PYTANIA OGÓLNE NA EGZAMIN DYPLOMOWY

1. Prawo popytu i podaży. Paradoksy prawa popytu.

Popyt - (D) to odwrotna zależność ilościowo –cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra konsumenci są
skłonni i są w stanie nabyć przy różnych poziomach ceny (P), w określonym przedziale czasu.

Wielkość popytu jest to ilość dobra (X) nabywana przy danej cenie (jest to punkt na krzywej popytu) Wzrost
ceny dobra powoduje spadek wielkości popytu , zaś spadek ceny powoduje wzrost wielkości popytu .

Czynniki poza cenowe („ceteris paribus” ) wpływające na popyt:

 Ceny innych produktów (substytucyjnych i komplementarnych)

 Dochody nabywców
 Moda, preferencje, gusty, postęp cywilizacyjny
 Liczba kupujących
 Przewidywania dotyczące cen w przyszłości
 Pozostałe czynniki

Podaż - (S) to prosta zależność ilościowo–cenowa wskazująca ile jednostek danego dobra producenci są skłonni
i są w stanie dostarczyć na rynek przy różnych poziomach ceny (P), w określonym przedziale czasu.

Wielkość podaży to ilość dobra wytwarzana przy danej cenie przez producentów\Wzrost ceny dobra powoduje
wzrost wielkości podaży, zaś spadek ceny spadek wielkości podaży

Czynniki poza cenowe („ceteris paribus” ) wpływające na podaż:

 Ceny czynników produkcji

 Dostępność czynników produkcji
 Technologia produkcji
 Ceny innych produktów
 Liczba sprzedających
 Oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów i czynników wytwórczych

Paradoksy prawa popytu

Zależność między ceną a ilością jest z reguły odwrotna: gdy cena wzrasta wielkość popytu zmniejsza się a gdy
cena maleje – wielkość popytu rośnie (prawo popytu). Nie zawsze jednak rynek zachowuje się zgodnie z
prawem popytu; takie sytuacje określamy jako paradoksy.

Paradoks Giffena
Jest to zwiększenie wielkości popytu na dobro podstawowe spowodowane wzrostem jego ceny. Przy bardzo
niskich dochodach nabywców, zwiększenie ceny dobra podstawowego (np. chleba) powoduje zwiększenie
zapotrzebowania na to dobro i spadek popytu na dobra komplementarne (np. masło) Jest to związane z
powstałą w wyniku wzrostu ceny danego dobra koniecznością zwiększenia jego zakupów dla
zrekompensowania braku innych dóbr, na których zakup nie wystarcza już pieniędzy (np. masło).

Paradoks Veblena = efekt prestiżowy = efekt snoba

Jest to zwiększenie wielkości popytu na dobro luksusowe, spowodowane wzrostem jego ceny. Dotyczy dóbr
będących dla niektórych osób symbolami prestiżu społecznego i poziomu zamożności. Przykład: wzrost cen
obrazów jakiegoś malarza może spowodować wzrost wielkości popytu na jego obrazy.

1
 2. Miary poziomu aktywności gospodarczej. Miary dobrobytu społecznego.

Mierniki aktywności gospodarczej - zespół odpowiednio przygotowanych i przetworzonych danych

statystycznych przedstawiających pewne wycinki życia gospodarczego kraju.

Danymi statystycznymi mogą być na przykład:

 PKB
 PNB
 PNN

PKB Jest to jeden z najważniejszych mierników aktywności gospodarczej kraju. Jest to całkowita suma dóbr i
usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w ciągu określonego czasu (najczęściej roku). Są trzy
sposoby pomiaru PKB

 pomiar od strony produkcyjnej

 pomiar od strony wydatkowej
 pomiar od strony dochodowej

Opiera się to na założeniu, że PKB jest sumą towarów i usług finalnych wytworzonych w gospodarce. Jak
spojrzymy na PKB od strony wydatków to możemy stwierdzić, że W tym przypadku PKB jest sumą wydatków
nabywców wartości dodanej na terenie kraju.
PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów

Spojrzenie od strony dochodowej:

Wynika z faktu, że PKB musi być równe sumie dochodów z wszystkich możliwych źródeł
PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja
Amortyzacja jest to miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego zasobu kapitału w danym okresie(
równowartość zużytych środków trwałych)
PNN I PNB
Produkt narodowy netto jest to produkt narodowy brutto pomniejszony o amortyzację.
Produkt narodowy brutto określa wielkość produkcji w danym kraju w danym okresie, jednak w
przeciwieństwie do PKB uwzględnia transfery zagraniczne.

3. Inflacja, jej rodzaje i pomiar.

Inflacja - Proces ogólnego wzrostu cen i kosztów w pewnym okresie, powodujący niekontrolowane i nie
akceptowane społecznie zmiany proporcji podziału dochodu narodowego. We współczesnej gospodarce
światowej występuje ona powszechnie, choć z różnym nasileniem w poszczególnych krajach. Stopień nasilenia
inflacji określa stopa inflacji, wyrażająca w procentach wzrost poziomu cen w okresie badanym w stosunku do
okresu ubiegłego.

Do mierzenia inflacji wykorzystywane są indeksy:

 CPI – consumer price index – wskaźnik cen konsumpcyjnych, który odzwierciedla koszty utrzymania i
wskazuje wpływ inflacji na poziom życia gospodarstw domowych. Wskaźnik mierzy koszt koszyka dóbr
i usług konsumpcyjnych /żywność, odzież, mieszkanie, opieka lekarska/. Każde dobro ważone jest
zgodnie z jego znaczeniem ekonomicznym. Bierze się pod uwagę zmiany cen "koszyka towarów
konsumpcyjnych". Indeks cen towarów konsumpcyjnych oblicza się dzieląc wydatki przeciętnego
gospodarstwa domowego na zakup koszyka dóbr w badanym roku przez analogiczne wydatki w roku
przyjętym za bazowy. Indeks obliczany jest dla przeciętnego gospodarstwa domowego.
 PPI – production price index – wskaźnik cen dóbr produkcyjnych, który odzwierciedla ceny, które
wykazują dostawcy. Służy za podstawę w przewidywaniu przyszłości. Można go też określić
wskaźnikiem cen hurtowych, który służy do mierzenia cen w miejscu pierwszej sprzedaży dóbr i jest

2
 użyteczny ze względu na swą wielką szczegółowość - obejmuje ok. 3400 produktów. Trzecim
wskaźnikiem jest Korektor PNB ze względu na inflację
(GNP - deflator). Jest to wskaźnik cen dla całości PNB.
GNP = PNB nominalny / PNB realny

Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):

1) Pełzająca (do kilku procent w skali rocznej):

 nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów gospodarczych,

 poddająca się kontroli.

2) Umiarkowana (mniej niż 10% rocznie):

 ceny rosną powoli,

 ludność niechętnie wydaje pieniądze, ludzie nie boją się zawierać umowy pieniężne, nieefektywność
jest stosunkowo niska.

3) Krocząca (z reguły do kilkunastu procent rocznie):

 oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania podmiotów gospodarczych wzmagające ten

proces,
 stopniowo zaczyna się wymykać spod kontroli.

4) Galopująca (ceny zaczynają rosnąć powyżej 20%, a nawet 100 lub 200% rocznie):

 pieniądz znacząco traci wartość, ludzie niechętnie trzymają pieniądze w gotówce,

 narastające zakłócenia w przebiegu procesów gospodarczych, zanikają rynki finansowe
 osłabienie systemów motywacyjnych,
 w rezultacie zahamowanie wzrostu gospodarczego.

5) Hiperinflacja (ceny rosną 1000, a nawet 1000000000% rocznie)

 znacząco wzrasta szybkość obiegu pieniądza,

 drastycznie zanika stabilność cen,
 niemożność prowadzenia rachunku ekonomicznego, racjonalnego funkcjonowania podmiotów
gospodarczych,
 anarchizacja życia społecznego.

Przykładem Niemcy w latach 1920-1923, gdzie wskaźnik cen wzrósł z 1 do 10 000 000 000.

Rodzaje inflacji (ze względu na stopy procentowe):

1) Inercyjna:
Ma tendencje do utrzymywania się na poziomie swojej stopy. Zostaje ona wbudowana w umowy, bo wszyscy
spodziewają się, iż w następnym roku inflacja będzie na tym samym poziomie.
Przykład: Jeśli wiadomo, że w przyszłym roku inflacja będzie na poziomie, np. 6%, to krzywa AS przesunie się w
górę o 6%, bo koszty rosną o 6%. Rząd prowadzi politykę tak, by produkcja była na tym samym poziomie, więc
AD też wzrośnie o 6%. Czyli z roku na rok krzywe AS i AD przesuwają się w górę w równym tempie.

2) Popytowa ( demand pull inflation - inflacja ciągniona przez popyt):

Występuje przy wzroście wydatków i ograniczonej podaży dóbr, wytwarzanych przy pełnym zatrudnieniu.
Przykład: Jeśli występuje inflacja, to ludzie chętniej wydają pieniądze (popyt rośnie), więc krzywa AD przesuwa
się w prawo i w górę, ale podaż jest ograniczona, więc AS pozostaje na tym samym poziomie. Przesunięcie
wywołuje wzrost ceny z P do P’, czyli wystąpi inflacja ciągniona przez popyt. Inflacja popytowa jest wynikiem

3
nadmiernej ilości pieniądza w obiegu. Nazywa się ją także inflacją pieniężną. Jej źródłem mogą być nadmierne
wydatki państwa, nie znajdujące pokrycia w dochodach (inflacja budżetowa ), nadmierna kreacja pieniądza
kredytowego (inflacja kredytowa) lub nadmierny w stosunku do wzrostu produkcji wzrost płac (inflacja
płacowa).

3) Podażowa, kosztowa ( cost push inflation – inflacja pchana przez podaż):

Występuje, gdy koszty pchają ceny w górę, nawet w okresach, kiedy zasoby nie są w pełni zatrudnione.
Przykład: Jeśli gospodarka jest w recesji i występuje np. wzrost płac, to przesunie to krzywą AS do AS’, a cenę
z P do P’, czyli inflacja pchana przez podaż. Zazwyczaj obydwa ostatnie rodzaje inflacji występują
równocześnie.

3. Rodzaje inflacji (ze względu na koszt, ryzyko):

 Zrównoważona: Relacje cen pozostają w dużej mierze nie zmienione,

 Niezrównoważona: Relacje cen są zmienne,
 Antycypowana: Nastąpiło przyzwyczajenie się ludzi do inflacji,
 Nieantycypowana: Gdy inflacja zaskoczy ludzi.

4. Pozytywne i negatywne skutki inflacji.

Pomimo, że wzrost inflacji może nam się kojarzyć wyłącznie tylko w kwestiach negatywnych ma ona także
pozytywne skutki. Może ona ożywić konsumpcję. W aspekcie tego, że ludzie wtedy nie oszczędzają to
zwiększają popyt na towary i usługi napędzając niektóre części gospodarki ( kupują produkty z niższych półek).
Inflacja jest dobrą lekcją oszczędzania. To, co konsumenci wcześniej omijali teraz zaczyna się cieszyć
niezwykłym zainteresowaniem. Korzyści z inflacji mają ludzie, którzy przewidzą wzrost cen i kupią wcześniej po
niższych cenach, a później sprzedają po cenach wyższych. Odnoszą korzyści także osoby, które zaciągają kredyty
hipoteczne w okresie inflacji i spłacają je w pieniądzach o mniejszej sile nabywczej, czyli zjawisko tak zwanej
premii inflacyjnej . Z inflacji korzyści ma również rząd, który dzięki dodrukowaniu pieniędzy powiększa budżet.
Oczywiste jest, że w taki sposób zostaje zaburzona równowaga pomiędzy popytem a podażą a w konsekwencji
następuje zubożenie społeczne.

Wzrost poziomu inflacji ma zazwyczaj negatywne skutki. Sprawia, że czujemy się niekomfortowo i niepewnie.
Inflacja niestabilna powoduje duże wahania cen w krótkim czasie . Rynek staje się wtedy nieefektywny. Inflacja
zniechęca ludzi do oszczędzania gdyż spada siła nabywcza pieniądza. Wraz ze spadkiem wartości pieniądza ich
odkładanie staje się niekoniecznie dobrą inwestycją. Wzrost inflacji przyczynia się także do spadku
zainteresowania kredytami . Gdy inflacja jest duża bardziej decydujemy się na inwestowanie w złoto oraz
nieruchomości. Najczęściej instytucje finansowe takie jak bank ograniczają ofertę kredytową. Inflacja wpływa
źle na gospodarkę kraju i może zakłócać procesy gospodarcze . Trudniej jest wtedy regulować podaż i popyt.
Niekorzystnie wpływa na produkcję i wymianę towarową. Jest negatywnym napędzaczem kosztów produkcji
oraz może spowodować szybszy wzrost kosztów w odniesieniu do wydajności, co w konsekwencji przyczyni się
do mniejszych zysków osiąganych przez przedsiębiorstwo.

5. Podaż pracy, popyt na pracę. Czynniki wpływające na ich kształtowanie.

Rodzaj rynku, na którym przedmiotem wymiany pomiędzy kupującym a sprzedającym jest praca. W przypadku
rynku pracy kupującym jest oferujący zatrudnienie pracodawca, a sprzedającym – pracownik otrzymujący za
swoją pracę określone wynagrodzenie.

Rynek pracy kształtowany jest poprzez podaż pracy oraz popyt na pracę. Podaż pracy to zasób siły roboczej –
ogół osób już pracujących bądź poszukujących zatrudnienia za określoną płacę . Popyt na pracę to zgłaszane
przez pracodawców zapotrzebowanie na pracę, czyli liczba osób, którą pracodawcy gotowi są zatrudnić
oferując określone wynagrodzenie. Najważniejszymi czynnikami wpływającymi na popyt na pracę są koszty

4
i wydajność pracy oraz zapotrzebowanie na dobra i usługi. Popyt na pracę jest, więc popytem pochodnym –
wynikającym z popytu na produkty lub usługi, do wytworzenia, których potrzebna jest praca.

Sytuacja, w której następuje zrównanie podaży pracy oraz popytu na pracę określa się mianem równowagi na
rynku pracy. Oznacza one pełne zatrudnienie, – czyli taki stan na rynku pracy, kiedy wszystkie osoby
akceptujące określony poziom wynagrodzenia mogą znaleźć pracę. W gospodarce rynkowej równowaga na
rynku pracy oraz pełne zatrudnienie wiążą się ze zjawiskiem bezrobocia dobrowolnego i naturalnego .
Bezrobotne dobrowolnie są osoby niepodejmujące pracy z własnego wyboru. Natomiast bezrobocie naturalne
jest pochodną naturalnych procesów zachodzących na rynku pracy, jak likwidacja już istniejących miejsc pracy i
powstawanie nowych czy zachowania samych pracowników - chęć zmiany pracy, przeprowadzka do innej
miejscowości czy choroba uniemożliwiająca wykonywanie obowiązków zawodowych. Brak równowagi na rynku
pracy objawia się na dwa sposoby. W sytuacji, kiedy podaż pracy jest większa niż popyt na pracę, pojawia się
zjawisko bezrobocia – część zdolnych do podjęcia pracy i poszukujących zatrudnienia osób nie znajduje posady
pomimo akceptowania oferowanych na rynku pracy wynagrodzeń. Z kolei w sytuacji, kiedy popyt na pracę
przewyższa podaż pracy, dochodzi do zjawiska nazywanego deficytem siły roboczej, niedoborem kadr lub
niedoborem talentów – oferując określony poziom wynagrodzenia, część pracodawców nie może znaleźć
pracowników posiadających wymagane kwalifikacje.

Zróżnicowanie podaży i popytu na pracę powoduje wykształcenie się względnie zamkniętych dla przepływu siły
roboczej segmentów rynku pracy. Ograniczony dostęp do niektórych części rynku pracy może być
spowodowany:

 konkretnymi wymaganiami pracodawców, które dyskwalifikują określoną część pracowników;

 czynnikami stworzonymi sztucznie na przykład przez wyłączenie z możliwości pozyskania zatrudnienia
osób nienależących do danej organizacji związkowej;
 czynnikami kulturowymi, obyczajowymi;
 innymi przeszkodami niemożliwymi do pokonania przez potencjalnego pracownika.

6. Bezrobocie, jego rodzaje i pomiar.

Bezrobocie - Pojęcie bezrobocia w sensie przymusowej bezczynności zawodowej wprowadził angielski

ekonomista J.A. Hobson pod koniec XIX wieku. Powstaje wówczas, gdy popyt na siłę roboczą jest mniejszy od jej
podaży, czyli większa lub mniejsza liczba osób zdolnych do pracy i chcących pracować nie znajduje zatrudnienia.
Większość ekonomistów dokonuje wyodrębnienia następujących rodzajów bezrobocia:

 bezrobocie frykcyjne -związane jest z dynamiką rynku pracy w gospodarce wolnorynkowej. Jest
wynikiem naturalnych procesów dostosowawczych między podażą i popytem na pracę. Procesy
powstawania nowych miejsc pracy oraz likwidacji już istniejących zachodzą stale. Na rynek pracy
wchodzą nowe roczniki siły roboczej i odchodzą osoby, które osiągnęły wiek emerytalny. Ponadto
niektórzy pracujący zmieniają dotychczasowe miejsce zatrudnienia. W efekcie tych procesów zawsze
istnieje pewna liczba wolnych miejsc pracy oraz pewna liczna osób jej poszukujących. Cechą
charakterystyczną bezrobocia frykcyjnego jest jego przejściowy charakter.( charakter krótkookresowy
ok 3 msc). Jest zjawiskiem normalnym w gospodarce, wiążącym się z nieustannym ruchem ludności
 bezrobocie strukturalne (technologiczne)- Nieustanne zmiany w strukturach popyt i podaży pracy,
które zachodzą w dynamicznej gospodarce, skutkują powstawaniem niedopasowań strukturalnych na
rynku pracy. Właściwości bezrobotnych w zakresie zawodu, kwalifikacji, wykształcenia czy miejsca
zamieszkania nie odpowiadają istniejącym wolnym miejscom pracy , co implikuje pojawienie się
bezrobocia strukturalnego. Dobrym przykładem bezrobocia strukturalnego obecnych czasów jest
bezrobocie młodzieży, w tym absolwentów szkół. Jest ono wynikiem niedostosowania rozmiarów i
struktury kształcenia kadr do potrzeb gospodarki.
 bezrobocie koniunkturalne (cykliczne) - związane jest z okresowym osłabieniem ogólnej aktywności
gospodarczej. Jest wynikiem niedostatecznego popytu na dobra i usługi w stosunku do istniejącego w

5
 danej gospodarce potencjału produkcyjnego. Zmniejszający się popyt skutkuje ograniczeniem
produkcji dóbr i świadczenia usług, czego efektem jest zmniejszenie zatrudnienia. Znamienny dla
bezrobocia koniunkturalnego jest jego spadek w okresach korzystnej koniunktury gospodarczej i
wzrost w okresach recesji.
 Sezonowe- występuje tylko w niektórych gałęziach gospodarki charakteryzującej się pracą sezonowa
np. obsługa turystyczna, budownictwo, zbieranie owoców
 Bezrobocie typu keynesowskiego – wywodzi się z niedostatku popytu. Pojawia si ę wtedy, kiedy spada
popyt globalny, a płace i ceny nie zdążyły się jeszcze dostosować. Prowadzi to z kolei do spadku
produkcji i zatrudnienia. Przy danej płacy realnej znajduj ą się osoby chcące podjąć pracę, a które nie
mogą jej jednak znaleźć.
 Bezrobocie klasyczne – źródłem tego typu bezrobocia jest siła związków zawodowych, zdolnych do
utrzymania płac powyżej poziomu równowagi, umożliwiając proces dostosowawczy. Innym źródłem
tego typu bezrobocia może być ustawodawstwo dotyczące płacy minimalnej

Pomiar bezrobocia w Polsce przeprowadza się za pomocą:

 metody wykorzystywanej w statystyce urzędów pracy (zgodnie z nią bezrobotnymi są osoby zdolne do
pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, osoby pozostające bez pracy i nie uczące się
w szkole z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych, osoby zarejestrowane w urzędzie pracy),
 metody wykorzystywanej w badaniach aktywności ekonomicznej ludności – BAEL (zgodnie z nią do
bezrobotnych zalicza się osoby, które spełniają jednocześnie trzy warunki: w okresie badanego
tygodnia nie pracują, aktywnie poszukują pracy, są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym
tygodniu).

7. Pozytywne i negatywne skutki bezrobocia.

Zasadniczo skutki bezrobocia możemy podzielić na trzy kategorie:

1. Psychospołeczne skutki bezrobocia

 pozytywne
 mobilizacja do zdobywania wyższych kwalifikacji i rozwoju zawodowego,
 wzmaga szacunek do pracy oraz wzmacnia dyscyplinę pracy (przykładowo ogranicza liczbę
nieobecności w pracy),
 zmniejsza patologiczne formy chwiejności i nietrwałości pracowników, np. częste zmienianie pracy.
 negatywne
 rozgoryczenie wywołane długim czasem pozostawania bez pracy, poczucie nieprzydatności społecznej,
uczucie frustracji wywołanej niemocą, która może przerodzić się w agresję bądź apatię i stany
depresyjne
2. Ekonomiczne skutki bezrobocia
 pozytywne
 zmniejszenie się bezrobocia ukrytego, co znajduje odzwierciedlenie w zwiększeniu efektywności i
wydajności pracy;
 możliwość prowadzenia dobrej polityki kadrowej i racjonalnego kształtowania struktury zatrudnienia,
 lepsze dostosowanie systemu edukacyjnego do rynku pracy i do sytuacji ekonomicznej
 negatywne
 obniżenie materialnego poziomu życia bądź nawet pozbawienie środków materialnych do życia,
niemożność osiągnięcia minimum egzystencjalnego (popadnięcie w ubóstwo),
 tzw. drenaż mózgów , czyli zjawisko opuszczania ojczystego kraju przez ludzi dobrze wykształconych,
którzy nie są w stanie zdobyć godnego i odpowiadającego ich kwalifikacjo oraz ambicjom zatrudnienia
 zwiększenie nakładów finansowych państwa na zwalczanie zjawiska bezrobocia, m.in. na zasiłki,
świadczenia socjalne, urzędy pracy, szkolenia itd.,

6
 3. Polityczne skutki bezrobocia

Zjawisko długo utrzymującego się w jakimś kraju wysokiego poziomu bezrobocia, będące jednym z
immanentnych problemów państwowych, może nieść ze sobą pewne następstwa polityczne. zaburzone
poczucie bezpieczeństwa, które w ocenie społeczeństwa powinno być zapewnione przez instytucje państwowe
rodzi niechęć do przedstawicieli władzy czy nawet samej instytucji państwa – osoby bezrobotne mogą mieć
negatywny stosunek do określonych partii politycznych, przedstawicieli władz lokalnych lub centralnych,
różnego rodzaju instytucji.

8. Cykl koniunkturalny, jego rodzaje i fazy.

Cykl koniunkturalny - zjawisko występowania w gospodarce wahań koniunktury(mierników) w okresach

kilkuletnich przy utrzymującym się długookresowym trendzie wzrostu gospodarczego. Najczęstsze mierniki
wykorzystywane do badania koniunktury w gospodarce to: dynamika PKB, poziom zatrudnienia, zmiany ceny,
wielkość eksportu i importu, wskaźniki rynku kapitałowego (indeksy giełdowe), nakłady inwestycyjne i zapasy
przedsiębiorstw, dochody i wydatki ludności, obroty i zyski przedsiębiorstw.

Rodzaje cyklu:

 sezonowe – związane ze zmianami aktywności gospodarczej w różnych porach roku,

 krótkie (Kitchina) - cykle trwające dwa cztery lata, obejmujące wahania takich mierników jak
ceny,zapasy w przedsiębiorstwach.
 średnie- obejmujące trwające 8- 11 lat cykle Juglara, opisujące wahania bezrobocia, PKB, bezrobocia i
inflacji, oraz trwające 15- 25 lat cykle Kuznetsa, które wynikają z akumulacji czynników wytwórczych
(inwestycji, migracji).
 długie - trwające 40- 60 lat cykle Kondratiewa, będące wynikiem ważnych odkryć i innowacji (np.
maszyna parowa- elektryczność- energia słoneczna).

Fazy cyklu:

Faza kryzysu:

 rośnie: bezrobocie,
 maleją: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny.

Faza depresji:

 koniec spadku, ww. wielkości pozostają na niskim poziomie.

Faza ożywienia:

 rosną: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny,

 maleje: bezrobocie.

Faza rozkwitu:

 koniec wzrostu, ww. wielkości utrzymują się na wysokim poziomie.

W cyklu współczesnym wyróżnia się dwie fazy: ożywienie (ang. Expansion) i recesję (Contraction).

9. Polityka fiskalna, jej zadania i instrumenty.

POLITYKA FISKALNA - ogół działań państwa polegających na wykorzystaniu szeregu instrumentów fiskalnych,
takich jak podatki i inne daniny publiczne, wydatki, deficyt publiczny, dług publiczny, udzielane gwarancje i
poręczenia kredytowe dla podmiotów gospodarczych, wpływających na budżet państwa w celu osiągnięcia
określonych celów fiskalnych i pozafiskalnych. Polityka fiskalna obok polityki pieniężnej i polityki kursu
7
walutowego jest jedną z głównych polityk makroekonomicznych. Kształt polityki fiskalnej wyznaczany jest przez
władze fiskalne, do których zalicza się: parlament, rząd, ministra finansów, aparat skarbowy.

Wśród celów (zadań) polityki fiskalnej wyróżnia się:

Cele fiskalne:

 zaspokojenie popytu państwa na pieniądz, przejmowanego od podmiotów znajdujących się poza jego
strukturami tj. od gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.

Cele pozafiskalne:

 promowanie wzrostu gospodarczego,

 łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego,
 ograniczenie cykliczności procesów gospodarczych,
 walka z bezrobociem,
 ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów,
 walka z nieuczciwą konkurencją,
 ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych.

Instrumenty makroekonomiczne:

 dochody budżetu państwa,

 wydatki budżetu państwa,
 deficyt i nadwyżki budżetowe,
 dług publiczny.

Instrumenty mikroekonomiczne:

 podatek,
 opłata,
 cło,
 dotacja,
 subwencja,
 bon skarbowy,
 obligacja skarbowa,
 poręczenia i gwarancje rządowe

10. Polityka monetarna, jej zadania i instrumenty.

Polityka pieniężna (monetarna) - część polityki gospodarczej, polegająca na systematycznych działaniach

mających na celu zapewnienie stabilności cen, czyli niskiej inflacji. Politykę pieniężną państwa prowadzi bank
centralny lub inna instytucja rządowa upoważniona do realizacji tej funkcji. Oddziałuje ona na poziom podaży
pieniądza oraz na kursy walutowe.

Cele polityki monetarnej banku centralnego:

 Cel finalny (główny i nadrzędny) – jest to odpowiednio zdefiniowany cel ogólnogospodarczy

wynikający z realizacji polityki gospodarczej danego kraju. Przykładowo w Polsce celem finalnym NBP
jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu o
ile nie ogranicza to realizacji tego celu" (Ustawa o NBP z 1997 r.).
 Cel pośredni – wyznaczenie określonej kategorii ekonomicznej, która pozostaje w stabilnej relacji z
celem finalnym. Przykładowo w Polsce NBP stosuje strategię bezpośredniego celu inflacyjnego, choć
dopiero w 2004 r. Rada Polityki Pieniężnej ustaliła wysokość owego celu inflacyjnego na 2,5 proc. z

8
 możliwością odchylenia do 1 punktu procentowego w górę lub w dół. Oznacza to, że roczny wskaźnik
CPI powinien w każdym miesiącu znajdować się jak najbliżej 2,5 proc.
 Cele operacyjne , które zależą od celu finalnego i powinny wpływać na cel pośredni:
 kontrola stóp procentowych,
 kontrola przyrostu podaży pieniądza,
 stabilizowanie poziomu kursu walutowego,
 kształtowanie masy pieniądza rezerwowego,
 kształtowanie poziomu stóp procentowych.

Podstawowe instrumenty polityki pieniężnej:

Instrumenty polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży
pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowej.

Podzielić je można na:

 instrumenty pośrednie – oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów. Banki
centralne czynią to za pomocą trzech klasycznych instrumentów, do których należą:
 polityka dyskontowa – zmiana oficjalnej stopy redyskontowej,
 operacje otwartego rynku – sprzedaż lub skup papierów wartościowych z rynku,
 kontrola rezerw obowiązkowych – regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki,
 instrumenty typu administracyjnego – związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad
systemem bankowym – np. racjonowanie kredytów.

11. Globalizacja, czynniki oraz konsekwencje dla społeczeństwa i gospodarki.

GLOBALIZACJA - jest bardzo szerokim i złożonym procesem, mającym wpływ na wszystkie sfery naszego życia.
Oznacza tworzenie nowego typu powiązań między przedsiębiorstwami, państwami i społeczeństwami. Jest
określeniem procesu, w którym wydarzenia, decyzje i działania występujące w jednej części świata mają
znaczące konsekwencje dla pojedynczych ludzi i całych społeczeństw w odległych nawet częściach globu.
Obszarami globalizacji są finanse, rynki, strategie konkurencyjne, technologia, badania i rozwój wiedzy, modele
konsumpcji i style życia, regulacje prawne, a także obraz ujednoliconego świata. Globalizacja zapewnia korzyści
wynikające przede wszystkim z rozszerzania skali produkcji i przedłużania cykli życia produktów.

CZYNNIKAMI WPŁYWAJĄCYMI NA PROCES GLOBALIZACJI SĄ MIĘDZY INNYMI:

 Polityczny nacisk na wzrost poziomu życia, szczególnie przez rosnące aspiracje :globalnej klasy średniej
”liczącej już obecnie ponad 2 mld ludzi;
 Intensyfikacja przepływu informacji oraz dalsze upowszechnienie demokracji;
 Poprawa jakości polityki makroekonomicznej;
 Wzrost handlu i inwestycji w skali światowej, a sprzeciwy wobec dalszej liberalizacji handlu ze strony
grup interesów i niektórych rządów nie podważą zasadniczo podstawowej tendencji do wzrostu
handlu światowego;
 powszechnienie technologii informacyjnej w krajach rozwiniętych gospodarczo, chociaż związane z
tym korzyści zaczną odczuwać, choć w zróżnicowanej mierze inne kraje, przy czym wiele z nich nie
zdoła jednak spełnić warunków skutecznego spożytkowania technologii informacyjnej: wysokiego
poziomu edukacji, odpowiednio rozwiniętej infrastruktury i właściwej polityki regulacyjnej;
 Wzrost dynamiki sektora prywatnego, szczególnie w wielu krajach „wschodzących rynków”,
stymulowanej deregulacją i prywatyzacją w Europie i Japonii, wzrost konkurencji, upowszechnienie „
najlepszych praktyk w gospodarce” dzięki rewolucji informacyjnej.

9
NEGATYWNE STRONY GLOBALIZACJI:

 Zagrażanie tożsamości narodowej

 Upadek małych przedsiębiorstw
 Wzrost bezrobocia w krajach słabiej rozwiniętych gospodarczo
 Przyrost ludności
 Zagrożenie środowiska naturalnego (efekt cieplarniany, dziura ozonowa, wycinanie lasów, erozja gleby
oraz brak wody
 Monotonność
 Brak oryginalności
 Niszczenie środowiska (budując wciąż nowe fabryki i wytwórnie)
 Wzrost ilości śmierci
 Rozwój motoryzacji
 Negatywny wpływ na gospodarki krajów słabszych ekonomicznie, dla których globalizacja może
oznaczać dominację na ich rynkach ponadnarodowych korporacji z krajów wysokorozwiniętych, i
ekonomiczną zależność od zagranicznych central tych przedsiębiorstw.
 Pieniądze zarobione przez daną placówkę są przekazywane na konto koncernu; jedynie mała część
tych funduszy to pensje dla pracowników, oraz podatki odprowadzane za możliwość działania
placówki w danym kraju.

12. Istota i znaczenie społecznej odpowiedzialności biznesu.

Społeczną odpowiedzialność biznesu określa się jako koncepcję, dzięki której przedsiębiorstwa na etapie
budowania strategii dobrowolnie uwzględniają interesy społeczne i ochronę środowiska, a także relacje z
różnymi grupami interesariuszy. Bycie odpowiedzialnym nie oznacza tylko spełnienia wszystkich wymogów
formalnych i prawnych, ale oprócz tego zwiększone inwestycje w zasoby ludzkie, w ochronę środowiska i
relacje z otoczeniem firmy, czyli dobrowolne zaangażowanie. Społeczne odpowiedzialność jest procesem, w
ramach którego przedsiębiorstwa zarządzają swoimi relacjami z różnorodnymi interesariuszami , którzy mogą
mieć faktyczny wpływ na sukces w działalności gospodarczej, należy je zatem traktować jako inwestycję a nie
koszt.

Innymi słowy, odpowiedzialność biznesu to efektywna strategia zarządzania, która poprzez prowadzenie
dialogu społecznego na poziomie lokalnym przyczynia się do wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw na
poziomie globalnym i jednocześnie kształtowania warunków dla zrównoważonego rozwoju społecznego i
ekonomicznego.

Odpowiedzialny biznes to podejście strategiczne, długofalowe, oparte na zasadach dialogu społecznego i

poszukiwaniu rozwiązań korzystnych tak dla przedsiębiorstwa, jak i jego całego otoczenia, pracowników,
wszystkich interesariuszy i społeczności, w której działa firma. Odpowiedzialność firmy oznacza zwiększone
inwestycje w zasoby ludzkie, ochronę środowiska i relacje z otoczeniem firmy, czyli interesariuszami.

13. Cechy społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie to rodzaj społeczeństwa demokratycznego, w którym obywatele świadomie

uczestniczą w życiu publicznym, są aktywni i odpowiedzialni oraz posiadają zdolność samoorganizacji.. Cechami
takiego społeczeństwa jest m. in.:

 liczne stowarzyszenia obywatelskie

 aktywizm
 wysoka frekwencja wyborcza
 innowacyjność

10
 14. Podstawowe zasady efektywnej komunikacji społecznej.

Efektywna komunikacja zachodzi między dwoma osobami, gdy:

 odbiorca rozumie przekaz tak, jak chciałby to nadawca

 odbiorca słucha aktywnie

Cechy prawidłowej komunikacji:

 aktywne słuchanie
 utrzymywanie kontaktu wzrokowego
 mówmy konkretnie
 nie wypowiadajmy się za innych
 otwarta postawa

15. Cechy społeczno – demograficzne współczesnego społeczeństwa i ich charakterystyka.

Demografia jest nauką o ludności, a jej głównym celem jest statystyczny opis dużych grup ludzi. Struktura
demograficzna jest więc układem różnych cech ludności, jej elementy to: wiek, płeć, stan cywilny, rasa,
narodowość, język ojczysty, wyznanie, a także wykształcenie, zajmowane w społeczeństwie stanowisko i
wykonywany zawód. Wszystkie powyższe elementy można zbadać pod względem liczebności i poznać tym
samym budowę społeczeństwa.

Budowę społeczeństwa pod względem wieku i płci można przedstawić za pomocą specyficznego rodzaju
wykresu – tzw. piramidy płci i wieku. Przedstawia ona liczebność poszczególnych roczników (przedziałów
wiekowych) kobiet i mężczyzn, przez co można na jej podstawie przewidywać różne przyszłe zjawiska w
społeczeństwie. Przykładowo, piramida wiekowa o szerokiej podstawie, zwężająca się ku wierzchołkowi jest
charakterystyczna dla młodych społeczeństw (np. krajów arabskich czy afrykańskich). Analiza takiej piramidy
wskazuje, że dany kraj może spodziewać się w przyszłości nadwyżki osób chętnych do pracy, zwiększonych
migracji w poszukiwaniu pracy i innych podobnych zjawisk.

11
 PYTANIA KIERUNKOWE NA EGZAMIN DYPLOMOWY

1. Akty normatywne i rodzaje aktów normatywnych

Akty normatywne ( prawodawcze, prawotwórcze ) są źródłem prawa czyli tworzą system formalnie
obowiązujących powszechnych zasad, nakazów, zakazów dla wszystkich kategorii podmiotów na terytorium
państwa. Zawierają przepisy ogłaszane w dziennikach urzędowych:

 Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

 Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski”
 Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej „ Monitor Polski B”
 Dzienniki Urzędowe Ministrów kierujących działaniami administracji rządowej
 Dzienniki Urzędowe Urzędów terytorialnych
 Wojewódzkie dzienniki urzędowe, które wydawane są przez kompetentne organy prawodawcze.

Akty normatywne są uporządkowane i powiązane ze sobą, nie wykluczają się wzajemnie.

Akty obowiązujące na całym terenie Rzeczypospolitej Polskiej:

 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

 Ustawy
 Ratyfikowane umowy międzynarodowe
 Rozporządzenia stanowione przez: Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej; Rady Ministrów; Prezesa
Rady Ministrów; Ministra kierującego działem administracji rządowej; Krajowej Rady Radiofonii i
Telewizji
 Układy zbiorowe pracy; Regulamin Sejmu i Senatu
 Umowy Rady Ministrów z Kościołami nie rzymsko katolickimi
powszechnie obowiązujące o ograniczonym terytorialnie zasięgu ( prawo miejscowe) obowiązują na
obszarze działania organów, które je ustanowiły.

Akty obowiązujące prawa miejscowego:

 Uchwały Rad Samorządu Terytorialnego

 Akty normatywne terenowych organów administracji rządowej
 wewnętrznie obowiązujące, czyli takie które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy
wiążącej, skierowane do adresatów usytuowanych na terenie Państwa. Obowiązek ich przestrzegania
wiąże się ze stosunkiem zależności organizacyjnej adresata i prawotwórcy. Nie mogą być stosowane
jako podstawa decyzji stosowania prawa wobec obywateli.

Akty prawa wewnętrznie obowiązujące:

 Uchwały Rady Ministrów

 Zarządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej
 Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów
 Zarządzenia Ministrów
 Niektóre uchwały Sejmu i Senatu
 Regulamin Zgromadzenia Narodowego
 Niektóre innych centralnych organów państwowych
Dla porządku prawnego Państwa jest wyraźne określenie źródeł prawa w Konstytucji Rzeczypospolitej
Polskiej w art. 87.

12
 2. Źródła prawa i wykładnia prawa

Źródłem prawa - jest sformalizowany akt władzy państwowej zawierającej przepisy prawne. Prawo obowiązuje
wówczas gdy jest ono podane na piśmie np.: w Dzienniku Ustaw.
Źródłami prawa obowiązującymi w Polsce są:

 Konstytucja;
 Ustawy;
 Ratyfikowane umowy międzynarodowe
 Rozporządzenia;
 Akty prawa miejscowego;

Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde ma swoje miejsce. Źródło prawa
niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi. Warunkiem wejścia
ustawy jest jej ogłoszenie ( np.: Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim).

Wykładnia prawa jest interpretacją przepisu prawnego, nie jest źródłem prawa, a jedynie pomocą dla
stosujących je, powszechnie uważa się, że wykładnia ma 3 źródła powstania.

 błędy językowe w akcie prawnym, który zmienię można jedynie ustawą, a które powodują
rozbieżności,
 rozbieżności dotyczące różnic w znaczeniu obiegowym słowa, a w jego znaczeniu prawnym,
 wątpliwości czy dana abstrakcyjna norma prawna, odnosi się do danego stanu faktycznego.

Rodzaje wykładni prawa:

1. według podmioty dokonującego:

 Autentyczna: (dokonuje jej organ, który wydał dane prawo, wyjaśnia ona co organ ów miał na myśl -
autointerpretacja. Jest aktem prawnym niższego rzędu).
 Legalna: (dokonywana przez uprawniony do tego konstytucyjnie przewidziany organ, tłumaczący treść
aktu prawnego – ale inny niż ten, który wydał przepis. Do 1997 r. organem wyznaczonym do
wykonywania jej był Trybunał Konstytucyjny, teraz robi to także ale nie jest to funkcja nadana mu
przez konstytucję (a orzeczenie ostateczne), czyli de iure obecnie w Polsce wykładnia ta nie istnieje.
 Praktyczna (operatywna): Dokonywane przez organy stosujące prawo. Orzeczenia sądowe i
odpowiedzi na pytania prawne wydawane przez sądy wyższej instancji. Orzeczenia te wiążą tylko
pytającego. Czasem Sąd Najwyższy wydaje dyrektywy interpretacyjne –obowiązujące w danej sprawie,
choć będące także pomocą dla sędziów.
 Doktrynalna: Dokonywana przez osoby zawodowo (naukowo) zajmujące się prawem, nie wiąże nikogo.
Winna pełnić rolę wskazówki, przy stanowieniu prawa.

2. według metody:

 Słowna (językowo – logiczna): Ustalanie norm poprzez analizę zwrotów i znaczeń językowych i
interpunkcji.
 Celowościowa (teleologiczna): Ustalenie znaczenia przepisu przez ustalenie celu dla jakiego go
wydano.
 Systemowa: Przywiązuje znaczenie do hierarchii przepisów. Istotne jest miejsce w którym znajduje się
przepis. Używana gdy zawodzi wykładnia słowna, na prawo patrzy jak na sprawny system.
 Historyczna: (porównawcza): Ustalenie znaczenia norm za pomocą materiałów historycznych, czyli
analiza wcześniejszych przepisów dotyczących danego faktu. Używana głównie w literaturze naukowej.

13
3. według wyniku:

 Rozszerzająca: gdy dana wykładania każe interpretować inną wykładnie szerzej niżby stanowił zapis
słowny.
 Ścieśniająca: odwrotność
 Stwierdzająca: Taka jak językowa, słowo w zapisie prawnym rozumiane jak w mowie potocznej.

3. Podstawowe narzędzia zarządcze przydatne w zarządzaniu małą firmą oraz obszary ich
zastosowania

Lejek sprzedaży – służy przełożeniu kontaktów z klientami i potencjalnymi klientami na liczbową prognozę
wpływów ze sprzedaży poprzez prostą analizę zaawansowania rozmów / umów dotyczących zamówień
klientów. Analiza ta opiera się o założenie, że w miarę zmniejszania się liczby potencjalnych klientów zwiększa
się prawdopodobieństwo dokonania przez nich zakupów. Formą przypomina to lejek, który na wyjściu daje
wpływy ze sprzedaży wyrażone liczbowo.

Analiza SWOT – służy analizie pozycji i perspektyw przedsiębiorstwa. Przykładem użycia jest opracowanie lub
zmiana strategii. Na analizę składa się określenie czterech obszarów:
S (Strengts) – mocne strony organizacji (np. duża płynność finansowa)
W (Weaknessess) – słabe strony organizacji (np. niski poziom innowacyjności)
O (Opportunities) – szanse zewnętrzne dla organizacji (np. zniesienie ograniczeń prawnych)
T (Threats) – zagrożenia zewnętrzne dla organizacji (np. kurczenie się rynku)

Szkolenia – są jednym z podstawowych narzędzi rozwoju kompetencji pracowników oraz kadry zarządzającej.
Istotne jest dopasowanie szkoleń do potrzeb rozwojowych członków organizacji, aby przynosiły one efekty,
wpływające na działanie całej firmy.

Arkusz kalkulacyjny prowizji – stanowi część systemu wynagrodzeń. Dzięki ustaleniu precyzyjnych wymagań
wobec pracowników oraz mechanizmów obliczania, ułatwia jej stosowanie, a także planowanie wydatków
związanych z wypłatami prowizji.

Arkusz oceny – stosowany jest podczas okresowej oceny pracowników i służy ujednoliceniu oraz
zobiektywizowaniu ocen. Jest wystandaryzowany dla całej firmy, choć może różnić się treściami w nim
zwartymi, w zależności od stanowiska, na jakim znajduje się oceniany pracownik. Arkusz najczęściej przybiera
formę wielokrotnej skali ocen, czasem też ocen opisowych.

Budżet – określa ilość zasobów finansowych przedsiębiorstwa z podziałem na różne kategorie kosztów. Ogólny
budżet przedsiębiorstwa podzielić można na budżety poszczególnych działów lub jednostek, a te z kolei na
przykład na budżety projektów. Budżet jest ściśle powiązany z planem działań na dany okres.

Cele – są to mierzalne efekty, jakie chce osiągnąć organizacja poprzez swoje działania, takie jak stany liczbowe
(np. wyprodukowanie danej liczby produktów), kwoty finansowe (np. sprzedaż, marża, zysk) czy osiągnięcia
rynkowe (np. pozyskanie pewnej liczby klientów, znajomość firmy wśród X% mieszkańców miasteczka). Cele
mogą obejmować zarówno całą firmę, jak i poszczególne działy oraz pojedynczych pracowników.

Coaching – jest jednym z narzędzi rozwoju kompetencji wśród pracowników. Stosowany jest często do osób
posiadających już wiedzę i doświadczenie w zakresie swojej działalności, jednak potrzebujących zlokalizowania
niedociągnięć lub zwiększenia motywacji, a w efekcie – rozwoju kompetencji. W firmach często stosuje się
coaching z kadrą zarządzającą (executive coaching) lub coaching nastawiony na rozwój biznesu (business
coaching)

14
Cotygodniowe zebranie – przebiega w formie bezpośredniego spotkania osób zarządzających firmą (jej
częścią), którego celem jest wymiana informacji, omówienie planów a także ewentualnych problemów, lepsze
zrozumienie się uczestników oraz podniesienie efektywności działania.

Intranet – jest wewnętrzną siecią komputerową firmy. Umożliwia pracownikom korzystanie z tradycyjnych
narzędzi internetowych jak poczta e-mail, komunikatory czy strony www. Intranet może być wykorzystywany
na przykład do koordynacji prac nad projektami, gromadzeniu informacji na temat procedur, zarządzania
relacjami z klientami (CRM) czy też wymiany danych pomiędzy działami.

Kalkulator cen – jest to procedura / algorytm obliczania cen. Zawiera część umożliwiającą zdefiniowanie
kluczowych zmiennych (jak np. wymagany poziom zysku, wielkość akcyzy, współczynnik kosztów pośrednich,
liczba sztuk w jednej serii produkcyjnej), bazę danych cen zakupów materiałów i surowców, a także stawki
godzinowe lub wynagrodzeniowe pracowników, na podstawie czego automatycznie wylicza cenę (cenę
minimalną, pożądaną, cenę dla małej partii towaru, dla dużej itd.)

Kwestionariusz badania rynku/opinii klientów – służy do zbierania informacji zwrotnej od klientów. Może ona
dotyczyć na przykład nowo wprowadzonego produktu, wyboru między różnymi wzorami jego opakowania lub
jakości obsługi.

Misja – formułuje sens działania firmy, doprecyzowuje pomysł na biznes. Odpowiada na pytania: „Po co istnieje
przedsiębiorstwo?”, „Jakie zaspokaja potrzeby?” i „Jakie wartości dodane daje klientom?”. Świadomość misji
wśród pracowników firmy może silnie zwiększać ich motywację.

Plan – jest przełożeniem celów i strategii na działania operacyjne i uporządkowaniem tych działań dla
osiągnięcia założonego celu. Zawiera określenie działań w czasie i przestrzeni, osoby odpowiedzialne,
potrzebne zasoby, ewentualnie inne informacje. Plany mogą dotyczyć tak całego przedsiębiorstwa, jak i działów
oraz poszczególnych pracowników.

Strategia – określa główny kierunek działania przedsiębiorstwa, wraz z zarysowaniem ram jego działania.
Stanowi sposób, w jaki przedsiębiorstwo realizuje swoją misję i cele. Częścią strategii firmy są strategie
cząstkowe, np. strategia rozwoju zasobów ludzkich, strategia marketingowa, sprzedażowa, inwestycyjna itd.

Strona internetowa – wykorzystuje sieć komputerową do nawiązania interakcji z ludźmi i organizacjami z

otoczenia firmy, przede wszystkim z klientami. W kontekście zarządzania spełniać może rolę informacyjno-
marketingową, obsługi klienta oraz transakcyjno-sprzedażową.

Zrównoważona karta wyników – narzędzie pomagające zdefiniować cele i określić strategię, poprzez
spojrzenie z czterech perspektyw, które muszą się „zrównoważyć”: finansowej (właścicieli), rynkowej
(klientów), procesowej (pracowników) i rozwojowej (zarządu). Przekłada misję i wizję organizacji na konkretne
cele i miary ich osiągnięcia.

4. Przedsiębiorstwo i cel jego działalności w świetle finansów przedsiębiorstw

DEFINICJE PRZEDSIĘBIORSTWA:

Przedsiębiorstwo stanowi komórkę gospodarki narodowej, w której realizowany jest postęp technologiczny i
ekonomiczny, wynikający ze wzrostu ekonomicznej wydajności pracy żywej i uprzedmiotowionej.

Przedsiębiorstwo to zespół pracowników i środków produkcji, wyodrębniony ekonomicznie i prawnie,

wytwarzający dobra, usługi i zbywający je na pełnej odpłatności oraz podlegający kierownictwu
zainteresowanemu wynikami jego działalności.

Przedsiębiorstwo może być traktowane jako jednostka organizacyjna prowadząca działalność gospodarczą w
sposób trwały, na własny rachunek, własne ryzyko i własną odpowiedzialność. Miano podmiotu gospodarczego

15
przysługuje jednostkom organizacyjnym mającym osobowość prawną, a także nie mającym osobowości
prawnej, ale utworzonym zgodnie z przepisami prawa, jeżeli ich przedmiotem jest prowadzenie działalności
gospodarczej.

Przedsiębiorstwo jest to transformacja wektorów wejścia w wektory wyjścia.

Istnieje możliwość określenia przedsiębiorstwa jako jednostki gospodarczej stanowiącej zorganizowaną i

organizującą całość wszystkich czynników produkcji i kapitału dla efektywnego i trwałego realizowania
określonych zadań i celów na własny rachunek, własne ryzyko i własną odpowiedzialność.

CELE PRZEDSIĘBIORSTWA:

Przedsiębiorstwo jako dynamiczny system zbudowany przez ludzi ma swoje cele. Od powstania przedsiębiorstw
aż do dnia dzisiejszego dość powszechna jest opinia, że podstawowym celem działania przedsiębiorstwa jest
osiągnięcie zysku. Dążenie przedsiębiorstwa do zysku wyraża się w postaci celu maksymalizacji zysku.
Przekonanie takie było podstawą klasycznej i neoklasycznej teorii ekonomii aż do połowy XX wieku, choć w
dalszym ciągu znajduje grupę zwolenników. Obecnie coraz powszechniej przyjmuje się, że podstawowym celem
przedsiębiorstwa winna być maksymalizacja jego wartości rynkowej. Oznacza to wzrost bieżącej wartości akcji
lub udziałów, a więc takie podejmowanie decyzji, aby maksymalizować korzyści właścicieli. Argumenty
przemawiające za taką koncepcją działania przedsiębiorstwa są następujące:

 gdy przedsiębiorstwo jest zarządzane z perspektywy jego wartości, to podejmuje się w nim
najkorzystniejsze decyzje,
 dążenie akcjonariuszy do zwiększenia wartości przedsiębiorstwa nie jest sprzeczne z interesem innych
grup, zwłaszcza pracowników,
 jeżeli wartość przedsiębiorstwa nie wzrasta, to zaangażowany kapitał będzie się z przedsięwzięcia
wycofywał

Cele przedsiębiorstwa powinny być:

 mierzalne za pomocą wskaźników dających się praktycznie obliczyć i porównać,

 zrozumiałe nie tylko dla kierownictwa poszczególnych szczebli, ale i dla wykonawców,
 realistyczne, czyli możliwe do osiągnięcia z zachowaniem staranności i zaangażowania, lecz nie
przekraczające możliwość kadry kierowniczej i pracowników, oraz uwzględniające realia , w których
funkcjonuje przedsiębiorstwo,
 możliwe do zaakceptowania, to znaczy tak sformułowane, by skutecznie motywowały i dały szansę na
samorealizację wszystkim zaangażowanym w nie uczestnikom,
 spójne wewnętrznie i wzajemnie niesprzeczne, a w przypadku kolizji – opatrzone wskazaniem
priorytetu,
 elastyczne, to jest podatne na modyfikację wraz z rozwojem sytuacji, możliwości czy zagrożeń.

Cele przedsiębiorstwa mają kluczowe znaczenie dla skuteczności organizacji i spełniają następujące funkcje:

 nadają jednolity kierunek działaniom ludzi pracujących w przedsiębiorstwie Þ pozwala to zrozumieć

wszystkim, dokąd organizacja zmierza i dlaczego osiągnięcie pewnego docelowego stanu jest tak
ważne,
 ustalenie celów wpływa na planowanie w firmie Þ skuteczne wytyczenie celów sprzyja dobremu
planowaniu, a ono ułatwia ustalenie celów w przyszłości,
 cele mogą być źródłem motywacji dla pracowników przedsiębiorstw Þ jeśli są sformułowane
konkretnie, charakteryzują się umiarkowanym stopniem trudności, motywują ludzi do ciężkiej pracy,
zwłaszcza jeśli osiągnięcie celu może zostać nagrodzone,
 cele są podstawą skutecznego mechanizmu i kontroli Þ oznacza to, że przyszłe wyniki będzie można
ocenić opierając się na stopniu realizacji wytyczonych wcześniej celów.

16
 5. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych

Zdolność prawną ma każdy człowiek począwszy od urodzenia aż do momentu śmierci. Zdolność prawną mają
więc nie tylko osoby pełnoletnie, ale również dzieci, które mogą być podmiotami pewnych praw i obowiązków,
np. mogą posiadać majątek, który odziedziczyli po zmarłych rodzicach.

Fakt urodzenia zostaje stwierdzony urzędowo poprzez sporządzanie aktu urodzenia przez urząd stanu
cywilnego. Fakt śmierci jest natomiast stwierdzany poprzez sporządzenie przez ten urząd aktu zgonu.

Od zdolności prawnej odróżnić należy zdolność do czynności prawnych, której posiadanie uzależnione jest od
wieku, a także od tego, czy dana osoba nie została częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolniona.

Zdolność do czynności prawnych opiera się na możności nabywania praw, zaciągania zobowiązań i
rozporządzania swoimi prawami poprzez własne działanie. Dziecko w wieku poniżej 13 lat, chociaż ma zdolność
prawną, nie może jednak samo zaciągać zobowiązań, nabywać praw ani rozporządzać nimi, gdyż nie ma
zdolności do czynności prawnych.

Pełna zdolność do czynności prawnych przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat, a także osoby małoletnim,
które zawarły związek małżeński. W razie unieważnienia małżeństwa nie traci się tak uzyskanej pełnoletności.
Osoba pełnoletnia ma więc pełną zdolność do czynności prawnych, chyba że została całkowicie lub częściowo
ubezwłasnowolniona.

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukończyły 13 lat, ale nie ukończyły lat 18 i nie
zostały całkowicie ubezwłasnowolnione. Oprócz nich ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby,
częściowo ubezwłasnowolnione.

Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły 13 lat, a także osoby całkowicie
ubezwłasnowolnione.

6. Czynności prawne (oświadczenie woli, nieważność, bezskuteczność)

Oświadczenie woli - Oświadczenie woli oznacza przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku
prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde
zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale
także ustnie, jak również wyrażone przez gest, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci
elektronicznej. Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej
w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli
doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak wymagają
tego zasady współżycia społecznego ze względu na okoliczności, w których zostało złożone, oraz przyjęte
zwyczaje. W umowach należy badać zgodny zamiar stron i cel, niż opierać się na dosłownym brzmieniu.
Oświadczenia woli mogą być czasem obciążone wadami. Należą do nich: brak świadomości, pozorność, błąd,
podstęp, groźba.

 BRAK ŚWIADOMOŚCI – oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów
znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji, jest nieważne, np.
osoba taka była pod wpływem działania leków osłabiających koncentrację.
 GROŹBA – z okoliczności musi wynikać, że osoba, do której była skierowana, mogła się obawiać, że jej
lub innej osobie grozi niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe. Przykładem może być zmuszenie
kogoś do zapisania w testamencie majątku, bo w przeciwnym razie spali mu się dom.
 PODSTĘP – doprowadzenie do wyrażenia oświadczenia woli podstępem, czyli jakimś przemyślanym
działaniem, pozorną zachętą.
 POZORNOŚĆ – nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej osobie za jej zgodą dla pozoru.

17
Nieważność czynności prawnej
Wady czynności prawnej mogą powstać z różnych powodów. Do takich przyczyn można zaliczyć sytuacje, gdy
dana czynność narusza przepisy prawa lub zasady współżycia społecznego.

 Nieważność bezwzględna
Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że
właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień
czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest czynność prawna sprzeczna z
zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej,
czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez
postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Czynność bezwzględnie
nieważna jest nieważna od samego początku. Sąd bierze ją pod uwagę z urzędu.
 Nieważność względna
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, w przypadku gdy wady oświadczenia woli powodują tzw.
nieważność względną. W odróżnieniu od bezwzględnej postaci nieważności czynność wywołuje skutki
prawne, ale może zostać unieważniona. Przy tym sąd nie bierze jej pod rozwagę z urzędu, co oznacza
że strona musi się na tę przesłankę powołać. Strona może złożyć na piśmie oświadczenie o odstąpieniu
od umowy lub też może również domagać się stwierdzenia nieważności w postępowaniu sądowym. Do
tego jednak czasu czynność dotknięta sankcją nieważności względnej wywołuje skutki prawne. Z tą
formą nieważności będziemy mieli do czynienia np. w przypadku, gdy strona złożyła oświadczenie woli
pod wpływem błędu (art. 84 Kodeksu cywilnego).

Bezskuteczność czynności prawnej

To instytucja prawna, na mocy której można usunąć z obiegu ułomną czynność prawną, która jednak jest ważna
i doraźnie wywiera skutki prawne. Wyróżnia się dwa rodzaje bezskuteczności: zawieszoną i względną.

 Zawieszona – polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna, w naszej doktrynie mówi się o
czynności kulejącej. Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Jako przykład można wskazać
art. 17 k.c., zgodnie z którym do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w
zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna
jest zgoda jej przedstawiciela. Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się w
pełni ważna.
 Względna – polega na tym, że czynność prawna nie wywiera skutków tylko względem konkretnych
osób. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo niemożliwym
zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za bezskuteczną w
stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna.

7. Regulacje prawne dotyczące działalności podmiotów gospodarczych

Podstawowym aktem prawnym dotyczącym rozpoczynania oraz prowadzenia działalności gospodarczej jest
Ustawa z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. 2004, nr 173, poz. 1807 z późn. zm.).
Jest to podstawowy akt prawny dla przedsiębiorców.

Zgodnie z art. 1 Ustawa reguluje podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej na

terytorium RP oraz zadania organów administracji publicznej w tym zakresie. Ustawa definiuje dwa
najważniejsze pojęcia związane z prowadzeniem firmy, a mianowicie pojęcie działalności gospodarczej w
rozumieniu ustawy oraz definicję przedsiębiorcy.

Ustawa reguluje również podstawowe zasady prowadzenia działalności gospodarczej, które przedstawiają się
następująco:

 Przedsiębiorca wykonuje działalność gospodarczą na zasadach uczciwej konkurencji i poszanowania

dobrych obyczajów oraz słusznych interesów konsumentów (art. 17),

18
  Przedsiębiorca jest obowiązany spełniać określone przepisami prawa warunki wykonywania
działalności gospodarczej, w szczególności dotyczące ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia
ludzkiego i moralności publicznej, a także ochrony środowiska (Art. 18),

Jeżeli przepisy szczególne nakładają obowiązek posiadania odpowiednich uprawnień zawodowych przy
wykonywaniu określonego rodzaju działalności gospodarczej, przedsiębiorca jest obowiązany zapewnić, aby
działalność gospodarcza była wykonywana bezpośrednio przez osobę legitymizującą się posiadaniem takich
uprawnień zawodowych (Art.19).

Działalność gospodarcza – to zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz

poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywani kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa wykonywana w
sposób zorganizowany i ciągły .

Działalność regulowana
Nowością, która pojawiła się w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej jest tzw. działalność regulowana.
Głównym celem wprowadzenia tej instytucji było zmniejszenie wydawania liczby zezwoleń. Na gruncie
obowiązujących przepisów, jeśli szczegółowa ustawa stanowi, że dany rodzaj działalności jest działalnością
regulowaną, przedsiębiorca może wykonywać tą działalność jeśli spełnia szczególne warunki określone w tej
ustawie i uzyska wpis w rejestrze działalności regulowanej. Organ prowadzący na podstawie przepisów
regulujących daną działalność, rejestr działalności regulowanej dokonuje wpisu na wniosek przedsiębiorcy, po
złożeniu przez przedsiębiorcę oświadczenia o spełnieniu warunków wymaganych do wykonywania tej
działalności. Oświadczenie składa się na piśmie do organu prowadzącego rejestr działalności regulowanej.

Zezwolenia
Instytucja zezwolenia w dalszym ciągu obowiązuje w naszym systemie prawnym. Aby je uzyskać należy spełnić
wymagane prawem warunki. Zezwolenie wydawane jest w drodze decyzji administracyjnej. Podstawowa
różnica pomiędzy zezwoleniem a koncesją jest taka, iż koncesja co do zasady ma charakter uznaniowy. Jeśli
odpowiedni organ nie wyda koncesji musi to uzasadnić, ma natomiast tzw. luz decyzyjny w przyznawaniu
koncesji. Natomiast jeśli spełniamy wymagane prawem warunki do uzyskania zezwolenia, powinno ono być
wydane przez odpowiedni uprawniony organ administracji publicznej. Jeśli tak się nie dzieje, mamy prawo
odwołania od takiej decyzji. Obecnie ustawa o swobodzie działalności gospodarczej w art. 75 wymienia
wszystkie akty prawne kiedy wymagane jest uzyskanie zezwolenia. Jako przykłady można podać niektóre z nich:

 Ustawa o wychowaniu w trzeźwości

 Ustawa o grach i zakładach wzajemnych
 Prawo bankowe
 Prawo telekomunikacyjne
 Ustawa działalności ubezpieczeniowej
 Ustawa pośrednictwie ubezpieczeniowym

Licencje
Natomiast licencje zasadniczo wymagane są teraz na gruncie dwóch aktów prawnych – również określonych w
U.o s.d.g.

 Ustawa o transporcie drogowym

 Ustawa o transporcie kolejowym
8. Wzorce umowne w obrocie profesjonalnym i konsumenckim, klauzule niedozwolone

Wzorzec umowny to ogólne pojęcie obejmujące swoim zakresem funkcjonujące w codziennej praktyce
dokumenty, takie jak: regulaminy, ogólne warunki świadczenia usług (tzw. OWU), formularze, tabele, cenniki
czy taryfy (nie są nimi jednak rozkłady jazdy z uwagi na ich stricte informacyjny charakter).

W zamyśle miały one uprościć obrót prawny. Zawierają bowiem szereg uniwersalnych postanowień,
dotyczących na przykład kwestii odpowiedzialności stron, procedury reklamacyjnej itp., które zostały
19
przygotowane przez jedną stronę z góry z myślą o umowach zawieranych w przyszłości. Ich cechą wspólną jest
to, że druga strona w zasadzie nie może ingerować w jej treść. Pozostaje jej jedynie zawarcie umowy o treści
wynikającej z wzorca bądź niezawieranie umowy wcale. W praktyce z wzorcami umownymi jest pewien
problem, wynikający z tego, że… rzadko są wręczane i czytane.

Wzorce umowne kojarzą się przede wszystkim z obrotem konsumenckim. Najczęściej można się z nimi spotkać
przy okazji regulaminów stanowiących załącznik do umów telekomunikacyjnych czy też bankowych tabel opłat i
prowizji. Obrót konsumencki nie zawłaszczył ich jednak w całości.

W praktyce zdarza się, że w obrocie profesjonalnym dochodzi do zawarcia umowy pomiędzy dwoma
przedsiębiorcami, z których każdy stosuje wzorzec umowny. Oczywiście takie wzorce powinny być
sformułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Innymi słowy, powinny być transparentne. Nie mogą być
przy tym sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami oraz z zasadami współżycia społecznego.

Klauzule niedozwolone postanowień umownych, czyli takie regulacje umowne, które w sposób rażący
naruszają interesy klienta.

Jeżeli umowa, którą konsument już podpisał, zawiera niedozwolone postanowienia to – zgodnie z definicją
określoną w kodeksie cywilnym – nie wiążą one konsumenta z mocy prawa .

Nie ma wyczerpującej listy, która zawierałaby wszystkie postanowienia umowne, które zostały uznane za
nielegalne. Kodeks cywilny w art. 385 zawiera jedynie wyliczenie tych najczęściej stosowanych. W pozostałych
przypadkach o tym, czy dane postanowienia są niedozwolone decydują sądy.

Uznania takiej klauzuli umownej za niedozwoloną może domagać się każdy z nas. Każde postanowienie, które
zdaniem konsumenta narusza jego prawa, a które znajdowało się w przedstawionym konsumentowi do podpisu
wzorcu umownym, może być uznane przez sąd za niedozwoloną klauzulę umowną. Ważne jednak, żeby
klauzula ta spełniała określone kryteria.

Co do zasady niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te treści umowy zawieranej z konsumentem,

które:

 nie zostały uzgodnione indywidualnie z nim (czyli zostały przedstawione mu we wzorcu umownym)
 kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
 rażąco naruszają jego interesy (art. 385 Kodeksu cywilnego )

Wyliczenie najczęstszych klauzul, które są stosowane przez przedsiębiorców zawiera art. 385 Kodeksu
cywilnego. Stosownie do tego niedozwolonymi klauzulami będą postanowienia umowne, które:

 wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie;

 uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny
wskazanej w tej umowie;
 przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z
umową.

9. Wykonanie zobowiązań. Skutki niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązań

WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ UMOWNYCH

Wykonanie umowy polega na spełnieniu przez dłużnika świadczenia, do którego był on zobowiązany. W ten
sposób zrealizowany zostaje cel, dla którego zawarta była umowa. Zobowiązanie wygaśnie tylko wtedy, gdy
świadczenie określone w umowie zostanie spełnione w sposób należyty.

20
Zasady, które należy spełnić:

 zasada wykonywania zobowiązań zgodnie z celem społeczno-gospodarczym oraz zasadami współżycia

społecznego,
 zasada współdziałania stron po wykonywaniu zobowiązań,
 zasada realnego wykonania zobowiązania,
 zasada należytej staranności

SKUTKI NIEWYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ UMOWNYCH I SPOSOBY

ZABEZPIECZENIAICH WYKONANIA
Umowa nie jest wykonana, gdy dłużnik nie spełni świadczenia tzn. nie wykona tego do czego był zobowiązany.
Umowa jest wykonana w sposób niewłaściwy gdy nie została wykonana w sposób właściwy pod względem
ilości, jakości lub asortymentu, bądź nie została wykonana we właściwym miejscu lub czasie, lub gdy nie
spełniono innych warunków umowy.

Niewykonanie przez dłużnika umowy z przyczyn, za które odpowiada jest działaniem bezprawnym i rodzi po
stronie wierzyciela prawo do żądania przymusowej realizacji jego wierzytelności. Realizacja powinna nastąpić w
naturze, jeśli nie wierzyciel może domagać się ekwiwalentu pieniężnego tj. naprawienia szkody w formie
odszkodowania. Sam jednak fakt nie wykonania zobowiązania, za które dłużnik odpowiada nie powoduje
jeszcze obowiązku odszkodowania bowiem konieczną przesłanką jest powstanie szkody po stronie wierzyciela.
(odpowiedzialność cywilna) odpowiedzialność kontraktowa, przesłanki - wina. Wierzyciel musi udowodnić fakt
poniesienia szkody. Dłużnik jeśli chce uwolnić się od odpowiedzialności, musi udowodnić, ze szkoda powstała z
przyczyn, za które on sam nie ponosi odpowiedzialności. Zobowiązany do odszkodowania ponosi
odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania.

Gdy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie mówimy wtedy o opóźnieniu, jeśli z przyczyn za które jest
odpowiedzialny mówimy o zwłoce. Gdy przedmiotem jest określona ilość rzeczy co do gatunku wierzyciel może
w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy żądając zapłaty równowartości od dłużnika.
W wypadku ociągania się ze świadczeniem pieniężnym wierzyciel może żądać odsetek. Strony mogą w umowie
zamieścić jasno określone kary umowne które należeć się będą w podobnych sytuacjach bez względu na
wysokość poniesionej szkody. K.c. odrywa możliwość dochodzenia kar od wysokości szkody.
Przy odszkodowaniu na zasadach ogólnych dochodzone mogą być jedynie w wysokości faktycznie powstałej
szkody gdzie wobec tego wysokość szkody musi być dokładnie ustalona. Dochodzenie kar umownych jest
wobec tego niewspółmiernie prostsze.

10. Koncepcja i współczesne rozumienie podziału władzy

Władza to jedno z podstawowych pojęć definiowanych w socjologii i naukach politycznych, pojmowane jest
najczęściej jako stosunek społeczny między dwiema jednostkami, między jednostką a grupą lub między dwiema
grupami, polegający na tym, że jedna ze stron tego stosunku może w sposób trwały i zinstytucjonalizowany
oddziaływać na postępowanie drugiej strony i ma środki zapewniające kontrolę tego postępowania. Władza, w
tym znaczeniu, to możliwość kierowania, rządzenia, wpływania na postępowanie ludzi, zmuszania.

Wyróżnia się różne rodzaje władzy, m.in.:

 polityczną – sprawowaną przez klasę panującą, stanowiącą państwowo –prawną gwarancję

określonego układu stosunków społeczno-ekonomicznych, wyrażającą się w rządzeniu w drodze
podejmowania decyzji przez rząd oraz egzekwowaniu ich wykonania przez wyspecjalizowane organy;
 państwowo – suwerenną i uniwersalną władzę na określonym terytorium, zapewniającą porządek
prawny zgodny z interesami panujących klas, warstw i grup społecznych, wykonującą różne
wewnętrzne i zewnętrzne funkcje państwa za pomocą wszelkich środków przekonywania i przymusu
społecznego, którymi dysponuje aparat państwowy;

21
  ekonomiczną – zdolność podmiotu władzy do dyktowania przedmiotom (czynnikom produkcji,
instytucjom gospodarczym, grupom społecznym itp.) kontrolowanych sposobów postępowania.

Istota podziału i równowagi władz

Zasada podziału władz należy do tych reguł dobrego państwa4, które towarzyszą refleksji o władzy, odkąd stała
się ona przedmiotem rozważań mających przynieść odpowiedź na pytanie, jaki powinien być rząd godny
człowieka, który wyznacza treść jednego z głównych nurtów konstytucjonalizmu od czasów jego narodzin.
Zgromadzone przez stulecia doświadczenia, niekiedy tak tragiczne jak te z początku wieku XX, potwierdziły
zasadnicze kwestie nawarstwionych niepokojów społecznych o konsekwencje zgromadzenia zbyt wielkiej
władzy w jednej lub niewielu rękach. Doświadczenia te potwierdziły trafność XVIII-wiecznego przekonania, w
którym społeczeństwo bez określonego podziału władz nie ma wcale konstytucji. Znaczenie zasady podziału
władzy dostrzeżono po zakończeniu II wojny światowej. Doświadczenia wyniesione wprost z totalitaryzmów
nauczyły demokracje światowe, że demokratyczne wybory wprawdzie nadają władzy prawomocność, ale nie
wykluczają przejęcia władzy przez jedną partię lub grupę wodzowską. Każdą władzę, nawet pochodzącą z
demokratycznych wyborów, muszą ograniczać nadrzędne zasady, których nie może ona łamać ani zmieniać.
Szczególnym przykładem w poznawaniu i docenieniu tej kardynalnej zasady stawały się doświadczenia państw
środkowej i wschodniej Europy po 1989 roku. Dobitnie wskazują one na to, że często władza dąży do
ograniczenia szans konkurentów w kolejnych wyborach i do ograniczenia opozycji, zwłaszcza poprzez kontrolę
informacji i dostępu do mediów, stosowania szantażu.

11. Pojęcie i rodzaje wolności i praw człowieka i obywatela. Środki ochrony wolności i praw

Zasada wolności i praw człowieka i obywatela

Już art. 5 Konstytucji stanowi, iż Rzeczpospolita „… zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz
bezpieczeństwo obywateli… ”. Zasada wolności i praw stanowi fundament ustroju państwa i wpływa na istotę
obowiązującej Konstytucji. O tym jak ważne są prawa i wolności człowieka i obywatela świadczy fakt, iż
ustawodawca poświecił im II rozdział Konstytucji, umieszczając je przed regulacjami dotyczącymi Sejmu i
Senatu, Prezydenta, Rządu i innymi organami. Rozdział II określa zasady ogólne dotyczące wolności, praw i
obowiązków, następnie wolności i praw osobistych, wolności i praw politycznych, wolności i praw
ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych, środki ochrony wolności i praw oraz obowiązki.

SYLABUS PRAWO KONSTYTUCYJNE dr GABARA

W konstytucji III Rzeczypospolitej zawarte są przepisy mówiące o prawach oraz o wolnościach obywatela. Nie
określają one jednoznacznie ich granic, na przykład nie informują nas na czym polega i gdzie się kończy wolność
wypowiedzi. W tym przypadku, kiedy jest mowa o wolnościach gwarantowanych przez konstytucję, obowiązuje
niepisana zasada, że to co nie jest zabronione, jest dozwolone

Prawa oraz wolności obywatelskie określają zgodnie z nasza konstytucją, trzy grupy:
1) prawa i wolności osobiste

 prawo do życia
 nietykalność i wolność osobista
 prawo do sprawiedliwego procesu
 prawo do ochrony prawnej życia prywatnego
 prawo rodziców do wychowania dzieci w zgodzie z własnymi przekonaniami
 prawo do wolności oraz ochrony tajemnicy komunikowania się
 prawo do nienaruszalności mieszkania
 wolność poruszania się po terytorium RP
 wolność sumienia i religii
 prawo do wolności poglądów oraz do rozpowszechniania informacji

22
2) prawa i wolności polityczne

 prawo do organizowania pokojowych zgromadzeń oraz uczestnictwa w nich

 wolność zrzeszania się
 wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-politycznych
 prawo do uczestnictwa w referendum czy prawo wyboru (prezydenta, posłów, senatorów oraz
przedstawicieli do organów władzy samorządowej)
 prawo do składania wniosków, petycji oraz skarg

3) prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturowe

 prawo do posiadania własności oraz prawo do dziedziczenia

 wolność wyboru miejsca pracy i wykonywania zawodu
 prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
 prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy spowodowanej chorobą,
inwalidztwem czy podeszłym wiekiem
 prawo do ochrony zdrowia
 prawo do nauki
 ochrona praw dziecka
 wolność twórczości artystycznej i badań naukowych

Środki ochrony praw i wolności

 prawo do sądu (Art.45 ust.1)

 prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie
organu władzy publicznej (Art.77 ust.1)
 zakaz zamykania drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności i praw lub wolności (Art.77 ust.2)
 prawo do zaskarżeń orzeczeń i decyzji wydanych w I instancji (wyjątki w ustawie) ( Art. 78)
 prawo do skargi konstytucyjnej (Art.79)
 prawo wystąpienia do rzecznika praw obywatelskich z wnioskiem o pomoc ( Art.80)

12. Podstawy prawne i struktura administracji publicznej w III RP. Administracja

państwowa/rządowa/pozarządowa. Administracja samorządowa

Administracja publiczna - przyjęte przez państwo i realizowane przez jego organy zaspokajanie zbiorowych i
indywidualnych potrzeb obywateli, wynikających ze współżycia ludzi w społecznościach. Stanowi całokształt
struktur organizacyjnych w państwie oraz ludzi zatrudnionych w tych strukturach spełniających zadania
publiczne, zbiorowe i indywidualne, reglamentacyjne i świadczące oraz organizatorskie podmiotów
kierowniczych i decydenckich.
Administracja publiczna - "służba społeczeństwu" łac. "administro" - kierować, zarządzać, służyć łac. "publicus"
- zbiorowy, społeczny, służący ogółowi (nie ma charakteru prywatnego).

Administracja działa w imieniu państwa i na rachunek państwa a podejmowane działania realizują

konstytucyjną zasadę ciągłości państwa. Organy administracji są ściśle związane z funkcjonowaniem państwa i z
jego polityką.

Organ - podmiot (człowiek lub grupa ludzi) wyodrębniony w strukturze administracji, wyposażony we władztwo
administracyjne oraz posiadający własne, wyróżniające go kompetencje – wg k.p.a. organami administracji
publicznej są ministrowie, centralne organy administracji rządowej, wojewodowie, inne organy administracji
rządowej (zespolonej i niezespolonej), organy jednostek samorządu terytorialnego.
Urząd - aparat pomocniczy organu czyli struktura organizacyjna i majątkowa oraz zespół ludzi wyodrębniony do
realizacji zdań organu. Np. urzędem obsługującym Radę Ministrów oraz Prezesa Rady Ministrów (organy) jest
Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.

23
Podstawy prawne
Cechą charakterystyczną kształtowania się administracji publicznej jest dążenie do jej decentralizacji,
polegającej na przeniesieniu środków finansowych do jednostek samorządu terytorialnego jako najlepiej
zorientowanych w potrzebach danych środowisk oraz przybliżenia społeczeństwu lepszego dostępu do
urzędów. Ustawy regulujące funkcjonowanie administracji wskazują jednostki powołane do wykonywania
określonych zadań, precyzują ich status prawny, strukturę, tryb powoływania, nadzór, zadania i kompetencje.
Nie istnieje jeden akt prawny normujący budowę całej administracji rządowej w Polsce.
Przemiany ustrojowe w 1990 r wpłynęły w radykalny sposób na kształt i strukturę administracji publicznej w
Polsce. Kluczowym elementem tych przemian było wprowadzenie samorządu gminnego oraz trójstopniowego
podziału państwa, w wyniku którego utworzone zostały powiaty i województwa.

Ważniejsze akty prawne zmieniające administrację po 1989 r. :

 Ustawa z 08.03.1990 r. o samorządzie terytorialnym - obowiązuje do dzisiaj o nazwie ustawa o

samorządzie gminnym.
 Ustawa z 22.03.1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (uchylony).
 Ustawa z 17.05.1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych
pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw.
 Ustawa z 05.06.1998 r. o samorządzie województwa.
 Ustawa z 05.06.1998 r. o administracji rządowej w województwie (uchylony).
 Ustawa z 05.06.1998 r. o samorządzie powiatowym.
 Ustawa z 24.07.1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego
państwa.
 Ustawa z 13.10.1998 r. przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną.
 Ustawa z 20.06.2002 r. o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta (uchylony).

STRUKTURA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

W Polsce współcześnie system administracji publicznej dzielimy na 2 równorzędne piony:

1. Struktura administracji rządowej

Z uwagi na terytorialny zasięg działania organy administracji rządowej dzieli się na organy:

 naczelne i centralne

Organy naczelne i centralne decydują o podstawowych sprawach określonej gałęzi administracji oraz kierują
działalnością organów określonego pionu administracji.

Naczelne Organy Administracji Rządowej - są to organy powoływane przez Prezydenta czy Sejm i których
właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa:

 Rada Ministrów - jako organ kolegialny władzy wykonawczej. Koordynuje i kontroluje organy
administracji rządowej. Kieruje całością administracji rządowej oraz oddziałuje na administracje
samorządową,
 Prezes Rady Ministrów (Premier) – tworzy i opracowuje program działania rządu. Odgrywa decydująca
rolę w jego funkcjonowaniu. Sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym, w granicach i formach
określonych w Konstytucji i ustawach. Jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji
rządowej. Ma uprawnienia do wydawania rozporządzeń;
 Ministrowie – kierują poszczególnymi działami administracji rządowej (z teką), realizują zadania
wyznaczone przez Premiera (bez teki).

Centralne Organy Administracji Rządowej – są podporządkowane bezpośrednio organom naczelnym i przez

nie nadzorowane. Należą do nich przykładowo: Komendant Główny Policji, Komendant Główny Straży
Granicznej, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego, Prezes Polskiej Agencji Prasowej, Generalny Dyrektor

24
Dróg Publicznych, Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Handlowa.
Centralne organy administracji:

 Organy działające przy Prezesie Rady Ministrów: Centralna Komisja ds. Stopni, i Tytułów, Prezes
Urzędu Ochrony konkurencji i Konsumentów, Polski Komitet Normalizacyjny, Prezes Urzędu Regulacji
Telekomunikacji i Poczty, Szef ABW, Szef Agencji Wywiadu, Prezes Głównego Urzędu Statystycznego.
 Organy nadzorowane przez poszczególnych ministrów i im podległe: Komisja Papierów Wartościowych
i Giełd, Komisja Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Prezes Głównego Urzędu Miar, Prezes
Urzędu Regulacji Energetyki, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, Agencja Rynku Rolnego.

Inne podmioty wykonujące zadania publiczne niebędące ani ministerstwami, ani urzędami centralnymi,
podległe Prezesowi Rady Ministrów lub poszczególnym ministrom, np.: rządowe centra ( Rządowe Centrum
Legislacji), Biuro Ochrony Rządu, Żandarmeria Wojskowa, Służba Więzienna (wykonują zadania specjalistyczne
w dziedzinie bezpieczeństwa i porządku publicznego), Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Narodowy Fundusz
Zdrowia, Regionalne izby obrachunkowe (jako państwowe organy nadzoru i kontroli finansowej) i Krajowa Rada
Izb Obrachunkowych; Samorządowe kolegia odwoławcze.

 terenowe

Organy terenowe administracji rządowej

Organy terenowe wykonują część zadań publicznych, za których realizację odpowiedzialność ponosi Rada
Ministrów - np. związanych z bezpieczeństwem publicznym czy finansami państwa.

 Wojewoda – jest przedstawicielem Rady Ministrów w terenie. Jest on zwierzchnikiem zespolonej

administracji rządowej oraz organem nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego.
 Zespolona administracja rządowa – pozostaje pod zwierzchnictwem wojewody, obejmuje wojewodę,
kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży (tj. Komendant Wojewódzki Policji, Komendant
Wojewódzki Straży Pożarnej, Wojewódzki Konserwator Zabytków, Wojewódzki Lekarz Weterynarii).

Organy niezespolonej administracji rządowej – podporządkowane bezpośrednio odpowiedniemu ministrowi, a

także kierownicy państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji
rządowej np. dowódcy okręgów wojskowych, wojskowi komendanci uzupełnień, dyrektorzy Izb Skarbowych,
dyrektorzy urzędów statystycznych, państwowi inspektorzy sanitarni. Organy te powoływane są i odwoływane
przez właściwego ministra na wniosek wojewody właściwego miejscowo.

STRUKTURA ADMINISTRACJI SAMORZĄDOWEJ

Istota samorządu terytorialnego polega na wyodrębnieniu jednostek tego samorządu i poszczególnych
zakresów spraw.

Samorząd terytorialny ma charakter uniwersalny, jest samodzielny i niezależny od administracji rządowej.

Celem samorządu terytorialnego jest realizowanie zadań własnych i zleconych oraz zaspokajanie potrzeb grupy
społeczności mieszkańców.

Organy samorządu terytorialnego – są to organy przedstawicielskie, kolegialne, kadencyjne i działające

sesyjnie, dzielą się na:

 organy samorządu województwa (Urząd Marszałkowski)

 organy samorządu powiatowego (Starostwo Powiatowe)
 organy samorządu gminnego (Urząd Gminy)

Wykonują swoje zadania za pomocą:

 organów stanowiących - Rada Gminy, Rada Powiatu, Sejmik Województwa

 organów wykonawczych - wójt, burmistrz, starosta, marszałek województwa.

25
 13. Podstawowe prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy

Obowiązki pracodawcy:

 obowiązek zatrudnienia pracownika

 obowiązek wypłacania pracownikowi wynagrodzenia za pracę
 zaznajamianie pracowników z ich zakresem obowiązków i sposobem wykonywania pracy na
wyznaczonych stanowiskach
 należytego organizowania pracy
 adaptacji pracowników podejmujących zatrudnienie po ukończeniu szkoły
 wpływania na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego
 obowiązek prowadzenia ewidencji czasu pracy
 obowiązek prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych stosunkiem pracy oraz akt osobowych
pracowników obowiązek zaznajamiania pracowników z ich podstawowymi uprawnieniami

Obowiązki pracownika:

 przestrzegać ustalonego czasu pracy

 przestrzegać regulaminu pracy ustalonego porządku
 przestrzegać przepisów BHP i przeciwpożarowych
 dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacji których
ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę
 przestrzegać tajemnicy określonej w odrębnych przepisach
 przestrzegać w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego
14. Umowa o pracę – treść, forma i sposób nawiązania. Rodzaje umów o pracę

Umowa o pracę – jeden ze sposobów nawiązywania stosunku pracy. Czynność prawna polegająca na złożeniu
zgodnych oświadczeń woli przez pracownika i pracodawcę, w których pracownik zobowiązuje się do osobistego
świadczenia pracy na rzecz pracodawcy pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego
określonym, a pracodawca do zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Co do zasady umowa o pracę powinna być zawierana w formie pisemnej. Dopuszczalne jest jednak zawarcie
umowy w formie ustnej oraz jej późniejsze potwierdzenie przez pracodawcę na piśmie. W myśl przepisów
kodeksu pracy brak pisemnego potwierdzenia umowy ustnej stanowi wykroczenie przeciwko prawom
pracownika (jednak sama umowa zawarta w formie ustnej jest ważna).

Zgodnie z art. 29 § 1 Kodeksu pracy, umowę o pracę zawiera się na piśmie. Jeżeli umowa o pracę nie została
zawarta z zachowaniem formy pisemnej, pracodawca powinien, najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy przez
pracownika, potwierdzić pracownikowi na piśmie ustalenia co do stron umowy, rodzaju umowy oraz jej
warunków.

Ten wymóg jest istotny, lecz warto pamiętać, że jeżeli strony nie podpiszą umowy, to wcale nie oznacza, że
takiej nie było - w takim przypadku stronom będzie jedynie trudniej udowodnić fakt nawiązania umowy o
pracę.

Treść umowy o pracę:

Umowa o pracę musi posiadać określoną formę prawną, czyli powinna być sporządzona na piśmie w dwóch
identycznych egzemplarzach Umowa o pracę powinna określać:

 strony umowy – nazwę pracodawcy i osoby go reprezentującej oraz imię i nazwisko pracownika,
 rodzaj umowy (np. umowa na czas określony),
 datę jej zawarcia,
 rodzaj pracy , tj. określenie zawodu pracownika,
 funkcji jaką będzie pełnił,
26
  nazwę stanowiska pracy lub czynności jakie miałby wykonywać,
 miejsce wykonywania pracy,
 wymiar czasu pracy (np. ¼ etatu, ½ etatu, pełen etat),
 wynagrodzenie, poprzez podanie wysokości pensji zasadniczej oraz dodatków i premii,
 termin rozpoczęcia pracy, a w przypadku umów na czas określony, również termin jej zakończenia.

Rodzaje umów o pracę:

- na czas nieokreślony - umowa o pracę na czas nieokreślony zgodnie z art. 25 § 1 k.p. jest umową
bezterminową, zawieraną bez oznaczenia końcowego terminu trwania stosunku pracy. Pracownikowi
zatrudnionemu na podstawie tej umowy zapewnia wszystkie przywileje wynikające z kodeksu pracy, a
mianowicie: ubezpieczenie (emerytalne, rentowe, chorobowe, zdrowotne), ochronę wynagrodzenia (nie może
być niższe od minimalnego oraz musi być wypłacane w określonym terminie), ochronę czasu pracy, trwałość
stosunku pracy (okres wypowiedzenia), uprawnienia urlopowe, ochronę dla niektórych grup (kobiety,
młodociani, niepełnosprawni), uprawnienia szczególne dla określonych grup zawodowych.

- na okres próbny - zgodnie z art. 25 § 2 k.p. jest najczęściej pierwszą umową zawieraną z pracodawcą, a czas
jej trwania może wynosić maksymalnie 3 miesiące. Taka umowa może być zawarta tylko raz. Ograniczenie to
nie obowiązuje, jeżeli kolejna umowa na okres próbny jest zawierana z tym samym pracownikiem, ale dotyczy
innego stanowiska oraz w przypadku wystąpienia co najmniej 3-letniej przerwy w zatrudnieniu. W trakcie
trwania umowy na okres próbny pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, zwolnienia chorobowego,
bezpłatnej opieki zdrowotnej, wynagrodzenia oraz okresu wypowiedzenia. Prawo pracy przewiduje również w
tym przypadku ochronę kobiet.

- na czas określony (na czas wykonywania określonej pracy, na zastępstwo) - (w tym umowa na zastępstwo), -
zgodnie z art. 25¹ § 1 k.p. może być zawarta jako druga umowa z pracodawcą, po wygaśnięciu umowy na okres
próbny lub jako pierwsza, której nie poprzedzała żadna inna umowa. Umowa ta jest umową terminową, zatem
termin jej rozwiązania musi być wskazany w jej treści. Znowelizowane przepisy prawa pracy ograniczają czas
trwania tego rodzaju umowy oraz liczbę zawieranych kolejno po sobie umów na czas określony z tym samym
pracownikiem. Okres zatrudnienia na podstawie umowy lub umów o pracę na czas określony zawieranych
między tym samym pracodawcą i pracownikiem, nie może przekraczać 33 miesięcy. W trakcie trwania umowy
na czas określony pracownik ma prawo do urlopu wypoczynkowego, zwolnienia chorobowego, bezpłatnej
opieki zdrowotnej, wynagrodzenia oraz okresu wypowiedzenia.

Umowa na zastępstwo różni się od umowy o pracę na czas określony przede wszystkim ze względu na: brak
ograniczenia do 33 miesięcy łącznego czasu trwania zatrudnienia oraz konieczności przekształcania jej na
umowę na czas nieokreślony nawet wtedy, gdy jest zawierana po raz czwarty – oznacza to, że jeśli umowa o
pracę na zastępstwo została zawarta na określony czas (np. dwóch lat), a po upływie tego terminu pracownik
zastępowany nie zjawi się w pracy, pracodawca może przedłużyć okres trwania umowy na kolejny, dowolny
czas. Takie przedłużenie może następować kilkukrotnie i na mocy art. 251 § 4 k.p. pracownik, który pracuje na
umowie na zastępstwo nie przechodzi na umowę o pracę na czas nieokreślony, brak ochrony dla kobiet w ciąży.
Pracownikowi zatrudnionemu w oparciu o umowę na zastępstwo przysługuje ubezpieczenie społeczne i w tym
zakresie ma prawo do bezpłatnej opieki medycznej oraz zwolnienia w przypadku choroby.

15. Zasady dokumentacji operacji gospodarczych, przechowywania dowodów księgowych i

ksiąg rachunkowych

Dowody księgowe pełnią dwie bardzo ważne funkcje. Po pierwsze, dane wynikające z tych dowodów są
źródłem informacji o przebiegu i skutkach zdarzeń gospodarczych (funkcja informacyjna). Po drugie, dowody te
stanowią podstawę oceny legalności, rzetelności i celowości dokonywanych operacji (funkcja kontrolna).

27
Podstawą zapisu w księgach rachunkowych jest dowód księgowy. To dowód księgowy ma potwierdzać
zdarzenia, transakcje, które rzeczywiście wystąpiły w danym czasie. Musi on spełniać ściśle określone wymogi,
które zawarte są w art. 21 ust. 1 ustawy o rachunkowości;

Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej:

 określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego,

 określenie stron (nazwy, adresu) dokonujących operacji gospodarczej,
 opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określoną także w jednostkach naturalnych,
 datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą - także datę sporządzenia
dowodu,
 podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów,
 stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez
wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby
odpowiedzialnej za te wskazania.

Przechowywanie dowodów księgowych

Przechowywanie dowodów księgowych musi odbywać się zgodnie z zasadami określonymi w wewnętrznej
instrukcji o prowadzeniu i przechowywaniu akt i koniecznie tak jak nakazuje to ustawa o rachunkowości.
Przepisy ustawy nakazują przechowywanie dowodów księgowych w siedzibie zarządu lub oddziału (zakładu)
jednostki w oryginalnej postaci, w ustalonym porządku, w podziale na okresy sprawozdawcze, w sposób
pozwalający na ich łatwe odszukanie. Roczne zbiory dowodów księgowych oznacza się określeniem nazwy ich
rodzaju oraz symbolem końcowych lat i końcowych numerów w zbiorze.

Nie wszystkie dowody księgowe przechowywane są przez jednakowy czas. Jedynie zatwierdzone roczne
sprawozdanie finansowe jednostki podlega trwałemu przechowywaniu. W poniższej tabeli wskazano okresy
przechowywania pozostałych dowodów księgowych.

Przechowywanie ksiąg rachunkowych

Księgi rachunkowe to zestaw urządzeń ewidencyjnych, w których należy rejestrować wszystkie operacje
gospodarcze, które mają miejsce w jednostce.

Księgi rachunkowe są elementem rachunkowości.

 Prowadzi się je w języku polskim i w walucie polskiej.

 Powinny być trwale oznaczone nazwą jednostki, której dotyczą.
 Są wyraźnie oznaczone co do roku obrotowego, okresu sprawozdawczego i daty sporządzenia.
 Przechowywane są starannie w ustalonej kolejności.

Przechowuje się je 5 lat

W skład ksiąg rachunkowych wchodzą:

 Dziennik
 księga główna
 księgi pomocnicze
 zestawienie obrotów i sald księgi głównej i ksiąg pomocniczych
 inwentarz

28
 16. Odpowiedzialność prawna w rachunkowości oraz badanie i ogłaszanie sprawozdań
finansowych

Rozdział 9 ustawy o rachunkowości określa odpowiedzialność karną za naruszenie przepisów ustawy. Przyczyną
odpowiedzialności karnej jest naruszenie przepisów ustawy w zakresie:

 prowadzenia ksiąg rachunkowych,

 sporządzania sprawozdań finansowych,
 wydania opinii z badania sprawozdania finansowego,
 innych przepisów prawnych mających wpływ na rachunkowość jednostki.

Ustawa o rachunkowości przewiduje możliwość wymierzenia sankcji w postaci grzywny, ograniczenia wolności i
pozbawienia wolności.
Sankcje w art. 77–79 RachU ustalone zostały ustawą z 6.6.1997 r. – Przepisy wprowadzające Kodeks karny.

Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych

Sprawozdanie finansowe zostaje sporządzone na dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych, a także na inny dzień
bilansowy przy stosowaniu odpowiednio zasady wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku
finansowego. Warto pamiętać, jakie sprawozdania finansowe podlegają, zgodnie z obowiązkiem wynikającym z
ustawy o rachunkowości, badaniu przez biegłego rewidenta. Badaniu podlegają roczne skonsolidowane
sprawozdania finansowe grup kapitałowych oraz roczne sprawozdania finansowe – kontynuujących działalność:

 banków, zakładów ubezpieczeń oraz zakładów reasekuracji;

 spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych;
 jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o
funduszach inwestycyjnych;
 jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;
 spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji;
 pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania
finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:
- średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50 osób,
- suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w walucie polskiej co
najmniej 2 500 000 euro,
- przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za rok obrotowy
stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5 000 000 euro.

Dodatkowo jednostka, w skład której wchodzą jednostki organizacyjne sporządzające samodzielne

sprawozdania finansowe, powinna sporządzić łączne sprawozdanie finansowe, będące sumą sprawozdania
finansowego jednostki i wszystkich jej oddziałów.

Sprawozdania finansowe spółek przejmujących i spółek nowo zawiązanych podlegają badaniu biegłego
rewidenta za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie. Badanie obejmuje także roczne sprawozdania
finansowe tych jednostek sporządzone zgodnie z MSR. Oprócz tego sprawdzeniu podlegają roczne połączone
sprawozdania finansowe funduszy inwestycyjnych z wydzielonymi subfunduszami oraz roczne sprawozdania
jednostkowe subfunduszy.

17. Budżet państwa. Deficyt budżetowy i dług publiczny – źródła, wielkość i skutki

Budżet państwa jest to plan finansowy zawierający zestawienie dochodów i wydatków rządowych związanych z
realizacją przyjętej polityki społecznej i gospodarczej. Jest to po prostu roczny plan gromadzenia dochodów i
realizacji wydatków przez państwo w związku z wykonywaniem jego funkcji.

29
Budżet w Polsce jest ustalany przez Sejm i Senat w formie ustawy, która podpisuje prezydent. Ustawa
budżetowa upoważnia rząd do pobierania dochodów w określonych formach i określonej wysokości oraz do
wydatkowania nagromadzonych zasobów na określone cele i w określonych kwotach.

Zasadniczym źródłem dochodów państwa , a zarazem najbardziej powszechną formą daniny publicznej jest
podatek. Podatek to przymusowe świadczenie pieniężne o charakterze ogólnym, bezzwrotne, nieodpłatne,
pobierane przez państwo lub inny związek publicznoprawny (np. samorząd terytorialny) na podstawie
obowiązujących norm prawnych.

Wydatki budżetu państwa, z punktu widzenia przeznaczenia, dzielimy na związane z:

 tradycyjnymi funkcjami państwa: obrona, administracja, wymiar sprawiedliwości

 realizację celów społecznych: oświata, kultura, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne
 pełnieniem funkcji interwencyjnych w gospodarce: oddziaływanie na inwestycje, subsydia, dotacje,
zamówienia rządowe, itp.

Deficyt budżetowy- źródła, wielkość, skutki

Deficytem budżetowym jest brak pokrycia wydatków państwa w przychodach. Zachodzi w takiej sytuacji
ujemna różnica między dochodami a wydatkami budżetowymi, a więc niemożliwe jest zrealizowanie
zaplanowanej działalności bez dodatkowych źródeł finansowania. Innymi słowy:
Deficyt budżetowy ma miejsce, gdy wydatki z budżetu państwa są większe niż wpływy do niego. Powstają
zatem problemy z finansowaniem wydatków publicznych. Przykładowo problemy takie ujawniają się, gdy
oszczędności ludności są niewystarczające lub trudne do przekształcenia w obligacje państwowe ze względu na
małe zainteresowanie ludności ich zakupem. W celu zmiany postawy ludności państwo często przeprowadza
emisję dodatkowych pieniędzy. Rząd zleca bankowi emisyjnemu zakup obligacji pod zastaw państwowych
papierów wartościowych. W zamian za te obligacje bank emisyjny otwiera państwu długoterminowy kredyt
umożliwiający finansowanie wydatków rządowych

Deficyt budżetowy- skutki- nie jest zjawiskiem korzystnym, szczególnie jeśli utrzymuje się przez dłuższy okres
(np. deficyt długookresowy występuje w Polsce). Sytuacja taka powoduje pogorszenie koniunktury
gospodarczej oraz podniesienie poziomu ryzyka i niepewności oraz kreuje wysokie oczekiwania inflacyjne lub
wywołuje tzw. efekt wypierania, tj. ograniczenie możliwości na wydatki konsumpcyjne i inwestycyjne w
sektorze prywatnym, spowodowane zwiększeniem wydatków publicznych. Poza tym deficyt jest jedną z
przyczyn wielu procesów gospodarczych i tym samym pozostaje pod ich wpływem.

Wśród przyczyn deficytu budżetowego wyróżnia się czynniki:

 powodujące zbyt wysoki poziom wydatków państwowych (np. rozrost struktur organizacyjnych,
rozszerzanie przez władze państwowe kosztownych programów pomocy socjalnej),
 ograniczające wielkość dochodów budżetowych, przede wszystkim z tytułu podatków (np. braki w
systemie egzekwowania należności podatkowych, przesadne zmniejszenie wysokości stawek
podatkowych).

Rządy starają się dążyć do zrównoważenia budżetu lub utrzymania deficytu budżetowego na niskim poziomie.
Istnieją też przypadki, kiedy wpływy państwowe przewyższają wydatki i powstaje nadwyżka budżetowa, która
jest charakterystyczna dla budżetów państw (np. Arabii Saudyjskiej) eksportujących surowce energetyczne.

Planowanie, ustalanie i finansowanie deficytu budżetowego jest przedmiotem polityki finansowej rządu. Stąd
za stan i kształtowanie się deficytu budżetowego odpowiadają organy publiczne, bowiem to one mają
uprawnienia do projektowania i prowadzenia polityki finansowej ograniczania i likwidacji deficytu
budżetowego.

30
Wielkość deficytu budżetowego

 2014- 29 mld
 2015- 42 mln
 2016- 55mln.
 2017- 59 mln

Dług Publiczny- źródła, wielkość i skutki

Dług publiczny to łączna suma zobowiązań całego sektora finansów publicznych z tytułu wyemitowanych
papierów wartościowych, zaciągniętych kredytów i pożyczek, przyjętych depozytów, wymagalnych zobowiązań,
w tym z tytułu poręczeń, gwarancji i odszkodowań”. Można zatem powiedzieć, że dług publiczny jest skutkiem
nieposiadania odpowiednich dochodów przez sektor finansowy, co sprawia, że musi on zaciągnąć
zobowiązania, żeby wypełnić swoje zadania.

Dług publiczny i zadłużenie państwa - negatywne skutki

Wysokość zadłużenia państwa i długu publicznego ma ogromny wpływ na sytuację społeczno-ekonomiczną
kraju oraz na politykę finansową władz państwowych. W wyniku dużego zadłużenia państwa zachwiana bywa
cała gospodarka, władze nie są w stanie przeznaczyć wystarczającej ilości środków na stymulowanie inwestycji
itp., co spowalnia dynamikę rozwoju ekonomicznego, rząd z reguły szuka oszczędności, zazwyczaj kosztem
zwykłych obywateli, wreszcie może również dojść do finansowego załamania państwa, jak to miało miejsce w
ostatnich latach w Grecji, co wpływa nie tylko na sytuację w tym kraju, ale może zachwiać sytuacją
ekonomiczną w całym regionie. Państwa znacznie zadłużone tracą swoją wiarygodność na arenie
międzynarodowej, co z kolei może przyczynić się do spadku zagranicznych inwestycji i zmniejszenie dopływu
obcego kapitału. Bardzo mocno odbija się na finansach państwowych także kwestia rosnących kosztów obsługi
długu publicznego, co sprawia, że znaczne zasoby finansowe przeznaczane są na ten cel a nie na inwestycje
mające zapewnić rozwój gospodarki. Negatywne skutki zadłużenia państwa i długu publicznego obserwujemy
również na polu społecznym. Redukcja wydatków państwa może przyczynić się do zmniejszenia wydatków na
świadczenia socjalne dla obywateli - zdarza się, że są zmniejszane kwoty owych świadczeń albo następuje
zahamowanie tempa ich wzrostu. Taka sytuacja z kolei może wywołać pewne niepokoje społeczne, czasem
nawet zakończone protestami i destabilizacją polityczną w kraju.

18. Prawo podatkowe: konstrukcja podatku, zasady podatkowe, wykładnia prawa

podatkowego.

Konstrukcja prawa podatkowego

Funkcjonowanie kategorii podatku związane jest z stworzeniem warunków i narzędzi zapewniających obliczenie
wysokości podatku, określeniu jakie czynności będą podlegały opodatkowaniu, a także skutecznego ściągnięcia
podatku. Stanowią je elementy konstrukcji podatków składające się na technikę podatkową.

Zaliczamy do nich:

 Przedmiot podatku – przedmiotem podatku są zjawiska, z którymi łączy się obowiązek opłacenia
podatku, czyli zjawiska wywołujące obowiązek podatkowy; o przedmiocie podatku informuje
najczęściej nazwa podatku, np. podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn, podatek
dochodowy)
 Podmiot opodatkowania – podmiot podatku, który stanowią obydwie strony stosunku podatkowego, a
więc zarówno podmiot czynny (czyli uprawniony do nakładania podatku, np. państwo, samorząd
terytorialny, organizacje międzynarodowe, jeśli państwa członkowskie wyposażą je w uprawnienia do
pobierania podatków na rzecz tych organizacji) oraz podmiot bierny (czyli osoba fizyczna, osoba
prawna lub jednostka organizacyjna, która nie posiada osobowości prawnej),
 Podstawa opodatkowania – jest przedmiotem podatku ujętym ilościowo lub wartościowo i służy ona
określeniu wysokości podatku (wartościowo wyrażoną podstawą podatku jest określony w złotych

31
 obrót, dochód i majątek, natomiast ilościowa podstawa podatku może być określona w: sztukach,
według długości, powierzchni lub wagi)
 Stawka podatkowa – stawki podatkowe są stosunkiem wysokości podatku do podstawy
opodatkowania i informują one podmiot podatku, jaka część jego dochodów zostanie przejęta przez
państwo, wyróżnia się: stawkę kwotową, stawkę procentową, stawkę ryczałtową (przy jej
zastosowaniu wysokość zapłaconego podatku może być niezależna od podstawy opodatkowania lub
podstawa opodatkowania dla konkretnego podatku będzie określona odmiennie niż dla potrzeb
stosowania stawki procentowej); inny podział stawek podatkowych wyróżnia: stawki proporcjonalne
(charakteryzuje je stały stosunek do podstawy opodatkowania), stawki progresywne, inaczej zmienne
(charakteryzują się tym, że ich tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy
opodatkowania, czyli im wyższa podstawa opodatkowania, tym wyższa stawka), stawki regresywne
(charakteryzują się tym, że stawka podatku maleje wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania),
stawki degresywne (charakteryzują się tym, że są kombinacją stawki progresywnej i proporcjonalnej,
zatem stawka podatkowa rośnie do jakiegoś pułapu, a następnie staje się ona stawka proporcjonalną)
 Skala podatkowa –są zbiorem stawek podatkowych mogących stanowić kombinacje zarówno stawek
procentowych, jak i kwotowych; wyróżnia się skale podatkowe stałe (występują, gdy stawka
podatkowa jest jednakowa dla każdej podstawy opodatkowania) i skale podatkowe zmienne
(występują, gdy stawki podatkowe zmieniają się wraz ze zmianą wysokości podstawy opodatkowania)
 Zwolnienia, zwyżki i ulgi podatkowe – decydują one o ostatecznym wymiarze podatku. Zwolnienie jest
zaniechaniem poboru podatku, występują zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe. Ulga polega na
wyłączeniu określonych wartości z podstawy opodatkowania lub na obniżeniu stawek podatkowych.
Zwyżka podatkowa oznacza dodatkowe, przekraczające przyjęte normy, opodatkowanie pewnych
kategorii podatników. Ma ona zwykle charakter sankcyjny. Zwolnienia, ulgi i zwyżki podatkowe mogą
realizować cele ekonomiczne, społeczne lub polityczne.

Zasady podatkowe
Zasady podatkowe – zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa,
tzn. parlamentu, rządu partii politycznych itp. Wykształciły się one na skutek historycznego rozwoju państwa,
budżetu i podatków. Pierwsze zasady podatkowe zostały stworzone przez Adama Smitha w ich skład wchodziły
cztery podstawowe kanony: równość, pewność, dogodność, taniość. Obecnie :
1) zasady fiskalne :

 wydajność – według tej zasady państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który
dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa i władz samorządowych;
 elastyczność – podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz
społeczne;
 stałość – mówi o konieczności unikania wprowadzania nowych podatków i zmian w podatkach już
istniejących;

2) zasady ekonomiczne:

 nienaruszalność majątku podatników – wysokość podatku nie może zmniejszać majątku podatnika.
Podatek powinien być pokrywany z dochodów bieżących.

3) zasady sprawiedliwości:

 powszechność – ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, tj. każdy obywatel,
przedsiębiorca itp. powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku
podatkowego;
 równość – ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników;
 zdolność dochodowa – wedle tej zasady, każdy podatnik osiągający taki sam dochód, powinien
poświęcić na rzecz państwa identyczną korzyść;

32
4) zasady techniczne:

 pewność – podatki powinny być niezawodnym źródłem dochodów państwa. Oprócz tego każdy
podatnik powinien być poinformowany o wysokości podatku, który jest zobowiązany zapłacić;
 dogodność – pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, a także cykl i
charakter jego działalności;
 taniość – koszty realizowania podatków nie mogą nadmiernie uszczuplać dochodów państwa.

Wykładnia prawa podatkowego

Wykładnia prawa -polega na wyłożeniu przepisów prawa, czyli inaczej rzecz ujmując – na wyjaśnieniu ich
istoty, nadaniu im właściwego znaczenia, bądź wyznaczeniu ich zakresu. Przez wykładnię rozumie się określone
czynności podjęte w celu ustalenia znaczenia i zakresu wyrażeń języka prawnego. Przedmiotem interpretacji
jest język tekstów prawnych. Do dokonania prawidłowej wykładni przepisów prawa niezbędne jest
zastosowanie się do dyrektyw interpretacyjnych , które pozwolą na odpowiednie odczytanie przepisów.
Rozróżniamy dwa rodzaje dyrektyw:
I stopnia (zalecają, w jaki sposób powinny być interpretowane przepisy prawa)
II stopnia (ustalają kryteria wyboru jednego spośród rozbieżnych znaczeń otrzymanych za pomocą wykładni
zgodnej z dyrektywą I stopnia)

Jeśli natomiast chodzi o rodzaje wykładni to rozróżniamy wykładnię językową oraz pozajęzykową. Z kolei
wykładnia pozajęzykowa dzieli się na wykładnię celowościową, systemową oraz funkcjonalną. Pomocne mogą
okazać się również wykładnie – logiczna, literalna, rozszerzająca, zawężająca.

Z ogólnych zasad stosowania wykładni wynika, że przepisy prawa powinny być interpretowane literalnie, a
zatem, że w pierwszej kolejności należy przepisom prawa nadać sens wynikający z ich dosłownego brzmienia.

Jeśli chodzi o wykładnię językową, to polega ona na ustaleniu znaczenia i zakresu przepisu prawnego z
uwzględnieniem języka, za pomocą którego został dany przepis sformułowany.

Z kolei wykładnię pozajęzykową współtworzą wykładnie: celowościowa (z uwzględnieniem celu, jaki miał
zostać osiągnięty za pomocą wprowadzenia konkretnego przepisu), systemowa (z uwzględnieniem hierarchii
aktów prawnych oraz dążenia do usunięcia sprzeczności przepisów, jak również z uwzględnieniem woli
historycznego i obecnego ustawodawcy), funkcjonalna (z uwzględnieniem funkcji, jaką przepis ma pełnić oraz
ratio legis).

Należy zwrócić uwagę, iż w pierwszej kolejności dokonujemy wykładni dosłownej, badamy literalny sens
przepisu. Dopiero w sytuacji, gdy wykładnia literalna okaże się niewystarczająca, poszukujemy znaczenia
przepisu ustalonego w oparciu o inne rodzaje wykładni.

Stosując dyrektywy wykładni należy mieć na uwadze

 przepisy prawa podatkowego interpretowane są literalnie

 w stosunku do przepisów prawa podatkowego istnieje zakaz stosowania wykładni rozszerzającej
(nullum tributum sine lege)

W wykładni prawa podatkowego należy dążyć do uzyskania swego rodzaju kompromisu pomiędzy dwoma
podstawowymi wartościami, jakie powinno ono realizować, a wynikającymi z zasady pewności prawa oraz
zasady sprawiedliwości. Ta ostatnia wyraża się równością i powszechnością opodatkowania.

33
 19. Prawo własności, użytkowanie wieczyste i ograniczone prawa rzeczowe

Prawo własności - podstawowe prawo rzeczowe, pozwalające właścicielowi korzystać z rzeczy i rozporządzać
nią z wyłączeniem innych osób . Oznaką korzystania z rzeczy są uprawnienia do :

 posiadania( ius possidendi ),

 używania ( ius utendi ),
 pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy ( ius fruendi )
 dysponowania faktycznego rzeczą ( ius abutendi )

Uprawnienia te nie stanowią granic prawa własności, które zakreśla obowiązujące ustawodawstwo. Co do
zasady własność jest prawem niegasnącym wraz z upływem czasu. Właściciel nie może ani korzystać z rzeczy,
ani też nią rozporządzać w sposób sprzeczny z przepisami ustaw, zasadami współżycia społecznego czy
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa.

Właścicielem może być : każdy podmiot prawa cywilnego ( osoba fizyczna , osoba prawna , ułomna osoba
prawna ), z pewnymi wyjątkami, np. zgodnie z polskim prawem właścicielem nieruchomości nie może być
cudzoziemiec bez stosownego zezwolenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji(z wyjątkami
określonymi ustawą)

Podstawowe sposoby nabycia własności w prawie rzeczowym to:

 przeniesienie własności na podstawie umowy

 zasiedzenie
 przemilczenie
 nabycie w drodze egzekucji sądowej

Wśród sposobów właściwych prawu konstytucyjnemu i administracyjnemu wymienić należy:

 nacjonalizację
 wywłaszczenie

Prawo karne i prawo wykroczeń wyróżnia:

 przepadek narzędzi, które służyły lub miały posłużyć do popełnienia przestępstwa albo wykroczenia
 przepadek rzeczy pochodzących z przestępstwa albo wykroczenia (np. skradzionych).

Użytkowanie wieczyste
Polega na oddaniu w użytkowanie nieruchomości gruntowej będącej własnością Skarbu Państwa,
województwa, powiatu bądź gminy lub związku tych jednostek, osobie fizycznej lub prawnej na czas określony
99 lat (wyjątkowo krócej, lecz nie mniej niż 40 lat). Dotyczy głównie gruntów położonych w granicach
administracyjnych miast.

Do powstania prawa bezwzględnie koniecznym jest zawarcie umowy w formie aktu notarialnego oraz wpis
tego prawa do księgi wieczystej. Użytkownik wieczysty ma prawa zbliżone do właściciela. Korzysta z gruntu z
wyłączeniem innych osób. Może swobodnie rozporządzać prawem, czyli sprzedać je, obciążać, zapisać w
testamencie.
Podlega ono egzekucji i dziedziczeniu. Przez cały okres obowiązywania umowy właścicielem gruntu pozostaje
Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego (gmina, powiat, województwo) lub związek jednostek
samorządu terytorialnego. Nabywca jest użytkownikiem wieczystym gruntu, natomiast ma pełne prawo
własności do budynków i innych urządzeń wzniesionych na gruncie.

Ograniczone prawa rzeczowe - prawa rzeczowe zapewniające uprawnionemu tylko ściśle określony zakres
uprawnień względem rzeczy. To właśnie jest zasadnicza różnica między prawami rzeczowymi ograniczonymi a
pozostałymi prawami rzeczowymi.
34
Jako charakterystyczne cechy praw rzeczowych ograniczonych wyróżnia się następujące:

 są skuteczne wobec wszystkich (erga omnes), co wynika z tego, że są to prawa rzeczowe,

 mają za przedmiot tylko rzeczy (wyjątkowo – prawa) i polegają na korzystaniu z rzeczy (z wyjątkiem
zastawu i hipoteki),
 obowiązki właścicieli rzeczy, będące odpowiednikami (korelatami) uprawnień służących beneficjentom
praw rzeczowych ograniczonych, mają naturę bierną i polegają tylko na znoszeniu i powstrzymaniu się
od działań (non facere) naruszających prawa beneficjenta (z wyjątkiem ciężaru realnego,
spółdzielczego prawa do lokalu i niektórych wyjątkowo ukształtowanych służebności).

W polskim prawie cywilnym katalog ograniczonych praw rzeczowych jest zamknięty, tzn. strony nie mogą
skutecznie ustanowić ograniczonego prawa rzeczowego nieznanego ustawie – tzw. zasada numerus clausus
(liczby zamkniętej) ograniczonych praw rzeczowych. Również układ uprawnień i obowiązków stron takiego
stosunku prawnego jest sztywny – strony nie mają dowolności w kształtowaniu wzajemnych uprawnień i
obowiązków. Obecnie prawami rzeczowymi ograniczonymi są:

 użytkowanie,
 służebność,
 zastaw,
 spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu
 hipoteka.
20. Podział spółek handlowych. Wybór rodzaju spółki handlowej w zależności od zakresu
planowanej działalności spółki

Spółka handlowa – prawna forma współdziałania w celu zarobkowym co najmniej dwóch podmiotów w
rozumieniu prawa cywilnego, powstająca na skutek zawarcia właściwej umowy uregulowanej przepisami prawa
handlowego (w Polsce ustawy Kodeks spółek handlowych). Rozróżnia się osobowe i kapitałowe spółki prawa
handlowego. Spółkami handlowymi w rozumieniu KSH są:

1) Spółki osobowe

 spółka jawna - Spółka jawna to spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą, a
nie jest inną spółką handlową. Nie posiada osobowości prawnej. Posiada swój majątek, który stanowią
wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia.. Każdy wspólnik
odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi
wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem przepisu, który mówi, że wierzyciel spółki może
prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się
bezskuteczna (subsydiarna odpowiedzialność wspólnika).
 spółka partnerska - to spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania
wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą. Firma tej spółki powinna
zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie, że chodzi o spółkę
partnerską – „i partner”; „i partnerzy”; „spółka partnerska” – oraz określenie wolnego zawodu (bądź
zawodów) wykonywanego w spółce. Spółka powstaje w momencie wpisu do odpowiedniego rejestru.
Niezbędne jest przestawienie w trakcie rejestracji dokumentu potwierdzającego uprawnienia do
wykonywania wolnego zawodu. Partnerami w spółce mogą być osoby wykonujące następujące wolne
zawody, np. adwokat, radca prawny, notariusz, architekt, inżynier budownictwa, biegły rewident,
księgowy, makler papierów wartościowych, doradca inwestycyjny, doradca podatkowy, lekarz, lekarz
weterynarii, lekarz dentysta, aptekarz, położna, pielęgniarka, tłumacz przysięgły, rzecznik patentowy
 spółka komandytowa - to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną
firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez
ograniczenia (komplementariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika
(komandytariusza) jest ograniczona. Spółka ta jest często stosowaną formą prowadzenia działalności
gospodarczej w sytuacji, w której jeden ze wspólników chce zainwestować kapitał w dane
35
 przedsięwzięcie i czerpać zeń korzyści, bez obawy o majątek osobisty, a pełną odpowiedzialność
wobec wierzycieli przyjmują pozostali wspólnicy, prowadząc spółkę i ją reprezentując.
 spółka komandytowo-akcyjna - to spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod
własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik
odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem.
Główną więc różnicą między spółką komandytową a komandytowo-akcyjną jest fakt nabywania
kapitału przez emitowanie akcji.

2) Spółki kapitałowe

 spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - może być utworzona przez jedną albo więcej osób w
każdym celu prawnie dopuszczalnym, chyba że ustawa stanowi inaczej. . Opiera się na koncepcji
zaangażowania kapitałowego wspólników i ich odpowiedzialności ograniczonej do wkładu w majątek
spółki. Charakterystyczną cechą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest brak odpowiedzialności
co do zasady wspólników za zobowiązania spółki. Spółka nabywa osobowość prawną z chwilą
zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym (w rejestrze przedsiębiorców). Umowa spółki z o.o.
obowiązkowo musi zostać zawarta w formie aktu notarialnego, ponieważ stanowi najważniejszy
dokument firmy. Wszelkie zmiany w funkcjonowaniu spółki, wymagają aktualizacji danych w Krajowym
Rejestrze Sądowym (KRS).
 spółka akcyjna - to kapitałowa spółka prawa handlowego. Przyjmuje się, iż jest to właściwa („czysta”)
spółka kapitałowa, której kapitał zakładowy jest podzielony na akcje będące papierami wartościowymi.
Zawiązać spółkę akcyjną może jedna albo więcej osób w celu nie tylko gospodarczym. Spółka posiada
osobowość prawną. Wyłączona jest osobista odpowiedzialność akcjonariuszy za zobowiązania spółki.
Spółkę charakteryzuje fakt nabywania kapitału przez emitowanie i sprzedaż akcji, dzięki czemu
możliwa jest łatwa kumulacja kapitałów wielu osób lub firm. Spółka nabywa osobowość prawną z
chwilą zarejestrowania w Krajowym Rejestrze Sądowym (w rejestrze przedsiębiorców). Wpis ten ma
więc charakter konstytutywny. Kodeks spółek handlowych informuje o tym, iż w przypadku spółki
akcyjnej kapitał zakładowy wynosi 100 000 złotych. Wartość kapitału dzielona jest na akcje, które
następnie są obejmowane przez akcjonariuszy, a więc wspólników spółki akcyjnej. Kapitał zakładowy
jest niepodzielny, co oznacza, że pieniądze te nie mogą być dzielone pomiędzy występujących w spółce
wspólników.

21. Zasady dokonywania czynności prawnych przez spółki kapitałowe

Do dokonania przez spółkę kapitałową niektórych czynności prawnych, przepisy wymagają zgody wyrażonej w
formie uchwały podjętej przez wspólników, walne zgromadzenie lub radę nadzorczą. Przykładem takiej
czynności jest nabycie i zbycie przez spółkę kapitałową nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w
nieruchomości. Odstępstwa od tej zasady może przewidywać umowa lub statut spółki. Warto przy tym
wskazać, że regulacje wprowadzające wymóg uzyskania zgody organu na dokonanie określonej czynności przez
spółkę kapitałową mają na celu przede wszystkim zapewnienie kontroli dokonywania tych czynności, a tym
samym ochronę interesów spółki i wspólników (akcjonariuszy).

W pewnych przypadkach przepisy szczególne kodeksu spółek handlowych wyłączają stosowanie sankcji
nieważności czynności prawnej dokonanej przez spółkę bez wymaganej uchwały organu spółki kapitałowej,
przewidzianej w art. 17 § 1 k.s.h. Takie wyłączenie przewiduje art. 230 k.s.h. który dla rozporządzenia przez sp.
z o.o. prawem lub zaciągnięcia zobowiązania do świadczenia o wartości dwukrotnie przewyższającej wysokość
kapitału zakładowego, wymaga uchwały wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Zatem w tym
przypadku brak stosownej uchwały wspólników, nie będzie powodował nieważności czynności prawnej.

Wymóg uzyskania zgody organu spółki kapitałowej na dokonanie określonej czynności prawnej, nie musi
wynikać z przepisów prawnych, może zostać przewidziany w umowie albo statucie spółki kapitałowej.

36
 22. Struktura, podmioty i uczestnicy postępowania administracyjnego

Podmioty postępowania
Do podmiotów postępowania zaliczamy organy administracji publicznej oraz te podmioty, które mają w
postępowaniu administracyjnym interesy chronione przez prawo, czyli strona (strony) oraz podmioty na
prawach strony. Podmioty postępowania korzystają z przyznanych im przez prawo procesowe, pełni praw
procesowych, wyrażających się w zespole uprawnień i obowiązków procesowych, zróżnicowanych ze względu
na pozycję prawną określonego podmiotu w postępowaniu administracyjnym.

Uczestnicy postępowania
Do uczestników postepowania zaliczamy osoby fizyczne, osoby prawne lub jednostki organizacyjne, które w
sprawie nie mają interesów chronionych przez prawo, ale są zainteresowane daną sprawą, albo ze względu na
swój interes faktyczny i wtedy rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej nie będzie im obojętne, albo ze względu
na ich udział w poszczególnych czynnościach postępowania, w tym przypadku rozstrzygnięcie będzie poza sferą
ich zainteresowań.

Struktura postępowania w KPA (podziały postępowania administracyjnego)

I. podział ze względu na kryterium przedmiotu regulacji, czyli fakt miejsca regulacji konkretnego postępowania
(KPA czy akty szczególne) postępowanie administracyjne ogólne , uregulowane jest przez przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, są to postępowania typowe, które w uniwersalny sposób rozstrzygają sprawy
administracyjne,
postępowanie administracyjne szczególne - charakter autonomiczny, - charakter niesamoistny

Są to takie postępowania, w których istnieją instytucje świadczące o ich odrębności od standardów

regulowanych przez postępowanie ogólne. Wchodzą w skład postępowania administracyjnego, ale różnią się od
jego klasycznego ogólnego modelu.

O przyporządkowaniu do postępowania ogólnego bądź szczególnego może decydować: tradycja, konwencja, a

nawet zdrowy rozsądek.

Rodzaje postępowań szczególnych:

 postępowanie w sprawach ubezpieczeń społecznych (wynika z Kpa) art. 180-181, na pewno będzie
postępowaniem szczególnym, model ten zasadniczo różni się od ogólnego postępowania
administracyjnego,
 postępowanie podatkowe (wątpliwości doktrynalne). Tradycja uznawała to postępowanie za
szczególne (były okresy kiedy postępowanie było uregulowane w ramach Kpa, a także kiedy jego
regulacja znajdowała się poza Kpa). Po przeanalizowaniu tego postępowania można dojść do wniosku,
iż jest w nim dużo odrębności (np. sposób wszczęcia i doręczenia),
 postępowania w sprawach wojskowych (uregulowane w ustawie z 1966 roku),
 postępowanie w sprawach wodnych - tych postępowań jest kilka w zależności od tego czego dotyczą,
tak jak w przypadku prawa ubezpieczeń społecznych tyle jest różnych postępowań, ile rodzajów
ubezpieczeń).

II. podział ze względu na kryterium przedmiotu regulacji postępowanie zwyczajne , przedmiotem tego rodzaju
postępowania są sprawy administracyjne. Chodzi o takie postępowanie, którego rozstrzygnięcie dotyczy sprawy
toczącej się w pierwszej lub drugiej instancji, a ich celem jest rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej. Przykład
ustawa o zmianie imion i nazwisk: przedmiotem postępowania jest uzyskanie uprawnienia możliwości zmiany,
rozstrzygnięcia w I. instancji uprawnia do zmiany imienia lub nazwiska. Decyzja odmowna: odwołanie i
postępowanie w II. Instancji. Celem tego postępowania jest ponowne rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej
(cel ten sam), które może zakończyć się wydaniem decyzji utrzymującej w mocy postanowienia decyzji wydanej
w I. instancji lub zmiana decyzji I. instancji, czyli przyznanie uprawnienia.

37
 23. Zasady oraz zakres przedmiotowy i podmiotowy ochrony danych osobowych

Zakres podmiotowy obowiązywania ustawy o ochronie danych osobowych, czyli to kogo ww. ustawa
obowiązuje, określony został możliwie szeroko, w celu zapewnienia właściwej kontroli przetwarzania danych
osobowych. Co do zasady ustawa o ochronie danych osobowych obowiązuje szeroko pojętą sferę publiczną i
prywatną. Oznacza to, że wymagania określone w ustawie i aktach wykonawczych muszą być spełnione przez
przedsiębiorstwa i inne podmioty przetwarzające dane osobowe w ramach swojej działalności, jak również
przez podmioty, które prowadzą jedynie zbiory danych osobowych pracowników (akta pracownicze, zbiory
kadrowe).

Jedno wiadomo już dziś - przeprowadzona zmiana przepisów poszerzyła znacznie zakres przedmiotowy
obowiązywania ustawy poprzez zmianę definicji "danych osobowych". Co to oznacza? Do momentu wejścia w
życie nowelizacji ustawy ochronie podlegały wyłącznie dane osobowe w postaci informacji dotyczącej osoby
fizycznej, pozwalające na określenie tożsamości tej osoby. Obecnie, ochronie podlegają dane osobowe
rozumiane jako wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej lub możliwej do zidentyfikowania (również
pośrednio) osoby fizycznej, a więc również informacje dotyczące cech fizycznych, fizjologicznych, umysłowych,
ekonomicznych, kulturowych itd., jeżeli mogą one identyfikować osobę. Ujmując istotę rzeczy najprościej
stwierdzić należy, że znacznie poszerzony został zakres informacji dotyczących osób fizycznych, których
wykorzystywanie podlega rygorom ustawy o ochronie danych osobowych. W praktyce oznacza to, że:
1. przetwarzanie ww. informacji musi odbywać się po spełnieniu właściwych przesłanek wymienionych w
ustawie,
2. w zależności od formy przetwarzania ww. informacji (m. in. w systemach informatycznych), spełnione muszą
być podstawowe warunki techniczne i organizacyjne określone w ustawie i stosownych przepisach
wykonawczych.

Zasady RODO

Dane osobowe muszą być:

 przetwarzane zgodnie z prawem, rzetelnie i w sposób przejrzysty dla osoby, której dane dotyczą
(„zgodność z prawem, rzetelność i przejrzystość”);
 zbierane w konkretnych, wyraźnych i prawnie uzasadnionych celach i nieprzetwarzane dalej w sposób
niezgodny z tymi celami; dalsze przetwarzanie do celów archiwalnych w interesie publicznym, do
celów badań naukowych lub historycznych lub do celów statystycznych nie jest uznawane w myśl art.
89 ust. 1 za niezgodne z pierwotnymi celami („ograniczenie celu”);
 adekwatne, stosowne oraz ograniczone do tego, co niezbędne do celów, w których są przetwarzane
(„minimalizacja danych”);
 prawidłowe i w razie potrzeby uaktualniane; należy podjąć wszelkie rozsądne działania, aby dane
osobowe, które są nieprawidłowe w świetle celów ich przetwarzania, zostały niezwłocznie usunięte
lub sprostowane („prawidłowość”);
 przechowywane w formie umożliwiającej identyfikację osoby, której dane dotyczą, przez okres nie
dłuższy, niż jest to niezbędne do celów, w których dane te są przetwarzane; dane osobowe można
przechowywać przez okres dłuższy, o ile będą one przetwarzane wyłącznie do celów archiwalnych w
interesie publicznym, do celów badań naukowych lub historycznych lub do celów statystycznych na
mocy art. 89 ust. 1, z zastrzeżeniem że wdrożone zostaną odpowiednie środki techniczne i
organizacyjne wymagane na mocy niniejszego rozporządzenia w celu ochrony praw i wolności osób,
których dane dotyczą („ograniczenie przechowywania”);
 przetwarzane w sposób zapewniający odpowiednie bezpieczeństwo danych osobowych, w tym
ochronę przed niedozwolonym lub niezgodnym z prawem przetwarzaniem oraz przypadkową utratą,
zniszczeniem lub uszkodzeniem, za pomocą odpowiednich środków technicznych lub organizacyjnych
(„integralność i poufność”).

38
 24. Rola funduszy strukturalnych i funduszu spójności w realizacji priorytetów rozwoju
regionalnego UE

Rola funduszy europejskich jest dla Polski bardzo istotna bo pomagają w rozwoju i tak:

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego - jego celem jest zmniejszanie różnic w poziomie rozwoju regionów
w Unii i wzmacnianie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej UE jako całości. Z funduszu pochodzi
m.in. wsparcie inwestycji produkcyjnych i infrastrukturalnych oraz wsparcie udzielane małym i średnim
przedsiębiorcom.

Fundusz wspiera projekty w ramach 11 celów tematycznych polityki spójności; w szczególności skupia się na
czterech kluczowych priorytetach:

 wspieraniu badań naukowych, rozwoju technologicznego i innowacji;

 zwiększaniu dostępności, stopnia wykorzystania i jakości technologii informacyjno-komunikacyjnych
(ICT);
 podnoszeniu konkurencyjności MŚP;
 wspieraniu przejścia na gospodarkę niskoemisyjną we wszystkich sektorach.

EFRR finansuje także projekty transgraniczne, międzyregionalne i transnarodowe w ramach celu „Europejska
współpraca terytorialna”

Europejski Fundusz Społeczny - głównym celem jest walka z bezrobociem w krajach członkowskich. Pieniądze z
EFS zwiększają możliwość zatrudnienia i kształcenia. Z jego środków współfinansowana jest pomoc dla różnych
regionów i grup społecznych, w szczególności dla osób zagrożonych ubóstwem oraz dla ludzi młodych
wchodzących na rynek pracy.

Do głównych priorytetów EFS należy:

 promowanie trwałego i wysokiej jakości zatrudnienia oraz wspieranie mobilności siły roboczej;
 promowanie włączenia społecznego oraz zwalczanie ubóstwa i wszelkich form dyskryminacji;
 inwestowanie w edukację, szkolenia oraz szkolenia zawodowe mające na celu poszerzanie
umiejętności oraz kształcenie ustawiczne;
 wzmacnianie zdolności instytucjonalnych instytucji publicznych i zainteresowanych stron oraz
sprawności administracji publicznej

Fundusz Spójności - przeznaczony dla państw członkowskich, których dochód narodowy brutto (DNB) na
mieszkańca wynosi mniej niż 90% średniej w UE. Jego celem jest zredukowanie różnic gospodarczych i
społecznych oraz promowanie zrównoważonego rozwoju głównie poprzez duże inwestycje w zakresie
infrastruktury transportowej i ochrony środowiska.
W latach 2014-2020 z Funduszu Spójności skorzystają: Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estonia, Grecja, Litwa,
Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) – zajmuje się wspieraniem
przekształceń struktury rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. W 2014–2020 fundusz
skupia się na trzech głównych celach:

 wspieranie konkurencyjności rolnictwa;

 zapewnienie zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi oraz działania w dziedzinie klimatu;
 osiągnięcie zrównoważonego rozwoju terytorialnego gospodarki wiejskiej i społeczności wiejskich, w
tym tworzenie i ochrona miejsc pracy

39
Europejski Fundusz Morski i Rybacki (EFMR) - wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw członkowskich.
Cele:

 wspieranie rybaków w przechodzeniu na rybołówstwo zrównoważone;

 wspieranie społeczności nadmorskich w różnicowaniu lokalnej gospodarki;
 finansowanie projektów przyczyniających się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz podnoszenia
jakości życia społeczności nadmorskich w Europie;
 ułatwianie dostępu do finansowania.

Dodatkowe fundusze inwestycyjne m.in.:

 Fundusz Solidarności UE - zapewnia wsparcie w przypadku poważnych klęsk żywiołowych,

 Instrument Pomocy Przedakcesyjnej - stanowi wsparcie dla krajów kandydujących i dla potencjalnych
kandydatów do UE.

Instrumenty finansowe:

 JASPERS i JASMINE - finansują wsparcie techniczne przy przygotowaniu dużych projektów

infrastrukturalnych,
 JEREMIE – ułatwia MŚP dostęp do mikrofinansowania,
 JESSICA - wspomaga rozwój obszarów miejskich.

25. Autorskie prawa osobiste i majątkowe

Autorskie prawa osobiste

Przepisy dotyczące autorskich praw osobistych zostały uregulowane w rozdziale 3 ustawy o prawie autorskim i
prawach pokrewnych. Najprościej rzecz ujmując, chronią więź twórcy z utworem i są z nim w sposób trwały
związane. Są one więc bezterminowe (czas ich trwania jest nieograniczony) oraz niezbywalne, tak jak więź
autora z utworem jest nieograniczona w czasie i nie podlega zrzeczeniu ani wyzbyciu się przez twórcę. Wszelkie
próby ograniczenia autorskich praw osobistych wbrew woli autora lub działania zmierzające do pozbawienia go
tych praw będą bezskuteczne i nieważne. Celem autorskich praw osobistych jest bowiem ochrona innych niż
ekonomiczne uprawnień związanych z dziełem.

Warto w tym miejscu bliżej przyjrzeć się kilku z wymienionych praw, ponieważ pozwoli to na pewno lepiej
zrozumieć istotę autorskich praw osobistych.

- Prawo do autorstwa utworu

Prawem każdego twórcy jest prawo do autorstwa utworu. Wyraża się ono w uznaniu przez innych relacji twórcy
z utworem wynikającej z faktu jego stworzenia. Z powyższym nierozerwalnie łączy się prawo do oznaczenia
utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępnienia go anonimowo. To twórca i tylko twórca
ma prawo decydować, czy ujawni swoje autorstwo. Prawo to jest wieczne, dlatego każdy z nas ciągle ma
obowiązek oznaczać Eneidę nazwiskiem Wergiliusza (mimo że została napisana ponad 2000 lat temu), Mona
Lisę nazwiskiem Leonarda Da Vinci czy rzeźby Salvadora Dali jego nazwiskiem. Każda próba przywłaszczenia
sobie czyjegoś utworu i podpisania się pod nim będzie plagiatem, który jest naruszeniem prawa do autorstwa.
Takim samym naruszeniem jest usunięcie informacji o autorze, nawet jeśli nie popełni się przy tym plagiatu
(przykładowo wydawca wydaje książę bez podania nazwiska autora, określając ją jako utwór anonimowy, mimo
że autor nie wyraził na to zgody).

- Prawo do integralności utworu

Jedynie autor utworu może decydować o nienaruszalności jego treści i formy, nawet jeśli prawa majątkowe
zostały przekazane innemu podmiotowi. Przykładowo, wydawca nie ma prawa ingerować w treść książki, którą
chce wydać, bez zgody jej twórcy.

40
- Prawo do pierwszego udostępnienia utworu publiczności
Tylko autor może zdecydować, czy utwór, który stworzył, zostanie udostępniony osobom trzecim. Jeśli więc
twórca stworzył program komputerowy, który znajduje się tylko na jego komputerze, nikt poza autorem nie ma
prawa go rozpowszechnić w żaden sposób.

Z powyższego można wysnuć wniosek, że autorskie prawa osobiste nie służą ochronie interesów majątkowych
twórcy (mimo że ich naruszenie może wiązać się z wypłatą zadośćuczynienia pieniężnego autorowi). Chronią
one godność twórcy, która wyraża się w jego intelektualnym związku z dziełem. Utwór powstaje przecież
poprzez uzewnętrznienie się autora, jest wynikiem jego procesu twórczego oraz posiada jego indywidualne i
oryginalne piętno. To właśnie jest ta nierozerwalna więź z autorem, która musi być chroniona.

- Inne uprawnienia

Należy podkreślić, że autor utworu ma jeszcze inne uprawnienia osobiste w związku z utworem, niewymienione
przez ustawę. Przede wszystkim są to:

 sprzeciw przeciwko zniszczeniu dzieła plastycznego (odnosi się to np. do obrazów, które jako oryginał
występują tylko w jednej sztuce),
 dostępu do utworu znajdującego się u nabywcy (również dotyczy to dzieł malarskich),
 możliwość wycofania przez twórcę dzieła z obiegu.

Autorskie prawa majątkowe

Autorskie prawo majątkowe to uprawnienie o charakterze majątkowym, które zostało ukształtowane na wzór
prawa własności. Jest prawem bezwzględnym - twórca ma wyłączne uprawnienie do korzystania z dzieła lub
rozporządzania nim. Każdy, kto chciałby korzystać z utworu, musi uzyskać zgodę autora lub jego następcy
prawnego. Prawo to ponadto jest skuteczne względem wszystkich - uprawniony może żądać od wszystkich
osób przestrzegania jego praw, a osoby te zobowiązane są ich nie naruszać.

Od powyższej zasady istnieją wyjątki, co oznacza, ze w niektórych sytuacjach zgoda na korzystanie czy
rozporządzanie utworem nie jest wymagana od właściciela praw majątkowych. Przede wszystkim dotyczy to
tzw. dozwolonego użytku, zgodnie z którym bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już
rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Ponadto możliwe jest cytowanie
fragmentów utworów. Zgoda na wykorzystanie utworu nie jest również potrzebna, jeśli prawa majątkowe do
utworu wygasły (autorskie prawa majątkowe - w przeciwieństwie do praw osobistych - są ograniczone w
czasie). Za każdym razem jednak należy wymienić imię i nazwisko twórcy oraz źródło utworu, ponadto
dozwolony użytek nie może w żaden sposób godzić w interesy twórcy.

Autorskie prawa majątkowe i ich zbywalność

Autorskie prawa majątkowe, w przeciwieństwie do osobistych, są zbywalne. Wynika to z art. 41 ustawy:

Art. 41. 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej:

1) autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy;

2) nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.

Z artykułu tego wynika wyjątek od powszechnie obowiązującej zasady wyrażonej w art. 57 § 1 kodeksu
cywilnego, zgodnie z którą nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia do
przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienia prawa, jeżeli według ustawy prawo to jest zbywalne. Jeśli więc
w umowie między twórcą a osobą, która nabyła autorskie prawa majątkowe, twórca zastrzeże, że nabywca nie
ma prawa przenieść swoich praw na inne osoby, zapis ten będzie ważny (przepis ten ma też zastosowanie do
umów licencyjnych, nie tylko przenoszących autorskie prawa majątkowe).

41
Autorskich praw majątkowych - czas ochrony

Autorskie prawa majątkowe są ograniczone w czasie. Czas ten, określony w ustawie, nie może być ani
wydłużony, ani skrócony za pomocą czynności prawnych czy aktów administracyjnych. Czas trwania autorskich
praw majątkowych liczy się w pełnych latach następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie, od którego
bieg terminu zaczyna się liczyć. Zgodnie z ustawą o prawie autorskim i prawach pokrewnych, o ile nie stanowi
ona inaczej, autorskie prawa majątkowe gasną po upływie lat siedemdziesięciu:

 od śmierci twórcy, a do utworów współautorskich - od śmierci współtwórcy, który przeżył pozostałych,

 w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany - od daty pierwszego rozpowszechnienia (czyli
od daty udostępnienia utworu publiczności za zezwoleniem twórcy), chyba że pseudonim nie
pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość,
 w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej
osobie niż twórca - od daty rozpowszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony - od
daty jego ustalenia,
 w odniesieniu do utworu audiowizualnego - od śmierci najpóźniej zmarłej z wymienionych osób:
głównego reżysera, autora scenariusza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do
utworu audiowizualnego.

Od rozpowszechnienia utworu należy odróżnić jego opublikowanie, które polega na zwielokrotnianiu utworu za
zezwoleniem twórcy i udostępnieniu zwielokrotnianych egzemplarzy publicznie. Jeżeli utwór był
rozpowszechniany w częściach, odcinkach czy fragmentach, bieg terminu liczy się oddzielnie dla każdego z nich.

42