną funkcję (czyli podkreślenia, że prezentowana analiza jest obiektywna).
IV. Metodologiczne podstawy badań własnych

Teza jest podstawowym zadaniem, jakie staje przed każdym, zamierzającym przeprowadzić
badanie.  Jeśli nie sformułowałeś tezy opracowania, jeszcze nie wiesz, o czym chcesz pisać. To
teza jest sednem projektu. W największym skrócie teza jest tym, co chcesz swoim opracowaniem
przekazać. Teza nie jest tym samym co tytuł projektu. Jest odpowiedzią na problem badawczy w
tym temacie postawiony. Teza jest sednem przemyśleń na wybrany temat.

Problemy i hipotezy badawcze

Badanie naukowe jest wieloetapowym procesem, na który składają się działania mające
wyczerpująco i obiektywnie poznać wycinek rzeczywistości. Najważniejszą rolę odgrywają tu
problemy badawcze, które sformułowane w odpowiedni sposób wyznaczają tok myślenia w fazie
koncepcyjnej badań. J. Sztumski określa problem badawczy jako „to, co jest przedmiotem wysiłków
badawczych, czyli to, co orientuje nasze przedsięwzięcie badawcze”9. Według S.
Nowaka, ,,problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma
dostarczyć badanie10. Problemy badawcze zatem, to pytania, na które szukamy odpowiedzi na
drodze pracy naukowej. Jest bardzo istotne, aby zostały one jasno wyrażone 11. Problem główny
pracy można określić w formie pytania.

Przykład: Jaki jest wpływ marki produktu na zachowania konsumenckie studentów?

Problemy badawcze – mają w pracy formę pytań i odpowiadających im pytań szczegółowych, na

które badanie ma dać odpowiedź.

9
J. Sztumski, Wstęp do metod i badań społecznych, Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk, 2005, s.42.
10
S. Nowak, Metodologia badań społecznych, Warszawa: PWN, 2012, s.214.
11
I. Szlachcic, Metody badań socjologicznych (w:) Socjologia. Wybrane zagadnienia - red. Kurcz Z. – Wałbrzych:
BIMART, 1999, s.88.
 Przykład:
1. Jaki jest wpływ sytuacji materialnej studentów na dokonywanie zakupów produktów
markowych?
1. Czy cena ma wpływ na wybór kupowanego produktu?
2. Jakie wpływ na dokonywane zakupy ma wysokość dochodu do dyspozycji studenta?
2. Jaką wiedzę posiadają studenci o markach produktu?

1. Skąd student czerpie wiedzę o markach produktów?

2. Jakie produkty (odznaczające się jakimi cechami) uważa za markowe?

Wymieniony zestaw problemów badawczych stanowi podstawę do opracowania hipotez

badawczych. Termin hipoteza wywodzi się z greckiego słowa hipothesis, któremu w języku
polskim odpowiada słowo przypuszczenie. „Chodzi tu więc o przypuszczenie lub domysł wysunięty
prowizorycznie dla określenia lub wyjaśnienia czegoś, który oczywiście wymaga sprawdzenia, czyli
weryfikacji poprzez odpowiednie badania stosowane w danej nauce12. Według Ch. i D.
Nachmiasów hipoteza to ”propozycja twierdzenia naukowego, które zakłada możliwą lub
oczekiwaną w danym kontekście sytuacyjnym naturę związku13. Można zatem określić następująco
hipotezy badawcze:

Przykład:

1. Im lepiej są wykształceni rodzice tym większa skłonność do zakupu produktów

markowych.
2. Im większa jest miejscowość z której student pochodzi, tym większe znaczenie ma
marka nabywanego produktu.
3. Im wyższa pozycja społeczno-ekonomiczna rodziny, tym większa skłonność
studentów do zakupu produktów markowych.
4. Im większym budżetem dysponuje student, tym większe znaczenie ma marka
produktu.
5. Im więcej produktów markowych użytkuje student tym wyższa jest jego pozycja
(lepsze postrzeganie przez kolegów) w grupie studenckiej.

Punktem odniesienia dla weryfikacji postawionych hipotez są wyniki badań empirycznych. Opinie
respondentów determinowane są przez zmienne.

12
J. Sztumski, op. cit., s. 53.
13
Ch. Nachmias, D. Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych, Poznań: Zyski i Spółka, 2001, s.21.
 Zwróć uwagę

Skoro w opracowaniu została sformułowana hipoteza, to w części empirycznej lub w

Zakończeniu musi znaleźć się koniecznie ich weryfikacja.

Zmienne i ich kategorie

Po określeniu problemu badawczego lub/i hipotez, kolejnym etapem badań jest
sformułowanie zmiennych. „Badając dowolny fragment rzeczywistości społecznej (…)
spostrzegamy, że jedne osoby spośród tych, które do nich należą, mają określoną cechę, a inne jej
nie mają (…), wyróżnione przez nas cechy, które mogą przyjmować przynajmniej dwie wartości
(…) są nazywane zmiennymi14. Można wyróżnić zmienne zależne i zmienne niezależne. Zmienna
niezależna to czynnik (zjawisko, zdarzenie, proces, cecha) nie podlegający wpływom innych
zmiennych w danym zbiorze, a zmienna zależna to czynnik, który im podlega. Zmienne zależne i
niezależne wykorzystane w prezentowanym badaniu prezentują tabele 1 i 2.

Tab. 1. Zmienne niezależne i ich kategorie (przykład)

Zmienne niezależne Kategorie

1. Płeć • kobieta
• mężczyzna
2. Miejsce zamieszkania • wieś
• miasto do 100 tyś. mieszkańców
• miasto powyżej 100 tyś. mieszkańców
3. Miejsce zamieszkania w trakcie studiów • własne mieszkanie
• dom rodzinny
• akademik
• kwatera prywatna
4. Wykształcenie rodziców • podstawowe
• zasadnicze zawodowe
• średnie ogólne
• średnie zawodowe
• wyższe(w tym licencjat)
5. Dochód netto (miesięcznie) na jednego członka • do 500
rodziny • 501-1000
• 1001-1500
• 2001-2500
• 2501-3000
• powyżej 3000
6. Dochód do dyspozycji studenta na własne wydatki ( • do 500
w zł) • 501-1000
• 1001-1500
• 1501-2000
• powyżej 2000
Źródło: opracowanie własne

Tab. 2. Zmienne zależne i ich kategorie (przykład)

14
J. Sztumski, op. cit., s.61.
 Zmienne zależne Kategorie
1 2
1.Źródła wiedzy o marce • telewizja
• radio
• prasa
• billboard
• Internet
• ulotka reklamowa
• promocje
• rozmowy ze znajomymi
2.Określenie pojęcia marka produktu • jakość
• firma, producent
• nazwa produktu
• logo, znak
3.Determinanty zakupu produktu markowego • cena
• jakość
• opakowanie
• symbol znanej marki
• reklama
• grupa odniesienia
4.Determinanty dokonania nieplanowanego zakupu • atrakcyjna cena
• znana marka
• zachęta sprzedawcy
• opakowanie zwróciło uwagę
5.Postrzeganie marki produktu • zawsze
• czasami
• nigdy
6.Cena produktu a zakup markowych produktów • zwracam uwagę przy każdym produkcie
• zwracam uwagę przy produktach
codziennego użytku
• zwracam uwagę przy drogich produktach
• nie zwracam uwagi na markę
7.Determinanty zakupu nowych produktów • marka
• cena
• opinia rodziny
• opinia innych
• reklama
8.Preferowane marki produktów. • Adidas
• Coca Cola
• LG
• Avon
• Philips
• Nokia
• Sony
• Nike
• Panasonic
• Palmolive
•
9.Wpływ marki na poczucie prestiżu • zdecydowanie tak
• raczej tak
• raczej nie
• zdecydowanie nie
10.Wpływ nabywania produktów markowych na • zdecydowanie tak
postrzeganie kupujących • raczej tak
• raczej nie
• zdecydowanie nie
Źródło: opracowanie własne
Metody, techniki i narzędzia badawcze:
Znajomość wiedzy o metodologii badań jest warunkiem poprawnego konstruowania
i przeprowadzania badań, chroni a właściwie ogranicza możliwość popełnienia błędów
w badaniach, a także umożliwia odróżnienie wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej, czyli
uzasadnionej i sprawdzonej od tej przyjętej bez dowodów. Przez metodę badań rozumiemy
powtarzalny sposób rozwiązywania problemu. „Metoda badań empirycznych to tyle, co określony,
powtarzalny sposób uzyskiwania pewnego rodzaju informacji typu badawczego, niezbędnych dla
rozwoju określonego typu problemu badawczego, szukanie odpowiedzi na pytania określonego
rodzaju przez szeroko pojętą obserwacje rzeczywistości”15. Metody danej nauki są to: „ogólnie
pojmowane schematy poszczególnych czynności badawczych, bądź faktycznie stosowanych w
jakiejś nauce, bądź w niej zalecane”16.
Techniki badań są czynnościami określonymi przez dobór odpowiedniej metody i przez nią
uwarunkowanymi. Czynności te w sensie logicznym są pojęciami podrzędnymi w stosunku do
metody, a w sensie rzeczowym mają znacznie węższy zakres niż metoda.
„Techniki badawcze mają charakter służebny wobec metody badawczej”17. Technika badawcza
ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych, w odróżnieniu od metody,
która zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze, zarówno koncepcyjnym jak i
rzeczowym zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań. Technika badawcza
polega na zbieraniu materiału badawczego, opiera się na dokładnie sprecyzowanych wskazaniach
(dyrektywach) zweryfikowanych w badaniach z różnych nauk, w ten sposób nabierając cech
uniwersalizmu. Techniki badawcze są praktycznymi czynnościami zdobywania materiału
empirycznego podlegającego dalszej obróbce ( analizie) i formułowaniu uogólnień.
Przedmiotami służącymi do realizacji wybranej metody badawczej są narzędzia badawcze.
Przystępując do rozwiązywania określonego problemu w pierwszej kolejności wybieramy
odpowiednią metodę – opracowując koncepcję założeń teoretycznych i praktycznego postępowania.
Ta dopiero decyduje o doborze stosowanej techniki badań a wybrana technika w sposób
jednoznaczny wyznacza narzędzia badawcze. O ile technika badawcza jest czynnością, czyli np.
prowadzeniem wywiadu, to narzędzie badawcze jest instrumentem służącym do technicznego
gromadzenia danych np. kwestionariuszem wywiadu.
Badania dzielimy na:
• Badania naukowe – ich „celem jest ustalenie prawidłowości stale występujących
w  badanych zjawiskach oraz doprowadzenie na ich podstawie do wniosków ogólnych,
ważnych nie tylko dla badanej zbiorowości, ale dla wszystkich innych obiektów
znajdujących się w warunkach analogicznych do badanych”18. Badania naukowe zwane też

15
S. Nowak, op. cit., s. 237.
16
Ibidem.
17
Z. Knecht, Metody uczenia się i zasady pisania prac licencjackich i magisterskich, Wrocław: BK Wyższej Szkoły
Zarządzania Edukacja 2002, s. 50.
18
Z. Knecht, op. cit., s. 52.
 poznawczymi lub podstawowymi obejmują problemy metodologiczne oraz, problemy
uogólnienia dotychczasowych osiągnięć poznawczych. Rezultatem tych badań są nowe
teorie i twierdzenia.

Problemy Teoretyczne Weryfikacja Nowe

wynikające z wyjaśnienie logiczna i twierdzenie lub
dotychczasowyc problemu: empiryczna nowa teoria
hipoteza hipotezy
h uogólnień

Rys. 1. Schemat badania typu poznawczego

Źródło: Sztumski J.. op. cit., s. 35.
• Badania praktyczne - mające na celu rozwiązanie jakiegoś problemu, mają najczęściej
ograniczony zasięg, związane są z istniejącymi możliwościami zastosowań osiągnięć danej
nauki, sprawdzają wycinkowo prawdziwość jej ustaleń i ukazują nowe problemy badawcze.
Rezultatem tych badań jest ustalenie czy znana już wiedza jest przydatna do rozwiązywania
konkretnych problemów istniejących w życiu społeczności ludzkiej.
Problem Ustalenie hipotez Krytyka Twierdzenie typu
wynikający w oparciu o logiczna diagnostycznego,
istniejące teorie terapeutycznego
z potrzeb i weryfikacja
lub
praktyki i badania danych teorii
prognostycznego
empiryczne

Rys. 2. Schemat badań dla potrzeb praktyki

Źródło: Sztumski J., op. cit., s. 37.

Badania i obserwacje odnoszą się do faktów i zjawisk, ich wynikiem powinno być uogólnienie
rzeczywistości niezależnej od badacza, które jest najbardziej zbliżone do prawdy.
Na proces badawczy składają się czynności, które w uproszczeniu można podzielić na te
związane z zadawaniem pytań, tj. formułowaniu problemów naukowych oraz czynności związane z
udzielaniem odpowiedzi na pytania. Czynności te można rozpatrywać w kontekście niepowtarzalnej
sytuacji lub próbować wydobyć te najbardziej typowe i powtarzalne. Tak też można podzielić
zalecane czy też faktycznie stosowane schematy ich realizacji, czyli metody. W naukach
empirycznych metody badawcze to przede wszystkim typowe i powtarzalne sposoby gromadzenia,
opracowywania, analizy i interpretacji danych służące do uzyskiwania odpowiedzi na postawione
pytanie.
Do najważniejszych metod badań naukowych można zaliczyć:
1. Metoda indukcyjna - która rozwinięta jest głównie w badaniach doświadczalnych. Jest to
typ wnioskowania na podstawie szczegółów o właściwościach ogólnych zjawiska czy
przedmiotu. Do metod indukcyjnych należą wszelkiego rodzaju analizy.
2. Metoda dedukcyjna - jest przeciwieństwem metody indukcyjnej. „Rozumowanie
indukcyjne(…) przechodzi od tego, co konkretne, do tego co ogólne, od zestawu
 szczegółowych obserwacji do odkrycia prawidłowości, która odzwierciedla pewien stopień
uporządkowania wszystkich danych zdarzeń”19. Najpierw na podstawie faktów formułuje się
hipotezy, a następnie sprawdza ich związek z rzeczywistością.
3. Metoda redukcyjna - polega na wykluczaniu sprzecznych z rzeczywistością sztucznie
skonstruowanych wzorów opartych na rzeczywistych danych po ich porównaniu z
rzeczywistością.
Metody te tworzą jednolity i spójny proces umożliwiający wnioskowanie, stawianie hipotez
czy konstruowanie modeli roboczych poddawanych procesowi weryfikacji.
4. Analiza - polega na rozłożeniu przedmiotu badań na części i badaniu każdej z nich
z osobna, jest to metoda bardziej skupiająca się na szczegółach i w związku z powyższym
zaciera się w niej pole widzenia całości.
5. Synteza - jej realizacja polega na poszukiwaniu wspólnych cech różnych zjawisk
a następnie ich składaniu, zestawianiu i ujmowaniu w jednolitą całość20.

Obie metody analiza i synteza wzajemnie się uzupełniają. Oprócz wcześniej wymienionych metod
do badań naukowych zaliczyć należy metody specjalne, których cechą charakterystyczną jest
techniczny sposób ujmowania danych. Zaliczyć do nich można np. metody liściowe czy statystykę.

Literatura dostarcza różnych określeń pojęcia – techniki badawcze. Są one interpretowane

jako sposoby gromadzenia materiału, opierającego się na starannie opracowanych wytycznych,
które są wystarczająco dokładne, jasne i ścisłe, a których weryfikacja następuje w badaniach nauk
społecznych, dzięki czemu posiadają one walor użyteczności o charakterze interdyscyplinarnym.
Typy i rodzaje technik rozróżniamy w zależności od tego, czy badacz zdobywa informacje w
drodze osobistego poznawania rzeczywistości, czy tez za jakimś pośrednictwem. W ramach metody
sondażu diagnostycznego wykorzystano technikę oparta na komunikowaniu się pośrednim.

Zalicza się do niej różne formy ankiety i sposoby zdobywania standaryzowanych

wypowiedzi. Zaletą tych technik jest to, że zachowania respondenta nie są modyfikowane
obecnością drugiej osoby. Wadą zaś, że badacz nie ma możliwości ustalenia, w jakich warunkach
odbywało się nadanie informacji (np. czy nie pod wpływem osób trzecich, niedyspozycji
psychicznej itp.), nie ma tez możliwości dopytania się w przypadku odpowiedzi niejednoznacznej 21.
Technika badawcza jest jednoznaczna z realizacją określonych czynności, czego przykładem może
być obserwacja lub prowadzenie wywiadu.

19
Babbie E., Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN, 2005, s. 77.
20
Ibidem.
21
L. Sołoma L, Metody i techniki badań socjologicznych, Olsztyn: Wyd. Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego,
2002, s. 105.
 Narzędzie badawcze jest instrumentem służącym do technicznego gromadzenia danych
pozyskiwanych w trakcie badań. W ramach tego rozumowania narzędzie badawcze może
być zatem kwestionariuszem wywiadu lub ankiety, dyktafonem, arkuszem obserwacyjnym
a nawet długopisem. Na potrzeby niniejszej pracy wykorzystany został kwestionariusz
ankiety, który prezentuje część VII manuala. Dzięki prawidłowo przeprowadzonemu
badaniu, uzyskano wyniki, które można poddać stosownej analizie. Zwróć uwagę

Narzędzie badawcze np. kwestionariusz ankiety wymaga zatwierdzenia przez opiekuna

naukowego przez jego użyciem.

Organizacja i przebieg badań (przykładowy opis)

Badania pilotażowe przeprowadzone zostały wśród studentów studiów stacjonarnych

Uniwersytetu Ekonomicznego oraz w Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu.

Ogółem przebadano 20 osób, badania przeprowadzono w roku akademickim 20016/2017 w

miesiącu grudniu. Były one anonimowe. Przed rozdaniem kwestionariuszy ankiety wyjaśniono
studentom temat, cel badań i podkreślono ważną rolę każdego z uczestników badania. Omówiono
zasady wypełniania ankiety.

Zwróć uwagę

Forma badania np. papierowa ankieta składa się z 20 pytań zamkniętych oraz części
metryczkowej. Metryczkę umieszczamy przed pytaniami.

Po przeprowadzeniu badań pilotażowych na podstawie opracowanego Kwestionariusza Ankiety),

uznano jego opracowanie za prawidłowe, nie dokonano zmian.

Właściwe badania zostały przeprowadzone w lutym 2017 roku. Badaniami objęto studentów
studiów stacjonarnych Uniwersytetu Ekonomicznego oraz Wyższej Szkoły Bankowej we
Wrocławiu. Próbę badawczą stanowiło łącznie 100 osób. Badania miały charakter ilościowy. Jako
narzędzie posłużył wspomniany kwestionariusz ankiety. W większości pytania były zamknięte.
Wprowadzono do ankiety także pytania otwarte, które umożliwiły głębszą analizę badanego
problemu.

Zwróć uwagę

Badania ankietowe należy przeprowadzić na próbie składającej się z minimum 50 osób –

może ich być mniej pod warunkiem, że będą to badania pełne np. przepytaliśmy wszystkich
pracowników danego zakładu, których było 23.
V. Metody prezentacji danych statystycznych
Autor: dr Anna Błaczkowska
Surowy materiał liczbowy, otrzymany w wyniku przeprowadzonej obserwacji (pomiaru) zostaje
odpowiednio usystematyzowany i pogrupowany w postaci tablic, charakteryzujących badane
zjawiska za pomocą liczb, podanych w pewnej kolejności i wzajemnie ze sobą powiązanych.
Drugim równorzędnym sposobem prezentacji informacji są wykresy.

Tablice
Tablice (tabele) statystyczne są zbiorem szeregów statystycznych – dzieli się je na proste
i kombinowane (złożone). Służą do prezentacji pogrupowanego i uporządkowanego materiału
badawczego; prezentują badane zjawiska za pomocą liczb, które podane są w pewnej kolejności
i wzajemnie ze sobą powiązane.

Każda tablica statystyczna powinna zawierać:

 tytuł, który w sposób jasny i zwięzły prezentuje treść tablicy, określając zbiorowość statystyczną;

 kolejny numer jeśli w opracowaniu jest więcej tablic;

 główkę tablicy stanowiącą jej część opisową; umieszcza się ją u góry tablicy aby określić treść
poszczególnych kolumn;

 boczek tablicy, umieszczony z lewej strony, określa treść poszczególnych wierszy;

 stosowane jednostki miary, które umieszcza się w pierwszej kolumnie po boczku; jeśli w całej tablicy
występuje jeden rodzaj jednostki miary, to podaje się ją w tytule lub dolnej części główki;

 główne oznaczenia kolumn i wierszy;

 źródło danych statystycznych celem zwiększenia wiarygodności danych zawartych w tablicy;

 wypełnione wszystkie pola tablicy za pomocą właściwych liczb lub umownych znaków.

Do umownych znaków stosowanych w tablicach należą:

 kreska () – zjawisko nie wystąpiło;

 zero (0) – zjawisko istniało w ilościach mniejszych od liczb, które mogły być wyrażone uwidocznionymi
w tablicy znakami cyfrowymi;

 kropka ( ) – zupełny brak informacji lub brak informacji wiarygodnych;

 krzyżyk () – wypełnienie pozycji, ze względu na układ tablicy jest niemożliwe lub niecelowe;

 znak „#”– oznacza, że dane nie mogą być opublikowane ze względu na konieczność zachowania
tajemnicy statystycznej w rozumieniu ustawy o statystyce publicznej;

 „w tym” – oznacza, że nie podaje się wszystkich składników sumy;

 
 znak ( ) – występuje w Rocznikach Statystycznych GUS w „Przeglądzie międzynarodowym” i oznacza,
że dane dla Polski różnią się zakresem od danych w części krajowej Rocznika;

 wykrzyknik (!) – stawiany jest obok liczby celem wskazania, że została ona zmieniona w porównaniu z
liczbą poprzednio ogłoszoną, ponieważ jest poprawniejsza.

Wykresy
Głównym celem wykresów jest syntetyzacja danych liczbowych oraz popularyzacja liczb. Wykresy
służą też celom poznawczym, mogą być narzędziem analizy naukowej, można je wykorzystać
do uwydatnienia specjalnych stron danego zagadnienia lub jako środek przedstawiania
związków i zależności między zjawiskami.

Wykres powinien być zwięzły, wyrazisty, jasny i prosty.

Zasady tworzenia wykresów :
 napisy na wykresach powinny być zredukowane do minimum, a liczby – podawane w zaokrągleniu;

 zbędne dodatki w formie linii pomocniczych, linii siatki należy z wykresu usunąć;

 osie wykresu powinny być opisane;

 do wykresu powinna być dołączona legenda;

 wykres powinien być wyrazisty, barwy powinny być mocne, intensywne a nie mdłe; jednakże zbyt
intensywne barwy na wykresie mogą spowodować zmęczenie odbiorcy, zatem bardzo ostrych kolorów,
np. czerwonego, powinno się używać tylko w wyjątkowych przypadkach;

 nie należy stosować zbyt oryginalnych form wykresów i zbytniej różnorodności ale również powinno się
unikać monotonii, stosując jeden rodzaj wykresów;

 każdy wykres powinien być opatrzony tytułem (poprzedzonym ewentualnie numerem) oraz źródłem,
które zwiększa wiarygodność danych zawartych na wykresie;

 należy wystrzegać się złudzeń optycznych, które powodują u odbiorcy wrażenia niezgodne z
rzeczywistością, szczególnie jeśli te złudzenia mają za cel manipulowanie odbiorcami.

Różne typy wykresów można pogrupować w cztery klasy:

 liniowe i powierzchniowe;
 na osiach współrzędnych prostokątnych;
 kartogramy;
 ilościowo-symbolowe.
Wykresy liniowe prezentują liczebności porównywanych zbiorowości za pomocą odcinków linii

prostych umieszczonych obok siebie.

Wykresy słupkowe otrzymuje się poprzez nadanie liniom większej grubości. Wysokość (długość)

słupka jest proporcjonalna do wielkości przedstawionych przez niego liczb.

 Zasady tworzenia wykresów liniowych (słupkowych):

 słupki powinny być smukłe a nie krępe, ponieważ elementem porównania jest ich wysokość a
nie powierzchnia;
 podstawy słupków powinny być większe od odstępów między nimi;
 odstępy między słupkami powinny być jednakowe;
 dodawane liczby do wykresu słupkowego należy umieszczać wewnątrz słupka a nie nad nim,
ponieważ może spowodować to wrażenie, że słupek jest wyższy niż w rzeczywistości;
 słupki stojące (leżące) obok siebie zakreskowuje się liniami ukośnymi w tym samym kierunku;
 kreskowanie lub barwienie poszczególnych części słupka należy intensyfikować od dołu do
góry;
 słupki, prezentujące dynamikę umieszcza się pionowo, słupki, które prezentują inne porównania
– można umieścić również poziomo;
 napisy obok słupków poziomych umieszcza się z lewej strony słupków, nie jeden nad drugim, i
nie skośnie.
Poniżej podano wybrane przykłady wykresów słupkowych, które są niewłaściwie
skonstruowane oraz poprawną ich wersję. Przykład 1. Niepoprawny i poprawny wykres
słupkowy prezentuje rysunek 1.

Rys. 1. Nieprawidłowe (a) i poprawne (b) umieszczenie liczb nad (w) słupkami(ch) i odstępów między
słupkami. Nieprawidłowe kreskowanie słupków (c)
Źródło: opracowanie własne

Na rysunku 1. (a) niepoprawnie umieszczono liczby nad słupkami, powodując wrażenie, że

są one wyższe niż w rzeczywistości. Niepoprawne jest również to, że odstępy między słupkami są
większe niż szerokość słupków. Na rysunku 1.(b) zmniejszono odstępy między słupkami, liczby
umieszczono w świetle słupka i dodatkowo usunięto linie siatki, które nie były niezbędne.

Wykresy liniowe są najprostszym sposobem przedstawiania liczebności porównywanych

zbiorowości poprzez umieszczanie obok siebie odcinków linii prostych. Jeśli liniom tym nada się
większą grubość to otrzyma się wydłużone prostokąty. Będą to wykresy słupkowe. W wykresach
tych wysokość (długość) słupka jest proporcjonalna do wielkości przedstawionych liczb. Dlatego
słupki powinny być smukłe, wydłużone a nie krępe, bowiem elementem porównania jest ich
wysokość a nie powierzchnia. Podstawa słupka powinna być większa od odstępów między nimi,
zaś odstępy powinny być jednakowe. Jeśli słupki stojące (leżące) obok siebie zakreskowuje się
liniami ukośnymi to kreskowanie nie powinno przebiegać w przeciwnych kierunkach, bo
spowoduje to wrażenie skrzywienia słupków (rys.1 c.). Dodając liczby do wykresu słupkowego
należy umieszczać je wewnątrz słupka a nie nad nim, ponieważ może spowodować to wrażenie, że
słupek jest wyższy niż w rzeczywistości (rys.1 a.).

W przykładzie 2. wskazano, że jeżeli słupek jest dzielony na części i prezentuje strukturę

zbiorowości, to kreskowanie lub barwienie poszczególnych części należy intensyfikować od dołu
do góry.

Przykład 2. Intensyfikowanie barw/odcieni na wykresie słupkowym

Rys. 2. Niepoprawna (a) i poprawna (b) kolorystyka słupków

Źródło: opracowanie własne

Słupki, które prezentują dynamikę powinny być umieszczone pionowo, natomiast słupki
prezentujące inne porównania – poziomo. Napisy obok takich słupków (szczególnie, jeśli są długie)
należy umieszczać z lewej strony słupków. Nie powinno się ich umieszczać nad lub pod słupkami
czy skośnie.

Rys. 3. Linie kolejowe eksploatowane według wybranych województw w 2011 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie Transport, wyniki działalności w 2011 roku, GUS Warszawa 2012,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/tl_transport_wyniki_dzialalnosci_2011.pdf; dostęp: 10.11.2013

Rys. 4. Linie kolejowe eksploatowane według wybranych województw w 2011 roku

Źródło: opracowanie własne na podstawie Transport, wyniki działalności w 2011 roku, GUS Warszawa 2012,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/tl_transport_wyniki_dzialalnosci_2011.pdf, 10.11.2013

Na rysunku 3. nie zastosowano tej zasady stąd czasami trudno odgadnąć, do którego poziomu
należy odnieść nazwę województwa. Niepoprawna jest również na tym rysunku kolorystyka,
bowiem słupki o odcieniu ciemniejszym są powyżej jaśniejszych. Rysunek 4. nie ma tych
mankamentów.

Wykresy powierzchniowe obejmują kwadraty, prostokąty oraz koła, które wykorzystywane są

najczęściej. Wykresy te wyrażają wielkość liczb za pomocą powierzchni figur geometrycznych. Pola figur są
proporcjonalne do wielkości liczb, które te figury wyrażają. Stosuje się je, gdy rozpiętości między
przedstawianymi liczbami są bardzo duże i wykorzystanie wykresów liniowych nie byłoby możliwe z
powodów technicznych. Wykresy powierzchniowe służą najczęściej do prezentacji struktury badanej
zbiorowości. Kwadraty i prostokąty są rzadziej wykorzystywane, ponieważ dużo trudniej jest wzrokowo
uchwycić różnice zachodzące pomiędzy powierzchnią tych figur niż pomiędzy wysokością czy długością
słupka (rys.5.). Jeszcze trudniejsze jest uchwycenie różnic zachodzących w objętości figur. Zatem należy
unikać prezentowania zjawisk za pomocą sześcianów czy prostopadłościanów.

Przykład 4. Wykres powierzchniowy – prostokątny

Rys. 5. Udział w rynku użytkowników smartfonów według systemów operacyjnych w II kwartale 2011
roku
Źródło: http://www.engadget.com/2011/07/28/nielsen-android-leads-us-smartphone-market-with-39-percent-shar/;
dostęp: 11.11.13

Zasady tworzenia wykresów kołowych:

 koła umieszczone obok siebie powinny mieć środki na jednej linii poziomej (rys. 6.);
 koła umieszczane jedne w drugich powinny być wewnętrznie styczne, a nie współśrodkowe
(rys.7.);
liczba składników w strukturalnym wykresie kołowym nie powinna przekroczyć 7-10
elementów. Jeżeli występuje duża liczba składników struktury to można połączyć wykres
kołowy ze słupkowym.

Przykład 5. Wykresy kołowe

dobrze źle

Rys. 6. Poprawny i niepoprawny wykres kołowy

Źródło: opracowanie własne na podstawie

dobrze źle

Rys. 7. Poprawny i niepoprawny wykres kołowy

Źródło: opracowanie własne na podstawie
Rys.8. Poszkodowani w wypadkach przy pracy w 2012 r. – wykres niepoprawny

Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_Wroclaw_w_liczbach_2013_n.swf; dostep:15.11.2013.

Liczba składników w strukturalnym wykresie kołowym nie powinna być zbyt duża i
przekroczyć 7-10 elementów. Jeśli jednak konieczne jest uwzględnienie dużej liczby składników
strukturalnych to można połączyć wykres kołowy ze słupkowym (rys. 9. i 10.)

Mazowieckie

Lubelskie

Łódzkie

26

32 16 13 Świętokrzyskie

Wielkopolskie

8 Małopolski e

43 42
Kujawsko-pomorski e
7

Dolnośląskie
6
Podkarpackie
79 5

Zachodniopomorskie
3

Podlaskie

Rys. 9. Powierzchnia sadów (w tys. hektarów) w wybranych

województwach w 2003 r.
Źródło: opracowanie własne na podstawie „Statystyka to lubię” GUS Warszawa
2004, s. 53.

Rys. 10. Struktura powierzchni lasów państwowych według składu gatunkowego

drzewostanu w 2003 r. Stan w dniu 1 I.
Źródło: opracowanie własne na podstawie: „Statystyka to lubię” GUS Warszawa 2004, s. 52
 Do statystycznej analizy danych można wykorzystać wykresy na osiach współrzędnych.
Wykresy te służą do:

 przedstawienia graficznego szeregów rozdzielczych – zalicza się tu histogramy, wieloboki

liczebności oraz krzywe liczebności;
 graficznej prezentacji rozwoju zjawisk w czasie – za pomocą trendów;
 graficznego przedstawienia związku cech – za pomocą wykresów korelacyjnych.

Zasady tworzenia wykresów na osiach współrzędnych prostokątnych:

 linie siatki wykresu powinny być dużo cieńsze od linii wykresu;

 między słupkami histogramu nie występują przerwy;
 dobór skali ma wpływ na obraz wielkości lub dynamiki zjawiska (przykład 12);
- przerwanie skali wykresu może powodować zniekształcenie wielkości zjawiska lub
obrazu jego dynamiki;
- prezentując szereg czasowy momentów punkty wyznacza się na liniach pionowych,
oddzielających poszczególne momenty (rys.11);
- prezentując szereg czasowy okresów punkty należy zaznaczyć w środku przedziałów czasowych
(rys. 12).

Przykład 6. Szeregi czasowe momentów i okresów

Rys. 10. Małżeństwa i urodzenia żywe w latach 1990-2004 (stan na 31 XII)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Ludność. Stan i struktura przekroju terytorialnym., GUS,
Tabl. I. Podstawowe dane demograficzne dla lat 1990-2004;
http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/ludnosc/stan_ struk_teryt/2004/31_XII/index.htm; dostęp: 11.12.2013
Rys. 11. Mieszkania we Wrocławiu oddane do użytku według miesięcy w 2012 r.

Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_Wroclaw_w_liczbach_2013_n.swf ; dostęp:15.11.2013

Kartogramy to wykresy na mapie lub planie, których celem jest prezentowanie

rozmieszczenia terytorialnego, lokalizacji lub natężenia zjawiska.

Tworząc kartogramy należy pamiętać o pewnych zasadach:

 z mapy geograficznej należy usunąć wszystkie zbędne elementy;

 mniejsze natężenie zjawiska wyraża się za pomocą większych odstępów kreskowania
i cieńszych linii lub mniej intensywnych barw;
 stosując sposób punktowy prezentacji zjawisk należy rozwiązać problem ustalenia właściwej
jednostki miary oraz rozmieszczenia punktów na pewnym obszarze.
Szczególnym przypadkiem kartogramów są kartodiagramy – mapy z naniesionymi wykresami
kołowymi lub histogramami.

Miejscem praktycznego stosowania metod przestrzennej prezentacji zjawisk jest Portal

Geostatystyczny, pozwalający na kartograficzną prezentację danych pozyskanych w spisach powszechnych,

tj. Powszechnym Spisie Rolnym 2010 (PSR 2010) i Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań
2011 (NSP 2011) [http://geo.stat.gov.pl/]. Portal ten pełni funkcje gromadzenia, prezentowania i
udostępniania informacji dla wielu użytkowników – indywidualnych i instytucjonalnych.

Dane prezentowane są przy użyciu takich metod prezentacji kartograficznej jak kartogramy i
kartodiagramy. Przykład kartodiagramu zamieszczono na rysunku 13).
Przykład 7. Kartodiagram

Rys. 13. Powierzchnia zasiewów wybranymi zbożami według regionów w 2011 roku

Źródło: opracowanie własne z wykorzystaniem Portalu Geostatystycznego http://geo.stat.gov.pl/imap/ 15.11.2013

Wykresy obrazkowe czyli piktogramy wykorzystywane są do popularnego, wizualnego opisu i

graficznej prezentacji wielkości, struktury lub dynamiki zjawisk i zbiorowości statystycznych. Wykresy te
nie prezentują wielkości zjawiska dokładnie, ponieważ nie jest to ich celem. Mają one natomiast przyciągnąć
uwagę obserwatorów i skierować ją na prezentowane zjawisko celem popularyzacji statystyki.

Piktogramy wykorzystują znaki, symbole, obrazki, które wyrażają dowolnie obraną liczbę
prezentowanych jednostek. Wykorzystywane symbole powinny się kojarzyć pojęciowo z prezentowanym na
wykresie zjawiskiem lub zbiorowością.

Zasady tworzenia piktogramów: liczba znaków na wykresie jest proporcjonalna do wielkości liczb
przez nie wyrażanych a symbole należy powtórzyć tyle razy ile liczb wyrażają;

 liczby ułamkowe należy zaokrąglać a nie przedstawiać części symboli na piktogramie (rys. 14);
- symbole muszą być jednakowej wielkości – rozmiar zjawiska różnicuje się poprzez liczbę występujących
symboli.
Przykład 8. Piktogram

Rys. 14. Liczba pracujących mężczyzn w województwie dolnośląskim w II kwartale

2003 roku
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwa w latach 1995-2003, GUS,
http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/wojewodztwa/index.htm; dostęp: 12.05.2013

Rys. 15. Przyjazdy pasażerów w portach lotniczych w województwie dolnośląskim

w roku 2002 i 2003
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Województwa w latach 1995-2003, GUS,
http://www.stat.gov.pl/opracowania_zbiorcze/wojewodztwa/index.htm

Niepoprawne jest rysowanie symboli różnej wielkości zamiast symboli jednakowej wielkości
(rys.15). Powiększając symbol poprzez zmianę jego wysokości nie są zachowane proporcje
pomiędzy liczbami prezentowanymi na wykresie.

Rys. 16. Pracujący według płci i wybranych sekcji w 2012 r.

Źródło: http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_Wroclaw_w_liczbach_2013_n.swf ; dostęp: 15.11.2013

Złudzenia optyczne i manipulacje wykresami

Prezentując pewne dane na wykresach należy wystrzegać się złudzeń optycznych, które mogą
wprowadzać w błąd odbiorcę. Niektóre złudzenia optyczne mogą być wykorzystywane z
rozmysłem, aby manipulować ocenami odbiorców.
 Przykładem takiej manipulacji był wykres opublikowany w czasopiśmie „Wirtschaft und
Statistik”, przedstawiający podział ludności Niemiec po pierwszej wojnie światowej. Oddzielenie
części trójkąta w jego górnej części i dodatkowo zaznaczenie jej ciemną barwą powoduje, że
odbiorca wyolbrzymia tę oddzieloną część.

Przykład 9. Manipulacja barwą i kształtem na wykresie

Rys. 14. Podział ludności Niemiec po I wojnie światowej

Źródło: opracowanie własne na podstawie [Osipow 1957, s. 12]

Manipulacja wykresem może wynikać z zastosowania nieodpowiedniej skali. W przykładzie

10. zaprezentowano porównanie dwóch województw ze względu na długość linii jednotorowych w
2011 roku (w km). Na wykresie a (niepoprawnym) widać ogromną dysproporcję między długością
tych linii w województwie kujawsko-pomorskim i lubelskim, bowiem skala osi rzędnych jest od
630 do 730. Domyślne ustawienie Excela spowodowało tak duże wizualne różnice. Wykres b
(poprawny) nie wykazuje już tak drastycznych różnic w długości linii jednotorowych w
analizowanych województwach, ponieważ skala jest od 0 do 800.

Przykład 10. Manipulacja skalą

Rys.15. Długość linii jednotorowych w 2011 r. (w km)

Źródło: opracowanie własne na podstawie Transport, wyniki działalności w 2011 r., GUS Warszawa 2012,
http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/tl_transport_wyniki_dzialalnosci_2011.pdf, 10.11.2013; dostęp: 12.08.2013
 Nieprawidłowy dobór skali do wykresu może powodować również duże zniekształcenia jeśli
prezentowane jest zjawisko dynamiczne. Zmniejszenie skali na osi odciętych czy też „ucięcie” skali
na osi rzędnych (b) powoduje powstanie złudzenia, że prezentowane zjawisko charakteryzuje się
większą dynamiką niż na wykresie w skali podstawowej (a). Z kolei wykres, na którym
zmniejszono skalę na osi rzędnych a zwiększono na osi odciętych (c) prezentuje bardzo słabą
dynamikę. W przykładzie 11. zaprezentowano to samo zjawisko – przeciętne miesięczne
wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 2001-2012 – w wersji podstawowej (a) oraz przy
zmienionych skalach, zarówno na osi rzędnych jak i osi odciętych.

Przykład 11. Manipulacja skalą w wykresach dynamiki

Rys. 16. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 2001- 2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.htm; dostęp:
10.11.2013

Na rysunku 17. pokazano manipulację wykresem zamierzającą ukryć niekorzystny trend w

zjawisku, który charakteryzuje spadek w sprzedaży dla niektórych produktów podczas, gdy inne
wykazują wzrost sprzedaży. Wykorzystano w tym celu wykres słupkowy skumulowany. Z rysunku
wynika, że bez względu na system operacyjny sprzedaż smartfonów rośnie.
Przykład 12. Ukrywanie trendu

Rys. 17. Liczba sprzedanych smartfonów według wybranych systemów operacyjnych w kwartałach
2012 i 2013 roku (w mln sztuk)
Źródło: opracowanie własne na podstawie: http://www.gartner.com/newsroom ; dostęp:11.11.2013

Spowodowane jest to tym, że sprzedaż smartfonów systemu Android „podnosi” słupki sprzedaży dla
smartfonów pozostałych systemów operacyjnych.. Poprawny wykres zamieszczono poniżej (rysunek 18).

Rys. 18. Liczba sprzedanych smartfonów według wybranych systemów operacyjnych w kwartałach
2012 i 2013 roku (w mln sztuk)
Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.gartner.com/newsroom ; dostęp: 11.11.2013.

Przykład 13. Wykresy 3D

Na rysunku 19 zastosowanie trójwymiarowej przestrzeni powoduje, że niektóre informacje są zupełnie
nieczytelne.

Rys. 19. Liczba sprzedanych smartfonów według wybranych systemów operacyjnych w kwartałach
2012 i 2013 r. (w milionach sztuk) – niepoprawny wykres przestrzenny

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.gartner.com/newsroom; dostęp: 11.11.2013

 Poprawienie wykresu pod względem kolejności serii danych spowodowało lepszą
wizualizację danych, ale nadal porównania informacji przekazywanych przez wykres są utrudnione.

Rys. 20. Liczba sprzedanych smartfonów według wybranych systemów operacyjnych w kwartałach
2012 i 2013 r. (w milionach sztuk) – poprawiony wykres

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.gartner.com/newsroom; dostęp: 11.11.2013

Najczytelniejszy jest wykres na płaszczyźnie (rys.21) lub jak na rys. 18.

Rys. 21. Liczba sprzedanych smartfonów według wybranych systemów operacyjnych w

kwartałach 2012 i 2013 r. (w milionach sztuk) – wykres na płaszczyźnie

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.gartner.com/newsroom ; dosęp:11.11.2013

VI. Prawa autorskie. Odpowiedzialność studenta i opiekuna naukowego

 Zgodnie z obowiązującymi przepisami opracowanie jest własnością uczelni 22. Uczelnia też
posiada wszystkie majątkowe prawa autorskie. Uczelnia może modyfikować, wykorzystywać
fragmenty lub całość opracowania, udostępniać je lub sprzedawać itd.
Oczywiście student i opiekun naukowy posiada niezbywalne prawa autorskie. Obaj są traktowani
jako współautorzy pracy (opiekun naukowy jako pomysłodawca, kierujący pracą nad projektem i
wykonujący zmiany w postaci korekt - student jako wykonawca projektu). Oznacza to, że uczelnia
musi powoływać się na nazwiska współautorów.
Studentowi nie wolno bez pisemnej zgody władz uczelni upowszechniać projektu, sprzedawać lub
zamieszczać go w Internecie.
Odpowiedzialność studenta i opiekuna naukowego
Zgodnie z obowiązującymi przepisami, to student – autor projektu, bierze całą
odpowiedzialność za realizowane opracowanie23,24. Projekt nie może być plagiatem i nie może
zostać opracowany przez inną osobę w całości lub części. Należy rzetelnie odnotować wszelkie
myśli, wyniki badań pobrane od innych autorów ( patrz powołania na materiały źródłowe i
Oświadczenie ).
Student składa na ostatniej stronie projektu podpisane własnoręcznie oświadczenie o samodzielnym
wykonaniu pracy.
Student odpowiada także za kształt tekstu, styl, słownictwo, strukturę projektu.
Studentowi nie wolno pozostawić żadnego nie skorygowanego błędu w projekcie.
Opiekun naukowy jest odpowiedzialny za inne aspekty pracy. Przede wszystkim jest
odpowiedzialny za dobór tematyki pracy, tak aby była zgodna z kierunkiem studiów studenta.
Do podstawowych obowiązków opiekuna naukowego należy ponadto:
• akceptacja tytułu i planu projektu;
• akceptacja materiałów źródłowych;
• zatwierdzenie koncepcji;
• ustalenie harmonogramu realizacji projektu;
• bieżąca konsultacja merytoryczna;
• podjęcie decyzji o przyjęciu pracy, potwierdzone dopuszczeniem (złożenie podpisu na
stronie tytułowej pracy), co stanowi podstawę rejestracji pracy w Dziekanacie;
• wyrażenie pisemnej opinii (recenzji) o pracy;
• udział w egzaminie dyplomowym.

Odpowiedzialność dyscyplinarna i karna studentów z tytułu plagiatu

http://nks.edu.pl/2018/10/10/odpowiedzialnosc-dyscyplinarna-i-karna-studentow-z-tytulu-plagiatu-2/;
dostęp 06.02.2020

• Plagiat staje się z roku na rok coraz bardziej powszechny, szczególnie wśród studentów. Często jesteśmy świadkami
doniesień medialnych na temat ukarania studentów z tego tytułu. Niewiele osób zdaje sobie jednak sprawę, jakie
konsekwencję może przynieść takie zachowanie. Lektura niniejszego artykułu pozwoli zaznajomić się z  przepisami
dotyczącymi  odpowiedzialność dyscyplinarnej i karnej studentów z tytułu plagiatu.
• Na wstępie rozważań należy poszukać odpowiedzi na pytanie, czym tak właściwie jest plagiat i jakie są jego rodzaje.
Niestety zarówno w Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[1], jak i Ustawie z dnia

22
Ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. nr 90 poz. 631 . ze zm.).
23
Ibidem.
24
Ustawa z 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. nr 164 poz. 1365 ze zm.).
 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych[2] nie znajdziemy definicji legalnej tego pojęcia. Jak twierdzi
się w literaturze, w przypadku plagiatu chodzi o bezprawne przywłaszczenie (przypisanie sobie) autorstwa lub
współautorstwa całości bądź części cudzego, prawnie chronionego dobra intelektualnego, a w szczególności utworu[3].
W doktrynie wyróżniamy plagiat jawny i plagiat ukryty. Plagiat jawny to przejęcie całości lub fragmentu cudzego utworu
i opatrzenie go własnym nazwiskiem[4]. Z plagiatem ukrytym mamy do czynienia, gdy dana osoba bez podania źródła
i autora przejmuje fragmenty z cudzego utworu, a następnie „wplata” je do własnego opracowania[5].
• Zgodnie z Ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce studenci za naruszenie przepisów
obowiązujących w uczelni oraz za czyny uchybiające godności studenta ponoszą odpowiedzialność dyscyplinarną.
Studentom mogą zostać wymierzone kary, których katalog zamknięty znajduje się w ustawie, są to: upomnienie, nagana,
nagana z ostrzeżeniem, zawieszenie w określonych prawach studenta na okres do jednego roku oraz wydalenie z uczelni.
W przypadku, gdy student podejrzany jest o popełnienie plagiatu rektor musi niezwłocznie polecić przeprowadzenie
postępowania wyjaśniającego. W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przez studenta przestępstwa, rektor ma
także możliwość zawieszenia studenta w jego prawach do czasu wydania orzeczenia przez komisję dyscyplinarną. Bardzo
ważne jest to, iż zgodnie z ustawą nie stosuje się przedawnienia w odniesieniu do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego
wobec studenta, któremu zarzuca się popełnienie plagiatu. Jak słusznie zauważa się w literaturze, jeżeli dopuszczenie się
plagiatu zostało potwierdzone po zakończeniu studiów właściwy organ podejmuje decyzje o nieważności postępowania
w sprawie przyznania tytułu zawodowego[6].
• Studenci, z tytułu plagiatu ponoszą także odpowiedzialność karną. Przepisy karne znajdują się w Ustawie z dnia 4 lutego
1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Za przywłaszczenie sobie autorstwa lub wprowadzenia w błąd co
do autorstwa całości lub części cudzego utworu grozi grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności
do lat 3. Tej samej karze podlega, kto rozpowszechnia bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy cudzy utwór w wersji
oryginalnej albo w postaci opracowania, artystyczne wykonanie albo publicznie zniekształca taki utwór (…). Przestępstwo
to ma charakter bezskutkowy i jest popełniane w chwili ukończenia samego czynu zabronionego[7]. Przestępstwo
przywłaszczenia autorstwa może być popełnione wyłącznie z działania, z zamiarem bezpośrednim[8].
• Studenci powinni zdawać sobie sprawę z faktu, iż popełnienie plagiatu to przestępstwo i w związku z tym mogą ponosić
odpowiedzialność dyscyplinarną i karną z tego tytułu. Konsekwencję nieodpowiedzialnego zachowania i przypisania sobie
autorstwa cudzego utworu mogą być daleko idące.  Zdarza się, iż studentom, którzy dopuszczają się plagiatu wymierzana
jest kara wydalenia z uczelni. Każdy indywidualnie powinien zadać sobie pytanie, czy warto to robić. Odpowiedź wydaje
się być oczywista.
• Wojciech Kiełbasiński / Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
•
[1] Dz.U. 2018 poz. 1668.
• [2] Dz.U. 2018 poz. 1191.
• [3] A. Szewc, Plagiat, MoP Nr 2/1996, s. 44 za: Z.Ćwiąkalski, Odpowiedzialność karna,  (w:)  Prawo autorskie i  prawa pokrewne
komentarz,  Zakamycze 2005, s. 806.
• [4] Radosław Zenderowski, Plagiat. Istota – rodzaje – skutki,  http://www.zenderowski.republika.pl/plagiat.pdf  (dostęp:
07.12.2016  r.).
• [5] Ibidem.
• [6] A.Domańska-Baer, A.Suchoń (red.), Ochrona własności intelektualnej – wybrane zagadnienia prawne,  Poznań 2013, s.71.
• [7] Z.Ćwiąkalski, Odpowiedzialność karna,  (w:)  Prawo autorskie…, op., .cit. , s. 804.
• [8] Ibidem s. 809.
VII. Wzory elementów projektu

1. Strona tytułowa projektu (wzór)

2. Spis materiałów źródłowych (wzór)

3. Spis tabel i Spis rysunków (wzór)

4. Kwestionariusz ankiety (wzór)

5. Oświadczenie studenta

50
……………............. WZÓR STRONY TYTUŁOWEJ PROJEKTU

/data, pieczęć szkoły

Wydział Finansów i Zarządzania

Kierunek: Logistyka

Marek Kowalczyk
(numer albumu: 34592)

Przewaga czynnika ludzkiego nad elektroniką

w zarządzaniu łańcuchem logistycznym

Projekt kierunkowy

Prowadzący Projekt kierunkowy:

Tytuł stopień naukowy imię nazwisko opiekuna – wpisać właściwe dane

Wrocław 2023

51
(od nowej strony, sporządzamy alfabetycznie od nazwiska autora, pozycje numerujemy, na
końcu należy postawić kropkę)
Spis materiałów źródłowych
Literatura:
1. Borowiecki R., B. Siuta-Tokarska: Problemy funkcjonowania i rozwoju małych
i średnich przedsiębiorstw w Polsce – Warszawa: Wydawnictwo Difin, 2008.
2. Daszkiewicz N., Wach K.: Małe i średnie przedsiębiorstwa na rynkach
międzynarodowych – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego
w Krakowie, 2013.
3. Dominiak P. : Sektor MSP we współczesnej gospodarce – Warszawa: PWN.
4. Drab-Kurowska A., Sokół A.: Małe i średnie przedsiębiorstwa wobec wyzwań
rozwoju technologii XXI wieku – Warszawa, Wydawnictwo CeDeWu, 2010.
5. Engelhard J.: Współczesne przedsiębiorstwo – Warszawa: Wydawnictwo CeDeWu,
2009.
6. Godlewska-Majkowska H.: Lokalizacja przedsiębiorstw w gospodarce globalnej –
Warszaw; Wydawnictwo: Difin SA, 2013.
7. Jarosiński M.: Procesy i modele internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw –
Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2013.
8. Jasiniak M.: Przedsiębiorstwa krajowe i zagraniczne w Polsce – Łódź; Wydawnictwo
UŁ, 2013.
9. Kokocińska M.: Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarkach europejskich –
Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, 2012.
10. Lachiewicz S., Matejun M.: Zarządzanie rozwojem małych i średnich przedsiębiorstw
– Warszawa: Wolters Kluwer SA, 2011.
11. Lubas B., Piasny B., Przedsiębiorstwo XXI wieku szanse i zagrożenia - Lublin,
Wydawnictwo: KUL, 2006.
12. Michalski G.: Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach –
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2013.
13. Nogalski B., Ronkowski R.: Współczesne przedsiębiorstwo – problemy
funkcjonowania i zatrudnienia. – Toruń: Wydawnictwo Dom Organizatora, 2007.
14. Pietraszewski M.: Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw – Poznań: Wydawnictwo
eMPi2, 1996.
15. Schumpeter J. A.: Teoria rozwoju gospodarczego – Warszawa; Wydawnictwo PWN,
1960.
52
Akty prawne:
1. Ustawa o Prawie działalności gospodarczej z dnia 19 lipca 1991 roku. Dz.U. 1999 nr
101 poz. 1178.

Zwróć uwagę

Należy zawsze podać, gdzie dany akt prawny został opublikowany np. Dziennik Ustaw.

Źródła elektroniczne:
1. Nowak J., Finansowanie przedsiębiorstwa, [W:] Inforlex, opublikowano: EPS
2008/2/34-42.
2. Szulczewski G., Etyczna ekonomia w ujęciu Petera Koslowskiego. Dostępny w Internecie:
www.cebi.win.pl/teksty/etyczna_ekonomia.doc .

Zwróć uwagę

Należy zdecydowanie unikać źródeł, które nie są źródłami informacji stricte naukowej np.
ściąga.pl, wikipedia.org.

Inne:

1. Małe i średnie przedsiębiorstwa niefinansowe w Polsce w latach 2009-2013 /Główny

Urząd Statystyczny.
2. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2015.
3. Ostrowska D.: Mały pożyczy, ale z poręczeniem, Gazeta Bankowa.
4. Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2013-
2014 / Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 2015.

53
Spis tabel
Str.

1. Koszty i korzyści procesu globalizacji……………………………………………………15

2. Typy osobowości kierownika…………………………………………………………….20

54
Spis rysunków

Str.
1. Struktura organizacyjna samorządu terytorialnego szczebla podstawowego
2. Położenie gminy Pietrowice Wielkie ……………………………………………………22
3. Liczba ludności w gminie Pietrowice Wielkie
4. Dochody gminne w przeliczeniu na 1 mieszkańca w latach 2011-2014

55
 KWESTIONARIUSZ ANKIETY

Ankieta ma na celu poznanie sytuacji na rynku pracy w województwie dolnośląskim. Badanie

prowadzone jest w związku z pracą licencjacką na temat: „Rynek pracy w województwie mazowieckim w latach
2000-2015”, pisaną w Wyższej Szkole Bankowej we Wrocławiu
Ankieta jest anonimowa. Odpowiedzi nie będą analizowane osobno lecz w zestawieniach
sumarycznych, które zostaną wykorzystane jako źródło do pracy. Wypełnienie ankiety zajmie około 5 minut.
Dziękuję za poświęcenie czasu.
Marek Kowalczyk

PROSZĘ ZAZNACZYĆ WYBRANĄ ODPOWIEDŹ LUB WPISAĆ WŁASNĄ W WYKROPOKOWANYCH

MIEJSCACH

METRYCZKA

M1. Wiek
1) 18-25 4) 46-55
2) 26-35 5) 56-65 i więcej
3) 36-45

M2. Płeć
1) Kobieta 2) Mężczyzna

M3. Miejsce zameldowania

1) Do 10 tys. mieszkańców 4) 100-500 tys.
2) 10-50 tys. 5) powyżej 500 tys. mieszańców
3) 50-100 tys.

M4. Obecne miejsce pracy

1) Własna działalność 5) Polska firma prywatna
2) Firma państwowa 6) Administracja państwowa lub
3) Firma prywatna z udziałem kapitału samorządowa
zagranicznego 7) Organizacja społeczna (non-profit)
4) Firma rodzinna prowadzona przez 8) Inna, jaka……………
jednego z członków rodziny

M5. Wykształcenie
1) Zawodowe 5) Licencjat
2) Średnie w trakcie 6) Wyższe w trakcie
3) Średnie 7) Wyższe
4) Licencjat w trakcie 8) Inne, jakie……………………………………….

M6. Miesięczne wynagrodzenie netto

1) Do 2 000 zł 4) 6 001 – 8 000 zł
2) 2 001 -4000 zł 5) 8 001 -10 000 zł
3) 4 001 – 6 000 zł 6) Powyżej 10 001 zł

56
PYTANIA

1. Czy aktualnie Pan(i) pracuje? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)

1) Tak 2) Nie

2. Przez jaki czas najdłużej pozostawał(a) Pan(i) bez pracy? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Do 3 miesięcy 3) Od 7 do 12 miesięcy
2) Od 4 do 6 miesięcy 4) Powyżej 12 miesięcy

3. Proszę podać z jakich sposobów korzystał(a) Pan(i) podczas poszukiwania pracy? (Proszę wybrać maksymalnie
3 odpowiedzi)
1) Korzystanie z ofert Urzędów Pracy
2) Korzystanie z usług prywatnych biur i
agencji pośrednictwa pracy
3) Pisanie e-maili, telefonowanie i
osobiste wizyty w firmach w celu
zorientowania się, czy są wolne wakaty
4) Wykorzystywanie znajomości i
stosunków rodzinnych
5) Odpowiadanie na ogłoszenia w prasie
6) Poszukiwanie ofert za pośrednictwem
Internetu poprzez rejestrację w serwisach
typu InfoPraca, Pracuj.pl, itp.
7) Rozsyłanie CV do wielu firm
8) Inne, jakie…………………………..

4. Z których form pomocy oferowanych przez Urząd Pracy korzystał(a) Pan(i)? (Proszę wybrać maksymalnie 3
odpowiedzi)
1) Staży 1) Poradnictwa zawodowego
2) Zasiłków 2) Indywidualnego planu działania
3) Zatrudnienia subsydiowanego 3) Innych, jakich……..
4) Szkoleń 4) Nie korzystałem(łam) z żadnych form
5) Dofinansowania kosztów studiów pomocy
podyplomowych

5. Czy Pan(i)? (Proszę wybrać maksymalnie 2 odpowiedzi)

1) Posiada prawo jazdy kat. B
2) Zna przynajmniej jeden język obcy w stopniu co najmniej komunikatywnym
3) Potrafi obsługiwać komputer (MS Office)
4) Dokształca się lub przekwalifikowuje we własnym zakresie
5) Uczestniczy teraz bądź w przeszłości w kursie, szkoleniu zorganizowanym dla osób poszukujących
pracy

6. Jak ocenia Pan(i) sytuację na mazowieckim rynku pracy? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Bardzo dobrą 1) Złą
2) Dobrą 2) Bardzo złą
3) Zadowalającą 3) Nie mam zdania

7. Czy według Pana(i) po przystąpieniu do Unii Europejskiej sytuacja na rynku pracy w województwie
mazowieckim? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Poprawiła się 3) Pogorszyła się
2) Nie zmieniła się 4) Nie mam zdania

8. Czy w obecnej sytuacji na rynku pracy był(a)by Pan(i) gotów(owa) na stworzenie sobie miejsca pracy
poprzez rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Zdecydowanie tak 4) Raczej nie
2) Raczej tak 5) Zdecydowanie nie
3) Nie mam zdania

57
9. W jakiej firmie najchętniej podjął(ęła)by Pan(i) pracę? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Własna działalność 5) Polska firma prywatna
2) Firma państwowa 6) Administracja państwowa lub
3) Firma prywatna z udziałem kapitału samorządowa
zagranicznego 7) Organizacja społeczna (non-profit)
4) Firma rodzinna prowadzona przez 8) Trudno powiedzieć
jednego z członków rodziny 9) Inna, jaka……………

10. Czy według Pana(i) większe szanse na znalezienia pracy są w większej miejscowości aniżeli mniejszej?
(Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Zdecydowanie tak 4) Zdecydowanie nie
2) Raczej tak 5) Nie mam zdania
3) Raczej nie

11. Czy gdyby wymagała tego praca zmieniłby(aby) Pan(i) miejsce zamieszkania? (Proszę wybrać jedną
odpowiedź)
1) Zdecydowanie tak 4) Zdecydowanie nie
2) Raczej tak 5) Nie mam zdania
3) Raczej nie

12. Czy zetknął(ęła) się Pan(i) z dyskryminacją kobiet na rynku pracy? (Proszę wybrać jedną lub więcej odpowiedzi)
1) Tak, sama tego doświadczyłam 3) Słyszałem(łam) o takich przypadkach
2) Nie, ale znam osoby, które tego 4) Nigdy się nie zetknąłem(ęłam)
doświadczyły

13. Czy kiedykolwiek podczas rozmowy o pracę zadano Panu(i) pytanie dotyczące stanu cywilnego? (Proszę
wybrać jedną odpowiedź)
1) Tak 3) Nie dotyczy
2) Nie

14. Czy kiedykolwiek podczas rozmowy o pracę zadano Panu(i) pytanie dotyczące posiadania dzieci teraz lub w
przyszłości? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) Tak 1) Nie dotyczy
1) Nie

15. Z ilu firm dostał(a) Pan(i) po rozmowie kwalifikacyjnej odpowiedź zwrotną, zarówno pozytywną, jak i
negatywną? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) 1-3 3) 8-10
2) 4-7 4) 11 i więcej
3) 8-10
16. Na ilu rozmowach był(a) Pan(i) zanim dostał(a) 4) 11 i więcej
pracę? (Proszę wybrać jedną odpowiedź)
1) 1-3
2) 4-7

58
 Wrocław, dnia …………………….

OŚWIADCZENIE

Ja, niżej podpisany/a .......................................................................................................,

świadomy/a odpowiedzialności prawnej, student/ka Wyższej Szkoły Bankowej we Wrocławiu
oświadczam, że przesłany projekt kierunkowy opracowałem/opracowałam samodzielnie,
korzystając jedynie z pomocy merytorycznej opiekuna naukowego.
Oznacza to, że przy opracowaniu projektu, poza niezbędnymi konsultacjami, nie
korzystałem/am z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałem/am opracowania
projektu lub jego części innym osobom, ani nie kopiowałem/am tego projektu lub jego
części od innych osób. Wszystkie wykorzystane przeze mnie źródła, w tym fragmenty
prac/projektów i ustalenia innych osób, zostały odpowiednio zaznaczone, z zachowaniem
praw autorskich oraz wydawniczych. Opracowanie nie zawiera treści uzyskanych w
sposób niezgodny z obowiązującymi przepisami.
Oświadczam ponadto, że niniejszy projekt nie został przedstawiony do oceny w
innej procedurze egzaminacyjnej ani nie był publikowany.
Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby niniejsze oświadczenie okazało
się niezgodne z prawdą stanowi to podstawę do wszczęcia postępowania dyscyplinarnego
wobec mojej osoby.

…….……….............................................
(imię i nazwisko studenta oraz nr albumu)

(ostatniej strony nie numerujemy)

VIII. Przykładowe tytuły, problematyka projektu

1. Prowadzenie działalności gospodarczej na wybranym przykładzie.

2. Obowiązki publicznoprawne przedsiębiorcy wobec NUS/ZUS/ na wybranym przykładzie.
3. Odpowiedzialność finansowa przedsiębiorcy w ramach prowadzonej działalności na przykładzie.
4. Przestępstwa w obrocie gospodarczym na przykładzie analizy wybranych orzeczeń sądowy.
5. Umowa o pracę tymczasową na przykładzie działania wybranej agencji pracy tymczasowej.
6. Sytuacja administracyjnoprawna osób bezrobotnych na przykładzie działania wybranego PUP.
7. Bezpieczeństwo imprez masowych na przykładzie organizacji imprez na wybranym obiekcie/stadionie.
8. Ochrona praw zwierząt na przykładzie działania wybranej organizacji pozarządowej.
9. Zapewnienie bezpieczeństwa publicznego na terenie wybranej gminy/powiatu/województwa.
10. Współpraca Policji z organami gminy dla ochrony bezpieczeństwa i porządku w wybranej gminie.
11. Ochrona osób niepełnosprawnych na przykładzie działania wybranego MOPS/ PFRON/NFZ.
12. Ochrona zobowiązanego w postępowaniu egzekucyjnym na przykładzie wybranych ulg.
13. Naczelnik Urzędu Skarbowego administracyjnym organem egzekucyjnym na wybranym przykładzie.
14. Wypadek w pracy w świetle wyników kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.
15. Społeczna odpowiedzialność przedsiębiorców w wybranej sytuacji kryzysowej na przykładzie.
16. Realizacja zadań publicznych dotyczących osób o szczególnych potrzebach poprzez partnerstwo –
publicznoprawne na wybranym przykładzie.
17. Sytuacja prawna wspólnoty mieszkaniowej na wybranym przykładzie.
18. Współpraca przedsiębiorców z sektorem publicznym w wybranym obszarze.
19. Zasady karania podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźną kary w świetle badań.
20. Odpowiedzialność posiłkowa w prawie karnym skarbowym w świetle wyników badań.
21. Odpowiedzialność karnoskarbowa członków zarządu spółki kapitałowej w świetle badań.
22. Zasady odpowiedzialności finansowej i karnoskarbowej w działalność biznesowej w świetle badań.
23. Zasady prowadzenia rozliczeń finansowych z Urzędem Skarbowym na wybranym przykładzie.
24. Polityka kadrowa wybranego przedsiębiorstwa.
25. Kultura organizacyjna oddziałów zagranicznych spółek a regulacje Kodeks pracy na przykładzie.
26. Umowa o współpracę typu B2B w sektorze IT na wybranym przykładzie zagranicznych korporacji
funkcjonujących na polskim rynku.
27. Umowa franczyzy w praktyce funkcjonowania wybranych przedsiębiorców.
28. Umowy w obrocie gospodarczym na wybranym przykładzie umów i podmiotów zawierających.
29. Niedozwolone klauzule umowne stosowane w wybranym sektorze na przykładzie.
30. Pozycja konsumenta w świetle wybranych transakcji zawieranych w Internecie w świetle badań.  
31. Formy wspierania przedsiębiorców przez organizację samorządu gospodarczego na przykładzie
Dolnośląskiej Izby Gospodarczej lub innego podmiotu.
32. Zezwolenie jako forma reglamentacji działalności gospodarczej na przykładzie zezwoleń na sprzedaż
napojów alkoholowych na danym terenie.
33. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich na przykładzie wybranego Pełnomocnika
Terenowego RPO.
34. Akty prawa miejscowego jako źródła powszechnie obowiązującego prawa RP na przykładzie
wybranych uchwał/ zarządzeń.
35. Prawne i organizacyjne warunki wykonywania mandatu posła na Sejm RP/Senatora RP na przykładzie
Biura Poselskiego/Biura Senatorskiego.
36. Alternatywne metody rozwiazywania sporów w działalności gospodarczej na przykładzie działania
wybranej kancelarii mediacyjnej.
37. Inwestowanie w nieruchomości na przykładzie wybranych obiektów sportowych lub innych na danym
terenie.
38. Gospodarowanie nieruchomościami komunalnymi w wybranej gminie.
39. Zadania i organizacja systemu pomocy społecznej na przykładzie danego MOPS/GOPS/PCPR.
40. Finansowanie zadań publicznych przez fundusze zewnętrzne na przykładzie wybranej gminy.