GS.

MINH-DUC
Dfch·gia

i
''

QUYitN l
(Thien 1 - 10)

HQI Y HQC DAN TQC CO TRUY~N &0NG NAI

1989
eba mf ~ i/)iig /Jete
GS. HUYNH MINH-&UC ·
 Tim hi~u th~t sau-xa nhfrng ciieu tham-thuy cua N<Qi-kinh ~a m¢t vi~ ma cac
nha nghien-cfru Y-hQc c6-truyen dang mong ur&c. Bq Hoang De n.¢i-kinh durq·c
xem Ua bQ sach kinh-di~n hang dau cua nganh Y-hQC c6-truyen dlong-ptllU'O'ng.
B¢ sach nay gom co : Unh-khu, To-van va Nan kinh.
Gi4o-su Huynh Minh-Dfrc, .sau nhieu nam nghien-cfru. da djdn va ch(~ ra
Vi~t-van>-~oan bi} 3 tac-pham tren. Tnrirc day, phan dau quy~n Unh-~hu drrvc
cau-l~c-bQ' Qan-t{lc Thanh-pho Ho Chn Minh cho quay bang Ronoo d~ ph6-bien
n¢i-bQ. Nay, 'H¢i Y-hQc dan-H}c ci-truyen Dong-nai dating UH hfln-h<;mh tai ban
bang offset, n~m mvc-dich cung-clp taHi~u tham-khao cho d{)c-gia.
Thoo thfr-tl!'r chung toi se cho ra dO'i to~m bi) sikh kinh-di~n do Gnao-str
Huynh Minh-Dirc so~n va dich. T~p I cua sach Lir;h-xhu nay xin dtr<;rc geri d&m
tay ~<)c-gia. lan-hrcrt se den cac quy~n k€-Hep.
Trong t~p nay. GS Dfrc se 12m-hrgt trinh-bay ti.rng .chfr, tirng cau, Hrng l(yi,
ti.rng y... cua ngu-<Yi XU'a d~ htr&ng-d~n ngU'O'i dQ.C tim hi~U kj Va sau-sac hO'n Ve
kinh-di~n.
Du djch-gia co co-g&ng het sire trong khi djch-thu~t, nhll'ng chac-chan· ){hong
th~ ttanh khoi s0'-s6t. Do do, kinh mong dU'Q'C cac b~c cao-minh gop y d~ vi~
dich-thu~t ngay cang hoan-chinh va pho:ng-phu hO'ri. '

H()a Y-hQc dfm-t{>c c6-truyen Dong-nai

Chu tjch Tinh-h¢i
LE MINH

Pho chu-tich
vO sf-NGOI
 Y-hQc the-gi&i co nhi~m-vl) cao-ca la c(ru con ngu-b-i ra khoi b$nh-r~t. trong
do, nen y-hQC c6- GO Sl,r d6ng gop rat quan- tryng.
Nen y- hQc dong- phU'O"ng d'!J'a vao ly lu~m «kinh-diJn, la chinh .. gorn c6 nhfrng
tac

NQI-
kinh
~n­ kinh
~Kim-qo:Y
lu~n yeu-l.t.rgc

Nhin vao bang ltrQ'C- do tren, chung ta thay ngay m(>t vai van- de noi L?t :
1)- Tat ca cac tai- H~u n6i tren d•..rgc lt.ru l?i bang thfr enfr Han, bien-h6a
thea ti'rng th(ri- ky thang- tram cua Jjch- Slr van-minh, van-hQC, triet- hQC, Str- hQC .. ~
va y-hQC dong-phm:rng. Ngay ca trong aahfrng thb-i-ky rna nen Han-hQC con
th!nh. nhfrng tac-ph<lm n6i trending khong cho phcp mQi ngmri du-gc di vao d6
m()t ~ach d~. dimg. con doi v&i ch(.mg ta rgay nay. v~m- de kh6- khan ho-n!
2)- Tat ca cac tai-li(ju tren l?i thu(>c <<lich-si'r . van- hQC cua y- hQC
dong- phU'O'ng~>. Toi gQi nhtr v[?.y. beri vi l!ch-si'r y- hQC nay. keo dai trong may
nghfn nam, dtrQ'C djnh hinh bang SO hrgng <lO- SQ sach VCr mang n(>i-dung y-ly,
chAn- do an, dieu- trj, dtr<Yng- sinh... Nen- tang cua n(>i-dung tren Ia van- hQc.
triet-hQc, si'r- hQc... Chinh vi b(> sach thu(>c kinhadf~n (Nqi Nan Thtrlrng Kim) rat
kh6 dQC va kh6 hi~u. vi the ngimh y·hQC dong-phtro-ng hH?n nay. co ph{m nao xa
dan v&i nguon goc cua no. .
Nham ffil)C-dich. gi&i- t~i$u l?i toan b(> cac tac-phlim kinh-di~n. toi da
quyet-tam djch l?i va chu day du de dqc-gia tham-khao. Vi hoan-c<h.h kho-khan.
trU'&c day. toi cho quay bang Ron£>o. nay d~ chan-chinh ic,ti. va ding de d(>c-gia
co b{l sc:kh hoan-chinh hcrn. toi xin cho in bang off~et. ·
Dtr&i day Ia 1 .vai net gi&i- thi$u ve b(> Hoang D" N 01-.K.I!rul

sachHOANG NQI-KINH
Can..:cfr vao S\f khao-cfru cua cac nha si'r-l),QC. vua Hoang De xuat-hi~n vao
khoang 4670 nam trtr&c chung ta ngay nay. ThiYi-ky nay. Trung-quoc chua co
van-tl)'. Qua cac thai DtriYng. Ngu. H?. ThtrO'ng. Chu. van-t\.f xuat-hi$n dan dan
·va dtrgc xem Ia hoan-chinh s&m nhat tir ThU'O'ng. den Chu rna thoi.
Nhan-de quy~n sach D~ NOI-Idnh co de-c~p den ong Hoang De, khh)n
cho nhicu ngtriYi cho rang b(> sach nay dtrQ'C :viet ti'r thb-i ong vua nay. Van-de

2
 khong dan-gilm nhu· vf}.y. Ngoai van-eM van-tv nhU" da noi trim, chung ta
thtr duy~t l~i qua-trinh hinh-thanh }ich-s{r van-hQC Va ljch-Str triet-hQC
Trung-quoc d6 chfrng-minh ro hcrri. Cac nha viet van-sir va triet-sir chia tu·
thtrQ"ng-co den Tif~n Tan la giai-do~n nen.-tarig cua van-minh Trung-quoc :

a) let vltrruj,t ijc:h-si'E' vifi.h,o@ s

Day la th6-i-ky phat-tri~n cua nen van-hQC cua h.rU-V\J'C song Hoang~ha.,
"d~i-bh~u la quyen KiM Thl Sau do la KiM Dich. Xui.n- thu. Kmh Thlr va 11--ky•.
Cac ti!G-ph<im cua bach-gia chu·-t\r : tfr thtr, Lao t\.r, Trang t\.r." Ngoai K1nh 'l'hl
ra, cac tac-pham con l:;t.i mang phan ni!O gia-tri van-hQC rna· "thoi, da SO deu
thuqc trh~t-hQ.c. Cuoi Chien-quoc, hru vvc song Trtrirng-giang da noi b?t le11.v&i
tac-pham l&n la :'~Ur~ttlr'. Nrnr vf}.y. K1M Thi d?i-di?n cho van-hQc mi~n Bac dm
song Hoang-ha. con Scr-tir d:;t.i-di?n cho van-hQc mien Nam song Trtr<rng-giang.

b) Xet ve mit ijclrr-si'r trik-hoc a

Nhtr da n4i tren, day Ia th<Yi-ky dua n& cim lfch-s\.r triet-hQc Trung-quoc. v&i'
Khong t\.r, M~,mh til-, Lao t\.r, Trang t\.r va bach gia chu t\.r._
Y&i cai nhin het sfrCr¢ng-rAi ~~u-ng khong thi€m sot, ta c6 th~ ket-lu~n rkmg.
suot giai-do?n nay. khong c6 m¢t tai-li~u nao nhiic t&i Hoang E>6 N~i-kinh.
khong co. m<}t anh- hl.rerng nao ti.r Hoang Di! NOI-ldn.h. Chung ta co th~ gia-thiet
ding biet dau Hoang ~ .NOipJdnh thu<}c linh-Vl)'C y-hQC, dio nen 2 nen. Hch-sir
van hQc va triet-hQc khong ban d€m ? Van-n:;t.n nay xem ra kha hfru ly. nh\.rng
. khong dung v<ri th1)'c-te. B¢ sach Hoim.g D~ Nt)l-klnh khong phai hi b¢ sach
y-hQC hi~u theo nghia chuyen ve chfra b~nh. No la m<}t bQ sach co gia-tri
vim-chmrng, triet-hQc rat cao, m<}t ncn van-minh noi ve oon !liU"Oi rna tren
the-gi&i khong co 1 tac-pha~ niw n6i ve con ngU'<ri day. du nhtr the!
Nhtr v~y. ta t9m ket-lu~n rAng b¢ Hoang D~ N(bi-kirm khong tho} xuat-hi~n
trtr&c d6-i Tan Hfm du'Q"C
Tai-li~u s&m nhat n6i cUm tac-pham nay d(m nam trong thai nha l-Ian. Ltru
Htr&ng thi cho rang day la tac;.phlim cua cac cong-ti.r ntr6'c Han viet ra. sau do
sach HanathU' 'Ngh~van chi ghi Nl)l-ldnh 18 quyE}n. Ngo9i kinh 37 quyen.
HAn-thw la· tac phllm rna Ban Co theri Dong Han can"cfr van ThAt-lU'Q"C cua Ltrl.i
Ham theri Tay Han viet ra. Luu H3m song va lam quan veri Vmrng Mang vao
nhfrng nam dau cua cor.g-nguyen.
Riik..g ve m~t dung .chfr. each d?t cau. chung tn thay Hoang Dlt Nll)i-ldnh co
each viet giong v&i loi van cua nhfrng tac-ph~m n6i tie~g d<ri Han. Tnr&c no,
khong co ioi van nao giong nhtr the ca. Noi r~ng n6 dtl'Q'C viet vao thiri Hoang
De l.<.1i cang khong co. G4\p-lt kiM n6ti rat ro. cac nhatriet-hQc tir Tong, Minh,
Thanh va c~.n-dc.ti ct'ing d;l n6i rat r6 ... Tat ca deu cong-nh~n sach Hoimg D~
NC)I-kmb dtrQ'C sang-tac vao thai Tan Han va do cac ph\l'C:rng-si theri pay viet r~.

~ 50 t~Sach HOANG at N(U-KINH 4uvc vlk ra nh\f .the n!o ? .·

Trong 'bai «Thtr-mvc» cua. quy~~ Ch.sm-wu T~-Nan y~u--clU cua Cav Vo:

3
 chung ta thay. c6 cau : <~Quy~n sach rna •ng:triri <Jiri gqi Ia Hoimg. De.. Ky Ba
van-dap. khi. dQC den yeu-chi. cua no, ~ ding day khong ~hcii Jfi, Uri V~fi cua m.Qt
thfri -d~i. n9i-dung ~oc,n;thu~t. ciingkhong p~aid()b~~.tay ..cuam9t . . ng~~h~. ,·:
Cau n6i tren co.· tinh-cach;.:gviy'\rcr tac-gii\)va qua·trinh hinh'-thimh 'q~y~n
sach «ldnh·di~n» nay.NhU' ·Chfmg ta.biet; l)9•sac~N~ay.~o{Il ~~JRb..kbu..'l'&-~ln Va.
Nan-kinh. .. m6i .. quy~n dtrqc trinh~bay_ dtr6'i.·dQng·cua .· 81·· th~en'·.coten·. g9i
khac nhau; v&i nhfrng n9i-dung khac nh~u.4)e tnal&i ~u hOi tr.en, chung ta~thfr
h.rqc qua mQt so dh~u- ki~n nhtr sau .: . ·. . . . ..· . : . . .·.·. . . . . .• • .
1);. v& mit ~~~~iro Th&i nha Han. mzytso llgaah ·h<}c·thu~f atrifc
phat-tri~n n6i-b~t nhtr sau: .··.· . . · · ·
~ Han Vo-de (140-87 tru-6-c cong-nguyen)· i~nh thiu1h.:f~p m(>t uy ~an
chuyen-m5n d~ tr~ng·t~p tat . ci. eac thi~ca trong dan-gian. m9t. uy-ban
chuyen-mon dtrgc thfmh-l~p: Nh~c-phu.
~ Han ·ChtrO'ng-de. (76 den 88 sau . cong-nguy~): nh~n~hi~u Kien-s& . 4 pi~n
(nam 79) ra l~nh l~p 1 .df.li·h()I cae nha f\jho <r . By.ch.;ho. qua.n.• ~hao·c-q-u.sv
O!ong-di cua NgiHdnh. Ngu-hanh. Am-Dtrcrng.... cac sl:r.;than viet tharih . quy~n
B;r~h6 t.Mngpnghl'ao . . . .

' 2)~.v• !llJt~~~ ~o-thliJT~A~~o.ur~ r4gd..hi.~.~; . •· · · · . , . . >·r •·••

Chitpg .t~. aeti J>ic~t . ~~ng hgc:-thuyet Am~l):ll'?'ng.I\Igil:-~~.nh. chi. dtr<r<: ket~h~p
Vcio thQ-i T~au Di~fi ve.~au rrl;l th§i. . . . .· ....
.. G~n-cfr vao cac d~:~i~n tren: CQng ihem ~~ ph.ep dilng. chfr.;d~t :caUuo cil~~~~~··
sach diri·Han.chung.ta:~6 .th~. t~m :ket-Iu~J1nhlrsau·:·.·. ·.· . .•.•.••..•.• ·. ·.. ·•...•••••.. ····.···•··· ~····~.··
·.. • ·.a}- Ki1l~-nghi~in• ve y-hQc c6-tr\IY~l'i qu~/ t~\1'(! pb;li :c6.·/tH' t~iri ·~n\1~1-J~~
ThanNdng;.f{o~ng.})?"·~a~e()dai'ki~h-nghi?ITl·n,ayc~~-~enud()'i;Jia~.··•.•·;· .;)
b}- .. Nhfrng kinlFnghj~m .va< ~cc,ic Jt.r~li~u gliL cfie~. n~(I-pg 'kin.li~~~i~~ >J1ii~
·(y-hQc) da ·cO rat nhh1u; rieng.. le, Jim .IIlat trong •gi&i;\tligc •v,<Yi ·f ~rt~~~t
· Iy-lu~ntcin kinh~~ghi~m . talll-sang· chAn- tri doi~dao vi\ v~n!~c~ac.~ · ··. ·•.• ·•.. ~ ·• .· · (.[ ?t· •· .
·• ·:c):-.·. S\1'. hinn~t~c)~h. 9uyen ··Hoang Di ·Ne)l•klnb::·pJ1ai·)a·t··con?'"triJin·~~u~·
t~J>-thet?oo ca~~ lam cuaNh~c-pfiu u<rtf1~pYo~de .."~•·.8~·114 ·~~~~·e:iJ~; .
deri Han'chti<Yng-d.k Ngoar 'ra.·m~c· d u ~1.rQ'c viet v~o ·Q'eri~ ficin~ ·nhling;r'dqi·,.vqi ·
Y·hQ·c.nola~p~~ihai~·vrthenen·dtf<rcli~t~vaoha~<<~lrili»l········ ·· ..•..•···.·.·. :·· •..•.·.· · · • .. ·
2

.. ..·Tom ·J~i. n~u H~~ 96' N9L-klnb.dli-Q"~· viet.·"~~· d<ri ~a(l~ v~ phfr.ng}J~~;~i~v
th~t s~l1. ·r,gng,yil; tl.l)l~t-virive.~-hQ.c; . thlch~c;-·cha9·nh\r~~·hi~. ~i~t ·n~y .a§\ ~~()-C ·•
· •ke~:tin~ bCJ'(nhfrr¥g. kinh-n~hi~n}~eo·daih<Yn•. 2~· t.h~ky•·•~~ti()-~.n6.<N§i·;R.~a.~·:~1;;·t~~.
caJln(rn~ ·hi«~nbiet·ve.Ty~hQc ·trong·~~~ da ·.~u-Q-c ~u~~.k~t ·I·;c,ac~".~fr~g-d1i¥c; ·
d~ ~rof noi dtr<r.~ ri1.<1Q:inlnr·.t ?tp.;.~r~ bA111-t~N:~~y-t1~ .•;~ht«~iit1~;t

c~~fj~~~~~!if~~~'~ iJ~~)~,~J~~;:ii,[~~\g~i;~~'¢,~~'i~~~qj~l'
6

. ml!yngan con
nam h;iithefil clio
,'
·.r.(}ng ay~nnfrngclifec c~rill<v\iqn·.dai dejt~'nttieif
vkll:de.p6lien-gu~m t1~0f-~~n ~gu-f[i.~ .•. .•. ·..•..••..•.·.·•·• · • ·•·.•....• : ". . ., •.-l~ 1 ·.... ·
:· .• M~~.~au... tlic~g~&I,P·.f1~~·····~u-:rc. Ji~t ....···~ag;.han~~·rki.~!r~•·~ ~f1tn~,.'t:6- ~~B~~~~,~f~~~i:
·ciia, rio -k~on~··ih\\n~h~p .trcmg pnep'.chrra··h~nh· ·thtJan.;;,t:Uy.~;No Ia ··bQ~ ~aelF
.t
Bach-Khoa Hr-di~n cua nen y-hQC cb-truyen, n6i ve S\lf' quan-h~. Thien-D'ja-Nhan ;
ti.rsl)' song cua) SQ'R long den hO'i th<Y dau tien va cuoi cimg cua m<)t sinh-mq.hg r
Hr Sl,.l' v?n-hanh cua h<)t CO'ffi, CQng rau, mil?ng thit vao bv.ng. cho den S\f Tha!i'i!g
cua tir tai den Th~n. S\f Minh cua tir doi.mat den Tam Can, ti.r S\.f quan~h~ gifra
cac huy$'t trong con ngrro·i vo·i Thien-khi va Dja-i{hL ·
No da mo-ta m<)t each co h~-thong. khong gian-do<;in. khong tach r<Yi ve S\f
hnnh-thanh 1 cpn ngrr<ri ti.r sl)' th\1 thai ctiiu tien cho den khi dfra be sinh ra; an
uong. hit th<Y. 'di lc;ti. qmm-h$ v& i theri-l<hi v&i dat-dai dang <Y, v<ri ~nh t{At... Phan
Urn ii<)i-dung nhan mq,nh ve phep «Ngira b$nh» h<rn Ia «Tri b~nh» :

Jf: -/;5( 1£. A.. <f ; ~ ~ ~ 3~· .,1z ~

(Thl co thanh nhan bat tr[ di b$nh, trj vi b$nh)
..,.= Cho nim. b?c Thanh-nhfui khong tri ( chu-tn)ng nghien-cu·u) cal da ~nh ma
chi Jo trj khi chu-a b?nh.
( Tir- lihi tlieu than Ju,fin!TV)
Phep chfra b$nh chi la 1 trong nhi~u va11H.M. d~t ra trong ~ Nflll!~~:llml
rna thoi.
V&i n<)i-dung qua r<)ng, v&i thiri-g.fan qua xa xua. tat nhil~n phai co- nhfrng
Van-de trong kinh-van ciing nhur trong cac each ch(A-giaf khong con, ho~c it COn
thich-hqp v&i ngay nay. tuy nhien. nham cung-cap trr~H~u;·trong vi~ ke:thira. toi
xin gifr nguyen v~n kinh-van. khong dam dlt xen.
Tn.r&c 1 cong-trinh qua to
l&n. v&i thai-d(> de-di[l.t va khiern-nhtrc!rig, t6i kinh
xin Quy dc?c-gia. cac bq,n-oo vui long tha-th(r va chi blw cho nhu·ng dieu s<Y-sot
ae HH co dip hqc hoi them.
Cuoi cung. toi xin chan-thanh trf-am·.Bac-si da giup-dO:'t'n;.tinh.
trong suot th<ri-ky dau cua quy~n Linh-khu du-vc quay bAng Ronec ph6-bioo
n9i-bQ. Toi cfulg xin chfm-thanh tri-an cac b~c tMy, cac vt ·ltrong~y trorig. nar<YC.
cac ·oac.;si trong ngoai mr&c nhtr Phap. Dire. . . . . . gt(i~o-.
khuyen-khich toi trong S\f·nghi~p dong gop cho y~hcic dong-ph~crng;.

TR H~ CHLMINH 1~89
Ky Ty
l\(1~nhXuiin. :naro
GS. HlJiNH :MIK.JH . Dlt~:.
 Be} N¢i-kinh <hrqc dich theo nhfrng nguyen-tac dtr&i,

l)- Chep lc;ti to an bQ kinh-van bang chfr Him.

2)..: Dva. vao ten va n{»i-dung chinh cua ti.rng thien. toi tom~Hlt th~t ngan gQn
chu-de ti.rng thien. ·
3)- Chia toan thien thanh 1 bo-cl,lC hgp-ly d~ dfch va chu-giai.
4) Sap xep li:ri .chu-giai cua ciic nha. Moi Ian trich ·I<Yi chu cua ai, t6i deu c6
neu ten ngtr<Yi do r4t ro-rang va deu d~ trong « >>. Neu cho nao khong de ten ai.
khong d~ trong ngo;lic ((. », thi do chinh la l<Yi chu-giai cua rieng dich-gia.
5)-Trong hau het cac trtr<rng-hcrp. khi chu hay dich, toi deu c6 them day-du
phan Him-van, toi nghi rang lam nhtr vf!,y co 2 dieu Icri:
nhfrng vi nao chtra bh~t ho;lic biet. rat it Han-van ~ th~ hQc-hoi

Giup ~ho nhfrng vj nao kha ho;lic gioi Han-van tiE}n viE}c doi chieu v<'ri ban
ti'm hi~u va nghien-cfrum¢t each sfm-sac ho-n.
6}Rat nhieu trmJ'ng hcrp. cac nha chu-giai trich ra 1 cau khac trong sach
khac, bai khac de chu cho 1 chfrng bE}nh hay 1 m9ch trrc;rng nao do, toi se nhfm
d6cQitthem va'o trong ciiu rna nha chu-giai dii trich-dcin, toi gQi day la cl'ui CUa
Cung co khi. chinh toi thay dtrQ'C nhfrng cau nam (y sach khac, bai khac co
lien-:quan den n¢i-dung CUa kinh-van. toi ding se ·lam nhtr vf!,y. Vi-d\1 van-cte giai
thich ve sfrc chiu ·~nh cua gU'o-ng m~t con ngrr<ri, toi da trich dan them thien
M?ch-d9 (Linh:-khu 17) va dieu 47 Nan de chfrng-minh them cho thien Ta khi
t?ng phil b?nh hinh (Unh-khu 4). Trong khi trlch dan xong. toi l9i chu them cho
2 tai- HE}u nay. Day ciing_ gQi la mu cW! chU.
7)- NhU' dii noi. Dlt bi~u-trU'ng cua nen van- minh ve con
ngtriri, dva. vao . . giaHhich ve con ngtr<ri. no khong chi n6i ve
chQoa. bfobnhtr cac. bic-phAm y-hQc khac, cho nen toi ding. v~n-d\mg ca van-hQC
va triet-hQc 4~ chu-giai. .

a)C9 m~t se~~tac~gia chu-tr:u-O'ng khong can, hay Ia bo han g9ch noi ( -). Toi
;khtmg dong-y lam. vi khi di sau vao n¢i-dung chuyen~mon cua bat cir nganh nao
.vAn4~ g,ch riOi bet •sire can-thiet. de lam n6i .b~t dt.rqc y-nghia cua t\r va t\f.
Vi-d\1: ,
«ly» c6 nghia Ia m¢t vimg dat nno, nhtr m{>t xom nho.
la htro-ng (lang)_ roi huy~n-. chfr Tam h! so 3.

6
Tam-ly (y day la chi viw Vi..DC;li-tru-erng va Ti~u-tnr<rng nhtr 3 khi-h6a c6
quan-h~ nhau, trong_ d6 Vi dong vai chinh. Trong ngfmh cham-cfru, ta c6 d~n 2
huy~t Tarn-ly, lhuy~t thu<)c Thu, 1 huy~t thuqc Tuc. Thu thu<)c Thien. Tuc thu<)c
Dja. Vi the khi viet ra chinh-ta, ta phai phfm- bi~t bang g<;1ch noi :
Thu Tarn-ly va Tile Tam~ly (Thu. Tuc thu<)c ve tv. con Tarn-ly thu<)c ve tir).
- huy~t DU'O'ng Ung-tuy&l va Am Ui.ng-t.uym Trong ngtreri chung ta.
huy~t-vi rnang nhh1u hinh-hrzyng trong thiim-nhi<m. nhu- sO"n, tuyen, khe, tr;;lch, ,
-trL Tuy6n c6 nghia la nguon suoi -chay tren dat bang. ho~c trong rirng i. ling la
cai doi dat. Uing-tuyen & day la dong suoi chay quanh doi dat. .. Huy~t narn &
vi.mg Am gQi ~~ Am Umg-tuyen. narn o- vung DtrO'ng gQi la DtrO'ng Limg-tuycn ...
Nh.tr v?y. neu ta viet Ia Tuc Tam Ly ho~c 0U"O"ng Lang Tuyen. ta se bj rnO"-'ho
ve :Y:nghia cua n6.
- Hoang-phu M~t va Trll'O"ng Tr~mg-Clmh. M<)t ngU"<ri thu<)c dO"n tinh :
TrtrO"ng : m{>t ngtr<ri thu<)c phll;c-tinh : Hoang-phu. Cung vf}.y. m{>t ngmJ-i thu<)c
dO"n danh : M?t : mqt ngtrb'i thu<)c phirc--danh : TrQng-Cimh: Nlm ta viet : Hoang
Phu M?t ho?c Tru-O'ng TrQng Clmh tfrc la ta khon_g diu y ·ve l!ch-str va
lam anh-hu-irng den Slf hi~U biet cua ngtrb'i khac. _
b) Vln-d' ·vik boa 3 Trong y-hQC, Ia gan Ia m<)t CO'-nc1ng hfrU-CO' rna ta co
th~ quan-sat dU'Q'C do giai-ph~u. Nhu-ng dOi v{ri nen y-hQC dong-phU"O'ng. chfr
«Can» khong phai chi n6i den Ia p.n rna thoi, chfr Can chi toan b'Q nhfrng gi
lien-quan den nhfrng gi sinh ra Can va lam cho Can ~nh : dong-phu-O"ng. M<)c,
mau xanh, can(gan) .. am Gioc. S\1' n6ng gi~n (n<)).· vi chua". J'thtr v~y. trong khi
djch va dQC N<)i-kinh. neu ta ·viet la pn la ta muon' noi den ~;;lng. neu viet b~nh
gan, la ta da khai-quat tat ca nhfrng gi b~nh cua t~ng, con n6i : Can b~nh thi
khong nhat thil~t chi vao b~nh gan. Do do toi xin viet ngu t~ng la Can. Tam. Ty.
Phe, Th?n de nhan rn;;lnh den y-nghia P6i tren. ·
Cai hQC ve dong-phU'O'ng .r<)ng bao-la. trong khi dich ~a viet l~i. toi ~hi htra
vfri dQc-gia ml)t dieu, toi rat th?n-trQng tir nQi-dung cua tl,r cila tir. cua y-nghia
t(r triet·hQC den sinh-hQc..b~nh-hQC, Ur ·hinh-th(rc cua chinh-ta. Tat ca chi muon
bQC-lQ S\1' kinh-tr,9ng doi v{ri ngtrO'i XU'a Va doi VcYi d<)c-gia rna thoi.

c VAN-Dt.NGUYtN-TAC s
Toi d\fa vao nhieu ban in. nhu-ng b~m chinh thi t6i dl)'a vao Tong-ban trich
tropg 1'(r t~ t4 y:·~'Ji ci.la Dal-\c~n.

1
 Lfnh..khu la m¢t tac phA~ l&n trong be? Hoang· d~ NOI-kinh.Nc?l-dung chinh-
y(m cua Unlrkhu ~a thuyet~minh ro-rang ve sinh-Iy .va b~nh-ly .cua T~ng. Phu.
Ki.~.~.·- L~c. n.6 .~tr&n·g.-da..t'n. ro:..r.•ang. ve hu·J.·e.• t-vi.-d~.,/1.. v.~.n.·-d.·yn~.. t~.O,;rQ·_:_..g. 'v.{· i~ c.··h··· a.m.-.c. U'.~ u.
tn-iu;m. cho nen trong ltcli-str, cac danb-y con gQI no la~p.x..~CHAM~KINH.
..

Day Ia tac-phiim rna cac nha cham-cfru hQC ph<ii biet. phai .hQC dau tien trong
qua-trinh !au dai nghieh-CtrU ve ly-~lml!n Ian th\1'0- h2mh. Tat nhien, cac nha
nghien-cfru y:_hQc c6-truyel) ciu'lg.phiii biet den . no.... ·
Dm Dtr(rng. VmrngBang tr.ong khi chu T~-vin,nhi~u~~ho OilS': c6 nh~c d~n·

~ MJ~!tJll:{;
~~P;.t!ch s;O' ~h~·.•:··J1hb
(Linh khu gia, chlnh• 'di . khu. vi ·. m6fl h9.
!g{: 73' 1-. 7ff 1: ·~ ~ ~ .r~:f z 1:7J;19f -~).:;
r,.,
danh. xu-ng Unh-khu I~n v&i dal}h xt.rng Chim-klnh.. Ma Nguyen-D~i dinh-n~~fa:

'1J•.~ :t Jf<J-~J!i'!~
l,Jnh .nai · chi than, chf huyen chi xu'ng.Thu._ . thlf chi t.hi~t:. ba· -:~·t"·
~;lt
d! fhi ?)
.=· tinh-khu co ng.hia la. :iNgCiy ugitm phai:diir)~,ccitJh~ ~h,&r(l~~~f~~i;-.~~~~
cap'! CLrlJ. ;,trong' vi?(: rnlr
Ya .dong. Linh con ,JiJ iJl(Jt danh-xung cf1li.vf~' e~F;tJj~p! l
chr.huyep.. Ni)f..,dung chinh.cua sach-nay co cfi(Jna,q[!hac;<~ui.pjrJJiYJg/)iatt(Jn§' > ·.
~ -~ .. \ ' ' ' .···/ ·. " " . ' .' . '•'' . ... <'. ,; \"·'· .. '. .~· <; ·:<:... ,,. . _,- •' •' •.. · -. ,. --- - - '-c·' "'- •• .,

· Tr~O'pg:;canh::Nh~c~dinh-,nghia ,: ...·. _.. .· ,> > .• .·.· . .·.; :c~~l

}f~,~···~.• ;!!·. ···~•. ·11:.····1.~. ~~~T;~~CS· c'·•·~'·:~. "' ··•~~ ·
{Th~nc~.. chi kt\u. yet., ~hi .vi ·. lirih khpl
.P·'

,==,~ (;illE-fiJu~yeu c5~. Than-:li~h. g{J;la Unh-Jihu. ..

·v~&ng Cfru-D~t. noi : -<~~hu Ia ·. Thjen-khu.: Thien ·v~n-~arili a-.tr~~·]<~u ~~·-~(y'
khongdirrigl~i lr.m(lt-tfrc.·nao. CO'-th~ ~o.n.ngtrO'inh~ mgt v~n-~hu(xoar:~h?:f~
cfra) cua TrO'i,. t.a gQid6 .Ia ·thu than, thu . C<Y· \'~Y~ Luc dat1.1Jnll~)tl!u c6:f;~t1Q~­ J i
cho ngtreri .ta tx>•• thuoc a~ d4ng cham.• ch~. n~n rn6'i v~ch cai CO' triJ'i:S?Ifr~••~Jj~n~ I

trung·d~ I11Qi ngt.rO'i tfong tliay. Khong la· Linh; C& laKfm;.KhLct)n -~gtr~i;,:£~~~E I

dt.rQ'c Lin}l. K}lu thi ipQi~intrdc?. doanh- v~ se bien.hoa do ta,Co 'gl.liJ1b h<rt(tne~s;·•. 1.

1
8
 Ta co Une hieu Unh ia lanh tu·c la xoay tr& m.{>t each nhanh.
VO'n li!.hlil! la cai chot cira xoay. vi v&i ngtriri dung gifra trai xoay
th$t hi\nh, th$t dung ilim tru·&c Sl)' V$n-hanh thay aoi cua ngu V~fl h)C khi... CO
nhu- v$y con nguiri m&i tranh khoi b~nh t$t. N<)i-dung quy~n nham
d~y con ngtreri biet Ve minh de tr;inh OU'Q'C b~nh t$t nfrnr da noi tren.
Ti.r Kinh- tjch rhi d<ri Tuy cUm Ngh~-vfm chi diYn Du-<rng. danh-ttr L!nh~khu
duc.rc dung xen tr6ng r.hieu tac-pham · khac nhau. chfrng to Ultlb...;lkJh.u dti'Q"c
nghi~n-ClrU, chu-giai m.<)t <GaCh SOi-noi trong giai-doq.n nay Ve sau.
Ma Nguy€m- Dai cho rang Hoang-phtA Si-An dcd Tan ia ngtr<ri dau tien gQi
UOO-lldlltu hiCi~.m.:Kinh Thvc sv. ngay trong thien cUm Hen nhan de la Ciru
cham th?p nhi nguyen Hoang De da n6i: «TUm l~p Cham kinh : Tru-&c het phai
viet ra quyen Chain-kinh».
ThH'm Bat chinh than minh Ju{ln (To van 26) viet

5it !ri "ti ~ fu 1~0 4~ .~1: E0

Phap vang c6 gia, ti€m tri Cham kinh da-
= Muon noi thea phep het phai biet den Cham-kinh.>>
X!ra. tnr&c

Cham-kinh rna sach To-van noi den nhu· tren. cung phat Kuat tir j(ri noi cua
· Hoang De trong thien Ciru cham nhi nguyen. Xu-a nay co 2 nhom ngtreri co
hai thai-a(> khong dung lam ve Nhom thfr nhat cho rang Unh~ldru11 chi
noi thuan ve phep cham-cfru. khong Clang d~ cho nhfrng ngu-eri nghU:n-·cfru ve
y-ly xem. Nhom khac, co nhfrng ngtr&i hanh nghe cham-cfru gQi la rat thong l?i
bi€~t rat it ho~c co khi khong biet gi ca ve UM-IIhhu Nha chu- giai ngu-rri Nh$t
trong khi chu giai va T&-vAn cho ding cac thien trong T~~ v.!bt viet
theo loi van-dap. dau rnoi bao -la, con Unh-khu thi dGti- the thuan-nhat. co the
so-sanh v&i sach cua Nho-gia. «Unh-khu dang la chi-nam cho y-gia,
gia- tri cua no con tren ca Tcb -van» (Unh-khu ili'frc. Nh~t- bim. Dan- ba
Nguyen-gian. bai Tong-khai).

9
 N()I-DuNG T6NG-QUAT
Vi day Ia bai dau tiim trong sach Unh-khu. gi6'i-thi~u .1 each tong-quat ve
nguyfm-ly cua phep cham cho nen nt?i-dung bim ho-i rt?ng. Ch\mg ta co the chia
lam 8 phan nhtr sau :
1) Ly do rna Hoang De nim len de viet ra quyen KINH
2) Phep dt,mg cham. phep bo ta. Trong luc thvc-hi~n vi~ cham tri. ngu·o-1
thay thuoc phai theo doi than-khi cua b~nh-nhan va than-khi ella chinh minh,
khong dm;rc lo--denh. Vi aieu-hoa khi-huyet cung chinh Ia dieu-hoa than-khi.
3) Ban ve danh-xtrng va hinh-dang cua 9 lo?i kim cham.
4) Ban ve phep cham sau hay c~n. tuy tinh-tr~ng b~nh n~ng hay nh~.. tht.rc
hay htr cua b$nh-nhan de cham. Phili ch(r dung !IJC khi den ho?~ di (1e cham cho
dung thlr1.
5) Ban ve Ngu du huy~t trong vi~ xuat-nh?p cua than-khi.
6) Chan aoan trU'&c khi cham.
7) Ban ve th~p nhi Nguyen huy~t.
8) Phep thu huy$t va nguyen-tac th\fc-hi~n vi~c cham .
.NR:U:JG!m-I;.JW. n6i : «Trang thicn nay, tiic gia co neu ten cua 9 lo~i kim. l~i
c6 neu ten cua 12 Nguyen huy$t. vi the nen m&i d~t ten cho thien Ia Ciru cham
th[ip nhi nguyen. Ben trong, nt?i-dung l(,li co nhac den Sl)' quan-trQng cua Tieu
cham. Ten cua io?i kim nay dtr;rc Kjr Ba g!ili-thich rat ttrcmg t~n 0: thi0n thl.r 3

10
 gQi Ia Tieu cham giai. '11'~-vAn c.Jng c6 thH:n Cbthn giai. Ca 3 thit'm : Cu·u cham
th?p nhi Nguyen. TMu cham giiii. Chinn giai eMu co nhfrng diem giong nhau l&n
va I.. hac nhau nho. Ch\mg ta nen xem ca 3 thit'm. nghia-ly cua no quy$n vao nhau.
Ban xu·a cho rang thiim tbu· Nhat cua lf.Jnh-1\ih\\.11 l<i phap THIEN. thi<~n hai
phap DJA. thU~n ba phap NHAN. thifm bon phap THCri. thiPn nam phap AM. thh?n
-""!" sau pha.p LUk. T. thien bay phap TINI-1. thien tam phap PHON G. thicn chin phap
DA. Day la each phan chia dva vao thien Ciru cham lu.fm (Linh khu). Nhfrng
ngu-(ri lam cong-tac phan. chia .niiy qu{m rang nqi-dung ella sach nay lm)n H~
van-eM cham, ch(t~ i<hong nham lu?n ve cac thien-ml)C».
Do-n-ba i'-.iguyen~giim ncH : ..«Trong t~an b9 sach Ul!Mrr-khu co 1 so rat nhieu
thltm khong kern theo chi( {bien ho?c chfr lu?n (r sau nhan-de cua moi thicn. Do
la d\]'a theo c6 thtr rna 'c6~fl.hfm (!a h.ru i~i nhtr then.

l := Dl.NG TA HAN

:t. ~
Hoan·g E>e
ra,
van
f ti.
vu Ky
1ij
Ba
t3 * ..
( Do~ 1 CJ.•u cham ~th~p

viet: «Dll'
r~ ~1 ~ 1i
v~n
.nh? ngu._yen)

dan ; duO'ng bach

jc~ ,1Q ~i_

tf11h nhi thu
:it
ky
~ll
to
?fJL 11(- 1<
thue, du ai
:t
ky
7J
bat
-~~ .,11J
3.p
4J
nhi thu9c hU'u
.;1i ..
;ft ;)J; -~~Pit. 7JJ 1l7f11{ ~
t~t b~nh, dll d~rc v~t sti bj
-* ~ l.Pl R ;q;· Arz
d9c dU'gc v6 dyngbiemth~ch,0t.Jc

)1~- ~~
di vi
4i\ .@_
cham,th6ng ky
$ ,~f ~~~ tffl ji; ~ .~· )
kinh m~ch, dieu ky
$1; .it.
huyet khf, doanh ky nghich

)'fJi it "
thu~n,xuat nh~p
~ ~3 ~ ~ 1~ -t ~~ t1t ~ ff}J
chi h~ l$nh kha truyen vu h~u the, tat minh
J.t
vi

:t_
chi
;t ~ }~
phap, 1$nh chung nhi
,rriJ ~,
bat
A !Z ~ zr. -~~ 4 ffl
di$t, ctiu nhi bat tuy~t, di
tt
dyng n·an

--~\ 4 ~ ~t.- .~f -~~5 .!k 1 ~ ~~j

k'y c hlJO'ng,6 b··t
it ~ :tI' ~ ~
vong, VI· ,_.
cr11 k'1nh k'y, d'! 1~ k'y b.:1
1eu y, vi chi

.~f. . :k~ ~ ~
chung th~? l~nh cac
ftf 4f'J
hU'u hlnh~
$t iL ~ .~t
tiem l~p Charn
jfti M t
kinh~Nguy$n van ky
+t
tlnh.

~ 1tt-:· ~ 1Er jf
Ky Ba
-tt ;i1t
dap viet :«Than thinh suy
1fu
nhi
;rz ~ 4' -:1r
thli chi,
-~~ ,~~
l~nh hfru cU'ong ky,
-1(~ 1 ·- -~~. ~. ~ ~16 it -t :t· It JJ\ ~~ :t_
d~o:
1
thi vu nhat chung vu ctiu yen. Thinh ng6n ky Tie u cham chi

11
 ,fij A ~ Jf~ 1f} J:. JfJ\ iff ~
di tran nhi nan nh~p~ Tho thu hlnh.thugngthu than~ 1Than h9!

"1£. F~ Vl=*
khach t~i mon. a6
.t
ky
~
t~t, o
~0 ~
tri
m, J'l
ky nguyen.thfch chi

. · vi t~i foe
.~b )1
.trL . Tho thu
ffi~
quan,thugng thu
.lt ~· ~· z
c<1.
14
Co chi
"f-Jj ?f,
d¢ng, bat

'! )t o/ ~· 5t ifjr 1rJ ~JOJz t ~ zr,

khonl~hongtrung chi cr;, thanh tinh nhi vi.
16
Ky lai bat

.<F if ~a :Z:.- ~ jt /f tJ
kha phung, ky vang bat kha
7
tru/ Tri CO' chi d~o gia, bat kha

. . ·~· ~ · ?j\ ~o ap .Z:. ~ ~~ ~o -:t_ -1i

quai di phat~ 8
Bat tri CO' E><?-o. khau chi
19
bat phat: Tri ky vang

·,~'
at,
•
yeu
Jd;~
lf
:4-h
...
c 1
k~1
y.
TJlh·A .z:.,h'.
o c 1.
(1, h~ ~D~- ~ c~
am o.
1
r~u t a1 . ong
aA
<;>c
h7'&Ll'~u
jj_ _;f .~ l1_ JR ;f ~ ;1[1 B]
22
~t~ Jl/j_
chi~Vang gia vi nghi<:ih,, lai .. gia vi thu~n. Minh tri nghich thu~n.chlnh
A.. .k. f1B{ - :/if Jl Ail 1-
?iu yjf
~1 ~ 1°J i1TJ -~- Z... ... ~ ~ ~..
>A

hann v6 van:Nghjch nhi do~t ·chi, ~ dac v6 hu? Truy nhi te

. ~. . ~\
~ ~·~ Jt;t ~~=W· ·if£_ i?i7
~ ......
11i. l... ~ ~p ~~
~~
_ chi o dac vo thlfc. Nghenh nhi tuy chi, di y hoa chi, cham

5!' -t-··.~ 0

1- CimcMm
Hoiu1g De hoi Ky Ba: «Ta xem v~m dim nhll' con: ta nuoi dl.l'ii'ng triim hQ. thu
t6 thue cua hQ. Ta chi buon Ia nuoi hQ kh6ng du c/J rof hQ bi' btf>nh t~U. Ta kh6ng
muon dd cho hQ bi uong phiii d(jc drr(J'C. ciing khong muon dung da dt biem. Ta
muon diing lo{li kim. vi-cham (}(J thong kinh-m{lch cho hQ. dieu-hoa khi-huyet cho
hQ, lam the nao diJ cho khi~huyet v~f}-_hanh theo nghich hay thu~n deu co ch6 h¢i
nhiw. (Nhrrng rr&c muon tren) phai c6 each nao c6 tht truyen 1~1 cho h~u the.
Muon truyen drr(J'C at phai c6 nhirng phU'ung-phap r6-rang. phai d~t Qlr(J'C at
ket-qua cuOi cLing ma kh6ng bi huy-dfijt. tuy dung !au diri ma vein kh6ng bi
tuyijt. d~ Jam. kh6 q.uim. dang Jam khu6n-m~u co cU'ung-kj. tach rieng bang
nhirng phf).m- vi. chll'o-ng- trinh. phan- biijt, bieu va Jf cO. thl c6 chung. biet diJ-vc

12
m¢t each nao cham kim niw. viet.· ra sach
J(JNH. J'a mong du.rqc thay r6-rang hom>.'. "
.Kj Ba dap: «Than xin dur(Yc theo thu·-t/li' ma trinh-bay d)ng ra. JiJm ·sao cho
van-de co cwcmg. co kj}:. bitt (Jau u Nhat va cham d(rt u Ciru. TitUJ'CYC het. Than
xin n6i ve (Cham) D(w: Vi?c quan- t'rr;mg trong /{hi si'r-do,.mg tMu-chii.m la eM
trinh-bay nh~.rng rat kho tlu.rc-himh. Phuro·ng-phap V~Jng- ve Ja chi Jo gf(r ve m?t
hlnh-thai {ciia bf.nh). phturng-phap khoo-Jeo la pl)ai Jo bru- j den than-khi 'Thlm
ur! Than va khach deu g{ip nhau u ci'ra cua:ciic kinh. Chua thay dU'(J'C bf.nh u
dii.u. Jam sao biet dU'(/C nguyen goc cua bf.nh ? Sv vi-di?u cua phep cham Ja u
cbJ nhanh bay cb?m. PlnrO'iig- phap V!Jng- ve Ja chi Jo gf(r Jay t!l-- chl
phU'O'ng- phap khc-o J{>o Ja Jo gf(r CO'. Khi noi dlm ciai d¢ng cua CO' Ja f n6i ngureri
cham khong Ql.l'(YC riYJ S{l'~ChU·j CUa minh dOJ VUJ huyf.t-khi
Co- c1ia huyf.t-khf v?n-himh m{)t each thanh-tinh cho n{m cbung ta phai
chu- j m9t each tinh-vi Khong m~n don g{ip khi no dim. khong nen J"U'!Yt thea khi
nora di. Ngll'iri biet dU'(l'C con dvrirng v?n-himh cua c~ thi khong de sai-s(;t di.J
Ja vi?c nho bang m¢t s(J'i toe. Nguriri !thong biet afl'()'C con dll'irng v(Dn-himh ci.Ja
cO' thi du co aanh vao no. no cung kh6ng phat ra v;)y. Biet du·{YC con dU'&ng
vang Jai ctia khi tbi se biet du-f!c JUc niw co the thu huy?t de cham. Tiu,rc Ia
tOi-tam thay cho nhirng ke· kh6ng biet GU'(J'C {sv vi -dif.u cua CO') ! Thvc Ja
kheo-Jeo thay ngfl'iri nao hMu r6 cham y! Khi vang gQi Ja nghich khi Jai gQi 18.
thu{J.n. Biet durf!c sv nghfch hay fhu;)n thi se thvc-hanh ri?c cham bang con
durirng chinh-df!o, kh6ng con thac-mac gi nira!
Khi n{?hjch ma chung ta dung phep GO?t. Jam sao triinh khoi se gay•cho ~hi
bi hu' th,im ? (Khi lfhi da ra di) ma ta rur(J't theo de them cho no. Jam sao tranh
If hOi gay cho khi bf thvc them ? Phep cham· phai theot dung <{nghenh. tiiY.''- Jay j
ail (/feu hoa n6. Dll'(J'C v?y thi D;,w cua pbep cham miri trim V{?n v?y.>.' .

OUJ
1)- Dl1 tU' V<?-n dfm : Chfr ti'r. neu hi danh-t\1' thi co nghia la d(ra con; &
day no la d{>ng-t'l)'-:: Hoang-D e da xem v~n dfm nht.r ia ·con, hQ dang OU'Q'C J!1UOi
dlu-&ng va cham-soc ve b~nh .
2)- Vi cham : Ia lo;;Ai kim nho dung d~ cham chfra b$nh. Kim ·nay thu<)c ve hao
cham tR·ong Ci'.ru cham. .chu: «Chfr vi-cham hay ti~u- cham. xet trong
thnen Ciru cham khong thay co tim vi-cham. Ky Ba gQn kim na:( la tidu-cham>.
laBG!in. chu: «Chfr vi-cham hay ti~u-cham chinh ia hao-cham da noi trong
Ctru-cham. Ben dll'&i co mo ta no nh9n nhll' mo nh9n cua con mu6i... kim nho
nham iuru kim dur(J'c Jfw...» ,
3)- Doanh ky nghjch thu~n. xuat nh~p chi h{>i o DBGiin chu ..: «Doanh. co
nghi'a Ia v.$n hanh». TCTh6ng chu : « Khi huyet a ba ~phu va kinh- m~ch v~n- h~mh
co khi theo chieu thu~n. co khi theo chieu ngh!ch, khi xuat. ho<}c khi nh~p deu co
ch6 h(>i cua no».
4)- Dj dtJng, nan vong: TCThllmg chu : «Khi nao mim ro cai ly thi
vi~ frng-dt,mg se d~-dang. khi naogan ch~t vao Ta.rn thi se kh6 quen».

13
 5)- Vi chi kinh. ky : Chfr kinh doi v&i cac b~ men hQc-thuc;H XU'a
rnang nhieu y-nghia · quan-trQng. Vi dl,! : Ki~h-ky. kinh-rn~ch. kinh-huy~t. Nt;>i
-kinh. Ngu-kinh. kinh-te... Chfr ,~5f kinh thuqc b¢ Jf, mjch co nghia la sq-i to-. Kinh
tnr&c het la nhfrng scri tO' d~t theo chieu thcing al.rng. khong dirt do~n. Ngtrt'ri
Xtra vi no v&i·· .±1:!!1 f ~ },! ~ Dja l.rung thuy m{wh : m{lch mr6·c trong
long dat. Thi€m Thien·df;!o sach HoM~nam tir viet : J~"J:. -~ 0 ;..l...i J 'I Kinh
kj sun xuyen : nui song nhrr ·nhfrng dt.rirng to- kinh va kf. Chfr .~.'CJ kf la S\f
dau tiim cac sqi tO' l~i v&i nhau thanh 1 b6. Ve sau. den dt'ri Han. s;ich
.i!.lae!l··~..O '-A"""'ll<!ft ;;Jlfi,&l!l!lll> va D6ng Tryng"·Tl1tr gyi ){j Ia dc;iO lam ngu&i. TOm JqJ, chfr
kinh. chfr kj trongbai nay c6 nghia Ia l khuon-mciu phai theo. theo phai o(mg
vfri , )n-himh thong nhau gifra TRCri~ DAT -NGlJC/I.
o)- Di k y chv O'ng : Chfr -!f. df Ia phfm-bi~t. phfm-bi~t. th~mh dieu-ly. phap-d¢ ...
7)- Vi chi chung thi : ChtrO'ng 4 H('-tir tht.rvng kinh viet: " Jft ~ ·.Jt.
ffi ~~Nguyen thi phim chung: Bat dau. cham d&t r6i l<;!i bat d!w... ''
chu : «Su di co Crru cham Ia vi b~c Thanh-nhan ap· dl)ng vao con so dm Tr<ri.
Dat. Con so nay bat dau (:r Mqt va cham-dl.rt iY Chin. Chin ian chin Ia. tam muO'i
mot».
8)- L$nh cac hll'u hlnh : Sach chu : «Y noi 'rang 9 !oq.i kim duQ'c
dtra ra irng-dl)ng. trong phE>p cham. phai co nhfrng hinh-dang c\)-t.he !-<hac nhatl'>.
· 9)- Tien 1$-p Cham kinh : chu: G<;>i UM-khu la sach Cham ldnh».
10)- Di tran nhi nan nh~p : TCN~ chu : Di tran y noi den phep cham ben
vfrng m.;'a d~ di~n-d~t : Nan nh[lp co nghia Ia thljc-hanh tinh-vi. kh6 d<;it rat
dtrgc ket-qua tot». TCTMng chu : ,,cau nay muon noi ding khi di&n-ta thi
de.nhtrng lam cho ngm'ri khac thong suot thi rat kh6».
ll)- Tho thu hinh, thvqng thu than : Sach chu: «Hinh Ia n6i ve
phep cham. thfm Ia n6i VC khi-huyet». MNDai chu : «Phep tri b~nh h;.t cong
(kem nhat) Ia d\fa vao h!nh tich ngtrai b~nh. chi chu-trQng vao phep cham. Phep
tri b¢nh thtrO"ng cong (cao nhat) Ia gifr lay than-khi. tire Ia gifr khi-ht:tyet :
khi-huyet thl)'c. hu-. khi nao nen bo.
khi nao nen ta. nhat nhat eMu Io vi~c giu· lay
than-khi la chinh. khong phai chi chu-trQng phep cham Ia du».
12)- Than ho ! Than khach t~i mon : M(>t so ban UM-khu dQc cau ~ay
thanh : Than ho Than ! Khach t~i man! Thien TMu cham giiii (l.inh-khu 3)
viet: «Khi n6i den than kbfrch Ia n6i den JUc chinh-khi va ta-khi dang h(>i nhau.
Than-khi chi ve chinh-khi. Khach-khi Ia chi ve ta-khi TCJ.i 1p6n j n6i ta-kh!
tuan-himh theo v&i chinh-khi eM xuat-nh?p nui than-the con ngrr&i". TCN~~
chu ·: «Than Ia chinh-khi. khach Ia ta-kh·:. Cau Than h6 than co y noi ding s1,.r
thjnh-suy cua chinh-khi phai dtrgc phan-bi~t cho ro-rang. Cau Khach t?i mon y
noi riing chung ta phai nam QU'C)'C St)' ra vao cua ta-khi». MNDm ch(I_: <·Cai
gQi Ia than. tire Ia chinh-khi cua con ngtrt'ri. Khi n6i Than ho tai y noi d!ng
chinh-khi Ia cai khong th~ khong gifr-gin. Sl! tan-cong cua ta-khi co luc.vi nhtr
ngtrt'ri khach vang lai co ky-h9n. vi the nen gQi ta-khi la khach. Khach t?i
o-
m6n y noi rang ta-khi -khach t~i nO"i cac cira ngo cua cac dtrt'rng kinh>>,
13)~ Thlch chi vi t~i toc,trl : 1\t~JDM chu: "Sil vi-di¢u· cua phep cham la &

l4
ch6 nhanh hay ch?m». .
14)· Tho thu quan, thlfgng thu c<:J : Thien Tieu cham giai Viet:«Cau Tho thii
quem y noi rang ngu·iri cham chi bh~t gifr Illy hr-chi rna khong biet dEm S\11' di l~i
cua huyet-khi cua chinh hay ta. Cau Thll'(/'ng thii CO' y noi ngtr<Yi cham bit~t xet
OU'Q'C S\)' dqng. tinh cua khi. khi no den».

Chtr<rng 5 H?-tir h? truy?n (kinh Dich) viet : « ~a ~· :jt. if~ f l /.JJ

-} J: ~ -~ 1ti I ~'-( 71• ;J f/; !fia /~· f ~ ~· ;1-f-& ~ A~.
-8 L?5..l <:..- f'w JLJ 1· ·-lJL; _,JG :J- fu ~· tfu. 1tp ~ -1-~ /f"1- H " Tn »
co- ky than ho ! Quim ti'.r thtrQ'ng giao bat si~m. hi:! giao bat dc)c, ky tri co- ho ! Co-
giit. dqng chi vi. cat hung chi tien hi~n gia da. Quan ti'r ki(m co- nhi tac. bat s.i
chung nh?t. ·
= Biet den CO', d6 Ja Than U'! NgU'&i quan-tir giao-tif.p vui cap tren khong
ninh sMm. giao-tiep v&i ke dlr&i kh6ng khinh th:r&ng. do Ja nhi.r nam dlrfTC cai
CO' v?y ! Cu Ia nhfrng gi kin-dao (Jam nen timg} cho mpi cai d(mg. Ia S{.l' hif!n ra
cua mpi dieu Jimh. dir.Nglriri quan·tir phai nam dlrf/'C «CO'>-> d~ hanh~d(mg (dung
!Uc). ch& khong ng6i suOt ngay de chi.r dfl'i.
Noi thoo ch(mg ta ngay nay. cu Ia nhfrng dfr-ki~n khoa-hQc xay ra l each
chtra ro net. .chtra t~p- trung. nhtrng no chinh Ia nhfrng yeu- to bao trtr&c cho
chung ta biet 1 Sl)'-ki~n sap xay ra. Noi khac di, no Ia' nhfrng dfr-ki(>n cua bai
toan quy-n~p trong lu?n-Iy hQC. Nhtr v~y. tat ca nhfrng chfr CO' dung trong bai
Ciru cham th?p nhi nguyen nay Ia nhfrng bi~u-hi~n cua huyet-khi thinh hay suy
rna ngtriri thay thuoc tim ra trong stlC-di~n. tron:g m<:1ch-tmrng. trong tieng n6i
va trong chfrng-tr9ng cua ngmri b~nh. Nhfrng bieu-hi~n nay tuy nam rieng le
Chtra t~p-trung. nhtrng chinh chung da gitlp cho ngtriri thay thuoc n<lm dtrQ'C Ve
than- l<hi cua ngtriri b~nh.
TCNh9c cho .rang ngU'iri thay thuoc trong khi chfra b~nh neu. chi de y den
tay chan ngtriri b~nh .. tfrc Ia chi m6'i. nhin c6 l goc c9nh. rna chtra nhin dU'Q'C
nhtrng bi~u~hi~n CUa' huyet-khi H.rc Ia than~khi cua ngtriri b~nh.
15VBa~ ly ky kh6ng : Sach NKGNghla chu : «Chfr '3t khong co nghia
Ia ::j L khong. Ia huy~t d~o». Thien TMu cham giai viet : ,,cau Bat Jy ky khong
c6 nghia Ia phai biet S\J' thl)'C, htr cua khi' de dung kim nhanh hay ch~m>>.
MNDAJ chu: «Sach Ti)-vlin co thi€m Cot khong Ju?n chi ro cac huy~t ci~a
cac kinh»,
16)- ~hong tn.mg chi cct, thanh tinh nhi vi: TCNh<:1c chu: ,,y noi S\J' quan-sat
phlli ttr<rng-t~n va vi-te». MNDil chu : «Khi co htr co thl)'c. cho nen dirng kim co
luc nhanh luc ch?m. Cau khong trung chi CO' co nghia Ia tr<:lng-thai cua khi Ia chi
thanh, chi tinh. chi Vi. cho nen khi da cham Xuong dtrQ'C huy~t d90 roi, dac khi
roi. phai can-th~n th~t chu-m~t. phai gifr lay dl.rng de SO'·that».
17)- Ky lai bat kha truy : chu: «Vi nhu- khi dang den. tfrc Ia ta
-khi dang luc t.hjnh. · ta-khi thjnh thi chinh-khi d9i htr. Chung ta khong the thl.ra
luc ta-khi vl.ra dEm d~ nghenh va cham b6 : n€m tranh luc ta-khi dlm. Luc ta-khi
da ·di qua. tire Ia luc no da suy va chinh-khi dang hoi-phl)C, chung ta .khong the
thl.ra luc ta-khi. da di qua roi du6i theo de ta n6. vi him nhtr v~y e rang se lam.

15
thtrO'ng den chinh-khi. Chung ta phai dQ'i luc vira den va vira di. trong giay phut
rat te-vi do d~ phat CU.»
Thien Ly hr.rp chim til Ju[m (To-van 27) thao-lu~n ve S\f ly (xa nhau) va
hvp (ket ·l;;li nhau). gifra chan-khi va ta-khi. Ngtr<Yi thay cham-cfru phai tinh
OU'Q'C, phai xet ro th<Yi nao ta-khi m&i vira xam-nh~p vao CO'-th~. no chtra co cho
nao nhat dinh. d~ cham du6i n6i di. Con nlm ta-khi da nh~p vao t&i t~ng-phu roi
thi chung ta phai xet theo S\f frng cua n6 tren Tam b<? Cl.ru h~u de cham.
m\lC-dich cling chi nham «khir ta-khi khoi-ph\lC l~i chinh-khh. Ngay ca vi~ cham
b6 cling the, cling chi nham dieu-hoa huyet-khi de cho huyet-khi t\f n6 dieu-chinh
b€m trong.
Hoang De hoi: «Van-de chir dr;ri ta-khi de thu huy?t cham-trf. phai the nao ?.•.•
Ky Bii diip: «Khi ta-khi tir l{lc-m{lch di sau vao kinh-m{lch r6i (Y' Juan t rong
huyet-m{lch. bay giir Ja Juc chinh-khi . ta-khi con dang tranh nhall. cho nen
than-the ho~c han ho~c on. rJ.. • .• va ta-khi con chtra hq-p nh;~u. cho nen
ffl{!Ch-khf bf ba-d(lng. ]l'i· .<.~C chim, JUc den JUc di. ta-khf van chtra ro cY VaO
m(lt nui nao nhf _. LUC biet dtr(TC ta-khi vira den. chung ta phai «o.;n th&i•> de
ngan ch~n ta-kh1. dirng cho no phat-tri6n. Tuy nhien. khong nim cham ta «nham
Juc» ta-khi va chinh~khi dang xung d(lt v&f.tnhau...>.• (1)~ f.:: -1-
-t:; J::: -"1-': tpJti. ~ . b ft.@. .;;., .!"-.
Ky Ba nhan m{lnh: ~ fi',v /9 ,,,.L Jt/\v .. '".;r:_ :if, \J
Ji;. 1;5( 'i3 !t Jl ~-; of _rt- ~G i... -~~~ JJL; o
Chan khi gia. kinh khi da. Kinh khi d~i htr. Co viet : Ky lai bat kha phung. th\.r
chi vj da
= Chan-khi Ja khi cua kinh-m~ch. (Khi chfm-khi xung-d(Jt) v&i ta-khi ~hi chan
khi se bi htr. {Neu trong JUc nay ma· cham th1) cang Jam cho kinh-khi bi d~i htr.
Cho nen m&i noi rang: khi no den thi khong nen don no. lil nhtr the•>. (2)
Ky Ba noi tiep : «Cho nen noi rang: Chir dr;ri ta-khi mil khong tham- doan.
d{ri cho JUc ta-khi da di qua mil cham ta thi chan-khi bi thoiit. chan-khi bi thoat
thi khong the ph{lc-hoi. Ta-khi se tr& J~i thi b?nh cang suc-tich them. Ch> nen
noi rang : «Kj' vang bat kha truy : Khi ta-khi di qua r6i thi khong nen rtrr;rt
theo» (3). Khong thli su-sot dil chi bang sq-i toe. Phai dq-i ra-khi den dung th&i
m&i dtrq-c phiit cham dli cham ta
(4). Khi ta-khi thfnh. ho~c khi ta-khl da c1i qua.
huyet-khi da t~n. b?nh khong the giam (5)· ...
(1) Nguyen van viet : ~ it: .:fi; I 1" ft9 J!;
~ ~ V6 ph ling ky xung nhi
ta chi TCTb6ng chu : «Nen theo doi dung luc d6 cham. nham s&m ngan ch~n
. d~erng di cua ta-khi. Chfr philng co nghia Ia . .if:'E.
nghenh: don. Chfr xung y
n6i luc ta-khi t'hinh nhat. Binh phap co cau: Khong nen don dau 1 doan quan
dang co khi the birng-birng. khong danh nhau trtr&c 1 tr~n- the
dliirng-dtrirng, Cau nay khuyen ngtr<Yi thay thuoc nen cham ta
dung luc.
·khong nen cham viw luc ta-khi va chan-khi dang xung-d()t nhau».
(2} chu: «Chan-khi Ia huyet-khi vinh-v~. Khi ta-khi thinh & kinh thi
chan-khi bi d~i htr. Cho nen n6i rang : Ky Jai bat kha phimg.>>
( 3) chu : «Neu khong ro con dtrerng · ta-khi di. cham t a khong ccin- th~n
thi chan-khl bi tiet-thoat ta-khi cang xam-t!}p viw kinh~kh!. !am cho kinh-khi

16
 bi d~i hu. b(mh cang n~ng them,,, ch(I : "Ngueri phat cham
khong the de qua tr6. D~i-khi Ia khi cua phong-ta. NgtriYi thay thuoc chiY dc;ri
ta-khi rna khong biet th<im-doan dung luc ta-khi den. cho den khi ta-khi c~y
qua khoi noi n6 v\ra doo roi m&i phat cham de ta. nhtr v~y chi lam ton
thtrcrng den chfm-khi rna thoi. Khi chan-khi bi thoat thi khong the ph\lc-hoi
dtrc;rc. trong luc do thi ta-khf tiep-tvc tran ng~p den. Chinh-khi cang htr thi
b~nh dmg (r lau, suc-tich khong di. Day chinh Ia y-nghia etta cau : «Ky vang
bat kha truy,.
Chu so ( 4) va (5) cung gil'Hig nhtr tren.
18)'- Bat kha quai di phat : MNDil chu : «Nam dtrc;rc cai Dc.to c\m c<Y. chi can 1
hie (nghenh hoclic do~t) Ia het b~nh. khong the scr-sot du chi blmg sq·i toe».
19)- Bat tri C(J dStO, bat phat : Thien «Th~u cham giai» viet : «Neu khong
ranh phep bo ta
se lam cho huyet-l<hi t~m rna khi cung khong xuong dm;rc».
20)- Tri ky vang lai, yeu dCi' chi ky : Thien «Th~u cham giai» viet : ,,cau Tri
kjr vang Jai co nghia Ia biet dtrc;rc Sl)' nghich thu~n. thjnh suy cua khi v?y. Cau
yeu dfr chi ky co nghia Ia biet dtrc;ro luc niw ( d(mg th<ri) thi thu · rc.rc khi».
21)- Tho ky am hli'u chi : Chfr am co nghia Ia m<r toi. Thier ~Mu cham giai
viet : «Cau tho chi am ho y noi .tri oc m<r toi l<hong hilm noi 'l kin-diw va
vi-di~u cua khi. Cau Di?u tal ! Cong d<}c hiru chi di~n-ta ngm':ri U " thuoc kheo
d\mg cham».
22)- Vang gia vi·nghich, lai gia vi thu~n : Thien TMu cham gi< viet : «Cau
Vang gia vi nghich y noi l<hi bi htr rna tieu. tieu co nghia Ia nghjch. 'au Lai gia
vi thu?n y noi ve Sl)' binh-hoa gifra hinh va khi. binh Ia thu?n>>. TCI v,e: chu : «
Vang tfrc Ia S\1' ra di cua khi. vi the gQi Ia nghjch. Lai t(rc Ia S\1' den rm khi. vi .
the gQi Ia thu~n".
23)- Nghich nhi do<it·t chi, dac v6 thtfc : Sach Glap-lt viet Ia ; -c.-p
o
nghenh thay vi Ia i:!£ nghicfr Dieu 79 Nan cung viet nghenh thay vi ·\ hgh!ch
va viet J::fl
ti.Jy thay vi Ia jj_ truy. TCNhl;.c chu : «Don l<hi den de do~t
do Ia ta cai th\rc. nhu- v?y lam sao tranh khoi lfim cho chan-khi bi htr them ?
D'uoi theo khi dang ra di de ~e. do Ia bo cai htr. nhtr v?y sao kh&i lam cho
ta-khi thl)'c them ? Cho nen. khi cham ta at phai dgi hit vao de cham vao, khi
cham bo phai d<;ri th(r ra de cham vao. Day la y-nghia cua cau Nghenh Jai va
tuy kh& v<;ly" ..
TCNh~c dtin liri cua Ca{) Yo noi rang : " Nghenh co nghia Ia g~p luc khi lai
(cUm). vi du : dfm thc':ri, khi lai chu vao Phe : mao th<ri khi lai chu vao
Dc.ti-trtr<rng.. Bay gib- Ia luc rna khi cua Phe va D~i-trtr<Yng vir a tnjnh. pha i dung
luc ,,do?t" de cham ta. Ti.Jy co nghia ntrcrng theo luc khi vi.ra khfr ( di). vi dv :
mao th<Yi khi khl.r chu vao D~i-tnriYng. thin thai khi khfr chu vao Vj. Bay giiY la
luc rna khi ctm Phe va D9Hr·tr<rng dang hu. phai dung h!c te de cham bo. Cac
dtr<rng kinh khac deu thea le do».
Cau noi tren cua Cao Yo can dtrgc giai thich them nhu s.au:

17
 Khi frng-dt.mg vao phep bo ta
tren m6i dtrirng kinh trong 12 kinh. chung ta
c6 the cham 1 kim hay hi 2 kim. trong do. l cay kim danh cho huy¢t chinh dm
du-<Yng kinh ttro-ng-frng. sau do them l cay bo mAu ho~c tfr. &. day. toi xin ta
trinh bay cho y chua ~ao Vo bang phtro-ng-phap cham 1 kim :
11- Thu TMi-lm Phi kinh th~c TAn kfm u

\'~
~ _ .. _.,. ~·
_,_. ~~.:..~~elf:).·
... - ....'"C

/
"' tP ••
, "'

CAN PHE E>~I-TRlJONG

Dan : ta tll Mao: b6 mau

• tbirl11 Nghjch nhi do;,lt chi : ta tfr :

huy~t Xich-tr;,lch
(kim)~ sinh ~ (thuy)

• Wo.tbirl a Truy nhi te chi.: b6 mAu:

huy~t T-hai-uyen
(tho) > sinfl > (kim)

18
 I'

/~~'"-->~ /
PHE 8~1-TRLJONG V!
Mao : ta tt! Thin: b6 mau

+ Mic thtri a Nghich do~t chi : ta ttr :

huy$t Nhi-gian
(kim) ----~ sinh ·----?(thuy)

• Thin thbi a T ruy nhi te chi : b6 rna u :

huy¢t Khuc-tri
(tho) ~sinh ------? (kim)

Van-de bo-ta
nay gom tat ca 12 kinh. a
day, nham chu-giai cfm n6i ci'm Cao
Vo. cho nen toi xin di.rng lc,1i & 2 kinh Phe va D;;ui-• .1ng ma thoi. Phan con lc,1i
toi 'trinh-bay day dt! trong quyen Cbim~dru thvf' ~: luru cllu cua toi
soc;m.

n.- DANG TA. HAN~ vAN. PHif:N 2 ° CU'u nhi .l'2lllJ':V£ll'lJ

r\J ff1 /jt
Pham dyng cham gia,
i /~ ~~J
hlf tac
)t I

thlfc chi, man

:L ~ ~~j
t2k
>tit
tiet
;~ i~
chi, uy~n

rt JI'J 111Z\ ~4 YJp ~~' 5JIJ !if . ~~25 -}\ $: ,~, ~~ YffJ
tran Uk trU' chi, ta thang tac ht1 chi. 8?-i yeu viet~ 6«TV nhi
_;... r.;r I 1~ .2 ' t,f.;'- j;f l Jit 1~ f!;_.:r ~ ;:d::. 1-
~ lj ~ ~) ~ ;fi] fi-4, /" 'J /~ ~ ~ -if!?: )$
_,..l-
:)7<- /f1 /f-l
t~t tacthy'c,t?tt nhi tv tac hLr_?Ngonthy'c dCr hLr,nhtJqchll'u
__"ii:- ~
/'o ~''2s;rz
t<,
)(~ tfil- ;1;
~-;.' JLJ /
J!P. ~i: .JE0 -i:. ~ ~ $ drf?

*
/'H- / 29:'. 1..1t- "' !fL
nhLrqc vo, sat h?,u dCr ti€m, nhtJqc tor. nhllqc vong. Vi hv dCr thlfc,

7J- ~~- 7& )A Jtf_

nhuqcdacnhugcthat. Hu thlfc
,f i: 1£:- ~ /j;f
c.hi yeu, Ctiu cham toi df$u. b6
-l{'f' ;f~ ~~
ta
i:: Eri: j>J. 41 )1:,
chi thoi
31
di· chiun vl
.z !J.i; )~ ~ t~
chi. Ta viet: «Tat trl
;X[
nc;>i
~~ ;.)~ 1iiJ
chi. ph6ng nhi

zt ~ ~1r 14 4 ~\f Jf~ i 4 7-tt 2~ ~ 1r 11

xuat chi, bai duang aac cham, ta khi aac tiet~ An nhi dan cham·,
 I~
~il
i .!!!L
. 33h uyet
(.:;
,J:m
.. b'-at
--
/~' }~ 1~ i ?J 4 :tt ~ ~m
thj vi n9i on, dac tan, khl bat dac xuat da. 86
\3 F.d_ z.,
chi. tuy
"'il·~
liJL
-
<- :ty ~ 1- :i_ ~ --11"
chi~ 4nhtJqc hanh
Jt # -kel.
nh~
*
viet : Tuy chi nhtJqc v9ng nhl19'<;: an

~ ~ .Lt3;){a fj
van manh chi, V'nht1 ltJu
j(o fj
nhll ho~m. khti
:j[tJ 5~ '~~ 5' ~
nhtJ huyen tuy~t~t:>l~nh ta thu¢c
/i
/a -!t i\
hfru~ 7 ky khl
t{ £
co chi,
"Jrt
ngo~i mon
~
di
f
be, trung khl
lt Py f
nai thlfc, tat
y!:
~ .wJ1zz. -~~ Jbz i;t\ ~ # 4t ~ :ttr ~ /t ' jg
* E>~o.
38
v6 ltJu huyet.cap thu tru chi. Tri Cham chi ki€m gia vi

'f JE ts m:_ Al~ t1 ;;; 7';h~ 7fr A Jtj~ ~ Jl7 .

·b·ao.39 c· .h,rn h c h'r t rvc.th'rc h , vo•· c h"am ta•
40
llu. Th"an t~r·
41
t hu h'ao, t hu9c
•

-f ~Jiil 7f f" .:tp! f1zt m~ch

-Y"" b~nh gia~ Th~m 2
g~ J !;J G Jit:· 7j~ ~· ~0
thi huyet gia? thlch chi vo dai.PhllO'ng thich

·~ wt j' A± ffJ~ 1~ ~ ..!# ffi_ 1~~

chi thai, tat v~.
f~ ~ 1!/ -i
t'iti huyen dtJO'ng c?p ' dti !tJO'ng 4rhan thw?c v?t
1
khti'

~0
tri
m~ -t
b~nh ton vong.Huyet
.fm. "rc< ~:t45A. fif,r
m~ch gia t~i
». -;% ;fJL ~ ~- ·
du hoanh ctJ, th! chi · d9c

51;_(. ~7) i:- ~ ~ 0

· tn:tng thiet chi d9c kk~n.46

DICH - Ciro
Pham khi d{lng cham. hp: thiap-dcmg phi>p cham th{l'c. man thi ap-dl)ng phcp
cham tiet. Khi ta-khi bi tich-tang !au ngay thi phai trir di. khi ta-khi thang thi
phai ap-dl)ng phep cham hrr. Thi{m «D;;ti-yeu>.' n6i rang: Cham theo phi>p «Ch~m
ro{ nhanh•.' g9i Ia cham th{l'c: cham thoo phr>p «nhanh r6i ch(lm·· g9i Ia cham hrr.
Khi n6i den. :•th{l'c va hrr.·~ Ja muon n6i den m(Jt cai gi nhrr «CO>.>, nhrr «khong
co..... Khi n6i den ,,xf>t sau · va tru-&c. ., Ia muon n6i dtm m(Jt cai gi nhlr "con·' nhrr
«mlit.'-'. Khi noi den «hrr va th{J'C.>.> Ia muon n6i den m(Jt cai gi nhrr «drrq-cn, nhlr
<<mat:'·'- Vi?c tri hu- va th{l'c rat quan-trc)ng. dung phep Ciru cham Ia hay nhat.
nhu-ng phiii d(}'i dung thiri thich-h(}'p cho vi?c bo ho;Jc ta de ma cham.
· Khi dung phep ta.
-tire Ja dung phcp ,,nght-nh chb.•. <<Nghenh chb· c6 nghia Ia
bat-bu(jc kim phid d!!'(J'C nam cho chac. va ben trong ph<ii tlu[Gt bC-n nhqn. Dq·j fuc

20
 khf den phaf rut Jcfm th(it nhanh va fm phaf th(it ch(im. nhir do CO thJ mu
dl.T(YC
con dl.Tirng dtrO'ng-dE)o giup cho ta-khi tiet ra ngoai. Khi rut kim ra (trong phep
ta) ma an huy('t. nhtr v(iy se Jam cho ta-khi bi defy tr& vao va chat-chrra. ben
trong. huyet se khong tan OU'(J'C. khi se khong xuat dtr(J'C. -
Khi dung phep b6. t&c Ja dung phep «tuy chf.,>. ~Tuy chi,> co nghi'a Ja phai lam
sao cho ngll'&i b('nh it bi kich-thich. giong nhtr khong co chuy('n gi xay ra. giong
nhl.l' dang cham. dang dirng (tien-hanh th{it ch?m)~ giong nhu· con mu6i dang d{iu
Um. giong nhl.l' dang giir l?i. dang Jay ve. Khi rut kim ra phai th(it nhanh J?hll'
day dan bi d(rt. vira Jam cong vi('c ben ta. IE)i Jo vi?c ben hiru. nhu- v(iy khi se bf.
dirng l~i. cli'a ngoili bi da bf be t.'Ji khi ben trong m&i th')'c. DMu quan-trqng I<
khong Jam cho huyet bi ltru giir (ben trong}. Neu huyet bi lll'u giir. phai cha1
xuat cho th{it nhanh.
D;;o giir kim phai giir cho virng mfri quj. ngay thling nhu- ngon tay chfu;
thcing xuong. khong nen nghieng ta ho;)c nghieng hiru. (Phep girt) than-khi {phi
tinh- vi) chinh-xac nhll' s(J'i long m1ia thu. phai theo d6i kj-Jrrfrng tinh-trE)ng b('nj
cua b('nh-nhiw. Xct kj. xem kj huyet-mE)ch. khi cham vao se kh6ng con Jo-liin~
Trong hie vira cham xong. vif,c · theo doi than-k hi Ia quan-trQng nhat. sau do J,
d~ j dlm v('-khi (t?i bteu) va tj-khi (t?i tE)ng-phii). Neu ihlm-khi con. chl.l'a ·ma
thi mui co the doan QI.J'(J'C b(!nh song hay chet. Huyet~m?Ch Jien-l?C chieu ngan~
v&i cac kinh du. phai nhin r6 m9t. each sang-suot. phai trir bo no. m(1t cac.
virng- vang.

CHU-GiAI (Doo.n 2 - oru chAm tJbiJJUlUYMJ

24)- Uy&n tr an Uk .trlt chi : Thien Ti~u cham giai vh~t : «Day Ia lam XUhr
huyet Cr m(;lch V$Y>>, Thien Ch{Am giai (To:.van 54) viet: «Cham·cho xuat a,
huyet v$y».
25)- T a thang tac hv chi : Thien Ti~u cham giai viet : «Neu cac kinh c6 khi
thjnh. nen cham ta ta-khi». Thien Cham giai viet : «Ta thang thi nen hu· (ta) no.
khi rut kim ra dirng an (xoa) vao ch6 cham>>,
26)- 9Sl.i-yeu : Theo DBNGian thi D?i-yeu Ia ten cua 1 thien sach 1n.ra.
27)- Tl.r nhi t~t. .. tll' Uk hti = Thien TMu cham giai vh~t : «Cau tir nhl t~it
tac thvc y noi h1c cham vao phai th$t ch$m. khi rut kim ra phai nhanh 1 cau t~t
nhi tir tac hl.l' y noi khi cham vao phai nhanh. rut kim ra th~t ch~m».
Thien Cham giai viet: «Cau tir nhi t~H tac thvc y noi rut kim th~t ch~m. xoa vao
ch6 cham nhanh : cau t?i nhi tir tB,c hll' y n6i rut kim ra nh~mh. xoa vap (ch6
cham) ch;,im. TCNI14c chu : <<Rut kim ra ch~m-ch~m. xoa vao (ch6 cham)
nhanh. gQi Ia bo. vi the neu. g?p htr thi cham cho thlfc: Rut kim ra nhanh. xoa
vao ( ch6 cham) ch$m-ch$m. gQi Ia ta, cho nen g~p tht.rc thi cham .cho htr».
DBNGiim cho ding TCNhC;lc da din-ct:r theo thien Cham giai d~ chu cau
. nay. khac v6'i thien TJeu cham gi8i .
28)- Ng6n thqc. nht.tgc v6 :
TCN~c chu : <<Cau thfiC va htr Ia noi den van-de hfru khi hay VO khi. Khi
c
21
von VO hinh .. vi the. co. th~ cho Ia co cung co th~ cho Ia khong co. Ngtn'ri .thay
thuoc kheo sat dtrQ'C her ho{ic thtyc, hQ se biet ro m(>t each than-di~U cai giay
phut hiru va YO ay. . MNDIJJ chu : (( Thtyc Ia tinh-tr<;mg hCru khi. Her la tinh-
tr~ng vo khi. Khi von v<?-hinh. no hi~n-di~n trong kholmg hCru vii VO».
29)- Sat h~u dti tien, nhU'9'C ton nhU'9'C vong : Thiim Tieu .cham giai viet:
«Cau Sat h?u dir- lien y noi den van-de nim b6 ho{ic ta trtr&c ho{ic sau d~ cho
khi htr ho{ic tht,rc, sat dtrQ'C khi da h<,i roi hay v~n con (y do». chu :
«Cau sat h?u ho[w tien co nghia Ia tim hieu b~nh hoan hay dip. phai phan bi~t
ro d~ biet tri ca! nao tnr&c. cai niw sau. Cau nhu~vc ton nhu-vc vong co nghia ia
sat xern khi co v~n-hanh hay khong. nham quyet-dinh vi~ nim ltru kim hay nen
rut kim ra».
"30)- Vi hU' dCl' thlfc, ... nhuqc that : ThiEm TMu cham giai viet : «Y noi rang
luc cham b6. cam thay nhtr dang dac m(>t each trim day. luc cham ta, cam thay
nhtr dang that m(>t cai gi do». dn1 : «Muon htr thi du-Q'C htr, muon
. tht,rc thi dtrQ'C thl)'C gQi hi dac phcip. Lam vt,mg-ve, lam cau-tha. gQi Ia that>>,
31)- B6 ta chi thO'i : Thiim Cham giai viet : «Cau bo ta
chi thiri y noi lam sao
cho ttrO'ng-hQ'p v&i khi khai (m<r ra) va khi h<,ip (dong l~i),. chu:
«Nen. nhi;tn-dinh luc nao dang b6. luc nao nen ta, phep dl,mg kim phai co cai thi>'i
cua no»..
32)- Ta viet; .. : ta khl dac tiet : chu: «Cau tat tri nc}i chi y noi gifr
kim cho vfrng. kim cham vao phai nhQn. Cau phong nhi xuat chi y noi d<.Yi luc
ta-khi cUm. rut kim ra nhanh. xoa (16 kim) thi;tt chi;tm. nhi>' v~y m&i co the m&
· dtrQ'c du-i>'ng dtro'ng-d<,io de cho ta- khi tiE~t ra ngoab. Sach viet ca u
nay la : Ta viet : Nghimh chi. nghtmh chi j'. tat tri nc}i chi... trong
khi chu thien Ly h(J"p chan ta Ju.[m sach T6-vln ci'.!ng diin vim dung nhtr sach
viet. DBNGiin cho rang. chinh vi cau vim ben dtr&i viet Ia : Tuy chi j ...
chfrng-minh sach Giap-At viet dung theo m(,lch van.
33)- An nhi dan cham, thi vi n9i on :
Sach NKGNghia chu : «ChCr iS I dtfn co nghia ia thoai : rut lui. Dtfn cham co
nghia Ia xuat cham : rut kim ra. Chfr 5Jfb. on phai hieu Ia 5_l uan : tich ch(ra bim
trong. Cau nay co nghia Ia tFong phi'p ta. luc rut kim ra khoi1g nen xoa vao cho
huy~t cham. neu xoa kin nO'i nay. se lam cho ta-khi uan sue : tich J~i. quy(m J~j
ben trong. khong tan tiet ra ngoai dt.rQ'c)).
34)- T uy chi y, nhu gi::. v~mg chi : Sach viet Ia .i;, vong thay vi ~
Vf}ng. Vtrang Bang khi chu-giai thien Ly h(J"p chan ta lu?n. co trich dan li>'i cua
bai nay cung viet nhu- Ghip-At. Sach NKGNghia chu : "Cau j nhll'(J"c vpng chi
cO y noi rang khi cham bO nen CO gang hct SlrC gi<im thi~U S\.f kich-thich; khi(m
cho ngtriri b~nh cam thay nhtr khong co vi~ gi xay ra>), chu : «Chfr
_:;}.. Y(Jng co nghia Ia nhu- Jif :1f: h~.r vf}ng. Cau j nher(J"c vqng chi co nghia Ia
!am sao cho y cua ngtriri b~nh tc)p-trung vao tr<}.ng-thai nhtr co nhtr khong•>,
35)~ Nhu gc hanh,... van manh chi :

22
noi h1c tien kim. chuycn kim. m?n tien-himh m()t c~kh ch~m-ch~m. Chfr h. van
chinh Ia chfr 1DZ_ van. co nghia la con muoi". MNDal! chu : «Ngtr<Yi b(mh cam
thay nhtr con muoi. con ruoi d~u li'm minh», TCN~ chu : ·«Cam nhrr(Yc hanh.
nhtr{YC any noi chung ta di{~U-V~n khf phai theo sat nO'i do. Cau nhtr(YC van
manh chi y noi ngtr<Yi phat cham phai nh~-nhang. khw-leo. khong d~ lC;li m¢t dtm
vet. do gQi Ia dl)ng cham da dC;lt den cho tinh-vi v~y» ..
36)- NhU'gc ldu, ... huyen tuy~t : TCN~ chu : «Chfr ltru C:t day co nghia
hru kim. Chfr hoim co nghia Ia rut kim ra. Cau kh& nhu- huyen tuy?t y noi
ngU'iri phat cham phai nhQ-nhimg va kheo-leo.. nhtr v~y m&i khong lam t6n . ·
chan-kh! va vi('c cha:m b6 m&i dC;lt dtrgc ket-qua tot». MNDAJ chu : «L\Jc sap
rut kim ra Vi nhtr SQ'i day sap d\.rt, phai bat dau ch~m va CUOi cimg nnahh».
37)- L~nh tathu9c hCru : TCNbtc chu : «Tay phai rut l<irn ra. tay trai thco
dung luc de xoa, do la y- nghia cua cau lt!Jnh ta
thui)c hih.J·>.
38)- Tat v6 IU'u huyet. tru chi : Chfr 1flf 5irL !U"U huyet (y day co nghia la
gifr huyet l~i. lam t.r hu)t~t. Sach NKGNghia chu : "Y noi khi khi hu phai .dung
· phep cham b6 va khong nim lam cho hru huyet blm trong. Neu bj ltru huyet.
phai dung kim cham d~ tn,1c xuat no ra». MNDaL TCN~c. TCTh6ng ding
a
dleu chu nhtr trim. Rieng DBNGiin thi cho ding. xet theo ly thi day chac con bo
sot mQt so chi-tiet, khien ·cho van-de con thieu ro-ri:mg. '
39)- Trl cham chi E>?-o. vi bao : Sach Giap-lt viet laf
1
thf]'c thay vi
VBing khi chu-giai thien Cham giai (To-van) co viet : « 4- jl:o .t.f_ .::L
J bao.
~1f­
j{}Jz. ~ ;~ -j; v Th~ nhu· oc ho gia. dl)c ky trang da : Tay nht.r nfun lay cQp.
muon nam cho vfrng-chac "· Chfr trclng rna Yt.rang Bang dimg & day y noi phai
gifr kim cho vfrng. Sach NKGNghla cling dong y nhtr v~y.
40)- Chinh chi, vo cham ta hCru : Bang khi ch\1 thi<'n Cham giai cho
rang chinh chi tnrc thich co nghia la mui kim cham vao, khong bi l¢ch qua phai.
trai. Sach NKGNghla chu : "Y n6i sir-dl)ng kim. phai gifr mui kim ngay th~ng
(doan chinh), cham thang Xuong, khong dU'Q'C. nghieng qua trai, qua phai».
41)- Than t;;ti thu hiw : M~mh ti'r noi : ,, £1]] X. ..kA ~ ;$)( :£ ~
JK Minh tuc di sat thu hiw chi m~t: Sv sang-sua du de xet cai du6i cua S(Yi
long mim thu '· Chu Hy chu: "S<ri' long mao. khi d(m mua thu. cai duoi nhQn cua.
n6 Se thu nho J<,li. cang nhQn hO'n, nho d(~n noi mat kho trong thay ro dtrQ'C>>.
V~y. chfr thu hiw 6- day vi v&i s\.r v<Itt qua te-vi. TCN~c chu : "Sl.)' quan-
sat bang th£m cua ngtr<Yi lhay thuoc phai te-vi. din-th~n nhtr· dang quan·sat SQ'i
long mua thu. phai tinh-le va chinh-xac» .
. 42)- Thu<;>c y b~nh gia : Thien Cham giai vU~t : «Than-khi cua ngU'<Yi cham
khong nE'n lo ra ir ngof.li v<Itt xung quanh p hai tinh chi d~ quan b~nh-nhan. khong
nen trong sang trcli. trong sang phai·'· TCTh6ng chu : «DC;lo himh cham ( thl)'c-
himh vi('c cham-tr!) quy ir (ngtr<ri cham) phai gifr lay thi\n-khi cua minh. phai
tinh khi d~ quan b~nh-nhan. nham eh<Y dgi ( 1'~ h~u) khi den. khong ncn nhih
sang ta.
sang hfru. SQ' rang ngoL_li v~t se lam cam lo<,in than-chi>>, VtrO"'ll
Bing chu: <<Mat tuy~t-doi khong dU'Q'C nhin cau-tha ra ngoai. tam cua minh phai
chuyen ve nhi('m-vy. nhtr v<Ity. vi(k <h,mg cham at trung Dc_lo. khong SQ' sai lam».

23
 43)- Th~m thi huyet m~ch gia : MNDSJ chu: «Nen tham doan. xem xet huyet
m;;ich htr thl)'c d~ thl)'c-hi~n vi~ cham tri. nhtr vc)y se khong bi nguy-hi6m hay
lo-hing gi ca».
44)- PhU'O'ng thich chi thai, ... IU'O'ng v~ : Sach vi~t lc't -'\..J' tam thay
vi --yt; tat. viE-t laAfj himh thay vi
.1-l"] vr. con co th~ Ia -1ffxung.
chu : «Chfr huyf.n co nghia hi c&: d~.ra len. chu-trpng. Chfr d~.rO'ng Hrc Ia chi vao
than-khi. Pharo luc thl)'c-hi-?n vi~ cham-trj, bat- bu<)c phai chu- tr~mg than-khi
trim het. d6 Ia y-nghia cua chfr huyen d~.rung. Chfr hrung v? y n6i v-?-khi dang lr
t;;li du-o-ng-ph~n. t~i co-- phc)n. t~i bieu. Ty-khi 1:r t~i am-ph$-n. & t?i t~mg-phu. Ca
a-
hai"( v¢) deu Ia cho (ctr) cua than-khi, khong dtrQ'C lam thtro-ng den, lam ph(;lm
den. Pharo nhfrng ai dt,mg cham. vi{!c dau tien. phai de y den vi~ nay".
Sach NKNGhla chu: ,,Chfr v? c6 thuyet cho Ia t?i. Ia sat. chfr huyen d~.rO'ng chi
vao nhc)t nguyrt. (r day. n6 c6 nghia Ia J~.rung m{JC : hai m.:ft. hai mat nam tren
cao, nam tren dau ngtr<ri vi nhtr tren tr<ri c6 nhc)t va nguy~t». Theo .......,........,. ..
thi chfr v? nE'm hit~u Ia it~J himh. chi:r nay chi vao khoang gifra cho chfm may va
mat. Ngtr<ri thay thuoc, khi cham tri phai quan-sat hai mat va cho k~oang gifra
cua chan may va ·mat, y-kien nay phu-hQ'p v&i thien Cham giM : «At phai gifr
than minh cho chinh. nham nhin thlmg vao doi mat cua b~nh-nhan. u-6-c-che
than-khi cua hQ. khien cho khi de vc)n-hanh'>,
45)- Huyet m~ch gia : Sach cho rang (r tru-6-c cua chfr huyet m~wh
phlii c6 chfr Jf.>Z thri.
46)- T ~i du hoanh eLf, ... t hiet chi d9c k i€m : Sach NKGNghla chu : «Cau t?i
du hoimh Cl.r y n6i huyet l~c nam ngang cac huy~t du cua dtr<rng .kinh>>, Sach
viet la ·. 3ffl man thay vi >!if:: trirng. Thi<'n Thich ti/>t chan ta (Linh
khu 75) viet: '-LI)c kinh ~trQ'C dieu-hoa. gQi Ia khong b¢nh. Neu c6 I kinh rna tren
thl)'c. dtr6'i htr. t;;lo cho khong thong. nhu- vc)y chac-chan co hoanh l?c bi thinh.
them vao cho d<;1i kinh. khien cho dtr<rng d<;1i kinh khong thong. chung ta nen tim
thay d~ cham ta no di. Day gQi Ia gi;ii ket : mb- mOi ket ,, MNDi.U chu : "Thu
va hie deu c6 tam Am va tam Dtro-ng. gQi chung Ia LI)C kinh. Cac m(;lch-khi cua
Ll)c kinh dtrQ'c dieu-hoa. gQi Ia khong b¢nh. Neu trong so do co m<)t m~ch-khi
cua m<)t kinh nao d6 bi tren thl!C dtr6'i htr lam cho bfH thong d6 Ia khi cua
dtrirng kinh Tuc quyet-nghich len tren t;;lo thanh tinh-tr<;1ng thtrQ'ng thl)'c. h;;i htr.
Ben ngoai dtr<rng kinh con c6 m~ch khi cua cac dtr<rng I~c nam ngang. ( ta) th{nh
them (r trong khoang cua cac dtr<rng kinh 16-n. khien cho (cac dtr<rng kinh nay)
bat thong. Neu quan-sat, chung ta se thay dtr()'C ngay. va chung ta nen cham ta
no di. Day cfmg gQi Ia phep giai ket v<}y''· TCT~ng chu : "... cho nen. neu
chung ta thay c6 huyet-l(;lc nam ngang tren cac du huy~t cua cac dtrirng kinh.
nhin thay n6 nhtr tran day ( trirng. man). noi len. ch(mg ta s<r m6 no. n6 nhtr cai
gi frng len, ro-rang. V<},Y nen cham ta
de huy dh. TCNlVJ).C chu : «Cau thi chi d9c
trirng y n6i rang chung ta dang tim toi cho no dang tang an. Cau thiet chi d9c
Jsien y n6i rang chung ta muon nh6 cai goc cua n6 di».
+

m:.-
24
 ~ 4f ~
• c h"am c h'1 dan h • cac
,
7a ~ :f til ·ff
... S'~
b"at d.,ong h'tn h . Nh"at v1et 47
\~ 4~ /jf :f<_
CU'U am c h"am, t rU'ang
'

1-J\~;:- l~ i~t:f<- 1 ~~3--

nhat .thon lt:~c phan. Nhi viE?t Vi€m chaJ~rU'O'ng nhat thon l~:~c phan. Tam

'~ ~ 4j9 ~ .E-

viet E>e cham trU'<mgtam thon ban. TU'
.g 4 r§J @ ~/it :r~
viet PhongchamqrU'O'ng nhat thon
- t
.~ 11" .ft. q 4~ 4t ~ 1
'((_§! ~J !1 /- /0"- Jf- }--,
ll;lc ph an. Ngu viet Phi charrP trU'ong tU' thon quang nhj ·ph an ban. Lye

'fi1 . ~ %lJ 4-t -1< - 1 ?\ }!- . {: \3 ~ 1t :&

viet· Vi€m lgi cha~ 2trU'ong nhat 3
thbn lye ph an. That viet Hao cham trU'ong

·_J-
.tam thon
:t l~:~c-;-. . ..lit- /' \?f lz 4t -1
-t g
·ph an. Bat viet TrU'ongcha~~rU'ong that thon Cliu viet
f fC -!"-
E>~i
Jt5:& \~ 1 ~t4t 7i j~
cha~ trU'ong tu thon. Sam :cham gia dau
*'
d~i
~ 1!~
m~t nhu$. khU'
;)j !~ 1!v
ta dU'O'ng

f€1,56 Jf
kh ,''
4t 7t·• 4-t
v··ten c·h.am h.
~0
h
~r ·f)
~ h'1nh57
tW
· 58 b"'at
if~ /11" ?tr1 ;y . 4 a·~ac
gta, c am n U' noan , kh at· ma ph.~n g1an,

1~ flJL \~ )-\A ~ lit- j;~ 1)t /iY :~f /i;l> 3(o ~ f

thU'O'ng cO' nhyc di ta ph~n khi.~ 9 E>e cham gia, phong nhU' thU' tuc

~ 4JL .i :J4. A~ ~ 1%. )-\) ~.>(_ ~~ ~t6 ,~~, -·t[ ~t

chi nhu$. chu an m~ch v~t ham, di trf ky kht. q,hongcham' gia,

fl .z r~ ~~ ~ ~ ff- -$( 4\t :-fr JK -Jo /~~1 4

nh~n tam ngung di phat co t~t~ 1
m~t
Phi cham gia, nhU' kiem phong·

JA;l 1f5\ K ~t ~ ~~J /ii 1f *' --Jrr; :tl JL l _a

di thu d~i nung. Vien lgi cham gia, d;;ti nhU' ly~ 2 tha vien, tha

,i)L 'f ?t A~ A ~~ lf>\ -~ ~ ~ /~Jt _-:ff ~K -J(a

nhu$. trung than vi d~i. di thu b~o khi. Hf:10 cham gia, tiem nhU'

~5( j ~t 11 M ~i~ -~i. ~ J>~

4
:,/;z_ 'i}J i_ \t1 ,~,
van manh ue, tinh di tCr vang(; vi di cliu IU'u chi, nhi dU'O'ng

JA~ 1{~ 4~ ~~c ;& 41'

di thu thong ty. ~rU'O'ngcham
1f 41' J ~~
gia,phong lgi
1

than
~~ ~ ~~ 1\,Z
b~c. kha di thu

25
 tt ;~
vi€n
5
J\ 4f 1f
ty? e'lli cham /gia, tiem
~ -j[o ~ 66
nhu dinh
:tky #-At~
phong vi
~ ~A ~
vien. di ta
·-¥~\- ~n z tK >tJlJ-Ji /tt .~f ~ ~
ca quan chi thuy da? 7Cl!u cham tat hy.»

Ten gQi cua 9 Jo~i kim cham. m6i Jo;,ri deu c6 hinh-dang khac nhau. M{jt gpi
Ia Sam cham. dili 1 thon 6 phan. Hai gQi Ia Vf{m cham. dai 1 thon 6 phan. Ba g9i
fa De cham. dili 3 thon ru-&i. Bon g9i fa Phong cham. dili 1 thon 6 phan. Nam g9i
fa Phi cham. dai 4 thon. r{jng 2 phiin ru-&i. Sau g9i Ia Vien l{Yi ch,am. dili 1 thon 6
phan. Bay gQi Ia Hao cham. dill 3 thon 6 phan. Tam gQi Ia Trtr&ng cham. dai 7
thon.. Chin g9i Ia D?i cham. dill 4 thon.
Sam cham c!Au to miii nh9n. dimg Jam tiet ta dtrung-khi. ViC.n cham mui hinh
nhll' qua tri'mg. dung nhll' de xoa chili trong khoang ph.[m-nhl)c. kh6ng de cho
thu-CYng t6n phan CCY-nh{JC. dung a(i cham cho khf 6- gfira khoang ph;).n- nhi)C tiet
ra. De cham nh9n nhr.r mui nhQn cua h?t JUa thir. chu ve vif'c an len m~ch khong
cho bi ham vao. nham Jam cho kim tiep-xuc dtr(J'c v&i khi. Phong cham Ia lo?i
kim 3 m?t c6 C?nh sac. dung de phat-tiet ta-khi. trir co t;J.t. Phi cham Ja lof)i kim
than va ·mui nhQn nhu- lu-&i kiem. dimg de cham lay mti. VH)n-l(J'i cham to nhr.r
s(J'i long dill. vira trim vira nhQn. giira than hCYi to ra. dung de cham llq b?o-khi.
Hila chcim muJ nhQn nhtr mui con mu6i. khi cham thi khi se den i each ycn-tinh
ch;J.m-ch?p va nhq-nhang cho n6n c6 the ltru kim th;Jt lau nhlim dtr&ng chinh-khi
va trir dtr(J'c ta-khi da gay ra nt>n chirng thong-tj. Trtr&ng cham mui nhQn mil
than mong. c6 the dung de Jc1y khi tj & xa. D?i cham hinh nhtr cay con mlii
nh(Jn. phan mill nho. trim. dung de la thtiy & Cclc nCYi quan-tiet. Ciru cham den
day Ia h(.(.,,,

- CHO GIAI (Do~n 3 - Cuu chAm nhf nm.KYeJlJ.

47)- Sam cham : Sach dinh-nghia : «Sam Ia lo~i khi-cl) ben
nhQn''· Sach An Outline of Chinese va sach Trung-qu6c
chAm-cfru kMi viet : « ... dimg cham nhi¢t t~i bi-phu. nay gQi Ia tien-dau
cham''· Sach giang-nghla viet : ,·Mui kim nhQn nhtr dau mui
ten ... nen cham c;;tn".
48)- Vi€m cham : DBNGLin chu : « ... dai 1 thon 6 phan. ·- thim thang nht.r ong
tr(JC, mui tron nhtr qua trl.rng''·
49)- Be cham : DBNGLin chu : «De cham dai 3 thon rtr&i. lay ph~p l:r mui
nhQn cua clciu h<,lt hia thi'r. trim rna hcri nhQn. dung trong phep b6 rat tot». Sach
CCH chu : « ... thich-dl,.mg cho nhfrng b(}nh ta-khi t(,li huyet-m~ch.
khong dU'Q"C cham saU'>,
50)- Phong cham : Sach CCH chu : " ... 3 m~H co C(,lnh sac. kim
tam-lang ngay nay Ia da phong theo lo<,li nay. thich-d\lng trong cac chimg b(mh
ung nhyt li.ILii~t dqe ho~c cac chfrng ty Um dO'i. dung de cham xuat huyet».
26
 51)- Phi cham : DBNGian chu: « ••• lay phep ir hr&i Idem nham khai thong... »
Sach An OutUne = chu : << ... dung de pha ung thung cho ra mu. Nay g<;>i Ia kU~m
cham".
52)- Vi€m-lgi cham : DBNGiin chu : «... lay phep ir SQ"i long. vi S\f cfrng cua
long gQi Ia /y. Nh<r than nho nen c6 the cham sau». Sach CCH l!li.Ullmlt'-nllru~a
chu : « ... than cua cay kim hO'i tho. co the tri c~c chfrng cap-tinh va ung. ty)),
53)- Hao cham : DBNG!in chu : «... mui nh<;>n nhtr mui con mu6L» Sach
CCH giing-nghla chu : " ... co the trj cac chfrng thong-ty. Nga·y nay cc'ic lo<)i kim
hao cham dung trong lam-sang chiln-tr!. da can-cfr viw kim nay de che ra. khac
nhau Ia ir dai. ng~n va chat-1i~u rna thai».
54)- Tnrcmg cham : Sach CCH glang-nghia chu : «... dai 7 thon. mui kim ben
nho.n. than kim nho. c6 the tri die chfrng ty lau ngay».
55)- 9?i cham : DBNGiin chu : « ... dai 4 thon. hinh mui nhQn nhtr cay con.
tho rna to. lay mc\u ir Phong cham. co the dung cham ta de thong m.r&c d¢ng ir
cac no·i quan. tiet".
56}- Khu ta Dl10'ng-khi : Thilm Cll'u cham lw)n (Unh-khu 78) viet : <d\jhat
thu()c Thien. Thien thu()c DtrO'ng. Trong ngu t<;lng thi Phe frng v&i Thien. Phe Ia
cai nap d~y ngu t<)ng. h,Jc phil. Bi (da) Ia phan hQ"p cua Phe. Ia ch6 (ltru-hanh)
OtrO'ng-khi dm con ngU'O'i. Cho nen. trong phf.p dung kim de cham-tri. phai dung
theo hinh-d~ng dau to mui nhc,m. nham lam cho kim khong the cham sau viw.
nhtr v~y. Du·O'ng-khi se XUch ra''· Thien nay ket-lu~n vc Sam cham : « ... chu ve
nhi~t t<;li dau va than>>,
57)- Khai ma ph~n gian : Sach NKGNghia chu : "Chfr ph;[m gian ir day Ia
ph;[rn nhl)c chi gian tfrc Ia trong khoang ph~n nhl)c". Thien Ct"ru cham Ju;[m
chu: «Nhi thu()c Dja. Nhvc Ia phlm rna con ngtr,<ri frng v&i Th6. Cho nen trong
phep dung kim de cham-tri. phai dung theo hinh-dang than tr<'m nhtr than true.
mui tr(m (nhu qua trfrng). nham khong lam cho thU'O'ng den nhl)c ph~n. neu (nO'i
day) bi lam thtrO'ng thi se bi ki~b.
58)- di ta ph~n khf : Thi{m Cll'u cham Ju;)n ket lu~n : Chu tri ve khi iY trong
khoang ph~n nhi)C».
59)- Chu an mq.ch v~t ham di trl ky khi : Thien Ciru cham Ju;[m chu : «Tam
thu()c Nhan. Cai lam cho con ngtrb'i thanh va sinh. Ia huyet-mc,lch. Cho nen. trong
phep dung kim de cham tri. phai Qung lo~i kim thfln to. mui tron. nham lam cho
chung ta cham den llO'i ID<)Ch-khi ngtr<Yi b$nh rna khong can sati hO'n, chi can
~ham den ch& cua .ta-khi. khien cho t'! minh ta-khi phai xuat ra ngoai>>,
60)- di phat co t~t :Thien Ci'ru.cham Ju;[rn chu: «Tfr thu()c Thiri. Thb'i & day
chi yao khi cua t(r thiri. bat phong lr-khach t<;li giira no'i kinh-l?c gay thanh b~nh
:~ b,ru. cho nen. trong phcp du~g kim d~ cham-trf. phai dung thoo hinh-dang
tf~a~' tron nhtr than true. mui ben nhQn .. giilp chung ta cham xuat huyet. ta nhi~t.
lam cho co t~t bi ki$t (giam dan)» 7 ,

61)- di thu d?i nung : Thien C&u cham Juln chu : <<Ngu thu()c Am ( -r;-- ). Am
{y .day Ia y-nghia cua S\f phan chia giCra mua dong va mua h~. S\1' phan chia

27
gii'ra ty va ngQ. S\f phan bi~t gii'ra Am va Dtro-ng. gii'ra han va nhi('t. S\f climh
nhau ( ttro-ng bac) gifra hai khi. d~ roi chung h<;rp nhau rna thimh ung m\l.Cho
nen. trong phf>p dung kim clc cham-trj. phai dung lo~i kim rna mui no nhQn nhU'
ltr<ri kiem. co the cham cho ra mu»
. 62)- d~i nhll ly : Sach chu : ,,Chfr Jy Ia long. long dai». Thien
Ciru cham Ju(m chu : <'Lvc thuc}c luc}t ( A_f. ).Vai tro cim luc}t Ia dieu-hoa Am
DU'o-ng. t(r th<'ri. nham lam cho no h<;rp v&i 12 kinh·m~ch : hU'-ta &-khach & kinh-
l~c. gay thanh chl.rng b~o-ty. Cho nen trong phep dung kim de cham-trj. phai
lo<;1i kim mui nhQn nhu- s<ri iOng. vira tron vira ben. gifra than cl.ta kim ho-i
to. nham thu (lay) b~o-khi». chu: «B~o-khi (y day Ia S\J' bc;w-phat
cua ty-khi».
63)- tinh di tl! vang : DBNGIAn ch(J: <<Trong cau nay. khi dung chfr tir thay
vao cho chi'r thti Ia sai». •
64)- nhi dl!O'ng di thu thong ty :Thien Ciru cham lu.;inchu: <<That thuc}c Tinh
( ;j_ ). Tinh -tU'<;rng-trU'ng cho that khieu cua con ngtr<'ri. Day noi ve ta-khi &-
khach t1;1i du<'rng kinh. sau do no t?m tru t1;1i kinh-l1;1c gay thanh chfrng thong-ty.
Cho nen. trong phep dung kim d~ cham-td. phai dung lo1;1i kim mui nhQn nhtr
mui cua con muoi. Vi no tinh cho nen khi se den 1 each cham-chc}m. vi no nho
cho nen co the luu kim dugc !au. Chinh nhan luc chan va ta den l luc. ta rut
kim ra (ta-khi SC XUat va) chan-khi dtfQ'C dU'O'ng».
65)- kha di thu vien ty :Thien C!ht cham Ju(w chu: «Bat thuc}.c Phong ( J~).
Phong thuc}c ve co quang (dui VC canh lay). bat tieL Bat chinh htr phong khi lam
thuo-ng den ngu<'ri thi & trong khoal'fg tlm-ly. Cho nen. trong phep dung kim de
cham-trj. phai dung 'Jo1;1i kim mfli nhQn. b('n. than dai. nham co the thu khi & no-i
sau nhat. xa nhat rna ta-khi. ty-khi dang fr». .
66)- tiem nhll dinh : Sach NKGNghla chu : "Dinh Ia loC;Ii con. loC;Ii bong·'·
Thien Ciru cham Ju~n chu: «Ci'ru thuc}c Da ( ~f ). Da Ia khoang bi-phu tiet giai
cua con ngtri:ri. Dam-ta hru-dc}t & thim-the vi nhtr tinh-trC;Ing phong va thuy ltru
chay rna khong qua dlfQ'C nhCrng no-i dC;Ii tiet CUa CaC CO' quan.
Cho nen trong phep dung kim cham de cham-trj. phai dung loC;Ii kim hinh nhu
cay con mui nhQn. ltr<Yi nho tr{>n. nham trl)c-xuat dC;Ii-khi ( ta-khi) da lam cho
chan-khi khong den dU'Q'C cac mri quan-ti{•t,.·.
67)- Ta co quan chi thuy da : Thien Qwm cham (linh-khu 7) chu ,,fi¢nh
thity thung Jam cho quan-tiet khong thong. phai cham bang DC;Ii cham''·
+
+
IV.- DANG TA HAN-VAN. PHIJ!N (Dov.n 4 - Cuu chAm nhf nguyen)

fi- ~ ~ .if Jfik ~ ~F it /1± J: ~' 1-v .,fi_

Phu ! Khi chi t<?-i m~ch da : ta khl t~i thllgng, tr9c khl t~i

1" yt ~ ~ ·~~Q -tk 4~ ·Fr:~ RJt< ~~J !J¥ ~ ;t /~f

trung,thanh khi t<?-i h<?-':u Co cham harn rn~ch tac ta khi xu2H~~cham

28
 ftR 5-!ll )frJ t $ 0
4t
trung m~ch tac tr9c khf XUat~ cham thai tham tac ta khl phan tram,

;#J ·~ -t~ g }j( ltl -~ ~$< }}- iff P/f fit ~ ~

b~nh ich.
71
Co viet: Bi nhyt:: can m~ch cac hfru so Xlr' b~nh ca'c
7t~ ?Jr ~-rr_:
• ~
rz ., ";f ;d
/iiP ~
-r. Jo-
1r) o- .)>.), 1-1: jt _,. J,.-
/ , rfr I~ J-
~
hfru so nghi~ Cac bat dong hlnh, cac
2
di nh~m ky so nghi, v6
':Iff .itt.t & ~g.
:ft. ~-~ ;';l.C. r\fp. "
/f;"' ' A~
./ ........
-rn
..
"'"
1.~
~-
/Er- ~ _j~ --:;f :t:
~
A\ ~J
"'J•'J

*
q .<1-'V..'-. /-...... ;;l!t"l

thlfc v6 hlf. T 6n bat tuc nhi ich hfru dLt. thi vj th~m b~nh.

:~ ~ JfJ( Ji R~ {~ ?L :ff5( :?-· ij'K 1f ·Hi ~if

B$nh fch th~m, thu Ngu mCjlch gia tl'r ;
3
thu Tam m~ch-'gia khuorig. E>o~t
1~ :t ~ 3t- 1~ if J_t. 4"t r.f -f fJ %'1 -;{iJ
Am

khi
gia

1-.L ~; 1-
bat chi,
* ·fo,
tl'r, do~t DLtO'ng "'gia cuong~ Cham h~i

-tz
so.
v6
ffi'lvan
~
ky Thich· chi
tat

~ rru ~ $..
nhi
hy. Thlch chi

khf chi,
Tj
nai
nhi

·*
khU'

~ 17/J At 4'1 # ~ ~ rtt j[ ,.1} 13-; !~1 ~ /~--

chi. v~t phQc cham. Cham cac hfru so nghi, cac bat dong hlnh, cac

:jt PfT .P.y J~ i:_ ~ it :f 'JfJ -Iff ~ 36t <:.--

nh~m ky so, vi thich chi y~u. Khi chi nhi hliu hi~u, hi$u chi

At 7f ~ ~ -~,( ~ ~~ t .;;; JL'~' J" If'l .~

van~ minh
6
tin, nhugc phong chi xuy ho nhugc kien thLtO'ng thi€m.Thkh chi ·

11_-t ~
E>~o tat hy~\>
~

DJOl.NGHiA (Dotn 4- Clru chAm thfp nhl nguym).

Of ! Khi & t?i m?ch : ta-khi trung thi & trim. trr)c-khi trung thi &. giira.
thanh-khi trung thi & d!I&i. Cho ncn cham vao ham-m?ch thi ta-khi l>i xuat ra.
cham VcRO trung-m?Ch thi tr(Jc-khf bj XUat ra. cham VaO qua SaU thi til.-khf.
ngii{YC l?i. tram xu/mg. b¢nh cang .n(mg ha-n. Cho nen noi rang : BL phu. can.
m?ch. m6i b¢-ph(m deu co ch6 ,,xu- : Q-_,_, ct'I.a no. con cac b?nh deu c6 ch6 «t,;Jm
tr(J.,_, cua no. Tat ca d6u bi6u-hi{'n kh6ng giong nhau va deu co vai-tro ·rieng cua
n6. kh6ng th6 quy-dinh dau Ia thvc va dau /a hii. Neu ta but di cai ,,·bfit tiiC>-' de
them vil.o cho cai ,,·hrl'u d!I» thi do · g9i /a Jam cho b?nh mjng ha-n. Bjnh cang
n{ing. neu cham vao cac du huyi}t cua ngu-tE,~ng thi se chet. neu cham vao m,;Jch

29
cua tam-drrung thi se lam cho tlnh-tn;mg suy-tiu1 hun. Cham «do~t .Am,_, thi phai
chet. cham «do;,!( Drrun{!'> thi se cu6ng. S{r h?i ct.ia vi?c cham-tri nhrr v?y Ia rat
day-au r6i v{iy. .
Khi cham ma khi chrra dtm thi khong thi! ki! den bao /au. Khi cham ma khi dii
den thi thoi. khong nen cham tiep tru l?i Phep cham co nhirng vi?c Jam
thich-h<;rp. co nhirng each cham kh6ng giong nhau. c6 nhirng phi>p cham tuy theo
b('nh. do Ia nhirng dilim quan-trQng ct.ia phep cham. Khi nao khi den do Ia cham
c6 ket-qua tot. Dau hi(w ct.ia ket-qua tot vi nhrr gi6 thol tan dam -may che. se
sang to nhlr thay dll'(YC triri xanh. D?O ct.ia vi?c cham nhrr v?y Ia day-au roi
v?y.

CH0-GIAI (Do,n 4 • CUu cham thi.P nhJ nguy~n).

68)- Ta khi t~i thvgng! thanh khi t~i h~ : MNDM chu : «Ta-khi trung vao
ngtriYi & cao. Pham cac ta-khi thu(>c phong. him. thl.r. vii cam vao ngtreri, se &
phan tren, cho nen n6i rang ta khi t;,~J thrr<;rng.» Thien Tii!u cham giai viet :
«Cau ta khi t?i thrr<;rng y n6i khi ta-khi trung'vao ngtriYi thi iY phan cao, cho n6n
n6i rang ta khi t?i thrrq'ng. Cau tr9c khi tqi trung y n6i rang khi thuy-coc trung
vao Vt ( f ), tinh-khi cua no boc h~n tren d~ chu vao Phe. trQc-khi cua n6
ltru l~i (y TrtriYng va Vj. khi nilO khi han. on khong oon thich-frng dtrQ'C, Am
tht)"C khong con tiet-che dtrQ'C. n6 se gay b{mh nO'i TrtriYng. vi the noi rang
trQc-khi tqi trung. Cau thanh-khi t?i hq y n6i khi thanh thap. D ja-khi khi trung
va ngtriYi. se bat dau o- chan, cho ncn no-i rang thanh-khi f?i h?-'·'·
69)- Co cham ham m~ch tac ta khi xuat : TCN~loc chu : «Cac huy~t cua cac
dtriYng kinh. da.so nam 0: cac ch6 ham :16m vao, cho nen khi muon·cham du6i
han-ta. nen cham cac ham. m~ch cua cac kinh. nhiY. v~y .rna kinh-khi v~n
ltru-hanh binh-thtriYng. con ta-khi thi bi du6i ra. Do Ia y-nghia khi noi rang t~u
cac hl4yQt nay ·co th~ trvc DtrO'ng-ta (r tren v~y».
70)- Cham trung m~ch tac tr9c khi xuat : Thien Tii!u cham glai chu : «D6 Ia
noi ve thu huyQt Hgp cua kinh DuO'ng-minh». MNDiJ chu: «HUyQt Hq-p cua
kinh DtrO'ng-minh tfrc hi huyQt Tuc Tam-ly». TCNha)c chu, «HliyQt Hq-p cua
kinh DtrO'ng-minh Ia huyQt Tuc Tam-ly. Cham huy~t nay co th~ lam thanh
TrtriYrig. Vi. cho nen huyQt nay c6 th~ do~t (du6i) trQc-khi (r trung cua con
ngtrO'I v~y». Thien Ta khi t;;~ng pht.i brnh hinh viet : «Huy~ Vinh va huy~t
Du dung d~ tri ngo~i kinh_. buy~~ Hc;rp trj n(>i phu». · .;# . . _.t.l.
71)- Cham thai tham, b~nh ich : Sach Gh\p-lt viet Ia '-- th?m thay vi Jiiiich.
Xet ra thinghia cua 2 chfr nay trong trtriYng~hgp nay giong· nhau.
72)- B~nh cac hliu sO' nghi : Sach Ghip-lt viet Ia :
'B(!nh cac hiru su xa. Trong ngon-ngfr b!ph thlJ'erng hay trong van-chtrO'ng. trong
y~hQc. ngtriYi ta da thuiYng dung chfr% khach:la danh-tv ho~c d{>ng-t\f. Tfrc Ia
ngtriYi khach ho~c u-khach ( tfrc Ia (r t(i\m nha ngtriYi khac) va thtrirng dung chfr
-i"xahi~u nhu m(>t nO'i nao do rna. minh t<i\m tru (khong phai nha minh tin.riYng
tril). Rieng chfr xir. no c6 nghia Ia m{>t v~t ho~c ·m(}t nguiYi c6 m(>t · cho drrng
ho~c ch6 u thrrifng xuyen ct.ia niinh. Rieng trong sach HoAng D6 1101-klnh ho~c

30 .t
 cac sacb y- hQC khac, chfr khach rat thuirng dtrQ'C dung d~ chi cho (y t<Jm, (y
bat-hQ'p-phap cua ta-khi (toi thu<rng djch Ia U-khach). a
day. sach Glip~lt
hi~u chfr xa ding nhu chfr khach. tire Ia no-i t9m tru cua ta-khi ho<}c ngay ca
hon va phach. Tat nhien, hon va phach u trong Can va .Phe du Ia hQ'p-phap.
· nhung ;an khong ben vfrng. neu co m<)t bien-co bat-thu<rng Ia no se ra di: hon
phi. phach tan. Th\I'C v~y. trong cau nay, tac-gia da viet rang bJ: phu. ·can. m<JCh
deu cO. cho XLI cua minh. co~ rieng b~nh thi chi cY t<Jm thoi.
73)- Thu ngu m~ch gia, tLl' : TCNbQ.c chu : «Ngu mc;tch lr day tire Ia ngu du
ffi<iiCh cua ngu tc;tng». TCI'Mng chu: «Day Ia m~ch cua cac du<rng kinh Am
cua ngu t~ng».
74)- Thu tam m(:\ch gia, khu6ng : Theo thien TMu cham giai thi day Ia m?ch
ct.ia tam Dlio-ng. MNDM chu : «Chfr khuong co nghia Ia bat tuc.». TCNhfc
chu: «Chfr khuong co nghia Ia suy-tan». TCfMng chu: «Chfr khuong co nghia
khi'ep- nhU'Q'C» ..
Thien TMu cham giai viE~t: «Cau thu ngu m?Ch gia. t& co nghia Ia b~nh (y !)en
trong. khi da bat tuc. nhung ngtr<ri dvng cham co the chi cham d~i ta them ~ac
nli;iCh cua cac kinh Am rna thoi. Cau Tht.i tam Dll'o-ng chi ID?Ch y noi se larr, cho
b~nh-nhfm them suy-ki~t. khong th~ hoi phvc».
75)- E>o(:\t Am gia, tLl', ... cu6ng : Sach Glip-lt viet la)"Wz.quyet th<:r/vi JD
t&. DBNGiin cho rang viet nhu v~y Ia khac v&i thien TMu cham giai. Thien nay
viet : «Do?t Am gia. trr
y noi thu tiuy~t Ngu-Iy. do Ia theo loi ngu v?.tng v~y (a).
Cau Do?t Dlio-ng gilt. cuong thi cung nhtr y da noi tren». ~'CNhfc chu :
«Noi rang Do?t am gia. t&. do Ia do~t khi cua ngu t~ng v~y. Cau xich chi ngli Jj
Ia noi ve huy~t Ngu-ly, huy~t nay nam sau huy~t Xich-tr~Gh. thu<)c huy~t cua
kinh Thu Duo-ng-minh. cam cham. Cau chinh ngon y noi rang l.i<et-qua cung giong ·
nhu cau tht.i tam Dll'o-ng da n6i tren».
76)- Nhli'gc phong chi xuy v*n : TCfMng chu : «Ta.-khi tan thi chinh-khi
dtrQ'C quang-minh».
77)- Minh ho nhlfgc ki€m thlf<Yng thiem : Sach Ghip-,...t viet Ia .trJJ ~ ~?1
J/!.. . .~0-... J\.
Minh ho chieu nhien u thien». ·
(a) xem l~i chu so 22 do~n 1 cung thien.

.. .. ..
v.- al.NG Tl HAN-v .AN. PHn!N AM (Dop 5 - Ciru mllm fh4P nh/.Dj7qA'l)
~ f @ ~ ~. £ »tv iz tf Pft\ :;t · Z, J-
Ky
Hoang E>e viet: «Nguy~n van ngu t(:\ng, l~:~c

~ 1a e .:£
Ba
fiit ·Ji:
viet: «Ngu t~ng, ngu
I phu

Jbf.f :£. £ .::- -r. ::£

du, . nga .nga
sa 'xuat

nhj. th*p. ngu

*
chi

du;
XU».

f\
llJc

41 .~ . J1f.l' --); ~ ~ ·t ~ iMf ,~...t J{~ t \ - '~~

phu, l~;~c -· du, l~:~c llJc, tam th*p l~:~c du. Kinh m~ch th*p nhj, l~c

31
J1R t Ji- Pv ..:- t -t, ~ Y-,~ j:. tYr 1 it 4
m·~ch th?p ngu. pham nhi th?p that . khi, di thLt6'ng ha: SO' xuat vi
8

-tf... 6~r ~(~ . ~ ~~ ~· ~ I X rrA ~~ ~~ -}1

"71 . j J 1 /'{I:I "''..Y .ifK. I 1 I .t:£- .r.-r.v f~1}'j ~ F 1 )f J ~ .~~ ·?fr
Tint?~ sO' ILtu vi Huynh
8
?sa chu vi Du !
1
sO' hanh vi Kinh
8
r sO'
-,...
, '
~
JffJ ./0' ~
b..
-, ...-t.
. J.. E
.*Tv ~
rJf "' ...
})1 J::~ -*- - 111::~
/1:1 /tt. ::tz- t-rw)' te.~
nh~p vi Hqp~ Nhi th~p that
3
khi sO' hanh giai t~i ngu du da.

-ifL~~-::r~-+~~~$~;1
Ti(H chi giao, tam bach l~:~c th~p ngu h9i. Tri ky yeu gia,

-t rt7J J~ <Jt ~o ~- ~ 5lfLJ ~ ~ ~ frJr ~

nhat ngon nhi chung, bat tri ky yeu, ll1u tan vo ·dmg. SO' ngon

i1 i 7tf A ~
ti~t~ gi<i thO.n khi chi
Hr ~ _,q1 tt
s& du hil.nh xu&t
A. ~ ;)~ Ji( ~
nh~ dii, .phi bi nhyc

iZ ·~
can cb\.\
\!!;84 "
da .

DiCH NGRfA .- (Dop 5 - Clru chAm tb4p nh/ JWU1'In) •

Hoang De n6i: «Ta mong drr{TC nghe trinh bay ve nui xuat ra ciia.ngri-tf!mg.
b)c-phri>>:
Ky Ba dap: «NJs..,ri-tf;lng co ngri du, ngri ngu Ia nhi th{lp ngu du. Ll)c-phri co ll)c
du. ll)c l{lc Ia tam th{l~o l{lc du. Kinh-mfiwh co th?p nhi lf;IC-mf;lch co th{lp ngli; tat
ca /a nhi th{lp that khJ~ nhlim ad {lam drrirng) di len va di xuong.
Ch6 xuat ra g9i la lluj~t Tinh. Cho lrru ( jU!f' ) g9i Ja Vinh. Ch6 chu g9i Ja
Du. cho himh g9i Ia Kinb. Ch6 nh{lp g9i Ia HfJ'p. Con drrerng v(m-hanh cua nhi
u
th{lp tha.t khi deu ngu a'u huy~t v[ly.
Ch6 giao nhau cua tidt co tam bach li)C th[lp ngri (365) hi}i. Neu biet dli(YC
cho quan-yeu ciia no thi c6 thd dung mi}t Jeri n6i ma hidu GlifJ'C tat ca. Neu
kh6ng biet ch6 quan-yeu riia no thi se hMu mi}t each lrru-tan YO cilng. Ctii g(Ji !a
tiet. chinh Ia nui du-ha1,1h. xuat-nh{lp cria than-khi. no khong phM Ja cai thu(Jc bi.
nhi)C. can, CO( v{ly», I

CH0-GIAI (DofJD 5 - CUu cMm th#.p nh/ JWU1'In)

78)- Kinh mq.ch th~p nhi··· di thLt6'ng ha : TC~ chu : «T~ng gom co 5.
phu gom co 6, tlhem vao Thu Quyet- am Tam-chu gom. tat ca Ia 12 kinh. 12 kinh
deuc6 I;,~c-m;,~cl'i. Vi d\1 : kinh Thu Thai-am bi~t I;,tc t;,ti tiuy~t Li~t-khuyet. .. Ngoai
ra. con huy~t J.~c cua dU'irng m;;tch Doc gQi Ia huy~t TrU'irng-cU'irng, huy~t d;;ti
l;;tc cua Ty gQi Ia huy~t D;;ti-bao, tat ca gom .15 l;,tc. NhU' v{ly. 12 va 15· thanh 27
khi. nhlim ( t;;to thanh nhfrng con dU'irng) chu IU'u toan than, len tren va xuong
dp-6-h .

32
 79)- SO' xuat vi Tinh : Sach Thuyk--vlln viet chfr Tinh la ·' co nghia hi nO'i.
ngtreri ta dao dat d~ lay mr<rc len dung. TtrO'ng truyen rang ngu<ri dau tien bay
.Jt ,
ra sang-ki{m nay Ia vua Hoang De. nhung cung co thuyet cho Ia do Ba fch.
Tru&c Tam-dC;:li. tru<rc kinh ThL co 1 bai ca-dao gQi Ia bai «Kich nhu&ng ca»,
nQi-dung nhu sau :
'£!' tii rfiJ f'f. Nh~t xuat nhi tac,
FJ A.. :;:;7 1[,, Nh~t nh~p nhi tt1c,
-'-lf ,z A "' ~;;.
~~ -+/ ;]; ''B-i\ T<;iC tinh nhi ~m.
·J}
~
--~)
hJ l'r~l
.~\
-~.' Canh dien nhi thqc.
~~
'f -h ---t'.\
.0 f l '
-1~J D <.
~:~e
IIJ. c
nga,~ L(

-0 1J. -t-~ Ha hfru tai !

Dich nghia: M?t triri m9c thi Jam vi(!c. m?t triri l?n thi nghi~ngcri. Dao gie·rJg
ma uong. cay ru<}ng ma iin. su-e vua giup ta thi kh6ng he co!
Trong chuO"ng 7 H~-tir h<;:1 (kinh D(ch). c6 neu ra 9 que dlrQ'C xem nhu
nen-tang trong «Thlf'n dja chi d<;:1i Dfrc vie~ sinh». Do la cac que Ly, KhiE>m. Phvc.
l:Hing. Ton. fch. Khcn. TiNH va Ton. Trong so 9 que nay. que Tinh dugc xep vao
hang Drrc chi dfa : mieng alit cua Dfrc. n6 la Ctr ky nhi thien! : Gieng Ia su
nguon m.r&c 6- 1 ch6 Ina v~n mang di den n(rf khac dlNJ'C. j

que TiNH

a} 4t . . . .-1~.. i... ~ Tlnk.. IJ(rc chi dja.

Gilmg Ia mieng dat d~ gieo trong cai Dfrc va cung Ia nguon mr&c cung-cap
khong cung cho con ngueri rna k hong V\) lgi. Dfrc cua Treri Dat la v6 cung :
«Thien Dia chi dgi Dfrc viet sinh». Cho nen cai Dfrc cua coil ngu<ri theo <lung v&i
Tr<ri Dat ciing se vo cung; .
Thoan-tir truy~n que Tinh vh~t:

~ -1-~ ~~ ·.~ ~ /i~ {

Ton ho thuy nh1 thllO'ng thuy, T1nh. T1nh dLfO'ng nfu
-1 -~ ~):. ~~~ %~
bat cung da.
= Gi6 Ju6n du-&i nu-&c ma mr&c dem du-(Yc len tren. do Ja j-nghia clia gieng.
Gieng nu6i V?n- v? t va con ngu-iri ma kh6ng bao giir c?n het v?y.
h) A- -::Jt ~11 ,t(!:Jl_eu kf mr nhl wen. ~
Thoan-tir que Tinh viet :
..1-1- -:;:;;. of;, J~- __./ /. S' /. ~ "'l.la. +I= t1:
:jf t~~ ~ ~ (.k_ ~ /V ---QZ ;:~~ -A-J- -1:}:.. -~ .. 7!
Tinh, cai ap bat cai tinh, v6 tang, vo dik, vang lai dnh ti~h.
= Gifmg la j-nghia cua vlm-de dol ap ma kh6ng doi gitmg. kh6ng mat gi ma
cling kh6ng du-(Yc gL Ke di l?i tlr gieng roi quay ve fl(ri minh U. rat tap-n?p
Vtr<Yng B~t n6i ding tinh Ia tugng-trung cho manh dat; nO"i d6 cai nguon
cung-cap khong thay doi ch6. vO"i rdi l9i day nlur cu. Chfr cu- ky khong phcii su
33
Ia m(>t s\f chh~m ngv trong khong-gian. Chfr cil' l:r day con co nghia Ia cai Dfrc
gifr ~dtrQ'C Ie thuirng cua no, khong bi ngo9i v~t loi koo. Ngu<ri ta co the di t<Yi di
lui tir ch6 nay den ch6 khac. Do Ia y-nghia cua chfr cai
!J.p. nhtrng mr&c trong
gi(mg van khong thay d6i : vo'i day roi day VO'i v&i le ~thtrimg cua n6. Neu khong
rnuc ntr&c len. mr&c do van khong tran ra. do Ia y-nghia cua chfr v6 aAc.

~
'C:..)

c) g p)..
a • 14
--~ dl bl;tl ngh.ia: NgtrOi quim-ttr nen gieo l~p cai Dfrc
cua minh tren cai tl.r{Yng cua tinh. E>frc cua gieng Ja thi-himh ra khap n<Yi rna
khong c~n. D6 Ia y-nghia cua diu:
4 /~ tfrJ <)' ~ 0
Tinh. du o·ng nhi bat cung
= Gilmgr mr&c nu6i con ngll'iri ma khfn1g bao giir cilng (c~n}:
Y-nghia d~,.rtrng nhi bat cilng nay cua que Tinh. dtrQ'C dic~u 63 Nan (Nan-kinh)
l~p l(;li, va dtr~~ cac nha chu-giai giai-thich rat day-du!
«Ciic huy~t \inh. hq-p trong ngu-t;;tng. ll).c-phu deu Jay huy~t Tinh lam hiy~t
bat dau. nghla Ia the nao ?
Th?t v?y: Tinh .Ja mila xuan. phll'o-ng Dong (1). luc v~n-v?t bat dau sinh ra
(2). Cac con siiu kf bo ngoan-ngoeo. suyJn t&c. sau quyfm bay len. sau nhu
d9ng-a?y. Ciic v?t co, s&c song kh6ng v?t nao kh6ng Jay s&c song vao mila xuan
(3). Cho nen tinh theo tue thi bat dau & xuan (4). tinh theo nguy~t so {co blm
viet Ia nh?t so) thi bat dau u Giiip. Cho nen. Jay huyf.t Tinh lam huy('t bat dau Ia
the rs;.
ChU-gW (l)U~u 63 Nan) ;:
(I) Ngu Thir chu: «N(>i-kinh noi : Tinh Ia mila xuan. phtr&ng Dong. Mila xuan
Ia mua thi. h6a, dl,lc (a) rna khong can phai bao. O'n (b). Mila xuanthu(>c -1 ;:_
Nhan (c). Trong ngu thtrirng thi Nhan phai theo cai phep cua thuy (d). Thuy
rna tien t&i Ia dE} c6 dtrgc Nhan. D6 Ia y-nghia cua Tlnh thiiy. Tinh thuy
cfru-te dan chung rna khong can phai bao dap (e). Cho nen, sach N~i-klnh.
m<Yi noi phtrO'ng Dong- thu(>c xuan». ·
a, b, c, e) GQC l(;li rrung-dwag. lutn-ngfr. f>v.o-d(rc kln.h.
d) A.:::- Nhim lei mila xuan. thu<;>c M(>c. trong ngu hanh thi M(>c sinh ra tir
thuy. ·
(2) Ngu Th1i chi!: .<<V~n v~t thi sinh Ia nher vito S\f h6a dvc cua .xuan-khh>.
(3) Np Thfr chu : «Tinh co long Nha:n, cho nen b~c thanh-nhan thong qua
xuan-khi dE} h6a-dvc· v~n-v~t nham neu len dtrQ'C cai ttrQ'ng cua que Tinh-.

34
 ( cac loai sau) ... deu cling theo xuan- khi rna ra. Quyen la loai sau l:r trong
gieng».
( 4) Ngu Thu chu: «Xuan thu<)c M<)c. cau tiep du&i noi rang Giap cung thUQC
M{>c. Tinh thu{>c Nhait. rna Nhan cling thuc)c M{>c. Nay lay huy~t Tinh lam nO'i
thi I bat dau Ia co y noi raniS --1;;... it_ Nhan d~o Ia cai chi d?i: l&n nhat.
tfrc Ia· bao trum V;;in- v~t. 0" tue thi mila xuan dung cUm. lY nh~t thi Giap
di.rng dau. C:r kinh m;;;lch thi Tinh dung dau>>,
(5) Duung Huy~Thi\o chu : «Pham cac t~ng phu deu lay huy~t Tinh lam ,
huy~t b~h dau. Tinh {y day Ia A -:7T CDC tinh: gilmg trong hang nui ch(r
khong phai Ia t..§. 11 ~ 4f
qu[lt tac chi tinh : gieng dao.
Ong nhan m~nh:
~- _% & f ~ ;zl<__ :17,} ~ i / ~ _Jo ~ g
Scm coc chi trung, tuyen thuy sa xuat chi Xlr. danh chi viet
.-dt -1]
tinh.
_:%-
Tinh gia, chu
j:_ ~
xuat
z__ A\ ®
chi ngh1a da.
= Trong vimg som coc. m.r&c suM /Uc m&i chay ra. nui d6 g9i Ia Tinh
1
tinh co nghia chu ve .xuat ra.
6ng-nhan m;;lnh : «Noi rang trong tue so thi thang gieng Ia thang bat dau
cua mila xuan (l~p ~uan). trong nh~t so, bAt .dau Q- Giap Ia y noi ding
Giap-at lY phtrO'ng Dong. Thang. Gh~ng hay Giap-at. deu thuc)c ve phu-ang
Dong». EHnh Dirc-D\IDI chu : «Cac khi-huy~t cua 12 kinh gom 365 huy~t
. tat ca deu lay huy~t Tinh lam huy~t bat dau va deu co ch6 chung ( .$}}.) cua
n6>>. M4 Nguyin-Dti chu: «Ten cua huy~t nO'i khi belt dau :mat ra gQi la
huy~t Tinh. Vi d1,1 nhU' di>'ng mr&c m&i belt dau chay ra tir nO'i tinh du&i
chan nui... Vi -d\1 nhu huy~t Thi~u-thtrcrng cua Phe kinh. Ntr&c tir day chay
ra se thanh huy~t Huynh». Sach fJo chu NKMQ ch\.i: «V;;in-v~t luc sO' sinh
deu i:r vao mila xuan.·Mua xuan thi sfm tr~p trung bat dau ,i;~ chan : c{l'a
minh. cac sau bo hgoan-ngoeo ... sau quyt'm Ia sau lr du&i gieng. bay len. sau
nhtr d(>ng d~y. Trong bon thiri. mila xuan Ia mila belt dau. Giap-at thu<}c M<}c.
Thang gieng va Giap-at deu thu(>c mila xuan. Cho nen trong 12 nguy~t. belt
dau Ia lY GiaiL Cac huy~t trong than-th~ con ngu<ri. huy~t Tinh Ia huy~t belt
dau. Tinh mang y-nghia la thl. la }f;a $ SO* xuat. cho nen mila xuan lay
huy~t Ti_nh lam huy~t tmrng-frng».
80)- sa
lttu vi Huynh : Huy~t nay. ve danh-xung. dtrQ'C cac sach co uy-tin
nhat ve y-hQc co-truyen gQi ten khac nhau. m~c du no vAn mang mc)t y-nghia
nhat dinh. Chung ta co the t~m chia lam 2 nhom :
a) nhom viet Ia ~ Huynh. gom cac sach: .
• Linh-khu thi.rc cua DO'n Ba Nguyen Giim (Nh~t-ban)
+ N(>i kinh giang nghia cua Trung y hQC vi~n

+ Y tong kim giam cua Ngo Khiem.

+ oH•. :¥.~
b) nhom viet Ia ~ Vinh, gom cac sach:

35
 ·~ Cham cfru d<;li thanh d.1a Dlro·ng Ke- Chau
+ Y- hQc nh~p men cua Ly Di{m
+ Nan kinh do chu cua Vtrang Thuc- Hoa va Ly Tan- Ho
¢ To vlm t~p chu cua Tnro-ng Chi- Thong
+ •••

Tr[;ng hai each viet ve Vinh va Huynh ma toi vira trinh bay m(>t each
tm;rng- tnrng tr{m, tuy ve each viet co khac nhau. nhtrng tat ca deu nham giai
thich va di9n ta mQt y duy nhat. Trtr&c l\hi trinh bay ve nQi- dung va. nhi~m- Vl)
cua huy~t nay trim cac dtr<rng kinh. toi xin tim hieu nghia den cua ti.rng chfr nhtr
sau: .J!.J.:. :).U.!.
+ ·Ch.llr 'JF(_ : Sach v!Y! vi.Pt Ia 0D.
co nghia Ia nguon nu&c
th~t nho. con co nghia Ia dong mr&c qrc ngan. qrc cq.a Cho nen chfr nay thu(>c
b(> ;J( thuy.
. Chfr llu}'nh con co nghia !a ten cua m{)t cai ao ( tr~ch) gQi Ia Huynh- tr9ch
thO'i Han Binh- de bi lap. nay dau vet con hru l?ti C:r tinh Ha-nam. Sach Han thl
ngo~ truy~n viet :

~ 5f 6 1K_ ~t-. .-?~"- --1t <:.- _~ __

Huynh tr~ch chi thuy, v6 thon chau chi ngLt
= Nll'&c & ao Huynh khong c6 nhirng con ca co the nuOt d!l'{Yc chik thuyen
nho i~$ !kJ\.
+ Chl!r ~ Vlnh B Sach vln viet ·la ® .
c6 nghia la cay ngo dong.ia
cay rtr&·~tren noc nha. Ia hoa CL!a ca:r cb. Ia Sl! sang r<r. Ia huyet trong than-the
con ngtr<ri. "hi ve sum- se cua cay co ...
N~n xet B Trong y- nghia cua 2 chfr Huynh va Vinh rna toi Vtra trinh- bay
tren. chfr Huynh noi ve d~ng nmrc chay co le hc;rp v&i n(>i- dung cua Ngu du
huy~t. Vi n6i cho cling. Ngu du huy$t eMu mo- ta khi huyet v~n- himh nhtr ngu6n
ntr&c chay liE'm- t1,1c qua tung giai- doc,tn rieng cua no.
'<!;;.
Thien Cli-u cham th~p nh{ nguyen vil:~t )ifg IU'U. con dieu 68 Nan viet Ia >;•u
Juru. Hai chfr nay dung thong nhau. l\ifNDal chu : Vi- dt; nhll' huyl[>t Ngll'- te
cua Phe- kinh. TCN.tu)c (;hU: ~' >Jf-~_., ~ 3tu cap lll'U vi lll'U: nll'&c chay
m~wh gQi Ia lll'u va .Jh ?'K _:.{t ,%Jt
tMu thiiy viet Huynh: nll'&c ch~iy nh?
gQi Ja Huynh. luc bay gi& J.IJi con .At5t... vi. tfrc Ia con nh?. DBNGW.n c-~~: Y nghia
chay ID.flnh. gQi Ia lll'U cua Trtr<Yng Canh- Nh<;lC la thieu can ctr .... v~y --~<:" Huynh
la tr<;lng th'ai cua dong mr&c chay nh~.
Sach Thuyk v!n giai- thich chfr 5 ill'u Ia t~(: : nu&c chay xuong. Ia dc,tng
fi?
ntr&c chay thclng xuong thap. ch(r nay thu(>c bQ thuy. chay m(>t each khong gian
doe;m DtrO'ng Huyen- Thao chu ditm 63 Nan, viet: u Nll'&c trong suoi da chay ra.
u
lll'u l?i gan d6. chay nh?. dura thanh ngu6n mr&c J&n. ,cho nen gQi Ia Jjf:
oanh.>> Oanh Ia tn;mg thai cua ngu6n nu&c nho. Chfr ~ oanh rna hQ Dtr<Yng
dung tren co nghia Ia quay quanh. vong quanh. Ri(mg chfr Huynh. ngoai nghia la
nguon nu&c chay (danh- tlf), no con mangy- nghia hi m{)t d{)ng- ti,R': nu&c chay
dmg quanh th~t ch~m.

36
 Thien Thich tiet chim ta (Unh l\hu 75) viet : «Cho nen, an uong l<hong dh~u d(l,
hi n(l khong chi.rng d.Ji. tim dicl.n trim ng$p ben trong. chay don xuong dich hoan.
Huyet d~o khong thong._ m~h m& to khpng nghi. cui ng<lng bat U$n- .B$nh nay
dtrerng nhtr co mrcrc dQng vong quanh ( % J!.1, ~ ;K ltmynh nhien hfru
thuy), khong len durgc, cling khong XUOng OU'Q'C..•»
~ '111 , -
81) -SO' chu vi du : Sach Thuyk vl.n viet :}=f)] (thu9c b¢ ---f1r chu). Y noi
ch<m go. lam rong ru<?t d~ lam thanh chu :ghe. thuyen. Chf.r ~' co nghia la h¢i
hQp. Sach nay 'giai thich: «.-.Ia thuy, ttrc la hie ban dau ngtriri dfm khong. biet each
·lam chu. Cho nen khi hQ thay co nhfrng khuc g6 r6ng ru{>t co the noi len tren m<}t
mr&c. hQ Hen nhan do lam kinh- nghi~m. leo len khuc go. «r6ng» d~ qua ·l~i tren
song. Ve sau. tien- b¢ h<Yn,hQ tvr khoet !ay ru{lt go de lam chu: ghe. Cho nlm chfr
Du co nghi'a ctau tien ia khoet r6ng ru(Jt g6 dJ Jam thuyen. Ve sau, khi ap- ch,mg
trong thllc- te, ngm'ri ta xem chfr .iflr du nhtr ·Ia chfr J;ifr thau, co nghia la
chuy.§n v~m hang hoa. Trong y·· hQc. no dugc viet v&i bl) )f ..: nh(.lc, thanh ra
A1fi} du. .
TCN~ chu : « ;j_ chu la rot vlio, 1f.f du la chuyen chu. v$-n hanh.
M~ch- khi rot vao ncri nay de roi dU'Q'C chuyen clh& di l!1(Ji'i khac, lam cho khi ngay
cimg thinh h<rn.-¥ MNDAI chu : «DU la khi rot vao mri nay d~ roi dtrQ'C
chuyen ch& di mri khac. Vi d\lhuyc?t Thai- uyim fl Phe kinh. Tir huyc?t Du se kinh
qua.: di qua de tr<r thimh huyc?t Kinh». DHThio chu dUm 63 Nan. viet: «S\f.
troi chay nhU' dirng l~i m<}t nO'i sau, lien ·sau do bAn rot vao· de chuyen chlr di
nO'i khac, cho nen gQi ten Ia huyc?t Du. Du co nghia hi don l~i. Hch l~i de roi m&i
hru- lh~mh. chay qua t~o thanh dll'irng di thoo nhU' con r~ch ( j~ ,~!,)».
82) S6' h~mh vi kinh : Ve y nghia cua chfr Kinh, xin d{)c gia xem l~i chu so
(5) cua thien nay. TCN~ chu: «M~ch khi d~i himh. )€Sf_ ,~ kinh
doanh : mer r(Jng t~i nO'i day. Day la h!c khi thinh nhat»..- .
DHTMo chu : «Kinh la /r 2f_ kinh: con dtr&ng di va cung .Ia con drro-ng m& r~?ng
dtra di khap nai_.». MNDM chu: «Vi dv huy$t Kinh- cu· chAng h~n. Tir nO'i-
nay ntrfrc se di den ch6 h{>i nhau, gQi Ia huy$t HQ'p».
83) SO' nh~p vi hqp : Sach Thuyk vin viet : * co nghia la h{Yp khau,
tfrc Ia lay am- thanh nay de i.rng v&i am- thanh kia. Con m<}t thuyet mra cho rang
bl la chfr 0 khtiu dao ngtrq-c, hai khAu diw ngtrgc l~i la Hqp. TCN~
chu : « M~ch khi di den day dan dan thu tang va nh~p vao de hl!p v&i ben trong».
MNDill chu : «Vi d\1 nhtr huy$t Xfch- tr~ch thu<}c Phe- kinh chAng. h~n».
DHThio chu dieu 63 Nan. vU~t : «Kinh khi hanh den day ia da d~t dtm
ch6 cuoi cua i\6 ·de roi h{Yp nhau. h(Ji nhau &- hM :biJn. Cho nen, gQi ten la HQ'p
Hq-p tfrc la. h<}i nhau v$-y» DtrO'ng ket lu~n ve Ngu du huy~t nhtr sau :d)ay
Ia y nghia cua dong ntrcrc hru hanh. chuyen v$n. ldnh m~ch cua con ngtiiri cung
phap :phong theo S\1' V~n hanh cua dong ntr<YC thien nhien nhtr da. n6i tren, cho
nen m&i lay ten (cua ti.rng giai- do~n) cua dong ntrcrc ay».
84) Tiet ch~~ao, 365 h¢i. ... phi bl nhyc can cot d«i: Sach Thuyeta Vin·giai
-thich ve chfr if · tiet nhtr sau : ;~ la nai that l~i cua than true. Trong N(Jl
kJ.nh. ch(r tiet dung de chi dot XtrO'ng. .
Thoan tir truy~n que Tiet viet :

37
 ~ ~ jf \W 'W H-J- ~
Thien E>la tiet nhi tl'r thai thanh
= Tr&i dat co « tiet» thi 4 mila mtri thimh.
Chfr t.j~ trong cim tren cua que ru~t co nghia ia gifr dung chirng ffilfC cua
Slf v~n hiijlh. khong th<H qua (trim m.r&c), cung khong bat ~P (kho mr<Yc) :

oo nub"\:.

Trong vu- tr\J, S\f v~n- himh cua Tri:ri Dat co gifr dtrQ'C le thu-tmg thi 4
mua rn<Yi thanh . Thilm Tir khi dieu than Ju(m (To van 2) da di~n ta Slf v~n hanh
CUa 4 mua la ttrQ'ng- trtrng cho S\f giao- hoa cua VU- tr\J, trong do, bao gom
CUQC song cua con ngtri:ri. Do Ia y nghia cua chfr tiet.
Ve m~t y- hQC, chfr Tiet khong chi co nghia Ia dot Xtrong hay Ia cho giao
nhau gifra 2 dot xtro-ng. no con di~n- ta nhfrng no-i d~ cho than- khi du- hanh.
xuat- nh~p.Than. khi ro du-hanh xuat nh~p thi Ctr-dQng cua con ngtri:ri rn<Yi linh
- dQng. Y- nghia cua chfr linh. phai hi~u nhtr the day. Vi the Ky Ba m<Yi nhan
m~nh: «Til~t.~khong phid {chi) ia cai thUQC bi. phu, can. COt.» MNDM chu
: «Pham tat ca nwi. rna tiet khi giao nhati gom 365 hQi. do Ia vai tro cua kinh
]~c tu-6-i tham.lain nhu~n cac tiet. Chfr tiet (y day chi nhfrng llO'i quan- yeU ...>)
TCNbtc chu: «Phan quan- yeu n"Arn iY du-<rng v~n- hanh cua ngu du rna thoi.»
chu ; «Huyet Ia than- khi . 27 khi. 365 h{>i. tat d! deu thUQC
vao S\f luu-- hanh cua huyet khi. Cho nim noi rang neu biet du-gc ch6 quan- yeu
thi co th~ di~n- ta m9t li:ri Ia du.» .

VI - DANG HAN PHU~N ( Dotn 6 - Ciru cM.m

~11;·~~-$ f{ lfo7 :t ~A{

96 ky s~c. sat ky myc, tri ky tan phy~~ Nhat ky hinh

M, t "'fa 11
thfnh ky d¢ng tinh ~ tri
8
~(7 ·1.
ky
JJr
ta
j£ ;t .£ :trt ~ ;t
chintf~ Htru chu thoi chi, · ta
#
tri

;o /?Jr i- 1!v :J- ~ -k G flv 1lE.} lfi j't J: 1w

khl'r chi ~Pham tllO'ng dyngcham, tat tif:n
88 8
nhi ngl! chi , khi chi nhi

11' A1<.. ;fJL ~ ~ t~J ..Jc. P:J Pf >~ ~~ ~ $. ~

chAn m~ch. th! khl chi kjch di. nai kha di tri da. Ngu tc;ang

~ ~ ~ ,~~ 1 ,'4 fir~ ~ Af ~ Ji. ~ ~ )1

chi khi di tuy~t vu n¢i nhi d~:~ng cham gia, phan thl!c ky ngo?ti

38
 k it -!" jiJ iJk yt' Jb ~ fLJ \i0 :ff 5~
thi v! trung ki$tTrung ki$t U!tt tti, ky tt1 da tinh, trl chi

-t ~~L ~
gia chiep phan ky
-1; _iv
khl,
J{5\
thu djch
1ft ~ ;1f Ji ~z:-~e.,
9
dl! Ltng ~ Ngu t9-ng chi khf di

J~11t ~ tff1t7f ~r $, ,1\J k -tW ti

tuy$t vu ngd9-i nhi dyng cham g1a, phan thl:fc ky n¢i, thi vj nghjch

_Jfz__ i1 ~ .51~ $G jJ; . 3'G •.tJtJ Jf}J, 5~ . ~ ;f fi ][~

quyel"Nghjchquyet tac tli, ky tll' da tao. Trj chi gia, phan thu

(1!1 :f t'J i:.. ':t t 1tO ~ }; ~·l ft. )1.it ~ "f

tU' m(;'ll~ Thfch chi h<!li. trung nhi b~H khti, tac tinh tiee~ bat trung

,-w ~ ~ ~ ~5( 11 Ai9

>-Itt }l 1J >M j;b_ :Jt ;fu ~l'ff 1k__
nhi khti tac tri khi ;. Tinh tiet tac b$nh lch th*m nhi khu6ng. Trl

~· )J•j ~ ~ 1t1t 14 . 5
khl . tac sinh vi ung dLtcmg •

DJCH NGHiA (DoQ.n 6- Ciru cMm fh4p nh/ nguyen)

Quan dii s;f.c. sat d6i mat. se biet dtr(J'C b{!nh da het hay con tri'r l;;;i. {Ngtr&i
thay thuoc) phai chuyen. chu vao tam cua minh. vao b{!nh hinh cua bif'nh nhan.
ph8i theo d6i sat tinh- huong d¢ng hay tinh cua b?nh. phai Jw)n dung veta phong
hay chinh phong. Tay m{it defy kim vao. tay trai nam virng kim de giir gin ccfn
-th~n. khi nao khi dtm thi rut kim ra.
Pham trong phep dr,mg cham. trrr&c het nen chan m;,wh. phai xet than- khi
xem tinh- tr~mg nguy- kjch hay dang binh thrrirng r6i m&i trj
Khi khi ciia ngu t{Rng bj tuyf't ben ngoai. nlm ta dung phep cham ngtr(J'c J;;;i.
se Jam cho ben trong them thrrc. do gQi Ja nghich quyet. Bi nghich quyet thi phai
chet, khi chet thi i'r tinh tr;;;ng xao- d(mg. Do Ja vi ngu-iri dvng phep cham tri da
cham theo ioi t.lr m~t.
Cai h~i ciia vi{!c cham, do 18 cham trung khi ma chzra chfu rut kim ra. nhrr
v?y se Jam cho tinh- khi bi tiet ra ngoai, ho?c cham chU'a trung khi ma da rut
kim ra. se Jam cho khi huyet bi tich- trf.. Tinh -khi bi tiet thi bf.nh se n.f}ng va suy
tan. Khi ~ huyet bi tich- tr? se gay thanh bf.nh ung va nh9t.

CHU GIAI (Do~ 6- C\lu chAm thf,p nhi nguyk!)

85) - 86 kysac ... tan phyc : TCNhtc chu: «
..9ho n{m chung ta Xet than- sac va ffi\IC (mat) de CO the tloim
dtrQ'C Vi(!c con hay het CUa b~nh nay.»

39
 86) Nhat ky hlnh. thinh ky d¢.ng tinh : Sach chu :«Chfr Nhat lY
day co nghia Ia S\f chuyen tam nhat chi Clla ngtr<Yi thay thuoc. ChQ- hinh chi vao
ngoc,ti hinh cua ngtreri b~nh. Chfr thinh Ia S'l)'. phan- doan. theo doi. Chfr d(mg
tlnh y noi den tinh- huong cua b$nh.»
87) Tri ky ta chlnh : Thien TMu cham giai viet : «Cau tri ky ta chinh y noi
ngtreri thay thuoc phai biet lu~n ve cac htr-ta phong. chinh-ta phong»
88) Hli'u chu th6i chi, ... ngl! chi : Thien TMu cham giai viet :«Cau miy y noi
phep cam cay kim d~ xuat (rut ra) va nh~p (cham vao).». MNDM chu :}<Tay
m<?t chu ve th6i :defy vao, do Ia each cam kim cham vao huy$t. trong h!c do tay
trai fl<lffi vfrng lay kim d~ gifr- gin. theo doi, nh(r V~Y se biet dtrQ'C luc nao nen
rut kim ra.»
89) Khl chi nhi khti chi : ThiEm TMu cham gilli vh~t :«Day noi ve vi$c bo ta
lam cho khi dtrQ'c dieu-hoa. khi khi da den thi Nit dau rut kim ra'"'
90) Thi vj trung ki$t : chu :«Khi t~ng khi da tuy~t blm trong.
d6 Ia am hu-.nay neu ngtrQ'C lc,ti. chung ta lam cho khi ben ngoai thl,YC. do Ia da
lam cho Du-o-ng-khi tang Um mqt each sai lam. Dtro-ng-khi cang tang thi camg
lam t6n Am-khi. do gQi Ia trilng ki?t. Am-khi bi ld$t thi phai chet, cai. chet nay o-
trong tr~ng-thai tinh.»
91) Thu djch du ung : TCNhfc chu: «Phan 2 ben mich va 2 ben ng1,rc
deu Ia nO'i xuat ra cac mc,tch thuc}c tc,tng. Khi khi bi tuy~t ben trong rna minh l~i
thu (huy~t d~ cham) tire Ia lam cho khi thl)'c ben ngoai, nhu- v~y Am cang ki~t.»
92) Thi v! ngh!ch quyet : Thien TMu cham giai viet : «Khi cua ngu tc;mg da
tuy~t ben ngoili. khong den dtrQ'c o- m~ch-khau. trong luc do. ngu-Q'c lc,ti. chung ta
l9i cham er cac du huy~t cua tfr m9t (a). lu-u kim d<ri Am-khi den. Am-khi den thi
Du-o-ng-khi bi phan nh?p. phim nh?p se t<;lO thfmh chfrng quyet. se chet».
TCN~ chu: «T<;ing-khi bi tuy~t ben ngoai, do Ia Dlro-ng-hU'. Nay ta ngll'Q'C l<,li.
cham tht.rc bim trong. do Ia ta da b6 Am mc}t each sai tam. Am-khi dmrc trQ' thi
cang lam cho Dlro-ng-khi cang bi ki~t. du-a den chfrng tfr nghjch cua quyet b~nh
(b)».
(a). (b) xem ch(I so 93 dtr&i day.
93)- Tri chi gia, phan thu tll' mq.t : TCNlu)c chu : «Huy~t tfr m9t Ia can-ban
cua chU' DU'O'ng. Nay khi tuy~t ben ngoai, 19i thu huy$t can-ban. nhtr v~y Am-khi
den. va Dlro-ng-khi cang ki$t». Chfr J_ m?t (r day Ia ngQn. Ia cuoi. Trong
ngu du huy~t, S\f v?n-hanh CUa no di den dau goi va khuyu tay la CUOi dtrerng
v~n-J:ulnh trtr&c khi n6 di vao nc}H9ng. · T(r m9t & day Ia nhfrng huy~t HQ'p cua
catdu-erng kinh DU'o-ng nam & dau goi va khuyu tay.
94)- Trung nhi bat khll' ... nhi khti Ute tri khl: TC~ chu : "Cau trung nhi
bat kh& y noi rut kim ra qua tr~ , cau bat trung nhi kh& y n6i rut kim ra qua
s&nt. ca 2 ( s&m ho~c tr~) deu co hc,tk Sach NKGNghia chu : «Chfr trung lr
day Ia trung b?nh. khi cham trung b$nh. nim l.i;lp tfrc rut kim ra. Neu trung b~nh
rna kh6ng rut kim ra kip At se lam thtrO'ng n<?ng den khi. Tinh Ia Jf. nguyen
cua khi. Khi bi thU'o-ng thi se lam cho Tinh bi tiet ra ngoai. Chfr bat y noi cham
chu-a trung b$nh. tfrc Ia luc ta-khi chu-a bi tri.r rna rut kim se lam cho huyet-khi

40
bj tich-tr~ n<ri Yet cham, d6 1a y-nghia CUa chfr trf khi
95)· Ung dU'C'ng : chu : «Khi chain chua tn1ng b$nh. do Ia b~nh chU'a
trir rna khn da tri. n6 se ket-t\1 th.i'mh ung dtr<rng. tat ca deu do cai h~i cua vi~c
cham trj».

VU.= DANG HAN-VAN. PHXtN (Do,n !! = Ciru dbJJ,m nh.l Ell~rtdinJ

.1i ~ ~ ~ h1 -}-;, Jf1 :1( t /- ~t,
th~p nhj Nguyen.Th~p nhi
-r .: :-
!. !I:i
Ngu t 9-ng huu lye phu. Lye phu htiu

.f, X t
!, ~ ~~
',r~96
\1fl F?. ~\
/Iff'• i. 3~ :;. //-
~
t~v··i/ 3i "./ rJ
Nguyen xuat vu tU' quan. TU' quan chu trj ngu t~ng. Ngu t9-. g huu

~~ !1: Jf'\ ~ f _;_ ~\ t ~ Jj, _::¢ :£ J1fG 0

t~t. dU'O'ng thu chi th~p nhi Nguyen.Th~p nhj Nguyen gia, ngu t~ng chi

ffr p~ -" .::- 1f j,

sa di b~m tam bach lye
f
th~p
.§_
ngu
!if t
tiet khl
~ ~7 Ji_
vj da. Ngu tq.ng
IJG
1tf
htiu
~;j ~ --'~-
t~t da
;11
ung xuat th~p
t :- if, t _::,
nhj Nguyen.Th~p nhj Nguyen cac htiu
Ji ~if lfr
so
~ tQ! ~o :;It ~~' }it :t }!, &1 !fto :£ ~ ~ It
xuat. Minh tri ky Nguyen, d6 ky ling nhi tri ngu t~ng chi h~i

~ ~ f ;u J'' J1> fit i1t.J.

98
-1 If. It -f A 'irl
hy. DllO'ng trung chi Thieu am Phe da. Ky Nguyen xuat vu Thai uyen.

-*' ~ >#/ ::.-

9
JJ., t Zt 3\ Jl; /\:J'
Thai uyen nhj~ DllO'ng trung chi Thai dtJO'ng,Tam da. °Ky Nguyen xuat
®
10
:t /1, ;t -=]#
V\..1

1\ 1~ 3\ fA .::- ~ f ~ )~ flb flt ~ $ l.i,

E>~i nhj~
01
Am trung chi Thieu dtJO'ng,Can da~
02
!ang. Bq.i lang Ky Nguyen

:.t
xuat
f
vu
"" 1tr ~ 1t1 -=-
Thai xung. Thai xung nhj~
03
n -cF ~
Am trung chi chi
i, f.t' ~~
am' Ty
®
da.
104

.:}{:
Ky
·~y ::11
Nguyen xuat vu
1' *' 'f1 ;K 0- /
Thai b~ch. Thai b~ch nhj~
05
~ f i- A 1t
Am trurg chi Thai am,

~®;}t.Jfl, ~ ~ ~~ZA §J-:.~"f ~~~'

Th~n da~
06
khe nhj~
07
Cao chi Nguye~ ,
08
Ky Nguyen xuat vu Thai khe. Thai

~ -t 7t.~ 4
xuat vu CU'u . vi.
109
1lt ;~
CLI'u vi
~ i ~
nhat. Hoang chi Nguyert xuat vu
JJ, :t 10
.r xt ~ B¢t ltO'ng ..

41
 ~
:P. ..1\
th~p chu ·trj ngu ltJC

At ~ iff ~
>}1, /tf 1fJ !!)

phu chi hfru t~t gia d~L

· DICH NGHiA (Dotn 1 - Clru chAm thiP nh/ nguyen) ••

Ngii t~ng co Jvc phii. Jvc phil co th(Jp nhi 1\guyen. Th(Jp nhl Nguyen deli xuAt
ra 6- t(r quan. Trr quan chil iri ngu t~ng. Ngu t?ng c6 b~h nen thu huy~t cua
th(Jp nhi Nguyen. Th(Jp nhiNguy{m Ia nui mil ngu tfwg bcim-thl) «khi Yi>-' cua 365
tiet. Ngu t~ng co b~nh phai.xuat ra & th(Jp nhi Nguyen. Th?p nhi Nguyen deu co
ch6 xuat cila no. Neu chung ta biet r6 cac Nguyen-huy~t. va chung ta thay dt.rfl'C
nhirng bMu- (rng cila n6 thi chung ta se biet dl.rfTC tinh- tr?ng bj h?i (b~nh) ciia
ngu t~ng v(Jy. •
Phe thu9c Thieu-am trong Dtrung. huy~t Nguyen cua no xuat ra & huy~t
D~i-Jiing. D~i-liing co 2 huy~t. Can thu9c Thieu-dtrung trong Am. huy~t Nguyen
cila no xuat ra & huy~t Thai-xung. Thai-xung co 2 huy?t. Tj thuqc Chi-am
trong Am. huy~t Nguyen cila no xuat ra o- huy?t Thai-b?ch. Thai-b?Ch c6 2
huy~t. Th[m thu9c Thai-am trong Am. huy?t Nguyen cila n6 xuat ra c:r huy?t
Thai-khe. Thai-khe co 2 huy?t. Huy~t Nguyen cua Cao xuat ra u huy?t Cu-u- vi.
CU'u-vi co 1 huy~t. Huy~t Nguyen cila Hoang xuat ra & huy~t Bgt-u-ung.
Bgt-ll'ung c6 1 huy~t. Pham tat ca th(Jp nhlNguyen chu-tri ve b?nh cila ngu t9ng
va !l)c phil v(Jy.

CH0..GIAI (Dotn 1 - CUu chAm fhl.p nbJ nguyiJn) .-

96)- Th~p nhf Nguyen xuat vu tU' quan : Sach NKGNgb.ia chu : «Tfr quan
day Ia 2 khuyu tay. 2 dau goi. Day Ia quan. tfrc lA canh ctra cua cot tiet toan
than». . TC~ chu : «Khi cua t<,mg phu tlr<Yng thong. bang con dtrb'ng bieu
ly. cho nen bieu cua ngu t~ng Ia lvc phu, ngoai Ivc phu co thi;tp nhi Nguyen. Thi;tp
nhi Nguyen xuat ra & tfr quan,. tfr quan tfrc Ia 2 khuyu tay. 2 dau goi. d6 Ia cot
tiet & chu than· con ngm"ri. Cho nen cac huy~t Tinh. Vinh. Du. Nguyen, Kinh, H<;rp
dlm di khong qua khuyu tay & tay. di khong qua dftu goi & chan. Cho nen, thi;tp
nhi Nguyen-huy~t co the tri cac b~nh & ngu t~ng».
97)- 365 tiet khl vi : Chfr tiet, nhll' chung ta da n6i & chu so (84). day Ia n<ri
cac ·dot XU'<Yng gia() nhau, nhtrng dong theri ciing hieu Ia no-i cac thAn-k hi
du-hanh. Chfr 1\, ~~ khi vj & day nhac chung ta ve quan-h~ gifra con ngtr<"ri
va hi;tu-thien khi. Hi;tu-thU~n khi .. theo NOi-klnh. gom co coc-khi va vi-khi. Vi &
day khong c6 nghia Ia mili vi th<Ym.hay thui. rna n6 chi vao tat ca nhfr~g
thfrc an ngoai coc-khL Khi con ngtriri an vao ~ Vi gom coc va "'A
vi thi phan
tinh-khi boc len de chu vao Phe. phan trQc~khi llru l~i & Trtrirng Vi ( ·~ )".tat ca
t~o thanh vinh-khi. v~-khi chu IU'u toan than. Con ngtreri c6 du h~u-thifm khi tfrc
Ia du tinlrk~. · dii tinh-khi Ia c6 du th~n-khi. Cho nen. cau ·noi s& ngnn tiet gitl.

42
. than-khi chi sir du himh xuat nh?p dii Ia Y-~nghia cua cau 365 tiet khi Vi. Tat ca
nhfrng tl.r khi- vj. than-khi. tinh-khi deu Ia nhfrng each n6i ve vai tro d.m
h~u-thiE~n khi nO'i con ngm'ri khoe m~nh.
98)- Dllang trung chi Thieu-am, Phe d~ : TCNhl)c chu: «Tam va Phe nam
trim ciich. deu dU'Q'c gQi Ia OU'O'ng ~ng. nhU'ng rieng Phe dU'Q'C gQi la Am trong
Dlr<Yng. vi the gQi Ia Thieu-am»_
99)- Ky Nguyen xuat vu Thai-uyen : MNDaJ chu : «Huy~t nay nam lY ch6,
lorn vao nO'i sau ban tay. day Ia nO'i m<;tch Phe chu vao, Ia huy~t Du Tho. Cac
kinh Am khong co huy~t Nguyen. dung huy~t Du d~ thay the huy~t Nguyen. Cac
huy~t khac ciing theo nhtr v~y».

100)- Dltang trung chi Thai-dlfO'ng, Tam da: TCNh\le chu: <<Tam Ia 0\rO'ng
trong DtrO'ng. cho nen gQi Thai-dtrO'ng».
101)- Ky Nguyen xuat vu E>~i-lang : TCNh!).c chu : «Nay xet dmg huy~t
D'i\i-Umg Ia huy~t Du cua kinh Thu Qu)!et-am Tam-chu (Bao-l~c). Trong thien Tit
khach (Linh-khu 71), Hoang De noi : Rieng m~ch Thu Thifnram lit khong c6 huy~t
Du. t?i sao the? Ky Ba dap : Kinh Thieu-am thu9c Tam m~ch. Tam lit D?i-ch.,(Ja
cua ngii t<;mg l{lc phu, lit nO'i b- cua Tinh 'va Than. .
Tv.ng nay phai lit nO'i kifm-co (khong ta-khi nao tan-c6ng dt.n;rc}. khong .cho
phep ta-khf dU'{J'C vao. Neu ta-khi vao thi ·se Jam thrrO'ng den Tam. Tam bi
thrrO'ng thi Than sera di Than ra di thi ngll'iri se chet!
Cho nen. khi n6i rang ciic ta-khi vao Tam, d6 lit n6i di vao Tam 8ao-J~c mit
thoi. Tam bao-J~c Ia m~ch cua Tam-chu.
Vi the day m&i n6i den huy~t D~i-Jang. Huy~t D~i-Jang nam & dU'&i dot
XliO'ng sau ban tay, ngang gifra 2 dll'irng gan Jun». .
102)- Am trung chi Thieu-dlfO'ng, Can da : TC~cchu: «Can. Ty. ·va Th~n
deu nam (r dmJ-i each va deu thUQC t<;tng Am. rieng Can thUQC DtrO'ng trong Am.
cho nen gQi Ia Thieu-dtrO'ng».
. 103)- Ky Nguyen xu at vu Thai- xung : MNDM chu : «-. nam sau him tiet cua
ngon .chan cai 2 than, n<Yi lorn vao cua dQng m<;tch frng thu, Ia n<Yi Can m~ch chu
vao,. day Ia huy~t Du tho». ·
104)- Am trung chi Chi-am, Ty da : TCNhlj.c chi(: «Ty tJmQ~ Tho va la
tu-vng cua Dia. cho nen gQi Ia Chi-&m trong Am». . .
105)- Ky Nguyen xuat vu Thai-bq.ch ! MNDM chu : «Huy~t n~iy nam 6- .ch6
lorn vao cua b<;tch cot. nam trtr<Yc mep trong. mat~ trong ngon chan cai. ~Jay Ia
nO'i m<;tch cua Ty chu vao. thUQC huy~t Du 1'b6».
106)- Am trung chi Thai-am,"Th~n da : TCNhtc chu: «Th~n ri~m ir dt."'<Yi' va ·
thUQC Thuy~ cho nen gQi Ia Thai-am" trong Am>~~ . . ..
107)-Ky Nguyen xuat vu Thai-khe. : MNDM chu : <~Huy~t nay niiin 6 ~116,
16m VilO cua dQng-m~ch. (r tren XtrO'ng: got chan.sau mat ca trong~ .Bat cfr.
dan ong hay dan ba. khi b~nh. neu m~ch nity. c()n thi song. neu khong con thi se .• '
chtk Day Ia n6i nO'.i Th~n II)<;lCh chu· vao. thUQC huy~tDu tho»: .
. 108)- Cao chi Nguyen : T~h6nj chu : . ~<Khi cua trung.:ti~u chu-ng cat .

43
Hin-dich. hoa cai tinh-vi cua no de phat-tiet ra nai tau-ly nham chu vao cho tran
nhu{m & cot. b6-ich cho mio-tuy. lam tro-n mu-at bi phu. Day Ia qm1-trinh cua
tan-djch chu vao 365 tiet va tir do ty:&i vao, tham vao bi-phu. ccr-nhvc va tim
-ly v?y. Khi nao chat nay dU' tran ( ~ d~t) ra ngoai thi bi nhvc se cao phi: btf!>
tro·,n, va m{lp-m{Jp. Neu blm trong dll' thira thi ch6 ca~_}'~a hoan.g se doi-dao ( -~~
1

~- ·Jt; phong man). Cao & day Ia I&p m<l' mong ( ·~~" ::; f., ) cua t~ng phu.
Hoang Ia thuqc huy~t mq nguyen cua Trtrerng va Vi. DTThi~n chu : « "t._::.'
""f r~ .J::... gJ '~ Tam h9 each thr.r(J'rig vi hoang : phar; drr&i Tam v-1 tren
each gpi Ja Hoang. Tam Ia Dl.l'o-ng. Ia ph{l: cha. Phe la mau: mr. Tir each. tr&
xuong thuqc ve vimg 6-trQC cua TrU'?rng va ~l· DU'6-i Tam co m(lt chut mer( K~ )
gQi Ia Cao. Jren_c_ach co l&p man ml,ng ( -~~ rf~<) gQila Hoang. Sach To-van
co cau : 1.';f1 .tf each hoang. ro-rilng Ui' n6i den phan Hoang cua each. n6
khong phai 16-p m8n mong do. thi la .... ?»
DU'lrng Dung-XuyP.n noi: Pham ni11rng ncri co man hrcri. ( rjlb~ ) i~l ) du
ra.ng & thu-gng, trung t,ay h<t ho~c n(>i hay ngo~i. hen tren '10 deu sinh ra 1 16-p
.y-. -' Ji cao du: J(rp mtr. Sach Ti truytn g9i chat nay.la Cao-hoang. Chfr Hoang
la''noi ve 16-p man. 1 thfr v~t-chat thuqc ve Tam-tieu. Chfr Cao Ia noi ve chat mer
( ~ ':il ). chat nay thuqc ve Ty.
Pham qmi-trinh hoa thuy. hoa coc deu do chat cao du: mu cao phat ll)'c de
hap-th\t. Day chinh Ia y-nghia cua cau noi : !)' chr1 ve l(J'i thuy. h6a thJ,rc. Co~
dtrerng v~n-hanh deu gom trong 16-p man ( ;j ,1-,:J cua Trung-tieu. L&p man mong
n~y mac vao cqt song & lu-ng. thll'gng hanh len d(m Can. day gQi Ia Can-each ( .~ ·!·
y
i i ). Can-each. phan nira cua phan tren & tren the. phan ntra cua phan dU'&i lY
dll'6-i each. Cach nay xuat ra (y Can. tuan hanh theo XU'<rng SU'Crn len den
Ctru-vi lY tnr&c hung (ngl)'c). ben dll'fri no che d~y trQc-khi. ben tren no bao-h(>
Tam va Phe. No dong. vai tro gi<Yi-ht;tn gifra Am va DmYng. Can-khi thong dtrgc
v&i each nh~p v~o TrU'iYng Vi. ch~y vao huyet- that. Con dU'&ng nay nam &
cach-mt;tc va. phan ? c):! .f.."!: du v6ng: mim mfr cua trung va ht;t v~y>>,
Ong n6i tiep : «Ben trong Ctru-vi Ia each, do Ia phan Thll'gng-tii>u cua
Tam-tieu, no Ia ncri lien-lt;tc. phoi-ngau gifra kinh Thu Thieu-dU'crng va Thu
Quyet-am Tam-bao;. Tam-bao dong tro lien-lt;tc nhau gifra Tam va Phe. Ve
the-chat thi' no· co, ]6-p man m<Y ( ftl ~ .~: ~~' ). Chfr chi: mrr 6- day tire Ia cao v?y.
Nay xet vurig khi cua ngl)'C Ia vung tang-trfr Dt;ti-khi. tuy kh6ng n6i Ia cam
cham. nhll'ng nreu cham, chi nen cham tir 2 den 3 .phan. khong nen cham thau
suot. e rang se1' lam scr-ta Dt;ti-·khi. Day Ia y-nghia cau cong chi bat kha : khong
dlr(J'C. tan-cailg. Ben ngoai no co -16-p XU'O'ng day biw-hq. khong the dung da de
biem. day__Jla y-nghia cau d~t chi bat c{lp: d?t khong den. Ngoai ra. day Ia vimg
phu rq.ng l<Yn tren khong thong v&i yet-hau. dU'<7i co cach-mt;tc noi tiep khong
cho. lien-h~ cimg v<Yi tt;tng phl1 nam ben dtr6'i each. Day Ia y-nghia cua cau dll'(J'C
bat chiy~n; thuoc kh6ng eli den Gl.r(J'C Y?Y.'·'~
109) Hoang chi Nguyen : Hinh 4m nghia &IJ Ur dioo chu: «Day Ia 1 bq-vi cua
t~ng phu con ngtriYi gQi Ia Tam h? each thrr(J'ng... no Ia 1 man C\)'C mong Cr tren
each. len tren l chut hi nh~p vao Tain, xuong dtr&i 1 chut Ia nh~p vao each: rat
kh6 xac-dinh ro bq-vi nay». Thien T?p bfnh (Linh-khu 26) vi~t: «". xung len ·

44
tren Tnr<mg va Vi. ho· len Can, tim 1·a & Hoang. ket l~i & T~ (rtm), cho n.en thu
huy$t Nguyen cua Hoang eM lam tan Qi,. Thien Phuc trung lu[m (To-van
40) vit~t: «Day gQi la can phong v~y. Khi cua no trim ng$p ra DC;ti-trm'Yng va r6
nhat & Jloang. Huy$t cua Hoang rr dmri run, cho nen se lam dau quanh vi.mg
run>>.
TCThOng chu: «Phong day la phong-ta lam thtrO'ng den Dtrang-khi cua con
ngtri:ri... lam ltru lC;ti ii'Oiig khoang bl,mg va run... Khi cua phong-ta tran ng$p
ben ngoai D<;li-tnrerng va lu:u l<;li & Hoc1ng. Hoang & day ~a thuqc Cao-hoang...
xuat ra & huy~t Bqt-U'O'ng..:>>
Thien Thich cam Jw)n viet : « ~ ~ _lf ~ )::. 'f -if} Ca_ch )(__
hoang chi thmrng trung ~Cru phu mim: trim Cach hoang. b- giira c6 phi) va miiu.''·
ehu : «Chfr ~ each (y day tfrc la each m<;1c. Ben trong co man each
nh1)c. no lien-l9c y6'i phia trtr&c & Ctru- vi, v&i ben C(;lnh & m<;m strb'n bvng.
v{ri phia sau (r dot Xtnrng song so 11. Chfr hoang thuqc huy~t mQ va Nguyen,
huy~t Nguyen cua no xuat ra & dtr<ri run. gQi Ia huy~t Bqt-u-O'ng.
Oi ! Am Dmrng Ia cha mr ciia s!l' bien-h6a. Thuy Hoa Ia tri?u trrrng
Clia Am Drrcrng. Cau trung hiru phi) m~u y n6i Tam Ia DtrO'ng tt;1ng. nam {y
tr(m each. Th~n Ia Am t<;lng. nam (y tren hoang. Tren each va hoang. trong
khoimg ay ~n-tang Thfm cua Thuy-hoa va Am dtrO'ng».
110) B¢t LIO'ng : MNDW! chu: «Huy~t nay con co ten Ia Khi-hc'ii, mc?t ten nfra
la H9-hoang. nam dtr&i run 1 thon rtrfri. & nglriri con trai thi day Ia nO'i sinh
khi». TCN~c cung dong y nhtr th~.

VIU.- DANG TA H.AN-VAN. PIUf:N

J}k ~5t 3- J% Jt- ;tt
.Trll6'ng thu t~m DllO'r.tg, x6n tiet
1fsz _::_
thu tam
n:· 4'
AM 111 Kim
-x
phu
:E- iJ
ngu' tq.ng

:±. 7ff ~ ~ ~~ ~M .W~ ~ ~~ ~ ~ ~~ Jt ~

'chi huu t~t da, thi do thich da, do 6 da, do k et da,

~~ Y1 -e!J ~·J !ft !A. ~~ ;y 1( -\!; ; ~ lift ~ ~iiD.

do be da, Thfch tuy CLrU, do kha b?t da, 6 tuy cliu do

~ ~ ~
,~t ~~ ". ~-Mi ~ ~4 $ FJlbe ~~~~-
kha tuyet da, ket tuy ctiu do kha giai da, tuy CltU do

-;j -;~ ® ~~~

~
kha quyet da. Ho~c ng'On ct!u
~~
?lf\
t~t
L
chi
"4\
bat
-;[ Jfs(
kha thu
1
gia.
1Fphi $ky
iYu ~ *'~ ffl ,;jj
thuyet da. Phu thi~n dyng cham
~
da,
1{5\ ~ :.fJA ~ ~~ )(
thu ky t~t da. do
j•J
bq.t thfch

45
 5-5 -1!0. ~~ (fl~ - ~-t J(!.) ~Ml ~ ~ {!!). ~'
da, do tuyet o da, do giai ket da, do quyet be da. T?t

~
tuy
}(_ ~~ OJ ·-f:- ~ -t :f of :
ctiu do kha tat da. Ngon bat kha trj gia,
=* Jrt :$;
vj dac

;?~~ 112
thuat da.

. j•J->~ ~- ;t -:li., >.A 1 -1~ 7~ 3

:fz,J t. ~j
Thich chu nhi$t gia, nhu di thu tham thang Thlch hzm thanh gia,

-J[c A. ?f 1;1( _},<f ~ 7ff 1~ ~fi. ;1 1fj( ;t_ 1- ~

114 115
nhu nhan bat dye hanh Am hiJu DuO'ng t?lt gia thu chi Hi€J. lang

~
Tam
..!-.
ly
116
:i£ )j_ -#: '~ ~
Chinh vang vo dai,
e

khi · ha
-r r; nai
Jl:. -::f
chi,
117
bat
-r .Aj :t~
ha phyc thi

ti!J
da. T~t
;fA ~
cao
,1i:J r1J
nhi n<;>i
:t gia,
Jf:><
thu
~ ~ ~ f~ ~
chi Am chi Lang tuyeri T~t
;jj" ~
18
cao

tVi Jf 1
nhi ngoi€J.i gia, thu
jf,z ~· J~ ~ ~ !_ ~
chi DllO'ng chi 'Lang tuyen da.
119
0

DJCH NGHiA (Do~m 8 - Cfru chAm

Bfnh trt.r&ng thi thu huy?t cua cac klnh tam D~.rung. bfnh tieu chay thi thu
cac huyf!t cua cac klnh tam .Am.
Nay ngli t;,mg c6 b(!nh. thi dl) nht.r dang c6 1 cal gi cAm dinh vao. nht.r dang
c6 1 cal gi du ban. nhl.r dang c6 1 cal gi kiH-tl) 1?1. nhlr dang c6 1 cal gi blJ..tac.
Cal gi «Cam dinh VBO·'·' ay. tuy dinh Jfw. vein c6 t h~ nh6 len dt.r{YC : cai gi «dU
ban.'-' ay; tuy du Jfw. VAn c6 th§ ri'ra S?Ch drr(YC : cal gi «ket (~).'.• ay. tuy ket Jau.
vcfnc6 the cQ-i .mir dt.r{YC: cai gi «be-tcfC·'-' ay. tuy 00 Jftu. vcfn CO tJP khafngOi cho
tho at dt.r{Yc.
. Nay neu co ngrriri rho rang b(!nh Jau. khong th~ thu huy~t d6 chli'a tri. Jirl .
n6i ay sai. 6i !Ngt.riri ~·heo dvng cham. khl thu huy~t d6 tri b?nh. phai glong nht.r
-m¢t ngt.riri dang Jam c6ng-tac «nhd m¢t v(Jt dang cam dinh vao.••. dang «ri'ra
Si~Ch m9t V~t dang du ban.•.•, dang «Cirl m/r
m9t V~t dang ket-tfl:'>, dang «khai ngiJI
m¢t. v~t dang blJ..tac.-.•. B~nh tuy da ia11. nhrrng van co
the tri du-q:c. Ngu-iri nao
000 rling khong trj dl..r{YC. do.Ja Vih(J chr.ra nam dt.r{YC {cham) thu(Jt ma th6f.
Khl cham .ve nhi~t phal nht.r ngrrirl dang th(Jc. tay vao nu-&c canh nong. Khl
cham ve han. phAI nht.r ngr.riJ-1 dang bin-rjn khong muon ra di. Neu u Am-ph(ln
ma co bf.nh thucjc ve Dt.rung.ph;iithii huy~t lil)-iang Tam-lj. Phai chiim-chu m9t

46
each d(rng-a!w. kh6ng dm;rc hriJ'i bieng. cho den khi ta-khi thoat het m&i th6i.
Neu chlra thoat het phai cham td'r l?i. B~nh 6- phan tren xam nh~p vao trong thi
phai thii huy?t Am Liing-tuyen. B?nh 6- phan tren. xuat ra ngoai thi nen thii
huy?t Dll'O'ng Liing-tuyen.

111) Trv6'ng thu tam DLrO'ng, ... thu tam Am : TCNnoc chu: «Tru&ng iY day
la phuc truerng. Chf.t x6n tiet la m<}t b~nh do thuy-coc khong h6a. B~nh tru-&ng
nim thu cac huy~t 6- cac dmJ-ng kinh tam DITo-ng cua Tuc. D6 Ia 3 kinh Vi. Derm,
Bang-quang. B~nh xon tie>t nen thu cac huy~t 6- cac dm'mg kinh tam Am cua Tuc..
Do Ia 3 kinh Ty. Can. Th~n,.
112) Phu thi$n cham gia, ... vi a;k ky thu?t da : chu : «Day noi
ttrirng-t~n ve vfm-de b~nh tuy da lfm nhrrng neu huyet-khi chU'a hU'-bq.i, v~n c6
the cham- tri dU'Q'C. Cho nt€m, ngtreri tha;y thuoc neu khoo d\mg cham vi nhU'
ngtreri dang nh6 m{>t v~t dang cam dinh vao. cai quy Ia 6- ch6 nh~nhang,
kheo-leo I vi nhtr ngtriri dang r\ra sq.ch vet dO' lam ban khi vinh-ve?. c:ai quy Ia (y
ch6 S<;!Ch-se. tu·o-m-tat 1 Vi nhtr ngtriri dang mQ- cai gut roi (y VUng quan Va tiet,
cai quy Ia 6- ch6 c&i m&. phan tan ra. vi nhtr ngmJ-i dang r<;ich mqt dtrerng no-i bi
b€- U\c. cai quy Ia & ch6 · khai. thong no. Cai dt,mg cua 4 dieu tren deu co ch6
tinh-di~u cua n6. Dieu quan-trQng Ia phai trich oo, xua du6i ta-khi m{>t each
nhE7nhang rna khong lam thtro-ng m{>t chut nao cUm chinh-khi. Neu lam du-gc
cong vie?c: cua 4 con dm'mg n6i tren cho tot. thi b~nh tuy co lfm, vi~ chfra-tri
khong th6 l<hong· het». TCNtuJc d~n Uri cua Trtro-ng Tri~u-Hoang n6i : «Cai
gi dO' b{m thi (y t(;li bi mao, cai gi cam dinh vao thi (y tq.i phu nhl)C, cai gi ket-tl)
l<;ii thi (y t<;1i huyet-ffi<;!Ch, cai gi b€-tac thi (y t<;li can-cot».
113) Nh11 di thu tham thang : Sach NKGNghia chu: «Y noi cham th~t nhanh.
Cau nay c6 nghia ngtrgc l<;ii v&i cau tiep dtr6-i nhu- m(Jt ngu-iri bin-rjn, khong
muon riri khoi...» .
TCNh:f,c chu : «Cai dvng & day la phili nh~nhimg. Nhi~t-khi thu{>c DtrO'ng.
Du-o-ng chu ben ngoai. cho nen phep tri phai nhanh».
1!4) Nhv nhan ·bat dy.c .h2mh : TCN~ chu : «Am-khi han, ngtrng-tre?. muon
cham cho dac khi khong phai de. Phai hru kim. ch<Y dgi. nhu- ngm':ri bin-rjn».
TCThl»ng chu : «Han khi Ia khi hrr-han cua n<?i Am. vi the nen thu khi lau.
binh-tinh ch<r cho dac-khi. vi nhtr ngtr<Yi bin-rjn khong muon di no-i khac».
115) Am hli'u DvO'ng t~t gia : TCNhtc chu : «Day Ia tru<Yng h<rp nhi~t &
t<;ii Am-ph.;tx. '· ·
116) H~-lang Tam-ly : MNDai! chu : «Day Ia huy~t Tuc· Tam-ly cua Tuc
Dtro-ng- minh V j, l huy~t c<) 4 t\1'». .
. ~

117) Chinh vang vo dai, khf ha nai chi : T~ chu: «Chfr ~' dai dong nghia
v<Yi chfr jf; dai. Ia ltreri bieng. Chfr khi ha y noi hie ta-khi tho<li. Neu ta-khi chua
thoai thi ti~p-tl)C cham». Sach NK.GNghla chu : «Toan cau nay y n6i phai
th\)'c-hi~n vi~ cham-thu~t m{>t each chinh-xac. khong dtrQ"c lm':ri-bh~ng d~dai.

47
phai cham ·den khi niw ta-khi thoai m&i thoi».
118) T~t cao nhi n¢i .... Am chi Lang tt.tyen : chult: «B~nh & trim
phai thu huy~t & du-&i. The nhu-ng ~nh & cao rna thuc}c ben trong la thuc}c ve
t<;lng. nen thu huy~t Am Lang-tuy{m thuc}c kinh Tuc Thai-am».
119) T~t cao ~hi ngo~i •... DLtO'ng chi Lang tuyen : chu : «B~nh cao
rna thuqc ben ngoai Ia thuc}c ve phu. 11en thu huy~t DtrO'ng Lang-tuyen kinh Tuc
Thieu-d tr<rng».
HET (Ciru cham th~p nhi nguyen)
H. MINH- D\JC dich

B T41n ll8.cb.
NK giang nghia: Nc}i-kinh giang nghia
Do chu NKMQ : Do-chu Nan-kinh m<;1ch quyet.
TQCC kinh-huy~t-hQc: Trung-quoc cham-cfru kinh-huy~t hQc.
CCd~i-thanh: Cham-cfru dt;li-thimh.
NK ban nghia : Nan-kinh ban nghia.
NKt;}p-chu : Nan-kinh t~p-chu.
I
HDNKTVdich-thfch: Hoang De n(>i-kinh To-van dich-thfch.
HDNKTVgiai-thich: Hoang De n(>i-kinh To-van giili-thich.
TQCCHkhai-yeu : Trung-quoc cham·-cfru hQc khai-yeu.
TQCCH giang-nghia : Trung-quoc cham-cfru hQc giang-nghia.
TQ y-hQcDTD : Trung-quoc y-hQc d<;1i tir-di~n.

TAD DDXuyen: Du-erng Dung-Xuyen

TCThong :'fru-<rng.Chi-Thong NThfr.: Ngu Thfr
TCNh<;1c : Tru-o-ng Canh-Nh~c HMDfrc : Huynh Minh-Dfrc
MNDai : Ma Nguyen-Dai VBang: Vu-o-ng Bang
DDDv.mg: Dinh Dfrc-D\.mg CST6ng : Cao Si-Tong
LQuang : Lfr Quang DNNhu- : Du-o-ng Nguyen-~~~·.r
DBNGian : Do-n Ba Nguyen Gian MTSieu : M~c TrQng-Sieu
DHThao :Du-o-ng Huyen-Thao
DTThi~n : Du-o-ng Thu-gng-Thi~n

48
 ? ,1'1,

CU'LJ ~A~1\( thao sdvh 1

cheim cu•G 1o Nan, Y~ Ch1)

"a A
CU U CUAIYI ( ·lhao s:ck,h chCA"m cUiu h'?c !A.hQ"i Yiu)
0

I
? ~ . I
CU 1U Cl-l;6J\/l(Th(l()~dch GhC!m Culu 1-1~(., GiC:I>j Nshia)
0 0
 N¢IDUNG a

Day Ia thii>n thfr 2 cua sach Unh. khu. co t~n Ia /-;f., fi/J'
Ban du. Chfr Ban
co ngh'~1. Ia cai gi/c~ cai gi n~n- timg. Chfr ifl·if.' 1 hAU co nghia Ia Sl)'..._V~n- chuyen.
Ricng trong thien n~~y. ch\r ~~·;' p~uii dc;>c Ia du:giAng v&i cac chfr fi·~Jj' ho~c chfr
/{j;:.f' • va CO nghia la Sl)' v~n- chuyen cua m~· It- khi. Ban du dung de chi Vito cac
huy~t chu- ylni. nen- tang. trong do co ngu-du huy~t va cac huy~t khac.
Can ctr m(>t each t6ng- quat vao n(>i- dung cua thien nay. chung ta co the
chia no ra lam 5 do~n nhtr sau :
1) Lu~n ve ch6 bih dau va ch6 cham dtrt cua ngu- du huy~t tren m6i dtr<rng
kinh trong toan b(> 12 kinh.
2) S\1' ttrO'ng- thong gifra 2 dtr<rng kinh tren (thu) va du&i (tuc). lay huy~t
Thi€m-d<}t cua Nham- m~rh va huy~t Phong- phu cua Doc- m~ch lam chuan de
tinh r<}ng ra .
3) S\)' h.r<Yng- hgr cua ngu t~ng va h)C phu.
4) S\)' chl\m sau h.:ly can do S\)' xuat- nh~p cua 4 mila.
5)Cach thu huy~t khi bi chfrng chuy~n can hay bi chfrng nuy iluyet.

I-DANG HAN VAN. PIU~N 1- Ban

1irtl:
- ' 't ~~ ~ ~~ 1il
Hoang Be van t1 Ky Ba viet: «Pham thfch chi t>~o. tat thong

+
th%p nhi
~ .&! J~ .:±_ fjf }.~ ~1 ~~}. JVt<. ~
kinh l~c chi sO' chung thi , lq.c m~ch chi
it
sO'
~ ·J I!:
bi$t xli
2
,

50
 ftt {B ht pfr~~ ~
_..!-
..il- }ifr /\

ly~ dCi' hqp~ tU'

3
ngu du chi s& luu , phu chi si'::J thoi chi

ffr ~ A.._ Ji .f/V

.1. '.J ~ ffr 5ff/ ~- r7t, .f( :f/ j~ ~
-" s& xu at nh~~ ngu qmg chi s& lvu Xtl khoat so chi d¢. thi~n
-:;-
lffi., ~ ~)( r6}
..~ 1;17

tham chi
.
tr~ng,
8
cao h~
-r fr}f
s&
1 9
~
chi .Nguyt?n van
rti :tky ~
giai .)'

DJCH NGHIA (U&u dlo~ i I dop i ~.&in du)

Hoang cJe hoi Kj Ba : «Pham D?o cua vi¢c cham (thich).at p.hiii thong ch6
chung thl CUB «lh;jp nhj kinh- J~C·'-'• cJu) .. c1· rfeng bif.t CU8 J~c- fflf)Ch. V~i- trf CUB
ngu- du huy?t. ch6 «hfJ'P-'" cua· ivc phu. ch6 «JWcit nhfaP·'-' cua t(r thiri. ch6 «troi
chay>-' CUB ng(J t;;mg. ffllrC- aij rt?ng }J?p. tinh t!'~Bng sau C~Jn. con auimgma ffl.fl.Ch-
khf di tir trim cao xuong thap. Ta mong dtrf)'C nghe lui giang- gild ve van -de (/6),\

. l)- Th?tp nhi kinh l(;lc chi so chung thi : TCNhf,c cha"J:« Y n6i .sll khb-i len va
cho dirng l~i .cua 12 kinh- ffi<;\Ch, cUm co th(i'- tl,r cua chinh no.» Chfr thi (y day la
bat dau, chi vao rYJ.C;iCh- khn b.it dau xuat ra (r huy?t Tinh tren moi dU'iYng kinh.
Chfr chung chi vao huy~t H(J'p. nO'i rna m~ch- khi bih dau rot vao de ai vao t9ng
phu. (xem l<;li chu so
83/Linh khu}
2)- L~c m~ch chi s& bi~t xli : TCTMng chu: «Huyet- khi cua t~ng·· phtl do
tir d<;li- l~c rot chay ra ngoai <ten khap nO'i bi- phu. xong roi l(;li do tir cac huy?t
Tinh (y cac dau ngon tay. ng6n chan quay rot vao cac kinh- ilf\q1Ch.» TC."ThOng
da chu ve van- de nay rat ro va rat day- au trong thiq'n M,fiu thich (To- van 63).
Toi xin trich- dc1n ra day tily theo tirng tiet (do9n) cua bai nay nhu, sau..
TCThOng chu cho do~m 1 (M?u- thich}: «Khi va huyet xuat ra tir Vi ~ thoo con
dm:rng l~c cua Vi de rot vao d~i- l~c cua t~ng- phu roi tir d<;1i- l~c nay luu- hanh
tn.r&c het ra bi- phu de sung cho l~c- m~ch. Hr l~c- m9ch l~i quay nh~p tr& vao
~tinh dJ nuoi dtr<Yng khi cua ng'll t~ng".»
TCThOng dinh nghia l:Y do~n thfr 21 (To van 63) :
-. L~c- m(;lch vi v&i nhfrng chi. h.ru t":Ua giang- ha.
• Ton- l~c 11, -~vi v&i nhfrng chi- hru ngoai chi- ltn.ll
• Dq.i- l~c vi nhtr ngoai giang- ha con co
(bi(!t} giang-ha. B.en ngo~u. no
tU'O'ng- thong v&i ton- l~c cua kinh- m~ch. The nhu-ng. cuoi cung tat ca deu xuat
ra d~ quay ve v&i bi~n. Bi~n slr di v~n: M.nh dtr<}'C may. OU"Q'C khi trong thiim-h~
do Ia con dm:rng di tir dt;tid B~c d~ lam sung cho bi- phu. Khi nao mr&c trieu cua
bi~n dang l~n. no se di tir kinh- ID(;lCh d~ trim ng~p den cacchi lf~C."»
3)-Ngu du chi so k.tu: TCNbfc chu :«Cac huy~t.Tinh. Vinh (Huynh). Du. Kinh.
Hgp. deu. co ch6 hru. chi cua no.)) Chung ta thay rang chfr ltrll co nghia den tlJ
5!
Ia l~i. Rieng {y day, chfr hru muon chi viw v; tri cua m6i huy$t d<;lO tren
dtrtJ-ngkinh. Nhfrng v;- tr{(huy$t) do dong vai tro don nh$n va h.ru- chuy~n m<;lch
-khi trim m6i dtr<Yng kinh.
4)- Lt;JC phu chi sa di hgp : n6i : «Day n6i ve huy$t ngu du CUa ngu
tt;1ng va huy$t' h)c du cua h)c phu.». Thoo Uri chu cua Trtr<Yng Chi- Thong thi ngu
t~ng chi ngu du gom Tinh. Vinh (Huynh). Du. Kinh. Hgp, ron ll)c phil chi Jvc du
gom Tinh. Vinh {Huynh).Du, Nguyen, Kinh. HQ"p. Tuy nhien, din- cfr vao nc)i- dung
CU8 thien nay thi chfr h(rp Cr day CO th~ chi vao S\f ttr<Yng- hcrp CUa t(;lng Va phu.
nhtr chung ta se thay l:r doi;ln 3 thh~n nay.
5)- Tu thO'i chi sa xuat nh~p : chu : «Huyet- khi- phai tuy theo khi
cua tfr- th<Yi. cimg sinh. trtr<Y.ng. thu. Uu1g.» Chung ta deu biet rang sach
I» klnb trong d6 c6 Unh- khu. dtrgc sang tac vao d<Yi Han. Day Ia th<Yi- ky
rna mQi hQc- thu$t co lien-quan den Am dtr<rng. ngu-hanh. th<Yi- tiet, y- hQc..dtr<rc
phat tri~n dong- th<Yi va doi- dao nhat. Hai chfr xuat. nh(ip trong cau trr thiri chi
su xuat- nh~p Ia y- nghia then- chot trong van- de v~n-·hamh cua thifi tiet trong
quan - h$ anh- htr<Yng den khi- huyet trong con ngmJ-i. nhtr sinh. trtrung. thu,
tang rna TrtrO'ng- Chi- Thong da noi.
Trtr6'c het. toi xin trinh bay l<\li chfr xuat nh~p dtra vao ly- lu~n cua Dong
TrQng - Thtr, sau do se chfrng-minh bang ly- lu~n trong thien Tir khi dieu th!m
Ju{i.n (To- vAn 2)
D6ng TrQng- Thtr trinh bay ly- lu~n cua ong :
Ong noi: <<D~o cua Thien. hie ban SO' toa rqng ra <r mua (di;li) dong. Khi Am
va Du-ong. m6i khi tir m6i phu-<rng di den roi di chuyen ve ·phia h~u. Am tir
dong. phtr<rng den Hiy. Dtr<rng tir eay phtr<rng dim dong. Khi ch(mg di den thang
thuqc gifra mua dong thi cung g~p. nhau t;;ti phtr<rng bac. hgp li;li him MOT : gQi
~ 1~~. .
Sau do. chung cung tir bi~t nhau de ra di, Am di ve phia hfru. Dtr<rng di ve
phia t<i... Het thang dong nguy~t , Am va Dtr<rng deu quay ve nam. Dtr<rng quay
er
ve· nam xuat ra dan: Am-quay ve nam. nh?p vao utuaLD(m thang trung xuan.
bay gi<Y DtrO'ng lr ti;li ch'inh dong. Am l:r t~i chinh tay. gQi la ~ .fr
Xuan Phan: Xuan-phan co nghia hi luc rna Am va Dtr<rng. m6i khi deu mqt ni.ra.
Do do. ngay va dem bang nhau. han thi.r cung binh nhau_
Sau do, Am ngay ciing t6n va di theo Dt.r<rng. Dtr<rng ngay cimg day ma to
rc}ng ra. Do do rna tc;AO ra khi am- ap den n6ng- m,rc. Luc ban SO', khi den GU'Q'C
thang di;li hiii. hai khi Am va Dtr<rng hc,rp li;li lam MOT: gQi Ia .:f._ CHi.
Sau do. chimg li;li cung tir bi~t nhau d~ ra di. Dtr<rng di ve hfru. Am di ve ta_.
Den thang h~ t~n. Am va Dtr<rng deu quay ve bac. Du-O'ng quay ve bac va nh?p
vao than~ Am quay ve bac va xuat ra {y thin...Cho den thang Trung- thu. hk bay
giO' Du-ong lY tc;Ai chinh tay. Am & t~i ch!nh dong : gQi Ia 7kJ<7J' Thu- phan. Thu
phim co nghia Ia luc rna Am va Du-<rng m6i khi cimg mqt ni.ra. Cho nen ngay va
dem bang nhau va han thir cling binh :nhau. Dtr<rng ngay t;.;img t6n di va di
thoo Arri. Am ngay CEmg day rna to rc)ng ra.» (Thien Am dmrng xuat nh~p
/~TPL) .

52
 Am ht.r&ng t<i. quay ve b~c. xuat Dt.rO'ng ht.r<Yng hfru quay ve b&, nh?P
ra ()' thin. Am- khi khbi & dong- nam vao than. Dt.rO'Og' ngay cang tbn va theo
&§ b£c- ha.nh. Am ngay cang urn va toa Am.
rc?ng ra.
Mila h91.Am Dti'O'ng
giao nhau b tien

~ _chinh tay, My gH:r Ia xuan

~7
DtrO'ng chinh Uiy bay giiY
Ia thu.

Dt.rO'ng hm)'ng t<t quay ve nam.

xuat ra & dan. Dt.rO'ng- khi khlri
(r dong bAc ve nam, Du-O'ng ngay
cang 16-n, toa n?ng ra, Dt.rO'ng DtrO'ng tu· H(y phu-O'ng
ngcing len. xuat ra (y dong den/dong

giao nhau (y h~u

Am ht.r&ng hfru; quay ve nam. nh-?p

vao tuat. Am ngay cang thn va theo
Dt.r<Yng. Am cui xuong nh~p vao tay

Ly- lu~n cuaD6ng TrQng- Thu- giai- thich giup chung ta ve

hai chfr xuat-
nh[lp trong S\l' v~n- himh cua
bOn mua. Chinh vi cq S\f xuat., nh?p 2 cua
vong Am Dtro-ng mfri c6 St,r sinh. tnrerng, thu. timg cua 4 mua. Theo thien T(r
khi dMu than lw)n (To -van 2) thi m6i xuan sinh. h? trll'img. thu thu hay dong
tang deu CO anh~ huerng tri!C - tiepden khi-huyet v~n- hanh trong than- th~ con
ngtrf.ri.
53
 Trtr<Yc khi trinh bay ve Sl)' quan-h~ gifra khf- tiet cua 4 mila v&i khi- huyet
con ngm"ri. toi xin trinh- bay .them ve 4 chfr sinh. trr..drng. thu va tang theo kinh
Dieh.
Hf- tir thr.n;mg kinh Dich noi :
1t - 1;J1 ~ tf .~
Nhat Am. nhat DLtang chi vj e~o.
=
Mt)t Am va m(Jt DU'O"ng Ja j nghia cua Df#O
v~y. sv vtn- cua D90. CUa vu- tr\L cua 4 mila deu cung chi !a Sl,f
v~n- hanh cua m(}t. Am va mc}t Dtr<rng. Sl)' vt)n- hanh nay co sinh. co tnrlrng. co
thu. co tang. NgtrOi. XU'a da tom- tAt sinh trtrlrng thu(>c ve ~' t(rc, oon thu
tang thu(>c ve ; ir ti'eu. '
Cac triet- gia da dung 12 thien tfr d~ bi~u- di&l cho sl)' sinh tru-<Yng thu
tang trong 4 mila mQt nam.

54
 12 thii~n tir qmii nay, co 4 que ttr<;rng- tr'!ng cho 4 ~iai- OO<;ln :sinh
tnrirng thu tang. do la cac que PHVC que D~I TRANG. que CAN, que QUAN.
Chung ta chia r·a de trinh bay ro ho-n nhtr sau:

1/- Que PHl,JC

Hao so- cfru h.r«;rng- tn.rng cho S\f sinh ra cua m()t SV' v?t niw do. Trong
toan que, h,rc- hrgng 5 hiw Am tinh chi phai doi- pho v&i mc?t hao Dtro-ng d?ng.
tfrc Ia 5 doi veri L The nhtrng, hao Duo-ng 6- vi- tri thap nhat. hao Dtro-ng nay s~
tang- trtr&ng v<ri khi d9ng cua minh .. Giai- do~n nay gQi ia :JL..., tire.
(- Ti.r que PHI)C c6 1 hao du-o-ng, ta co :

-que LAM hai hao Dtro-ng.

-que · THAI ba hao D'll'o-ng.

nhU' v~y Ia DU'O'ng- khi dQng lien-t.,Ic de sinh tnrung. c\.mg gQi la lien- tvc .li. . .
tli'c. Am- khi tinh. bf khac dan dan. Trong que THAI. Dtrung-khi chiem dtr<rc mira
que.
Giod-do~n t&c nay trai qua 3 giai -do~n nho :ti.r 1 DtrO'ng Um 3 Du-ung. do Ia
giaa -do~n SINH. cung gQi Ia giai- do9n cua THH~:U- DlJ(JNG. ,

21- Que D~I- TRANG.

Til' que D~I TRANG den:

-que QUAI. 5 hao Du-<rng.

- que KI EN. 6 hao DtrO'ng.

ta thay Dtro-ng- khi tiep- t1,1c U'rc. Que KIEN ttrvng- tru·ng cho giai- do~n Am- khi
hoim-toim bi khac.
Ba giai- do<;1n nho ciia giai~ do;,in lfrn nay ttrgng- tnrng cho giai·-do~n
TRlf<i'NG, d1ng gQi Ia giai- dof,ln cua THAI-DU'O"NG.

3/- Que CAU

55
 Hao SO' lvc cua que CAU Ia nhat Am~ sinh. Ti.r day ~

-que DON 2 hao Am.

- qu~ == == ,
1, Bi. 3 hao Am.
day Ia giai- do~n Dtr<Yng- khi ; foJ tierJ dan. Den que Bi th! Am- khi chiem phan
nira cua }oan que, Dtr<Yng- khi er tr~n ti~p- h)c tfeu. Giai-do~n nay Ia giai- do~n
THU · tf.:>'... , cling Ia giai- do~n THIEU- AM

41- Que QUAN

Tir que QUAN d{m :

-que BAC. 5 hao .Am,

- que. KHON. 6 hao Am.

nhtr v~y Ia Dtr<Yng- khi tieu den cl)'c, v~n- v~t do do cling tieu. Ta gQi day Ia
giai- do~n TANG.
Toan be} que KHON ttrQ'ng- trtrng cho S\f tr<Y- ng~i. Phung Hfru- Lan vi giai-
do~n nay nhu- mc)t ngoi nha bi m\)c- mit. chi con l~i cai su-o-n nha tr<Y- trQi v&i
ming mtra gay cho con ngtrui mc)t cam- giac chua- xot. buon-ba. Ba giai- do~n
tieu sau cimg nay dtrQ"C gQi Ia giai- do~n cua THAI- AM.
Qua S\J' trinh- bay tren. chfr tire chi vao giai- do~n SINH va TRtrCrNG. con
.chfr tieu chi vao giai- do~n 1.5z. THU va TA.NG.
H~ ti.r thmrng kinh Dich viet :
1t -1t 4 ~ A\ ;( 1f ® c
Vang gia, khuat da; !ai gia, ·fh.an da
= Vang Ia co J~;~i: lad Ia duo{ ra .
Cau nay. co th~ dien- ta ti.r que rHVC den que KIEN la giai- do~n t(rc va cung
co y- nghia cua chi'r lai Tir que CAU den que KH6N !a giai- do~n tieu va cf.mg
so y- nghia cua .chfr vang..
Chung ta vira trinh- bay y- x•ghia cua nhfrng chfr xuat va nh(ip va nhfrng
chfr sinh. tnrirng. thu va tang.. tat ca nam trong n6- h,rc giai- thich ve st,r v~n­
hanh cua 4 mila trong vu- trt). M6i mc)t S'l)' thay d6i nao trong S\f v~n- hanh tren
deu co anh- hm'Yng nhat dinh den huyet- kh! trong con ngtriri.

56
 .Bai T& kbi t!Mu than iufm (To van 2) da gnang- rat ro- ve de
nay.
Chfr Tir khi tfrc Ua tfr- tlhi:rn ( 4 mua) :Xu<im. H4;1 Thu. Dong~ Clhfr than chi Yao
than-chi cua m¢t ngtr<Yn. Corn ngtriri thll,)l khi Am- DtrO'ng. cho nen rnQi S\f lbien-
hoa cua 4 mua ben ngoai deu co anh- htr<Yng tqrc- tnep dell'll thall'll- chi 1trong thfm-
the. Con ngtreri phai lam the nao de cho than- chi cua ngu- t~ng. h,uc- phil! cua
minh Uuon luon hi~p- di~u v&i tir khi thay d6ij sinh. tnr&ng,. thu.timg trong 111am.
Co nhtr v~y thi m&i bao-tofm dltrqc sfrc khoe.
Do(;ln dau cua thien Tir J(hf aieu than iu[m viet : «Ba thang mila xuan gQi Ia
thifi pho- bay cai m6-i- me, trifi deu dang i\'.lc Sinh. V;;tn- Vijlt d\eu <h.rQ'C tU'vi tot
Con ngueri nen di ngu khuya va thfrc di]!y s<Ym. di cle\\11 b¢ fl tron.g san. xoa toe
v&i dimg di$u hoa -hoan, tat ca nham !am cho cai chi cua minh dmrc sinh ra ..
Chung ta chi giup cho sinh ma khong nen sat. nen cho rna khong nen do~t. nerri
thu-o·ng rna khong nen ph3ilt. Do h\ dating ta irng v<Yi X\\Jian- khi. ding Ia d<}>O
DUJfrNG SINH v$y. Neu nghich l~li se lam cho thtrO'ng den Can. den mua h~ se bi
b~nh han. do Ia vi xuan- khi khong phpng au khi hf.i trrrung cho mua hq..
Ba thang mua h~ gQi Ia thiJri cua cay co sum-se. h.r<ri~ tot, khi ctlla t.rQ-i dat
giao nhau. Vi;\n- v~t dleu <h..rgc ket trai. Con ngariri nen di ngu l!lilUQlfh· va !!len thfrc
d~y s&m. dirng tr~ IU'O'i vao · nhfrng ngay h?. Tat ca nlhAm lam cho cai .chi cua
minh tranh khoi S\f n6ng gi~n. lam cho anh-hoa dtrvc chin d~p (cfmg lam cho
than-khi dU'gc m~nh). Phai d~ cho h<;1- khi trong ngtrOi thoat oot ra ngoai, giong
nhtr Ia no di ra ngoai chai m¢t each thich thu. Do Ia chung ta song frng v&i
h;.l.-khi. d!ng Ia d(;lo DllfrNG- TRl!6'NG v~y. Neu song nghich l?i se lam thtrO'ng
den Tam. den mua thu se bi b~nh sot ret. Do h\ vi h~- khi khong . f' phpng
du khi thu thu cho mua thu. Mila dong den se bi trQng ·~nh.
Ba thang mua thu gQi la theri cua v~n-v~t thinh va hoa trai dtrQ'C chin. Khi
treri troi nhanh. khi dat sang-sua. Con ngueri nen ngu sirm va thfrc s&m. cilng
gay hfrng v&i ga. Tat ca nhAm lam cho cai chi cua .minh dugc an-tinh. lam cho
tranh OU'Q'C khi tieu-se!i cua mua thu. nen song thu-li~m than-khi l;,l.i. lam sao cho
thich-i.mg. dm)'c v&i khi dung-binh cua mila thu. Di.rng de cho chi cua minlh thoat
ra ngoai, nhu· v~y Phe-khi dU'gc thanh. Do ia ch(mg ta thich-frng dtrqc v&i
thu-ld1i. cung gqi Ia d;.l.o Dl!O'NG THU ( ik ) v~y. Neu -song nghicfn liiii se
lam thU'<Yng den Phe. den mua dong se bi b~nh tieu chay. do Ia vn thu-khi ( ;f,K)
khong pht,mg du khi dong tang chq mua dong.
Ba thang mua dong Ia thO'i cua VC}il1-V~t be-tang. N\1'6-C dong bang. dat ill.h-ne.
Chung ta khong n!Em lam nhi~u-!o«;J~n DtrO'ng-khi. Chung ta nen ngu s&m; d~y
mu{>n. phai dQ'i co m~t treri roi m&i th(rc d~y. Tat ca deu phai lam cho chi cua
minh nhtr nup. nhtr tron. nhtr co y rieng ttr. nh\.r da co m<)t cai gi. Chung ta phai
tranh l~nh. tim am, dirng de
cho DtrO'ng-khi thoat ra tir bi-phu. de lam cho
chan-khi bi hao ton m{>t each nhanh chong.. Do la chimg ta thich-\mg duvc v&i
dong-khi. cung gQi Ia d~o Dl!frNG TANG. Neu song nghich l(;li se lam thtrO'ng
.)

den Th~n. den mua xua.n se bi b~nh nuy quyet, do Ia vi dong-·khi khong ph1,.mg du
khf xuan-sinh cho mua xuan». ( l)

57
 6)~ Ngu t~ng chi so kru xu : chu : «Huyet~khi cua ngu t~ng nO'i
ngoai bi~phu va trong kinh~m~ch» ..... "'"''"'"n•- cho ding chfr 7&' ltru co nghia Ia
;,}{LJuu: troi chay. .
7)- Khoat so chi d9 : chu : «Khoat va so y n6i ve St)" rc}ng va h~p:
kinh~m~ch thi r()ng Urn. ton~l~c thi nho h~p».
8)~ Thi~n tham chi tr~ng : chu : «Uilc thi c~n (thien) kinh thi sau
(tham)».
9)- Cao h~ so chi': ChU : « Y n6i Ve S\f tuan-himh len
huyet~khi».

. (1) Tti- khi dieu than lu?n rna toi dtra ra do~ dau day, chi nhlim vao vl~c
bru
chtrng-minh cho y-nghia cua Tti- thiYi chi s&- xuAt nh@ rna thoi. Xin dqc-gia dOn dQc ban
djch T~-v~n cua 'G.S. Huynh Minh-Dtrc

• •
21' 1-&ln

~ 1-B· a it -r j1; /~ J6 ~~ ± Ji~ :!Y' ~

da~ Phe xuat
0
Ky Ba viet :<Thinh ngon ky thu ll Thieu thllang.

:Y' 11! 1 :t.

Thieu t.hu.ong gia thu thai
11
~ :ts ft~ )~ 1j·t ~ ~ -1f- ~
chi doan, n{>i trac da. vi T inh M <;>t
2
;w
luu
'
;

1_.. ....~·,, ,Js{. (/J ~ ~ - $ ~ ~ *~

rft'~·- .. ~,-fi _,f- ,.,, ~ 7R /3--J
I _;f. _.k
/'\
vu Ngll te, Ngu te gia,
13
thu ngll da. vr Huynh; chu vu B~i
~ r!l J- "Xr"' Hl /.a --&- .·~., _::1:? rl:t ,yj • -.rr ~ /. ....
;nn ~ i n _,... 15{. - . ·J ~~ 1 7a
~ fl:J f.J·J ~-r
1
uyen! B~i uyen, ngll h~u nhat thon, ham gici trung da, vi du; ~anh
4

/'"'; . ,,,1-.. ?J, .~!L ~ * -,

...}~ ~a- )~ f,1iJ. ~i . ..-r .<J dJ .\!J -11-n ~ .:. -,;: -a.- 1L
JV..t 'flY/ /J' '7'¢:1 p.j
li Kinh ct.r. Kinh ct.r !5 thon khAu trung da, d(>ng nhi bat ell. vi
.~i " -1 fZ_ ~ !\ 6
>f· ij{
. kinh; nh~p vu Xlch tr~ch! Xich tr~ch tniu trung chi d¢ng m~ch da.
* z -1/J fJ~ ~ ~ vi
~t A ·1lt }i_ kt0 ~~. !t. ~~ f 1ft f Aft f
Hgp. Thu Thai am ldnh da. Tam xuat ll Trung xung~ Trung xung thu

cf
trung chi
~·~ ~ ~··~ ~ ~ ~ ~~ ~
chi doan da, vi Tinh M¢c; IU'u Lt
$ rt \f t
Lao cung. Lao cund
8

1. 4' if .U ~ ~ <C .-iXI r~~ J{!_) ~ ~ ;,;t 1

chllong trung trung ch1, ban t tet chi n¢i gian da, ·v! Huynh; chu vu

58
 1\
E>~i
~ 1\ 19
~~ t
lang. E>~i lang,chlf6'ng h~u luang cot
),~ ~ It 2- ,!1, j
chi gian phliO'ng h~
-F }ii
gia
120
da,

~ ff,J /11 ~ PFI, ·}( fgj 1( ~ ii m ~~ .e_, . Fe,

d~o. llfong can
20
vi Du; hanh lf Gian su. Gian su chi chi gian,

~ 1 L f ® JR 1!l J[•j :f ~ i~ ~~ .JL /J=:J 21

tam thon chi trung da. hu'u qua tac chi, vo qua tac chi, vi
~.(7L ~
,,'..!-- .J
...:f-
, q-_
\tit y;g. !ti1
/J'f "J .;~,
.;-,£ fJdJ- ~J 1Z ---,. '11')
\~
....¥.:- ---
/Ef /'
kinh; nh~p vu Khuc tr~ch~Khuc tr~ch trliu n¢i liem h~. ham gia chi

t ® ftl w )if .z.. ~ ~ t- ;)'' r4\ {0 ·~t jj

trung da, khuat nhi dac chi, vi hqp, Thu Thieu am da. Can xuat

# ~ 1$( }\ 1~ ;t Ji._ ~ j~ ~ -fr$; ~ .3- ~

E>~i don, E>~i d6n~ gia, Tuc
3
U' d9-i chi chi doan, c~p ta'm mao

:L '<f ~ ~ -1f- ~ 5® 1' .At Fa1 )-t F!j k "-.

d~i
4
chi trung da, vi T inh M 9c; lliu vu Hzmh gian, Hanh giarf tuc

::! ~ ~, >d0 ~- ~
chi gian da, vi Huynh; chu
)j_ 1 J\
vu E>9-i
~rr
25
xung ,
)\ .Afj ~i ft,, _t.
E>~i xung, Hanh gian thlfqng

:::.. 1 rJ ;t ~ 1' Jci0 ~ JJF} ~-r' :tft\ r f4 r

tam thon, ham gia chi trung. da, vi Du; hzmh U' Trung phong~Trung

t{ fX1
phong n¢i khoa chi
JJl ~ 1PI - 1 .~
tien nhat thon ban, ham
~ ;1- ~
gia
·1' ~ ii_
chi trung, sli nghjch

. jftJ % 1( ~ j]IJ ilL .tfl.A: M 4 -~·. ~ .~if! A

t ac uy~~, sli Kinh; nh~p
7

*
hoa t ac t h6ng: dao. tuc nhi dac chi, vi

1 rm 11< 8
till
vu Khuc tuye~ Khuc tuyen, phi:J cot
t · -G -rh~. d~i fv
Jk f~
chi can
~ J:
chi thllqng da,
-®

}!r. ~ (f1j 4 <- ~ ;{0 k Jfi. 14' -tl!.J ~ ttl ~

khuat tat nhi dac chi, vi H qp, Tuc Quyet am da. Ty xuat U'

~!, <iJ fi, ~ ~11 k K ;Ja :f_ ~ ~ 1JI~ ~ ~

An b9-ch~ An b9-ch gia, tuc
9
.> d9-i chi chi doan, n9i trac da, vi

-1[- ;1\ >f ~ }\ ~ 1\ ir k-

Tinh M¢c; IU'u l1 E>~i ao:W E>~i do ban
jf ~ ~~ T- ~
tiet. chi h~u. h~ ham

59
;t -t ~ ~ ~ ~i -t :A. a A, ~ ~ 1
vu· Thai b<?ch Thai b<?ch uy~n
31
gia chi trung da, vi Huynh; chu cot

z t ~ ~ ~A-t jA 1iJ :f:- J9j .£- fJ\J g G

chi h'<? da, vi Du; h2mh l! Thl!ong kh2ufThllong khau n<?i khoa chi

r~
ham
-r ;;~- ~
h~ g1a
tt
chi trung da.
tl.0 ~ ~.£ )\ ~ r~ <-- 1~
v; Kinh; nh~p vu Am
JK
chi Lang tuyer?~

P1i ~ fK ~ ,Jt ~ -r- f~ :;( ~ t ® 1f

Arn chi Umg tuyen. ph~;~ cot chi h~. ham gia chi trung da, than ~)

~ !4
. F1h~--i dac
~ ~ h\ )l ~ ~ ~ i( :it ~ 5jJ ;~
chi, vi h9'p. Tuc Thai am da. Th~n xu~t ll Dung tuyert'

1!l; )<( 1 ;t rt:J' -® ~ -# ;d\ 5~ f ~-~ ),~ !f.,

Dung tuyen gia, tuc tam da. vi Tinh M 9c; lllu vu Nhi€m coc, Nhien

)ct~ -!~, t ~ 1 7t ® -~ ~~ ;'i 1 -/'\ .$ }\

coc:Snhien cot chi h<? gia da, vi Huynh; chu vu 9~i khe:;a 9<?i

~ 01 ~
khe n<?i khoa chi
& ),~ ;1;6:.
h~u. can
rt
cot
~ 1- r& r :1 >rtJ 1:;
chi thl!qng, ham trung gia da; vi

Rf.lAf 1 )~ tl ft~ WI J:- i1V ~/ 1 f:JJ tt9

Du; h~mh vu Phyc lt..ru~ Phyc ILTu thLT6'ng n(>i khoa nhj thon, d(>ng nhi
7

J.f 1i ~ .J!.i ~ t f4; )a- ~4' A,~ :#fl ~ ~A~

bat huu, vi Kinh; nh~p vu Am coc ~ Am coc, phy cot chi h~u.

1\ ~ ~ 1- I J \ 1ft; ~ J;. ~ ;:j;f- -0 1-f!, -t /ffi

d<?i can chi h?. ti~u can chi thu:qng gia, an chi t1ng thu, khu~it

~ ~ _;~ 6 ~ MJ(_ jr 1-@ 22 ~ 4]

tat nhi dck chi, vi Hqp, Tuc Thieu am kinh da.

NGHiA 1.- BAn

Phe(khi) xuat ra u huy{>t Thieu-th~rung. Huy{>t Thieu-th~rung nain u mep
ngoai dtw ng6n tay cai. thu¢c Tinh M¢c : no «l:.ru.'> vao huy(1t Ngll-te. Huyf.t
Ng~r-te nam u
ch6 giong hinh con ca trim long ban tay. thwjc huy('t Huynh I no
«chu'' vao huy{>t D;;Ji (Thai)-uyen. Huy('t D?i-uyen nlim sau huy{>t Ngu--te 1 u
u
thon. giira ch6 16m vao. thui)c huy(1t Du I no c<hanh,, vao huy(1t Kinh-cir. Huyf.t
Kinh-cir nlim & giira Thon-khifu. d(>ng ma khong ngirng l?i. t!w¢c huy?t Kin.fJ, no

60
(<'fl!U)P'-' vao huyf;t ){fch-tll"?Ch Huyf.t Xich-tll"?Ch nam .& giU·-a canh cho,
tlwijc Jmyf!t Hvp. (tlU ca} deu ch?Y tren Thu Thai-am·kinh.
Tam (khi) xuat ra .& huyf.t Trung-xung. huyf.t Trung-xung mlm 6- dau ng6n
tay gi&a. thuijc Ti'nh Mijc : no «l«ru.'> vao huyf.t Lao-cung. huyf.t Lao-cung nam u
kholmg gi(ra ngay ban tiet cua ngon gf(ra & gi&a long bim tay, thuijc huyf.t
Huynh, no «chu>.' vao huyf.t D?i-Jang. huyf.t D?i-Jimg nam u
ch6 thap xuong gifra
hai dau xu-ung sau ban tay. thui)c Jwyf.t Du, no <<himh» u
huyf.t Gian-sir. dll'irng
di cua Gian-sir nam & ngay nui each (c6 tay) 3 thon gi&a hai du-irng gan. Khi
nao co bf.nh thi nJ.fiJCh no den. khi nao kh6ng ~nh t.hi ngu-ng. thwjc huyf.t Kinh a
no «nh?P·'-' vao huyf.t Khuc-tr?ch. huyt[>f Khuc-tr{wh nam u ch6 16m vao. cila mep
trong canh cho. co tay i?i d~ thu huyf.t, thu¢c huyf.t Hvp. (tat ca} deu ch{ly tren
du&ng Thii Thieu-am.
Can (khi) ;wat ra & huyf;t D?i-d6n. huyqjt D?i-d6n nam u
n.gay dau ng6n chan
va nul chum ba svi long (tam mao). thui)c huyf.t Tlnh Mi)c I no «!U'U.>> vao huyf.t
Hfmh-gian. huyf;t Himh-gian nam & khe ngo11 chan cal. thu{k huy('t Huynh : no
<<Chll-'-' vao huyf.i D?i (Thai}-xung. huyf.t D?i-xung nam u
ch6 16m vao each huyf.t
Hanh-gian hai thon. thui)c huyf.t Du ' no «hanh>.' vao huyf.t Trung-phong I huy?f
Trung-phong mim & ch6 16m vao truuc mcit ca trong mi)t thon rm.Yi. N/>u cham
nghich thi bi uat. neu cham boa thi duvc thong. Nen co du6i ban chim eM thu
GU'(/'C huyf,t. huy?t nay thui)c huyf.t Kinh I no <<ilh~P·'> vao huyf,t Khuc-tuyen
nam U tren gan Jon du-6-i JOj cau trong XU'Ung dili. nen CO gOi vao de thu huyf.t,
thui)c huyf,t Hvp. (tat ca) ch(!y tren dU'irng Tuc Quyet-am kinh.
Ty (khi) xuat ra & huyf,t An-b~ch. huyf,t An-b;;lch niim u mep trong dau ng6n
.? 2 • "'

chan c.Bi. thu~c huyf,t Tinh Mi)c: n6 «hru.'-' vao huyft. D?i-<16. huyf,t D?i-do nam u
ch6 16m vao va ch6 sau ban tiet. rhui)c huyf.t Huynh : n6 <<chu.'> vao huyf.t
Thai-b?ch. huyf.t Thai-b?ch nam u du-6-i xuung me trong ban chan {uyen-cot).
thui)c huyf,t Du, no <<himh~> vao huyf.t Thuqng-khau. huyf,t Thu-ung-khau nam u
ch6 16m vao nhich ve phia dt.r&i mat c;j trong. thui)c Kinh I no <<nh?P·'-' vao huy?t
Lang-tuyen thu9c A.m. huyf.t Ung-tuyen thui)c Am nam u ch6 16m vao cua phia
duui xuung ong chan (ph(J cot}. du6i chim ra Hie thu huyf,t. thu<jc huyf,t H(J'p.
(tilt ca} deu ch?y tren du-irng Tuc Thai-am kinh.
Thi)n (!<hi) xuat ra u
huyf.t Diing-tuyen huyf,t Dimg-tuytm nam u
giu·a long
ban chim. thu<jc huyf.t Tinh Mijc: no .~Juu."' vao huyf,t Nhien-coc. huyf,t Nhiim-coc
nam du&i Xt.rung nhien-cot. thu¢c huyf.t Huynh : no «ChU» vao huyf.t Thai-khe.
huy?t Thai-khe nam u ch6 16m vao cua tren JiU'Ung got va sau mat ca trong..
thui)c huyf.t Du: no «hanh» vao huyf,t Phvc-.JU"U. huy('t Phi,.U;-IU'U nam u
tren mat
ca trong hai thon. di)ng ma khong ngil'ng-nghl. thui)c huyf.t Kinh : no <mh?P.'> vao
huyf.t A.m-coc. huyf!t Am-coc nam sau Xll'O'ng ph(l-cot. dll'&i gan J&n. trim gan
nho.. an tay vao thay ffl(!Ch {rng v(rf tay. CO gOi }{If de thu huy(!t. thui)c huy('t
Hl)"p. {tat ca} mim tren dll'img Tuc Thieu-am kinh.

CHO- GIAI (Tiiu dlofn 2/dotn t - &in du)

10)- ky tht1 : TCTM~ chu : «chfr thir lY day co nghia Ia thfr-tl,J'».
 11)- Thieu-thLrO'ng : chu : «Kinh Thu Thai-am chu ve khi
cua Kim-khi mila thu cho nen gQi huy~t nay Ia Thieu-thtr<Yng». - Sach
noi ding trong dau ngon tay cai. each mong tay bang Ia
h~. - Sach viet : «(Thieu-thmrng)._ oon co 1 ten nfra, gQi Ia
j&_ 1& Quy-tin..'>
12)- vi T inh M qc chu : «Ch6 xuat ra cua m~ch-khi cua Phe kinh gQi
Ia huy~t Tinh. Khi cua huy~t Tinh nay thu<)c M<)c. Cac huy~t Tinh cua cac t~ng
ron l~i deu thuqc Am Mqc. Cho nen dieu 64 Nan gQi no Ia Am Tinh Mqc».
. .n . T' h ~ 'r. u'
c h•• U: «"(,Ue ·•:;!t:..
1 • m .. gem -ll •• '. • • •
uU"vi ,a ffiQC, ~ren ad uauy, uo A<ll y-.ng ua c a
1,. • L •. "". ' . .,...

huyet tml'i tham bi-phu, no theo dtr<:rng cua huy~t T inh mqc de Jvu vao trong
m~ch. chu vao trong Du. himh vao trong Kinh. No luon luon dqng chfr khong
ngil-ng. v~n-hanh cho den canh cho tay va d{m goi. CuOi d.mg no ttr<Yng-hQ'p v&i
huyet-khi trong m~ch
Phe, Tam. Can. Ty, Th~n Ia ngu-t~ng bim trong. Db-m. Vi. D~i-trtrerng.
Tieu-trtrerng. Tam-tieu, Bang-quang Ia h.tc phu ben trong. Thu va Tuc cua
Thai-am. Thh~u-am. Thai-dtr<Yng Thieu-dtr<Yng Ia kinh~khi ben ngoaL Khi noi rang
Phe (khi) xuat ra lr huy~t Thieu-thtr<Yng. y noi rang huyet-khi cua t~ng-phu til-
d~H~c r6t vao Um-l?c tfrc Ia trong khoimg bi-phu. Huyet-khi da xuat ra rr Phe
t~ng si> til- huy~t Thieu-thtr<Yng d~ hQ'p v&i kinh Thu Thai-am''· - chu
tiep : «Xet trong thien nay chi noi ve huy~ Tinh Mqc cua ngu-t~ng. va ve huy~t
Tinh Kim cua 1\lc phu. ngoai ra cac huy~ con l~i khong phan bi~t ve vai tro ci!a
ngu hanh. V~y chimg ta nfm khiw l~i dieu 64 Nan phfm-tich ve Am dvcrng th?p
bien thi van-de ngu-hanh trong ngu du m&i day du». - Trtr<Yng Canh-Nh~c. trong
phan chu nay. co nhac den 2 Jan ve van-de Am Tinh M¢c va Dtr<Yng Tinh Kim.
rna khong khai-trien ra. chi noi den dieu 64 Nan rna thoi. Dang le ra. toi phai
trinh bay dieu 64 Nan de cho y-nghia cua van-de tren dtrQ'C ro. nhtrng vi chung
ta chtra noi d~n phan Dr.rcrng Tinh Kim. cho nen toi se trinh-bay trong phan chu
ke-tiep dur&i day khi n6i
, ve huyet • Tinh Kim thuoc
• luc
• phu. -:is
13)- LLru Lr NgLr-te : MNDA! chu: «Chfr ;{W lr.ru co nghia Ia 3-"'i...Jlvu: chay.
Cau lvu v Ngr.r-tJ Ia noi den huy~t nam tren phan nhvc ( thit) giong nhtr hinh
con ca tren ban tay». - Sach Glap-lt chu : «Huy~t Ngtr-te thuqc huy$t H oa, nam
l:r mep trong sau xur<Yng ban-tiet thu¢c phan ngon tay cai trong tan m~ch».
14) B~.i-uyen : Cach phat-am chfr Han c6. trong van-chtr<Yng cling nhur trong
y-hqc. ngtrui xtra thtrirng cho phep dQc chfr J/...J Ia kien va cling dqc Ia hi?n ,
cho phep dqr chfr ""' va chfr ;;K. IAn nhau thai cung dtrQ"C d?i cung dtrQ"C. Di
nhien s.\f cho phep dqc thong nhau nay chi h~ong m¢t so trtrerng hQ'p rna thoi. -:-
Rieng iY day, chfr A dung thay cho chfr A va dQc Ia Thai. Hrc Ia huy~ Thai-
uyen :rcNJu,.c chu : «Day Ia huy$t gqi Ia su
chu vi Du thu¢c Phe kinh. thu(?c
Am-th6». - Sach TQCC bqc viet: «Huy$t Thai-uyen -· con co ten gQi Ia
Thai-tuyen. ho~c ~ -1.::>' Quy-tam. Ia n<Yi hqi cua m~ch». - Sach Ch!m~ruu
-thanh viet : « ... con co ten Ia A.. A
D?i-tuyen (Thai-tuyen) vi ky huy _cua ong
vua dau tien cua nha DtrO'ng».
15)- Kinh-cU' : chu : «Day Ia huy$t gQi Ia su
himh vi Kinh thu<?c
Phe-kinh.. thu()c Am-kinh. Huy$t Kirah-cif nAm & chi> iom vao ngay m~ch

62
Thon-kh<iu, luon d(>ng rna l\hong bao gi<r cua chfr bat Cir.
Cr.r tfrc Ia ngirng l<;li & m(>t cho». - Sach Cham-cfru chu : « ••• cham vao
sau 2 p~an. hru 3 ho. dim cfru vi cfru se lam thtro-ng dlm than-minh'>. .
16)- Xfch·-tr~ch chu: «Day la huy~t gQi la scr nh;Jp vi H{Yp cua
Phe-kinh». - Sach ... nam o·
d(mg-m<;lch cho nep nhan , cua cimh
cho». - Sach viet:" ... con co tim Ia huy~t )E:, ~ Quf'·th9
ho?c ~. gt Quj-di.I&ng".
17)- Trung- xung : chu : ,,Ngu du huy~t trong phan nay eMu thu()c
vao cac huy$t tlm(>c Thi'1 Quyet-am kinh. v~y rna c1 day l<;li n6i Ia thu(>c Tam-ldnh.
Do chinh vi Tam va Tam-biw von cung m(>t t;;tng. 1\hi c~a ch(mg tmrng thong.
cteu do Tam lam chu. Cho nen l<hi noi rang ta-khi t;;ti Tam. do Ia noi t~i
Tam-bao-l~c. Bao-1<~c Ia m~ch cua Tam-chu. (Xem them thi<'m Ta Jdukh Unh-khu
71 Huynh Minh-.Ot.rc dich).
18)- Lao-cung : Sach TQ.CC hoc viet : " (Lao-cung) ... con co ten
g<.>i la!- ~ Ngu-Jj ho?c ~~JL,.. .f Ch~r?rng-trung". - Sach \..ni!UD-cu·u
cung viet giong nhu- v$y.
19 )- E> ~i-lang : Sach hQc viet : ,,' (D9i-12mg) -· con co ten gQi
l1Ul!'ID.-li1\U'Wel!.
Ia /o' i£ Tam-chu. ho$c ---D'- Quy-tam. huy~t tht.r 4 trong th~p tam Quf
huy?t».
20)- Gian-sti : Trong each phat-am ten huy~t bkmg am Han-Vi$t. chung ta
thtr<rng g?p phai nhfrng chfr dQc lam 2 am. Chfr fi:Jj day la m(>t tru·ang-hqp
di~n-hinh. Chfr Pa, nay co th~ dQC la gian va d!ng OQC la giiin. Chfr.
-1Z co th~ dQc Ia sli- va cOng co th~ d<;>c la s&. Van-de phat-am lien-quan
rat nhieu den y-nghia cua n{>i-dung ten huy~t. Trong ph~m-vi cua ph.an chu-giai
kinh-di~n. t6i khong th~ noi het ra day dtrQ"C. Toi se trinh-bay van-de nay r6-rang
ho-n iY ch6 khac. Chung ta co th~ dQc Ia Gian-s(r ho~c Glan-s&.
Sach ldnh-huy~ viet: «Huy~t (Gian-st.r) ... con gQi la ~~ Ji~b- Quf
-J(J. huy~t tht.r nhat trong th$p tam Quy huy~t ·'. Can-cir vao sach ChAm-clru
&.\11-tlhimh. ta .co nh?n xet :
+ (:y trang 9/qu XI. sach nay co trinh-bay ten gQi cua th$p tam Quy huy$t I
trong do huy$t Gian-sfr va huy~t H$u-l<he Ia huy~t b6-sung sau khi cham du 13
huy~t chinh.

+ theo CM.m-dru thi huy~t thfr nhat trong th~p tam Quy huy~t la
huy~t Nh.fm-trung. con huy~t Quy-l{l nhtr sach Trung-qubc chAm ciru kinh-huytt
bQc da n6i Ia thu(>c huy$t thfr 5 ttro-ng-t.rng v&i huy~t Than-m<;ach. Toi se
nghien-cfru van-de nay, cung nhtr vo. so cac van-<te khac trong b(>-mon cham-cfru
hQc. lY dip khac.
21)- hU'u qua tac chf, v6 qua t«k chi : Chfr qua ngoai nghia la di qua. con co
nghia Ia JOi .'im. Rieng ir day. theo Ma Nguyen-Dai. chf.r qua co nghia ia b?nh. Y
n6i khi nao c6 b~nh thi m9ch dim. khi m\o khong b~nh. thi m(,\ch khong dim.
22)- Khuc- tr~ch : Sach G!ip-lt n6i : «Nam lY gifra ch6 16m vao no-i dmJ-i
mep trong canh ch<h.

63
 23)- E>~i- don : Sach ldnh-huyft viet : «Huy~t (D<;ii-don) ... con co
ten Ia 7\ Jli ~- D;;ii thu~n ho~c ;zJ<__.J<-.
Thuy-tuyen>.>.
24)- Hanh- gian : Sach chu : :< ·- nam l:r ch6 lorn vao ch? d<)ng-m(;lch
nO"i khe ngon chan cai».
25)- E>~i- xung : Huy~t nay cung giong nhtr trm)'ng-hQ'p cua huy~t D<;ii-uyen.
Chfr :1\ d;;ii va chf.r ~ thai dung Ian nhau. Hrc Ia huy~t T hai-xung.
26)- Trung-phong : Sach Cb.Am-ciru sach
deu viet : d-iuy('t (Trun.g-phong) ... con co ten Ia .. ,;-~<.. Huyen-tuyen''· " ..,.
• • 4 1 • • I ,L., .r • • , ;t',J;./f' <
27)- Sll ngh!ch tac uyen : chu: «Chtr )N:...J uyen co ngh1a Ia ~~?; uat.
y noi dt.mg cham d~ tri &" huy~t nay. neu lam· nghich khi thi se bi uat-ktil. neu
cham hoa thi se thong khi».
28)- Khuc-tuyen : Sach n6i: « ·- nam (r ioi cau trong XtrO"ng dui. chb
lorn vao trfm gan l&n. du-6-i gan nh<h.
29)- An- bach
.
: Sach
.
Chim-cfru va- sachfB TQCC deu
viet rkmg huy~t An-b9ch con co ten nf.ra gQi Ia ?0 ~ Quj-Juy va Ia huy~t thl.r
3 trong th~p ta~ Quy huy~t. - Rieng sach TQCC ldnh-huyft hoc con noi them 1
tim nfra. gQi Ia ,.,~ Nk Quj-nhiin.
30)- E>~i-do : Sach chu: '' ·- nam 6- phia trong goc ngon cai. cho lorn
mi-p trong ngon chan».
31)- Thai- b~ch : Sach chu : (( ·- nam (y cho lorn dtr&i XtrO"ng mep
trong ban chan". - DBNguy&m giAn chu : ,,Kinh van viet Ia uy~n J1y-L 1"
ttrc oot
Ia xm:rng rot 6- co chan. dung ra do Ia fi}< :fj-· h;;ich cOt: xtrd'ng dau cua bim
chan". ··
32)- ThllO'ng- khau : Chfr khau viet cho dung Ia ~± . nhtrng trong kinh-van
l9i vif.t Ia £_ . do Ia viet tranh ten cua Khong tl.r.
~~JI Am chi Lang-tuyen : Thong thtr<mg chung ta noi gQn Ia huy~t Am
Umg ruyen. nhtrng trong nguyen van cho ta thay day Ia huy~t Lang-tuyen thu<?c
htr&ng Am. d~ doi l~i v&i huy~t Uing-tuy(m thu<?c htr&ng DtrO"ng. Chinh vi v~y
rna trong each Viet chfr nay Ve m~t chinh-ta : Viet hoa hay gf)ch nOi het StrC
quan-trQng. rna toi co noi trong phan <<Pham I~'·
34)- Dung tuyen : chu: <<Tuyen thuy (ntr&c suoi) 6- dtr&i dat Ia cai
su sinh cua Thien nhat sinh ra. vi the nen m&i dtra vao nO"i bat dau xuat ra cua
kinh Thieu-am va gQi Ia Dung-tuyen,. - Sach TQCC ldnh-huyOt hQc va sach ChAm
-cfru 4'41-Uuinh deu viet: ,,Huy~t (Dfmg-tuyen) ... con co ten gQi Ia J:.~ Dia- ..1'fJ
xunf?''· Sach TQCC kiruf.huyft con noi them : '' ... con gQi Ia ~.... Quyet$"
-tam. ... thu()c m<)t trong hoi du-cmg dru cham.\'-
35)- Nhi€m coc ·: Sach TQCC klnh-hu;yft hQ~ va sach Chlm-cfru ~-thinh deu
viet : «Huy~t (Nhien-coc) ... con co ten gQi Ia {t
;)#{ Long-uyen.''· - Sach, TQCC
klnh-hu~tt hoc con noi them : « ... con gQi Ia 1(; Jf<-
Long-tuyen ho~c f!:-, 'f>
Nhien cot". ·
36)- B~i-khe : Tnr<rng-h<rp phat-am cua huy~t nay cung giong nhtr huy~t
Th<ii-uyf>n, chung ta. quen dQc Ia Thai-khe. - Sar.h va sach

64
Chlm~cfru deu vU~t : <<Huy$t (Thai-lkb~) ·~con co ten gQi la t; }ffl Lfr
-te. .'. Day cfmg na mQt trong hoi dnrrrng cih.1 cham.
37)-fh~;~c-IU'u : Sach G!ip-lt, Ma Nguyen-Da.i. Tn.rO'ng Chi-Thong eMu viet Ia
}(~ ~fii thay vi Affz. "'fJi - DBNgeytm ~ cho rang huyt?t nay khong thay
cac sach .noi Ia co d{mg-mf)ch. - Sach TQCC ~mh~huy~ ~c va sach CW!m-cfru
~!1-tha~ <'Mu viet: «Huyt?t (Ph1)c-iun.1) '"con co ten gQn Ia 'Gl f~ XU"O'ng -dU"crng
va -11\ r:::J Phl)c-cu· u"'· Sach TQCC ki!l!lb-hlll)'~ con them 1 ten nfra : j<f -4-(
Ngo~i-m?nh.
38)'- Am-coc : Sach G!ap-IU vi~t rang huyt?t Am-coc nam (y sau loi cau h·ong
XtrO'ng chay, du-&i gan l&n, trim gan nho.

=BAn du)

Ht ~JL ili ~ ~ ~· -f ~ 1t )f.._ IJ' J~ <-'

Bang quang xuat U' Chi am, Chf am gia tuc ti~u chi chi

jJ~ ~ ~ -if- ~ 5fll -t9

lll ),'- (~ ~ ;J\ ~ <-
doan da, vi Tinh Kim1 llfu vu Thong coc,Thong COC, ban tiet ch.i

-#ij /Jtf 1}!~ ~

ti€m, ngo9-i trac da,
1& ~
vi Huynh; chu
)j_ 1- j
vu
If j
Thuc cot, Thtk cot
1 ~
ban
fP
tiet
A~ 1I?J --#- & m. ~ -s:rA , Ji. - .•~
..}
-<..; /7.5\, ~~ ~,{f .., "'\C.! '~ rfFJ1 iJ!:.!_ -r ...J- ....!-
J~'\ r~ "'f,. \ }J
!fb
chi h~u, ham gia trung da, vi Du; qua vu Kinh cot !° Kinh cot,
.r; b.l ..1a 1 ..1t- .J!b -.1:: ]£__ & .<1. ~ ~ ~
'~' I~' .ft. ~"
A-
A 7'/ :1'\. < Fl .z._.., ..pj /1} /-V"J\. pt.
tuc ngo9-i trac d9-i cot chi h?t. , vi NguyeA\ hanh U' Con lon ? Con
4

i} /1£ Jf 91( L ~~~; "ff 6 _L ~ ~~.i :1\. }h

lon

;£- 'f
Uy
t9-i ngo?ti khoa chi

218
43
+ l~ f
trung Uy trung quae trung LfO'ng vi
h~u. can

* cot

~ ~~
chi thU'gng. vi Kinh; nh~p

Hgp. uy
\fa
nhi
~ ~ .L
thu. chi:" Tuc
U'

A 1~ ~ ~ j! ;frh\
Thai dU'O'ng da. e&m xuat U'
n n ~ 1~ ~A -'~
Khieu am~ Khieu am
5
gia, tuc ti~u
j~
chi

if., ~~ ~ j;~ -tt0

tht1 chi chi doan da,
rt -tt 4-' ;m -r
vi . Tinh Kim; lttu vu Hi~p khe, Hi~p khe,
1~ 1~ 13\ v~
a 11 _....~ '"' J.~ .;. a-Pt · 'li_ 1:J< ... ..:!- ..::r r$lr ,>
A.. . . <r fl / J"" <t t' ~ n:q --tt0 A \ 7.R. ;
::t:. 1 ~~11 -;Y--
tuc ti~u chi thu chi ·chi gian · da, vi Huynh; chu vu Lam khap:

65
Lam khap thvong h~mh nhat thon ban, ham gia. trung da, vi Du ; qua

1
vu Khau khv, Khau khv, ngo?i khoa
;1<f
chi tien
1- p~
h? ham
:f t
gia trung da,
~_)

f!1 :A0 T#j f~ ,ff~ ?< t il~ J:. ~~ r-f

vi Nguyen;hanh tt Duong ph~.:~,Dttong phttngo0i khoa chi thugng.pht;~ cot

}~ A ~" f/z, 0
chi tien, c~p tuy$t cot chi doan da, vi Kinh; nh~p L1 Duong chi

/1f<'. ft i- Pt( ;1y\ f!1~ jZ f f~ t 'f ® ~

Lang tuye~~DU'O'ng chi Lang tuyen tq.i tat ngo~i.ham./ gia trung da, vi

k
Hqp, than
/If ~
nbi
}'Jdac
6 ;i:_ 7 ~
chi, Tuc Thieu dtJO'ng da.
-t!J ~ ~
Vi xuat
-J
vu
~~
L$
Yu
doai,

it !L /f .Z ~ J~ r1J :j~ .t~ ~/ 1~ ® ~ Jt-

,Li{l doai gia, tuc d?i chi n9i thu chi chi doan da. vi Tinh

~ }r;! 1
Klm; lvu vu
r};J
N¢i
tt ;~
it fXJ
dinh, N<?i dinh thu
1a )(f
chi ngo~i gian
r~~ tt0 ~ ~
da, vi Huynh;

~.± 1 ~ _,~~ 1J J_t;_ -f J:. t tN rXI rg, _t. )Ji

chu vu Ham coc, Ham coc 'gia, thv6'ng trung chi n¢i gian,thLt6'ng hanh

::- rt Ff3 .fr 4 ~ ~ ~}~ f -1if 1~ 111 'F~

nh! thon, ham "'gia trung da, vi Du; qua vu Xung dl!O'ng:xung dvcmg

/Z J;tj J: §_ \/' 1~ :t tf -110 ~~ ~ J~ /le ~}

tuc phy thugng ngu thon, ham gia trung da, vi Nguyen, dao tuc nhi

il ~.A-I fo' ~~ p~ ~ ~~ iJ:_ /,~J ~ - t f 0

dac chi; hanh ll Giai khe: Giai khe thu6'ng Xung dtrO'ng nhat thon ban,
~n ~ £1 ,~ ~ ..---
rt3 ..;JJ... '-l:r
/-a r. ro ,,.::r_
A. ;r..
,
-:::
J 1-t(. r- -.t~
_rh\ il ~
;y,~.
--::
I·
ham gia trung da. vi Kinh; nh~p vu H~ lang, H~ lang tat h~

5- ~ ~1 f *-r ~ L ~ ~~ h'-Alt- .::- ~

tam thon,hanh cot ngo~i -Tam ly da, vi Hqp, phyc ha Tam ly

'
r:am
3 <J
.. "
tnon,
,4; g _j
.
V!
-
Ltf .
hU' t h
_L /f- ~{ 1-
, .. U'g"ng/ i·.1em,
. h
p .. yc h ,
J-- ~ .3-
,a •l11U'9'ng
(,.. •• •
.rem ..
tam
f ~
.. L. ..
t110n, iii
•

66
 ~
C\f
;t
hu
11
hC?- /liem
;}\· Mh ,j, l:.
da. E'>C?-i tn.rcmg thu9c thU'<;mg.Ti~u trucmg thu¢c h~.Tuc

~ eJJ W EJ6z if_; ·J, JJ%. ;J , E~ ~r -t t Jz

DuO'ng minh Vj m~ch d2L 8C?-i truong,Ti~u tru<:tng giai thu9c vu
1
Vj : thj

Jl f~ ~ ~
Tuc Duong minh da.

Bang-quang (l<hi) xuat ra u

huy{'t Chi-am. Jwyf.t Chi-am nam 6- aau
ngon
chim uf, thui)c Jwyf.t Tinh Kim I no dU"U>> vao huy('t Thong-eve, Thong-coc
u
nam mep ngoai cua XU'O'ng ban-Uet. Ow{ic huyf.t Huynh 3 no ~<chqj,, vao huy?f,
Thuc-cOt. huy?t Thuc-cot nlim & rho 16m vao ngoai sau XU'cmg ban-tiet. thu(>c
huyfd Du : n6 «qUa>) nul huy{>t Kinh-cOt. Jwy~'l( Kinb-cOt na.m u dU"C.Jf..j YfU'O"ng lo
phia ngoai cua chan. thui)c buy('t Nguyen : no «hanh.,.- vao huy('t Con-JOn. huy('t
C6n-Ji)n nam 6- SEW mat ca ngoai. tren X!Iung got. tfw¢c fwy('t Kinh : no ((nhgip.->
vao huyf't uy-trung. huyf.t uy-trung nam & girra kheo chan {quae tnmg u·ung}.
thu<)c huy('t Hvp. co chim l;.Ji de thu huy('t. (t!U ca} nam tren 1'uc Thai-du-O'n{!
kinh.
Dlrm (khi) xuat ra & Jwyf't Khi/>u-am. huyf.t Khilm-am nam u
c1au ngim ap ut
phia ng6n ut. thwjc huyf't Ti'nh Kim : no dv:u.-., vao huyijt llif,p-lihe. huy(Jt
Hi('p-khe nam u khe chan cua ng6n ut va ngon ap ut. tlm¢c huyf.t Huynh I no
«chu.'" vao huyf.t Lam-khap, huy('t Lam-i<hap nam a· cho 1om vao each tren (lwy?t
Hi('p-khe) m(jt thon nr&L thu¢c huyijt Du : no «qua>> mri huyijt Khiiu-klnr. huy?t
Khau-khu- nam u cfu) 16m vao tnr&c dU'&i mcit eli ngoai thu(jc huyift Nguyen 1
no «hanh;,; vao huyiji Di.rG'ng-plH,J. huyijt D~rcmg-ph{.J nam treh mat ca ngoai. nam
trl.r&c XU'G'ng phl,l-COt va a-
dau xu·ung tuyijt-cot. thu(>c iwy?t Ung-tuyen thu{ic
Du·ung nam Q- c.h6 16m vao phia ngoai dau gOi. thu(k huyijt du6i .chan ra
de thu huyijt. (tat cii) deu nam tn?n du·o·ng Tuc Thieu-dll"cmg Jdnh
u
Vi (khi) xuat ra & huyijf Lfdoai. huy{H L~doai nam dtw ng6n chan tro gan
ngon chan cai. thu{ic huyijt Tinb Kim : n6 «lu-w.' vao huyf,£ N(;i-dinh. huy?t
N(ji-dinh nlim 6- khe d.w p1'1ia ngoai ng6n ch.fm tro. thui)c huy?t Hu,Ynh : no «chu'>
vao huy('t Hiim-coc huy('t Ham-coc n/im ·& Jche tren ngon chiJ 16m phia tren
{huy('t N(}i-dlnh) 2 thon. thu¢c huy~t Du :. no «qua>.' nul lwyf.t Xung·d~rung. huy('t
Xung-dl.f'Ullg nam 6- ch6 16m vao ti:r nui ban chan ( ngim cban) Jer.e tn~n 5 thon.
thu{)c huy(>t Nguyen. dao.<J(mg (bim) chan dil thu huy?t 1 no ,·(himh,, vao huyf!t
Giai-khe. huyijt Giiif-khe nam tren huy('t Xung-dU'ung 1 thon nrui. thu¢c Jwy('t
Kinh I no nam
ccnh{ip>.> vao huyi[>t H?-Jang, ht.zy?t H,fR-iang dU'tri (Jau gOi ."1 thon.
phfa ngoai XU'O"ng ong chan. do fa huy('t Tam··b'· tlw¢c huy;?t Hvp 1 h;ii di xuong
dtr&i huyf.t T:~m~Jj 3 t hon la huy~t C~r-bu· tinr(rng-Jit?m, l?.i di xuong dl.f'eri lmy('t
Cl.r-htr thtrvng-Iiem 3 thon n&a Jil !my?t Cw-hu- h?-liem. D?i-t.rvrimg thu{Jc
thu·vng. TMu-tn.r&ng thu¢c h?. eMu Ja m;;ch-khi ciia Tuc Dll'fYng-minh Vi. Df)i

67
tnr&ng VB TMu-tn.r&ng &eu thucjc vao Vi cho nen deu (co anh-hLriYng v&i) Tuc
Dr.nrng-minh .v~y.

3/ 1 ~Bin
39) Bang quang xuat u Chi §l.m .,. vi tinh kim : Trong phan chu so 12 cua
thien nay. chung ta co nhac dtm dieu 64 Nan trong vi?c giai-thich van·-de Am
Tinh Mi)c va DU'ung Tinh Kim. nhtrng chtra trinh-bay ro. Dtr&i day toft xin d\fa
vao dieu 64 Nan d~ chu ro huTa.
Dieu 64 Nan vU~t : « Th~p bien va trinh bay tiE~p :
Am Tlnh Mi)c DU'ung Tlnh Kim
Am Vinh Hoa DU'o-ng Vinh Thuy
Am Du Tho DU'ung Du Mi)c
Am Kinh Kim Du.rung Kinh Hoa
Am H Q"p Thuy DuO'ng H ()'JJ Tho
Am va DlYung deu bat dong nhau. j u ch& nao?
Thtrc v?y : Day Ia van-de cua Cq.rung va Nhu.
Am Tlnh thui)c At Mi)c. DU'ung Tinh tlmi)c Canh Kim.
Du·ong Tinh thui)c Canh vi Canh Ia Clfr07Jg cua At.

Am Tinh thu()c At vi At !a Nhu cua Canh.

At thui)cMcjc. cho nen Am Tinh thui)c Mcjc. Canh thui)c Kim. cho nen DU'o-ng
Tlnh thui)c Kim. Nhirng ph/m con lq.ideu phong theo each tinh tren.'>.

164 Nan)
Hai chfr Clro-ng nhu dong vai tro quan-trQng trong nc}i~dung cua dieu 64 Nan
tren. Kinh Dich nhac den nhieu llm ve hai chfr CU'o-ng nhu nay, va chinh day m<Yi
Ia nen-tang cho mQi S\f frng-d't,mg vao y-hQC nhtr ta da thay noi (y tren.
Chtro-ng 2 H~tir thtrqng truy~n (Dich) vil~t :
Ji)•} t_ ~ Jfi ;f., ~ -~ 1L
Cuang nhu tuang th6i nhi sinh biEm h6a.

*
= Cuung 11a nhu cung xo-dfiy nhau ma sinh ra m9i bien-h6a.
ChtrO'ng 1 H~tir h~ truy$n viet :

Jil'J t ;#] i{! ~ 1tJ i£

Cuang nhu ttJO'ng tho!, bien h6a t~i
-t.ky tf ~ liJ1~ :Jz.
trung hy ... Cuang nhu gia, l~p
·~ 1f ~ @ . '

ban tJ{a.rri da
= CU'ung va nhu cling xo dfiy nhau thi S(I bien-h6a da u ngay trong ay roi
v?y•. CU'ung va nhu Ia c;jj gi tJ}O dvng nen cai goc. .

68
 = Nhu utren va Cll'O'ng u
dU'ui. hai khi cam va &ng nhau de cimg simh
nhalL Thien va lJja co cam nhau thi v~n-v{it m&i h6a-sinh GU'{J'C-.
DDD\101' chu : <<Kinh noi : Cu-ung Nhu tfrc ia noi Am Tinh Moe va Dtr<rrng
Tinh Kim. Canh Kim thu<}c CtrO'ng. At M«}c thl!.QC nhu. . .
-Am Vinh Hoa va DtrO'ng Vinh Thuy. Nham Thuy thu<}c CU'O'ng. Dinh Hoa
thu(?c nhu.
~ Am Du Tho v.a Dl1l'<rng Du M¢c. Giap M¢c thuqc 'curO"ng. Ky Tho tllm«}c nhu.
- Am. Kinh Kim va Du-<rng Kinh Hoa. Binh Hoa thu()c CUI'O'ng. Tan Kim thUQC
nhu
- Am Hvp Thuy va Du<rng H<rp Tho. M~u Tho thu<}c ctrung. Quy Thuy thu<}c
nhu».

DHTbao chu: «Ngu t~ng deu thu«}c Am. Am Tinh thu(?c Mqc; Vinh thu<}c Hoa.
Du thu<}c Tho. Kinh thu<)c Kim. HQ'p thu«)c Thuy. - L\lc phil deu thu{>c Dur<rng.
Du-(J'ng Tinh thu«)c Kim. Vinh thu<}c Thuy. Du thu{lc Mqc. Kinh thu{lc Hoa, Hqp
thu(lc Tho. - Nay lay Am Tinh. Mc}c phpi veri Du-<rng Tinh Kim do Ia ;Y:-nghia cua
d;,1o phu the. Cho nen m6'i n6i rang At Ia nhu cua Canh. con Canh Ia Cll'ung
cua At ... )) - Ngu Thir chill: «Khi lay cai su khcic.lam VQ' Ia y n6i rang Co dU'ung
bat sinh va c6 Am bat trll'ung. Cho nen meri n6i rang Tinh Vinh cung gQi Ia phu
ph\!. Ctr<rng nhu. tat ca do tU'ung-phoi nhau rna thanh>>, - Sach D6 cllu NKMQ
chu : «Khi noi Am Dtr<rng Ia noi den Am-kinh va DtrO'ng-kinh. Cac huy~t Tinh.
Vinh. Du. Kinh. HQ'p & Du-<rng-kinh thUQC ve CU'O'ng. (y Am-ki~h thUQC nhu. A..m
Tinh thu«}c Mc}c. Dll'<rng Tinh thu{lc Kim. Canh Kim Ia CU'O"ng. At M«}c Ia nhu. At
va Canh t<)O thanh huy~t h(Yp.
Am Vinh thu{lc Hoa. Du-<rng Vinh thu{>c Thuy. Nham Thuy Ia cu-O'ng. Dinh hoa
Ia nhu. Dinh va Nham t;,1o thanh huy~t hvp.
DUI'O'ng Du thu«)c M<}c. Am Du thu()c Tho. Giap Mc}c Ia carO'ng. Ky Tho la nhu.
Giap va Ky t~o thanh huy~t hvp.
Am Kinh thu«}c Kim. DU"O'ng Kinh thu(?c Hoa. Binh Hoa Ia cl!.'O'ng. Tan kim Ia
nhu. Binh va Tan t<)O thanh huy~t h(Yp. . .
· Am Hq-p thut)c Thuy. DU'.<Yng H<rp ·thu«}c Tho. M~u Tho Ia carO'ng. Quy Thuy
Ia Nhu. M~u va Q~y .t~o thanh huy~t ht;rp.
Cho nen. n6i mc}t each d;,li-ctrO'ng Ia Am va. Dlrung. n6i mqt ca~h Ct,l-th~ thi la
phu : chong va the : vv. Chong va vcr Ia st,r ttrO'ng-phoi gifra th~p can v&i nhau

69
rna thoi».
Sach NK chu : « Khi noi CU'O"ng va nhu Ia noi den S\f
hrung-phoi gifra va Canh. Trong th(lp can. su
di noi. ~lr At Canh tru&c nhat,
do Ia vi cac huy~ trong ca<: t9ng-phu deu bath dau l:r huy~t Tinh. trong iuc do
huy~t Tinh cua cac m9ch Am bat dau l:r At M9c. huy~t, Tinh cua cac m9ch
Ducrng bat daub- Canh Kim. Do la ly-do t9i sao phai lay At Canh d~ noi ve st,r
ttrcrng-phoi gii'ra cu-crng va nhu." - Khi noi ve ngu-hanh tU'O"ng-sinh Ia noi den
quan-h~ ve m~u tir. Khi noi ve ngu-hanh tll'O"ng-khac ho~c tvO"ng-che Ia noi den
quan-h~ ve phu php. - D9o cua chong thUQC ctro-ng. d~w cua Yq' thu<)c nhu. do Ia
cai Jj tv-nhiim. - Kinh Dich noi : «Phan ra Jam Am. phan ra lam Dtrcrng Ia
d~ mqt each rqng-r;ii' ve nhu va CU'<rng v$y>>, Cau noi cua kinh Dich
xac-dinh nhfrng gi chung ta vira noi tren.
Tren day. chung ta da d~,ra vao dieu 64 Nan va nhfrng chu-giai cua cac nha
hQ>c-gia n6i tieng, chung ta ci!ng da dl)'a vao kinh Dich. tat ca nham lam sang to
phlm nao ve Slf phoi-h<;rp gifra Y(T chong cua At M¢c va Canh Kim. - Tuy nhien.
toim b¢ bai. to an phfrc-t~p cua van-de nay trong quci-trinh frng-<:h,mg d~
cham-cfru theo Ty-ngQ ltru chU. toi xin mh~n trinh bay ncri day d~ tranh Slf
rtrerm-ra trong ph~m-vi ella kinh dien. (Xin dQc Tj-ng9 llru-chu do HMDirc so~n)
40. 41)- Kinh cot ... vi nguyen : Day Ia huy~t Nguyen cua kinh Bang-quang.
dong vai qua trong van-de rna ngtreri Xtra gQi la phim bOn hoan nguyen nay chi
co iY cac kinh OU'O'ng cua phll rna thoi. - Vi d\1 ~ Nham theri do Tuc· Thai-dU'O'ng
Bimg-quang kinh trl)'C-nh?t. den Binh-ngQ thO'i. khai huy$t H$u-khe thu<)c Thu
Thai-dll'O'ng Ti~u-truirng kinh thi dong th(ri cling khai huy~t Kinh-cot cua kinh
Bimg-quang." va huy~t Dtro'ng-tri thuqc kinh Tam-tieu. - TCN~ chu : «Trong
thiE'm nay (Ban du), duy chi co ll)c-phu Ia co huy$t Nguyen. con ngu4~ng khong
co. Thien Clru cham th~p nhi nguyen trooc day co noi den huy$t Nguyen ella
ngu-t9ng. do chinh Ia cac huy~t du da noi trong thien nay rna th6i. Cac huy~t Du
trong cac kinh Am do'ng vai tro huy$t Nguyen. Cac huy$t Nguyen trong kinh
Du-crng se qua tir huy~t Du. vi cung la 1 khi».
42)- Con-l:m : Sach hQc va sach Ch!m-cfru deu
viet : «Hliy$t (Con-lon)_. con co ten gQi Ia T :(_ ~ HQ. Con-Jon•·'·
43 )- Uy- trung : Sach TQCC hQc va sach deu
viet : «Huy~t (Uy-trung)_. co.n .~ _«tn gQi Ia :tfa. 1~ Huyet khich».
Sach TQCC kinb.-huy~ viet tiep: « ·-con co ten gQi Ia }1~ f Khich
-trung va 'f ;#;~ Trung-khich'>.
44)· Uy nhi thu chi : DBNGilm cho rang chfr uy co nghia la khuc : co if)i.
dll'irng gay. ·
45)- Khieu- am : Sach viet : «Huy~t (Khieu-am} '" con co
ten gQi Ia A.1l n Tuc Khieu-am.
. 46)- Lam-Khap : Sach .k!nD-JlLUV(i!t viet : «Huy~t (Lam-khap) .. con
oo ten gQi la_.k 'if~ ~~Tuc Um-khap.
47)- Dttong-phy : Sach va sach \..DI!lm··CUU aaJ-UY!UlJl
 ... con co tim Ia -iJ' )i:J Phim-nh~c. - Sach
viet them : « -·con co ten gQi Ia -~~ f Tuy{!t-cot va £'-
Phcj.n-gian."'·
48)- D11ang chi Lang tuyen : ·Day cung la truirng-hQ'p nhU' huy$t Am
Umg-tuylm. ta phAi gQi hi huy$t Umg-tuyen thu(>c DuO'ng m&i dung.
49)- Xung-duO'n~~V Sach TQCC ldnhohuytt hoc vil~t : «Huy$t (Xung-dmYng) -·
cb~ eo ten gQi Ia
kJ', ffL H'. ••
if
f:.{j_ H¢i-nguyen, 1'i}\ ~~..JPhu-dll'O'ng. ~ ~ Hf)i-dung,
75
1(
- '{i r F.( 91-c(h-'-'·
!:3

50)- ~ai-~e : Sach viet : «Huy$t (Giai-khe) ... con co

ten Ia 'f HaJ-daf..;..
-ri
51)- ... giai thu<?c vu Vi : TCN~ chu : «_Du&i huy$t Tam-ly 3 thon Ia huy$t
Thuv·ng-liem, du<'ri huy$t Thuvng-Hem 3 thon Ia huy$t H?-iiem. D~i-tn.r<:rng thu(>c
Thuvng-liem. Th~u-troong thu(>c H~-liem. Do la vi Vj Ia tnrimg ·CUa h,Ic-phu,
trong luc do thi D~i-trwng va Th~u- troong deu phai lien-h$ v&i Vi va nam l:t
du&i Vi. khi ~ua ch(Ing cling nhat-quan nhau va do deu thu{>c vao Vj. Nhf.rng
huy$t T fif!V!'' h? du cua ch\mg cung hQ'p v&i kinh Tuc Drnrng-minh. - Tr~
K.hru-Chi noi: «D?i-truimg va Tif..Ju-trlrimg doo ch&a a!J71g phan du- cua thuy-coc
cua Vi-pbu. nhcj.n trap cua Vi d~ sinh tan-dich. cho nen chung deu ·thw?c vao vi.
Cho nen D<i!i-truirng nhc}.n kinh-khi cua Vj-phu va thu¢c vao huy~t Cv-hlr
Thw;rng-Jiem ron TMu-tru-Ung thu(;c Cv-hu-.H?-iiem.-.,_

~ :tt, ;f J:. ~ :f y f~ i: -t 1~
thu Thieu dllO'n~rxuat
52
Tam tieu gia thw1ng hqp vu OL1an xung: Quan

-1ft ;t· -t ,J' .J8· ;}Z j~ <., ~) it0 ~ -11-- 4::-- 5~

xung gia, thu ti~u chi th(t chi chi doan da, vi Tinh Kim; ltJu
£T~ .J~ )'1 _,r~ ii ~.!!l~
--\-
-t 51f( r.etJ iR\
1 _, ., J, -a ~.~ ./, 4 j.l
fJ!fJ!.
Z- r f1 J -\::!0 ~ ~
Djch m6~, Djch mon ti~u
5
vu chi tht1 chi chi· gian da, vi Huynh;

~i -r
chu
r at t
vu Trung cht1~ Trung chti
6
;J :f-
ban
if
th?t
t:- }(~ ~
chi h~u, ham trung gia
r 7f ~
da,

1v
vi
Fif,fiJJL -1
Du; qua
F!v )1!J
57
vu Duang tri D11ang trl
1$ 5i!!.J ;fi
t<?-i
f1ti J:- ~
uy~n thLrqng ham gia
;t ~
chi

f
trung
·\1.0
da,
)i:J J.~Y~ Yrt f
vi Nguyen; h~mh vu
3Z
Chi
it .~ zt 1:-
cau, Chl
58
1.fJt 3- 1
cau thLf6'ng uy~n tam thon,

~
Iuong cot
1f ~ chi
f'N4 ~
gian, h~m
;1 f
gia trung
~/ ~ ,~f ~ 1
da, vi Kinh; nh~p vu
* -1(
Thiem tinh
 :X 1f .1±: Rt Jt ~ ~
Thiem tinh t~i tn:iu ngc~i d9-i cot

~_& H1 13 ~.f :t --
hgp. khuat trtru n~ii dac chi;· Tam tieu h~ du t~l vu tuc d~1

~~ z
'chi chi
1or 7~ ~ ~ A&_ t
tien Thieu duang chi h~u. xuat
t
vu
nw r 11 ;:~ }?,
quae trung ngo~i liem, danh

a ?k ~ )t :-t f~ ~~}} ~ ;r // f~ Af£ 1:!0 ~

duang, thi Thai dtJang ~c Thu Thieu duang kinh da~ Tam
0
viet Uy da.
59

~1!. ;f /ft. ~/ ~ A 14' {:. tfr ~ A r~ ~ g~

tieu gia, Tuc Thieu ducrng,Thai am chi se tu&ng:Thai duang chi bi$t
~ 1: ~ §..
da. thuong khoa ngu
1 ~~ A 1 tr~ JJ~ ~
thon~ bi$t nh~p qua~ thuy~n tn.tcm9: xuat
~ r~ -r
vu uy- duang

1! :i\ ft G JE A- ,~~ ~ IDL J~'9 1= · jj. ~

t!nh Thai duang chi chlnh~ nh~p ~c Bang quang 1.16'c. H~
'f
tieu thl!c tac
J! 'J

£ &
rm lung,
be
J·J 11 ;AJ tt ni$u
hu tac di ni$u. di
~~~ Jl'J lfm ~
tac bb chi,
&, ~ Jf'J
be lung tac

~ .t.. -t A ~ .. ,, ~/?It J:. h" :20' ~ 1{; ;t

ta chi. Thu Thai dLtang Ti~u trllcmg gia,thLt6'ng hgp l1 Thai dl1C1ng, xuat

~~ 0~
l1
11: 7 1
·~ -1, :t N ~ :t~
Thieu tr~c~; Thieu tr~ch ti~u chi chi doan da,
{!!..1 ~
vi
1t 4: ;'fl
Tinh Kim; IU'u

ffi' -f.r fi'

U'
iT /jo~ il -t Yf •
Tien coc, Tien coc t~i thu ngo~i liem ban tiet
~ if 1Pi r~ ;t
tien. ham gia

f ~ ~ ·~ ~l f J1k~){Jz1~7f ;(f ~ j~
trung da, vi Huynh; chu vu H~u khe, H~u khe gia, t~i thu ngo~i

1JI•J "
trac ban
if ~ Al ~ ~ ~i!!L -J ~16 f
tiet chi h~u da, vi Du; qua vu
Jffi f
Uy~n cot. Uy~n cot

ji -t jf -1Jl•j ~~ ·t ~ ~ ~ It ~1 1 f~ fo'
t~i thu ngo~i trac uy~n cot chi tien, vi Nguyen; h~mh vu Duang r:f.r:

f'~ ~~ if ~~w f
Dt1e1ng coc t~i nhU$ cot
L
chi
-r
h~
NJ
ham
j ~
gia trung
1b
da.
~ !i
vi Kinh; nh~p
A_

72
 Jt)\
U'
;J'
Ti~u
* .,~"
hai, Ti~u
5* ii
hai t~i tniu
fit O'l 3\ ~ ~
n{>i d~i cot
yf A ;i£
chi ngo~i. khu doan

..f ~r -r~ /1 t ~ ~r
bim thon, ham gia trung da, than
Jfty. tfD j~ 6 ~ ~
nhi dck chi, vi Hgp; thu
"t
.,;;.;,:.

~ f}q !i ~ A ~Jo ..t. ~

Thai dLtO'ng kinh da.
-t f~ u~
E>~i trLtb'ng thLt6'ng hgp Thu DLtO'ng minh, xuat
:t f iffi
vu ThLtO'ng
111!.. ~ "fZ tr_J. ..,. J? • '? _.} ~ _? . ...;;!fo Mf I 1( ..#- Ai\ "' 1?11

*
I"J.(J JB 1 r;.,z; .I\ 4 D //\, 4 tt ...._,.. ?f.riJ 4..-' /.9 'I ".;:Ji-. / 'f1J

dLtO'ng~ThU'O'ng dLtO'ng d~i chi thll chi chi doan da. vi Tinh Kim; IU'u

~ ;t ~ i1 -- !'e, ~ ~ ;j_ '[ ;t, ij ~~

gian~
7
vu ban tiet chi tien Nhi vi Huynh; c~u vu bar> tiet chi

A&_ ~ rs1 ~ t{{,r i!l!- f ~ ft -i" fl.. iit . Ad . ~ ~h'

•
h~u

)l"-*
ky
'* · 68
T am g1an, VI•

r/1 Jgvi lw, ;r-r

cot chi
~
gian.
D u; qua'

1 ~ -~ 1~ 1$ ·1£ P6J
h~mh vu t~i
Nguyen;
vu .. 69 . Hgp
Hgp coc.

70
coc

DllO'ng khe , DU'O'ng khe

~~ ~~ c

luang
1

' rJj J~~ ;f f ~ J.b ,~!£ A f gJt )~ iJ. 1T1

* f& 7t nh~p vu t~i
71
can gian. ham vi
gia trung da, Kinh; Khuc trl tniu

?t ~~ ·~ -tt0 ~ Jfj· ~ ~-t ~ 1y ~·

ngo~i phy cot ham gia trung da, khuat ty nhi dac chi. vi H9P.·

.f f~ ~JJ -\!U ;Jt i~ ::£ A1v 7; ~ i, ijr ~ :f

Thu DLtO'ng minh da. Thi vj ngu t~ng l~:~c phu chi du, ngu ngu

~ f 3£ *~ ~ 3- -t-); ffi{lU. 2
~
nhj th~p ngu du. lye lye tam th~p i~;Jc du · da~

DICH NGHiA (Ti'u <!ov,n 4/ dop 1 = Bin du)

Tam-tieu (khi) len tren hQ'p v&i Thu Thieu-dwng. va .wJt ra u huy?t
u
Quan-xung. huyi}t Quan-xung ncim ·dau ng6n tay ap fit ve phia ng6n fit. thu9c
huy?t Tinh Kim I n6 «lrm>> vao huyf.t Djch-m6n. huy~t Djch-m6n nam trong khe u
gi(ra ng6n ap ·ut. thu9c ·huyf.t Huynh I no «Chfi.>> vao huyf.t Trung-chlr. huyf.t
Trung-chi'r nama- ch6 1om vao ngoai sau xuvng ban-tiet, thu(ic huyf.t Du I no
«qua~~ nui huyf.t Duvng-tn: huyf.t Duung-tri nlim .u
cho !om vao cr.ia ngay nui c6
ray. thu(k huy?t Nguyen: no «hanh.•> vao huy?t Chi-cau. huyf.t Ch;-cau nlim ch6 u
16m vao giira hal xuung each cO tay_ 3 th~n. thu(ic huyf.t Kinh I n6 (<nh~P·'·' vao
huyf.t Thien-tinh. huyf.t Thien-tlnh mim u chef 16m vao ch& ngay tren dau xuvng

13
mep ngoai canh cho. thu(Jc huy('t Hrrp. co canh cho l{Ji de thu huy('t.
Huy('t h~ du cua Tam-tieu nam & trlrirc ngon chan ca~ va sau kinh
Thieu-durrng. xuat ra u kheo chim u mf?p ngoai g9i 18 huyi'>t Uy-duung. do Ia
huyft l{J.c cua kinh Th;ii-durrng. {tat ca) cac huy?f tren deu nam tren Thii
Thieu-durrng kinh.
Kinh Tam-tieu d?t dwi S(.r Janh-d{JO cua' Tuc Thieu-duung va Thai-am. Ja
bif!t-m?ch cua kinh Th;;U-duung. no len khoi mat ca 5 than roi bif!t nhf;lp xuyen
qua «bap r.huob> chan. xuat ra a-
huyf)t Uy-durrng. t(re Ia cimg v&i chi-bi?f (chinh)
cRiB kinh Bimg-quang nhfip Yao c:'J6 nbaJJ de }.fiC v&i J.:inh Bimg-quang.
H;;dieu bf th(l'C thi b('nh b(J-Jung {bi tii!u}. hu- thi b('nh dai dam. bi bfnh dai
dam thi nim cham bo. bi b('nh b€-Jung thi nim cham ta.
Kinh Thu Thai-durrng Tii!u-tru&ng (khi) IP.n tren hr;rp v&i kinh Thai-duung.
xuat ra & huy('t Thieu-tr{J.ch. huy('t Thieu-tr~ch nam u dau ngon tay ut. thu(Jc
huy?t Tinh Kim I no dU11>> vao huy('t Tien-coc. huy(>( Tif.n-coc nam c:r cho 16m viw
mep ngoai bim tay ngay xurrng oon-tu>t. thu(Jc huyf)t Huynh I no <<Chll vao huy('t
H?u-khe. huyf)t H?u-khe nam o- sau XUV'ng ban-tiel mep ngoai ban cay. thu(Jc
huy(>( Du r no «quch nO'i huy('t Uyen-cot. huy('t Uyen-~·M nam & tru&c xurrng c6
tar mf5p nfloili han ffi_V. thu6r. huyi>t Nguyen t no ·fldllh" vao huy('f Durrng-coc.
huyft. Durrng-coc nam & cho 16m vao phia duiri Clia xurrng nh6 len ( nhu(' cat).
thu(Jc huy('t Kinh I no «nhf;lp>.> vao huy('t Tii!u-hai. huyf't TMu-hai pam u chJ Jom
vao nui ngoai Xtro?Jg to phia trong cimh cho. each deu canh cho nira thon. deu
nam tren Thii Thai-dU'O'ng kinh.
DE;J.i-tru&ng (khi) len tren hCTP v&i Thu Durrng~minh. xuat ra & huy('t
Thurrng-dU'O'ng. huy('t Thll'O'ng-durrng nam & dau ngon tay tro phia ng6n tay cai.
thu(Jc huy('t Tinh Kim : no «llfll'' vao truirc Xl.rO'ng bim-tiet. do la huy('t Nhj-gian.
thu(Jc huy('t Huynh 1 no (<chu'-' vao sau xurrng batHiet. do Ia huyf't Tam-gian.
thu<}c huy('t Du : no ((qua,, DO'i huy('t flrrp-coc. huy('t H(J'p-coc nam & trong
khoang giira cua Xll'rYng kj-cOt. thu(Jc huy('t Nguyen 1 no (<hanh,, vao huy('t
Dlllrng-khe. huy('t DU'O'ng-khe nam & ch6 16m vao giira 2 du&ng gan. thu(Jc huy('t
Kinh. no ((nh?P-'-' vao huy('t Khuc-tri nam & cho 16m vao cua XU'O'ng phi)-CO( phia
ngoai cimh cho. co tay IE;J.i de thii huy('t. thu(Jc huy('t Hr;rp. {tat ca} deu nlim tren
Thii Durrng-minh kinh.
Trim day gQi Ja cac huy('t du cua ngli-tE;J.ng. /!Jc-phii. Ngu ngu Ia nhi thf;lp ngu
huy?f du. ll)c il)c Ia lam thf;lp lf)c huy('t du vf;ly.

4/ 1- Blm
52)- Tam tieu : Van-de Tam-tieu la mqt van-de het sfrc quan-trQng. da gay
thimh nhfrng CUQC nghi{m-cfru. tra.nh-lu~n soi-noi trong y-gi&i Trung-quoc va
Vi~t-nam. Dang le ra toi co th~ chu Tam-tieu ngay trong phan nay. nhung nghi
rang. chfr Tam-tieu & day cht.rel phai la · van-de chinh. Vi the. toi xin 1wn se chu
ngay & nhfmg thiim sau, khi Ky Ba va Hoang De d~t van-de.
53r Thu&ng hqp vu Thieu-dlfO'ng : chu : cac kinh. khong co

74
kinh r.~w u6i den hQ'p : len trim d~ h(Yp viri. chi co 3 kinh sau nay
(Tam lieu. Tieu-tn.rerng va D<;ii-troong) Ia. co noi d€m rna thoi. Do Ia vi Tam-tieu
co vai tro chung vo·i phan trung va h<;1. Tieu.-troong va E><;\i-tnr<:rng deu. nam &
dwi. the rna ldnh cua "htmg l?i Hm<)c vao thu : lcl)' vi the m&i cO. ciiu tbu&ng
h(Yp v&i kinh nao do». - D.BNGmn cho rkmg Tam-tieu day thi)'C ra dmy€m chi ve
H<;1-W~u. Cac lO'i chu eua eac thien ke tiep se chung-minh dieu do.
54)- Quan- xung : Day ia rn<}t huy$t trong cac huy~t thu<}c kinh Tarn-tieu
dong vai tro cua trimg-hi¢n huyijt trong phep cham Tj-ng9 lliU chu. - Ta co th4
d~nh-nghia mi'.t each d~i-c•rcrng ve trung-hiijn huyft nhtr sau : «Moi nh$t. m<}t
kinh tr\fC lli 1c,1 t •• a khai huy~t & m<) t thai nao do. Sau khi khai du cac kinh". tni
se tl'img-hiijn tr& lai v&i can da l<hai dau tif·u ...» - Vi d1,1 : · NhAm khai
Bang-quang kinh. Nhdm-d!n thO'i khai huy~t Chi-am. Khi dlm trung-hiijn thi
Nham-ty th<ri se khai huy$t Quan-xung. Huy$t Quan-xung (Tam-tUm) thu<)c Tinh
Kim sinh Thuy.
Nham nh~t khai Bang-quang kinh

l d m - - - - sinh
t
Nham.Thl'1y
'~
(Nham-ty thO'i khai
Tinh Kim Quan-xung)

(tha: no) ---)'> (nga: ta)

55)- Dich- rnon : Sach TQ,CC ~mn-rmv1ct hQc viet : «Huy$t (Dich-mon) ... con co
ten gQi Ia Jf1t_ f~ Dich-mon.
56)-. Trung- chti: M<}t so sach viet ve cham-cl.ru bang tieng Vi$t hi$n dang
hru-hanh da viet la Trung-cht. Khi khao l<;ii each phat-am tieng Han Vi$t bang loi
phiim-thiet ho<l!c dv-a vao quy&n Tl)'-dJen Hiin \'i~t cua Thieu Chtru thi chfr
phai ;.f
viet bang dau hoi chir khong bil.ng dau nga duvc.
Toi xin dua tm;rng-tnmg 2 each dQc trong 2 tad-H$u khac nhau nhLmg cuOi
cimg cac phat-am vein giong nhau :
a) Hinh-Am t6ng-hqp viet :
;-!::. ~:JJ·
.Jl\ "1':§__
a .n
Chau (chu) Nger thiet
b) Thyet-vfm giai t'! cua Hfra Th$n viet :
_:;:lj;-
Jf- Jiii' tJJ
/
ChuO'ng • dii thlet
Nh$n lOt a Chau + ngfr = ( ChCr) ho<l!c ( Cht.r)
,Chrnmg • dfr = (Chfr) ho<l!c (Our)
ChCr ~:f~ se dQc Ia Chir ho~c Chlr tuy thu<}c vao tieng dim. Nlm tiEmg dau nay
Ia thanh-thm)'ng-t,hinh ( dau hoi) thi ta se dQc Ia Chir. con neu ti~g dau. nay Ia

75
trQc-thuvng-thinh thi ta se dQC Ia Chir.
~1:-au~an : Vi Chiw hay Chf.lV'ng eMu thu(>c thanh-thuvng v~y. ta phai dQc
Iii Ch(r: huy~t Trung-chir.
Tl!-diE}n Han Vi~t cua Thieu Chfru cung viet Ia Chir.
57)- Dl10'ng-tri : Sach hQc va sach Chim-ciru t~all-uaan,flll
J31
deu viet : «H\!y~t (DtrO'ng-tri) ... con co ten gQi l<i ?;f!p Bi?t dll'O'ng'>.
58)- Chi-cau : Sach hQc va sach ChAm-ciru deu
viet: «Huy~t (Chi-diu) ... con co ten gQi Ia ~ ~ Phi-ho>>.
59)- Tam tieu h~ du ... thl Thai dtJO'ng l~c da : chu: «Tuc d?i chi:
ng6n cai nen dbi l~i Ia Tuc tMu ·chi : ng6n chim ut. Bb-i vi ng6n ut m&i Ia nO'i
v~n-hanh cua m~ch-khi cua kinh Tuc Thai-dmrng. trong hie do thi ph{m h<;i-du
cua kinh Tam-tUm ci.mg di chung v&i kinh Tuc Thai-du-O'ng xuat ra 6- tru-&c
ngon ut. va v~n-hfmh len tren sau kinh Tuc Thitm-du-<rng. len tren nfra xuat ra
mep ngoai cua kheo chan. do Ia huy~t Uy-du-<rng. huy~t l<,lC cua kinh Tuc
Thai.-dtrO'ng. Nay xet thien Ta khi t?ng phu b?nh hinh. co cau Khi Tam-lieu bi
b?nh thi1~ h~u cua n6 u t?i d?i-I?C ngoai kinh TucThai-dU'O'ng. D?i-I?C nam u
trong khoang Thai-dtrung va
Thieu-dtrung Do Ia ly-do t9i sao chung ta noi rang
ng6n lit trong cau nay dung h<rn».- DBNGh\n chu : ,,Uri chu nay Ia dt)'a vao y
cua Ma Nguyen-Dai. The nhu-ng can-c(r vao Giap-at thi : Huy?t Uy-dtrung Ia
huy?t h? du cua kinh Tam-tieu nam G- trrr&c Tuc Thai-dtrung. & sau
Thieu-dtrung. xuat ra uk.heo chan umep ngoM va
giira 2 gfm. tire Ia dtrui
huy(>t Thva-phiJ 6 thon. D6 Ia bi?t-l?c cua kinh Tuc Thai-drrcrng. Can-cl.r vao
thien Ta khi t?ng phii b?nh hinh va sach Gtip-lt thi cfm tuc d?i chi chi tMn nen
doi l<;ii Tuc Thai-dll'ung chi tJen. Uri chu cua Trtr<rng Clmh-Nh9c chu-a gQi Ia
dung him».
60)- Thu Thieu dtJO'ng kinh da : TCNbfc chu: «Tn~n day tat ca Ia cac huy~t
du cua kinh Tam-tieu, deu nam tren kinh Thu Thieu-dtrO'ng».
61)- Tam tieu gia, Tuc Thieu dtJO'ng, Thai am chis& tt16'ng : DBNGiin chu:
«Co ban d6i Thai-am thanh Thai-dtrO'ng... Can-cir vao do9n van tren thi doi Am
thanh D~rung la dung. Ma Nguyen-Dai cung dong y nhu- v~y. TCNh9c thi -l9i cho
rang 2 chfr Dtr<rng va Am trong cau tren bi dung dao l<?n. tl.rc Ia phai dQC Ia
Thfeu-am: Thai-dtrO'ng m&i dung. D6 la vi Tam-lieu thu(?c vao Th~n va
Bang-quang. Chfr . ttrung Ia Janh df)o. D6i Thieu-dtr<rng thanh Thieu-am cung
khong on».
Trong thien Tuyen minh ngu khi. VtrO'ng Bang da chu va dan nguyen vim
cua thien nay {Ban du} da viet : Tuc Tam-lieu Ia m¢t bi~t m?ch cua kinh
Thai-difcrng.·"·
62)~ tht16'ng kh6a ngu thon : MNDm chu: «Tinh len tren khoi mat ca ngai 5
thon. do Ia huy~t Quang-minh. day ding Ia l<;ic huy~t cua kinh Tuc Thieu-dtr<rng.
cung v<Yi kinh Tam-tieu bi~t nh~p xuyen qu~ bap chuob>.
63)- Thuy$n trtJcmg : MNDM chu : «Day la noi ve bl)ng cua chan». -
DBNGJAn chu : «Vtr<:rng Bang trong khi chu thien Thich yeu thong da chi! :

76
 Thuyf.n ~a hinh anh cua con ca phinh bvng ra ngo~.ii. y noi bap c.huOi chan co
. hinh-th,§ nhtr bt,mg con ca nam ngl.ra, ngtreri XU' a IUm-lh$ lhinh d<ilng do v6'i i do:;1n
tn.rirng : ru¢t l(!f.!ng do le cUb.
64)- Thai dvong chi chlnh : Chfr chinh bt day la n6i ve kinh bi$t cua
Thai-dtro-ng. xin xem thien Kinh-bi~t (Unh-khu 11)
65)- Thh?u trcp.ch : Sach TQOC lldnh-linllytl)t hoc va sach Chim-mu ~-t.hlmh
dlm vU~t : «Huy$t (Thieu-tr<ilch) ... con co ten gQi ia / J' tTMu-cat.'·'·
66)- ThuO'ng-dlfO'ng : Sach TQCC idnh-huytt hoc va sach CMm-cfru ti4J
-ttdirnh deu viet : «Huyl1t (ThuO'ng-dti'O'ng) ·- con co ten gvi hi -~~ P/g Tuyfit
-du-ung.

viet : <<Huy$t (Nhi-gian) ... con co ten gQi hi

-huytt lhQt: them : '' ... .%1 ~ Cbu-coc.....
/k'
67)- Nhj-gian : Sach TQCC Jdnh-lh:uytf;t hQc va sach Chim-ci:ru ~i-thinh. deu
.;'b'-.· Gian roc.
Sach TQCC lkinh

68)- Tam-gian : Sach TQCC lkln.h-huyft hQc va sach CMm-cU'u ~-thanh deu
viet : «Huy$t (Tam-gian) ... con c6 ten gQi Ia :/" .-10..::.. Thieu-coc'"·
69)- Hgp-coc : Sach TQCC idnh-huytt hoc va sach CMm-dru ~-thAnh deu
viE~t : «Huy~t (Hgp-coc) ... con c6 ten gQi Ia _;'"t
r:J Ho-Khcfu'.'·
70)- DuO'ng-khe : Sach TQCC lkinh-huytf, hqc va sach Ch.lm~ciru &;,.Jae;himh
deu viet : <<Huy$t (Dtnrng-khe) ""con co ten gQi Ia f' }fit/rrung-kh6i')·
71)- Khuc-trl : Sach TQCC kln.h~huy~ hqe vii~t : <<Huy~t (Khuc-tri) ... con co
ten gQi Ui (:{;; ;':f
Dt.rung tr€wh. la )fi f1_ Quf-than. huy$t nay Ia huy~t thfr 12
trong th~p tam quy huy~t». ,
72)- Thi vi ngu t~ng IL:Jc phu chi du ... tam ~h~p lye du da : MNDM chu :
<<ChfrJ:ffi;j,du cob<) rfJ nhf,Jc Ia ten chung d~ gQi cac huy~t, no khong ph.ai cherit[
du trong Tinh. Huynh. Du. Kinh. H<;rp». - TCNtu)c chu: <<Ngu t<;mg deu c6 5 huy~t
Tinh, Huynh. Du. Kinh. H<;rp. c<)ng tat ca Ia 25 du. Ll)c phu c6 them 1 huy$t
Nguyen, cho nen tinh t6ng c<)ng th~mh ra 36 du». - DBNGian cho ding sv phan
bi~t ve 2 chfr f-fl!lr
va :if0'kh6ng can-thiet.

n.- DANG TA HAN-VAN. PHH!N AM (dlotn 2- Bin du)

4f 1t i: .Ji:
.~·, ~ ./ ~ ..t 4'- f !f 7f
LL:Jc
phu giai xuat tuc chi tam DlfO'ng,thl16'ng hgp vu thu gia

.~ ~ j; ~ 1 1-1:- ffi~ ~ ~ ~ -1\ ~ ;X

da~ J~huyet bon chi trung,Nh~m m~ch da. danh viet Thi€m d9t~ nhat thu~
3 4 5

. 1~ R»f\ 1_p:,J ~ ij) iif" k J~ VR 1t.J }& . e A__ J!l_'

Nh~m m~ch trac chi d9ng m~ch Tuc Dl10'ng minh da, danh viet Nhan nghemK~

71
 1% tf] ~ ;t e :[~ ~ 3- ;.t_ ~>k
Phu d9t ~ tam tht1 m(';ich;
7
nh! thU' mSich; Thu DU'O'ng minh da, danh viet

-* :1\ -r~
Thu Thai dllO'ng da, danh viet Thien
JG a ~ 'tr 8 ~ )_)~ "~ Jl
-~~ tU' thl1 m(';ich;Tuc Thieu dllO'ng
:r r~
1b e -J" 'JJ ;jz jJ>6z t 7
da, danh viet Thien dung; ngu tht1 m(';ich; Thu Thieu dllO'ng da, danh viet
r~ ~ ra

T~n~4" t: :h~ mf~; T~i dE~g ~. TUc danh ~~t t~n tr~ ;at
;" ~(6( fj. ~ -!JE .G- }l'i;<-. ffg~ ~~ ~ 6 /~ q1 1
tht1 m~ch.Canh trung U'O'ng chi m~ch, 9oc m~ch da, danh viet Phong phu~

~ t1q "ti? jf(e<_ ;_r 2\ ~ ~ Jo

Dich n9i d9ng m(';ich,Thu Thai am da, danh vi€H Thien phu; dich hC;i

~ 1 1 ~,
tam thon, Thu Tam chu
:t -li0 1o ~ * ;~ .w~ _r_ r~5
2
da, danh., viet Thien tri~ Thfch Thllgng quan gia
i'
"* /f
kh(}
~b !1-. t~J -r ~~ ;f !JZ :f
bat nang khiem;thfch HC;i quarf gia, khiem bat nang kha; thich 9¢c
~L o! Jf'J if
~
ty
*A!·. /f 1f0 1f ft] ~ ~~ ;t 1f
gia, khuat bat. nang than; thlch krO'ng quan gia, than bat nang khuat~
~' ~tli 3

)( ~ a'~ ;j~ ~1~ ~ ~jJ #~ ~ )t fif,J ;1i

Tuc DllO'ng minh,hi$p hau chi d¢ng m(';ich da,
84
· ky du tSii
iff .~
U'ng trung ;
85

f- pffio 1IJJ /i( ;/£ :it Wf.r j< t 1' ff_ ftl 1ji - i
khuc giap nhat thon ~
8
Thu DuO'ng minh tht1 tSii ky du ngoSii bat chi

~ ~ ISJb rt ~ ~ ~ /Jt- r~ 1i .:&= 1 . ~

Thu Thai duO'ng ctuO'ng khuc giap~ Tuc Thieu dltO'ng t~i nhi h~ khuc giap
1f
~ -1~ f ~-- ~ $ lf 1l 1=- j}c ~ f" ~ _t.

*
8
h~u ~Thu Thieu dltO'ng xuat nhi h~u.thU'6'ng gia hoan cot chi thugng ;
9
chi

~ 1\ ~ t1\ ~~ 1\ ~h ~ rf r~ ~ A 1-!J
Tuc Thai dltO'ng hi$p h~ng d~i can chi trun9: phat te; Am xlch d<?ng

jf(6(
m~ch t~i
91
11 ::£
NgC! iy.
Ji
ngu
fft
du
.L "
chi cam da.
78
 /,.{.Be phil cteu xuat rao· tam Dtnrng cua. Tuc va len tren hQ'p vtri Thil - Huyf:t
nam! girra. Khuyet-bon thu(jc Nhf)m-m;;wh ten ia Thie¥1-d(lt, do Ja hang mf!,ch
thir nhat. D~mg-rm,wh nam ben CQ.nh Nh?m-m{lch thuf}c kinh Tuc Du-ung-minh. gpi
t~:a Ja huy?t Nhan-nghef)h. do la himg m~wh th(r ha.i. Huyf.t thu¢c kinh Thu
Du.rung··minh. gr;;i ten 18 huyf.t Phii-df>t, do Ia hang mf!,ch th& ba.. Huy?t thuf>c }(inh
Thu Thai~u.rung~gQi ten Ia huy~t Thien-song. do Ja hang m~wh th& ttr. Huyf.t
thu(Jc kinh Tuc Thieu-dtrung. g9i ten Ja huyf.t Thien-dung. · do Ja himg. m;,gch ..thu·
nam. Huyf.t thuf>c kinh Thu Thieu-du.rung. g9i ten Ja huyf,t Thien-du, do Ja himg
m?w'i tlJi.A- sau. l-fuy?t t1'1u9c ~iJ'1s~ TUc Th8i-<!:rung, g9i tim 18 htuy·f.t 1'hie..YJ;.trt,J, d6
Ia himg m{lch th& bay.
M;,gch nam c.Y ngay chinh giira co thu¢c Doc-.m;,gch huyf! nay g{)i Ia hqyf.t
Phong-phu. Huyf!t nam Q- d¢ng-m.;;wh phia t1·ong nach thu¢c .kinh Thu Thai-am,
g9i ten Ja huyf.t Thien-phu : huy?t nam & dtr6'i mich 3 thon, thu¢c kinh Thu
Tam;;hu, gQi ten Ia huy?t Thit?n-tri - Khi cham lwy?t ThU'Q'ng.:.quan. ntm ha
mi?ng khong m§n chum mif.ng 1 khi cham huy?t H?-quan. nen chum mi?ng khong
nen ha mi?ng. Khi cham huy?t Drc-ty nen co chan khong nen du6i chan 1 khi
cham 2 lwy?t Mji-quan va Ngo?i-qua.n 11en du6i tay khong nen co tay. - Huy?t
du thu(Jc d(»ng-m.{lch cua kinh Tuc Du-o-ng-minh ap··tf]"'a vao c6 hong di xuong dQc
2 ben ngvc (u·ng). - Kinh Thu Dtro-ng-minh mim ngoai cac iJu huy~ cua (kinh
Tuc Du.rung-minh) khong den (each khoaiJg} dmri quai hjlm· 1 lhon. - Kinh Thin
TJuii-dU'o-ng (urc huyf}t Tf!ien-song) nam ngang quai ham. - Huy?t ciia kinh Tuc
Thieu-du-O"'ng & sau quai ham va dr.nTi tai {Thien-dung). ~ Huy?t cua kinh Thii
Thieu-dtro~ng xuat ra & sau tai. len tren 6' tren Xll'O'ng hoim-cot: (Huyf.t
Thien-du). ~ Huyf,t cua lcinh Tuc Thai-drJ'(mg mlm c.Y mi toe gif1'a dl.f'&ng gfm
Jirn ap-t!J'a viw c6 gay. ·- f!uy?t Ngu-Jj nam u di).ng-m;,gch tren huy?t Xich-tr{lch
oo qiuan-h? vo1 Am-khi. day iii huyfl: cam trong ngu du. .
CHU~GIAI ~ .~ B~n du.)
13)- Lye phu giai xuat ... hgp vu thu gia da : chu : «Cac kinh cua
t~ng <feu thu<)c Am, phu deu HmQC DU'O'ng. Tuy rang h,Ac-phu dey t.hu(}~ tam
DU'cmg. nhtrng v~n c6 S\)" phan-bi$t theo Thu va Tuc. Cho nen :
- Tuc co Thai-dt.rO'ng Bang-quang kinh.
- Thu co Thai·dt.rO'ng Ti~u-tru-rmg kinh.
- Tuc co Du-O'ng-·minh Vi kinh.
- Thu co lH..r<Yng-minh D<;!i-tn.r<:rng kinh.
• Tuc co Thieu-du-O"ng Dum kinh.
~ Thu co 1~hieu-dU'o-ng Tam-tUm kinh.
Do la y-nghia cua diu len tren hQ"p ~~&i Thu. -· Khong phai chi co phu m&i
nhtr v~y. h,1c-t~ng cung the:
- Tuc co Thai-am Ty 1dnh.
- Thu co Thai-am Phe kinh.
- Tuc co Thieu-am Thc}n kinh.
19
 - Thu oo Thieu-am Tam kinh.
- Tuc c6 Can kinh.
- Thu c6 T.am ( chu) kinh.
Thu T uc. tat ca deu m6i ben m¢t nira.
chia ra Thu va T l!C. do la vi Sl)' cua lkinh
oo thtrQ'ng co h,. !iM?in cac huy~t du cua Thu kinh phai l:t Thu, cac huy$t du
cua Tuc lkinh phai ir Tile».
74)- Khuyet-bon chi trung, .,. ThiEm d9t : LiNDM chu: «Day neu len mqt so
huy?t nam tr€-n S\f sap .. iiep cua cac chr(mg kinh thoo thtr-h,ll". nham htr6'ng-d2in
chung ta dinh Con ch~y dQc ngay thu¢c
Nh.am-m~ch. Huy$t nam gifra 2 huy$t phai thUQC Nh~m-m~ch. c6 ten
Ia Thien-dt?t. n6 nam ngay ket-hau (co trtr&c c6 nhich xuong 4 thon. cho
rnem-mem 1 day chinh la m.~;iich th(r ngay gifra bt,.mg.
7 4)- nhat t hli : Ngu-iri XU'a vh~t vlm thm)rng khong cham cau. cho nen cf.mg
thU'Orng gay nen nhieu tru-O'ng-hQ'p, ng¢-nh~n ve y-nghia riH Ua rac-roi.
Tru-O'ng-hQ"p trim day Ia m(>t di~-hnnh.
Ta c6 th~ phan-tich nhu- sau :
a) Theo : Chfr ;~ thirco nghia Ia mljt hang m;;Jreh m(H t/8.rirng
m{Jreh. Ong da cham cau nbtr sau:
«Khuyet-oon chi trung, Nh~m m.~;iich da. danh vh~t Thh~n-d{lt. nhat th\.r (m?ch) ~
Nh~m-m;;t.ch trac chi dt?ng m~ch. Tuc DlrO'ng minh da, danh viet Nhan nghenh.
nhi th\.r m;;t.ch 1 Thu-.»
Day Ia loi ch£\m cau rna toi ding da lam trong thien nay. Thoo UH nay thi
chfra thir co nghia la 1 hang m{Jch va Nh~m-m~ch dt.rvc xem nhll' hiwg m;;1ch
thir nhat nam dQc (Y gifra bl,mg. hang m;;t.ch th\.r hai Ia kinh Thu DlrO'ng-minh-.
b) J'heo :Our ;_,'4( thir co nghia ia ~jz ?.f~ -cf flfrx. -
-1' :'tthrr rr trung m(:lch nhat hang: ~~ hun trung m;;1ch 1 hang. Neu lay Nh~m
-m~ch lam chinh. thi kinh Du-O'ng-minh nam ke ben kem ho-n mQt hang. Ong da
cham cau nhtr sau :
«Khuyet-bon chi trung. Nh~m m(,lch da. danh viet Thien d(lt 1 nhat th\.r
Nh~m m;;t.ch trac chi dqng m~ch. Tuc Du-O'ng minh da. danh viet Nhan nghenh ,
nhi thfr m;;t.ch Thu Dtr<rng minh da ... »
Tom l~i. qua hai each cham cau tren dU'a chung ta den nh~n xet nhtr sau :
4< Theo Ma Nguyen-Dili thi nh!U thir Ia 1 hang m~ch thfr nhat , thoo Trtro-ng

Canh-N~ nhat thir ia hang th\.r hai vi co Nh~m-m~ch !am chtf.!n l:t chinh gifra
bvng. ·
• Du thoo Ma hay TrlrO'ng, chung ta thay van-de khong co gi quan-trQng den
phai hi~u sai nghia. vi cho den ngay nay nhf.rng thfr-tv- ci'Ja cac ch.rerng kinh nay.
chung ta <hi hieu rat ro.
Nhan nghe!;h :""' Theo sach thi huy~t Nlhan-nghooh
ron c9 ten Ia f'\. .:tz- -'fj' Thien Ngu-ht)i - Theo sach C'hi!m-drl!l thi

80
 co ten h.\: .Ji -f"
Phu -a¢t · Thoo sikh

18)·· Thl·en-song : Thoo sach 1'QCC J~!m~ra~1l.!.WIP1~ rrhi huy$t

00 tel!U Ia J:&r1tL
Song·long va ~· ~ - Thoo sach ~.;J!1\lilJJmllc~i!J'f~ll
=~ thn huy~t nay ro ten Ua I~ 1fL
."'JDJIJI.ff'-,rl»lllf.F.

19)- Thi&n-dung : MNlilii chu a «Nay H·~t TIWen-dung thu9c lkinh Thin
Thai-dtrorng, id'M)ng phai thu«}c lldnh Tuc ThieU·<hil'!WR!g, nghi co ie day noi ve huy~t
Thiim->rtmg». (Chung ta·se trinh bay them lY chu 5o 88 sa\1\ Olay) ·
80)- Thien·-du : Sach cho rang huy~t Thften-du con c6
ten gQi Ra * 1ft., Th.ien-thinh.
81)- Phong··phu : Thoo scrc'!.ch ~© tlW lrmy$~ Phong-phli con 100
ten ·gQ,i Ia {' A Thlf.t-ban. na Ia f'
~ Tao-khe, Aa ~ .;1/r.Ji(...J
Quji-chb.m. la h~y~t th(r St:lU trong th~p tam Quy huy~t. - Thoo sach Cbfl.~~n~~\\n\1
@J!lU\~UWIDII1il t(ln huy~t nt;y con co ten ia 1i k Thlt?t-ban.
, .82)- Thien.-·trl : Sach TQ0C 1\li\IJ© va sa.ch C~~©lffll! tllBJ:Q'UliBil~llll deU1
non ra.ng huy$~. Thien-tri con oo ten gQn la * . t.Thien h(>i.
83)- Thlch nw gng quan gia ... than bat nang khuat : ~D$J.! clhiA : <dE>ay
noi ve phep Hau ~uyt?t. Huy~t Tlllllrqng-quan tfrc !a huy?t Klh.aclh-clhu-nhan, Hu.ui}c
Tuc Thieu-du·O"ng Dam kinh.Chfr o_! klha la dang di~u ha to mi~nga chfr jZ khiem
chum mit?lflg i~i n~6i ho-i ra. - Khi cham huy~t Thrrvng-quan phai ha mi~ng ra d~
thu ti\l'ay~t do Ia y-nghia cua ciiu Jui miijng chir khong t11d chum mi?ng. 1-hpy?t
Hq1-quan thu()c ldnh Tuc Du-ang-minh Vu. Khi cham huy$t H?-q\1\an phai ~~m
mi$ng i~i de thu huy~t. do Ua y-nghia cua cau nen ch(im mi?ng J~i chir lchohg th~
ha mi?ng. - Huy~t D§c-ty thuqc kinh Tuc Dtrt:Tng-minh Vi. Cham huy~t D~c-ty,
nen co chan l~i de thu lhuy$t. do la y-nghia cua cim n{m co chan ma lfhong nen
du6i chan. - Chii' Jrr&ng qu«m gom huyqt N<)i-quan thuqc kiqh Thu Quyet am
Tam- bao-l~c va huy~t Ngot,;li-quan thuqc kinh Thu Thieu~O'ng 1'am-W~u. Khi
cham 2 lhuy~t N<)i-quan va Ngo9i-quan nen duoa tay ra de thu huy~t. do
Ia y-nghia cinn llJien du&i tay m~~ khong nen co tay 1?i».
84)- hi~p hau chi d<?ng m~ch da : chu : «Do~n· nay l~i l~p l?<i 6
drrerng frtinh da noi tren d~ nod cho ro bern. Cau hi~P. hau chf
tJ{)ng
m~ch y non den huy~t Nhan-nghenh thu{bc lldnh Toc Drrang-minh».
85)- Ky du tSii ltng trung : itA!Nlalli!JI chu : «Hafi oon ng\fc gQi !a utng>>. --
10\l~i'; chu : «TiE' ch6 ap-tl[.f"a vao c6 hQng de di i!Uong delll hai ·ben ng\fc gom
cac huy~t n!rm Khi-h(i, Kho-phong... tat ca eMu thui.);c cac du huy~t cua l.dnh Tu"JJc
DrrO'ng-minh».
86)·· bat chi kh(tc' giap nhat thon : chu : «Day !~n noi triv lt?li huy~~
lPh!U-d9t. nam ngoali cl¢ng-r£A.l}>Ch cua k!nh TttC JU'trYnJrv-m.;nm.n. n.gay drr&i quai hiun l1
thon.
87)u dU'cmg khuc giap : TCN~ clhu: «Day l~i non tn·lr R~n huy~t·1l'hien-song».
88)- dllong nhi h~ khuc giap chi h~u : JVAN~~ chu : «Huy~t nam f¥. h<'Ang ~hfr
 chu I «Day
Tlh;~i.:.thll'.rl'na.Vi-tri nay khong
l~p l'>li 2 ian. c6 le
thu¢c Tuc chang ?»
chi thll'gng : ~Did chu : «Huy~t Thien-du thu¢c
th(r sau».
i~i noi trer l~i huy~
va Tru-ung Chi-Thong khi
d?i can 'chi
nay thi each nhu- v~y
Am xlch dQng m<i\Ch ...• ngQ du chi cam da : chu I «Day y noi
S\f c6 m~t cua Thien TMu cham co noi !· t(r Ia y noi
den khi thu Ngu~ly tren Xich-tr~ch». - chu : «Tren
Xich-tr~ch 3 co do Ia di~m trung-trang cua d~i m~ch
vi;lo trong nim lY tren canh cho 3 thon. gQi ten la Ngu-ly, thu(}c kinh Thu
au-1crmr-mmn D~i-tru-irng». - chu : «Nay xet khi-huyet {r bi-phu di ti:r
huy~ Tinh CUa cac ngon va ngon chan Ju-u chu vao trong m~ch. d~ roi
hpp vao nai canh cho va goi. Cho nen m&i noi I ngu Jj. ng(J du chi cam».
(Xem chu 75/thien Ciru cham th~p nhi nguyen)

ftt h\-. -A ijlb. :A ~ :114 it_ 0 11 /u~ ·~'

Phe hqp E>~.i tnrO'ng. E>~i tnrong gia,truyen d~o chi phu~Tam hgp

' 1' Jl~ ' 1' jf~ ;t .~~ lv

93
~ 1ff 1t fJJf
Ti4u tn.rO'ng,ti4u tru<mg gici th9 thinh chi phu. Can hgp E>&m, e&m gia.
~ g~ 7t
~~ i-41 1ft k f ~ J Ji ~ L 4?r
chi phu~
4
trung tinh Ty ~9'P Vi. Vi gia, ngu coc chi phu~ Th~n'
5

~ Kif' ~~ nt ~L, :t )~ )1/z ~ 1Jr -tiZJ jt~· · Jf;

hgp Bang q·yang.Bang quang gia. tan d!ch chi phu da~~hieu dltO'ng thu{>c

¥ J:: i!_ Hif 1>t ~ ~ ~ ~ .tt J

co tu&nglucrng t~.ng~Tam tieu ge. trung d¢$
Th~n.Th~n thu&ng lien Phe.
5f
~ ~ tiLl 71<. .tL ~ ~ ~f ~t 4~fo\ ~ 4t.
chi ·phu : da!'thuy d~o xuat yen.thw?c Bang quang, thj
;{_ co chi phu

-t!V /c_ A 1t ifr J,!if h' :f o

Thj phu chi s& du hqp gia.
 Phe hQ"p vcn D~i-trU'i:rng. D~i-trv&ng Ia . phu d?o». Tam hvP
114u-tnrirng. Tilu-trrri'Yng JiJ phu <<chira Can hQ'P vui Dum. Dum JiB phis
«nh?n cal tinh-khiet». Tjr hr;rp v&i Vj, Vi Ja p!Ju cua ~mgu OOC>>, Th?n. Vf:Y/1
Bang-qul!ng. Bimg-quang Ja phu cua «tan djch». Kinb Thieu-dU'ung thw}c Tiujm.
Th?n di len tren Jien-h? vm Phe. cho nen (m~t minh .no) J;Jinh4fUJ (to.nrng} ca 2
t~mg. Tam-lieu iii phu «trung dpc», thuy afw xuiit ra U.r day. vao
Bang-quang, do Ia m§t phu «co : m¢t mlnh>~. Tren day Ia nh'(rilg .nui 1na h1c
thu{ic vao.

-cu~GIM 3 Q

92)- truyen d~o chi phu : MNl>li chu 1 «Chu· ft_

d:f;io ch!ng R~n
vOi cbur ~
dfJO co nghia Ia. dan dat, d~.ra di. Pham nhfrng gi rna Ti~u-tr.tro•ng da hoa se. do
tir dliiy de df.l'a di xuong dtr<Yi v~y» . .:. . TCTMng chu: «Tiet (do~n) nay chi noi ve
ngu t{lng fi(rp v&i h,JC phu, trong hie d6 do~n trU'O'c CUl:l. thien nay· hl~il ve ch6
xuat cua 12 kinh-m~ch. d6 Ia Hr huy$t Tinh di den ch& 11h?p vao h9'p, con du·ang
nay Ia di tir ngoai vao trong». .
93}_~ the;> thlnh ~hi phu : Chfr )~ th() Ia nh~n my I chfr .~ l:r day pinai dQC Ia.
th.inh c6 · nghia -Ia chfra dvng. .
94)- trung tinh chi pr1u : Sach viet Ia 5{ ~~ .~ thanh t/nh
.t.-
chi phil : phu s~,~ch-se. .:. . JMND!&! chu «Cac phu . khac khi nh~n m()t ci:H gi do,
tht.ri:rng Ia chi. tt{J'c : du-b.d.n nhlit. Duy chi co Dliin la ~ra lay phan tinh-trap
cua ngu-tf}.ng~>. .
·95),. ngu. coc .chi phu· ·: Vi_: ch(l ve tieu- hoa ngu~oc rna N{>i-kinh th\rirng gQi la
thuj c:oc. Ngu coc Ia. 5 thu· lu(l..
96)- tan djch chi phu : Quyet }dli(Unh~khu 30) cho rang bin hay d;!eh c•'.,.ng
. chi Ia khi ma tooi..
Hoang De no! : ~ Ta. nghe con ngu•(;!f oo tJ khi Do la Tinh, Khi. TiJn. Dich
Huyet, M~;!ch.· Ta 'cho rang cluing crlng.ch.IUa m9t khi ma thOi, nay pbilm ra
Jam 6 tim-khac.nhau,» ·'
97)- Thieu du·ong thu9c Jh~n ..·. co t~ong RtO'ng t{!ng : S.ach vie-t
ia Thieu~am thay vi Thieu,.dtrtrng. . ...,· MNeiU chu I «Kinh Thieu-dtrung thu{}c
Tam-tieu. Chinh m~d} cua kinh Tam··U~u· len den o6 va tan ra oq~ifra n~nrc, trong
!u. do m~ch cil.a Th~n .~flng len \tren Hen·h~ v9'i Phe:. Phan h§i du cua
Tam-W~u thuc?c vao Bang-quang. Bang-quang h<;rp vm Th~r.h. tho 'nen Tam··Ueu
eung thu9c vao· Thi;lrt - TCN~ ctiu 1 «Chfr iuru!Aff c6 nghia »a i4nh·-t1lltQ•
Tam-W~u hi· trung d(k: chlph~i. Biuig-quarig ~a.· titl11 dich Chi·Jilla. Th~i!I van tu:->{:ach
!a thuy .tflng ia~"li~o Unij phi:. do lar ~1f iy. tb.rei':ng nhien~ . . . .t~ng it day
gom l t~ng va :I ~hu, ·nhtrN£ vAn cOth~ n6t-I.:ltr.<rng t.;img ·a'hrqc. - Thien fMn
t{sng ooi : Th~~ hi;'p ·vOi. Tam'ctieu va: Bang~qUJjp~ DOJay~righia. .cua .cau ·n~:H iren
day v(ty». . · . · : · ·, · · . · . .· · . · . ··.·. · · . . .
9s)~ t'rung. ·o9c chi phu .dA' ,; .C~fr' _(;t ·d.~~ ,~; ngi~ja~' Ik m~9t cai .~ch. t:~i ,ngof·
 chu : « nU'&c. cac !~ch rn.r&c deu x.uat ra,
Y noi cac
u trong ay. Thuy-coc vao ~1:hi xuat ra ti?n : tieu u
t&i dtnn at
di qua Tcm·tieu, do Ia y~nghia cua cau trung
d{IO xuat yen. - thuy cua Tam tieu va nh~
tiet thoat ra, khi dmg rn.rO"ng nhau, cai the vo-n
nen h<Q~ diu dun Tam-tioo xuat ra u
ldnh Tb.ieu-dti!'O'ng, oung
n;u..nnJr>dY.n'u chi chinh nh~p vao d~ l"!lc v&i B2lng-quang». (Xcrn thi~n Kinh bi?t)

99)- thl co chi phu da : BBNG!I!n cho Tam-Ueu ::16i u day chi
vao H~-tieu rna thoi .

.
~
.-
J(,z -~~ ff%. ij ~ . :A ,$~ ~ ctJ 0 flj
0 0
Xuan thu !9c m€J.c~~ chU' HuynH"' d~i ki~h ph~n nhlJC chi gia~ ; th~m

}~ 1f1(_ - fw~ % ~f Jf~ ~ Jf5( 1ff ~ ~j,

tham thu chi. gian gia thi~n ihu ~hi. H~ thu ch11 Du ton

~c
103
.iffL
co nh~:~c bl
;f ~ J:_.
phu chi HnJqng.Thu thu
~-"' JfJZ -11 /ti~ ~ j(r; ~
1
chU' Hgp ~ dU' nhtJ xuan

i)J ~ if·
ptu'.tp. Bong thu chU' Tinh ~ chLr Du
1 5
Jtit L !J' ~)~' ~f:. liJ
chi ph~n. dye tham nhi :uu
~
chi.

~t (jFJ ·*~ ~ J.f ~ ~ ~~ ~ ·L ffr ~.· ~

'eli ! b$nh chi xa, t ~ng
07
Thv ttl thb'i chi tt!. khl chi sif c.&
"Pn Y 0

chi so nghi.

Mila xUAn nen thu. huy?t J- .l?c·m~ch. cac huy~t Huynh. cac huy?t trong
khoang phijn-nhf)C YB dt#-iliDh. Neu 14:nh n(mg chii.m sau. neu fb?nh trong khoang
ph~-nh£JC nOO cJiam C{Ui: . .

Mila :h? nen thii huy?t a- cac huy~ Du. cu-nhpc.

t6n-I{IC hoijc tr{m bi-phu.
Mila· thu ~en thu huyft lr eac huy?t; H r.rp va con l?i Ia thoo nhlr phep cham
cua mua xuan. '
nen thu ciic
huy?t Tinh. cac huy?t Du. d6 ·Ia E'~ muon hru kim Jim
hOTO de. t.bu khi U sBU fwn.
Ia ~ua thbr-t~J. 4 mila. ciia (<eM lh cua khi. CUa «CM o- ~m» CUa
Ulli'CIJ-ilfl'J'fll! CUB mbf

84
 0
lBlh
Xuan thu l~c m~ch chu : «Dilly la noli clila 12 knnh, vi
d~ lfmy~t U~t-khuyet thu&c kanh Thill Thai~furn Phe...»
101}- chU' huynh : chu : «Vi du,n rnhtr huy~t Ngu--te ~hu9c kinh Thu
1luii-8m Phe""» · -
102)- Ph~n nhyc chi gian : TlhuGn Thriy-nhl~t huy?t ill1~m (Tb .. van 61) viet:
Hoimg De i~oi .: «Mila Jl«.U~n p!Bai thai huy?t d- i<?JC m:{llch va trong khoang pht;.n
t?i sao u~e. ? »
!18/h«JC,
Ba dap: «MiJJa xuam ua mila iifia Mi)c-k.hi bat dau lam chu, CEZn-khf /blAt t!av
si!fllh ClJJn-khi cap, phong-:khi t~'U (nhamh). khf cua kinh-m(i!J!Ch thtrin'Ag u sau (m&i
oat dai/J xuat),.lkhi cilia no ron it cho nen khong nen chiiuJ11 sau vao kinh. Vi)y chi
nen cham vao illen trong khoitng l(!Jc-m;,Ach \VB ph~m nlOP)C mi)i tb6i»
TCTM~ chu: «Dong plmrung snnh Phong, Plhong sdnh M~c. MQ!c §inlh Can. IK.hi
Plhong MQ>c, Unlh cua no Ka nhanlh, gap ( tf)t, cap) va di thang vao ll1~ lqtc·m~ch va
ph{m nhi)C. Kha .cua kinh m~ch da di thro moo dong--l~nlh d~ nup dau ben trong. {y
oon trong da lau, m&i bAt d.\311\.ll Xuat ra ( vao m~ja JtUan), vi the l<hR nay fr trong
lkill1h hay con yeu {it). vi the koong nem cham slfuu va de
thu khli l:r kinlh. ma plhai
cham c~n nO'! l~c-m~ch va p~n nhtllc. Nay ~et D~o. cham-thich co ph am bi~~ ve
m~t bn. nh\llc: can, oot. B~nh co phu, tram, cho ii\e!tn cham co sau cq1n va cflng phep
thill luny~t tilly theo 4 mimo~»
~BNO!b cho rang van-de phep thu huy$t d~ cham thoo v&i 4 mila da du-vc
cac ~hien tron11g N{>n-kinh Rd1i l"ZJ.n co nhieu ch6 con lthac nhau. Sach G!lip-~t co
ak~p rd1t ro.
103)- Chv du 6n l~c : TCN~ chu: «Cfnr du & day chinh Ia oac. huy~t du
trong 12 ·kinn vn dh) nhu- huy~t Thai-uyen trong kinh Thin ThaHam IPh.e•. Nhfrng
R~c nho gQl hi Mn-i.flG, frng v&i H~-khio Mua H(}l Ia mua J?nh criJ.a Jiio D'il'qng.
Dtro-ng-khi thinh & ngoai, do d 6 nen cham cac huy~t dlu ·c;:,m & n.goai, cham tren
phan bi-phu, CO"·nh\}c. va ton-l~c».
104}- Thu chU' Hgp : TCN~ chu : ((Cac Hvp llmy~t cua ~~ kinh nhl!.r huy~t
Xich-tr~ch thu{)c kinlh Thu Thai-am._, cac huy~t hq·p d eu.a in'ng vm thu-khi. Thu Ra
mila J?nh cua Thifm-am. khi dang muih11 giang xuong ma chtra .giang. khi van
cim b- giira., cho nen. nen cham thoo plM~p ciza mila xuan-·khi. V f!.y nen cham trong
khoimg ph$n-nh\!C Va d~i kinh. CO th~ SaU rna cfmg CO th~ C<;!fi»"
105)- Thu chu T inh : TCNboc chu : «Cac h~y4)t Tinh cua 12 kinh. vi d\1
nhrrhuy$t Thieu-tht!<mg thu¢c kinh Thu Thai-am.~»
100)- ChU' du : chu l«Day chinh Ia ci.c huy$t Thai-uyOO. Tam-gian
V,V,...» - Day no[ ve cac huy$t du cua t~ng phin nhrr Phe-du.
chu : «
T am-du,"'' chfr khong phai ngu du huy~ da nol tren. Cac huy$t T inh cua cac t~ng
deu chu ve <i!ong-khi. Mua d6ng Ia mila ~~ CUa lao Am, Drr<mg-l<hi con dang
pht)c-timg ( nup dau). cho .nen. nen thu cac huy~t T inh va Du, do hi muon h.ru
kim lau d~ rna ch<r khi .xuat ra tir trong sau». - BBNGKin noi rAng y-kien cua 2
ngtr<ri khac nhau. ch(lg ta kh6ng bliet ai dung. ai sai?

85
 101)- kh.l chi s& xu :
Chfr l:r day phai dQc lei xU. co nghia Ia ch& 0* cua khi.
(Xem l<;1i chu 72/thien Ciru cham th?p nhi nguyen). · ·

+
+ +
v .-

·~ ~ft
Chuy4n can gia
if;
~
:;q Jf~ :; ~ ~
nhi thu chi, kha
4'\.lL 1i- /fA
l~nh to~.i di; nuy quyet

j ~ ao *'J ~ fJ ~ :It- -f~··®

101
@

gia. trllang nhl thlch chi kha ~ khoai da.

.-
~ ve chuyiln gan nen cho bfnh-nhan dfi.ng dl: ·thu huy~ cham co thti lam
cho ·de chju va Jimh ~nh.
B~nh ve nuy quyet nen de ngu-iri bfn-IJ (n!Jm ngua) giu-ung tir chi ra de
cham. Jam cho bfnh-nhan th~y de chju _ngay. ·

(Het thien BAN ou)

Huynh Minh-Dtrc
dich
 !Day la thiE~n thir 3 trorig toim bQ .sach Unh~khu, co ten Ia TIEU CHAM GJAJ.
. Khac v<Yi cac thien khac, thien nay ve n<}i-dung chi: nham gh:ii-thich
them y-nghia ci'm thien dau Ia Ciru cham th?p nhi nguyen rna thoi. - Ma
Nguyen-Did noi rang trong thii~n Ctru cham. thi)p nhi nguyen co ·ch& noi den
tinh-cach trc,mg-yeu cua tif!u cham n-?i-dung chinh cua thien nay la giang-giai'
thien dau rna thoi. Vi the m&i Bay tim Tieu cham giai. Sach To-van c6 thien Cham
. giai. n{>i-dung cimg gan v&i thien nay. - Chinh vi nhfrng ly-do noi tren, cho nen
th!E~n nay se khong dU'Q'C trinh bay du-&i d~ng nhfrng phan do(i\n nho. Neu co
phan do(iln, toi cho rang ciing chi d~ can-doi cho Sl)' trinh bay Ve hinh-thirc rna
thoi.

I •"'

mtw 11 1.f;1
s& vi d! tran gia,
.fh
di
-t
ngon
~ a ·)\ ·:;t tt 31-
da. Nan nh~p gia. nan trli

t "
vu
®A 't ~ ;t )1. ~d >! ~ J:
nhan d2L Tho thu h!nh gla~
~ ;r.~
thu thlch phap da. Thllc;mg thu thah

;f ~ A. z, _1It1. ~ ;1f ·~ :-f· ~. ··.~ /f~ Jt ~

gia, thu :nhari chi huyet khf. huu ~U', bat ~uc, kha b6 ta da.
)

81
Jf+ % Jf 1r .;Lt_ ~ ® if 7( SE
Than khach gia. chlnh ta c¢ng h9i da. ~ Than gia. chlnh kh! da. l<hach

1t it . jj: ,, jf~ :t1: ill

gia·. khl . m6n gia,"' ta tuan chfnh khi chi . s& xuat

) ~ ;f 1~r:t !J~ Sf- f~f ,K~t ~

da. Vj ky t~t gia. tien tri ta ch!nh ha kinh ch!

d~3
a.
J!,
$.

0. tri · ky
;j, f
nguyen gia. tien tri ha kinh chi

thu en! xu da.

*'J
Thk:h chi
A~
vi t ~i
%/f~~-~
gia. ta:r t~t chi

:t A t da. Tho thu quan gia,

~~ /f ~~
thu
rr;J
ttl
n~ \tO <~' io
chi
6
nhi bat tri huyet

Ai ~ -tt0 J:: f' %.

1
~D ~ ~ ~ 7
chfnh ta chi vang lai da. Thuqng co
thu gla. tri thu khi da

1/1; ~ ~[t :J ~ ~ ~ ~ 'f

f 7i 1P
CCJ chi <;f(>ng, batly ky khong trung gia, trl 1<-hi chi hu thlfc,
If[ it ~- Ai; :~ ~ ~ 1 ~ ~, 7f •)1 ~) ?,~(_
dt~ng cham chi t~t

*
711
tll da. Khong trung chi· cCJ. thanh tjnh di . vi

;t-·4f
gia, cham
At it t ;f,
~A
di
'1 .ft 7J:J that ~ ~Ky ~
y thu khi.
d~c khi, m~t v~t da. lai

~ ~ ~ ;!{ :tt ~ 7f ~ iffl ® $. ~i <f '"]

bat khi
kha phung gia, b6 Ky thjnh bat l<ha da. vang bat l<.ha

iL::f i Afi_ bat~ if~ ~da. Bat

truy giii. khl hu
T 'f -iJf -M it- .::f
kha ta kha quai di phat gia.

-r 1!\J 4J ~ ~ .
rigon khi di that da.
0

.=
Khl n6i rang :·«Di triln : d~ trin11 biiy» co nghia Ia
d~ noi - -<Nan tlh,flp : kho
VBO» c6'nghia lf!,kholiun cho ngu-&i khac sting to
Ylm-de - «Tho thii hinh: sv
Y!J1!11f-Ye"J.' e /;.
_a ao g1u- ve"' m~t
-"' •
cua '
ro~
o· f 4'11ft.nn
,a 1
• • .... •
cui 110
 Jay phep cham. - rhu than: SiB' JihrOO-JOO Ja derrn thiln··khf>;
00 nghi.O! .!a (ngu·(;~j chu-j tlen cua hdJru-do.r
bat-Uu:;dl~ ma tit -«Than da s Than>.' tire Ja
b&
dii : khach.'> t&c lfl chi ·vao ta·khi. - « Tl)i mon dii : tl)i ci'r£!» j noi t.a-kJJi
tuan-hamh theo dninkJthi d.§ ra vao (thiJll7i-the}. -«Vi &6 l!jr tjU : dura thay diLn;rc
b?nh iY dau» co nghia J;j cJ:(.mg~ ta d~t van-de biet enr&c ta-khi hay rchinh-khi
dang & kinh nao dang b?ooh. - «0 tri Jiij' nguyen gia s Jam sao biet du-(/'c ng-n.oyen
goc cua b~nh ?>.> co nghia 18 ( ngu·tri chem} biet dur(YC tr«.nfrc kin.h bj t;?nh va nen
thu hi!..{Y?t nui nao. - « Thich chi vi t~i toe tri : sv vf4i?u cua phep cham la ch& u
nhanh hay cfu}.m>> d6 !a n6i ve van-de d'J?m nhan.h. - «Tho thu QUi'JiA :
PhtrOJ."'lg--phap v-a,.mg-ve Ia chi Jo giii' lay phep cham» j noi ngW'i:d cham chi biet Jo
gHJr Jay W·-chi ma kh6ng biet t&i S(l' vang Jai cua huyet-khi. ciia chinh-!d'Ji ha~y
ta-khi -- ~-Thu(!'ng thu cO' : phuruP..g-pffuip kheo-Mo Ia Jo cu» j nm ngu·uu
cham biet giir Jay li.hi. - «Cu chi dl)ng bat ly ky. khong tnJng gia : d9ng cua ror
Ja ngH.l'iYi cham khong do.r(/'c r&i s«r ch«lrj cua minh doi vm huy{:t-Jktli» j noi ;r~ng
ngur&i cham biet do.r()"C s{r lnr-thvc cW1 khi de
dq;ng cham nhanh hay ch[!.m. -
«Kh6ng tJ·ung chi cu thanh tin~. di vi gia : Cu ciaa huyft !-chi w(uii-lnaffilh m9t each
tha.'7h-t{nh. cho nen ch(mg ta pJ&IP.i chiA-.j mt!)t each Unh-wi» j n6i ch{mg ta cham
pll!Jd dQ'i cho dac khi. ngam j /~61 rang c.lhiin.g ta pMi siw Jay td1i dirng d~ cho
mat. _, «Kj lai bat lrha phung gia : k.'li{mg nero don g(ip khi no den,;· j n6i r!Jng
khi khi thfnh thi /thong nen cham b6. - ·•Ky vang oot kha truy : khong nen nr{rl
thoo khi no ra di.•> j n6i rAmg khi lihi h~.r thjtah thi khong nen dulnr11 til. , · . «Bat.
kha qai di phat gia : khong de sai-s6t du ffa vif.c nJJJo· bang mtjt s(Yi ~6c» Itt c6 j
. n6i rang· khi d~ bi mat.

1)- Than khach gia, chlnh ta ci?ng h9i da chu : «Th~1m !a ch~nh-khi.
khach la ta--khi. Day no! vao hie ~a-lkhi va chinh-khi co quan-h$ v&i nhau. do do
m&a n6i la c¢ng h¢l'>. ·
2)- T ~i m6n gia : chin : «NO'i d~ cho nguern h.o~c v?t ra vao. cho nen
m&i gQi la ,m6n : c&a. ·;-,
3)- Ha kinh chi t~t da : Hieu mqt each t6ng~uat thn t$i.. hay b~nh delli chi
vao m(lt tru'o- ng-hQ'p bai.. th~..rimg trong than-the con nguO'i. Tuy nhien. trong ban
nay, ch(m.g ta thay co 2 chfr t$t dung v&i y-nghia khac nhau trong nhf.rng
each noi khac nhau. - Thi d\1 cau ha kinh chi t?t thli chfr t?t oo nghia na t$t b~nh
non chung. Con cau tir nhi t?t tac th1rc thi chfr t?t co nghia Ia nhanh If. ..
4)- Tien· tri ha kinh chi b~nh : '1\C~ chu «Neu ithong biet tnr&c thi do
chinh Ia vj a6 ky t<;H v?,y. va neu nhtr v$y thn him sao biet QU'Q'C nguyen goc cua
~nh'?»

5)- Thlch chi t~i so trl {toe trl) : DBNCUb cho rang ban cua Ma Nguyen-Dan
va cua TnrO'ng Chi-Thong vet la so
td viet nhu v~y Ia khong dung.
6)- Thu tll' chi : TCN~ chu I «Hai canh cho cua 2 tay. hai dau goi cua 2
chan ~ung gQi !a tv quan.
 7)- Tri thu khf da : chu: «St.r vang lai. nghich Um?n. hay Ia khi dim
hay kbong den deu thUQC CO' CUa khf».
7a)- Ban Ciru cham th;jp nhi nguyen viet Ia {'., thay vi Ia >-f' .Chfr ff co
nghia la y~p-tinh. dung ho-n Ia "Y5j co nghia Ia s~ch-se.

u ... 2·-

:ic -;- ;f
~i~ ~ -L.
_;, :if.
""- <f' 1':1 ~0 ~~ ~... ®
KhAu chi bat pnat gia, ngon bat tri b6 ta chi y da,
/~
;t :it .,Xi
.~ jJJ2.. 1111 ~ 7f t
;J, '
1!0 ~(2 I , / \.
~ ;f;a,
huyet khl di t~n hhi khf bat ha
3
da. Tri ky vang lai 9
~rJ ~·Z:, ~ )I{~ ~A ~ _f!!iL
/'\o
i_.,:ttl;f ~·,0

tri khi chi ngh!ch thu~n.th!nh hu da. Yeu dfr ch1 ky gia, tri
~·
jf.\1
.t ;;I tr.
J >j.:s(_ - "F.Ij.
<_.. -• 'J
-te:) ~ \
~ :V Z....
~&::\ _Jk
1iJ /ff q ':!" -:r\
.n / ,
khl' chi kha thu chi thO'i da. ho chi am gia, minh minh bat

~
tri
t c
khi chi
~tt%f
vi m~t
®
da. Di~u
~' ~ .L
tai cong d¢c hfru
:!il 7ij ~ ~:f 11
chf gia, t~n

*P
}r_ . ·~t ~
/5!i . ;~, -\:t!.J A:£.
I /. --* ~
/S ){_ '» ..::li:-
~ /ff
....J--
~
~
;r-"
.'
u k
J:If.-
.-z::.
ru.;
trl cham y da. Vang gia vi nghjch gia, ngon khf chi hu nhi

;J, Jh 11 a
ti~u. ti~u gia ngh!ch da.~ Lai
~ ·}}{ 1 gia
~ ''l~
vi
7f -r
thu~n gia, ngon hinh khf
~ it ~
chi

f ·:f ;t Jill{ ttU tT~ ~" It Jill ;£ ~ ~ ,C7, ~

gia thu~n da. Minh· tri nghlch thu~n.chlnh hanh· vo
10 11
blnh. blnh van gi.i.

~ io
ngon tri
rtr ~
sO' thu
G
chi
Jt
xer
11V if!
da. Ngh€mh nhi do~t
1ifi f Z-
chi
1/ ~
gia. ta da.

1L ifu
Truy
If z: ;t ;F~bb
nhi te chi gia,
{!)
da.
fifr
s&
if ;!
vi n11
~I J t
tac thvc chi gia.
7f_
/1 ° Ji· rtf7 t i~bb
Khf kh!u h11
1

nhi d11<1ng
.t
chi
12
~;t? P~
da. Man tac
}t!#:
tiet chi
jf it
gla, Khl

a .!J~ Ji; rf Jb ~ ~ Jl'] ~ :6 /f

kh~u th!nh nhf duO'ng ta chi Uy4ri tran tac trt! chi gia.

·- :i tJ 7ft·
hu chi gia. ngon chtt kinh. hfru thjnh
 }(~"
I \

gia, g1a1 ta gia, ngon tli

(A] ?i1 ~ f! 7f --:!:- 'lt.
~ ;ff.. l~ .A~ ffif'J ?
_J-
PV
n{>i nhl t~t xuat da. T~t nhi tl! tac hU' gia, ngon t?at n{>l

,:fQ ;ti' 'j! {!!; -t t ~ ;t 7t 7( J& ~ :f ''b ~.""

_.'!......
:;
0

Jr
13
nhi tlt xuat da. Ngon thl,fC dfr hll ,nhU'gc htiu nhU'gc v6 gia, ngon

~ jff
~ ""*
/Fi
;_g ~ ..#.. .&H+ ~ ..1-W • 1-:i:l ~ 1$ f:M .?); _:1/:.
'ft\J 'e~Ji Af ~ ~ -c:,...~ ..Jr~ /1/.l?...~. /W /0
thl!c giii hU'u khl, hU' gia, vo khl da. Sat h~u · dU' tiem,nhU'qc
--t1.: ~ .:1;? _.1:-- /;#, - ~ ~ I ~ t:i;r
7G JPJ-- /II ~ · ~v z._. . /jl 7t /f ffi ~
vong nhvgc ton gia, ngon khf chi hll thl,fc. b6 ta chi tiem h*u

~!#.:t. ~~ f0t~ 1~~ GP

da.. Sat ky khf chi di ha, dU' thU'O'ng ton . da .

.-
«Khau chi b~t phat: dimh vao no, mi cfmg khong phat» j noi (nip.riri chiim)
khong biet van4e b& hay ta, nhtr v;)y diJ cho co Jam cho huyet-khi bi ki?t··t?n di
nfra. thi bf.nh-Jrhi cling khong frng. - « Tri ky
vang Jai gia : Biet dln;rc con duung
vang !ai cua khf.> co nghia Ia biet dv(YC Str nghich thu?n hay thinh suy cua Jchi
- « Yeu dii' chi ky : biet QU'(!C J(Jc nao thu huy(Jt d§ cham>.> c6 nghia Ja biet cal
«th&i» thii huy~t dJ dac khi ·-·.«Tho chi am gia : str tOi-tam khi chi biet co cai
tho» j noi {ngu&i cham} bi mir toi khong biet Sfl' vi m?t {vi-di?u va kin-dao) pua
khi - «Dif;u tai cong d(k thu chi: kheo-Jeo thay cbo ngueri nao biet rii cham j>>
c6 nghia Ia ~fl' hiifu biet t~.rung-t?n ve cham j. - « Viing gia vi nghjch gia : Khi
v"a.ng gQi Ia nghjch» j n6i khi khi bi htr thi m{Ach ·bi tMu. Ch& «ti~» c6 nghia Ja
nghjch. - «Ui gfa Vi thu.§jn gia : khf Jai g()f Ja thu{in» j noi Sf!' «bi'nh.') CUlt hinh
va khi C1~ir «binh» co nghia Ia thu?n. - «Minh tri nghich thf.!?n. chinh hanh YO
van {gian} : bi/H dlJ'fTC S{l' nghjch hay thu~n thi se thtrc-hanh Vifc cham Mng
con du-iYng chinh4?o. khong con thac-mcic. gi mra». · j noi ( nguui cham) bil:t
dtr{J'c nui nao phai thu huy?t nao. - «Nghenh nhi do~t chi glii : khi nghjch mil
cham dof)t» Ia j n6i cham tii. - <<Truy nhi te chi: ru-{J't theo dtf cvu them» ia j
n6i cham b&.
·Khi n6i rlmg :
«Hur tac thV'c chi gia: Hfl' thi cham. thee th~,rc» j n6i m{Jch Khi-khau hu- nen
cham b& - «Miin tile tiet chi gia : Miin thi cham theo tJet {fa)>>. j n6i m~ch
Khi-khau thinh nen cham ta. - «Uyeri tran tac trir chi gia: ta-khi bi tich-timg /au
ngay thi phiii trir di» j noi phai cham xuat huy~t u ml}ich. - «Ta thang hJ chi
gia. : Ta-khi thang thi dung phep cham hlr» j noi rang neu u cac kinh· Of}
thjnh-khi nen cham ta ta-khi di - «Tir nhi t~t tac th(rc gia : c!J?m roi nhanh
 Ia cham thu,rc.>> j noi Juc cham vao phai ch?m, khi kim ra phiJ.i
nhaniB. -· « T?t nhi tir tac her : nhanh roi ch?m Ia cham hlr» j noi Juc cham
vao nhanh. rut kim ra tb.?t thvc dfr hv. nh~.rvc hfru nh~.r!(JfC
vo ~_ Khi n6i «thvc va· h~.r» Ia muon noi den m9t cal nh~.r co, nhu
cO», Ia co j noi thu,rc tire lla hiru khi, con h«r tuc J/a vo khi. - «Sat h?u dfr
tien, nhlr(!'C ton : Xet sau va trm:Yc nh~.r ciJn nhlr mat» j noi ve
b& ta tru·&c va sau. Xet khi nao khi da thoai nh~.r

rna
cho
chu : (.Khi ' hi da ra di se !am cho m~ch hrr

chu : Khi khi den se lam cho mq.ch binh va

hoa».
H)- C ~inh h2mh v·o van ( gian) .: H i$n nay cac ban co 2 each vU~t ve
chu· P~~ va f'o~ van. Chfr van co nghia Ia hoi, d~t thanh cau hoi. Chtr
Ia mc}t S\f _dfrt-doq.n. Trong cau chinh himh vo van {gian)
viin !a khong oo gi thac-mac, khong co gi dut-do~m h<!'p{y. Vi
the, chung ta thay rang S\1!' khac nhau ve 2 chfr nay trong CS\11 Van tren khong
Ub.m anh-hu-erng n~ng ~n y-nghia cua mq.ch van.
12)- Khl khAu hu nhi dU'O'ng b6 chi da : chu : «Thien nay va thien
Cham giai deu th1ch nghia cho thien Ciru cham th?p nhi nguyen. Nhtrng rieng
trong thien nay chfr khf-kh<iu chrgc dung d~ chi van-de hlr va thu,rc. con ;,. thien
Cham giai (To-van 54) l~i d~t phtrO'ng-phap cham xuong roi, khi nao nham tri
htr chq-ng thi dtr&i kim phlli co nhi$t-cam. khi nao nham tri th\.fc chfrng thi dm>'i
kim phai co han-cam (cam thay mat-l~nh). Nhtr v~y theo thien Cham giai, S\1' hlr
VB thvc GU'Q'C djnh bang nhi$t-cam hay han-cam & dtr&i mui kim» (a).
13)- Tl! nhi t~t Uk thlfc ... ng6n t~t n¢i nhi ttl xuat : Cau Tir nhi t?t tac
th~J"~ t?t nhi tir tac htr dU'Q'C hai thien Tieu cham giai va Cham giai (To-van 54)
giai-thich hO'i khac nhau.
a) Thro thilm TMu cham giai thi:
Tt'r nhi t.tit tac tlrt,rc co nghia la cham vao chfflm va rut kim ra nhanh. con
T~t nhi tir t.ac hiiJ c6 nghia la cham vao nha.nh va rut kim ra ch?m.
lb) Theo thien Cham gi4f {To-van 54). thn =
Tir nhi t?t thfc thu,rc co nghia Ia rut kim ra ch~m vi\ an ( vao cho cham)
nhanh. con T~t nhi tir tac htr co nghia Ia rut kim ra nhanh va fm ( vao cho
cham) ch~m.

________"'""'________________
(a) D.ay Ia mc]t rM-t~J nghien-ct:ru rat quai'l-trvr.g va ly-thu d:r(mg ta ca:n dqc them
')1;0.-van va nhtH Ia th!en Cham giJi thi rn&i nfun dt.rQ'C van-de ro hO'n.
92
 ~~ /j (! _jj: }3):,.
~ }fvij·~. /p 7\

*
tlw'c ruhU'qc olac nh11gc th~U

-~· 7'ff {if_; f-..

da. ta tac hoang. nhiei~$nhuqc hfru that da. Phti!

}.i;p . i At. ~ -t 71~

khi chi

f A- J(!J l%1 ti( -~~ 'jfv ;(± J: ~ ~Jb i ;(f f

nhan da cao!6 c6 ta khl tO?i thuqng da. TrQc ~hi t~i trung

/I ~
_:1J p
..J.< ~"C
/!
~·
;;.&•)\. ·~:~
..\ f f :1t
"',
f*n •!ffrr
.f:.~
J:. ::i
1 ~
J
gia, ngon thuy coc giai nh~p vu V! ky tlnh khl thu6'ng ch(~. vu

it
Phe, tr9c
)~ )fj f
luu
~ a; -r
vu tntcmg V!, ngon h~m
17
~~ ~ <f
on
i1!L~
bat thich ~m
~ ~'
thl:fc bat

~~~ ~ jtq !:t ~ w -:t:f; .t~ 9 ;;]" ~ J(l 'f

tuy~t nhi b$nh sinh vu tn.t<mg Vj. co m~nh vi(H tr9c khi t~i tn~ng

4[_0
1
7t lt
da. aThanh khf
-;r± 1 ;{(
t~i h9-
-t ){ )fD !~v iL
gia. ngon thanh thap dja . khl
~
chi
t
trung nhan
~

~ ~ .A}( A:_ -:Jt~ -t3c s v~ j ;t:t · 1 ® 41 NJ

da, tat tung tuc thi, co viet tha.nh khi t~i h~ da. Cham ham

,~r~< J'J
m~ch tac
1r t ± 1- ~ ~ J:_ .Atr r H* JtJ ~~
ta khf . xuat gia, kh&i chi thU'gng,cham trung m~ch tik: t a

~ ~
khi )(Uat
7i :if5Z ~ ~ ~ ~ ~41 A(~) 1~ ffl l
20
gia thu chi DU'O'ng minh h'fp
21
da Cham d<?-i ( tha.i) tham tac
1

JJt.J 3t~
tac ta
it
khf phan
)!/(;
tram
1f -t ~~ ~j_ ~ if~
gia, ng6n thi~n phu chi b$nh, bat
(f );1\ 5$
di:JC tham
~ -1.fr J..lr1 -. f'.1?' g If lJ. '1 fti. / n • ').J:-'.k· . - rb
.~ -~ ; :;:r.. ~ ~ AJ J· ~ /;{_ 0 /, -~x. i:7 b, v~u itJ
thlch da, tham t~k

!}z ~ 11?! n~ ~ 1.1- Yfr

Bl nhyc can m~ch cac h!lu
ta khi. tung

s&
chi nh~p. co

It 7i -t .M li~ ~,
xai gia, ngon klnh · l~c
viet phan tram da,

Ci:k
* hfru

93
 Jf~ 3i ~Jt< ;t Ji;. -t ~
..J-
~11'
...::..
;J:.. :;)flf} if -<}' I

sa chu da. Thu ngu m~ch gia tLI', ngon b~nh t~i trung. khl bAt
r±r
i1 fif 0 lfR f1!.J
'
k AB
1..- lfi ~1 ~ ~~ e)

tuc~ dan dyng cham t~n d~i ta ky chu ·Am chi m~ch da.

t:Mm r
«Vi h~.r dii" th(rc. nhu-vc dac. nhu-vc that : khi niH den hli va thvc Ia
muon n6i den m(Jt cal nhu- co nhir khi cham ta se
cam nhu- ( nO'i du-ui miii kim) khi cham
ta se thay nhu- bi danh mat m(Jt cal - «Phil
! Khi chi t~i ml)ch da, ta khi t~i th1.n;rng a t{!i m{lch : ta-khi
u
thi tren» j noi rang khi ta-khi trung vao ngu-iri thi u
tren. cho nen mui nOi
«ta-khi t?i th~vng>> v;)y. - «TrQc khi t?i trung : tr()c khi (trung} thi u
no/ thuypooc deu nh;)p vao Vj, tinh-khi cua no len tren «rot» vao
no ilru chay {giii" l?i) nO'i Tru-irng Vj. neu song khong lftrhl,r"II'»-NI'KJO'
l?nh va neu iin uong khong dieu-d¢ thi ~nh se xay ra noi Tru-irng Vi do
Ia j-nghia cua cau: «tr{Jc khi t?i trung» v;)y. -«Thanh khi t?i h? gia : Thanh-khi
trung thi u dv{ri» j n6i dia-khi thanh va thap, khi tr(mg vao ngu-iri. At se Mt
d{w tir chan. do Ia j-nghia cua cau <<Thanh-khi t;,~i h?» v?y. - «Cham ham m?ch
tac ta khi xuat gia : Cham vao ham m?ch thi ta-khi bi xuat ra» co nghia Ia
chung ta duoi dvung-til; dang u tren - «Cham trung m?ch tac ta khi xuat :
Cham trung m?ch thi ta ( trpc} khi xuat ra» day noi Ia phai thu huy?t H f7P cua
kinh Tuc Du·ung-minh. -«Cham thai tham tAc til khi phan tram : Cham vao qua
sau thl: ngln;rc l?i ta~khi tram xuong» j n6i rang nhii"ng bfnh C{ln va noi (ben
ngoai} khong nen cham qua sau. lx}i vi neu cham sau thi ta-khi se nhan theo d~
nh[ip vao than-thJ. do Ia j~nghia cua chii' «phan tram». - «Bi nhvc ciin. m?-ch. cac
hii'u SU XUo : bi nh(JC ciin ffl?Ch, mlff b9-ph;)n deu CO chJ «XUo : £Y>> CUB no j noi
kinh hay II)C deu c6 ch6 JiJ.m chu cua n6. «Thu ng(i ID?Ch gia til-: neu cham vao
cac du huy?t cua ngii tv.ng thi se chet» Ja co j noi rang b?nh dang u gifra. khi
dang ooHuc. nhvng ta i?i chi dpng cham d~ df!i ta den t;)n cac m{Jch-khi ciia cac
kinh Am.

CH0..GIAI s- .-
. 14)- Tat nhien : Sach Unh=khu kinh (Tir bQ bi yeu) chu: « ~tat co nghia Ia
st,r trim day».
15)- Hoang nhiEm: TCTMng chu: «Chfr ffu hoeing dong n~hia v6'i chfr •/1g, hOt».
.- flBNGilm chu . «Chfr ·t·.fL.; hoang viet giong v6i chfr 'P!LJ hoang. Chfr hoang
hot y noi m<}t cai gi .khong ro rang. m<}t thai-dQ mu-hth.
. 16)- Ta khi chf trung nhan da cao : chu : «Khi than·the bi thtrO'ng
lXri Phong thi phan tren chiu trtr&c nhat. Cho nen. pham bat-phong. him-ta khi
vao ngtrCrio khi nay· iit (r cao va t:·Ung vao C:t tren;>o

94
 17)- Tr9c ILJu vu TrtJO'ng Vj: Theo DBNGU'w th! chfr 5~ IU'u hi~u theo nghia Ia
IU'u girr nhu- Tnro-ng Cimh-Nh(;lc la khong dung. Sach Nan-kinh khi chu cau su
Jr.n..11 vi hujnh CO noi rang chfr 5·fiJ CO the dung nhu· chfr.>'ffuJU'U la troi chay.
18)- Tr9c khi' t~i trung : chu : «Thuy coc khi nh~p vao Vi. phim
thanh 51{ se hoa-khi. len trtfm de vao Phe. day gQi Ia tinh-khi Nay n€m con ngtreri
trong CUQC song rna de cho S\f l(;lnh am that-thu-irng. an uong qua-d(> thi khong
the v~n-hoa dm;rc. Do do no se ll.ru··tr? trong khoang Tnr<rng Vi va gay thimh
b~nh. Day Ia y-nghia cua cau noi tr()C khi t{Ai trung>>.
19)- kh&i chi thllqng : TCNhfc chu : «Cac huyt?t cua cac kinh d.a so nam·o-
ch6 lorn vao_. Cho nen khi chung ta muon cham du6i khi han-tf1 thi nen cham
vao cho ham mf,lch cua CaC kinh, lam nhtr v{iy thi kinh-khi vein V{ln-hanh, nhtrng
ta-khi phiii xuat ra». ·- Cac ban Linh-khu khac viet Ia t.hu chi thtn;rng.
20)- Cham trung m~ch tac ta-khl'xuat : Cac b.?m khac viet la tr(,-'~C khi thay , .
vi hi ta khi. Va l(;li. trong ban Ciru cham th~p nhi nguyen viet la tr9c.
21)- Thu chi DllO'ng minh hqp da : TCNbtc chu I «Day Ia noi ve huy~t Tuc
Tam-ly. cham huyt?t nay co the lam thanh Tnrirng Vi; vi the no co the thu
trQc-khi t~i trung v{ay».

• •
IV.- ~lANG TA HAN-VAN. PHU~N
lf1l 3.. ~ .0 ~'6<: Jf
Thu tam Duong chi m~ch gia, duy ngon t~n ta tam Dl10'ng chi

t -{\ ~~ ~ ·Hf ¥!.·< f

khi l?nh b?nh nhan khuong nhiem bat phyc
;,i ~ !it rst X ft; -r
da. eo~t
.Am gia tli. ngon

:(s( K :t,· JL Jr 3i. _Aj_ 7i ® f- M; 1f 11- :LE-

thu Xfch chi Ngu ly. ngu . vang gia da~E>o~t DllO'ng gia cuong,chinh

-r 1t ~ {!.)
ngon' da.
23
E>6 . ky
~ 1f $. il ~ ~ ~ f,l
sac. sat. ky myc. tri ky
- .:tky
tan phyc. nhat

Jlj It :t fJ] 1tf·jff -t J: J- l:ft' J.Fa 3i ·~ -t

hinh,thinh ky d<?ng tinh gia. ngon thugng cong,tri tl16'ng nga sac vu

fi ;A ~p 11fl
myc. hliu tri
j( t /J'
dieu xfch thon ti~u
}\
d~i
,#t_ ~'\' 5f
hoan cap ho?at sac
;-i j,.A_ -r
di ngon

fir ::~ t!!A

sa b?nh da. Tri ky ta
1o :1.: J!f Jf
chinh
/-J
gia,
~P ~ £ ~p ~
tri lu~n hU' ta
_if-
dO' chinh

.~f \.-2:- Jj{, ~ 7~ ~

ta chi phong da. Hliu chu
J1i ~
thoi chi,
j'
ta
;}1-
tri
~ /f~ ~
nhi ngl! chi
i
gia,
95
-r
ngon
t~ 4t . lia
trl cham nhi xuat
:t ~
nh~p
-t!0 ~ "ff: \ff:r ~ ~
da. Khi chf nhi khll' chi
J -tgia, ngon
i lf3j /;t ~ - .
~ftl .~ Jlt pi~, <fa
I .;! 0• ~
->--ttJ JE. -:r. - ~~ ~0
~ F' ill 1f 1 ,, >
b6 ta khf, dieu nhf khu chi da. 9ieu khl t~i vu chung thi

- ;( .:4"1 -t,\ ~
Nhat gia. trl tam da.
24
fj
Tiet
i. :K_ :...
chi
-r
giao tam bach l~;~c
-!\ + ~
th~p ngu
-t- h9i

:1 ,~J5.. 111(( ~
gia, l~c m~ch chi
~ 1111 ~v
sam quan chu
:t t!J rf{ ~vi Ji ·
tiet gia da. SO' ngu t~ng

.t_
chi
Jv
khl di tuy~t
.f
vu
~
n<;>i
25
J lf~ £L lXf ,~~ :f ~
0
gia, m~ch kh~u khl n<?i tuy~t bat chi.

( * $.. j(f ~ ;~ Jt~ ~}1 ~ R-/(f

phan thu ky ngo~i chi b~nh xu dCt DuO'ng kinh chi hqp hLi'u
~
luu

_1t
cham di
jA) fJ: ~ it
tri DuO'ng khf,DuO'ng khi
r~ ! Y #l'l
chi tac
(f] ~ ~ $
n<;>i trung k~t ,trung k~t
Jt~;;
~~J %' ~
tac tt::r hy,
$ y{J .#!.J -i:t,
ky ttl da· vo
ic
khl
~) jD ~
di d9ng, co
11 fir 11(
6
tinh: s& v!

Ji ~- ~ ic ~ ,~~ f Yt 1f K~ o ~ ~f- ~!V

ngu t~ng di tuy~t ngo~i gia: m~ch kh~u khi ngo~i tuy~t
7
chi khf vu

./f ~ ~ Jfs< .$, r!!] :;t ~ ~f,r -;f w41 J.\j ~

bat chi phan thu ky tLI' m~t chi du, htiu ILru cham di trf

4t- ~ ~ 1£' ~ ~ JVj f~ fit ~ ~ A _Nrj il_.

ky Am khi,. Am khi chi, tac DuO'ng khf phan nh~p. nh~p tac nghich.

·J1. f•J 7S ~ $ :ft; t!J 14' i 7ff ~ -t!s( JiJC-pfT

~ij.
8
nghich tac ttl ky ttl da, Am khf htiu du, co tao: s&

JA.A 1l $ 1! -;f Ji..;~ 12. ~ Jvfi ff)J -1~ e:Jj

di sat ky myc gia, ngu t~ng su ngu sac tuan mintf~ tuan minh

~I J ;if- t Art( :f- ;f JPJ -t 1t S#f- f 1- --1, k/0

tac thanh chuO'ng,thanh chuO'ng gia, tac ngon thanh dCr binh sinh di da.

96
 « Th«i tam Dl.f'ung chi m;;;JCh : Cham v.:1o !f;ru;,ch cua tam i !fAoi m¢t;eo
ta
&fe-u ffa den t.{iin khi cua tam Do.n;rng, Jam cho b?nh-nham bj suy-Utn ma.
the: ph6)c-hoi dU'(J'C. - «DOfjQ am gia tli': Cham doQ.f Am thi chet>> j noi thu lwy?t
«Xich chi ngu-ij>>, do Ja theo Joi «ngu vang>• v?y. - '"Do?t Duung gia cuong :
Cham do<?t DU'ung thi se cuong-> j noi cfing nhu- 6- tren (cham tam Du·ung) -
«D6 ky sac. sat ky m6)c, tri ky tan ph6)C. nhfit Jcy hinh. thinh Jky d(mg tinh : QuarJ
cai sac. sat doi mat. se biet GU'{YC b?nh da het hay con tnr l$i. chuyen chu vao
bfnh-hinh ciia b?nh-nhan. theo dol S{J' d(Jng Unh cua b<fnh» j noi { ng«rD-i) thay
thuoc gioi phaf biet 1'0 S(J' bf~u-hi?n CUB .ngu sac IUYi mat (ngll'irf b?nh), f?f philff
biet S{.t' dieu-hoa CU8 cac d?l1lf ffl?Ch Xich. thon. tfiJu, G(Ji, hoan; cap, hoJJJt. sac dJ
ket-Ju(m ve ngu6n goc cu.a b(}nh. -- «Tri l!ji- ta chinh: biet aU'q-c dMu ta wa chinh,,
c6 nghla la biet Ju?n Olr{YC the niw la h«r-.ta phong va chfnJHiJJ phong. - «Hfiru
chin thoi chi.ta tt•i nhi ngv chi : tay m~it dily kim vao.. gay tnii nam v(rng kim» j
n6i Yle sv nam vfrng kim eM cham :Y.:l!O hay .rut ra. - «Khi chi nhi kh(Jr chi : khi
niw khi den lhi .rut kim ra.•> j noi ap-dl)ng phep ib6-ta khi nao khi GU'(}'C dieu-hoa
,, ' thi rut kim ra. S{r dieu-hoa khi nam Q- chJ biet dU'{J'C S6)' chung-thf ( cua S«J'
v(m-hanh) cua no. - «Nh!Jt gia : Nhat.>.> u day ·co nghla Ia S«J" chuyen .tam ciia
'ngu-&i thay thuoc. - « Tiet chi gfao tam bach i(lC th?p ngii h¢f : chJ giao CUB tiet
cO 365 h¢i» Ia co j n6i d(m val tro cua lf)C-m?ch trong wi?c t.u-ui tham cac «tiet»
v4Jy. - «Su vi ngu t?ng chi khi di tuyf.t vu n¢i : Dieu gQi Ia khi cua ngu-t;;Ang dii
tuy?t ben trong>> fa muon noi ding nh& u m;.wh-kh.rlu ma biet GU'{YC khi dii bf
tuyf.t ben trong. kh6ng den nil'a, trong We do tho' chung ta chi Jo den cai
bi~u-hif.n be ngoai cua bf.nh va thii cac huy?t fl f.TP cua kinh Dll'ung. chung ta Ju-u
kim d~ chir cho df.l'r;rc Du·ung-khi. khi Dlrcmg-khi den thi ben trong se bj «trung
kif>t ...•. Bi ,,trimg kif.t·'·' thi phiii chet. Khi chet vi vo khi d~ d(mg cho nen cai chet
trong tinh-tr~mg «tlnh''· - «SG- v{ ngil t41ng chi khi Wyf.t vu ngo?i : Dieu g9i 18.
u
khi ciia ngu-t;,wg cia bi tuyf,t ben ngoai•• Ia muon n6i rang nhir m?ch-khciu ma
biet dLrt;rc khi da bf tuyf.t ben ngoai. khong den nu·a. trong ilk do thi chung ta.
u
ngLrt;rc l?i. chi Jo thu cac huyf.t du tir chi. chung ta lll'u kim de ch& .Am-khi dlm.
/(hi Am-khi den t.hi du-ung-khi bi phan nh?p. Dtrung-khi nh.{Ap thi se bi nghich.
nghjch thi phai chet. Khi chet trong tinh-tr?ng i.m-ifhi h&u dU'. cho nen bi
xao-d¢ng. -Sir di d?t v!w-de «Sat doi mat>.• ;a vi khi cua ngu tf)ng se co th~ Jam
cho ngu sac cua dOi mat bi «tuan minh: sang ch6f,>. mat bj sang ch6i thi keo
theo am-thanh bi gat to len. Khi ma iim-thanh bi gat to Jen. line bay giiY Nri n6i
va ~m-thanh se ·-khac v6'i•> Juc «binh sinh: s(rc khoe binh th«rirng-> v?y.

CHO..<HAI 4 TJiu cMm gW) .

o 0

22)- E>o~t Am gia tti ... ngu vang gia da : TCN~ chu : «Day tire ia noi ve
dlo~t t~ng-khi. Huy$t xich chi Ngu ly tfrc Ia huy$t Ngu-ly nilm sau huy$t
Xich-tr~ch. thu{>c kinh Thu dmrng-minh. huy$t cam cham».
23)- chlnh ng6n gia : TCN~ chu : ,, Y noi giong nhur tnrO'ng-hQ'p th«'i tam
DLrung da noi tren.
24) .. trl tam da : Y noi tat ca vi¢c lam phai do Him chu-tri. tire Ia phai chiu
<h.rng. nhcin-n~i v&i S\1" chu-y cao.

97
 25)- tuy$t VLI n9i : chu : «M9Ch·khiiu va hu-, an vao thay v6 :
khong co. do gQi Ia n¢i-tuy~t. m~ch khong d(m tfrc Ia t~ng-khi hll'».
26)- Vo khi di d¢ng co tinh : chu : «Ben ngoai thu()c ve
D~.rung-ph?n. Khi nao Am-khi da hu- rna chung l~i IU'u kim d~ chir Du-O'ng-khi,
DU'O'ng-khi den thi Am-khi cang tnr. do do rna khi bi ki$t ben trong. Khu chet
khong con khi d~ d¢ng. cho nen (r trong tinh-tr~ng tlnh. »
tuy~t vu ngoq.i : chfJ1 : «M?Lch-khiiu tram va vi. an nh~ thay vo.
do Ia gQi Ia ngo~i tuy~. m<;ich khong den tfrc Ia Dlrung-khi hU'>>.
28)- Am khl hfru dli co tao : chu : «DU'O'ng-khi da hU' rna chung ta
l~i lU'U kim d~ chir DU'O'ng-khi (r cac huy$t (r t(r m~t cang lam cho DU'O'ng-khi
cang ki$t. nhLr v~y se bi nghich quyf.t rna chet. DU'O'ng di theo Am. neu Am-khi.
hfru d~.r thi chet trong tinh-tr~ng xao-d<)ng».
29)- Ngu sac tuan minh : chu : Tinh-khi cua ngu t<;mg. h,1c-phu t:Iet
len trim rot vao mat va thanh tinh-khi cua mat Vi the nen (neu DLrO'ng-khi hU')
co the lam cho ngu sac cua mat bi sang choi (choi loa). Do la vi sac da sang loa
ra ngoai roi vc)y. Cung do khi thinh ben 'trong rna thanh-am cung phai gat to len.
ta se thay no khac veri luc song binh thtrerng». - chu : «Neu H•anh-am
khac veri binh sinh thi do chinh Ia lof:\i thanh-am tan ho~i vc}y».

(Bet thien nfu CHAM GIAI)

HUYNH MINH-DOC
dich

98
 N¢1-DUNG T6NG-QUAT .~
MJ. Nguy~n-DM n6i : «Ba tiet chiu cua thU:n nay lu.~n ve ta-khi nh?p vao
tf,lng-phu. Tiet th(r h.r lu~n ve b~nh hinri'>.
Thvc v?y. day hi thien th(r 4 cua kinh UM-khu ban m(H each t6ng-qmH ve
van-de ta-khi trung vao ng~.rO'i. Chung ta co th~ chia thanh 12 do9n d~ hi~u ro
nhlf dtr&i day :
1) Phan bi$t ta-khi. thap-khi triing v~w nhfrng b£?-vi khac nhau. Hm{lc Am
ho~c thu<)c Dlrang trong than-the.
2). Ban ve s(rc chiu ch,rng cua gu·O'ng Hll{H con ngu-cd va trq,ng-thai n~ng nh?
~hi ta·khi triing vao ngm7i.
3) Bang vao ngu sac va cac m?ch-h.rvng d~ dinh 3\f bien-h6a cua b?nh-hinh.
~) S\1' Vi th$,m cua cac mg_ch aoi v&i SIJ bien-boa dta b$nh-hinh !hU<}C ngu
t.i;\ng-.
5) B~nh bien cua ngu t<;mg: Tam m~eh va ~V' phat b~nh.
6) Phe m~tch va Slf phat b~nh.
7) Can m:;lch va S\f phat b$nh.
8) Ty ffi(,lCh va S1l ph<H b$nh.
9) Th?n mQ.Ch va Sl)' phat b~nh,
10) Sl)' cham thich d\fa vao h,.1c b!i~n cua b$nh.
H) Vai tro cua cac huy~t Vinh. Du va. huy~t Hqp trong quan·h~ vo·i ngu t;;mg.
 i2) Lu~n ve b~nh-hinh cua h,ac phu.

Hoang ee van vu trung nhan da.

~ 191
ha ?» Ky Ba dap viet : «Ta khi chi trung nhan cao

~
viet: «Cao
r
h~
~
hCi'u d9
j);~ 1tr e /~
ho 7'». Ky Ba viet: «Than ban
4 di thli'Q'ng

;tt- ·~r 1. ;z_ Jd6 Jr f P) -r J 5~~ 'f' z_, ~

gi<i.ta tn:tng chi da. Than ban di h~ gi:t thap trung chi da.
-;~~ a J!f ~ ~ ~ ~ 7ft ~ f -f ~4; Jrj
Co viet: «Ta chi trung nhan da, vo hfru thuong:trung vu Am tac

5WI f 11 ~ 1 ~ J[1j }; -f Jo/ 35: ':tf a ~

it.ru vu phu;trung vu DtJ<1ng uic lvu vu kinh».i-loang E>e viet: «Am
:(~ ~ 1% ~J -1: % I~ ~j J: -r: :;jg AI"- Jfi. .~~
danh dong lo~.i:thU'6'ng ha tU'crng h¢i, kinh !~c
3
chi dfr DU'crng da, di
~ tu 1: ~p
chi tvcrng quan.nhlt ho2m
~1 ~ ~ JF ~
v6 doan: Ta
t ),, ~ 'f 1
chi trung nhan ho~c trung vu

rt 9~ t -1
Am, ho~c trung ·vu Dttong,thugng h~
~ ~ •1 ii -Ia ~ Iff '~
ta hli'u,
if ::-t.
v6 hfru hang thlfong. Ky

f{( 1~ ~ JY~ {g eJ /d ~ ~ At 5~ ;(l -1 7iJ

co ha da ?~ Ky Ba viet: «Chl! Dl!ang chi hc?i g1a1 t~i vu di~n.

f" A -t!07f t/( £ EL~· R ifr if]-J) }t ~~

c~p tan dl;!ng lvc,nhugc ~m
6
trung nhan da,phucmg thl!a hu· thai thvc

;:r t:
h~n xuat, tau
~· 1_!
ly
mltfJ
khai
~ f
:1hi trung vu
1f tf t
ta. Trung vu
~ ~Jj "
di$n tac ha

~ u]J f f J~ Jf!j
Dlicrng minh,trung vu hsmg tac
-r -)\ ~ 1 -f
ha Thai Dt.rO'ng,trung vu
~ J!'J
giap tac
-r
ha

100
_, v
./
1!;[ ..If,
I'//,/ ~'f
..:1- "..tr
J 1 {f
J.11k-
n
t1f
a;; ...1:-
tJtltJ '1l'
.-JJ. · ~ri! .:{i
-;;:L. _. • ·*
9
Thieu Dl!ang. Ky trung vu l!ng boi l116rng hiep di?c trung ky kinh ». Hoang

~~ 61 1 ·rf -f · W ~ 1~ ~~ ffT lJf, e rf -f

Be viet: «Ky trung vu Am, nq.i ha ?» Ky Ba dap viet: «Trung vu

~ 1- '+' ~ Jif !fit ~'P '' ~ ~ ~~r :X ~ r:Sl

Am gia: thllong tung ty h~mh thL Phu ! Ty dti himh, l<y Am bl
0

~ .:t lis 5,f ;l ~ /LA ;~ --t J!\; 3-fiJ 1~ .$, ·~

b~c. ky nhyc trac trq.ch, co cau tn<;> vu phong d9c thllO'ng ky Amij.
-~ f e $G -tk 1-!z, :A ~ p JJ-}( ;1& ;$ 67 /t
Hoang ee viet: «Th!l co thllang ky tq.ng ho?» Ky Ba dap viet: «Than

L tf 1' ;jt ~ <1' ~, ·$:J ~ -t5( Yi'f ~ -t 1t

chi trung vu phong da. bat tat d{>ng tq.ng, co ta nh~p vu Am
,~f ~rj itf0 f ~ :ff ~ .X l1i1 <f ~t ~ -Grc ~
kinh tac t~ng nh~p khacH~
khi thl!c. ta ho~m
khi' nhi bat nang Co

~ -r 4f 1iJ f ~ ,,J ~fl ;:r ,~£ 'cf n' iiJtJ ~&

chi vu Co
phu. Am tck
trung DlfO'ng t<'k h.ru· ·vu kinh, trung h1u

1 1} ii. ~ r::r JJ~ i:, ~ "- ~ ~ 1-;:r #~ 1t

vu f>e
phu».Hoang t?lng,
viet:« Ta .Ky Bachi trung nhan nq.i ha?1
3

r-r ~, ~ Jt;, 1't Jl'J 1~ ~~' If~ ~ ~ ~x JPJ 1~

viet: «Sau ~ khung cy ~m tac thlfang Tam; hlnh han han tac thllang

ffif ),~ :ft. ~ 1Z lj:i ~ f 3d ~: 1:t t5: ~ ti

Phe; di ky llf6'ng han tlfang cam trung ngo~i giai thlfang, co khl nghjch

;W L ~i 1f rrr ~ ~1< ~, Jlrt- ~ rXJ :;If if rif

hanh ~Htiu
1
nhi thlfgng s& SO
d<;>a tryy, ac huyet ll!U n{>i; nhlf9'C htiu
.J.
./\.

dq.i
* ~ ~ -r: 2t .J .FI3t.J 1=h~ JtJ 1~ 'Ncar\~f
?r$. ~%
..--Q"
1-
U -}-
n{>. khl thlf6'ng nhi bat
'\I lj 'oJ

ha, tlch vu hiep tac thl!O'ng

7fl frfr ~1~ 1+ 7$ tf: :A A 5f ~ rt Jl\ ~~J 1~

htiu

Ty; hliu
s&

JJ~ ?q ifr fJ 1J
so dyng lvc.
*=l
kkh ph6, nhugc tuy nh~p· phong.h~n xuat dlfO'ng phong tac thl!O'ng

-J; )\ J
c!l tr9ng nhlfgc nh~p phong qua d{>.
~ /~ ;f :t
hq.n xuat
5:t-- 11\ 5{1] 1~ lft' 1;, '1f f51 3i-. ~' 6 4' Ji{; t;
d~:~c thuy t<k thU'O'ng Th~nj~Hoang 8e viet: -tNgu · qmg chi trung phong n~i

1i1J ~~ 1fT a ~ ~ /~ ~ ~ 73 ~~ ~i ~. ~
ha ?». Ky Ba viet: «Am DllO'ng cau cam, ta nai dac vang~.Hoang 8e
_g ~ {\( a

viet: -tThi$n tai! »

.-
Hoang De hoi Ky Ba : ,,. Ta-khi khi trung vao ngu-&i thi the nao ?>>
Ky Ba diip: «Ta-khi khi trung vao ngu-&i thi trung vao ch6 cao».
Hoang De hoi : ,,cao hay h;;R. co phan d9 gi khong ?»
Ky Bii dap : «Tir nira than hinh tru len do ta-khi trung vao 1 tir nira than
hinh tru xuong do thap-khi trung vao. Cho nim mui noi rang ta-khi khi trung
vao ngu-i:ri thi kh6ng u vao mpt nui nhat dinh : trung vao Am thi Ju-u chay vao
phii. trung vao Du-ung thi lu-u chay vao kinh.
Hoang De hoi: «Am va Du-ung; tuy c6 tim gQi khac nhau. nhu-ng cimg dong
lofii v&i nhau. trim du-ui cimg tl.rcmg-h9i. kinh va I;;Rc quan-thong nhau nhl). chiec
vong ngr,>c khong dau mol. Nay ta-khi trung vao ngu-iri. co khi trung vao Am. c6
khi trung vao D~rung. tren dtr&i. trai phai. khong u him vao m9t nO'i «hang
thtrirnfJ'-' nao ca. Lj do nao da khien nhv the p,_,
Ky Ba dap: «Ch6 h9i cua ciic kinh Du-O'ng deu u nui m.?t. Ta-khi trung u.-·ao
ngu-ui vao luc ma (nguyen-khi) bi hu-. {ta-khi) ··<thira.•> JUc do (eM vao} : ho~c We
m&i dung quii srrc. ho?c an uong m6-h6i ra. tau-If khai. do v?y ma ta-khi m&i
trung vao. Khi ta-khi trung vao m?t thi no theo xuong dtr&i bang dv&ng kinh
Du-ung-minh. Khi ta-khi trung vao co giiy. thi no theo xuong du-&i bang dv&ng
kinh 'Thai-dvong. Khi ta-khi trung vao ma thi no theo xuong du-&i bang dLr&ng
kinh Thieu-dU'ung. Khi ta-khi trung vao ng{J'c va hrng. hal ben SU'iYn thi ciing
giong nhv Ia trung vao cac kinh (Dll'o-ng) v?Y''·
Hoang De hOi: «Ta-khi triing vao Am kinh thi the niw ?»
Ky Ba dap: «Ta-khi trung vao kinh Am thcr&ng thoo vimg cimh tay va cimg
chan (hanh)ma bat dau. 61! Canh tay·va clmg chan co phan da mep trong {Am
bJ) mong. thit nhu?n ma mem. cho nim cimg thQ phong-ta ma chi d()c
th~rung u Am ma ·tho b-..
Hoang De hoi : «Nguyen-nhim trung ta nay co Jam thu-O'ng den lfing khong ?,,
Ky Ba dflp: ,·<Than-th~ con ngu-irikhi trimg phong. khong nhat dfnh Ia phili
Jam thU'ung den t;;Rng. BiYi vi khi ta-khi nh?p vao thoo con d~rimg Am-kinh. bay
giir t;;Rng khi con thvc. t.a-khf vao. nhu·ng khong the ··u-khach", vi the no phaJ
quay tro· l?i phu. Cho nim miri noi rang: «Ta_ khf trung vao Du-ung thi llru chay
vao kinh. vao thi hru chtiy vao
 Hoang De hoi : ,'(Ta-khi khi trung vao t{mg cu.'l'l con ngu-iri thi the niw ?.'>
{trung nhu- the niw ?)
Kj Ba dap: <.-Sau. ~.ru, khimg, c~ thi Jam Unrung alm Tam, than-hinh dang bi
J.rmh. lf)i uong thtrc uong i;,Jnh i1aO. thi se Jam thu-ung dlm Phe : neu diJ cho hai ccii
han (trong va ngoai) cimg cam thi trong va ngoai (feu bi thll'ung. cho nen khi bf
nghfch ma th1.n;mg banh. Co khi bf te xulmg. ac huyet giir vao ben trong. ho[w c6
khi c6 vifc; phiii gf?n dlr. khi len ina kh6ng xuong Of!{YC. de roi tich & du·&l striYn.
se Jam thrrung di'm.Can. C6 khi bi danh. re ho?c uong ru-t;ru say r6i Jam chuyf,n
trai gai. ho{ic mo-hOi ma dirng tr~r&c gi6, tat ca se Jam thll'O'ng den Tj. Co khi
dung qua s&c nhieu. ganh vac v~H nij.ng. hoijc Jiur1 chuyf.n trai gai qua de).
m6-h6i ra tcim thi se Jam thll'O'ng den Th/)n'>.
Hoang De hoi: :xNgu t.fmg bf tdmg phong nhLr the nao ?.'>
Kj Ba dap : «Chi khi niw ca Am Jcfn Drrung deu bi ciim thi ta-khi m&i co
.I
cuih(ji «tien-c6ng'·' vao'.',
Hoang De n6i: «Dung vl)y thay !>>

CH0-GIAi (de~ 1 Tii khl t~ phu b1nb hlnh) .-

o

l)- Ta chi trung nhan cao da : chu : «Ta-khi gom phong. vu. han.
thlr-. do lei ta dna Thien, vi the nen khi tr(mg vao ngtr<ri thi ()' phan cao.
Thap-khi gom thuy, tho. vi the nen khi trung vao ngtr<ri ti.r n\ra thfm tnr
xuong phia dtrtri. Day n6i chung la ta-khi cua Thien Dja. khi trt.mg vao than-the
phfm lam thm,rng h~ khac nhau''·
2)- luu vu phu : Sach CHap-At viet la 1;;J thay vi la ~t~. Ma Nguyen-Dai cho
ding chfr .;,.'{ff nen hieu Ia :;.;fuco nghia Ia troi chay. Cac chfr ltru phia sau viet nhll'
the nay cung hieu nhtr tren.
3)- J~m chi dCr Duong da : Day noi ve
Am-khi va Dtr<rng-khl. hai khi cua
Tr<Yi Dat t~o ra muon v~t. Day Ia hai y1~m-to quan-tr<,mg b<\}c nhat dugc dimg va
ding chi-phoi toim b() ly-lu~n ci'1a N¢i-kinh.
4)- Dj danh dong lo9-i : TCNha)c chu : «Kinh va l<;~.c ct.mg tuo·ng quan. cimg
hQ'p nhiH. von cl.mg dong lo<;~.i llihaU. Tuy nhien. khi ph2m-U}n ra thfmh thtrgng hq..
ta hfru. d(.u la nhumg b¢> vj rna no thu(>c vao. do do rna c6 S\f khac nhau ve Am
Durrng''·
5)- Kinh lq.c t.Ltcmg quim : Chllr quan (r day bill nguon tir ca.u noi dia Kh6ng
ti'.r t1·ong sach Lu~!-~ : Ng6 d?o nhat di quan chi : D/f;JO cua ta lit .Mf}t ma
,'<quan'·' t.,4t Cct Nhtr vf{.y, quan dm.rc dung trong Nq!Qkinh rat nhieu uan va co
nghia la fhong nhau. dmg gan lien thanh m(>t moi. do la y-nghia dm cau noi Vo
qrc nhi Thai-qrc cua Chu Lif~m-K~e.
6)- Ph.uang thU' a ht1 : Trong Han-van. thong th1iO'ng chung ta co 2 chfr
th:ra.. · ·
aj chfr A< thira co nghia la 'th~p nh<}n mc';it v<}t vi d1,1: thira nh~n. thira ke...
b) chfr fl( dQc Ia th~ng co nghia ia 1 chiec xe (danh-tl.r). ho~c thira tll'c la

103
ngoi len. ct.r&i ll:"n. vi d\1 thira ma: cu-ui ngtra. (d{>ng-H,r)
Trong y-hQc c6-truy(m, khi khAc· thira len khi bi khac. i:t day. chfr thira y
ta-khi thira hk nguyen-khi trong ngt.rui bi ht.r, de thira len chan-khi gay thanh
b?nh.
7) - N 1iU'9'C
L 2
am th. l!C : s·ac h v1et ~- ~
·" 1a Ah 4>
~~-~ "J?..A.. ~~.a.·· am
l5<.... JvuJ?t .2
t h fl'C.
8)- Trung U' di$n ... ha Thieu dU'O'ng : chu : «Day noi ve ta-khi
trung viw cac Dtrang kinh. Thu Tuc h,.1c Dll'O"ng deu h()i nhau & di$n (m~t) va
dau. tat c.a tam DU'o-ng cua Tuc ttr dau dau Ch?Y d(m chan. vi the nen khi
ta-khi tr(mg vao mi;t thi n6 se di xuong theo con dlr<'rng tir ngt,.rc. bvng theo
dlr<'rng kinh Du-o-ng-minh. Khi ta-khi trung vao h~ng (co gay) thi no se di xutmg
theo con dtr<'rng tir CQt song. itrng theo kinh Thai-dt.r<rng. Khi ta-khi trung vao
rna thi no se di xuong theo con dt.r<'rng hong SU'Orn cua kinh Thieu-dtrO"ng. M<;!ch
hru-hanh khap chu thim d(m do h)C kinh cua Tuc».
9)- Trung vu ung, ... di$c trung ky kinh : chu : «Hai ben ngt,rc
thu¢c kinh D11nrng-minh, hn1g iY sau thu{>c kinh Thai-dt.ro-ng. hai ben hong st.rern
thu()c "kinh Thieu-dU'O"ng. Trur~g vao n<ri nay cung giong nht.r trimg vao ba kinh
Du-O'ng tren v~y».
10)- Ky trung vu Am : chu.: <<Mep trong cua canh tay va clng chan
gQi Ia Am. day ia lflO'i v~n-himh cua Thu Tuc tam Am kinh».
11)- 9¢c thU'O'ng ky Am : Chfr Am & day chi vao cac Am kinh. khac nghia
v6'i ky Am bi b~c.
12)- Bat nang kh<kh: Sach vit~t Ia% dung. Xet ve ngfr nghia thi chfr
kh;kh Ia chfr rna thtri.rng dung d~ diE}n-ta t.a-khi tir ngoai vao t~m-tru
trong than-th~ con ngtr<'ri, con chfr jJ::' dung cung co nghia Ia chli'a. nhtr v~y 2
chfr nay co y-nghia gan giong nhau. nhtrng chfr khach thtr<'rng dung h<rn_,_
13)- Ta chi trung nhan t~ng gia, nq.i ha : Sach viet Ia ta chi trung
t;;Jng gia. n?i ha ?
14)- sau, llu, khling, ... co khi nghjch nhi thu6'ng hanh : TCNh$c chu :
«Dtreri day Ia noi ve ta-khi trung viw ngu t~mg. Tat nhien, b{m trong t;;1ng phai
co ch6 nao do rna nguyen-khi bi thtrO'ng-t6n. sau do ta-khi ben ngoai rn&i
theo vao dtrQ"C. Tam tang than. tru. sau. khung. C\1 lam cho than-khi bj khiep cho
nen se lam thu-o·ng den Tam v~y. - Phe hc;rp v&i bi-mao, t<;lng Phe SQ' hfm. khi
than-the bj han. chung ta l~i con an them thirc an uong l<;!nh. do do se lam
thtrO'ng den Phe v~y. Nay neu ben trong co ch6 dang bi thtrO'ng-ton den
nguyen-khi. cimg hie ben ngoai I<J.i bi cam. do do trong va ngoai difm bi thlro-ng.
dtra den vi~ khi bi nghjch va thmrng hanh : & bi~u se co chirng han nhi$t. dau
nhirc. (r ly se co chfrng ho--hen. 6i m\ra ... »
CO' ~hu : «Hinh-th~ ben ngoai bi han thi ben ngoai bi thtro-ng. an uong
thfrc him l;;1nh thi ben trong bi thtro-ng. Thien Khai-Ju{m sach To-van noi : Khi im
uong th&c i?nh vao Vj. cit se Jam cho Phe bi han. Phe bf han thi ngoai va trong
deu bf ta. Ngay nay ngLr<'ri ta chi biet hinh-the ben ngoai han thi gQi Ia ngo?i
thlrung-han ma h9 khong biet rang an uong l~nh Ia ni)i thu-ryng-han. HQ noi sai

l04
rang 016 Ia Am-chfrng. th~t Ua sai lam ! Pham khi ngtr?Yi uong thu·c h,mh. hi)
khong lam vit?c trai gai, van thlrO'ng bi b~nh rna bi tlru.rO'ng-han thi b¢nh van &
kinh cua tam DU"o-ng ( thay thuoc) phai d'l)'a theo D\Jrung-chimg d~ h1~n ~rn.
khong du-gc tuy ti~n cho do ~a Am-ch(mg. Cac thay thuoc trong dtri khong ro
dieu nay, cfr aau bang .nhfrng nhi~t-t~. giet ngueri th~t khong phai hi it v~y. Nay
ton xin noi ro ra d~ cao-tri v&i mQi ngu-O'i. Khi nao khi nghfch thU'(Yng hanh se
sinh ra cac chfrng phat nhi$t. dau thong...» •

15)- thuong Can : TCN~ chu: «Can tang huyet. chi cua no Ia n¢. kinh cua
no hru-h~mh dQC theo du·irng dtr&i StrO'n».
16)- HU'u s?:J klch ph6 •... tac thuong Th~.n : TCN~ chu : «Tjr chi:a ve
CO'-nh'i)c. vi~ an uong. ho:lic bi danh. b{ h~ se lam thtrung den CO'-nhl)c. Sau khi
say rU'Q'U roi lam chuy{;>n trai gai. k.hi ·ffiO-hoi ra rna 1dfrng tn.rac gio ... deu lam
thu·O'ng den· Ty. Th~n chu ve tinh va cot. khi dung sfrc qua nhieu. ganh vac
nhfrng v?t ni,ing se lam thtro-ng den cot.
Nh~p phong qua d¢ thi lam thtHYng den
tinh. Mo··hoi ra rna tam thi thuy-ta se ph~m vao ban t~ng... tat ca deu iam
Umo-ng Th?n''·
Thien Bach b?nh thi sinh (Unh-khu 66} vil~t :
Hoang De· hoi: «Bl}nh sinh u Am thi the nao ?»
Kjt Ba c1iip: «lfu tv thU'ung Tam. trilng han (hai ben trong va ngoai} thU'ung
Phe. pha-n n¢ thll"ung Can: say ru·{Yu r&i Jam chuy?n trai gai. m6-h6i ra ma tam
thi thrnrng Th;Jin''·
17)- Am DU'O'ng cau cam, ta nai dac vang : TCNb4c chu : «Chfr vang (y day
co nghia la tien Uri. Nhtr v~y ch(mg ta thay rang cau nay y noi khi Am va
DU'O'ng deu bi cam thi ta-khi m&i thira CO'-hQi rna tien-cong vao.
•t

=:1i:
Hoa~g
tE>e fa~ -t ;J:_k 1tr e -t \fi1 -W ~ ~)
di~n
-®

* ~ ffif') ~
v2m vu Ky Ba viet: «Thu dU' than hlnh da,

tit~~ ra} JiiL » 1· ~ .JF-

nhi. Than h~m tac
18
thu¢c cot' lien can, dong huyet hgp vu khf li$t

Je /~ 7lK .:Jt :$ Jffi:· ~ ,f .)!t ~J· ~¥ a]'f -~~~ ~ :;(

dja lang bang, ky thot han, ho?c thu tuc giai n9a. nhien nhi ky
\i1 7J -;/;( 1VJ ~ »-~ 1~ % ~ t / ,~f fJfK ~
di~n bat y. 19 ha da ?» Ky sa dap viet: «Th~p nh! kinh m~ch. tam
)~

1 Ji. ~~~~ J:.. 1 fi1 fii:; k_·

.P~
1f ~ ,/..,.
jia_
~ 11
bach lye t h~p ngu l~c. ky huyet khf giai thu6'ng vu di$n nhi d.u

105
 ~~ $: $, ;t~ ~ li _}_ A_ -r f[ ,ti] ~ ~ ~
khong khieu, ky tinh dLtO'ng khi thLt6'ng t~u vu myc nhi vi tinh: 0 k

~~J .~ ~ j
bi$t khi t~u vu
.Jt-
nhi
ffrJ
nhi
~ 1~-
vi
21
thinh , ky
:t ~ 1\ j: ~ -f
tong khl Pm6'ng xuat vu

1r ty
rri; .
nhi
lt
vi
~\
xu; 2
:1 yiJ fL :±:
ky tr<?C khl xuat
f
vu
ri A_
Vl . t~u
)~ -t
than thi$t nh
JV

~ oA\ $ ~ ~ ~f 5~ !f 23 24
J:_ ~' ~ ri7 m !!(_
vi vj. Ky khi chi tan djch giai thLt6'ng huan vu dien 25 nhi bl

5( !! 1t 26
rk1 ~ -tX :1: Jr zr #L ~ ~
1\ ~
hqu h~u ky nhyc k i€m, co th~m
thi€m khi han bat nang thang chi

® ~
da.
27
i;;J·t
Hoang Be viet : «Ta
jf~ 0 t )" :Jt $1 -1f) f'f --Jtl'1 ~t
ky
chi trung nhan, K~ b$nh hlnh, ha nhLt 7»

1fJ s J.l ~1 ~ f )Y J(U ;}ft 5Jfr -t"t 1f!; if- 1~

tlch a{>ng hlnh, ~hinh
8
Ba viet: «HLt ta chi trung than da; sai ta

0 \f )" ~ ~
29
fu ~u f ~ <f ~~ -J , ~
chi trung nhan da vi, tien hi$n VU sac, bat tri VU than,nhLtO'C

~ ~ ~7& 1: Jt 4 if 1Y ~-ffl-Jt ~ :t.'

1Cru nhllqc vo, nhLtqc vong nhLtqc ton. hfru hinh v6 hlnh, m~c tri k)

+1~\1fs+~
tlnh».Hoang 8e viet: «Thi$n tai!
NGHIA (ao{ln 2- To khl
De hoi Kj· Ba rang : «Dau m;Jt va than-hinh. thu\.~~.- vau nnau do cot.
Hoang
liim v-ao nhau b&i can. ddng huyet. hr;-pkhi. Moi khi tr&i !~mh. c.O thfi Jam mrt
dat. (long bfing. !<hi cern l{lnh d(·;n v(Ji se lam cho tRy chan bj bun-run. trong Juc
do thi gu-Q'ng ml}t cua ngll'&i kh6ng can m?c (che) i?i (blmg va.i. fw). f?i sao the
?.·.>

KJ' Ba dap: "Th?p nh! kinh-m?ch. tam bach i{Jc th<Jp ngu i.flc, huyet-khf (ciia
ch1ing) deu len m?t va thoat ra bang nh&ng kbong khieu. Khi ,.,unh DtxO'ng•> thi
ch?Y len trf..>n vao mat thanh ra tinh-khf: khi ebil}t>' ch?Y !en tn?n vao tai thanh
ra thinh-khi; khi "tong>.• ch;;zy len tn?n thoat ra mui thanh ra .Ja.l-khi: khi "trQc>·
nJat ra & Vi ch?y len mOi va hroi thimh'vj-khi ( ~4( ). Tfm..cJjch cua c.:k khi deu
fen tren her am gu-o·ng m?t. h(m mra Ia da m.jH i?i day. bap thjt rt:.:fn hcrn. Cho
nen. du tbi{'J)-kbi co l?nh dtSn dau ciing J:hong .· thifng" dtn;rc (sire chju i?nh cua
m~!} v?J').'

W6
 Hoang De hoi: «Khi ta-khi trung vao ngll'&i thi b?nh-hinh nhll' the nao 'f',_,
Kj Ba dap : .ffl..r-ta khi trung vao than thi thfm hinh se nhll' c6 JUc dao-d¢ng
va r(/'n ngll"&i. Chinh-ta khi trung vao thfm se nh? hun. Trrnh: h{H no hiifn ra cr
scfc m?t. kh6ng cam thay gi u than. nhll' cO kh6ng. nhll' het nhll' con, kh6 ma
ncfm dU'{J'c day du sv b(Jc-19 ra ngoaf,,.
Hoang De noi : «Du~r1g v.@y thay !>>

18)- Thu¢c cot, ih?n ... , hqp vu khl : Tat ca nhCmg t\f thu(Jc. Him. dong va
h(Yp 6- day mang m(>t y-nghia nOi lien cac ph{m trong than-th~. nham noi fien
rang than-th~ chung ta la m{>t chinh-th~. Nhu·ng & m~t nao do, qua bi~u-hi$n
~v-the. no i?i la S\f noi liPn tlrng phan cac t?ng. phu. can. ffi<;iCh, nh\!C. cot.. Vn
. the, toi Xin dtrng l<;ii nguyen V'i'n d(>ng-t\]1' do rna khong can phai diffn j them. .
t9)- Ky di$n bat y:
Chfr ~co. 2 each dQc v&i 2 y-nghia khac nhau. Neu dQc lay thi co nghia U:1
cai ao I con neu dQC Ia j thi co nghia Ia m{ic ao. quan. tire Ia m(>t each dung vai
che than cho am. Trong dm nay. chfr bat j co nghia Ia rn~t cua con ngtreri
khong elm dung vai m?c vao ho~c che J~i. rn~c du ben ngoai rat l;;mh.
20)- Tinh-duang khi' .-.. nhi vi tlnh : TCNbic chu : «Tinh-dU"O'ng khi Ia
tinh-hoa cua DtrO"ng-khi. l<hi nay len tren d~ chu vao mat. t~o thanh *ttinh.'>. =-~
Chfr ~·t tinh vi«~t khac v&i chfr ~t th1h. Chinh do tinh-khi t(;\O nen tinh-khi cua mat.
Hi$n nay. ngtreri ta da dung chf.r Ef{k &~ nhan tinh de chi doi mat. Toi se co djp
ooi ro hO'n khi toi khao l~i huyE}t Tinh-minh tren dU"erng kinh Bang-quang va cac
dm)'ng kirih khac trong van-de bf.nh ngri VB bf.nh mat ngu.
21)- Bi~t ~hi t~u vu nhi nhi vi thinh : TCN~c chu: <·Bi~t khi Ia khi h.ru-hanh 2
ben c~mh. Khi n~y tir 2 ben c~nh than h.ru-hanh len den tai. Khi d?t thi khiem
dU'Q'C thong va. do do rna nghe dU'Q'C tieng d<}ng»,
22)- Tong khl thu6'og ... nhi vi xu :.
TCNbic chu : «Tong-khi noi & day Ia
d?i-khi Tong-khi Hch & ng\J'C. thong v&i ben tren v&i mui d~ hanh h6-hap. do d6
rna ngl'ri dtrQ'C rnui (xu)>>, - Chfr =l..·
xu nay dtrQ'C Dun Ba Nguyen Giim cho Ia
dong nghia v&i chlr t(j, . dQc theo phU~n thiet Ia :
~~ ~'\ . -1-:t- .
~- 1 Hu a • ->t\\_ cuu = Huu
Sach Tbuy~t-vin glil-t\11' noi riing Htru Ja dung mui de bi£~t drn;rc .Ill
23)- Tr<;:>c khi xuat ra ... nhi vi vi : TCN~ chu : «TrQc-khi chinh Ia coc-khi.
Coc-khi khi nh~p vao Vi ( ~ ). khi se bo~ it'~n va d?t dim lm3-i va moi. Do do rna
biet dtrQ'C Vj ( t7;K
)» ,
24)-. Ky khi chi tan djch : Thien Quyet-khi sach Unh-khu (30) viet :
Hoang De. noi : Ta 'nghe con ngviri co tinh. khi. tan. dich. huyet. m~ch. Y ciia
. ta JiJ cho rang tat ca cung chi Ia m9t khi ma thoi. Nay chia ra de phan bif.t Jam
6 ten g9i khac nhau ma thoL. - Nhu- v~y. theo Hoang De da noi tren thi tan.
dich ciing chi Ia khi cimg rn(>t goc rna thoi.

107
 25)- thv6'ng huan vu di~n : Thien M?ch d<J (Linh-khu 17) viet : «Ngu t?ng
thong (a) ben trong Jim dl:n that khieu. Cho ntm Phe-khithong v&i mui.
Tiim-khi thong v&i ll.r&i. Can-khi . thong vui mat. Tj-khi thong v&i mi~ng.
Th(m-khi thong v&i tai-.'.
(a) Chr' fJ{j duy~t dung trong nguyen van (y day dtrQ'C MA. va
Cinh-Nh;J.c giaHhich ia thong v&i. Ia kinh-Jich.
26)· Nhi bl hqu h~u : Sach Thai-te cho rang chfr \fi} nhi & day hrc Ia chfr 1i;
di?n.
27)- Thien khi th~m han bat nang t~ang chi da : Van-de giai-thich ve sfrc
chju d~,rng ve l;,mh cua gtnmg m~t con ngtreri dtrQ'C ctieu 47 Nan giai-thich rcit ro:
«Chi c6 grro-ng m{it con ngll'iri Ia c6 the chju d!l'ng du-(Yc i?nh. t?i sao the ?
Th?t v-?y : Dau cua con ngiJ'iri Ia nD'i h9i cua cac kinh Du-O'ng. Cac m?ch
cua deu len den c6. ngvc roi quay tru JWong. chi co m{lch cua DtrO'ng len
den trim dau ma thOi. Do do. n6 Jam cho glrD"ng in{U chiu dlr{YC i?nh v-?y>>.
u~&•ul.uw chu :·«Thien Dia. Am Dtro-ng thang giang deu co cho chung thi.
DtrO'ng-khi bat dau ( thi) ir th~t ~p-xuan va cham dfrt ( chung) ir Het
~p-dong. Am-khi bat dau ir Uet ~p-thu va cham dfrt lY tiet ~p-h~. - Nam tiet
nhtr Tieu-man. Mang-chi'.mg. H~-chi. Tieu-thii'. D9i-thii' von dung de phap Tu-vng
(a) iY dau. cho nen chi co gtrO'ng m~t Ia c6 the chiu dtrvc i~nh. -: Nam tiet nhtr
Tieu-tuyet. D9i-tuyet. Dong-chi. Tieu-han. D~i-him von . dung de phap Tu-vng lY
chan con ng\riri. khong the chju chrg~ lc,mh '·
Saeh D6 chili chu : «Chrr D1nrng (r day Ia chi Thu Tuc tam Dtro-ng :
chrr Am a- day Ia Thu Tuc tam Am ... Thu tam Dtro-ng di ti.r tay den dau. Tuc
tam Dtro-ng di tir dau xuong den chan. !\1<;1ch cua Dtro-ng-kinh len den dau va tai.
kh:k v&i m<;ich cua Am-kinh. GtrO'ng m~t ngU'«'ri thu<)c DlrO'ng trung chi Drrung.
cho nen co the chiu dm;rc l9nh. V~y khi nao m~t scr lc,mh. d6 la Thai-dtro-ng
khong h<?i iY dau. ta gQi day Ia Am-thinh va Dtro-ng-htr v~Y"·
Sach D6 chili co cltra ra m<)t do hinh de giai-thich van-de chiu l9nh cua
gtro-ng m~t d~,ra tren Thif>n nhan trrO'ng rrng bang each phoi-hgp 24 tiet trong
m<)t mim v&i than-the con ngtr&i nhtr sau : ( xem do hinh lY trang tiep)
(a) tuvng I Day Ia 2 ch(r quan-tr~>ng trong kinh Dich. da dU'Q'C ap-dt)ng
de giai-thich nhieu van-de trong y-hQC ( N<)i-kinh). - Noi m<)t each t6ng-quat
thi phiip hay tm;mg deu nham mo-ta S\}' m6-phong va cai dU'Q'C m6 phong.
Toi c6 trinh bay trong quyen Dich lj va y-Jj cua t6i rat day du. Rieng lY. day.
tOi xin tom ltrgc th~t ngan gQn 2 chfr nay vao 2 m~t : ly-lu~n cua kinh Dich
va S\f (rng-dung vao To-vanva Unh-khu . - Trong bai Chu Dich Trinh tir
truy('n tv. ta thay co cfw: ,,cai nho (vi) nhat Ia cai Ly. cai ro (trfr) nhat Ia
cai Ttrgng".
Nhtr v~y thoo Trinh tl.r thi Lj la cai Ly Thai-c~,rc. bang-b~c khap nO'i chtra
hi~nro ra hinh dang va Tu·(J'ng m&i chinh Ia d9ng khi-hoa hfru hinh ro-ramg rna
chung ta c6 the trong thay.

108
 NHAN-DitN
(Bieu-do dien-ta m(lt ngu-6-i chiu l.~,mh)
Thieu-am l~c
TAM Mang-chung
Thieu-a~ kinh

Thai-am l~c Tieu-man NAM

TY \
Thai-am kinh i' • h
qlp- (;1 I

Thieu-dtrO'ng kinh
Thai-am l;;tc ieu-tuyet T AM-TIEU
PHE ' // Thieu-dlrO'ng l<.1c
'·.

Tha~-ii~
'"
...... ,_
·.. Thieu-dtrO'ng kinh
klnh / / ·,.........,

~
......
...... . DO'M
D<.!i-tuyet
• D <;~A-
Quyet-am lac . h'an .
M~CH Thieu-du-O'ng l<.1c
Quyet-am kinh r· ~ h'
aeu- an

BAC
109
Chtro-ng 1 H~ti.r thm;rng (kinh Djch) viet:
$ ,_\ ~ $ il ;H!..~~ fj- -w~ 10 jf_~ ~
Tq.i thien th2tnh Tvqng, tq.i B!a th~mh lilnh, bien h6a hi~n h:.
=· & tren Triri thi thanh T~r{Yng. u d~.rcYi Dat thi thanh hinh. S!J' bien-h6a. nh~r
v~y Ja aa hif'n r6 r6i v?]y.
Chtro-ng 3 H(}-ttr h<.l viet : Cho nen kinh Dich la n6i ve Tl.rq-ng. T~rqmg la ccii
«d~rc;rc m6-phong giong nhau.>-• v?y.
Chtro-ng th(r 11 H~-ttr thuq-ng viet :
~i t, 1f ~ '51f f, ~
Phap TU"gng mq.c dq.i h6 Thi€m Bla ...
= M6 phong theo cai T!rc;rng. kh6ng c6 gi km ha-n Triri Dat.
Chu-o-ng th(r 11 H~-t(r thuq-ng l<.li viet :
~ ~ t fL -t ~ ~ )" ~ "0
Thien thuy Tllgng hi$n cat hung, thanh nhim tvqng chi.
= Tr&i bu6ng cai T~rc;rng d§ bay r6 dUJu cat hung. thanh nhfm '·phap : bat
ch~r&c·· theo.
Can-c(r vao l so cau trong kinh Djch rna ch\.mg ta vi.ra neu ra nhtr tren. chfr
Tuq-ng gom 2 y:nghia :
• Dc_lng hCru-hinh cua khi-hoa .
• S\1' rno-phong vao cai. dc_lng hfru-hinh ay de \.rng-dt)ng vao CUQC song. Cau
phap T~rc;rng rna Dinh Dfrc-Dt)ng dung de chu cho dieu 47 Nan· r6-rang n6i len S\1'
m6-phimg. S\f' bat chll"6'C cim cac nha y-hQC khi hQ nOi lien khi-h6a cua 4 rnua
trong Tr<ri D<h v&i than-the con ngtriri : ti.r gtr<Yng rn~t den 2 chan.
 Sach nay da giai-thich S\f phan-bo 24 tiet va T(J· Tlr(J'ng quai nhu" sau:
H£1.0 SO' h,.IC chu tiet Dong-chi.
KHAM Hao cl.n.ll nh! chu ti€-t Tieu-him.
Hao ll)c tam chu tiet_ D~i-han
Hao hie ttr chu tiet ~p-xm1n.
Hao c\.ru ngu chu tiet Vu-thuy.
H£w thtr<;rng h,1c chu tiet Kinh-tr~p.

Hao sO' dru chu tiet Xuan-phan ..

Hao h)c nhi chu tiet Thanh-minh.
Hao 1\lC tam chu tiet Coc-vu.
Hao ClrU t(r chu tiet L~p-h;;t .
. Hao 1\lc ngu chu tiet Tieu-man.
Hao thtrvng h,1c, chu tiet Mang-chung

Hiw sO' dru chu th~t Ha-chi.

LY Hao h.,1c nhi chu tiet Ti~u-th\r.
Hao ClrU tam chu tiet .DC:li-t hir.
Hao ClrU t(r 'chu tiet ~p-thu.
Hao h)c ngu chu tiet Xfr-thtr.
Hao thtrvng dru chu tiet B~ch-1{>.

Hao SO' dru chu tiet Thu-phfm.

DOAI Hao dru nhi chu Het J:lam-lq.
Hao 1\lc t.am chu tiE~t Su-ang-giang.
Hao ClrU t(r chu tiet ~p-dong.
Hao ciru ngu chi'1 tiet Ti~u-h.ny~t.
Hao thtrgng h,1c chu tiet D~i-tuyet.
Trong · cac danh-tir y-hQc c6-truyen. ch\mg ta thU'6'ng noi den
mf)ch-ttrvng. t?ng-t~.r{J'ni" tat ca mang m()t y-nghia rat sau-sAc rna toi xin trich
trong T~-vln m{>t so tru.rerng-h.Q'p ttr(J'ng-trvng nhtr sau :
- Trtrang Chi-Thong da chu t6ng-quat bai Am D~rung irng tvvng d?-i iu[m
(To-van 5) :
«ThiEm nay noi den Thien Dia. thuy h.oa. tfr theri. ngu hanh. han nhi~t. khi vj,
hqp v<ri tc.tng phu, than hinh. thanh trQC. khi huyet. bi~u ly, thu.rqng h~ ... Tat ca
nhfrng cai ~p khi thanh tr.rvng. thimh hinh khong co cai nao khong hro-ng-hQ'p
v&i DC:lO cua Am Du-o-ng. Cho den vi~ chan m~ch. sat sac, tri li?u. cham biem.
tat ca ciing dl>u thu phap lY le Am OU'ang.~» - Ngo Con ding noi : «Am Du.rang
trong Thien Dia. huyet khi trong than-the con ngU'eri. khi gQi la irng tr.rvng. do Ia
noi &ng veri Thien Dia · va phoi v&i Am DIJ'ang. ngu hanh». - Sach N~l-kinh
gilmg nghia d<i gild -thich chfr t(:lng tU'vng trong thien Lvc tiet t~ng tr.r()'ng lufm
(To-van 9) nhU' sau : « T?ng chi vao cil~- lx}-ph~n trong ngtr<Yi. Tv{Yng Ia chi .vao
nhfrng hinh-ch(rng rna ~hung ta CO the thay dtrQ'C».
Th~~n nay da dtra ra mc}t do~n doi tho<:li gif.ra Hoang De Vel Ky B'a noi ve
lH
phap trr(Yng nhu- sau : .
Hoang De hOi : T~ng da drrq-c trrq-ng nhrr the nao ?
Ky Ba dap : Tam Ia cai goc {ban} ciia Sfl' song (sinh), Ja nui bien cua
than-khi. hoa ciia no u
tfJi di?n (m?t). sung ciia no u
huyet-mfJch. Ia Thai-drrung
trong Drrung. thong v&i HfJ-kni
Phe Ia cai goc cua khi. ia «ch6 £Y>, (xir) cua phach-khi. hoa cua no u tfji ·mao
{long). sung ciia no u
bi ( da}. Ia Thai-am trong drrung; thong v&i Thu-khL. ·
28)- Htt ta chi trung than : ThiEm Bat-chinh than minh Juijn (To-van 26) viet
: «Hu- ta la khi hu--ta cua bat chinh v~y. Chi-Thang chu : «GQi Ia hu--ta.
do Ia ta-khi tir 8 phtrO'ng den. Ta-khi nay nh~p vao than-the con ngu-b'i thi vao
rat sau».
29)- Chfnh ta chi trung nhan da vi : Chinh-ta Ia khi chinh-phong Hr 8
phu-O'ng, tfrc Ia khi d'U'O'ng l(mh. Khi du-O"ng i$nh Ia khi chu thb'i trong 12 khoimg
thb'i gian nao do.
Thien Bat chinh than minh lu[m viet : «Chinh-ta khi (trung vao ngu-6-i. lam
cho ngu-6-i) nhu- lam vi~ dung nhieu sfrc, nuS-hoi ra. tau-ly khai. g<}p hu- phong.
ta-khi nay khi trung vao ngu-iYi thi nh~. cho nen kho biet du-Q'c tinh-tr<,1ng b$nh,
cfmg kho doan dtrq-c hinh-d<,1ng b$nh».

• •
n1.- o.ANo r1 H.AN-vAN. PnxeN (do~ s - TA kbl t{Wif phu ~nh hinh)
~ f ra9 f )!'~ ·1'8 g #' ~, ;t, jL .:t ~
Hoang f;)e van vu Ky Ba viet: «Dtt van chi kiem ky sac

jP
tri
=t-. ~ 41-
ky
~ tr~ 1~
b~nh. m$nh viet minh; an
:tky H>K
m~ch
~(J
tri
:tky · >JfiJ /?f
b~nh m~nh viet
s
.:fo/
than~ van
P&r, $- ;~ lw
ky. b~nh tri
.:t $. ~ r3
ky
5-- ~ ~~
xU' m$nh viet cong, dtt nguy$n van
5fJ JL
kiEm

;m 1o ~ )Jf- \1i7. j(~ :t r~~ &7 j~ ~ ~ ~ ~

nhi t ri chi, an nhi dac chi, van nhi Clf C chi, e· Vi chi n~i

1'1 y}( ~1! %: \;1 . 1:._ ~ ftfi& 1:!4- J{ ~ ~g tg, ~-

viet: «Phu ! Sac m~ch c~i tu011g ling
31

*
ha ?» Ky Ba dap dli xich da

:kv ~ ~~ ~1
nhlt. phu . c6
32
!J! ~ iET
anh htt6'ng chi tLJO'ng t1ng
Ji!, ~ da,
<f
bat
4dac tLJO'ng
.flf ~
that da.

)t~ -:Jr;- ~ -t JY< ~ z ::11 11~ e; 1~ )&( iL ~~

Tht.l di$c bim m~t din di$p chi xuat h~u da~
3
Co din tt.l tac

H2
 1
#
di$p kh6
~--r
'0
.A
-~
hy.
lltk 11
Sac m<?-Ch hinh nhl;IC bat
t~
,,..
34
11''
!.f.!
/f~ ~§
dac tucmg that
}~
da. co tri

nhat ta.c
~~J ~
vi
J__.
c6ng,
'.fv
tri
-
nhi
~~1
ta.c
~vi :1eF ~p
than tri
--- 5Pj :7r·'f Ji
tam tac than tha·
..-fr
b.
~ 'W J!Jl tp Jf~ 111 ~ ~
~

a}f /~
\"f3!
fi.1 z... \3.
minh hy .»Hoang E>e viet: «Nguy$n tot van chi.» Ky Ba dap v~et: « S~k

i Jt :t- Flit< ~j{

thanh gia, ky m~ch huyem da;
{f!J . ~ ~
xlch gla
:tky lJ%. ~ ~ *~
m~ch cau · da; hoang gia
7f
_f ffJ~ 1~ ~ 13
. ky m~ch d~i da; b~ch
:f 1;ky
gia
1f'k t ~
m~ch mao; hac
}f
gia
~ flR ~
ky m~ch th?ch.

JL :11.; ~ rfO /!f ;t} :$. ~'t< &_ 3

.?J ~ ~· ff~ L
Klen ky sac nhi bat dac ky m<?-ch ;phan dik ky tli'O'ng thang chi

,~((< J!'J rL ~ · 4 .$, :*§1 ~ ~ PJYK j 1) ~friJ o ~

m<lich, tac tv ~Y··
36
E>ac ky tl10'ng sinh chi m~ch tac b$nh di hy .
37

DICH NGHiA (do~n S Ta khi ~ng phd b{Jn.h binh) .~

Q

Hoang De hoi Kj Barling: .-,Ta nghe n6i: Thiiy d1.n;rc sac-di¢n-ma biet dtrt;rc
b?nh. gpi la ,,·minh." :an m~JCh ma biet dtnrc bl)nh. g~Ji Ia <>than.'-' : hoi b(mh ma
biet diJ'(YC nO'i b('nh g(Ji Ja c<C6ng'.•. Ta mong dU'(J'C nghe Jam the nao d~ co. the:
thay d!r(J'C sac-di¢n ma biet b('nh. an ffll;!Ch ma biet b('nb. hoi b('nfJ ma biet Ql.r(YC
dim nO'i ?.'.'
Ky Ba dap : «Oi ! Sac m?ch unrng-&ng v&i nO'i bi-phu cua b¢ xich. giong nhU"
sv tll'O'ng-Crng v&i tieng dill trong danh trong. kh6ng thlf de cho --that di¢11.'.• vcH
nhau. Day cling la nhirng chirng-h;Ju xuat ra co goc. co ngr;m. c6 re co Ja. Cho
nen nell cai goc; chet thi cai Ia se kh6 v?y. Sac m?Ch va hinh nhl,JC khong the
cling thiit-dif}u v&i nhau. Cho nen. biet mtjt g{Ji Ja «C6ng..... . biet . hai gpi Ja
•.:than•>, biet ba gpi Ia --than va minh.._, v?y>.•.
Hoang De n6i: «Ta mong OU'(J'C nghe cho rot-rao.•>.
Kj· Ba ciap: .:.:Sac diijn thanh thi m?ch phai h!ifen: sac diijn xich thi mt;~ch cau
:sac di?n hoang thi fflf;!Ch phai Of;li: sac di('n b?Ch thi ffl?Ch phaimao. 3 sac di('n
hac thi ffll;!Ch phiii th;,;ch. Thiiy dtrr;J'C sac di('n ma lfh6ng acfc dr.n:;rc m{lch
tll'crng-irng. ngm;rc l?i chi dac dll'fTC m?ch llrung-thang. nhl.i v;Jy Ia chet. Khi niw
dac ID{ICh ttro-.ng-sinh thi b('nh Xem nhrr Ja da giam roi·•.

CHO-GXAlf (do,n s - Ta khl tq,ng phu I:>Vnh Junh) .-

30)- Kien ky sac ... m$nh viet c6ng : Ytrong cau tr&n da dtrqc ctieu 61 Nan

113
dh~n-ta l~i bang m{>t loi noi khac. nht.rng n{>i-<iung gan giong nhau.
c:Kinh noi rang: '1/Qng ma biet b(•nh g9i Ia than : van ma biet b('nh g9i Ia
than.h : van ma biet b('nh g9i Ia c6ng : thiet ID?Ch ma biet b('nh g9i Ia xlw. N6i
nhu- the nghia Ia the nao ?
Th{rc; v?y: V9ng ma biet bf'nh. do Ia nhir nhin ngu sac ma biet du-c;rc bf)nh :
van ma biet b('nh. do Ja nhir nghe ngu am ma phan-bif't du-rrc b('nh: van ma biet
b('nh. do Ja nhir hoi sv u-a thich ngu vf de bh?t (hrc;rc bf'nh khiri lim tir dau va
bi)nh dang 6- dau: thiet m<;~ch ma biet bf'nh. do Ja nhif ch<in m;.wh 6- Thon-khau.
du-y-c sv th;..rc hu de ma bil>i du-r,rc b{mh dang & r<;~i u;wg phil nao···
31)- Sac m~ch dU' xich chi tU'crng-Crng : Sach vU~t Ia , Sac m?ch d(r
xich chi bi phu t u-o-ng {mg da.
Phu c6 : Phu Ia cai dui danh trong. Phu co lei danh trong.
33)- Ban m~t can di$p chi xuat h~u da : chu , "Cai khi tinh-minh
lam cho chung ta thay dtrQ'C ngu sac. do Ia cai hoa cua khi. Ia cai than-khi cua
ngu-tc,mg thu(>c ngu-himh dt.rQ'C hi$n len m~t bang mau sac. M~ch Ia St)'
tuan-hanh cua vinh-huyet. b(> xich Ia khi-huyet thu(>c m~ch ngo~i. tucin-hanh theo
l<;lc-m~ch cua Thu Dmrng-minh rna bien. roi hi~n ra lr phfm bi-phu cua b('> xich.
con khi-huyet. thu{>c m~ch n{>i. tuan-himh tir kinh Thu Thai-am rna bi(m. roi hi$n
ra lY b{> xich thon. Tat ca deu Ia khi··huyet sinh ra tir V(-phu va ngu-t~ng Ia
nhfrng h?u phat ra co goc (ban). co ngqn (m~t). c6 r~ (din). co la (di$ph
34)- Sac mC?-ch hinh nhyc : TCTh6ng chu : ,, Day Ia chi vao l&p bi-phu cua b<)
xich. Neu biet dt.rQ'C sac m~ch quan-h(~ v&i b<) xich. nghia la biE~t ca ba, nhtr v~y
dtrQ'C gQi Ia than va minh v~y>>.
35)- Kien ky sac nhi bat dac ky m~ch : TCNh.fc chu: "Cau bat dac ky m<;~ch
co nghia Ia ffi<;lCh di khong hQ'p v&i sac di~n".
36)- TLtO'ng thzmg chi m~ch : TCNhfc chu : "Cau tvcrng thang chi m{lch tfrc
Ia sac di$n thanh rna g~p m~ch mao. do Ia kim khac m(>c :
kim khac m(>c
37)- T11e1ng sinh chi m~ch : TCNbfc chu : "Tmrng sinh chi m~ch tire Ia sac
di~n thanh rna g~p ffi(;lCh th~ch. do Ia thuy sinh m{>c:
thuy sinh m<)c
Sac di~n hoang rna g~p m9ch mao. do Ia tho sinh kim :
tho . 'sinh ----->- kim

IV.~ DANG HAN-VAN, PHII1N -Til. khl hlnh).

-Jt: '* Fa, f

Hoang Be van vu
.t*-
Ky
1ji
Ba
'r:r 3i ~~ ~ Pfr ~ ~
viet: «Ngu t~ng chi s& sinh, bien

114
 oi)J

h6a chi b$nh hinh, ha nhu ?» Ky Ba a~~P viet: -~<Tien dinh ky ngu

~_j ff*- .t Ji!, -it friJ J1; 1 ~I1 tf!; ~ \~ Ef

sac ngu n'!<;J.ch chi ung, ky b$nh nai kha bi$t diL» Hoang Be viet:

~ IN}:. G ;t_ J;lj z ;ff- 1'cJ JJ-~ 1tr a itlf j: 1\f'K

«Sac m0ch .di dinh, bi$t chi n?.i ha ?» Ky Ba viet: «9ieu ky mqch

G .~~ ~~' /J\ ~- 7f ~ \tO :#; Jjt j( ~ ~- ~

chi hoan cap, ti~u' d<;J.i, ho?-t' sik nhi b$nh bien djnh hy ~oang E>e
t=3 i'tfl ~ ~ i~ ~~ 1tr ~ fit lf'k ~-- ,1( !\ i~
viet: «9ieu chi n?i ha 7» Ky Ba dap viet: «M~ch cap gia, xich chi

r!Z
b!
·;r 1f ~;g, f-l~ ~K~~ J
phu di$c cap, m~ch hoai;} gia, xfch
fZ ~ ~
chi bi
;f
phu
-::if -~-i FJR
di$C hoan~ m?-Ch

,I 1\
/
jf .X .. i:., Jj(. /~ ,f ~ / y 11\ll
t :ff, 5I"J:.i ~. ~'k 1\ ' -ff l
./..:J
ti~u nhi thi~u khi, mS~-ch
39
gia xfth chi bl phu di$c giam diffii gia

fl -~ ~
xfch chi bi
Jf
phu
t -0J.
di$c bf
l~ ~ ~(D<_ ;f~0
nhi kh&i~ m?-ch ho<;lt gia,
-1 }\
xfch
~ 8(
chi bl

;f ::if
phu
'lf "r&z ~ i
di$c ho?t ,m?-Ch sik gia
J<
xfch
z_
chi
~ ~If -:Jr ~ ~
bl phu di$~, sac.· Pharn th(t
t-L

-~'
bien
1f ifgia, hl!u
;,~ Iff
vi,
:l tx -f 1111 ;( :t
hfru th?.m, co thi$n dieu xlch gia,
-tt ;~ -1
bat d2H vu

~ -f- 1~1 ~rc~ j ?1' /1-§ -r ~ ·RL J}, h" ~ ;Jt

thon, thi$n Oieu m?Ch gia, bat dai VU Sclc, nang tham hqp nhi hanh
-1' .J;f- ·;i-
"'~--· /~(
I
--·~./-,
I fi_ 1 .;. j1c"- ).-,
I ~:r~ ""t
--"l ~
-r -
J 1-;::u ·- --- 7u --
chi gia kha di Vi thuq·ng cong,thU'qng cong th~p toan ClrU; hanh nhl
#:J- ~ 4\._ J-~. ~ Jr'
1gla.
d;t
·-1 J.<>
..-]
'f.
..b
~·._ "' J. /B' 1'' y
vi trung cong,ti·ung c6ng th<}p toan that; hanh nhat gia. v;
- 4- Ji. --,...
hSJ.

_.J-
"t' --t:
I -r
.,.1-
..,.J.
I h
.,:J- --.~ ~' lt)f

c6ng th~p toan l~;~c~

1
c6ng, h?

H5
 HoM:.g De hoi Ky Ba rang : B?nh-hinh ciia s~ bilm-h6a sinh ra tir ngu tt;Jng.
nhu- the . . .uio ? ·
Ky Ba dap: Tru-&c het phai dinh sv tuung-Crng giira ngu scfc va ngu m?ch.
sa, do m&i dinh du(Tc b?nh-ch&ng.
'Hoang De hOi : Sac ffl?Ch da dinh xong roi phai phfm··bif.t the nao n(ra ?
Ky Ba dap : Phai «Sat>> dur;rc S{.r hoan. cap. ti~ll. dl;fi. ho?t sac ciia m.f}ch. dur;rc
vf,iy thfqn{rf QIJ'(rC S{.r bfe•n CUa bf}nh

Hoang De hoi : <<Sat'> nhU' the nao ?

Ky Ba dap : M?ch d.p thi nui bi·phu cua b¢ xich cimg cap t m~;Jch hoan dhi
nui bi-phu ciia b¢ xich cung hoan: m?Jch tMu thi nui bi-phu cua b¢ xich cimg gay
yeu VB thfeu khf : ffll;lCh d?f thi flO'i bf-phu CUa b¢ Xfch ding phong Jen : ffll;fCh
hofjt thi nui bi-phu cua b9 xich c(Jng ho?t l m(/Jch sac thi nO'i b;".phu cua b¢ xich
sac. - Pham tat ca s~ biilm nay. co vi. c6 th?m. Cho nen. ngr.riri niw kheo
«Sat>.' dU'Q'C b¢ Xfch thf kh6ng Can dr;rfden b¢ thon 1 ngr.riri niJO khro <<Sat.>> dtiQ'C
ffl.f}Ch thi kh6ng ain dr;rf U sac-df(>n : ngtrirf nao CO the «tham-hr;rp.>.' tat Ca
de frng-himh thi dang gQi Ja <<thm;rng-cong:->. thr.rr;rng cong thi mr.riri truirng-hvp
c6 the thanh-c6ng den chin z ngtriri mio c6 tht! (rng-hanh dm;rc hai thi du(Yc g()i
18 «trung rong:-.'. trung cong thi muiri tnri:mg-h{Yp c6 thd thimh-c6ng dlm bay :
ngu-iri niw chi &ng-hiuib co m<jt thi g()i Ia "h? cong'"' h? c6ng thi mr.riri
tn.rung-hf.)'p chi thimh-cong co sau..

4= TA khf
38)- f>ieu ky m~ch chi hoan dip d~i ti~u ho~t sac : TCN1!4c chu : «Mc;tch
hoan va cap Ia noi ve mc}t chi sot ffi(;lCh tft!u d;,Ji ho?t sac hi noi ve m~.t hinh-th~
M~ch ho~t c6 nghia Ia mc;tch khong sac. ttrc Ia no v~n-hanh m¢t each nhanh-1~.
tro'n-tru vi nhtr h~t chau ian trim tren chiec mam. M<;lch sac la ffi(JCh khong ho(,lt.
do Ia ffi(;lCh htr te rna tri v~n-hanh qua i(;li nhU' kho-khan. nhU' mu-a tham cat.
nhU' dah cat than tre. ca. 6 ffi<;\Ch cimg doi-dai nhau tirng c;Ilp. Dieu dtrQ'C 6 m(;lch
nay thi c6 the dinh OU'Q'C b~nh bien roi v<?-y" Chfr dieu c6 r..ghia la sat..>.>
ChU'<Yng 4 H~-Hr thmyng truy¢n viet :
1Cp 1;\ ;f[Jl.; ~ 3( -~ 14Sf jA~ ~ if;\ ~ ~1_
NgU'O'ng di quan U' thi€m van, phu di sat l1 dla ly.
== Ngira m?,t len d~ «quan'> vim cua Triri. cui m.glt ;wong de «Sat.» Jj cua Dat.
Sach y-hQc nh?p mon viet :
if
Sat
h~ ~ 5~ ;£
Dt.tcmg quyet
Am
~
sinh tti.
= «Xet.>.> Je Am Duo-ng dti c6 the quyet-<1oan vif.c song chet.
(Thien Thien Dia nhfm v?t tr.rung &ng}
·Chfr sat. nhtr v~y. co nghia Ia ng~.riri thay thuoc bang vao m?ch ttrt;rng rna
biet dm;rc khi-huyet. mqt d~ng hcru h!nh cua ·Am OU'ung d~ rna quyet~doan ctm;rc

H6
 u~ 1 song chet r:\m con ngtroi - Rieng ve m~ch hoiin cap rna Tru·<mg Canh:Nh~c
cho Ia n6i VP mat chi so. chung ta thay dh~u 14 Nan co dk~p den rat ro. O"day.
toi xin trich mQt phan trong 14 Nand~ chu··giai them cho van-de chf.so. Phan con
l~i. chl.mg ta nen dQc b~m djch Nan-klnh cua Huynh Minh-Dl.re..
Dieu 14 Nan viet: Mf)ch co <·ton'' va co «chb.• .i${ ]L n6i the nghia Ia the
-·~I ~o?~) . . .
Thvc v~y: «Mf)ch chf.., co nghia Ja 1 ho thi m.fAch tai chi. day g9i Ia mf)ch
«binh.•> (b)(M¢t h6) m?ch tam chi. day g9i Ja _m;;Ac}J «ly kinh» ;fj(t ~$,J..(c)(M9t h6).
m;;wh t& chi. day gQi Ia m.fACh «do;;Jt tinh»
g9i ia m;;ech «tlr·'·' Jlk...l
::t *t
(d)(M¢t h6) m:;Jch ngu chi. day
(ej{M¢t h6) mf)ch ipc chi. day gQi liR m{wh'«m?nh tuyift ....
(f). Day g(Ji Ia nhirng ml)ch tir (g). 4~ -~-e_;
The nao gQi Ia mt?ch t6n -1J. ?
M(H h6 n:;;ech m¢t chi. day g()i Ja « Jy kinh».
Hai h6 mf)ch m(jt chi day gpi Ia dof)t Unh...•.
Ba h6. m;;ech mtjt chi day gQi Ia « tu. .•.
Bon ho m;;ech mtjt chi. day gQi Ia «mr.nh rtiy('t•.•.
Tren day gQi Ja mf)ch « ton·'·
M?ch «chf,, di tir dtr&i len tren. mf)ch «ton..., di tir tren xulmg..dmYi. (h)
M?ch «ton . ., gay thimh 'b?nh nhu the nao ?
Th~t v[ly : «Nhat t6n.. , t6n u bi-mao. da bi nhiin. khong con nhu[ln va long bi
rpng. (i).
«Nhi ton,, t6n u huyet-m;;Ach. huyet-m?ch bi 'hu thi/>u. khong con lam vinh · cho
ngii tf,mg va /{lc phu mra. {j} ·
«Tam ton'·' to~ u
cu-nh{Jc. cu-.nhpc bi tieu. gay. sv an uong kh6ng con giup
cho phan cu-nh{lc nfra. (k)
« T(r ton•.• tona-can. can bi mem long kh6ng con Jam nhif.m-V{l co-du6i. va Jam
virng than-the dtr(J'c nfra. (I)
«Ngu ton,, ton u cot. cot bj «nuy : lif-t>.> .kh6ng ngoi Jim gil.l'irng dliq-c nira.
Khac v&i nhirng (t6n bf.nh-) Ja b(mh cua m?ch «Chi.>>. (m)
Neu bf.nh tir tr{m xuong. d6 la bf.nh «Cot nuy>>, kh6ng ngOi len khOi gitrung
no!. chtk Neu b?nh· tir d~.r&i len. d6 Ia
bf'nh «bl tv,. . long bi rpng. chet.•.•. (n}

CH0-GIAI (DI~ul4 Nan) o-

(a)M~ch t6n va chf: Chfr :f~ ton co ngffia hi giam bert, .;Y-nghia cua n6 iY day
dtrQ'C hi~u m(>t tilch binJ:l thtrerng han trong que T6n cua kiM D!ch va chfr
ton ttong sach Dto-dfrc kiM: chfr _!:.chi co nghia Ia tien den.
(b) M~ch binh : LQUing mu .: «Chi'r bi'nh day chi vao m:;tch binh-dif'u.'"· -
DDD\IDg chu i.<<M9.ch binh co nghiala m~ch khong di qua». - Ngu Th!r chu:
«S\f ho va hap cua con ngu<ri thu~c ·Am va Dtr<Yng. M{Jt ho va m<}t hap gQi
Ia mQt t&c. Kinh n6i rang M(lt h6 m?ch tai chi. mi)t hap m.f)ch tal cbi- gQi Ia
binh m(lch. Sl! ho va hf1p cua con ngu-<ri Ia phap : mo-phong theo le Am
DU'O'ng. m(>t tuc Ia phap v<Yi m(>t nUm. m(>t tt.rc m4;1ch d<)ng trr
chi. tt.r chf
phap v&i trr
thiri. M(>t ho ffi<;!Ch hanh tam thon. tam· thon phap v(ri tam
DU'O'ng. m(>t hap m~ch hanh tam than. tam thon phap v&i tam Am. Tat di
OU'Q"C gQi Ia binh ID?Ch'-'- - Sach NK. bin chu : «M(,lch cua ngU'iri binh
nhfm Ia 1 ho thi hii chi. ( tai t(rc Ia 2) 1 hap thi tai chi. Ho va hap dinh thanh
t(rc, mt;1ch himh t(r chi. Neu gia them thi gQi Ia qua. neu giam b&t thi gQi Ia
bat C~p. Qua hay b;it C~p dung d~ n6i Ve m~JCh chf Va ID?Ch tOn.>>.
{,.) tula,...h· 1,,-~: ... h 1 -cli..<-1-
\""/ tVI • ' - ' IJ """ \
"iff
r!g/'3};-- ,-t!,_;...-
\ .
/ •

Th!r chu : «Chfr kinh c6 nghia Ia thu-&ng. Day y n6i m<;lch hanh xa rui
v&i binh·thu-<rng. Vi-d\1 : con ngu-<ri m(>t ho m<;lch hanh 3 thon, 1 hap m9ch
hanh 3 thon, ho va hap djnh 1 t(rc" ffi(,lCh himh 6 thon. NhU' v~y. trong 1 nh~t.
1 d<;l ; tat ca
Ia 1 V(,ln 3 ngan 5 tram t(rc, ffi<;lCh hanh 810 trU'Q"ng thanh l chu.
Sau ·d6 n6 )(,li bat dim di tir dtrirng kinh rna n6 da bat dau, nhU'ng neu ffi<;lCh
l<;li hanh 1 ho den 3 chi. tire Ia 4 thon rm'Yi. neu himh l hap den 3 chi ttrc Ia 4
than rtr<Yi. nhU' vf!.y 1 tt.rc mc;tch hanh t&i 9 than. Tinh chung 1 nh~t 1 d9 gom
1 v?,n 3 ngan 5 tram. tt.rc rna m~ch it,li hfmh den 1 ngan 2 tram 15 tnr<;rng,
qua hO'n phfm ·ni'ra. Do do rna m(,lch khong the bih dau & kinh rna n6 da bat
dau. Do Ia y-nghia cua chfr Jy-kinh. Xin du-a ra m<)t thi--dv de chung ta thay
ro hO'n.. Thi-dv co 1 ngU'iri nao do l ngay di 1 vong 100 d?m. sau do anh ta
lt,li bat dau tr& lt,li nO'i rna minh da bat dau. Ta gQi do Ia binh. Nay. anh ta
lc;1i di 1 nhf!,t den 150 d?m ttrc Ia di qua hO'n 50 d;I\m. anh ta se khong the bat
dim vao mri chu chi ph(lc thi dU'Q"C nCra. do Ia y-nghia cua ly-kinh''·
Sach bin chu. : «M(,lch Jy-kinh t\.rc Ia n6i r<ri khoi c~i a¢
kfnh-th~rimg>>. - Sach D6 cllu NKMQ chu : «Neu 1 ho co den 3 chi thi 1 tire
phai 6 chi. day Ia luc bu-O'ng m&i bat dau th{mg Am. Neu 1 ho chi co 1 chi thi
1 tfrc chi c6 2 chi. day Ia luc Am m&i bth dau thang Dtro-ng. Tat ca deu dU'Q'C
gQi Ia ly kinh. Ly kinh co nghia Ia xa r<ri v<Yi cai thll'irng kinh''·
(d) M~ch do~t tinh { -f' Jt ) :
Ulr chu : «Oi ! Con ngtr<ri th\,l-n<;lp
ngu vj, "vi quy hinh. hinli quy khi. khi quy tinh. Nay neu trong 1 tuc co t&i 4
chi, d6 la DtrO'ng-khi bi lo(,l·n. cho nen mq.ch sac. khi m9ch sac tt.rc Ia khi b\ ~
hao. Khi bi hao thi tinh khong co no-i d~ quy: quay ve.
vi nhtr bi dofJt di. cho
nen m&i noi Ia do?t tinh. 'ii nhtr 1 ngtr<ri m6i ngay di du-<rc tram d?m. nay
hQ l~i phai di 2 tram ct:;tm. khi bi m$t-moi. gQi !a hao» . ...:. Sach NK bin
du1 : «Dot;lt tinh co nghia la tinh-khi bi suy kern)).
Sach D6 chu : «M<)t h6 4 chi, m¢t t\.rc 8 chi, day Ia trtr<rng-h<rp
thllng Am 1 2 ho i chi. ! t(rc ! chi. day la tnr<rng-hQ'p Am thang
DtrO'ng. de!J dtrgc gQi Ia GO?t tinh. Do~i tinh Ia do~t di cai tinh··hoa v$y». .
(e) m~ch tv ( }iL ) :
Thir chu : ~<Day so v&i binh m~ch vtrgt hO'n mt;>t _b{)i qua ban. M<;tch Hr
chi thida tfnh roi, ffi(,lCh d.91t den ngu chi tl;ai chet la iO lam».
Sach NKMQ chu : "M¢.t ho ngu chi. m¢t tt.rc th<\l,p chi. den giai-do~n
va vong ! . 2 ho v3. 2 m&i dm;rc I

us
 giai-do;;ln nay thi Am thang va Ou<Yng vong. cho nen gQi Ia tir.>.>,
(f) lye chi viet m$nh tuy$t : ( 4p' ,~ ~)
Ulr chu : «M;;1ch nay cho thay khong qua khoi l ngay da chet roi».
Thir chu : «M;;1ch ngu chi Ia b$nh sap chet dan. m;;1ch II)~ chi phiii chet
ngay» .
... v
(g) tht1 tlr chi mq.ch : Bim Nan-idnh trong N<)i-kinh nghla va bim NK
bin nghia cua Ho~t Ba-Nhfm cteu viE~t Ia Thir c!Jf chi m;,wh. Ngu Thfr cung
dong y nhtr vf}.y.
(h) chi m.9-ch tung h~ ... tung thuqng ha : Uir Quang chu: «Khi noi m?ch chi
Hr dtr&i di len trim. y n6i m;;1ch d<)ng tang dan len. den con so 6 la giai-do~n
rna chi nhieu va h6 it ; 'khi n6i mf).ch t6n tir tren di xuong dtr&i, y noi m~ch
d<)ng giam dan. cUm con so 1 Ia giai-do~n rna ho nhi(m va chi it». - Sach
N()li-kinh giing dan IO'i cua Dinh Cam chu : «MC;lch chi di tir dU'&i len
trim Ia n6i tir 'Ph~n di l~n ; m~ch ton di tir tren xuong dtr<Yi Ia noi Hr Phe di
xuong». - lH!ott ij.i-NhAn trong sach NK bin nghla cling chu nhu· tren.
(i) bl ty nhi mao l~c : Ngu Thir : ,,Nhat ton. ton & bi mao. tfrc Ia ton lY Phe.
Phe chu bi mao. cho nen da nhfm va long rt,mg».
(j) Nhl t6n, t6n lf huyet m~ch :
Ngu Thir chu : ,, ... Tam th<;> ton. Tam chu huyet m~ch. b~nh se lam cho Tam
huyet bi kho. khong lam vinh cho ngu t~ng. ll)c phu». ·
(k) tam t6n, t6n lr CCf nhyc : Ngu 1'h(r chu : «Ty chu ve thQ-fl«ilP ngu vi_
nham hoa-sinh ngu khi no-i t~ng phu va lam tnr&ng ca-nhl)c. Nay Tjr bi t6n
cho nen ngu V{ khong. dtrQ"C h6a va CO'-flhl,!C b( gay om».
(I) tLI' t6n t6n u can : Ngu. Thfr chu: «Ta,-vln noi ding: Neu tht.r<rng Canthi
can bi l<Yi-long khong con co duoi va lam vfrng than-the>>. .
(m) ngu t 6n, t 6n Lf cot : Ngu ThU' chu : «T()-vb.n noi dmg : Th<}n bi nhi¢t thi
c(>t song that hrng l<hong ci'r-d(>ng dtrQ'C, cot bf /(ho. tuy bj gf<im. t<;ao thi:mh
chfrng cot nuy. Nuy co nghia Ia l<hong con s(rc lJ,rc». - L& Quing chu : «Kinh
chi ghi co nhfrng chtmg b~nh cua m~ch ton rna khong ghi nhf.rng chtrng cua
ffi;;lCh chi. B$nh ctla mt;ach chi !a b~nh thu¢c cac !dnh Dtr<Yng cua li)C phu.
B~nh thu¢c l~;.~c phu nhu· cht.rng kho eMu-thong. than nhi¢t ... »
Cau cbi U' (hu bijnh. thee Ho(;lt Ba-Nhan thi nen sfra. Ia chi m?ch chi b(mh.
(n) Tt'.lng thugng ha, cot nuy ... t~ng hi?- thu&ng bi ty : L& Quang chu
«Ttr Phe t.dn den cot,; do Ia ngu t(.lng deu t~n. cho nen phai chet. Phe nam a
tren... Ttr Th;?n ton h?n dtm Phe cung & vao tnrlrng-hQ'p khi cua ngu t~ng deu
bj ti;\n r.ho nen phai chet. Th~n nam (r dtr&i".
39)- Xich chi bi phu dl$c: glarn : Chfr giiim & day co nghia la nh6. gi(v.
,)•
40)- Xich chi bi phu di~c bi nhi kh&i : Cher-{ .bi c:bn co nghia la }'-. difli. Sach
Glfap-lt cung viet 1:1 d9i. Nhtr vf:?.y. chfr bi con co nghia Ia boc len. soi ien. r!J'c Ji'n.
Ca u bi nhi 1-fhiri co nghia Ia rm/ch 6- nai bi-phu btj xic:h pfu]ng len•-'. -· Thien Lw;in
t.?t chaJn xk::f:J{Unh..khu 74} va d.i€-u 13 Nan cun?' co ghi t\.rl()"ngtv·.nhtr v~y.

H9
 41)- co thi~n dieu xfch gh?J.• bat dai u thon ... h~ cong th~p toan lye : <;:hfr
tham trong diu tham h{Yp nhi hanh chi co y-nghia rat sau-sac. Toi xin hJ'Q'C
qua 1 vai tai-1i~u trong kinh-dh~n d~ lam sang to them cho y-nghia trong thien
nay.
Chu-o-ng 1 Thuyet-quai truyf'n (kinh Dich) viet

}0 *' 1~ ~
Tham (tam) thien l11crng dja.
0

Thong thm:Yng. co ngueri dQc ia tam. ci'.!ng co ngtrui dQe ia tham. nlnrng th~,rc
S\! Cr day; ch(mg ta ph2d ket-hQ'p ca 2 each dQC m&i CO th~ thau-dao
OU"Q'C y-nghia diu van.
Chfr ~ co the dQc Ia tam· : so 3, hol)c dc,;;c Ia tham : dirng vao 1 each
dJi.ng. Yi-dv : tham d\f, tham gia ...
Cau Tham (tam) thN!n itr&ng dja y noi :
Thiem
~~han (tham ho~c tam) 4~
E>ja
Triri va1 Oat Ia Ju-ung : 2. co con ngtrb'i dfrng vao gnra nfra lc! tham ho~c
tam. - Noi ro ho-n. khong phili bat cfr ai dfrng yao gifra Thien Dia eMu dtrQ"c
gQi Ia tham. Noi 1 each t6ng-quat. con ngtreri Ia con so tam : 3 va chi khi nao hQ
song m(>t each hai-hoa gifra Thien Dia m&i xfrng dang de gQi Ia tham.
Thien Nguyen-dflo sach Vi.n-tlm df~u-long co noi ve vai tro cua con ngtrO'i
theo y-nghia tren :
o1~ .A.. ~A .;
7j\ '--
'l,;i. ~i}f
~
<:-<-.--
f-'(
41[
...-
Duy nh2m tham chi, tinh linh sb chung.
=Duy chl co con ngU"iri Ia thsm ( vao trong Triri Dat} vi tinh linh ciia con
ngU"iri chung (hai hoa} v&i Tdri Dat.
Chfr~ chung dien-ta dtrQ'C S\! thong nhau gifra 2 khi cua 2 ngtrO'i hoc}c v&i
TrO'i Dat. ho~c gifra v~t veri v~t. Kinh Dich noi : Dong thanh tlfo-ng frng. dong
khi tu-o-ng dm - Khi cua con ngtr<ri chung v6'i khi cua TriYi Dat, ttrc Ia
urimllll'-'[l!'nt':Ji'_ t1:raru1·-cau v&i TrO'i Dat. Tinh yeu gifra 2 ngmJ-i ding gQi la chung

tinh. Chtro-ng 8 H~tir thu-crng (Djch) viet : Minh h?c t?i am, kf tir h9a chi :
Tieng keu CUa con h{lC cY trong bong tof nao do, crJng diJ'(YC con CUB. no hQa Jq.i. -
Sach Tru.ng-dung cung n6i ding chi co b~c chi thanh trong thien-h«;l hi -· c6 the
THAM vao trong Triri Dat.
Chung ta vira lu-ge qua m<)t vai tai-li~u noi len S\f thong khi gifra nguiYi .v&i
ngu-eri. gifra ngu-iYi v&i Tr<Yi Dat. dien-ta bang nhfrng ti.r : tham, chung:
tU'O'ng·&ng. t U"o·ng-ca u_.
Tr<Y l«;li cau noi c\m Ky Ba: Nang tham lu.;rp nhi hanh chi, cau n~y y n6i. m?u
ngU'iri thay thuoc bh~t thi-hfmh ffiQt each. hai-hoa gifra sac ffi«;lCh van vfm... thi
m&i dang gQi Ia da dtra cac phep chan tham h{Yp nhau. lam cho cac phep nay
aeu tO ra xlrng diing v&i vai trO cUa rieng minh v~ vai trO trong S\l tl;al7i l;yp

120
nhau. thra S\f chan-doa.n d{m gia-tri cao nhat. Chi co the, ngu-iYi thay thuoc m&i
gQi la da bil>t I.e Thien Dja Nhfm hQ'p nhat. ap-d\lng vao y-hQc.
TCN~c chu : «Cau nay noi ro van-de y-nghia cua ban. rn~t. dm, dit?p. Lay b{>
xich va thon rna noi thi >rich thuc)c can : rJ va ban : goc. con thon thi thu¢c chi :
cimh va di?p : la. Ngueri thAy thuoc neu kheo sat dtrgc lY be) xfch thi khong ca.n
den be} f.Mp.., mht kheo sat dmrc & mJ.llch thi khong can den de. Tuy nhien, neu
ngm'.ri nao tham lwp <hrgc ca 3 d~ thi-himh dtrQ'C ca 3, d6 Ia dac ca go.c l~n
ngQn, <h.rgc v~y thi v~u1 tan se khong sai m¢t».
D!eu !3 Nan cung noi : «Biet rn¢t gqi Ia h(,l cong. biE~t 2 gQi la tnmg cong. biet -
3 gQi la thm;rng cong. Thu-c;mg cong thi mtro'i' trm'rng-hgp thanh-cong het chin.
trung cong thi mtr<ri tn.r<rng-hgp thanh cong het 8, h<J~ cong thi mu<rn
tn.rang-hgp th2nh cong co 6».

•
• +
v oe DANG 'fA HAN-vAN. Pi-litN AM (do~ 5 .-. Ta khi tf}.IJg pllU b#lfJb hlnh) .-
~·If; l;;f
Hoang 8e viet: «Thinh van mq.ch
1t fo1 ~16< ~ .~ ~'
chi hoan ca.p
/h
ti~u
* >f ~
dq.i hoat Sc'k
Z. q'iJ 1fp
chi b$nh hinh
1"f -j!_o
ha
1l}(
nhv ?» Ky
1fl ·ET I! 1"t i: 1i- ~
Ba viet: «Than thinh ng6n ngu tq.ng
Z..
chi

~~ ~ JJtJ "b' PI~ ~~ ;#. ;{ ~ ;Jfi, :ffk. ~~5( ~, ~

2
b~nh bien da.» Tam mq.ch dtp th~ni gia vi khiet tung~ vi cap vi

/u' ~ g{ t ~ /f' r .~~ .1_: A, ~]:_ ~ ~~~~

ha; hoan th~m
44
tam thong dan boi, thy-c bat vi cu6ng tieu , vi hoan

1tt, '1i ~ ii /0' T- J: T- ~t ~ ~ .fro- ~ :l

hq. thv6'ng ha hanh thai th6a huyet~ dq.i th~m
5
vi phyc liio·ng tq.i tam 1

~ rYf~ *J£k 1\
vi hau gioi:
6
vi dq.i
1:;
vi
/Q\

Tam
>~ ~ f ~t
ty dan boi
-t ;J<
47
thi$n
Jl \
I$ xuat; ti~u
~

=Jt ~ ~ ~ 4~ 'h ~ Yfl 1-' ~t ;! ~ 4- 5&!

ti~u

"* darr? hoq.t th~m

49
th*m vi thi$n uyet , vi vi tieu vi thi$n khat,

~X ~F ~ ;•b\ ;fl4 ~} /~' fJ~ ~~ j{if -1f: ~ if{ s~

ti~u phuc minh ; sac th~m
51
vi hoq.t vi tam san, dan te, vi am,-

jti
vi sac
>t 16 J1o.
vi
;~ ~~fi )lfj k ~t ~ ~fj
huyet d~t. duy quyet' nhi minh dien t~t~
11
Q

121
 5- Ts khl .-
Hoang E)e n6i : «Ta xin dtr{Yc hoi ve b?nh hinh cua cac m;,1ch hofm. cap. tfeu.
dq.i. hoq. t. sAc. nhtr the niw ? -'·'
Ky Ba dap: «Than xin nOi ve.b('nh bien thuqc ngu tq.ng.
Jam m?Ch. khi cap th{lm gay fhimh ch(rng khfet-tung 1 khi Vi cap gay thanh
ch&ng Tam thong dcin ra den sau !trng. fm khong xuong.
Tam m?ch. khi hoan th{lm gay thimh chfrng ctr&i nhv dii'm : ·khi vi hoan gay
thimh ch&ng Pht)c-ltrO'ng. & dmYi Tam. chq.y Um chq.y xuong. tht.rirng hay bj tho
huyet.
Tam m?ch. khi d?i th{im gay thanh chfrng nhu- c6 v{it gi c{rng ch[m ngang
trong c6 hr;mg: khi vi d?i gay thanh ch&ng Tam-f.j, dcin ra den sau ltrng. df.
ch'ay ntr&c mat.
Tam ID?Ch. khi tMu th{im gay thanh ch&ng de oi : khi vi tif.u gay thimh
chrrng t ieu-dcrn.
Tam ID?Ch. khi ho{lt th{im gay thimh chrrng Tam-sfm d!in xuong dtm run.
vimg tif.u-phuc keu.
Tam m?Ch.. khi sac th{im gay thanh ch&ng cam : khi vi siic gay thanh ch&ng
huyet trim. chirng duy-quyet. tai keu va dien-t{lt.>.>,

CH0-GIAI (do~n 5- Ts khl JUnh) .-

42)- _Tam mS~-ch cap Jh~m : TCNhf.c chu : "M~ch cap thll9c cimg lo~i v&i
m~ch huyen".
43)- Khiet tung : TCNIYI.c chu : "M~ch dip chu ve
phong han. Tam chu huyet
miitch. Khi Tam m~ch cap th~m. se gay thimh chfrng khiet-tung. Can m~ch. co rut
l~i gQi la khif~t. can miilch thm"rn ra gQi Ia tung».
44)- hoan th~m vi cuong tieu : TCN~ chu : «Tam-khi nhi~t thi m~ch b{ tung
hoan (bu6ng lcri). cho nen thfm bi tan va gay nen chfrng ctreri nhtr diem. Tam t~i
thanh Ia tieu».
45)- Vi hoan vi ph~;Jc-lllO'ng ... thai th6a huyet : chu«Phl)c-h.ro-ng Ia
loc;d tich-lchi ben dtr&i Tam. cho nen ffi9Ch vi cht'l ve cht.mg rna ta-l<hi toa r<)ng
ra 6· dl!'&i Tam. T<:lrn chu ve huyet. khi huyet b! nhi~t se tran ng<;lp len tren va
thtro-ng bi tho ra huyet». - chu : ,,Khi Tam m~ch bi vi hoan tuc la ta
bn.f!t dtn:rc nhi~t aa tl) o· dU"tri Tam. t~o thanh b¢nh ph1,1c-h.rcrng. h!nh to nhu· canh
tay ngtreri. Hr dtr&i phan run len cUm dt.r&i Tam. Ph1,1c co nghia !a 111Jp dtr&i Tam
roi vu·o-n dai t&i run nhtr bac m<)t chiec cau noi lien 2 vung. cho nen m&i gQi ten
!a plu;.c hrung·),
ThUm Kin.f-J can{Unh-khu 13) co n6i : "Can cua Thu Thieu-am bf b~'nh n<)i cap
t?o t-hiwh ph?JC-li.rvng. 6i ra m;iu va mil. c.flr..3.t chfr kh6ng tri du-q-c''.
Phl)c·h.rcrng ve tich-khi. Dh?u 55 Nan d!nh-nghia ve ticfi nhu· sau : --Cho
nf:;; tfe:fn,k.hf fa do ;;gu t~mg sinh ra. Ja Am-khi khi no bill Sau phM ra Ja
ch6 dat? .fJl:irc xubng

!2:t,
deu CO cho bat dau Va CO chJ cham-dirt. phaf trcii (JeU CO gf&f-h~W->'.
Dieu 56 Nan djnh-nghia ve phl)c-/I.J'()'ng nhtr sau : « Tich-khf cua Tam gr;>i Ia
ph{Jc-JU'V·ng. No khi'ri len tir tn5n run. to nhll' canh tay. lim dlm dU'&i Tam. B(mh
Jiw kh6ng het se Jam cho ngu&i b('nh phai phitm Tam. Bf'nh xay ra vao ngay
Canh-tan cua mila thu. Noi the nghla Ia the nao ?
Th{in-khi truyen den Tam. Tam phai truyen cho Phe. trong Juc ma Phl!-khi
thich thiri phai vuvng vao mila thu. Va khi Phf.-khi vm;rng thi no khong th~ th9
ta. Tam do do quay l?j muon tra l?i cho Th{in. Th?n khong chju nh?n. ket-qua Ia
Tam-khf hro-ket thanh tich.-/(hi. Do Ia If-do t/flf sao b('nh Phvc-/l.ro'ng xay ra vao
ngay Canh-i.im cua mila ifm,_,_
46)- dSii th~m
vi hau gi6'i : Sach Giap-At viet Ia t?1$, e-11'- ~i"hau gitri gitri. -
Mi Nguyen~Did chu :«Tam hoa bi sung-fi}an va tran ng~p trong c6 hQng gi&i
nhien nhtr co am-thanh». - Nhu· v~y. theo Mi NguyOO-Dw thi ehfr ·~/;} gitri
'Ia 1 thtr am~thanh.
DBNGii!l dan thien Khai Ju?n d~ ch(mg-minh chfr gi&i & day khong phili Ia
am-thanh:
/l.:)' !J;.J... ~ ~~ f»~ 5{1j /b' ~ rYJf, 'f ~l"' o;)\'_.Jtv:#_ fJJ~
Tam khai chi tr~ng, khai tac Tam thong, hau trung gi6'i gi6'i nhv ng9-nh tr~ng.
=
B('nh-tr;;mg cua ch(mg Tam-khai eli' m6i Jan ho Ja Tam bi thong. trong co
hQng nhU' co cai gi hinh-tr?ng c(mg.,
DBNGian d\fa vao cau tren trong thien Khai lu[m d~ ket-lua[m ding chfr a.1f'
gkH ngay xu-a dung thong v&i chfr .~ -gi&i co nghia Ia b<; cai. Trong c6 hQng·co
v~t lam tr&-ng<;1i vi~c h6-hap. No kh6ng co nghia Ia am-thanh.
47)- Vi d9-i vi Tam ty dan boi : Y-nghia cua chtmg Tam-ty phai tim trong 2
thU~n Ngii t;,mg sinh t.himh Ju?n (To-van lO) va thU~n Tj Ju?n (To-van 43).
1 Thi{m Ngu t?ng sinh thanh lu?n viet : «!Veu nhu- sifc~i?n xich. dong th&i an
ID?Ch thay ffl/flCh cap
nhanh ma cling ran. khi chan doan se ket-lu?n Ol.r(J'C r:ang :
co tich-kht o·
trong. do do ma lmh-hlrirng den virc iin uong. Bt(>nh nay gpf. Ia
Tam-tj. Bf'nh nay s&di xay ra Ia vi do Q- ngo?i ta
xam-t?p. suy-nghi qua-dlj Jam
cho Tam-khi bi m)i-h1.r. ngo?i-ta se nhan -do thira cu tan-cong"'·
TCTh6ng chu do1;1n tren nhtr sau~«M~;ich xich (do) Ia m<;1ch cua Tam. Chfr ~
suyen co nghia l,a nhanh. chfr ~ kien co nghia Ia cfrng-ran.. Khi Tam-m<;ich den
nhanh rna cu·ng. chu ve tich-khi & trong. h:&c bay gier se lam anh-hu-6-ng den
vi~ an uong. Do Ia vi th\fc-khi nh~p vao Vi ( ~ ) thi trQc-khi quay vao Tam. lam
cho ID<;iCh bi dam-tinh Xam-nh~p. imh-htrirng den trung-hoan va h<;ii den Vi~ an
uong. Ta gQi do Ia chtrng Tam-ty. tfrc Ia chfrng rna tich-khi bi be..tac dtr&i Tam».
Thien Tj Ju{in (To-van 43) viet : «Chirng Tam-tj Jam cho m?ch bBt thong~ khi
phien thi du-&i Tam nh!p m?nh. b?o-khi xung len tren Jam cho bi thu mfilnh. c6
hQng bi kho. hay <!'· Tam-khi quyet-nghich len tren t/m-cong vao Tam se Jam cho
sO'-set.'-'·
• • .J:
Mi Nguyim-DM chu do~n van trim nhtr sau: «Chfr .i~ c6 y noi dU'&i Tam d~p
m;,tnh nhtr danh trong ngoai tr~n chien». TCThOng chu: «Tam chu ve m<;ich. khi

123
ID<,\Ch bi ty.-be khien cho ta-khi toa ra dtr&i Tam. Tam se nhjp mf,lnh va bj
btrt-rfrt. Do do m&i noi rang phMn. ket-qua cua nhjp tim d~p m~nh. Phe la cai
che d~y cho Tam. trong hie Tam-m~ch phai len tren thong v&i Phe, cho nen
khi nghfch-khi.len tren ffiQt each ffi(;lnh-b<;lO thi se lam cho th(r m(;lnh va c6 hQng
bi kho. Tam chu ve <l· Tam-khi nghich len tren d~ thoat ra ngoai. do d6 nen
thu-<rng bi ()'.
Oi ! Khi cua thuy va hoa luon luon len xuong d~ giao nhau. Khi Tam-khi bi
quyet-nghich len trim. khong th~ quay xuong d~ giao v&i Th<)n-khi. Th~n-khi se bi
htr. do do se iam cho bi (buon)>>.
thi~n I¢ xuat : chu : «Do la vi m~ch cua kinh Thu Thieu-am
m.:rO'ng thoo yet-hau, noi Hlm len den matn.
Ti~u tham vi thi€m 1et : chu : ,, DtrO'ng-khi bi trtrO'ng rqng ra
thanh hu-. lam cho Vi th6 ( !'} _±_ ) bi han. vi :~he d~ sinh ra ch(rng 6i»
50)- Vi ti~u vi tieu-dcm chu : «Huyet-<iich bi kho. tao, gay thanh
chfrng Heu-d<rn». - chu : «B~nh tieu-d<rn Ia chfrng~tr~ng thu<?c Tam-
Ueu'·'-
51)- Tam san dan te, -ti~u phuc minh : Sach Nan-klnh nghia chu :
«'fieu phuc Ia b()-vi cua Ti~-trm'rng. Tam va Ti~u-tnrerng co quan-h~ bieu ly. lc;tc
va mc;tch cimg ttrang-~hong. Cho nen khi c6 b$nh ve Tam-san thi st,r dau-d&n se
1

dan den vung run va bl,mg».

Van-de b~nh .Tam-san phai tim hieu trong 3 thien: M?ch yeu tinh vi Ju{ln. T&
thiri thich nghich tung va D?i ky Ju{ln trong sach T~-vAn.
Thien M?.ch yeu tinh vi Ju?n (To-van 17) viet :
H?img De hoi : Chcin dr.rr;rc Tam m?ch cap. d6 Ia b('nh gi?
Ky Ba dap : B{!nh danh g9i Ja Tam-san. Nhrr v{ly. u bcj-vi cua thieu-phuc nhat
djnh se co hinh-ch&ng xuat-hi('n.
Hoang De hoi : Nhrr v{ly nghia Ia the nao ?'
cr
Ky Ba dap: Do Tam thucjc D1ro-ng t?ng. cimg Jam bMu Jj v&i TMu-trrrirng.
Bcj-vi cua TMu-trrrirng cr
trong thieu-phuc. cho ntm m&i noi rang : se xuat-hif'n
hinh-ch&ng cr
thieu-phuc.
Sach TV d!ch thich dan sach Kinh b\ l\lC noi ding: «Oi ! Tc;tng b$nh ~! se
truyen vao phu. Nay Tam khong chju thQ ta. b$nh se truyen vao phu. Vi the
Ti~u-trtr<'rng se thQ ta. t<;10 thanh chl.rng ;}J;. san rat Ia {tau~d&n. N<ri thieu-phuc se.
b(>c-lc? ra b$nh~hinh». - chu : <~Vi t(;lng va phu. kinh va l~c co St,r lien-h$
nhau, Am Dtr<rng tU'<rng-frng nhau. ~ho nen m(;lch hi~n ra (r tc;tng rna hinh-chfrng
l~i hi$n ra (y phU».
Thien D?i kj Ju~n (To-van 48) viet : «Tam m?ch nhip ho?t va cap. d6 Ja
b~nh Tam san•>. '
chu : «B$nh Tam-san hfru-hinh (r thi{>u-phuc, khi cua no tan-cong
Tam».
Sac th~m vi am :

!24
tr~ & trim. Am-thanh la do Du-O"ng-khi phat ra. Nay ben aren DtrO"ng-khi bi tr~.
se gay thanh chtrng cam.
53)- Vi sac vi huyet d~t ·: chu : «M(;lch sac se lam Unro-ng dlm
huyet».
54)- Duy quyet, nhi minh, <.lien t?t : MNDAJ! cho rang co Dtr&ng-duy
va Am-duy. day Ia chfrng duy-quyet cua 2 ffi<;iCh Am-duy va DU'ang-duy. -
TCN~ chu: ;<Day Ia tfr duy bi quyet-nghich. Tfr chi dtrQ'C xem h'i goc cua cac
kinh OtrO'ng. Duy-quyet Ia· chfrng rna tay chan bi huyet-suy. khi tr~ v{ly. Tam
dmg l<hai khieu (y tai. ·ram hu- thi th{m bi lo(,ln». - DTTlhl~n chu : «Chfrng
duy-quyet hi do huyet thinh. mc,1ch Dtnmg-duy bi quyet. no xung Um tren, vi the
nen tren thl)'C rna dtr&i htr t~o t hanh chfrng tai keu va diEm t~t ... » - TCThtmg
chu : «PhtrO'ng nam ml'm xich (do). nh~p vao than-th~. no k·hong· thong v<Yi Tam.
khai khieu iY tai. Khi Tam-khi htr thi tai bi keu va tHen t~t».
+
'il)o +
VI .a al.No TA HANaVA.N. PHU~N AM (do(m 6 o T.i kh14UJ11 phu blnh hlnh) o
rrd; n~ ·~ -!I- ~ .Jti ~ .~.~ $ ~ ;;~ ~ rif!. .::tt:J.t
r~· r niC'<. ~' .itt J!t; :~jj }1'1\. Aft")\ ~' q n 1r ~ -?..~
Phe m~ch dtp th~m t~t~
5
vi dien vi cap vi Phe han nhi$t

~\ +~ ~ 0~ '~ ~ ~
dai n9a, khai,th6a huyet, dan yeu
{ f ~ 1J ~- ~' riJ ~'
boi hung,nhlf9'C ty ttJC nh~JC bat

J1! }t ~ ~. ~ )t ;tJfj; ~~£ ~ ;;~ ~~ /~ ~ ff~

tnong~Hoan th~m vi hi:iln ~
5
lu ~ thien phong~ dau
5
da vi hoan vi nuy

~.A ;: )f :t ~ OJ Jt- 1\ -! ~ FJf_· H~ -ti'~ -\

di hi:il h~n xuat bat kha chi. E>Cili th~m vi hinh thung~ vi di:ili

~ !r ;~ 5( Rhil Jf ~.~' EI fu /\, ~ flv 5t!t

boi~ khoi
1
nh?t quang ~Ti&u th~m vi
6 63
vi Phe ty, cian hung o tiet
/. Jf.fr.
/(1(x._ "h .Jq
11 .; ..... ':..,;a
I~ ~f . I tJ ~ Ji9
~.fib .-tf' )li- ~.
_..v.,;!.
4
ff'\J
.1:
~ f fl
{r . ;( a.!.ol.. ••z:g,.

64 5
vi ti4u vr tieu Ho<?-t th~m vi
dO'n • tU'c b6~ thlf6'ng khf; vi hoi:ilt.
~ j:, -r J,4 ~ _.xk_ -iJ- ~ ,.,- ,&..., /.,b(., '~ 1t ~
-rr~ r 1.1% _;rw_ . Jrfj- -rtt f#:g lj!z _!!!~ 7~~ I r!J .r.:r; lfC\1.
vi t hlf qng hq. xu at huyet. Sac t h~m vi ciu huyet; vi sac vi t hll'

}Jl. ;tJ. Wj 3Z ~f!t- }_.; fu9 "T ~, t-1~' :j1; _L :Jl: J)l,
Ia, tq.i canh, c,hi dich chi gian, hi:il bat thang ky thlfqng, ky l1 ng
;J; ..>-- b.
~ ;j&_ 1-:f\
.• h ~ 67
t h 1~n toan y.

125
 6- Tiflchi
Phe ffll)Ch. khi cap
th(lm gay thimh ch&ng dien t(lt ; khi vi cap
gay thaf)h
chirng Phe him-nhi?t. hr&i bieng. ukai. ho. 6i ra mau. din den vimg tha~ J~rng.
lung va ngi,J'C. Trong mui c6 ffl(JC C{lC thit· Jam cho mui khong thong. .
Phe m;;Jch. khi hoan th(lm gay thimh ch&ng ra nhieu mo-hOi: khi vi hoan gay
thimh ch&ng nuy-IU. thien phong. tir dau tr& xuong m6-h6i ra .kh6ng dirt.
· Phe m;;Jch. khi d?i th(lm gay thanh ch{rng sung thung tir got chan den go~
khi vi dl;li gay thiwh chii'ng PhiHj d~n den vung ngi,J'C va ltrng.. khi th(rc d(ly Sq'
m?t tr&i.
Phi> m?ch. khi tiiJu th(lm gay thimh ch&ng tieu chay 1 khi vi tMu gay thanh
ch&ng tii'>u dO'n.
Ph/> m;;Jch. khi ho?t th(lm gay thanh chifng t{rc-b6n. thu&ng khi : khi vi ho?t
gay thimh ch&ng ra mau mui mi?ng & tren va ra mau & tMu va d?i-ti?n.
Phe ID?Ch. khi sac th(lm gay thanh ch(rng 6i ra mau : khi vi sac gay thanh
chirng thir-Ju u
khoang c6 va duM nach. d6 Ia vi h?-khi kh6ng thang du(J"c
thurrng-khi. dua den ket-qua Ja chfm va gOi bi mem va yeu v(ly.

CH0-GIAI - TA Jchi .-
55)- Phe m~ch cap th~m vi clien t~t chu : <(Phong-ta thang. mc?c-khi
phim l~i thira kim. sinh ra chfrng dien-tc;it».
Chung ta c6 th~ mo-ta nhtr sau :
Tfw ( tr<ri) Phong ( triri)
I .
Phe (ngtr<ri)
. I
Can(ngtriri)

Kij (dat) khac I

Mc)c (dat)
~ (thinh. thang)
56)- Vi cap vi Phe h~m nhi$t ... tl!c nh~.;~c bat thong : MNJ:>AI chfr: «Day Ia
Phe-khi bat ttic, Phong-ta hfru dtr gay nen chfrng b~nh,,
Chfr ~' life trong cau l
,.!, dff1 ty t(rc nhu£ dung thong ~6-i chfr;J!._ t(rc
co nghia Ia mieng thjt dtr trong mui. cling gQi Ia -{f
~ chue nh(.lc.
57)- Ho?'l th~m vi da h~n : TCN~~ chu : «Da va long khong kin. bi~u bi hu-.
do do se bi ra nhieu mo-hoi)).- TCTMng chu: «M~ch hoan thi nhi~t th~m. do do
ra 'nhh~u mo-hoi».
.58)- Nuy lu : TCTMnt chu: «Khi Phe bi nhi~t thi Phe di~p bi kho. t~o thanh
chfrng nuy. Chfrng thir-hi Ia ch\.rng b~nh han-nhi?t. B~nh nay goc n~m a t~ng.
con ng<;>n thi (y m.i;ich. Phe chu ve tram m~ch. cho nen khi Phe m~ch vi rna holm
thi se nhi~t. khi Phe m~ch vi rna sac thi se han. Tat ca deu gQi Ia ch\.rng th&-Ju.
phcH ra 6- vung c6 va nach».
Sach NK chu : «Nuy Ia tr~ng-thai tay chan bi mem khong con

126
 59)- Thien chu ~ «Thien tire ban
than bat toq.i''· - chu : <<B$nh tq.i khoimg pha'!tn-n.h\Jc va tau-ly. Neu
b$nh 6- bi-phu thi se gay thanh ch\rng him-nhi~t. neu b$nh (y ·huyet m~ch se gay
thimh chfrng h.f:m nhi~t th&-lu. neu ~nh (y ph?n-nh\!C va tau-ly thi do Ra ch(rng
thiE~n-phong. Phe chu tat ca khi (; ch.u than. Ia no·i tram m9ch quay ve chau. Khi
tau-ly khai thi tfr dau tr<Y xuong. mo-hoi ra l<hong dfrt. Ti.r ctau tdr xuong nhu·
c6 gay. ngt,rc. hrng thuqc ve ngoq.i bi) cua m~ch,, - !DBNGib chu : «Co ban ghi
Ia ~ fj]vJ?u phong. Chfr J?u nay ro l~hgp v&i ~nh-chfrng mo-hoi ra. khong
dfrh.
60)- 9?-l th~m vl hinh thung : ch(J , «Tam hoa dot n6ng Phe, do do
chan. Am se bi c~n (nnr&c). t~o thanh chfrng hinh-thung (srrng tir got den dau
goi),
61)- Vi d~i vi Phe ty dlm hung boi : Sach t~ chu , ,,'fy la be, la
tac. la chfrng b~nh do huyet-khi bi ngu-ng-tr~. khong lu-u-hanh do 3 lo.r]J khi
phong-han-thap img-tr$ lam oo-tac kinh-l~c".
Thien Tj iu;J-n (To-van 43) dinh nghia. : <<Hoang De hoi: B?nh tj sinh ra tir
diw ? Ky Ba dap : Ba lol)i J(hf phong-him-thap cimg dim. h{Yp ll)i. tl)o th.imh ch&ng
b?nh tf.- Ch&ng Phe-tj tl)o thimh ch&ng phien-miin. th& suy~n va 6i mira.•>.
Thien Ngu tl)ng sinh thimh Ju?n (To-van 10) dtnh-nghia : <<Sac-di?n b{l.ch dong
thiri «chi SO>> ciia m~wh nhay cap t{Jl ma phil. tren ln.r. du-ui thvc. hay sr;r-s('t. do
Ia b?nh tich-khi u J6ng ngvc cho nen thanh khi-suyfffn ma Phe hr.r. B('nh nay do u
nguyim-nhan sau khisay ru-{Yu mil. nh[lp phimg (lam chuy(m trai gai}>.•.
Sach NK. chu : «Thugng hu. h<.' thlfc Ia chi vao m~ch-h.rqrng. Y
noi trong ffi<)Ch tuy phu, nhung neu trong an se thay m~ch-h.rgng kU~n rna th\J'C.
M<_\ch phil .chu ve Phe htr, m~ch kien chu ve gifra ng\,fc co tich-khh. -
chu : «Phe chu ve khi. rna khi hu cho nen m~ch phil.'d6 la khi bi ~nh chtr khong
phai huyet bi b~nh. tren bi b~nh chfr khong phai dtr&i bi b$nh. do do rna· m~ch
thu-vng bi htr. m~ch he) bi th\fc. Dtro-ng-khi hu lam cho b~oh-nhan de
bi sc;r-hai.
Long ng\fc Ia bien cua khi ( khi chi hai). khi rot len tren Phe de
dh~u-himh ho-hap.
Ta-khi tich & tren lam cho chinh-khi iY Chien-trung bi htr, t<}.o thanh chfrng
htr-suy~n. T~ng chan (r cao tren Phe chu ve dieu-hanh khi vinh-b~ Am
Du-o-ng. Am Du·o-ng bi hll' thfra t~o thanh chfrng khi han khi nhi~t. Ruc;ru la _chat
dich cua. thvc-coc (g~o nau chin), khi c~a. no Ia hung-han. khi uong vao thi Vi se
b( tru-&ng. khi se thtrgng ngh(ch lam cho long ng\fC bi c'iay. Trong hic say rtrQ'U
rna giao-hc;rp thai-qua se lam tht.ro-ng Th?n. Th~n Ia goc, Phe Ia ngqn. Th~n goc
bi thtro·ng t6n th.i Phe ngqn se bi htr v~y».
o
62)- kh&i nh~t quang : TCNbtc chu : ''Do Ia ·khi bi phfm. hoa bi thinh lam
cho Am-tinh bi suy». - TCTMng chu : « Anh ntmg Ia. hoa cua Thai-dtro-ng (mi;lt
. tr<ri). Am-huyet bi thieu. cho nen ngtr<ri b~nh ghet mi;lt tr<Yi. Do Ia Kim sc;r Hoa''·
63)- Ti~u th~m vi tiet : Thien Lu?n t?t chiln xich (Linh-khu 74) co cau : «Da
cua b¢ xich han.. m?-ch tMu se bi chfrng tieu chay. thMu khi».
TCNb4c chu : «Ngoai da han. mc:].ch tieu. do la Dll'o-ng-khi suy. t~o thanh
chfrng b~nh, tieu chay. vi thieu khL Dt.ro-ng-khi hll', do d6 . rna phu khong con

127
 tieu se ra». - chu : «Phe va D3;1i-trm'rng co
ly».
Vi ti4u vi tieu don trong khi chu thien Drrung blft Ju{in
7). da vU~t ve chfr : tieu ntn.r sa u :
.: . -r~ },t 1~ :&
....!{
/' FJ
Ntij Dll'ong k.et vi chi tieu.
=Kinh nhi
Cim-ci.r vao c•1a bai Am bi~ thi nhi !a kinh
vao hang thfr hai. chfr nhi DtrO'ng khong phii la 2 dtrerng kinh
6- day chinh Ia kinh DtrO'ng-minh.
,.,..~
•• chu : «Nhi
•••• A _ _ tire .J~ Vi ( ·~ ) khi thu<}c kinh DtrO'ng-minh. Tieu
tieu-ldu\t. Do Ia vi khi l<hi cua DtrO'ng-minh bi ket thi tan-<Hch cua
sinh ra. t3;1o thanh chfrng ~nh Nay xet kinh Linh-khu
m~ch vi cua t~ng deu gay thanh chfrng do Ia vi tan-djch
cua thuy-coc Du61 dU'Q'C ngu t<)ng, do do rna tinh-khi cua ngu t<)ng
bi suy thi Thuy bi ·yeu. t<)o thimh chfrng tieu-dO'n».
Trong cau chu tren cua chung ta thay ong da dung 2 chfr
;f /l
bAt trr ma toi djchra la nu61 '
Trong toim 00. kinh Dich cung nhtr trong NC)i-kinh. chfr ~ trr dong vai tro
het sire quan-trQng trong vi~ ~rinh bay qua-trinh cua Trui dat nuOi duung con
ngtrO'i va qua-trinh cua Ty Vj nuoi duung tha~-th~.
Sach viet chfr ·if
Ia ~ va giai-nghia Ia himg hoa. tal .v~U. Neu
Ia d<}ng-tl,f thi no eo nghia Ia nuoi cfJif.ng. - Riimg trong kinh Dich va N(>i-kinh
no mang y-nghia m<)t v~t nao do bcim~th\l dtrqc khi 'Am DtrO'ng qua qua-trinh
khi hoa nen v3;1n-v~t. Ngoai ra no con c6 nghia la m()t bQ-ph~n nao do trong
than-th~ co nhi~m-v\1 cung-cap. nuoi dtr<Tng m(>t bQ-ph*n khac.
Thoa-tir truy~n cua que Kit?n trong kinh Dich viet :
j\_ ~ j<L i'u ~~ :f~
E>~i tai Kien nguyen, v~n v~t tU' thi.
1 -J<'G
= To r9ng thay ! Nguyen-khi ciia que Kien. V{ln v?t bat dlw «nh?n

_:~tir;uy~
== ':=
nguyen-khh cr do.

cUtt ~n ing;~h
E>~i tai Khon nguyen, v~n v~t tU' sinh.
;r ~,

-- = To r9ng thay ! Nguyen-khi ciia que Khon. V?n-v?t <mhfm nguyen

-khf,_, a- do de «sinh''·
Thien Ngu thrr&ng chinh dfli iu?n (To-van 70) vh~t :

.£
Ngu vj
r:Jscr firtll'. j
= Khf m.u'Ji-d!.!'&ng cho vj.

128
 chu l «Khi bao trillm d~ tU" tn;' cho ng~i- .Jr J ~ J-

ThUm Ngu t{bng bift Ju(ln (To-van H) viet : ~· /If /K ~ ~ Y~ 11

f!*
J '

~ 3\ ~71, t1U ;£ ~ o ~: ;t,~ J( 11 ;tL ~. ·~· ()

A .\
Vi gia, thuy coc chi hai. l~:~c phu chi d~i nguyen d2L Ngu v! nh~p kh~u. tang
11 Vi. di dtJO'ng ngu t'i\ng khi.
=Vi Ia bivln ciia thuy-coc. Ia cai nguon mr&c 16m cua }(AC phil Khi ngu vj ( oiJ
nh(lp •·ao khciu. se chira u Vi ( M ), 11hAm di! dwung cho khi cr.ia ngu t{!ng:
Thien Ng9C CO' chim t{bng Ju(m (To··Van 19) viet:
....,..., Q1 ;_:;; -rJ, .-" .A: f 'i(J~\
M."j ~ l"l. I J ~ 1 j\ r»~ 0
1

Nhan Vi khi nai chi Thu Thah:\m.

« Nhan co Vi-khi mui co ~he (cung-cap khi} len clen kinh Thu Tbai-am ..->

Thien Am Dw!Yng (rng twvng G{Ji ll.ujn (To-van 5) viet :

oJ !~ -tt) {'J 1~ ~ fc !f *i
;F~
«Vi quy hlnh. hlnh quy khi. khi quy ve tinh, tinh quy ve h6a~.
{u lt
Sach NK ei6 chfi da chu dieu 1 Nan nhur sau : «M9ch durg~ tu- thl. er ~<hoeing
gifra cua 2 Th~n. con d9ng-khi thi ttr sinh rr coc-khi trong Vi ( 'f ). tir do qmin-
xuy(m ca 12 kinh. Tuy nhien, rieng Thu Thai-am Phe. Tuc Thieu-am Th~n, Tile
Dtr<rng-minh Vi Ia luon Juon d{)ng khong nghL»
65- Ho~t th~m vi tCrc bon : Sach NK gting chu : «Tfrc-oon la mqt
trong ngu tich. Ch(rng nay khUm cho ngur<ri b¢nh ho-hap don-d*P· gap rut cho
hen co ten gQi Ia t(r<;~bOn'-'· - Chfr f
l:r day phai dQc Ia ban c6 nghia ia ch?>Y
nhanh. ch<;11y don-d~p1 ·
TCN~c chu : « Khf lcln huyet deu thvc nhi?t gay thimh chfrng t(rc-bon. iam
cho I< hi bi boc len>>.·
Dieu 56 Nan mo-ta chfrng tfrc-bon ro nhat : .,Tfch-khi ciia Phe g()i Ia Urc-oon.
thimh hinh o· du&i str&n phia hiru. to nhv cai Jy tip xutmg. l;?nh Jau kh6ng dfrt
khilm cho nguiri b?nh nhu- bi vao trf}ng-thai co !ric him Juc nhi?t. ho s.uyrJn. phat
ra Phl!-ung. Bf.nh nay :ray ra vao ngay Giap At thu(;c mua iuim.
Noi nhu- the nghia Ia the niw ?
Tam b?nh truyen cho Phe Phe phiii truyen cho Can. Can g?p J(ic mila xuan
khi vu-r,mg. Khi Can-khi vm;rng thi se khong ch;u nh(m ta-khi. Vi the Phe muon
quay tra i?i cho Tam. Tam khong chi'u nh,fm. do do. Phe-ta se hru·ket tban!J
tich-khi. Do Jill lj·do t~i sao chung ta biet du(J'c rang chu·ng tl.rc-oon xay ra vao
ngay Giap At cua mila XURfl.>.>,
Sach D6 miG! chu : «Tfrc co nghia la yen-tinh. chCr bOn dong nghia v&i
chfr ~bon co nghia .Ia ch.l}y nhanh. Chl.rng Phe-tich c6 luc rat yen·tinh. co hk
dc;>ng rat nhanh. vi the n{m no co ten !a tire-bon... Phe chu ve bii-rnao. Neu b~nh
lau rna khong limh thi chan~khi bi hU'. ta·khi bi thinh. Va neu chim-khi bi hU' thi
se bj han ti.rng CO'n, con neu ta-khi bi th{nh thi se bi nhi\)t ti.rng c<rn. Do
Ia y-nghia cau sai tich han nhi.ft. Chfr sai tich co nghia ia S\f han-nhi~t khong a

129
tinh-trc,mg thai-qua. Phe chu ve khf. khi thQ ta cho nen se bi ho suyen va phat
thfmh Phe-ung. Chfr ung c6 noi viet la uat. Ung-khi dtra den khi bi uat-ket khong
thong».
66)- Vi ho~t vi thll~ng h~ xuat huyet : chu : «Thtrgng Ia chi vao
va mui. h~ la chi vao nhi am>>,
67)- Sac th~m vi Au huyet ... Ky U' ng thi$n toan hi: Sach NK.
chu : "Thir Ju Ia l danh-Hr d?c"bi$t chi vao e:hfrng !6i-Jich thu-irng xay ra
nach>>,
chu : «M~ch sac la do thtro-ng i:f huyet rna ra. Phe & tren
ThtrQ'ng-tieu. cho nen khi ffi9Ch sac th~m se lam cho ia ra mau I neu m~ch vi sac
thi kh! se bi tr~. gay th3nh chfrng thir W, mQc ra u khoang c6 va m1ch. Khi bi
trt?. do Ia DtrO'ng b~nh. khi bi thtrO'ng. do Ia Am bi htr. Chi vi h9 khong thang
dlrQ'C thU'Q'ng cho nen chim va goi bj mem Va yeU>>,
+

NGHfA 1 Ta Jchf
D

Can m~ch. khi cap th~m gay thimh ch&ng noi xain b{ly-b~ : khi vi cap gay
thanh chirng Phi-khi. a- dtr&i str&n nhu- cai Jy up JWong.
Can m~ch. khi hoar1 th?m gay thanh ch!i'ng dj. 6i : khi vi hoan gay thanh
chirng t hiiy-ha va tj.
Can m~ch khi d;;i tht[im gay thimh chifng n(ji-ung. d~ 6i. chay mau mui. taL. :
khi vi d~,ii gay thanh ch&ng Can-ty. ch(rng teo b9 sinh-dpc. khi hose dau dan den

130
tit?u phuc.
C1n mC)ch. kh.i tii!u t.h~m gay thimb chirng uong nhieu : ilhi vi UJu gay thimh
clurng W?u-dO'n.
Can m?ch. khi ho?t th[lm gay thdnh ch(rng d6i-slm 1 khi vi ho~t gay thimh
ch{rng daJ dilm.
Can fflC)Ch. khi sac thi)m gay thimh ch&ng uong nhiihJ t khi vi sac gay tbanh
chirng khiet Juyen. can tj.

1 = T:! kl».J ~r.~·

67)- Can m~ch cap th~m gia : Sac di?n thanh. m~ch huyen rna dip.
68)- 6
ngon : Sach noi ding c6 bim viet ia :f-
"i; Vr.mg ngon. -
chu : «Can chu ngfr (Uri noi). ·&- khi la n¢". - chu : "Cari
th~m. do Ia Can-khi cu-irng. Can-I<hi ctrirng thi n¢-khi nhieu rna vui it,
do do rna li:ri n6i mang nhiti~U S\4' san-si. Xau-Xa».
69)- Vi cap vi Phl khl : TcNhfpC chu , «Vi M{>c-ta lam thtrO"ng den Tho-khi.
gay thimh chirng Phi-khi '!
dU'O'ft S'UJ'Crn. DL>Uf Sll!'<'rn thu{>c du.·img kinh cua Can».
Dil~u 56 Nan mo-ta Phi-khi nhu sau :
,,Tfch-khi cua Can gQi Ia Phi-khi. thiuth hinh u d~rui phia ta cua J1ong :nrim
nhv ciii Jy tip l~rJi. co dau co chfm. b?nh Jfw kbong het. khien cho ngu.riri ~nh phat
ho nghjch. SOl !'i!l. nam ff1B)' qua nam Jifuic A'tfh{mg d(rt.
B(mh nay xay ra vao ngiily M?u-kjr mila quj'-h.f:B.
Noi nhli v.fjy nghicr iiJJ th.~~ niJJo ?
Phe b('nh truyh1 cho Can: Can phai truyer; i;;Ai cho Tjr. Tjr dang u vao thiri
vrrq-ng-kl1i cua mim quJ--h?. Khi nn;rng· cho nen Tj khong th9 ta.
do do Can
muon tra l;;i cho Phe. Phe khtmg chju nh.?m. vi the Can phai iU'u-ket l?i ml: thiwh
tich~khf. iVho· 6o. ma chung ta bi{H rang b~nb Phi-lihi xay ra vao ngay M(..iJ·kj cua
m1)a quf-h?'·'-
Sach D& chu chu : «Phi·khf la hinh-trc,mg cua khoi thi~ m& rat day. to
len. B~nh phat each ngay gQi Ia hid. b$nh pha~ lien-tvc hang ngay. gQi Ia ngrrqc.
VHri cua Can & dtro·i phia ta
(?) cua hong suC:n, cho neE tich-khn cfmg & nO'i
day. Hinh-tr~ng cua no giong nhtr cai iy up xuong. co dau co chan. Luc dau khi
m&i bi b$nh. ta-khi thinh darn. gay nen chfrng ho nghjch. sot re~ niun nay qua
nam khac khong het. Thang 6 la thang quy-h?t. Ia thang cua Th6-khi VU'Q'ng,
ngay va thang deu thu(jc Tho vm;rng. do do rna Can-khi khong thang (l\:;'')'C
Tji-\\hi. chfrng- tich-i<hi co ten ia Phi-khi cung sinh ra ti.r luc nay.
Phi-khi co nghia Ia sl)' bro thira. thjnh vmrng. y n6i Phl-khi tnch·tv b· drr&i
hong SU'Crfl phia trai nhtr cai !y up r:uong. n6i u !en nhu· 1 khoi thit. do Ia
hinh-tr<;lng phi-t~jnh (to beo ). Tre con. hay bi chfrng b$nh nay».
Sach Me gii.ng nghia chu: <'Phi co nghia la thinh (doi.:d~w). khoi nay co dau.
co chan, co ch6 l&n nho. goc ng(,m. Kluii ngbfch Ia do dm:rng bi$t m·~r.h cua kinb
Tuc Quyet-am. xuyen qua each. len tren chu vao Phe. Khi Can ~nh se lam cho

13!
 '""'''t"•·•-· Ngu t<;mg. thoo NQi-kinh. t!eu co b$nh bid (sot ret}. f:t
Ia Phong-haL.» - DHTMo chu : «Chfr tich co la
huyet-m~ch v~n-hanh dmrc
n{m tich-suc rna thanh
tich cteu do ngu t;;mg sinh ra. Vinh-khi v~n-himh mQt
cai thi gQi Ia binh nhfm :
co b{}nh. - Neu co 1 nao do thQ thi se lam
th~mh 9$nh. ··- nen de y la ngu t~ng thQ
Neu g~p luc cai sb- nnrng-khi thi no se
chiu cai truyen den, Se ngllQ'C lt;:U CRlO cai da thang. dii da
cb.iu nf)p tr& lt,;ti. The Ia n6 se hru ket thanh tich-khi. Tich-khi se to
do do rna than.h
Phi-ld1i co y noi Phi·t.r.hi tv & du-&i
mnn-LF:llirliD' khoi thit m& beo n6i u U:n. Tre em

70)-·Hoan vi thi~n chu : «Thfrc an khi nh~p vao Vi. se

tan vao Can. M3;lch hoan chu ve da nhi?t. da nhi$t !am cho .Can-khi bi
thanh chi'.rng d~ oi mtra».
Vi hoan vi thuy ha ty : MNDti chu : «Can m~ch vi hoan thi Tho-khi
the gay thanh chfrng thuy-ha va chfrng ty. Thuy-ha co
Ia thuy . tich. - chu : «Thuy-ha. t~ ct:mg chi la chirng tich-khi
do an uong mara».
so 13. trang 14b. quy~ XI. sach CMm~d'ru co neu ra mqt so
ve tich va t\), va trong so. do. co m(>t dinh-nghia ve chfr ha nhtr sau :
.(?~ ha cling c6 nghia Ia 1~~ gia, tfrc Ia vay m'llic;rn. Y noi rang c6 l czai gi vay
mu-qn IY khi-huyet ma thanh hinh. lim ngay n6 trlr thimh xa-1~. tach bi~t v&i cai
goc bandau».
Sach chu : «Mtrc;rn o· v~t l<hac ma thimh hinh. tv tan VO
thu-<mg, gt)i Ia Ty c6 nghia ia 00-Hic. ci1ng Ia chfrng thuy~tich & trong bvng
lam cho bi be..tac, khong thong>>.
72):. E>~ith~m vi n¢i ung ...• vi thi~u vi-tieu dan : chu , «M3;lch d{li
chu ve Can~khi thinh thi se lam cho S\f uat-irc. ph<in-n¢ khong UetHan dtrQ'C,
khong thong-d~t du-vc. do do rna thanh chfrng n(>i-ung.
6i, nvc (mUi, tai, h.rfri va da deu ra mim) Ia do b' Can-khi nghich len
tren. Chfrng am-sue (am-khi bi teo l~i) Ia do Can-khi nghich xuong du-&i. Can
qua ti~u-phuc va len tren chu vao Pha Khi ho co anh~hu-<Yng d~n ti~u-phuc,
do Ia vi kinh-phi nghich len tren xuong dtr&i. M3;lch U.~u Ia do chfrng khi-huyet
deu Khi-huyet deu ·kern. thi m(Jc-hoa· thinh, cho nen phili uong mr&c nhit~u.
thimh chfrng Ueu-dun».
nhtr sau :

132
hinh-tr~ng rnang thai». - chu : «Can tang hon. neu b' nam
lau thi than-phach khong an. cho nen Hnr<rng hay kinh Can tuan-hanh
theo OU'iYng map am ella dun ve. .quay vao ch6 ffiQC long di qua am-khi, m.rang
qua ti~u-phuc, di qua Vi. Hmqc vao Can. l~c v&i Dirm. xuyen qua each roi
tuan-himh !en tren den c6 hQng va den dinh dau. Khi Can khl bi ty. thi
M¢c-khi va H oa-khi bi uat-nhi~( nen chirng b~nh uong nhieu bf::n tren va di
ti~u nhiet! ben du·&i. Khi ben tren dtra d(m vung ti~u-phuc. t~o thimh
chfrng-tr<;!ng co hinh to nhU' mang thai».
Thitm Ngil tfmg sinh thimh Ju?n (To-van 10) noi ve ch(rng lilh!J' l'M!U! :
<<Sac-di?n thanh m;.tch tn.rimg va ta
hiJtu dim chi. Ia tich~kbi dtr&i-
Tam. ·chong-cboi vao hong Strun, b?nh nily gpi Ia Can-tj. lVguyen-nhan
d1ra den b?nh nay Ia da u
lrhi : Jf v.a sv !l.ru:~-I<;:;uw; ctia n6
v&i chrrng «san-.', dau hrng. chan 1?-nh. nh&c dfuJJ;.;_
..... Z.l!&\\o!'·~ chu : «M~ch tnr<rng rna dan. do Ia huyen rna cap
v$y. Cac m;;tch
cap !a do han. tat ca deu do bi khi han-thap rna ra, lam roo Du·011g-l<hi bi
thtrO'ng-ton. m.v.ch se huyen cap. Da.r&i tam I? each. n¢i-ciach Uen·h~ .den· ben dti&i
v(ri 2 ben surirn. Ta {y dU'iri Tam chong choi vao hong SU'Orll lam' cho ffif,\Ch dan 2
ben ta. hfru. Khi thanh va thap Ia Dia-khi trung vao ngtriri. Khi p~i bAt
dau tir & chan. M~ch cua ~fuc Quyet~am ch~y len Hr chan di qua ch6 mQ{! long. di
qua am-khi ( bQ sinh-d\lc). mrO'ng thw ti~u-phuc phfm·bo hong a vi th£n1en
b?nh--chfrng giong v&i chfrng san. gay .cho dau h.rng va chan lf.'Rh. Tuc Quyet.;Am
va Doc-m<,;ich hcrp nhau i:r dinh dau, cho nen phai nhfr.c dau»~
TCThong ddn Uri cua VU'O'ng Tir-Phm:rng : «Thanh-ta trtmg vao ph&.a tren,
trQc-ta trung vao phia. dtr&i. DU'O'ng-khi thQ phpng;.khi, Am-khi thQ thlip-khi. Am
b~nh tuan-hanh Hr da.r&i len cUm trim. cho nen phai nhfrc dau v~y».
73)- Ho~t t h~m vi doi san : Sach NK chu :
doi. dong nghia v&i chfr :}ij: doL Chir doi san Ia 1 trong cac
b~h am-nang (him dai) su-ng thOng to len va dau nhfrc)>, - 1"C:Ml~
-khi ung-tiic tren du-erng kinh. gay thc)oh ~nh doi-san».
74)• Vi ho~t vi di ni$u : chu : «Vi! Can·tu.la a phia cho ·vi~
U~u ti~n khong ngfm l~i dtiQ"C>>
75)- Sacth~m vi d?tt Am : chu : «Uoog nu-&c
ng~p va hru ~~~ (y t(.r chi. do d6 kinh m~ch bi ngan-tr6' va
mq.ch sac>>.
Vi sac vi k-hiet luyen can ty.: Sach viet la khiet
VW".-,,,,,., __ chu : <<Dlm do &.huylH khong du de <h.rqng can))'

VIU ...

Hi/ nt t- .!- ~ 'it ~1li ~,

Ty m~ch d1p th:~m vi l<hiet tungr} vi dtp · thijc
~ . A. {rrJ 1{ ;f~ }~ ~1 ~!!l $ h :~ Jfj ~~
~m nh~p nhl ho~m xuaea h~u oc m~t~ Hoan th~m 9
vi nuy quyet f vi
8

-~ ~
hoan vi phong nuy,
~71: \fi}
tv
wl_ ~\ tfJ
chi bat
/o' M: ~~, t
d~Jng, Tam tu$ nhi€m nhliqe, v6 b$nh •
~~ 81

1\ ;f :~
8q.i th~m vi
Jf 1 ·~
kfch ph6!
2
;,~
vi
*'-
d~i vi
~
san
i M{ ~ A t1(
83
khi, phuc iy d~i nung,

H!o 11 /)\ :i 1y % ~~~ d\ 1{,

huyet t~i trliang v! chi ngo~i~ ti~u th~m vi ·hEm nhi~t~ vi
5
ti~u vi

~ 7-f ~· If
t ieu dO'rf~Ho~t t h~m
:t ~ ~t 1Ft- f~Jt ~f
vi doi lung~ vi ho~t vi trung d¢c hoi h~t,
tJ~ ~. ~~
'1~ ..,-w.. 8 8
$ ~
~ ~ ,f?.J
phuc nhi$t • Sac th~m
fl!!.._ -~ j,.Jtt. ~ ~-
rV/!}
vi trllb'ng doi~
-f~ I~
vi
/@
sa.c
ry
vi
t?\1
n<?i
f doi,
~ 1-
da ha
~t §rL @

nung huyet ~
8

ltbi .-
Ty m~u~h. khi cap th{1m gay thimh ch&ng khiet~timg: khi vi gay thimb cap
chirngcach-.trung. iin uong vao b{ oi tnr ra. hfJU man tieu ra phan co bvt.
Ty m[;lch, khi lwim tlu)m gay lhanh ch&ng nuy-quyet : khi vi hoiin gay th~inh
ch&ng phong-nuy. tir chi yeu. khong co duoi duf!'c. trong JUc do Tam l?i binh
thui.mg nhu kh6ng c6 bf'nh
Ty m?ch._ khi d;,ii th?m gay thimh chfrng b{'nh nhu bi c!anh siip te xuong : khi
vi d?i gay thimh ch&ng san-khi. btmg nhv om ml)t cai gi to Jun. do Iii. mu vii
mau u ben ngoaf Tn.r&ng va Vj.
m?ch. khi uj{u th;).m gay thiwh chimg him nhi~t : khi vi tMu gay thanh

m?ch. khi bo;:a th{im g5}" thimh clurng d6i lung: khi vi hof).t gay thanh
co fa con Mru--h?t. bvng bi n6ng.
ml)ch. khi sac th{1m gay thimh clx{rng Tn.n'rng-doi: khi vi sac gay thi.mb
- di tiP11 ra nhieu mau. mu
 78)- Vi cap vi cae:h ... ho2m xuat : MNDilf chi1 : «Mt}c ta vv th6··khi. no u
phia tren gqi Ia dich-trung. an uong vao la 6i tro· ra ngay. d6 Ia do Ty-khi
khong thong len tren qmrc vf!.y».
Toi nh~n thay Ma Nguyen-Dai dling chfr1Jf!vu trong tn.rerng-hgp M(Jc ta vu
th6 }<hi 0' day k.hong du-gc on : '
Moe -"------- khac ----~ tho
·r:.
(thai qua)
~kim
(khong khac du-q-c mt}c)
kim bj m<?c vu: khinh-l&n
Trm'rng-hgp nhtr hn;rc-616 tren .ta co :
• M9c khAc tho
+ M{>c vi\ kim
79)- H~u oc m9-t : TCNI~ chu : «Ch\r oc co nghia Ia mr&c ret ra. hr&i ra,
chay ra. chay trim ra.~'' . .:. TCTMns chu : ((Cau h;tiu oc
m;,At Ia do & tan-dich
khong v?n-hanh. thi.ra··thiH ra. trim len tren chu vao Phe. trim ra Hr chi va
bi-mao. cho n(:n m.r6'c bQt chay ra ti.r mi~ng''· - chu : «Mc,tch vi cap Ia
do vi hc?m, do la Ty Vi bj trung Uinh. cho nen khi an vao bi oi tr& ra, l<hi d<;\i ti~n
phan h;mh va co bQt». - Sach NK nghla chu : «H~u iY day Ia h?u-am>>.
80).- Hoan th~m vi nuy quy€H : Thien Nuy Ju[m (To-van 44) m6-ta nuy co
nghia Ia tinh-tr;;mg tfr chi bi mem-nhun ra. khong con sfrc lil.m mt)t vi~ gi ca. -
Thien Quyet Ju~n (To-vim 45) dinh-nghia ch\r quyet nhu- la chfrng do khi-huyet
nghjch lo~n gay nen. - TCNl~oc chu : <<Ty m~ch thich-hgp v&i ffi<;\Ch hoan. neu
m(;\ch hoiim th$m thi se bj nhi~t. Ty chu ve CO'~nhvc va t\r chi. do do khi Ty nhi$t
se gay nen chfrng nlrvc-nuy, Hen t&i ch(rng quyet nghiC:h».
81)- Vi hoan vi phong nuy ... Tam tu~ nhi€m nhtJ<;rc vo b$nh : TCNbJ)c chu :
«Khi nao tho nhU'Q'C thi sinh ra phong: Chl.rng nuy la chfrng yeu ?:t drri:rng kinh.
khong imh-hm:Yng gi den ngu t~ng, cho nen m&i noi ding Tam khong co ve. gi la
b~nh»,

82)- E>?i th~m vi kich ph6 : chu : «Ty ch~ ve

trung-khi. Ty m<;~ch d~i
th;\im la Dt.rO'ng-·khf C\IC, ma Dtro-ng-khi ClJC thi Am·khi phiH thoat. cho nen
ngueri b¢nh giong nh;_.r la bi danh te nhao xuong»
83)- Vi d9-i 'i; san k hi : TCNh.;J.c ~hu : ,, Day la vi khi thap nhi~t b- t<;1i chr&ng
kinh. va l~i tien am !a nr.l'i hgp cua kinh ThaHim va Dmmg-minh». - DBNGJin
nhf!.n xet : <<Bon t~ng khac nhau <Mu cO neu ten cua tirng tich-khi. ri{mg & day chi
neu co san-khi rna tho!. Di4u nay nghi Ia co S\J' thieu sot. Thien .'U{u:h kinh ghi la
Bi-khi, ~dung,,. - DBNGJ!n co du·.a ra. chfrng tich-khi cua Ty trong dieu 56 Nan
ma chung ta s.& thay sau day :
, r
<<T!~n cua tich-kl1i ciia· Ty g9i Ja "'-}% ~ Bi khf..'. phat ra & Vfhoiih up
xuong to nlm· cai miilh tron. b('nh Jau kh6ng het, khilm cho b{'nh·nhan kh6ng co
duof chan tay dr.rrc. phlit 1·a .brjnh hoimg-dan. an. uong CUllg kh6ng nu6i d~r'{J'C da.

135
Bf!nh thimh hinh vao Nham-quj mt)a
Noi nhv the Ia nao?
truyen cho Ty. Ty phai truyen cho u vao mila
Y!It;rng. Khi VIIt,mg thi th() ta. muon trao tra i(;Ji cho Can.
Can chju nh?n. Can chju clw nen (Ty) ll.ru-ket l.t;Ji thimh
tich-khi. Nhir do. chung ta biet ~~~h «Bi-khf>_, xay ra vao Nham-quj
thu¢c mila
Sad1 D6 ch:u
. • -'% • .
chu : <<Chtr :;) p bK co la bi tac :
tu-q-ng (y trung-u-o-ng, nen tich-khi CUa no (r Vi ho2m. chu ve Hr chi lkhong co
duoi du-vc. suy sinh ra chfrng lam cho than-th~ va tay chan deu
S\f an uong khong cOn nhi~rn-Vl) nuoi lim da, 00 ia bi-khf. Jau
het».
Y an so 13. trang l4a. quy~n XI sach ve
chfrng ~- bi nhu· sau :
Chfr n bi tfrc Ia ~ bi ia xau. Do Ia chfr ~ kinh Dich da noi :
Thoan H.r truy~ que Bi viet :
* :!~ ::ji ~. <hJ ;t; ~ <f ~ -trLJ
Thien dja bat giao nhi v~n v~t bat thong da
= Thien Dia khong nhau thi VtiJn-v?t khong thong.
D<;ii-tmrng truy<?n que Bi viet :
·j_ tlV /f ~ 11
Thien E>!a bat glao, bi.
= Thien Dia khong giao nhau. do Ia tv{J'ng ciia que 81: ·
chu: (( -~ Bi cO nghia ta 1; bi Ia 00-tac. S\f 00-tac ket thanh tich-khi.
lr'Oli..JO.,.... & _

Ty-khi ha.r thi trong Vi bi nhi~t. Ty ~nh thi khong Jam nhi~m-v\.1 thong-khi de
v~n-hanh dtr<rc tan-djch, vi the nen du c6 an nhieu nhu-ng con ngu-<ri vAn gay
yeu>>.
84)- Phuc ly d~i •... V! chi ngoq.i : chu: «Phuc Jj dr)i co nghia Ra khOi
mil va mau m\m lr ben ngoai TrU'irng va Vi. day cung Ia do Ty-khi ung tr~ rna
thanh».
85)- Ti4u th~m vi han nhi~t : : «Day Ia do Du-o-ng-khi bat tuc». -
1 ~~..uxn:~~ cntu : «Do huyet-khf htr».
86)- Vi ti~u vi tieu don : chu : «Ty h~r v~n-himh duvc
,:ra11-a:1cn cho Vi. nen chirng tieu do·n»
87)- Ho~t th~m vi doi lung·: chu : «Ty rn~ch ho't\t th~m la do kinh
Thai-am th\fC nhi~t. Thai-am h;;p vt'ri tong-can gay nfm dot lung va !;;an» .
.88)- Vi ho~t vi trung d<?c .•. , phuc nh~t : Chfr~~ dong am v&i va dong
v&i chfr !J!@ Ia l io~i chu : "Ty mlt1ch vi
do ·Ia t~i Ty. Khi khi ooc U~n sinh ra
cac Jo~i cho bi - Sach chf: , "i16i h<;.it

136
la cac J.o<;\i ghm gay ru(>t»,
Sac th?m vi Tn.rO'ng doi, ""' da ha nung huyet : chu: «Ty m~ch
sac th~m gay ra chfrng Tru&'ng-doi. Ty m<;Ach vi sac gay ra chl.rng n{;i-doi. dh.ra
den b~nh ~ieu ra rnau va mu. Do Ia vi khi m<,!ch sac, do khi bi tr~. huyet bi
thtrO'ng. idnh bi~t cua Tuc Thai-am nh~p vao ic,tc v&i Trtrerng va Vi. Tn.rimg-noi
hay nqi-doi chi Ia st)' ·ph2m-bi~t xa hay gan rna thoi. Con co ten Ia hf) thring. Do
Ia b$nh thu(lc lo<;Ai san J~u. - Sach NK chu : «Hai lo~i b$nh
d~i-khai 'ttro-ng-dong. Chu· ;.Jl-
doi cung Ia y-nghia cua ffi\IC nhqt v& mu. day la
trong H!~t huyet bj thU'crng, li"hi bi tr$. bi viY nhQt.Heu ra va maU>> mu

-) .~

fl(, »Jt<_ ~,
Th~n m~ch cap th?~
:! 0
~
vi
,t ili
cot dien t~t ~
;* )ri5c 2" ~
1
vi cap
5Jb ~
vi tram quyet ;
9

Af-' ]~ ;t <\' ~~ -zf ~ 1M ) ~ J! :! '~ if( ~

hau~ Hoan tham vi
3 9
bon don, tuc bat thu. bat dac tien chiet tfch ;

~ -~~ ~ )i~ j/ij /~ ~ T> -it> 1- "~ f!_ ;.:!! }\

Vi hoan Vi d¢ng~ d9ng gia thl!C bat h6a, hi(! ach hoan xuat. 9C(li

! Pi' Jfi f:if( A 1fv 7G ~z. ~ -~ ~A. ~

ft;1 JL
d~i th~ch thur kh6'i h~
6
th?m vi am nuy! vi di vi te chi
~J, n~ Hf. 1tt _i:~~ ):. l- r w~ ~L ~, 5~ ~~\ ;r
ti~u phuc,thuy thuy nhi€m thU'6'ng chi Vi hoan. tl!, bat tr!. Ti~u th~rn

~. 5fi1 ;it"JJ~ /h ~ ;ii ~ 5f 1C ~ ;frl ;Jt :df(

*
V!
. d~ t .... t100
<;>ng 1e ; \II
• •2
tleU
•
VI
..
tieU
d
,O'n.
101H
O~t
h A

t C(im
•

VI
lu ...,
ng uOI;
~. '102 •
VI .

51 ~ ·1 :£ ~ ~~ J© M ~~J s ~ Fir JL -
ho~t v1 cot nuy' t9a bat nang kh&i, khai tac myc v6

~
sac 4 "'
I
...h q.m
.
~ ~
vr
-* 7B }(~~ nt ,t -~
;:!
1.1~1
• 105
ung~
•
VI
-I
sac •
v1
b ...
at
~ • ;YG /!1-
nguy~t
t -i>
,tram rr.106

9 Tl khi
Q

Th-?n m~w.h, khi cap th?m gay thimh cbfrng cot-dien-t;).t1 khi vi cap gay thanh
chu·ng tram quyet. ch&ng bon-d(>n, chan khong co du6i dtrr;rc. khong tMu-tif!'n va
d?i-tf?n aU"Q'C. Th?n m;.Ach. k!Ji hoan th;J.m gay thimh ch&ng dau muon gay
lu-ng,- khi vi·· hoan gay thimh chu·ng dgng. chirng d¢ng Jam cho iin kh6ng
tfeu-hoa. an xuong lien bf oi tr& ra.
 Th~n m~J.ch. khi dl].i th;1m gay thanh ch(r.rig am nuy,· khi vi d~i thimh ch(rng
th<Jch -thuy. khiri len tir run xuong den tMu phuC. co ve n{mg-ne, ben tren len den
Vi hoan: chtk kh6ng trj du·(YC.
Th~n .m~ch khi aJu th(lm gay thanh chumg d¢ng- tier, khi vi tMu gay thanh
ch(rng tieu-dun.
Th?n m~ch. khi hol}.t th;Jm gay thimh ch(rng lung- doi khi vi ho?t gay thanh
ch(rng COt· m.Jy. ngoi XUong khong d(rng Jen dtr(YC, d(rng Jen thf mat Se khong
thay gi ca. ·
Th~n m.flch. khi sac th[un g;ly thimh ch&ng d~J.l ung: khi vi sac gay thimh
ch(rng khong co kinh nguy('t va ch&ng n9i tri tram-tr()ng.

9- ldu
90)- Th$-n m~ch cap th~m : y noi sac-di~n hac, rn9Ch th(l.ch rna cap.
91)- Cot diem t~t : Scich viet Ia Cdt nuy dien t~H. Day la ten rn(>t
chfrng b~nh. Thien Dien cuong (Unh khu 22) viet :
<<Ch(rng cot-diim t(lt la ch(rng ma cac huy('l du thu/ic phfm-nhl)c cua vilng tir
ham den riing bi trr.r&ng- man. mau vang.. trong Jur c16 bj kho kh6ng con dinh
v&i thit nrra. ben ngoai thi m6- hOi d6. trong long thi phitka- mu(m. oi ra nhieu
m.ruc b()t. khi trf' xuong du-6-i tieu chay bf'nh nay cung kh6ng trj dU'()'C.-'>
Day Ia rn(}t chfrng b~nh d;Jtc-bi~t. dm phai chu-giai nhi~u rn&i hieu dtn;rc :
- Ban lJnh.. khu (Tfr bq bi yeu. trang 4/quV) chu. ~ am Ia kham. chirng
benh mat rnim vang.
. - Sa~h viet la thay vi J~~
11,
~ ~
,

- MA chu I Chfr. dqc thoo phi€m·thiet l: kh6 + cam

= kham.
-Thien T~p lu(ln (Unh khu 26) viet :« ~j ~ 1
] J~ fljf Jf J
Kham thong thk:h Thu DU'O'ng minh : Vung kham (hami bj thong ( aauJ thi
cham kinh Thu DI..IO'ng- minh»
- Sach Ly Tao cua Khult viet : « ~ /~i /~~ ~ 1~ -i?j
Tn1.<:mg khim1 ham di$c. kha. thLtcrng: Nhn net m[!t chi../ a. an no ma C!a vang,
th(lt cLing aang thU'ang.»
chu giai doq.n tren cua Tao nhu· sau :
"Khi:.m ham Ia mH mip an chu-a no ma da vang." Hong llr..rng --- T6 b6 ch(I
ciing chu nhtr v~y. .
Qua cac tai·li¢u tr,~n.chuug ta thay chfr-~~ va chfr.~l dtrvc dfmg thong nhau.
.ch\l : «Chfr fvi
kham la\ bt,mg a0i rna m~t mim vimg.
giai thich :$'k (,~~ ):m~t vimg. ch(rng b¢nh an chtra no
1
Sach -van
·rna rn~t rnau vans-.
Chfr fo@J
/"'t._.l
(Jtj( ) : cO'm chLra
~
no thl rn~t da hi~n :t,r, &Jc vimg.

138
 Thien du (Unh- kim 62) viet :
-~~ H$ tt ~( t: Jt i: f,
L~c nao. xuat kham ha Khach-chu nhan
= Uen /.fie v&i mio. xuong drr&i huyf!it Kluich- chii··nhc1n.
TiH ca nhfrng l<:ri chU· giaJ tren ChU'a di vao y-nghia cua b$nh-ly. ch(mg ta
tiep h.Jc dan lo·i chu cua Tnro-ng Canh-Nh;;tc va Tn.rO"ng Chi-Thong.
TCN~ ch.u,<Ni-khi ( ~ ) Um tren chu vao Phe. con l«;1i phlm han-khi boc len
dau th.eo con dU'erng yet-hau. theo nhan-h~ nhll\p vao nao. xuat ra tU' dtr&i khkm.
h(>i nhau 6- huy~t Khach-chu- nhan thu(>c kinh Tuc Thieu-dLnrng... ))'" TCNt-a;c chu
tiep :« ..& dU'&i nao, tru&c toe mai. tren huy~t Khach-chu- nhan, day tl:rc Ia yhb
XU'ang tren cho toe mai. !«hoang gif.ra 2 thai-<hrang. ch6 do gQi la kham-.B~n.h
cot-dien-~i;it la lo~li b~nh tham ir cot. Cac huy~t tir kham :wong den rang, gifra
vi.mg phim-nhvc ciCu bj ta-khi lam cho ung-tac gay thanh tnr&ng-man. hinh dang
cua da thit gay com. duy chi con co xuang rna thoi. Ben ngoai thi mo-hoi do, ben
' trong thi long phU~n ffiUQn. chfrng b$nh nay den day la nguy- hi~m. Nay neu oi
mira ra nhieu mr&c bQt. khi tr~ xuong dtr&i. do la vi Ty va Thi;ln eMu bi b9i.
nhat dinh khong th~ tri dtrgc.». - TCThOng chu :~Chfr kham Ia chi vao vimg m~t.
ph~n -nhi)C la chi vao khe COC, COt CIF CO nghia }a COt Vel nh\,AC khong con tmrng
than ( dinh lien nha.u) nfra ......»."
92)-Vi cap vi tram quyet: Sach NK gtingQnghla chu :Tram quyet ttrc la
chl.rng Th~n-l<hi bi tram-tr~ rna hon- quyet ( ~~ )["- ).'•
lVrNDM chu :''Do la do phong- ta nh~p vao Th~n gay thanh chl.rng quyet.
Th:@.n- khi b<h tuc thimh ra tr&m-tr~ va gay thanh tinh-tr9ng hon .. me.. "
93)- B6n-d9n.tuc bat thu, bat dac tien h~u : Bon dc}n la m(>t trong 5
tich-k'hi. no la tich cua ThZin-khi. chl.rng-tr«;ing cua no la phat ra (r ti~u-phuc.
VU"O'n Um tren den dm'ri Tam. gio.ng nhtr con heo ch~y nhanh .cho nen lciy ten la
Bon-dc}n. - TCThOng chu : ,,Hu-khi phan-nghich. gay th~mh chl.rng Bon-d¢n. Am
him, iY du&i. cho nen c.han khong co duoi dtrc;rc. ThZin khai khieu rr nhj am
(tien am va h~u am). Nay Th$n-khi htr. khong h6a dugc. cho nen tien va h~u
khong thong·'·
Dicu 56 Nan ghi ch\rng B~n-d(>n nhtr sau :
Tich ciia Th;Jn tenIa Bon-c19n. phat ra d- thieu-phuc. vu-un len tren den du-&i
Tam. giong nhrr hinh con heo con. No ch?Y len xuong kh6ng biet iuc niw. b?nh
/aU kh6ng JiwlJ St"i Jam cho b('nh-nhan bj ch(rng suyen-nghich. ch(rng COt-nuy VB
thieu khi. B¢nh nay xay ra vao ngay Binh-dinh cua mila h?. Noi nh~r v?y nghra
Ia the nao ? Tj b('nh truyen cho Th[w. Th?n phiU truyen cho Tam. Tam dang Juc
mila h?. khi vu-qng. Khf Vll'{Yng thi Tam kh6ng thQ ta. Th;)n muon trao tra l?i
cho Tj. Ty kh6ng chft~ nh(m. cho nen (Th;)n-khi) hru-Jcet thimh tich-l<hi. Do do.
chung ta bict dll'Q"C dmg ch&ng 86n-th}n xay ra vao ngily Binh-dinh cua mila
h?•>.
Sach D6 chi». NKMQ chu : "Bon-d¢n ia m(>t ch(rng-trc,Ang 1ihu con heo con
ch<,ly nhanh. Khi b~nh phat. Th~n-khi ph<it ra & thieu-phuc, Um trcn den du&i

139
Tam. giong nht.r con heo con,. co khi ch~y u~n trim. co khi ch~y "'Xuong du-&L
khong bh~t luc niw. B~nh lam khong het se lam cho chfm-khi bi htr va ta-khi
thinh. gay thimh chirrig suyen-nghjch. cot-nuy, thiEm khi. khi cua Tam"W~u khong
thu~n. Th~n chu ve rot.
khi co ch(rng cot-nuy thi khong th~ ngol len dU'Q"C».
94)- Hoan th~m vi chiet tlch : : «That hrng dau muon gay». -
chu: «Doc m~ch thu(Jc Th~n, xuyen qua c{)t song (Uch). khi Th~n m~ch
hofm thi Doc mq~ch bi lo'i. cho nim c{)t song dau nhu- muon gay».
95)- Vi hoan vi d¢ng : MNDM chu : «Th?n m~ch di Hr Th~m hu·<rng Um tren
qua Can each. tmln-hanh qua yet -hfm. cho nen khi Th~n co nhi~t-khi thi
ben du-6-i Hm-dich khong thong. ben tren khi xung vao yet-hau. !am cho yet-hau
bj r6ng thanh cai hang-dc)ng khong ngan gi dU'Q'C, cho nen khi an gi vao se
bi oi trer ra ngoai».
Thien Cim-ket (Linh-khu 5) viet : <<Kinh Thai-am dong vai tro khai (mer ra).
kinh Quyet-am co vai tro dong J~i. kinh Thieu-am co vai tro lam cid chot cira.
Cho nen khi ·nao khai bi hong thi kho lua ( thtrO'ng lAm) khong lay gi d~
chuyen-v~n dU'Q'C, gay th~mh ch(rng cach-dQng»,
MNDM chu: <<Khi con du-<Yng khai bi hong (chiet) thi Ty khong con v~n-hoa
dU'Q"C nfra. kho lua khong lay de chuy~n-h6a dtrQ"C, ~nh nay gQi Ia
cach-chirng. gQi Ia dt}ng-tiet». - chu : <<Cach (r day con nghia la j3~ each.
tfrc Ia cach-tr<Y. 00-tac. Con chfr d(mg co nghia ia khi an vao khong tieu-hoa
dtrgc, xuong Uri dmH thi 6i ra ngoak
96)- E>~i th~m vi am nu.y : MNDM ch(I : «Hoa thinh. -rhuy suy, tat nhien se
thanh chfrng am-nuy».
97)- Vi d9-i vi th~ch-thuy : Sach NK d~u : <<Day la l trong 5
chfrng gQi Ia thuy-b~nh. thieu-p~uc bj strng thung». - TCN~ chu : «Neu m~ch vi
d~i. Th?n am c(mg bi htr. Am-khi bj htr thi khong hoa Otr(YC, khi kh6ng h6a
dU'Q'C se lam cho thuy bi tich-tv th~mh chimg th~ch-thuy».
Thien Am du-(Yng bi?t Jui)n (To-van 7) viet : «Am va Du-O'ng ket l~i m(>t each
l~h. da Am rna thieu OtrO'ng. gQi Ia chfrng th~ch-thuy. thieu-phuc strng-thung>),
chu : «Ket ta co nghia Ia khi bi ket l~h sang khoimg gifra Am va
Duo-ng. Oi! Ngo~i Ia DtrO'ng. nt}i Ia Am. Vj Ia DtrO'ng, Th?n Ia Am. Khi ki~t ben
trong thfm hinh nhtrng l9i & ngoai t~ng phu. day Ia chirng sU'ng thung lY gifra
khoimg trong cua Vj va Th~n. Th~ch-thuy tfrc Ia Th~n-thuy. Th~n Ia cai canh
dra cua Vj. Khi canh cl.ra bi bat l<;ri (khong binh thtriYng) thi se tuy theo lo~i cua
minh rna tv thuy. Tich-khi nay thien nhieu ve Th?n t~ng. cho nen m&i gQi Ia
da Am. thieu OU'O'ng va thieu-·phuc bi SU'ng thung v~y».
Thien D?i kj Jwjn (To-van 48) viet :
~1(
R 1\1
):.\
=F t f .rJ?.
' -;&
/jU ·f:'!rl --;{1 1-K.
Th~n Can t[nh tra.m vi thq.ch thuy.
= Khi cua Thi)n va Can cteu tram. gay thanh chi'rng fh?ch-thuy.
chu : «Can thu¢c M{>c. mua xuan. sinh. iY phtrO'ng dong. chu ve tiep
cUa mUa DOng-J~nh. ~~ay neu m~ch CJ]a •:an va "fh~n dCu tram.

140
do Ia khi cua 2 t~ng deu oe..nghich er dtr61. thanh th<;Ach-thuy vf?.y.
Th<;1lch-thuy Ia Thf?.n-thuy, no giong nhtr vien da chim dm:Yi mr<'rc. ba,ung bi
tn.r&ng-miim. k ho th<h>.
100)- Ti4u th~m vi a<?ng tiet : chu 1 «Th~n ktAi th$m suy. l\hong du d~
chu ve H~ tieu, gay thfmh chfrng d{>ng-tiet (tieu chay)».
101)- Vi ti~u .vi tieu-·dctn : MNDM ch(I : ·-<Day cfmg Ia do"thuy koong phon hQ'p
dU'Q"C viri Hoa gay thanh chfrng tieU-dO'n».
Nh?n xet. chung : Den day chung ta thAy tat ca ngu t~ng. Tam. Phe. Can. Ty
va Th~n. khi m~ch vi ti~u. deu gay thanh chirng tieu-d<Yn.
Thien Am Dutrng bJ?t Ju(m (To-van 1) viet:
... ~ ~~ ~f! -? _,.. :'X
- I "f!J "" C! ? f:l ......,... .1/3
Nh! D11<1ng ket vi chi tieu.
= Ket~J,hi cua nhf Du-O"ng gQi Ia «tieu».
TCThOng chu : «Nhi DtrO'ng tfrc Ia kinh DU'ung-minh Vi. Tieu tire la tieu
khat. Neu khi DurO'ng-minh bi ket .se lam cho tan-dich cua thuy-coc khong
sinh-hoa du-Q'c. drra den tinh-tr~ng Ueu-khat va thanh b~nh. Nay xet l?i. m~ch vi
cua ngu t<;1ng deu gay thimh chfrng Ueu-dO'n. B~nh nay do & tan-dich cua Vj-khi
khong con dtrQ'C thuy-coc nuoi J11ung (bat ttr) gay cho tinh-khi CUa ngu t~ng
thimh vi nhu-Q'C».
102)- Ho~t th~m vi lung doi : chu : «Th~n hfru nhi~t at Ueu-ti~n se bi
b€--lung. gay cho d{ch-hoan (hem dai) su-ng len».
103)- Vi ho.~t vi cot nuy, t9a bat nang khCii : chu : «Ngoi xuong
khong afrng lim dm;rc. do Ia nhi~t-khi lam thmmg den Th~n-khi».
104)- M~.;~c vo sCi ki(m : TCTb6Jlll chu : <d:>ay la nhi~t-khi lam thtrO'ng den
cot-tinh».
105)- Sac th~m vi d~i ung : chu : «Huyet-khi deu bat dau o- Th~n.
khi ffit;\Ch sac tfrc huyet"khi bi trb--ng;,1i. tr~ XUong. gay thimh chfrng d~i-ung».
106)- Vi sac vi bat nguy$t. tram tri : TCThl3lng chu : «Khi-huyet khong
V$-n-himh dU'Q'C gay thanh ff dan ba khong CO kinh-nguy~t Va chfrng tram tri». -
DBNG!in chu : «Tram tri y n6i Sll tram tr$ cua ch(mg tri khong d(rt». -
DTThll(tn chu: «Day la chu·ng n{>i-tri lY <h.rirng ru{lt. Tram co nghia la n¢b.·.
•
• •
X .- lf)ANG T A HAN-VAN. PHU'!N AM (dofn 10 c TAl tung phu ~Jh hlnh).-

- • ~
-1f- tp e ~ ~
;;ri'J "'~-' ~,
./X..
.7t l 1. 1 ~ ;k.
n~ 1V1
J
JJ-;1;
~
ee l~.;~c gia, ha ?». Ky
*f
Hoang. viet: «B$nh chi bilm thich chi. n9i

111 ~ a -11 ~, 1t ~?hoan

?? han J~ i ' _t;!t,
da nhi$e~s d~i
1 7
Ba dap viet: «ChLt dip gia da gia gia

141
 )} lL ~, :iul. .~h 711 Jiil ~ ~i' ~, ;,t /lf ~ .IN
khf thi~u nuyee? t i~u giai thi4u : ho~t gia DLtong khi
9 1 0
da gia huyet khl

~ J.t~ 1.f 1'!c. 5fi" Jt: ~ J11- ;F

1
iv A~ :1f 1J ,it_
tkin~! vi hCru nhi~t. sac da huyet thi~u khl,
12
gia vi hl!u han : Thi

-t~ ~~J --~' 71 57( {X] 7rh ~K_ fj :i_ *'J ,5{~ ;# ?t
co thlch ca.p gia~ thil.m n9i nhi cl'ru h..ru chi, thfch hoan gla, thl§r:

I~ ifJ ~~ ~~ /j_t· ..k,A };; _:Jt ~~ f'J ~ 7f }fti_· :g.

t~t phat chani nhi~t. Thfch d~i
13
n<?i nhi di khu ky gia vi ta

~ ;a !it :t .Jfn_ ftJ If ~1 ;~ ~t~f lrJ. ~

;t
ky khi, vo xuat ky huyet .Thfch ho?t gia, t~t phat cham nhi thif1n
07 -?
<---
I
)> ·
A ~
~ :11; ~jl
~~ ~ ':$ .:t
/"
# ~~J :~A
{ir
/.. ...-'.., J.f' f@ ftJ.
Jf['V \IV
_}:
n{>i chi di ta ky Dvong khl nhi khU' ky nhi~t.Thlch sac gia,

~,
tat trung
t -1 ky
·~~ ·rfL:t
m~ch. tuy
rL >'tl M :A fB ~ Jf>:' :t
ky nghich thu~n nhi ctiu l11u chi, tat ti€m

#- ~ ~;t ~ 0 Ji~ jf #- 1-:l- 1f ~-fl {ftt ~ J

chi ~ Di phat cham, t~t
11
an nhi tuan an hCru v~ vo l$nh ky
jJJ1 ft .M P :~ ~1\1) .,)\ ;f ~ ~ -1fJ ~ 1$._
huyet xuat, di hoa ky m~ch. Ch11 5
ti4u gia, Am DlfO'ng hlnh khi cau

.1 k w Jfsz__ JlA 4f ~ 1%J J.~ -t ri ~

bat tuc v~t thu di cham, nhi clieu di cam dLI'qc da. 116

NGHfA (dov.n 10 ~ Ta khl

D41 hoi : «L'{JC bien cua bfnh. phai cham nhrr thenao ?.>.>

Ky Ba dap : «Cac ml)c.h cap thi nhieu him : cac ml)ch hoan thi nhieu nhi?t :
cac m<;!Ch d;)i thi nhleu khi. it huyet : cac m~ch U~u thi huyet va khi deu it . cac
m~ch ho<;~t thi Drrung-khi th;nh. hui cO nhi('t I cac m~ch sac thi nhilu huyet. it
khi. hui c6 him. Cho nen. khi chain cac ffl{I.Ch cap phai cham sau vao trong va
Jrru kim th?t /au: khf cham cac ffl{I.Ch hoan. phai cham Cl;fn vao trong va rut kim
ra th?t nhanh. nham giai b&t nhi('t : khi cham· cac m<;1ch d~i phai cham ta khi
th?t nh(!. dirng cho XUat /?uyet : khi cham CBC ffl{I.Ch hol)t phitf cham bang each
rut kim ra th[lt nhanh ma cham vao thi phiii C~;~n. nham but Du-ung-khi. giai ta
bUt nhif't-khi. khi cham 'cac mt;~ch sac. phai (~ham r.ho dung v&i m{l.ch. phai tily
theo Je «nghich va thu;)n') ma h..ru kim Jciu. tru-&c hl>t phai an huy¢t. xoa. khi da
rUt kitn ra t.bi phili Jlrn.au .rnall an ngay· vao vCt cl18rn, nt'llim .rn:)c·~dic11 litrn cho

142
 Jkh6ng ;wat ra dLrfJ"C. va cling dJ Jam cho m~ch dur{J'C. hoa a Jkhi g/jp cac
m~cb tMu. do ia trLriYng-hr;rp mil Am DLrung. hinh-khi deu Mt tuc. dirng ch~m
huy?t d~ cham mil chi nen dJeuohoa khi huyet bilng cam dtrt;rcx·.

0
Ta khl
107)- Chu dtp gia da hfm : chu : «M~ch cap y n6i mt_1ch di huyen
khan» - Tru·<rng TrQng-Canh n6i : «M~ch phil rna khan gQi ia huyen»
108 )- Hoan gia da nhi?t: TCN~ chu: «Chfr hofm er day la 1M;( -~i tilng hoiin
co nghia la buong !<ri. chfr khong phai Ia idf.
-~~ tri hoan: ch{w1-ch~p nhtr h~u
the thtr<'rng n6i1TrQng-Canh n6i :%M~ch hoan at
Dll*ung-l<hi tnr&ng.~TrQng-Canh
l~i n6i :<tcM.flc.h hoan Ja Vj-khi hii'u dtr. cho nen. m~ch tung hoan phan i&n Ia
nhi$t l:r ben trong. khi-hoa theo. dtr<'rng Ty Vi».
109)- E>~i gia. da khi thi~u huyet : TCNhf,e chu : «M~ch d~i Ia DtrO'ng-khi hfru
dtr. 0U'O'ng thinh thi Am suy. cho nen da khi thi thU~u huyet. TrQng-Canh noi :
<.<Neu nhtr mq.ch phil d;)i. do Ia khi thc.rc ma huyet hll'. cho nen m~ch d~i phan
nhi(m Ia phu Du-o-ng rna khf-hoa theo dtr<'rng cua Tam>>.
110)- Ti~u gia, huy€H khr' giai. thi~u : TCNht,c chu : "M~ch tieu gan v&i vi te.
khi l:r Dtro-ng-khi la DtrO"ng hu-. khi & Am-khi la Am nhrrq-c. Mc,1ch the thu<}c
ve Am rna khi-hoa thi theo OU'Crng CU& Th~n vf?_y».
lll)- Ho~t gia dtJctng khf thinh : chu : «M~ch ho~t thuqc Dtro-ng. khi
huyet deu tht)'c. cho nen m~ch ho~t thi Dtro-ng-khi t.hjnh va hrri co nhi~t.
TrQng-Canh noi :<<M?ch ho?t Ia Vf-khi thvc'.'·
Thien Ngpc CO' chfm t~ng Jw)n (To-van 19) viet :

JT(f< ~~ fl~ =if !I= 1"

M~ch nhtJqc di ho~t t'hfnuu Vi
fkhi. #.1
= M~ch nhlr(J'c ina v.rfn ho?t. do Ja vi ciu1 Vf-khi.
TCN~c chu tiep : "M~ch ho~t thi khi-hoa theo chr<mg ctla Vi vf?_y>>
112)- Sac gia da huyet thi~u khi, vi hliu han : TCNbfc chu «M~ch stic Ia khi
=

tr~. ia thieu huyet. nhtr v~y Ia khi va huyet deu htr va Dtr<Yng-khi bat-tuc. cho
nen h<ri han. TrQng-Cimh cung co y noi Ia thieu huyet The rna diu tren i~i noi
)ada huyet. e rang CO S\f sai lam chang ? chung ta th\.r dQC tiep XUOng dtr&i thay
c6 noi khi cham m~ch sac thi dirng de cho huye¢ bi xuat." M~ch. sac gan v&i
m~ch mao .. cho nen khi-hoa cua no theo dU"O'ng cua Phe vc}y».
113)- phat cham : Theo sach NK thi phat cham er day Ia xuat
cham tl.rc la rut kim ra.
114}. Th!ch sac gia ... dit ti€m an nhi tuan chi : Sach NK gling nghia chu :
«Tuan Ia an ma t(rc .Ia xoa bop. M~ch sac Ia m~ch rna khi huyet hru-himh khong
~;fp sll*&ng tfrc Ia khong thong. Tnr&c khi cham nlm ap-dt,mg phmmg-phap xoa
-bop de trQ" cho S\f v4}n-hanh cua. khi-huyet, sau do m&i ticn-hanh ViQc cham-trj,
c6 v?y m&i d~ dac khi. Sach Ttuii-to viet chfr# Ia chfr1f'~.Hai chfr nay nghia
thong nhau''· ·

143
 115)- Df phat cham, ... di hoa ky· m~ch ;. chu : «Cham m~ch sac kho
dac khi. cho nen khi cham phai lam sao cho trung m~ch. muon v~y phai xet le
nghich thu~n. Ltru kim lim. nht.rng khi rut kim ra phili xoa ch~n vet cham th~t
nhanh. khong d~ cho huyet bi xuat ra. So v&i cac each cham khac. cham m~ch
nay' phai clm-th~n ho-n ca.
Do Ia vi m(,lCh sac von ht.r, SQ' cham cau-tha se lam
tht.rO'ng-ton den chan-khi».
116)- Nhi dieu di·cam dlf9'C : chu : «Toi xet m<)t each ngu-mu<)i rang
day hi trtrang-h<rp Am Dt.rO'ng. hinh-khi deu bat-tuc. cho nim phai dieu-hoa
cam dU'Q'C. mQ.t char 1t cam Ia ngQt thoi c.himg ta thay duvc
d\lng y rat sau-sac cua b~c thanh-nhan v~y. Khi chung ta uong thuoc vao. trt.r&c
het Ia thuoc se vao Ty Vi. sau do toim t~ng m6'i bam-th\1 dt.rQ'C cam-khi
trong Vi. Neu Vi-khi ct.rang thi khi cua ngu t~ng se bi suy. Vi thu()c tho va t.ra
thfch cam. Neu trong Vi rna Vi-khi bat tuc thi th~ thieu da.rvc thuoc cam
va on. Khi Tho
CU'ang thi llim m&i VU'Q'ng. Kim VU'Q"ng thi Thuy mui sung. Do Ia
ly-do t~i sao noi raQg Tho Ia m~ cua. v~n-v~t. Cho nen khi khi Am Dli'O'ng deu
htr thi phai dieu-hoa bang cam dtrQ"C»,
+
+ •

XI.- .- -)

~r.t ~ 1f&,ft-~ ~ift z~t~

van · ngu t~g l~:~c
117
Hoang E>e viet:- cD1.1 phu chi khi, Huynh Du

Pfr ~ .t h'-. 4" ·1~ it .{)t " ~ 4- i! ~ ~fj

Hqp. l~nh

*' d~o tung nh~p.nh~p an lien quai Nguy~n

111
sc1 nh~p vi ha

'5(\~ -t~ ~~ 1tr ~ Jtt., 1lq ~ik ~ $'] A f

van

,?] ;t
ky

n¢i. thu9c vu
co.» Ky

1 ~ }j
phu
119
Sa dap viet :<Thai Duong m~ch chi b~t nh~p

gia
i!!)
da. Hoang
"1.. E>eif 9 .~
viet: «Huynh Du
.»!-- dfr
~~
Hgp. cac
vu

-fA ~ ~. ~:( 11{ !$. e ~ ~ };~ !f -~i ~ 5~

hfru danh ho?~ Ky Sa dap viet:cHu}mh Du tr! ngo~i ldnh. HQ'p trj

'~ ~ :t ~ ~ ~~~ t 1 ;tt {fT ~ ril

n(>i phu~~oang

~ .h\ f
cV! hQ'p. vu Tam
E>e· viet:
=-
ly,
cHgp cac

J_ KN~h' 'A .f ~
121
hfru danh ho ?~ Ky

E>~i truong hQ'p nh~p vu Ct!

Sa

..£.
dap

Jl ih~hem;a
hlf
viet:

,J, q~ ,~ X 1 f " r " 3- ..1~ . h' A

Ti~u truong hqp nh~p vu ·Cv ht.t h~ hem.12 ~am tieu hQ'p nh~p vu

144
 :#f ijrt ·~.t 4' "
r~ t ~ ~ ~~k 1
Uy dltO'ng: Bang quang hgp nh~p vu

1{ p~ ~ 1i. \t '"3 ~~ 1- .b.

Uy
1f":> 1-;y
*
trung Ltcmg~eerm hgp nh~p

~3l fij' ;f
vu
'E1
. lang
DU'O'.ng ee
tuy€m.»Hoang viet :«Thu chi nCJ.i> ha ?» Ky sa dap viet:

)[1( L ,
Jf 1~ Jfj & ;t~
Thu
--
chi Tam
_!
ly gia. de phy
Jf:JZ
thu
~
chi; Clf hll gia. cU'
A_
tuc

_q1 ~ :t-
th~ chi; Uy
7tf ~ i~ ~ ~ G £ 9"
dud'ng gia. khu~H than nhi sach chi;~
7
Uy trung
-J ~
gia khuat

~*~FJ.o~1<;t.i£r~ ~;tf.r 128

nhi thu chi DU'O'ng lang tuyen gia, chinh thy tat dll chi te. h~

l $: 1~ ~ r~
, •
JTJZ•
129
0 1B\ -tl.Jt ~~ 7f
• ..
#'i' tr
chi Uy dU'O'ng ch1 D'Jcmg. thu chi. thu chU' ngo~l kinh gia du than

,ti; JJL ~ 0
'
nh.1 . tung c h'1. 130

10 G T~ kbl
Hoimg De hi>i : Ta nghe khi cua ngu tl)ng. h,Jc phil. cho n!J?p cua huyr.t Huynh
va huyf.t Du gQi Ia huyf.t Ht;rp. v~y no nh~p thro con pe.riYng nao ? Nh[lp vao
nhU" the nao eM 'co Sf.!' lil>n-hf. tr.rung thong vui nhau ? Ta mong dUt(J'C nghe ve
nguyen nhan do•'.
Ky Ba dap : «Diiy Ja trvimg-hvp Dvung m{Jch bif.t nl1?p vao ben trong.
thu9c ve phil.''·
Hoang De hoi : <<Huyf.t Huynh. huytft ·Du va huy('t H vp. m6i Jwyf.t co djnh
danh hay khong ?·.'
Ky Ba dap, «Huyf.t Vinh va huyf.t Du trj ngo?i kinh. huy('t HtTP trj n{li phiJ,,.
Hoang De hoi : "Tri n9i phu phai nh~.r the nao ?.'"
Ky Ba dap: «Phiii thii huy(!t IIVP'·'·
Hoang De hoi : «Jiuy(!t llvp cua Vi nh(Bp vao huy('t Tam~Jj. huyf.t hvp cua
D?i-trr.rirng nhfip vao htlyf.t Cf.l'-h&r thv{J'ng-Jiem. huyf.t hvp cua Ti6u-tru-irng
nh{lp vao huyf.t Cy--hr.r h{I·Jiem. huy('t ht;rp cua Tam-Ueu nh(Bp vao
huyf.t uy-dvomg. huyf.t h{J'p cua 8tmg-quang nh?p vao huyf't uy-trung-r.rung.
huy(>t h()"p cua Dum nh?p vao Jmyf,t Dvung Liing-tuyf.n".
Hoang De hoi : «Phai thu huy(!t nhu- thf. nao ?.·.'
Ky Ba dap : «Thu huyfl Tam-Jj phai buong thap ban chan xutmg. thu huyf.t
Cv-h&r phiii dva chan len. thu huy(!t Uy-d(J'(Yng ph;ii co va du&i chan. thii huyft.

145
Uy-trung phiii co (g(;i) l?i. thu huy('t Du-lYng Ung-tuyen phai ng6i ngay thilng. co
gOi. buong thong chan. keo xuong ben mP.p ngoai huy('t Uy-d~rung. Thu cac huy('t
ngo~i kinh. phai du6i ra. du-a tay chan ra m(;t each thoai-mai de thu huy?t r6i
theo do ma trj-Ji('U·•.

10- khf .-
117)- huynh du : NhU" chung ta. da biet qua. thien Ban du. chfr -'~ phai dQc Ia
du. & day. 2 huy~t nay thu{lc ngu du.
118)- r.h~p an lien qua : chu, "Ngu t~mg. h;~c phu del,! co ngu du huy$t
Cho rna ngu du huy~t nh~p vfw g9i Ia ~, hQ'p. Do hi huy~t h<;rp cua cac kinh.
Tuy nhien, cac dU'irng kinh thu(>c Thu tam Dtr<Yng con co cho tU'<rhg thong
khi-m~ch trt'>n va dU'&i cung gQi Ia hvp. Vi the Hoang De muon cau hoi
nh?p an Hen qua de tim hi,§u sv Hen-h~ ttrO'ng thong nhau.>>- Sach thi viet
la >-- '1i!..A.A't_ I:i__ nh?p an tung d~w.
ll9}~~huc?c vu phu : Chfr_ t;;m;tv·
_chfr phil dm;rc cac sach XU'~,ay v~et.. co khi
khong giong nhau. Co khi viet Ia . ~ va -4f .khi thi viet la. ~~!?'~ vaW%.Hi~n
nay da. so cac sach deu viet Ia q va ~1f. Viet co be'} ~ nhuc thi co le dung
h<Yn. Nhtrng c6 le ngay xu-a ngudi ta muon dung chfr ~ va ~ de gifr dung
nguon goc cua no? -TCNbtc chu : «Tir day noi ve cac kinh thu(>c h,1c Du·o-ng. ben
trong thu¢c ve phu. nham de noi ro rang Thu tam Du-o·ng deu co quay xuong
hgp nhau ir Tuc»,
120)-Huynh, Du tr! ngo~i kinh, hgp tr! n¢>i phu : TCNW;c chu: «Khi o- Huynh
va Du thu(>c khinh : nhr. phil : noi va thMn : C..;Jn. cho nen co the dung de tri cac
b$nh thuqc ngo?i kinh. Khi ir Hq-p co nghia Ia khi da ir ch6 tham nh~p vao trong.
cho nen co the dung de tri cac b<}nh trong n(>i-phu.,
121r- Vi hgp vu Tam ly : Sach va ThAI-~ vU~t ghi ben dtr&i chfr hQ'p
co them chfr nh[ip: Vi hq-p nh[ip vu Tam Jj. - DTThiOn chu: «Vi-khi tuan-hanh
theo m~ch Tuc Du-o-ng-minh va h<;rp l:r huy~t Tam-ly. Cho nen. khi Vi c6 b~nh. nen
thu huy~t Tam-ly de tri.,
122)- B~i trt1ang hgp nh~p vu Cv -hu thLtgng-liem : DTThf~n chu: «Khi cua.
D~i-trtr<Yng tuan-hanh thro m~ch cua Tuc Dlro-ng-minh Vj. h<;rp & huy~t Ca.r·htr
thm;rng-liem. Cho nen. neu D~i-trll'irng co b~nh thi nen thu huy~t C~,r-htr
Thuc;rng-liem de trj., - MNDiJ chu: ,. Day von Ia huy~t cua. Tuc Dtr<:rng-minh Vj.
nht.rng ky th11c Ia hQ'p v&i D~i-trtr<rng."
Thien Ban du (Unh khu 2) viet : ... l?i di xuong du-6-i huy('t Tam~Jj 3 thon Ia
huyf.t Cl,r-hu- thvvng-Jiem. i?i di xuong du-6-i huy(>t C{l'-hV thrrr.rng-Jiem 3 thon
!'lira Ia huy('t Cv-hrr h?-liem. D?i-trll'irng thwjc thu-vng-liem. TiJu trvirng thu9c
h?·liem.··
Sach NK glang chu : «,.. Do Ia vi Vi Ia trmrng dm h)c phu.' con
D~i-trt.nrng va Tieu-tru-<rng deu co li<'n-h~ va tuy Um(>c vao Vi. khi cua ca 3 deu
nhat quan v&i nhau.»

146
t.rmJ-ng tuan-hanh theo m~ch cua. Tuc Du·o-ng··minh hQtp v&i Cv-hu
h~-liem_ cho nen neu Ti~u-tru-ang co b¢nh thi thu huy?t C\f·hur h~-Hem d~
trj."- TCN~c chu : «Ti~u-trtr6'ng Um()c kinh Thu Thai-.dtro-ng. Huy~t hgp cua
kinh nay Ia huy~t Tieu-hai. nhung huy~~ ht;i du ci'1a Tieu-tnrung ho.-p v&i huy~t
C\r-htr h<,i- Him cua kinh Toc Duo-ng- minh.»
124)- Tam t ieu hgp nh~p vu Uy-dll ctng: DTThl(#n chu: «Kbi · cua Tam-Him
tuan- hanh theo kinh Tuc Thai-dU'o-ng, hgp v&i huy~t Uy-dU'O'ng. Cho nen neu
Ta~.tieu co b~nh thi thu huy~t lJy-ducrng de tri- H~u."
Thien Blw du (Unh khu 2) vU~t :«Tam- lieu Ia phu trungdc)c. thuy-d~o xuat r:a
tu· day. thu<)c vao Bang- quang. do ia rn.Qt phu co : m9t minb. »
Thien Unh Jan bi diifn 1To-van 8) viet :
~ it ;f ~ 5J( ~ 'ir ?K 31. :t ~ <>
Tam tieu gia, quyet d(.>c chi quem. thuy a~o xuat yen.
= Tam- tieu Ia (co-) quan giir chirc khai thong r~ch mr&c. thuy.:d~o tir do ma
XUat rB.•'

TCThOng chu do~n nay nhu- sau: "'Quyet. Ia lam· cho thong. d¢.c hi ngoi mr&c,
cac huy<?t h~ du cua Tam- ·tiim JCUat ra {r huy<?t Uy-dU'O'ng, l.!;lC thoo klnh Tuc
Thai- di!'O'ng. nh$p vao Bang- quang.. Neu ti,;l-tieu th\fc thi bi chfrng be-hmg (bi
ti~u). con ncu hi~- tieu hU' thi bi chfrng di ni~u (thii darn). Tam- tieu ch\J ve khi.
khi khi- h6a dtrgc tot thi thuy m&i hru .. hanh. vi the m&i gQi Tam- tieu la khai
thong ngoi mr&c .)) TCNhf,c chu : "Tam- tieu thu«)c kinh Thu Thieu·dU'o-ng. H uy~t
Hgp cua kinh nay Ia huy~t Thien-tinh. nhu-ng huy~t h~ du hqp v&i
huy$t Uy-dU'O'ng cua kinh Tuc Thai-du·o-ng.' Nay xet. D~i-tn.riYng. Ti~u-tnr<rng va
Tam-tifm <Mu thu()c Thu tam DtrO'ng kinh (Thi! DU"o·ng- minh. Thu Thai- du·O'ng.
Thu Thieu- dU'O'ng). D~i- trtr<rng va Tit~u- trucmg ia phil er ii?- tiro. lien- thu(>c
vao Vi. Kinh cua chung (D~i va Tieu) tuy fl tren. nht.rng khi va m.;ach l~i khong
riYi C:t dm>'i. cho nen chung h{J'p v&i cac huy~t C\r-hrr tha.rqng-liem va h~~ Hem
cua kinh Tuc DlrO'ng- minh. Rieng Tarn- tieu Ia phu co dcjc. no thong v~n di tam··
b¢. dru- h~u. cho nen kinh dm no if du&i phan tuc. Ket· hJ~n rang. ·trong 12
kinh. chi co Thu tam OU'o-ng nay Ia co. huy~ h<,Jl- du.,, .
125)o Bang quang hgp nh~p vu Uy 'trung llO'ng :
Sach Thii-U) khongco chfr ll'crng. ·- DTThifn chu: «Kha cua kinh Bang. quang
tuan- hanh theo mc.wh Tile Thai- dU"O'ng. xuong dtr&i hq-p v&i huy~t Uy-trung. cho
nen khi Bang- quang co ~nh thi thu huy~t Uy-ti·ung_ de tri- li~U.»
126)a 96'm hqp nh~p vu DU'o·ng Lang- tuyen : DTThi~ chu: «Khi cua D<Ym
tuan- himh theo rm~ch Tuc Thieu~. dtro-ng. xuong dtr6'i hc,rp v&i huy~ DlrO'ng
Lang- tuyen. Cho nen. khi D<rm co b~nh thi thu huy$t DtrO'ng Umg~ 'tuyen a~ tri
li~U.·>

127)- Uy dv ang gia, khuat than nhi s<kh chi : Sach. NK gling nghia chu:
<<Chfr sach co nghia la sll tim- toL. Khi Hm de thu huy~t Uy-du'o-ng phai co. dull~
chan de
tim dU'Q'C huy~t.)) - MNDM ch(l. : «Co ngaoi i?i eta tim ra nep furl-Van
(nep nh;1n trong) cua huy~t Thi.ra-phu, duo·j ngu-iri ra de' do dtrQ'C phan thon cua
huy~t (ry- du-o-ng.>>
128)- Chlnh thu tat dlf chi te: Sach NK chu: «Y noi ngoi phai
ngay th:ing co goi: buong thong chan d~ thi.1 huy«}t.>>
129)- Uy dl!O'ng chi DtJO'ng : Sach chu..: «Tire phia ngoai cua
I!I.TV ......., _ _

huy$t ·uy- drro-ng.». - chu : xLra thrr<rng gQi ngoai Ia bMu. co oo

khi con gQi Ia Dlrung." - chu: «Uy-drro-ng chi Du-O'ng nen hi~u
Ia Uy-trung chi Dmrng. day Ia c~nh ngoai ci'.aa huy~ Uy-trung. t\rc Ia huy~
DU"o-ng tuyen.»
130)- Thu chl! ngo?-i kinh gia, du than nhi tung chi : Sach viet Ia o/.
1f va viet tung chi la thii chi.- chu: "Chfr :11M' du co nghia Ja ~I ;
Jam cho ro- rang. Thu huy$t ngo~i kinh nen thu huy~l lluynh va Du. nhrrng bm)c
phai dU'a ra m<}t each ro- rimg. sau do m&i theo do ma tri" ...:. ~dNDiJ chu: «At
phai du-a ra. dan ra tay hay chan de thu huy?t de hO'n.>> chu: «Du6i tay ·
chan m<)t each thoai- mai de- cho kinh·rn<)ch dtr<rc h.ru- thong dang."
•
• •
xu. 12 ~

-t, t,. a
Hoang E>e
-
j"'

viet :«NguyE?n van lye

I

phu
£:..; ~ )"~ {tr ~
chi b?nh .l> K y Ba dap
r:3
viet :

-f A._ ~ NkJ ~ JfL J~J!a: ;1 ·f f~ JrJ]

«Di$n nhi$t gia. Tuc Dt.rO'ngminh b$nh. Ngl! l~c huyet gia Thu Dl!O'ng minh
13

~J¥J ;1:11 L J:. 'i11< f 'f~ _1 A::_ fJ1 1J~ ~ ll:b

b~nh.Lt.tang phy chi thl!gng.mc:tch th~ ham gia ~TucDU'O'ng minh b~nh, tht!
1

f
· Vj
K~ 1!J A ~4 ~ ;f 1lltJ t
m{lch da. e~i trl!ong b~nh gia. tnJong trung thiet thong nhi minh trc:tc
t11 ;~ ~ ~~~ ;f
;f ~ 3
l{ ~ ~ 1vu "'
tr~t~ dong nh~t tn)ng cam
1f ~i!t if 11'1t.
han, tt/c tiet. dtJO'ng te
«i:J
nhi
)~ ;y
thong. bat

tt }(. :t JN
nang ct!u ~p.dl! Vi
~J 1°"
dong h~u ~ thu
1
~~ ecv ~ J:. i
hu th11gng liem. Vi
f iJ#J
b$nh

;%.
gia,
fl Q ~ f Vi l!u ' '
phuc tran tru<mg.
'b' ~ ;~
hoan dl!O'ng Tam nhi thong.thl!6'ng chi IU'ong hiep~
..t. i- ifil lft~
~1(!] A~ if ii ~ .~ ~ -F 1fJt ~ -
yet each bat thong. thvc ~m bat ha. thu chi Tam ly da. Ti4u

~lo. ~ ~ /J, 13~ ~ ~ ~ ;1$ wj ;(

tn.tcng b~nh gia, ti4u phuc thong. yeu tich khong ·:ao nhi thong thai quan
148
 y,~ ~ JJ= tift 7$ t Jt /~ _t
h~u , dU'ctng nhi tien nhi~t.nhuqc han th~m.nhvqc d<?c kienthuqng nhi$t
1 36
chi

T!· ~ -f 'J' <tfr /~ 1~ ~ Fe11!f~ .~ 1Vk ·p~ ,.f

th~rr{ : c;fip thu
3
t i4u chi thLI' chi chi gian nhi$t nhuqc m~ch ham gia,

Pt~ .1 1/'~ ~ t
thti ky h;fiu
*' ~ ~ -t
da. Thu Thai dl10'f.l9 b~nh gia, thu
1fi< ~
chi
e zJ -;:
Cy' hu h~

)~ ~ .j~- ~ffh
liem. Tam tieu
i
b$nh gi;i, phuc khf
~~ f~ )tifj 1
_,j, N~ 7D
man =:atiJu phuc v11u kien, bat
~ <i' A!
dac

Jh
ti~u
-4ft% .~, >tl .JLtj
ti$n. quAn cap d~t tac
~ 11J 11p '
thuy l11u tlic vi
1Jf 1'~ ;{i ./z_
trU'cmg. H~u t~i tuc

J\ 1~ ~ 71 A JJ&-- " ,$.% 1f ~ ~ d , ~ ~ .

ThaidllO'ng chi ngo~i d~i l~c. d~i l~c t~i Thai dLtc.mg.Thieu dvO'ng chi

rJJ ~ 1L 1
gian di$c hi$n vu
1Jfl< *~ ~ Nil~ ;f
m~ch, thu Uy-dllc:mg.Bang quang b$nh gia, ti~u
.1]\ w~
phuc

/~ .1ft ~ ;~ ~:A t ii ~ i1 ),."'t / 1' 4t_ fiJ -;r,

thien thOng nhi thong. di thu an chi tuc dye ti~u ti~n nhi bat

JJ~ A J:: 14% ~ ~ ~ Jl

,j, ti jr1 Jl .~
dac, l<ien thuc;mg nhi$e. ~hllqc m~ch ham, c~p tuc ti~u chi

*
3
ngo~i c~p liem

»~ s~ A~ ~ ~, 1# ~ · JffZ -f;- f tV! ~b~nh

hinh khoa h~u giai "'nhi$t .nhllqc m~ch Uy ham. thu trung U'cng?. Bam

.i 4
gia. thi$n thai
~ ~' t:7
tll't'ukh~u kh6
:f 11~ '11 ~f
ciu
/b' -,:
ttk trap, Tam h~
5}i ;Jf 3j\
d~m d~m.khung
~ . Jt
nhan htdng b{)
~ g~
chi
142
t. ~ r;fi'/IF.,
ach trung gi<Yi · gioi ·nhi€m s6 th61:.3 T~i
ii )L ~~
Tuc thieu

F~ L ~ ~ 1f. ifPL
dlldng chi ban m~t ! di~c thi
44
.t
l<y
Rr~ ~ ~
m~ch chi
-r f ~ ~
ham hilt / gia. ctiu chi~
45

~·
1 'ft.-~- i Jf~ ~
Ky han nhi$t gia thu Dlldng Langt uye~~.Hoang
~
•f f>ea ·q,} .t- ~
"
viet:«Thich chi huu

11 ~ t"~ ,tr ~ *') ~ 1 ~ r· ,. ~ ~ 1

dap:<~:Thich Uni gia. tat trung I< hi huy~t ~6 trung
14
d<;lo ho?:. Ky Ba

149
 ~ · tF 1 1t ~~ ra0 7
4'1
nhl;JC tiet. Trung khf huy$e: tac cham nhiem vu
~ -f ~ tf' f)\]
h~ng; trung n9i
*
tiet
gf
ttJ'c

bi
;J4j /f~ ~ ~ Jl'J ~ ~ j~ f ·~ Jl'l
thong; b6 fl phan- tac b~nh ich doc. trung can tok
f;
can

}i_ ?{J3 ·~ :f -WtL :t J ~[ 4- lu M~

ky chan tU'O'ng bck, lo~n nhi
:Q\ :Z
-
hoan

J~
ta

phan hoan n9i

khi

flV
bat xuat. dfr

-:r 1fl 4t :zf ~ ~~, Jl~ ~ a -tJV

trti. D~:~ng cham bat thttm di
bat

thu~n vi nghich da.>

kh(r.

Hoang De noi: ,,-Ta mong dtrvc nghe ve bf.nh cua h;c piAu.»
Ky Ba dap: ((Gu-ung m~t nhif,t. do Ia />fnh cua kinh Tuc
D~rung-minh. Ch(rng
sung huyet m:ri ngu--J~c. do Ia bfnh ciia kinh Thu Du-ung-minii Tren mu cua 2
bim chan m~ch kien ma ham. do la bf.nh cua kinh Tuc Drrung-minh. Day Ia
nhfrng ch&ng thu{ic Vi m~ch v{Jy.
Bf!nh cua D~i-lr~.rirng lam cho trong rutjt dau qu{Jn-that va dong thiri slti
Ji>n 6-0. Nl>u g~p mila dong. bf trung cam b&i 11iln-khi thi se bi ch&ng tieu-chay.
dau ngay & phfm run. kh6ng the d{rng JiiJU dtr(YC. cung 1 chirng-h?u vui v;. nim
thu huyrt CP,r-hu- thtr~ng-lii>m de chira-tr;.
Bf!nh ciia Vi Jam cho bcmg trcrung to len. Vi hoan se dau .thau tui Tam. chOi
Ji>n tren vao. hai hong strirn. til' each Jim den yet hau khong thong. an uong
khtmg xutmg. nen thu huyf!t Tam-Jj de chfra-tr;.
u
8fnh cua Tif.u-trt.tirng J;im cho rie.;u-phuc dau. c~t song that ltrng khong~he
den 2 hon dai c1~ bi dau i~hin~. Jam khi dau dl>n phai nghiimg ra phia sau m&i
chju n6i. c6 khi tru:5·c (,.qi bi nhi~>t. co kid nhtr th~ Ia him th;Jm. ho~c nhu- thfi Ia
mi mat tren ·bi nhi?t th;jlm. cho dh1 trong khoang giifa ngon ut va ngon ap ut
cung bi nhif}t. nhu- the Ia milch bi ham. do Ia nhifng chirng-~ u b~nh ( ciia
Tifiu"tru-irng) v?y. B('nh r1ia kinh Thti Thai-dvrnng nim thu huy('t C{r-hU' h?·liem.
Bf)nh cua Tam-tieu lam. cho phuc-khi bi day. fieu-phuc c(rng hun. khong
ti~u-tifn du-{YC khien cho ngtriri bi bfnh bj qucin-Mch. khi mruc nhieu qua. se Ju-u
giir l?i mtjt ch6 lam thimh chirng tn.rr&ng.
Ch&ng-h(w u
t~f dfli·l?c ben ngoiJi kinh Tire Thai-dcrung. d?i-l?c khoimg u
giira kinh Thai-dvung va Thieu4vung. cling hi?n ra. u mfich. nen thii
huy~ Uy-dtrung d6 tr;. . .
B('nh cua Bimg-quang Ia Jam cho tMu-phuc bi su-ng thung ma dau. dung tay
d~ an Ji>n tire thi Jam cho
b('nh-nhfm muon di tMu ma khong tMu dU'lJ'C. trim mi
mat· bi nhif!t. the Ia bj ham. cho den ngoai ngon chan ut len sau den
mat ca va cAng chan deu bj nhi{!t. Neu m~ch bi ham nm thu

!50
 JV-i'rnnu-11'~'»'1/"JU dJ ~rj.
B~nh cLia D&m Ia J~m cho (b~n.h-nhan) de bf th& m{inh. mi{jng dang. Of ra.
chat nllun. dtr&.i Tam .d(lp m~nh. hay io sv nhtr co ngviYi sap. bat Jay minh.
trong co i19ng nhu- co v.fit g.i,ch~n ngang va thtrung_ hay kh(;!c nho ( mnrc b-Qt). &
huy«jt goc va ngQn cua Jfinh Tuc Thil-u-du-ung, cling co t.hay dtr(}'C ffl?Ch bi ham
xuong. (tru·i.rng-hvp nay) t!Jich·ht;rp ·v&i phep cin1. Khi niw bi hlin nhi?t thi thii
huyf.t Dlro'ng Lfmg-tuyen.''
J-lm1ng De boi: «Phep cham nay co pfuii theo mt}t du·&ng JOi nao khong?-'-'
Ky Ba dap: ·sCham lheo phep nay at phai cham lrung khi huyf;t. dirng cham
trung nh~c tiet. Neu cham uung kbi Jwyf,t tbi mui kim se nhtr' dang di chui nui
con d,Jrirng hem r(mg. con neu cham trung nh~c tiet se Jam cho phan bi-phu bi
dau. Phep b6 ta rna ap-d1,mg nghich nhau thi bfnh se cimg n?ng. Neu cham trung
can (gan) se !am cliO can bj hoan {Juf-Jongj. ta. khf khong XUat. ra QU'(7C, do do po
se danh nhau v&i ch&n-khi t?o thimh cut}c hon-Joq,n va kh6ng chju ra d1: quay
··~ ngl.l'(YC V.ClO trong de
roi lun dan ra. - Ng~riri d~ng cham neu khong thifm-sat cho
ltj. do Ia h9 da bil?n thu{m thimh nghich roi vi))'.»

blnh hlnh)
131)- Ng11 1?-c huyet: chU: OU'O'ng-minh hru-hanh lY
ngoai ( bieu) phan ngU'-lt;iC CUa tay.»
TQy-hQc DTD d{nh nghia ve ngtr··l;,;c nhtr sau : ,iy dU'&i huy~t Ngtr-tE~. 6-
trong khoang huy~t DtrO'ng-khe va huy~t U~t-khuyet. Ia nai rna m~ch cua kinh
D~i-tnrirng hru-hanh qua." - Sach NK giing nghia chu : "Y noi l~c-m~ch cua
ngtr-l~c & tay bj sung huyet. M~ch cua Th\1 OtrO'ng-minh i.r ngoai cho ngtr-l~c
cua tay. cho nen khi ph~p ngtr·l~c bi sung huyet do la b$nh-h$u cua kinh Thu
DU'O'ng-minh.» ,
Thien Huyet l?c Ju(m (Unh khu 39) vnet:«Huyet m~ch thinh. no se nam ngang
c(rng ma mau xich Jen )tuong khong nO'i nhat djnh. neu nho thi nhtr cay kim. neu
J&n thi nhr.r s(Yi gfm. cfuim ta
Ia Y?n toim»
Sach vii~t chfr .:f') !:fh thi~h nhithay vi li1 !Il1! ,1fJ de nhi.-MNDw
chu : "Day 1<1 n6i ve J)hcp xem huyet -!!:)c. Chfr .fi 1} rae tfrc Ia chfr -1#tj trac. .Y
noi khi cham phai nghieng mui ldm theo phep nghenh de ta., - TC'lb6ng chU: «Cau
thinh. J(ien hoanh di xich y noi huyet' thinh rr trong m~ch. Cau thll'&ng ha vo
thtr&ng XU' y n6i dim S\f h.ru-hanh cua huyet-lthi khong nhat djnh nO'i nim. Cau
tidu gia nhu- ch<im y noi S\f h.r\1 huyet o- nO'i ton·i(;lc. Cau d?i gia nhu- elm y noi
st,r h.ru huyet i.r kinh to;;ti.
132)- L11ong phl.J chl thU'~ng, m?-ch tht;~ ham gia : 1'CJ'hljng chu: "Chfr ~
thv dung ra phai ia chfr ~ kien.,, - TCNW)c chu, « Mu bim chan gQi la ph1,1.
M<;tch trll?:n mu 2 ban chan la huy~t Xung-du-crng. Chfr thJJ phai la chfr kiim. co
nghia la c\rng ran va tht,rc, ChCr ham l'a m<;tch nhU'Q'C rna htr. tat ca deu thu<)c
b~h cua m~chTuc Du-O'ng-minh Vi."
133)- Truong · tnmg thiet . thong nhi minh tl'~c trS\c: MNDM chu:

!51
« ThieH.hong Ia dau qu~n. Tr?c tr1.1c co la trong rui)t co nhieu mr&c.
hru-hanh len xuong. xung v&i khi gay ra am thanh.»
134)- DCr Vi dong h~u: Sach NK chu: noi khi Vi ~nh thi co
the ra nhfrng b~nh-chU'ng nhtr da tren. Vi D<;li-trU'irng thu(>c Vi. ·cho nen
nm D<;li-tn.rirng dong v&i Vi.»
135)- ThLf 6'ng chi lllO'ng hiep : Chfr f!j__ co nghia nhtr chfr ~ chi co nghia
Ia chong vao. choi vao. Cau nay co y n6i rang S\f dau-d&n !an ra den 2 ben
SU'O'II'l, giong nhtr c6 1 v~t nao do chong-choi viw hong :nrirn. .
136)- Yeu tfch khong cao nhi thong, thai quan chi h~u : MNDM chu :« Chfr
cao co Ia am hoim: him dai. Tieu phuc gan v&i ben trong Tieu-tnri:rng. ben
sau t~a vao CQt song thci.t hrng. ben dtr.&i Hen-h~ den him dai. Cho nen. khi
Heu-phuc thong thi CQt song cua that lu-ng bi khong-che va dcin :mong den him
dai cung dau. Khi dau thi nhu- bi chiu khong n6i. chi muon quan-qu<;ti.
nghieng-nga ra phia sau·>>- chu: «Khong d<;li-ti~n va tieu-ti~n du-vc. luc
dau nhieu khien phai nghiimg ra phia sau, do Ia b~nh thu(>c ·chirng san.$1-
chu tiep: «Khi-h6a cua Tieu-tru-erng Ia a tieu-phuc. tieu-phuc ben sau t~,ra
VaO CQt song that ltrng, d~n XUOng den h(>n dai de t(;\O ra S\J' dau-d&n.>>
137)- nh11gc d¢c kien thU'gng nh~t th~m : Sach viet Ia ;g
mithay
vi Ia Jff
kien - chu:«Kinh Thu Thai-du-o-ng Tieu-tru-erng len tren. tir co
den m<t den mi nhQn cua mat. quay nh~p vao gifra taL Cho nen .b~nh cua
Tieu-trtr9-ng theo con du-irng da tuan-hanh tren rna phat ra han va nhi~t.»
138)- Tam tieu b~nh gia, phuc khf man: Sach viet Ia Phuc tnrung khi
man.
139)-lden th11gng nhi$t : Sach ~
ghi Ia /Ef. J:.. 4-Jt
~~·, mi thlr{Tng nhif.t
/ 140)- ... giai nhi~t. nh11gc m~ch ham. thuUy trung t.l"O'ng: sach
khong co ghi 3 chfr nhu-f/'c m{Bch hiim. 3 chfr nay thira vi da l~p l~i 3 chfr
tren.
141 )- Thien thai ttlc: chu: «Dlrm-khi khong thang. cho nen ptaai thlr
m~nh de duo.i khi ra ngoai.»
142)- Tam h~ d~m d{lm. khung nhan tU'ang b¢ chi: chit: «D~m d~m
oo nghia Ia dang-di~u that-)'.»
Thien Kinh m?ch khu 10) viet: "M1.1ch cua Tam-chu bi bf.nh thi-d{mg. th'l'
trong Tam se nhip len m9t each miJnh-me».
Theo DBNGian:. can cir vao thien Kinh m?ch v.a thic~n ·Chi chan diJi lu(m yeu
thi ro rang chfr diJm d?m Ia Tam dQng m~nh. leri chu cua Trtrung Canh Nh<;lc Ia
khong dung.
143)- Ach trung giai gioi nhien. sb thoa : (Xem lui chu so 45)
144)- T~i Tuc Thai d11<1ng chi ban chu: «& phu
gQi Ia ban
(goc). a kinh gqi Ia m~t (ngqn)." - chu: "Cai goc cua kinh m"'ch Tuc
a
Thieu-du-o-ng Ia dtr&i. cai ngQn Ia giiraa va yet-hau.» - chu: «Goc
cua kinh Tuc Thibu-du-o-ng t~i khoang huy«)t Khieu-am. con tieu thi t<;li huy~
Song-lung. day

152
trang 48 viet : "Goc cua kinh Tuc Thieu-dll!'o-ng & Khieu-am ron tieu l:hi iY
tai.»
Thien Can ket khu 5) viet: "Can cua kinh Thieu-du-ung a· buyf'i
Khie?u-am. ket thi G- huyf.t Song-lung. huy(!t Song-lung thi u gifra tai v?y.»
NhU' v~y. huy~t Khh!;.u-arn iY dtr&i ~a can. huy~t Song-lung & tren Ia m~t.
145)- M~ch chi ham h~ gia, ct.!u chi :
Thien Kinh m;,~ch (Unh khu 10) viet: «Ham xuong Ia phai (lung phep cirll>> -
chu: "Khi m~ch ham xuong tfrc lei I< hi bat tuc. cho nen thich-hgp cho
phep cfru.»
146)- Ky h~m nhi$t gia thu DU'cmg Umg-tuyen: chu: «Kinh-khi ci'.m
Thieu-dtr<Yng la no-i xuat nh~p ngo(;li va n<)i.»
147F Tat trung khi huy$t : chu: «Khi huy~t ia kinh huy~t no-i rna
khi cua t~ng phu chil : rot vao.j;'
148)- Tac cham nhi~m vu, h~ng : DTThifo chu: «H~ng Ia con dtrilrng h~m. chi
vao nui ,khong-huyf.t.,_,- TCNb3c chu: «Nhi~m Ia bam ch~t vao, tu;ang la con
dtr<'rng. y noi khi cham trung vao khf -huy~t thi mui kim se bam vao m~ch-d~o
lam cho kinh l~c dtrQ"C thong,»./.

HET
(T A KHI T ~NG PHU lB~Nn HiNH)

TP Ho cui MINH
6-.S. HUYNH MINH·DtrC dich

153
 NOI-DUNG .-
Day Ia thien t.hfr 5 cua sach UNH-KHU. co tim Ia CAN KET.
Can co. nghia cai goc : Ket co nghia mri dt.rO'm trai. nO'i xa nhat va quan-h~
m~t-thiet nhat v&i elm : co goc m<Yi co trai. - Day Ia thien frng-d\mg D jch-Jy vao
nghit'm-cfru S\l' v~n-hanh cua Thi~n Dia. cua con ngt.riYi Hr goc den nO'i ket trai.
nham dung mUi kim nho dieu-hoa khi-huyf.t nham chua b~nh cho con ngt.riYi. Bai
Vi neu khong phan-bi~t dtrQ'C can va kef. ngtriYi thay thUOC se fO'i vao S'l,r
ta.-
nguy-hf;li Ia khq.p.g phan-bi~t du-vc le nghich thw)n. chim M4 no1
ding :'«Ben trong thien co noi den cac kinh Am DtrO'ng. hiy can & huy~t nao. Jay
ket a huy~t niw. vi the m?n m&i d~t ten cho thien la Can ket thien'•.
Can-cfr m<)t each tong-quat vao nqi-dung cua thien sach nay. cht.mg ta co th~
chia no .ra lam 8 dof:ln nhtr sau :
1) Lw}n chung ve te Thien Dia tlro-ng cam Jam n{m tang cho Slf t\ro-ng-cam
Thien Dia Nhfm. Slf ttrO'ng-cam gifra khi huyet trong t~ng phu con ngt.riYi. Tir do
rut ra ve vai tro cua cac huy$t can ket tren rn6i dtrerng kinh nhtr khai. khu.
h.flP-·
2) Trinh bay v~-tri cua cac huy~t elm ket thu(}c nhom Thai·dtrO'ng.
DtrO'ng-minh va Thieu-dtrO'ng. Tiep thoo la ntlfrng b~nh se xay ra n~u nhfrng
c.8nh eli-a va cht1t c!l-a b' chief :gay.·
3) Trinh bay vj-tri cua cac huy~t ciin ket thuqc nhom Thai-am. Thieu-am va
Quyet-am. Tiep thoo Ia nhfrng b~nh se xay ra neu nhfrng canh dra va chM c&a
bi chiet : giiy.

154
 4) Trinh bay <.~hi-liet cac huy('t gQi Ia thjnh l.flc. tfrc Ia cac huyi?t rna khi co
bi?nh. nen chQn no de
chfra trj.
1 5) irt<}.Ch kh<iu h.rcrng-(mg v6'j khi doanh Vf V~n-hanh 50 d9 ngay Va dem.
6) Sl)' khac bi(!t trong vi~c cham trj sau hay ~n. nhanh hay ch~m dOi v<Yi
_,. ngtrO'i ngheo kho va giiuJ co.
7) Vi?c cham b6 ta khac nhau do hinh-khi bat-tuc ho?c hCru-dur n<Yi con
ngu-O'i.
8) St,r nguy-h~i do o- ngu-O'i thay thuoc khi cham-tri rna khong phfm bi~t
dU'Q'C nghfch thu?n. chan ta. Dh?u nen nh& ia vi~ quan-tr~mg nhat trong cham-tri
Ia phiH la.m sao dieu hoa chrgc Am Dtro-ng.

tf 1g s
Ky
1
*- ~t!J :ti!r
Ba viet :« Thien 8.ja tlf<Jng cam h~m
J4 2
~ -~ Jg -f~
hoan tlf<Jng di.
3
* F~
Am DLfO'ng

~ lli;1t J )r J-/v }j ~4' lt_ 11-J 1!t jJ ~ ~t- f

e~o

n
chi OS10, thyc thit?u,thyc da? Am E>q.o ngau,DtJO'ng CO'; Phat vu,

~ 1 rt ~ JY. 1~ ~ ~ 1t -zr -4$[ fry ;1m

xuan hq.. Am khi thi.§u,Duong khi da; Am DvO'ng bat dieu ha b6

1~ ~ ~f- -r ~r, ~ 1{, ~ ~- P4\ l ~ ~ iL

* -:f-t."
ha ta~ phat vu thu dong.DuO'ng khi thi.§u, Am khi da, Am khf

'A -;0
thinH nhi DLfO'ng khi
~ ¥G ::i
suy~ co h~mh di~~
{--t
kho
Jti 71 r.fu
cao, thap · vO
1-
ha
lf
qul.

~ ~ :<f[ ~ ~?] ~ 1~ iF~'~- !!¥ iffk• },f 7f ~

.Am DLtO'ng tLtdng di: ha ta, ha b6 ?» Ky ta ly kinh, bat kha

!~ ~ <f 9!v # ,~.t -;: ;~ ~' /f1 1fr ~M ~ ~~

t~ng
8
thang so. Bat tri can ket, ngu lye phu,chietquan bq.i khu?

r~~ tk~ 1nJ Jl ei\ ~ f, *- ;([\ -;;y ~~ *<- 1L ~1

khai hq.; nhi d.u, Am DLtO'ng d~i that ! 0
bat kha phyc thu. Clh.J cham

~ ~ -f.. -:1£ ~¥$ :1t{ -t't ft, 'fio ,~}!.:Ito - -"t 70

t~i Chung thi.
11
chi huyen yeu Co nang tri Chung thi. nhat ngon nhi

-f<r *~ J;t-jt'a ·~1 JL )~ }.~ 6

tat bat tri Chung thi, cham dq.o ham tUy$t».

155
 .-
Kj Ba nOi: «Thien Dia. cimg cam nha.u. khi /iJnh am ciJng tha.y dJi nha.u. D?o
( v.?n-himh) cua Am Dvung !Uc niw it. luc niw nhieu ? D?O cua. Am thu(jc so
«Chan.'.•, 'DiAD CUa Dvung thupc so <<k!.-.'. Khi mu dong vao mila xuan h? thi Am-khi
«it.'> va Dvung-khi <mhieU>'. Khi Am Du-ong (trong viijc mu dong) kh6ng «dieu
hoa-.'. v?y nen b& nhU' the ntAo ? Ta nhu- the nao ?
Khi mir dong vao mila thu dong· thi Du-ung-khi «it.''· va Am-khi
«nh'ieu-'\, thinh va D~ru.'1g-khi suy. cho nen tha.YJ ~By. Ja bi k~~'?6-h00 tl1i vU
(mu-a) khi va thap-khi quay xuong du-61. (nhu- v?y) Am Du-ung co ciW tha.y d&i
nhau; chung ta nen·ta nhu- the nao ? va bO nhu- the nao ?
Ta-khi bat chinh thviTng cam u kinh nay roi chuytin qua ch6 khac. khong
biet bao nhieu each. Neu chimg ta khong bier (nhirng huyf.t} elm va Ju~t thi khi
nhfi'ng canh cira Va chot c{ra CUB ng(J t{lng. b)C phU bj gay. bj Sl)p. 00 d6
S(r mu dong kh6ng con (chinh-xiic) khilm cho (chfm-khi) bj thoat. khi Am Du-ung
bi mat Jun. khong thti nao Jay l?i (day du) du-9'C nira. Sfl" «huyen (dif.u),, ciia. ciru
u
cham quan-trr;mg "Chung thf,,, cho nen. neu ch'!f!I ta biet du-vc le <<Chung thf,,
thi chi can 1 lui n6i Ia dienta day du. con neu chung ta khong biet Je «Chung thl•>
thi «cham d~o.'> bi t uy?t han.

. .
. 1)- Ky
Ba viet : Sach cho rang day Ia Jloang De viet thi dung ho-n.
2)- Thien E>!a tl.I'O'ng cam : Chf.r tu·ung cam uday noi lim Sl! hai-hoa an
khup gif.ra Thien Dja. Tuy nhien. rieng trong bai nay. cung nhu- trong toan b{>
ngi-dung ciia Ngi-kinh. nol den Thien Dia cung Ia noi den con ngtr<ri. noi den thuy
hoaM. - Trong Dich-ly. S\J' ttro-ng cam Ia vim-de thcn-chot trong vi~ gaaHhich S\J'
hinb-thanh Va quci-trinh bien-boa CUa toan-th~ VU-lf\1 CO anh-htrung tr\J'C-tiep den
khi-~uyet trong con ngtr<ri.
Rieng trong phS~m-vi coo thien Can ket. toi xin ch.ra vao Sl)" bO-C\JC cua toan
bQ kinh Dich d~ giai-thich S\.1' tu-ung cam nay. - Thien Ung thu- (Linh-khu 81) co
mo-ta mgt each t6ng-quat S\J' bat IU'O'ng cam gifra Thi4'n Dja Nhan gif.ra
huyet-khi trong ngtrlri. t<i,lo thimh b~nh Ung thu- nhu- sau :
Hoang De hoi : <<Ta da biet huyet-khi Juc mio binh. Juc nao bat binh. nhu-ng ta
chu-a bict b(>nh <<Ung thtr. .• do dim ma sinh ra ? Ta co th~ nghe giai-thich du-vc
khong?
Ky Ba dap: «Kinh-m{lch ltru-himh khong ngirng. cilng ,vd9··' v&i TriTi. h9J'p <<kj.-.·
vui Dat. Cho nen khi tinh-tii tren TriTi bi that c19. m?t triri m{it triing day voi.
dja kfnh bj mat cai kj CUB. ·mfnh. du-iTng tbiJy-d{IO bj tran-{r, CO r?m khong con.
ngu cor. khimg ffl()C. du-iTng Joi khong thong. ngu-iTi diin khong qua l{li 'llfri nhau_.
u
nhU' v(ly nguiri dan dci' song bi{>t l?p. vui nhau nh(rng nui khac nhau.
lluyct·khi cua con· ngu-ui cung the. nay xin noi ro nguyen cu. 6i! fluyet. m~ch.
doanh. vr
tat ca deu phai chu-Ju-u khong ngirng. tri>n d~ U'ng vui tinh-til. du-ui
d~ vlTi kfnh so. Kbi han-ta «u khach·' gi&a bi «khap.....

156
 Huyet «khap.'> se thong. huyet ·thong thi khi bf quay ve. kht>ng Jam
trim nhifm~Vf.J «phf.JC·phafJ'-' CUa flO, do do ma gay nffi ch(rng <dJJnfJ thling" ....'>
Thien Ung thu.r tren da mo-ta S\f t.an~h~i cua bat trrung cam gifra Thien Dia
Nhan, nhac chung ta tinh-cach quan-trQng cua van-de- ttrung cam. Nhln chung
toan b9 bo-c~iJc cita quyen kinh Dich. chung ta ·thay ngtrboi xtra de\ chia S\f'
hoa-di~U, S\f h.rang cam ra lam 3 giai-do~n :
a) giai-do~n cua Thien Dia : 2 que Kilm va Khon.
b) giai-do~n cu~ Nam Nir: 2 que Ham va Hang.
c) giai-do~n cua Thuy Hoa z 2 que Ky-te va Vj.te.
Vi ph~m-vi h~\n h«?p cua phan d1u-giai. toi chi xin t~m neu ra m(}t vai net .n6i
bi)t cua S\)' tu·ung cam rna thien Can ket nay da d<}t ra rna thoi ..
Thoan-ti.r truy~n que Ham viet :
«Que Ham Ia j-nghia cua «cam nhau.\', Nhu
- -- trim ma CU'O'ng dU'Ui, hai khi { nhu CU'O'ng}
«cam frnlf'> nhau decling «sanh» nhau.• >-'
Que HAM
Thoan-t i.r truy~n viet :
«Que Hling Ia j-nghia cua SJD" «OOD vfrng>.>,
Cu-ung tren ma nhu dU'ui. sam va gio cung
,·<sanh nhau.-•... curung va nhu cung &ng nhau•.
D~o cua Thien Dia Ia «hlinlf'>. oon· vCrng khimg
Que lbao giiY ngirng l~i.·>.
Thoan-tir truy~n que Thai viet :
~ ~ ~ ;r;, ., ~io 11_ Jdv ~
Thiim E>ja giao nhi v~n v{lt .thong da
«Thien Dja giao nhau ma V<?n- v~t' dU'f)"C
Que THAI thong>>.
3)- Han t>toan tltctng di : Khi dung den chfr him va hiuin tfrc Ia noi deo
van-de i?nh va am.
Ia chung ta dii n6i den toan bQ van-de cua Ngii v~n b,Jc khi
4)- Am E>~o ng<lu, Duang e~o CCf : chu : «Ccr Ia .so le nhtr 1. 3, 5. 7.
9. NgAu Ia so chAn nhtr 2. 4. 6. S. lQ,.
Chung ta thay rang lui chu cua Trtrcrng Canh-Nh~c rat dung. nhtrng rat tire
Ia 01\g chtra dU'a ch\mg ta di sfm vao liinh-V\fC ap-da,mg chuyim·bi~t Dich-ly vao
y-hQ<"" Toi xin khaHri~n them cho ro hcrn nhtr sau.
Chll'ung 9 H~ti.r thli'Q'ng truy~n viet: «Thien t Dia 2. Thien 3. Dia 4. Thien 5.
· !Dia 6. Thien 7. Dia 8. Thien 9. Dia 10. So cua ThiEm co 5 so. so cua Dia co 5 so. 5
ngoi vi dcu tu-ung dac nhau va deu co chli hvp nhau. So
cua Thien gom 25. so
cua Dia gom 30. T6ng so cua Thien Dia gom 55. Con so nay hinh-thilnh S\J'
bi{m-hoa va .<Ueu-hanh vi~ quy .tha~"·
Ctm Hy noi r~ng cac con so tren Ia· so cua .la Do.
Cac nha nghien-cfru

151
Dic'h-hQc da giai-thich :
• so cua Thien goro : 1 • 3 • 5 • 7 • 8 = 25
• so cua Dia gom : 2 + 4 + 6 • 8 • 10 = 30
T6ng cc)ng so cua Thien Dia Ia 25 • 30 = 55
Chu Hy giaJ-thich -~«ThiEm ley 1 bien sinh thuy. rna Dia lay 6 hoa thfmh thuy.
Dia lay 2 bien sinh hoa. rna Thien lay 7 h6a thimh hoa.
Thien lay 3 bien sinh ml}c rna Dja lay 8 h6a th2mh ffiQC.
Dia lay 4 bien sinh kim rna Thien lay 9 hoa thimh kim.
Thien lay 5 bien sinh th6 rna Dia lay 10 hoa thanh Uuh.
Tat ca
cac con so tren day chi m&i n6i den giai-do~n sinh va thimh rna thoi.
Con so bilm-h6a dtrq-c trinh bay tiep thoo nhtr. sau.
Tai-li~u s&m nhat va co uy-lin nhat ve con so bilm-hoa phai tim trong Kien
tc;tc-dc) sach Dich-vi.
KiE~n t<;1c-do viet : « ... Dich bh~n rna thanh Nhat. Nhat bien rna thanh that. that
bien rna thimh cfru. Ci'.ru Ia so cuoi cung cua khi bien. The roi no bien tr& l~i .
thanh nhat. Nhat Ia cai bat ctau cua hinh bilm : trong va nh~ ooc lim thanh Thilm.
di)C va n(mg lang xuong thimh Dia. MQi v~t deu co giai-do~n tbi : belt dau. co
trang: m{mh va c&u : cuoi cung. cho II'U~n gom 3 V<;i.Ch rna thanh que Kh~n... »
Sach nay nhan m~nh : « Du-vng d<}ng rna tien. Am d(>ng rna thoai. Cho nen.
Dtro-ng lay 7. Am lay 8 lam thoan._ Dtrvng bien Hr 7 d(m 9. Am bi(m ti.r 8 dim·
6_,,
Phung Hfru-Lan sap xep so Duvng nhu- sau :
1 Ia so SO' sinh. cua Dtrvng.
3 la so chinh vi ci.ta Du-o-ng.
7 Ia so t hoan cua Dtro-ng.
9 la so bien cua Dtrvng.
6ng sap xep so Am nhu- sau:
2 Ia so su sinh cua Am.
4 Ia so chinh vi cua Am
6 Ia so thoan cua Am
8 Ia so bien cua Am
Sach Kien-t(}.c~dQ con viet : «Dtrvng d(>ng rna tien. bien ti.r 7 den 9. trrtTng cho
giai-do~n trrc cua khi. Am dqng rna thoai. bien tir s den 6. trrtTng cho giai-do~n
tieu cua khL»
Tat nhien. con so chin va le nay da du-qc ap-dvng m<}t each tuy$t-viri vao
ph~p cham-ci.ru rna ngll'iri xu-a gQi Ia Linh-quy bat phap rna toi da. c6 dip trinh
bay <r nvi k hac. ·
5)- Phat vu xuan hi1.l .. : nhi DU'O'ng lchl suy : MNDAJ chu: «Pham b~nh ph<H
ra er mua xuan va h~ thi Am-khi thi~u va Dtrvng-khi da. do Ia .y-nghia cua cau
158
 noi : Dtrang bAt dieu». - chu : «Chl.r co Ia khai
: m& dong cua Am DtrO'ng· n<ri con ngtriYh - TrtrO'ng Chfi-Thong da dung chfr
khai h<?P cua kinh Dich d~ giai-thich chfra pbat lY day rat d(mg. Toi se trinh bay
ro ho-n (y phan chu tiep thoo ithi chung ta giai-thich ve vai tro ciinh eli-a va chat
c&a cua cac dtrerng kin~ Am va DtrO'ng. .
6- Co h2mh di$p kh'o cao, thap vu h?- quy : IDBNG!b chu : ceCa 2 ciiu tren
dim n6i rang. neu ben tren than va Ia bi kho hoo thi VfJ (mU'a) khi va thap-l<hi se
quay xuong dtr<Yi r~ d~ dtro-ng cho cay. day muon n6i !uc mua thu va mua 46ng.
Tuy nhiim neu so i<,\i thi dtr<Yng nhtr no khong an khup veri cfm van trim. co le
day Ia cau rna ngtri:ri sau suy-dien de them vao chang ?»
7)- Arn Dt1ang tllcmg di : Sach GJap-lt viet !a ttrung J.'~l thay vi t1ro-ng di.
8)- Ky ta ly kinh, bat kha thang so : MNDai chu : e/(J' t.a c6 nghia Ia bat
cbinh chi ta. Ly kinh co nghia Ia ta-khi cam i:r cho nay d~ roi nh?p viw cho kia».
- TCN~c chu : «Ky-ta tire Ia ta-khi btH thrrerng. Ly kinh co nghia Ia ta-khi
') ltru-truyen vo dinh». - TCTh«>ng chu : «Cau kj ta Jy kinh co ngh!a Ia ta-khi
khong nh?p vao kinh rna ltru-himh U d;;li-l?C d~ sinh ra ky b$nh. Y n6i ta-khi
thay doi khbng biet bao nhieu lo;;lin.
9)- Chiet quan bqJ khu : Thee nghia den thi cau nay co nghia ia gay cimh
eli-a. Sl)p chOt eva. Th\fC S\r thi no co nghia Ia bat cfr co S\1" Sl)p gay nat> cua
canh cira hay chOt cira cUm iam cho Slf m& dong bi tro·-ng<,\i. Noi khac di, trong
hai nh6m dtr<rng kinh Am ho?c Dtrcrng. bat cfr m¢t dtri:rng kinh nao bi ta-khi
lam cho b('nh deu lam anh-htrerng den chan-khi trong toan b¢ than-the. Toi se
cht1 ro ho-n a chu so (15) dtr&i day.
10)- Khai h~p nhi t ~u. Am Duang dS'i that : Chfr khai h~1p co nghia Ia m&
dong ci'ra. Chu so (5). Trtro-ng Chi-Thong cung da co nhac den hai chfr khai hf)p.
Hai chCr nay lay y trong ch\rO'ng ll H~-tir thm;rng truy~n cua kinh Dich. Tuy
nh~en .• trong kinh Dich. ta thay chCr Jchai dugc vibt Ia ~l tjch cung co nghia la-
mO" crra.
«Cho nen dong cu·a l?i g9i Ia Khon. m& cira ra g<;>i 18 Kit~n. M(Jt dong m~H mu
gf)i Ia biln Qua l<?i ma kh6ng bi «cimg" g<;>i Ja thong·'·
6' day. neu nhtr cac canh ctra Am DtrO'ng bj Sf)p gay thi se lam cho khi Am
Dtro-ng no-i con ngu-<Yi bi thoat... - MNDal chu : «Khi c&a gay. khi chat cira spp
thi sl)' m& dong se khon lu-<Yng. gay nen tinh-tr~ng khi bi h.ru-hanh sai dLr<Yng.
chfm-khi se rat kho phl,lc-hoin.
ll)- Ctiu cham chi huyen yeu t~i Chung thi : MNDai chu : «Dieu huyen-di~u
ClJa ClrU ~ham deu nam (y trong thien Chung thk - TCN:hzy.c chu : «Chung thi &
day co nghia Ia ban m?t. tl.rc Ia y-nghia cua chl:r khai h~p. Va 1<,\i. thien Chung
thi sach Unh-khu deu co ghi nhfrng van-de cham d{W. vi the nen neu !;;hong biet
den chung thi thi cham d<,\o bi tuy~t». - Xem then ban dich thien Chung thi
(Linh-khu 9).

159
 :A f~ ~ 1 ~~ }i 1 /~ pq 4 ~~ }i
Thai. dU'O'ng can vu Chi am, ket vu M$nh mon.M~nh mon gia,

trE ~~ -l JL -~~ 1 }\_ J:~.

m~Jc da~ DU'ongminhcan
2
vu L~ doai,. l<et vu Tang d~i. Tang d~i

11 ;ftt ~
·• .....
g1a Klem n.h~1 aa·
lV lf'
_,~13T•~·" _,
.. n!eu aU'ctng •
can
1% :<fF< f '1£ J.t·~~ l(h""
vu ..... •
,teu am, ft."
.,et.
-t c::;~!
vu
fL
_ong I~ung,
'w
~
~ JJ. tr
-,~t.J /fl ?1
<f .¥
A\
1JL
'7iJ
~
l~
. -gtt 11il ):t_
. 1·~ "'!~ ./~
14
Song lung gia, nhi trUB1g da. Thai dU'O'ng vi khai,Duang minh vi

~, F4
Thieu dvang vi
~ 1@ ~1.
knu:5 Co khai chiet tac
tfr M
n¢i
if 5f
tiet. d¢c
;+O
nhi
~ :;Jf~
b~o b~nli

~ ~ ~
khai hy .16 Co
:! ~ ~~
b~o b$nh . gia, thu
1f5(_ z_ ~ 1~ 1fJb -i
chi 'Thai d"'ang. thi hfru
ft ~\
dt1 bat

Jt 5j ;f ~ ·rtv ~ W~, JO B~ ® 7
~~ ~fr Jitj ~
nhi nhvgc da~ H~p chilH tac
tuc. E>¢c gia

~ % Jt j, &J ~fi ,~ M
bi . nhyc .uy4n tieu

* ~ :Jt )~ %:
khi

Jf~
vo

:2: 1k
s6' chi tuc'

11jf
chi Dllang minh, thj
;fJL If
nhi nuy

hll'u
*
dtr
t~t kh6'i hy ~a Co nuy

Z' .)L~.. ffr·.J.1:- _j,

bat tuc. Vo sa chi tlic
t~t gia

/V "$.
thu

gia, chan

Jf.(, ff 1):JJ ff~ "'

k i, ~ ~ ~ 17}- i1 ,Jf l~\ ~
khi ke IU'u, ta khl
chi da. Khu chiet tuc cot dao nhi
CU'

1' 4:- ~ ;;!-~ {X ,t ·16, ~ Jf5Z ~ }' ~ ~JV :t

19
bat an u dia • Co cot dao gia, tho chi Thieu diJO'ng.t.hi hfru

/i~
dU'
7j\
b~\t
~ ~-t !~.
tuc. Cot dao
;* fV ~ -ro Zf t
gia. tiet hoan nhi b~H thu
ldt)
da.
i'r
S&
-tWvi
rt tl 1 Jt -ti: ~
cot dao
r&
da. eu
gia, dao co
~
ang "cung k y
1 ~
ban
it)20. "
da. '

2 • am kot) .•
Kinh ( T6c) Tht1i-dtrcrng Jay ciin u huy(>t Chi-am va Jay kl>t u huy(>t M~nh-m6n.
u
Huy~t M~h-m6n day chinh J~ d6i mat v~y. Kinh (Tuc) dtrung-minh Jay can &
huy¢t L?-doai. va !ely ket
& huyf't Tang-d~1i. Huy¢t Tang-(1{Ji nam cho kiem~thuc u
160
blri vanh tai.. Kinh (Tuc) Thlieu-dtrO'ng My can u Khieu-am. Jay ket cr Jwy(:>t
Song-lung. Song-lung nlim & giira iai.
Kinh (Tile) Tluii-(brung dong vai tro «khai: mu
cu·a.··. kinh (Tuc) D~.rung-minh
ciong vai tro "h?.P: dong c«Ta~·; kinh (Tuc) Thieu-du-crng dong vai tro <<kim: ehot
Ctra••. (:no n{m, khJ nao «ClF.al bj gay.•• thf ben trong C(Y·JJhf.JC bj nhieu-JOflD Va b~o
bf.nh se d~y len. Cho nen khi bi b~o bf.nh nim thu huyf't o~_kinh (Toc) Thai-dr.rung.
ra ni>n dt,ra vao tinh-tr{Jng hiru-dtr hay bat-We: Chir « 3 t d¢c·'' co nghia liJ._phlm
da thjt bi fro mem va yeu-Ut. Khi mio <<ClFa dong bj gay.•> thi khi khimg con ch6
eM ngi.rng nghi va chirng nuy-t<fU khui lim. Vi the. khi ·nao bf ch(rng nuy-t~U nen
thu huy{fot Q- kinh (Tuc} DLro-ng~minh. va nen dva vao tinh-tr-tBng hltu·dl..r hay
bat-We. Cau <·kh6ng con cho de ngirng nghi·· co nghia Ja chfm-k'lni bi ng'iin l9i
nhu-irng ch6 cho ta-khi u. Khi niw · «chot eli-a bi ga,_;~:..., tire Ja phan ciH bi
dao-d¢ng. khong d&ng virng tri>n m~f dat. Cho non neu bj chirng {<COt daO>-' nen.
lhii buy(·t G-· kinh (Tuc) Thieu-dl.l'cmg va nen dtra vao ti'nh-tr?ng h&u-d1r hay
bat-tuc. ChCr «COt dao.>> co nghi"a Ja cot-tiel bj gian ra ma khong co (thu) l?i
dU'Q'C. Cot d.ao noi ve S(l' dao-d¢ng. (Vi(jc chir.a trj nay) nen xem xet m«)t each
nghiem-N.ic cai .,g(>c, cua no (thui)c kh;.!i. thu(>c h?p ho;)c thui)c J(hu).

12)- M~nh m6n gia, m~:~c da : M~nh m6n co nghia den Ia canh elB-a cua S\f
song. Trong van-de kinh huy(>t h{)c. chfr m('nh mon nay da gay ra rat n~ieu CUQC
tranh-lu~n. Toi xin trinh bay van-(le nay (r ch6 khac. rieng (y day. chfr m(mh mon
chi vao doi mth. n6i ro hcrn. no chinh Ia huy~t Tinh-minh. ·- TCNhf,c chu : "Kinh
Tuc Thai-dtr<Yng i:r phan dl!l'&n h\y elm ;, huy~t Chi-am. lY phan tren Kay ket i:r
huy~t Tlnh-minh. Cho ncn n6i dmg M¢nh-mon la mat"· - VU'Ml8' noi :
"M{•nh-mon la nai tang tinh. ia n<Yi chieu ra anh sang quiwg chieu. do chinh ia 2
mat·'·- chu: ··M¢nh-mon Ia muon noi den kinh Thai-dtrorng thu<)c Thuy
va H oa. Ia nguyi>n-khi ctm sinh-m~nh. M1,.1c Ia J(hieu. ia canh dra d~ kinh-khi xuat
ra''·
13}- Tang d~i gia, kiem nhi da : MNDili chu : :rDay Ia huy~t Dlm-duy». ·-
chu : ,. Kinh Tuc DU"crng-minh ben dmri h1y can & huy~t L~doai. ben tt·en
lay k.Ct & huy¢t Thll'a-khap. Nay 1¥i gQi la lang d~J.i y noi den huy~t ket nay nam
tren huy:gt D<;ii-ngb(}nh. Huy~t DC;\i-nghenh narn gan du·&~ Xt.I"O'ng ham ben C?.nh
tai". - Thoo DBNGiin thi : «chfr Tiing-d~i chi vao mri · mi toe ngay goc trcin. do
Ia 2 huy~t Dau-duy. day Ia huy~t b! kibm thtlc phia tren mep tai. vi the nen m&i
co ten gqi }a kiem nhi·:.
14)- Song lung gia, nhi trung da : MNDid chu: «Day la huy~t Thinh-cung. Xet
kinh Thu Thai-dtrO'ng Tieu-trtr&ng co huyqt Thien-song. l~i co ten Ja huy~t
Song-lung ( thco Giap-<H). Phan dtr&i day co noi den Th~n kinh ket {r huy~t
Liem-tuyen thuc:)c m~ch Nh~m. va Cnn kinh lay ket (y huy~t NgQc·anh thu(lc m(,lch
Nh$m. Day Ia mqt chl.rng-minh ding m(lt ctu.·t'tng ldnh nao do co th~ Jd•t dtril'ng
kinh khac. Co the nghi ding huy{'t Thien-song la huy~t ket cua kinh Tuc
Thieu-<:h.rO'ng··. - TCNN)c chu : · Day chinh la huy~t Thinh-cung thu9c kinh Thu

161
Thai-dtrO'ng. Ia n&i h<)i cua cac kinh Thu Thieu-chrung. Tuc Thieu-dU'CYng va Thu
Thai·<iU'O'rtg. Vi the gQi day Ia huy¢t ket cua kinh Tuc Thieu-dU'O'ng''· - TCfoong
chu : «Chfr Song lung co nghia Ia gf(ra tai. No vi nhtr canh dra s6 lam tho.ng
khi len tren". - IDBNG!in dan thien V? khi cho rang chfr Song lung co nghia Ia
tai.
15)- Thai dt.tcmg vi khai ... Thieu dtJong vi khu : chu : «GQi Ia khai.
va khu chang qua Ia nham phan ro n¢i. ngo~i d~ phan ra phep bi~n trj rna thOi».
chu : «Khai h?P vi v&i canh cfra. khu vi nhU' cai chot de xoay. Bo
khu thi khong mir dong aU'<;rc. bo miT dong thi chang lay cai gi de xoay chat.
Day n6i ve khi cua tam OU'o-ng cimg thay nhau xuat nh~p vao trong va ngoai
cua kinh m~ch. bi phu. hinh than va t~ng phu».
Chung ta co the dQc them thien Am Du'ung Jy hq-p Ju;)n (To··van 6) nhu· sau :
xHuyt?t cfm cua kinh Tuc Thal-d~.rung kheri len & !wy?t Chi-am. ket & Mrnh-m6n.
gpi tenIa «Dli'O'ng trong Am''·" Huy?t elm cua kinh Tuc DlrO'ng-minh kh&i Um &
huy('t L¢-doai. gqi ten Ia «DITO'ng trong Am".- lluyf.t ciin cua kinh Tuc
Thieu-duung khui len & huy?t Khieu-am. gpi tenIa ,,Thieu-dl.rung trong Am··. Cho
nen S(J' Jy hq-p cua tam Dtrcrng Ia : Thai-dtrung dong vai tro cua «ccinh cira m&...
Dvung-minh dong vai tro cua ••Canh c&a dong". Thieu-d~.rung dol:'tg vai tro cua
«cai chot xoay c&a ". Ba kinh dt>u khnng the «t~.rO'ng that : cimg mat nhau·· ... "
16)- Co khai chiet tac n6i tiet doc nhi bao benh kh&i : chu :
«Thai-dtrO'ng Ia bh~u cua Dtr<Yng-khi. cho. nen khi khi o-· t;,li CO'-nhvc thi CO'-rthi,lC bj
nhieu-io?n. Bieu-khi chu ben ngoai. cho nim ta··khi de nh~p vao va degay b?O
bt}nh».
17)- B<?c gia bi nhyc uy~n tleu nhi kha nhvqc : Thro sach thi day Ia
tinh-tr~ng bi-phu bj nhan-nheo. CO'-nhl)C nhtr b{ mem nhao va suy- nhtrgc. -
TCN~c chu : "y n6i CO'-nh\.IC bj h6o-nhan. om gay. kho».
18)- Hq.p chiet tac khi v6 s& chi tU'c nhi nuy t~t kh&i TCN~c chu : "Kinh
Tuc Du-o-ng-minh chu ve lam nhu~n cho tong.can. lam ch<)t-che cho cot va lam !t';ri
cho cac ccr-quan. Cho nen neu canh ci'ra dong rna bi gay thi se gay thanh chtrng
nuy-t{it·•.
Chung ta nen dQc them thien Nuy lu~in (To-van 44) de biE•t ro ve chtrng nuy.
19)- Khu chiet tU'c cot dao nhi bat an u dia : MNDM chu : «Day chinh la noi
ve cot tiet bi hoan : gian ra ma kh6ng thu vao dlr(YC. do gQi Ia cOt bi dao-df)ng".
- Thien Khi giao bien d;,Ji lu?n {To-van 69) va thien Chi chan yeu df,li lu;)n
·(r~:van74) deu co noi cUm van-de nay.
20)- E>uong cung ky ban da . chu : «Nen xcm xet l each nghi<"m-tuc
3 dtrirng kinh Dtro-ng nay xcm cai can (r dfm. thuc)c vao trmrng-hgp khai. ho.;ic
hflp ho.;ic khu de ma chfra trj».

162
 .~~\ 11· 1& t 11, ~-g ~~~~ -1 1\ ~ :Y' t.£i' ;,f~
Thai am din \IU b~ch, An . ket
1
vu 90i thtJO'ng • Thieu am can
1 )~ ~ ~~; t It ~ Jfi ~\ -~~ J -A .i?( ~,~
vu Dung tuyen,ket vu Liem tuye~~Quyet am can vu e~i. don, ket

-J P- ~ ~~~ 1 Kf 1' ;±\ vi?- ]j fftj JA ~ '~

'VIl
- ,,. 0"
1'4:9.\... CUll
23
.., ... h fl !..,,...
~~~ vu rhit:.
.... ,,....,.n
..._,
t... .... n~~ Tha'·
, """'t7• • •• ! a.m
- .. vi

f!, J
h~p. Thieu am
y' ~~ 16 ~~
vi khu.
-r* r~n ~fr Ji'J ~"" !l ~ ;;'rsa f1I~
Co khai chiet t<k thl1ctng lam vo du

~rfJ ; (§] H~ yl&J

each d¢ng:cach d¢ng gia. thu
i Jf5Z ~ ·;K
chi Thai
n ifL 1
am. thi hliU
~
dll
'7j\
bat
.)t_
tuc.

1~ ~~
Co
qfr ;t 1t
khai chiet gia khi bat
/f' k ~
tuc
J_i #v (!!) &, :tfr 111
nhi sinh b~nh . diL H~p chiet tuc
~{{ S!~. E;)~ ~!: -~
1:, ~""
_;;;.., --tf 'FIJ(f - ifb ~11-1'
!,\ ~~.-/;; ~A
~\1 ,"c;,.; nt.t ,..,~, /lfJ Yj"'\, V )r;, 'IJLA -ij liJ 1)f~
1
6
khl· tuy$t nhi . hi bi7 Bi gia thu chi Quyet am. thj hliu .dll'

J.f )Jz ~~. ifr 1} l Wt< 7{f Pi -~t ;fij /f ~ 2.f' j]_
biit

gia
tuc. Khu chiet tac m~ch hvu

~ Ji~ ~ )'~ ~
thu chi Thieu am.
7tt 1jj
th~ hLi'u
* s& ket

dli
Jj'
bat
nhi bat thong: Bat thong

A__ ~ ~..~
tuc. HU'u ket
15
gia
~l:.
giai

Jfy, z_. Jf /L "

tuc~
6
thu chi bat

Kinb (Tile) Thcii4am Jay can u huyf.t An-b?cll va Jay ket huyf>t. D~i a
(Thai)-thll'ung. Kinh TIAieu-am Ia.)' can 6- huy?t Dung-tuyen va Jay ket & huyf.t
Liem-wyffi. Kinh (Tl.lc) Quyet-am Jay can u huyf.t D?i-d6n va lay ket cr huyf.t
NgQc-anh 'VB i?C a-
C:hien-trung. Kinh {Tuc) Tha.i-am dong vai fro «khai: CU'8!·'-'• mu
kinh (Tuc} Quyet-atn dong vai. tro ,,}l?P : (16ng Clra.'>. kinh (Tuc) Thiro~am dong
val tro «i1hu : chot c&-a'·'· Vi the. khi «canh cira m&.' bf gay thi kho !Ua kiJong
bif.t ''4in-chuy6n thro con dtr&ng nao. gay thanh b¢nl1 ,·,cE.ch d¢ng.-.'. Khi niio bf
bf'nh "each d(>ng'.' nen thu huy('t & kinh (Tuc) Thai-am va nen d~ra ~·ao
tinh-tr~mg hiru-dLr hay mit-tile. Vi the nen khi ···canh cira mer, bj gay thi kh.i se
blH-tuc mil sinh ra b{'nh v?y. Khi .. ca.nb eli-a d6.ng·· hi gay thi tire llJ khf.bi tuy?t.
hay bu6n. Neu hay buon ncn thii Jwy¢t & kinh {Tuc) Quyet-am va nen dva vao
tinh-tr{wg hiru-dtr hay b{it-tuc. Khi --chat dra.;:. bi gay t.hi m?ch co ch& bi ,ref Fa
Mt thong. Neu m~ch b!u thong nm tbu huyf.t u kinh {Tuc) Thieu-am va ni!n d?ra
vao tinh-tr~ng hiru-du- hay bat-tuc. M{lch ro ch6 bi ket deu do u tinh-tr.;mg
bat-tuc.

21)- Thai (S~i) thuo·ng : MNDM chu : "Tfrc Ia hyu~t Trung-hoan thu<?c m',\ch
Nh~m».
Sach Giap-at noi !huy~t Trung·hoan con c6 ten Ia Thai-th1Iang. huy?t
m() cua Vi-kinh,,.- """U'""""-·""-- chu: ''Huy~t ThaJ-th.u<Yng Ia cai goc cua hreri (thi~t
Ty thvQ'.ng him chi· quan : cu-quan cua kho IUa. M;;.ch cua no
cua h.rO'i. tan ra & dmr~ ltr&iM. Cho nen khi noi k(}t & goc cua
br&i tfrc h! gQi viw huy~t Thai-thll'crngn. - DBNGIA.n noi cang khong bU:t
Trtrung Chi-Thong da ciin-ci.r vao dau d~ noi rang huy~t Thai-tluro-ng Ia can goc
bim) cua h.r<Yi ? '
22)- Liem-tuyen : lDBNGiin noi n\ng cac nha chu-giai cho htiy~t Uen-tuyen
Um<}c Nh~m m',\ch. noi nhtr v~y Ia khong dung. 6ng co tnrng ra 2 tai-H~u trong
Khi-phu lu~n (To-van 59) va Thich ngm;rc (lw~n) (To-van 36) d~ chfrng-minh.
Vlm-de nay chung ta con phai nghi{m-cfru sau hO'n m<Yi co the tra Uri cau n6i
cua' DO'n Ba Nguyen Gian du-gc.
23)- Ng9c-anh : MNDiJ chu : «Day tfrc Ia huy~t Ngqc-du-<Yng thu<}c Nh~m
m~ch».

24)- L~c vu Chi€m-trung : chu : aCan-mq.ch quan-thong v&i

cach-mq.c,,. - DBNGiim noi rAng chi rieng kinh (Tuc) Quyet-a~1 l<;li co them diu
nay.
· 25)- Cach d¢ng : MNDii chu : "Khi canh eli-a mif bi gay thi Tt khong con
v~n-h6a dtrc;rc.kho lua khong lay gi de v~n-chuyen. ~nh nay g<)i Ia Afficach. gqi Ia
d¢ng tiet>>, - chu:" A~ Cach (r day c6 nghia r~ each: ngan each. Chfr
d¢ng tiet oo nghia Ia khi an vao khong tieu hoa du-vc. nuOt xuong bi trcr ra ma
thien T.a khi t~ng phii b~}nh hinh da n6h - chu : " ~ Caeh co nghia
Ia tren khong khai nen kho.ng thu·m~p : 5r;;1 d¢ng co nghia la canh cira ben du-&i
bi gay nen thimh tieu chay».
26)- H~p chiet tt1c khl tuy~t nhi hi bi : MNDiJ chu : «Can-khi tuy~t t~o thimh
chirng hay buon».- DBNGian n6i: «Tuy~t co nghia Ia tr<Y-ng9i. hty~t dtr<'rng».
27)- Khu chiet Uk m~ch hfru s& ket nhi bat thong : MNDM chu: «Neu Th~n
m~ch c6 cho bi ket thi hQAiEm se bat thong''·
28)- Hliu ket gia. giai thu chi bat tuc : chu : ,,M~ch co cho ket deu
do fr bat t1JC gay nenn.
I

•
+
IV.-

164
 A r; #c-
Tuc Thai duang can
1 · -'! J~ "fi 1
vu Chi am. lu'u vu
-;r, rt
Kinh cot, chu
f
vu

it ~ ~ f f, ~i ~ J~ JV ~ :Y~· 1{ ~~ J
Con lon. nh~p Thien tr~ Phi ductng da~ Tuc Thieu duang can
9
vu vu

~ ~ 5~ t _f;:..
Khieu am h.tu
Jj 31 1 1~ t~
vu Khau khLr, · chu vu Duong phy. nh~p
)\ ;tb U'
}\ ;%
Thien dung

7t:A tiJJ {tJ k ~ pr]j ~ -1 Jt )L 5~ -t 1.ffr~

Quang minh da. Tuc Dttang minh can vu L$ doai, luu vu Xung chJctng,

;:t
chu
-r
vu
-r:
H~
,~ )\
lang' nh~p
~f "' ili!_ !1f
vu Nhan nghenh,Phong long
n- ~ da.
t t-\ r~
Thu Thai dU'orng

~tl< 1 );r~ 5:f 5~ -1 J~ A ~:t ~ )'·~ ~ )\ ~

can vu Thieu tr~ch,IU'u vu QllO'ng COC, chu vu Thieu hai~nh?p \IU

J-- ~:( i. if- ® :t ;!/~- J~ $~ 1 ~~ At) )~ :f

Thien song Chi chinh da. T hu Thieu dLtO'ng can vu Quan xung luu · vu

'ffJ ;~ ;i f jz ~ ~ f :A »JQ !'tt ~41 ® ~

dl.u, nh~p du, Ngo~i quan da.
33
DuO'ng tri, chu vu Chi vu 9q.i Thu

f4 s)J ~~ -t rUJ ~
Duong minh can vu ThuO'ng dtJang,luu vu
;fJJ 1 ~J~~ 5t
Hgp coc, chu
:r r~ ~
vu Dtrcmg khe

A 1 .tt, ~ ~ ~ t!0 J)i; m11 t ;- ,~~ f

nh~p vu Phu d(>t, Thien ljch da. Thli sc1 v! th~p nhj kinh gia

~ _!~ ~: ~ ~ z_ ~
th!nh l~c giai dlfong Hu.i chi.

DICH NGHfA (do,n 4 ~ Citn k~t) .-

Kinh Tuc Thai--drrung Jay can & huy{•t Chi-am. no ,,fLru·' vao huyf}t Kinh-cot.
n6 ''chii·.- vao huy(•t Con-lon. n6 ·mh[Jp·, vao huy('t Thien-trl) va huy(!t Phi-drrung.
Kinh Tuc ThiiJ.u-dtrung l.rly ciin & huy('t Khieu-iim. no dtru·' vao huy{'t
Khfw-htr. no ,.·chu·.- ~t·ao huyf[>t DcrO'ng-pht,J. no :.nh;)p .. vao fwy('t Thit5n-dung · va .
huy('t Quang-minh
Kinh Tile Dzrung-minh Jay can & huy~t L('-doai. no ,<fzru\· vao huy(!t
Xung-drnrng. no «chu" vao huyrt lh)·liing. no '·nh?p·· vao huyrt Nhan-nghf>nh va
.
) huyf't Phong.long.

165
 Kinh Thu Thai-du-ong Jay elm u
huyf.t Thieu-tr~ch. no «luu,, vao huyf't
Duung-coc. n6 «ch~·'' vao huyf.t Thieu (TMu) hai. no ,,nhi)pn vao huy('t Thien-song
va huy('t Chi-chinh.
Kinh ThiJ Thieu-dt.n.mg fay can u huy~ Quan~xung. no «luu,, vao huy?£
Du-ung-tri. no ccchu•.' ~·ao huy(>t Chi-ciw. no vao huy(>t D~i (Thien)-du va
Ngo?i-qu.r1n.
Kinh Thu DU'ung-minh lay can G- huyfl Thll'ung-dt.rung. n6 «ll.ru,, ·vao huy('t
HQ"p-cdc. no «chu.,, vao huy('t DlFung-khe. no <cnh?P·'' viw huyf.t Phil-dqt va huy('t
Thien-J{ch.
Day Ia nhirng huy('t nen ,,fhu: ch{m'' de chrra khi 12 kinh ro «thinh i;,Jc·•.

29)- Tuc Thai d11e1ng din vu Chi am ... Thi€m tr~ Phi dtJong : chu :
«Ti.r ch6 nay triY di n6i ve chtrng thj'nh-lfllc cua Thu Tuc tam DtrO'ng kinh. Pham
tri ~nh phai thu cac huy~t nay. - Huy~t Chi-am cua kinh Tuc Thai-dtrO'ng Ia
huy~ Tinh. huy~t Kinh-cot thut?c huy~t Nguyen. huy~ Con-lon thu{lc huy~t Kinh.
huy~t Thiim-tr\l (r drm. huy~t Phi-du-O'ng {r tuc. tat ca deu Ia nhfrng huy~t thuqc
ban kinh. phai thu de chfra b~nh t.ren. Cac dU'O'ng kinh DtrO'ng con J~i deu theo
vO'li le nay». .
30)- Nh~p vu Thien dung : chu : «(r day. phai hit huy~t Thien-xung
m&i <lung». - chu dong y nhu- v$y. b&i vi huy~t Thieri-dung thut?c vao
kinh Thu Thai-du-O'ng.
31)- Chu vu H~ lang : BuyE)t H~-hlng Hrc Ia huy?t Tuc Tam-ly.·- MNDll chu :
«Dung ra day phai ia huy~t Giai-khe. thu<)c huyE)t Kinh». TruO'ng Canh-Nh9c
cung dong y nhu- v$y.
• 32)- vu Ti~u hai : SachUnh-lkhu (Tong bim) l~i in la Thieu-hai. co le da
Chu
in nham. vi Thieu-hai Ia huy~t h<;rp cua kinh Thu Thieu-am. - DBNGfin cho rang
: «Cac duung kinh khac deu lay huyE)t Nguyen iY ch6 nay.· khong hi~u vi sao. /:r
dU'ung kinh nay. tac-gia i~i n~u len huyE)t H<;rp ?»

•
+ +
v .-
lf
tinh~
3
Nhat nh~t nhat ngu th~p doanh, dl doanh ngu t~ng chi

.?f. ~~-¥../If 8' 11- 1- fJr i~ :!L -+ ;if ;f

bat so 9;a, danh
t!ng viet cu6ng sinh~ So vj · ngu th~p doanh gia,

1! J fffK '"!". -t!J

~ \7~· ~"" ~ a f~ :t_ -fJ

nrui
··::::~-
t~r.""'
":""::::1'
ni~j
~'""''
k!tl. Tri ky m~ch kh.4u. s6 ky chi da : ng1J
186
 -t -;o if;. 7J . 4·f\! f .• 35
Ji. ~· 1JIC I~
~ ;::::
~
,1]:7
1
th~p d<?ng nl'lli. ba:t nhat d~i g1a ngu t~ng giai th-;> khi; ttl th$p

1v
d9ng: nhat
- fi Jj
r.:1~i gia nhEH t9-119
~
•.j;!t
............
v6
fit .......-· -f -fo
}::::

khi; tam th$p d(mg nhat

- 1~
d~i
If
gia

--
nhi
~
tq.ng
~ )!(,
v6
)..;;! ;

khi;
:;:::.. ·1-
nhl th~p d¢ng nhat
·i7) f(
dq.i
f
gia, tam
:3:- ~·
t;~mg
;-
~
v6
;.-
~
khl;
-t:t· J- IE-
._]....
-·r
I f;J ;f~r.it
••..-r?
TW 1Jfit ~ if;v :f ~ --r ...A'::'l
f

"!Jlj
th~p d9ng nhat vo man t h~p d<)ng nhat

It\ 1 -~
;11..
dq.i gia,

~
tt.i
)::_
tq.ng

=f L r$ ~g
khi; bat

-t- if c ~k:5f_l>.
*''
,: 'Y '(]
\ ---~
6 37
dq.i gia, ngu t~ng vo khi, dU' chi doan ky! yeu t~i hung th1.

#fr
so
~fP
~~
.3- ,r -r~; ·?rV :<!' 1t ;t Jb 'I~)
'
».~ -v

vj ngu th~p d¢ng nhi bat nhat d9-i gia. di vi thttong da,
...
J>.). /:fio 3i
~ ~j] -1' <:./ ~~ 1"ky jf 1 -~~
~ 1
di tri ngu t~ng chi ky. dU' chi do an gia. sq. so
1
s~

udtj v d~38
SO' a.

DICH NGHIA (do,n 5 - CAn kdt) .-

M9t ngay m¢tt dem (m~1ch di) 50 ,·,doanh: vimg~ nhiim «doanh :. cung irng»
tinil-khi cua ngu t.fwg. Neu c6 tinh-troimg ( sv cung-irng nay} khong irng dung v<Yi
con so thi g9i Ia t~tcu&ng sinh>'A ·
Khi noi rang <tm;,wh himh 50 doanh» tvc JiJ noi rang ngu t~ng di~U dLn;rc ;{th(J
khi•>. Chiing ta chi can niim dl.IfTC,mC}ch-khAu d~ dl~ffl «SO chi>>: m?ch alm 50 d(mg
ma khong co 1 Jan .., dfJf ... do Ja ngu i.{Jng deu dt.n;rc ·•lh9 khi··· M?ch don 40 d(mg
thi co 1 Jan ''d?i", do Ia co 1 t{lng ·--khong drrvc th~ khf.·. M?ch dim 30 d¢ng thi
co 1 Jan d?i. do .fa co 2 t;,mg --khimg thQ dtrr;rc khi-.'. M9ch dim 20 d<Jng thi co 1
Jlm .'<d?i:-·. do JiJ co 3 t~ng c:kll,ong flu;; dr.r(J'C khi" ..M1,1d1 dl>n 10 di)ng 1.bi c6 1 Jim
<:d?b'. c16-la c6 4't;;mg {·khong rhr; chrvc khi·.'· Cbva day 10 di)ng thi dii co-l ((d?br.
do Ia ca 5 ti;mg <~khong th9 t!!rr;rc khi''· nhrr v~y Ia sap (&i thOi~kj' chet
roi Y-nghia t.r{>ng-ylw dra v!w-de nay mim lr thion (~Chung thi'».
Khn tLP ·no! rang :m~_eh dtm 50 d¢ng -mii khong c.f5 ·1 .lim ,,iJCJi·' ra xem do .fa
«tfnr&ng". Chung ta
s& dl b.it~t't!U"(Tc ngu u,mg dang u/)ng» bay g;~n t6i ch6 r;htet.
Ja 'nh&. viw m?ch di)ng khi df.~n mljt each -e<thll'irn![&l hay den mt)t !'.ckh <,bf«?.n)>,
«that thu·&nfr"'·

167
 ..
33)- Nhat nh~t nhat d~ ngu chi tinh : Day hi ml}t trong
nhfrng van-de l&n rna lJnh..khu . ca deu de-c~p dl-n rc\t r(>ng.
Chung ta phai dQC l~i toan bQ m&i nam dm;rc. Tuy nhien. trong thiim
nay. toi xin chu mqt each vi:ra phai rna n(>i-dung doi hoi. -:- chu : «Chfr
doanh co nghia Ia v(m-hanh. Kinh-mc;t.ch cua con ngu<ri v*n-hanh trong thim-th~
cfr m<)t nh~t. m<)t d~ gom 50 chu nham v~n-himh linh-khi den cho ngf1 t~ng.
dung viw n<)i-dung rna thien Ngri th[ip doanh da noi. (a)
Con so v~n-himh khap chu than tren du&i phiii trai trtr&c sau gom 28 m<;1ch.
(b) dai l6 tru<rng 2 xkh. Tong-khi cua con ngtr<ri tich o· gifra ng~rc nhi:r ho hap
nen v~n-hanh theo kinh to<;Ai. Moi ho m~ch hanh 3 thon. I hap mq.ch hanh 3 thO.n.
ho va hap d~nh i tl.rc. ffi<_lCh hi:mh 6 thon. N(m lay con so l llrc m~ch hanh 6 thon
rna tinh thi 1 nh?t. 1 d~ gom tat ca Ia l v~n 3 ngim 500 u:rc. thOng ca 50 vong
khap chu than. m~ch hanh 810 trti'gng". ·
(a) TnrO'ng Canh-Mwc muon noi den thilm Ngu th?p doanh (Linh-khu 15).
Nqi-dung thien nay noi rat ro ve van-de nhfrng con sb phfrc-t~p ve
S\)' v<';\n-hanh cua doanh-khi. Toi se trinh bay ro hO'n khi dich dl-n thh~n nay.

(b) 28 , Theo Ma Nguyen-Dai chu trong thh~n Ng(i th{ip doanh thi : «12
kinh co 12 m;;1ch. Hai ben ta hfru m?Lch hrO'ng dong cho nim tinh ra co 24
m~ch. c(>ng them m<;Ach DtrO'ng-Ki~u. m(,lch Am-Kieu. m~ch Doc. m~ch Nh~m.
nhtr v~y tat ca g6m co 28 'm(,lch. 28 m~ch nay nham t:rng v&i 28 tu tr_en
tr<ri. frng v&i J[w tbriy bach khac trong i nh~t va I dc,l••.
34)- Bat t!ng so gia, danh viet cu6ng . sinh : chu : «Neu co
tru-<Yng-hc;rp thai-qua ho~c bat-c~p thi con so nay se khong con dung nf.ra. Ta gQi
d6 Ia cu6ng sinh. Chfr cu6ng co nghia Ia .£-
vpng c6 nghia Ia du-tha. khong
gifr dmrc te-Ioi".
35)- Bat. nhat d?i gia : Sach Nan-kl.nh viet Ia .Jl:.. chi thay vi Ia -1~ d?i.
Dieu 11 Nan viet : ."Kinh noi rang : Ml)ch chtr.a day 50 d(mg ma 1 Jan «chi·-. do
Ia co 1 t ?ng d(hong thp du-{J"c khi". do Ia t?ng mio ?
Th?t v?y : Con ngtriri "hap : hit vao•.· khi vao trong theo dtrirng Am... ho :
thiY ra·' khi thoo d_.t.rirng Dtrung di ra. Nay con ngtriri «hit vao . , ma khi khong
xuong dt..n;rc den Th,?n. chi den Can roi trfr ra. Do do ta biet dtrq-c rAng co 1 t?ng
(<khong thp drrc;rc khi-··· Do I<! Th[m-khi bj «t?n,t tru-uc nhat.•.•.
Sach DCNK chu : «Chfr dr)ng .co nghia Ia m.~wh chi. Ngu th{lp
di)ng hc;rp v&i so d?i diin (a). Sach N(>i-kinh noi : Con ngu-cri 1 ho mlflch tai
d¢ng. 1 h;lp m?ch tai dr)ng. 116 va hap dfnh tU'c m~ch ngu dr)ng. nhv v?y !a
ID?Ch-khi da di theo ngu d(jng: 1 den Phc. 2 den Tam. 3 den Ty. 4 den Can. 5
dt>n Th(w. Nhu- v?y. 1 t(rc ngu d¢ng khi di khap ngu t(lng v[iy.
So 1 dt.~n so 10 Ia eon so sinh va thanh cua Thh~n Dja'(b}. Trong 10 tfrc. khi
cua ngu l<}.ng OU'Q'C tuan-hoan 10 tan gom 50 d<)ng. Trong 50 d(>ng rna ffi<;lCh
khong thay chi. do Ia khi cua ngu t;,mg dtr<;rc binh. N€m Hrc so va m(,lch sc
dtryc ttrO"ng,·trng thi lilm sao cO b~nh dtrgc... I'Ji':u chua d3y 50 dQng ma Ga

168
 trm\y 1 hin chi. do Ia vi trong khi hap thi OU'O'ng-khi OU'O'ng theo Am-khi ma
vao trong. trong luc ho thi Am-khi theo Dll'ang-khi rna ra ngoai. Nay neu
DarO'ng-khi khong lam vinh du-qc ben trong. chi di den Can rOE quay tr<Y len.
dil.r khong den du-<;rc ir Th<)n. vi. the ma Th<)n-khi bi tuy~t tn.r&c nhat. Do la
ly~do -tq~i sao m;;ach chu-a day 50 d<)ng da l Ian chi»
(a) Chu-<Yng 9 ·H~ti:r thu-cyng ttuy~n viet : «So d~i dh~n Ia 50»
(b) Chu By n6i : «
~Thien 1 sinh thuy. Dia 6 th~nh thi'1y.
- h)~a 2 s~nh hoa. Thien 1 thanh ~oa.
·Thien 3 sinh mqc. D{a 8 thtmh mqc.
·· D{a 4 sinh kim. Thien 9 thiuuh kim.
- Thien 5 sinh tho. Dia 10 thanh th6».
TCN'lu).c chu : «Chfr d{li co nghia la co S\f thay a6i nao do, y n6i ttong iuc
m;;ach dang binh d<)t nhien thay yeu di. ho{lc hk nh~t. hie thua. ho{lc luc dfrt
do~n. hie ih~n-tl)C. Do la vi co 1 t~ng nao do bj t6n. cho n(m khi bi hvt va bien
thanh nhrr the... >>
Thien M4;1ch yeu tinh vi h1~n (To-van 17) vU~t :

1\
E>~i
J]Jj 1ft
tac khi suy.
*
= Khi m~ch bi ,,d~i·.· thi do Ia khi bi ·suy.
36)- dv chi doan ky : TCNh\lc chu: «Chfr f dv dong nghia v(ri chfrz~dfr c.6
nghia Ia ·cimg v&i. giong nhll' ·- : doiin ky co. nghia la theri-ky scip chet».
37)- Chung thl : MNDM chu : « Y-nghia cua van-de nay deu nam trong thien
Chung thL> Don dQc ban dich thien Chung thi(Unh-khu 9)
38)- Siii so s~ SO' : TCNh4c chu: «Day Ia hie rna m~ch bi bUm. bi d?L Day la
vi t~ng-khi dang bj ~my-b~i. khong con l\f duy-tri cho nen phai that thU'irng nhu-
v?y».
+
+ +

VI.- DANG

-Jf(f
HAN-VAN. PHI£N

s it Jl/~ :a 11_
- f
Hoang Be viet:«Nghich thu~n ngu th~
1

gia
39
--r -J,
ngon nhan
~tl
cot tiet
f'* <'./
chi

1\. /~ \ :K 1ti ~ tf ~t
d~i ti&u, d<?-i nh~;Ac chi ki€m thuy,
;( z..
bi chi
~ l~
h~u
{.-rJL <:..- ~
b<~.'c, huyet chi thanh

~ ~ ~ }~!f >~ Et< ~ 1< ~~ nzz ~ Lj'4 I!,' ~(if

/.J.. / ... '..l-
tr9C, khf chi hOC?-t sac ,m~ch chi tnrb'ng doim,huyet chi da thi~u. kinh

/
 l~c chi so, dlf di tri chi hy. Thti giai bo y, th~H phu

A .J. ~ 1\ ~.1IL~i-/& Jf
chi si dii. Phu! Vlfang cong d~i nhan,huyet th!fc chi. quan, than

~ ~t MJL. Fki ~jz ~j f:a ft ·I~

nhu thu.y, ca nhyc nhuyen nhlfqc,huyet khl tieu han: ho?t !qi.
'l'f )f ~~J -$ f
0
Ky
1}

thlch

~ ~t ~J1, ~~ ;;!l ~ /}' Of )~ ~~ ~ 1- JJ-_:( 1-&

chi tl.r t?At th~n tham da thi~u kha dac dong chi ho ?:t> Ky Ba
.K} ~ ~ ),.;(}. ~ g •~
/ii" ,:;, . T ~ rrJZ if . :z:....
-l-1- • ,!.,
"AI' /1
/-;;\ - .
p) ~~J ,aJ
w' 1!:.
~ ;t1 jA tJ
dap viet: <Cao IU'ang,thuc hoac chi vt ha kha dong da. Khl ho<jlt.

~f tt ~~ $ ~4J ~~J ± L ~ ~~:f ffiJJ 4t ;h

tllc xuat t~t. Ky khi sac tac xuat tri. khi han tac cham ti~u

~ 'A ~ i ~ Jlrl iff 1\ ito A 'b~ 5~ JtJ ~

nhi nh~p thi4n, khi sac tac cham d?i nhi nh?p tham,tham tac dye

~ ~ R'J fif >Jt ~A ;J;t;jL 6 ~~J 1rf ;t~ ;fi ;;~

ltru thi~n tac dye t~t. Di thti quan chi, thich bo y gia. tham

]_,~ ~ ~ sfz'j )\ A. _f )~ ~ )~ ~ ~ ~ fl9

42
di luu chi; thich d?i nhan gia. vi di tt1 chi. Thu giai nhzm

.• ~ -{·i? '-1'3f ~ef 7fJJ .JJlj o

khi t han ho~t lqi da.

Hoang De hOi : a Vtm-de cham nghich va · thu[m dol vtH 5 lo~u· nglriYi co
hinh-tht$ (ngu the).khac nhau. Ia co j noi den con so ciia kinh-l{lc. Sf? it nhieu ciia
huyet, S(l' dai ng/m ciu~ m~clJ.. Sl,i' ho,flt sac cua khi. S(l' thanh lrf)C CUa huyet. S(l'
day mong CUa Jan da. S(l' cirng mem ci.m bap thjt, S{l' Jim nho CUa COt tiet ncri COfl
ngrri'ri. Tat ca nhfrng cai do ta deu ·da bil!>r. Tat ca day tlw9c vao nhCrng
·ngu-iri ao vai. th~t-phu. Of ! Nhirng b{w VU'Ung. cong. d{ll-nhan. nhCrng ngu-iri
nay iin (nhCrng th(r thirc an} co mau. than-the h(J yeu-duOi. cu-nhvc mf.m-yeu.
huyeH!hfhr; m.t)nb va hung. hof)t va l()Yi. Vo;iy trong vi{'c cham. cll[lm hay ~!tanh
C{ln hay sfw. nhieu hay it. ca hcJi diu)g co giong nhau kh6ng ?».
Ky Ba dap : ,,JW6ntm cao lu-O"ng va mon an d[w rau. "vi'' cua no iam sao
. giong nhau dll'(J'c ? Khi nao. g;Jip khi ho;;zt thi phiii rut kim ra n!Janh ; khi f:tao
kbi silc thi phai rut kim ra ch{Jm : khi nao gijp khi han thi dung kim nho mil

170
cham vao qm: khi niw gi).p khi sac thi dung kim to ma ch;1m v.:io sau. Cham sau
Ia co j muon giri· I{J.i {lau). cham CoiBn Ja co j muon rut ra nhanh. Do (j{j ma XPt.
khi nao ch;.im nblfng ng1riri ao vai thi n{m cllam vao sau va gHi' kim l?i Jau. khi
niw cham b{ic d~li-nhan thi non cham kim nM va ch{lm chi).m (nhanh). Do Ia ~'i
Chung ta gi).p phaf th{r khf ffl{Wh VB hung. ho~t Ya }(J'b-'.

OU1~GE.lU (do,n 6 • CJW k&) .Q

39)· Ngh!ch thu~n ngu sac : TCN~ chu: "Cot, tiet. bi. nhvc. huyet. khi. kinh.
m~ch. tat ca cteu bfim·th\A (khi Am Du<rng) khong cteu nhau. cho nen vi~
c:ham-tri c(mg phai khac nhau, vi the rn&i co vi~ ngh!ch·thu<iln trong ie bi?m». -
MNDw chu : «Chfr ngu the day chinh la van-de ngu the trong thien Am Dvung
nhi th;J.p ngu nhim•.·. - Dung nhu !O'i cua Ma Nguyen·Dai da noi. thien Am
Du-o-ng nhj th;)p ngu nhan (Unh-khu 64) da mo-ta het SlrC ti-mi 5 d?ng ngU'eri
theo ngu h~nh : Kim M(>c Thuy H oa Tho. Neu nhan len. co tat ca Ia 25 mau
ngU'<ii b(>c-1(> ra ben ngoai tir hinh-d~ng den tinh-tinh... - Chung ta hay nghe Ky
Ba noi ve mau ngtriYi thu(>c Mf)c hinh : «Ngub'i co hinh dang theo h<'mh m9c eo
da mau xanh. dau nho. m~t dai. vai rQ.ng. lu-ng thAng. than-hinh nho. tay chan
kheo leo. thtrcmg lao Him. su·c 1\.rc yeu. hay tru-ttr ... » - MNDM chu : «NguO'i c6
hinh-d<;mg thUQC M9c do Ia bluri-thv dtn;rc day-du v~y... M<?c chu ve phtrang
Dong. am gioc. sac xanh... Dau nho do Ia vi ngQn cay nho : m?t dai. do Ia vi cai
the cua cay dai : vai r(>ng. do Ia vi cimh ia cua day dang r<?ng ra. phan & gfm
vai dm;rc m& rQng : than thlmg. do la vi than cay thllng ,,., day la n6i ve hinh-the
cua cay. Con noi rang tay chim khro leo. do Ia vi cay go
Ia v~t dug-c tuy theo
ngm'ri che-bien rna thanh ra nhfrng *-1 ta.i: v~H dl)ng khac nhau : thi.r&ng lao
Uim. s&c yeu. do Ia vi cay de bi dao-d(>ng:!... day Ia noi ve tinh cua cay ... »
40)- Tieu han : TCN~c chu: «Y noi l<hi huyet trong tinh-tr~ng m~nh cap,.
40- Cao hJO'ng thuc hoik chi v! : TCN~c chu : «Cao Ia chat rna beo. luang
Ia chi vao thoc lua. lo~i thoc lua ngon, thuc Ia io~i d~m. hoac Ia Ia d~u. Ngu<Yi
quyen-quy an cao hr<rng. ngub'i ngheo kho an thuc hoac. C<li vj cua thtrc an co
h~u (ngon) co b~c (khong ngon). do Ia iy-do khien cho bam-chat. hQ khac nhau,.
42- !DBNGian cho rang chf.r til· nay co !e nhlun v&i chf.r t{U.
~

vu .-DANG ( doaJ.n 7 ~ om ~tot) .-

~
Hoang
f
E>e
)g 1f1 ~
viet: «Hinh khi
G iL 111~
chi nghjch thu~n nq.i ha 7» Ky
% 1~ ;r~-. ~ea
Ba viet :

1f} ~ A' Jt )~ #1 1~ h# _k .fp ~~ -® ~" ~

«Hinh khi bat tuc, b$nh khl hLi'u du, thi ta thfmg da.ncap ta
z 1tJ ic
3
chi~ Hinh khi hLi'u
7ff ~/~ ~*J 1:L ~ X ~, 1M :L .tf) JL
dll, b$nh khi bat tuc, cap b6 4
chi: Hinh khi

171
 5
bat "tuc. b~nh .khi bat tuc. thti Am Duong cau bat tuc"' da. bat

~ sf1J 0
kha thkh .chi. thich
t~ z._ J11 J
chi t«k trung bat
::f' A_ 1:
tuc. trung bat
./f A: ~~J
tu.c tAc
wAm
r!o 1tA 1&J io- 1t
DI.Iang cau l<i~t.huyet' khi
?f $ :ft- ~?£~~~~
giai· t~n. ngu t~ng khong hU'. can cot tuy

J-t
kho,
;t /f
lao
~~~ )~ ~~ ·_-:j /f' ;f~ ~
gia tuy~t di~t. trang gia bat ph~:~c
1f;
hy. Hlnh khi
~iv i"
hliu
!tf~
dU',

~~ · ~ 1ff ~~ ~~ 111 r~ 1% /~ 1r ~fit; ® ~

.r\.::)' $ta
b~nh khi. hiiu dU'. thLr vi Am DIJO'ng cau hLi'u dlt da. cap

$.ky ~p i~ 1\ & t ~{ .f?l iff -Itt~ 1 $ ~ -:{\

ta dieu ky hll thvc. Co viet: huu dll gilt ta chi, oat
~ ~ ;f~ z__ ;i'"t, i- t~ 1!!.1 ~
tuc g1a oo chi, · thll chi vi da.

DICH .-
Hoang De hoi : ,'(Van-de nghich thu;Jn cua hinh khi phai lam th"e niw ?.''
Ky Ba dap : ,.-flinh-khi bat~ tiic. b('nh-khi hiru dv. nen cham ta ngay. Hinh--khi
hiru dv. b('nh-khi bat rue. nen. nen cham bO ngay. Hinh-khi bat tuc. bf.nh-khi ooi
tlic. do Ia khi ca Am ian Dll'ung deu oot ,tile. khimg nen cham. Neu cham se gay
thanh «trung bat tile: 2 Jim bat tile'.'· «Trimg bat tuc.'" thi lam cho .Am va Dvung
di-u bi kif't. huyet va khi deu bi t?n. ngu t{lng bi kh6ng hu-. can. cOt. tuy tft.u kh6.
Jam cho nglriri gia bj tuy('t--dif't, ngll'iri tre khong the phiJC-hoi dl.rl)'C.
llinh-khi hitu du-. b('nh-khi hiru du-. do Ja khi ca
Am J.~n Dttung deu hiru diJ'.
nim cham ta ng<Jy ia-khi nh!im dieu hoa hu--thiJ'C. Do Ja j-nghra cua ciiu : ,·.Jiiru
·dtr thi cham ta ....·,Bat tuc thi cham IJ&,,.

CH~GIAI (do~ 1 -
43)~ Hinh khl bat tuc, ... th! ta thang da, cap t a chi : TC~c chu : «Hinh
dang be ngoai tuy thay bat tuc. nhtrng than-khi. b(mh-khi deu hfru du-. do la ben
ngoai tuy trong co ve htr. nhu-ng ben trong l9i thl)'c. Nhtr v~y Ia ta-khi th<ing.
nim cham ta ngay».
44)~ Hinh khi hl!u dU', ... dtp b6 chi : ch(.! : "~-linh dang be ngoai
trong tuy co khoe m<,lnh. to l&n, nhtrng ben trong than-khi. b~nh-khi deu bat hie.
day gc;>i Ia be ngoai trong co ve tht.rc. nhtrng ben trong l~1i hu-. chinh.khi dang
suy, vtjy nen cham bO ngay·,,. - chu : «1-linh·khi (, day muon n6i dim bi.

i72
nhl)C. can, cot : b'~nh- khr iY day muon noi cUm S\l' gay b~nh do DU''O'ng.
huyet'-khi. Tuy noi chung Ia co Sa)' phan bi~t ve hinh-khi va b~nh-kht nhtrng dieu
quan-tl!"Ql'_lg van Ia Si)' hf.ru dU' va bat tuc cua b~nh-khi».
4~)- Thll' Am Due~ng khi cau b~U tuc : chu: «DU'<Yng chu ngoc;1i. Am
chu n{>i. neu nhU' hinh-khi va ~nh-khi deu bat tuc, do Ia Am DU'<Yng. bieu ly deu

+
+ +
VIII .~ HAN-VAN. Pllli!N 8- CJJn o•
. . '
-tt ra ~,J ;r ~r; i!_ '1J.i 1 ! tr :ta :Jf ~~ \fiJ
Co viet:«Thich bat tri nghjch thu*n chan ta t11cmg b;k. Man nhi

;f.~ ~ JJij
b6 chi
46
tac
ri: P!v rt9 ~~ gjg
Am Duang tU' d{\t ,Trub'ng Vi sung quach"? Can Phe
r fu -r~ ~t ~·f ~
n¢i

· A~ ~\ ~ :fEI. /tf & ,-:fJ. ~ ~ JJtJ _;;.£ ~~- ~~~ J;i_

sa~~ Am Dvang tliO'ng th<k.Hu- nhi ta chi tik kinh m~ch khong hu,

fa1- ~ ~ Jt g~
huyet khi_ ki~t kho,truang vj
r 1~4 xiep tjch
49
~ ;iJ ~-
bl
:r ~ w~
~u b~c trt1~ 0 mao tau

* 11~, :t
yeu · tieJ:
~ % JJf -t~ g JfJ ~~1 ~- ~ ;{i J
tu ky. Co viet: D~:Jng cham chi yeu t~i vu
dll chi

~p iiij f:i: 1#- p~ iJtl .~ JP!. f/t i.L J3 jL ~" .tf 2

tri dieu Am dU' Dva'ng.9ieu Am dl.i DU'O'ng.tinh khi nai quang , hgp

·1lJ, 1fl!- tv /ii.

hlnh dl! khi. sU' than
~r (A} ~,
n¢i
--t!z ,-g .-t J-
tang. Co viet :Th11gng c6ng binh khf, trung
r t r.
:1- ~u ~b< -r .1- .~~ 11 /eJ ~ -iii e -r :L ~
-cong lo~n m~c~; h~ cong tuy~t khl, nguy sinh. Co viet: H~ cong bat
-{ 7f ·ij ® ~>" ~ Ji. ~ ~ -1 G ~ ;;~ .§.· ~t<-
Tat th~rn ngu t~ng bien h6a . chi b$nh, ngu m~crf
4
kha bat th*n da.
t~ ~~ -~f ~~~ t
chi vng, kinh l~c
t ;!
chi thl[c hti,
r5( ~ ;£ .l.~
bl chi nhu tho
-m
nhi
~~ ~~
h~u thu

chi da.

DlCH NGHiA (doJD 8 - Cltn it~) ••

173
 Cho nen noi rang. trong phep cham ma khong biet Je nghjch thu(m thi
chan-khi va ta-khi se aanh nhau: khi man (thvc) ma cham b6 thi khi .Am Du-ung
se trim ng(ip ra tir chi. Tr~r&ng va Vi-khi se sung ra da. Can va Phe se tru-ung
ber1 trong. .Am-khi va Du-ung-khi se Jcfn vao nhau : khi -hu ma cham se Jam ta
cho kinh-m?ch bi kh6ng h_u-. huyet-khi bi kho. Tru-irng va Vj-khi bi tfch-tu,J. bi phu
bi mong-manh. long v.1 tau-lj bi heo nhim. g!m d€m ch& chet roi v?y.
Cho nen n6i rang. dieu quan-yeu trong Yi{:rc dl)ng cham Ia u cho
dieu-hoa Am-khi va Du-ung-khi. Dieu-hoa du-vc Am-khi va Du-crng-khi thi tinh-khi
m&f Sang to. nose Jam hoa-h(J'p dtr{J"C hinh VB khf. khfen cho than-khi giL"' v(rng
ben trong.
Cho nen noi rang: b{ic th1n;rng cong co the lam binh du-vc khi. trung c6ng co
the Jam cho Jm,m m~ch. h? cong c6 the Jam cho tuy~-khi. nguy hiem den
tinh-m?ng. Cho nf.>n noi rang u trinh-d9 h? cong. chung ta khong the khong
ccin-th?n. Chung ta bat buqc phai thtim-doan cho dLr(J'C cai b~~nh do S{.r bien-hoa
CUa ngii t{lng. Sl)' irng veri ng(J m{lch. S{J" tht,rc hu- CUB kfnh-J{lC. Sl)' nhu tho ci'Ja
bi-phu. Co nhu- v?y. sau do chung ta m&i thri huy?t eM cham tri du-9'c v?y.

8 • Ofn
46)- Man nhi b6 chi : Sach la jJ thvc thay vi Ia ~:~man.
47)- Sung quach : Theo VtrO'ng Bang trong khi chu thilm Tbang djch dao Je
lu(m (To-van 14) cho rang chi.r quach c6 nghia la. ~rlz bi: da.
48)- N¢i san : Sach viet Ia trtr&ng thay vi Ia san.
49)- Xiep tjch : Sach viet Ia t_bthay vi Ia 1(i-. -
MNDiJchu: «Chfr
1-t~- tich co nghia Ia tich-tv. - Xem tl11Cm thit"m Dieu kinli Ju(w (To-van 62).
50)- bq.c tnl : TCN~c chu: "Y n6i tnrerng-hc;rp nay ngtr{ri gay rna m~ch sac».
51}- Yeu tieu : TCNhe,c chu : «ChCr yeu co nghia Ia bi gay. bi chet s&m. Chfr
tieu c6 nghia. nhtr chfr Jt
tieu Ia nhan-nheo".
52)- Nai quang : Sach viet Ia tu sung thay vi Ia quang.
53)- Loq.n mq.ch : Sach viet Ia lof)n kinh thay vi Ia iof)n m{lch.
54)- Ngu mq.ch : TCNh{lc chu : "M~ch frng cua ngu tc;1ng''·

HET Thien CAN KET

174
!)

Da Ia thien thfr 6 cua sach UNHmKHU co ten la THQ YEU CU'O:NG NHU
Ten cua thien sach da noi len nqi-dung chinh-yeu cua no. Tht)'c v~y. thien nay
ban Ve van-de con ngu-()'i d11a vao than-the CU'Ung hay nhu de biet song, lam hay
chet y~u. tire Ia chet sam. Tat nhien. hmh va khi thien-nhien da t~o men mqt con
ngU'<Yi C1,1-the _beo gay, m~nh yeU, hQ Se GOi-phO VCrB ta-khi btmg each nao dO. 1

Ngu-iri thay thuoc trong khi cham tri phai het sfrc cAn-th~n v&i dieu~ki~n C\1-the
.cua ti.rng lo~i ngt.r<Yi.
Chung ta co the phan chia thien nay ra lam cac dot;tn :.
1) Hinh-the con ngtrui hinh-thimh theo !e Am Du-O'ng. khi gay b~nh. no se dtra
den phep cham-tri ci!ng theo le Am Du-O'ng mti cac huy~t Gi;\0. .
2) B~nh t~i Du-O'ng, t~i AM. b~nh vo hinh thong va ~nh Jriru hinh thong.
3) Phep cham-tri khi hinh va khi gay b~nh tu-O'ng-frng. vern nguyen-nhan ngoai
va ·trong. kh6 vade. .
4) D\,ra tren hinh-the. cot-nh1)c. bi-phu•. de dinh S\f thp hay yeu.
5) D\,ra tren S\f tlrO'ng-quan gifra hinh va khi de dinh S\f thp hay yeu.
6) Vin-de cham' theo le tam bien: doanh. v~.. him ti ...
1) m<}t tnrirng~hvp sir-dt,mg dU'vc de tri b~h.

I .Q BANG TA HAN-VAN. PHI!N AM (dolf.Dl ~ TM CJra»g nhu) .D

·--~ ·t .FP1 i6\ ~, ~f a 6t Y! A <:_.,. ~ ·1!J
Hoang E>e van 11 Thieu · Sl! viet: «DIJ van nhan chi sinhda.
115
 ?ff ~'1 1 -* -li ~~ 1jf 5$: iff'· ~j 1f l<. 1if 14
hCi'u cl!O'ng huunhu, hU'u nhU'gc hU'u cl!O'ng,hllu doan.hU'u trU'O'ng,hfru Am
7R ~ · .·
hvu Dl10'ng.Nguy$n van
&~- 1.ky :% ~Y' ~r ~
phl!O'ng.»Thieu SU' dap
,9 ~ t -tm
viet: «Am trung hfru Am,
~

J~ f
j..
t• f:fv
~
DU'O'ng lrung h.. I..!IJ
~ /fir~ ~ ~
...... 2 Th 2
LJU'O'ng A vU'O'ng
.... am 1-,r;• ,....m 1"1
1 ')
~I...' 1...
~11iC11 C11i
~ -iff -)' ;'~ ~
l..' l ~
(liJU
I ~..
pnLio'ng,aaC •
D~nn
••

rfr i~ ~u: ~
so thi, thlch chi hLi'u
-1 ~!
iy:
tf ~ ;)~ ~ 1ft!-
C~n d~c b$nh doa~. dii thai tl!O'ng U'ng.
trf ;fv f!,
1~ /~\ 1 :E ~ /\
N¢i hgp vu ngu _t ~ng ~c
4J Yf h\
ngo~i
phu, hq'p
f
vu
~;
can
t
cot
A( ~-
bl p~u,
Jt -tj ~~ -1j 1/~ f~ 71 ~ 1f ~~ ~ il w ~1
th! co n¢i hliu Am DvO'ng ng~~i di$c ·hliu Am DllO'ng, t~i n<)i gia
- ;#.· --&. 0 ' _:..., . '[. -r-;$. .r,- frJ. ~ ):J~ ~ -"f!!
Jz. ~ ..ts; ' ii ;;-" /11 JV' r:m 1t J'T ;EJ wtJ ij ~
ngu t~ng vi Am · lye phu vi Dlfang, t~i ngo?-i gia can

r/f
Am
~ ;t ~ ~
bl pi~G
-tix B
vi Dlfang. Co viet: B$nh
~ 1t ~,
t~i Am
-</
chi Am
r1'

Am
~ rj( ~ ~ 1J ·~- ~ ~
c.hi Huynh Du, b$nh
:1 JfiJ
t~i DlfO'ng chi DlfO'ng gia thfch DlfO'ng chi H9'p •
~~
. 1rJJ
b$nh
ti ~ -~ ~
t~i Dtr.O'ng chi Am
J
gia
,tfu] ~
thich Am
L
chi
Ji #J 1{1. 'f4\ ~
Kinh b$nh t~i ' .. "~m chi

rJ& 7/ >t~ J~~ 1f~ ~

Duang gia thiGh l~c m~ch •
5

NGHfA 1- .-
Hoang De
hoi Thieu Str : « Ta nghe noi S{J' song cua con ngll'iri (bMu-hi?n)
bang nhfrng net c6 cl!'crng co nhu. c6 nhll'lJ'C co Cll'iYng. co dolm co tnrirng.
co Am co Dt.rcrng. Ta mong dU'(J'C nghe ve phll'crng-cach xir-tri (cac tnrirng-br,rp
da noi tren}.".
Thieu str dap : '' Trong Am co Am. trong Dll'crng c6 Dl!'ung. Chung ta phai
thcim-doan ve Am DU'ung d~ biet each xir-tri ve vi?c cham : phai niim dU'()'C cai
goc /Jf.nh bfit nguon U dau d~ cho vf?c cham trj thu~n dtr()'C caf fj CUa no : phai
ccin-tn;mg do lll'iYng dtrt;rc cai d/w mOi cua tJ?nh xem n6 dang tll'O'ng-frng vui
«th&f, nao. ben trong .n6 bq-p -v·&i ngu t.~:mg i1,1c phii, ben ngoai no hr,rp vo-1 can

176
cot bi Do do. ta biet au-vc ben trong c6 thi ben ngoai
co Am Dll'o·ng. Neu nhin ben t.rong thi ngu tl)ng thu(Jc Am. ivc phil thu(Jc Du-ung.
neu nhin ben ngoai tbi can cot thu¢c Am. bi phu thu¢c Du-ung.
Cho nen miri noi rlmg neu Am bf.nh u
t?i Am-ph~n thi cham huyf.t Huynh va
buy~ Du thu(Jc Am; neu Dvung b?nh & t<Ji Du-ung-phi)n thi cham huy?t H CTP
thu(Jc Du-crng. neu Du-ong bf.nh u
t-?i Am-ph.[m thi cham huy{# Kinh tlw¢c Am,
u
neu Am bf'nh t,fli Du-<Yng phi)n tbicham huy(!t & }ftlC·ffl?Ch.

1)- Thieu SU' : Sach viet la Ky Ba.

2- Am trung hfru Am, DtJvng trung hu·u DLfO'ng : TCN~ chu : ''Cu-O'ng
nhu. cU'&ng nhrrgc. doan trU'erng. k.hong co cai nao khong do S\f bien-hoa
cua Am DU'o-ng rna ra. Tuy nhien, neu ngmJ'i XU'a gQi la Am ho~c DtrO'ng thi
chung ta ai ding hi€u OU'Q'C. Nay neu noi trong Am l?i con co Am. trong DU'crng
i?i con co Dt.rcrng thi co le chung ta ho-i kho hieu. Vi the trong bai nay. chung ta
phai biet th<im-sat le Am Du-o-ng cho ttrilng-t~n thi vi$c cham-tri m&i dung
phtro-ng V~Y"·
3)- Dac b~nh s6' thi, thich chi huu ly : TCN~ chu • «Day y noai ngurili
thay thuoc t~u\y du·gc b~nh ho~c bat dau (y Am. ho~c bat dau & DU'O'ng. nhil do
ma vi$c ch8.rra-ti·j m&i dung v&i cai ly cua no».
4)- C ~n Cl0c b~nh doan : TCN~c chu : « Y noi nen xet cac trmJ-ng-hqp :
Phong nhan theo M¢c d~ rna hoa. Nhi$t nhan thro tloa d~ rna hoa. Thap nhfm
theo Tho a~ rna· hoa. Tao nhan theo Kim d ~ rna hoa, Han nhan theo 'fhuy de rna
h6a. Do gQi i<i tu·o-ng-\..mg v&i thai v;,fty».
5)- Co viet : B$nh t~i Am chi Am gia ... thich l<?c m?ch : TCNbfc chu :
«Cfm Am chi Am U.t noi Am bf.nh u t?i Am-ph[m. truilng-hgp nay nen cham cac
huy$t Huynh va Du; D6 !a vi tren cac aucmg kinh. khi v~n-hanh lY cac huy?t
Huynh va Du van con vi (nh~), c1U'Q'C x~m la thu(>c Am. Vi d\l : huy~t Ngu-te Ia
huy~t Huynh. huy?t Thai-uyen la huy$t Du cua kinh Thu Thai-am ch&ng h(}Ln.
Cau Du-o-ng chi DU'o-ng la noi Dt.rcrng bf.nh u t?i Du-cmg-ph(m. trurb'ng .. hqp
nay nen cham huy~t H qp. Do Ia vi y-nghia cua cfm s& nh(Jp vi H vp. cho ta thay
neu khi dang i:r t~i Du-o-ng-ph~n. nen cham huy~t H <!P d~ phong ta-khi xam nh~p
vao trong. Vi dt) eham huy~t Khuc-tri thuqc kinh Thu Du-O""ng-minh chAng h<,m.
Cau Dtro-ng chi Am la noi Dt.rcmg bf.nb & t~i Am-ph.[m. tru<Yng-hgp nay nen
cham huy~t Kin.h thu(>c Am. Do Ia vi y-nghia cua cau s& himh vi Kinh. cho ta
.thay khi dang thinh. tire la Du-O'ng dang lY trong Am. Vi d\1 huy~t Kinh-ci.r thu()c
kinh Thu Thai-am chAng h(}Ln.
Cau Am chi D1.nrng Ia noi Am bf.nh t<;ai DU'crng-ph{m. tru-ilng-hc;rp nay nen
cham huy~t a cac i?C m;;&ch. Do la vi l<,~.c ffi(,l.Ch nam nO'i phil thifin : n&i. qm. cteu
thu(lc 0u0'ng-ph~n. Vi d\1 huy~t Thien-}ich thu(lc kinh Thu Dtro-ng-minh chlnng
h<,~.n'>.
Sach G!ap-~.t viet la Dr.rung chi l?c thay vi l?c m?ch
<t

177
 u ... .-
1;~ e ~ A ;i/1' e~
Co viet: B~nh t~i Dtrang gia m~nh viet phong,b~nh t~i
)~ .it ~
Am
:f
gia.

4f
m~nh viet
r3 ~JW-
ty. Am Dtrang cau
It,( ~ + '~
b~nh m~nh viet phong
~ ~~ 7ff =If)
ty .6 B~nh hCi'u hinh
1& ..:¥-- ' _llJ,J;R. '1; ~ -
-;z::._
fl/J
-
-'J' ;;}lfl /9 <:., .ij!; ~*
1-
-,1 ~~ 1t~ /ti.... f/l;'.
A

nhi bat thong gia.Duang chi io~i da. vo hinh nhi thong gia. Am
i__ ' :if) Tfr] ~ , 1, ~ 1,t
chi da, vo hlnh nhi thong gia ky Duang hoan nhi Am thtJang

0 {/!; ~, ;,~ :tky f4' ~ J;Jc :t f1v t -ifJ 'm 1'

'* ::f
chi da~ cap

$,
tri

w';t Eo ~ 1~
Am, v6 cong ky Duang.hll'u hlnh
~ ~_) _!, ;/:;
nhi

:tky ~
bat

thong gia.

~ r.( :Jt ~ ~
ky Am hoan nhi Duang thuang chi

/~ '1? 1 ~ ~ If
vo cong ky Am! Am Duang cau d{mg, s~ hU'u hlnh, s~
1
da:0 cap tr!

* Dll<>'ng,

1f~
tr
v6 hlnh.

· ;/Jtl ~).
gia di
tP. A~' ~
phien Tam,m~nh viet Am thang
G1 lt ~ :Jt
ky
~~
Duang.Thti
Jk't;
vi
/f ~R
bat bi4u.

7f~:)f;::fj7f}\~
hinh bat, ctiu ~
1
bat ly. , ky

.-
u
Cho nen noi rang : B?nh t?i kinh Du-ong dtr(J'c gt)i ten Ia «phong>> , b(mh u
t"?i kinh Am du-vc g(Ji ten Ia «tf>>. Ca Am !Jn Du-ung deu bi bfnh du-vc gt)i Ia
«phong tj.•>.
B?nh heru hinh ma khong «trong: dau>.•, do Ia lol)i cita Du-ung 8 bfnh YO hinh
ma ,'(thong: dau.", do Ia lol)i cua Am I .

Bf.nh YO hinh ma «thong>-'. do Ia Du-o-ng-kinh u tinh-tr~Jng m~Jnh con Am-kinh

dang bi «thtrCYDg'•. vi)y nen trj gap Am-kinh ma khong nen «cOng : 'danh YaO>> '
Du-(J'ng-kinh.
B?nh hiru hinh mil «bat thong>l. do .Ia A.m-kinh u tinh-trl)r.g m~nh con.
Du-o-ng-kinh dang bi «thu-ung.l\ Yi)y nen tri gap Du-ung-kinh ·ma khong nen «Cong:
dimh Yao>> Ji.m-kinh ·
Nteu ca Am Jan Du-o-ng-kinh deu bj «d(jng>\ co luc nhu- «heru _hinh», co luc nhu-
<<'11'0 o'lin"'i.•.>, tbem v·ao do 116 Jam cho Tam bi pbien. du-vc Ia Am Du-o-ng.
 6)~ Bt?nh t~i Duang gia m~nh viet phong ... v~t phong ty : MNf)M chu :
«B~nh lT durerng kiinh Durorng gQi ten Ia phon,g. B~nh 01 <h.rang kinh Am gQi ten la
tj. Ca 2 durerng kinh Am va. Durcrng cteu ~nh. goi ten Ia phong tj». - Chung ta
nen tham-khio them thnen Phong-Ju?n (To~ van 42) va thh~n Ti ·Jui)n (To-van 43)
de n~m ro hO'n ve van-d~'phongva tj.
. ' -
7)- Bt?nh ht1'u· hlnh nhl bat thong ... vo hinh ... Am chi lo~i : chu 1
«Cau Hi'ru hi'nh nhi bat thong y noi ~nh con lT ch6 c~n oon ngoai. Cau Vo hinh
nhi noi b~nh. da di sau v~o trong». - chu : «Cau Hii'u hinh y
noi phan hfru hinh cua bi nh\IC can cot Cau vo hinh y non phan khi cua ngil t~ng
1\!c phil. Cau Bf.nh hii'u hinh nhi bat thong y noi b?nh thu()c Durcrng-p~n ben
ngoai. Ca u B?nh vo hinh nhi thong y non khi bi thu-t~J~T~g · t~o ra thong». - Chung
ta co th~ tham-khao them·;, thien Cu thong Jui)n (To-van 39).
8)- Ky DU'O'ng ho~m nhi' Am thiJO'ng chi da :' lVJJNf)id chu ~ «Day n6i ve
DmYng-kinh khong bi tfmrorng. chi ·ro Am-kinh Ia bi thuung rna thoi».
9)- Cap tr! ky Am. vo cong ky Duong : Sach vi~t Ia 1 «l:ap. tri kjl
Duung. VO oong kjl Am».
10)- ho~m nhl D11ong thuang chi da : MNDM chu 1 «Day noi
Ky Am
ve Am-kinh khong bi tht.r<rng. chioo Duro-ng-kinh la bi thuung rna thoh
11)- Cap tri ky DU'ong. vo cong ky Am : Sach viet Ia «Cap trl:
1

ky Am. vo cong kj Dtrung>>.

12)- Am Duang cau d9ng. s~ hU'u ... ky hlnh bat cliu : TCNbtc chu :
«Cim Am Du-ung deu bi dpng ro. nghla Un ca .bi~u iAn ly deu bi b~nh. Cau S{j hfru
hinh S? vo hinh co nghia Ia S\f vang laJ coo ta-khi rat bAt thurung. - Cau Gia di
phien Tam y noi Am b?nh n~ng han Durang. D~i-pham phep tri b~nh c\t phlli
can br ban : goc. Neu nhur tim l:r bi~u rna ly ci'ling b~nh. tim lY ly rna bi~u cfmg
b~nh. do Ia vi Am va Du-ong deu bi t;Juung. Cho nim noi rAng bat bi~ bat !j.
Phep trl rat kh6 vi hinh-tr~ng ~nh khong bi~u-hi~n lim».

Wo·D~G

1t~ f'JI ~1!

~
~ a ~ M~ ~ )TiJ z._
Hoai'lg E>e van ll Ba Cao viet: «Dil van hinh khi benh chi
1L 1( Jt1 (A}· t.. l!, ~ 1~ /,:fJ ~.·~@ ifv.~
tien h~1,.1! ngo~l n¢i
3
chi U'ng n~i ha ?> Ba Cao dap viet:«Phong h~m

179
 :jfJ1 t;; J:Jt /~\ A Ji ~ Jj_t /,/_i. ~ . _!. . ~·
'lJ ~~,~ ~~ ~ ~ ~·~~ ~~~
thtJO'ng hlnh,Ju khung phan n<? th!JO'ng khi, khf thtJO'ng t<;\ng nai b~nh t9-ng.

1!!. 1-lu
h2m thl!O'ng htnh nai
1f} 13 ~-- -rt}. i~ ~% itJ H~ J3 J!,
Lrng htnh,phong thllO'ng can m<;\Ch,can m~ch nai IJng.

~~ :11) it .1+
ThLt hinh khl naoai n6i
(?\] ~ )~, ~ ~
chi tl!O'ng t:rng
14
da. Hoang
\t9e ~ tlJ
viet: «Thich chi
i-

~ 1~ /([ ~ % ~~ 11 7t ~~ t~ l{b
n<;\i ha ?» Ba Cao dap viet: «B$nh cliu nh$-t gia, tam thkh nhl di•

.:JR] B ;I f itt~ r~ ;Y~ 1JL >A ~~

b~nh nhat nguy$t gia. th~ thfch nhl di, da th~u vien c~n. di thli

~ !A >~ -:f t J' ftf 1L -t ffi- ~~~·1t ~

chi~ Cliu
5
suy ty bat khlr than gi;i, thi ky -~ huyet I<;\C t~n xuat

. :it .fia \1f e; ~1 ~ L )~ ~ .t.. .3~ t-

huyet • »Hoang E>e vi€t: «Ngo~i n<?i chi b~nh. nan
16
l<y di chi tri nai

#J 1fT ~ }t g -f'j :fw;J~ ~ ·~ A ~· *~

ha ?» Ba Cao dap viet: «Hinh tien b$nh nhi v!
~ .f $. ,fl

Hoang De hoi Ba Cao : «Van-de tien va h?u trong cai ¥nh ve hinh-khi
du-V'c irng u ngo~i va ntji nhi.r tlu? nao ?».
Ba Cao dap : «Phong-khi va him-khi Jam tiu.ro-u;g den
«hinh. .,, uu. khimg. ph<in.
n~ Jam thuo-ng den «khh Khi ma khi Jam thl.l'ong den t4ing thi se lam cho t~mg
bfnh. him lam thu-ong den
hinh thi se irng ra hinh. phong lam thuung elm den
mi!Ch thi can m~ch m&i i'rnK, ra. Do Ia nhfrng sv ti.Tong-irng gifra hinh khi va
ngo~i n(fi v?y».

Hoang De hoi : ((Phep cham nhu nao ?.'>

Ba Cao dap : di.rvc 9 ngay thi cham s tan Ia het 1 thang
cham 10 Jan Ia het Nhieu it. xa deu d(ra vao do de quy-d(nh
. mirc-d9. Neu co ma r&i kboi tJ;an the

180
 ta n.en tim nhfrng nui co
l.ffi.Yi Uu'H•.,;·
Hoang De hoi : «B?nh ngot;JJi va nt)i. vifjc cham-tri d,§ kho, phai hieu nhU'
the 1.uio ?»
Ba Cao dap: <<Khi niw hinh blf#nh t.rvO'c ma d:ura nh?p vao t41ng thi chi nim
can cham chirng phim nira th&i-gian cham can-rhiet ma thoi. Khi mJw t?ng bfnh
tru.r6·c ro.i sau do hinh m&i l.rng theo ra th&i-gian cham phai tiing len gap b{ii. /)6
Ia van-de cham tuy theo S(I tu-ung-&ng gifra ngo?i va n(Jima co S{I de va lth6>.'.

CHO..GIAI 3- CUfJ"llg .~
13)- Hinh khi b~nh chi tien h~u : TCNl~ chu : «Hinh thi hi~n ra. ta thay
dtrQ'C iY ben ngoai. Khi thi v~n-hanh ben trong. B$nh lam den hlnh va khf.
thi co luc tnr&c luc sau, nhtrng m6i tan cUm c6 cho \.rng cua no>l.
14)- Phong han thtJO'ng hinh, tJu khung ... tllO'ng tf.ng da : chu : ·
«Phong va han tir ngoai t?p : danh vao liun durang d(m hinh. Tinh-dvc qua d¢
lam lao-t6n ben trong lam thu-crng den khi. B1 n{>i-tlnl'o-ng thi b~nh t~i ·t~ng phil.
bi ngo~i-thtrO'ng thi frng (y bi-mao. Neu phong lam thtro-ng can ffi9-Ch thi U(} se
cu : u khoimg gifra ngo~i va n¢i va do do no frng v&i can m~cb. Do Ia· phep
bi?n : phan bil}t gifra hinh va khi. bieu va ly v~y».
~

15)- S~nh cliu nh~t gia. tam thlch ... di thli suy da : Ml\JD&! chu: «Chfr 7lK
day phai dQc khfr thanh : sily. Suy c6 nghia Ia phfm bi~t cap
b~c; thfr 16-p. Co,n
ngm7i bi cam b~nh (y nhfrng mfrc dq khong <leu ·nhau. So ngay bi b$nh deu co S\l'
sai bi~t nhh~u it. gan xa. Rieng (r day. so ngay cham du-Q'c trinh bay trung .binh
cfr 3 ngay cham mqt lfm».
16)- Cliu ty bat khti tham gi;i, .,. t~n xuat ky huyet : 1\fNDaf· chu :«Chi vi
b~nh tj !au: ngay lam cho than-th~ con ngU'O'i khong di ~~i GU"Q'C, chung ta men
xem ky huyet l~c t~i
dau va nen cham xuat het huyet do rneri thoi. khong nen
cAiu-n¢ vao phtrO'ng~phap phai 3 ngay rn&i cham l tan». - ·DBNGJin cho ding :
«Chfr bat khl.r than y noi ac huyet c(r gifr mai trong ngm:.Vi rna khong ch.rQ'C 'tth,lC
bo. duo! di. Ma Nguyen-Dai va Tru-O'ng Canh-Nh~c deu cho rang chfr khu· nay Ia
hanh khir tfrc Ia h.ru-hanh di. Hi~u ..nhtr v~y chU'a dtrvc dung lam».
17)- Hlnh tien b$nh nhi vi nh~p t~ng gia ... b9i ky nh{tt : chu =
((Phong-khi va han-khi him thu-O'ng den hinh-the Hinh-tn~ se b$nh trrtr&c va ~hu-a
nh~p vao t~ng. b~nh v~n ron o-
ngoai bMu. Do ir b~nh con qua ~n bi:m ngoai.
cho nen so rigay cham chi dm phan' ·n\.ra con so .can-thiet rna thoi. Vi d\l ~nh 9
ngay chi can cham -2 lan. b~nh m<}t thang chi can cham 5 lan. - U'u. khimg. hi.
nc? se lam thu-O'ng d~n khi. Khi se tam thu-cmg den t~mg. t~ng se frng ra ngo~i
hinh. B~nh bit!~u ly deu nhtr the ca.
neu b~nh vao trong sau thi so ngay cham, se
·tang ien gap b{>i. Vi d\l o/)?nh 9 ·ngay phai cham 3 tan. b~nh 1 ttiang phai cham W
Ian~>. · ·
18)- Thl'r .f190r;t.i n¢i nan dj chi tU'O'ng ting da : ·rCN~ chu : «B~nh co sfm co
~n cho nen.vi$C cham~tri co kh6 co db'. · ·
+
181
 IV.-

1C: t !{,! ~ 1tl

Hoang 9e van ll Ba van

lc. •-:t ~ ·1n .1\. /h, rli] t

khi hli'u thinh suy. cot hll'u d~i ti~u. nh!JC hll'u Idem thuy, bi hll'u

j~
h'u
"if
b~c ky
PA
di
1z. J:.
l~p t~ y~u n~.i
~ ij; 1~ 111
ha ?-,; Ba
G1 4f~
Cao viet: «Hinh du
JC'J ~
-ar 1~ JU ~
k.hi tuang nh~m tac th<;>! bat tuang nh~m tac y~u.
9

*
Bi dli nhyc tuO'ng

~ J(l \ -!; 4' #~ .J: ~~J i!II t, ,~i -~~ n! ~

qua tac th9, bat tuO'ng qua tac y4u.Huyet khi kinh l~c thang hlnh

~} ~.! }~! ~~ ~J~:!~gt :t:! ~ ~! ~

-~1 ~... 111 ~ !$' -fj 1L !iV ~ Jf .«1 ~ j{lj .
ho~n cap?>Ba Cao dap viet: «Hinh sung nhi bl phu haao- gia tac

-4= L ~ ~ ;f ~, 1t ,{tJ . ~ -1tJ -L li1 ijfK

~J
th<;>. hlnh sung nhl
bl phu cap gia. tac hinh sung nhi y~u. m~ch

!$ )\ -:f Jl~· ~ 1f; f'u ;iV HfK "I' J.) ~$ j it

ki~m giad~i ~ thu~n
da. hinh sung nhi ti4u di nhuqc gia, khi m~ch

~ 1( JJcj Jt ~ J: 1fJ "fu \fiJ ~ ~ ~ if 3

suy. suy tac nguy hy~ Nhuqc hinh sung nhi quyen bat
2
khci gia: cot

It' ~ -'J' ~ * ~ ~ ~· rlP 1\ ri1 HP!l

t~u. cot

.il ·1r 7f
t~u

24
nhi . y~u . hy. Hinh sung

~ ~ rlq ~
hliu phan gia rih~;~c kien. nhyc kien tck
nhi d~l nh~;~c khuan lden· nhi

Jf'J ~ ~ :/fJ fu ~
th9 hy. Hinh sung nhi
*d~l

nh~;~c
~ ·1P
vo phan ly
/j
bat
£.
l<iim
-1 rt· 4t ~. ~t ~1 1
gia nhyc thuy nh~Jc thuy tac
*' ~
y4u hy;

~ Af f5r AA ~ ;t
thien chi sinh m~nh sa di ~ hinh d!nh khi nhi
 y~u
Jgia
~
tat minh ho
:ii -11) ;t
thai. l~ hlnh djnh khl nhi h~u
M
di ·lam

;~ ~ ~ Jf!.J :£
tu
b~nh nhan.quyet sinh.>

...
Hoang De hoi Ba Cao : « Ta nghe hinh-the con ngu-iri co hoan co cap. khi c6
thjnh co suy. cot co d~i co tik nhr,JC co cirng co mem• .bi ( da) c6 day 00 m&ng.
Ta pbai dva len do nhll' the nao de dinh dU"VC vlm-de «th()» haY. .«yeu» ?))
Ba Cao dap : t<Hinh vm khi tuung-x(rng tho' tht), bat tU"ung-x(rng ·thi yeu. · Bi
vm nhf.lC cimg «bao-b(Jc» Jay nhau thi tht). khong «bao bpc>) Jay nhau thi yi!u.
Huyet-khi va kinh-i?c th;fng hinh thi tht). khong thang hlnh thi yew).
Hoang De hoi: «The nao g9i Ia sv hoan cap cua hinh ?»
Ba Cao dap : «Hinh-thi! sung nh~pg bi' phu «l!oiin : thll'-tha» thi' thq. hinh-the
sung nhtrng bl-phu «cap : ciing-thAnif:.> thi yeu. Hinh sung nhll'ng m?ch kfen d~,Bi
thi thu(m. hinh-the sung nhll'ng m?t;h tieu den nhuvc. do JiJ khi suy. khi suy thi
nguy. - Neu nhu hinh-the sung nhung quyen ( XU'ung ma) khong nho len thi do
Ia cot ( nguifi ay) ti'eu. cot ·tieu thi yeu. Hi'nh-the sung nhtrng khOi thjt. to u mimg
rtin-chcic noi b.{jt ro~r?t. do Ia nh41c kien (rein). nh4JC kien th8· th(). - Hinh-the sung
nhll'ng khOi thit & mong khong n6i b?t. do r6-rang Ja mong khong rAn-c;hcic. tli'c
Ia nh4JC bf mem lOng. nhpc bj mem long thi yoo. - Tren day Ia noi Ye ciJi
sinh-m?nh cua Triri sinh. dva vao do JiB J{ip nen cai hfnh-thd. dinh ·nen ciU khi
{chat). Muon xem biet dU'lJ'C vi?c thr;; hay yeu, ch{mg ta bcit-bu(Jc phiU ro dieu
nay. Co J?p GU'(}"C c;jj hinh do. dinh dU'(}"C cal khi do sau do m&i d~~ra vao no. khi
no sinh ra b?nh ma quyet vi?c tir sinh.

19)- tU'O'ng nh~m tac th<;> : TCN!v)c chu : «Chfr tti'ung th?m co nghia Ia
tuong x{rng;.•. ~

20)- TU'cmg qua tck th<;>. bat tU'O'ng qua tac y~u : Sach viet Ia I_
khoa thay vi Ia 1_ qua. - fJBNG!in nh~n xet. theo Ma Nguyen- Dai thi qua lr day
ia trai cua cay. y noi phan vo va phan co-m cua 1 trai: cay. neu t\rcmg-xfrng .vai
nhau. thi do Ia lol;li trai cay cfrng. tot. - Thoo f>BNGiin thi Uri giai-t.hich cua Mi
·khong dung lAm. 6ng da dl)'a vao 1 so tai-li~u va giai-thich rang chu qua. iT day
phia hi«~u Ia khoa co nghia Ia s" bao-bQc l(;li. Bi Ia phan dung de bao bQc cai
nhvc l1;11i. Bi h~u (da day). nhvc kien (thit ran-chiAc) thi no s~ bao-bQc va giU' n~u
t~t vfrng. Neu bi h~u ma nhvc long-leo ho~c bi b~c (mong) thit l~i ran-cha4; thi
ch(mg cung khong tht1 bao bQc nhau cho vfrng dtrQ'C.
21) .. Huyet khi kinh ~c thang hlnh .• ~ tac y~u : TCN~ chu· : «Huyet·khi.
kinll-l~c Ia cai can: rl cua bim trong. Hinh·the Ia chi.di~p: cimh Ia ben ngoai.

183
Neu·cai ben thi thQ. :neu c3.nh lei ben ngoai thi chet
yoo>).
22)- Hinh sung nhi bl phu hoan ... suy Uk nguy hy : chu : «Hinh
sung rna bi-phu hoa"hoan. do Ia khi-rn~ch thung-dung, cho nen se dtrQ"C song thQ.
Hinh sung ma cil'}g-th~ng do la khi-m~ch bi thuc-bach. cho nen se claet
Hinh sung rna m()ch; d~i. do Ia bieu va ly nhtr nh<h. cho nen gQi do Ia thu~n.
Hinh sung rna m~ch nhll'<;rc. do Ia ngo<;ai thv-c. n()i hU', cho nen gQi do la nguy».
23)- Quyen Bat kh6'i : MNDA! chu : «Quyen (xm:mg rna) hi long cua cac cot
to thi cot cua toan than cung to. tu:o-ng-x\rng v<ri hinh·the to IO'n». -
chu :
"ll"'ff'VIf"U...A-- ia : bieu 19 ben cua Th~n. Cho nen neu
khong nho len thi do Ia cot Ueu. Cot W~u thi phai chet yeu. Do la khi
tiEm-thien b~c: mong"''· - chu: «Quyen Ia phan tieu~, cua cot tren m~t.
de trong thay nhat Co the lay day de so v&i toan bQ oot trong chu than».
E>~i nhyc khuan ld€m nhi hCru phan g1a : chu : «DI.li nh~c day tire
Ia khoi thit to ir rnong dit Chfr khuifn Ia no-i ket t1,1 giCra can va nhvc. y noi khoi
thit i:r rnong ran chac rna day. - Chir h(ru phan co nghia Ia (y phan nhl)C. co Sl.)'
phan-bi~t ro-r~t H.rng vimg. ,'Day y noi. hinh-the ·,tuy sung. nhll'ng con phai dv.ra
VaO S\f long-leo hay ran-chci:c CUa CO'-flhl)C Q~ phfin bi~ ngt.rifi nao lht:J Va ngtrui
nao yliu. Muon vc}y. chung ta.
phai d\l'a vao d?inh{JC. vi d~i nhl)C Ia tong cua cac
phlm cu-nhvc khac. - Cho nen. du · rang' hinh-the eo sung. nhu:ng phan mong bi
teo, nhat dinh do Ia tri~u-Chl.rng khong th~ nao hu-<rng cai phuc Ia song th{J
dtrQ'C».

·V .-al.NG HAN-VAN. PHif!N

:f. rtf ra 4' F1t~ .t *'. ~ PJ\ ;l -

0 /Ia r%1
~

E>e chi.» sa Cao

!k.
Hoang

s ~.·:!.
dap viet: ~Tuang cr:J
* ~ 1' a :t t~ ;t
viet: <DU' van

ty cao
th9

bat
yl:u

c~p
vo

ky
di

dia
<f' ;~ -::::.
gia ~s bat man tam
1- ;f,j JfL ~ ·~ ~r 1Jr;; ~#.. 11 7f ~ .::-- .:-t ifi1
th~p ttl. ..ky hliu nhan gla . t~t gia~ bat c~p
6
nhi nh! th~p nhi
~ Jd0 ~ ··.~ 131 ~) i, i:,_ ~ ~ JlA :ft ~
tli :da.»Hoang Be viet: <Hinh · khl chi tU'ang thang di l~p th9
*'
yl:u

. ~ 1tf 1il ~ %:.ia f· ), ~·.'~ J!t, 1f'J•-J ~

n~i ha?» Ba . C~o dap
·.flt +;t
Jviet: <Binh. nhan nhi I< hi thang hlnh"' gia, Jl19;

)~ t1Q -1fJ ·rJJ .·.·gt··jt

nhi hlnh. nh\Jctlioat khf thang hinh gia
-tj' ~~~
tli; hinh thang khi gi<i
1

184
 ft
nguy

lJhu) .-
Hoang ·De hoi : «Van-de thQ yeu kfu)ng btet Jay gi de quy-dinh aU'vc (pb8i
khong ?) '·'
Ba Cao dap : ({Bon ben cua gu-ung m?t thap :;wong. cao khong bBng nhirng
nui ninr {Minh-d<nrrJg. khuyet. dJ~'"lh.H ) nhCrng ngu-iri nay cfu..ra t!a.y 30 tu6i se
chet. Nihl co nhCrng nhan-to Jam bf'nh t~t gi them thi khong day 20 tu6i se chet''·
Hoang De hoi : ({Van-de dva vao S(..r tU'ung thang cua hinh va khi ded jnh S!Jl'
«th()» va «YW·'-'· nhil' tJu~ niw ?.•>
Ba. Cao dap : & ngtriri binh~nhan. neu khi thang hinh thi th9 , gi"a sir h9. bi
tJ?nh den n6i phan hinh-nhpc bi thoat. khi thang hinh phai cbet. Nhrrng ngu-iri
ma hinh {sung) nlurng khi i;;Ai suy. hb1h thang khi cung nguy>.'.

25)~ Tv O'ng CCI t y cao bat c~p dja : Ngay XU' a, trong m<)t khu gia-cU' cua
nhf.rng ngU"O'i giau sang. ng~LrO'i ta thiiiiYng xay len m<?t von.g rao bang· dat ho~c
bi'mg g<,lch de ngan. <te dne-ch<Y cho khu nha minh. do Ia tu-ung. Chfr cu co nghia
Ia cai nen nha. - MNDM chu : «Bon blfm cua. gtrO'ng m~t gQi Ia ttrirng. cai ru~n

dinh-.>·' - TO.Jhfc chu: «Chfr tu-irng cu la *rot

(cO') cua no qua thap. tfrc Ia khong cao b~ng nhfrng nai minh-du-&ng. khuyet va
'f' i;;AC (y 4 phia cua b(l m~t.
Chfr dfa tfrc Ia phan oo-nhvc cua b¢ m~t. Cau Ttrirng cu ty cao bat c;?p- dja y
n6i cot bi suy, CO'-nh\lc thang». - TCTMng chu : «Chfr tu-irng co· Ia 4 ben cua
di~ b¢. Chfr dja day Ia :1:~ ~, dja cac. Cau nay y noi 4 be cua giiiO'ng m?t bi
binh ham». - Theo S\f mo~ta cua do-hinh (y trang 113. sach NOI-klnh png nghia
thi minh dtr&ng n~m u.gifra song mui. khuyet nlim cY"'gR.riiJ6ng mui ngay gifra
2 dau may trong. dlnh nam gifra vi.mg tran tren.
26)- ky hfru nh2m gia t~t : MNDiJ chu: «Y noi nEm ngiiiO'i ay khong dm-th~n.
ho~c do bi ngo~i cam. n¢i thtrO'ng gay ra>>.··
21)- Binh ntian nhi khf thimg hlnh ... nguy hy : TCNhfc chu: «S\l' sinh tl.r cua ·
oon ngU'CJ'i do (y khi. Khi thtmg thi than m<Yi biw-toan QU'Q'C. Cho nen (y ngtrO'i
bfnh nhfm. khi thang hinh thi thQ; Gia-thiet. rang dang 00 ngoai CUa ffiQt ngrrir!
trong co ve sung. nhu-ng ben trong khi l~i bclt-tuc, h9ng ng~.r<ri nay se Rhong
phan Ia ·bieu-ttrgng cua ngtrirLsong h1u. . . ; Neu 1 ngtr?ri nao do vi bi b~h den n6i .
phan hinh~nh'l).c bi tho at~ tuy rang kh! co thang hinh, vc1n phai ch~t. Do Ia vi khi
thUQC DtrO"ng. hinh thuqc Am. Am-khi phai phoi v&i DtrO'ng-km. Hinh l'a nO"i de
cho khi CU'·ng\)1. Nay neu Am b("thoat thi Dll'O'ng khong con ch6 d~ mrang t\fa.
Hinh thoat thi khi kh6 ma l~.ru gif.r m(}t minh., vi the se khong tr.anh da.rqc s-.,.
chet. ·- Cung c6. truirng.:hQ'p hinh·nh'l).c .chu-a tho at rna nguy.en~k~i·,da ·suy~nhu-Q'c.
cho nen du hinh. co thang khi; cung chAng qua Ia Am nhieu htrn Dtrang. b~nh tat
se nguy».

-1: ·t. El ~ ~ JttJ 7/f ~~ {~ ~ :~

Hoang ee viet: <DU' van thich huu tam bier?~ Ha · vi. tam bien?>

/rtf ~ iff *'J -It} *'J f 7~

Ba Cao viet: <Hli'u thlch doanh gia. huu thlch ~~~ gia. hliu thich han

~! i 'if fPI] E-. ~~ 1 /j 1oj

chi l11u kinh gia.>Hoang E>e viet:<Thich. tam bien gia n~i ha ?>

Ba
~ !$ rf11 ;.f l
Cao dap viet :<Thich doanh gia xuat huyet • Thlch v~
J»L *J
29
i ~
gia xuat khl.
30

~~J $. ;Jtf 1 f}q ~ ·fE>e ~ .f ~$[ ~ ·~ }:__,

ihich han

~ ~~ ~ 19[ 1tT ~
vi
ty gia n{>i nhi~t .>Hoang

Jt.. e ~ ~ g;sinh ~~
b$nh n~i ha ?> Sa Cao dap viet :<Doanh chi
viet :<Doanh ~~~ h~m

b~nh
ty

t!J
da
* chi

han

1JJ, :Y' ~ 1P. J: r Jt j,fj ~ ·1:. ~ ~ ·~

nh~t thi~u l<hl'huyet thU'6'ng ha hanh • v~
31
da.
~~
thai
'* F!f
lai
::Jr t·JF 'l·t t J!l
chi

J.ilJ :IF..
thai khu. phi . khai bon hU'&ng.phong han khach vu Trllang
sinh b$nh

%f
khl thong

'~ ~
Vi
~ 1
chi trun~ Han
1J(•ft ty
~ ~~ ~ JJt;
chi vi b$nh da
fil 70
IU'u
~ =A ~ }~
nhi bat khu. thai thong
i£1 ~ ?J' 1-=- .,
nhi bi bat nhan.>

NGHIA .-
Hoang De hoi: «Ta nghe phep cham c6 «tam bien).', The nao fi(Ji lB «tam bien.•>?»
Ba Cao dap : «Co phep. cham «doanh-khf,,: c6 phep cham «vf-khi•>, co phep
cham «llru kinh cua him-khi».»
Hoang De ·hoi: «Cham «tam bien» pluii the nao ?»
Ba Cao : ('/Cham. «doanh-khi» phiJJ XII.Jlit huyet. cham «Vf-khi'~ xuat
cham «him tj>> phiJJ "lam cho n(»i nhi~t».
 Ba Cao dap : « -~Doanb-khi;> khl gay bfnh se Jam cho bi him nhi(it. thieu khi.
huyet ch<{ly Um xoong. « Vf;-khi» khi gay ~nh se Jam cho khi thong. khi den khi di.
Jam cho uat-ntj. thu m<{lnh. rutjt sol m{lnh phong han iT-khach t?i TnriYng Vj.
u
«Ham tj» ·khi gay O?nh se i?i t<{li m()t ch6. khong riYi di nui khac. gay dau nhi'rc
tirng IUc. da khong con cam-giac dau (OO.t nhii.n).

.-
28)- Thlch hliu tam bien : MNDAI chu : «Phep cham khong giong nhau. moi
phep gQi Ia m()t bien»
Thlch doanh gia xuat huyet : ~ANDiJ chu : «Day chinh vi huyet Ia phan
boa cua doa.nh-khi».
Thien Doanh v(i sinh h(ji (Unh-.khu 18) viet :
«... H6a cai tinh-vi. len trim «trOt>? vao Phe mQ>ch. nui day hoa thimh huyet,
nham «phemg» cho sv song cua than-the - g()i Ja. «doa.nh-khi».»
30)- Thich V~ khl gla xuat khl : MNDAJI chu : «Day chinh vi v~khi thUQC
. Dt.r<Yng».
Thien Tj Jui)n (To~van 43) viet :
« Vf-khi tuan-himh nui gifra bi-phu. trong khoang ph~n nhvc.•>.
Thien Die?u-kinh lu~n (To-van 62) viet : «Th~ khi o- phan vij-khi».
31)- Doanh chi sinh b$nh. han nhi~t ... thlf&ng ha h~mh : TCNhf,c chi :
«Doanh-khi chu ve huyet thu()c Am-khi. B$nh t_~i Am-ph?n thi Dt.ro-ng thang. t~o
thanh tinh-tr~ng han nhi$t vang lai. Am ~n.h thi Am htr, Am htr thi gay thimh
tinh-tr~n.g thi~u khi. Ta-khi t~i huyet. ch~y !en ch<;1y xuon.g. vi the nen cham
doanh-ph?n. tfrc Ia cham huyet-ph?n». '
32)- Vfp khl sinh bfpnh ... him khach vu Tn.rcrng Vi chi trung : T~ chu :
« V$ thu«)c Dtrcrng. Ia phan han khi cUa. thuy coc. khi b$nh lY t~i · Daro-ng-:ph~n. tto
thanh tinh-tr~ng thong. Hrc na khi VO din.h hinh. cho nan khi dlm khi di. Chi'r . -l'lff'
phi co nghia Ia si,r uac n{J. chfr 1~ khai Ia sv th& m<;1nh. Chfr Mn hwung y noi
ru«)t soi nhtr co gi ch~y nhanh. Tat ca deu thu()c lo.;;li ~nh khi-ph~n.. Khi phong u
him danh vao Hr ben ngoai no u-khach ~i trong khoimg Trtrirng va Vi. Vi· h,1c
phil thUQC bi~u cho nen DU'<rng-khi quy ve do gay thanh b~nh (y v~khi» .
•
• •
DANG 7 0 CU'tlfnJl

~ ET P\1 ~, ~ ~ 1U ;:j· 1$
Hoang 9e .viet:«Thlch han ty. n¢i nhi~t n~i
33
:ha ?» Ba Ca~ dap
rf4 *'j ·IfF ~ /tf J;.).. ~- y~~ ~ ~·J A ;" _;# .lAJ
y gia. di hoa thoi chi, thlch d{li nhar;' gia, di

181.
 ~~ ~ 1: ~ e ~~ ~19[ 1~ ~ft-. a
dvgc uy chi~ Hoang E>e viet: «DtJgc uy n~i ha ?:~> Ba Cao dap viet:

tti·.' ~~ 3i1li :- f fr - .ft-

«DI~hg thuan tt!u nhi th~p can thyc tieu nhat thang can k~ng nhat dk.
it :f - fT
:fj ·>~' tf 1fv (fJJ Jf r?j_~ ~ ;i ~ ffli 'f ifJ
que tam nhat can~Pham ttr chung giai ph!.:J ch6'~ tl tliu trung:dynp

·-~~ ~ 'fr -~aT 0 1t \-rrJ ~ # r19 1~ <=)' :L

te b~ch bb
;PJJ ~~
t LrU ma
* 1:k -t i
mien nhU' nhat din,

t hi on tr"Un~
jj
tU' tntqng tinh n¢i

1: lrzl R
cai phong 00, V~t SLr
5tt:- Ji a 9
tliu trung, td

t iet~ ngu nh~t ngu

4 \~f -:j, -rr~ tt ~ l"~ ~.&_ ;~ P;\ :t~

dq. xuat b6 mien nhU' b¢c can chi, can phyc ti di t~n ky

5+ 1t 5f :Yl tlf ~ a l? ;t :fui~ :tt F-¥J ~w

trap. Moi tr tat toi ky nh~t nai xuat can can tjnh dyng chi
. 1M.
/-
f)-&_
,~-"f
~ I ,4; , 1rb •-g
fi, 7F& Jt lftJ if~ ·r {< ) "
' ;; -rl:r - _L -k.. ::;( 1J
/' ...~.~
,..1-
j '

dv mien nhll' phll' c . bo vi pht1c can, t nr ong it;Jc that x ich vi lye

t lt _f]1j [fJ 0 /j ~ J& ~ 1 42

j,,~ ~~ ~ ~
that can tac dyng chi sinh tang than cll'u can di uy han ty
ffr $1] ~ .;j;_ /~ ~-- A "!" f ~ f1T ~ Jt! !{;
s& thlch chi xU', l$nh· nhi~t nh~p chi vu b$nh so h~m. phyc cU'u

rf1 .k.A ~ Z-- 3-- 1- ~ riV ).L yf ~ ls>_A lt :fi~

can di uy chi tam th~p bien nhi chi. H~n xuat di can thU'c

t =If ~
than43 di~c tam
--t Vi jJ: Ai 4'
th~p bien chi. Kh&i "'b¢
00 ~ ~ }U -~ -4y.-
n¢i trung, vo kien phong. Moi

WIJ f' ftJ jtP JJ::b>~ f0 ~ t'~ b11~ V9 ~' -tV C)

thich tat uy nhl1 thli, b$nh di hy. Thli so vi n¢i nhi~t da.

NG! !IA ( do~n '1 -

Hoang De hoi : «Phep cham him tj va tht,rc-hi('n ni)i nhi(>t nhu- the niJo ?).'
Ba Cao dap : «Khi niw cham-tri cho J&p ngu-iri ao vai tbi dung (sau khi
cl:fi..rn) lira d~ hu ClOt th6tn. JJK(l1i c..'18r:a-tri cl;o nl;irl1fi b.?c d~i-n1~8ri tl1i pl18i dUr1g

188
 tM dibp hu len ( du5 cham}>-'.
Hoang De hoi : ,vPhls.p dung thuoc de dap hu nh1r the niw ?x-
Ba Cao dap: «Di.Jng 20 can n.n;ru ngon. thl)c-tieu 1 thiing can khe.rcrng 1. can.
que 1 can. Tat cii 4 thir thuoc nay Qlr(.J'C can {cat} nho ra ngiun vao trongnr(!ll.
Dung oong gon 1 can. vai trang min 4 tn:rvng, tat ca
b{Jc l;.ii cho vao trong
rUY)"U~ de binil len cal Jo c6 dot phim ngva pho-i 'kho. Binh 'J'IJ'{YU phai dU'(YC
J'IJ'{YU
di)y nap. tn!t kin l{Ai J\hong cho ra ho"i. Ngam nhll' v?y trong 5 ngay 5 dem. xong
m&i Jay b{JC vai co bong dem ra phui nang cho il:bo.:.Sau do i{Ai tiep t(lc ngam
cho den khi niw no ra het ner&c cot (trap). Bay gi&· c& m6i Ja.n ngiim Ja pha.J
trim 1 nh.[JJt ·va khi Jay ra no da kho. Ch(mg ta Jay cai xac kho ay da tn?n Jan v&i
bong goi kin l?i trong chik khan dai chirng o hoifu: 7 xicfl. Cbung ta se co chRrng
6 ho~c 7 goi nhll' vi)y. Trong m6i khan tleu c6 ch(ra san lo?i tro tlum cua cay
dau tU'O'i dm;rc dOt chay. Chung ta dung khan nay de hu dap. c(ru len tren ch6
(j;!j dU'{YC cham Ve han tj. LiJm nhU' V~y. cung ta se J11Jien cho caf n}]i('t nh?,p ViJ.O
t<i}n nui bi btjnh him. Chung ta Jam nhu- i:~y khoang 30 Mn m&i thoi Neu mo-hOi
ra. ci.lung ta dung .khiil!. a6 Jau kho. Jau cung phai dim 30 Jan., Sau do Mo ngll'iri
fi?nh dirng len di b(j ch?m trong nha {buong) kin gi6. Moi ·Jan cham deu phid hu
dap nh:r the thi bf.nh se khOi. Day g9i Ja phep <<n9i nhi('t1>.

33)- Thfch h2m ty n<;>i nhi$t : TC~© chu : «Day noi ve phep cham lam on
at.r(rng kinh".
34)- Thich bo y gia di hoa thoi chi ... di d\Jqc uy ~hi : MNDM chu : <,Nhfrng
ke bo y (nha nghoo) thi khi-huyet sac ( 5-fb) va tr9C { ;{; ). Sau khi cham him ty,
nen dung hoa d~ hO' dot them. B*c d~i-nhan (trf-thirc. giim co) khi·huyet thanh
{ ~ ~ ). ho~t (~if ).
Sau khi cham him ty. nen dung thuoc hO' n6ng dE} dap them
vao''·
35)- Can khlrong nhat can, que tam nhat can : DBNG!in dan sach NgQ©
ham idrili trong thien PhtrtYng dll'{J'C biw che viet rang : «Que. lqt bo 16-p da ngoai
chi dung l&p ben trong mau s*m den, co vj. do la phan tot».- Sach Dan-Khl\1> tlm
phi\p viet : «QUe tam fr day J n6i ding lap nht)C CUa phan bi CUa que dtt day,
C?O bO I&p da, tho day ben ngoai vi no vo vj. chi gil'r h;d !&p nhvc glm v&i m<)c,
Yi cua no tim va cam. Do do rna co t€>n gQi que tam. Chfr tam (y day Ia each noi
cho d~p tho~». ·
36)- Phu ch& : MNDa! chu : «Dung .mi~ng h<r va ~an thuoc rra lam thimh
nhCmg mieng nho nht.r h~t d.i).u gQi la ph"tJ chCr. Ve sau ngU'iYi ta dung dao d~ cat
thay cho dung rni~ng nh1..mg van dung Ia phu chCr. la muon gifr nguyen nghia goc
cua no>>.
';t .
37)- Ti tU'u trung: MNDaJ! chu: «Chfr IJJ.. tj co nghia la ngam v~t gi vao m.r&c
hay rtrQ'U>>.
. 38)- Ma thlon trung : TCN~c chu: «Y noi phan ng\fa du-gc ph<ri kho dung
no dE} dot ii'.ra. Day Ia each lam thong-tht.rirng cua .dfm miE~n Bac Trung-quoc

189
(thai c6)>>.
39)- Cai phong do chu : «Dung dat sinh tret kin h~i
ta do».
T oi : chu : «Chfr tOi lr
y noi het tron mqt ngay».
41}- PhU'c b6 vi phi:i'c can : chu : «Xep vai l~i thanh ra can : khiin;
giong nhtr nay chung ta xep nhfrng cai tui de dvng do v~t. 0' day. chung
ta thAnh aii tUi dG chfra va v~t>>.
42)- sinh t~ng than. cU'u cae : chu: «Dung chiec khan cfru co chfra
tro CUa cay dau h.rO'i, Vi cay dau CO lam Jqi cac quan ·tiet, trir
dtrcrc. S\1" dau nhfrc do han ty gay ra».
43)- Di can thU'c than : co~:«D~i-nhan day Ia h~ng ngtrirt phu-quy.
Han ty Ia chfrng ~nh ttn.r<rng bi dau nnfrc ma phan bi-phu bat nhan (khong con
cim-giac). Phan huyet m~ch. can. rot, tuy oo chfrng ty. nhu-ng neu phan khi
bam-,th\l dU'Q"C con thanh. oon linh. nhtr v*y chi can dung thuoc hO' nong de dap
ho- vao ngtreri nhiim lam diin khi. Nhu- v~y chfrng ty se bi tr\,lc ra dtrQ"c._ No khac
v<Yi phep cham cho nhfrng ngu-O'i nghoo. bat bu<)c phai dung phep dot nong bang
lira. - Cac mon Ueu. tiru. khu-o-ng (girng) que hi chuyen dung de lam thong cho
doanh-khi. nham lam tan-gilli han-khi no-i tmyet-ph*n. Phu-<Yng-phap dung pban
ngva kho de dot hu rtrQ"U rna cac ngu-ai lY mh~n Bac Trung-quoc hay lam chi vi
lira phim ng1)'a chay nho. the thoi. no khong oo d\.lng-y gi khac. - Chfr toi y noi
thiri-gian suot ci ngay. Chfr phuc cim oo nghia Ia xep khan l~i thimh cai bQc.
- Cau dap ha' cho den khi mo-hoi ra y la lam cho doanh-khi dU'Q'C thong. Con so
30 lan Ia muon lam cho den khi nao han-ta phai ra di cho den het m<Yi thoi. -
Cau dung vai lau thfm cfmg phai 30 Jan. do Ia SQ" ho-hoi se mang khi tru vao
than-then. ·

HET (Th(J yeu cua-ng nhu)

GrS. HUYNH MINH- DtrC

dich

J90
 AY Ia thien thfr 7 trong toim bQ sach Unh~idm, co ten la QUAN CHAJ\4.
ding Ia ffiQt thien biHl nhh~u ve each s\r.,d\,mg thich-hvp .cac lo<,li kim cham
tuy theo b{mh n?,ng nh~. sfm ~n.. Nhfrng lo<;J.i kim nhtr chung ta ·da trinh bay· (r
thien thtt nhat. o-· day da dtrgc hu-6·ng dan de sl.r-dt,mg trong 9 phu-o·ng-thfrc
. d'tAm va 12 phtt<rng~vi cua roui kim. cham ...
Chungta co the chia ra lam nhfrng doq.n nhtr sau :
1) Tt!y theo io'q.i b¢nh rna chung ta· Slr-dl)ng cac lo<;ai kim to hay nho. daJ hay
ngari Neu Slr-dl)ng sai. Sl)' tai-h~i se xay r<i vo cung quan-trQng.
2)· Phep cham cfru nh~t irng dru bien.
3) Phep cham 12 th~t irng vo-1'12 kinh.
4) Phep cham sau hay C$n•. h.ru kim lau hay mau tuy theo S\)' thfnh suy cua
khi-tiet trong mlm va S\1' htr-U1\l'c trong con ngt.r<Ti.
5). 5 phep cham irng veri ngu tl}ng.
+
+ •
HAN-VAN. PlUI!N AM ( doliJD 1- Qwm chAm) • 0

~ .if 'fAt {k ~J7 -JL 4f ~ ~ ~'

f"ham thich chi yeu Quan cham toi di~u~ CU'u c;ham chi nghi, cac

7/f f'J.r. ft:,

hli'u sa
-f ~a ~
Vi. tnJO'ng doan d~i
/1" ~ 1i 1-111"
ti~u. Cclc hli'u so
~~~ ~
thi da.. Bat
4
dac
.:}t If! .:%J *-' A'L $~ ~~ ~~ /if 5~ ~ 1~ ~ ~
ky dt:~ng b~nh phat nang di. T~t thi~n cham tham,n9i thU'O'ng krO'ng nh~:Jc.
2

rf! rt ~ ,@4 ,i;_: • IJG h)J. - §G ._,{:: )'; ,-. t"fl _.}: ~
0\ ; ~ .P:J J~rt )Jrf:l /?J', ~'I ~ 119 ~ A' ~-;; :5(. /..~
Bl phu vi ung~ B$nh tham cham thiJn b$nh khl bat ta chi vi

~ ~t ~ I J' 4f ~ j\ ~ ~ 1 J!j jZ)' '~ lr

d~i nung~ Bo?nh ti4u cham d~i

:TiJ
B~nh
}<-. ~i
d~i cham ti~u
I J' ~ :f
khl bat
khi

ta
ta

tiet
thai th~m t~t

:f; ;1t ::Jr. Al

di~c phyc
»v J!'l
vi
tat

b~i.
* 41
vi h~i.

that cham

:t :K·1\
chi nghi, d~i
1 gia
~
ta
;l' f
ti~u 'gia
<f
bat
~ o--tt
di,
5
di ngon ky
iA i1
qua, thinh

-r 1· ?frsa *) ,m 1i k 1
ng6n ky thL B$nh t~i bl phu
~~ ~
vo thuang xU'
;r_ JJ: ~ .kA
gia, thu di

·it4.1 f ,f#J Pfr If 0 ~

Sam cham vu b~nh s&. phu b~ch
M ~ Itt !11' ~ fs.,
v~t thu. B~nh t~i ph~n nhyc gian,
6

lf>t
thu
~ 41 f )~ r'r i¥J
,k)_
di Vien cham vu b~nh s&. B$nh t~i
.1t .~i -~;JI1i
kinh l~c co
>P,f
ty
%gia,

1ij )A)_
thu
4t1t IJ.J 1i ~~ ~
di Phong cham.B~nh t~i m~ch khi thi4u ductng b6
1'' t ;1~ z 1
chi
JTS(
gia, thu

z_ 4,{
chi ee
4-1
cham vu
1 -tr- ~ ~ #r
Tinh Huynh ph~n du~ B~nh
~ ~ 7\
vi d~i nung
xt .11f r~
gia, thu

),~ 4( ~1 ~
di Phi cham.B~nh ty
)It i!v -i ~t ~
khi b~o phat gia~ thu
J[J( ).l_A
di · Vi€m
Ji. ~~i ~1
lgi cham.
;m ;It :f1 ;~ 7fQ 7.1' i ~ jf,z ~A ~ 4f fry ;fl
B~nh ty khi thong nhi bat khU' gia, thu di Hao cham.B$nh t~i

tf ~ JK
trung gia~ thu
_AA ~ 4f ~ 1-K fl! ;f
di Tru<mg cham.B$nh thuy thung bat nang thong quan tiet
~L ,Jlt1 ~~ fp
-:f .¥ J.A
gia. thu di
1\ 41 ,~ 1±.
B~i cham.B$nh t~i
§:. iA
ngu t~ng
11] -If )
co CU'
1
~ "A
gia, thu di

4f 41 ~ta
Phong cham,
J {
vu
1: /v"
1
~? lPz A~
Tinh Huynh ph~n du. thu di
r[f} ET1-
til· thcli.

192
 Van-de quan-yeu CU? vi?c; cbam-thich hay ,FJh~f 'phM k~ den ·<Qua.n cham». Sv
thich-nghf CU8 9 }Ofii kim deu c6 C{JC!J cham !'fi'mg cua no, moi cay kim da!. ngan.
to nho deu ta.c-du,mg cua n6. NtnJ chung £a vng-d11ng kh6ng dung phep thi b('nh
khong the het. B?nh uC{ln ma cham 'VBO sau thi ben trong se Jam thU'crng dt~n
ph{m ccr-nh~KC dang iimh va nai bi-plw se bj «Ung:..'. Bifnh u sau ma cham Cfln thi
b(mh-khi se khong OU'(/'C ta
VIa ngl.r()'C i(Ji. no se giiy thimh nhieu mu. Bi)nh chi
t!ang cham kim nho ma ll)i cham kim to khi se bf ta qua nhieu, b('nh se h?i them.
B~nh dang cham kim to ma i¥i cham kim nho, khi chiAng nhfrng khong ta
ma l?i
con trlr l?i lam t?-h?i hun.
Neu chung ta Jam sai di sv thich-h9'P trong phep cham. vi dp nhu· b('nh
(dang cham kim nho} ma i?i cham llim to thi seta (den chtm-khi). va nih.1 (dimg
cham kim to) ma l?i cham kim nho thi b('nh se khong thay doi (hiH) dU'f!"C. Dteu
nay chung ta dii noi ve sv tai-h{li cua n6 roi. nay xin GU'()'C noi ve phu-o-ng-phap
thi-himh (dung each).
B?nh u vimg bi-plw. kh6ng nam u cho niw nhat djnh. nen dung Jcim
Sam-cham cham vao ch6 dang b('nh. Nhll'ng neu g[Jp cho Jim· da triing ( khong
dau vet} thi khong nen cham. - Bijnh u t?i khoimg pb(m-nhl)c. nen dung kim
Vien-chiim cham viw cho dang bijnh. - B?nh iVt?i kinh-l?c v&i chii'ng co··tj, nim
dung kim Phong-cham. .,... B?nh u t{A.i mf)ch, .khi bl thi~u can phiJi duvc cham bJ.
trrrirng-h(Y'p nay nen dung kim D8-cham cham vao cac huy?t Tlnh Huynh thu(w
Ccic (Jtrirng kinh. .,... B('nh gay thanh nhirng vung nhieu mu. nen dung kim
Phi-cham. - Bijnh tj-l<hi bflo phat. nen dung kim VU.?n-lt;ri cham. - B?nh tj-khi
gay thimh dau nh&c J(hong het.
nen dung kim Hao-cham. - B?nh u
cho xa {siw).
nen dung i<im Tn.r&ng-cham. - B(mh thuy-lhung Jam cho cac vimg quan-tiet
.khong thong dU'(J'C. nen dung kim D?i-cham. - B~1nh u t?i ngu t?ng ben Jfw. nen
dung kim Phong-cham.
Neu can cham ta .& cac huy?t Tinh Jluynh thu(Jc cac dU'img kinh thi nen dtra
vao S{.r thay d6i CUB bon mila.

CHU.GIAI 1 a cMm) .=
,_,_.,. -.:;1; 1\
1)- Quan cham : TCNJ!u)c chu : ,,Chfr g quan co nghia la phiip. la ·.~..>. cong.
=-· •. ,

Vi~c sang-t~o ra kim phai thro dung phcp va phai dm;rc t hich-hgp v&i mQi
ngu-<ri (cong U' nhan). vi the gQi Quan cham».- MNDM chiA = <·Chfr Quan co nghia
la 1-1: nhi?m. Qu.cm cham co nghia Ia trinh bay each s'lr-dt.mg thich-img ·vai tirng
lo~i trong ClrU cham». - Chung ta vi.ra dm;rc TrtrO'ng Canh-Nh~c va Ma Nguyen
-Dai chu chfr quan Ia cong ia nhi{•m. Hai chfr nay deu co nghia Ia nhfrng mui
kim trong ci:ru cham co bon-ph(in. co vai-tro thich-irng ~rong vi~ tri b$nh.
2)- B~nh phat nang di : TCNh~c chu : «Khi d1,mg cham khong dung phep thi
khong th~ trir dtrgc b¢nh».. ·
3)- 81 phu vi ung : TCN~lfc chu : «Neu cham rna ben trong lam thtro-ng den
CO'·nh\lC dang limh (h.rO'ng nh1,1c) thi Se li.1m cho huyet IU'U ben trong Va Se VcY ra
ben ngoai. vi the mri bi-phu se thimh ung».

193
 4)- Khl bat chi vi d~i nung: Sach
ta vi Ia chi. ·J_
- MNDM va Do-n Ba Nguyen Gian cung ch(! :
«Khi ~nh rna khi khong tara du·Q'c. den n6i lam cUm cac chi !;;t.c. no
se gay thanh nai co nhieu ;:mi. Pham b~nh. co lo~i phu. !o~i tram. cho nen vi$c
cham tri oo c~n co sau. Neu cham thi gay tnanh nqi cham kho11g
den thi thanh ngo~i ung, ta~khi thoo do di ngtrQ'C (phan) vao trong. Ve sau
no se thanh ~nh n~ng».
5)- E>~i ta ti~u gia bat di : cham bang kim
nho ma ta cham kim to. nhu- v~y se lam tel. se chinh-khi. Neu
cham kim to rna ta t~i cham kim nho thi se khong thay d6i
dtrQ'C. Nhtr v~y Ia ta da lam mat di Sl)' thich-hgp cua phep cham ron v~y:.>.
6)- t~i bi phu ... , nhu b~ch v~t thu : chu . «Cau Brnh t?i bi
YO x(r do la noi den S\f du··himh cua !loa. Ta dung kim Sam-cham la
chu ve ta Chfr phu b;,wh tfrc Ia chung ta khong bif~t hoa-khi dang iY
ch6 nao. vi the khong ncn cha~,~-
7)- Thu chi Se chfrm vu T inh Huynh ph~n du : chu : «Cham !o<,Jii nay
nim dung phcp b6. Chfr pl:?n du day chi vao ~ac dtrO'ng kinh)>,
8}- B~nh ty khl b?-O phat : Cau lj khi bilo pfuH IT day chinh Ia y-nghia cua
chfr b?o tj trong thien Ciru cham Ju?n. , .,t
9)- B~nh t~i trung gia : ch.u: «Chfr 'f
trung i:t day co nghia la J.!t_
viJn. Thien Ciru cham Jwjn viet: So 8 gQi Ia Trrrirng cham. chu ve thu cac ta-khi
u sau. tj-khi u xa (tham ta vi6n tj).» ,_
10)- B$nh t~i ngu tq.ng co elf : Ban cua Ma Nguycn-Dai viet Ia:~ tj thay vi
::fb- Clr va chu rang: ,,Phan tn.r&c cua bai nay co cau: Btjnh tf)i kinh l?C tj. nen co
dung kim Phong-cham de
tri. giong nhtr iY day. Nhung cau tren chi noi Ia thu
huy~t iY kinh l~c. con iY day noi them Ia ph.ai ta cac huy~ Tinh. Vinh ( va Du ?).
ngoai ra con nen dey theo b~nh bien cua ngu tq.ng tlrO"ng-frng v&i tfr th<ri nfra».
- DBNGian cho rang khong biet Ma Nguyen-Dai da can-c\.r vao dau de rna d6i
chfr cu- thanh chfr tj ?

II.~ .-
.WI! 1f 1t f1 !!, 1L Jl - e *'1 ~
Pham thiCh hfru cliu nh~t Ll'ng cliu bien nhat viet: Du thfch, Du
11

d:v11 ·_j;J. --1:. ) _1,Ji_ !6- :).::k alA .'1-f\ ETA '~ .. ~
.f -;ii Jf 1 i/}3' ,.,1 ~ -ff('} iffi~ fJi'j' -tV ;:::..eM__l.]L.
thich gia. thich chll kinh hu}mh d~ t~~g du
12
da. Nhj viet: Vien d~o

ij.?'j it_ jrJ Jt ;ftJ ;1:± _t JfJ( r w~J fi tJf,r

. thich ~ Vien di?-o thich
1
h~, thich phu
14
gla b$nh t'!-i thLl'qng thu chi du

194
 ~~ .::1~ .!!· J
./8 Yj?l
diL Tam vliH: Kinh thich. Kinh thich gia u·:k:h d?: chi ket !9-c.,
~lii
,.- .1.. /r.i" ~J \!9 r3J Jl?rJ /i%' YF'] }i Jfl] J h it~, 2-~
, ....' kinh ph$n da. Til viet: L~<. thich, L<?c thich gia thi:h ti4u l~c chi
__.
ft1 f{i< .~11- r3 .uv -<tJ"- ~ J;J ;ltiJ :;if J/?lj £- ds ~>
huyet m<,3.ch da. f\lgu viet: Ph~n thfdi: Ph~n thlch gia thkh ph~n nhyc
16
chi

f~ JrJ.!J -ra .1.. 1{; ~~1 1\ -~~ jfrj '% ffil] ·A H)l
,....!-
/'
gia11 da. Lye viet: 9?i ta thidi~ E>?i ta thich gia. thlch d~i nung
)A)'./$&( ~~·t -t: eJ h J1' j;,J *'J --tf
/ TJ
$!1J ;~J -~
.<J- -'I-ff /I'
di Phi cham d2L That viet: Mao thidi: Mao thfch gia, thich ty
At. Jr:~
~
F:

R 20
.J\. lfiJ € jll • .J
§ :±,)
$~I..,
f 1[4
~
~
bi phu da. Bat ·"' ;.
VlEh.: "~ ' ! 20 ,-.
~,iJC"J, ~-.' I
.._..y: tn!C1 .'
g1a, t a• "'h
'· U• ~
h l!U, r.... .~
1.;..'U

Jf5Z 7.J: ~
1-)u
..-}-

ta.
'6] j.~ JlJ
CU'u viet: Thoi thlch~ The: thich
J~ J:J % ~J ~-/if J(tj JfJ\
gla thfch phan cham tac thLl
.,_
f
:~·
~
d2'i.

DJL"H
Pham cac phep gom c6 9 de &ng v&i cu·u biLr; : - ThiJ• , g(}i Ia «Du
lhfch''- «Du thich.·.· ia phc'p cham cac huy('t Huynh Du cua cac kinh va cac huy?t
(boi) du thuf}c t.fwg phil. - Thir hal c g9i Ja "ViJn-dl)o thicll•>, « Vitin-d;;w thfch•> j
n6i phep cham cac huy(:>t dr dU'&i ma b?nh a· tr·fln. c16 18 cham theo JOJ {<plui du••.
- ThCr ba I g()i Ia «Kfnh thich''. «Kinh thfcb> Ia cham vao vimg ket-J;,u: cua cac d?i
kinh. thu¢c vimg (pf:[m} cua r1<{Ji-kinh. ·- ThfK til' n gQf Ja «/.4RC thich.•.•. «L{1C (hfcb•.•
Ja ph{>p cham vao vimg huyet -mtfWJ? cua a~u iq;c. -- TJhllf nam' B g(Pi .!a «Phtm
thich··. ,,Ph;)n thich· ia phep cham vao trong Jchoiwg ph{w-nh~c. - Thtir ~iU! fJ gpi
Ia «D?i-tli tbich·-·. «D?i-ta thich.•> iii phep dting kim Phi-cham de cham vao nuff c6
nhieu mu. - Thfr II g{Ji ia. «Mao thich··. «Mao thiCh» Ia phl?p cham eric chirng

«tj'u n6i C{Jn Jen er

vimg bi-phu - 1:bfr tam
s gpi 1;1 <<C~.r t!UC}h ,yCV ihfch,, J8
ppip chi1m, neu b?nh &- ta
thi cham huy(:t be!il hvu. bf.nh li:v.fm Jn¥14 thi cbam
fluy?t ben ta. - TJrrti' dUn: gt;Ji lit /f'b(":tf thich··. «Thoi thich.· ia phep cham blmg
eAch aM n6ng nhir v(ay ma this dU'()"C cac cb(rng tj.
oil>

195
 H)- Pham thfch hll'u ClrU nh~t ung ClrU bien : Theo Do-n Ba Nguyen Gian thi
cau miy nen sua l(;l.i theo 1 so ban khac la Pham thich h!Iu c&u di &ng cli-u
bien. · ·
12)- Thich chtr kinh huynh du l~r.g du : chu: «Tat ca c:ic huy~t Tinh·
Kinh H Q"P deu gQi Ia du huy(!t cua cac du-erng kinh. rieng t;,mg du l~i chi
VaO CaC huy$t CUa t(;l.ng phu nnm dQC theo song lung>>,
13)- Vien dC?-O thfch : Sach kl:ung c6 chfr vi~n. Chfr £!_1;w 6- ·1ay theo
Do-n Ba Nguyen Gian nen hi~u la a;w : din dat.
14)- Phu du : chu : duo ~ay la chi vao cac kinh Tuc
Tile Du-crng-minh VI va Tuc D&m.
12 kiHh. ~hi ::,;j 3 dtrcrng kinh nay Ia d~ xa nhat. co the (y d•r&i ma
thu huy~t cM.m ?:t tren. vi the nen gQi h\ Vi[·;-d<fto thfcfl-,.
15)- Kinh thich gia, th:.. :: d?: kinh : chu : d)ay noi ve cac Cidi-lac
cua ngu t~ng h,!C phu. Ta-khi &-khach t~i bi l!130, nh~p vao ton-h,lC, h.ru loS.li
khong di lam cho be-ket bat Do do. no se chay trim (lu-u d~t) vao vung
(ph~n} cua d~;-kinh. sinh ra b~nh. Vi th.1 ta nE'm cham mri ket-lq.c cua
de
d<;li-ldnh lam thong Kinh». ,
Th!ch ti€)u !~c chl huyet m~ch : Thien Dieu k.inh Ju4in (To-van 62) viet :
«B¢nh t~i huyet thi nfm dieu.-hoa bang l~c-m?ch>>, - ThiEm Kinh m{wh (Unh-khu
10) vU:t: «Cac phep cham i?C-m<;lch phai cham 6- ch6 kel (huyet). Neu no hi$n !en
no-i tv huyet qua ~h<}m. tuy khong co ket -lq.c cung nen ch<!m tri:r n6 di. nham bo
di ta~huyet. :~eu kh6ng no se phat thanh b$nh ty-thong>>. (Xem ro hO"n &
thien Kinh-m~ch)
17)- Ph~n thich : chu : «Trong khoang phf:in-nhf)c. no-i h<}i cua khe
cotdtm cO. 365 huy~t h<}i. Khi ta-khi (r no-i CO'-nhvc thi nen cham trir di».
ta
9C?-i thfch : Sach cho rkmg co ban viet Ia D?i thich.
Mao thlch : TCTI"!.lmg chu : <•Tt-:r;hi be l?i ~··ong khoang bi mao ~:hi vi¢c
~tz~m thu khi phai th~t qm. n6i (phli thi~n). tc. gQi Ia cham :1htr sQ'i long khong
!am thu-ung dlm bi(:ia), cham bi thi khong lfura thu-o-ng d?m ben trong v~y».
20)- T:ifch phu ty bi ~hu da : Sach viet Ia : Phil tj u- bi phu.
21)- Ct! thlch : Thien M{w -t..f-:ich (T~·v.iln 53) ~ho rang cham eac huy~t cua
kinh g<;~ i !.a C\f thfch. con cham cac huy$t cua l?c gQi li1 M~u thich. Tat ci tUm
cham theo phtro-ng-phap dau ben ta cham ben hiru. dau ben h&u cham ben ta.
(Xem them ban djch To-van cua Huynh Mirah-Dtrc).
?2)- Thoi thkh : Thien DMu kin Ju[m .(To-van 62) viet . «B~nh (r t~i cot. ho-
dot being dU'Q"C·Ii~u de chtrerm len>>. - chu : «Day ttrc Ia phu-o-ng-phap ma
h~u-the da dung. gQi la ho.a cham. dung thu khi han-ty.

196
 f(j ;~ 7tf
Pham thlch hCru th~p
+~ J~Jt
nhj
*
tiet
23
di ling th~p
-r -- -~~l
nhi · kinh. Nhat viet:
r3f

1~ rf J 1
1lfr JR~ % p~ t 1· rl:J' JG ).{ ?[ )~ Pi{
Ngau thictf:Ngau thich gia, di thu tn.fc tam nhvqc bol trvc thong SCf

rrd 1ii - f~ ~ffi, ~~ ;~ rLJ' ~ JflJ ~1lb 1t 1~

nhat thich tlen, nhat thkh h~u tri t$.m ty, thfch thu g1a bang
di
-J- I _A:17 d::. l ~ d 1 ~ }..,.. ;:l?
/) I
/j('
-
.z_, ·' ·
.Ai!J -
-
'=I
.-. .:;/;r1
~if~)( JiRiJ q>pJ\ Jf-IJ )U >f'J ;,Jlf! !ifF;. ·\r
da. hlhj viet: B<io thlch?.~ Sao thicr gia. thich thong vo thvcmg
25
cham chi
rk:: w ~
;.y< v ~
j... "
-~F A1
1.· ;};t.
/Ef 7,4--
ill P'J ;.--
~ _).\), 7;:
-P- -;f._
~
Xlt da, thu'6'ng ha hanh gia, trlfC n?i VO bf?t cha:·n di ta thu

111 /»1
tuy b~nh
frfr
sa
-1- an
~ 13 ;J;
chi nai
41 ~~ .itJ
xuat cham phyc thlch
6 +LV ~~-
chi d2L Tam viet:
e
+* ftJ 1* j~J ?i -*IJ 1~ G ~ ~ TN /1.~ +5~ ~
Kh6i th;cl{ Khoi thiGh trlf~ thich bang
8
chi cti chi tien
9
h~J khoi can

/~' ~~ >1; 1/i1 ~ ~ TIS ~~ ~ Jfd ~ -~~J _lt j_

30
ty TCr
cap

>-- .-
di

7J
trj
~
r:f;?
dm
A .::- J-J :- ~
da.
% 41 viet: Te thlch, Te thich
y

:a-.v
/h ::.Jf. ~~·
./.IY"\.
..:./_

/fl
y
gia tn.fc

7 "V1, fil
nh~tp nhat, bang nh~p nhi di trj han khl t ieu tham gi2t ho~c viet

ft sftJ :3- _JFt] }$ ;~ ~Jfr iG ;J\ 5;f( Ji 110 3i- e

Tam thfch,Tam thich gia trj ty khi tieu tham gia da. Ngu viet

:i'fh *J J~ Jfrj ~ i£ rkl -- ~- r)\1 \1f!.- 51. ~ ~

Ducrng thich,Dvcrng thichgia chlnh n9i nh~h bang n¢i t(t nhl phu chi

;.~ 5~
di trj
:t tJ
han khf
~ i~- .1,
chi bac d9-i
1t .v
33
gia da.
~- r:s JL t-r
Lye viet Tn.fc cham thich,
tv
_:[ -ff· ,~'1 ;fr 34
~~ !!{, 73 JPJ ~ p}_ ;/~ )\ ~ ~
Trlfc cham thlch gia dan bi nai thich chi <li trl han khf chi

;f }i
th~n gia
tV
d.a. That viet
~ g ~\ f 11 ~ f11lf
Du thlch, Du thich j.ia trl!c nh~p trl!. c xuat
35
;t ~. :t ~
'~- 74~~41 trh 5;K ~ PA :~ IL ~ ifiJ ~If ~
hy phat cham nhi tham chi di tr.i khi thjnh nhi nni$t gia da.

197
 J ' t;/ ~i &frJ }jl 5t•)
17
J Ifrt] 1f '
~ # 1~ t?i; ·IW
:YJ:t\
Bat viet: 9oan thfcli doan thfch gi3 thfch cot ty sao dao nhi tham

PJr ~J-. J: 1- ~~ I~
ij
{j!; -17...) f5] ~
chi trl cham cot s& di thU'gng h~ ma cot d~L Cliu viet: Phu
~J ;:J_ ~~] 1t /)rg ~ (lTJ )~ 0 Jt:)_
.;.......
/"(}
h
JlfL~, ~
thlch ~ Phu thfch gia bang
3
nh~p nhi phu chi di tri crJ dip nhi

gia
~-te
da. Th?p viet:
1£'
....
~j
'.
Am thtdi A.:n th1ch
Jt
39 ""
t~J -~~ 1i -/.i
.... .;
g1a
• ')
ta
"
Jf If!J
htiu SUat thfdf
0

6 J>J~ i~ /~)~ f ·~ Jff /t )~ ;/~ ~\v 41

chi di trj han quyet trung han quyet. tuc khoa h~u Thieu am :la.

t ra ~f ~\1 ~~ 1 ~\f
2
Th?p nhat viet: Bang cham thlc~ Bang cham thfch gia trtfc thlch bang thich
t~J :f !l ~~J 1f# -~0
% ~~ 5~ tf ~ !A -Jf; /i -t!V --t -- \~7 . ~
cac nhat.di tri iU'u ty cvu ctr' gia dii.Th~p nh!vi~t:·Tan

t·J f M ;t :i. >-- 1. .:t 1( -~4t ~~ v

thid{T an thlch gia trtfc nh~p trtfc xuat
chAm s'$ phat nhi thi&n chi

th _fa_ .A:_ if >~ =Jili "t v

xuat huyet th~vi tri ung thung da .

•=
Pham cac pht>p cham gom c6 12 tier de rrng v&i 12 kinh :
- ThU' nhAt , gpi lit <<Ngau thich". '<Ngti.u thich·., ia phep cham dimg tay an
ngay ch6. t~m u .tnr&c c(mg nhr.r u
sau Jr.rng ch6 dang dau. nh(rc. cham phia
tnruc m(Jt· kim. phia sau m9t kim. nham tr/ chirng .«Tam tj··. Cham thea
phu-ung-phap nay phai cham kim nghicng (bang}.
1!9i Ja «Bao thich·•. «Bao thich . , Ia cham vao nhfrng nui d;.:w
nhirc khong nhlu d/nh. ch?Y len ch(Jy xutmg. cham. rhlmg vao trong khong rut
kim ra. dung lay trai an len chedau roi mui rut kim. Cham nhu-. vc)y nhiru Jim.
- Thii' ba If g()i Ia {<Khoi thichn. «Kh6i thich·· Ja cham vao ben C(Jnh. nang mui
kim len phia sau ho~c phia tnr&c nham khai len dtriYng gim dang bi cap de tri
chirng can tj.
- TbU: twa g9i Ja «Te thich-''· «Te thich" Ia cham m(Jt kim hai
kim [xiim) nham trj chirng him khi ron chua disau vao trong. cim
Taili i!Jich nhlim trj tj-khi con chtra di sau vao

198
 = Thtr n4m o gQi Ja thiclJ,> Jit cham & ngay
giiira mt?t kim. u
4 ben 4 kim. trf h..an~khi ron U C?fJ ma
ff"{)ng.
- ThU> t!Wu c g9i la «Tr{Ic cham thich». «Tr~-s~c cham thich» Ja phep cham
(dung tay) keo da len r6i m&i cham nham ron c?n. o-
- TbU' i g()i la thich,, Ja phep cbam thfmg vao rut thf,.ng
«DU thfch.,... «DU
.r.d, phat kim de cham th[Bt liw va ll.iu J'im £h{it siiu. nluim ti'f ta-khi dang thj!1h
va nh?t.
- Thrr tJ1m D gQi Ia <<Dolm thich-., «Doim thich·· la _phep cham vao den «.{w
«cot (fr:··. m:Ji kim hcri dao-d(lng va di sau vao cMn cJu5 «COl» ma mui kim phai t&i
nhu· the fa chung ta dang c6 tac-d(mg len xuong nhllm b&c~thiet tia~l<bi dang &
sau viw "cot•.• (phiii di ra) v?y..
- ThU' cll1,o s g9i Ia "Phil th[ch ... «Phu thich·, 18 cham cac mui kim vay
quanh (viJng dau) va nen cham C{lll nhJim trf ch(rng CrY bi cap ma him.
- Thtir mwi s gQi Ja «Am thich·.·. «Am thich,, .f,;j phep chii.m ca hai M11 tl
h(ru nh;Jm tri ch&ng eh:im quyet '• cham trung· chi'rng him quyet nam u kinh
Thieu~am ngoai S3U milt ca.
- Thtr p:r:urlTJ nu)t .r gr;;i Ja «Bang cham thich». «Bang cham thich.·_, Ja phep
chiim m<Jt' nnii kim cluim ngay. mpt mut kim cham xien C.flnh. m6l ben m{H
mui m'im trj ch&.ng lr.ru-tj iY Jiw trong cu·the
- Th& :mu-lTi tJJls g9f Ia ,,Tfm thfch «Tan thich,, Ia phep cham thang. vao va
rut thci.ng ra .. cham nhieu cay ma cham qm xuat huyet trj ung thung~

.J.:l:ll
23)"- Pham thkh ht1u th~p nhl tiet: chu.: «Tiet la 'T Jche. y i16i co 12
each tiet che phcp cham. nham \rng veri 12 !<inh».
· 24)~ Ngau thic.h : MNDAR ch\1 : ,,Tnr&c hay sau. m6i ncri deu dung l kim
mang y-nghia phoi-ho-p Am Dtr<mg n£m co Um la Ng~u thich·-'. - chu :
«Chi'r 1ifh ng;fu co nghia la ifo.J hrtrng: hai. y noi tru-6-e va sau m6i ncri l kim».
. ~
25)- Di thu tn.fc tam nhugc boi. .. bang cham chi da: chu: «Chir _]L
tr14c co nghia nhu chfr ·~ dt.nmg : dung ngay ch& Dung tay lm ngay ch6 tnr&c
t.am cung nhtr sau hrng gqi la tam tien va Uim h4Ji1. ngay cho dang dau
nhi.rc, rn6i n<Yi cham 1 kim d~ tri. Tuy nhiE~n, phai cham kim nghU'mg (khong <hrgc
cham thanggoc) e cham trung Uim. b~nh·nhan se cheb.
26)~ Sao thlch : 1'CN~ chu : «Bao thich ti.rc !a tl'ilng thich : cham di J~i
nhliJu Jan.''·
21)- Khoi thich : TCTMng chu : «Chfr khoi co nghia !a tam cho to r9ng ra.
Cham tru-6-c va sau dtrirng gan nham lam b&t ding tinh-tr~ng can cap».
28)· Khoi. thlch trl:(c : Ciac bim khac viet la Khoi tllich gia. Viet Ia chf.r 1f gia
thay vi tr(l'c la dung hO'n.
 29)- Bang ch~ cti chi t:ar: h~u : .::hu : Kh5ng ~ham vao
mil chi cham vao ben qmh. nhu- v~y at phai nhieu Ian nang m.m
sau ho~c phia tru-6-c nham lam cho ~hi c6 coil du-O'ng r9ng ho-n
ra. nhu- vt;.y ch(mg can-ty se de chiu hO"n».
30}- Te thlch : chU. : «Te thich la cham 1 !i1r:: 3 kim, cho nt.m con co
tenIa Tam U~ich.·-. - viet Ia .~ Tan1. Tbam chtch.
31)- DT han ':<hi tl<iu tham g!a : Sach v 1.~t la Di U{ han nhi?t khi
uJu tham
32)·- Duong thich : chu : «Chf.r Drrcrng c6
ra. Cnam vU'a & gifra vera & ngoai 5 kim. ~ham nay Ia
vao ph<.~m·vi C9fl m8. do do !10 c6 !ac--d!):ig han-k h! & 1 vung
r~?ng krn>>. - chu : ,,Cham ~tr & gili"a de
roi m& ra & 4 ben chung
quanh».

gia.
34)- Tr!fc c:--.am thich : cnu : ,/1\vc co nghia Iii cham thang vao
khong phf.d ~ranh ne gi, nhu ng nen dung tay keo da ien de cham HhCr dO ma kim
cham va,) khong sau».
35)- Du thich : chil: «Chfr*~idu & day co nghia la-4: ~{1~\ uy du:
mang ra khoi.-. y noi phep cham nay co th~ G.u-a ta-khi tiet ta ra ngoai. no khong
co y-nghia cua huy~t du trong ngli .du nhll" ~hung ta thtrerng n6i. Cham thang
'laO rut thflng fa thee chicu nhQn cua mui kim.- Cau hy phiit chfun c6 y noi hru
kim lau Va iu·u kim sau, nhcr .;f)_y rna CO. th.~ Ju6i dtrQ'C ta-khi (hjnh nhi$t». -
...... 4 ..... .&A chu : "Cham th~ng ~,.ao va rut thang ra: nhtr xoay 1 con dt.r&ng... »

37)- E>oan thich : ~hu : «Chfr aoan co nghia ia cham vao 1 each
ch~m d{m ( ti$m). cho nen. mui kim hD"i dao-dqng l ti cho deh khi cham sau vao
den cot, nham lam dqng ch;;t.m den cot-ty. Cher··JV ma oo nghia la ta.c·dc)ng bfrc-
thiet>>. - chu : ,,Doan thicl1 y noi dl.mgr kim doan cham {ngan) nhu-ng
cham sau den t~n cot».
38)- Phu thich : ldNDru chu : «Phep cham r.ay giong nhu- phep cham Dvo-ng
thfch n6i & tnr&c day. Nhtrng phep cham Dvung thich gom l kim chinh va cac
kim phv chung quanh. con phep cham Phil thich chi cham phi) chung quanh rna
thoi». - TCNhf,c chu : «Chfr phil co nghia Ia kinh philt tfrc ia cham C(i!n rna toa
r<}ng ra chung quanh, cO the tri chfrng han dang a vung CUa CO"·nht)C va bi-phu.
Phep nay giong v&i phep cham Mao thich».
39)- Am thich : MND!J chu : «Phep nay dung de cham cac Am kinh». -
TCNhQ,c chi! : ,,Phep nay cham cac chfrng Am han». - chu : «Phep nay
cham chl.rng han-quyet cua kinh Thh~u~am».
40)- Suat thich chi : Chfr suat ro nghia !a thong: gom J;;.i.
41)- Trung him quyet tuc khoa h~u Thieu am da : MNDM chu: «Chfr dQc t
Ia trimg». - DBNGiin noi rang! <<Do~n van trim neu len 12 each cham VO"l
12 kinh. Nhtrng chi rieng co & day la d~c-bi~t neu Jen kinh. Tuc Thieu-am a mat

200
ca. chan phia sau rna noi d€m cac kinh khac. D(m nay ta chtra
hi~u t~i sao l<,li nhu· v~y».
42}-Bang cham thlch : Sach vU~t khfn1g co chfr cham.- chu:
-·M9t cay kim cham ngay ( .iE ). mc)t cay kim cham nghi€mg ben c<}nh ( ). Cay
kim .chinh cham <hrimg kinh. cay kim bang chum dtrang IC).c, nher v~y co th~
;:;ham dtrq-c ch(mg ty (y iau ttong co--tlil~'>.
43)- Tan th!ch : TCN~c chu : «Chfr tan co nghia JJ6 trr;r. Cham nhh~u cay.
cham qm. dung cay kim sau h6 trq- ~ho cay kim tnr&c nher v~y co th~ cham
xuat huyet tri cac chfrng ung thung». - TCTMng chu : «Cham each nay co th~
ho-trQ" de !am cho c.ac chfrng ung. thu.ng tan ra ngoai>>.

IV."

· J¥~ c. yJr Jt-- ;t If fL i" Jt'J i:__ :a~ 01 /~t.

M?Acn chi eLl' tham bat hi~r. gia, thich chi vi n¢i cham

Ji-J A ffJ z, ),~ j ~ -t tJ:. ~% jt[J .1ltJ ;gl};~ 5~ 1t

khong m~ch kh~
4
nhi cU'u !U' u chi di tri ky da.~'>fi- L. -· ~ia

4lJ ftJ?~J .t§- -~,€0:}; RrG< n t~ ~ ~ 4 ~ ~fS

5
V~t thfdf an ~uy$t ky mSJ.Ch nai thich chi VO l$n ·" tn xuat, d9c

~ ~ !ifl3
xuat ky ~~
iL
khl
:if- PYf i~ ,::-
nhi. S& vi
tJ ffir'J
tam thich t;k coc
i~ $t ~
khl xuat
ft giat,S

~ 5>~ r'J J~ g_, P) ~ 1t ~rs -A. Jf'J JI'J ~ 'ffp

tlEm thi~n thlch tlly$t bl di xuat Dllong ta, tai thich tac .Am ta

~ )1i '}'' ~- ;;£ ~~~ SZ fi: filL ~ ~ A ~ rkJ

XUat gia \hi~U, fch
4
tham tuy$t b] trf CO' nhl;!C Vi nh~p ph~n nhl;!C

a1f tJt..;
! r;i j
I
e.,.. )\ ~
1.}
etJ '
<:_., ~~
S1 ~ ~L ~
£1 IJ ~:;( 1{.\J t] 1;~
A_
:tilJ
/f
da: r.h~p ph~n nh~JC
8
gia.n di chi gian Uic COC khf XUat, CO thfch

5~ T?l -1~ f'J ~0 0 ~A 1E_ lJF it 1fG ~ ·~ ~

phap viet: Thi thlch thi4n chi di tryc ta khi nhi lai huyet kh!,
49

;,& iR'J ;;J( ~ PA ~t F/£ 1t 6 lr Jt\ lf( st~J /~if

h~u thich tham chi di trf Am khi chl ta, toi h~u thich elf c
>JJ ~ ),A~
tham chi di
-r f; 11
ha coc khi,
Jl:~ v
thli chi
1n
vi
f!!.J
da~.o
-t~·
Co
mAf tt
dl;lng cham. gia
I

201
 f;Sr 7Jo ~ 0 1 .z/
_...!-
;f Jc7 ~ ~ 1< Y1r
bat tri nien chi s?:J gia. khi chi thjnh suy, hll thqc chi sa
<)' PI p), .J- ~
kh&i. bat kha di vi cong d~a .51

.,.o

Khi nao m.{u.J: ron u ra thi cham nil~? vao trong va ltru
kim liiu. nham Uri nt:ri cua cua t~ng. f~hi niw m?ch u cfui C?a£
chiun ngay. im the iJc;<J cho m~ch-khi tuyf.t vao trong roi m&i cham. nham
de cho tinh-khi bi xuat ma chi c6 m6i m¢t minh ta··khi xuat ma - C;:jj g()i Ja
«tam thich» Ia cham Jam chu coc-kii den. - Tru·&c het cham vao du·&f
da nham Jam cho ta-khf vung Dll'ung-phi)n xuat ra. Sau do cham tl)c !am
cho XUat ra ft. SiiU hufi YaO du·Q-j da cho d/m CU-nh~IC nhtrng chtra
den ph{in-nhl)c. khi niw dtm pha.'l trong thi coc-khi se
dlm. - Cho nen cham noi: Tru-&c het cham cq.n trpc ta-khf va de cho
huyet-khi den. Sau d6 cham sau vao cho den ta cua Sau ci.mg cham
siiu vao nham Jam cho cac-khi hirn r.at Do Ia j-nghla thich). - Cho
oen cham neu khong bfel Sfl' cua l'Jiell•>, «SV thjnh suy cua khf",
·.<str hu- thvc>• th1 khong tlu~ Ia « .L L-ong : khoo.-· v{iy.

• 0

44h Trf ky khong m~ch khl da .. chu : <<Day ia vi sv· cham thai-qua
se lam thU*O'ng ngtrQ'C l~i chinh-khi. Vi the nen chi ap-dt.mg hru kim lau de
dan khi den. khien cho mQ.ch-khi v~n hfmh len tren».
45)- M~ch thi~n gia v~t thich : chu 1 «MQ.ch u cQ.n d~, lam tU~t khi
nh~H».
46)- Coc khi xuat : Thien Chung thl (Unh-khu 9) viet : <<Pham phcp cham
thugc tam thich la d6 cUm coc~khL. Cho nen cham h1n dau lam cho DtrO'ng-ta
xuat. cham them nfra lam cho Am-ta xuat. cham kin ba thi coc-khi hi~n ra~.» -
chu do<;1n van tren : «Cham luc dau tien con ir .na'i thi~n. c$n. do co do
th~ lam cho ta-khi er vi.mg DtrO'ng-phfj.n xuat ra. Cham tU~p vao no-i sim hun, xa
hun co th€- lam cho ta-khi ir vimg Am-ph~n xuat ra. Cham Um 3 la lartltru kim
cher dQ'i (11~ h?u) coc-khi. Coc-khi hi ;tJ ... -Khi ta-khi dim thi khi kh~n
(rtm) va t;jt (nhanh). khi coc-khi den thi tir ma boa. Nht.r v~y ro nghia Ia
ta-khi ra. di roi thi coc-k hi m6-i den''· - chu : «Coc-k hi thong VO'I
nguyen-khi ncri khoang 00'-nhl)c va tau-fy. khi nay do Ty va Vi lam chu. Cho nen
gQi h\ coc-khi".
47)- Am taxuat ·: «Nam lr nO'i xa v&i bi-nht)c. ta-khi An-nap
ch6 ho-i sau vi the nim
48)- V! nh~p ph~n-nhyc gian : chu ~ aC6 m,s 2 danh-tu

202
cu lflh{lc: nh!Jc. - Phan cu nhs;c Ia nam dtr&i bi tren nhvc. con
ph{jn nhl)C tha num .fY COt». ·~ chu : «(j nO'i Sih.ll Xa CUa khoi Q~j OhlJC,
tat ca deu CO phfHl iy, do do gQi i;) ph~n nhpc gian». .
·49)- Tryc ta khl nhi lai huyet khl : Sach viet !a tru;c Du-ung ta chi
khi.
50)- Di' td t.m
khf chi ta. toi h~u ... tnt! chi vida : chu , «Pham vi'?c
cham SaU hay C';lfl. phcp cham gom CO 3 : tru-6-c het loa cham phan tuy~t bi ( du·&i
da) nham thu lthi Dtrang-ta trong v~-khi. sau do cham sau hcrn nham thu
ldli Am-ta trong doanh khi. Uin thfr 3 cham s;au nhiH, cham t$.n no-i khoang cu.a
ph~n nh~lC, nhll' v$.y coc-khi m&i hli. ha Hrc ia hi~n lra v~y. y nay -giong v&i y
trong thien Chung thf, ..
51)- Co dyng cham ~Jla b~H tri rt1en ... vi cong : Van'-de nfen chi su gia dQc
l~i cac thUm Thier1 nguyen kj d;;ai Ju;)n (To-vlm 66). Chi chan yeu d-?i .lufin
(To-van 74). Van-de khi chi thinh su1. dQc l~i cac thien Bat chinh than minh Jutm
(Toftvan 26). thien Am Du-ung hif nh(lt nguyi)t (Unh-khu 41). Ngoai ra nen xem
them thien Lvc tiet .t:qng t«n;mg Ju;)n (To.- van 9 ).
•
v .~
Jt t~J 7;] _tL ~~ ~' :£ ~ \r.:f Jk~l
.::f t-
t1 ng ngu t ~ng. Nhat viet: Ban t hich , Ban
52
Pham thich hO'u ngu di

*'1 1
thlch gia thi&n n9i
~~ rXJ ;.{1;
nhl:
# Jif.' 4:f ·~ .4'f
t~t
14 ~ j{o J~
phat cham. v6 cham thltf.tng nhl}c nhv b~t

3L ~t: Jf)( (
mao t r ~ng t hu bi
1.\; )tl:J ~if ~
k hL t hl'r Phe
Jt
chi · U' ng
®
da.
.::- \:=f ~ ry
Nh! viet: Sao van
Sc
t~l. ~~ :{ ~~1 )if :li % 11· A( ,jf ~t ER ~
thlct-r: Bao van thich gia, ta hliu tien · h~u cham chi trung m~ch vi

1;!_ ~). ~, ,!f. ~~$, :t/ ;ffa. ~ J%fJ .--u' L ·Jf!!, ~ .3--
co di thu kinh l~c chi huyet' gici. thli Tam chi ling da.. Tam

ff4 ~~ _frj ~~ Jf-aJ J · I Jf•J /i

vil~t: Quan thiclf:Quan thich gia, tn,fc thlch ta
-!; -Ji fb
hliu t~n can thu,gng di
~ PIA

Jf1Z k; ~ ~r~ ~ ~ .:6a. JJ:tJ lr ~ f!, .k!!J ~ ~

thu can ty., th~n v6 xuat huyet. thU' Can chi U'ng da. Ho?c viet:

>J#f f'l -- ~ 1 ~~J \tr/ G:] ~fo 1~ ~ f<:~ $!]

Uyen thkh, nhat viet Khbi thich. Tli viet: Hgp coc ·thktf~ Hgp coc thfch

203
}f~j; 1ft Jl 4f -f AT- rJJ
· gia, ta huu ke tuc cham vu ph~n nhyc chi gian di thu CCI

·;~ ~. ff~ Jti, -tfU_:j]_ ,e

ftf t~J M ;f,l j 1 57
ty, thLi Ty ling d~i. Ngu viet: Du thlch, Du thlch gia trvc

A;i;t ~ ~5( 'f ~ JJ:tJ\f{

*
~ i_, ~.A
nh~p trvc xuat ,tham n9i chi chi cOt dr thu cOtthli..... #.

l'j. Th~n

~ f]t, ~ (I

chi (Jng da.

.-
Pham cac phep cham c6 «ngli» de irng vui «ngli t{lng.•> :
- Thtir nhAt a gpi Ja «Ban thich.•.., «Ban thich>.• co nghia cham vao c{ln.. nhlrng
phat cham nhanh. dirng cham Jam thlrung den «nhr,Ic» ma phlli nhlr di)ng-tac nho
J!li}t Sf)'i long. nham thu Jay khi iY nul bi (da}. Day Ja phep cham irng vui Phe
- Thtir halo gQi Ia «Bao-viin thich», «Bao-viin thich•" Ia phep cham trai phai,
trwc sau. cham cho trung m{lch Ja chinh. nham thu huyet u kinh l{lc. Day Ia
phep cham irng vui Tam.
- Thtir ba 8 gr;i Ia «Quan thich», «Quan thich» Ja cham thang vao hai bim ta
hfru (tir chi}. t?n vao nhfrng nui co can nOi quan-tiet. nham thu khi «can tj.•.•.
Nen can-th(w khong nen cham xuat huyet. Day Ja phep cham irng vui Can. con
g9i Ja «Uyen thich". «Kh&i chich•.•.
-- Thtir tu- a gQi Ia «llr;rp-coc thich>), «Hr;rp-coc thich"' Ja phep cham hai ben ta
va hiru giong nhlr cai <<ke tuc : cang ga>•. Cham vao vimg ph?n-nhf,lc. nham thu
khi «cu tj.·· ..'Day Ia ph6p cham irng vui Ty.
- Thtir Diim 8 gQi Ja <<Du thich,,, «Du thich•> Ia phep cham thling vao va rut
thang ra, cham sau vao trong dtm t?n «cot>>, nham lhu khi «col tj>.•. Day la phep
cham irng v&i Th(m.

52)- Ban thich : TCN~c chu :.«Y-nghia cua Ban thich & day tfrc lit cham c~n
rna ph<H cham thi nhanh. cham each nay co th~ thu khi a vimg bi va dE} frng v&i
Pha ·
53)- Bao van thich : Chi:r Bao viin co nghia Ia nhfrng net van-veo tren minh
con boo. - TCN~c chu : «Chf.r Bao viin y noi cham nhh~u. chu ve thu huyet-m~ch,
nhAm frng v&i Tam,>.
54)- Quan t hich : chu: «Chfr fq,~
Quan (y day Ia n6i ve quan tiet thUQC
tfr-chi ca ta bin hfru. Chi:r t?n cim chi vao nO"i quan tiet. Cau th?n v6 xuat
huyf,t y no& huyet nham d~ dtrang r..an ma Can chu ve can. Cham & can la

204
a& l.mg veri Can".
55)- Ho~c viet Uyen thich. nhat viet Kh6i tl-:ich : Cau nay duvc sach
Giap-at xep vao cau: Tfr viet H(l'p cdc thich. ho?c ~~iet Uyen thich. nhat viet Kh&i
thich.
56)- Hgp coc thich : TCNbfc chu: «Ynoi cham thoo lOi 3 kim va 4 kim the<>
thfr-tv- va hinh dang cua cai cang ga. Khi ta-khi dang fr trong khoimg ph~n nhl)C
thi khi cua n6 se toa rqng ra. m~u khong cham thoo IOi fi<YP thich : cham ket hQ'p
l~i thi khpng trj dtrQ'C. b~nh. Ty chu ve CO'·r&h\lC cho nen khi c!lam thu khi cu-tj la
nhli~ frng v&i Ty.
57)·· Du thich : TCNhtc chu : «Th?n chu ve 'rot, cham thau cUm cot
iam nham trng v&i Th~n».

HET thiim QUAN CHAM

GSJiu;nh Mlnh-D!rc
dtch

205
 AY Ia thi(m thfr 8 cua sach UNH-KHU co tim ia BAN THAN - Trong toan
b¢ t<k-pham N(>i;kinh. chfr ~ ban dtrc;rc dung nhieu ltm cho nhfrng y-nghia
VO cung quarHrQng. -. Ban co nghia Ia cai goc. ri€mg (r day no con co nghia Ia
dt,ra vao goc. noi ro ho-n. viqc cham-tr{ ih phai dt,ra vao cai goc. do la ;f'Than. -
N<)i-dung chinh·-yeu cua thien nay Ia .mo-ta. giang-giiti biw chlit va tac-d[Jng cua
Than trong Sl! song cim con ngtr<ri binh-thU'irng. T;:J.t ca nhi:rng cfli ma chung ta
tht.r<rng gc;>i la han. ph<kh. t;im. f. chi... da cung v&i Than gay thanh sire song.
M6i rn<)t Sl! thay d6i nao do trong Than. phtich. j. chi... deu · bieu~hi~n ra m<)t
.each .that th~r&ng. ngtr&i thay thuoc phai nhc}n-dinh cho thc}t chinh-xac nham
dtra vi¢c chCra-tri den !dit-qwi cao nhat .
. Chung ta co the can-cir vao· n<}hlung de chia ra cac do?n nhtr sau ,
l) Di tir vai tro cua ngf1 tc;tng trong vi~" tang : ch&tl · han. phach. chi. j ... va
trong tr·ach-nh~~'m bay hnn: Jor,w chi.... Ky Ba da djnh-nghia. bang tien-thiE'm khi va
h$u-thien khi. the m'lo Ia tinh. tluln. han. ph;ich. 'tlim. j. chi. t1r. tri va lt.r.
2) Ngu t~ng bi niji Ounrng sc.lam thlio-ng dl-n than. han... Ngtr&i dt,mg cham
.bat bUQC phai quan Va sal b{'nh·nhan cl~ nam cho dtrc;rc Sl! ton Vong CUa ffnh.
than. hon. phtich de tri OU'Q'C bqnh. neu khong thi vi~ chCra trj sc khong c6
ket-qtia tot.
3) Di~n~giai ro quan-h~ cua Can va huyct v&i hon. Ty va d6anh v&i y. Tam
va mc;1ch v&i than. PhC va khi v&i phach. Thc}n va tinh v&i chi. Vi~c dieu-tr( at
phai dl)"a vao de) dedjnh dtrgc ~t:}nh-hinh cua ngu t<;lng...
•

200
 :If. f rd, 1 .v:.k_ /,if s rL A?,J t: ;~ tJ ~
Hoang E>e van vu Ky Ba viet :«Pham thlch chi phap tiem tat

~ f
bim
1f friL
vu than.Huyet m~ch doanh khi
8fe< It ~ ~ .1f
tinh than, thLI' ngu qmg
)li.J .:P- 1v· -t. f5-r
chi sO'
~ ~
1J~~' .
tang da. Chi
1f
_., *ky
_.Jd- ~ -::t
1,!:...
dam d~t
1
~Jr . _-;tf· g J ~ J:f. -i'e /g(ff ~
'k
ftrl!~ 113~ ~ l /¥'~ :..,, ~/~ ~ lf\i
; 1"-.
2
ly t~ng tac tinh that. hon phach phi

t~ };, -:!, +JG ~G J~ J£:, 4- j ;f 11 IJl r1rJ !.i5:

* hoang lo~n , tri
4
dLtO'ng, chi y ly- khU' than gia, ha nhan nhi nhi~m

1 .t ~ ~ 5
1, ·~ ~ f 1~ if )f,, ic ~
h6? ThiEm chi t9i du ?Nhan chi qua ho? Ha vi chic khi s!nh

Jf Jf'Tfl ic~ tr_t /t)~ 1, ;t, ~' ~·_!!~·it

6
,£', 1: 1;(

*
tinh than h6n phach tam ,. y chi tLf trl ly-? Thinh van ky CO».
tj 111 ~
Ky Sa
8
dap viet :«Thien chi
:2::-- if ~
t~i
7
nga _. gia
:1 ;rt, teJ•dCrc
6
da, 8ja
'~ ·~ :1±
chi t~i

~
n9a
}/ 11
gia,
if. (iji :t }tf. ~ t5(Co .1-
khi
9
~ Af, ~itL· it
da. euc luu khl b9-c
10
nhi sinh gia da. sinh

i ~ -~N :6 t1f ~ .Jft J§ tt· iK ~ *'f fli ~$ 12

chi lai vj vi
chi tinti! Iuong tinh tuO'ng bac chi. than, tuy than

· ~:E i ;t iK .t i~ .3t Jtt JFJ. :t ~ ;ft i1/ 6

nhi xuat nh~p
13 14
/ vang lai gia vj chi hon tjnh tinh gia ·. vj chi

·1r1 'H.r 1-1- ~m ;t. -t~ ~

>'). ·li frfr -t!, tw. d:J· /L:_,,
nh~m v~t ere
·* chi tani~ tam h(hi
5
phacH sO' di gia vi sO': vj

i _1~ ·..:f~ ~ rft 1~ ~ j, ·tEl :t, ·n;J & ~

17 18
chi y, y chi sO' ton v! chi chi nhan chi nhi ton bien

i~ ~. ~ ... •m ~, ·l& .i! ~if. ~. f!, ~~ ;!, rrn

ly- ~o nhan
9
v! eLi tU' : nhan tu nhi vien .m9 · v! chi ly- nhi

1/i !/~.if
. Xlr . v~t v!
~ ·~.. f~ ~~
chi td.
21
Co trl ; gia
it. ~. ~ $
chi dtiO'ng sintf2
.·~ :¢' #fj
da tat thu~n .

207
 23
tU' thai nhi th[ch han thli hoa hi n9 nhi an ell' xli, tiet

~ ~· -~ -1~ J;i]~ I__ ~ ;;! Jl'l /~~ 14~ :f 'l 1<-

Am DU'O'ng nhi dieu cli'O'ng nhu. nhU' thi tac tich ta bat chi tntO'ng

"i !A ~L o
thj~
4
sinh cti.u

NGHfA .-
Hoang De hoi Ky Ba ding : ..Pham Cc'ic pht>p cham. tn.r&c hl>t at
phai d~ra vao
cal ,,goc··. do Ia ·'than". lluy«.~l m<,~ch donnh khi Unh thlm. tat ca cteu do ngu t~ng
«tang chtra". - Nou S~l" song den m&c dam-d~it Jam cho tfmg-khi bi phlm ly se
dl.J'a dl>n tinh-tr~ng tinh-khi bi that. hon ph;,ich bi bay xa. chi j bi hoiing Jo~w. tri
lf.l' riri khoi th<ln. nguy6n nhan nao da gay nen nhll' the ? Triri aM bat uji 11' ?
L6i & con ngudl 11' ? The nao gQi .Ia d(rc-khi sinh ra tinh. than. han. phach.
tam. j. chi. tl.r. tri. }fl' ? Xin OU'()"C hoi ve nguyen-nh<ln ciia van-dl···.
Ky Ba dap : .. C;,ii ciia Tr&i "& nuf.· tH. gQi lil ,,cJ(rc.·.·. cai ciia Dat .• & no-f.· ta
g9i Ia «khF. Ccii ·•thii>n d&c·· lll'u-hanh xuong dll'ui. cai <·dia-khi>·-giao Ji>n lren mil
t{lo thc.inh,·s~r ·•Sinh (hoa}u v~y. Cho ni>n Ccii mil. khi Sfl' song bat dau co thi no da
co. g9i J;,i .. tinh·. Jlai .. tinh" d;.inh nh;,w gQi Ia dhiin··. Tily thea --than·· ·"lang lai ...
g9i l;,i .. h6n ... Cnug v&i tinh-khi .. xullf nh(lp·· gQi Ia ··phach ... Dong vai tro xir-tri
tron-vrn v&i s1.r V{il gQi li1 .. t;,im". Ccii .. tflm•· ··chira. nh&·.. gQi Ia ''i"· Nui ..·gin
gi.ir·· cai .. j .. g9i lei .. chf.·. Nhan co c<ii .. chf .. mil co the .. gingiir" ho?c ··bion-h6a.-.·
gQi Ja ... tr.r". Nhc.in c6 cni :.tLJ'·.• m<i chting ta co the ,, vt.run ctii tinh·· .ctia chilng ta
c6 the .. t!Jich-nghf.· l'Ui s~ ll{it gQi Jc.i .. trh - Cho non. b?c .. tri•· khi ,,dtr&ng
sin!J.·. at phiii thu?n v&i t(r th&i Ycl thich-&ng dr.r()"C v&i him thir. ph<ii hoa GU'(TC
s~ hi n9 diu yen nui. ph€ii .. tiet (cfu1).... dtrQ'c v&i Am Drrung df..i mil di~u-hoa
dt.rr;rc v&i ctrung nhu. Dt.rQ"C V?IY thi t;i-khi kh6ng dl>n (de tlm c6ng}. chilng ta se
song m(Jt cu9c song .. fnr&ng sinh··.

CIIU-GJAl (do,n 1- Ban thAn).-

1}- E>am d~t : Chfr dam ~:1 & day khong co nghia nhtr chung ta thtiiYng hieu.
tfrc la lien-quan den Sl! dam dt,1c... Chfr dam trong bai nily y noi den the nm:rc
chay trap day ngang dQc. Chfr d€it co nghia Ia thb ntr&c chay siet. Hai chfr dam
d{1t & clay co nghia Ia th;;JI tinh trong ta bi th;.ii-qua; khong biet kiem ham.
gifr-gin.
2)- Ly qmg : S<ich NKG!':ghla chu: -Chfr ly t~wg a day y noi cili tinh-khi rna
ngu tC;tng t;,ing git'r bi th<.\t thu. ph<.ii ly t<.in '·
3)- H6n phach phi dU'O'ri.g : Chfr phi co nghia Ia bay. chfr dr.rung day co a
nghia bay len va toa r(>ng ra. no khac vc"ri chfr f>~ Dtrung & trong chtr Am DLrung.
4)- Chi y hoang io~n : Thee DBNGUin thi cht.r +f:_)ho;ing phai st.ra i~.li iil cht"r
208
 h
·\)C mu¢n m&i dt'mg.
5)- Thi€m chi t 9i dv : Trong co-vfm. chfr dtr m'im & cuoi diu de
hoi nhtr da
n6i trong cau nc1y phid viet laJ:,~~· Tuy nhii>n.thong thtrimg.ng\ri.ri ta cung co the
dung 2 ch(r thong nhau.
6)- tam : Ch\:r -IV' fiim (r day tuy cung vii''t Ia /~.:_,,. nh~.rng ro- rimg no I< hong
phai trai tim nhtr chung ta n6i ngay nay. no cur.g kh6ng phf1i TiRm t{!ng nhtr
Nc)i-kinh thtrcmg n6i. fiim & d£1y Ia cimg y-nghia veri th;1n hon. ph;ich. .. ma chung
ta se gi<ii-thich ti(~p theo sau day.
7)- Thi€m chi t~i nga : Chfr l{li & <lay li-a r.a<]t dqng-ti.r h(~t sfrc quan-trQng. Tf!i
co nghia h.\ m¢t v<)t ni\0 do hi(in-di{'n & m(>a ncti niw do. Ritng & df~y. no chi vao
cai khi rna con ngu<ri b<lm thv dtr<,rc ncri minh.
8)- 9)- Thi€m chi t~i nga gi;:L dU'c da; 8ja chi t?i nga gia khi da: TCN~c chu:
<·:Con ngtr<:ri bam-thl,l dU'Q'C khi Cl.la Thien Dja rna co S\f song. Thien Dia Ia d~o
v~m-hanh cua Am Dmmg. Tt.r thui-qrc tien teri sinh ra hrerng nghi. khi
thanh-darO"ng thanh Thien. khi trqc-am tht1nh Dja. Tir IU'&ng nghi rna sinh ra
vyn-v<;it. kii:n c6 nhi<?m·V\1 dicu-khit.'n cai thlii-th£ kh6n co nhi('m-v\1 l<k-d(>ng
thimh S\J' v~t. Cho nen kinh Djch vi<\t : Thi(•n Dia chi d{!i dvc •·i/>t sinh : ccii chrc
l&n trong Tbif>n Dia Jc} ngpon ctia S{r song. Thi<'n B;.io m(•nh toim hinh Ju[ln viet :
Nhan sinh tr Dia. huyi;n m('nh tr Thi<-'n : Con ngtriri sinh ra & Dat. nhtrng treo
cai m('nh dm minh & Tr&i. Dieu ni'n nher lei Ducrng trmJ-c Am sau. Ducrng loa
r¢ng ra. Am d<ln nh~m lay. Cai dtrc dau li<}n sinh ra cu(>c song Ia Jcly goc &
Thien. cai khi hinh-thanh ( eu(>c sbng) li\ Jcly goc ir Dja. Cho nen m&i noi :. Cai ma
u
t.a b;i'm-thJI chrfJ'C & Triril<i c<ii chrc. c:.ii m<i ta b<lm rhp dtr(Yc D<ll Iii eM Jt·hh
N(>i-dung dH.l eau V[\0 cfmg nlnr ltri chu-gi£d cua Tnrcrng Canh-Nh<;lC cho
chung ta thay vai-tro ctm kinh Djeh hbt sue quan-trqng frong vi~ gii1i-thich S\J'
hinh-thimh con ngu(ri qua qm\-trinh khi-h6a clu1 Am Du&ng. - Tat nhi('n. ehir
dire v~1 chfr khi & di1y cung mnng y-nghia Am Dmrng. Thi(•n Dja. · Ctro'ng Nhu...
T6i da c6 trinh bi1y vim-de nay rtit r6 trong quyC:n Dich I;V ~·,;i y-J.Y eLla t6i.
rieng (y ch\y Vi ph~lffi·Vi hc,HI·h<;>p CUa van-d6 chtJ-giai toi. kh6ng llH~ l(ip l<,1i /cl<\y-du
dtrgc. - 6· df1y. t6i xin mugn liri etta sfH:h Y-hQc nh.4p mOn d6 di<'\n-t;\ l~i
qua-trinh khi-h6a trt'n. Thi('n Am hoa lu{in s:.\ch Y-hQc ~p mon vit•t : ·Con
ngtr<ri thQ khi cua Tr<ri Oat rna sinh : l:.iy khi Dtrcrng Ctla Trai lilm khi. lay
khi Am c\m Dat liun fwyl>t: Do d6 khi thtrirng hCru dtr. huy('t thtr<rng b~\t-t(Ic.
N6i nl1tr v~lY nghia la tht\ niw ?
Tr<ri Dat Ia cha mcj dm v~tn-vc.)t... Am-khi c\m eon ngtr<ri til'u tnr&ng nucrng
thco S\f cbnn!J Jihu;vl•t tlrc li1 d{,y veri elm m~1t trfmg. Vi th(' trong cu(>c sbng cl'm
con ngm:ri. con trai 1G tu6i thi tinh-ldli dtrgc thong. con gai 14 tuoi thi kinh-huyN
v~1n--himh. D£1y lil qu:.i-trinh mi1 con ngn·:ri tir l·.~1c hi:ru hinh.sinh ra. bu sfra. an
thuy-coc ch~ nuoi dtr<'rng thi Am-khi m<'ri thiwh. bay gi<r Am-khi m&i ph<li v&i
Dm:rng-khi... -++·
10)- 8LJ'c lvu khi b.}.C: Sc.ichl\KGJ\:ghia cho r<\11g chtr2~: b~1t' & d;1y e6 nghia 1~1
gitiO nh<lll ghr<l tn'n <hr&i Vi\ chtl' 'Thi('n cltrc llru-hi\nh xuong dueri. Dja khi li-n
tr(·n db giao nhau. Am vi\ Dmrng ciwg tr(H1 Jan v~10 r1hau. m(>t dang thi:'lng. m(>t

20!)
 dang giang m&i cO dtrQ'c cai cO" de sinh h6a ··.
II)- CO sinh chi lai vi chi tinh : vt~ m(it vfm-phap lhi cim sinh chi lai co nghia
Iakhi Sl,r ·song co thi no ci!ng dl~n. noi khac di. no co ngay khi S\1' song c6 .. No Ia
.t~nh-khi ~ Sach Thuy(•t-van giai-thieh,chtr ~~~ finh Ia#:-*: Ji,f J.\
trl)ch me: ll!'a
gl)o.
Sach flinh-lm·nghia «41 ttr·di6n giai-lhkh thf.m ro hO"n : «Tinh Ia h,ra g<;1o d6
lay nhfrng phan thuan-khict. cho nen m&i co b(> . :t,
mO. Noi ro hO"n. tinh Ia phan
g·c,to ngon nhat. sc;tch nht1t sau khi da chQn 1\ra ky. Chfr thanh -t
lc\y y trong diu
miw xanh (thanhl .wat ra tir mau /;1m m;.i I~Bi xanh hO"n lam.· mau thanh lc;ti Ia
mau bat bit>n ... · - Chfr tinh ma ctn1ng ta vira nghc qua phan djnh-nghia
chinh-xac nhlat khi no dtrQ'C du-a vao N(>i-kinh. no mang m<}t y-nghia goc nht:rng
cao hem. Trong N<;>i-kinh. tinh Ia phfm khi sc;tch nhlH. rong nhat trong th1iy coc.
no dong vai tro quan-trQng trong qwi-trinh lc;to thimh chan-khi. ngu.vC.n-khi... va
huyct-khi.
Rieng er trong bi1i nily. ciiu nay. ehfr tinh mang rn<}t n<}i-dung cao hO"n nfra.
do Ia Cinhcua Thi<'n Oia. Chung ta h<.iy nghe Tn.rO"ng Canh-Nh<;ic chu: , Cai gqi Ia
linh. Ia ce:ii Thil1n chi nhc:lt '-'<i Oia chi lt,Jc. Thien lay nh<ir sinh ra thuy. Dia lay lt,Jc
· thimh ra th\i.· Diiy Ia qua-trinh sinh thanh ng(t h~mh siYm nhat. Vi the vc,m-v~t
h!c miYi sinh ·l(•u Jczi: d<~n tir th\Jy. Vi nhtr h~\t c\m mqt trai cay. lt'w chu-a lhf!'c :
chin d('u Ia thiiy. Mqt c{ti thai. rnr)t c{ti trt:rng hie chu-a thanh d(;u Ia tlouy. Pham
COn nglr&i CO S\1' song eho dl•n eon trl.mg thi10 ffiQC. khong loai nao kh6.ng nhtr
the\ Kinh Djch nbi : .\'am nCr r.<lu tinh thi ''~n-v{it m&i h6a .5inh . - S\r trinh bay
cua Trtrrrng Cc.inh-!\hztc Cling giong v&i ph<in ~'{in-lihi sach Y·hQC ~p mOn.
Thi<'n qu_w~t khi( Linh-khu ~m) etmg dlra ra mqt d{nh-nghia ttr<:rng·tt.r :
'!f:·~Jr ~A-t~~
ThU'crng tien than sinh thj vj tinh.
= Tlurirng sinh ru tnr&c th<in ( ht:ru hinh) ggi hi tinh.
12)-LvO:.ng tinh tLfO"ng bac vj chi than: The'<> nghia thong-thtriYng thi chfr
b;ic co nghia l{t d<inh nh;w. (r d;iy. S\r d:.inh nhau giira hrirng finh mang
rn<;>t y-nghia rltt <1uan-trqng trong vi('C giao-h(J'p git:ra Am Otr<Yng. giira huyl-t khi.
gifra ·trai g{li ... ma chung ta thay kinh Dich da mo-ta m(>t each d<;li-ctrO"ng nhtr
sau:
Hao lhtr9-ng 1\tc qu<.._ Ktaon vit\t :
~t ~.V -r tr -t
. !!a ~
long chien vu. da, ky huyet huyen hoang.
..:f
=Long ·Chil;n~: d;inh nhr.111 & ngo;ii <Mng. huyf.t .cu;l nO mau huy~n e.'a ho;ing.
Van-ngon quP. Khbn gic.ii-thieh : Huy~·n hoimg Ia mau sac luc Thi6n Dia con
ll)p; Mn v.:io nhc.lu.);
. TnWn Ticn thh;n de) thuylit such Y-hQc nh.$p mOn d_~ giaHhich them cho cau
n6i trcn cua kinh Djeh: · · Nguybn ( 7u ) 1)·. nguyt"m khi ; :f.~"' hon h(J'p vao nhau
rna khong tach r<"ri nhau ·. - Ctn"r ~ ~f ~ bon hq-p rna Y-hqc mOn da n6L

210
 c6 the gi\!p chung ta thay cltrQ'C ph{m niw y~nghia Thit>n Dia chi U)p cua kinh
Vi no li1 k/'t-qwi cua IU'&ng tinb tU'ung b.<ic cl.\ n6i trong bai nay.- TCN~c
ch\l : «Chfr hr&ng linh i:r duy li.l chi vao cc.li tinh cua Am Dmrng. Chtr bac co
nghia giao-k<\t. Kinh Djch viet : So ciw Thien lei 5. so cua Dia Ia 5. Ngli vi ttrung
dcJC v.:) mar ~'i dt>u co cho h(J"p Ctlc3 no. Chu ttr noi ~ Tinh cua hai cai ngti hgp m¢t
each ky-di('u de rot ngtrng-H) {thi.wh hinh). 06 li\ y-nghia cua il.r&ng tinh tirO'ng
bac~ Ph~un ·con chrang sinh-thimh d,m v~m--v$t. khong co con duang nao khong
do S\J' g.iao nhau dul Am Dtrcmg de roi than dtrQ'G minh. v~y. Cho nen cu{>c song
cua COiY nguiri at phai do S\f hqp khi cua Am DtrO'ng. Tinh ci'm cha ffi!:? cliu
nhau. nrc la.·lldmg linh H.rcrng bt.\c. sau do hinh-the va th{m-khi m&i thimh. ,...
No-i hgp khi cua Thii'n Dia gQi fa nhiin: ngll'&i ...
TCThong. dan thi<m Binh nluin WY!;f. coc ( Linh-khu 32) viet : . :rh£m chinh la
tinh-khl c.ua t.huy-coc·· . ..,. TCThong chi.ui('p : .. Oily Ia noi v~ Than lay goc ,9- cai
tinh do t.it'n-thibn sinh ra va c<.H tinh do h{n1-thi~n thi'Jy-coc sinh ra. Day chinh
Ia y-nghia cua cau ltr&ng rinh tvung bcic vj chi thiln"~
Thi~n Quyot k,hi ( Linh-khu 30) dinh-nghja thC'm ve chfr tinh nhtr. sau :
~ 1er :fu.:t$ ~ m ~ ffJ·.··1= )L )f 1- .ft.~~ ~
Luong than tU'ang b<k, hgp nhi thanh hinh. thuO'ng tien than sinh, thj v!· tinh. ·
o ..

= Jlai thcin cimg ., dJinh nhau·· h(J'p mci th<inh hinh-th6.. ,,thu-irng·· sinh ra
trtr&c .. thiin··. do gpi lc1 . tinh ..
Chi:r tfar&ng ()' e<.\u trf'n <~6 nghia nhtr Lao-ti:r noi trong D?o-d\rc kinh. n6 .c6
. nghia Ia t{Ino lil nhtr V(\y. khong thay doi bat chQ'L - S\)' quan-h(Jgifra tinh va
. than'nhtr V~lY lil rat ch(lt-ch~. gan ii6n v6'i S\f song 'tqan di~n cua con ngtrb'i. -
Hai .tlnh-khi c\m Thit'n Dia. c\m Trai Gai. cua tien-h(lu thien luon luon gic1o nhm1.
cla·nA nhau dung lhco nhjp bi(\n hoa c:ua khi Thai-.C\fC thi' CUQC song cua con
ngtr<ri se co th<!n.' V~y th.:ln la kt~t-quc\ hi6n-nhien cua quii-lrinh khi-Ju)a iifn-tl,lC.
tuan-hoim git'ia b.ni'ng tinhtroAg thfm-th~ con ng\rai. .
13)- vang lai : Theo nghia dPn ·.thi ll.:in!J· Ia di. 4'Ji:.la den. Rieng hai chfr vang
Jai iY <1<1y khong phai chi 1'o y-nghia di v;i d{>n m¢f'cach thong lhtrirng. Hai cht:r
nay lliy trong idnh Dich. - Nh1r de.\ noi tri•n. Unh va than la ket-qua k.y-di~u cua
s1,r v(m-himh khi-h<'ia · trong tlJ<in-th& cor) ngu·ai : s~,r v~n-hanh nay phid theo.
nhCrng chi('>u $'.cing Jni. nghjch lhu~in llhll' chtrcrng 3 Thuyvt qwii lrlly('n ldnh Djch
viet: ·
J5c }( t ~~J Jljj{ 1io ~ -f jf_ A ~ Jb if_ Jf {E) c
s6 vang gia thu~n. tri lai gia nghfch. Thi co D!ch nghjch soda.
= Dl>m ccii ~·ting · thi so ffw~)n. cliiJu-lihi{in c;ii .. Jm· .. thi so nghich Cho nih); so
ciia Djch. hi so nghjch nha u v{ly.
Chu lly da gii1i-thkh v6 con so thu*n ~~ghjch ·nhtr sau : "Bat dau- Hr .que.Chan
den qui~ Ly. que Doai dl>n que Ki6n. do l<\ dem nhfrng que da sinh. Tif que Ton
qua que Kh,im. tir que Can d<"n que Khon. do Ja nhfrrig que chU'a si.nh. Djch khi
sinh lay Kit•n. Dof.li. Ly. Chim va To.n. Kham. Can.. Khon l?m thfr-tv. Blri th~ ncn
gQi so cl.m Dich Ia <l<''m ngm;rc'. 0) .

2H
 Thi¢u Khang-Tiet :1oi : ,,Ttr Ch\n dC>n Ki0n Ia thu[m ltr Ton den Khon la
r.~,tc kinh the).
nghich. .. ·· ( 2) (Hoang
Bao Ba d&i Nguyen noi : "KiC>n I. Doai 2. Ly 3. Chan 4. thu(>c DtrO'ng. dong 6-
phia ta va xoay tnii. Ton 5. Kham G. Can 7. Khon 8. thu(>c Am. dong 6- phia hfru
va xoay phai··. (3)
Can-ct:r vao. cac tai-li~u tr<m. chung ta l9i cim-ct:r them ban Kinh the diJn dich
do de ve hinh ra
va gilmg giai nhtr sau: .

QJ
:g
-o
- j
-r::J
:.c
t--

Ul!') ,10\J I
.... ~ ,.L

\lang Ia thu~n. lc.1i Ia nghjch rna chung ta vc ra iY trcn d:iy dtr<;rc biou-dien
.bang 2 vong tron vc,\n-hanh nghich ehieu. No phoi-hgp ciiu noi d9i-CtrO'ng cua
kinh Djch va Jy-luc,\n cua Dong Trc;mg-Tht.r. ( 4) - Bat-qmii thco thtr-t\r tr<m Ia
Tiim thi6n b'at quai. Sl! .v~n-hanh nghjch va thu~n. tl.rc lai va vang gifra 4 que
Ot.rO'ng (Kien Doai Ly Chfm) va 4 que Am (Ton Kham Can Khon) _v&i nhau th('o
2 vong nghich thu?n. gQi Ia b<if quai ltrCYJJg thac.

(I) (2) (3) trich ttong quy~n DiciJ Ji y-li c•'i.t Huynh Minh-Dfrc.

212
 Thi~u Khang-Til:1t n6i them : ·S6 lle:ing gia thu~in. do Ia noi thu~n theo Thien
rna v~n-hanh. xoay ve phia trai. do Ia nhfrng que sinh Tri lai gia nghich do .Ia
noi nghich l<;ii veri Thien rna v~n-himh ve phia phai. do la nhfrng que chtra sinh''·
(1)
Tom l<;ii. cau tuy the:1n viwg Jai khong co nghia Ia hon di thco than de vang
lcli. thfm ·ai dau thi hon phai di thco do. Sl! giai-thich trcn qua kinh Dich. chfr
vang Jai & d[\y cho cht'mg ta hieu cau trcn nhu- sau : "S\1' hi~n-di~n va ban-chat
cua hon Ia tuy vao sv· tu-ung gicw. tu-o-ng bac cua tinh : tinh-khi v~n-himh vang·
Jai. tu-ung thac. tmrng bac". dung chicu. dung th&i. do gQi Ia co than. co than thi
co han'·.
14)- 15)- Tuy than vang lai g.la, ... vl chi phach : TCN~c chu : «Neu nhin
quan-h$ gifra tinh va than rna noi thi th<1n la Dtrang. tinh Ia Am. N(m nhin
quan-h~ giCra phe:ich va hon rna noi thi hdn Ia DtrO'ng. phiich la Am. Cho nen han
tuy than rna vang lai. ph;ich cimg v&i tinh rna >mat nh<)p. Kengu nay xet rang :
tinh. than. hon.. phc.ich tuy co S\f phan bi¢t ve m~t Am DtrO'ng. tuy nhien.
ta·ong Am DtrO'ng l<;ii co. S\)' phan bi¢t ve Am' Dt.rO'ng. Vi dl,l nhtr thfm va hon ·deu
thu{>c DuO'ng the l~i sao l9i noi han ttiy thlln nhi vang Jai ? Do ta vi thfm ~6ng
vai tro cua d{rc nhtr m(>t nguon sang choi iQi. thong tm~ linh thong ()f.,®, . i.E- ).
con hon thu{>c vao canh-gi&i c.Ua m(>ng mj. hoang hot ( ffiO' ho). bien ao du-hanh.'
Than tling & Tam. cho nen khi nao Tam tinh thi than thanh. hon tuy thfm. cho:
nen khi thfm bi 'W hon thi hon _bj J-f
dcing. Do Ia y-nghia cua than hon. Taco .
the t.tr&ng-ttrgng de hi6u r6 ( -~~~- ngQ) - Tinh va phach deu thu<)c Am the t~i
sao l9i n6i phlich t{nh tinh nhi xula nh?p ? 06 Ia vi tinh thu{>c ve v~t. n;Ilng. d1,1c
co chat.. hinh-the nhan do rna thcinh. Phach dong vai tro' dvng. co d(>ng-tac. Sl)'
dau. ngl.ra cung do do me.\ c6 ccim-giac. Tinh sinh ra von thu(>c kht cho nen h~
khi tl) thi tinh dt.rQ'C doanh : merr(jng. Phach cung di v&i tinh. cho nen hinh-the
ctrirng-trang thi ph<kh cung ct.rirng-tning. Chung ta co the tlr nhCrng y-nghia
tren rna ngam hi6u du·gc moi quan-h(~ gil'ra tinh va phach. ...: Than Ia D1ro-ng
trong Dtrcrng. Hon Ia Am trong Dtrung. Tinh Ia Am trong Am. Phach·la Du-uhg
trong Am. Dc.i.y chi noi ve m:)l A~ Dt.rO'ng. .
Ril'~ng vc m~t bieu-hi~'n. cung co nhtrng phan-bi~t nhu· : trring canh-gi<'ri gifra
ngu va m(>ng. giac m<)ng thi co nhl'rng d(>ng-tac rna than khong frng thco. do. la
S\f d(>ng tinh cua hon va phaeh. Khi nao d(>ng thi do hon. khi nil() ·tinh Ia do
phach. Trong giac m<)ng. chung ta co nhl'rng bien-hoa rna khi th\.rc dc;iy chung ta
kh6ng co dU'Q'C. do la S\.f ly hc;rp c\m Am OtrO'ng : cai ly tbeo cai hu. cai hgp .
theo cai thl,l'c. Trcn d<!y Ia nhfrng chl.rng-nghi~m cua hon va phach, nhtrng no
chinh Ia cai CO' (l.) bao tru-&c Sl,l' song chet. Chung ta ncn deh()t tam chimg ta
nhtr khi thai-htr. tl.rc Ia lam cho dt.rgc thanh dt.rc;rc tinh ... , ('3)
16)- SO' di nh?m v?t gia, vj chi tam : MNDS.I chtl : .,Chung ta thtr<rng noi tam.
----------
(;1.) t:rieh trong quyJ.n Dich ly y-ly n1a Hu5·rTh Minh-D(rc.
(.i.) xcm y-nghia cua chti- c<Y & ch(t so (14) thien Ctht ch::iriJ th~p nhinb~Jyen (Linhkhu l)
(~) Xt:lm them thien D<im J<.i ph;~t m~ing (Linh-kbu ;.;1:3)

213 ...·
 f. chi. tr.r. hr. tri. t.at ca khong ngoai m<)t Tam. Tam co nhi~m-V\) xl.r-tri tr(m v~n
(.1{- nh<)m) v&i mQi v<)t. Thien Linh Jan bi dMn lu(m viet : Tam Ja quanchii chi
qpan. than minh xmit ra tir. do. Cai cO' trong V<;!n-vc}t co cai nao ma khong do
tam chung ta dam-nhi~m xi.r-tri dim ? ))
.17)-TAm hCru s& tic
vi chi y : chu: ..·ChCr &c !a ghi nh&. Y noi ding
khi ta sinh ra m<)t nfrm nao do. tire thi Tam se hr.rcrng: Yang /{•n nhtrng vein con
chU'a dinh. d6 gQi Ia Y"·
18)- Y chi so ton ·vi chichi : TCNh;Jc chu : v.Cau i chi su tony noi rangy da
quy~t da co m<)t cho dl.rng ro net g(;>i Ia chi-·.
W)- Nhim ch.i nhi ten bi€m vj chi tLf : TCNh;Jc chu : "y noi y-chi tuy da dinh.
nhU'ng van con· suy di tiuh l9i. gQi Ia tU'''·
20)- Nhan ttl nhi vien m¢ v! chi llf : chu : ,,DU'a cai chi minh ra d~
gay rn<)t quan-h~ tinh-cam. gQi lit II)'.,,

21)~ Nhan llf nhi xt1 v~t vi chi trr: TCNh;Jc chu ·: -'Da co tv. vi~c xl.r-tri l~i
khro. kct-qua tot g9i la trLNay xct. cac phan hon; phach ... eMu c6 cac t~ng lam
. chi!. tat ca cJbu do. Tam lam chu-te''·
22):. Co tdgiachi dLIO'ng sinh : Cau n~ychi n6i dim nhCrng ngtriri.hieu biet
le ·song cho thich h<;rp v&i d~o dLr&ng sinh. Chung ta cO the dQc them thiim T&
J.;hi diCu thcllJ lu(w sac_
To-van. ·
23)- thich h~n tht1 : Xcm lc;1i chuLsO 5 .... thien Bcin du..
24)-..TrLI(:fng-sinhctiu.th!: Sach NKGNghiachu: ,,y noi song lau. gia ciing it
.. suy.yeu,;.,Sa'ch i)ay:dlm_.U thi,XuAn·thu n6i rang.: <•ChCr iJh·thj c6 nghiala S\1':
..song;,,. ·

.+ +

thAn).-

·Jt· t~;+;!l '1%. --~\ 1!, ;t· ~·1f1t ~' ;ft 1~ J'J
co· tru~ct d!c.h tlf llf gia tac thLIO'ng than,than thLIO'ng tac

. i;l,L.~ >1 .··rtn .7.F -11: . J~ Jl, ~ -Jt; 'f :f :t!J

chi~ Nhin. bi
5
l1.1u dam · nhi bat ai a<;>ng trung gia ki$t

!t.. ~.~: A ~ff ~1·~ 1~ ttr1. <P - it\

U1~t .sinh • Hi . l~c , gia, than a~n nhi bat U~Qg: Sau
26
tan

~·· FVJ... ~ ~ . ./[' .A1 ~ .j~ ·7/ ill ~ 117

. khl be .tac . nhi bat hanh. Thjnh n¢ gia, me ho~c nhi

~~~· -Jf ;reJl: ·~ -t.Jf ~t 7f' ~~ ~, 'l·:i ·I';

c~;~ t hu~ Tarn t ru~t d!ch
9
gia thin dang d?-n nhi bat
 tlf II! dtc thLJong than,than thLJong tac khung c~:~ tl! that, pha khuan

!Itw l~ ~ ~1:ff ~
thoat nhyc mao tyy
*-' JPu f -~ -~ ~' 'f _?iQ ~
sac y~u tli vu dong~ Ty sau LfU nhi bat

/M ~tj 1}o 1, ~~ 1t ~~l +t ~L 1ZO ~~ JJ ~ :{;

*
31
giai Uk thuang y. y thuang tac. mu¢n lo?-n tv chi bat cli, mao

·t·¥
tyy
-~- 1\ -~ 1
sac y~u. ili vu
~t ;~,
xuan~ Can bi
1c< l/J t·
ai
~·J ii 1$~
d¢ng trung Uic thuang hon,

·~~- 1t JJtj j.f ~, 7.f ffit· .if ~ . J(tJ 75' ;f.

3
1J A
hon thvang tac cu6ng vong bat tinh, bat .tinh tac bat chintf duong nhim

14' -~~ rm
am sue
·1.f ~ ?PJ
nhi luyen can IL10'ng _hiep
nih vt ·<r
cot bat
~ ~ ·i$ ~ ~
eli mao. tyy sac y~u.

?L -1 itr, ~r
tu . vu 4
t.hu~ Phe
4hi
~ ~ ~y
1?-C vo
fl'J 1t ~~ ],t 1~ 51~-
eve tac thU'·O'ngphachphach thuongtac
~1- ~~ ;f .j]~ .7f
cu6ng~cu6ng giaL y bat
~
ton
J., J!<
nhan,· bl
f ~L~ ~ ~ +~ ~ J:... .
cach tieu.irnao tyy sac y~u.
35

fL
tli
f
vu
1:. -~~
h~: Th~n t~jnh n<;>
6
~ ~' ~- -~ ..JJ: ~~J
nhi bat
tt :t\ -£, 1~
chi tac thuong chi, chi 1.huang.

Jjltj 4 ~, ."-$. j.J i; 1J/t• :f :f -;_r· -~_A 1~ 1C-p ~

tik hi vong ky._. tien rgon, Y~ .. tich bat kna di pbu ngvong khuat

1 rr 3t ~1·lr ® *- ·)!L 1 ~-~ tt ~ !~

7
+fl rtV1 7$~ ~t ·
than, mao tyy sac yl::u' tu vu quy hS1= 1<hung cy nhi bat' giai .,.•

~~1 ~Jo ·~~ ~ '14 ·JJ,J t ;Jl :it ~ tt lf:5

t<k thLIO'ng tinh,tinh thLIO'ng tac cot toan nuy quyet,tinh ~hO'i
tJ
tlf
-r :
ha:lll

1( -tJ:: :£ ~
Thl co
-}£
ngu t~ng chu Umg. tinh
,~. # ;r. ·®
gk~ da,
./f -9f 1t 1t
bat kha ~huang,thLIO'ng tac ·
N'r ·
1-t.
'J\ ,f -z-.
.17
lfiJ
'Rh.'.
~
di': 'fS4\~ ;;:r r1 ~ · ~ · ~ - ;:;. ·· · a J ·.......-.
J3f!., ~ j -~ ~" ~· ~ ~ 1 .
;5l!.. 13.; ?L
that thu nhi Am hLI' Am hLI ta~ vo khi, ~-v6· .khi tac· . tlt ..

~ . ;l ~ Jfl 4f fa $ :fte~ ~ ~2 ~t~ J..A J~.

dttng cham gia, s~t qua~ b$nh nhan _chi. thid
9
hy. Thj co di. · tri

215
-¥.tR .jrfl I i~i~ ~ ~
...)...
t- x.er
~
-~ u ~ 3-
;g, 7t ~),.
tinh than h6n ph~kh chi ton vong dac that chi y, ngu - gia di

<..-- .ki!.J
.. p.
!f~ 4t :f' ~
0
~),. ;,P'
d~4~
0

thU'O'ng cham bat kha di trj chi a.

NGIIiA 2- -
Cho. non. ngtdri hay kinh sq-. ll.r 11,1' thi se l<im th~.rung ,,_than". Than bi Jam
<<th~rung" se bi khimg v.:i C!J. J~ru dam khong ngirng. Ngu-iri hay bi ai thi ben
trong se bi "d¢ng··. khi bj ki('t. bj tuy{•c min mat d.:ln sire song. Ng1riri thtdrng hi
J~c thi th.:ln bf sq--h<ii va t.:in di chCr khong ch(r giir h1i dtrq-c. Ngtr&i hay tru-sau
se l;im cho khi bf b6-tac khong v{w-hanh d~.rq-c. Ngtr&i hay th;nh-ru} t.hi se bj
mc'-ho{lc va bliNn' (/04W). Nglr&i hay khimg CIJ thi thiin bi sq--hcii ma ph6ng-tung
khong thu ve dtrq-c.
Khi mio Tam hay kinh sq-. ltr·ltr thi se lam thrr('l'ng· fhan. Than bi Jam
~·1htrung·· s6 bj khung va qJ r6i t~r mcit. Jcim 'cho cac h:'fp thjt bj teo (pha). gay
thoat. Jong bjh6o. sac bj yc.iu. chOt ¥-'aO mila dong.
Khi niw Tj bi s,1u tru mc.i khong gi:ii dtrqc thi sc; him th~.rung den ·'Y··. j bi
Jam dhtrung·· s6 him cho (nO"i k;ug ng~rc) bi phicn Jo~n. iCr chi khong cir-d¢ng
d~.rf.)'c. long bi bro. s;lc bi y6u. chdt v,1o m1ia dung.
Khi mio Can bi bi-.:ii nui b(•n trong bi ·· d(mg· thi s6 l<i'm th~.rung den hon. hon
bi cc(hU'O'ng .. s(l bi cudng. bi vong ( qu£'n) khiing con linh·. kh6ng con «tinh .. thi
tiJ·khi VQng-h<inh b<it chinh : (ngtr&i miy) se bi ch&ng lim sue (tro b¢-ph?n .
sinh-d{Ic) tr.:i gan co-quap. XlfO'ng str&n hc.1i ben hong s6 h'h6ng n6i len. long bi
hro. sc.lc biyl{u. chi-t ~·<to miw tlw.
Khi mio PfuJ bi hi-l~1c den v6 cl,l'c thi s6 Jam tlurung d£~n phach. phach bi
«lfJU'O"ng.·· SO 'bj CLJOI1g, khf bj CLJong thf ,.y. s6 Jcim ChO ( ng1.r&f b('nh) lhay C{111h
minh. kh6ng con co eli kh;;ic.. bf-cach bi nluin-nlu•o. lung bi h6o. sac bj y6u. chet
vao mtia hf).
Khi 'mio Th~in bi thinh-n(J khung ngirng thi sd Jam th~.rung den ..·chr,_ chi bi
·•lhlfung·· sii him ngm'ri Ia hay qu{•n nh&ng gi minh da noi. c(Jf song fh;ft l~.rng
J;,i.m cho khong tJu'i CLJi ngin.1 .. CO duoi di.rf.)'C. Jong bj !Jro. sac bf ycu. chet Vao mila
quj·h?.
Khi niw· bi khiing t-·.:i cp <h~n khung giiii dlr{J'c thi sci Jam th~.rcrng den .. tinh·'-
tinh bi lhtrO'ng thi eM bi i>-am. nuy-quylk .. tfnh .. thtr&ng bi xwit rn.
Cho ·ncn. ng1i l{lflg chii ni t<ing tinh. chting ta kh6ng thdlcim .. th~.rO'ng·· den
no. n/>u /;,im lhtrO'ng' thi( ngu (~UJg) s6 bj(/;;/t-thii (khong con di.rf.)'C baO·'l~>) dtra
d/>n Am-khibi hc.r. Am-khi vi htr thi khong con khi. kh6ng con khi thi se chct. -
Cho m>n. nglfiri dung chiim. ph<.ii .. s;itt·.:i quan· b{'nh-th<ii c1ia ngtriri b(•nh. nh;,'km
(ifY bi/it s~r ··ton vong: con m<it .. cucl :,tinh. th~ln. ho!J. plwd; ·. n<lm cho dtrq-c cai
.,y. rlttc thlit. J\'liu (l~mg khi) chi bi th~rung. thi vi('c ch<im tri s6 kh6f'lJ
thilnh-c6ng dU'{J'C.

CHO·C.HAI (do~n -Ban ttdln) .-

25)-' LU'u dam nhi bat gia : '1'CN~c chu : <.:Chfr hru dam y noi tinh-khi bi
h.ru-tiet (ch<iy ra) m9t each qua de) ... :
. -~
26)- Ki$t tuy$t nhi that sinh : 1'CN~c: chu : , Bi se lam cho khi bi tieu ( / ~ ).
Bi-ai qua d¢ se liun khi cua 13[\0-l<_lC bj hly~t Ql'n phl\i mat dan SlrC song. Ch(r
ki('t c6 nghia bj tuy¢t d£\n ... ·
21)- Than dqn tan nhi bat tang : TCNh<,\c. cilu : ,.ffi (mirng) phat ra & Tam.
l?c ( vui) sc phitt tan khi ra b6n ngoai. Khi 11ao b;,~o hi (quci mi.rng) sc lam
thmmg den Dtnrng-khi. via do do se IC:un cho thtm-I.Jli bj kinh s<;r. ph<it tan. khong
limg dt.r<;rc .nfra ··.
28)- Me ho~c nhi bat tr! : TCNh<,\c chu : «Khi niw n<} thi khi bi nghich.
tinh-tr{lng n~mg ho-n S(~ li\m cho Tiun bi lo~m .. dtra dbn mtrc~i9 h6n-me. baHri.
tl.rc Ia lo~n".
29)- Than dang d?n nhi bat thu : Silch TMI-lo Vil'l ra that thli thay vi Ia bt1f
thu. - TCN~c chu : "Khi nao khung va Cl) sc lam cho than-k hi bi kinh. tan. do
do (than chi) bj sg-hc.'ii rna phong-ttmg khong tim ve chr<;rc. Cau van nay y-nghia
gtm giong v&i cau van tr6n noi vb hi J~1c. Tuy nhit'n. cfm hi J~rc gic.i. thAn r1?n tan
nhi bat liwg. chfr b<l( U.ing co nghia Ia khong gi\r dtrQ"C tbfin dl-n noi phai
h.ru-himh. phong-uing. G\u m\y 1~\i dimg chfr b<lt thu ( {t._ ). mo-ta th~m-khi vi bi
khimg C{l rna dt'n ph~\i bay m[H ( tc.\n tht\t }. Chttng la n<'n hiu-y ve Sl)' khac bi('t
nay·>,
30)- Tam truStt d!ch tU' ltf ·... tv vu dong : l'CN~c chu : · Ttr cho nay tiep
thco sau Ia noi vc tinh chi bj · thuo-ng·> rna sinh ra cac lo~i b{'nh. dtra cl<m cai
chet vao m9t tbc'ri (mua} ni.w do.T£lm Umg th<ln. Khi Hu1n bi thtr<rng thi Tam bj
khiep : SQ' bi khung C\J roi ll)' mllt. Ch(r klnliln co nghia Ia no-i. kCt-t\J cua can va
nht)c. Khi T£1m-khi bi htr thi Ty-khi bi nlnrqc. se lam cho bat thit ( va gfm) bi teo.
gay tho<H. Cht.r m<w l(.1y c6 nghia Ia bi mao bj ht'O (licu-H)y). Y-nghia dm chfr
nay (r cac cau ti<':'p thco cung co nghia ntn.r the. Chl'r Si.lC y(~U y n6i sac cua Tam
Ia mc.iu xich (do) chi co the lt.i mau trtlng bqc lily milu chau ( ·~~ ) chi co .the Ia
mau gia ($;-jt lozti dclt do). Khi hoa suy lhi SQ" thuy. vi the so ch('{ vao mim dong ...
31)- y thlio'ng tac mu¢n lo~n : Silch NKGNghia chu : nMuc)n lo~m y n6i Sl)'
buon phien. dau kho litm lo~w !<hi bi ngfu1 ncri i6ng 11g~rc·.
32)- Ty sau U'U nhi bat giai .... tv vu xuan : Ban Linh-khu cua N91
KJnh glang nghla vibt lit stlu tnr, con biin Linh-khu (Tong ban) thi viet Ia tru sclu.
- TCN~c chu : ' Lru dv·a VilO cili gbc cua chi cua Phe nhtrng 19i lirm thtro-ng den
Ty. do Ia do &· khi et'1a m<i-u tif tt.ro-ng thong. Khi niw tru lhi Ty~khi khong de
chju. Ty-khi kh6ng d6 chju ( -~f thtr) thi no khong the li1m .trim vai tro v~n-himh
do. do mit gay ra buon phit.'n vi1 lo<,Hl.· Ttr.-chi dt>u bf1m-thv khi (r Vi qua con
dtrC.rng cua Ty. cho n<)n khi Ty bi tlnro-ng· thi ltr-chi khong con Clr-dt}ng dtrc;rc ...
Th6 suy l hi sg mqc. dto ncn s6 cht'l viw m·ua imtm'.

217
 33)- 34)- Can bi ai d¢ng trung ... tti vu thu : TCNh4c chu : .. C;:m tang hon.
n~u bi-ai qua n(lng thi se lam tlnro-ng cicn hbn. Khi hon bi thtro-ng se bi cuong. bi
VQng (lam cang) vi !<hong con tinh-minh (sang suot ). Sl.)' sang-suot mttt thi ta-khl
VQng-himh bf1t ehinh. l\!gtr<J-i b('nh SC bj Uffi Slk (teo sinh dvc). gun CO qUilp~ hai
ben hong su-6-n khong cli--d<)ng dtrQ"'c. tat ci1 d0u do sl.)' suy-b<:li dm kinh Can ...
M<)c suy thi SQ"' Kim. cho n6n se chet vao mua lhU··.
35)- bi each tieu : Chtr bi c:.ich noi chung co nghia l.a da. nhtrng no co nghia
'·h.; ..li.ern ,.
1\. <~c
h ., h"t - ..::.·-.h
Jl-p .. u m9. c. u.. ~<1--...
,;);., "~-..-~
..._,, ..... "$ ~-;~J.. 1:. ~ •. .:. _,;_, 1!.
u ·r ~.-.n.u 1<11 • .:y- vd g1<111 1a
de~ ciia thii ~·~It bi bo hl•t long. V e sau chCr c:ich co nghia Ia tach da thu khoi thjt
chi d~ lay da. & d<\y. chCr bi c<ich y noi da dm ngH'eri b~nh. heo long. rvng long.
da day len ... nhan-nhco.
36)- Phe hi l?c v6 CIJC Ute tht.tO'ng phach ... tti vu h? : . chu : "Hi
lay goc i:r chi. cua Tam rna tung lam thtro-ng dt•n Phe. B<;w hi ( mi.rng qua ml.rc) se
lam thU'o-ng den Dtro-ng-khi : hoa-la se lam cong vi(•c thira k•n kim. Phe tang
phi1ch. ph:.ich bi thtro-ng thi thttn bi lo(.ln va cuong. Cau }' b/H ton nhiin c6 nghia
Ia se coi nhtr b6n c()nh minh kh6ng cO. ai. Ngu t()ng khi bi. thU'o-ng khong co cai
nao khong noi d(m mno t!Jy. chi ri6ng iY day l<:li de..cc)p dbn bi each lil;u. do Ia vi
bi-mao 1<.\ no-i h<rp elm Phe. Uun imh-hU'i:rng m)ng den b<)-phc)n khac, .. ·Kim· suy t hi
sg hoa. cho ncn se chi't vao mila h<.l·'·
37)- Tli~n thinh n<? nhi, bat chi ... t& vu quy h? : TCNh4c cht!: ,.fV(> chra vao
cai goc .Clla chi Clta Can. nhtrng cung lam lhtro-ng den Th~n. Vi Can va Thc;ln co
quan-h{" con. ~·.:1 m{'. khi cua chtmg ttrang th6ng. Th(m tang chi. khi chi bi thuang
thi Y. bi th:.lt va sc lam ·cho mau qucn di nhtrng leri da noi tr~o-c do. C(>t song
. 1hilt il.rn1J Jih6ng CLii ngira. co du6i cllr<;rc do Ia Vi that h.rng lit phu cim Thc)n.
Thuy suy thi scr Th<). cho ncn se cht't vao mua qu}'-h4.1"·
38)-i.'Khung nhi bat giai ... tinh thb'i ttJ ha : 1'CNW)c chtl : Day l~ti n«H ve
trtrerng~hgp Tiun va Th<)n d6u lhQ thtrang. Khi thinh-n<) tuy noi rang hlln
· thtro-ng Th~m. trong luc do khl:mg va cu Ia thu<)c c~ii chi dm Th(ln. khi khulw thi
khi di xubng de ttm-c6ng .li.un thU'ang d(m tinh. Th;)n chu ve cot cho n«~n khi tinh
bi Hmo-ng thi col l*c-amt Cht'rng nuy iY d[1y Ia n<li vl> nuy ctla Dtro-ng; quylf~t &
day la n6i v6 s\Jy etm Dtro-ng. l\'1(-nhmon khong giCr dtr<j'c cho n6n tinh thu<Yng
xuat ra i chay xuongl .
30)- ~~at quan,: X<'m l9i chu so 38. thii~n Ta khi t?ng phii...
40)- ngu gia di tht.tO'ng : Sach viet chCr o di thay vi ;....;_ qi.
4·i)- Thi cb ngu q.ng chu tang'tinh ... bat kha di trl : "I:CN~c chu: --Day l?p
l~li y Clia thi6n <Hiu. noi rang ngtr<Yi d~ng chilm trm:Yc h•"t phai qlmn sat
b~nh-nhan xem tillh-tr9ng b~nh Ctla h9 c6 ch1ng cham hay kh6ng. G{lp
tnrerng-hgp mil tinh-than dm ngu t(.lng <h~u bj ton thi. !\hong the cham m<)t each
bl.ra-bai dtrQ"'C. y riity trimg-hqp v&i CC:iu noi trong thi6n Ta khi t{lflg phu b{•nh
hinh: C!11.t lii;u gi<i. AmDtrcmg hinl1 .khi· c;iu b<lt Hie. V{it llni di chlim. nhi cJii!u di
Ccim thrc:rc. Thi('n Ci1n kiit cung n6i : Hinh khi b;1t rue. b{'nh khi b<lt lllc. thi'r Am
Du·o-ng c<!u b/11 t.Lic. b<lc kh<i thich chi.

218
 III.- PiU£N

. :@t ~ fta
42
~ 4' ~ 1ft 1 .Ji. fl'J --~\ t .~~J
Can tang huyet huyet xa h6n, Can khl hU' tac khung,th'/C tac

i-t, fl4"w till\~· '};;}J. :J!..J: ~

·~ ·~ ~ _g, 'J-1
:::tz;.. 1lfl 1.~ ~ 1 ~/.;
~ I.1J:!- ft.' rJ9 r.JJ\. ~\
n¢. Ty tang doanh,doanh xa y, Ty khi hU' tac tt.f chi bat

rf] ft.
dyng, ngu
~·
l~ng
If !}
bat
'f M:l ~ 8-"k .~~!f. ~-. ~~J,g;....-~:'am
an, tn'/C tac p11uc truong,t<iii11 svu ua1. ·

~ ·R~~ 8f6\ ~ if~ ,~, ~ ;JE. ffJ'J /~'

tang m?ch ~m~ch xa
4
than,Tam khi hlJ tac bi,
t ~'J
th'/C tac
'¥: ~,
tieu bat

/v.K sr 1~; tt IL ~ ~."t ivkhi & ~~1 J t ~ .

hU'u. Phe tang khi

~~1· I)' ~ r khi xa phach, Phe

fr] fJ~ ()~ ~~·~ i~f ~' fit.·.~.··~· ...

lqi, thi~u khi, th(!c tac suyen .(J/ ,hung doanh nguO'ng tlit .Th~n tang tinh·.
hU' tac ty tac

5
bat

~~ ~ _t,
tinh xa
t
chi, Th~n khf
irv J1F. Jl');~
hu
f ffi'J flR .:&
uk quyet,thl!c tac tru6'ng .Ngu t~ng bat·
6
~ :f
~ ::¢'· ~ :£.
an, . Ui.t th~m ngu qmg
it: ~
chi b$nh hinh
.jffv -1fJ ~A ~o
di tri
:t ~
ky khi
-0
chi
f!
hll

f il ~ .-tr!J ~ {[; I @

th'/c. c~n da~

7
nhi dieu chi ·

. DJCH NGIIiA (dofn S- Ban thiln) .-

Can tc.ing huy(•t. lwy6t . x<.i : chrra . . han. khi Can-khi hrr thi hay khung. .thvc
thihc!)' ni).
Tj· tcing do;.wh. donnh ··Ch!Ia ·· j'. ~hi Tjl-khi htr thi lc.im cho tlr-chi kh6ng con
lam Y.'i{'c dtr(Tc m"rc.1. ngli t{mg s(i bc.lt an. lf11,rc chi b1,mg bf fnr&ng. dtr&ng ti6u bf
b..:ic Jrri.
Tilm uing m~1ch. m~!Ch .. ch(ra·· th;in. khi 1iim-khihtr Khi hay 6i.. thP:,rc thi i)ay
ctririkhong thai.
Phl• tc.ing kfu: khi . cht"nR·· pluich. khi Phc-khi htr thi mui bi ngh?t. blit I<Ti . ·
{khong lhong). thitfu khi. thvc thi hO'i thir .gc.ip ma ;.im-th;wh to, ngvc bi day. ph8i
ngtrifc !{on de; t hCr.
Th~n timg tinh. tinh . ch!Ia·· chi. khi Th?in-khi htr thi bi b¢nh quyet. ·thtrc .thi
bi b¢nh t nrcrng.
Khi ngli t~mg bitt nn. tit pfu.ii tfulm-s;it b{•nh-hinh cua ngli tr;mg dcf bict <tu9-c

2W
sw lnr th1rc c1la 1\hi. dic~u-hoa m(Jt c<i('h c<fn-tr(mg.

CH0-Gihl (dov.n S- Ban aW.n) .-

42)- Can Umg huyet : Ve vkm-de nay. To-van hay Linh-khu eMu co ~~~P i;;t~ rat
ro.
Thien Tuyc'n minh ngti .lihiiTo-vfm 2~i) viet: .. Can t<ing hon·.
Thien Ngti t~wg sinh rh:.inh no-van 10) viet : .,Con ngtriri khi mim thi huyet
quy V£~ C;m ...
Thil!n Dit>u kinh Ju:)n (To-van 62) viet : .. Can t:.ing huy/>t. J.·hi niw huyl>t ht'ru
d1.r thi n(J. Jwyi•t belt Hie thi khung·'-
43)- Ty tang dozmh, doanh xa y ... kinh SIJU bat lqi : chu : ·Doanh
xul1t ru tir Trung-W>u. th9 khi. nh:;tn lay trf1p. bicn-hou rna thimh ra mau xich
(do). do Ia huybt. Khi n6i rtmg T}' uing donnh. doanh xa j'. tfrc 1<.\ noi Ty Umg y.
Kbi Ty tnr thi tfr chi kh<"lng lilm gi dtrc;rc. ngti tang khong an. do Ia vi Ty chu tfr
chi va nbu ngu t~wg bi bllt an. do li1 vi Ty Ia .Tfi nguyf>n cua ngu t<)ng. M;;tch Thai-
~1m nh~p viw b\mg. l~1e v&i Vj cho nf'n Ty-khi thl,l'c thi bvng bi trmrng. du-erng
tieu b;_\t l<Ti'.
44)- Tam tang m~ch : Thi('n Tuycin minh ngti khi (To-van 23) vit>t : .:ram
chti Ve Tn{ICh ...
Thien Di(~LJ kinh lu{in (To-vtm 62) viet : .. Tam uing thtln. thiin hiru dll' thi
c~.r&i khong rhoi. 1hc.ln b<lt Hie t hi fw;r· bi ( bu/m} ·.
45)- Phe tang khl ... suyen khat, hung doanh, ngU'O'ng ... : TCN~c chu :
«Chfr suy(in kluit co nghia i<:l hO'i th(r g;\p mil am-thanh the>. to. ChCr hung
do;wh j' noi bi trmrng m<.in. Chfr ngtnrng tlfc y n6i ngll'a m<)t !{m tr&i rna th& ...
46)- Th~n tang tinh ... thy-c Uic trU'6'ng : ThiC:•n Cll'u ch.im lu{m (Unh-khu
78) viet : .. Th~in tc.ing tinh v<i ch1·
Thien Di{•u kinh Ju(w ( To-v~n1 G2) viet : .-J'h{in t<ing chi. chi hiru dll' thi bpng
trlJ'&ng. lii'u ch;.l_-v. b:it Hie thi b(•nh qu.rl•t·.
47)- Ng9 t~ng bat an ... di.n nhi dieu chi da : TC:\~c chu : ··Pham ngu t;;tng
bj bat an. £1t ph<li th<lffi·Sat S\,r hU' th\)'C CUa b(>nh hinh. XCffi no thUQC VaO tinh-chi
nao. r6i sau 'd6 m&i th<'O .Cili t~mg kly mi\ chfra trj. Day Ia noi ve phU'<mg trj \om
l<)i & cac do~m tr(~n .

GS. lluynh l\linh-Dl:rc

djch

220
 u, thien thtr D cl.a kinh UNIJ-KIIU. co ten lil CJJUNG Tlli - Ma· Nguyen·
Dai n6i: ·Chung tht nguyen lil tt'n cua m{lt thi{m sach X\ra va dtrQ'C Ky Ba
nht\c l~1i··.- Cfmg nht.r m{lt so l&n ei1c thicn kh;k trong Linh-khu. thien nay d!ng
dtrQ'C trinh-bity vb vai-lro cua Am Dtl'O'ng trong vi~c hinh-thimh t~ng phu con
ngtr<'ri. N¢i'-dung chinh mil thi<'n ni1y nhtm m~mh Ia vai tro thinh-khi ci'm 2 mr;1ch
Nhan-nglu'nh va M~tch-kh£\u. i':ht:rng tnrirng-hvp b6-ta. dun ch£1m ...
Chung ta c6 the chia liun ei1c doc..m ehinh nhtr sau :
l) Vai-trb d.1a Am Dtrang. dm t<_mg phtl trong vi~c bb ta thuc)n v&i
Thien-dC)o. t li'c Ia thw)n vcd sv· t uc.\n-hoi.m. chung thi dl,l'a .trcn mr;1ch
Nhan-ngl1('nh. M<_1ch-khc.\u.
2)SI! thjnh-khi ei1a Nhan-nghcnh dtra d(~n Ngo~1i-cf1eh. va cim M~ch-khau ch.ra
t&i N<)i-quan ...
3) Phnp cham b6-ta dl!a viw htr-thl)'c cua Nh£m-nghenh va m<;1ch-khau bi
thinh. ·
4) Vt'm-de y-nghia cua tam thich va vi(>c b6 t<i
5) Phep chftm ve dn'rng thong.
6) Ph{'p cham ve chlrng nhi{'t quyt~t.
7) D\ra viw hinh-khi de chfun tri.
8) 12 tnr<rng-llQ'p d11n. ch~1m.
D) Sl! tai-h<,ti ei'm cac dm"rng kinh bi tuy(~t.
•
221
 I .- DANG T AHAN-vAN. PHU!N (dOIJlll I . thi) .-

it -''1 ~ · r!_ -:f f .«~ -kf;: SA !frrJ J% i~ ]i_

. Pham thich chi 9{1o tat vu Chung thi.' Minh tri Chung thi, ngu

~- .~ -~L "F-i\ J~ ~ ~ ·14' 7f .i. il' ~ /f i

t~ng vi ky. Am DllO'ng djnh hy ~ Am o/ gia chu t~ng,Duang gia chu

4J ~ ~ jt f
phu.DuO'ng th9 khi vu
\§]
tli
ifi'·~
m{it, Am th9
t\J 1vu
khi
£ 1/J-f~
ngu t{ing. co

~ ft·lfL~ ~m
ta gia nghenh Chi, b6
7i FL ~
gia tuy Chi I
1.~ t~eJ ~~
tri nghenh, tri tuy,
~ ~
khf kha

· ~ ~p :fr;. ~ i: ~ /~ ILF%' Flo~ fl.~· f1'

·l~nh. hoa~ Ho~ khl chi phllang tat thong Am Dllang.Ngu qmg vi· Am,

. j\ j{j J:y ~ if t, it" ~.A Jia ·~ _M. ":t~ .t.- Jt

. l~c

·*'
phu ·vi Dllcmg.Truyen chi the di huyet vi minh, kinh chi gia

·:;. '~'i ··i- .j -c. ~ rt ~t -ft' y; ~~ *if

.

;f J#~ -r *
xllang,m~n chi gia vong, vo e~o hanh tll ~ tat

_$~-jz.~ -~~j~
· ph~ngThien S~o.thinh ngon Chung thi. Chung thi
% ,~~
dac Thien llOng. C~n

gia, kinh m~ch

"~ .~ J~
vi
8
ky .
J! .1; ff~ r;; A. iEf_ ~.A t(1 ~ ~ ·if ;§~ ~ Z .
Tri ky m~ch ·kh!u;Nhan nghenrr di hoa Am Dllong htiu · du bat tuc,

~ ·.ifi!. <i' . f ···.;z Lt·. f I~ PiT ~ 1 ~ ~ <F

binh du bat · binh. Thien 9 ~o . tat hy. S& v! binh nhan gia, bat

;~. ./f if% j.Jift< a ~·. lE:_ ~, rTJJ. 114 ·-l!l J:. 1'
b~h. bat b~nh gia_. m~ch kh!u Nhan ngh€mh U'ng tu thai da~ Thuqng h~ . ·
0

~ij J!l. :-~ 1~ }:f ~ ® .~ ~$..t ~ 11~ 7j .~t -f/)

tU'.o'ng ung flhi cau vang lai da, l~:~c kinh chi m~ch bat ket d?ng

. ® # :t i:- ~ ~ ~ ·_fg .'1 a] .)(fV .-1f~ ~ fia

· da."·.Ban m~t chi han · on chi tt1<1ng thu -tll da.12 Hlnh nhl;lc .huyet
fL ~~·. Jffl ~ ®· k iW ;y A Y'- j, If 'f/R ~.
khl tat tudng x~ng da, thi vj blnh nhan.Thi~u l<hi gia,m~ch l<h!u,
 "- tfl /J.K ~' i?i3 4' ~ JZ j {itJ :5to _/( -jf JJ tJ
Nhim ngh€mh cau thi~u nhi
13
bat xl!ng xich thon da. Nh11 thj gia, tac

w ~ /LA . <r Jt :fm 1~ fl'J

Am ()11ang cau bat tuc, bb D11ang tac
~ gJJ ~
Am ki~t. ta
·ff
Am
Jl~ . .~
tac Dllang

ftt ~. )1:.
thoat .NhU' thj
:f ·r;_) 1PJ
gia kha tli'O'ng di
~A 'if lf ·ZJ' ~ j}( .1A
cam dU'gc bat. kha am di
1-..
chi

~rJ ~rl J.t"L _i Jf /}· /f e_; ft an ~ ~ ~ Jl'J

te. NhU' thLI'
14
gia, phat ct1u ~ b~H
1
di gia, nhan nhi ta chi Uk

Ji ~ ~
ngu tStng khi
Jt hoSti
~'.
hy.
0

DICH NGHiA (do~n 1 -Chung thi) .-

Ph:.im D<w ct./a ri{•c ch<im (thich) c1Lr(Tc trim. vrn u
thien ··Chung thi". Ncu
chung ta bi£~t rcJ .. (./wng tht.· thi clning tn st> theiy ngu t~1ng dong vai tro ···kf.···
lilm cho Am DtrO'ng dlr(TC dinh 'V{iy. .;.. Am chu ve t;,wg. DLrO'ng chu ve phu..
u a-
DLrO'ng th9 khi ·•t& m{lh Am thQ khi ngti t{lng. Cha nen khi chiim · chting ta.
ta pfuli thea plu'p •·nghc'nh chi". khi chflm bo". cht.ing ta pluii thea phc'p ·'lli.Y chf..·.
Bic'>t r6 . ngh6nh·. bidt ro .. tily · t/Ji c6 th~ him cha khi c1~rq-c hoa. Con dmrng di
t&i ceii hdn ciia khi lei ph<ii thong Jci Am Dmrng. Ngu t{lng thu(ic Am. I{Ic phli
thw)c Dtrrrng.. 'Viln-clci nc.iy h'hi truyf.n l{li cho d&i St:HJ. moi k!Ji can th0-nguyen
'(minh) cfurirng ngt.riri ta lily ··hu.vc~t" him kri ,.minh-.·. c6 nghia Ia nc1u ai
l<inh-crc;ng (/M minh) thi tot. ai khinh-m4m thi se chh. lle1nh-d(Jng Ahong dung
v~i D~1o <It sc' bi tni-mrng bch Tr&i. Cining ta phai phung Thic'n Ds10 m(Jc each
can-t rc;>IJg.
. .
Beiy giir cluing w n6i clc~n .. C/wng lllt·. N(ii-dung ctin ,.Chung tht· hi /ely
kinh-m~1ch him . Aj'•,., m.lm v(rng ( linfHr~mg) ctia (khi ir) M{:!Ch-Ahc.iu vel :\'han
· ngiu'nh de c6 chd bicit chrq-c S(r .. fnru dtr h;;iy b:lt ttic .. cii:i Am DLrO'ng. bic\t dtr(Tc
s~r binh (thLrirng) hny bt:lt binh (tlnrimg) eLla Am DLrO'ng. Dc5 hi cluing ta
htmh-d(mg dtr(Tc tron '/{'fl veri Thk;n IJ410 roi ~·~.v. - Ta gQi Ia "binh-nh/in .. t&c Jcj
n6i den m(Jt ngm'ri.kh6ng bi b('nh. lVgtn'ri kh6ng bi bc;'nh l<i ng~r&i mf.i Af{Ich-khau
va i\'fuin-ng/J('JJh (mg wri t(r thiri {bon mtia). Jj ngtriri rna tr{•n du·O:ittrO'ng &ng,
wri nh u rei c6 ci<.ly dtl S!J' .• v;;ing Ia f.. Jc.i ng~riri m;;i m{lch ciin Juc kinh kh6ng bi
kl'•t-d(ing. lei ngtr&i nui s~r Juin 6n ir . b.:in m{lf.. cting git"r nhau dd di{;u-h;;inh nhau.
hi ng~r&i m;;i hinh-nhpc. fwyt•c-khi eft pht.ii ttrO'ng-x&ng nhc.w. ta gQi c16 J;,i ng1.riri
'·binh nhlin·.
J\'grr&i .. thihi khf· hi ngt.r&i 1mi AJ{lch-Muiu v;i Nfuin-nghc'nh d(~U . thMu·.·.
kh6ng xt'mg wfi .xfch thc)n ... l\'h~r l'{iy l<i Am IJLrO'ng cl<';u belt tuc. J\'l~u biS Dmrng.
thi Am bi kil/t. ndu tci Am thi DtrO'ng thoc:it. Trang tr~rirngh(Tp nay nt•n dung
thuoc c.nm chrq-c·:. kh<ing til£~ cho· Uong Ja~li .. chi((}... trLrirng-h(J'p miy Cling kh6ng

223
nen c!Iu. va neu kh6ng het b(mh ma ta i?i tii cung se Jam cho khi cua ngli t;,Jng
bi ho;,Ji.

1-
1)- Tat vu Chung thi : chu : <<Chung thi von Ia ten cua m<)t thien
sach. Trong thi(m do co ghi day dtt le Am DtrO"ng va D~o cham-thich. Nay
n<)i-dung cua no tim ra xen vao cac chtrO"ng khac». - TCThOng chu : ,,Chung thi
day y n6i thi ir ngu t<,mg. sau den kinh m<;lch. va chung ir h,1c khi. Do Ia vi ngu
tf,lng ben trong sinh ra h,.1c i~c. h,1c kinh de b&n ngoai hgp v&i h,tc khi. va ngu
tf,\ng l<;ii d1,ra vao cai goc cua ll)c khi. Vi the m&i c6 cfm : Nhan sinh 11' D{a. huyen
mf.nh li Thien: con ngll'iri sinh ra .a- Dia ma mf,nh i?i troo len c:Y Thk'n".
2)- Ngu t~ng vi ky, Am Dl10'ng dinh hy : Cau miy lay y trong kinh Dich.
. MD- dau trong chu-o-ng l 11¢-t\r thtrQ'ng viet :

1\ -~ ;t~ ~ it i~ ~ ~
T'hien ton Bia ty. Kien Khon dinh hy.
= Thien o- CclO (ton). Dia & thc.lp ( ty}. tho J;.i KMn va Kh6n drn;rc dinh r6i v?y.
Cau ngu t?ng vi kj. Am DtrO'ng dinh hj (y day Ia n6i den Sl,f bo-tri ro-rang.
xfrng-dang v&i d{nh vi cua tfiiu vii-tr!l Ia con- ngu-ai. Trong con ngtrai. ngu t:;1ng
Ia nhfrng d{nh-~'i CO"-bim rna N<?i-kinh thu-ang trinh ,bay. Djnh vi dtrQ'C ngii t~ng
Ia djnh vj dtrQ'c vai tro etta Am Du-o-ng nhu- nhfrng cau ket tiep se n6i.
3)- Dl10'ng th9 khf vu tli m~t ... khf kha l$nh hoa: MNDAi ch(I: <•DtrO"ng t~i
ngoc;li. thQ khi b- t(r chi. Am t<;li n<?i. thQ khi ir ngu t<)ng. Cho ncn. nhan cai khi lai
de nghcnh. d6 Ia ph6p tii. nhan Ccii khi v;ing de
tily. d6 Ia ph6p bo. Bi(~t dtrQ'C
nghenh va ti1y de
ap-dl,lng bo va t<i thi khi & Gilc kinh Am Du-o-ng co the trer l~i
hoa-di¢u·'.
4)- Hoa khi chi phU'O'ng :
D~i ttrQ'ng truy~n que Htmg viet :
1' )~ +!i }J ..}- ~A jr.. /.f J1 if
Loi phong Hang, quim tli di l~p b~t d!ch phU'O'ng.
= L6i v;.i Phong th<)nb que JJ~ing. ngr.riri qwin-ttr lay d6 dtrng v&ng khong
thay c16i ccli •<cl~w .. ciia minh. ·
Chu-o-ng Nh~1c-kj sach L6-ky yict :
$ ~-r ·-;ry ~ ~ ;%
Nh~c h~mh nhi dan hl16'ng phU'O'ng.
= S(J' ( gf;;io-d~Jc) ve nh?C diJ'(YC thi-h;.inh thi ngt.r&i dan se hll'crng ve con
dtrirng dung {chinh-d~w).
Can-c(r vao hai tai-li¢u tren thi chfr 7f ph1ro:ng & tren c6 nghia Ia d<ito;la con
du-&ng phai di theo ...
5)- Kinh chi gia xU'O'ng, m~n chi gia vong : Chfr kinh er day co nghia Ia
ton-trt;>ng, I~\ thu[m th0o le v;iin-himh cua Am DtrO"ng : chfr m{ln er day
nen hi6u lil

224
 ·!9
chfr ~~ m{W CO nghia Ja song Juong-tuong. khong tuan theo le bien-hoa cua
Am Dtrc:rng.
6)- V 6 d~o hanh tv : TCN'h;..\c cht! : «Ngtr<ri nao khong ro cai DGw (Am
Dtrc:rng). c6 dicu khong biet rna Clr em'Yng cho Ia biet. do la v6 cl;;w hanh (U'.
Himh d<)ng nay se 1<.\m giam sl.rc song. tai trc:rng (b~nh) se xay den. Ncn sc;r <1&
hanh-d<)ng cho dt:mg veri ThiC>n d~lO'··
7)- Tat dac Thien uang : Chfr ll'crng a day khong phai do Treri gico tai
U'O'ng xuong me.\ chinh Ia cu<)c song con nglieri nghjch l~i v6·i S\f v~n-himh
.~ua Am Dtrc:rng <h~ rc)i xe:iy ra S\)" nghjch fu.inh trong cc:r-th6 con ngtreri. Sl)" nghjch
hanh d6 selam cho chung ta hi b(~nh n<)ng... Quem ni{'m nay dtrc;rc nhac-nh<r Juan
luon trong N<)i-kinh bang nhicu loi noi khilC nhau. niHrng :Y-nghia vfin la m<)t.
8)- C§.n phl;lng Thien 9~o ... kinh m~ch vi ky : TCN~c qhu: "Thien D~o Am
a
Dtrc:rng c6 thtr-t\)' cim 12 thai (than) lam l<j,~0thi tharHh6 con ngtrai cling co
12 kinh-rn9ch iitm k}'. tat ca a6u V~n-hanh tucln-hoim nhtr chi;:!C vong ngQC !<hong
dau moi. chung roi l~ti thi. vi the nen rn&i gQi Ia Chung thi. - Vb y-nghia chl.r ki.
xin xem l9i chu so 5. thi6n 1 Ciru cham th{ip nhi nguyt>n.
9)- Trl ky m<iJ.ch kh§.u, 1\lhEm nghenh : TCN'~c chu : ·· M~tch-l<hau nam (r tay.
<16 la m9ch -eua kinh Thtti-am. no co the h~iu : bi6u•hi{•n chrc;rc Am-khi dm ngu
t9ng. Nhfm-nghenh nam a c6. thu<)c m~tch cua kinh Dtrc:rng,-minh. no co the h{lu
cho Dtrc:rng-khi (r ll)C phu. - Kinh-m9ch va huyct-khi cua ~on ngtrai l.rng dU'Q'C
v&i S\J' thjnh suy cl'1a Am Dtrc:rng trong Thien Dja. dcu bc)c .19 ra nc:ri day. Do do
m6'i n6i Thit>n D{JO t<lt hj,·,
10)- Lrng t t1 t hO'i : TCN'~c chu : "M\m xuan va h<;1 thi nwch Nhan-nghenh vi
d9i. mua thu va dong thi m~ch Tht)n l<hau vi d~1i. C£\U trng t(r t~iri co nghia Ia
ben trcn noi den l\!h£w-nghenh. b6n dtr(ri n6i ch\n M<.tch-lthau. eel 2 t u-c:rng-frng
vang lai...>• .
11)- Lye kinh chi m<iJ.ch bat ket d¢>ng da : TCN~c chtl: "M~ch ket sac thi gQi
Ia bat-tuc. m~1ch d<)ng va nhanh gQi Ia hfru dtr. tat ca deu khong phiii Ia binh
m<;wh''· - TCfhong chu : ,,f\·1~lch cl'm ll)c l<inh tuy khi mil ltru~hanh. cho nen
khong bi ket d<)ng>·.
12)- Ban m<iJ.t chi han on chi tuang thu tlf da : Sc.1ch Giap-at viet li1 : Biin
m~t ttro-ng ngc). fuin 6n ttro-ng thii tLr. -Thien Ccim pfn,Jc (Linhkhu 48) viet : ,,X£it
S{J' fuin 6n D- b;:/n m~Jt eM ch&ng-ngM('m v6 b(•nh cila t~mg phti··. - TCNiu}.c chu :
,,Khi cua t9ng thu(>c ve bim ( goc). cc:r the thu(>c ve m9t ( ngQn). S\r hiln on a bieu
va ly cung gil.r·lt1y nhau. !<hong de cho mat nhau. Cho nen. hinh-nhl)c ben ngoai
huyet khi ben trong. ca 2 bat bu<)c ph<:\i eung can-xtrng nhau. Ta gQi ngtreri do Ia
binh nh;in'-·· - TCl'hong chu : ,.Chi'.r b<in m~ll y noi S\)' xuat nh(lp c6' lieu (ngQn)
co ban (goc). ChCr h<in on y noi lh<.1n~th6 (mg v6·i Sl)' ning lai ci'.!a hilh thi:r. Ca 2
deu phili cimg gii'.r l~ty nhau''· - DBNGian cho rang l<ri chu d1a TCi'hong chtra
dU'Q'C r6. ·
13)- Thi~u khl gia, M<iJ.ch kh§.u. Nh2m nghenh ... xich thon : T~Nhtlc ch\1 :
«Chl.r lhi6u khi co nghia l<:i iL ~. nguyc'n-khi bi hll'. Chinh vi X<'t ca Am !an
.Dtro-ng. cho nen ca m<;lch 1\:han-nghcnh a trcn va_ M~ch-kht1u & dti&i deu bi
:my-thi6u. VO h,rc; cho d(~n b(> xich. them ca 2 tay cung khong con ttrO'ng xfrng
nta<Au. .:.. DBNG!an n6i rang : "Cac nha chu-giai cho rang chfr xich va thon (r day
Ia noi v6 b(> 3 thon qw.m xich Tuy nhit-n. S<i<:h N(>i-kinh (Unh-khu va To-van)
khong co y-nghia nay. CC\u bat x&ng xich than (r day y noi khong con ttrO"ng
Xtrng VcYi chilm dai Xich VU thon CUa ffi~\Ch d(> binh thtriYng nfra,.
14)- Kha tiJ<Jng di cam diJyC, bat kha am di chi te : Khi gQi Ia cam dtr{YC. c6
nhim da eo y-nghi rat •s[m-sac, b&i vi neu muon b6 khi htr. ncu khong co cam
dtrQ"C thi khong the dtrqc. Chfr chi (li Ia noi ve thuoc cong d(>c. rna chinh-khi htr
suy .thi khong th6 dung cong dtrQ'c. cho nen khong nen dung chi tli Ia the». -
TC'i'hOng chu: "Cc.im ch..rcrc ttrc Ia lo~i dtrQ'c dit>u-hoa Vi ( f ). y noi khi cua tam
Am. va tam DU'<rng lay goc (y Trung-ticu do Vi chu sinh ra. no Ia cai nguon
tuy6n-b6 cai sinh-khi con ngtriri. vi the nen. khong the dung loQi chi td B&i vi chi
te Ia lo(}.i co cam-vi ( c_A\). thai-qmi. uoug nhieu no se ltru l<ili & trong···.- DBNGian
noi: ,,Neu giiii-thich chi ur lo9i dtrcrc tc chi c.:'lm. e ding khong dtmg v&i kinh van
chang?,, '
15)- Nhtr thli gia. phat c\iu : TCf\.:~c chu : <·Khong ncn c(ru trong
trtrCJ:ng-hQ'p nay I_a vi hc)a co the 1iam thtrO'ng den Am''· - TCThOng chu : "Day Ia
khi Am DtrO"ng bci.t tuc bt•n ngoai- ch(r khong phe:ii trtr<Yng-hQ'p kinh-m?ch bi ham
xuong''·

U .- DANG ·~:A HAi'\-V AN. PHII~N AM (do~n 2- Chung thi) .-

A i_f£ - ~ ~ 11. A:_ jt' J~ - ~ ~ ~

Nhan nghenh nhat thjnh,b$nh tS~-i\ Tuc Thieu dLtcrng,nhat thinh nhi tao,

;~ 1£ i )' ~ A tfE_ ~ ~ ~JiJ # ll:_ ~ ~

b$nh t ~i Thu Thieu d11crng;Nhan nghenh nhithjnh,b$nh tS~-i Tuc Th~i dtJcrng,

;;- 1~ J1J Jj;~ ~ /it :t 1\ p~ ~ iff_ 3- ~ ~~

nhi .thinh nhi tao, b$nh q.i Thu Thai dLtang;Nhan nghenh tam thinh,b$nh
)f ;t_ ~ trff ~ ~ ,11J g~ ;1f :t ~ ug ~
tSl-i Tuc DLtcrng minh,tam thinh nhi tao b$nh tS~-i Thu DLtang min~~Nhan

~ \§] ~ lL 7\.
nghenh tU' thinh tha d~i
_jL.
tha
# ~ q ~:£z 1~ )~ ~ ~
sac, danh viet d~t DLtang,d~t D11crng vi

jf ~ ~~ a - ~- ~irfv 11 A_ ~ ~ ~
ngoS~-i cac~:M~ch kh~u nhat thinh .b~nh tS~-i Tuc Quyet am, Quyet am
n\ - nhat

~·· &; ·$ if :t A~' :£ n%. o ;. ~ ~ -A ~

th!nh nhi tao. t~i · Thu Tam chu. MS~-ch kh§.u nhi thinh, b$nh tai T•'"..

22()
j'
Thieu am
~ ;--
nhi thinh
tA rfiJ 1#!, 1i:. 1 )'~ ~ Jl~
nhi tao t~i
\? 3:-
Thu Thieu am. M~ch l<hAu tam thinh,
~
l~ ;(f Jt ~ ~4 ;:.. ~· :fa Ji .:A 1 ~ l~ ~*'
b$nh t?i Tuc Thai am, tam thjnh nhi tao t ~i Thu Thai am'? M?ch
\? \"!JJ ~. JL JLfk;fAz e 5$it ~ ~~ Yii
kh~u tU' thjnh tha d?i tha sac gia, danh viet d~t Am, d~t Am
~~ /f ~ fu ~ 5~ ~ ~~ :t
b~\t t r i~ Nhan nghenh dCr Thai
9
vi n¢i quan, n<;>i quan bat thong, ttl
~\.
I -:t" tJ'~
-a."{... ,....,
'""
/,,·~.
-!1- :of
~ \1!7 1 ~ J.\) j:. ~f ~ ~~ ~.ib'
.Jk ~~
am M?ch khAu cau thjnh tu b?i di thvgng.m$nh viet quan dtc~?Quan·

~~~~~ff-t~ ~
each gia du chi doan k y.

D!CH NGHiA (do~n 2 ·Chung thi) .-

M(Ich l\1hlin-nghc;nh nhc.it thinh. b{;nh cr l~li kinh Tuc Thil>u-clvO'ng. nhc.it thinh
mil them tiio thi b('nh cr lvi kinh Thti Thil•u-cllrO'ng. M(lch Nh;,in-nghf>nh nhi thinh.
b('nh d- t~li Ttk Th;ii-dtrO'ng. . nbi lhinh ina tht'm tcio thi b<'nh d-' t{li
Thu Th;;ii-cl!rO'ng. 1\.-f{lr.h Nh~in--nglu;nh f<~m thinh. b('nh u t{li Tile Dvung-minh.
t~lm thjnh m<.i tht>m t;io thi b(inh u
l{ti Tfu] Dtrung-minh: iH~1ch Dvung-minh t(r
thinh. n"n1 c1~1i. nra s<ic. gr;i u>n hi .. d{it DtrO'ng·.·. ,,IJ4it Dtrung .. gr;i Ia Ngo!}i each.
M{lch M~1ch-kluiu nhc.it thinh. b(•nh & l~ti Tuc Quytit-iim. Quyi•t-.rim nhcit thjnh
mil thc'm l;io thi b{;nh u
l~li Thu T<im-chu. M~1ch M~1ch-kht.iu nhi thinh. ·bf!nh l{li rr
Tuc Thic~u-<1m. nhi thinh m<i thc>m tao thi b!'nh cr t?i Thu Thic'iu-am : mvch
M~1ch-kluiu tam thinh. b(•nh & t?i Ttic . Tluii-<lm. tam th(nh ma thi'm. llio thi
b{'flh cr t~lu Tlni Th<ii-.:im: m~wh M~lch-lllu.iu t(r thinh. FLr<.l d~1i vira s;ic. gr;i Um Ia
,. . d~lt Am··...D{It Am·· gr;i lei Nl}i-qw.w. Nl)i-qww lei tinh-tr(lng b<it thong. chi;t chir
khong tri dvvc. :\l~tch Nh.:in-nghC>nh ~·.:i mc_1ch M<lch-kluiu u kinh Tfuii-am n/>u dc~u
thinh h3n dl'n tri'n 4 13l)i (!.:In) 1hi gr;i hi ..·Qww c;ich ... Bi -·Quan c;ich .. thi da giin
don nga;v chlit roi ~'~ly.

CH0-GIAI (do~n 2 - Chung thi} .-

16)- Nhan nghenh nhat thinh ... b~nh t~i Thu DvO'ng-minh : TC!\:~c chu :
''M9ch Nhim-nghcnh lit m<.u~h ei:m kinh Tuc Dt.rang-minh. Chf.r nhlit thinh. nfli
thjnh ... eo nghia lil m<,\Ch Nhim-ngh<mh hrn han Khi-khflU 1 ltm (b<)i). ho~c 2 1,\n.
Kinh DtrO"ng-minh. chu vc bii;u vi\ hi1nh khi iY tam OuO"ng 1\inh. Vi the. Mc,tch
Nhan-nghi•nh nhiit tfiinh thi bit't 1£\ bc}nh & ·kinh Tuc Thicu-dtrO"ng. Ncu nhtr da
l6'n hO"n llan mil l~ti gia them t'io-d<)ng. ta bict do Ia DtrO"ng trong DtrO'ng da

227
len trim den Thu T;hieu--du-o-ng v{Jy. Pham nhi th{nh hay tam thinh thi b~nh
v~n iY t<i\i Tuc va nt-n c<)ng them tao nCra. b{'nh se Wn & Thu. Cac kinh con l<ili
deutheo le do"~
. Thiem Cam! ph(1C (Linh-khu 48) cung viet : «Neu ffi(i\Ch Nhfm-nghcnh l&n h<Yn
m(i\ch Thon-kh{lu 1 'b<)i thi b~nh & t(i\i Tuc Thicu-du-o-ng.p- chu : «Phia ta
Ia Nhfm-ngh6ith. phia hCru. Ia Khi-khdu. nham h.(w : bMu-lt) tam Am va tam
Du-o-ng... Chtr /ttio co nghia Ia cai lU'Q'ng dqng trong Am. Chung ta biet rang h,!C
khi deu do Ain rna sinh ra. no xuat ra tir Dja, vi the no chi h<rp v&i tvc kinh C.:m
Tuc. khi nao ~<?ng th<~m tao thi m&i !on & Thu. do la nham d~ hgp v&i h,1c tljlng
1\!C phu va th~p nhi kinh mljlch. Nhtr vf}.y. thf}.p nhj kinh ffiljlCh deu (rng v&i khi
tam Am tam Dulo-ng. chtr khong phai h)C khi da phan thanh Thu va Tuc». -
DBIN(Jli.n cho r~ng Ma ·Nguycn-Dai va Tru-o-ng Chi-Thong da giai-thich rang
m(i\ch Nhfl:n-ngh6nh va Khi-khdu ·nam & 2 bon ta hfru cua Thon-khau Ia 1 ly-luf}.n
khong thco dtrQ'c. vi 2 ong nayda thco ly-lm)n cua Vtro-ng Thuc-Hoa ve sau. ch&
khong phai Ia thuyet co-dion.
17)- Nhan nghenh tv th!nh ... vi Ngo~i each : chu : «Cau Nhan
pgh6nh tir thinh. tha d~li Ch;.i sac do Ia tinh-tr~ng h)C Du-o-ng da thjnh .den qrc.
khi nay da doanh d(lt : trim dily VaO phu. each C(r : dong khung. ngan Can
ll)C Am. ta gQt Ia Ngo{li each. X6t do~n van ke tiep dtr&i noi D~U Am vi Nt)i qu;.m.
Nt)i quan bat thong. tli-. btit tri. nhtr v~y neu bi Ngoc,ti each thi cuhg chet».
18)- M~ch kh~u nhat thinh ... t~i Thu Thai Am : TCN~c chi! : «M~ch
M~ch-khau thuqc mQch cim kinh Thu Thai-am. Kinh Thai-am chu ly va hanh
khi ?:r tam Am. Vi the non m~eh Mc,tch-khau nhat thjnh thi b¢nh (y t(i\i Tuc
Quyet-am. neu gia them tao thi do Ia Dtrctng. trong Am. va se Ion den Thu
Quyet-am Tam-chu v~y. Pham Ia nhj thjnh hay tam thjnh thi cling & Tuc... '' ·
19)- M9-ch kh~u tv thinh ... tli, bat tr! : TCNhQ,c chu : "Cau nay y noi
Iuc Am da thinh den qrc. khi nay d«i trcin day vao t(i\ng. lam cho bieu. va ly bi
ca.ch tuy~t 1 nhau. ta gQi Ia Nc}i quan. chu vc chet. khong trj du-gc".
2o)- Nhan nghenh dfr Thai am ... m~nh viet Quan each : TCN~c chu :
«Mc,tch Nhfm-nghonh chu ve Dtro-ng. ffiQCh M(i\ch-khdu .chu ve Am. Neu ca ·2· deu
thinh den 4.. 5 lcln thi moi ffi(i\Ch co cai thjnh cua ricng minh. Am Du-o-ng se bat
giao. gQi 1a Quan each Day Ia giai-doQn phai chet».
Den day. qu~ .3 s6 chu (17}. (19) v·a (20). ta co nhfrng chfr can OU'Q"C noi ro
them. Do Ia quan. each
_ a) Chfr &~ quem clu-vc sach Thuyet-viin viet:~~ va. giai-nghia Ia: <;Dung khuc
go cai ngan~ ClrU», y Ia lam cho canh cl.ra dong kin. ngiin khong. ra vao. .
. b) Sach Thuyct-viin viet .chfr ~. ecich Ia:~~ va giai-thich Ia mt)t than cay dai.
.Y n6i trcn than cua m<)l cay thi· canh Ia hoclic mQC ngang. hoc)c ffiQC len cao".
kh6ng su6ng~sc nhau. No .con co nghia ia nhfrng liri noi trai nghjch tai. kho nghe
v&i nh~m. -;- Thoo h·cn. quan hay.cach deu co nghia ·'a
khop kin trai nghich nhau.
Toi .xin. trich ra dcly m<)t. so tai~li{~u rut trong NO.HUlnn. tru-&c khi ket-luc;in ve
chirng:b¢nh quan. each.

•228
 <> Thien 1H~1ch yeu tinh vi lu{in (To-van 17) viet :
F'!' ~ J~ ~ tw !11.. ;.~ _'?h e ~~ 7}%-
Am DIJO'ng bat tlJO'ng U'ng, b~nh danh viei quan each;
= Am Du-ung kh6ng tFJung irng nha.u. b(>nh dU'(YC g()i tenIa <<quan each>.>,
.. +Thien Lvc tier t~mg tu-·(Yng Ju?n (To-van 9) viet : M41eh Nhan:nghenh -· tir
thinh trd- Jc~n g9i Ia .~each Drrung-.• ... Thon-kh<iu ... til' thinh trd- len g9i Ja
«quan A.m.-.· ~· Nhiin-nglu•nh v.:i Thon-J(h<iu d£~u thinh 4 Jan rru len gQi Ia «quan
each···
+ Dieu 3 Nan viet , ,,.phfa trtr&e b9 m~ch Quan Ia nui d9ng eua Du-ung ... (nlm
m~wh) ch~1y thAng len den huy{•t Ng~r-te thi g9i Ia m{!ch ".5!/ii.d?t» .. la NgoqJ qWJn.
n()i each day Ia ffl?Ch Am- thira len. Ph.ia sau b9 m{!Ch Quc:m Ia nuf d9ng
cua Am... (neu m{!ch) Ch{!y nh{ip vao den huy('t Xich-tr{!ch thi gQi Ja m{!Ch (( :11
phuc. Ja n()J qWJn. ngoq.l each. dlfy Ja mE,~ch Dl.!'ung thira len....'-' · ~
Ngu. Th'Or chu : "Am Dt.rO'ng khong lam vinh cho nhau,. khi(m cho m?-ch phai
len den huy('t Ngu--te. va nh[lp vao den hMy~t Xich,tr~ch. Vi the no co t~n ·la
m~ch phuc : Lip xuong va m~ch d[lt t(rc Ia tran .lim; con co ten !.a quan. lei
each". -· Sach DCNK. m,ch quye!t chu : .«Quan Ia khong co dU'irng xuat ra I .

each la khong CO dt.rirng nh~p ViiO». . . .

+ Thi~n M{lch di) (Unh-1\hu 17) viet.: "Am khi qua thinh se lam cho p·~O'ng-'
khi I\ hong vinh du·gc. gQi Ia . quan. DtrO'ng-khi qua th!nh se lam cho Am.~khi.
khong vinh .dt.rgc. gQi .Ia each. Am Dt.rO'ng deu thjnh. khong· lam vinh ~ho. nhau.
gQ~ Ia qulm c.cich~·. ·
~ S<kh DCNK m~ch quyct da chu do~n trim nht.r sa\! : «Khi rna Du-O'ng=khi
khong doanh dtrQ'C (yAm thi Am-khl sc ch~y len trcn. xuat ra d?t : trim ra.
thang -lim den huy~t Ngtr-te t<,io thimh tinh-tr(,lng ngo~;iquan vel n9i caeh. Ngo~i
quan vi!·n(Jl each Ia tinh-tr<;mg Am m~nh th\ra DtroTig.. Dtr<rng-l<hi bi ·ngo?( quan
: dong eli-a ben ngo.:ii nen khong xuong dtrgc: trong hie ao thi Am-khi xmit ra t\r
ben trong de ce:ich Cfl' : dong khung ng;.ln !E,~i. B¢nh nay se lam cho ngtriri b~nh
ben ngoai bi .nhi¢t rna mo-hoi do khong ngi.mg. ben trong bt han; lam cho vimg
ng\l'C bj day. an vao thl oi ra. - Khi rna Am-khi khong do.:mhdtrgc (y OtrO'ng thi
DtrO'ng-khl lien ch~y xuong dt.r&i. xam nh~p. nghh~ng chay vao huy~t Xich-trt}.ch:
t~o thanh tinh-tr~ng ni)i quan . va ngoE,~i Y:ach. Ni)i quan 1118 ngo?i each Ia
tinh-tr~ng Dmi~g m~nh th\ra Am. Am-khi bi -n9i quan : dong l?i ben trong nen
khong !(m dtrQ'C: trong hic do DtrO'ng.-khi tlr ben ngoai vao de each Cfl'.. B~nh nay
se lam cho ngm'Yi b¢nh bi nhi~t ben trong. d~i tieu ti~n bi be. ben ngoai hi hari.,
tay ·chan .quyet~larih».
+ D.h~u 37 Nan cting viet n.ht.r thien A1f;lch d9. - Qua cac tai-li(m tren. nhfrrig
chfr quim. each. n(Ji ngot;Ji dtrQ'c dung m<}t each ho-ttrO'ng khong giong ph~u. Tuy
nhien van-de vftn Ia mO-ta tinh-tr:;1ng rna sach DCNK m'ch quy~ noi rtmg : «Khi
ngt.riri thay· thuoc ehfin m~ch. dtrQ'c m<.tch nay thi biet ngay day Ia tinh-tr~ng
co Am v~. d9c Dl.!'<rng. Day lil m~ch cua nhan t~mg khong nh~n dt.rQoC V(-khi ( #)
d~ hoa-diQu.Oo-<16. conngt.riri khong b¢hh van chet. l<hong .~ranh. dt.r<rc". - Uong
CO' viet : :"··<<Xet 2 chfr qtian va Ccich. ve mc)t chfr rna noi thiv khac nhau.

229
 UI .- DANG TA HAN-VAN. PHI EN 3- thl) .-

~. iff - A ~ Jt: /);' ~· ~ 1~ A ~

Nhim nghenh nhat tf .;qh, ta 1~.k Thleu dLtO'ng nhi b6 Tuc
n
Quy~t am,

.::- ,~ · .;.. -~~ g - ~ 6:· y6' t7J ,-:fv .~ ~ ~fu

nhj ta nhat b6, nh~t nhat thu. chi, tat thiet nhi nghi~m chi, SCI

1K ~ ):. ta ~f) J1; .JL A. i!t .::- A ,'!#; k A.

thu chi,thLtO"ng khi hoa nai chi~'Nhan nghenh nhi thjnh ta Tuc Thai

~· /f~. A_. ')'

dU'Cing, bo Tuc Thieu am,
Fit ,::-
nhj
g - ta nhat
1=11 ,;;.
b6,
ff
nhj nh~t nhat thu
fl\ ~
chi,

;# ij] \~ .~~ ~ 1J,t.JJf'Z i- .J: fL if\;J ., J1:_ ~

·tat thiet nhi nghi~m chi, sCI thu chi,th116"ng khi hoa nai . chi. Nhan
' ;.- 59~
l£l. tit ,~
1W .rt
;<- 'Nb 11)i fta
9 ~
lfm /~ J.\
I _k ~£\
rYf;~ ~ ~
~

nghenh tam thjnh, ta Tuc DLtCing minh nhi b6 Tuc Thai am, nh! ta

/ it~ fi :::- Jf:5\ ~ ~ iJJ ;fQ -~ ~ 1lu ~1( i.;

nhat b6, nh~t . nhj thu chi, tat thiet nhi nghi~m chi, SCI thu chi,

.h. trv ~a P) JJ: tft r:J - ~ ~ )L )~. f4; M.J

th1.t6'ng khi hoa n2ii chi. M~ch kh~u nh~H thjnh, ta Tuc Quyet am nhi

ifrii JL :Y' rt ;: .
b6 Tuc Thieu dlfCing,nhj
;f.~ - ~ u - 7if'\
b6 nhat ta, nh<itt nhat thu
z J5
chi,
~JJ
tat thiet

· ,?Q •~ 6 Jiu ,fr; 1TJZ J: 1c ijP 13. Jl: N~ 0 ~

nhi'nghi~m chi, sCI nhi thu,thLtO"ng khi hoa nai chi. M~ch kh~u nhi

·~ ~~ A_ ~, r:t ~ ~m k ~ r~ .=- if~ - ~

· thinh, ta Tuc.Thieu am nhi . b6 Tuc ThaiqU'Cing,nhj b6 nhat ta,

~ a - ~~. i:- :9' t71 1iJ ..Mt i:--. Jit~ ~ :i/ J: .

nh! nh~t nhat thu chi, .. tat thiet nhi nghi~m chi, sCI thu chi,thLt6'ng

·~t -$Q 7!J ·..JJ:: fl6< o ~ ~ ~. A_ A ~ JO 1~

khi hoa . nai chi. M~d-d:h~u tam th!nh; t~ Tuc Thai am nhi b6

230
Jt ~ sJl _::- ~~ - 1g. a .:::- ~ ~ j6' t-JJ ~
Tuc Duang minh, nhj b6· nhat ta, nh?t nhj thu chi, tat thiet nhi

,.~ ~ 1ifu ,:W 1fS( ~ j:. ~ ~o 73 J1: ftfr ~.A ff

nghi~m chi, sc nhi thu chi,thv6'ng khi hoa nii.i chi. So di nh~t

.:::.- if~ ~ ;t fJb lljJ ;£ f A I~ ;y ~~ ~ i'~

Of
nhi

kha nh~t
thu
aIJ
chi
/
nhi thu
gia, Duang minh chu

JP;z ·z_ ~
chi
2
,l,
Vi.

1~£ $
\7.
d~i phu

~*.3-
da~ Nhan nghenh dli M~ch kh§.u cau thinh tam-
vu

1" ~
coc khi, co

;,~ 0 J:- 4f e fl~ 1~ /~ ~~ -j[ifo J~ _f. ;f P=tt1

b9i

~~j $:a
di thuqng,m~nh .viet Am Dvang cau

Utc huyet rn~ch be

qr~ fii ~
ta.c.
i
khi
* f1r
v6
d~t

,fj
so himh, luu
nhu

>Pu ~1 f
thi

dam
gia,

vu
f
bat khai

5--
trung, ngu

~· P1 1~ -f<.o . Jtb Jt !~ lO .~ ~ Jl'J ~~ ~ ~ _

t?ng n9i thtJO'ng phu thLr gia, nhim nhi cU'u chi tac bien d!ch hhi

~
-«-'
1t!!J ;,. iV~ A
~ ;r{;
J - ~ );' ->-"t:fl
y~ <:_., iJL ~ ?,ji1J.
:::t., 1 -- ' ~ -g ~
\fo ·~ 7f:-rtJ tY~'
tha b~nh hy: Pham thich chi
3
vi l'lS\o. khi dieu ·1hi chi, b6 Am

~· ~ f ~ ~ ~) Jf El ~' tl)J -~ ~~ 7t :NL

ta Duang 2un khi ich chuang,nhi myc thong minh.Phan thti gia, huyet

iL -:({ Af Jtfr 1W i .f ,fiy 1 ttJ _1 ~ jl~ ~

khl bat hantf~ So vj khi chi nhi hliu hi~u gia, ta tac ich

Ji /ff % ij{&;. f\ -:5tr~ .:it -ti ~ ~ !l -t!!J ~ -sz~

ht1,

-$
ky
ht1

.i:f(
co
gia m~ch dSli nht1

i l1L ~ -t -tt ~Jf.J

gia thich tuy .ng6n
ky

co
25
co

b~nh
* 1r
nhi

vi
bat

khU'
k ien

da.
dii. Klen

~ ·~~ ffiPJ ~
86 tck
nht1

ich

'f t ;f Mf~ -A -jr; :ji; -t'{ ~ ffi ![ ·1t; 1\ -:Jta

tky *
thl/c.thl.fc gi<3., m~ch d~i _ nht1

co
26
,:fq
nhi
f
b~lt kien
ky
f-'1 l~ ~J 1; '[·}~ -t ~- ~
gia, thlch tuy
co nhi ich

ng6n khoai,b~nh
kien da. Phu

vi khu
nht1

da.

~ 1f.~ Jl•/
Co b6 tac
t
thl.fc, ta
1!; fl J! ~;fl .ffi 4' at_1f /t ~\
tac
1
}

ht1. Thong.tuy . bat. tuy cha~~b$nh tat

- ' .

231
~ i ~¢ }~ Hrt< G rfr !i. ;m ?ro
kinh m~ch
8
suy kht1 ;-tat t1en thong th~p nhi chi s6 sinh b$nlf nhi

)~ ·~ },~ 1.4 ·-f ~~-:it$ * -tx ·.fS4' .~~ ~ ~ ~~

hy~
6

*~
hau kha ~ac .truyem vu chung thi Co Am Duang bat tuang di,

i f
hu thvc
~
bat
-;fFJ 1 ~
tucrng khuynh,thu chi
$/...
ky
$iii
...-·.:r:...
30
k inh •
0

S- .-
M9ch Nblin-nghi"nhnhc.lt thinh thi ch,im ta
kinh Tuc TMou-dlrcrng v.:i cham b6
kinh Tile Quycit-.:lm. Cham 2 h.ln ta
vli 1 Jan b& AMi ngay thti huy(>t ml}t Ian de
cham. i\'iin thh~t (bc.ll} m~1ch dt"; nghif)m (xem b(mh da lui chtra). Non co thai-de}
him ·vi('c m(>t cc.ich thung-dung ( kh6ng m~n g<lp rill). cho. den khf mio (coc-k hi) den
mi)t each (/j('iu-hba mcri th6i.
M9ch Nhiin-ngh6nh nhi thinh thi cblim ta kinh Tu~ Thai~dtrO'ng va cham bo
kinh Tile Thieu-am. Chc:im 2 JAn ta
va 1 Ian b6. Moi hai ngay thii huy(>t 1 lcln de
.cham. Ncn thiet {b;lt) m{lch dci nghi{·m(xl'm b('nh da lui chl.t'a). Ncn co thai-a¢
Jam v.·i¢c m(>t c.:ich thung-dung (kh6ng m'n g;.lp rut). cho den khi niw (coc-khi) d£1n
m(>t each di6u-hoa m&ith6i .
M?ch Nhc.ln~ngh£~nh tam thinh thi chc.im ui kinh Tuc DtrO'ng-minh Fa r·h:im bo
. kinh Tuc Tluii-c.lm. Cham 2Jiln ta ~·a 1 hln bo. Moingay thli fwy~;, 2 ., in chc.im. de
Nen thil~t (bc.lt)-!n~lch c/6 nghi{'m (:wm b('nh da lui chtra). lVen co r/ui: rip Jam vi(•c
m(>t c.:ich tfwng-dt.mK (kh6ng min g;lp rut). r.ho dlin khi ri·io (nk J..hi) df.n m(>t
each di6u-hoa m&i !flui
M?ch M?ch-khau nh;_it tflinh thi duim L"i kinh Tuc Quyct-am va cham b6 kinh
Tuc Thicu-dtrO'ng. Chc.im. 2.Mn b6 t.·a I /;.In ca.
AMi ngay thtl huy('t 1 !8n de cham.
N6n thic~t m{lchct6 nghi!}m (XC'm b{'nh clci lui chtnl). Niln cO. thai-d(J Jam vic}c m(Jt
c.cich thung-dung ( khong nen g<lp rut). cho dl•n khi mio ( coc-Jihi) dim ml}t each
dicu~hoa m&i th6i -
M{ICh M?ch-khc.fu . nhi tfiinh thi ch,im ta
kinh Tuc Thic;u-<.lm v;.i chc.im bo kinh
Tuc Thai-dU'O'ng. Cluim 2 Jiln b6 va 1 liln .tc.i. AMi ngay thii huy('t 1 /lin de cham.
l\'cn thil'•t m~1ch <16 n'gfJI('ni (XC'm b(>nh dci lui chtrc.J). J\'{~n co thai-d9 ll1in vi('c m(Jt
each thung-dung (khiing .ncn grip i:ut). cho rlcn khi nfw Icoc-khi) den mc?t each
di6u-hoa m&i t hoi -
M~1ch M~1~h'"khc.fu.i;,m thinh thi ch;.im tci kinh Tuc ThM-am ~a cham b6 }.<inh
Tuc Dt.rV'ng-minh Ch;lm .2 J/m bci. 11;.i 1. Icln cci. Moi ng<iy_ thu huy(>t 1 Mn de cham.
Niin thiN lntJCh it~ nj.:!Jii)m .(x(.m b{~nh d;i .lui chu·a). /\'(in co thai-r1<i J;im vi{>e ingt
· each thung-dung i.kh(ing niin g;ip nir). dw dl•n 11hi mio (coc-khi}' den. m(ir c~ach
di6u-hoa m&Fthoi. . . .
Kinh Dtrlrng-n;l~h i:~hli V£~ Vi ( '/{ ).rat dl;i-dc.io v6 coc-khi. ch~ n{•n c!Jilng ~a co
th~ mof.ng;iy r.hQJ} Hu.~·~it2 /fin duim. M.)~h ·f\'han-ngh6h_h va M<.wf1~khau rl6u ihfnh
J&n hO"n 3 Jan. QU'()'C gQi tenIa Am Dll'O'ng a£'iu «d(lt>>. Trong UU'irng-lu.rp nay. neu
kh6ng ch;!m cho kiwi thong thi huyt>t-.m?ch bj be tac. Khi thong co drrung a§
v{w-himh. n6 se llrll hli va tran ddy o- lrong. JiAm cfw ngiJ t(Ang bi ni}i thu-O"ng.
Trong tru-lmg-h{rp miy. chilng (3 ~~~~ theo· d6 mci ClrlJ. at
se Jam thay a6i gay
thiwh b(•nl1 Jduic n(.ra.
Pham trong each cluim Ahi niw ,fuiy khi da dieu--hoa thi dirng cham. Nen
cham b6 Am va ta Dtro·ng. nfu.r v?:v se lam clw am-thanh ciwg to. ro. tal va mat
dll'()'c thong-minh. Nl>u Ia ngtr{J'c l?i thi khi huyN se khong v.fmhanh dl!'Q"c. GQi Ja
khi den va da co hi(!u-qwl uk do Ia nC.u (llinr ,.h£'P ta. Ia cimg Jam ''htr'> bert (cai
thvc). Khi da cho.11n thoo phep ,..,htr·.> ru1 "" m~wh se ·<d{lf.·.• nh:r cu ch& J.: ilf:mg
«ki6n•.' (th~rc]. Nou «l<il'n'.' nh.rr cu. thi dil co noi rang b¢nh cbi.het. nghfa Ia dtl tnr
l?i tr;.Rng-thai mt;Jnh-kho(' nhtr xu-a. nhll'ng _(chvc sv} b(mh vcfn chu-a khoi.
Neu dung ph('P b6. do Ia cimg Jcim «thvc'·' them (cai hll'). Khi da cham theo
phep thi)'C rof thf m~lCh Se «d~lf..-> nhtr CU ch(.r khong Jam tang them c;jf «kfen.•.•
(thvc). Neu «d<;Ri-' nhLr eli chCr kh6ng kien hcrn. thi du co nOi rang br}nh da trG-l?i
tr?ng-thai «khoai.>_, (sung-str&ng. dli chiu) nh~r xu-a. nhtrng (thl)'c sv) b('nh vein
chu-a Rhoi.
Cho non. phcip cham b6 Ja Jam cho thvc th£'m ( cai hll') : phcip cham ta Jil Jam
hll' b&t ( cai thvc}. Du cal dew d&n (thong) lih6ng airomui ktm ma ra di hAn
ngay. nhll'ng cun b('nh chac-chiln pluii giam b&t v<{iy. Muon ( d{lt dU'Q'C ket-qua b6
ta). bat bui}c trLr&c h£~t phai thong nguy6n·nhan sinh ra b¢nh & nO"i 12 kinh
m{lch. Dll'()'C v(ly. sau do m&i co th6 truy£~n l?i trong «chung thl,_, v(ly. Cho non
muon cho Am Du-o-ng kh6ng cling him sai J¢ch nhau. hLr thi)'C kh6ng Jam
«thL.rO"ng" Jan nhau. J(Jc chimg ta chl.ra b('nh. chi can ChQn chinh kinh Ia dlr(/'c.

CUU-GIAI (do,n s -Chung t.hl) .-

21)- Nhan ngh€mh nhat th!nh ... thu.6'ng khi hoa nai chi : TCNb.v.c chu :
«M~ch Nhan-ngh6nh chu vc phu. cho nen neu m~ch Nhan-ngh~nh nh.?H thjnh thi
b¢nh lY t~i DG-m. Can va D<Ym cung iam bieu ly nhau. Dtr<rng tht.rc rna Am htr.
do do nch cham tii kinh Tt1c Thicu-dtr<rng (phul va cham ta kinh Tuc Quyct-am
( t~ng). Ta 2 lan ma b6 l lcin. nhtr v~y Ia ta b<)i lan hO'n. bo. - Cau SO" thu chi co
nghia Ia thai-d<) thung-dung. kh6ng gap rut. Chfr thu-Q-ng khi y noi khi da den.
Khi den ma hoa-hoan. do la coc-khi den v~y. Den day. chung ta nen ngtrng cham.
Cac tnr<rng-hQ'p sau deu nhtr the". -. MNDal chu : . ,M~ch Nhan-nghenh nhat
thjnh ma tao. b¢nh 6- t~i kinh Thu Thicu-dtr<rng. ~ nen cham ta kinh Thu .
Thieu-dtr<rng Tam-tieu va cham bo kinh Thu Quyet-am Tam-bao». - TCTh6ng
chu: <<B6 va ta Ia dicu-hoa cho khi Am Dtr<rng dtrQ'~ binh. Sir di phai cham ta
Dtr<rng den 2 hin con cham ta
Am chi 1 ian
Ia b<Yi vi Dtrrrng thmrng hCru dtr
ron Am thtr<rng bat tuc. so- di phai .chflm bo Dtr<rng den 2 Jan con cham bo Am
chi t lan. beri vi Dtrrrng-khi co the th1nh va Am-khi khong-·the thioh. Cho nen
Du:o-ng .bi tran dcly khong chct. col) ~m bi trlin day thi pt)tii ~het''·
22)- DLtO'ng minh chu vj d~i phu vu .coc khi : TCTh6ng chi!: «Khi cua tam Am
·tam Du:<rng dcu do khi thuy-coc cHa Dtr<rng-minh sinh ra». - TCN~c chu : «Cau

233
 tren khi noi ve phep tri vem;tch Nhim-nghenh Ia chu-trQng tri ve
cac kinh
Du-ang va deu theo phcp nhi ta-nhat ·bO. Khi noi ve phcp tri ve m~ch Khi-khciu Ia
. chu-tr(>ng cac kinh Am va dcu theo phep nhi b6 nhat ta. Do Ia vi kinh cua tam
Du-ang chu ve bibu. B¢nh ubi6u. ncn cham ta b9i hO'n bo. Kinh cua tam Am chu
ve ly. B¢nh u ly. nen. cham b6 bpi hO'n ta. Co-nhfm cho rfmg t~ng-khi Ia
quan-trQng han ca. chi sq l<im cho thu-ung den ll;lng rna thoi. - ll;ii nhlr kinh
Quyet-am va Thieu-du-O"ng~ Can va Dam (it'·u thu()c Mc}c t~ng. phu-O"ng dong. deu
tht.rc nhieu hO'n. cho nen co th~ moi ngay thu huy~t d~ cJ,;"Im 2 lfHl. - Kinh
Thai-am va Du-o-ng-minh thu¢c Ty va Vi. 2 kinh nay giau ,.,. to vc· ··<)c-khi. cho
nen co th6 m6i ngay thu huy(}t de cham 2 llm. - Duy co kinh Thilm-am va.
Thai-du-crng thi phai each 2 ngay meri thu huy¢t d~ cham I tan. do Ia vi Th~n va
Bang-quang thUQC ve I{Jng cua Thi6n nh<it. no-i cua If. nguyen : ngu6n cua chfm
Am. can phai dll'Q"C bao-trQng. Ngay trong vi~ chfi~ tri. co-nhfm da l-ItO ta thay
hQ da ChUf.i-Qng den vj{!c bao-trl}ng cai Can be:in CUa COn ngtrCrA V~y·•,
23)- Nhim nghEimh dti Khi khAu tam thinh ... vi tha b~nh : TCThOng chu :
<<.M;.lch Nhiin-nghcnh va m~ch Mych-khau dcu thinh gQi Ia Am Du-ung deu d[Jt. Do
Ia vi Am thjnh ben trong. thi Du-crng thinh ben ngoai. DU'O'ng thinh ben ta
thi Am thinh ben hCru. Nhtr v{J,y. neu khong dung kim d~ cham de khai thong. at
Se (am cho huyet ffi;.lCh bC-tac, khi khong CO ch6 V~n-himh, no se chay lan-tran
bim trong. no se lam n(Ji thu-ung den ngu t1;1ng. - Thco phep thi khi thinh nen
cham ta. khi hu- ncn cham bo. cho nao bi ham hf.l thi dung pht'p c(ru. Rh~ng u
day. khi Am Du-O"ng t\l' thinh ricng minh rna khong hoa nhau. no khong phai Ia
tru-irng-hQ'p ham h?. vi ttu~ nen neu chung ta dung ph6p crru lhi se sinh ra b~nh
khac··. - TCNh,c chu : ,, M;tch (Nhan-nghcnh va Khi-kh~u) deu thinh len den 3 b9i
trer len. u:rc Ia 4 b9i. Khi Am Du-o-ng cteu trim ng~ip: du-Q'c gQi Ia diU Am. d?t
Du-ung. Ncu khong cham cho khai-thong se thanh ngo;.1i-quan va nc?i-cach. Nhu-
v~y. huyet-khi bi bC-tac khong ch6 v~n--hanh. chan Am cua ngu t;.tng bi thu-O'ng
ben trong. Neu cham vein khong dtrt b<}nh. rna con cl.ru them thi cang lam cho bi
vong Am. bien sinh ra cac b{•nh khac. kh6ng thJ tri du-fTC'·'·
24)- Pham thich chi f>q.o ... huyet khl bat hanh : TCThOng chu: «Y noi rang
khi nao khi Am .Du-o-ng thjnh ricng. nen cham cho den khi niw hoa-di~u
dU'Q'C thi thoi. Ni-n cham bo Am. la DtrO'ng. B6 Am co nghia Ia diu-dat II)C khi ra
ngoai". B6 tc;trig lire Ia b6 A.m. nhtr v~y se lam. cho khi cua Tam. Phe. Ty ... du-Q"c
boa. am-tha:nh cang trong-tret>. to. Can khai khieu & m/1t. Th~li khai khi{m er tai.
Neu khi cua Can Th~n dtrr,rc thjnh thi nhi va ffi\!C se thong 1-'ci minh vQ.y. - Am
Du-ang va huyct-khi dcu lay goc o- Vi va ngu t;.1ng d~ sinh ra. Vi ( ~ ) Ia bilin
cua thuy-coc. cua huyct-khi. Bic1n da di thco con <hrirng tir tren Tr~f xuong dE}
. v?n-hanh may va khi. Vi l~i di thro con du-irng kinh to;.ti dE} xuat-hanh huyet-khi.
Kinh toi)i la nhfrng dl;li-lyc cua ngu lyng 1\lC phu. Cho nen neu khong bo Am ta
Du-ang thi huyet-khi khong v?n-himh du-qc•),
25)- Thich tuy ng6n so :
MA\IDM chu: «Y noi neu m~ch vAn kien (thl!c) nhU'
luc dau thi du cho co noi Ia b~nh da giam de tr6- l1;1i nhu- luc dau chu-a b(•nh.
b~nh cung du-qc xcm nhu- chtra ·khoi han,.·
26)- Phu nhU'- ky co : Sach noi rfmg chfr A phil tt day phai sira b;si

234
Ia '1\. d?i m&i dung.
27)- Thong tuy b~H tuy cham : Thco s<ach Gfap-<At thi chfr thong ncn .viet Ia
chfr b(inh - MNDid chiJ : ·'Vi~ chfw1 tri tuy b¢nh khong hbt him thco mui kim
cham~ nhtrng cting phc.\i nh<r do rna giam darh
28)- Th~p nhi kinh m~ch chi s6' sinh b$nh : MNDAI chu: ., Muon thong van-dc
sinh b(~nh CUU 12 kinh ffi<.A<:h va vi(~c bo ta htr thi)'C, bat bu(>c phai sang lO lhicn
Kinh mf)r.h ( Linh-khu 10) ···.
29)- Kha dac truyen vu chung thi: TCI':~c chu: ,,chu.ng thi day co nghia Ia
ban. ID{ll m<i Cting ch~ vao t6n thicn lht.i" 9 nay·'.
30)- Co Am DLtO'ng bat tLtO'ng di ... thu chi ky kinh : TCN~c chu : ,.Chfr di
co ngbia Ia Sll diri-d<)i. Chfr kfwynh co nghia Ia liun thtrung Ian nhau. Cau nay y
n6i diJ kinh Dt.r<rng hay kinh Am. khong !dnh nfto thay d6i imh-htrcrng nhau; Khi
hll' thi t\f kinh do htr. khi th\fc thi t\1' kinh d<l lh\fc. khong co vi(!c lam thLrung
lan nhau. DtrQ'e nhtr vc)y. kinh mio co b~nh do. khong sinh anh·-~tr&ng nhau.
Chung ta sc chi tim b<)nh tr6n kinh do de chfra rna th6L.

IV ..- DAi\G TA HA:\r-VAN. PIII~N AM (do~n 4- Chung thi) .-

JL w'J z 4 :- J'J 1-
Pham thich chi thu.¢c tam. Thich chi
f~
coc
i ?J~ /~* ~ ~
khi ta tich v9ng hqp
31

14' ~ ~ -J1: Jj_ 11li )N &_ >JL {~ ~ ffi_ ~ro trt

Am Duong djch elf, nghich thu~n tlfO'ng phan,tram phu di xU' tl1 thai

-:r
bat
p,~
dac
#ke
tfJI >1 ;~ J~ At ;;; 1i: -r~ - .%'J §i'J
!IJU dam d~t';
2
tu cham nhi kh((. Co nhat thich tik

rJv ~f £ ~ -*'J ~~J r4 !fp ± ~ ~~J j[,J ~ Ji1

DLtO'ng ta xuat. tai thlch tac Am ta xuat. tam thich Uk coc khi

.I ~~ ~ 1 707
chi.
33
Coc khi chi nhi
$-
chi.
r~r 1~ t~
SO' vi coc
tt· t /1
khi chi gia,
~.
di
-*m
bo

w f e ,~ rfi1 ;1£ -tk JA.A ~" ft it l. ~ ~f

nhi thi/C, di ta nhi hLt, Co di tri coc khi chi da, ta

lit Jf} ~ j Jf fji!- ~ t ij t ~fl/ ,{(; ;;~ ~~ !ffg~

khi d¢c f,hli gia, An~ dli Duong vi nang clieu nhi b$nh tri du

~ 't~
da.
13
Co vh2t
ff~ ~~J
b6
f
tac tii./C,
~. ~~1 ;jH_ ~ fit 1f WL~1
ta tac 'hlf, thong tuy bat tuy cham,
;~ ~~ ~ i ~ rt ~ 1ffJ ~ !l jL it~ 1- 1t
b~nh tat suy khll' hy. Am thinh nhi DuO'ng hu, ti€m b6 ky DU'O'ng,

1~ ~ ~ ~ \frJ ~ :G. ~ A i1J g $fG fu 1~~

h~u ta ky Am. nhi hoa chi. Am hu nhi Duong thinh, tien b6

*
.....w-
ky
-;1 A\. /. J> ,tr -c~- "i!!t
r'-t · ;(If<. ,.c-v
Am h~u ta
'*-
ky
1.110
Ducrng nhi
- ~
,4r.J ~""'
hba
<- .:::-
A -

chi: Tarn m~ch d¢nci

4
il
J;J
rb< ;F
J
vu
Q_
.AC...
tuc

1\
d~i
:1u ~ fer~ ~-
chi
f ~ ! ;FO -~ L }E_
chi giarf tat . th~m
t 1,
ky tht~c hu : hu nhi ta chi. thi

-t.~ -~ J.t ~ Jj_ ~~ ~ 1£ 1-lJ f'j ~l:J f ~A 1~

vi trung hu. Trung hu b$nh · fch th~m .Pham thfch thv gia, di chi

j~ ~ R* "fQ (f7] )f Jl_ ;Pi Ji ~~ ~~ i:- z! 151

an chi, m~ch d¢ng nhi tht~c tha t~t gia t~t ta chi; hLt nhi

~~ i 5JIJ ;f~ ~ }~ ~~ 1 :~ :ffi :1 ~ 1?7 tJ!j

fch th~m. ky d¢ng
36
tll' gia, tac b6 chi. Phan thv· gia, b$nh da.

~ fiJI /11 1: J1ifz ~ 1t vr ~-- r~ 1i -r It fflff

h~~ lfng
7
Duong minh t9-i thuqng,Quyet_;_am tc;ti trung,Thieu am t9-i du

"!' h 1f ~ t/' 11~ A RfAj Jf5{ ~ J:. ~

trung Lfng, boi du trung boi kien bac, hu gia thu chi thuqnsf.Trung

It ~~J ~ Ji.i
thi$t thlch thift trtJ,
)4_A
di
It~ 4f
Phi cham
®
d3..
1 Jli .~
39
Th:j khua\ nhi
/.F
bat
1rf
than/ gkL
1
:! -~
J\
7(-f ~~ 1ri1
T 7ir; If ~ ./l.f
~ ,.,jt ~ 11 ~
....., M..
ky b$nh t9-i can, than nhi _bat khuat gia, ky b$nh t~i <:.ot; t~i

It It ~ ;(I ~ '1 ~ *~ J~ - ·if ~ ;~ }f5(

cot cC•t,
thu tS~-i \;an thu can. 66 tu nhat phllong tht~c.th5.m thu

~ # itt ~lf ~~ J;)g :t 1 ffP #J - ;t ~

chi,

5{ ~~J
hy

thi~n thlch chi

0
an ky Vi

~~ ~.t }]~!~ JJ}

di duong
di

ky
Cl/C XUat

m~ch t~t
ky

an
ta
1-ky ~Pfl vi.-
*
khi; nhat phLtOng hLt,

vo
1{
st1
ffp
ta

~At A ~~ ft.~ ~ ~ \~ ~ ~ -~
khi dac nha~~
.r
Ta khi lai kh~n
da, ~- nhi tat.
•
coc khi lai da,

236
J,ff:' ,ro ~o ~t'< ~~ /If Jjf ~i] z__ ~J ;ttt 1;
tv nhi hoa~ M<?-ch thlfc gia tham thich
1
chi di tiet ky khi. M<?-ch

;j ~ 7~ W1l 0 /t:( ~ it f;!, 74 ~ AA ~ :t

hU' gia, thi~n thich chi, sti tinh khi v6 dac xuat di dU'O'ng ky
R~ ~JiJ jj :t, Jf~ ~
mc;1ch d¢c xu at ky khl.

DICH NGHfA (do~n 4 Chung thl} d .d

Phtim ph;;p ch::lm. thu(jc hln tlur :1. do l<i ph:li cham cho at>n luc co coc-khi
Khi til-khi hc;rp nhnu m(jt c;_ich cifu-tlui IJ(J'i khi-ph{in. Jcim (:ho khi Am Du-O'ng bi
thay doi ch6 nlwu. khi nghfch thu{!n cting tlr(J'ng ph<in nlwu. l!hi ..im Dtr(J'ng
kh6ng COfJ fl(rp veri S{.r phil. li'Clm ci'UI kinh m~!Ch. khong (·tin h(Yp ~'6-i S{I thling
gffmg Cliil 4 miW. n(j sri vi t!J(> f[JR h.ru gh'r J~zj m{Jl c;.ich tr.;.in dily trong vi.mg
khi-ph{1n dm Am D1rrmg. nlnr v~iy. ncn (hlllg plu'p chc.lm di> du6i no di. - Clw
nen. chtun 1 !:In thi liim clw Dtrcrng-t;.i XUC.l( ret. ch<im l<:in mra sc J;.im cho Am-ta
xuat ra. cluim l<.ln 3 tlli l<im cho coc-lihf dc~n thi thai chlun. - Khi n6i ding
«coc-lihi d{>n .. co nghic.1 J;.i snu khi clu.lm b6 xong thi J.:hi s6 th{.rc. ch;.im ta
xong thi
khi S(l hu-. Nhir V{l)' ma l£1 bi(~( /(JJi mio coc-k hi c1£~n. t&c lei (;_j ·khi ra di m(Jt minh
v~y. f)i.J Am DtrO'ng chtra dtrc;rc dii'·u-h0£1 nfll.rng lei bil•t Ia b(mh cUi }(hoi roi. Vi
the m&i co c.:iu ·' bo t&c hi him cho th~rc tht>m (cc.ii htr). ta
t(rc lei Jam cho htr b&t
(c.:ii th{rc}. Dtl s{r de:w d&n khong theo mtii kim m.:i ra di han ngaJ'. nhtrng CO'n-
b{inh che:lc-c/Jiln pluii gi<im bert ~'{ly·.:.
Khi mio Am thfnh nui Dt.rcrng lnr thi ru>n ch•im bo Dtr(J'ng-khi tnr&c. sau do
ch;.im t<i Am-khi dtf (Am DtrO"ng} dtrc;rc dir;u-ho:.J. - Khi mio Am hu- mil Dtr(J'ng
thinh thi ncin clu.lm bo Am-iilH. tnr&c. s<:111 do cluim tel Dtr(J'ng-khi d~ {Am Dtr(J'ng)
dtrc;rc dif.u-hoa.
Tc1n1 111~/Ch d<)ngcr JiJw.:/ng trong ciia ng6n chflfl Ccif. Cluing lcl m>n th<Jm-dfnh
r6 s~r thr.rc fur. n/>u lnr m.:i ta ch.:lm ui d6 gpi hi .. trimg htr··. Bi •· trimg hir" thi
b('nh c.:ing nfjng. Pht.im khi chiim n(J'f dc.ly. n{•n dimg ng6n tay ;in v.:io. n/>u thay
m(lch d<)ng m.:i th!rc ~·;i nlwnh ncn cfu.1m ta cho nhanh. nlnt lhc.!y m(lch htr mil
ch{lm. m'n chc.im b6. /\'/•u him ngtrvr /~1i nhtr td•n thi b(•nh c.cing n~lng. Khi . dc}ng··
thi Dtr(J'ng-minh & tri;n Quy,;t-<im ir git'ra. Thil>u-.:im & dtnri. - Vimg ngr.rc co cac
hLI)''{'t du. nf>n cluim t ning l-'cio nht'rng hii'J'{'t du t rf>n vimg ngvc : vting hrng co
c;.ii huy(•t du. ni5n chrlm tning vc.io nh(rng du filly~;/ tr{•n ·ltmg 1-'<i vai. lVc~u thliy
o-
Jnr n(;/1 chpn cluim . tri . n·. - Bi L>~•nh rrtnitAg thl~t : [J(J'j trimg ci'w hr&i·. n6n
ch<im v.:io /J(rf . thi{''t lr!J ·. chiim kim Phi-cldJm. Khi mio ccinh wy chi co h1i ma
if!Jdntr dudi ru chr{rc. thi c/6 J;.i b!'nh <r eM~ khi mio c.'inh wy chi dudi ra m.:i
J..iJ6ng co. VclO dtn;·c. thi d6 lc.1 b{'nh a-cot. H(•JJJJ t~d cot m'n chti-fr9ng cbtra cot. a-
b('nfJ t~li c;1n nr>n clni-trpng cht'r<l & c:Jn.
PhC>p cfu1m (bd}. tfur nlult dvi Joc'khi Vl.rB m&i .. ffl!rc·· n6n cham sau van. ;in

237
 th~t nh~ vao vet cluim. nhlim ali cho ta_-khi xulu ra ht?t. m9t mra Ia dvi hie khi
vira mU'i <<hU'··. cham c~m. nhlim du-&ng mi}ch-khi. chiun xong nen an th(Jt nhanh
vao ch6 vet chcim nhcim kh6ng cho ta-khi xam nh~ip vao. Ta-khi den. nen cham
kh~n. nhanh. Khi coc-khi den. nan cham ch;)m va hoa-hoan. Miich-khf thvc. nen
cham sau vao nhlim Jam thit•t ra ta-khi. m;,Jch-khi hu-. nen cham c1,1n nhAm Jam
cho tinh-khi kh6ng llwat ra du-vc. nhlim du-ung dt.n;rc mtJchkhi. chl cho mJi
minh ta-khi xuat ra ma th6i.

CH0-GIAI (do,n 4- Chung thl) .-

31)- Ta t ich V9ng hgp : TCNhQ,e chu : «Cau .tren day co nphia Ia dien-ta
qua-trinh b¢nh bien. Tnrirng.-hgp nay. nen·dung kim de cham. cham theo loi tam
thich. cac b¢nh se khoi,. - 'rCThong chu : "Day Ia n6i ve ta-khi hgp m<}t each
cau-tha v&i v~ng khi-ph(in khien cho khi. Am Dtro-ng blH hoa va phai di l$ch ch6
cua minh". .
32)- Phu td.n di xti ... ke ILiu dam d~t : M~Dii chu : "¥ noi s~,r phu tram
. cua kinh ffi<}.Ch da bi thay d6i ch6». - 1'CTh6ng chu : (( y n6i khi Am Dtro-ng
khong con ttro-ng~hgp ·veri kinh ffi<).Ch. Cau t& thi:ri bat dac c6 nghia Ia tl.r thai
khong con dung v&i s.~,r thang giang. phu trfun nfra".
33)- Co nhat thich Uic QLI'O'ng ta xuat ... coc khi chi : TCNhQ,c chu : «Cham
lan dau th~t CC}.n nham de cho khi Dtro-ng ta xuat ra. cham th~p theo sau ho-n.
nhilm de cho khi Am ta xuat. cham Jan 3 Ia nham chir dc;ri coc-khi d(m. Coc-khi
chinh Ia ;7C...> nguyi;n-ktii.Chfr ..J.l:. (:hi lr dc"ly c6 nghia !a dirng 19-i va xu~H cham. Vi
ta-khi den kh&ri va nhanh con coc-k hi den thi ch~m mi-t hoa. Do do rna khi nao
ta-khi di roi thi coc-khi m&i den··. - TCTh<>ng chu : ,,Cham lan dtw lam cho
Dtrcrng ta xuat ra. cham Ian nLra Am ta xuat ra. khi Am Dtro-ng dLrQ'C dit·u-hoa.
cham lan 3 thi coc-khi den. huyet~khi ella kinh-mq.ch se dtrQ'C hoa. Cho n6n. neu
khi da cham bo cho cai htr cua khi tam Dtro-ng thi Duo-ng-mq.ch se dLrQ'C th~,rc I
neu. da cham da cham ta cho cai thr.rc cua tam Am lhi Am-mf;}ch se dtrc;rc hu I
ntm da cham ta cho cai thvc cua tam Duo-ng thi Duo-ng-mf;}ch se dtrc;rc htr I neu
da cham b6 cho ccii ht.r cua tam Am thi 'Am-mq.ch se dtrc;rc th\)'C. Cho nen. ta biel
coc-khi den. c6 nghia Ia kinh-m<).ch da duc;rc hoa roi v~Y"·
34F Am thinh nhi DU'O'ng hU' ... ta ky DLI'O'ng nhi hoa chi : TCN}U)c chu :
«Day lay m:;tch MC}.ch-kh&u va ffi<;!Ch Nhan-nghenh de n6i ve Am Dtro-ng. Khi
m:;1ch ~~<).ch-kh<iu thinh. c6 nghia Ia Am-kinh thjnh rna Duo-ng-kinh hu-.
Tnr<rng-hQ'p miy nt'n cham bo k!nh Dtrcrng trtr&c. sau d6 m&i cham ta kinh Am
de cho Am D1..1crng dtrQ'c hoa. Khi mq.ch Nhan-nghenh thinh c6 nghia Ia
D\rcrng-kinh thinh mil Am-kinh hu. Trtrirng~hgp nay nen cham bo kinh Am
tru&c. sau d6 m&i ch£un ta kinh Ducrng d6 <:ho Am Dtrcrng dtrc;rc hoa. - T<;li sao
phai ~ham nhu v[J.y ? - BcH vi trong phcp tri b~nh. vi¢c dau tien Ia phai lo phan
chinh-khi. sau d6 m&i tri den ta-khi. Dieu nen nh& Ia c6ng-kich cai thvc khong
kh6. chinh-ph~lt cai <·ht.r:•.• m&i dang SQ'. Chung ta dQC ky do<}.n nay de thay
ro y-nghia th~n-trQng trong vi~ dung kim hay dung thuoc V~Y"·
TCThtmg chu : d luyet-k~i Clla kinh Ul<;!Ch, lay goc (y t<).ng phu de sinh ra. vi

238
the nf'n trong phi~p chfra b(~uh. tn.r&c th_'n Ia bo cai cbinh-khi d;.mg hu-. sau do
miri lo vi{'!C ta
cai ta-khi dang lht,rc. - Ong Kiwi-Chi noi rang : Tiet tnr(rc h!~Ul
ve dieu-khi. nhtrng kinh m~ch dma dit•u. tit't tr.-·n day lu(m ve vi~-c cham h.r
biphu cho den khi <:oc-khi den. tiel nay lu;;tn ve vi(•t chQn ngay kinh d~ bo la .
35)- Tam m~ch d9ng Lt tuc d~i chi chi gian : MNDai chti: - Kinh OtrO'ng-minh
d(>ng & trong khoimg ngon gil.ra va ng()n tro. phiun cac liuy(~t nhtr L('·doai.
Hiim-(;oe. Xung-dtrcrug. Giai-kh6 d{•u nam tr<.'n giira chan. Kinh Quyct-am d<)ng &
trong kho£mg c[\i ngon ciai va ngon tro. cac huy('l D~i-don. Wmh-gian. Thai-xung.
Trung-phong d('u nam & lren bun ch£m. Kinh Thibu-am d<)ng & gi(ra long ban
chan huy{'t Dung-tuyt'n n~un i:r do -. - 1'CThong chu : · Do~n nay lu~n ve khi d1a
tam Am va tam Dtnmg lay goc & ngu t9ng. ngu hi1nh sinh ra. Ricng khi cua
ngu l<.mg <hrgc sinh r..! ti.r tinh khi cl.m h(lu-thien thlJy-coc. dtrcrc bat dau b<Ti
thuy hoa cua ti('n-thi<'n...
Cac dof.ln tr(•n. ebtmg ta <lli nghc lu<;tn Vl~ khi cua tam Am va tam Om:rng. khi
nay 1''k !J{iu: b(jc I<) ra & m~u:h Nhan nghi'nh vil mf,lch Khi-ktuiu. y n6i no lay goc
khi thuy-eoc eua ki11h Dtnrng minh rna sinh ra. r()i ti.r du·O'ng kinh to<.ti i:ua ngfJ
tf,lng xu{it thlmg ra bi-phu va hi('n ra i:r m<._1ch Xich va Thon. - Trong ph<.ln nc\y.
chung ta 1~\i nghe lu(1n ve khi ngti-hiwh ll1y goc iY ticn-thWn khi ctla Th(ln. di
xuong dtr&i de xu<.\t ra con dtr&np; ctin dng ch<.in (hinh khi). tan ra & bi phu. r()i
lf,li d! ti.r d~..r&i tr& ll'n tren··· - 'l'CThong dan thicn Dgng du (Linh-khu 62) mo-tit
dtrirng di dm Xung m~1ch de giai -thich cho phan nay nhl1' sau : Xung m9ch Ia
bien cua 12 ki11h. :\o cling v&i d~li·lf.lc cua kinh Tuc Thi(•u-am kh&i lC.n t(r h<'n
du&i Th(ln. xuong du·(ri xu:lt ra (:r huy¢l Klli-nhai. tuan-hanh theo mcp lrong c\Aa
dfli tr{•n. di l<)ch qua nh;)p viw" klwo ch(m. di dc,>c theo mcp trong cua hinh-cot rni
cimg kinh Thibu-fun di xuong dtr&i nh(1p vau Len sau mat ca trong. r<)i nh;)p viw
dtr&i chiln. l\.l<)t nh<.inh cua n<> di l(jch viw mat ca xuat ra tren ban chan rld llhclp
vao khoang gifra ng6n ch<1n cui. rot vao cac l~c-mf,lch nham lam am cang chan
(tuc hinh). Day li.1 nguyen nhan litm cho kinh Thieu-am thtrimg d(>ng. (a)
3G)- Ky d9ng da : S;kh Gbip-At vi'(~t, ·Tam m~ch d<)ng tr dC;li chi gi<L. thnv vi
Kj d{ing cl<i.
37)- DLtong mir.h t<?-i thuqng ... Thieu am t~i hSi : TCThong dt.ra viw
n<)i-dung ella thi(m Di)ng du noi tr6n de nh:)n xet : ·.·Day Ia khi tiC::•n thii:>n thuy
hoa di xuong dtr&i d{• xuat ra con dtrirng cua ,,hinh khi . Cho ncn. Dtr(rng-khl thi
kh&i len iY phan bieu ( ngoui) ella nam ng6n chan. Am-khi thi khi:ri len & phfm ly
( trong) ci'ta nam ngon chan. Day Ia con dtrirng cua khi Am Du-O'ng. thi'1y hoa
xuat ra theo dtrirng khi nhcli roi tan ra & nam ng6n chanM. - Cau Thieu am ((Of
h(O y n6i rang Thit>n nfu.it chi thuy va Diil nhi chi boa giao nhau iY d<\y. C;iu
Quy£~1 ;.im t~li trung Ia noi den Thihl Wm chi mgc. Ricng khi DtrO'ng-minh CU'
trung th6 va chi'! khi thu kim. Cau DtrO'ng minh t~1i lfu.r(Yng y noi den Dja tir
sinh kim va. Thi(•n ngu sinh tho vi).y. Tom l~i. khi ngu tf,lng va ngl! hanh dtrgc
sinh ra ti.r Dli'<rng-minh Clia Trung-ti6u. nlnrng l:_li bill dau 0' Thieu-am cua

239
11;.\-ticu. Khi di lim .. no xmit ra & Du-<mg-rninh. roi den phan bi phu cua bQ Xich.
Khi di xuong no xuat ra o- Thibu-am va d9ng & trong khoang cac ngon chan''· -
DBNGilm dan sach Lfw thi ct.rung m(lc noi : ··Cau Dt.rung minh l.f.li tht.rvng Ia chi
vao rn;.\ch Xung-du-O"ng. Cau Quyc.it elm l{ii trung Ia chi vao m;;.ch Thai-xung. Cau
Thieu-am t.?i h? Ia chi viw m;;.ch Thai-kho".
38)- LJng du trung vng, boi du trung ... thLi chi thvqng : MNDM chu :
«Day y n6i. pham thu huy<}t de cham . .ch phai chQn dung cho cua no. Hai ben
vimg ng~,rc gQi Ia t.rng. Trong ptwm-vi cua u-ng van co huy~t du. nhta~ huy~t
Khi-hc). huy<}t Kho-phong. Cc-e. L!ng-song thu(lc kinh Vi 1 nhu- huy~t Quac-trung.
Than-tang. Unh-khu-. Than-phong cua kinh Tlu)n. - Pham khi cham cac huy~t
u-ng du thi phai dung vilo vung ng~,rc m&i du-c.rc. Trong ph;;.m-vi cua boi van co
huy<}t du nhu- cac huy~t thu(>c In<;iCh D(>c. nam (y gifra song lu-ng. die huy~t
thuc)c kinh Bang-quang nam dqc thro 2 hang cua cc)t song... Khi ch(mg ta an vao
cho nao co ptuin nhvc bi ht.r. ta ctu,m huy<}t & do». - TCN~l(lc chu : ,,Pham nhCrng
nO"i thu(>c vung vai lu-ng co cho bi ht.r va m<~m. nhfrng cho do an thay dau. ta
ni~n chQn huy<}t. nh1rng non phan bi<}t b{'nh & Am kinh va Du-o-ng kinh. Am kinh
nam /y t.rng {ngl)'c). Ia n<ri chfra Am b(•nh. ChQn (y ng~,rc Ia phai cham dung vung
ngl,J'c. Dt..rO"ng kinh nam & bOi (hrng) Ia nO"i chfra Dt..rO"ng b<}nh. Chc;m & lung Ia
phai cham cac huy<}t boi du. B<}nh t;.1i Thu kinh phai chQn huy<}t & tay. vi dv cac
huy<}t Trung-phtl. Van-mon thu(>c kinh Thu Thai-am. huy<}t Thicn-tri thuc)c kinh
Thu Quyi.!t-iun. di1y hi nhf.rng huy('t thu<)c ung du. Cac huy¢t Kicn-licu. Thien-licu
thu(>c kinh Thu Thicu-dtrO"ng. cac huy(•t Thibn~tong. Khuc-vil'n . Kicn-ngo;,1i du
thu<)c kinh Thu Thai-dtrO"ng. d£1y la nhfrng huyc;t thu<)c boi du. nham de chf.ra cac
chfrng htr-thbng vimg vai ', - DB~Gian 'n<>i rang 2 nha ciHJ-giai lrcn d~u lrinh
bay y-nghia khac nhau. chua bibt ai di1pg. Rii'ng TCl':b.v.c l;.\i them vao nguyen
van 1 chfr thong cang l<;i hlTn 11ira ! - TCThong chu : .,Bi phu cim cot Ia phan
ngo;;.i hcrp cua ngu t;.1ng. Ia phan khi-phc)n cua m;;.eh ngoQi. Day Ia phan tit•p noi
veri thtrcrng van noi vc khi cua ngu hanh di tir chim len trim. Neu phfm nay co
ht.r thi chQn huyc;t <JC chiun ... - Cac huyc;t cua Vj du chq.y dQC thco gifra t..rng. cac
huy<}t cua Ty du ch~lY dQC ltlC'O eq.nh t..rng. cac huy<}t cua Phe du m'im & hrng va
vai. Tam khai khi(•u iY thi(•t ( ltr<Yi). khi (:ua Can iY can. khi cua Th~n rr cot. Neu
khi cua ngu t;;.ng ht..r. ni•n tuy thm cho ina thu huyc;t... Thien nay chu trqng den
. St)' xuat nhc)p. sinh thi (sinh ra va bat dau) cua ngu hanh. II)C khi vi the m<Yi gQi
t<m Ia Chung thi·. - TCThong dan Uri ct'm Trt..rO"ng Khai-Chi noi : «Tict tren noi
v~ vai tro cua Thi(•u-am o-. dt..r&i. Dt..rO"ng-minh iY trcn. y noi rang con so di tir bat
dclU 1 va ch;,zm d{rt 5. khi di tir dt..r&i len tr6n. Tict nay noi t.rng du trtr<Yc. cuoi
cung noi d(~n b~nh l~li cot. y noi con so l.luinh {y 5 va sau lq.i quy ve l. nghia ~~- di
tir tren xubttg dt..r&i".
3D)- Trung thi$t thich Phi cham da : TCNW}.c chu : "6· dt..r&i lmJ-i co sinh l
mit~ng lt..rfri nho gQi hi trilng tlli{it. Thi(•t tr1,1 y noi du-eri lu&i co l do;;.n dai nhu-
hinh than c(lt. nen dung mui kim so 5 Ia Phi-cham d(~ cham ..., - DBNG!An chu :
«Cham cho xuat ra ac huyct->.
40)- 86 tu nhat phv.ang thlfc ... vo st1 ta khi cMc nh~p : MNDM chu : "Chfr
pJura:ng ir dity co nghia tht•o binh-th:.r&ng. t\fc: Ia vi.ra moL.·.·. - TCI''\~c chu :

240
«Chi:r b6 n~n sua l<;li chef thich : ch;Jm. Thich plu.ip : phep chcim tuy nhh?u~. nhU'ng
phim quan-trQng van co 2 phop : b6 va ta rna thoi. Thfr nh!lt, !lhan h!c khi vi.ra
m6-i th\fC, ncn cham SUU vao, dirng an len vet cham nham de cho lil-khi Xuat ra.
Day gQi Ia phep ta.
Thtr hai. nhan h1c khi vu·a m&i hu-. nen cham· ct;tn nham
dtrfrng huyct ffi\lCh. ncn an nhanh VUO vet cham nham ngfm can va ta-khi Xam
nh~p v.ao. Day hi plu>p bd··. - "J:C'fb.Ong chu ·=. «Kinh noi rimg : Khi bi thlrung thi
thong (dew nh&c). ~ic chimg thong. m{Jch cua no deu thrrc. Y n6i kU tir 4
phU'ung dou quy vc1 trung r.nrng gl!y thimh m~ch thvc>• ·( chu sang 42)) so (
41)- Ta khi lai da ... tU' nhi t~t : MNDAJ chu: <'Khi -ta ta-khi den. cham xuong
phai khfin va nhanh. Coc-khi den. cham xuong phai ch?m va hoa».

+
+ +
V • DANG
0
TA Hk\1-VAN. PH!i~N AM (do~n 5o Chung thl).c
Yrt~J 11 ;~ j-. 1; nsf< ~rf ,f tf. e ·A)!( ~ .1J
Thich chll thong gi~. ky m~ch giai tht!~~ Co .viet :Tung yeu di

_t f f . )\ ~. ·~ !T]J 78~ i£ Z-. A)t ~· kJ\ "T-·

thvqng gki,Thu Thai am Dll~ng minh giai h~
3
chu chi! tung yeu •. di

~. A:-· 1\ ~ f~ t7JJ ~~ .i ~ JJli.J 1i j:: 1 1

gia, Tuc Thai am Dllong minh giai chu chi. B~nh t~i thllgng gia h~

~· t- ;friv 1±. 1 -J. ~ ~~ i:__ ;fol tJ; jjt ;t 11 J{

thu chi. b$nh t~i h'il gia. cao thu chi. b~nh ~~i dau gia. thu

:2: ·Jt ;;~ 1t ~It 7f J{f\ ~ ~~~ ; ' ~ -f J~ ;t

chi tuc, b$nh t~i yeu gia, thu. chi q'-'at~B~nhsinh vu dau gia

~j -1 '~ f t ,{ ~~ $ ~ .~ JE_ ~- k ~
dau tr9ng, sinh vu thu gia. ty tr9ng, .sinh vu tuc gia, tuc tr9ng.

~{; .,M /if 1G -*'1 :t ~~ ··~fr lJt ~ ·~ ·~ if ~

b~nh d5.~ Xuan khl
5
ky
Trj · b$nh gia tien thich so tung sinh gia

;H_ .~ l- fG ti 8{ Jt jJ\ i ;(£ lit .eU. ·~ i!v

t'i!i mao h~ khi tqJ bl phu. thu. · khi t<:1i ph~u1 hhyc 1dong khi
i£ · j~ 't ;;rj t~ ~- 7f ~ ~A $. . tr~ ·~·· . ~ ~(
t~i ky te. Co
can cot. Thich thll' b$i1h 9ia, cac di thai vt

f'J n~ f ~~ ·~~ ~ i_; ff -*'J ~: A.. ··:t l>~

·A_
thich phi nhim gia di thu dong chi te, thlch sau nhan gia. di

241
 ~
•
~uan
.*r..
u~
z.. ~ ~~ ~ j J4' ~
1.. •
Cui .. 46 B~?nn.
t e. • ~.. t uong
~.. " ·•
gta 1
...:..m
;yt, ,fu . j)A 1
- t ~..uong
d a. " ' ~.. ·
nut d., t hu'
~~
•
an

i- 1'
chi bat
A1
.dac
J
gi;t Am
r4
da.
;f. st'J ~ ;~ A J:.
tham thlch chi~ B~nh t~i thllgng gia Duang
7
i f~
~ ·~. E: r ~t ~ 1tJyt·:f ~ 1!J ~ >f,l 0
da, · b~nh · t~i da, thi~n
48
da.
h'.\ gia. Am DliO'ng gia Duang thich chi.

;~' 1u ~ r4 % ;L ~~ I.
B~nh tien kh&i Am trt
.WJ ~~ ~~ t.
gia, tien ky ky
nAm nhi h*u trj
~
Dvcmg.

~~ 1L~-p~ 1 7L 3~ :1. 1t ~ Jl )~ 1. ~ 9
B~n~ tien kh6'i DLtang gia, tien tr! ky Duang nhi h~u trl ky Am~
DICH NGHiA (do~m 5 ·Chung thi) ••
Cham ccic clurng thong. m~1ch cua no d(~u thvc. Cho nen n6i rAng : Tir that
lu-ng trcr Mn. do kfnh Thu Th<ii-iim va Du-O'ng-minh Jam chu I tir th.;.lt .'rrng tru
xuong. do kinh Tuc Tluii-<im va DrrfYng-minh lam chu. - B(>nh phc1n tren. thu u
. huy(>t triu dtr&i. B<}nh uph<1n dll'&i. tlui huy{•t tri u
tr{m cao. B('nh d/w. thu u
huy(!t trju drr&i cluln. b(•nh t~Ji thdt llmg. thu huy¢t tri ir kheo ch;.in (quae). -
B('nh sinh ra ir eMu thi d£iu bi !!{1ng. b(•nh sinh ra lcRJ' thi canh tay n;Jng. b(>nh
sinh ra & ch;;in thi r.h;.in n{ing. Khi tri b('nh. ni'n cham van nhirng nO'i da sinh ra
b~'nh.
Mila xwln. khi & l{li nwo. miw h{l k!Ji & ,t{li bi phu. mila thu khi ir t{Ji ph{m
nhf.JC, mlia lJiing. J.ilJf cY l{li C<in CO(. (.{ujm :1!Jirng IJ~>nh miy. nen thich irng dung
vao tb&i (mila). Clw n(n. ch<im niJ&ng ngll'&i m{ip. n6n clu.im nhrr tlu! cham viw
Juc mila ihu ~'.:i dong. cb1m ngll'&i gc.ly. m>n cham nhrr ch6 cham 11ao luc mila
xuan va h~R. - B{•nh tfnu)c v6 ,, thong' lc.i r.';utjc V(~ Am. thong ma dung tay an len
ciing khong tlu1y drr{J'c t·i no tlw(Jc Yc~ Am. n{•n cham sau Yao. B(>nh u phan tren
thutjc ve Dll'ung. v('nh d- pluln dU'&i thutjc ~t·e Am. B{•nh ngira thut?c Drrung.
o-
cham C{Jn. - Nf.u b{•nh khui h;n (rrr&c ph;ln Am thi m'n tri phan Am trrr&c roi
sau m&i tri phlm Dll'o·ng. Nuu b~'nh khiri li'n trrr&c ir phiin Drrung thi non tri
phan Drrung lrrr&c roi SclU m&i tri phi.ln Am. .

CH0..GIAI (do~J,n 5 -Chung !hi) .-

42)-- Thien chv thong gia, ky m~ch gic.r thtfc : TCT!Wng chu : "(xem lf,li chu
so ( 40)). - TCN~c chu : ··Day noi vc chtrng thong co the cham tri~ ffif,\Ch cua no
cteu th\!C·•. · ·
43)- Tung yeu di thltgng ... Du<tng minh giai chu chi : TCN!u)c chu : .. Day Ia
ph<''p cham lheo qln lhu: lc.ly IW.?{1! glm. Tir thih h.rng ~r<Y li!n, thu¢c ve khi cua
Thien. cho ncn co the thu huy(~t & kinh Phe va D~i-tnr<rng. Phe kinh di Hr ng\fc

242
 v~n-hiu~h ra. dcr. tay: D4.1i-trtrirng kin!-1 v~n-himh tir tay U:n dlcn dllu.r. - Tir that
hrng tr& xuong. Um¢c ve khi cua Dia, cho non co th~ ahu huy~ <Y kinh Tjr va Vj.
· Ty kinh di ·tir du.in nh(lp viio ba.mg. Vi kinh di. H.r dau xuong d<\n ch:l~. B(lnh co
·the & Am. & Du·o-rig. non Ju.>t xem no thu¢c kinh niw lam chu de rna thu huy~t
cham tri···.
44}- B~nh t?-i HH.tqng gia ... thu chi quae : 1'CNb~~ chu: «Day Ia phf>i> cham
thoo vi!Jn Uui : 1<2y !wy('t & xa. Co nhCrn~r b¢nh & tren nhu·ng m~ch no thong
v6'i <Y dU'6'i. v{J.y non thu huy<)t & du-·&i. Co nhfrng b¢nh & rlu-6'8 nhu-ng m~ch no
thong v&i & trim. v~1y non thu huy<}t ?:r tn}n. B<}nh & dau thi1 huy~t iY chan. bqnh u
lu-ng thu huy¢t & khco ch£\n. Do Ia ph<'p liim thong kh: & gbc de khi t\f thong.
Chc ncn. cac kinh eMu co cac du huy¢t tinh huynh du nguyen k:inh hgp de phan
bi<}t rna h.ra chQn··'· - TCTMng chu : «Day noi ve 2 phan thu-<rng h~ ci1a than
hinh con ngtrO'i frng v&i giao-l<hi ctm ThV:n Dja».
Thi<"~n Lvc vi chi d~zi Ju~in (To-van G8J viet : Thien khi giang xuong. khi
llru-Ju.inh & Di;.n. Di.1 khi th~ing Jiin. k!Ji buy bong u Thi£}n. Khi trl~n dtrui cung
giao nJwu. str llu.ing gi<ing c1.ing l<im nJuon cho nhau•.•. - TCThlmg nh[J.n xet . «Cho
ni·n b<)uh & trJn thu huy{•t & dmri. b~nh & dti'&i thu huy~t iY cao. do Ia dl,l"a vao
khi Thii•n Dia thang giiing ti.r lhtrQ'ng xuong h() va Hr h~ len thu-vng v{ly•>.
45)- B$nh sinh vu dau gia ... b$nh s& tung sinh : TCTMlng chu : «Tnet tren
lu~n ve khi giao llr llnrqng den h;.1 Vel tiJr h() iUn lhtn;rng. U day l<,li !u{J.n Ve S\f
dinh vi ctm Thif>n Dia. Dau trng vo·i Thi6n. chan l.rng v&i Dja. Tay chan l.rng v&i .
4 b(\ Biri vi khi cua Thii·n Dja 4 phmrng dbu co nhfrng vj-tri goc da sinh ra no.
Cho ni~n. c6 nh(rng b(•nh sinh ra & d<.\u thi dau n(mg. sinh ra & chim thi chim
n~ng. V~y nglr<'ri tht,y ph[Ai tt1y vao dao sinh ra b~nh de thu huy¢t". - TC1'h6ng
dan l<ri ella Khai-Chi w)i : .. Tit~t tru·:·:·c lu(m ve S\f iu-u-hanh cua khi (y 4 pht,:-ang.
vi v(ly n(m h<~ co 1 phmrng thl)'c thi 1 plllro-ng hu-. vi nhu- Kim khac M¢c thi dong
phU'<rng lh\fC mil t£1y pJnrang fllf. 0' d£1y ~~li lu{m VC S\.f dinh-Vj CUa lhU'Q'ng h~ 4
phtrO'ng. vi thb nt'n b(•nh sinh iY l~t.Y thi tay n<)ng. sinh & chan.thi chan n~ng".
46)- Xuim khi t(;'i mao ... di xuan h? chi te : 1'CNht\e chu : <•Day noi ve
b(mh-khi trung vao ngtr&i. lily thoo lhai-khi ma gay b(•nh sau hay C()n. Mua xufm
va mim h~ Dtrang-khi ci>n iY tr('n. nt'n thu huy('l chaiT.. & hiw mao va bi phu. tire
Ia cham e~n. Mua thu va r.v:.ta dong. DtrU'ng·khi xuong dueri. cho nim thu huy~t
cham (y can cot. lire lil cham sau. Do b chfHn thoo kip dung v&i ihiri vf}.y. Nay
xet thit'~n T& thiri nghjch tung !u(m thi : /Hue.• xuiin khf & ~~~ kinh m{lch. mila h{l
khi u t~Ji ton I~Jc. rmi.u lrtrifng h{J khi & l{li ca'-nht,Jc. miw lfw h"hi & t.~i bi phu.
mila dong khi a- !iii col tuy.- N<)i-dung lhien tren l<;ti sao co S\.f khac bit?t v&i fr
day ? - Chung ta th:\y thi6n nay n6i vt' b<)nh til tr!lg V<Yi thiri J('nh. co bieu. c6 ly.
Thi6n T& th&i thich nghich tting lu{in n6i ve nh<.1n khi hgp v&i ThUm Dja. co
thilng co gi<'1ng. Y-nghia tuy bat dcng. nhu-ng khong mau--thuun nhau. Ngm::ri
m;)p phc.\n nh\lC day. ch.:.'un e;,m thi khong dbn nO'i. cho nf.n phai cham nhu ch£1m
hie mi.Ja l.hU VU dong. ngu(rj gay ph{ln nh~IC mong. cham SBU thi cjj t(ri cho
thai-qua. vi the ni'n cham nlm lttc cb[un mim xuan va h()''·
TCTh<>ng dan liri cl'1a Nam lrng-Luvc n6i ; .·"Khi di Hr ngo<)i nh~p vao n¢i. do
Ia khi dm ThiCm. Khi di tir n(li de sinh ra. do la khi dm Ngu-iri. Ngtriri va Thi()n

243
Dia cimg ttro-ng hQ"p. cho ncn ('O khi tir ngoai vao. co khi Hr trong ra. gc;>i Ia
ngoSli n<}i xuat nh~p V~Y"·
47)- B~nh thong gia Am da ... tham thlch chi : chu : ,,Pham cac
chfrng b{'nh ve thong. phtm l&n do h<in-ta lam ngtrng-tr$. nghich l9i v6'i kinh. co
th~ di sau viw (y trong l(hoang c[m cot roi ngtrng-tl,.l i<,li. khong tan ra dU'Q'C. Vi
day thu·?e Am-ta. cho nen ph<'p cham phai sau. Tuy nhien, co khi ch(mg thong
l9i & ph[m c<;m ben ngoili. ta biet ngay <.!6 Ia do Dt.ro-ng ta gay ncn. Du sao thi
cac chl.rng thong cCmg do Am-ta gay ra phan l&n".
48)- B~nh t~i thLtqng gia, DU'ong da ... thi~n thich chi : chu :
<<Dtro-ng chu ve thang. cho nen khi (y tren thuqc Dtro-ng. Am chu ve giang. cho
nen khi iJ' du-rri thu<)c Am. B~mh ngl.ra Ia ta-khi tap ra va d<}ng & phan bi phu.
tau ly. cho ncn thu(>c v6 Du·o-ng. Philrn b¢nh t<,ti Dt.ro-ng. nen cham e<;in. B¢nh iY
phan sau. phan du-&L n6n cham sau». - chu : «Day lu$n ve Am Dt.ro-ng
bi~u ly. thtrQ"ng h<.t. Oi ! Bieu thu(>c Dmrng. ly thuc)c Am : nfra than ngl!"iYi tr&
Um thu(>c Du-<Yng. ntl-a than ngu-&i tr& xuong thuc)c Am. B¢nh iY Dt.ro-ng gc;>i Ia
Phong. Cho ni:•n b¢nh ng&a thu<}c Dm.rng. do l.a b¢nh t<,ti bi phu thuc)c bieu
Du-&ng. B¢nh (.r Am gqi Tj. B('nh tj Ia bvnh thong. B(mh thong thu<}c Am. Khi
dung tay im 16n ma ldH)ng thay d1.nrc Ia vi ty.khi t<,ti ben trong sau''·
49)- B~nh tien kh6i Am gia ... trj ky Am : 1'CN~c chu : ,,Day l~i noi ve A.m
Dtro-ng d~J"a trbn bc)-vj cua kinh-liJC. B¢nh ~6 the tq.i Am. co the t<,ti D tro-ng. b~nh
kh&i len co the cai tnr&c. cai snu. B<;nh n;1o xay ra tn.r&c thu<)c ve ban : goc.
b{!nh nao xay ra sau thuc)c ve tiL'U : n[;pn. Ph<'p trj. tnr&c hel phai io cai ban.
Day Ia y-nghia,Jl1il phan tnr6'c da noi ll('n !llirh liy b('nh s& tung sinh· ..
+
+ +
VI.~ DA\:G TA HAN-VAN. PIUEN AM (do~n 6- Chung thi) • 0

$ 1J ~ !#\ !i r& /~1 ~ h ~~ $!) '!; ;1} /-1

Thich nhi~t quyet gia llfu cham p!-.an vi han, thich han quyet gia,

ij At ~ ,~ ~~ krJ !#J~ Jlft J - f!i\ ~ T'~ ~~J

vi nhi${ Thich nhi~t quyet gia, r.hj Am nhat DU'ong.thlch
0
l11u cham phan
\ 1,f
1 Jff./~ - F~ ~, ?nif .::-- ¥~
han quyet gia nhi D11ong nhat Am. SO'
f']
v! nhi Am
:t ;:.
gia nhl thlch

1Ji .t1!J - f~ )f - ~~J J~ ~ ~ :-J~ .71 ~~ i

da. Nhat D11ong gkt nh~H thich D11ong da~ Cliu b$nh
1
Am gia ta khl

X ').f. ~J ))-[; )JJ; J 5Jt ~ &V .f., rff 0 fs' ff

nh~p tham.Thich thli b~nh gia. tham n¢i nhi ctiu luu chi, gian nh~t

1riJ ~& *~ 0
nhi ~hvc thich chi, tat
y; ~ ifil
tien dieu
J!i.
ky ta
_/p ~
huu. khCt
-# fJa "~
ky huyet m~ch,

244
 *r) rt-f
thich E>~o tat

DiCH NGHfA (do~n 6- Chung thl) .~

Cham chirng b{•nh ··nhi{it quyot.••. neu il.ru kim liiu qua se ngl.l"(J'C l;;Ai thimh
ahim•·. Chtlm chirng b(•nh «h<in quyck··. m?u ll.ru kim Mu qua se ngu-r;rc l9i thimh
«nhi('h Cham .. nlJi(•t quy(;~t·· thi 2 am v.:i 1 Dlrung. Cham «him qu.nk·· thi 2
Dll'ung 1 Am. C;.ii gpi Ia .• 2 Am·. . tCrc Ja ch.:lm Am 2 Jan. gQi Ia 1 Du·ung. tire Ia
cham Dll'ung 1 hln. - B('nh l<iu ngc.iy. ta-khi nh;Jp vao siiu. Cham trf b<Jnh nay.
nt~n cham s<iu t-'<W v.ci llru kim th;Jt hiu. C& each ngfly I~Ji cham tru i;;Ai. Chung ta
bat bupc phc.ii do j vc.in-(M di!~u-hoa each cham ·phai trlif·.·. nham duoi no ra khoi
huybt-m~wh trong Klu.in-ih6. Pfu'p ciuim ( D~w cham) nhLr the !a da d;iy du.

CHU-GIAI (do~n 6 - Chung l.hi) ,

50)- Nhi~t quyet ... han quyet ... : MNDM chu : «Thien Quyet lu(m cim
To-van va thii~n 1/c.in nhi¢t b(•nh (Linh-khu) dcu co noi ve phep cham b('nh him
quyl>t va nhi¢t quyl•t ... - Chung ta thay rkmg day Ia nhfrng chfrng b<·nh rat
quan-tr~>ng ma thien nay chi nhac l<;Ai nguy6n tac cham trj. vi the chtmg ta can
dQc l<;li lrQn nhCrng thien ma Ma Nguyen-Dai da ke
tren mo'i ro dm;rc. (xin OQC
ban djch cua liMDl.rc).
51)- Nhi Am nhat Duong ... nhat thich Duong da : TCNWJ,c chu : «Cham 2
ltm Am. m()t ian Dtrang co nghia Ia ch£lm bo Am kinh 2 !an. cham ta
Duang
kinh 1 tan. nhtr v{1y Am-khi se thjnh va Du-ang-ta thoai. Cham nhu- v~1y c6 the tri
dtrQ'c chl.rng nhi~;t qu;vct. Cham 2 lan Dmrng. m()t ltm Am ding co nghia nhtr
trim. Hrc Ia co the tri fuin quyl•t. - TCThong dan liri cua Khai-Chi noi : «So l va
so 2 ir day Ia muon n6i den so sinh cua thuy hoan.
52)- CU'u b~nh gia, ta khi nh~p tham ... thich dq.o tat : TCN~c chu :
«Nhfrng chCrng b~'nh lilU ni'un. khi. cua n6 se o· cho rat sau. neu cham kh6ng sau
thi nhfrng b(}nh con Cr an-phl)C SC (\hong duoi ra dU'Q'C Va OCU khong hru kim iau
thi la-khi dang co-kl'~t b(~n trong cung khong tan du-Q'c. Ncu da cham I lim rna
van chtra hot b('nh thi nen ct\ch ngay cham trir l<;Ai. Neu da ch~11n trcr l~i ma van
chua hct thi l<;li tiep tl)c cham each ngity nl.ra. cho den khi nao tri.r dtr<rc b<}nh
m<Yi thoi. Tuy nhien. ch(mg ta n(~n xt')t xcm bc)nh dang (r kinh hay dang i:r lc;tc. Neu
ta dang a kinh thi cham th.ing vao kinh. con OCU dang a l(;l.C thi nen cham theo
u
loi Af{iU thich tyi 1\lC, do gQi la dfiiu t<i h(ru, cham cho no r~ khoi huyet ffi<;ACh>>,

vn .- DANG TA HAN-VAN. PI HEN AM (do~n '1 -Chung tm7 .-

ft w~J ~ ;:! :~ ·11; :t .-117 ft ~J riQ i Ht
Pham thfch chi phap, tat sat ky hbh khi, hlnh nhyc vj thoat,

245
 fa: /ti>' ~ ,~-~- ffiJ
\

z_,
/Jl fJv ;?0 ~~ 5Z ffi/1.. &j JfJ..
thi~u khi nhi m~ch hlfU tao. Tao quyet gia. tat vi. M~u thich chi.
i1:-t.
'11\ iL of ~~ ~ i\ ~ lrf' 5 5i.K -;f i~ ~ t ;t1'
Tan khi kha thu, tt._J khi kha t.o. 3.yham cu tinh xU'. chiem than
I

/1l
vang
I

t lai.
~~ t
be
1¥ ~
tac du,
-a
~ ~
(;1
~ 1k ~
h6n phach bat tan. Chuyen
::#:-
~'
8'

y nh~H than,
to/
h9

i.f it ~ £- -¥{ ~1~ A A!!

lf- .AA ~5;_ 1; 11 ~
tinh khi chi ph~n v6 van nhan thanh, di thu ky tinh, tat nhat

t ;1tf' 4 ...J; ,1£ /~1

ky than, l$nh
...(:;'
chi t~i
;~\ ;f,;
cham, thi&n nhi
$!}
\fJ
luu
.:t
chi,
A&bt.. ;fi:J
~X
vi nhi
-~
)
phu
~
-
chi.

:t.ky 1- /~ Jlt ~ J§:

./::::.
~z t~ ifo/ ffiL TJ 54
$ 01 -Jc
di di than, khi chi nai huu • Nam n9i nU' ngo~i. kien Cl!
4JJ
v~t
tt
xuat c~n
if 1
thu
/7o
v~t
(1\J
n¢i.
A
a

Thj
iW ~~1
vj
I,

dik
9 E,
:lL "
khi. ss

DJCH NGIIfA (do~n 7- Chung thi) .-

f11<.im trong pJu'p c/J<i/lJ. cluing ta pfJ;_jj ·SC:l( : X('m Xf>l·· phan hinh-khf. hinh Va
nh11c ch1n.1 tlw.:it nhau. t11ic·:u khi mil W{lch l{li tao dip. B('nh t;io /;.1i quy/tt-nghjch.
ni'n cht.im thm pfu1J .. J/.)u thich ... Tinh-khi co bj t;ln co th6 thu l~1i. t;,i-khi co 111
thi C(i t hi.~ uin ra.
;\'gtni'i th;,ly llwvc phc.ii cr mt)t IJ(J'i sciu.mio do cho yi•n-tinh. thc1y ro d1rr;rc S(r
llcinR' Jm'· (a) cti.a th;1n·lihi. dung kin ctra l~li. cot Jam s;;w clw han phach kh6ng
bj l<in. Pluii chuyc'n-chu j cua minh ~'iiu wri tfuln him mt)t. gi& dtr()'C tinh-khi cua
minh dung clu) ct'w no : J..·hong ngh£• dt~n ti/•ng noi cim ngviri kh<ic nham thu gi&
c.c.ii tinh-khi T;it c<i ph<li dtra nio v&i th;ln liim mt)t. khil~n cho chi ctia ngviri
duim lhm ~'<io mtii kim. Ilo{lc cluim qw mil hru kim. hoc)c cluJ:n th(lf nlu; mil
giir f.Je ngo<ii. dit~u-h<inh c;.ii th;.in ciw ngmri b{•nh. khi mio cluln-khi d•~n m(ri thai
clu.im. Nam m)i nt"r ngo~1i. kii'n quyl>t gi& c;ii chinh-khi cua ngtriri b('nh. quyt>t
khong df. cho n6 .w~lt ra . .\'gu~ii ril. ph:.ii gin-giir c;in-th{m lth6ng di3 cho ta-khi
nlJ{ip vao. 1~1 gpi do Ia ·(hie khi·.

CIIU-GIAI (do\tn 7 -Chung thi) .•

:)3)- Ph am thich chi phap ... ty khi kha bo : TCN~c chu : ·B('nh bi thibu khi
ma hinh nh~IC dura tho:il m<.tch bi t;io-dp. b('nh tao va quyet nghjch. do Ia khi

(a) ·t!lll L.1i C'hu so 1:3 thit:n JJ.in tldn (Linh·khu 8) ve rhfr t·.ing lai.

24()
hU' ben trong. til tfHlC ir kinh. Nen cham thco M;;\u thich. b~nh lY cham ben ta
hfru. b~nh (r hCru chf1m ben til. Neu ch:.im i:r. l<,1c thi nPn cham nh~ va c;,in.· nhU'
v~y se liun cho linh-ldli bi tan co the thu trir l<,iL va se b!m cho ta·kLi dang t\11 se
bi tan ra·:.
54)- Chuye:1 y nhat than ... khi chi nai hLtu : TCTMng chu : "Day y noi
ngu-(rj thc.\y thlli)c phid gi(r lay th{ln ClJa minh, k!lien cho chi CUa minh (y t~li
tl)'
vi¢c cham trj. Oi ! Tla(u1 dn'.! vu tc.ing !Jinh. khai khibu & taL. khong nghe ti/>ng n6i
ciw ngviri kluic li1 nham giCr cho tiuh-khi duqc gitr I;.1L.,.
55)- Nam n¢i nti ngo~i ... thi vi dac khi : TCNiuJ,c chu : "Sau khi cham xong.
ding phai th~in-tr<,>ng : diH1 oug i<y n<)i. dim ba ky ngo;.1i. Ky ngi;:,1i co nghia ia
gil.r-gin kl11~>ng cho ( chinh-khi) di ra. ky n9i e6 nghia Ia 'c"n-th<;tn gin-giCr khong
cho ta-khi di vao. Dlnye v(1y. ta sc t:•m cho ta-khi ra di va chinh-khi phvc-hoi. Do
gQi Ia d;.ac-khi.
Diuu 78 I\: an co vi:~t : /\'am ngo~1i mr nf)i. thco DBNGiAn thi Nan· klnh chi n6i
pht•p ch5m. co kh:k vu·i y-nghia i:r thi6n nay. - TCTMng ch.J : "Nam thu(>c
Du-<Tng. J'\fr thu(>c Am. Duvng iY ngoiAi, vi lhb phai khibn cho n6 vao trong. Am (y
trong. vi the ph<:i.i d.1n cho no ra ngoai. Vi('C lam nay nham dicu hoa khi Am
Du-<Tng ngo<,1i va n<)i v~y ...

ftJ tJ
f{; .z. ~ ~ \XJ lJ!} ff'J it jfd.. .;7} fA] G
Pham thich chi dun: tan n¢i v~t thich, tan thich v~t n¢i; di

~-~ jftj ~ *'1 IT!]

PlJir lfr ~' ~Zl *ll 6 Jf'thichJ ~
tuy v~t thich. di thich v~t t tJy: tan n9 v4tt thich. di v~t

~~
~:~~
iifr '11 JJ]) t~J 6 -*1 'lzl ~
,-Q 2:; /g~ t; jtJ u
n9; tan lao v~t thich, di thich v~t lao; di bao v~t thich, di

*'J
thich
lr!]
v~t
~ G~·'v
bao: di co
I
/lf)
v~t
jfJ
thich,
0 j~
di thich
h
v~t
~af.
·.;
co;
0
di
1&
khat
wv~t

i!l:; ·f'~: )\ JJT, :¢' ,->-., :t"' ' ~

f'J ~
thich, di thich

~J 0
~
*'J *
o/.J
v~t

jfz ~ JR :t
khat; d~i
,.0-;;
kinh,
/'\::.)'

d;;ti khung tat

rA..
djnh

j{t1 ~t-
ky
i.t
khi
73
nai

-M ~
~ 73
I
}jf 'IT7J
thich chi; thl!a xa lai gia, ng9a nhi h...ru chi nhll t hl,l c k hoimh nai
-
f·J 0 zt ~t A ~ J:J_
/fJ ;0 ~ 0 --k17 ~r f .f.
thich chi; xuat hallh lai gia t9a nhi hvu chi nhu hanh th~p ly
2-17
khoanh nai thich chi~ Pham th*p nhi
6
-t - cam
~* :it i~ ~,L
gia
57
ky m~ch lo~n
a tl
khi tan.

If -:t pt J;$1 J~
nghjch ky doanh v$, kinh
iL
khi
/f' ;jz ~ JO
ba_t thU'. nhan
*'J
nhi thlch
~ #J'J ~
chi Uk Duang

~~ A ;0 ~~ .fi\ ~~ $ ~ ~ jr) 'f~ iL -f~ :£

b$nh nh~p U' Am Am b$nh xuat vi Duong, Uk ta khl pht;~c sinh .

.l10 5-
Tho cong v~t
1iJ ~
sat.
k iW 1~
thj vi
_f tr) ·ff 31 ;!f\
ph~t than, hinh th~ dam d~t.
73 ~ ~
nai tieu

~~ ~i1_5f ~:/fz 7J' /f-L ~£ $: .:f- o}j\ ft 1~ J; 58

i ~
nao tuy. tan djch bat h6a, thoat ky ngu vj. Thi vi that khi da.

DICU NGHiA (do~n 8- Chung thl) .-

Pbiun nhifng ~<'i{'C c.:lm cham g6m : Vira m&i nlu)p phong (giao-h{Tp) xong.
dirng ch£im. d<i cluim r6i thi clL"rng nh~ip phong : da say r6i. dirng cham. da cham
rt)i thi dtrng S<IY l llJifj Hfil flOi gi;}fl. dtrflg Ch<.im, da Chcim f"Oi thi dirng flOi giijfl I
vira Jam vi¢c m{•t nhQc xong. dirng cham. da cham r6i thi dirng Jam vi<Jc m~,?t
nhQc : d;.i an no. dirng ch<im. dc.i cfu.im Poi t hi dirng iin no 1 da d6i. dirng cham. da
ch;.im r6i thi dtrng ell; dui : (hi khfH r6i. du·ng clui.m. dii ch<im r6i thi dirng dfi
khat: K!Ji ma c6 vi{•c gi qwi kinh. qua khung. ncn (co thiri-gian) dinh l?i khi r6i
fuiy cham : m&i virn di xc d£;n. n{•n nlun nghi trong thiri-gic.w btra cum r6i m&i
cham : di b(j vira d(~n. min ng6i nghi blwg thiri-gian di 10 dt;lm r6i m&i cham.
Sir di co 12 plu'p c.:lm clu.im tn'n. hi vi !tic bay giir m~1ch d.:mg lo(JIJ : khi dang
tan. khi vinh (donnh) ,..~, bi nghich. kinh-khi kh6ng con v;j.n-h.:inh thro thCr-tr.r. Neu
trong tnrirng-hr,rp niHr t.'{iy mil ta chc.1m vc.io chi st:' him cho Dtrung-b(inh nh(ip
vao Am. Am b{in!J )(Wll ra & Dtrung. (~10 CO'-h(ji cho tc.i-khi sinh tr& l(li. Ngtriri
thay chc.im vvng-v£t J.:h6ng xc•t kj c.:ic 16 tn'n. d6 Ia hQ dc.i ch(it dlft (giN chet)
-th.:in-th~ con ngtr&i. him clw binh-thi; con ngtriri bi kh6ng ,.-~in-hlin binh thtrirng.
ti£'u-hao mio tliy. Uin dich khdng con h6a. l<im cho ngri vi kh6ng con. lam trim
vai tro t~w ra thAn Iilli. Tn g{Ji du hi --tlult khi·· F{iy.

CIIU-GIAI (do~n 8- Chung tM) .-.

56)- Pham thich chi cam ... ha'nh th~p ly.khoanh nai thlch chi : TCThcmg
chu : «Chfr n(ji eo nghia nh{ip phong~ khi m&i nh(lp phong thi tinh-khi bi th<'H ...
Can chu ve laC)g liuybt khi noi gic)n thi khi bi lht.rgng nghich. huyet se VQng
hann. Ngoi liiu thi ttnnrng nhve. cho nen neu ngoi xe den. nen nam nghL di nhieu
tht.r<Yng den din. cho nt>n r!eu di b(> m&i den. nen ngoi nghi...»
57)- Pham th?.p nhj cam gia : DB~Gian dt.ra liri chu cua hQ Gi&i noi : "Phiun
th<)p nhi dun g6m , 4 hie mil tro-i gio. nnra. luc toi-tiim. cho qua sang. day Ia

248
nhfrng luc l<hi huy{H con ngtr<ri bj ngtrng·tr¢. khong dieu-h<la. g6m H.r r.flm. Khi
qua no thi khl htr, lhuc)c ngu dun. Mai vira no thi khi thinh. llm9c h)c dm. Qua
say l!"U'Q"U khi lc:,m, lhw)c lhat cam, Qua noi gi<)n thi khi nghich thUQC bat cam.
Qua khat thi djch thieu. thuc)c d.ru cam. Qua m(•t nhQC thi khi hao, thuc)c th(lp
cilm. Qua kinh·sg thi khi tim. thu(>c th<:tm nhat cam. NhCmg nai rna nhfm than StY
t;,~l cham se thm.rn~ dl>n sinh khi thuc)c lh~p nhi dim. Nai ,gQi Ia nhan than su
t{Ji Ia dl!a vao H.r th&i rna phan bi(~t. Do lil xuiln (y hong SU'CYn thu Cr hong ta.
SU'irn hCru. dong l<,li that ilrng, h(J (y vung run. 4 vi.mg nay thu¢c ve thiri rna Can,
Phe Th~n. Ty quan-ly. C~un cham.
58)- Thoat ky ngu vi : TCThong chu : ,,1\Jgu vi im vao mi<)ng. tang giCr n<Yi
Truerng va Vj. vi co val tro nuoi (hrcmg ngu khi. khi co hoa thi m&i sinh ra. tan
dich nher the rna thanh dtr<,rc. tfuin m&i til sinh v~y. Phap cham thich. cai quy
Ia er cho dac than. trf khi. l'~eu ph<,lm vilo nhCmg dieu cam tren day. se him thoat
min cai than-khi do ngu vj sinh ra. Ta gQi dfty Ia that Jcflf.,,.

+ •
!X .;;. DANG 1'h HAN-VAN. PHI~N AM (do~n 9 - Chung thl) • 0

~ 1~ L Nt£><- 1, ,~~ ® }\ If~ !;. ft ;:~ :Jift

Thai dttcmg chi mS!ch k y chung da. dai nhan phim chiet .khiet tung.

~ 0 J~ Ji} 73 -~~ 5f }i )f ~0 }~ /), ~'

ky sac bS~-ch tuy$t bi

~ ~~~ ~ .1f ~
-"'r
i
dttO'ng chung gia, nhi
*
nai tuy$t han, tuy$t han

lung. b.:\ch tiet

~ }1it_
tStn tung, ml:JC
g
ilk chung hy . Thieu

~~' -~~ fi j,
h$ tuy$t, myc
59

h$

}~ - Jl
tuy¢t nhat nh?t ban
f j{t]
tac
it $:\ i- f-L ~ ~
ttl hy. Ky tti da
-t 6 73
sac thanh bS~-Ch nai
- u (. t A? -41 1/ -.}= -t,l•. -t ->- h
JlG r7o ii)j ,:1 # /JJ' a ff J:11 1 f -fr ~~~- -zr G e0
tU'~ 0 Duong minh ch~.mg gia, khitu myc d9ng tac, hi klnh v9ng ngon,sac

1f. :Jt J: r Z.~ };it ~ JQ <f' At Jl'J -~}}. ~ 1~ 61

ky
h, ;t:
hoang. thuqng hS! chi kinh, th[nh nhi bat hanh, tac chung hy. Thh?u

~ J~ :f ;fy ~- j f< rfJ tfo ~& ij~ _t

am chung gia, di$n hac, xi trucmg nhi cau,phuc tru6'ng be tac,thLfgng

1 7J' 1! frU '~~ ~ Jfi ~ ,&~ 1t f ~-- 9~ ~t

hq. bat thong nhi chung hy ~ 2 Quyet am chung gia, trung nhi$t ach can,

4hi
~~-' /\$ ~kjr 4 fi'J ~ ~ ~P J::
ni$u, tam phien th~m tac thi%t quy~n noan thllcrng sue nhi chung hy~
.~1 m }~'- ~ 3

249
 :1\ * ,~_!1 ijt· ~~ ~if 1' JtS1'
Thai am Chung gia, phuc trU'6'ng be, b2.t
t~(li -t-
dac
.~
*
.... ~,

ttic. khi
,u, ~
~ (1*
ai
Q~
thien. ~u.

~~J J1_J! 9bJ iiJ --.:.n, ::f J.:L ~~] J:. T- ;f ilL
2
au tac nghjchJnghjch Uic di~n xich. bat nghjch tac thugng h~ bat thong.

Gl ~~J (1jJ ~' ~ .f..J (~t 1.i:J ~~ ~hy.64

ill
j:. 1 7'J
thllgng h~ bat thong tac di~n hac bi mao tieu nhi chung

NGHiA (do~n 9- Chung thl) .-

Khi m~u:h Th<ii-dtn.mg bi dwng w.n't. mil¢ bi tr{J"n. than hinh bj v.;in uon. bi
.. khic.it Kung·. rmiu s.:lc tr/wg lJ{ich (1<8 bi IJtio riridu-a t&i virc mo-hdi bi Wy{'t. Khi
mo-hOi bj I Ll)'~;t tbi du;t.
Khi m:;wh Thic~u-d!r;rng bi clwng Wy{'l. t<ai s£> bj dill(;. tr.:lm dOt xu-c-ng dPU
buong long. phc.ln m(.Jc-h{• ( vimg m:.il) bi wy{•t-khi. m(.Jc-h~• bi tuy('i chi 1 ngay ru-ii'i
Ia chl•t. Khj clu~l I hi silc m{al dui l ir X<.Wh qua tr<.Ang roi m&i Chl~t.
Af~1Ch Du-ung-minh bi chung Wy{•t. mi{ing viA mat d6u di}ng givt. hay Jo-S{T.
noi Scim b{i)'. silc IJJ{il ~'i.ing. Kinhm{lCh u tri•n h.:~y du-&i d6u thjnh viA khong
v[w-h1nh du-vc. nhu- ~'{l)' /i.i ph;.ii du;t.
M~1ch Tbit''u-fim bi dwng lll)'{'l. silc m{il s£i. d£•n. rang 19 diJi ra nhu- co nhiC.u
ch<it bdn. bpng lrLr&ng vi bi bl~-lflc. trc;n v.;j du-6-i khong cOn thong nhau. Va S£;
cJuk
M{wh Qu.nit-<im bi dwng wy~•t. bc"•n 1rang nhi{•t. c6 hqng bi kho. hay di ti~;u,
T:im bi phi(;n. m'u n{ing lwn thi ilr&i b! cuon /;,Ji. tr&ng d;.ii bi nil lt>n va tm lt,~i.
chl't.
M~1ch Tb;.ii-<im bf dwng tuy{'t. b{mg bi tnr&ng be. khong tho· du-q-c. hay 9' va
h:.ly 6i. Moi Un oi hi kh; bf nghfc!J. khi bi nghich tbi m~lt do /{•n. N£~u khi khong
nghjch mra tlJi J.:li x;iy r<l tinh-tr:,mg tn•u dtr&i b.:it thdng. Khi thu-vng h<:J b.:it
thong thi m~it .sl• d<·:J. ldng v<.i da bj kJg) h<.io. clu;t.

CIIU-GIAI (do~n 9 -Chung lhi).

5!.1)- Thai d11ong chi m?ch ... tuy$t han Ute chung : Day la do\}n quy-kt~t vf.
cai D<;lo clwng r!ll: bat dt1u a ngtl hilllh va cham dtrl ir h,1c khi. M~ch cua kinh
Tuc Thai-dmrng ldtCri lt'n llr klH)e mat trong. len lr<in. len dinh dfm. tir day nh~p
1:,\C v&i n:io, qtny tr& ra XlH\ng g{lJ. eh:)y dQC tlwo cqt song. ap Vi\0 vung that
ltrng... Kinh Thai dtrO'ng lil phtJ clJa t[m dieh va chu VC khi cua cac kinh Du-o-ng.
Khi huy(~t-khi tuy{'l ma kh(mg lam vinh dtrQ'C. dt.nrng dtrQ'C can ffi<;lCh thi cim
nl<,!Ch S(; lam lr<yn mat Vil V;)u ubn th{ln·lhe.
Khi tinh-minh liun cho chtl!lg ta thtty dtr!.fC ngu sac Ia hoa cua khi. Khi kinh
Tl.ai-dtrang cht~ vc bi-mao. Khi khi t uy(·t & bi thi sac no mau bQch va tuy<}-t han
(hhong ciln m<;·hc)i)

250
 60)- Thieu ducmg chung gia, n:1i lung ·. .. thanh b~ch nai hi : Kinh
Thieu-dtrO'ng khiri limo- khoe mih ngmii. nh(ip vao tat tai bi dire. do Ia do ffil,lCh
cua Thieu-du-o-ng bi tuy('t. M~1ch Thibu-(.hr<rng chu ve cot. cho ncn Bam cho tram
dot XtrO'ng bi Luong long. khi d.1a Thi('u <hnrng bf tuy~t. M~ch Thieu-du-<rng
thu(}c Thc}n. Th~m timg chi. khi mvc-h¢ bi tuy¢t thn chi se chet tru-&c. Chi da chet
thi sau 1 ngay n.r<Yi. ngll'<ri se chct.
61)- DLtang minh chung gia ... thjnh nhi bat h.inl) tac chung : MQr:h
Dtr<rng-minh khiri len iJ' mC.Ii. xuong dll'(ri nhc}p vao rang. xm\t ra chc,ty thoo
mi¢ng. vong qw:nh moi. >mong dll'&i giao v&i huy¢t Thira-ttr<rng. Khi mi('ng va
miit d£iu d9ng gif!'l co ng!li<:rla kir•h-l<hi ci:m Dll'<rng-minh muon tuy¢t. Khi hay io
S{J'. n6i sam b{iy. sc.'ic m{it viwg co nghia !a than-khi cua kinh Du-ung-minh da
tho.cit ra ngoai. Cii 2 kinh Hlll'Q'ng va hc;a. thu vito tuc deu thinh. co nghia Ia
thinh (y ngoai rna '.uy('l ben lrong. - Chung ta thay rang rieng kinh Dll'O"ng-ll;inh
va Thai-am Ia dbu dt~-c(tp den tfun;rng h~'· Dicu nay ~6 nghia Ia tir that lll'ltg tr<T
Um do kfnh Thu Thai-am va Thu Du-crng-minh lam chu. ti.r that lll'ng trir xuong
do kinh Tuc Th~ii··[un va Du<rng-minh him chu. Khi rna 2 kinh thucrng hc,1 deu
thjnh va khong thong nhau n(m t.hi phai chct. Khi Am Dll'<rng cua ThUm Dia
khong giao nfra thi ph<.ii chet.
62)- Thieu am Chung da. . . bat thong nhi chung : Mc,&.-;!1 Thicu-am thUQC
Th.$n. l<;1c Bang-quang. len tren qucin v&i Can each. nh~p vao trong Phe. tir Phe
xuat ra ll}C v&i Tum. Khi b!mg bi KrU'J-ng iJ(;· llit• thi do Ia mQch Thicu-am bi tuyQt
khong con thong nfra. 1\tc)t bi den do Ia khi sac bj thoat ra ngoai. Rang 19 dai ra
co nghia cot-khi khong tang gifr nfra. Tn;n dll'&i khong thong. thuy hoa khong
giao. Trll'irng-h<rp Thi(!u-am co nhac d0n thll'gng hQ. do Ia vi Thil>u-am chi
thtr{J'ng. qulm hocl clui chi D;1y lc.'l tru<.rng-h9·p Am Dll'<rng thuy hoa bi tuy¢t.
63)- Quyet am chung gia ... noan tht16'ng sue nhi chung : l\'l<,1ch Quyct-am
tuan-himh thco b6n trong dui. nh~tp viw vung mQc l6ng. thong v&i Am khi: b¢
sinh dpc. tuan-hanh theo co iwng.... Khi lt.r&i bj cuon. trl.rng d£d bi teo lc;ai. do ·hi vi
mc;ach-khi cua Quy{!t-{un bi tuy(•t. f\'l~tch Quyct-arn hoa v&i hoa ella khi
Thicu-dtr<rng trung hi(n c!lo n<·n khi hoa-khi nity xuat lim trt·n se li1m cho ben
trong nhi(•t cohQng kho. ·nun bi phi(•n. Ci.;.n dui vc su-tU~t ;I./f.--' :--!.!_:. cho nen lam
cho hay di lieu···
64)- Thcii am chung gia ... bi mao tieu nhi chung : Mc.tch Thai am len tren
thco dui trong. nh:~~p viw b\mg ten d(·n c:.ich. i•p v3o yet (c6 h9ng) iien·l~c v&i
cuong lu-&i. tan ra lr chnri hr&i. roi l~1i tir Vj rot vao gifra Tam. Khi m;;tch
Th<ii-am lii,Y('t. khong ClHl thoug nfra. b~mg bi lrll'&ng va kh6ng thir dtrQ'C. Khi
Thai-am U!ll t::-6n theo ch. ~<rng
. cua Tiun g£1y thimh chl.rng g. Khi 6i ma m~it do ...
co nghia la khi di Hr Vj len Tam roi Hr Tfun thoitt ra ngoai. Nb·J nhll' khong bi
nghich thi do li1 2 kirih. tlAu va tuc deu tl.;yvt. tten du&i khong con thong nfra.
Thll'<rng h<.l kllong thong thi Thl"1y se thl.ra lim va Th6 bi bc;ti. lam cho sac mc)t bi
den. Khi dm Thu Th~ii~tnn bi tuy('l s<~ li!rn eho bi-mao hoo kho.
Tr6n day fil noi v6 6 khi bj. ehung tuy('t lam cho i<inh-m()ch cling bi tuy('t. Vi
nhu- con .ngtr<ri co anh em sinh ci.mg sinh. dp thi cimg chbt v*y. kinh~m~ch l::'iy
o-
goc ngu hitnh cua t<.mg phu de sinh ra. va ben ngoai hcrp v&i h..ac khi cua Am

251
o·lrO'ng. Cho n('n trtr&c ht~t noi ve dQO chlmg thi lay ngu tQng lam '~ '6kj. cuoi
cung kl~t IQi v&i h.)c kinh. Day y noi sinh b<ri ngu hi:mh va chung b6-i lvc. khi. Tat
ca nhfrng liri chu cua so 5D d(!n s~ ,dbu cua Trtrung Chi-Thong.

11f:'r thit'n Cl!UNQ Tllf

GS. Huynh Minh-Dtrc

djch
 AY Ia thien tht:r 10 ctm kinh UJ\:11-KIIU. c6 ten Ia KJNJI MJ;1CJI. - Ma
1\:guy<'n-Dai noi : ,. Pham nhCrng phan noi v(. kinh-l?c trong N(>i-kinh dlcu
U1y tir d£1y de
m& r(>ng ra v(IY'··
Thvc v<)y~ d<iy lit 1 thi('n dity nhat va dong vai tro quan-trQng nh~t trong
N(>i-kinh. cung nhtr lrong ngitnh y-hQC co-lruycn. N(>i-dung bim tat ca cac con
Otrirng V<)n-hilflh CUa 1\hi-huyt•l. CUa m:_\Ch tren nhfrng COn dtrirng OlrQ'C gQi chung
Ia kinh. 1\:hfrng con dmrng nity ch<.tY kh;lp ehu than· cim con ngtr<ri. tir trim
xuong dt.r&i va tir dtr&i u~n ll'Cn. Th~,rc-le mil noi. ll'ong ngimh y-hQC co-truycn.
du Ia chCra b('nh bang thuoc hay btmg ch£un-clJ'u. cong vi<)c nghien-cll'u kinh
m(lch vt1n lil diL•u-ki('n ti('n-quyct. - Be\ ·1'\.IC dii ,ch.rgc ph<.ln chia nit ro-rang.
Trtr&c ht~t. moi dtrcrng kinh dtrqc trinh uay thco thtr-tl! trtr<rc sau. tir Thu
ThaHim Phe <lt'n TtJC Quyet-fun Can.- licp theo Ia trinh-bay S\f gay b¢nh cua
kinh-khi. Phan th(r hai trinh-bily 15 l~lC. lrong do e6 ca m~ch Nh~m va ffi<)Ch Doc.
d<)i-l?c cua Ty ... - D<)e bi('l tron~ thi('n ni1y. Loi Cong hoi Hoang D(; chl.r khong
phai 1Ioang De h<)i Ky B<i:

I .~ DAl':G rA IIAN-vAN. PI liEN AM (do~n l 0

Klnh m{!.ch) .=
_.1-
'W ~\
fo, ih\ fl. t 8 ~ 11~ .t, ~ JV ~'1
Loi Cong van l1 Ho.:tng E>e viel :«Cam m~cti chi ngon,pham thich
j:j:.
~ 1j_ .........gu. "~ h
~
_...:;
-J.~ '-:g' :t
, .. rfr ~i ~'J $ 7$ ~
~
chi ly, kinh m9-ch vi thi, d9a;,h ky s& hanh, che ky d¢ luqng.

253
 ~ ;j( p_
~ !It -'3'J
_.!...
./' /f1 Iff,~ ---~
;.. ....
\ ~:-
r~~ 1ky ~ =1.
n¢i thU' .ngu t ~ng, ngo41i bi$t lye phu .Nguy$n q.n van E>~5.»Hoang

~ ~ il~ 1..
\'i:.T ;t.J E\ tt #j.
~ tv\' ,fi-J ~il gg; .1-
f>e viet:«Nh~m thi sinh, tien thanh tinh~. tinh thanh r:hi nao tuy sinh ,
4

t ~~
COt vi
rf ntk ~t
catf,
i~
m~ch Vi doanh',can
~ 17 ~~JJ
Vi CU'Ong nhyc
~1 ~~ ~
"i tuong, bi
'( ,'f
phu

~-~-- ~,A . ilL

g% .J.JE!_ JiJL
10
m~ch d~o di thong,huyet

,~f( ff((, ~ jtg 1

khi nai hanh » Loi Cong viet :«Nguy~n tot van klnh mq.ch chi thi sinh."»

~ ·~
Hoang f>e
F-1 )i ff1~
viet:«Kinh m~ch gi.i,
1 frJr ~~
s& di
flL )1\ f0 ;t J/z· 1i
nang quyet tli sinh, xu bach

~ ifij hi 'Jf :r- tiJ 3' 3]__/ 0

b$nh. dieu hlf thlfc. b~t kha bat thong.»

DICH NGI!IA (do~n 1- Klnh mf)ch) .-

Loi Cong hoi lloang [){- : ·1'/Ji(~n .. Gim phtJc" co noi. pham c:ii Jj cua viqc
cluim /;.i pluii Lly . kinh m~u:h.. /~im d;.l Ll. 1\'o co nhi{'m VtJ <·doanh · cho s{l'
v{m-hlmh (ctia k!1i). no .cJu:. chi clw kbi tlu.inh --d9 ltr{Tng,··. Bc}n trong. no lam cho
khi du1 ngu t~wg V{ln-Ju.inh tluinh thii-ttr. b{•n ngo;ii. nO Jam cho /tJc phil
phlin-bi(•t nhau. TJJ;.In mong dtr{TC ;;g/w ~·6 c;.ii ··D~w v{m-hbnh•> ay>•,
Hoang De ditp . . . Con ngcriri khi bfit d<lu sinh ra Ia . . tfnfJ,, thanh trtr&c nhat.
<·.Yinh·, tluinh rM m&i chin n<io ·flly sinh ra. COt dong V<li tro •·can". m~rh dong vai
tro .-.·doanh". c;in dong nzi tro "ctrcrng·'· nhtJc dong n:1i tro •·tm:'rng". bi-phtr
ran-chlfc d(i long ~·ci toe dtrl,(C chii ra. Coc-khi r.h~ip vao \/j. m~ch-d;;w sci nhir do
dtr{TC thong. lwyc\t-khi m&i V{in-Juin!J ...
LOi Cong noi : .. Tfuln mong dr:vc nglw cho rot-rtio ve van-ae <·bat dau sinh
ra" CU8 kinh ffl{ICb .

I !oang De dap : Kinh m~u:h Ia nht'rng "con dtrirng ... dva v<io do ta quyl•t de
dlr{TC Yd{'C song chh l<i wri .sc.ip Xt~jl tr;.im l>(•nh. Ia nO'i <'dii'•u-hoa·· vi('c hlr thi)'C
mii (ngliiri tfu1y tlwc)c) ldJ6ng c!J£; khvng thong;.,

CHU-G IAI ( do~n 1 Kifl.h m~rtch) .-

o

1)- Cam m~ch : M~Dal cbu : . Xt't .ra. chfr C:lm m?ch o- day phai hi6u Ia Cam
pb~1c, tl.rc Ia thit'n C/im phpc thi4-'n 48 ( Linh-khu). - TCI':~c va ci!ng
dong y nhtr v(ty.

254
 2)- Doanh ky so hzmh. nguy$n t~n van ky E>q.o : Chfr doanhu day co nghia
Ia mu r(Jng v~ ci!ng co nghia Ia na'i m& rl)ng. y noi kinh m~ch dong vai tro m<Y
r()ng S\f v~m-hanh cua khi. Chfr che a day co nghia Ia (Jieu chinh cho dung v6'i
m9t mfrc-d() niw do trong ph~m-vi v<}n-himh cua khi. Chfr th{r 6- dfiy dong vai
tro m{lt dl)ng-tl)'. sc\p-xcp theo 1 trinh-tl)' niw do"'' cfm th(r ngu t{Rng c6 nghia Ia
kinh-m~ch dong vai tro sap-xep de cho mf)ch-khi v?n-himh c6 th(r-ta,r tren, nhfrng
Jcinh: con du-irng hQ'p v6'i S\fV<}n-hanh cua Thien Dia.
3)- Nhfm thi sinh. ti€m thanh tinh : TCNhfc ch~ I «Tinh chinh Ia thuy cua con
ngu-iri. v~n-v{lt khi meri sinh ra, luc dau chi Ia thuy.. Tinh Ia cai can : r~ cua ~
i.\, nguyen-l<hb.•. - Xin xem lai chu so H). 12) thiim Bars than (Linh-khu 8).
4)- Tinh thanh nhi nao tuy sinh : TCNh(lc chu : «Tinh dtrQ'c tang ?:t Th~n.
Th~n thong v&i nao. Nao thU<?c Am. tuy Ia phlm sung cua cot. Tuy thu¢c ve mio.
cho nen. tinh thimh roi sau do mio tuy sinh». - Dtrlmg Dung-Xuy~. trong phan
hqp lu?n giCra Tam va Th?n cua sach Thtrang-M.n i~n vh~t : «M~c dti Th~n lam

Thien nhat. tu-c Ia phan Dmrng-l<hi trong que Kham ( _ = ).

chu ve tinh. nhung th~,rc S\f no dU'Q'C hoa ra bai Tam huyet... - Thien-quy Ia
di tir M~nh-mon
xuong den bao-cung thi hoa thimh thuy . Khi no di tir Doc-mf}.ch xuat ra thi gQi
Ia tien thien Du-crng-khi. khi den biw-cu.ng. tu-c la Du-crng dtm ·thi Am &ng thee.
Nh~m ffii;lCh {y tnr6'c ng\fC cung veri ffii;lCh Thai-xung. ca 2 deu tlr: dieu-himb Am
huyet cua h~u-thicn. no Jan-dat huyet & Tam xuong de nh~p viw bao-trung. cung
hQ'p v&i thuy cua Thien-quy..-;- Con gai thUQC Am. lay huyet lam chu, do do rna
khi phai hoa thco huyck Thuy cua Thien-quy deu phai bi(m thimh mim xich (do).
Du·erng di cua Am chu ve vi~'C di xuong. ti;lO thimh nguy?f.-tin (dtrirng kinh). -
Con trai thu{lc DuO'ng. lay khi lam chu. do do rna huyet phai hoa theo khi, nghia
Ia huyet phai bien thanh mau cua thuy. do Ia tinh. Tinh khong phai la thanh thiiy
: m.r&c trong rna Ia chat nuerc co d<? s~t. do Ia vi ben trong tinh ham chfra
huyet-chat. Con duerng cua D~crng chu ve di len. do do rna con trai co ffiQC .rau.
Neu tinh-l<hi ni)i-Jicm thi no se quay tra ve veri Th(in-h(! nh~p vao trong CQt
song. sinh ra cot tuy. len tren den nao d~ ti;lO thanh tuy hai Nao khai 7 khieu de
thong v6'i Thien-khi. cho nen mio-tuy l~i la chu-te cua ?t..-- )~ nguyen-khi trong
than-th~ con ngueri. N<?i-kinh noi : Tam tang than. tuy nhien. m{l.c du Tam Umg
than, lam chu than. nhung th1,rc Sl,r than ci1ng hq-p vQ-i tuy, v~y than la dt.mg cua
nao tuy».
5)- Cot vi can: Cht.r ff
can chi vao phan chinh cua m<?t than cay. - TCN~c
chu : «Day y n6i den cay c6 than. dat co da. tat ca co nhi~m-Vl) lam cho 1 v?t lflp
ky than: d{mg thclng than minh'"'·
6)- M9-c~ vi doanh : MNDai chu : «Day vi v6'i doanh-trc;ti cua 1 vi tu&ng»., ..:,
TCN!uJ,c chu : «MC)ch va lc;1c kin'h doanh toan than, v~ the nen huyet-khi m&i
h.ru-hanh quanh than ngueri kh6ng ngirng-nghi».
7)- Can vi cU'CJ'ng : TCN~c chu : «Can 1\rc ct.rng-cap. no co the rang bu¢c
(u<rc thuc) cac cot-l;;ic. gay ra d<?ng-Uic cuirng-ki<}n>>.
8)- Nhyc vi tU'O'ng : TCThong chu: «Nhvc sinh ra tir Tho-khi, n6 vi nhtr bfrc
tt..rerng thanh dong vai tro bao-v<} ben ngoai)) - TCN~c chu : «Nh\lc vi nhtr birc

255
. ttrO'ng thlmh. vi' the no co th~ tang chfra huyet-khi».
9)- Bi phu Idem nhl mao phat tntong : Thien Th1.n;rng· c6 thien chim Ju[m
(To-van 1) n6i ri'mg con ngu-O'i. trai hay gai. den tu6i that that hay Ia bat bat thi
T~n-khi thinh. bi phu rein-chile. rang mQc toe dai. gQi do la « scr
sung-thinh cua huyet-khi•.>.
10)- Coc nh~p U' Vi. mq.ch dq.o di thong : chu : «Do~n tru-ac noi con
ngtrO'i thimh hinh belt dau & tinh. Do~n nay n6i con ngu-eri du-c.Yng hinh nhir &
ooc-khi. Thien Vinh v~ sinh h¢i n6i : «Con ngu-eri thQ khi lY Coc-khi. Coc nh~p vao
Vi. truyen len den Phe. Ngu t~ng h,1c phu deu thQ khi nay. Phan thanh cua khi
thimh ra doanh-khi phan tr{JC cua khi thanh V~». Chfr kinh m~ch ir day nhan
m~nh ro ve con du-<rng v~n-hanh cua kinh m~ch. No co .th~ quyet sinh. XV tv
bach b('nh. dii!u hv thr.rc. d11a vao no d~ th11c-hanh vi~ tri-HE}u v~y». ·

•
• •
n .-DANG II AN-VAN. PHII!N .-
Hr ~ A ~ G R~ ~ 1 "f' .1~- 1- .~~
Phe Thu Thai am chi mq.ch, kh&i vu Trung tieJ! ha lq.c
*'
Bq.i

~ l{ )Jt 11 ° ):_ fJ~ "' JJ-t ~ itf ~\ t-tf: ili

trllong~hoan tuan Vj ~h~u ~thll6'ng each thu¢c Phe!:$tung Phe h~ hoanh xuat

Mt 1 "f tfH Pit

1

rJ9 .;q.:r ,Ji.. * ""U' .3: ~ 1fii r-

+/,fi lf tAJ.; rt 1 J! noi h~mh Thieu am Tam chu chi ti~n : ha
5 16 1
dich ha! ha tuan nao

i1
tn!u trung,tuan ty n¢i,th116'ng cot hq.
~ 1 0
liem, nh*p Thon khAu.thll6'ng ngu
):_ --~'
~If ~~~ ~!~ ~ 1\ ::tN ~ §$ :#- i -;1 JJ( Rt~~
chi doa~~ gia, tung uy~n h*u
19
tuan Ng11 te, xuat dq.i chi Ky chi

1 ~ ;}( 1~ fAJ i ~ :t -;$ k 'fij ~1 ~ JJr

doart~ Thi d¢ng tac b~nh Phe
2
trvc xuat tht1 chi n¢i liem, xuat ky

~ ~ NJj gjy ® r~~ j}\ ~:}f

3
j;_ t ~ ;l Jrj ~
tn.t6'ng man banh banh nhi suyen khai: Khuyet bon trung thong th*m tac giao

r;F;; ~ ~ ¥ !tt; J~~ lit ~ ~ i M fir 1- ~

nhi m~J~ Tht! quyet~ Thi , chu Phe
6
lllc5'ng thu vi ty so sinh b$nh

:f ~i< .l:- ffc ~~ jJj >'\jl

AJ ~ f il~ "~ fl/ rXJ ~
gia~ Khai thu6'ng khi suyen kt)at , phien tam hung man. nao
7
n¢i th~n
28
ty

256
!if ,~ JJ 1 .:Jr ~- i!.
liem,thong quyet chuang trung nhi~t:Khi thinh hliu
A::i 1~ 5/'l ~du Uk kien boi thong

)~ ~ 5f !t t;f1 fffv /J\ 11 ~ ,-:fil JZ fl Ji ~~J

phong han h~n xuat trung phong ti~u ti~n
0
s6 nhi khiem. khi - hU' tac

A ~t ;~ ~ ;}' ~ Zf ;!t_ ~A Jb, )~ !J ~ ~

boi thong, han thi~u tL!'c ni~u s:!c
32
k i{m khl bat tuc di bien vi

)t.J ~;ff ~ ~ JJI] ~ ~ -~ .bi~ *~ ~ :}A, j{rj ;~

thU' chu b~nh. Thjnh tac ta chi, hu tac b6 chi. nhi~t tac t~t

z ~
chi, han tac
~~1 fJI 2_; F~
I

chi, ham
1 ~~
uk
!10 ~
chi,
1' ~ <f ;!
luu h~ CLrU bat thjnh bat hU'
,_...1
~ 1- .J ;, ili_
I

~J-. , ~~
...... .J.- Jfsz u 1 '0 J\ 3- ;J~
33
di kinh thu c h'1. Th' h .•
1n g1a, Thon kh§.u d~i tam b¢i vu Nhan nghenh
;!,;f Jl~r~ '(:1
~ J~ ' -1 )'.. l£t-t0
hU' gia. tac Thon kh§.u phan ti~u vu Nhan nghenh da:W

DICH r;lGHiA (do~n 2- Kinh m~ch) ••

Phe. m~wh dm Thii Thfli-lim khiri Ji'•n o-
Trung-tieu. di xuong dtnYi., «i?C·'·' VO'l
D~i-tn.rirng. quay triY 16n tuan-hlwh tfwo Vi Jchcfu. len· trim dh1 hoiwh--cach
«thupC'> vao Phe Tir Phb-h~ re ngang xuat ra dLdri ho nach, i?i di xuong
tuan-hanh thro ben .trong ciinh tay. eli theo phia tr~.r&c kinh Thilm-iim va
Tam-chu. di xuong dvn git'ra khuyu tay. tw.1n-himh theo m6p dLr&i. tren Xtro-ng
quay ciia ccfng tcly. roi no nh{ip vao Inl)Ch Thon-khlw. len don phan «nglJ'.>> ciia
tc:y. tuan-himh den huy¢t NgLr-tt.J. .n.Mt ra o-
dau ngon tay ciii. - Chi-m?ch ciia no
di tir phia sau co tay {uy6n) di thang ra dlm dau ngon tay tro mep trong. u
Neu Ja b~nh thui}c « Thf-di}ng,, se Jam cho Phe bi tru-&ng man. ngp-c cang-(r
len thanh suyJn. ho. giira Khuyet-bon bi dau. neu dau n?ng 'thi hai ta.y phai .bat
cheo nhau ma ciim thliy phion lo{ln. Ta g9i dciy Ia chl.rng «Tj quyet.>>,
Neu Ja b¢nh thui}c «$6--sinh.-., cua Phe se gay thanh b¢nh ho. thu-o-ng khi,
suy6n. hui thir tho, phicin Tcim. ng{rc bi day. thong quyet mep trtr&c u
phia trong tir ec1nh I elY den ccfng tay. trong long bim tay bj nhi¢t. Kh( thfnh }Jiru
d1r thi vai va l~rng bf thong. Bi phong him. mo hoi ra tnlng phong. Di tiiJu nhieu
Jan ma it. Khi hLr thi vai va ltrng bf thong han. thiiJu khi den khong du d~ t hiT.
Mau nLr&c ti£1u bi bien. Khi iJliO nhirng clurng b¢nh tr6n xay ra. neu thinh thi nen
cham ta.
hlr thi n{>n chi1m b6. nhiN thi cham nhanh. l1im nen lU'U kim liw. m~ch
bf ham h{l thin6n c&u. kh6ng thf~h. kh6ng hu- thi tily theo kinh ma this huy~l dJ
cham. NlJu khi thfnhthi m{lch Thon~khcfu J&n 3 Jan ha-n m9ch Nhan-nghenh. Neu
khi hLr thi In{!Ch Thon-khau. ngLr()'C l~li, nho ha-n Inl)Ch Nhan-nghenh.

257
 2- Klnh ) .--
' 11)- Phe, Thu Thai am chi m<?-ch, khO'i vu Trung tieLi ·: MNDa! chu : «Chfr
khiri c6 nghia la phat ra. tieu day la Trung-hoan. nam & tren ron 4 thon».
- Du-ang Twin trong quyen cfru thU" viet : «Kh&i c6 nghia la gay
hfrng, phat ra v~y». - TCN~c chu : «Ke ngu nay xet rang 12 kinh. nay t'lrc Ia
'COn dtrerng cua doanh-l<hi. Do~nh-khi v?n-h~mh trong m~ch. theo thl.r-t1,r. bat
dau & Ph&.kinh. M~ch-khi lu-u-hanh trong kinh. kinh-khi quay ve & Phe. Phe la no-i
rna tram m~ch ve chau de v~n-hanh khi Am Du-o-ng. nher d6 rna ngu t~ng ll)C
phu deu thv du-gc khi. Vi the nen Phe d\rng dau trong 12 kinh, tuan-tv. ttro-ng
truyen, dl.rt & Tuc Quyet-am Can kinh. roi l~i truyen qua cho Phe chung roi l~i
thi. gQi hi 1 chu».
12)- Ha 1<?-cl. E><?-i trl16'ng : MNEhii chu : «L~c c6 nghia nhu- noi litm l~i nhau. Vi
dl) nhu- nay chung ta dung dU'erng chi ngang de n6i 2 v?t .nhau gQi Ia l?C·'-'·
chu : «L<;)c tfrc la lien l<;)c nhau. Phe m~ch l~c v<ri D~i-trtreri\g & vung
thu¢c huy~t Thuy-phan cua Nh~m-m~ch. vi Phe va D~i-tnrerng cling lam bieu ly
nhau. Nay xet : 12 kinh t~.ro-ng thong nhau. rnoi kinh deu c6 bieu va ly. Pharn
khi & bim kinh ·thi gQi la thu{Jc. tir kinh nay thong v<ri kinh kia gQi Ia /file. Cho
nen. n€m & kinh Thu Thai-am thi gQi Ia thu{Jc Phe va l?c v&i D~i-tnrb-ng, neu &
kinh Thu OU'o-ng-rninh thi gQi Ia thu{Jc !)~i-trU'erng va lt;~c v&i Phe. Quan-h0 gifra
2 ben deu lay bim kinh lam chu. Tat ca cac dU"erng kinh con l~i trong 12 kinh
deu thea le tren».
13)- Hoan tuan V! kh~u : TCN~c chu : «Hoan c6 nghia la quay tr& l~i : tuan
la di vong ~heo, di dQc theo. Day y n6i tir D~i-tnrerng di len, roi tr& l<}.i di vong
theo Vi khltu». - Ho<ilt Ba-Nhan trong quyen T~p tfr kinh pMt huy viet : «Vi
khau & day Ia n6i den Vi-thm;rng -khau va h~ khau. Vi thmrng khau n~m & tren
run 5 thon thuqc vung cua huy~t ThuQ'ng-hoan ; Vi h<il\ khltu nam & dU'&i run 2
thon thuqc vung f.:Ua huy~t H<il-hoan».
1
.

14)- Thl16:ng each thu(k Phe : HBNMn chu «Pham du&i Tam deu c6
cach-m~c. cung mac vao CQt song, hong SU'Crn, CO nhi~m-V\) ngan each va che
trQc-khi. khong cho tr9c-khi !Em dEm Tam va Phe.»
15)- Tung Phe h$ hoanh xuat dich h<?- : HBNMn chu : «Phe-h~ day Ia hau-lung
(khi quan). khi-quan tren tiep v&i khi. dU'&i tiep v&i Phe. Vung nam du&i vai va
tren ber SU'Crn gQi la ,gR_ dich : nach. M<ilch di tir Phe-t~ng. tuan-hanh theo Phe-h~
xu~H ra·chieu ngang. den huy~t Trung-phu va Van-m6n. roi xuong dU"&i nach.~
16)- Ha tuar. nao n<?i : TCN~c chu: «Mep trong cua ber trong 'canh tay tren.
ben tren den ho n:ich. ben dU"&i den khuyu tay. vung nhvc trang. mem. gQi Ia nao1
tfrc la vung cua huy~t Thif'n-phu va Hi~p-b~ch. Chfr con c6 nghia la nhu. mem.
No du<rc phh~n thiet Ia :
ji.J~,. no + 7J dao. = nao
17)- Hanh Thieu am, Tam chu chi tien : chu: "Thieu-am day Ia Thu
Thieu-am Tam kinh. Tam-chu day Ia Thu Quyet-am kinh. Tarn Am cua Thu di
thea thl.r-t\f : Thai-am t?i tien. Quyet-am t~i trung. Thieu-am t~i h~u».
18)- Ha trliu trung, tuan ty n<?i .... nh~p Thon kh~u : TCN~c cht1 : «No-i
giao nhau gifra canh tay tren (bac !I~) va cang tay (ty) gQi !a trin: trung (gifra
25~
l<huyu tay ), day la huy¢t Xich-tr<;~.ch. Du&i khuyu tay Ua d~m phia trong cang tay,
Ia no-i v~n-hanh dm CC:ic huy¢t !(hong-to!. Li~t-khuyet. Kinh--.cir ~· Thon~l<h~u la
c

dgng-m<;~.ch nkl.m tnr&c b<) Quan, tu·c la nO'i cua huy~t Thai-uyen».
19)- Thu6'ng ngLt tuan NgLt-te : HBNhAn chu 1 «Phan phi-nhvc go
len n~m
trong khoimg tru&c chU'<":rng-cot va sau XtrO'ng bim-tiet gQi chung Ia ngu-. Ngu--te
chinh la ten cua 1 huy¢t nam trong vimg gQi Ia ng~.r do».
20)- Xuat dq.i chi chi doan : HBNMn chi : «Xuat ra den huy~t Tbieu-thtrO'ng
Ia dfrt».
-1-
21)- Ky chi gia. tung uy~n h~u ... xu~t ky doan : TCN~c chu : «Chfr 5Z chi
vi nhu· than cay c6 ;if~ . chi: nhfwh. Day n6i rang ngoai kinh .chinh ra: con co
nhfrng J~c thong ra ngoai kinh. NO'i cling tay va bim tay .giao nhau gQi la ~~
uyen : c6 t.ay. D~:-ty n6i ve bi(}t l?c dm kinh Phe tir mep tren cua c6 tay sau, t(rc
la .tir huy~t U¢t-khuyet di thAng ra ctau ng6n tay tlio, g~ao cho, ... huy~t
ThtrO'ng-dU'<:rng de n6i ticp v&i kinh Thu DtrO'ng-minh».
22)- Thj d¢ng : Van-de Thi d¢ng va Sir sinh o· day, chung ta nen ket-hQ'p l~i
de giai-thich chung nhau. Nhi6.u tai-li(m trinh bay khac nhau. toi xin lan-lu-Q't ghi
l~i nhU' sau:- TC'fhong chu: «M<itch cua h,.!C t<;tng, thUQC t~ng ·va l'i\C phu ; M9Ch
cua lvc phu. thugc phu l<;tc t~ng. T9ng va phu cung lien-h¢ v&i nhau. Am va
dU'ang cimg qwin-thong v<:ri nhau. Trtr()'c het Ia Thi d(mg. sau do cUm So· sinh.
Thi d¢ng b¢nh (y t<;ti khi cua tam Am va tam Du-o-ng. cai dqng cua no hi$n ra (y
Nhan-ngh<~nh va Khi-khciu. b¢nh & t<;ti khi chCr khong 6- t<;1i kinh... Sir-sinh b$nh y
n6i ding 12 ldnh-m<;ich la do t<;1ng phu sir sinh. B¢nh cua t~ng phu ben ngoai no
hi~n ra & kini1 qbfrng. (>i ! Thj-d¢ng la n6i den b¢nh do ?::t ngoai, co nhvng b¢nh
do 0' trong. co nhCrng b¢nh do (y ngotd roi anh-hu-&ng vao trong. c6 nhfrng b¢nh
do t~ong r6i anh-hu·&ng ra den ngoilJ. co nhCrng b~nh kh~m ca ngoai llin trong».
- Dieu 22 Nan viet : «B¢nh Thi-c19ng thuqc ve khi, b~nh Sir-sinh thugc ve huyet...
Ta-khl l:r t<;li khi. khi gay thanh b¢nh Thi-d(mg. ta-khi {.JI' t9i huyet, huyet gay
thimh b¢nh SO'-sinh.'> . .;_ Sach Nan-kinh kinh thlch cua Tir Linh-Thai cho ding· :
«Thi-d{lng Ia b~h cua bim kirih. Ser-sinh la b~nh ctla kinh khac». - Sach
Nanmk!nh do J:hrO'ng Khang-Hau chu : «B~nh Thl-d(jng la b~nh (r khi. (y DtrO'ng. l:r
v~. tfrc la b¢rih ?:r ngoai. B¢nh S6·-sinh la b¢nh & huyet, & Am. ?.r doanh.' b¢nh {.JI'
trong». - Sacn Trd)p t'l kinh phat huy viet :<<B$nh Thi-tl9ng ia b¢nh l:r l\inh l(;lc,
b¢nh Sir-sinh la b¢nh & r<;mg phun. - Sach Ch!m-ruu hQc viet : «Chung ta
phim-tich nguyen-van trong NQi-k!nh . thay rang Thi-a(lng chu-yeu Ia thuyet-rninh
nhfrng b~nh-chfrng xuat-hi¢n luc rna cac cong-nang cua kinh-mq.ch philt-sinh
nhfrng bien-dqng khac thuerng. so-:sinh la thuyet-minh nhfrng h.uy¢t tren .dtrerng
kinh nao d6 co th~ chu- tri dtrc;rc m¢t ·so b~>nh .. chfrng do du·crng kinh do
v~n-hanh '1 .each I< hac thtrcmg sinh ra. Do d6, Thj-a(mg b~nh va Sir-sinh b?nh
chfrng-h(m cua no. ve CO'-ban. von giong nhau. Nguyen-v<in noi dmg ti:r
hi{m-ttrgng b(¥1h-!y cua kinh-m~ch va tac-chmg chu-tri., ctla ldnh-huyl'jt. ca hai.
dung de thu*t .l<;ti m¢t each tong-hQ'P ve cac b¢nh-htilu ( ::.~ /)'§Z ). d. hai deu nhat
tri nhau» (1)

(~) Chllm-cfru hQc. Tlnrc;rng-hai Trung y hr,)c vi¢n bien. Nhan dan v~ sinh xb. trang 38

259
 Sach Chim-mru d~i-thAnh (2) cung cho rang Thi-d(mg la bQnh do ta er t~i
khi va Sir-sinh la b¢nh do ta ?:r t~i huyct - TCN~c chu : «Chfr d9ng y noi
bien-d<)ng. bien le thtrrr.ng thimh ra b¢.nh».
23)- Banh banh nhi suyen khai : Sach chu : «Y noi khi khong
tuyim-su-&ng». - Thien Trtr&ng Jw)n (Linh-khu 35) viet : ,vPhe trtrtmg Jam cho
khi bj hr.r man ma fw suyc'in.->.
24)- Khuyet bon trung thong : Ban Linh-khu trong Tfr b¢ bi yeu in Ia
Thtrvng bon trung thong. - TCNh;J.c chu : «Khuyet-bon tuy la con dU'ctng cua 12
kinh m~ch. nhtrng ricng Ph(~ thi vHri cua no er g:ln v6-i Khuyet-bon nhat vi
the nin khi Phe b~nh thi Khuyct-bon bi dau·.). ·
25)- Giao luang thu nhi m~u : Thoo TCT!Wng thi chfr m~u lr day c6 nghia Ia
mi mat bi keo svp xuong. nhtrng DBNG.lin d1,ra vao thic~n Cli-u chrrO'ng trong
Sv-tir thi chfr m?u co nghia Ia trol)g long bi phien lo~n.
26)- Ty quyet : SachD6ng"nhAn chu :{(Phan dtr&i khuyu tay gQi Ia cAng tay
(ty). chfrng khi nghjch gQi hi quyet».
27)~ Thi chu Phe sa sinh b~nh gia : Xem l<,li chu so (22) trim day.
28)- Suyen khat : Sach Giap-at va sach Dong-nhan deu viet Ia 0 J1; f)i};y suylin
Gl TCN~c cung cho b\ chll' khat nen hi6u Ia ~,.. y noi hO'i thv tho rna gap.
29)~ Nao ty n¢i tien liem thong quyet. chuang trung nhi~t : Sach
Dong-nhim khong c6 chfr quyet. - TCNht;lc tach chfr quyet thimh 1 cau dO'n.
MNDai va TCThong. \hi cham ·ca.u ngay du-6-i chfr thong.
30)- Phong han hCiu1 xuat trung phong : TCN~u)c chu : «Phe chu bi mao, khi
phong han 6- t~i bi&u. cho nen khi h~n xuat thi. trung phong». - f)BNG!ln chu :
«Cau khi thinh hrru dr.r y noi Pht"-t~ng khi thinh nen hfru du-. khong phai vi
ngo~i cam bui ta-khi rna thanh thinh)>, - Thoo DBNGian thi 8 chfr nay co le Ia
IQ-i van them vao rna nhicu nha chu-giai da khong d~ y chang?
31)· Ti~u ti~n s6 nhi khiem : Sach D6ng-nhAn chu : «Chfr s& day co nghia Ia
· nhieu ian, chfr khi/Jm co nghla Ia it. Y noi di ti6u rihh~u lan rna rat it. - MNDM
. chu I «Ti&l:l ti~n nhjeu tan va hay ngap. Day Ia trtrerng-hQ'p ffl? b?nh lmh-htriYng
den con•. t(rc Ia anh-hlr<rng den Th~n. ~ . DBNGian cf.mg cho la khiem day co
nghia la ngap. Ong trung ra cau noi trong thien Tuyen minh ngri khi
. chfrng-minh rang Th{ln-khi sinh ra ngap. ·
32)- Ni~t,l· sAc 'bien : W-."'lDMchu: «Day Ia do ta-khi tan-cong vao con (tfrc Ia
Th~n. con cua Phe),>, - TCNh.v,c chu : <·.Kim suy thi thuy c~n. cho nen ntr6-c ti6u hi
biEm slic tn1- thanh vang va dch. - TCThOng chu : «Day Ia khi hU* khong con hoa
nfra».
33)- Th!nh tac ta chi ... di kinh thu chi : TCNW)c chu_: «Khi thinh thi ta, khi
hU* thi b~.: day. khong pl.lai n6i rieng ve .m~t cham, dung thuoc ct'.lng tbe. Cau
.cham nhl?t thi nhanh. do Ia vi
khi den
nhanh. Cau cham him thi ltru kim lau. do
la vi .khi. den ch~m. Cim khi nao m?ch ham xuong thi nen c(ru. do Ia vi
-Dt.r<rng-khi bi suy oon trong. ln;,\ch khong. khVi nen du-vc. C<iu bat ·,thinh bAt hw

260
c6 nghia Ia b~nh c6 khi khont;. do sv
hti- th\l'c dia huyet khi, .rna chi do lY khi ·
nghich v6'i kinh. Do d6 nen tily theo ta-khier kinh ch6 nao, hoi}£: cho uong thuoc
ho~c cham cfru. Cac kinh sau khi n6i d~n ch6 ni\y cung giang giai nh\r tr:en
day». ·
34)- Th!nh gia, Thon lhAu dq.i tam b9i .: .. ti~u v~ NhAn . : TCNbfc chu :
«Thon-khau chu ve Am. Phe hi t~ng cua D~i-trtrerng. thu<)c T h\1 Thai-am 'kinh.
Cho nen. neu Ph&.khi thinh thi Thon-khau 16'n hon. iNhari-nghen h 3 Um. NEm Phe
khi hu- .thi nglrQ'C .l(},i sf! b\ nho h<in:. Nhan-nghenh: Ia d<)ng-m~tCh cua kinh .' Tuc
Du-ong-minh, nAm -cach:.k~-hau I thvn 5 phan, qay Ia. DO'i ffir}.ich-khi cua tam
Du-o>ng dtm. 'Thien Am i D('.Yng n6i «Tam Du~o-ng dau, ·tam Am thu» u u
.chinh Ia .j-nghia nhu- n6i' tr~n».

...
III .- alNa TAHAN·.y_A.N. PHi\~N 'AM (do,n s .. .Klnh m~ch ~ .-
. :K ·~ 11.t lfJ. i: Q*._~ f
E>q.i tnror)'g J\fhu DltO'ng mi~!:;!1 /Chi
h
n,-atr l. :<J)~.•
·1
''",t... ldq.i
:-Jz ;ifi .
chi . thLI' chi

Z- #v :c~ ~l ..t. !! :\it /q~! ;~

chi doa~tuar,1 d,hi thltQ'ng lietn )1uay· Hq:p. ~o.c IU'O'ng rot
.>ro t z_ M.L 6
chi gian thltang

~ t1fjt , , ~ 'f :frfi i~t;' .~t, }- :A. ~t ~t ;t _t

nh~p lerang ca~ 8
c.hr tning ,.tuan \ty tlh1J~~?'hg hem nh~p tr liu '_goq.iliem1: thltang
~$ J~ .IPJ . lJ!· J: A lt·: ·~ t z. ·r.f.J I! J:- ~
'nao ngoq.i tien .. li~nr
0
t~ltang kien,xpa1 n!Juihg: cot chi. t:ien liem,thlt6'n_gxuat
ij*
41

1' /}J- ~, t__, ~ J: _;hr. _>~ fi~ j£ ,,~~ fJ~ J5·

vu . try · cot chi h9i thltqng: h~\ nh~p Khuy(H bori~ /lq.c .Phe ha each

Ai. 1\. ~ }' l It JIE.. ~.t, ~ ;-:t. ;$fiJt .~~ ~.

. ·r
45
thuQc E>q.t tnrang. Ky chi gia, ·cung Khuyet bon·thltang ca11h quan gtap, nhq.p

-r ~- vr JJ,· ·-~ J~" ~ ~- -~- ;t ~ ?'; ~;

~
h~ xi

;£ ...)::
4
tru~g.ho~~')(!Jat.:ni~p khliu giaoNhan trung~;ta
M~NJ jlJ
chi ta \h~(1rig hi~~p JY kh6ng. Thi .d9ng tik b~nh
~ ~7! $ij th -tii
xi
*
chi hll'u, hll'u

~. 1ft
hong,canh thOng~

k ~-·· ~* '~l~if ~·· ~- :%'· ij.. ·=1 .~ 1ft;It ~ 0

Thi Asa
chu b~nh gia
tan dl<?ry hoang.lkh~,u
.sinhnyc~ 49
myc can, _eCru •

1~.~ ~ R1 ~t; 4r iz, 4; /}( H 'J$ 1 ~1' ffJ · iJ

ty,
hau kien •
tjen n.ao' thong. dq.i · · cH thLI' chi thon:9 oa·t dy11g, khf

262
 ha'u dLt . tac dLto-ng m9-ch sCI qu~ gia, nhi~t thung hLt t~k han l~t,
:if
r-.j'
i
/,
}(,~
-:%' ,J.. >Ji ..J-
:P.:J J-l"t; ~Af -:}ifv.
.d-'"E1 ,l ~
,~ ;?\ 1J '~
-
<_., )JJ!. .:JCl J ~li'J
rl? g1 I i 0•
eat ph!JC~ Vi thlr chlt b~nh thinh tac ta ch.i, hli tac bb chi,

1f:. !1'] ~
nhiet tac tat
i, jFl ~~J WI b 1~~ 1
chi, han tac lllu chi, ham ·ha
il·/
tac
~ ~ -?J·
cU'u chi, bat

4{ 'f j .~>J- ,$.~ ~ iJ ~ ;f ;., .iiJ:.. A 3- >~{

th[nh bat ht.t~ di kinh thu chi, thjnh gia, Nhan nghenh d9-i tam b9i

;y
vu
f a
Then kh~u. hll
j_ 1/ ), ~ ~
gia Nhan nghenh phan ti~u
--l, ~
11
1 0
Then kh~u da.

DiCH NGHfA (dol;\n S - Klnh 11l{lch ) .-

D?i-tru&ng. m~wh cua Thu Ducrng-minh kheri len & dau ng6n tay tro phia
ng6n tay cai. di d{JC theo mep tren cua ng6n tay xuat ra Cr .huy~t H{i-p-coc mim
gifi'a 2 XtrO'ng. len phfa tren nh(lp VaO gifi'a 2 gfm, di d9c theo mep trim CUa cfmg
tay, nh(lp vao mep ngoai khufu tay, len tren d{Jc mep tru&c ngoai canh tay, len
tren dtm vai xuat ra Ot mep tru&c xucrng ngung-cOt~ len tren xuat ra Cr trim chJ
h9inhau cua tr{l-cot, n6 l?i quay .xuong, d~ nh?p vao Khuyet-bon. l?c veri Phe,
xuong du&i hoanh-cach va thu9c vao· D?i-truirng.
Chi-m?ch cua n6 di tir Khuyet-bon len c6 xuyen ( quan} len den m~t, nh;Jp vao
giira ham rang d~.r&1: vong ra quanh mi~ng,r6i giao nhau D- Nhan-trung, duirng
ben trai giao qua phai, duirng ben phai giao qua trai xong n6 len trim d~ nep
vao 16 cua mui.
Neu Ia b~n~ thuqc ,, Th/-d<Jng» se lam cho dau riing, c6 sll'ng thung. Vi Ia chu
tan-djch cho n~n neu Ia b~nh thuqc «S&-sinh>> se Jam cho mat vang. mi~ng kh6,
chay mau mui. c6 h{Jng (hau} bi tj, canh tay tru&c vai bf'dau nh(rc, ng6n cai va
ng6n tro bi dau nhrrc kh6ng lam vi~ dli{i-c. Khi nao khi hii'u du thi nhii'ng ncri
ma m?Ch di qua Se bj nhi~t Va Sll'ng thung, khi nao khf hrr seJam cho bj han rim
len kh6ng (am} tri'r l?i duc;rc. Neu bi cac chrrng b~nh nhu tren neu thinh. thi nen
cham t.a.
hli thi nen cham b6. nhiet thi cham nhanh. him nen lrru kim /au, m{lch
bi ham h? thi n~n crru, kh6ng thi~h kh6ng hu thi tuy theo kinh ma thu huy: ' _,
cham. Neu khi thinh thi m?ch Nhan-nghenh Jun 3 JAn hun m?ch Thon.-khau. .u
khi hll' thi m?ch Nhan-nghenh. ngrr{i-c l?i. nho hO'n m~ICh Thon-kh:iu.

CH0-GIAI (do§l.n S • Klnh mq.ch ) ••

. 35)- 9~i trLtO'ng, Thu DLtO'ng n1inh ... thU' chi chi doan : Sac.h Glap-At viet
la d?i chi th& chichi doan pgo~i triic - TCNbtc chu : «Tfrc la dau ng6n tro, ten
huy~t la. ThrrO'ng:-:drr<rng»~ · ·

263
 36)- Tuan chi th11qn.g hem : TCN~ chu : ,«Pharo nO"i cac kinh-m~ch,
Ou-O'ng-khi vc)n-hanh lY ngoai. Am~khi vc)n-hanh u
trong. Cau tuan chl thtr(J'ng
Jiem Ia noi 2 huy~t Nhi-gian, Tam-gian».
37)- Xuat Hgp-coc : T,CNhf,c chu : «HQ'P-coc Ia tim huy~t.Ltrung cot day tfrc
Ia vimg nam trong XU'O'ng ky-cot ( )lj_Jt ) nam sau ngon tro va ngon cai, tl,tc
gQi ten Ia H6-khciu». .
38)- L11ang can chi trung : T~ chu: «Huy~t OU'O'ng-khe nam lY tro,ng c6
tay,, gifra Ch0 Jom XUOI')g gifra 2 dU'C)'ng gan». · • I ..

39)- Tuan ty thltgng liem, nh~p trlt'u ngo9-i liem : HBNhAn chu : «Tir huy~t
Ou-O'ng-khe di len. dQc theo mep tren cua cc\ng tay, qua cac huy~t Thien-ljch, On-
IU'u, H(.l-liem. ThU'Qng-liem. Tam-ly. xong no ilhc)p vao mep ngoai khuyu tay rr
huy~t Khuc-tri».

40)- Thlt&ng nao ngo~i tien liem : TCNhf.c chu : «No vc)n-hanh theo cac
huy~t Tr\ru-lieu. Ngu-ly va Ty-nao (nhu)».
41)- Ngung cot : DtrcrDI Tu4n viet I «Chfr ngung Ia chi vao nO'i tru-6-c vai,
nO'i giira 2 XtrO'ng dau vai gQi Ja ngung-cot. - TCNb~Jc noi 1 «Day Ia dtr<rng di
theo huy~t KiEm-ngung, Cv-cot».
42)- Try cot chi hgi-thltgng : Sach B4ng-nhin dAn thien Khi phil lu;jn chu :
«Tr\1 cot chi h(>i, tire huy~t ThiC::m-dinh». - TCNm,c chu : «Sau kinh OU'O'ng deu
hi)i t\1 nhau rr huy~t D~i-chuy thuc}c Doc-m~ch. day gQi Ia h9i thrr{mg.~­
BBNGiin cho rang sach fl6rfJI•nhln chu cho Ia huy~t Thien-dihh. Ia · khong
dung. Ong nay dAn thien Khi phil lu?n noi ran,g M~ch-khi cua kinh · Thu
OU'O'Dg-minh phat ra m6i ben cua trv cat chi thtr{J'ng lcl l buy~. Thien Khf huy~
lu;jn noi rang rr 2 ben huy~t D~l-chuy m6i ben 1 huy~t trp thrr{mg chi cot. Theo
BBNGiin thi rr 2 ben D~i-chuy at phai co huy~t cua bin kinh (B~i-trll'irng), ten .
cua huy~t ngay nay khong con khao dU'Q'C nCr a. .... Can-cir vao .cac. tili-li~u
. cham-cfru hQC hi~n-d~i, ..chung ta thay, vung tr11 COt chi h9i thJ.r{Tng thUQC ·. vung
huy~t D~i-chuy.

43)- Ha nh~p Khuyet bon : DU'O'Dg Tub chu : «Kinh noi : Vung nho len iT hai
ben ngvc gQi Ia trng. Tren trng co XU'o'ng nam ngang (hoanh-cOt) gQi Ia Cll' cot.
Tren cll'-cot Ia Khuyet-bon>>. · .
44)- Thu¢c E>~i tru<mg : HBNhln chu : «Khi .Df.li-tru-<rng th~c}c vao
D~i-trtrcmgrr vung huy~t Thien-khu>>.
TJ;1h~n Ta khi t{lng phil ~h hi'nh (Linh-khu 4) noi :« Huy?t ht;rp cila
D{li''fifrrlmg nh~p v.io huy~t Cll'-hir thu(J'iJg-liem)). (X em J~i thien Ta khi t~nt phu
~h hi'nh do H~ynh Minh-Dfrc dich) .
45)- Ky c;hi gia, tung Khuyet bon .thltctng canh, quim giap : HBNhb chi. :
«Phan th~ng 'dfrng dU'<Yi dlm gQi Ia canh ; CJ, pMn nam dtrlri tai t6i ch6 .cong l~i
cua ham gQi Ia giiJp. tire Ia rnA. Day rioi dU'irng d1 t\r Khuyet-bOn len den
c6, t;IQc
theo huy~t Thien-dinh.-Phii-d9t rOi xuyen len den rna». > _· . .
_ 46) 47)· Nhan truhg, ta chi h.:tv:. hliu chi ta_ : ~, chu ~ ~Tire hi huy~
Thuy-cau cuaDoc:m~ch. Khf di .tit Nhan-trung d~ ta sang hfru. bfru sang ta.
cil~-2
265
giao nhau de ap vao lo cua mfii, tire Ia tfr Hoa-lieu den Nghimh-hu<rng>>.-
fJBNGiin d~n sach Lic-tir thich hrvc n6i ding : «Ty Ia Thien-mon. Khilu Ia
D!a-h6. gifra khoang Thien Dia chinh la Nhan-trung v~y». - Chfr -Z- chi trong cau
trim Ia 1 d{Jng-tlj. co nghia Ia ai.
48)- Canhthung : Sach Glap-lt vU~t Ia ~ giap, thay vi Ia canh.
49)- Thi chu tan dich s& sinh b~nh gia : TCN!u)c chu : «D;;ti-truerng va Phe
ding lam bieu ly Gho nhau. Phe chu ve khi,. tan dich khi-h6a tir no-i day. Cho nen
Df}.i-truerng ho~c tiet ho~c" bi deu do tan dich gay th~mh b~nh. do DfJ,i-tnrerng
ta:m chu». - TCTh6ng chu; «D~i-truerng truyen-d;;to thuy-coc, bien-h6a cai tinh-vi,
cho nen no chu ve sinh tan djch. khi b~nh thi tan djch bi ki~t rna hoa nhi~t thjnh.
gay thanh chirng mat vang. mi~ng kho, chay mau mui. c6 hQng bi ty...»
50)- CCru nyc : Sach D6ng-nhAn d~n Uri chu cua Vuo-ng Bang n6i : «Nu&c tir
trong mui chay ra gQi Ia ciru, mau chay ra gQi Ia npc.'·'·
51)- Han l~t bat phyc : TCN~c chu : «Chirng l<;Inh nay lam cho am lfJ.i rat
kh6».

IV.- DANG TA HAN-VAN. PHI~N AM (do,n 4- KJnh llJ{Ich) .- ·

fi A fJb t~}l .t.-. KR)t 7»

Vj Tuc Duong minh chi m~ch, khoi u
-t
ty
~ ~ !.if 4'
chi giao at trung~

lj JtxJ ~ r.t ..L H~ 1· ~ti ~

3
1f 4
A J:: 1Ji 't
bang n~p Thai duang chi m~ctf ha · tuan ty ngo~f nh~p thugng xi trung
t1_ :t ~ o ~f
hoan xuat hi~p kh~u.hoan than ,
t
1
56
"F
.
?( 1J\ ~ i1' Af§" ij ~~
h~ giao ThCra tuang,khu6'c tuan di ~~u
58

1 ;Jf !t: 1\ i!r ~~ ~ -' _L JT -tJ· .~$ j_

h~ liem, xuat E>~i nghenh,tu.ai1 Giap x~ thu6'ng nhi tie~~ qua Khach chu
9

A -~fiT·~· P~' ~ j~ ~ -:1 ~ If. 1ft 1\ i1t 1PJ

nha~! tuan phat chi ng~ch gia:- tung E>~i nghenh tien
62 3
te 16. Ky chi

~ ~ .ill'_ ~1 trf~ (/KL A ~ ji t .g~ I~ 1 }!~

ha Nhan nghenh,tuan hau lung!nh~p Khuyet bon ha cactf~thw?c Vi l~c

~!~·!; t~ !
'K ~ Aij f
t! K~t~n. !~ · ~~:~a ~/t."
$ ~ ;i A_L f
: :i
W o -r ·~~ ~(_
nh~p Khf nha/\rung~ Ky chi gia, khoi vu Vi kh§.J~ ha tuan phuc
266
:{ ~ l _1t ~If ~ ;fu ~ JA;\ T ~t~ ~~ ~~ 4~
ly :
1
ha chf · Khf nhai trung nhi hgp · di ha Be quan, d~ Ph~;~c

~ -r: ~ fit t r J.fi ~~ -~1- J~, -F Jl:. $11 A-

the. ha . tat tan trung, ha •tuan hinh ngoq.i liem, ha tuc. phy, nh~p

'f 1~ N rs~ $. ~ Ji r .~ t ,fil ~~J r

*
3-
tam tho~
3
nhi bi~t
2
trung chi n<?i gian". Ky chi gia Hq. lierri ha

)\ t tg Jlt . ffr~ 1; ~
nh~p trung chi ngoq.i gian. Ky chi
~~ ~if J::. -~
gia, bi$t phl;l thLtgng,nh~p dq.i
A t~
chi

ra, ili 1. ~~ k ~tJ jlt] ~%J ?tli it!Ir i~ ·~ -f ttf

gian, xuat ky doa~~ Thj d9f:'!9 tac . b$nh sai sai chan harf~ thi$n than,

l~ 5Z ~ %.~ ~ 1' ~~J 1], ~

s6 khie~~ nhan hac , b$nh chf
77
tac o nhan
:tffif
dCl'
J( JJJ1.J
hoa, van m<?c thanh
IJ
1'l -{'~ ,1~~ i;; If --~' }sv~ 111 J{J
· tac djch nhien nh1· kinh Tam, dye d.;?ng, d<?c
mj
be h.;?, tac
jJ Jt4\ ~
du nhi

/!I. i ~'J %1\

xti, th~m tac dt:~c thLt&ng cao nhi
J:. $i \& ~
ca,
-t-
khf
~
y
,w ):_
nhid.d,
.-t • 8
bf hLtong~

a( ~ k ifrft ~ ~ i ftz fir 1- ~ ;f 4J..

vj can quyet ~Thi chu huyet So sinh b$nh gia, cuong
8
phuc trLt6'ng,thj

;t )~ 5j ~1 ;t ~ j]iJ. p?tJ t ~ {j 111 flj$_ t7

dam h?n xuat~ ClrU nl:JC, kh§.u
1
ngLt9'C 6n oa than ch§.~:canh thung,hau

_~ .1\ ~~ 14\ ·1{ ff$ "3{ ~fifij ~if J1: jL; ~ ~Jj
ty' dq.i phuc thuy thung: tat tan thurig thong,tuan Ltng nhu khi n"hai

~~ 1K. ~ tft If Jl A. l11

c6 Pht:~c ·tho, can ngoq.i liem
J:- ~: ~ . 'f t~ ~
tuc phl:J thLtgng giai thong,trung chi bat

!fJ IJ. lvv Jlt]

dt:~ng. Khf thinh tac than
j ~;(
di
t.J ;;,; ~~~ jt t
tien giai nhi$t~ Ky
4
hll'u
14\ f
dLt vu
~
Vi

jlj ~~ ~~ ~ lfJL ~~~ ~!I ~ 7J A_ ~~J jY J>.J\

tac tieu coc thi~n hoang~ cCJ, ni$u 9i sac Khf bat tuc tac than

f.i ~fl~ ~·it l 'f $ ~tj Hl 5~ -~ )!-~ -tJ >tw

th?n giai han l~t. Vi trung han tac trLt6'ng man. Vi thLr chLt b$nh,

267
 ~ta .Jl!.~ )~ ~ ~'J
A JI''
" ~~J *'4i ~ }{I]
~ z...,;
thinh tac e.hi, hU' tac bb chi, nhi~~ tac t~t- chi, han tac

w - '~
IU'u
<.,.,
chi, ham
"F JrJ
h~ tac cll'u
.
~. z.;
chi,
1i ~ -
bat thinh bat hU'
~ ·.*-
/J' $L pj.. ~...ft'i
di kinh thu

~;f 1i~
I

~ J-....... 3W )Z .;::- .,~

1- 1 '(] A
chi, Thinh gia Nhan nghemh B~i tam b¢i vu Thon kh~u. hll' gia Nhan

iff ~ .. j , jp =.t \"2 ~ ()

nghemh phan ti~u 1.1' Thon kh~u da.

DlCH NGHiA (do~m 4- KJnh m;Jch} .-

Vj, m9ch cua Tuc DtrO'ng-minh. khlri len 6- mui. len giao nhau & song mili.
ngang ra d6 giao v&i m9ch cua Thai-dtrO'ng. di xuong tuan-hnah theo 'dtrirng
song mui. nh[lp vao giira ham riing tren quay ra d6 ap vao mi~ng, vong quanh
moL di xuong giao v&i huy~t Thira-ttrO'ng. l{li di dQc theo mep dtr&i cua khoe
ham dtr&i. xuat ra 6- huy~t D?i-nghenh. di d9c theo huy~t Giap-xa. len tren trtrlfc
tai. di qua huy~t Khach-chu-nhfm. di dQc theo bu trtr&c toe mai. den btr goc tran
va vimg tran.
.. Chi-m?Ch cua no di dQC theo trtr&c huy~t D?i-nghenh. xuong dtr&i den huy~
Nhiin-nghen/1, di dQC ,theo hau Jung{thanh quan). nh[lp vao Khuyet-bon ; no di
xuong dtr&i hoanh-ciich d6 thwjc vao Vi va l?C v&i Ty. .
Chi-m?Ch cua no di thting. tir Khuyet-bon xuong dtr&i di qua mep trong vu.
xuong dtr&i ap vao vilng run. nh[lp vao huy~t Khi-nhai. -
Chi-m?Ch cua no khui len lr Vj-khau. xuong dtr&i di dQC theo trong bpng
{phuc Jj}. xuong dtrui den ngay giCra huy;t Khi-nhai d6 h{J'p v6-i huy~t nay: sau
do nodi xuong den huy~t Bff.-quan. ap theo huy~t Phpc-tho. xuong dtr&i den girra
Xtrang dau gOf: no l?i XUong dQC theo mep ngoili cua Xll'O'ng hinh-cot, XUong
dtr&i den, .mu ban chiin. nh~p vao trong khoang ngon chfm giira.
Chi-mf;fCh. cua no xuong khoi dau gOi 3 thon roi tach bi~t ra. xuong dtr6-i
nh~p vao ngoai khoang cua ngon gii)'a.
Chi-m?ch cua no tach bi~t tir ·Jnra mu ban chan. nh[lp vao trong khoang
ng6n chfm cai. xuat ra u dau ngon.
Neu Ia b~nh thui)c «Thi-di)ng-~ thi se bi chan han mi)t each ngam-ngam. hay
than-thu (ren-ri). ngiip nhieu Jan. sac m?t den. Khi b~nh den thi ghet g?p ng!J'c'ri
va lira. m6i Jiln nghe tieng di)ng cua mi)c {g6} se bi kinh S{J', Tam mubn d~p
m{Jnh. muon dong kin cira l&n. cira s6 l9i de lr mi)t mihh. Khi hao b~nh n?ng thi
b~nh-nhan muon leo len cao de ca hat, muon trut bo quan ao d6 ch?Y rong.
Trtrirng Vi bi keu s6i len. bpng bi trtr&ng len. Ta gQi day Ia ch(rng Can-quyet.
Vi Ia chu huyet cho nen neu Ia b{mh thui)c «Sir sinh» se b{ ch.(rng cuong.

268
 ngtrf)'C. 'on-khi qua dam (nhieu} se Jam mo-h6i ra. chay mau mui. mi?ng ineo.
moi J{r. c6 sr.rng thung, cuong hQng bi tj. phan d;;li-phuc. (bpng tren) bi thuy
thling, dau gOi bj Strng thung, dau nh(rc, SUOt dl.l'i:rng di tir ng(l'C, VU, XUong tuf
huy?t Khi-nha1: ve, huy?t Phpc-tho, dQc mep ngoai xr.rung ·chay den tren mu ban
chan deu dau nhrrc. Ng6n chan gifra khong cam-giac. Neu khi thjnh thi phia
· trl.l'uc than deu bi nhi?t: Khi khi hfru dtr u Vi thi Jam tieu coc-khi. d~ bi doi
nr.ruc tidu mau vang. Neu khi bat tiic thi phia sau than deu J~;~nh. Neu trong Vi bi
han thi se bi trr.rung-m8n.
Neu bi cac chirng b?nh nhr.r tren. neu thinh thi nen cham ta. prr thi nen cham'
b& nhi?t thi cham nhanh. him nen Jrru kim Jau. m~;~ch bi ham h~;~ thi nen crru.
khong thinh khong hir thi tliy theo kinh ma thu huy~t ali cham. Neu khi thinh thi
m{lch Nhan-nghenh Jun· 3 Jan hun m?ch Thon-kh~u. Neu khi hr.r thi m{Jch
Nhan-nghenh. ngrrvc J?i nho hO'n m?ch Thon-kh~u.

CH0-GIAI (ttoQ.n 4 - Klnh DJflch) .-

52)- Khai Lt ty chi giao at trung : HBNbi.n chu: «At hi nO'i song mui. t\rc Ia
SO'n-cin cua mui. Tuc DtrO'ng-minh kinh kh<Yi len 6- 2 . ben mui nO'i huy~t
Nghenh-htrO'ng. Tir day. n6 di len. 2 ben ta hfru cimg giao nhau gifra sO'n can». -
Sach B6~-nhln chu : «NO'i nclm gifra 2 mAt va ch6 16m sau xuong cita song mui
gQi Ia 'f~ rp at trung». - TCN~c chu: «Chfr giao at y n6i m;;t.ch cilng giao
nhau gifra 2 ben ta hfru».
53)- Bang n{lp Thar dLtO'ng chi mq.ch : Cac sach B6ng-nhln. Phit-huy. · Ma
Nguyen -Dai. TrtrO'ng Chi-Thong... deu viet laJ.lgr.ruc thay vi n~'P· - Sach B6ng-
nhln chi(: «KinhTuc. Thai-dtrO'ng kheri Um 0' kh6e ma"t ttonf. tfrc nO'i huy~t
Tinh-minh va kinh DtrO'ng-minh di dQc thea dE} rang-bU<}c ben c;;t.nh». - TCN~c
chu : «Chfr n?p co nghia Ia kinh-khi nh~p vao .. nO'i huy~t {huy~t Tinh-minh).
54)- Ha tuan ty ngo{li : HBNhin chu: .. Dil qua cac huy~t Thira-khap. Tli-b;;~.ch
va Ct,r-lieU».
55)- Nh~p thLtQ'ng xi trung : Sach Gtap-lt. va Ma Nguyen-Dai. TrtrO'ng
·Chi-Thong deu viet Iii thrrtrng nh~p thay vi Ia nh[lp thr.rvng.
56)- Hi~p khAu hoan ·than : MNBM chu : «N6 quay tron quanh b<Y moi va
huy~t Dia-;thtrO'ng roi xuong dtr6'i».
57)- Ha giao Thll'a-tLtO'ng : Sach B6ng-nhin chu: «Thira-ttro-ng Ia ten huy~t.
nam er ch6 rnem-mem dtr6'i moi».- HBNh!n chu: «Di xuong ttrO'ng giao er 2 ben
ta va hfru cua huy~t Thi.ra~ttrO'ng».
58)-KhLt&c tuan di h~u : HBNhin chu: «Dtr6'i rna Ia dim. gifra cam Ia dU7
59)- Giap xa : Sach B6ng-nh!n chu : «Day n6i ve neri. XtrO'ng ham ding
nam (r ch6 lom xuong dtr6'i tai va ch6 cong cita quai ham».
60)- ThLt&ng nhi tien : TCNhQ.c chu: «DAy Ia huy~t H;;~.-quan».
61)- Khach chu nhan : Huy~t Khach-chu-nhan tfrc Ia huy~t ThtrQ'ng-quan. -
Sach B6ng-nhin chu :. «Huy~t na~ er trtr6'c tai, rni~ng mer ra c6 ch6 lorn xuong
ngay nO'i XtrO'ng loi len».- DBNGIAn n6i rang. theo cac sach th(huy~t nay thUQC

269
 kinh Tuc. Thh~u-dtrO'ng, riE'mg sach Ngo~-«W bf-yAu thi l;,ti cho Ia thu{>c vao bcln
kinh (tfrc Tuc DtrO'ng-mi'nh). Theo ong thi l~p-lu~q nay co ve dung.
62)- Tuan phat te chi ng~ch 19 : HBNhln chu : «Tuan phat te Ia dtrb'ng di
qua vimg huy~t Huyen-ly, Ham-yem, qua huy~t Dau-duy roi h{>i nhau v&i huy~t
Thari-dinh cy tren tran». ·
63)- Ky clii gia : UOng Ccr noi : <;Day la dtrb'ng di cua chinh kinh. t~i sao l;,ti
noi ngtre;rc l~i Ia thu{>c chi m9ch ?» ~
64)- Ha Nhan nghenh, tuan hau lung : Sach D6ng-nhAn chu :' «M9ch
Nhan-nghenh nam {y 2 ben ket-hau, day Ia nO'i d{>ng cua d9i-m(il.ch frng tay». -
·HBNhln chu : « Tuan .hau lung y noi dm'rng di qua cac huy~t Thuy-d{>t. Khi-xa,
nh~p vao Khuyet-bon». - DBNGiin dcin thien lfu khue v6 ng6n (Linh-khu 69) ·noi
rang : «Yet-hau Ia (:On dtrirng cua thuy-coc. Hau-lung Ia con dtrb'ng len xuong
·CUCl khi».
65)- Nh~p Khuyet-bon ha each : TC~ chu : «Day Ia huy~t cua ban kinh
(Tuc Dtro·ng-minh)».
66)- Thu¢c Vj l~c Ty : TCNhQ.c chu : «Vi va Ty cilng lam bi~u ly nhau.
Chi-m~ch nay di theo tir Khuyet-bon nh~p vao trong, xuong dtr&i each, theo
trong vimg cua ThtrQ'ng-hoiin va Trung-hoan, thuQC Vi va l~c Ty».
67)- Ha n"hu n¢i liem : TCNiuJ,c chu : «Tir Khuyet-bon di xuong huy~t Khi-h{),
Kh6-phong. Oc-e, U'ng-song... cho den Nhu-trung. Huy~t Nhu-trung Ia cai din
(goc)». ·
68)- Ha phu te : MNDM chu : «Tir huy~t Bat-dung, Thira-man, LtrO'ng-mon,
Quan-mon. Thai-at, Ho9t;_nh\lc-mon. di xuong dtr&i ap vao C9rth run
nhtr Thien-khu, Ngo(il.i-lang. D9i-c'J, Thuy-a(il.o, Quy-lai ... xong roi nh~p vao
Khi~xung». ·
69)- Khi nhai : Nhieu tai-1i~u ve cham-ciru viet Khi-nhai va Khi-xung tan nhau.
- Sach D6ng-nh4n chu: «"'day lacon dtrb'ng di cua Tam-tieu vi the m&i 'co t~n
gQi Ia Khi-nhai ... » '- Thien V?-khi (Linh-khu 52) viet : «Hung khi co Iihai: du-erng
dL phuc khi co nhaL dau khi co nhai, hinh khi (cang chan) co nhai.':Chfr nhai co
nghia Ia dtrirng di». - Huy~t Khi-nhai c6 l vai tro C'Jc-ky quan-trQng trong khi
giao-h{>i \v6t m9ch Xung nham dtra khi huyet len tren hay ·xuong dmYi. {Xem
them phan lu~n ve 3 m9ch Doc, Nh~m va Xung trong Linh-quy bat phap cua
Huynh Minh-Dirc) ·
70)- Ky chi gia, kh6'i vu Vj kh§.u : TCNha)c chu : «H;,t-khlm cua Vi nam lr
ngoai vilng H9-hoan. Sach Nan-klnh gQi Ia V-m6n>.'.
71)- Tuan phuc ly : TCNiu)c chu: «No di qua ben ngoai huy~t Hbang-du. Day
Ia c<:n Jtrerng di ben trong roi hQ'p v&i chi-m9ch da noi tren, cung di tir Vi di
thclng xuong den huy~t Khi-nhai».
72)- Di ha Be-quan ... trung chi n¢i gian : HBNhAn chu : «Tat ca di xuong
hgp l9i (;- huy~t Khi-nhai sau do xuong huy~t Be-quan. Ph\lc-tho. trai qua Am-thj.
LtrO'ng-khau. di xuong nh~p vao dau goi, qua huy~t D<)c-ty. xuong dtr&i dQc theo
huy~t Tam-ly. C'l- htr thtrQ'ng-liem, Dh~u-khc1u. C'l)'-htr h;,t-liem. Phong-long.

270
Giai-khe. xuong dtr&i den huy~t Xung-dtrO'ng. t-fam-coc cua mu ban chan. nh{lp
vao mep ngoai ng6n gifra. d6 Ia huy~t N<}i-dinh. cuoi cimg den huy~t L~oai Ia
dirt», - DBNGian cho rAng HBNhan va MNDai s\ra chfr nt}i gian thanh ngo{li
gian Ia khong dung.
73)- Ky chi gia, ha liem tam thon : Sach Glip-ll D6ng-nhinva Ph.it-huy deu
viet Ia ha tat tam thon. tire Ia xuong dtr&i dau goi 3 thon. - HBNhAn ehu :
«Chi-ffitilCh nay di ti.r goi xuong dtr<ri 3 thon. di dQC theo huy~t Tam-ly. tach. ra,
khoi huy~t Tam-ly di rieng bi~t xuong dtr&i. nh{lp vao khoang ngoai ng6n gifra
hgp v<ri huy~t N<}i-dinh va L('·doai». - MNDal chu : «Tir dau goi xuong dtr&i 3
thon. dQc theo ben ngoai huy~t Tam-ly. xuong dtr<ri trai qua huy~t Thtrgng-liem.
Dieu-khau, Htil-liem, Phong-long. Giai-khe. Xung-dtrO'ng. Ham-coc cho d(m N<}i-dinh
va L~oai roi hgp nhau & day". - TCN~c chu : «Chfr liem iY day chinh Ia huy~t
Thtrgng-liem. Cau HCJ Jiem tam than tl.rc Ia n6i den huy~t Phong-long. day Ia .
bi~t-ltilc cua kinh DtrO'ng-minh... » - DBNGii.n n6.i rang 6 huy~t tir ThtrQ'ng-liem .
. Dieu-khau... Ia nhfrng huy~t thu<}c vao chi-bi~t trim. ly-lu{ln nay cua MNDai e
rang khong dung.
74)- Ky chi gia, bi$t phy thlfgng ... xuat ky doan : HBNhin chu : «Chi-mc;tch
nay di tir huy?t Xung-dtrO'ng tren mu ban chan. tach bi~t di vao khoang ng6n
cai. di l~h ra d(m ngoai huy~t Hanh-gian thu<}c kinh Tuc Quyet-am. dQc' theo
ng6n cai di xuong xuat ra cUm ng6n d6 giao v<ri kinh Tuc Thai-am».
75)- Thl d¢ng uk b$nh saisai chan han : Theo thien M;.Jch giai (To-van 49)
thi sir di c6 chan him nhtr n6i tren la vi kinh Dmrng-minh thu<)c ngQ. nO'i
day Am-khi phat-sinh trong DtrO'ng-thinh cua thang 5. TrOflg hie DtrO'ng thinh
rna Am-khi lc;ti gia vao cho nen m<ri sai sai chfm han».
76)- Thi$n than, s6 khiem: Cac tai-!i¢u viet cho nay. dung ca 1 f than Jan chir
"'tf than. SachD6ng-MAn chu: «Chi'r Jj~ than c6 nghia Ia VU'O'nlen gian can cot··.
- TCNb.v.c chu : «Day Ia trtr<rng-hgp Vi bi uat» .. - TCfhOng chu : «Chfrng hay
rJf than : ren ri: d6 Ia do DtrO'ng· khi bi uat muon VtrO'n ra ngoai. Chtrng ngflp
nhfeu Jan do Ia do DtrO'ng-khi muon keo di len». ·
77)- Nhan hac : Sach Dong-nhAn ch,ft : <,ChCr 4~ nhan iY day Ia chi vao.~~
ng{lch : tran''· -' TCN~c chu: eMau den Ia mau cua Thuy. Th6 b~nh thi Thuy
khong con SQ' gi nCra, Vi the nen mau den hi¢n len (y sac m~t».
78)- B$nh chi tac o·nhan ... khi y nhi t~u: Thien D~.ro-ng minh m;;~ch giai
(To-van 30) viet : ,,-Kinh D~ro-ng-mfnh chu ve nh{lc. m;;~ch cua n6 khi huyet deu
thinh. Khi ta-khi vao ir-khach thi b(>nh nhi('t. khi nhi('t th[lm thi se SfT hoa... Khi
kinh D~ro-ng-minh bi quyet nghich thi ho-i thir se d6n-d[lp. Tam b&c-rtrt thi se
ghet g._ip ngrr&i khac.-.'.
6- phan tren. thien Drro-ng minh m{lch giai viet : ''Vi thu9c Th6. cho nim
ngrriri b('nh nghe tiong cua m9c.~ thi kinh S{Y. d6 Ia Th6 S{Y M9c... T& chi Ia cai
«gOC>.' cua cac kinh DrrO'ng. khi DrrO'ng thiilh thi ({r chi thl}*c. thl}*C thi muon leo
len cao... Nhi('t thinh u than thi muon cui quan ao ch{ly ronif·'"·
Thien M{lch giai. viet : «Khi ilao b('nh n~ng mil thanh quyet nghich. se ghet
g(lp ngtriri va hoa. nghe tieng m9cthiphat S{Y len. do Ia vi DrrO'ng-khi va Am-khi

271
 I \

'l, ...

I
\
·~

Vj TUc DUONG·MlNH
I

272
L?d~\
atmh nhau. Thtiy va floa ghet nhau. cho ·neil bong nhien bi kinh s(T. Khi n6i ding
ngtr&i brnh chi muon c16ng cirs J&n va eli-a s6 J;;~i de u m{it mi'niJ. do Ia vi Am
Dtro-ng dang danh nhau. Dtro-ng dang t~n va Am dang thfnh. d6 Ia lj-do t;;~i sao
ngr.riri b~nh chi muon dong cira Jun. cira s6 cle
u m('t minh».
79)- Bi hl16'ng : TCNbec chu: Day Ia Tr~irng Vi kim nhtr sam,. - DBNGilm
cho rAng n6 dong nghia v6'i .diu .bi hu-ung trong thh~n Th{J y6u crro-ng nhu
(Linh-khu 6).
80).;. Thj vj Can~quyet : TCN~c chu : <<Day Ia phan c<1ng chan (hie hinh).,
Ml,;lch Dming-minh. kh1 di tir <tau gOi xuong den mep ngoai hinh cot. gay thanh
chfrng hinh can quyct '-'-
81)- Thj chu huyet sCi sinh gia ; cuong ngllgc on dz.rn h~n xuat : TCNW)c
chu : «Trung-tieu nh~n coc-khi. bien-h6a n6 thanh xich. thanh huyet. Vi the nen
kinh DuO"ng-minh Ia kinh da khi, da huyet va Slr-slnh b(mh chu ve huyet». -
TCI'b6ng chu : "Do::.u:. tru&c thicn nay c6 n6i : Coc-khi nh(lp vac Vi. m;;~ch--d;;~o
dr.r(Yc thong. hu.w!t-khf m&i v~n-hanh. Thien Binh m;;~ch viet : Thuy-coc nh?p vao
kinh. huyet m&i thanh. Vi Ja bien cr.ia thtiy-coc. chri ve virc sinh ra ••doanh
huyct·'- Cho n<m gQi day Ia chzi huyf.t Sir-sinh b('nh,, - TCNJw,c chu tit-? , «Neu
nhi~t thilng (y ltinh 0U'OI'ng-minh thi de bi cuong. Phong tht\ng thi se bi ngtrQ'C
(sot ret). neu on-khi tran day se lam cho hc,m xuat».
82).; KhAu oa, than chAn : TCI'h6ng chu : "Y n6i mi()ng moo va moi bl loet>>.
83)-, 9~i phuc thuy thung : TCN~c chu : «Vi & t~i Trung-tieu. Khi th6 b{
b~nh thi khong th6 ch~khiic dtrcrc Thuy''·
84)~ Than di t ien giai nhi~t : Sach D6ng~nhln chu : «Phuc thu9c Am. bOi
thUQC Otr<Yng. Kinh T\tc. OtrO'ng-minh v(in-hanh (y phan Am cua than. Khi khi n6
thjnh se lam cho phia trtr<rc than bi nhi(•t. khi khi no bat-tuc se lam cho phia
trtr6'c than hi li,lnh» ..
85)- Ky hliu dll vu Vj ... ni~u sac hoang : TCTbang ch\t : «Khi cua
OtrO'ng-minh thinh a ngoai thi phia trtrirc than bi nhi¢t. ncu thinh lr trong thi
a
hi'ru-dtr Vj lam cho ticu thuy-coc d~ doL ntr6'c ti6u vang».

V .- DANG TA HAN-VANs PJUtN AM (dotn 5 • Klnh llJf>ch) .-

~ )i_ ~ 1-i' t, ~*'~ f 1\ ~.1 .~ $1, .~f&
8
Ty Tuc Thai am chi m~ch khbi vu d~i chi chi doan ~tuan

tf ~ if•J -€1 rfJ ~'( Lrl. bA i 1~ J:_. ~ ~!11

n¢i trac b~ch nh\JC
87
qua h~ch cot h~u,thll&ng n¢i khoa tien
88
chi te

J'f- J: Jib rXJ ~Ji R~

liem,thl16'ng thuy~n n¢i tuan hinh cot
89
'f .fl
h~u
~ !t
giao xuat Quyet am
fti f'.i' t.. 1M chi tien,

1: fl~ ~~ 9\J if!! A a.l;i ~~ .~~ Vi.w ~· '~

l~c
90
thl16'ng tat c6 n¢i tien liem nh*p phuc thu¢c Ty thl16'ng each

273
J~ og} .ft ~ ?}
hi~ yet lien thi~t ban. tan
{~ -{- -"F
thi~t h~:' Ky
:Jt *- ~ ~£ !Jl
chi .. gia. phyc tung
f
Vi

~1 ..t·. ij;~ ~J ~' t k_ 1P l[•j ~ -·~ ~ ~~ ~

bi~t thu&ng each chli Tam trun~ Thi a<)ng tac · b~nh thi~t ban cuong,thi!C·

~~J r~f[i f fft 1); ~f rJ! ~ 1, ~ ),~J# ~ ,~,j

tac ~u. Vi ho~n thong,phuc tnr&ng,thi~n ai, dac h~u dfr khi tac

'('~ !1ft, -f~ ~ f {1_ ~ -!" ;t j_ ij~ pfr ~ ;%J

khoai nhi€m nhusui~ tr<;>ng~
than th4 b~nh
giai Thi chu Ty sO' sinh

1; ~ ~Jll 'fi 1' ~t ~;] ~ 1::' 1' T- J\( ~'

1 thi~t
gia, th~
bim thong: da6~
bat nang d¢ng thl!c bat ha phien Tam,

/O' -r i, ~~ ~if )#( ;~ 1-K ~ Jf, ::;~. ;f nG t!f

be, hoang da~~ bat nang ng9~
7 9
Tam hq. cap thong dliong ha tiet, thuy

5~ jr_ ff~ ~ ¢'] Rj" ji Jl 1\.- ~~ f ~ ~ yt;

cuang l~p~
0
d~.i bat dyng~ Vi
1
c6 tat n¢i thung quyet, tuc chi thll'

--tA ,~ ~ ~1 $; ~
chu bEmh ,thinh tac ta chi,
&
hu
:~,J
uic
*m
b6
~,~, Jf,J >~ o
chi, nhiet tac tat chi.

'Jf, ~~J
han tac
if;
ILfu
.!_,
chi, ham
~ r Jl'J ~ ~ ~,
ha tac ct1u
A. :f· t
chi, bat thinh bat hLf
~>J..
di

'~~if~ 0 ~ ;f· 1 t7 1\ ;_ 1% f A. i£Lj_

kinh thu chi. Thinh gia, Thon kh~u dc;ti tam b¢i vu Nhan nghenh, htt

;f t 0 l J'

gia, Thon kh~u phan ti~u

~ f )'\ ifr Jc!0 ()
vu Nhan nghenh da.

DJCH NGHiA.(do~n 5- Kinh HUJch) .-

Ty. m?ch ctia Tuc Thai-am khirt len & ttau ngon chan cai. di dQc theo mep
trong nui bien ctia b?Ch nhi)C. qua sal! h?ch-cot. fen tren d(m mep trl.ruC cua mat
ca trong. len tren phia trong <•bap chuob.' chan. di dQc theo mep sau x~rung chay
(hinh-cot}. giao cheo qua tru-6-c kinh Quyet-am. len tren mep tru-6-c cua gOi va ve
trong. nh?p vao bl}ng va thu9c vao Ty. I?C veri v;. len tr{Jn xuyen qua
hoanh--ciich nep vao tht,rc-quan {yet}. nOi lien. veri cuong fu-&i. tan ra du-6-i/Lr&i.
. Chi~m?ch cua no tach bi(Jt l?i di tir Vi xuyen ·qua hoanh-cach roi rot vao.
giira (du-&i) Tam. · ·
NC.u Ia b('nh thu9c « Thi-d9ng>> thise gay thanh chii'ng cuong lu-&i c(rniJ. iin

274
vao thi oi ra. Vj-hoan dau. bpng bi £ru&ng. hay<"· m6i liln d?i-tif.n thi dong thiri
chuy.§n ca khi ra theo phan. sau a6 thim nguiri tien t&i suy-kif.t nit nhanh chong.
Than-thi% deu n?ng-ne.
Neu Ja IJ?nh thu(Jc «Su-sinh.., ·cua Ty se lam cho cuong Jr.rui bj dau, than-thti
khong Jay d(Jng d~.r(Yc. iin khong xuong. phien Tam. Tiim hi) bl cap thong. ch&ng
duirng ha tiel. thuy be. hoang-dan. kh6ng nam QU'()'C. rang d(rng Jiiu bj n(Ji thring
VB quyet cT dili ve. ng6n chiin cai kh6ng ciJn cam-giac.
. Neu Ja bi cac chCrng bf.nh nhr.r trim. neu thjnh thi nen cham ta. hu thi nen
chiim b6. hhif.t thi cham nhanh.· him nen iU'u kim Jiiu. mf)ch bi hiim h{l thi nen
c&u; kh6ng thinh kh6ng hr.r thi tila theo kinh mii thu huyf.t dti cham. Neu khi
thinh thi mf)ch Thon-khilu J&n 3 Jan hun m~u;h Nhfm-nghenh. Neu khi hU' thi
mf)ch Thon-khau ngln;rc i?i. nho hun m1;1ch Nhan-nghenh.

CH0-GIAI (do,n 5 Klnh KmJch ) .-

o

86)- Ty, Tuc Thai am ... kh6'i vu d9-i chi chi doan : HBNhfm chu : «Kh&i len
ti.r huy~t An-b~ch ir cUm ngon chfm cai. nh?n lay m~ch-khi cua Tuc OtrO'ng-minh
giao».
87)- Tuan chi n¢i tdtc b~ch nh~:~c te :
TCNtAv.c chu : «Di dQc theo cac huy~t
D~i-do va Thai-b<_1ch>>.
88)- H9-Ch cot : TCNhfc chu : <<H<;lch-cot tire Ia do<_ln XtrO'ng trim nam sau
XtrO'ng bfm-th~t cua ngon chan cai».
89)- Thuy$n n¢i : Sach Dcng-nhin chu: «Thuy~n tire la phan bap chuOJ chan
nhtr bt,mg ca nam dtr&i ccing chan·'· - HHNMn chu : «Thuy~n con gQi la bai
trU'irng. do tir huy~t Tam Am-giao len d(m trong bap chuoi. dQc theo huy~t
~u-coc. Um tren 2 thon. giao cheo rn tru-&c kinh Tuc Quyet-am cUm huy~t
Dia-cO', Am Lang-tuy(m».
90)- Thu6'ng tat c6 n9i, ... thtA?c Ty : HBNhin chu : «Phan tren run gQi Ia
phuc : bl)ng. Tir Am Uing-tuyi''n len tren d(.)C theo goi. ve. qua huy~t Huyet-hai.
Ky-mon. nh~p vao trong bt,mg. trai qua huy~t Xung-mon. Phu-xa. hQi nhau v&i
huy~t Trung-c\J'c. Quan-nguyen. sau do l~i dQc thco huy~t. Phuc-ket. D~i-hoanh.
hQi nhau v6'i huy~t H~-hoan. trai qua huy~t Phuc-ai. Nh~t-nguy~t. Ky-mon. Sau do
no tuan-h~nh ben trong kinh Tuc Thieu-am xuong den. ven. vimg ·huy~t
Trung-hoan. H~-hoan d~ thUQC vao Ty. l<)C v&i V{».. .
91)-.Thu6'ng each hi$p yet, ... tan thi$t h9- : HBNhin chu : «Yet Ia bQ-ph(m
dung de nuot thfrc an. nam trtr<Yc hau. M~ch· di .tir huy~t Phuc-ai. len ·trim qua
hoanh-c<'ich, tuan-hanh theo huy~t Th\l'c-d~u. Thien-khe. Hung-hl.rO'ng. Chu-vinh. tir
huy~t Chu-vinh di dtrerng cong ra ngoai htr6'ng xuong dtr6'i d·en huy~t Dt)i-bao
roi l<;ii di vong len cho dEm ben trong huy~t Nhan-nghenh~ nU'O'ng· theo C?nh yet
Hen-h~ v6'i cuong ltrfri r6i tan ra l:r dtr&i hrfrh - Can-cfr vao· 1 so sach ve
Ch.am-ciru thi con dtrirng di tir huy~t D<;ii-bao len den ytk trai ql;la ho~c huy~t
Nhan~nghenh. hoi}c huy~t Trung-phu. Chung ta c6 the hit~u Ia no di qua. ca 2
huy?t tren cua Tuc DrrC,.ng-minh Vi va Thii Thai-am Phe.

275
 92)- Ky chi" gia, phyc tung Vi ... chu Tam trung : TCN~c chu : ;,Tuc
Thcii-am kinh v~n-himh ben ngoai di tir b1,mg len qua cac huy~t Phu-xa. Phuc-ket...
roi tan ra & gifra ngi,I"C. dirng l<;ti (y huy~t DQi-bao. Chi-m<;tch v~n-hanh beri trong.
di tir Vj-hoan tach bi~t len tren hoaoh-cach. rot vao trong Tam d6 noi-tiep v6'i
Thu Thieu-am kinh».
93)- Thi$t ban cuong, ... khoai nhien nhl! suy : Cac chirng b~nh tren day
dtrQ'C ~rinh bay ro trong thh~n M;,rch giai (To-van 49) :
<•cY kfnh Thu Thai-am. cai g(Ji Ia b(mh «an vao oi ra.•· do Ia vi th(rc iin qua
thinh lilm cho Vi bi day tran len tren cho Den mui oi ra>>, - TCTMng chu :
«Thang H. v~n-v~t dtra khi tang vao ben trong. do do. (Vi) de} thinh va dAy den
tran len tren, do do m&i bj oi».
«& kinhThti Thai-am. cai g(Ji Ia ,,·b¢nh tr~.r&,'1g". do 18 vi Thai-am thu9c thiing
tj. khi cua v~m-v~H tang Q- trong. cho r.en gay thanh b('nh truung.•.•. - TCThOng
thu ' <'Thai-am Ia chi-am trong Am, cho nen no chu giai-doc;tn Am t~n cua thang'
ll... B~nh tru&ng n6i & day thw}c phuc tr!I&ng•·.
«Ciii g(Ji la <<kh(Jen den Tam gay !himh ch[rng 9'·'·'· do Ja vi Am-khi thinh di
Jim nh.[lp vao ~inh Duo;ng-minh. kinh Dtro-ng-minh co chi-l?c C::.u9c 1'ao Tam. cho
nen mui noi rang «khi len den Tam gay thimh ch(rng ~r·.. - TCThOng cht: : «Kinh
DtrO'ng-minh Ia biE~u cua kinh Thai-am. K!nh Thai-a'11 Ia chi-am trong Am. khi Am
ct,rc thi quay lt,ii v&i DtrO'ng-minh, kinh OtrO'ng-minh co lc;tc-m~ch thu<)c Tam».
«Ciii g(Ji Ia «m6i Jan d;,ri-ti~n thi chuy~n ca khi ra thro phan. sau do than
ngu&i tien tui suy-ki('t rat nhanh chong.'•. d6 Ia vi thang 11 thi Am-khf di J<rJong
ra suy. Duung_-k11i xwit ra .....
94)- Than th~ giai tr~gng : Sach D6ng-nh4n chu : «Do Ia vi Ty chu nh1,1c. vi
the neu bi trtr<Yng thi thfm-th~ n~ng-mk .
95)- Thi$t ban thong : MNDai chu : «Tren noi ve cuong Jrrui ciing. day lc;ti
noi trtrerng-hgp n~ng hO'n''·
96)- Th~ bat nang d9ng dao : MNDal cht1 : ((Tfrc Ia tinh-tr~ng nhtr da noi
tren nhtrng n{l.ng hO'n».
97)- Prien Tam, Tam hq. cap thong : MNDAI chu: «Vi mc.tch-khi ni!y rot vao
gifra Tam».
98)- t>ub'ng ha tiet, thtiy be, hoang dan : MNDa! chu: «Ty khi bat thvc gQi
Ia 5;9 drrirng. Dieu 57 Nan co noi den chfrng D;,ri-ha tiet. Thien Lpc nguyen chinh
kj d;,ri lu~n co noi: « ... neu b('nh n(mg thi ihliy be phil thring.~Day y n6i thuy chfra
vao trong lam cho d<,1i va tieu ti«1'n dcu be-. - TCNruw c~ : «Ty han gay thiwh
chfrng duirng ta.Ty tr~ gay thanh chfrng trung ha ;ftj;_ ::J'k .Ty b~nh khong che
dtrQ'C thuy gay thanh ch(rng ; -tt· tiet. thuy be, hoang dan, khong nam dtrQ'C». -
TCN~c dc\n ler~cua m¢t nha chu-giai hQ Ly n6i: «Du-irng la chfrng thriy tiet. ha
Ia chfrng -'-;tl ~11._ ly t{it. Thuy be Ia b~nh do ben tren khong con tri dtrQ'C thuy.
Khi thuy be khi thap nhi~t bi ung va gay thanh chl.rng .,ft dan. khong nam <hr<yC».
Dieu 57· Nan co noi den 5 chfrng ;it' tiet: Vi tiet. Ty tiet. Dc;ti-trtrerng th~t. Ti~u­
trtrerng tiet. Dt;ii-ha tiet con co ten hi H(ui tr(Jng.

27()
 ~·

<<(
•
,<(
:r
r
()
':)
1-
/>-
r-
277
 Di~u 57 viet :
«Chfrng Dr;~i ha tiet Ia chfrng Jj cap. h(w tr{Jng. Nhieu Jlm den cau tUm nhtrng
khong tUm dU'<~c. dau him trong hanh ( dtr<Yng~v~t)». - DHThio chu 1 «Chfr ha co
nghia Ia ket }!. a . Thieu-phuc co ket ben dtr&i l~i hq. lf!'i, con co ten Ia h?u tr{Jng.
y n6i no-i d{li-ticn (h~u mon) bi dau va n~ng. nhieu tan muon tieu ra O<ri). nhtrng
khi den cau tiCU thi J~i kh6ng tieu dtrQ'C, St)' dau-d&n dc\n den ben trong
dtro-ng-v~t. Day con gQi Ia Th;)n tiet....'-' - Ngu Th& chu 1 «Th~n khai khicu lr
nhj am ( ti~u va d9i). Khi khi htr lam cho b~nh-nhan nhieu tan muon di cat.i--tieu,
h~u mon n~ng rna khong d~i-ti~n dtr<rc. ben trong dtro-ng-v~t bi dau. D6 Ia
Th~n-khi bat-tuc lam thtro-ng den Xung-m9ch. lam cho Jj cap ... -'" - DDD\IDI chu~
«Lj cap c6 nghia la trong ruqt bj dau. h~u-mon bj n~ng. tir that ltrng trlr xuong
bi n~ng-ne». - HBNhin chu 1 «Chir ha co nghia la ket, b~nh nity · do ngu·ng-ket
bfm trong rna thanh. Chir Jj cap y noi trong b1,mg bj dlp-bach. Chir h(w tn;mg y
noi giang-mon b! n~ng tr~ xuong. Chinh vi Ij c,ap. h?u tr{Jng cho n<m nhieu Um
d{m cau tieu rna khong d~i-ti~n dtrQ"C. Ben trong dtr<Yng-v~t bj dau. nh(rc lam cho
ti~u-ti~n b! bat t<ri».
99)- Bat nang ng9a : Sach Gliip-lt viet Ia bat nang th!J'c thay vi Ia ngpa. Ben
dtr<Yi chf.r thl)'c con co them ;1; than thanh: m6i bi xanh len. .
100)- Cu·&ng l~p. c6 tat n9i thung quyet : DBNGian n6i rang c.au nay khong
thay cac nha-giai da chu. ong noi : «Neu ngtriri b¢nh dl.rng lau 1 each mi€;n-ctr6-ng
thi se lam cho ve va goi bj thfmg ben trong».
101)- T uc d?i chi' bat d~;Jng : TCNhltlc chu : «M9ch cua Ty kh&i Um tl.r dau
ngon chan cai eM di len. do do goi va ve bi thung. bi quyet. lam cho ngon chan
cai bi bat d\mg (mat ~am-giac) ... " ·

+
+ +
VI.- DANG TA HAN-VAN. PHI~N AM (dof.n 6- Klnh ml)ch) .-

/~' 1= "7' ~ ~ nr~_k ;_f /~\ 1 ·~ 4 ,\)'

chi m~ch kh&i trun g xuat
12
Tam .. Thu Thieu am vu Tam thu9c Tam·

,~, 1 ~rfl J}-. JJ' ~~ 1 3z i JdE_·;u' .~f, J: 1"'

h$~
03
Ha each l~c Ti~u tnrcmg. Ky chi gia, tung Tam h$; thll6'ng hi$p

~t~·"'
y~t, · h$
a
myc
.~~~
h$:
04
1
Ky
~ i A(~ ;tJ'
tn!c: gia, phyc tung· Tam
/;, if. _t »t
h$ khll6'c thll'6'ng Phe,

-r it
ha xu at dich
"t -r hci
05
.1fi ~i
tuan nao . noi
(A] ~~;)f, ;ft
hau
t.
liem, himh Thu Thai
*' ~· ~~'
am Tam

! i- ·~~ -f ~1 fi:J ,f~ if V'J ~{ Jl ft\.'t: A~

chi h~u, ha tnxu· n9!! !ltuan h~u liem d~ chll6'ng h~u
0
ch~ ty n9i

278:
it .Jf z, j,fu ~ f V\1 J~. _.,rfe ,~J, J~ ~ 0J
nhu~ cot chi doan,nh~p chttbng nc)i h~u liem, tuan ti~u chi chi nqi,

$ 1- j~ A_~ ~·1 ~ ~ ~ ,o' ~ 5& ~ ·;,~

xuat ky doaW Thj dqng tac. b~nh ach can, Tam thong,khat nhi dl:Jc

,~K k ,~ 1* ft J£ .t ~~, rfr Ji ;~ j/ ff ji

~m. ty quyee~ Thl
8
thl vi chu Tam sa sinh b~nh .gia, ml:Jc hoang

f /~ R'f; ~~ ~ A~J! ~ J~
hiep thong, nao ty nqi
'f t ffi.~~ ~
h~u liem thong quyet,chttbng trung nhi~t thong: vi

)l:b
thti
11 #5 A J!~
chLt benh ,thtnh tac
~ ~ !! ,q,J ~~ & 1~- ~·J ,ff,
ta chi, htt tac b6 chi nhiet tiic tat

t 1!- ~J ~$ ~·
chi, han tac lttu
1& r JI~ ~ ~ ~ ;( 1'
chi, ham h;;t t ac ClrU chi, bat thjnh bat
Ahtt

JY.,
di
J3f J[~ ~ ~
kinh thu chi; thjnh
;t 1 o.
gia, Thon kh~u
A _$1-
dq.i tai
1~ .:f ;,
bqi
iw_
vu Nhan nghenh,

1t ;if' f -o ~ .11\ f A Cf1 i tV

hu gia, Then kh~u phan ti~u vu Nhan nghenh da.

DICH NGHiA (dofn 6 - KJnh m.pch ) .-

Tam. m?ch cua Thu ThiCu-am. khiYi len tir trong Tam. xuat ra d~ thwjc vao
Tam-htj. ai xuong dr.r&i hoimh-cach. I?C v&i TMu-trr.rcmg.
Chi-m?ch cua nodi tir Tam-h? len tren ap-t(l'a vao ytk bu{ic vao m{lc~h¢.
Chi-m?ch di thang cua no l?i tir T<!im-h? di tru len Phe. xuat ra dtr&i nach di
dpc thea mep SlfU canh tay trong di. theo phia sau kinh Thu Tmi-am va Tam-chu
rofaixuong phfa trong khuj-u tay. di d9c thea mep S8U phfa tf'ong cang tay, den
dau nhu?-cot (xr.rO'ng nhpn) sau gang tay. nh(lp vao mep sau trong gan ban tay.
didpc t~eo ben trong ngon tay ut. roi xuat ra dau. ngon tay.
Neu 18 b¢nh thu{ic «Thi-d{ing:-.' thi se Jam cho c6 hpng Pi kh6. Tam thong. khat
muon uong nr.r&c. gpi day )a chrrng « Tj. quyet>>. .
· Neu Ia b?nh ·S&-sinh» do Tam Jam chu se Jam cho mat vang• .hong sr.run
thong. mep sau ella phia trong cua canh tay va cang tay bi thong, quyet. Giira
gan ban tay bi nhirt. thong.
Tat ca ciic b('nh tren day. neu thfnh thi nen chiini ta.
neu htr .thi nen cham b6.
neu nhi¢t thi ni'n cluim nhanh. neu haJJ thi nen Jr.ru kiin /8U, neu lnf;JCh bi ham h?
thi nen ClrU. neu kh6ng th[nh. kh6ng hr.r thi tiJy thea kfnh mil thu huytjt d~ chiiin.
Neu m~ch thinh rhi m{ich Thon-khau se hai .b{ii Jan Jun. hO'n m?ch Nhan-nghenli.

279
Neu m~ch hrr th1: ngm;yc i?i m?ch Thon-khcfu nho hun Nhan-nghenh.

CHU-GIAI (dop 6 - Klnh ~ch) .-

102)- Tam, Thu Thieu am chi m~ch, khcri vu Tam trung : OU'cmg Tu!n chu :
«Kinh n6i : Tam nam drr&i Phe; _Kinh lc;ti n6i : !Hnh-trf)ng cua Tam giong nhtr d6a
sen chtra nO: riam u tren each. nui dot xtrung th& 5'.'· - DBNGian n6i dmg theo
nhtr Uri chu tren. chfr Tam tnmg (r day Ia noi thitng cUm Tam .t;;mg ma thoi.
103)- Tam h~ : HBNhin chu : <<Tam-h~ g6m c6 2 phan. Thir nhat ntun i1' tren.
cting thong v&i Phe. nhc)p vao 21a cua Phe. Thfr hai Ia di ttr Ia cua Phe ::1i xuong.
quanh co hu·&ng ra phia sau. gan vao cqt song. xuyen qua tuy song d~ cung
Iien-h<) v&i Th(ln. Tilt ca ngu t:c;.ng h~ deu thong v&i Tam va Tam cung thong v&i
ngu te,tng h¢. '!'h\1 Thicu-ftm kinh khM len cl- Tam. tuan-himh theo ben ngoai Nhc)m
ffi;,iCh, thu(>c vao Tam h~. xuong dtr&i hoanh-cach, ngay vimg trim run 2 thon. lc;tc
veri Ti~u-trtrirng··. - TCNhaJ,c chu : ,,J-1~ cua Tam c6 5 : ben tren h~ v&i Phc. dtr&i
Phe h¢ v&i Tfl:n. dtr&i Tam h~ v&i Ty. Can va Thc)n. Cho nen Tam ?.hong v&i khi
cua ngu t(,lng va lam chu ngu tc;tng».
104)·· Mt;;:: h$ : DTuAn chu : ·Mat 1ien-h~ ·.-ao trong sau gQi Ia ml)c-h~. Tam
kinh khi d!a lc;tc v&i Ti~u-tnr6-ng. n6 di tir Tam-h¢ de tach ngang ra. tuan-hanh
theo ben ngoai NhZ!m-m<)ch, len trE'm ·ntr<rng theo yet-h~ d~ vc)n-hanh den ffi\JC-h~,
105)- Ky tr!.fc gia :·. thll6'ng Phe, ha xuat djch h? : HBNhln chti : «C~fr
trr.rc gia. co nghia Ia dtr<rng di tr<Y l~i di tir Tam-h¢ thftng JCn tren den vung ci~a
Phe tc;tng. xuat ra dQC theo dtr&i nach. den ·huy?t C1Jc-tuyen".
100)- Ha tuan nao n¢i h~u liem ... ha trLI'u n¢i : HBNhAn chu : «Tir
Ct.rc-tuyen di xuong dQC theo mep sau cua canh tay trong. v~n-himh theo sau 2
kinh Thai-am va Tam-chu. trai qua huy¢t Thanh-linh. xuortg den mep trong
khuyu tay. den huy~t Thieu-hai».
107)-. Tuan ty n¢i ... xuat ky. doan ·: HBNhin chu ; «Mc;tch di tir huy¢t
Thicu-hai d~ di xuong dQC theo mep sau canh tay trong. qua huy~t Linh-d~o!
Thong-ly. den xli<rng. nhu¢-cot ( nhQn). qua huy~t Am-khich. Than-mon. ·nh~p vao
mep trong gan tay. den huy¢t Thieu-phu. tului-hanh theo dau ngon tay ut. h.uy¢t
ThiE~u-xung. N<ri day, no cham dirt d~ giao cho kinh Thu Thai-dtr&ng
Ti~u-trtr<rng. Tam Ia quan chii chi quan. n6 c6 vai-tro ton-quy nhat trong ngu
tc;tng. cho nen nhfrng trtrirng-hc;rp giao nhc)n cua kinh. n6 khong diJa vao chi. bi~t
mc;tch''·
108)- Ach can, Tam ... Ty quyet : TCN~c chl1 : «Chi-m~ch c~a kinh nay di
tir Tam-h~ len tren ap-tiJa vao yet. vi the neri n6 .gay thanh chirng c6 hQng kho.
Tam thong. Tam-hoa viem cho nen Tam.-dich bi hao. gay thanh chl.rng khat ntrerc
muon uong ntr&c. Kinh Thu Thicu-am tuan-hanh theo mep sau ccing tay trong.
xuat ra dau ng6n tay tit. cho nen gay thimh chl.rng Tj quyet».
109)- M~:~c hoang, hiep thong ... chlfcrng trung nhi~t thong : TCNb.tc chu ;
«Mc;tch cua Thu Thieu-am bu<}c vao ml)c-h~. vi the b~nh milt vang. no xuat ra er
dtr&i nach. cho ·nen gay thanh ch(rng dau hong ~tr<rn. n6 tuan-hanh theo ben

280
 L=
<<r
fl

:)
,<w
_J_
1-
"':J
:r
J-
~
<:<(
-~

281
trong canh tay va dmg. tay nh~p vao mep lrong gan tay. gay thanh chfrng nhi~t
thong».

• +

/J, !Jij t ~ 1~ ~ H1Kk_ 1 /,, j~ u ,:Set

Ti~u tnrO'ng Thu Thai dl!O'ng chi m9-ch kh&i vu ti~u chi . chi doan.

1J1 1 ;5{t ~ffif'l J: Hft ~ ff~ f ~ _t »5 7f t'

tuan thu ngo9-i trllc thtJ6'ng uyim xuat khoa trung<J"n.rc thllqng tuan ty cot

r .!! ~ £/t rXJ 1jrl ~ 1& ~ fff1 _t _;,:fg ~1: jf

h9- liem xuat tniu n9i tdk lliO'ng can c~t
gian,thl16'ng tuan nao ngo~i

i~ 1, ;t ~ iff# ,~$L~ If ~/~ ~ ~. ~ ji

h~u

·
I~c T am;
liem, xuat kien grar nhieL: kien giap giao kien thugng nh~p Khuyet bon

~i~o' 1ftf rJm -r K$J j:A\

" yet
tuan "' h,a cac
, h de2
'fv· 4hA ·
! t u9c
JJ,
r·reu
2
~~ 11
tntcmg.
•
1

*
rK.y · ch.1
7f·•
gra,

~ ~ ji ~fig {f& J: ~j f B A:t ~ itp A 1f

tung Khuyet bon,tuan canh,thu&ng giap,chi myc nhu$ ty, khl16'c nh~p nhi

tr!9~~ ~~;!, !~! g!t!;n9:!y~~, ~; !~c ~91 ~,,

41 }~ f ~- k -tv Jl'J4Jg "~ )hii 1) iJf ~ or
ta l9-c
4
vu quye~~ Thi d9ng · tac b$nh ach thong,ham thung bat · kha
5

~~hi A 1~ :f<( ¢ A~ !fr A i ff1t ftfr 1:- .~

di co ki?m So
tll • bat. nao tv chiet. Thi chu dich sinh benh

1 Jf ~ if 1: ~ ifi §~ ~'i ~ Jt~ #'J Afty it

16
· · gia! nhi lung, myc hoang,giap thung,canh,ham, ki€m, nao,trtiu, ngo~i
' , ~ .-+J/ ~ rJ: . J _.\. .,. ~ . . '
/.~jJr ~.
h*u liem thong. Vi
,Jv JL:~ ~AT ~\1J ~· !Jl ~ ~-JJJJL j[cJ ?f.m
thti chl( b$nh, thinh tac ta chi, htJ tac b6.
z_· # A'J ~~ ~ '$ }Jr) ~ ~ FG 1 510 ·~ ~·
chi, nhiet tac

~ ~ :r-;1_
. bat thinh bat
tat

hU'
chi, han

1* Jt
di kinh
* tac

thu
0
lvu chi, ham

A ;t ". &
ha

chi, Thinh gia,Nh~m nghenh d9-i . tai

tac cuu

A .J1.-
chi,

282
 b¢i vu Tht>n kh!u. H.i gia,Nhan ngh€mh phan ti~u vu Thon khAu da.

DIOI NGHfA (do,n 7- KJnb lliq.ch) ~-

Tidu-trtrirng. m?ch cria Thu Thai-dtrung kh&l len & dau ngon tay ut. dQc thoo
C{lnh ngoai ban tay. fen tren d/m c6 tay. roi XUat ra tY glira Xtrung /i)/ mat ca
(khoa trung). dl t!ufng Jen dt)C theo mep dtr{rf Xtrung canh tay {tj cot). Xuat ra tY
C{Jnh trong CUa khuju tay, gf(ra 2 dtrirng gan,. fen tren dQC. theo mep SBU clNJ
phia ngoai canh tay (nao). xuat ra cr kh{rp vai•. di ngolin-ngoeo &. ba val. gian
u
nhau tren val. nh{lp vao Khuyet-bon. l?C v&i Tam. di dQC theo yet xuong dtr&i
hoimh-cach. den· Vi thu{ic vao Tidu-trtriTng.
Chi·IDI)Ch cua no df• tir Khuyet-b6n dt)c theo c6. len triin m4t. den kh6e mat
ngoai. roi nh{lp vao trong tal
Chi-mf)ch cua n6 tach-bil}t tY m?t len dlm Xtrung m?t. den mui. den kh6e mat
trong. til l('ch ra de /i{m-I?C v&i quyen {go ma).
Neu Ia b?nh thu¢c ,'(Thi-d¢ng.'> thi se gay thanh ch(rng dau c6. ham
strng-thting. !chong ng6 ngoai l?i sau dtr{Yc. val dau nh~r nh6 firi. canh tay dau
nh~r gay ra;
Neil/a bl}nh thu{ic «S&-sinh,, vi chu v6 dich se film cho tal bi diec. mat vimg.
ma Sling. c6. hilfl}. vai. canh taj. khuju lay. mep sau phfa ngoilf ccing tay. tat CB
deu dau: ./(hi g?p nhirng ch(rng bl}nh nhU' tren. neu thj'nh ta nen cham ta. neu hU'.
ta hen ch;Jm b6. neu nhlet ta nen cham nhanh. neu him. ta nen b.ru kim Jau. neu
m{lch hfim h?. ta nen dira vao d~rirng kinh de thu huyl}t cham. Neu m<,Jch thinh
thi mE,tch Nhan-nghenh Jun 2 b9i hun m?ch Thon-khau. Neu m?ch h~r thL trai lf)i.
mf)ch Nhan-nghenh l?i nho ho-n Ia m?ch Thon-khau.

CH0-GIAI (dotn 7- Klnh tn(ich) .-

110)- Ti~u tntcrng Thu Thai dlJO'ng ... xuat khoa trung : HBNhAn chu :
«Kinh nay khcri\ len 6- huy~t Thicu-tr~ch (r <tau ngon tay ut, tir day di dQc theo
~nh ngoai cua tay qua huy~t TiE~n-coc. H~u-khe, trai qua huy~t Uy6n-co.t.
· Dll'o-ng-coc. Dtr<Yng-hlo~>.
111)- Trtfc th11qng tuan ty cot h~ liem ... giao kien th11qng : HBNMn c~:tu :
«Tir huy~t Dtr<Yng-lao di thang len tren dQc theo mep dtr&i cua ty cot Ia htiy~t
Chi-chinh. xuat ra ~nh trong cua khuyu tay gifra 2 XU'O'ng. qua huy~t Ti6u-hai.
len tren dQC theo mep sau m~t ngoai CUa canh tay, V~n-hanh ben ngoai 2 kinh
Thu DtrO'ng-minh va Thi{m-dtrO'ng. no len tren den vai di dQc theo huy~t
Kien-trinh. Nao-du. Thien-tong; Binh-phong. Khuc-vien. Kien-ngo~i-du, Kien-trung-du".
sau do no di Um d6 hQi v&i huy~t D~i chuy. nhfm do rna 2 ben ta hfru cung giao
nhau tren 2 vai». - Theo DBNGian thi chfr !~rung can dtrqc cac nha chu-giai viet
Ia /~rung cot.
112)~ Nh~p Khuyet-bon ... thu¢c Ti~u-tnrcrng : Sach GJap--At va Dang-Min

283
2~4
 viet Ia : Nh;Jp Khuyet-bon htrung djch h?"· - TCN~c chu : ".Di ti.r Kf:tuyet-bon
xuorig dtr&i ~heo d\r&ng eua ngt,re. nh~p vao Chien-trung. l~e vc:Yi Tam. Tam va
Ti~u-tttrirng lam .bil:u ly nhau. Ti.r dlr6-i .Khuyet·bon. ·no di dQc thco yet, xuong
dtrc:Yi hoanh-cckh den .Vi. xuong nfra den vimg each tren run 2 thon. thu()c vao
Ti~u-tru-erng. Day Ia con du-erng vc}n-hanh ben trong cua ban kinh,,~ - Thien Ta
khi tt;~ng phu brnh hinh (Linh-khu 4) viet: "Jiuytjt hc;rp cua TiJu-trLrung nh;Jp vao
huy('t Cr.r-hrr h?-liem,_, ·
113)- Ky chi gia. tung Khuyet-bon ... nh~p nhi tr~ng : HBNhin. ehu :
«Chi-m~eh nay di Khuyet-bon dQc thro eac huy~t tren c6. nhtr ·huy~t Thicn-song.
. Thien-dung. ler. rna den huy~t Quyen-lieu. len den khoe ngoai milt. qua huy~t
Dong~tll' lieu. roi lc,li nh~p vao trong tai. tuar,-hanh theo huy('t Thinh-eung d~
d(rt..>.
114)- ky chi gia, bi~t giap thu6'ng ... lq.c vu quyen : TCNhQ.c chu : «XtrO'ng_
dtr&i milt gQi Ia :1:~ dwyet... Quyen tire Ia quyen cOt. no di xuong huy~t Quyen-lieu.
Kinh Thu Thai-dtrO'ng tir day giao cho khoe mat trong d~ noi t il'>p v&i kinh Tuc
Thai-d u-ang, ..
115) . Ham thung : TCN~ ehu : «M~eh eua bim kinh tmin-hanh thco yet
XUong dtr6-i hoanh-caeh. chi·m~eh eua n6J~i dQC theo c6 len den rna, eho nen mcri
gay thanh ehfrng ham thung>.'.
116)- Thj chu djch So sinh b~rih gia : TC~ chu 1 <<Ti~u-tnrerng chu ve
phan-Qi~t thanh Va trQC, vi the ncn khi gay thanh h(mh thi thuy-coc khong con
dU'Q'C phan nfra. lu-u ehay khong bi kern che. gay thanh Su-sinh bf.nh chii ve chat
dich."'·

• •
VIII .- DANG TAHAN-VAN. PIUtN AM (dotn 8- Klnh m1ch ) ...

JJf ~1L )t ~ ~ <: B~~ J €f ~. 1~ ·_t

Bang quang Tuc Thai duang chi m~ch, khO'i vu myc n¢i ti thllang

1~ ~ ~ $. ·~· ~· ~Jl
ng~ch,giao· die~~ Ky chi gia, tung dien
x: Jf
chi
_c Ill :Jt L
nhi thuang giat'~ Ky trtfc

:t·~t j A
gia, tung dlen nh~p
,~.~ s~ if
l~c
19
nao : hoan
m ~·J
xuat bi~t
-r- 1 !l Ali~ f~
ha h~ng tuan kien bac

lllq .t~:f. t~ nt + >-- Afi f. .~t- tf 4s n1 tL

n¢i, hi~p tich, d4 yeu ·trung , nh~p_ tuan
20
l~c Th~n.thu¢c Bang quang~

chi
lu

:JKy . ~ ;t JJ.t. ~ ~ -r: ;J~ t- 1~ A »m t

gia, tung yeu trung ha
-r
hi~p tich quan don, nh~p quae trung
22

1- -~ i ~fl. rX7 ~ -;{; ~~ T- -r ~f J~ ;f.

Ky chi gia, tung bac n?i . ta hU"u. bi~t ha, quan giap, hi~p tich

285
 a:(] iJ2 fi ~~
23
n¢i! qua
f,fy f-' 1ft ~;t A~ Jt
b~ khu, tuan bl ngo~i tung h~u liem, ha
~ 4'- jJ!ll f
hgp quae trunsl.
4

p).
di
rt ~ ?? :k 11- ~· ~ A~ Aft :t. ~ 1
ha quan thuy~n n¢i. xuat ngo~i khoa chi h~u. tuan kinh cot chi

., l, :iN Jf 1JJtJ _;f: t& :N'J ~ 41-i ~I. ~ er 11AA ,~JG

t~u chi ngo~i trat~ Thi d¢ng tac
5
b~nh· xung dau thong,myc tl/ thoat

;JJ j{r1 :i( !f. >ar tJt 1PA a-fr ~ff. 7f' ~ J.\_A ltl1 j~
6
h~ng nhu b~t, tfch thOng, yeu tl! chiet, be bat kha di khut~ quac

-jz" ,~t /f~~ ~ ·;k_

nhlf ket thuy¢n nhlf li~t. Thj
:t
vi
jJ..Jij :k_ :t 7
Khoa quyee: Thi chu
-n
can
ff1 jL
sa sinh

1®
b~nh gia
J ;if ~ 1£ Ji ~
128
tri ngllgccuong dien t~t
j j 001 rj ~ N ~ y~'
cau tin dinh thong,myc hoang, I~

·:t ~ fo7!1 J~
XUat, cl(U nyc, h~ng
1f ;;J! L K~ ffJ; '#f 7J 1/r
boi yeu . CltU quae thuy~n Clt6'C giai thong,ti~U
JJ' ~8
chi .

/f 1t1 h ~~ 1~ >~ ,.~ gr0 ,~ t- A JT'l ~~· £

bat dyng. Vi thti chlf b~nh, thinh tac ta chi hlf tac b~ chi,

:~, #1j )i ~ j( ~~J "$ i_ ~ T- j[1j ~ ~ :{)'

nhiet tac tat chi, han tac llfu chi, ham ha tac eCru chi, bat

iv· <f .·;£ ,kA ,~~

thjnh bat hll di
~
kinh thu
.6 ~~ A. if_ )\ .$f.
chi. Thjnh gia, !'lhan nghenh dSJ.i tai
t~ti
b¢i

1- 1 0 ~~ J-
vu Thon kh~u. hll gia, Nhan nghenh phan ti~u
~ ·i!t ~ ~ I \ -J 1 ~
vu Then kh~u
:1fV
d~L
0

DICH NGHi~_.,(dofn 8- Klilh mq.ch) .-

Bil;Jg-quang.::;{tch cua Tile Thai-dliung khiri len & kh6e mat trong. len tran.
giao n!Jau ( v&i m?ch /)oc} & dlnh dau.
Chi-m1,1ch ciia no di tir dinh dau ra dtm ben goc ciia tai.
Drrirl1g di thring cua no di tir di'nh dau nh?p vao de lf,IC y(rj nao. r6i lf,li quay
ra tach bi~t di XUong gay. di dQC theo XlrO'ng ba vai. Vao ben trong k('p thoo CQt
song dlm vilng that lrrng. nh?p. vao. dQC theo 2 ben «thjt lfr-'·'. de l?C v{ri Th?n.
thu(ic vao Bang-quang.
Chi-m?Ch cua no di tir giira that lrrng xuong drr&i kr.p theo cqt song xliyen

286
qua vimg mong <16 nh[lp vao giira kheo chan.
Chi-m{lch cua no (Jj tir 2 ben ta
hiru cua XU'(J'ng ba vai tach bi~t (Jj xuong k?p
theo 2 ben c9t song. (/j qua mau chuyen lo-n.. dQC theo ngoai mau chuyen 16'fl. roi
tir mep sau no d6 di xuong h(Yp v&i giira kheo chan. Tir do, no di xuong xuyen
qua ben trong «bap ChUOi», roi XUat ra cY SBU mat cA ngoiJi. di dQC theo huy~t
Kinh-cOt cho defl C{lnh ngoai cua ng6n chan r1t. .
Neu Ia b~nh thu9c <<Thi-d9ng.•> thi .wJ gay thanh ch(rng <<Xung dau thong"'· mat
dau nhrr muon thoat (/Qt) ra ngoiJi. c6 gay nhrr bi gay riri ra. c9t song bi dau.
that lrrng nhlr gay. mau chuyen 16-n kh6ng the co l{li dU'Q"C. kheo chan nhU' k(H
lt;~i bap-chuoi nhrr n(rt ra. Ta gQi day Ia ch(rng «Khoa quyet·"'·
Day Ia ch&ng «Scr sinh b('nh"' chu ve ciin : tri ngrrQ"c. cuong dien t{l t. gi(ra
dinh dau bi dau nh(rc, mat vang. chay nrr&c mat. chay mau cam. tat ca
tir c6
gay. lrrng. that lrrng. xrrO'ng cimg. kheo chan. chfm. deu dau nh(rc. ngon r1t khong
con ciim-giac.
Bi cac ch(rng b?nh tren day. neu thinh thi dung phep cham ta.
neu hu- thi
dung phep cham b6. neu nhi('t thi nen cham nhanh. neu him thi nen Jrru kim /au.
neu ham ht;~ thi nen c&u. neu khong thinh. kh6ng hrr thi tuy theo drrtrng kinh eM
thu h.uy?t cham. Neu tl}inh thi m?ch Nhan-nghenh 16-n 2 b(Ji h(J'n m~u::h
Thon-khau. neu hrr thi mf)ch Nhan-nghenh. ngiYQ"C l?i. se nho hO'n m{!ch
Thon.khlw.

CHU.;.GIAI (doQ.n 8- KJnh m(Jch) .-

117)- Bang quang Tuc Thai dtJang ... tht16'ng ng~ch giao difm : HBNMn chu:
«Chfr dien ?:r day Ia chi vao dinh dau. - Kinh Tuc Thai-dtrO'ng· kh<Yi len <Y huy$t
Tinh-minh nam <Y kh6e mat trong. len tran qua huy$t Toan-truc. Than-dinh. trai
qua huy~t Khuc-sai. Ngu-x\.r. Thira-quang. Th6ng-thi€m. Tir huy~t Thong-thien. n6
di l~ch ra 2 ben ta hfru. ttrO'ng-giao v&i huy~t Bach-h9i o- tren dinh dau>>.
118)- Ky chi gia, tung dien chf nhi thtJqng giac : HBNhin chu: «Khi no di den·
g6c tren cua tai. n6 qua cac huy~t Suat-coc. Phu-bt;1.ch. Khieu-am. d6 Ia n6 di de
tan ra nuoi dtrfrng cho kinh mt;1.ch v~y». - TCThong thi cho rang tan ra nuoi
dtr&ng can m?ch. thay vi Ia kinh m;;~ch nhtr da chu.- TCN~c.chu : «M:;1eh di tir
huy¢t ·Bach-.h9i di ngang xuong den g6c tren cua tai. di qua cac huy~t cua kinh.
Tuc Thieu-dtrO'ng nhtr Khuc-tan. Suat-coc, Thien-xung. Phu-bt;1.ch. Khieu-am.
Hoan-cot. Cho nen. 6 huy~t nay chinh Ia nO'i giao-h9i gifra 12 kinh Thai-dtrO'ng
va Thieu-dtrO'ng>>.
119)- Ky tri!C gia, tung dien nh~p lq.c nao : HBNMn chu : «Nao Ia tuy dau. cr
phan nam <Y tren canh gQi Ia nao. phia sau nao gQi Ia h;;~ng : gay. Con dtrirng di
thcing nay di tir huy~t Th6ng-1hh~n ra phia sau theo v&i huy~t Lt;l.c-khtr&c
(TCThong cho Ia }~ ~f 4c-khich). NgQc-chclm, roi nh~p vao de l;;1c v&i nao>>.
120)- Hoan xuat bi$t ha hq.ng ... d~ yeu trung : TCN~~ chu : «Di tir nao roi
lt;1.i xuat ra tach bi~t di xuong dtr&i gay. do huy~t Thien-trv de di xuong dtr&i h{>i ·
v&i Dl>c-m;;lch (r huy~t Dt;l.i-chuy. Dao-dt;l.O. roi l;;li di dQC theo vung bE'm trong ba

287
vai phan lam 4 hang de di xuong dml'L.»
121)- Nh~p tuan hi l~c Th~n thU<?c Bang-quang : TCN~c chu : «Di tir trong·
thih hrng nh{lp vao vung thjt J(r de l;,1c v&i Th~n va thu(>c vao Bimg-quang. Th~n
va Bang-quang cung lam bieu Iy nhau. Hai thG thit m1m dQc theo hai ben c(>t
song gQi Ia thjt J(r.-.._
122)- Ky chi gia, tung yeu trung ... di~n nh~p quae trung : MNDaJ chu : «Di
tir trong that .)l.rng. dQC theo hai b{m CQt song XUong dlrai, di qua CaC huy~t
Thtrgng-lieu. Thtr-lieu. Trung-lieu. H;,1-lieu. H(>i-dtro-ng. xuong dtr&i nfra. xuyen qua
vi.mg tiep mong. den huy~t Thir<;-phu. An-mon. Phu-khich. ~y-dtr~ng. r6i l9} nh{lp
v~o & g_ifra ~?eo c~an & huy~t Uy-trung».- HBNhan noi rang.~""' di?n t(rc Ia /~_J
ctru: vung twp mong.
123)- Ky chi gia, tung bac n¢i ... hi~p tfch n¢i : HBNhAn chu : «Di tir huy~t
Thien-tr\.1 xuong dtr&i. tt:rc la tir ben trong 2 ben ta hfru cua ba vai. tach bi~t di
xuong dtr&i theo 2 ben thjt J(r, qua cac huy$t Ph\.1-nhan. Phach-h(>. Cao-hoang.
Than-dtrirng. Y-hi. Cach-quan, H6n-mon. D1.ro-ng-ctro-ng. Y-xa. Vi-thtr<Yng.
Hoang-mon. ChHhat. Bao-hoang. Tr~t-bien. xuong dtr&i di qua vung tiep mong:
mtm chuyen l&n va mong (be khu). '>)
124)- Qua be khu, ... tung h~u liem ha hqp quae trung : Thro HBNhfm thi
drriYng nay di ngoai huy~t Thira-phu 1 thon rtrai. xuong dtr&i dmg nh?p vao
kheo chan.
125)- Di ha quan thuy$n n¢i ... chi ti4u chi ngo~i trac : HBNhAn chu : «Di
xuong dtr&i theo huy~t Hgp-dtro-ng. xuyen qua bap chuoi. qua cac huy~t
Thira-can, Thira-so-n. Phi-drro-ng. Phv-drr<Yng.. sau do xuat ra sau mat ca ngoai f:r
huy~t Con-lon, .B(>c-tham. Than-mC)ch. Kim-mon. dQc thro cac huy~t Kinh-cot.
Thuc-cot. Thong-coc. cho den biY ngoai f:r dau ngon chan ut C:r huy~t Chi-am. de
giao v&i kinh Tuc Thieu-am».
126)- Be bat kha di khuc : Sach Giap-lt khong co chfr biJ. TCNh;,1c thi cho
rang chfr ~~ Ia vung mong va mau chuyen Ian (be khu).
127)- Khoa quyet : TCN~lfc chu : «Vi m;,1ch cua kinh Tuc Thai-dtro-ng xuat
ra (y sau mat ca ngoai...»
128),- ·Thi chu din SO' sinh b$nh gia : TCN~c chu : «Can m;,1ch ch;,1y khap chu
than. duy tren dtriYng di pua kinh Tuc Thai-dtro-ng Ia nhicu nhat va to nhat. Ben
dtr&i no ket f:r got chan. ket (r bap chuOi. ket (r kheo chfm. ket f:r Xtro-ng cimg.
Ben tren. no k~p theo f:r 2 ben that ltrng. c(>t song: noi lien v&i vai va c6 gay. (J
tren dfm no thanh m;,1ng ltr&i cua mat. phan dtr&i dau ket f:r quai ham. Cho nen
trong. ffiQi trtriYng-hgp co rut gan. gi~t gan. mat bi meo l~h". deu do (r thiiy cua
kinh. ~uc Thai-drr<Yng bi kern rna sinh ta b¢nh Sd--sinh chu ve can>>.
129)- Tri ng11qc cu6ng dien t~t : TCN~c chu : «Mf,lch-khi nh~p va:o
giang-mon gay thanh chirng tn: kinh nay thu(>c bi6u cho nen gay thanh chfrng
hgr.r(J'c. ta-khi nh~p vao .Dtro-ng-ph?n cho n{m gay thanh ch t:rng cu6ng di6n t~lt·'-'·
- TCTh6ng chu : «Khi cua· Thai-dl.fo-ng sinh ra f:r trong thuy cua Bimg-quang va
trer thanh chu-khi cua cac kinh D\.fo-ng. Trong Drro-ng-khi. phan nhu dong vai tro
dtr<Yng can. cho nen b(!nh Sir-sinh chii ve can se gay nen cht:rng tri.. Phan can do

288
0
6/
':)
0

289
 Thai-d.tr<Yng lam chu va phan m~ch do Bimg-quang sinh ra. neu ca 2 hoimh
nghjch : nghich nhau nam ngang ra se thanh chfrng tri. Khi cua kinh l~c tram
. xuong va toa f()ng b{m trong gay thfmh chtrng ngr.r(/'r.. khi n6 quyet-nghich
xuong dml'i se thanh dien, thanh cuong. Cac chfrng dau nhfrc tir dinh dau. c6
gay. mim cam. mat. that lu-ng. kheo chan. bap chuOi... deu do (y nhfrng bc)-vi rna
kinh m~ch di qua gay thanh b~nh».

IX.- DANG TA HAN-VAN. PHI~N AM (do~n 9 ~ K1nh m(lch) .-

tlj ~ 'l' ~ ?: fl>K~ f .~h ;J:; i- r: ~~
Than Tuc Thieu am chi m9-ch kh6'i vu t i4u chi chi h~. ta
,;l ;i_ /l~, :1: f -~~, ~- ~ -r- .--tift 11\1 /J~ i- .-1 l
t~u tuc tani~\uat vu Nhifm coc chi ha, tuc1n noi khoa chi hau,
JJ~ A 10 1' ~A J: J~ (1\J :t.. nt~ (;q. 1 J: ni
bi$t nh~p can trung di th116'ng thuy$n n¢i,xuat quae
32
n¢i lieri'l thlf6'ng c6

01 ~~ ~' 1 If~ if{· ,%~ nf ~ :ft -lj }i ~

h~u liem, quan t fch thu¢c Th~n l9-c Bang quan g~ Ky trv c gia, tung
1
n¢i

&( J: -t Ef a~ A Nf r 1ftt '1" 1L~ --t ~

cach,nh~p Phe trung,tuan hau lung, hi$p thi$t bari~
Th?n th116'ng quan Can

1Ky ~
chi
7t ~ ijf tt: ,#% "u' ;i
gia, tung Phe xuat, lq.c Tam chu hung trun9. Thi d¢ng ta:c
r ·rf fi_ f1] Jl'J
>M ~· ;a: ft'J( ~ ® :Jr1 ~ ~ .j~ (/~ J'J -Iff _§a
hfru huyee~s
6 37
b$nh Cd bat dye thl/t: di$n nhlf tat sai! khai th6a tac
"fJ (A}f, ,f&
P
'(11.1
~h ::J;,p
rr£ ft rf7 .A,.~ ;:r
tl
EfYL..
J
fJ{;
':/IU
-jtP ~ .c~
....... , r-:, I
/' • .. , • - "' 139 . • . • .140 • 141 . • •
'J'J (J".tt nht suyen, t9a nht dye khdt, myc hoang hoang nhlf vo sd

{; ~, jtt1 !t Jt· «; ~}:- ~~ 1J- Jf:_ ~~] 4 ]~, /u'

kien,Tam nhlf huy€m,nhtJgc cd trq.n g Khi
1 2
• bat tuc tck thi$n khun g~Tam
1

·l·; 'l~ -j~ A JP.ff i~' ~ k ,~ tf ~ )l i- tiff

dich dich nhlf nhan tlfdng b¢ chi. Thi vi Cot quyet .Th1 chu Th~n

f1r ~ ;~
S& sinh b$nh
f a _:#t__ ~ "ft, &T!J fff .1:. Jf.L GJ~ .?0
gia, kh§.u nhi$t thi$t can, yet thung th116'ng khi ach can

~ '~ #I ~u' ~, ~* :f. ijj_ it~

c~p thong,phien Tam,Tam thong,hoang dan,trtJcmg phlcH~ tlch c6
Jt ijj,_ ?7
4
n¢i h~u
1,~'
290
 ., ~ ;J} J~ ~Jj ii( Jt 1 ~~- \w ;Jll ~ ~ 1~
h~ nhi~t
45
liem thong nuy quyet, thj ng<;>a;l tuc nhi thong. Vi thti chlf

;~ ·;{ .~~J
b~nh.thinh tck
~ ~
ta chi.
J! htt
~PJ '*~- z._ tJ;., ~~J ;~ .t
uk b6 chi, nhiet tac t~t
9f
· chi, han

~~1 if -~ ~ 1- ~~ fk ~ -:f ~. :f J} ft).. ,~i

tac lttu chi, ham hi? tac ClrU chi, bat thinh bat ht.! di kinh,
u
Jf1.. ~ ~ ;vJ 5~ 1? ~ ·_,}) ..&! tf 1( t· -J\ isl
thu chi. CU'u tac ettcrng thlfc sinh nh~c. hoan dai bi ph at,· d~i trttgng

-r· At r{1]
tr<;>ng ly nhi
~ ~ ~
b9~ Thjnh gia, Thon khAu
46
t t1 }\
d~i
ft. t't{ f
tal
~ ·l3:_
b<?i . vu Nhan nghenh •

.[[ }j 1 o ~ ,,), f A. ~ ~ ~
ht1 gia, Thon kh~u phan ti~u vu Nhan nghenh da .

. DlCH NGHIA (dotn 9 - Kmh 1IJ4iCb}

Th~n m~lCh cua Tuc Thieu-am khiri Um u drrfri ng6n chim ut, di lf.ch hrrfrng
ve giii'a long bim .chan, xuat ra u
drr&i huyf.t Nhien-coc. di dpc theo phia sau
mat ca trong. tach .bi~t ra de nh~p vao giira got chan. di len den ben trong bap
chuM. xuat ra .tir trong mep trong ciia kheo chim, di len den mep sau cua ve
trong. xuyen qua cgt song de
thugc vao Th?,n va l?c v{ri Bang quang.
Drrirng di thang cua n6 di tir Thr)n len tren xuyen qua Can-each nh{lp vao
giira Phe. c1i dpc theo cuong hpng roi vao cuong Jrrui.
Chi-m?ch ciia n6 di tir Phe ra de l?c vfri Tam. r6t ra. ir giii'a ngvc..
Neu Ia b~nh th.ugc «Thi-dgng>.. se gay thanh ch&ng d6i ma. [!hong muon iin.
m?t den nhrr dau den. !Uc ho nho nrr{rc bpt thay c6 mau, suyell nghe kho-khe,
ngoi xuong l?i muon d&ng len. melt Jir-miY nhrr khong thay g1: Tam nhrr bi treo
len, IUc nao cling nhrr dang bi d6i. Khi nao khi bat-tUc thi se dt$ bjs{J"- s~t .. Tam
nhr; hoi- ~gp. nhrr s(Y c6 ngrriri dang den de belt minh. ta g9i day Ia chtrng
«Cot-quyet».
·. Neu bi b~nh «Su-sinh>~ chu ve Th(m thi se lam cho mi~hg bi nhi?t. Jrrui bi kh6,
yet bi srrng thting. bi thrrfrng khi. co hpng bi kho va dau nh(rc, bi phien · Tarn.
Tam ,bi thong. bi hoang-r18n. trrrirng-phich. mep sau cua .ve trong va ctjt st/ng bi
dau, ch&ng nuy-quyet. tliich nam, dU'6'i chan bi nhi~t va. thong..
Bi- nhfrng fr:h&ng tren, neu thinh thi nen cham ta. neu hrr nen cham bO, neu
nhi~t thi nen cham nhanh. neu han nen Jrru kim /au. neu m{lch hiint b{l thi nen
c&u. neu kh6ng thinh kh6ng hll' thi nen dtra vao drrirng kinh dti thu huy~ cham.
Neu c&u thi nen gAng ~n thit trrui. nui day thcit .Jrrng. xda toe. n'en c6 nhiiu-g
bU'UC di vltng ch~m vui chiec g;)y to.

2!Jl
 Ncu thinh tlii m~ch Thon-khcf_u 16-n hai b9t hem mt;lch Nhan-nghenh. neu fll.r
thi m{!ch Thon-khau. ngm;rc 1~1i. nho hem m.fwh Nhan-nghenh.

CH.O GIAI (doQ.n 9 - Klnh mg.ch)

131)- Th~n tuc thieu am ... ta tau tuc tam : Sach Giap-at, Dong-nhan.
Phat-huy deu viet Ia _)1'Z thu thay vi la __{ tciu. MNDai cho rang chfr ~11. ta
phai hi~u Ia .,t>~ ta : nghieng ltf'ch sang... - HBNhin chu : «Chfr )i!S?, thu co nghia
Ia hr.r&ng ve... Kinh Tuc Thieu-am khcH len er dtr<Yi ngon chan ut. nghif'mg· l~h
htr&ng ve huy(!t Dung-tuyen nam (y gifra long ban chan»
at
132)- Xuat vu Nhien coc chi h9- ... xu qu~c n<?i liem: M<)t so sach cham ctru
thu-D-ng dung tan chfr ::;} coc va chfr ~t cot. - HBNhAn chu : «Di til' huy~t
Dung-tuytm. chuy~n di xuat ra cUm huy(!t Nhifm-coc nam iY vung mat ca trong. di
dQC theo huy~t Thai-.khe (y sau mat ca trong. tach bi~t nh~p vao huy(!t
D<;li-chung. Thuy-tuyen. Chieu-hai. sau do tach ra ngoai huy~t D<;li-chung len khoi
mat ca trong theo sau 2 kinh Quyet-am va Thai-am. qua huy~t Ph\lc-ltru,
Giao-tin. giao qua huy~t Tam Am-giao. leo d~n trong bap chuOi, qua huy~t
True-tim. xuat ra (y mep trong kheo chan den huy(!t Am-coc ))
133)- Tht16'ng c6 n¢i h~u liem ... thu¢c Th~n. l9-c Bang-quang: HBNMn chu:
«Xuat ra (y huy~t Am-coc. len den mep sau cua ve trong. xuyen qua c(>t song. h(>i
v&i huy~t Trm'Yng-cll'itng (m<;lch Doc}. sau d6. no quay l<;1i xuat ra & phia tnr&c,
dQc theo cac huy~t Hoanh-cot. Dt;ii-hach. Khi-huy~t. T\r-man. Trung-chu. Hoang-du.
No thuqc viw Th;}n ()' hai ben ta hfru cua vung run. n6 l<;1i xuong dtr<Yi run. qua
huy~t Quan-nguyet'\, Trung-qrc d~ l<;1c v<Yi Bang~ quang» ·
134)- Ky trY'c gia. tung Th~n ... hi$p thi$t ban: TCTh6ng chu: «Dtr<rng di
th~ng cua n6. di til' huy~t Hoang-du. ttrc no·i thUQC vao Th~n d~ di len tren, dQC
theo huy~~ ThtrO'ng-khuc. Th<;1ch-quan. Am-do, .Th9ng-coc, xuyen. qua Can. den
huy~t U-mon. len tren hoimh-cach. qua huy~t B<?-lang. nh~p vao gifra Phe. den
huy~t Than-phong. Linh-khtr. Than-tang. Quac-trung. Du-phu. roi len tren dQc theo
c6 hQng.cung di v<Yi huy{!t Nhan-nghenh di vao cuong ltrfri roi dl.rt t<;1i day».-
TCN~c chu : «Nay xet cac thifm Kinh-m(;lch. Kinh-bi~t. Kinh-can, tat ca deu n6i
ding kinh :rucThieu-am di trong c(>t song len tren d6 rot vao Tam va Phe, rOi
tAn ra o- vimg ng~,rc. Duy coWen Cot- khong Iu~n (To- van60) l9i viet : Xung
m~ch khui len u huy~t Khi-nhai. di cling v&i kinh Tuc Thieu-am. d9c theo run len
den giira I¥JVC roi tan ra Vi the sach Gi<ip-at da xep cac huy~t Du- phu.
Quac-trung. Than-tang..Linh-khtr. Than-phong. B(>-lang.. tat ca deu Ia nO'i phat
cua khi cua kinh Tuc Thieu-am. Con l<;1i .11 huy~t U-mon, Thong-coc. Am .do.'
Th9ch-quan. Thtrcrng- Khuc, Hoang-du. Trung-chu. T\r-mfm. Khi-huy~t. D<;li-hach.
Hoanh-cot; tatca deu la nO'i h<)i t:ua kinh Tuc Thieu-am va Xung-m<;1ch».
135)~ Ky chi gia, tung Phe .. chu hung trung : HBNhin chu: «Khoimg each
gi\ra 2 vu gQi Ia hung trung. Chi mt;ich nay di. tir huy~tThan-tang. tach ra rot
vao Ta~ va vao· vurig Chien-trung gifra ng\l'C. d~ giao veri kinh Thu Quyet-am».
136)- B~nh cO'. bat d~;~c thtfc : TCTh6ng chu: «1hi~ am chi thr.rt;rng. quan
hoa chti chi. Ne~ kinh Thieu~am bi b~nh Thi-d9ng se lam cho khi cua thtrQ'ng h(,l

292
khong giao nhau. vi the nen chung ta se doi rna khong muon an»- MNDAI chu:
«Do Ia vi htr -hoa bj thjnh gay thanh chfrng dol rna khong muon an. khong
muon an Ia 'li Ty-khi nhu-c;rc,, - TCN~c chu: «Th~n tuy thuqc ve t;,1ng Am .
nhtrng Ia nO'i ir cua :1",_; ~;fv nguyen Dl.l'crng. Trong thuy co chfra hoa. no Ia m!J
cua Ty va Vj. Khi Am dqng thi DtrO'ng suy; khi DtrO'ng suy thi Ty bj khon. Cho
nen. tuy chfrng thay d6i rna van khong muon an».
137)- Di$n nhU' tat sai : TCThOng chu: «Kinh Thieu-am thu{>c Th~n. Th~n khi
len treri 1ien-h~ den Phe va Th~n Ia nguyen khi cua sinh khi . Neu di9n tat nhll'
sai co nghia la khi Thieu- am khong thang len» - Sach Glap-lt va D6ng- Min
deu viet Ia di9n nhlr khoi sac. Thien M{Jch-giai(To van 49) viet : «Khi gQi la m?t
den nhll' miw dat. do Ia hoa khi bi do;,1t ben trong. do do no bien ra ir ngoai
thanh sac den nhtr the» - Sach Phit-huy viet Ia dia sac.- MNDAi chu : «Sac cua
Th~n la mau den, neu no hi~n ra ngoai se nhu- dau den. Th~n chu cot se lam cho
gay ... »
138)- Khai th6a tac hU'u huyet : NNDid chu : «M<,ich-khi nh~p vao Phe gay
thanh khcii: ho. Thoa trung hii'u huyet • do la khi cua Th~n bj t6n». ,
139)- (5,· f/l nhi suyen : Gi4p-lt va f>6ng-nhi.n deu cho rang co ban viet Ia
h{w minh nhi suyen: suyen ma trong c6 h9ng keu kho-khe.-.'. - TCfhong chu :
«Cau Khai th6a tac h.li'u huyet . 'iiu tit nhi suyen y noi sinh khi cua Thieu-am
khong giao len tren cho Phe lam cho Phe-kh! bi thtrc;rng nghjch"
140)- T9a nhi dye khoi: NNDill chu: «Vi Am htr cho nen ngtr<'ri b~nh khong
gifr dtrc;rc Sl)' yen- tinh»- TCThong chu : «Day la trm'rng-hc;rp cua tao-dqng. khi
Thicu-am bi quyct iY dtr&i chi muon di len tren» .
141)- Hoang hoang : MNDid chu : <<Khi Thuy bi kern thi Can-khi bi yeu,-
TCN~c ·chu : «Mat dtrc;rc sang nhir ir dong-ti'r. dong-ti'r Ia ch& tinh dm cot.
Th~n-khi bi h{>i do;,1t thi mat bi lir-m<'r nhtr khong thay gi. Cho nen phan l&n mat
khi bi m<r toi. do chinh Ia ntr&c chan-thlrj bi kern (r Th~n v~y,- TCThong chu :
«Dong- ti'r Ia cho tinh cua cot. Neu mat bi.mO' m& khong trong thay gi . do Ia
tinh-khi khong con thang len (den d6ng-ti'r) v~y»
142)- Tam nhLt huyen nhuqc ca tr~ng: T~c chu: «Tam Th~n bat giao thi
tinh-than bj ly tan. Vi thP. nen tam nhtr bi treo len. Am htr thi bf>n trong thm'rng
nhtr bj d6i,-. TCThOng chu : «Tat ca chtrng b¢nh tren deu do ir sinh khi cua
Thieu-am Th~n bi quyet nghjch & dtr&i rna ra ca '·
143)- Khi bat tuc tck thi$n khling : MNDal dan thien Am dl.l'o-ng &ng tlJ'(;rng
d~i lu?n noi rang Th?n (r t{Ji chi Ia khimg.- T~c chu: «Th~n- .khi bj lo SQ' se
Jam chongm'ri b~nh nhll' thay co ngll'&i dang rinh bat minh'·' .
144)- Hoang dan, Truong phich: MNDi!i chu : «Trong so ngu dan co
-jz )#j-=&- N&~lao·dan.'' - TC~c chu: "Am htr lam cho Trtr<'rng bi thl)'c,
gay thanh chfrng hoang- dan. Th~n khai khieu (r nhi am.· gay thanh chfrng
Tnrirng~phich,, ·
Thi6n D1,1i kj lu?n (To van 48) vit!t: <<Th?n m?ch TMu. khi di tram xuong gay
thanh chii'ng « Trll'&ng phich tieu ra mau''· - TCThOng ch\1 : « ... Chfrng ly tieu ra
mau do. ho(lc phan do. Th~n chu tang tinh. Ia nguyen-khf cua tinh-khi.Khi nao khi

293
 rn>\
·c..
}>>
.~

294
DtrO'ng nhi~t di xuong Ian r(>ng ra CJ' Th~n gay thimh ch\rrig Trrrirng phich tieu
ra mau.,,.>)
145)- Nuy quyet thi ng<;>a : Sach D6ng-nhin chu : «Con ngtreri bi m9o cai
d(>c-khi cua thtr nhi¢t. vao CJ' t9i Th~n. Th~n Ia Thuy t<,1ng. Nay Thuy khong
thang dtrgc H oa se lam cho cot va tuy bi htr. vi the chan se khong con tily
thu(>c vao thfm-the nfra va sinh ra chfrng nuy quytk Nuy nghia la vo h.rc. vi the
ngtriri b~nh chi thich nam».- T~c chu: «Khi ngtreri b~nh thich nam do Ia
chirng da Am rna thieu Dtro-ng. tinh-than thieu kern»
146)- CLI'u t~k cllO'ng thi/C sinh ... tr<;>ng ly nhi b¢ : Sach Ghip-At dem ca 16
chfr cua cau c&u tac ... trp.ng Jy nhi b¢dtra vao sau cau Tuc h? nhif.t nhi thong ...
- MNDal chu : «Neu nhtr dung phep cfru thi nen an m(>t. each mi~n ctrcrng. nhtr
v~y se dtrQ'C sinh ra nh\}C, Ngoai ra nen n6'i r(>ng day that ltrng. xoa toe, cam
g~y to, btr&c nhfrng btr&c di vfrng ch~m. Do la phep lam vi~ bang cU. chi
lao-d(>ng nhQ. Do Ia vi Th~n khi dang luc bi suy-nhtrgc. Cac kinh khac deu
khong noi den phep nay, duy chi co Th~n kinh Ia noi ro ho-n het. Do Ia vi Th~n
kinh thu<}c ve Thuy. Ia cai can ban cua than-the, khi b~nh thi thtrirng ch9m vao
no-i nay. 'Cho nen chi co Th~n kinh Ia noi den each· nay rna thoi».- TCN~u)c chu:
<<Sinh nh\}C thi vj cua no dtrQ'C h~u rna vj dtrQ'C h~u thi bo tinh tot». - TCThOng
chu : «Chfr :£ sinh nE'm hieu Ia #J):... sinh. Trau, de, heo gQi Ia ;?:- · !fj:_ tam
sinh . De thUQC ve lo~i thu thu(>c hoa' trau thu(>c ve loc;li thu thu(>c Tho' heo
thu(>c ve loc;li thu thu{>c Thiiy.' Tinh ciia tam sinhla tao, hay Cht;ly di. Khi chung_
ta an m(>t each ini~n-ctrcrng cac thit ciia 3 lot;li tren Ia de trg cho Th~n- khi . de
Th~n-khi thfmg dtrQ'C len tren. lam cho hoa va tho ttro-ng-hgp nhau~ N&i r(>ng
d~y that ltrng Ia de cho ngm'ri b~nh dll'gc thlr-t hfti . Tinh rna Th~n tang gifr, no
ph\.tng lay cai than-khi cua tam de rna hoa thanh mau do ciia huyet . Toe Ia. caf
dfr ciia huyet. Nay neu xoa toe, Ia nham de cho than-khi giao xuong dU'iYi. Cam
g~y de di nhfrng bU'6'C vfrng ch~m d.o Ia phep v~n hanh cai khi ciia din cot. Oi
khi ciia Am va DU'o-ng co khi thanh quyet CJ' tay. co khi quyet CJ' chap, co khi
quyet .CJ' mat ca. co khi quyet CJ' cot. Phan nay lu~n ve khi cua Thitm-am gay
thimh chfrng quyet (y phan dU'&i. the rna lt;li noi co gang an thit sinh nhpc . n&i
day that lll'ng. xoa toe. do la vi muon noi den cai nguon cua cai sinh-khi cua Am
Du-o-ng Ia CJ' kinl;l Thieu-am Th~n v~y»

X.- DANG TA HAN-VAN.· Pllli!N AM (do(m 10 - KJnh m{l.ch)

"lJ' j_ .f )lk ~-· --~' g ~~~ t_,. ~~ ~ -1 f•
l~c chi m~ch khai vu
14

·tf. ·!t <I

Tam chu Thu Quyet am Tam . bao

.-o' ~ ~ ,~
trung,xu~tt u¢c Tam bao l~c
1
ha
u,i
tlrp
JJl.
each lich
"'
~~- J:-:·
l~c
:'.t_
. · 148
Tam tieu . Ky
hung

~· · ~~ ·
chi

/f~ Alg. i' :·!t .,-f ·.t: 1ft .E:-. -d .L J~ nt -r: Aft ·
gia, tuan,l1ung ~uAt.hiep,.ha qjch tam thon~thl16'ngd~ d!ch ha tuan

295
A:t ~ ~-f A F~ )''
nao . n9i. h~mh Thai am, Thieu am
r4' ~ re~
chi
A ~1 \t
gian, nh~p tniu trun~r, ha ty,
-r if
,f--f ~ ~ <- fa~ ~
hanh ILrO'ng can
f.
1.Ky ~q J~
chi gian,nh~p chu6'ng trung chi
it 1t
xuat
~
ky doari ~
5
'chi

j/ !&tj rf 4t 7/g f~ ;A t~ .:J: 1- ~ k i"fJ

Jh
bi~t ti~u doari ~
5
gia, · chu6'ngtrung, tuan chi tht't chi, xuat ky Th( d9ng

1{ij ;Jff.J f ~-- ~' ?1· H11]!· ~\ Jlt fl! =l 9{rj f

tac b~nh thu tam nhi$t, ty tnru luyen cap, d!ch thOng, th~m tac hung

~1 §_ f ;:;j ; f t;f ·bt 1\ "fg \fJ 2fj. tf ~ -l-

I:.>'
man, Tam trung d~m d~m d9ng di~n xlch, myc hoan g~ hi
1
hiep chi d'!li

X ~ ~~ k j; II~ ~ 1). ~ fi j~ /\:)' /~' ~

tieu bat hLtu ~ Th! chu m~ch
15
sO' sinh b$nh gia ~ phien Tam, Tam thong,
1 5

1 t· !:!!, A ~tJ -t!a ~#1 A 5bJ ,'$.; ~ &t "'1 hrn

chLt9'ng trung nhi$t.Vi thLI' chLt b~nh, thinh tac

~ !!c, !J'] ~ ~ ~ jJI) ~ G- ~ -r- ~~J

chi, nhiet tac tat chi, han tac
~
luu chi,
ta

ham
·chi, hlf

ha tac
* tac

cU'u chi,
b6

:f ~ :a> Lfe. J.J. .H JJ5z ~ ~ ;¥- ·{ A - .t:>

bat thinh bat. hlf di . kinh thu chi. Thinh gia, Thon kh~u _d~i nhat

1~ -1 /" ~"' f ~ tz ~ 1h. f A ~- t!V o

b9i vu Nhan,nghenh, hu gia, Then kh~u phan ti~u vu Nhan nghenh da

DJCH NGHiA (do~m 10 - Klnh m~ch)

Tiim-cbu m9ch cua Thu quyet -iim Tiim-biw-/f.JC kh&i Lf•n
6- trong ngtr~· xuat
ra de thu{ic vao Tiim-bao-/f.JC. xuong drr&i hoanh-cach. trai qua de l{IC v&i (3 vj
tri) cua Tam-tieu.
Chi mflCh cua n6 di dQC thro ngl)'C xuat ra khoi hong srrim. xuong drr&i nach
3 than. r6i len lf,li den nach. di d9c t heo ben trong canh tay. v[m-himh trong
khoang cua kinh Thai-am va Thil>u-iim de nh[lp vao trong khuf u tay. xong n6 di
XUong dlJ'Ui cang tay, di gf(ra hai dl.fi:J'ng giin . nh[lp VaO gi(ra gan tay. di dQC
theo ng6n gi(ra de xuat ra u dau ng6n.
Chi-m{lch cua n6. tach bif!t gi(ra gan ban tay di dQC theo ng6n tay ap ut phia
ng6n lit de xuat ra u dau ng6n. ...
.\'l>u Ia bf!nh thLIQC « Thi-dc}ng.•.• s(i 18m cho long bim tay bi nhi('t. cang tay va

296
khUjU tay co-quap. nach b{ SU'ng. neu b~nh n4fng Se Jam cho ng!J'C VB hong su-q-n
bi t(rc day. Trang Tam d?p thinh-thich. m{U do. mat vimg. mirng vuicrriri khong
thai.
Neu Ia b~nh thu(Jc «Sir-sinh.'·' chu ve mf)ch se Jam cho bi phien Tam. Tam bi
thong. giira gan ban tay bi nhi~t. ·
Bi cac ch&ng. b~nh kti tren. neu thinh nen cham ta. neu hrr nen cham be( neu
nhi~t nen cham nhanh. neu him nen cham Jrru ,kim /au. nl-u mf)ch bi ham hf! ntm
c(ru. neu khong thin/:1. khong hrr thi nf>n d!ra vao kinh de r.hc;m huyljt cham.
Neu thinh thi m?ch Thon-khtiu Jun m~Jt b(Ji ha-n mf)ch Nhan-nghenh. neu hrr
thi m<;Jch Thon-khtlu. ngU'vc l?i. sti nho ha-n m<;Jch Nhan-nghimlt.

on1 GIAI (dm~n 10 - K1nh mq,ch)

147)- Tam bao l(;'.c : TCNhl)c chu: «Tam chu co nghia thu(lc quyen lam chu
cua Tam. Tam von thuc?c Thu Thitm-am. l9i c6 them Thu Quy(,Him. do la kinh
cua Tam-bao-l~c. Thien Til khach viet : Tam Ia df!i chu· cua ngri tf)ng l{lc phil.
Cac ta-khi gQi Ia 6- t?i Tam. aiuchl cr lf!i bao-l?c cua Tam ma thai. Nhu- v?y
bao-l(;lc v~n Ia ffi(;!Ch thUQC Tam- chu. M<;lch cua no xuat-nh?p khuc-chiet.
v~n-hanh nhanh ch~m. deu giong veri Thu Thieu-am .Tam lam chu . Vi the nlm
meri c6 ten gQi Ia Tam-chu Thu Quyet-am Tam bao-lf)c chi m<;Jch ... no Ia lerp
hoimg chi mf)C : /up mu vang bao-bQC ngoai Tam. giong nhu- m<Y rna khong phai
m<Y (chi). giong nhu- thit rna khfmg phai thit (nhvc). ben ngoai bao trum b&i
mimg lu-eri gan Cl!C nho. lien-h~ den gifra Tam va Phe. Do gQi Ia Tam bilO-l(;lC.» -
DU'erng Dung Xuyen viet trong· bai Bi?n Thieu-am b?nh mf)ch ch(rng thien sach
Thtrang-han lut,n : <<Chung quanh phia tren cua Tam co .m<)t Urp m<Ycao du
.bao-bQc l(;li. do Ia bao-l(;lc. Tren bao-l(;lc Ia Tam-h~. lien-h~ den Phe-h~. giang ro
ra 6- vung du-&i c6. f_.erp m<Y IU'eri cua lerp Tam-h~ nay di dc)c xuong den du-eri .
cung cua vi.mg ngl)'c va hong SU'Crn gQi Ia ciich. dU'eri each Ia man m6' IU'eri cua
Trung-tieu, xuong dU'eri. nfra Ia H~-tieu. Cac m9ch qtian cua Tam thong veri cac
nO'i tren dtr&i. trong ngoai deu bang con dU'<rng man m& cua bao-l(;lc».
148)- Xuat thu(>c Tam biiO-I(;'.c ... lich l(;'.c Tam tieu : TCN~c chu: '( Tam
bao-I<;Jc Ia lerp ~6' bao-bQc Tam d~ l9c veri ·- Bao-l~c Ia ngo~i-v~ ctia Tam-chu.
Tam-tieu Ia ngo9i-v~ cua t(;lng phu, vi the nen ca hai cung lam bi~u ly de cung }f!c
v&i nhau. cac kinh khac. khong kinh naodung chfr Jich :trai qua. chi co kinh nay
Ia dung chfr lich. do Ia vi kinh nay Ian lU'<;rt l~c veri ThU'gng. Trung va H~-tieu.
ThU'Q'ng tire Ia vung Chien-trung. Trung tirc~la vung Trung-hoan. H9 tire Ia vung
du-&i run. Vi the nen huy~t Am-giao du-gc xem Ia huy~t m{> cua Tam-tieu v~y,
149)- Ky chi gia, tuan hung.;. nh~p truu trung : HBNhAn chu: <<Tir cho
thu<)c vao Tam bao. len tren. dQC thea ngl)'C. xuat ra hong SU'Crn, xuong
dU'eri nach 3 thon (y huy~t Thien-tri. roi l(;li u~n tren qua mich xuong dueri. dQC
theo tren canh tay trong 6- huy~t Thien -tuyen, tir do no di trong khoimg gifra
~ua 2 kinh Thai-am· va Thieu-am. nhc}p vao trong khuyu tay 6- huy¢t Khuc-tr9ch,
150-) Ha ty hanh ll16'ng can ... xuat ky doan : HBNhAn chu: <<Tir trong
~khuyu tay. no di xuong di trong ~hoeing 2 dU'erng gan cua cling tay. qua .cac

297
298
huy~~ Khich-mon. Gian-sir. N{>i-quan, D~i-lang. nh~p vao trong gan bim tay 6-
huy~t Lao-cung, dQC theo ng6n tay gifra xuat ra dau ng6n lY huy~tTrung-xung»
151)- Ky chi gia, bi~t chll&ng trung ... xu at ky doan : HBNhin chu : {· ... ti.r
huy~t Lao-cung lY gifra gan ba~ tay tach bi~t ra di theo ng6n ap ut ve phia
ng6n ut. xuat ra dau ng6n giao veri kinh Thu ThiE!u-dtrO'ng»
152)- Tam trung d~m d~m : TC~c chu: «D~m c6 nghia ia lu6n d<}ng rna
khong ngi.rng»
153)- Di~n xfch, m~:~c hoang : TCNN)c chu : «Hoa cua Tam hi~n ra lY m~t.
m;h lei s(r gia CUa Tam. vi the nen b~nh se lam cho m?t do. mat vang »
154)- HI tieu b~U hllu . MNDid chu: «Tam phat ra thanh Ia CU'Cri» .
155)- Thj chu m~ch So-sinh b$nh gia : TCThong chu: «Tam chu v e huyet,
Bao- l~c thay cho quan hanh l¢nh. cho nen gQi Ia chu m1;1ch . ·

XI.- DANG TA HAN-VAN. PHI EN AM (do~n n - Kinh ~ch}

.3:- :!~~ J ;)'~ ~ ~ ]JK~ J /J '· ;t~· ~~ :j~
Tam Ueu Thu Thieudlldng chi rn~ch kh&i vu ti~u chi thu ·chi

~ Jk~ J: tft J;fi.J J~ i:, Fa~ ,;{Jg f ~ ~ ~ .Jif~

chi doan,thLtf.'ng xuat Iuong chi chi gian, tuan thu bi~u uy~n. xuat ty
Jt W1 'f z_ "fg9 _t -{ FI1 4t ~$ ftt
ngo~i lvong cot chi gian,thl16'ng quantrvJ: tuan nao ngo~i.thtr6'ng kien nhi
6
J: ~ rth
~- £ JL -')~~ 1% :u 4& ~ ~~ 1f~ ~t t 1t
giao xuat Tuc Thieu-dlldng chi h~~.nh~p Khuyet-bon, b6 Chien trung. tan

~ "l:J' ~ 1- ~~ A/6 ~ ~ .!i!.~ ~ ~ ;t AJt H1_

l~c tieJ ~
5
Tam biw, ha cach,tuan thu(>c Tam Ky chi gia, tung Chien

.~ J:. ;h l~ ji .J: J:~ -f Jt A~· i. _t ~ Jf-

trung thl16'ng xuat Khuyet bon,thl16'ng h~ng.h~ nhi hSt.u trqc thl16'ng xuat nhi

.i m ~~ ~ -r- *l ~ ~Ji t- ~ i JJl.Jf A&

.t hugng giac,di khuat. ha giap, chi' chuyee~ Ky
8
chi" gia, tung nhi h~u •.

A 1{ \f _rt A_ 1f ftji,JOt t_ ~ A t) ~ ~
nh~p nhi trung, xuat t~u nhi tien, qua Khach chu nhan tien, giao giap
--;e;
~
g[ .A-." ~
/~)L ~ .:J< ~/J
1
ff" ~
JflJ ~, J;t
-- ~
l:- )"'$J
7f J.J ~~
~ ,)-
.
myc nhu~ ty ~~hi. d(>ng tik b~nh hon thuan thuari~
0
chi nhi lung, hon

299
0
Ja fft pi! 41- k. J_ ~ fifr 1- ~P:J :f
161
}f it 6
fl
ach thung, hau ty Thi chu khl SO' sinh b$nh gia, h;;;tn xuae fuyc

4JL1F- ;~ ~ ~ Jf A~ h Ht fft fo11t .M ~t: ,~

nhu$ ty thong, giap thong, nhi h~u. kien, nao, trtiu ty ngo~i giai thong,

;h t~ ;X 1ff IT lfJ ,~ ~t.Jt% ~ ~ g!'J ~ .u

ti~u chi tht1 · chi bat dyng. Vi thti chlf b$nh,thjnh tac ta chi.

/~ 91 11;f~. 0 ~' ;i') ~ ~ ~ ~J 1H ~ ·~ 1-

hlf tac b6 chi, nhiet tac . tat chi, han tac lt1u chi, ham ha

ffif'J 1!0 i- /f A. ~ ;Ji ~; ,~rl f~ ~ A :t )~

tac

~ )\
CltU

nghenh d;;;ti nhat

chi, bat thinh

~* f
b9i
bat

i
hll'

0
vu Thon kh~u, hlf
di

~
kinh

j{f ),
thu

~ ~
chi, Thinh gia, Nhan

gia J~han nghenh phan ti~u

t)\ f
vu

1 '0 .Jd!.J C)

Thon kh~u da.

DICH NGHiA (Do~n 11 - Klnh m~ch)

Tam-tieu. m(lch cua Thii Thieu-dr.rO"ng khiri Jim ir dau ng6n tay ap ut phic1
ng6n U(, /en tren Xllat ra U dQC thea khe CUa 2 ng6n, dQC theo m?t ngoai cua CO
tay. :wat ra ngoai cang tay theo duirng giira Jr.rfrng cot.Jen tren de xuyen qua
khu}'Lrtay, dQC thoo bir ngoai Ccinh fay, J[.n den vai de giao XUat ra· phfa sau kinh
Tuc Thieu..cJr.rO"ng. nh?p vao Khu,,·r~t-bon. bo-tan ra ir Chien-trung. tan ra de ll)c
veri Tam biw. xuong dtr&i ho,inh-carh. r1i dQc eM thu(Jc vao Tam- tieu.
Chi-m1,1ch ciia n6 di tir Chien-trung len tren. xu/it ra ir Khuyet-b6n. len den c6
gay. bu(Jc vao sau tai. len thAng xuat ra ir goc tren tai. sau do vong cong xuong
1
dlr&i m?t r6i trir len den dlr&i ho mat (chuyet}.
Chi-m1,1ch ctia n6 di tir sau tai. nh?p vilo trong tai. xuat ra t&i tr~r&c tai. qua
trtr&c huy('t Kh;;ich-chu-nhan.giao l'&i mat r6i l1,1i den v&i kh6e mat ra ngoai.
Neu Ia b('nh thui)c «Thi di)ng·· thi so Jam cho tai diec m(J~ each u-u. c6 h9ng
sr.rng (thr.rc-quiin}. c6 h9ng tj (thanh-quiin).
Neu /a b('nh thu(Jc ·Sir sinh,, chu ve khi se Jam cho b?nh d6. mo-hoi. kh6e
mat ngoai dau. ma bi dau. phia sau tai. vai. canh tay. khuju tay. m?t ngoai canh
tay d£1u dau nh&c. Ng6n tay ap ut phia ng6n ut kh6ng cam giac.
Cac b¢nh tron xiiy ra. neu thjnh. non cham ta. neu hr.r nen ·cham b6. nl>u nhi?t
non cham nhanh. ncu han ncn Jr.ru kim /au. neu ml)ch ham h? nen cli'u. neu khong
thjnh khong hr.r n6n clr.ra. vao d~rirng kinh de thir huy¢t cham . Neu thinh thi
ml)ch Nhan-nghonh /ern 1 btji hO"n ml)ch Thon-khiu. neu hU'. ngrr{J'C l(li. so nho
hO'n m;;wh Thon-khlw.

CHO GIAI (do'n 11 - Klnh llJI)ch)

156)"Tam tieu Thu Thieu dLtO'ng ... thLt6'ng quan tniu: HBNhAn chti : «M~ch
Thu Thi(m-duO'ng kh&i len & dau ngon tay ap tit phia ng6n tay tit & huy~t
Quan-xung. len trcn ra khoi khe tay qua huy{}t Dich-mon. Trung-chtr. dQc theo cq,
tay ngoai & huy{}t DuO'ng-tri. xuat ra khoi phia ngoai dmg tay. gifra lufrng cot.
dQc theo huy~t Ngo~i-quan. Chi-cau. H(li-tong. Tam DuCYng-l~c. Tfr d(lc. sau do
m&i len trim de khuyu tay de den huy{}t Thien- tinh.,
157)- Tuan nao ngo~i thLt6'ng kien ... tuan thu¢c Tam tieu : TCN~c chti : « ....
cUm huy~t Thien-tinh. d9c theo ben ngoai canh tay v~n-hfmh theo tnr&c kinh Thu
Thai - du<rng. va sau kinh Thu DtrO'ng-~minh. trai qua huyE}t Thanh-lanh-uyen.
Tieu-l;;tc. Nao-h¢i. len d(m huy{}t Kif-n-iieu. qua huy~t Kaen-tinh cua kinh Ttic
Thieu-dtrCYng. Du<rng di ben trong cua no nh~p vao Khuyet-bon. roi l<;1i tll' ben
ngoai ci'm kinh Ttlc Du<rng-minh xuong du&i bo-tan r{>ng ra & vung Chien-trung.
l;;tc v&i Tam bao. cung lam bieu ly nhau. Con dm'rng di tll' ThtrQ"ng-tieu xuong
du&i hoimh-cach, dQC theo Trung-tieu. xuong du&i. cung di v&i kinh chinh cua
Tuc Thai-duCYng nh~p vao de l;;tc v&i Bang quang.•bam ch~t vao Hq.-tieu. Vi the
n(m huy~t Uy-dtrCYng chinh la m{>t huy~t du ph{J ~ : nll'o-ng vao cua kinh Tam-
tieu»
158)- Ky chi gia, tung Chien trung ... chi chuyet : Chfr 1:11{ chuyiH Ia phan
XU'O'ng nam ngang dtr&i. ho mat. - TCN~c chti : <<Chi-m;;tch nay v~n-hfmh
ben ngoai di ti.r Chicn-trung len tren xuat ra (r Khuyet-bon. dQC ,.theo huy~t
Thien-licu. len c6 gay. h(li vai Doc-m;;tch & huy{}t D;;ti-chuy. qua Thien-du. rang
bu{>c v&i cac huy{}t sau tai nhu E-phong. Khe-mq.ch. Ltr-tfrc. xuat ra tr€m tai (r
huy¢t Giac-ton. di qua huy{}t Huyen-ly cua kinh Ttic Thilm-dtrCYng luon ca huy{}t
Ham-yem. xuong dtr&i qua tai. rna va dtr&i ho mat. h{>i nhau v&i vi.mg huy{}t
Quyen-lieu cua kinh Thu Thai-dtrO'ng». .
159)- Ky chi gia, tung nhi h~u ... chi myc nhu~ ty : TCNN~.c chti : «Chi-inq.ch
nay di ti.r huy¢t 'E-phong sau tai de nh~p·vao trong tai. di qua huyE}t Thinh-cung
cua kinh Thu · Thai-<hrcrng. xuat ra di v&i huy{}t Nhi-mon. di qua huy{}t
Khach-chi'1-nhfm cua kinh Ttic Thieu-dtrO'ng. giao v&i rna. dQc theo huy{}t Hoa-lieu,
len cU'n huy{}t Ty-Tnk-khr~ng. khi den cho. khoe mat ngoai. no h{>i v&i huy{}t
Dong-ttr-lieu. Kinh Thu Thieu-dtrO'rig cham dfrt nO'i day. d~ ticp noi v&i kinh Tuc
Thieu-duO'ng.» ·
160)- Nhi lung hon hon thuan t huan : MNDAJ chti :« ...c6 cam giac u-u khong
nghe ro-n
161)- Thj chu khl So-sinh b~nh : TCN~c chti : «Tam-ticu Ia m<)t phu co vai
tro khai thong nguon ntr&c. thuy va khi cung di v&i nhau.» .
162)- H~n xuat : TCNtu;,c chu :«Tam-ticu Ia nO'i xuat cua khi dC lam am
ccr-nhl)c. lam sung bi-phu. Vi the day Ia dtr<'rng kinh gay thanh vi{}c do mo-hoi,
cac b{}nh khac deu co lien quan d(m dtr<'rng kinh nay.»

301
t1 oa. I ~e.tt
,_,... , ·T ~~ t r~:~c-l<hS
/ .,
\..-;...-
, \ ~
~
rrn'\
\ ......
\
', \ h
\
\
c.
co

__Th,i~ JU:
a
z
G)
 +
.. +
XU.- DANG TA HAN-VAN. PHil!N AM a( do~n 12 - Klnh Mq.ch)
ijf k :7' ~ -~ flJk~ . -1 ij ~ ~t _t J~
86'm Tuc Thieu dllang chi m~ch kh&i vu myc nhu~ ti thl1_6'ng d~

ij fti r JF- A~ ,11f 1

jJL ~t t
3
~, ~ ~ lfiJ -~ ·
· a.\u giac, ha nhi h~u ~ tuan canh h~mh Thu Thieu dllang chi tien, chi

AI ..t: Af ~ .:t · 5 t· P!o .z_ ~! A. 1~ i; :t

ki€m thl1qng,khl16'cgiaoxuat Thu Thieu dtJang chi h~u. nh~p Khuyet bon Ky

f
chi
j 1JtA ~lZ
gia, tung nhi
f :t_z :g: ffti l- g
A 1+
h~u. nh~p nhi trung, xuat d.u nhi tien chi myc

_,fJL~n.\(_ Yt~ t ~ ~ $'J .i':L 1-- -r "" ~h\ 1

nhu~ h~u : Ky
16
tl chi gia, bi$t nhu$ ti, ha B~i ngh€mh, hqp vu

1~ 7' rib i~ f titi. -r 11r1 t-"' ~ r ~~ 4" ~

ThLI Thieu dtJang d~ vu chuyet, ha gia Giap xa, ha canh, hqp Khuyet

~ ~A...~- -r r ,t t "~~~ ~~~ Fit /;i!f), ~rr, A~& 1ft 1-

h-
b/.!>
on .ul a hung trung quan each
I
~c Can thu¢c Barn , tuan
156 • 11h" 'v---
iep
•
1y

:1: tc ~~f ~PiG t ftf~AJ. A ~ jX 'f 1t !i ,1t 1 7

xuat khf nhai nhieu mao te, hoanh nh~p be yem trung ~ Ky trl;I'C gia,

JJ( t4f ii 1- ijt 1/fj f A ~ p~ r ~ fllf Jff~

tung Khuyet bon, ha dich, tuan hung, qua quy hiep, ha hqp be yem

t
trung, di
J'f 1- Jig fl~ 1% j; ~ !+
ha tuan be Dllang xuat tat ngo~i liem ~ ha ngo~i phy
li r ~f .f~ ·t
1 8
cot

::_ -$I 1 r t~ ,~~ ~t L ~~ t= :t 7t Jiz i.--

chi tien, trl;I'C ha d~ tuy~t cot chi doan, ha xuat ngo~i khoa chi

tJ A'ftr JL J.!tj _t_ A ) J,

tien •• tuan tuc phy thllqng, nh~p ti~u chi
J~ ~'" 1~
thl1 chi
L nn ~
chi gian ~ Ky
1 9
~
chi

jf ~r) J1j J- ~ A JEi i_ rJ[ Afb 7\ t~ ttJ f

gia, bi$t phy thllqng, nh~p d~i chi chi gian, ~tJan d~i chi ky cot

tXJ
n¢i,
tH
xuat
it ~ ti -r fr\ f ~
ky doan, hoan· quan trao giap, xu~t tam mao ~ Thi d¢ng
.-=- ~ A- -t!J Jf
1 0
1
]

tac

303
~ o =! -} :A :t, ~u' 1 1
f t~ ~ ~L ~~ 1j[1J i
b~nh kh~u kh6, thi~n thai tU'c ~ Tam hiep ti-J6ng ~bat n2mg chuylm trac,th~m
1

~~J. i; A#J:. -1j ~

t'ac di~n vi hliu tran ~ th~
·ft. ~ f
1
v6
[If JL jf 1i_
cao tr<?-ch, tuc ngo<?-i phan nhi$~, thj
_#,}:_
~~ Ply JA
vi DLIO'ng quyet~ Thj chu
A
74
£ rt
cot
ffr
Sa
1-
sinh b$nh
1tJ 1 ij ;;m ~l )~
1 5
gia ~ dau thong,ham thong,

a ~ jl iKI M /ffi r rr1 ~ ~ 1 ~t ,~Ma7}

myc nhu$ ty thong, khuyet bon trung thung thong,djch h<?- thung, dao

-1~ 1J )t ± fJGc %11 f 1 FJ~ '111- ~ ~1 ~

1 6
hi$p anh ~ h<?-n xuat chan han ngllqc ~ hung hiep l~c

n~ ~~t, t jJ 3.! rn ~ ~
ti t;~t ~ I~l :~ it'~p ~~
't ~ , ta ;;7,
1 7

*i0t be

-~al t:g~~u~~i 1~:

tat ngo~i

h
chi

chi bat d~ng. Vi thti chll b$nh, thinh uk ta chi, hll tck b6

~ ~' Jl') 4~ .L% ~~) ~ z_ T5; -r- f! if- ~· 1

)
chi, nhiet uk t~t chi, han d.c lllu chi, ham h~ tac ct!u chi,

~ A ;f
bat thjnh bat
!1i.
hll
~J }.t fbz z__ ~
di kinh thu
:1 ~ 8 /t-.
chi. Thjnh gia,Nhan nghenh d<?-i nhat

~. f t YJ y; ~ )'\. ~ ~ ,j 1
i 1 C7 kfLj 0

b¢i vu Thon khllu, hll gia, Nhan nghenh phan ti~u vu Thon kh~u da.

DJCH NGHiA (do~n 2- Klnh ml)ch)

Dirm m9ch ctia Tuc Thieu-dtrcrng khiri 16n & khoe m;lt ngoili. Jfon den goc
tran. xuong thro sau tai. d9c theo co. di xuong trtr&c kinh Thl} Thieu- dtrO'ng d£~n
vai. /6n tr6n r6i l?i giao r.a sau kinh Thu Thieu-dtrO'ng. nh{1p t-"cio Khuy£~t-b6n.
Chi m9ch ctia no di tir sau tai nh(lp .vao trong tai. xmlt ra ch?J' ra trrnrc tai.
den sau kfve mlft ngoai.
Chi-m9ch cua no. tach bi('t khoe mAt ngoai di xuong den huy('t D?i-nghf>nh.
h{Tp nhau v&i kinh Thu Thicu-dtrO'ng va Ch?Y den dtr&i ho mat. r6i l?i ch~1Y
xuong nh(lp v&i huy('t Giap-xa. di xuong thro co ht;rp v&i Khuyet-b6n. :wong giCra
ng{rc. xuyiin qua hoanh- each. l?C v&i Can va thu(Jc vao Dirm. dQC thro hong
Str&n. xuat ra ir huy('t Khi-nhai. quay quanh long mu. tien ngang l'aO git"ra m;lu
chtiytin l&n.
 M?ch di thfzng cua no di tir Khuyf.t~b6n xuong nach. dqc theo ng(rc. qua
Xl.l'(rng Sl.J'Crfl C!J(, XUong dt.r&i de ht;rp YUi mau chuyen Jun. roiff)i XUat ra U m;jit
ve ngoai. xuat ra mep ngoai cria goi. xuong dt.rfri trt.r&c ngoai phi) cot. di thfzng
XUong don U dau Xt.rung tuy('t cot, Xuong dt.rui nfra d~ XUat ra phfa trt.rUC .TJ?cll ca
ngoili. di dqc theo tren mu ban chan. nh?p. vao ng6n chan ap lit phia. Tlgon lit.
Chi-mf)ch cua no tach bi(it tren mu ban chan nh[rp vao trong khoang ngon
cai, dqc theo Xt.rung kj·~cot cria phfa trong ng6n chim cai. xuat ra dau ngon. quay..
xuyim qua m6ng chan. xuc1t ra crchum long ···tam mao.-.•.
Nf:1u Ia b(inh thu(jc «Thi-d9ng.'.• thise Jam cho mi('ng acing. tht.rirng hay th&
m!Jnh. Tam va hong St.rirn dau. kho xoay tr&. neu b('nh n[ing hun thi m{it nlnr
dong /up bl)i mong. than-the kh6ng nhu[ln Iro-n. phia ngoili ban chan l?i n6ng.
Day g9i Ja ch&ng Dt.rung-quyf.t. '
Neu Ja b('nh thu(jc ·..Sir-sinh·· chii ve cOt se Jam cho da11 nh(rc. ham nh&c. kh6o
mat ngoai nhtrc. Vtlng Khuyet-b6n bi st.rng thimg va dau nh&c. dtrfri niich bi
st.rng thimg. ch(rng ung-tht.r Ma-hi('p anh. m6-hoi ra. sot ret chan han. ng~rc hong
st.r&n. mau chu,ren Jun.· phia ngoili c!Au gOi cho dtm rAng chan. phia ngoili XtrO'ng
tuy('t-cot. mat ca ngoai va cac dot XuO'ng. tat ca df.u . bi dau nh(rc. Ng6n
chan ap lit khong con cam-giac.
'Cac ch(rng b('nh tron xay ra. neu thinh nen cham Ia. nt~U ht.r ni'n cham b6.
neu nhi('t nen cham nhanh. neu han nen cham ll.ru kim Jau. nell kh6ng thinh va
khong ht.r non theo v&i dt.rirng kinh ma chqn huy('t cham. Noll thinh thi M;.rch
Nhan-nghenh. ngtr{J'C Jf,)i. nho hun mfJCh Thon-khau.

a 10-GIAI (do,n 12 - Klnh mq.ch)

163)- E><rm Tuc Thieu dLtO'ng ... ha nhi h~u : HBNhAn chu : «Kinh Tuc
Thieu-dt.r<rng khiri len ir huy~t Dong-tll'-licu (f khoc mat ngoai, tir day no di dQc
thoo cac huyqt. Thinh- h(>i. Khach~chu ~ nhan. len den goc tnin. thco huy~t
Ham-yem. xuong......cac huy~t Huyen-lt.r.lluycn~ty .. tir Huyen-ly no quay sang mi
toe tren tai ir huy~t Khuc-tan. Smit- coc. tir SufH-coc no bC g~p l~i phia ngoai sau
tai thco cac huy¢t Thien-xung. Phu-b~ch. Khieu-am. Hoan-cot. roi l~i tir lloan-cot
be g~p. l~i phia ngoai lf-n tren qua huy~t Gicic-ton. thco huyqt Ban-than. qua
huy~t Khuc~sai. xuong d{m Dt.r<rng-b~ch. h(>i v&i huy~t Tinh-minh. roi tir
Tinh-minh trir len qua huy~t Lam-khap. Mvc-song. Chinh-doanh. Thira-linh.
Nao-khong. Phong-tri... Dt.r<rng kinh nay. ir phan thu(>e ct:lu b(>~ tir huy¢t
Dong-tll'-lieu den Phong-tri gom tat ca Ia 20 huyqt. bat tlau l•.ll)'Ql Dong~tll'-Ii~u
d(m huy~t Hoan-cot Ia m(>t Ian be g~p. tir Hoari-cot be g~•P ra ngocii len d~n
huy~t Dt.r<rng-b~ch d~ h(>i. v<Yi Tinh-minh. them m(>t lan be. g~p. tir huy~t
Tinh-minhv~n-hanh lcntren di qua cachuy~t Uim-khap den Phong-tri them m(>t
Jan be g~p nfra.•> . ... •· .•.•. ·.. ·
164)~ Tuzm canh Thu Thieu dLtO'n9:·~nh~pKhuy.et bon: HB~h4nchu: «Ditir
huy~t Phong-tri dQc theo co qua huy¢t Thien-du. di trt.r&c kinh Thu Thieudtr()'n~.
xuong den vai tren. theo huy~t Kicn-tinh. n<ri day no giao qua. huy~t D~i~chiiY•
D?Hrfr. xuat ra. ir sau kinh Thu Thii~u:-<hr<rng; qua htiy~t D~i~chuy, D~Hrfr;
Binh-phong. ti.r tnr&c huy~t Binh-phong. no nh~p vao phia ngoai Khuyet-b<ln."
165)- Ky chi gia, tung nhi h~u.: .chi m~c ~ nhu$ tl h~u : HBNhin chu :
«Chi-m~ch cua no di tir sau tai qua vtmg huy~t E~phong nh~p vao ben trong tai.
qua huy¢t Thinh-cung, xuat ra di ra tnr&c tai roi lf;li tir huy~t Thinh-h()i di d€m
khoe mat ngoai thu()c vung ciJa huy~t Dong-t\r-lieu.»
166)- Ky chi gia, bi$t nhu$ ti ... L~c Can thu9c E:>O'm : HBNhAn chu:
<<Chi-m~ch nay tach bi¢t tir huy~t Dong-t&-lieu cua khoe mat ngoai di xuong
huy~t D~i-nghenh. hgp v&i kinh Thu Thieu-chrO'ng & dU"cri ho m~h ngay &' vung
huy~t Quyen-lieu. xuong dU'&i den huy$t Giap-xa. xuong dU'Cri co dQC thea phia
tnr&c ban kinh va cung hgp nhau & Khuyet-bon. xuong den gifra ngi)'C phia
ngoai huy¢t Thicn-tri. x11yen qua hoanh-cach. tfrc ngay vimg.huy¢t Ky-mon c1e IC,lc
Y&i Can roi l~i xuong dtr&i den vung cua huy¢t Nh~t-nguy~t de thUQC vao D&m».
167)- Tuan hiep ly xuat Khi nhai ... nh0p be yem trung : HBNMn chu : d1ai
ben long mu. nO'i eo dong-mc;tch ia huy~t Khi-nhai... Du-erng di til' vung thu()c
E>&m. dQc theo ben trong hong su·&n no-i huy¢t ChtrO'ng-mon. xutH ra & huy~t
Khi-nhai (xung). quanh long mu roi tic·n ngang vao mau chtty~n l&n & huy~t
HoB.n-l\hi,[;u .·.
168)- Ky trt~c gia, tung Khuyet bon ... tat ngo~i !iem : HBNhAn chu :
«Dm'rng eli thang cua no di ttr Khuyet-bon thclng xuong nach. dQc theo ng\rC qua.
c<k huy(!t Uyen-djch. Chicp-can. Nh~t-nguyqt, di qua b6' su-an cvt. d9c theo cac
huy~t Kinh-mon. Do·i-m<;tch.Ngu-k~JU. Duy-di;lo. Ctr-lieu .. Tir huy¢t CU'-licu. no nh~p
vao C<lc P:uy¢t Thtrgng-licu. Trung-licu. Tnr6'ng-ctrerng. no 10i di. xuong de Ctmg
hgp nhau trcr l<;li v&i du erng kinh cu a· mau chuyen l&n. sau do l~i xuong dtr&i
nt:ra di dQC thco phia ngoai ve. v~n-hanh trong khoang 2 kinh Thai-dtrO'ng va·
DtrO'ng- rninh. qua cac huy¢t Trung-dt)c, DtrO'ng-quan. xuat ra & mcp ngoai dtm
goi. den huy~t DtrO'ng U.\ng-tuyen."
169)- Ha ngo~i ph~:J cot chi tien ... ti~u chi th!l chi chi chi gian : HBNhan chu :
«Di tir huy~t DU'O'ng Lang- tuyen xuong dU'&i ben ngoai XU'O'ng phv-cot. qua cac
huy(!t DU'O'ng-giao. Ngof;li-khau. Quang-minh. di thang xuong d€m dau XtrO'ng
tuy¢t-cot theo cac huy¢t Du·O'ng-phv. Huyen-chung. roi l~i xuong dtr&i xuat ra
trt.r&c mat ca ngoai den huy¢t Khau-khtr, l~i di dQC theo tren m;Itt ban chan v&i
cac huy¢t Lam-khap. Dia Ngu- hqi. Ili¢p-khe. cuoi cung thi den huy¢t Khieu-am
nam trong khoang ngon ap ut phia ngon ut de dtrt.»
170)- Ky chi gia, bi$t ph~ thlfgng .. xuat tam mao : HBNMn ~hu :«Chi-mf;lch
cua no di tir tren mu ban chan ir huy~t Lam-khap tach bi~t ra v;Itn-hanh de nh~p
vao ngon chan cai. xuyen nh~p vao vimg mong chan ra ch6 tam mao. giao cho
kinh Tuc Quyet -am»
171)- Thi d<)ng tac b$nh kh§.u kh6, thi$n thai tuc :TCN~c chu : ,,o(rm b¢nh
thi se lam cho dich tiet ra. vi the ncn mi~ng bi dang. Dirm bi uat thi khi khong
dU'Q'C thU' SU'&ng Vi the nen phai thU'O'ng ther m~nh.»
Sach D6ng.-nhan dan sach To-van chu : «B~nh mi('ng dang dtrgc g<;>i ten Ia
Dirm tf.·''
172)-Tam hiep thong : MNDal chti : «Beri vi m<;1ch cua D&m didQc thea hong

300
 -·
rn>'
c..
0
~
az
G)

( .
. KL'-0
ru.eu_- -:-'
.
.
. (.t.1'fV
.. ---·-
SU'O'n Va XUat ra· huy~t 1\.fli-nlnaJ~»

173)- Th?-m tac di~n vi hfru tran : TCN~c chu : «Bi~t m9ch cua kinh Tuc
Thieu-dmrng tan ra ir m~t. Vi Tao Kim thang cho nen D&m m<}c m&i b¢nh. vi
the m~t nhtr co l&p bvi mong va than-th~ khong con nhu~n tr1~t., - TCTh6ng
chu : ,.Khi cua Thh~u-dtro-ng chu ve
sinh-khi cua khi so- Dtro-ng. cho nen neu Dam
khi thang thi tat ca khi cua 11 t~ng phu con l~i cung thangw. nay neu d<}ng-khi
cua kinh Thieu-dtro-ng bi b¢nh. nhtr v~y no se quyet-nghjch rna khong · thang len.
vi the rien trong trtr<rng~hQ'p nay neu Dirm bj b~nh n~ng thi se lam cho m~t nhtr
co. Urp bvi mong.» .
174)- Tuc ngo~.i phim nhi$t thj vi DllO'ng quyet : TCN~c chu : «Du-<rng kinh
nay di ra ngoai cua ve.
xuat ra mep ngoai cua dau goi. xuat ra ir tru&c mat ca
ngoai. vi the nen phia ngoai chan bi nhi¢·t. M{>c b~mil se keo thco Hoa. gQi Ia
chfrng D~.rcrng-quyf.t..,
175)- Thi chu cot SO' sinh b$nh : TCNWJ.c chu ,,:Vi cua Dirm Ia kho (<Hing).
kho di vao cot. vi the m6-i co b¢nh Sir-sinh do Dirm chu cot. Ngoai ra. cot thUQC
ve can. chat cua no CU'Ung :cfmg. D&m Ia £rung chinh chi quan. khi cua no cung
CU'<Yng...Khi D&m b¢nh· thi liim rniH tinh ctro-ng cua minh va co imh htrlrng d{m
cot. Pham khi nilO S\)' kinh-d(mg lam anh-htr&ng den Dirm thi cot se bi mcm. do
. la m<}t btmg chirng ro nhat.,,
176)- Ma dao hi$p anh : Day hi rnt?t trong nhieu lo~i trong· chl.rng ung thtr
- .TCN~c thft :<·Day t(rc Ia chtrng gQi la JOi Jich Loi-fich Ia loc;ti ung thu sinh
tirng chum ir co l~n r¢ng xuong den nach ... ))
177)- H~n xuat chan h~m ngllgc : TCN~c chu : <<Thicu-duo-ng nl:un trong
tam Duo-ng kinh thUQC ban bh~u. ban ly. Vi the neu Dtrang thang thi mo hoi xuat
ra. neu Phong thang t~i chan han. thanh sot ret.,,
179)- Hung hiep l~c be .. ngo?-ikh6a thllgng : Uong Ca chu : «Day Ia chfrng
b~nh tren dtr<rng di cua ban kinh. Kinh Thi<~u-dtro-ng v~n-hfmh phia ngoai cua
thim vi the kinh nay thtrimg dung" ch(r. ngol)i.>.'
180)- Ch11 tiet giai thong : TCNh,c chu :«Vi · kinh Thieu-duo-ng chu
(co anh-htrirng cUm) cot. cho nen cac cot tiet deu dau nhfrc.»
+

XIIL~ f)ANG TAHAN-VAN. PHU!N .AM a ( do,nJS - K1nh m,ch)

~J -~ }ft·. ·r1' ~ EfK ~ 'J

~ "' ;[~f( -1f.
!1~ ~ ;;'-'.
Can· Tuc Quyet ·am chi m?ch kh&i vu d?i chi tung mao chi

F~ .L ~1 :k ~'f:t .__t_
te, thll&ng tuan tuc phy thllgng Hem khl1 n9i
Jf i rd .t~:~ :t 18
khoa nhat then :thl16'ngkhoa
j_ ~

J' :j .. ~ ·~. 1-.· Jt z A~ _L l@ll. PI ht J.fl g~

chi h~u. thl16'ng quae n9i li~m ~ tuan
1 2
bat thon glao xuat ·thai am c6.

308
 1f 'A ~ f 5~ ~ ~ ~~ )l' ~~ ~jz ~ ~ fJ{
am nh~p mao trung. qua am khi, d& ti&u phuc, hi$p Vj thu¢c Can,

}~ foVt
l~c
J:. -t ~~ it 1 1}-IJ _~~ g,f~ ~~L ~ )~ _t_
E>am ~1hu6'ng quan each bo hiep
1
l~c. tuan hau lung chi h~u. thu6'ng

A ~j. jj
nh~p khang tang lien
li Ef -.~~,
myc
_t di t~ .m A=i ~*- -f' :f
h$. thLt6'ng xuat ng~ch dli' E>ec m~ch h¢i vu

ji ! ~
dien ~
1 4
Ky chi
J ~ 13
gia, tung myc
A,
h$
1
ha
It~ :! .f)!( 1<-
giap ly, hoan 'than n¢i ~
~ 1 5
JKy
~ ~~ ~}!:_ ~t %'J
chi
-f B~ _t )}
phyc tung Can bi$t quan each, thti6'ng chu Phe ~ Thj d¢ng uk
~q fi- -[h
1 6
~'J ~
b$nh

nt )~
yeu thong, bat kha
1j\ or )a~ ~L "~~ ~ ~
8
di phu nguong~ truqng phu d6i
11 )~ jzf ), t~
san, phy nhan ~hieu

n~ ~f -:! N0 \?~ $ $ ;£ ~:t ~ fi::_ it

phuc thung: th~m tac ach
88
can, di$n tran, thoat sac ~ Thj Can
1 9
fon :t
SO' sinh

.)~ ~1. f )~ \tf[; it 5tt- ytr ~);, )~ tt ;,K~ fYl ~

gia, hung man, ~u
19 0
b$nh nghjch, x6n tiet ho san, di ni$u be lung •

'~ $ ~ -J!'J ~ ~ ;j grJ q~ ~ ~~' ~')

Jl:biJ
Vi thLI' ta uk b6 chi, nhiet tac
chu benh, thinh tac
chi, hLt

k- z. :1- ~ 7ji. AiL J.;l P-f .~R .0 A 1 { 17

cuu chi, bat th!nh bat hu, di kinh thu chi. Thjnh gia, Then kh~u

}\ . - 1 (-t f A ~. j_ ,;f.f -i ,:t ~ -J 1 f J, -

d~( nhat b¢i vu Nhan·nghenh, hLt gia, Then kh~u phan ti~u vu Nhan

~ -'1V 0

nghenh da.

DICH NGHiA (dofn 13 - Klnh ml}ch)

Can. rrif)ch ctia Tuc Quyet-am khui len u cham long g6c ngoili mong ng6n
chan ceiL di len dpc ,thro mep tren cua mu ban chan each mat ca trong m¢t thon.
lentren khoi mat ca 8 thon giao troo xuat ra phia sau kinh .Thai-am. len mep
trong kheo chiin. dpc theo m;jt trong ve. nh[lp vao long mu. vong quanh bQ, sinh
d{Jc. l£>n den thil>u phuc. di thea v&i kinh Vi de thur)c vao Can 1-'ll l;,~c "'6-i Dirm; Mn
tren xuy{ln qua hoilnh-cach. bo- tan u cf)nh hong srrun; dpc theo phia s<w c6

309
 h(Jng. len tren nh[lp vao vung vom h(Jng. Ji{m- h~ v&i m{lc-hr roi len. tren df.n
tran. xuat len nrra hr)i veri Doc-m~;Jch 6- di'nh (J8u.
Chi-m?Ch ctia nodi tir mpc-h~. xuong phia trong ma. vong quanh mOi trong.
Chi-m~;Jch cua n6 l?i di tir Can tach bi¢t xuyen qua hoanh-cach len tren chu
vao Phe.
NeuJa b(>nh thur)c Thj-dr)ng se Jam cho dau llrng den kh6ng thti cui ngira ra
du-(J'c. 0' dan 6ng se co ch(rng D6i san. b- dan ba se co ch(rng thil>u-phuc bi su-ng
thung. Nou b(>nh n[lng se Jam cho co h9ng bi kh6. m[lt nhu- dong l&p b~1i va that
sac.
Neu Ia. b('nh thur)c SJ--sinh thu(jc Can se Jam cho ngcrc bi day. oi nghjch. x6n
li£k H6 san. dai dam. bi dai.
Nhrrng ch(rng nay xay ra. neu thinh thi nen cham ta.
neu htr nen cham b6.
neu nhi¢1 m}n cham nhanh. neu han- nen cham }U"U kim /au. neu m~;JCh bj ham h?
n{m c&u. neu khnng thinh kh6ng hu- nen tuy theo dtr&ng kinh mil thri huy(>t de
cham. Neu thinh thi m~wh Thon-khau se J&n ha-n 1 b(ji doi v&i m?ch
Nhan-nghenh. neu htr. ngtr(J'C l?i. m?Ch Thon-khau se nho ha-n m{lch
N ha n-nghimh.

CHU-GI.i\1 (dottn 13 - Klnh m~ch)

180)- Can tuc Quyet am chi m~ch .... tung mao chi te : HBNhAn chu
:«KinhTuc Quyet-am kh&i len 6- chom long dau ngon chan gan mong chan o-
huy¢t D~i-don."
181)- Thv&ng tuan tuc phy thvgng ... n<?i khoa nhat thon : HBNh!n chu :
«Dtr<rng di tir mcp trim mu bim chan di qua cac huy¢t Himh-gian.Thai-xung. len
den mat ca trong khoang 1 thon 6- huy¢t Trung-phong.»
182)- Thv6'ng khoa bcH thon giao ... quae n<?i liem : HBNhin chu : «Tir huy~t
Trung-phong l{m khoi mat ca. qua huy~t Tam Am-giao. d(m huy~t
Lai-cau.Trung-do. roi lt,ii len 1 thon giao ra v&i sau kinh Thai-am.len trim d(m
mep trong khco chan. den huy~t Tat-quan. Khuc- tuyim.»
183)- T,uan c6 Am nh~p mao trung ... thu<?c Can l~c ~6-m : sach Gl!ip-At.
D6ng-nhin va Phai- huy dcu viet Ia hoim thay vi ia qua. Hoan co nghia la vong
quanh.- HBNhin chu: «Di tir huy~t Khuc-tuyen len tren. dQc thco ben trong ve
qua cac huy¢t Am-bao. Ngu-ly. Am-liem. Roi tir vung ciia cac huy~t ~ung-mon.
Phu-xa. no nhc)p vao chom long mu. hai ben ta hfru giao nhau quay quanh b{>
. sinh-dvc. di theo ticu ( thieu) phuc len tren h<)i v&i cite huy~t Khuc-cot. Trung-ct,rc.
Quan-nguyen. roi lt,ii tuan-hanh thco huy¢t Chtrang-mon-. den huy~t Ky-mon. nep
vao Vi d~ thu<)c viw Can. thco dtr<rng cua vung huy~t Nhc)t-Nguy~t de lt,ic v&i
Dum.» - TCN~c chu : «Huy~t Cap-mt,ich nam trong chom long. nam 6- 2 ben
trim b(> sinh-dl)c c.ach 2 thon nr&i dong-than. Xin xem thien Khi phri Ju[ln. Vtrang
Bang chu cho · Ia thu<)c kinh Quyet-am. sach Phit-huy da chu va bo sot
huy~t nay nhtr ta thay (y tren>>.
184)- Thv6'ng quan· each bo hiep ... E>oc m~ch h9i vu diEm : HBNhAn ch\1:

,310
«M\,Ic- h~ Ia chi toan be) t6-chirc cua mat di sau v~o trong... Tir huy~t Ky-mon len
tren xuyen qua hoimh-cach di theo ben ngoai huy~t Thl)'c-dc}u. ben trong huy~t
D<;ti-bao roi tan -bo ra (y hong SU'Crn. len tren den trong khoang each cac huy~t
Van-mon. Uyen-djch. va ngoai huy~t Nhan-nghenh. dQc thco sau c6 hQng. len tren
nh~p vao vom hQng. di theo ben ngoai .cac ·huy~t D<;ti-nghenh. Dja-thU'o-ng.
Ttr-b~ch. OU'O'ng-b(;lch. 1ien-h~ v&i mvc-h~. lim nfra xuat ra C:r tran. di ben trong
huy~t Lam-khiip. cimg tU'o-ng-h{li v&i Doc-m<;tch C:r huy~t Bach-h<?i tren dinh dau.»
- TCThOng chu : «Khang tang Ia 1 khitm nam C:r rang ham trong ket v&i vom
hQng, m<;tch nay di theo phia sau c6 hQng len tren ilh~p vao khang tang. 1ien-h~
v&i mvc-h~. n6 Ia cai khieu thong tir h9i yem v&i khi cua 2 ben mui, vi the nen
noi rang neu ]<hang tang khong khai thi nU'&C mui khong thu. khi CY 2 ben mui se
mat di S\)' hoa di~U~» ..... TCN!u)c da chu van-de nay trong thien lfu khuii v6 ng6n
(Linh-khu 69) : «Khang trrc Iii c6. khang tang t(rc Ja vom hpng ·trong c6. nam
tren yet-hau.-n6 c6 1 J6 thong veri mOL>-' - TCThlmg cung chu :«Khang tang Ia
vom hQng thong bf-n tren, khi hay Ia nU'&c mui. nU'&c mi{mg tU'o-ng thong no-i
day.cho nen gQi nn Ia n<Yi thoat cua khi, tir nO'i nay khi phan bi«?t ra iY mi~ng
hay iY mui.» - lDBNGlan cho rang tim hicu chfr nay trong cac sach khong thay
ro nghia ve chir ~ ~~ khang timg nay. nghi co h~ Ia chfr a-4 ~~ khfrng
tang. t(rc la phfm yet-hflU.... - Theo TCNh<;1c chu trong thicn lfu khu6 v6 ng6n thi
h(Ji yem Ia cai h.r<Yi (ga) mong nam ngan gif.ra hau va lung....
185)- Ky chi gia, tung myc h$ ... ho~m than n¢i: HBNhin chu: " DU'erng di
tnr&c day len d~ lien-h~ v&i mvc-h~ roi xuat ra (y tran d~ len dinh dau. & day.
no l<;ti di tir mvc-h«? xuong dU'&i ra phia ngoai cua m<;tch Nh~m quay quanh moi
trong».
186)- Ky chi phyc tung Can ... thv6'ng chu Phe : HBNhin chu: «Day la
chi-m<;tch dung d~ giao-kinh ( v&i Thu Thai-am Phe). M<;1ch di tir huy~t Ky-inon,
no-i thu<}c vao Can. tach bi~t di len xuyen qua hoimh-cach. di ben ngoai huy~t
Thl)'c-d~u. va bc)n trong ban kinh. len tren d~ rot vao trong Phe. l<;ti. di xuong den
Trung-tieu. ap vao vung Trung-hoan d~ giao cho kinh Thu Thai-am». - TCN~c
chu: «Day la no-i t~n cua 12 kinh. gQi Ia l chu : chung roi trb- l<;1i thi>>.
187)- Thi d¢ng t<k b$nh yeu thong: MNDal chu: "Can thong v&i Th~n. do do
c6 nhf.rng dU'iYng ciln-m<;tch thong len v&i Can, - TCNh(lc chu: «Chi bi~t cua Tuc
Quyet-am ci.tng 'kct v&i kinh Thai-am va Thicu-dm:rng (y XU'O'ng dU'Q-i that lU'ng
v6-i cac huy(·t Trung-lieu, ll<;t-lieu. g<\,Y thanh chfrng yeu thong». - Thien Thich
yeu thong sach To-van n6i rat ro trU'erng-hgp nay. .. .
188)- Trvgng phu doi san, phy nhan thieu phuc thung : TCN~c chu: «Khi
cua kinh Tuc Quyct-am bj nghjch se lam cho hon dai hi SU'ng thung. dau buot. (y
ngU'b'i phv-nfr thieu-phuc bi thung, d6' cung la san b~nh». - U6ng Ccr chu: «Khi
m~ch~khi nay den thieu-phuc lam cho ngU'poi ph\l-nfr cung thfmh san b~nh. the
nhll'ng khong gQi Ia san rna chi gQi Ia .:Jfiha . - SBch Chlm cfru.hQc gfing.
nghia trong phan noi ve San khi viet : . ·
- Nguy~n-nhin ~nh : Nguyen-nhan dU'a den b~nh Sirn-khi rat---nhleu. nhtrng
khong ngoai S\)' xam-t~p cua han-khi. nhi¢t-khi va thap-khi. No lain cho khi-huyet
bi ung-tr~ {r Nh?m m<;1ch va Can kinh rna thanh.

311·
 - Chi'rng tr,ng : Lo~i hinh cua San-k hi tuy nhieu. nhtrng deu lay chfrng dau. er
thieu-phuc lam ch\1 chfrng. Cim-cfr viw N(ji-kinh. ta co the chia lam 7 lo~i :
a) 1Ji
/~ Lung san Ia chfrng tieu tiQn khong thong.
b) ;'-:f fo
Xung san Ia chfrng rna tir thieu-phuc co khi thtrgng xung.
c) J1of. JJ:i
Quyet san Ia chfrng rna ·khi cong-kich, xung len bat cfr tren
dtr&i phai trai, t(r chi bi quyet-lanh.
d) J/i. ;J;Hil san la chfrng rna trong bvng co ~ :~
trrrng hil.
nong rna dau:.d&n.
d) ~ y.:t Doi san Ia chfrng rna khi lam dau nhfrc tir thieu-phuc tr~n
xuong den hon dfli. lam cho hon dai bi strng-tnr&ng to nhtr cai dtm. cai thang.
e) ;J.t Doi san Ia chfrng rna .h<m dai strng to d~c-bi¢t. cfrng nhtr hon
·jf
da, Sl)' Q'au nh(rc dcin len den run.
f) Xfo.\ :.}li Ho san la chfrng rna hon dai ch~y vao trong bvng n€m ta mim
xuong va no se ch~y. ra khoi bvng neu ta dfrng len. Sl)' ra vao th~t Ia v6
thtrerng.»
Van-de that san nay. chung ta nen dQC them trong dieu 29 Nan de thay co S\r
khac bi~t trong sl)' phfm lo9i.
189)- Th~m t;k ach can, di~n tra.n thoat sac : MNDM chu: «Drrm b¢nh thi
m~t nhll' co l&p bvi mong. Can hi lf cua Drrm. chu ve b¢nh giong nhau».
190)- Hung man ·~u nghich ... di ni~u be lung : TCN~c chu: «Ban kinh tren
cftrerng di.len. no nep vao Vi. xuyen qua hoanh-cach. dtrerng di xuong. no di qua
b(j sinh-dvc roi vao thicu-phuc. vi the .no gay thanh chfrng b¢nh nhtr tren» ..:..
TCTh6ng chu: « Can-khi quyet nghich. khong th6 lam tan dtrQ'c tinh cua coc-khi.
vi t~e nen bj oi vi nghich. Can chu ve SO'-tiet. khi Can khi htr thi se bj chfrng xon
tiet. dai dam. khi no thl)'c se gay thanh chfrng be lung (bi dai) va ho san. do ta
l09i san tuy theo Sl)' Xuat nhr)p CUa kinh ID9Ch trong ngay Va dem rna thanh». -
Sach 1>6ng-nhln chu: «Con X;~\.... ho: chon Ia lo~i thu khong di tieu dtrgc ban dem,
khi Of!O m~t triri IDQC. no m&i di lieu dm;rc. Trtrirng-hgp nay b¢nh cua ,con ngtreri
cung gc1n giong v&i con ho: chon. cho nen gQi Ia ho sa/1>>, - Sach Giap-at viet Ia
di tinh thay vi Ia di ni(!u.

XIV.~ DANG
.. • +
TA HAN-VAN. PIUt!N AM (dotn 14- KJnh mq.ch)

1-
Th~
{ 1t
Thai am
a
khi
~~~ Jl~ ~ ~ .:~~ J\
tuy~t tac bl mao t ieu. Thai · am
r4\ i ~1
gia, hanh

t ~S'
~ f ~ .:tJ ;1t ~ *11
~'
...-1'·
~\
~*
:.<R j[IJ ~ tJ
I< hi, 6n vu bi mao gia da:

·~ ~tt ·.:f..
co khi bO.t vf ;,fl~
tac bl mao
·1'1..... .Jj{. ~j
~ -..."-' ~1) ~ ··' ~
..... "'
tieu, bi mao tieu tac· tan dich kh(( '* bi tiet. tan dich kh(( bl

313
 tr ~
tiet
1t~J Ji\ ~1
gia, tac
i(j .~if ·;t; 1ff /{
trao kho, mao chiet' mao chiet gia, tac
~u -tJ JL
mao tien
~
tli.

~ ,fi J $U )~ ~ :t· {1!) t )'' ~- ~ }t ~~

Blnh doc E>inh tti, hoa thlmg kim da 191 • Thu Thieu am khi tuy~t tac

~~· ;:; ' fiJ .ffJk <I' ~ Jlt J §o. 7f' ;,t,LJ fj1z :;f i;Jfll }!~
m~ch bat thong,m~ch bat tho,g tac. huyet bat ILtu, huyet bat ILtu tac

1l
mao sac
~ .75' ~f "* 1 \i1
bat tr~ch, co ky
~.;-}t.tl {~ ~
di$n. hac nhlf tat sai
-:t j,z ~
gia, huyet !i€m

~ 1:. ,?t
t&. Nham doc Quy
tx~ 9tJ ~ ff$ A V
tu. thuy thtmg hoa daHl 2
0

DJCH N,GIIiA ( do~m 14 - Klnh .miJch)

Khi i::iia Thii Thai-am bf tuy¢t se Jam cho bi mao kho. Kinh Thai-am co
nhi('m-v{J hanh khi eM Jam am cho bi mao. Vi the nim neu khi kh6ng con vinh. thi
bi mao bi kh6. bi mao bi kh6 thi tan iiich se tach riri khoi ·bi va cOt-tiet. khi tilJJ
dich riri di khoi bi va cot-tiet thi mong bj kh6. mao bi r!:Jng. mao bi 'r!:Jng thi do
Ja mao chct trrr&c. Binh-nh[lt b('nh n;Jng. Dinh-nh[lt chct. do Ia hoa thilng kim
v?y.
Kinh ciia Thu thieu-am bi tuy('t se Jam· cho mf,lch-khi khong thong. mC)ch-khi
khong thong thi huyet khong Jrru-himh. ·huytit khong llru-hanh thi mao-sac khong
mrr&t. cho ni'n sac~di('n se den nhrr co den. do Ia huyet chet trrruc. Nham-nh?t
b¢nh n{ing. Quj-nh;)t chet. do Ia thiiy thang hoa v;)y.
 ..Jt. "i·~ •
--:£
'I

Thuyet-van giai thich: mao co nghia ia :-~\' phat : toe. - TCTh6ng chu :
«Tam chu ve huyet-m;;tch. Cho ncn. neu khi cua Thu Thicu-am bi tuy(!t thi m(ilch
se kho~g thong. m<;tch thco khi de v~n-hanh. M<;tch khong thong thi huyet khong
con h.ru chiiy. huyct theo m<;tch khi de v~n-hiu1h. 6i ! Tam hgp v&i m(;lch. vinh cua
n6 (r sac. Toe Ia do huyet-khi sinh ra. vi the nen. neu huyet ffiC;lCh khong con hru
chay nfra thi mau cua t6c khong con nhu~n-tr(;lch. sac m~t den nhu tat sifi. Khi
cua Thieu-am bi tuy(!t thi huyet se chet tru&c. ngay Nham b(!nh n*ng. ngay Quy,
chet, d6 Ia vi hoa cua Tam bj di(!t v~Y"·
DUm 24 Nan viet la dirn hac nhll 16. le t(rc trai le. va Dinh Dtrc-Dvng cho
rang mau den nhu- le. t(rc Ia mau den s~m. - Dtrcmg Huym-TM.o chu: << ... NO'i
day chi ban c6 Thai-am va Thieu-am con kinh Tam cfni lq.i khong ban den. TC;li
sao th0 ? Thl!c vf?,y : Tam-chu Ia mq.ch cua- Tam b~w-lq.c. Kinh Thieu-am Ia m<_lch
cua Tam. Nhu v~y Thieu-am va Quy('t-am Tam-chu dong khi. B&i vi khi
Thieu-am bi tuy(!t thi kinh Tam-chu c(1ng tuy('t. cho nen khong phan ra de n6i
riimg. Kinh n6i rang: Af4lt den nh1r tat stu: Tat sai la lo(;li mam co mQc trcn nui
Hang-sO'n. rhau cua loq.i co nay vimg den. khong c6 sac nhu~n-tr;;tch. vi the nen
co-nh2m dung n6 de vi v&i trai le. 1 lo<;li trai cay rna con ngu-<ri thU'&ng an. mau
vang den y n6i dmg khi con ngu<ri huyet kern thi sac m~t se den vang nhtr 2
v~\t tren. khong con sang r& nfra. Nham thu¢c quy thuy. Tam thu¢c hoa :Thuy
khac Hoa. vi the nen n6i ding Nham nh~t b(!nh m)ng va Quy nh?,t chet».
+
+ +
XV.- DANG TA HAN-VAN. PIUEN AM (doo\ln 15 - KJnh m;;ch)

)( A ~ iL .£1!_; ;f. ffil'l ~% -Q\ f ~JL riv 1

Tuc Thai am khl tuy$t gia tac mq.ch bat vinh, C(f nhyc than

=t
thi$t
1
gia:
lf}Lt ~
ccJ nhyc chi
0 ;4\ v ~ft< ~
ban da. Mq.ch bat
tJ Jd
vinh tac
~!L ¢l ,.z
ca nhyc nhuyen

~It dJ tz, J'] -=t 1: A r z~ ~ r

nhyc nhuyen tac thi$t uy' Nhan trung man,Nhan trung man tac than
v~ JJ~ ~
,v ftJ tf1 '~
C(f

)~ ~ ~ 7( ~ 0 3Zb )\ ~ J_
ph2m, than phan gia, nhyc ti€m

JifLJ
da
193
•
JJ:_ ~y
Tuc Thieu am
rli; ~ !.~ ~~J ~
khl tuy$t tac
tt.i' Giap

cot
doc

t1
kho, Thieu am
At

::r~ vr ts
tt.i' M¢c thang Th6

~ JJ~
gia, dong m~ch

.tV -'fJZ .fj ~ )t {' •111 ~ V l~ It <f' ~% ~~J

da, phyc h~mh nhi nhu cot tuy gia da. Co cot bat nhu tac

til If' ~Lit

'nhyc bat nang tru
11.;
da.
t ~ ~ ff 1.-t ~~J ~ I}Z j,\f
Cot nhyc bat t11ang than tacnhyc nhuyen khl16'c,

315
fh. ~~ ~p ~*' jj ~ \W }j;
nhl;IC khuyE}n khLt6'C CO xi trLtO'ng nhi cau phat
f ~ ~ ~
VO tr9-ch gia, cot
Jf 1u
tiem

fL ~ ~J; -"C.~ JL J- fl1t 7K fJV fl. J~ 14' ~ -~~

tLt, M~u
194
doc Ky tti, Th6 thangThuy da .Tuc Quyet am khl tuy$t

a'J % 1~ 1t
tac
nt
can tuy$t .Quyet am gia, Can
wt n~ tf!_j ~t ~
m9-ch da. Can gia
f1
can
b ,/~
chi hqp

~ ~~
da.
-:t 11 1 ff ~ \:fJ g% }~ i
Can gia, t'-;1 vu Am khl nhi m?Ch I?C vu
-f; JJ\
thi$t ban
®
da.

-t~ ~* + §# Jt) ~~ J, 1(;; /l~\ Ji'l ~' 1? 1ftf ~r

Co m9-ch phat vinh tac can cap. Can cap tac dan thi$t dfr noan,

tf 1 1 -s- ~ ~p -~~ ~~J i~ *~ 5t£ ~~ if

c6 than thanh thi$t quy§n noan sue, tac can tien tl'r. Canh doc Tan

9L /4.\ ff~ J . .tiZJ

tv, Kim thang M9c da s. Ngu Am khf
19
Ji:ft!' 1fL /tA J.~ JfrJ g
cau tuy$t tac
/f, M
m'-:lc h$ chuy~n

f~ Jl 1) § if gj if 1 ~ ;t, ~ ~ -;t, !Jv ~

chuy~n tac m~:~c v~n. myc v~n

r 10 t
gia vi chi tien tti. Chf tien tti

J'J
tac vh~n
il - El
nhat nh~t ban tti hy
196
j; ~ #L
.L'-:JC DLtO'ng khi tuy$t
1.~ 111J 1~ ~
uk Am dfr

1Jb Jtg i{i i{~ ~ 1 ]. ~ ~1. ft ~~ -~~ 5f 73 :t -t"t_

Due1ng tLtO'ng ly, ly tac tau ly ph at tiet ,tuy$t h9-n nai xu at. Co

J!. ·v5 1. ~u !J J; !- itJ o

tti ~
97
dan chierh tich tl'r, tich chiem dan

DJCH NGHiA (do§}.n 15- Klnh m(Jch)

Khi cua Tuc Thai-am bj tuytjt thi m;_~ch kh6ng con vinh cho cu-nh1,1c. m6i lt.r&i
/a phan blm : goc cu.a cu-nhl)c. Neu m;_lch kh6ng con vinh thi co--nhi)C bi mem.
n~u cu-nh1,1c bi m6m thi ll.l'6-i bi tai kh6. Nhan-trung bi man. Nhan-trung bi man
thi m6i bi keo ngt.r(J'c 16n. ,\:16i bi kro ngtr(J'c li>n t&c Ja nh')c da bi chet trl.l'&c.
Giap nh[lt b('nh n;;ing. At
nh[lt chet. Mf;c thang Th6 v[ly. .
Khi cua Tl.k Thieu-am bi. tuyrt thi cot bi kh6. Thieu-am Ia m?ch ctia mila
dong. n6 v[ln-himh chim nup ben trong d~ Jam nhu cho cot-tuy. Vi the. khi cot
khong con tro-n mem thi nhl)c kh6ng thf ttrC'"f Khi cot va nh')c kh6ng con cimg
gan-gf1i nhau se Jam cho nh')c bi teo. nhpc bi m6m teo cho nen riing bi dili ra va

3H)
t6c kh6ng bong-mll'&t: toe kh6ng con bong-mll'&t. do 18 cOt dii chet trrr&c. M[w
nh[H b('nh m]ng. Kf. nh?t chet. Tho da thiing Thtiy v[ly.
Khf cua Tuc Quyet-iim bj tuy('t thi ciin-khf bj tuy('t. Kinh Quyet-iim Ia mfi.Jch
cua Can Can Ia cho h{J'p ctia can. Can co- dU'irng tv 6- Am-khf (b9 sinh-cii,Jc} va
IDfi.JCh cua no l{lc J'Cri cuong lrr&i. Cho nen. khi mil m(Jch kh6ng con vinh: ttrO'i thi
can b{cap. can bi cap se dcfn anh-hU'ung dtm IU'&i vii. buong tr(rng. Cho nen khi
m6i bj xanh. lrr&i bj cuon. buong .tr(rng bi co l{li. do li1. can bi chet trU'frC. Canh
nh[lt b('nh mJng. Tan nh[lt chet. Kim thiing M9c v[ly. '
Khi cua niim dU'&ng kinh Am deu bi tuyf't thi mvc-h? bi chuyen. bi chuyen thi
bi v[ln. Miit bi chuyen-v?n do Ia chi bi chet trrr&c. Chi bi chet trll'frc thi kho!mg
m9( ngay rU'&i Ia chl•t.
Khi ctia s;iu drrirng kinh Drro-ng bi tuy('t thi se lam cho Am va DrrO"ng tach
r&i nhau. khi tach r&i nhau thi tau-ly bi phat-tiet. tuy('t h(Jn chay ra. Sang xem
thay b('nh la chMu chh chMu xem thay b('nh Ja sang ch/H.

Cl n:r GIAI (do~n 15 - Klnh m~ch).-

W3)- Tuc Tha.i-am_ khl tuy$t ... m¢c thang th6 da : HBNMn chu: «Hoa cua
Ty 1:r phan ttr bc;1ch cua moi, sung cua no (r tC;ti co--nh1,1c. Khi Ty-khi bi tuy~t thi
nhvc bi mem-teo. va moi bi keo ngtrQ'C len». - TCfhang chu: «Khi cua Tuc
Thai-am sinh ra Cr Ty. Ty-t~ng vinh nhiim chu CO'-nhl)C. Vi the nen khi khi cua
Thai-am bi tuy¢t thi m(;lch no khong vinh & CO'-nhl)C. Nhfm-trung man thi moi bi
kro ngtrQ'C len ... ,, - Ngu Thfr chu: «M6i va mi¢ng Ia nO'i chung : d(rt cila nhvc.
nO'i day cung gQi Ia hoa cua Ty. Nay ncu moi bi kro ngtrQ'C len, sac xanh. d6 la
M{>c t[lc Tho. phai chct. - Sl)' Iy hQ'p cua Am Dtro-ng xem Thai-am Ia c\ra mer,
tfrc Ia cai nen-tang cua d{>ng-tinh bj mat S\f htr&ng-dan. phai chet. Sach To-van
viet: ,, Khi Thai-am bi chung thi phuc bi tn.r&ng. be. kh6ng thu. dU'{J'c. thU'irng
hay oi (tw). moi lfin oi thi bi nghjch khi. nghjch khi thi m[lt do lffi»,
1D4)- Tuc Thieu-am..,.. khl tuy$t. .. th6 khac thuy da : Dieu 24 Nan viet Ia
: .:~l. on thay vi I~ : ~f;' nhu. ben dtr&i chf.r tru. co them chfr cot, viet Ia ;:f:di
kh6 thay vi Ia t\; · cau. -01.rung Hu;yCn-Thio chu: «Th~n chu n{>i, vinh cot-tuy. er
vi the m&i gQi Ia phpc hanh. no lam on cho cot-tuy. Nay neu Th~n-khi da tuy~t
thi se kh6ng Jam vinh dtrQ'C cot-tuy vi the nen nhl)C bj mem va khU'cYC. kht.r&c CO
nghia Ia bi teo IC;ti. rang se bi co rut ir phan nhvc do do rang nhtr dai ra them va
bi. kh6-tao. mau cua no khong nhu~n bong nfra.
195)- Tuc Quyet-am khl tuy~t. .. kim thang m9c da: Dieu 24 Nan viE~t Ia can
T;. ~ ,.- • ~ • ·~!· '\ rtff:..
sue tha~ vi Ia can tuy~t. chfr I ;);.' ?~C Am khi,dieu 24 Nan viet Ia r-.1'" >Oo·
Am khi. tl.rc Ia b{l-ph~n sinh-d1,1c. - HBNhAn chu: «Can Ia ch6 hQ'p cua can,
hoa cua no ir trao, sung cua no & can. Can deu tl,l ir Am· khi (bq sinh-dl)c) va IC;tC
v&i cuong hr&i. Khi ma Can-khi bi tuy~t thi can bi co l~i. anh-htrerng den buong
trfrng va cuong ltr&i».
1D6)-Ngu Am khi diu tuy$t. .. nhat nh~t bim. tLr hy : TCN~c chu: «Tinh cua
ngf1 tC;tng eMu len tr{~n chu vao mat. vi the nen khi khi cua ngu t9ng bi tuy¢t thi
mat se bi chuyen va v~n. the Ia chi chet .trtr&c. Chi tang nO'i Th~n. no Ia than

317
 cua Am. Khi rna chan Am da ki~t. S\1' chet se xay ra trong khoang tr<m ngay
thoi. Nay neu co b~nh nguy-kjch lam cho doi mat dt?t nhien khong trong thay gi.
do ch~nh Ia hie rna Am-khi bi ki~t tuy~t roi v~y».
197)- Lye DLtO'ng khl tuy$t. .. tjch chiem Clan tli : TCN~c chu: «Mo-hoi lay
goc 1J' Am -tinh. lay S\f virng-chac 1J' Dll'<rng-khi. Khi Dll'o-ng-khi tuy~t thi Am
Dll'<rng se bi xa r<ri nhau. lam cho tau-ly khong be. mo-hoi thoat ra. S\f chet se
xay ra trong khoanh khac». - TCfh6ng chu: «Day noi ve khi cua tam Dll'&ng
cua h)C phu bj chung tuy~t. Thien Am Dtro-ng Jy hr.rp Juan viet: «Khi khi' chU'a
xuat ra khoi D\a dmrc gQi Ia Am & trong Am. khi khi ra khoi Dja dm;rc gQi la
DLro-ng trong Am. Do la vi khi cua tam Dtr<rng lay goc (y Am rna xuat ra (y
Oll'<rng. Vi the. neu khi cua II)C Dll'<rng S<lp tuy~t se lam cho Am va Dtrcrng xa
r<ri nhau. nghia Ia Dl.l'o-ng-khi thoat ra ngoai. tau-ly bi phat tiet. mo-hoi tuy?t
(tuy?t h~n) se chay ra va Dtro-ng-khi bj tuy$t. Khi tam D1rang frng v&i khi cua
Thien. cho nen b$nh sang thi toi chet. b¢nh toi thi sang chet. khong th~ keo dai
· qua 1 chu cua Thien v~n. 77- TCThong dan l&i cua Thtrgng Ngv-Cong noi ding:
«Do~n nay co y-nghia tong-quat giong veri thien Chung thf va thien Chan yeu
kinh chung (To-van),
Dinh Dfrc-Dv.ng chu: «Noi den ll)c Dtrcrng la noi tam Dtrcrng cua thu va tuc.
Noi Am va DLrO'ng tach riri nhau Ia co y noi den Thu tam Dtrcrng thong v&i
Thien-khi. cho nen gQi la Dtrcrng: Tuc tam Dl.l'o-ng thong veri Dja-khi. cho nen gQi
Ia Am. Tinh-tr~ng Am Dt.ro-ng trong Thien Dja bj ~ bJ: bi each. dU'Q'C gQi Ia
Am Dtro-ng ttro-ng Jy.... , - Ngu Thfr chu: " Am Dtro-ng t1.nrng Jy do Ia cai vi.
( 1.!:- )cua khi bj cach-tuy¢t. tau-ly khai. mo-hoi meri ra to va nhi<;U, Nhll' v~y tfrC
Ia ll)c Dtr<rng deu bi tuy¢t. vi¢c chel la quft r6-rang. Huong chi. mc,tch cua tam
Dll'<rng cling co vi~ ly-hcrp cua no: Thai-dtrcrng dong vai tro khai : mer.
Duo-ng-minh dong vai tro h?p : dong l?i. Thieu-dtrcrng dong vai tro khu : chat
eli-a. Khai Ia cai dieu-hanh vi¢c dt?ng tinh. h?p la cai can nam gif.r vi¢c gif.r vf.rng.
khu Ia cai te-vi lam chu S\r chuy~n-dt?ng. Ba !Kinh nay kh6ng dtrQ'C cimg mat
nhau. Nay neu il)c Dll'o-ng da tuy~t. nghia Ia lam mat di cai dieu-hiwh vi('c d¢ng
tinh. lam lcri-long di cai can nam giir vi('c giir v(rng. lam ngirng l~i cai tf...vi Jam
chii S{r chuy~n-d¢ng. Ba kinh deu cling mat nhau. cho nen phai cheb.
+
't +
:XVI.- DANG TA HAN-VAN. PHI~N AM (do'n 16- Klnh m~ch}

J~ w~ t
Kinh m~ch th~p nhi
- fl gia
A:J<
phyc h2mh
-1t ~
ph~n
~
nhyc chi
6 fe'
~
/;zt,
•711

gian tham nhi

,7iQ

bat hi$n
~
1
:it
~ \
·+ JL ;1
ky thltb'ng hi$n gia, Tuc
0
.;At:. d\
Thai
~4 i.,wJ f
am qua vu
jf
ngo~i
;t_l ~
khoa chi
. . <-~
_t 4ft
"'"'' P'f
...
tt~ ~x_ ~il ijR <- :;.:}. &a ~ ~ ;tr·
:z
thLtqng vo s& an co da. Chlt m~ch chi phu nhi thLtO'ng kien gia

318
 ~f ..~~ fl~ ~ ~ .~t \~~ t :1~ ajj ;Y· ~~ G- )\
giai l~c m~ch da. Lye kinh l~c ThuDllcmg minh,Thieudl!O'ng chi d~i

J~ ~
l~c khoi
1-
vu
§.
ngu
·ii
chi
r,, .J:. ·h' n:t r.r
gian,thlt&ng h~p trt1u trung
~ ;~
Am tliu
1 A$r
g~a. v$

1Kt
khl
fu J.-f r;_
tien hanh bi
.Jt /iu fu
phu, tien
}~ 1!~~ nr~
sung ~c m~ch, l~c
.1u ~ ~
m~ch tien thj~h, co

~~f ~ ~ ~ 'If ~ 13 ~ &a -~i J~ ~ ~ B·~ 19

vif khf di binh,doanh khf nai rr,~an nhi kinh l~c d~i thjnh ?M~ch

~ ·~ 1A f1J ~i ~ ~r
chi thot nhien d<?ng gia giai ta
iL -~tcu &
khl
w1
chi, lllu vu
~
ban
tmat,

1- 1-& Jf•j !t!J' "1f ~ JI•J ~~ ..a 1:. {f -W t, fo).

b3t d9ng Ute nhi$t. bat kien tac ham tha kh6ng. b2H dCt chung dong.

)_ ~). If~ 1: 1-of' ~~ ~ 1o v ~

ha m~ch
200
Thj di tri ky chi d<?ng da •

DICH NGIIiA (do(ln 16 - Klnh m1ch).;.

Th;J.p nhi kinh JTlt)Ch di thro JOi chim nup (phl;lC hilnh) trong khoiwg ph[w
nh1;1c. sau cho nen khong thti hi('n nhirng cho n6 thtrimg hi(•n. nhtr kinh. Tuc
Thai-am di qua phan tren cua mat ca ngoili. khong c6 cho nilo cin minh dtr(J'C.
Cac JTlt)Ch n6ilen rna chung ta thtr&ng thay deu thu9c ve l~c m<;~.ch. LJ]C kinh i;;~.c
v&i cac dt)i l~c cua kinh Thii Dtro-ng-minh vii Thieu-dtro-ng dtr(J'c khiri len ir
trong khoang cua 5 ng6n tay. len tren de h(J'p vilo khuju tay.
Khi chung ta w)ng rtr{J'U. v?-khi v;j.n-hilnh ra bi-phu tr·tr&c. sung vilo /;JC-mt)ch
tnr&c. do do lt)f!-mt)ch thinh trtr&c. v?-khi da dtr!J'C binh. doanh-khi m&iday c/6
cho kinh JTlt)Ch dt)i thinh. Khi JTlt)Ch bi d{)ng m9t each thinh linh. d6 Ia do cr til-khi
vilo u r6i ltru l?i a-
phan ban m<;~.t. neu no bAt d9ng thi bi nhirt. kh6ng kicn :
cfrng thi bi ham xuong nhv bi rang. kh6ng giong v&i no-i khac. Do d6 mil ta bi&
di.I((C mt)ch nile dang d9ng.

ani GIAI (do~n 16 - Klnh mq.ch)

198)- Tuc Thai am qua vu ... thu&ng hqp trliu trung : TCN~c chu: (( Tuc
Thai-am nen hi~u l<;~.i Ia Thu Thai-am. Kinh m<;~.ch thtrirng di sau va di thAng. cho
nen 12 kinh cua Thu va Tuc deu v~n-hanh theo mlp. chim trong kholmg
ph~n-nh\IC. khong th~ thay dtrgc. Ch6 co th~ thay dtrQ'C chi co kinh Thu Thai-am
rna thoi. kinh nay di qua ben ngoai tren mat ca. tay. chan vi xm:rng cua no IQ len
va da nrri do mong do do no khong co ch6 c1n nup. Do~n van dtr6'i noi : Kinh

319
m{lch thlrirng khong the thay dlr{J'c. sv hlr thvc ciia no. chi bih qua m~ch
Khi-khAu. Cau n6i nay chling-minh clieu nay Ia dung. Cac m~ch khac. neu co n6i
len ra ben ngoai co the trong thay dugc deu thu¢c lc;tc.-m~ch". - MNDAI chu:
<·Mc;tch cua Ty kinh di qua phia trcn mat ca ngoai. cimg thong veri Vj kinh. khong
c6 cho ~n-.. » - DBNGian cho ding thuyet cua TCNhc;tc dung h<rn cua MNDai. -
TCNha)c chu ticp: "Day neu len phan l&n nhat cua lc;tc-mc;tch & Thu nh~m lam
sang to van-de vai trO. cua lc;tc. Thu va Tuc deu co h)C kinh. nhtrng cac lc;tc (y h)c
kinh cua Thu·lay lc;tc cua kinh DtrO'ng-minh va ThiPu-dtr<rng lam quan-trQng nhat.
~c cua kinh Thu Dtr<rng-minh gQi Ia huy~t Thien-ljch tach bi~t di theo' kinh
Thai-am: lc;tc cua kinh Thu Thieu-dtr<rng gQi Ia huy~t Ngoc;ti-quan. n6 di nghieng
ve phia trong qua kinh DtrO'ng~minh va Thai-am. tach bi¢t ra di theo kinh
Quyet-am. Hai huy~t l;;1c nay di xuong phia dtr&i.lc;tc cua kinh Dmrng-minh xu;it
ra & huy~t Hgp-coc roi phan ra de lc;tc v&i 2 ng6n tay cai va tro. con kinh
Thicu-dtr<rng xuat ra & huy~t Du-<mg-tri roi tim ra de lc;tc v&i 3 ng6n tay
gifra. ap ut va ng6n ut. Vi the nen gQi Ia khiri len f:r trong khoang 5 ng6n tay.
khi chung n6 di len. chung n6 se hqp nhau l<,1i & mep trong khuyu tay & huy~t
Khuc-tr~ch cua kinh Quyet-am. Pham nhfrng S(.Yi gan nain & phia ngoai cimh tay
deu hi~n lim rat r6-rimg. tt)c gQi Ia gan xanh. Tht_rc ra thi day kh6ng phai Ia giin.
kh6ng ph:ii m<;lch. d6 chinh Ia nhfrng dc;ti-lc;tc ch&a huyct. Ia phil lCJc.."
TCThong co nhfrng each mo-ta ve dtrerng di rila lc;lC mc;tch tir trong ra va tir
ngoai vao rat ro : (( y n6i khi huyet v~n himh rttri bi-phu. di t ir dc;ti lc;lC cua Thu
Dtr<rng-minh va Thieu-du-<rng tan ra & trong khoang 5 ngon tay. roi lc;ti tir cac
huy«?t Tinh cua dau cac ng6n tay. chay vao trong ml;lch va cimg v&i huyet-khi
trong mc;lch len trcn de hgp vao trong khuyu tay. Bim ve lt)C khi cua Am Dtrang
chit ve ph<in phu bieu. kinh n6i rang : Vai I ro cua Thai-am himh khi /a a-
tam Am. kinh DlrO'ng-minh chu w~ bi6u. cung co vai tro himh khi rr t:1m Dll'ung.
Do Ia n6i rang kinh Thu Thai-am chit khi nhtrng ben ngoai chit VC bi-mao. Kinh
Thu Dtr<rng-minh Ia kinh hgp v&i Thai-am. cho nen cung co vai tro hanh khi &
phu bicu. Thu Thieu-dtr<rng chit ve khi la phu cua kinh Quyet-am Tam bilO-l(,lc..
Tam-chit biw lc;tc chit ve hanh huyet trong mc;tch. Thicu-du-o;ng chu hanh huyet &
ngoai m9ch. Cho nen. d9i l~c cua Thu Dmrng-minh va Thieu..dtr<rng chu ve
v~m-hanh huyet khi xuat ra tir Vi phu. de roi rot vao trong khoimg l~c m~-ch CUa
bi phu.- Huyet-khi xuat ra tir Vj di thee con dtrerng kinh to{li. Kinh IO~li Ia d~i l;;tc
cua ngu t9ng h,1c phil. Thien M;Jiu thich viet : Ta-khf if-khiich t{li bi-mao nh;Jip vao
dio if t{li ton /;,~c. lll'u l;,~i day khong di Jam bf...tac khong thong. khong nh;Jip l'ao
kinh dU'(.YC. chiiy tran if d;.!i l?C sinh ra ky b¢nh. Do Ia n6i ve huyet-khi
v?n-h~mh ~ ngoai mc;tch. Sv xuat nh?p ngo<,1i n¢i deu c6 con du-erng cua n6».
199)- Am tll'u gia, v~ khf tien himh ... kinh m~ch d~i thinh : TN~c chu:
,, V ~khi hi han-k hi cua thuy-coc. Khi cua n6 dfr-tgn. nhanh-nh~n. lanh-IQ'i, kh6ng
nh?p viw kinh. Rtrqu cling Ia loc;ti han-khi : khi lanh-/q-i cua thuy-coc. giong v&i
tinh cua v~-khi. Cho neri. khi uong rlrQ'U vao·. khi cua no se eli theo v~khi. tnr<Yc
hct n6 di den vung bi-phu. sung trtr&c cho I<.Ic-mc;tch. The Ia l<;lc-mc;lch thjnh trtr<Yc
va v~~khi dtrQ'C binh. sau d6 doanh khi m<in. ldnh m<;lch m&i ·thinh. Chfi- binh l:r
day co nghia Ia thinh man.» - DBGIAn chu: , K~ ngu nily xet rang: M<;Ich c6 kinh.

320
co l(;lc. Kinh l:t ben trong. lc;tc l:t be~ ngoai. Khi co doanh. co v~. doanh l:t trong.
v9 Cr ngoai. Nay chung ta uong fU'Q'U vao thi khf cua. no se di t ir trong ra ngoai.
theo le thi phai di theo kinh trl1'6'c roi den l;,tc sau. l:t day chung ta lf,li thay la no
di theo l(,lC tnr<Yc roi m6'i kinh sau. Tt,li SHO the ? Do Ia vi doanh-khi vi v&i
nguon suoi chay cu6n-cu¢n tm!n-himh trong trong long a~t. chu h.ru ~hong
ngirng. Vi the m<ri noi rilng: doanh himh m?ch trung. V~khi vi v<Yi sv bo~ h<Yi
cua ffiU'a va mu di thau tri~t tir tr£01 xuong du6'i. khap nai trong VI;\O·V?t Cho
nen m&i n6i rang v? himh ml)Ch ngo?i. Vi the nen khi mua va mu xuat ra ((r
long dat. no. at phai t.n.r<rc het nh~p vao tram song. sau do m&i quay ve song'
16'n va bien cii V~-khi khi xuat r_a & Vi. ( ~ ) at phM. tru6'c het. sung vao lc;tc
ffii;\Ch roi sau do m&i dc;tt den cac duang kinh. Vi the thien Kinh thuy .xem 12 kinh
dugc phoi v&i 12 con song. Trong do. ta hieu kinh tfrc Ia nhirng con song giang
ha trcn m~t dat. con l~1c vi v&i tram con xuyen : song nho. D6 Ia S\f phfm bi~t
gifra kinh va lf)C. doanh va V¢'>. - TCThong chu: «Oi ! Ru-gu la chat d(ch lanh-lQ'i
cua thuy-coc. V~khi Ia khi lanh-lgi cua thuy-coc. Khi chtmg ta uong rm;ru vao
djch cua ttru SC thco V~·kh~ d~ v;[ln-har.t ra trU'<YC nhat & bi·phu. do do rna mi}.t
se do trU'CrC va ti6u-ti~n cung ti~u ra truerc. Do ia con d~erng thong ra khap cac
nai & b€-n ngoai. tan djch thee v~-khi ra ngcCl! bi-phu tru&c va cung la sung vao
l<;1c m;ch trmJ-:.. The la l«;lc m1;1ch thinh tnr<Yc. v~khi khi da binh (thinh man) thi
vinh khi cung man va kinh ffiC,lCh cung dc;ti thjnh. Do Ia con dmJ-ng cua huybt-khi
di tl.r bi-phu den l1;1c. t~r l1;1c d~n m?ch. ti.r my.!::h den kinh. tfrc Ia di tir ngofri vao
trong.".
200)- M~ch chi thot nhien ... m?ch chi d¢ng da : TCThOng chu: «Neu 12 kinh
ffii;\Ch thinh-linh bj thjnh, do Ia :'lt~u do ?:r ta-l<hi vao & 191 trong m<,tr:h vf}.y. Chir
ban ffl?t y noi 12 kinh ffi(,lCh deu co g(k va ngpn cua chung. Neu ta-khi h.ru &
m1;1ch rna khong d<)ng thi gay thanh nhic?t. con nh~r khong ltru (r m<,tch thi m1;1ch
se kh6ng Jcfon : ctrng va ham vao no-i ngoai lim da. Do Ia con du-0-ng ltru-himh.
Xu1 t nh;[ip cua 12 kir.!l ffii;\Ch. khac v6'i cac dl,li 11;\C cua l<,tc ffi<;l~h.. Nh<':r do rna ta
biet du-<rc mc,\ch nao dang d<)ng".

DANG TA HAN-VAN. PH!tN AM (do\1~ 17 - Kinh m?Ich).-

'f. /A' ,-g 1f J.v{. ~v ..~f gf!K i:_ J!l. ,Jt. ~~ -$:
Loi Cong viet:« Ha dl tri kinh mc_ich chi . dfr lc_ic rn~:h d!

~ ~
da? Hoang 9e
'f r;~ }f M% ;f 'f :f ~ JlJ ~ j
viet :\<.Kinh mc_l.ch gia, thuO'ng bat .kha kier. da. Ky
~
hU'
rt ~ .kA #L o 9<v :t-- Rik ~ ~ ;f ~~ -~~ nrtz.
Khl kh~u tri chi
201
thlfc da di .1'vt~ch chi hi$n ·gi<3.,. giai lq.c m~ch
'M1. ~.ff? /,,"-.. ~--
"~.;;../ ~ , '"' \:::1
.Jv!ll
-· rJ.f
'3-
--o ~ ? )itiJ:. 1) 7:1-r:f
Ll'./j
-t
~
ft~ .1#
~.
l
]'_ ':. '.. \,;,_)
* ~
'1:
da.» Loi Cong viet: «Te tli v6 di minh ky nhi2n da.»Hoang ee

321
 e if l} nr~ f ;a; Itt ,~2 :k.. '-ij .rs, ~ ~1
~
. viet: «Chu: lq.c mq.ch giai bat nang kinh d~i tiet chi gian, tat h~mh

,£~ i1 ~
tuy$t d~o nhi
:t " ~l k
xuat nh~p. phyc hgp
'-r ~ vu bi
t Jtky . i"' ~: L
trung h9i giai hi~n

-t j{f ~-t;f ~ 1]. }~, llR .i j> ~~J :f- ,&! J: -;f .
vu ngo~f .Co chll th!ch l~c m~ch gia,

*
02
tat thich ky ket thliQ'ng,th~m

lit i· ~t ~ }t·_j,
huyet gia, tuy v6 ket. cap thu
~ J>~
chi di
·:gta ~ JJ~
khO'i ta
\~ ;1:
nhi xu!'lt

-:)1: in- W h ~t )b ;~ .t.!J fv -wp -~~H16z ~* ~

.Pham ch~n l~c m:J.ch, m9-ch s~c

*
203
ky huyet. luu chi phat vi ty da

1 iii'J jt( .JL ~~~

1r ~~Jt ·tg ~~\ W ~ ~ _?;.,
thanh lb.-: han Vi
tha thong, xich 3-c htiu nhi$t, trung han thu ngLt

L -~.t~. 1,Q { ~ ~ f 1J ·f!l~ _~~ ft.r~ ~$.f} =1}; ;t.

;::;hi l9-c da thanh hy. V~ trung htiu nhi~t, NgLt te · li?-c xich. ·
Ky
-! +-~
b9-o
hck
.1/· w!;, ~~ ~ 1tKy 7ff 4 1ff :ff:, 1" -t
gia, !Ltu cvu ty da. hCru xich, hCru hac, hCru thanh

%%. ·:t4~ ·~ ~ :t 1 If~ l11' t 1(!) 1L ·~~

gia, han nhi$t khl dEL Ky thanh a.Jan gia, thi~u · khi da
204
.Ph~m thich

~
;,an
11-).g1a,. ~~.912..1 ~da .Y.
nh1~t
-~yi~ fo~. .~. ,?J;. -<JR. 0.
huy,::t 1'}-c, tat g1an nh?t nh1 nhat thu ch1,
1

j,a st 7) .>J:- 7J -t~ :1. ;} f -¥: ' I ' 1TiJ frt J ·

huyet t~n . :~?5.i chi, mii 1ieu ky hLt thlfc. Ky tieu nhi doan gia,

~y:
thieu
t .:Jt /f
khi. Th~m gia,
-~t z,. Jl 1) ~ey ~~
ta chi uk
1) tt il
f' ?j
inu9n,rnu<?n th~m tac ph6, bat
1 1-f
dac

-r ~~ ~~11- ~ ~ ~I
ng6n,mu¢n tac cap t9a chi da
205
•

DICH NGHiA (dc~n 17 - Klnh m!Jch).-

Loi Cang hoi: ,,Lay gi eM biet S{l' khac nhau giira kinh-m{lch. va l;,Jc-rm;ch?.'.'
11olmg De d;.ip : ,,Kinh-mq.ch thi ih~r&ng kh6ng ihli thay d~.rq·c. Sfl' fur thrrc
cun n!i chi bi(.lt qua m9ch Khi-khftu. Nbi.~·ng m~1ch hi{m ·ra eMu thu~1c l?C-m!fch''·
 L6i Cong hoi: :,KiJ be toi nay khong biet Jay gi atl r6 nhirng Je ay.·,
Hoang De noi : ,, Cci~ i{lc-rm;wh deu khong th~ di qua c.cic d?i liet ma phai di
theo con du&ng.tuy~t d~o de ma .mat nh(lp. roi l1,1i hfTP nhau u trong·b; (da). Sv
h9i nhau'cua no. deu hi('n ro ra ben ngoai. Cho nen cac each cham l?c-m{lch. phiii
cham vao.nui kct thtrQ'ng. Khi thay nO'i nao co t(l huyet nhieu. tuy rang ChU'a co
ch& kct. cling nen cham ngay nham tii het tiJ-khi. tire Ja cham xuat huyet. Neu
Juu J;,~i. n6 se phat-sinh thimh b('nh ty. Philm phtrung-phap xem i?c-m~;wh.. neu
thay m;;wh sac miw thanh thi do Ia do. hcinqla gay him va thong. ni!u m{lch ;ScJC
milu xich thi do Ja nfi(it-til gay nhi('t. Neu trong Vj c6 him-til thi nui ngll' cua
ban tay. l{IC cua n6 mau thanh phieu. Neu trong Vi c6 nhir~t-ta thi l{IC-infilch nui
huy('t NgU'-te se xich. Ne.u l{lc·ml;lch no'i a6 c6 milu b~o hac: dPn kit mil de /au thi
s~ t himh chirng tj. Neu nui d6 l?r.-m.,1ch vira xrch. vira hac. vii"a thanh. thi d6 Ja
khi vira him vira nhi¢t. Neu nO'i d6 i{rc-m~ch thanh mil dolm : ngc1n. do lil do
thilfu khf. Phrim phep cham lrlrirng h(Jp him va nhirt deu nit nhieu huyet li)C.
nhrr l'?J' nt>n each ngay cham m9t ian. bao gi& ·huyet het mfri thai. do Ja. ta da
dieu du;;rc s{l' hll' thtrr.. Khi nao g(!p l?c·m<?ch nho (thanh) ma ngan. do ·Ia do
thi~u khi Trucrng-h9'P thMu khi qua n{mg ma ta cham ta se lam cho nguiri bfnh
bi blit-riit. bli't-drt nhi6u qua S(5 t6 ;wong va .se kh6ng n6i dtr;;rc nira. ta nen
mau mau dir ngtriri b('nh ngoi len ngay.

CHU GIAI (do,n 17 - Klnh WJCh)

201)- Di Khl khAu tri chi: TCN~c chu: ,,Khi khciu Ia m~ch thu<}c Thu ThaH1m ·
Ph(/ kinh. Phe Ia nai rna tram m;;~~h quay v/> chau. M~ch Khi·khau hi nO'i d~i-h<)i
cua cite m~ch. Pharn 12 kinh rn~ch deu di trong sau khong th~ thay dtrQ'C. S1,r htr
th\)'C cua rn~ch chi co the bict qua m~lch Khi-khciu. vi nO'i nay khong co cho an
nup. Cac m~ch khac noi len ben ngoai rna ta thay dtrg'C deu Ia ·~c chfr khong
phai thu(>c kinh». ·
202)- Chl! l9c m~ch giai bat nang .. : giai hi$n vu ngo~i: TCNbtc chu: «Chfr df!i
tiet co nghia Ia nhfrng quan tiet Urn; Chfr tuyf.t d~o co nghia Ia gian d?-o : con
du&ng ngan f irng dovn. Pham con dtrerng rna ldnh·m~ch di deu do trong khoimg
khe cOC va ·dvi tiet, con dm)'ng rna l~c-m;;tch di thi khong qua cac nO'i d{li tiet rna
i~i chi theo nhfrng nO'i rna kinh-m~ch khong di t6'i dtrQ'C. No dong vai tro
xuat-nh(lp lien-t~c. h.ru!th6ng cho cac kinh. U;lc m~ch co Urn. c6 nho. L~c Urn gQi
Ia d?i l?c. l~c nho gQi Ia ton ll;lc. D~i l~c vi vai lhan cua· cay.. ton ~~~ 'Vi v&i cac
. nhanh cay. no tan r<)ng ra {y phan bi-phu. tau-ly. vi the nen cac cho h{li cua no
cteu hi¢n ra {y ben ngoak - TCTh6ng chu: « Tuyr.t d?o co nghia Ia· nhfrng con
dtrirng ricng bi~t».
203)- Co chll thich lctic m~ch ... pnar v1 ty da: TCN~ chu: «Pham cham
cac l~c-m~ch. phai cham vao nui ket thU'(J'ng. vi nO'i day la nai t\1 d.ta huyf..t.
Nhfrng diem ket nay deu rat tho va noi ro l{m hO'n binh thu-erng. Ta gQi no la k:et
thu(J'ng. Ia nO'i ta phai d\fa vao d~ cham. Ntm nhtr huyet t\l da nhieu tuy chtra
thanh ket l?c. cung ncn cham nhanh nh.llm ta cho. het ta huyet. Neu khong. no se
phat thanh chfrng bc}nh ty va thong. Ngay nay phong-t\}C cua ngtrfri {y vimg. tay
bac. neu hQ g~p phai cac ch(mg phong. him. thong. ty ... hQ se dung day bu<}c bap
tay ·~i. khien coo phan clmg tay .lam n6i han cac dtrerng gan xanh len. hQ se tim
ra phlm ·ket l~c lien-h~ t&i huy~t Khuc-tr~ch. hQ d(mg da nhQn bicm vao cho xuat
huyet. HQ gQi day Ia phep ph6ng him. PhtrO'ng- phap nay co quan-h~ v&i
n<}i-dung cua tiet rna chimg ta noi tr{m day. t(rc Ia m<}t phtro-ng-phap co din-cfr.»
- Bim cua TCNh~c va TCThong deu viet Ia t3 ky ta nhi xuat ky huyet thay vi Ia
ta khch tr.L-
204}- Pham ch~n l~c m~ch.,. ky thanh doan gia, thi4u khi : TCThOng chu:
«Huyet khi b- nO'i bi l~c lay goc /:r Vi rna r:hth ra. ~~6 di tir Th\'1 DU'<Yng-minh va
Thieu~dtrO'ng rot vao nO'i him da cua m~ch Xich (phu Xich) Um den phan ng1r cua
ban tay. Khi /:r day Ia noi den khi cua tam Am va tam Dtrcrng. sinh ra tir Vi. Khi
Ia tinh-tr~ng thi~u khi qua n~ng, neu ch\mg ta cham ta se lam cho b~nh nhan
birt-rfrt. khi cang bi htr them cho nen khong v~n-himh ra ngoai du. Khi bfrt-rfrt
nhieu se lam cho b~nh-nhan te xuong va khong noi chuy~n dU'Q"C. L\,AC khi cua Am
Dt.rO"ng sinh ra tir tinh-khi cua thuy-coc & Vt va H1y goc iT thuy hoa cua
tien-thien. Vi the nen khi khi cua Thieu-am bi quyet lr dmri. se lc!m cho
b~nh-nhan bi te xuong. khong n6i chuy('n dU'Q'C nCra. V?y. khi niw c6 tinh-tr~ng
tren. nen dir b~nh-nhan ngoi len nham phvc-hoi .khi cua Thieu-am. giong nhtr n&i
that llrng. xoa toe. dting g,fly to. di ch?m brr&c rna c6-nhfm da n6i (y tiet tren».
1'CN~c chu: «Chfr chcin co nghia la xem xet. Day noi ve vi{!c xern-xet
l<;ic-m~ch c6 the biet dU"Q'C b~nh. Rieng phan .ngu- OO'i ban tay. l~c & do hi~n ro
va /:r ~cho c~n nhat. d~ thay nhat. Khi nao han. tfrc Ia khi-huyet ngtrng sac. ngtrng
scic ( ;~ ;,fir ) thi mau xanh den.· Vi the mau xanh cho chung ta biet him rna
thong: khi nao nhi~t. tfrc la khi. huyet tl) thanh mim vimg do. Phan. ngtr & bim
tay Ia nO'i phan thit nho len nO'i XtrO'ng bim tiet cua ban tay. NO'i day tuy Ia nO'i
thut}c Thu Thai-am, tuy nhiim Vi ( W ) khi vc1n. cUm v&i Thu Thai-am. vi the nO'i
day co th~ bi~u-1¢ dtrgc Vj-khi. Trong cac b~nh ve ngu sac. duy co mau den la
n?ng nhat. Neu mau b~w hac : den kit. do Ia mau do chfrng ty hru lau qua rna
thanh. Khi nao ·cac mau do. den va xanh bi~u-hi<}n bat thtrerng. do la do b- khi
han nhi¢t vang lai rna thanh. Khi nao g;}.p ID?Ch thanh rna ngan. a6 la vi miw
xanh do u Am thang. m~wh ngan do & Dtrrrng bat tile. ThUm khi Ia nhtr the.''

-t- der Ky
phai
205)- ti~u nhi doan gia ... dtp t9a chi da : MNE>ai va TCThong <:teu viet la
than.h thay vi tMu. - TCN~c chu: «••• Khi nao b¢nh-nhfm tc xuong1 chung ~a
cho hQ ngoi len. nham lam cho b~nh-nhan chuy~n 'khi hoi phvc. neu d~
cho nam thi lam cho khi bi tr~. e rang se di Uri tinh-tr~ng khong c(ru dm;rc!»
DBGian cho rang day Ia tinh-tr<;1ng rna sau nay gQi Ia.' ·vy-ng cham.

+
+ .. +
XVIII.- DANG TA HAN-VAN. PHU!N AM (do(ln 18- Klnh m~Jchi
~ A ~ e, _g/J j a ~ ~ ~ 1 . ~ J:
Thu Thai am chi bi$t danh viet Li$t khuyet khO'i vu uy~n thlfqng

324
ph~ri gian, tinh Thai am chi kinh tn.fc nh~p chl16'ng trung,tan nh~p vu

-~- ~~f 1; ~-
Ngll te~
06
Ky
'f
b~nh thqc tac
3l'J 1 ·-~ 1 ~, J.l $!') X ~-
thu nhu~ chl16'ng nhi~t, hll tac khiem khU'.

j h
ti~u ti~n
~ ft ~ Jf><- 6. ~
di s6, thu chi
rrt f t giJ .k__ J~ 11~ '
khU' uyl-11 ban then, bi~t t:iu Dllong minh

~ .:t ')' 14£ ~. grJ .j \3 ~ $ .~ r~ ~. 1

da~
07
Thu Thieu Am chi bi~t danh viet Thong ly, khU' uy~n nhat thon

Jf ~~J ;fa J:- Ai 1Jt ,~f A -f 'u' ~· ~~- 1; ~

ban, bi~t nhi thl16'nghanh,tuan kinh nh~p Tam trung. h~ thi~t ban,
vu
If} .,... .-1-J- ~>-11' -t . hi- J iif Jl ~ AI:' .-J-- t.f
k
~ E1 ft, ~ bi ~~ ~ (J~ /jl!. 11~ /J' ij(; ~ J-f)\__
thu9c myc h$~
08

i~ \r Jr& -
chi chl16'ng h~u nhat then, bi~t
Ky thvc tac

-1 %0 £
chi each, hll tac bat nang ng6n. Thu

:;K 1~ ~
du Thai dllong da. Thu Tam chu
t · /D' i :(/
chi

l:tj ~ 0 ~ &~ 4 J=Jt~;:. J !t -r -~ ~ i_;.

bi~t danh viet N¢i quan, khU' uy~n nhi thon, xuat vu ll16'ng can chi

F«~ -1f~ -~t )AA 1:. ~~ f ~, ~-. ,~>o' .;1, 'f !!~
Tam b~w. l<;1c Tam h~: Thqc tac
10
gian, tuan kinh di' thl16'ng h$ vu

~~ ~m,
Tam thong~ hll
Ji . ~~1 ~~ uk vi
jJI ~* Jf?Z :0 ~~ ;;
1
dau cl10'ng~ Thu chi ll16'ng can gian
nry ~
da.
-r.
Thu

~ J~; Z- ~ '1 JG 'G7 ~ J£ J:- ij!t E 1 r>J ~i.

Tha( dl!ong chi bi~t danh viet Chi chfnh,thl16'ng uy~n ngu then, n¢i chu

~~,
Thieu am. Ky
rt :A ~~J JJ:_ J:.
bi~t giii,thl16'ng tAu trvu, lc:tc
u~ J~ ~~ t:i t
12
~~J
Kiem ngung • Thqc uk tiet
r,;
~~ n~ ~Jt~ ;t 5r ,J !t RfJ , h
214
J -tt' 1a ;Jttl ·~ Jf5t ·
Vl1U ti~u gia
13
thi trvu phe: hll . tac sinh nhll chi gia gi6'i. Thu

Z- fir Jjl] tt0 q 1~ l1lJ i/ ~~J ?{,. g /~ gt t

s6' bi~t bi~t danh viet Thiem lich, khu
215
chi da Thu Dllong minh chi

~ ~. 1 z,J A. 1.· 14i .1t z,l l l- 1>11 rt ·~

uy~ri tam then~ bi~t nh~p Thai am. Ky bi~t gia,thl16'ng tuan ty thlia ·

325
A i£ J: ~ ~
Kiem ngung.thl16'ng khuc giap thi€m
/41 .lt ;Jt ~~J -~-
xi.· ky bi~t
"
gia, nh~p nhi.
Jf ~- 1
hqp vu.

;5; flrt< I~ ~~) 1J~~~ \': -~ ~~j it .*')~ 1[,~ ~- ~

tong m.~ch .'S.,.hl/c tac cu
2
ccktf~~hu
2 17
lung , hll tac xi han ty chi

ffr ~'J -\2.):r· 1t .v g~

t ~ '=' 11 ~ .Jr · Wft.J
s& bi~t da, Thu Thieu dllang. chi bi~t danh viet Ngo~i quan, khu uy~n

/
nhi
-:J Jt }k~l ;j: f t
thon,ngo~i nh'ieu ty
~ ~"\:)' .:i. ;~
chu. hung trung. hgp Tam chu~ 8~nh-th1fc tck
19
t fl']
R1 -~;:h ~ ~~J ~ i~. Jf>Z 0 ifr ~~ {!!J " .
trvu luy€m, hll tac bat thu. Thu chi sa bi~t da ..

DJCH NGIIfA (do~n 18 - Kinh mlftch).-

Bi{;t ctiz1 Thu Thzii-am ti>n gQi Ja Li(>t-khuyet. khui Jim u
phia tri>n c6 tay
trong khoang ph.fin-nhvc. cimg di ngay iT klnh Thai-am. nh;Jp thang vao giira gan
tn:v. ian ra d~ nh[lp vao vimg huy('t Ngrr-te. B(>nh ·thrrc se Jam cho dau nhQn c6
Ia)' Vel gan fay bj nhf(>t: b('nh hrr Se ngap Va v?n minh. daf SOn VB daf nhfeU Jan.
Ni>n thu huy('t iT mri each co tay nira tho,;, nO'i day tach bi('t ra d6 di thro kinh
DtrO'ng-minh.
Bi('t ctia Thu Thiou-.:im ten gQi Ja Thong-if. khui len iT ch6 each c6 tay 1 thlm
rrr&i. t;ich bi('t ra dti di U'·n.· dQc theo kinh chinh di len nh[lp vao girra Tam. bwjc
VclO cuong llr&i. thu9c vao m~/c-h¢. B('nh th~rc se Jam cho man hoimh-cach nhrr bi
chc)i vao: b{mh htr se Jcim cho kh6ng n6i chuy('n dtr(J'c. Ni'm thti huy('t iT nO'i sau
g<m ray Jthon va Ja ncri no tach bi('t ra do~di theo kinhThai-drrung.
J3if}t cua Thii Tfrm-chti ti>n gQi Ja N9i-qunn: nfim· iT ch6 each c6 tay 2 thon.
xwk ra iT khoiing giira 2 drrimg gfln. dQc thro kinh chinh de di Nm. bu{k vcio
F:im b;io l1,1c. vao Tt:im h¢. B('nh thr.rc se Jam cho Tam thong: b('nh hrr se lam cho
u
dau (gay) 'bl cirng. Nen thu huy('t giira 2 drrimg gan.
Bil;>t ctia Thti Thai-dtrung ten gQi Ja Chi-chinh. -len khoi c6 tay 5 thon. bon
trong chu vao Thicu~am. Chi-bi('t clia n6 len trim di vao khufu ·tay. l1,1c viri hiJytjt
Kii>n-ngung. B('nh ihrrc se J.:im cho cac kh&p xirung buong long. khufu tay khong
ci'r-dijng dtrvc: b('nh hrr se Jam cho mQc nhieu mrm cum nho iT khe tay. Nen thu
huyf)i l{lc de cham.
Bi('t ctia Thti DtrO'ng-rhfnh ten gpila Thien-Jich.len .khoi c6 tay 3 thon. tach
bi('t nh~ip l-'aO kinh Thai~cim. Chi-bi('t ctia no J{>n tren di dQC thro canh tay. crr&i
liin huy('t Kii>n-ngung. len trim g6c ham va chan rang. Chi-bitjt cua n6 nh(rp vao
tai h(J'p vl"ri tong-m1,1ch. B('nh thtrc se J~im cho rang. sflu va tai dik: b('nh hrr Jam
c!Jo rang !l,lnh. hoanh-cach bf tj. Ne.n thii _hU[ijl l{lc.d6 cham.
Bitjt Ciia ·Thti Thieu-drrung .ten gpi Ia. !\rgo{li-quan._· nam & khoi c6 tay 2 thon.

326
 vong ra ngoai canh tay. ret vao giira ngvc dt- h{f'p vui Tam-chu. B('nh thvc se
Jam cho khuyu tay ·bi co-quap: b(mh hr.r se Jam cho c6 tay khong co ll)i dr.r{Yc.
N{m thu huy('t l{lc d~ cham. •

CH0-GIAI (do~m 18 - Klnh miJch).

206) • Thu thai am chi bi~t. .. tan nh~p vu Ngll te : MNDM chu «12 tiel tiep
sau day noi ro ve 12 l~c huy~t. Trong do. Phb kinh dtrQ'C noi den trtr<Yc nhat.
Cac tiet nay khong dung chir L?C rna lr,ti dung chfr bi{'t. chinh vi. tir huy~t" nay
m~ch- khi di tir blm kinh Thu Thai-am co ten Ia Li~t-khuyet .. No di tir ban kinh
Thai-am de nh~p vao kinh Thii DuO'ng- minh D~i- truirng d6 nh<}p thflng vao
gan tay ( chtr&ng) va tan nh<}p vao Ngu- te.'' - TCNbtc chu :<<Co ngu<Yi bt}nh
. m~ch khong hi9n & 3 b(> Than. Quan. Xich rna l~i thay hic}n a Hr huy~t Li~t­
khuyet cho dC:n huy¢t DtrO"ng- khe. tvc gQi Ia phan quan m~ch». - TCTh6ng chu
:<<ChCr kinh bi('t & day la noi den d;,Ji l?c cua ngu t;.tng lvc phu. Chir bi{'t co· nghia
Ia ngoai 12 ki!":h- m~ch rif>ng bi('t con co kinh lf)c. DtrO'ng l;.tc ch;.ty sang
ben Am Am i9c ch9y sang ben DtrO'ng. t~o thimh con duirng cheo v<ri Kinh•
m(,lch. m6i ben cll>u co con dtr<'rng di cua minh. Day Hrc Ia tnrerng- hQ'p rna thien
M?u thich (To van) gQi la d?i l?c :ben ta rot vao ben hfru. blm hfru rot viw blm
ta. co can-hQ den kinh va bo- tan ra a tfr chi. khong nh<}p vao cac du huy~t ciia
duirng kinh. Thien NgQc ban (Linh khu) viet: Vi Ia bMn cua thuy- coc. cua huyet-
khi. bi6n v?n- hanh dr.rf)'c vfm-khi Ia 6- dr.rui Thien. Vi xuat ra huyet- khi Ia do
dr.rirng kinh to?i. Kinh tO?i Ja d?i-l?C cua ngu t?ng }tJC phu. Nhtr v~y. huyet- khi
rna Vi phi1 sinh ra d(>c- hanh a dtrirng kinh to~i. Tir Thii Thai- am Phe m~ch
cham ,dfrt lJ' Tuc Quyet- am Can m~ch .Day Ia con du<rng rna ·12 kinh m~·ch
v<}n-hanh vinh huyet .M(>t m~ch dtrQ'C luu- thong sc v<}n - himh khong ngirng
nghi. Huyet-khi bo-tan ra (y 4 phtrO'ng cua bi-phu Ia di tir bi('t }~JC cua t~ng rna
xu~it" ra. Tuy ding no co can- h¢ den du-irng- kinh. co khi cung di chung vqi
du<'rng k.inh. nhtrng th<}t ra la no van di thro con dtrirng ricng cua minh. va xuclt
ra & ton l?c. tan ra a bi-phu. Cho nen. Thu Thai :"tm ldnh co bi~'t l?c Ia Li¢t
khuyet. Thu Thieu ~am kinh c6 bi~~t l?c Ia Thong- I)·. Tuc Thai -dU'O'ng kinh c6
bi{'t l?C Ia Phi-duO'ng.... tat ca ·khong lien-can gi den cac huy~t tinh. vinh. du, kinh.
hQ'p cua cac kinh Thii hay Tuc.
Huyet- khi cu~ Vi ho- tan ra a D~rO'ng ph<}n thu(>c bi-phu di tir d~i-l~c de
xuat ra M·n ton-l~c. bi-phu. tir l~c-m~ch de r9i Am ch(,ly sang DtrO'ng. DuO'ng chen'
sang Am. vi nhtr ngoili giang ha con rii'mg bi¢t co giang ha. giang co the thong
v<Yi ha. ha co the thong v6i giang .No khac v&i con dtrirng nhat di quim thong
(cung quan thong m<}t moi) cua vinh huyct cua cac kinh-m(,lch .Vi the. bi¢t l?C
cua T.hu Thai-am gQi .ten Ia LiQt-khuyet khiri len lJ' ph~n~gian etta tren co tay.
Chfr ph~n gian y n6i kinh-mr,tch cua Thu Thai-am ...,,
207)- Ky b~nh thlfc tac ... bi~t t~u OLtO'ng-minh: Sach Glap-lt viet Ia m9t
thon thay vi ban thon. - MNDaJ cho rang than phai hieu Ia than ban tfrc Ia 1
thon rtrfri. - TCNIItc chu :«Cht:r khicm khir y n6i ha mit;ng (ngap) va v~n minh.
N6i thong thuirng thi than-the m~t-moi thi v~n minh. chi-y m¢t-moi thi hii rni~ng
ngap... Tri b~nh nay nen chQn huy~t Li~t-khuyet. Do Ia y-nghia :b¢nh thl)'c thi co

327
theta. htr c6 the b6M.Nira thon nen d6i Ia thon ban. f:Hiy Ia !~c cua kinh Thai-am
tach bi~t ra dedi theo kinh DmYng-minh. huy~t 1<}-c ciia Dtrang-minh lei Thien-lich
cung nh~p vao kinh Thai-am. vi ca 2 cimg lam bicu ly nhau. cho nen cung rot
vac 1<}-c nhau de ttrang thong. Cac kinh khac cung the,, ·
208)- Thu thleu am chi bi$t. .. thu¢c m~tc h$ : MNDal ch(I :«CAu nhlu thon
ban co ·le thira chfr ban. nen sira l~i Ia nhat thon.....
209)- Ky thl!c uk chi each; hu tac bat nang ngon : MNDal chu = ,Trong
khoang hoiu1h- each nhtr c6 cai gi choi vao lam khi huyet khong con su:&ng.
B~nh htr thi khong n6i dtrc;rc. blri vi Tam chu ve ng6n. kinh bi('t nay l~i 1<}-C v&i
cuong ltr<Yi. Huy~t nilm & cht.rung h;Ju nhat thon chinh Ia n<ri n6 tcleh bi~t de di
den v(ri 1<}-c- mt;tch ci'1a Thai-dtr<rng: ta cham vao n<ri day chinh Ia cham vao nO'i
rna Am DtrCYng chia nhau m6i ben di m<)t dtrirng.>>
210)- Thu Tam chu chi bi$t. . .l~c Tam h$ : MNDw chu :«Day n6i ve l9c huy~t
ciia kinh Tam bao-l~c. Kinh Thu Quyet-am bao l~c rna I~i gQi ten la Thu Tam-chii.
chinh vi no dong vai tro thay the cho Tarn kinh de himh s(J'. Huy~t N<)i-quan di
dQc theo v&i bim kinh len tren de bu(>c vao Tam bao-l~c. Nlm ta-khi thjnh ttong
vimg Tam h~. se gay b¢nh thl!C va Tam bi thong.>>
211)- Hll tik vi dau cLtb'ng: Sach Giap-at vif~t Ia phien Tam thay vi Ia dau
ct.rirng. Kinh nay h~ vao Tam bao. l~c VilO Tam h~. no l~i xuat ra o-
sau tai. hc;rp
v(ri .ben dtr&i huy¢t Hoan-cot cua kihh Thieu-dtr<mg. Vi the nen. nlm ta-khi thl)'c
se Jam cho Tam thong. Ta-htr se lam phan dau g4y kho xoay tr& binh thtrerng.»
- TCTh6ng chu :«Xet trong cac kinh bi~t. tat ca deu di tir Dtro-ng sang Am va
tir Am sang Du-o-ng. Rieng C:r kinh nay l9i khong noi den bi('t tcfu Thieu-dt.rung.
c6 le bi sot chang?,,
212)- Thu Thai --dLtO'ng chi bi~t .. .l~c Kien ngung: MNDAI chu :d)ay noi ve
huy~t l9c. cua kinh Tieu -trtrerng. Huy~t Chi-chinh ... rot. ve ben trong den Thu
Thieu-am Tam kinh. vi Tam v~ Tieu- trtrerng cung lam bieu ly nhau.» ..
213)- Thl!c Uk ti~t thi trt!u phe: Sach Gtap -At viet Ia ciin thay vi Ia tiet,.
- TCI'h6ng chu :«Thu Thai-dtro-ng Tieu- tnrb'ng chii ve dich ~it..Khi m9Ch tr~ tfti
lam cho tan djch ltru tr~. khong con lam tro-n-nhu~n o- cot. gay ra chtrng tren.»
214)- Hlt t ac sinh VltU: Theo DBNGiin. ong nay dcin l so tai-li¢u va cho ding
Vl.rU o- day Ia o- cac khe tay chan. n6i.Jen nhirng ml)C nhfl' h~t d;Ju nho. th6 va
c(rng ho-n thit Sach Cham-c(ru h9c (Ha-n(>i) gQi Ia ml)n co-m to nho....
215)- Ti~u nhU' gia gi6'i: DBNGmn cho day Ia mvn CO'm nhieu cung {y khe tay.
Chfr gia gi&i day cung Ia mvn co-~ co vfty 1&.
216)- Thu Duang minh chi bi$t .;hqp vu tong m~ch: MNDAI chu :«Day n6i ve
huy~t 1<}-c thu(>c kinh Thii Dtro-ng- minh. Huy~t Thien-ljch tach bi¢t nh~p vao Thii
Thai-Am Phe kinh. Chi bi¢t ciia no len tren dQc theo cac huy~t 6n-ltru. H<;i-liem.
Thtr<rng-liem. Tam-ly. 'Khuc-tri de len ctr<Yi qua huy~t Klen-ngung. len goc ham.
nh~p vao chan rang. M(>t chi-bi~t ciia n6 J~i nh~p vao trong tai .. hc;rp v&i
Tong-m9ch.-""
217)- Thl!c tac cu lung : Chfr cu co nghia ·sau r~ng. lung nghia Ia tai diec.
328
 218}- Ty each : MN'Dli chu :«Day gQi Ia m(ji tj. each Ia do him'>
219)- Thu Thieu dLtO'ng chi bi$t. .. hgpTam chu : MNDid chu :«Day n6i ve
huy~t l~c cua kinh Thu Thieu-dtrang Tam-tieu .Huy~t Ngo~i-quan vong ra ngoai
canh tay rot vao gifra ng11c de hQ'p v&i kinh Thu Quyet-am Tam chu. vi Tam-tfcu
va Tam-bao dmg lam b~eu ly nhau.»

• •
XIX.- DANG TA HAN-VAN. PHU!N AM (do~n 19 - Kfnh Ml}ch)

Jt A ~ ~ z~ j, e ~ :t!o i ~Jl 1
Tuc Thai dLtO'ng chi bi~t danh viet Phi dLtO'ng, khli khoa that than

h'J k 1· ~. 'f JJ'J 1,tc ~r j~ ~( ;~ ~ j{lj .lt

bi~t

*
4
ct1u trat ~ etau boi thong; hLt
22
t§.u Thieu am • Thvc tac uk ccw
fotJl Z,. frfr % ~ k 1
] ~· ~ ~ grj % '0 7G
nyc Thu chi sa bi$t da. Tuc Thieu dLtO'ng chi bi$t danh viet Quang

[1~ 1S: J;ffi :§_ :j $t) A:_~ ~ -;: -~~ ~ !ff f

khoa ngu thon,bi~t tciu

* l~c tu~ ph~:~.Thvc

22
minh, khu Quyetam, ha

~~J m~ If ~~J .:~ 1_ !:f. ~' Rt~ L fn $~

tac quyet, hLt Uk nuy tich, t9a bat nang khO'i. Thu chi so bi~t

-t!!J )t r~ ~g & ft(J Jo \3 .if_ ~i. ~ J=! J\ 1

da. Tuc DLtO'ng minh chi. bi~t danh viet Phong Long, kht1 khoa bat thon

jtJ A_ ~ ~ :Jt jrJ J 1%. ~f 'f ~f Jl

J;_ ,~~
.bi~t

dau
t~~ Thai

C~ J~ /a'' iJr
am.

h~ng, hgp chll kinh chi

Ky .bi~t
}J_ i-
. gia, tuan hinh

ftv ,=· J~ 01~ afo $.

khi, ha l~c· hau ach ~ Ky
23
'*' . 1ft
cot ngo~i liem, thll&ng l~c

b~nh khi
.
iJ_ ~~J _01~ ~ ;Jf 4{ '{ Jl rJ ~~
94
li ~. P.rJ Jl: :f,
'nghich tac hau

~5( ~i 11 * ty thot am : ThlfC tac cuong dien; hll

0 fir J'l 1:!0 Jl ), W i- ~~1 %.

tac tuc bat

thu,

F-1 ·
hinh kh6. Thu

~, ~A, i
chi sa

i- *bi~t da. Tuc Thai am chi

£. ;,~ -- j ~~ )_ ~ oJf
bi~t dan~

h~u nhat thon, bi$t tciu DLtO'ng minh.

viet

it
Ky
Cong ton, kht1 ban

>5~ f "A ,~
bi~t gia, nh~p l~c TnrO'ng Vi
tiet

W4 f
chi

2 5
~
: Quyet
it _t ~· ~') ·1I
khl thll&ng nghich tac hoac lq~n.
'G
329
 ~r ;r,J n4 tt Jc,J} 1~ ~t ;r~J
Thlfc tac tnrang trung thiet thong~hu tac
1a 1fk * <- . rn :g,J.
c6 tru6'ng. Thu chi so bi~t

-tt1J Jt. ·)~' n' t, z1j ~ ·a A. 41_ ~ :!.f,){~ }~.

da. Tuc Thieu am chi bi~t danh viet 9~i chung. duong khoa h~u nhieu

~; ~~J ..k. ~ ~~ 1 tt .&!

1. ~'J j:. A_ f /~\
can bi$t t~u Thai. duong. Ky bi~t gia, tinh kinh thu6'ng t~u vu Tam

e -;: jcf ~ Mt ~ :t f;J iL il ~rj 1~ ~, f

ngo~i quan yeu tich ~ Ky
26
bao, ha b~nh khi nghich tac phien mu9n Thl!c

f'J
tac
&, f1 ~
be lung. hu
j'J ijf J~ 1[1\ ~ ~ ~1} ~ ;(!)fl._
tac yeu thong. Thu chi so bi~t gia da. Tuc

;1{), fl ~ St) % '3 ~ >!. .fi .f/9 $1 ~ ¥1 ~IJ

Quyet am chi biet danh vi?H Ut! cau, khu n6.i khoa ngu then, bi$t
.
~·

A- -)'·· ~ .~ ~a 1 j~· a.~ J:. f -I 1t ~~~ f

Thieu dl10'ng.Ky bi~t gia, kinh hinh thu6'rig cao, ket
27
du Ky vu hanh:

/rh
b$nh khi
~ i1_ ~ 1 1 -* gf t; ;~
nghich tac cao thung thot . san. Thlfc tac alnh
't ~~J ~ 1< ;Ji ~~ truang~~u tac
If ;Jt, 1f5l. ~ ~)r ;hi J .{!!_) (1 .

b~o d~ng. Thu chi so bi~t d:i.

DICH NGIIiA (do~m 19 • Klnh m{lch)

Bi~'t Clia Tuc Thai-dtro-ng ten g()i la Phi-drro-ng. nam & each tren mat ca 7
thon. tiich bi(it n1 d6 di den J•&i kinh Thicu-am. B('nh thr.rc se Jam cho ngh{>t mlii.
dau va ltrng d;,w nhirc: b('nh htr se bi chay mau cam. Nim thii huy¢t }flC d6.cham.
Bi¢t cua kinh Ttic Thi!~u-drro-ng ten gpi Ia Quang-minh. nam tren mat ca 5 thon. u
tach bi('t di ve J'Ui Quyet-am. ;wong dtrfri }flC v&i mu bim chan. B('nh thr.rc thi
quyet b~'nh htr thi bj ch(rng nuy va que-qu{it d6i ·chan. ng6i xuong kh6ng d(rng
ll>n dtr(/'c. .
Ncn t hii huy('t I{Jc d6 cham
Bi('t ctia Tuc Dtro-ng-minh ten g(Ji Ja Phong-Jong. nalm u ciich tren ·melt c~ 8
thon.· tach bi('t ra d6 di v&i kinh Thai-am. Chi-bi('t cua no di dQc theo mep ngoai
Xlrung hinh-cOt. /{>n tr{m lt)C v&i dau ·va c6 gaj. h{Yp y{rj khf CUll cac klnh. XUong
drr&i d6 l?c v&i c6 h9ng. Nou bl}nh mil khi nghich len thi se Jam cho ccf h()ng bi
tj. cam tieng noi d¢t-ng9t. B('nh thl)'C se lam .cho dien cu6ng: b('nh hll' thi chfm se
khong co l?i dtrfTc. xrro-ng hlnh-cot.bi kh6. Nen thu huy('t l?c de cham.

:330
 Bi(it cua Tuc Thai-am ten g9i Ia Gong- ton. mim u each sau Xtrung ban-tiet I
thon. tach bi('t di v&i Dtro-ng-minh. Chi-bi('t cua no. nh[lp vao ali l~c v&i Trtrung
va Vi. Khi quyct-khi thtrvng nghich se lam thanh ch{rng th6 (a. Brnh thtrc thi
trong ru¢t bi dau buot. brnh hLr se bi c6 trtrung. Nfm thri huy?£ lf)C ali cham.
Bi('t cria Tiic Quyet am ten g9i Ja Lai -cau. nlim u tren mit ca trong 5 thon.
u
ch1-bif.t cria no di qua hinh- cot len tren den hon dai roi ket if)i dtrung v[lt~ Ncu
bi bljinh khi nghich se Jam cho tr{rng dai bi strng thring. bi chirng san d¢t-ng¢t.'
B('nh thi;J'C thi du-o-ng-v[lt crro-ng va dili ra. bf.nh hlr se bi ng{ra d(r d¢i (er ben
ngoai b¢ sinh dl)c}. Nen thri huyljit }f)C ali cham. - .

an1-GIAI (doQ.n 19 a Kinh m~Jch)

220)- Tuc Thai dLtO'ng chi bi$t. .. bi$t ·t1_u Thieu··am : MNDAI chu: «Day n6i ve
huy~t l~c thu(>c kinh Bang-quang. Huy~t Phi-dtrung niim tren mat ca ngoai l
thon, tach bi~t ra de di v&i Thieu-am Th<}n k!nh. Do la vi B~mg-quang va Thi{m co
ttrO'ng quan bibu ly nhau.»
221)- Tht!C tac ClfU trat : TCNbfc chu: «CttU Ia chfrng ngh~t EHii. Kinh nay
}\hb-i len a kh6e mat tr::mg. i?C v6-i nao. di theo dau va ltrng. Vi the. ncn n6 m6·i
thanh t:0nh nhtr nci tr€m.»
222)- Tuc Thieu dLtC1ng chi bi$t. .. ha l~c tuc phy: MNDBJ chu :«Day noi ve
~uy~t l~c thu<)c D&m ldnh. Huy('t Quang- minh niim tren mat ca ngoai 5 thon.
tach bi¢t ra dedi Y6-i Tuc Quyet-tun. Vi Dc·m va Can cung !am bi~u ly nhau. N6
eli xucng l~c v&i mu ban chan. tfrc & huy('t lli<?p-khe. Dia ngf.t-h<)i, JJnn-khap ... »
223)- Tuc duong minh chi bi$t. .. ha IStc hau ach : MNDAI chu :«Day n6i ve
huy~t l~c cua Tuc DtrO'ng-minh ...N6 d! dQC ~heo mep ngoai cua XU'O'ng hinh-cot
c1tm huy¢t Cl! htr .... di ten rHu va co gay de h<;rp v&i cac khi cua cac kinh. 06 Ia
vi Vi Ia bien l&n cua ngti t~ng lvc phu ... , - TCN~c chu :<<Co hQng va Khuyet-Um
Ia con dtr&ng rong l&n cua cac kinh. vi the no m&i h<;rp dtr<;rC khi ci:a cac kinh.~»
224)- Ky b$nh khl nghich tac ... hau ty thot am: Theo cac r1ha ch(l giai ~rP.n
· thi rhot am Ia bi cam m<)t each d<)t-ng<)t.
225)-Tuc Thai am chi bi$t. .. nh~p .l~c Trl10'ng Vi: MNDM chti :"Day n6i ve
huy~t l~c cua Ty kinh. l!uy¢t C6ng-t6n nam & sau XuO'ng bc\rHiet 1 lhon. tach
bi¢t ra d6 di 1ao kinh Dtrung-minh. vi Ty va Vi cung lam bitu ly nhau. Chi-bi$t
cua n6 nh*p vao d6 !~c v6-i Trtr<'rng vl.»
226)-Tuc Thieu am chi bi$t. .. ngo?i quan yeu tfch : MNDal ~hf1 :·,Day n6i ve
!?c huy('t cua Th*n !\inh. i Iuy¢t D~i-chung nam & ngay sau mat ui trong. quay
quanh got tach bi¢t ra di v&i Tuc Thai ~!trO'ng fhng-quang. vi Th<)n va Bang
cfmg lam bicu ly nhau. Chi bi¢t cua n6 di 1heo m~ch khi cua ban kinh len den
dtr&i Thu Quyet-am Tam baa '~c. ra ngoai xuyen qua th<:h ltrng vfl c<)t song.''
227)- Tuc Quyet-am chi bi$t. .. ket vu hanh ... dinh trLtO'ng : TCThong chu :
«Cao tfrc la hon dai. 1/anh !a phan tong can d\m phia trtr&c. Dinh day Ia
dtr<Yng-':*t.:, - DBNGhin do rang TCThong chu chtra ro. 6ng miy trich thien
Kinh c.an n6i :·,Klnh Tuc Quyet-am. n(m bi thu-ang & han thi Am bi teo l{li. rut

331
 vilo. neu bi thtro-ng bcri nhi(i.t thi him buong ra. VtrO'n ra khong thu i?i dt.rfTC. -
DBNGian cho ding day noi vc cao hoim : him dai. - Sach Cham ciru h9c
(Ha-n<)i) cho Ia dt.nrng v~it ct.rung va dili ra .CO le DBNGic~n n6i dung nhat. ·

XX.- DANG TA HAN-VAN. PHU!N AM (doQ.n 20 • Klnh M~Jch)

1-f Hft<. <...· j

_g 1
h
Jb
;::J
'Gl /..{; Jd}J
OC:!t
r .,~,
-J:
1~~
I 'F! · -:!tt-
/..{,; ~X,
--
1"
Nham mach chi blet danh viet Vi e ha Cllu vi tan vu

. fi~ t
phGc. Thlfc tac phuc bl
5IJ n~ ~ ~ It ~~J 1t 4 Jf~
thong~ hll tac dq.ng tao thu
t:_ f1r
chi sl:J
}j!J
bi$t

®
229
if flfK ;_ %d % f3 l ~j J~ 1f 1: l~ 1~,
da . 9oc mq.ch chi hi
bi$-t danh viet TruC:tng cU'crng, hi$r thi.16'ng hq.ng tan

ff~ J: r
aau thllqng ha dltong kien giap
,~ A gtf 7'i ~ H'l A_ J\ ~t
ta htiu, bi$t t~u Thai dllong, nh?p quan
A. t
'
;tj t jJ~ ~ ~! ;! ~~J j~ -r ~ tt ~
hJ 230 • Thlfc tac L·:h cttO'r1g hll · tac dau tr9ng cao dao chi
1~ ~
231
, hi$p tich

~ .1i ~ ;f Jf~· ~ ~if- )G'j ~ 1~ .z_ A -~ A,

chi htiu· qua gia, thu chi sa bi$t da. Ty chi dq.i lq.c danh

r:J
viet
·~ ~ i!
9q.i
}*l
bao, xuat Uyen djch hq.
.qt r - 1 if f1
tam then, bo
,0~ 'J J'J
hung hiep. Thlf~ tac

1 j ;~ ,;t ~~J 1f # ~ ~e. J~. ~ JJ~ % }1i 232

than t?n thong, hll uk bach tiet t?n giai tung .ThLr mq.ch nhuqc Ia

J~ z .fsa :.tt ~: Jf:JZ ~ .~2( ~ 1\ ~5!} . ff!f< {!) 9V

lq.c chi huyet gia giai thu chi Ty chi aq.i l9c mq.ch da. Phiun

Jtt; f ft j}/a-j I~ ~ 0 ;¢' ~ ;§! j1 Jj ~ "F ,:f{;

thv th?p ngu lq.c gia, Thlfc tac tat hi$n. hll tac tat ha, thi

~ .<f ~ 3}-~ ~ j:_ -r: ~ .~ 1 <J' 1GJ ~~?,;- llf6< if::

chi bat kien, cau chi thl19·ng hq., nhan kinh bat dong lq.c mq.ch dj

r5i z,J -1t1

233
f
5l:J bi$t da '

DICH NGHiA (do~n 20- Klnh Mq.ch)

~32
 Bi('t Clia l\Jh{l!T1·m?Ch t6n gQi Ia Vi-e. xuong drr&i tan ra a- bvng. B('nh th(rC thi
da bvng bi dau: b('nh hrr thi (da b(lng) b{ng(ra. Nen thu huy(?t lt;uJ dli cham
Bi('t cua ·Doc-m{lch ten gr;i /a Truirng-crrirng. ap thoo thit ltr len trcn don c6,
tan ra & tr6n dau. xllong drrui ngay & 2 ben ta hl'ru xrrung ba vai. tach bifjt ra
di thro kinh Thai - dtio-ng nhc)p vao xuy6n qua thit J(r, B('nh th(l'c thi Jam cho c9t
song c&ng: b<'nh htr se bi ch&ng dau n~ng. dau choang vang. Neu dpc thea c9t
song c6 ta-J.:bf cr -khach n6n thii huy('t J?C dJ cham.
D{li hlc ciia Tj ten gQi Ia Dt;~i-bao. xuat ra & dt.r&i huy('t Up!n-dich 3 than. ,
phan-bo drr&i ng~rc va su-im. B(mh th(l'c thi .se Jam cho toim thfm bi dau nhirc,
b('nh hrr thi Jam cho tr<lm khup X!Ivng trong toiln than deu bi buong lOng.
Nt>u m?ch co nh!"rng huyct-lt;~c giiing khap ncri nen thti huy('t lt;~c Dt;~i-bao dli
cham.
Philm 15 l?C trim. neu thr.rc thi se hi('n r6 ra. neu hrr thi mt;~ch bi ham ht;~. nhin
khong thay d~rc;c. ncr. tim & cac huy{>t tren drrui de ( xac-dinh). Kinh-mt;~ch ciia
con ngrr&i kh6ng a6ng nhau vi the lt;~c-mt;~ch cring c6 ch6 khac nhc:u.

CIIU-GIAI (qJo~n 20 Kfnh mJJch)

a

229)- Doc mSlch chi bi~t ... nh?-p quan ICr : MNDid chu: «Day n6i ve huy~t lr;1c
cua m~ch Doc. lluy('t Tnr<rng-ctr<'rng thco thit IIi' len d(·n co g<iy. tan ra (r trcn
dlm. xuong dtr&i ra (r 2 ben ta hfru cua Xtro-ng ba vai. Chi-bi~t cua n6 di thco
Tuc Thai-dtro-ng Biwg-quang kinh d6 nh~p viw xuy('n qua trong khoang thjt J(r.
228)- Nh~m mSlch chi bi9t ... tr.~ chi s& bi$t da : TCThOng chu : .. lluy¢t Vi-e
nam tren Ctru-vi bi()t l~c cua Nh~m-mr;1ch." - DBNGian dan sach Glap-At n6i
rang huy~t Ctru-vi con co ten Ia Vi-e.
231)- HU' t acdau tr9ng cao dao chi : TCNWJ,c chu :" Dllll trr;ng cao dao y
n6i sire y(m lam cho chc:ing-vang. n~ng."
232)- Pharn t hti t h~p ngu l~c ... ISle mSlch di s& bi$t da : 12 kinh co 12 I~ c.
con co Nh~m Doc va d~! I<;!C ClJa Ty. gom 15 l<;!C .Pham 12 kinh·m~ch dcu di an
nup bim 'trong phan-nhvc. sau kh6ng th6 thay duc;rc. Mr;1ch nao phu va thay
dtrc;rc. deu Ia l<;!C-m<Jch. Khi nao ta-khi thjnh thi ffi<;iCh m&i bi ung thinh. gay thanh
ffi<;!Ch thi!C va n6 sc hi¢n. ra. Khi nao chinh-khi htr thi m~ch m&i ham h<;i va
kh6ng thay dtrc;rc nfra. Vi the nen tim (r cac huy¢t tren dtr&i de lam lm-chtrng.
Tr;1i sao the ? Vi kinh c\m con ngtrai c6 dai nhlm khac nhau. lr;1c mr;1ch cung c6
nhfrng dtr<Yng kh<k nhau. vi the kh6ng the chap nhat trong vi(:c tim-toi. Kc ngu
nay xet rang huy(:t l<;i\; cua kinh Ty Ia C6ng-t6n. nhtrng l<;1i con c6 huy~t d<;ii·l<;ic
gQi Ia D;~!i-bao. Huy¢t l<;1c cua kinh Dtrang-minh Ia Phong-long. nht.rng trong thien
Binh nhan khi trr(Tng lu[m l~i c6 dtra ra huy~t d<;li-l<;ic cua Vi Ia Htr-ly. Trong cac
kinh khac. huy¢t lr;1c chi c6 m(>t. ricng Ty va Vi l?i co den 2 huy~t lr;1c. Do Ia vi
Ty va Vi la cai goc cua tr;1ng phu.,,
. TCTh6ng chu :«Pham 15 d~i-l~c. huyet khi. cua chuhg nim sung th\}'C thi tran
ng~p ra ng9ai ton l<;iC. bi phu.. Vi the neu ffi<;!Ch thi)'C thi hi~n ra. htr thi ham-hr;1
vao ben trong d<,li-l~c vi the kh6ng thb thay duc;rc .Cau cau chi thu-(Tng ht;~ y n6i

333
i(lc·m~ch urung giao tron~ khoaug thut;mg h{l. Am DU'ung. B~nh lY thtrqng thi
thu huy~t (r h~. b¢nh lY h~ thi thu huy~t (r thu-qng. B~nh t~i -Am thu huy~t o-
OU'ung. b¢nh t~i Du-ung thu huy~t (r Am. Oi ! 15 d~i l~c tuy ·.co ttruhg-can den
kinh-m~ch. nhu-ng bo-tan (r tfr chi. khi ciia no khong ch6 nhat dinh. khong nh~p
-vao cac huyQt du cua kinh-m~ch va· nam cheo nhau v6'i kinh-m~ch. Ta gQi do Ia
khac veri kinh-m~ch.•,c-mc.tch c6 nhi'.rng cai khac ciia n6.
Thien Binh nhan khi trr()'ng Ju[m (To-van 18) viet : HuyQt dc.ti-lc.tc ciia Vi ten
gQi Ia Htr-ly. xuyen qua hoanh-cach. lc.tc veri Phe. xuat ra (rta nhu h~ : dU'&i vu .
ben trai.- Sach Hoang .D~ ROI·klnh T6-vln dich-thich chu :' Huy~t (fhr-ly) nam .
trong vung cua. huy~t Nhii"Can. tfrc Ia phia dtr6'i vu trai. nui dfm nhQn cua Tam
d{>ng. - Sach N~l-klnh gling .. nghia chu : «Vi-tri nam (r dtreri vu trai, nui dau
nhQn cua Tam d<;>ng.,,

HET THIEN K!Nll MJJ,CH

GS. Huyr1h Minh·Dfrc

dich

334
NHO'NQ TAC-PAAM Y·HQC DAN-lQC CO TRUYeN do
,~HQl:Y-HQC nA.N .. T():c ct, TRUYtN BONG.~NAI.
· x1d\t han · ·· ·

. l) :NQI KINH l:INH KHU

Tin lam 3 t~p g~m 81 thien)
2) THUaNG-HAN Ln.:~N Huynh. Minh.B&c dich
3) KIM-QUY Y~U Ll)'Q'C Huy:qh Minh-Du·c dich
4) DJCH-LY Y-LY Huynh ~1inh-£>&c so~n

5) NQI-KINH' T6.v AN· Huynh Minh-Dirc dich:

6) NQI-KINH, NAN-KINH Huynh Iv~ip.h-D(r,~ dich
7) LINH-QUY B.t\T-PHAP Huynp 1\·Hnh-E~i-c so~n ,
8) TY-NGQ LUU-CH(T .Huynh l\ilinh-7'~i!c 6r:'l

9) cA:rvi
NANG CHAM-CUU
THlJC-HANH - Huynh Minh-Dtr~ so,n
10) Y-HOC NH!P-MON Huynh Minh-£>(rc d!cfi
· 11) Y-T6NG KIM-'GI.\l\1 Huynh .Minh-B(rc djcfi::..
i2). SINH-LY HQC Y-HQC
DONG-PHUONG Huynh IVIinh-f>{rc so~n
-1
13) \BtNH-L HQC y -HQC
DONG-PHUON~· Huynh l\1i'qh-f>(rc so~n ·
14) M~CH-HQC Y -H()C
BONG-PHUO'NG Huynh Minh-f>(r.c so~t ..
. 15) HAN-VAN
(darih cho y hQc dc:tg-phtrang) Huynh Minh-£>(rc sc~n

'16) NQI-KHOA 1YCNG-Y Huy'nh lV!inh-Bt!c dich ·

'Bf.a chl: GS. Huj,nh Mi~h B{cc 026 l.;o 1!
TP. H'o Chi J.\!Iinh
Qtc x& lvgu,y~n Thi~n ThuQ,t,