Professional Documents
Culture Documents
မောင်ပြူးသံတွဲ ရခိုင်နိဒါန်း
မောင်ပြူးသံတွဲ ရခိုင်နိဒါန်း
armifjyL;(oHwGJ)
pma&;ol\trSm
0oEÅrkd;&moD\awmifavjyif;jyif;wkdufcwfcsdefrsm;wGif? vSKdifwHrkd;BuD;rm;jyif;xefwwfonfh
upäye'Dukvm;wefjrpf0ukd? vSKdif;avtvGefaMumuf½GHUwwfaomuRefawmfonf? toJwxdwfxdwf &if
wzkdzkdESifh ESpf20eD;yg;rQpufavSpD;í jzwfoef;oGm;vmcJhygNyD/
touf 25ESpfcefYtxd? usOf;ajrmif;aom 'Gg&m0wDoHwGJjrpfurf;eHab; ½Gmwpf½GmwGif BuD;jyif;cJh&
ojzifh? þrQBuD;rm;aom vSKdif;wHykd;wkdYukd rBuHKzl;? rjrifzl;cJh/ xkdYaMumifhi,fpOfuyif uRefawmfvSKdif;
avukd aMumuf½GHUwwfcJhygonf/ ,if;okdYvSKdif;wHykd;aMumuf½GHUwwfaomfvnf;? r*"rSonf "n0wDxd
xGef;um;cJhaom ,Ofaus;rSKtarGukd qufcHcJhaom a0omvDokawoeewf? yl;0ifñSdKU,ljcif;ukdcHae&
aom uRefawmfonf? ppfawGNrdKUESifh rdrdaeaom½Gmukd? &mZ0ifusrf;rsm;? a½S;acwforkdif;rSwfwrf;rsm;?
okawoerSwfwrf;rsm; wayGUwykdufESifh onfvSKdif;onf avukdpufavSjzifh tBudrfBudrfjzwfausmfaecJh
ygonf/ acwfa[mif;&ckdifESifh a0omvDokawoeewf\ñSdKUiifrSKjzifh vkdtyfaomtaxmuftxm;rsm;
teuf? &mZ0ifusrf;? orkdif;usrf;? okawoerSwfwrf;rsm;ukd ppfawGNrdKUrSom &½Sdekdifayonf/ ppfawG
NrdKUü½SmazGí? iSm;&rf;ír&EkdifvQif? ppfawGNrdKUrSwqifh &efukefokdYrSm&onf/ xkdYaMumifh ppfawGNrdKUESifh
uRefawmfaeaom½Gmukd ESpf 20 eD;yg;rQr&yfrem;oGm;vmaecJh&avonf/
uRefawmfpmpía&;csdefukd 1979-ckESpf[k trSwf&ygonf/ pma&;pu uRefawmfa&;om;onfrSm
0w¬Kwkdjzpfygonf/ uRefawmfjzpfcsifcJhonfrSm 0w¬Kwkdq&mjzpfygonf/ orkdif;a&;&mrsm;? orkdif;okaw
oeaqmif;yg;? pmwrf;rsm;a&;om;&efr&nf½G,fcJhyg/ okdYaomforkdif;ESifhAk'¨bmomqkdif&mpmtkyftawmf
toifhukd avhvmzl;cJhonf/ orkdif;ukdem;vnfatmifavhvmzl;ygonf/ 0w¬Kq&mtaejzifh 0w¬Kyifa&;
a&;? uAsmyifa&;a&;? pma&;&efBudK;pm;olwpfOD;onf orkdif;ukdem;rvnfyJa&;vQif? jynfolUtusKd;jyK
pmayrjzpfEidk [ f al om cH,cl sufaMumifjh zpfygonf/ rSwrf od avmuf 1979-&ckid w f efaqmifr*¾Zif;rS ]tar}
0w¬Kwkd? 1980-&ckdifwefaqmifr*¾Zif;rS ]ta½SUukdavQmufygvkdY taemufukdwJharQmfvkduf&if}0w¬Kwkd?
1981-azaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;rS ]a0'emvm; &ovm;}0w¬KwkdwkdYonf uRefawmfpmayavmu
okdY pwif0ifa&mufcJhaom0w¬Kwkdrsm;jzpfMuygonf/
1981-ckESpftwGif; uRefawmfonf q&mBuD;armifAodef;ESifh pwif&if;ESD;cGifh&cJhygonf/ 1985-
ckESpfcefYu ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmf]&ckdifjynfAk'¨bmomorkdif;OD;}aqmif;yg;ukda&;om;NyD;
aemuf? q&mBuD;armifAode;f u ]q&m? &ckid af cwfO;D orkid ;f eJY? &ckid Af 'k b
¨ momacwfO;D orkid ;f ukd avhvmNyD;
aqmif;yg;awG? pmwrf;awGa&;apcsifw,f? vkt d yfwt hJ ultnDudk uRefawmfay;r,f/}}[k tBuHjyKygonf/
xkdtcsdefrSpí orkdif;OD;okawoebufokdY uRefawmfOD;vSnfhcJhygawmhonf/
q&mBuD;armifAodef;u ppfawGNrdKUol\aetdrfokdYzdwfac:í? ol\udk,fykdifpmMunhfwkdufudkarT
aESmuf½SmazGcGifhjyKonf/ q&mBuD;\pmMunfhwkdufukd tcsdefra½G;tokh;jyKcGifh &½SdcJhonf/ pmtkkyfpmwrf;
iSg;&rf;ay;urf;&mwGif q&mpm;rcsef? wGeYf wrdk KS r½Sad om q&mBuD;\pmMunhw fh udk u f tdk ok;H jyKcGi&hf jcif;onf
uRefawmfhtzkdYtcGifhaumif;jzpfonf/ xkdtcGifhta&;ukd uRefawmfvufvGwfrcH/ wefbkd;½Sd½Sdtjynfht0
tokH;cscJhonf/ q&mBuD;xHrS? &mZ0if? orkdif;? pmwrf;rsm;pGmukd iSg;&rf;í ajcmufESpfcefYrem;raeul;,l
cJhygonf/ xkdpOfu ppfawGNrdKUwGif rdwåLul;pufr½Sdao;/
tcsKdUusrf;rsm;uk?d wusrf;vk;H ul;,l&onf/ tcsKdUusrf;rsm;url rSwpf x k w k , f ol nf/ ud, k yf idk v
f t
dk yf
aompmtkyfrsm;ukd 0,f,l&ygonf/ aiGaMu;rwwfEkdifaomtcsKdUpmtkyfrsm;udk q&mBuD;u0,fay;
ygonf/ q&mBuD;\pmMunhfwkdufwGif r½Sdí? uRefawmfvkdcsifaompmtkyfrsm;ukd q&mBuD;u½SmazGiSg;
ay;ygonf/ rdwåLul;pufay;vmaomcg ppfawGwGif rdwåLul;ay;onf/ þokdYjzifh uRefawmfwGif
&mZ0ifusrf;rsm;? orkid ;f rSww f rf;rsm;? ausmufpm"gwfyrHk sm;? okawoerSww f rf;rsm;? jynfyokawoDrsm;
\orkid ;f pmwrf;rsm; tawmftoifh jynfph v Hk monf/ ,if;wkYdu½dk mS azG,if;? pkaqmif;,if;/ avhvm,if;yif
orkdif;OD;qkdif&maqmif; yg;rsm;uRefawmfa&;om;cJhygonf/
ajrmufOD;NrdKU½Sd? tmeE´pjE´ausmufpmtaxmuftxm;t&? &ckdifwGif bDpD-7-&mpkwGif NrdKUjyEkdifiH
xlaxmifNyD;jzpfygonf/ at'D-370-rStpjyKaom pjE´rif;qufudk a0omvDacwf[o k wfrw S v f Qif? bDp-D
7&mpkraS t'D 370-xdrif;qufudk &mZ0ifuñTejf yaom"n0wDrif;quf[k owfrw S &f ayrnf/ xkYd aMumifh
&ckid af cwfO;D rS "n0wDNrdKUjy,Ofaus;rSKonf? ausmufpmtaxmuftxm;t& jrefrmEkid if w H iG f a&S;tusq;Hk
NrdKUjy,Ofaus;rSKjzpfonf[kqkd&ygrnf/ a½S;acwf&mZ0ifusrf;rsm;?okawoDwkdY a&;om;csufrsm;ESifh?
uRefawmfwkdY uGif;qif;avhvmrSKrsm;t&? &ckdif?"n0wD? a0omvDacwfwkdYwGif xGef;um;cJhaom &ckdif
,Ofaus;rSKonf? **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKrSqif;oufvmaom ,Ofaus;rSKjzpfaMumif;wdwdusus od&yg
onf/
r*"? aumovpaome,fajrrsm;ü bDpD-7-&mpkrwkdifrDrS at'D-5-&mpkxdysHUESHUaexkdifcJhMuaom?
&ckdifwkdY\bkd;bGm;rsm;jzpfonfh ]ud&mw}ac:]tif'dkrGef*kdvTdKuf} wkdYonf/ tm&d,H,Ofaus;rSKukda&m? rGef*kd
vTdKuf,Ofaus;rSKukdyg? &ckdifa'ookdYonfaqmifcJhMuygonf/ &ckdifa'o? ukvm;wefjrpf0Srf;ESifh? av;NrdKU
jrpf0Srf;wkdYwGif xGef;um;cJhonfh &ckdif,Ofaus;rSKonf? xkd,Ofaus;rSKrsm;ukd tarGcH,lxm;aom,Ofaus;
rSKrsm;jzpfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ysL? &ckdifESifhrGefwkdYonf tapmqkH;,Ofaus;olrsm;jzpfMuygonf/ &ckdkif,Ofaus;
rSKonf tm&d,, H Ofaus;rSKESihf rGe*f v
dk KdT uf,Ofaus;rSKwkYd rS qefcgcsppf,xl m;aom ,Ofaus;rSKjzpfygonf/
uRefawmfonfacwfOD;&ckdif,Ofaus;rSKESifhorkdif;? txl;ojzifh udk;uG,f,kHMunfrSKqkd&m bmom,Ofaus;
rSKukd&½SdorQ taxmuftxm;tm;jzihf pl;prf;rdygonf/ ,ckpkaygif;wifjyxm;aom aqmif;yg;rsm;rS
xkdpl;prf;avhvmrSK\toD;tyGifhtcsKdUjzpfygonf/ BuD;rm;us,fjyefYaom ,Ofaus;rSKtarGtESpfrsm;ESifh
xkxnfBuD;rm;aom,Ofaus;rSKtaxmuftxm;rsm;ukd ½SmazG? az:xkwfxdef;odrf;&ef? a½SUokdYykdrkdwkd;wuf
atmif aqmif½Guf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef½Sdygonf/ ,ckwifjycsufrsm;onf? taxmuftxm;?
tukd;tum;jynfhpkHvkHavmufrSKr½SdyJ a&;om;xm;csufrsm;jzpfojzifh NyD;jynfhpkHonf[kr,lqyg/ bmom
,Ofaus;rSKu@\tpdwftykdif;tcsKdUomjzpfygonf/ okdYaomf tem*wfvli,frsm;? onfuJhokdYwm0ef
rsm;aqmif½Guf&mwGif tkwfwpfcsyfoJwpfyGifhrQtaxmuftuljzpfEkdif&ef &nf½G,fygonf/
1995-ckESpfwGif at'D-10&mpkxdtjrifopf&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;ukd uRefawmfjyKpkNyD;jzpfcJh
ygonf/ ,if;orkdif;pmwrf;ukd? ,if;ESpf'DZifbmvwGif? ppfawGNrdKUü? pma&;q&mrsm;? okawoDrsm;ukd
yifhzdwfí zwfMum;wifjycJhygonf/ okdYaomfþpmtkyfygaqmif;yg;rsm;onf ,if;pmwrf;ygpmwrf;i,f
rsm;r[kwfyg/ 1986-ckESpfrS2002-ckESpftwGif; r*¾Zif;rsm;wGif uRefawmfa&;om;cJhaomaqmif;ygtcsKdU
ukdacwftvkduf? u@mtvkdufpkpnf;wifjyxm;jcif;jzpfygonf/
&ckdifwGif orkdif;rwifrDacwftaxmuftxm;ESifhywfoufí awGUyifawGU½Sd&aomfvnf; enf;yg;
ao;ojzifhf ynm½Sifrsm;\a&;om;xm;csufrsm;? ta½SUawmiftm½S?tdE´d,b*Fvm;paome,fajrrsm;ESifh
qufpyfí awG;qa&;om;ygonf/ &ckdifwkdY&ckdifajrokdY0ifa&mufvmrSKESifh ywfoufí? þvrf;aMumif;
onftrSefyifjzpfjim;aomfvnf;? tukd;tum;rjynfhpkHojzifh r0efYr&Ja&;&ygonf/ "n0wDNrdKU
wnfaqmuf rSKESifhywfoufaomt,ltqukdum; &J&J0efY0efYyifwifjyxm;ygonf/ tcdkifrmqkH;tae
jzifw h ifjyxm;onfrmS a0omvDrif;qufjyóemjzpfygonf/ ausmufpmESihf &mZ0ifuñ dk EdS KS id ;f wifjy aom
uReaf wmf\t,ltqjzpfygonf/ &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf tmEkEp´ jE´aemufa0omvDwiG f pk;d pH cJah om
rif;qufNzpfNyD;? yOömNrdKUwnfEpS o f nf at'D 818-r[kwyf ?J at'D-1018-jzpfaMumif;ckid rf mpGm wifjyxm;yg
onf/ ,if;tjyifausmufpmwGif rif;-16yg;[kqkdaomfvnf;? 13-yg;oma&wGuf&ojzifh? ausmufpm
a&;xkd;&mwGif csefxm;cJhaomrif;wpfyg;ukd '*Fg;taxmuftxm;jzifh ½SmazGwifjyxm;ygonf/
"n0wDacwfaemufydkif;? a0omvDacwf&ckdifjynfAk'¨omoemudkwifjy&mwGif ½kyf0w¬Kypönf;
taxmuftxm;rsm;ESifh? omoemhorkdif;rSwfwrf;rsm;? okawoDynm½Sifrsm;\a&;om;rSKrsm;ukd ukd;um;
íwifjyxm;ojzifh &mZ0ifq&mrsm;\a&;om;rSKESifhuGJjym;jcm;em;onfukd awGU&ygonf/ a0omvDacwf
u &ckdifjynfwGif ax&0g'Ak'¨omoemESifh acwfOD;r[m,eAk'¨omoemvnf;,SOfwGJxGef;um;vQuf
½Scd o
hJ nfudk rsuf0g;xifxifawGU&ygonf/ aemufq;Hk taejzifh &ckid o f rkid ;f ESiyhf wfoufí ta&;ygonf[k
xif&aom aqmif;yg;tcsKdUukda½G;cs,fíwifjyxm;ygonf/
orkid ;f pOfEiS yhf wfoufívnf;aumif;? omoemxGe;f um;cJyh EHk iS yhf wfoufívnf;aumif;? ausmufpm?
½kyfxk? ½kyf<ursm;? acwfNydKifrSwfwrf;rsm;? orkdif;okawoDwkdYa&;om;csufrsm;onf? &mZ0ifrsm;xufykd
í ckdifrmygonf/ ½kyfxk½kyf<uif;ausmufpmrsm;um;? xkdacwfutajctaeukdaz:jyaeonfh ckdfifrmaom
taxmuftxm;rsm;jzpfMuygonf/
&mZ0ifrsm;wGif ukd,fhtrsKd;ukd`rSifhwifvkdpdwfjzifh? 550-xJrS om"utcsKdUukdrdrdwkdYajray:wGif jzpfcJh
av[efa&;om;rSKrsm;½SdcJh\/ þokdYa&;om;rSKrsKd;um; jrefrm? &ckdif? rGefESifh ½Srf;&mZ0ifrsm;wGifomru?
at'D-4&mpku'Dy0Ho? at'D-6-&mpkur[m0Housrf;rsm;üyif rvGwfuif;acs/ vlrsKd;wrsKd;\aumif;
aomt&nftcsif;ukd tuJcwfum? trSefukdawGU½Sdatmif okawoejyKaz:xkwfa&;om;rSomvQif? xkd
vlrsKd;uk*d P
k jf yKtrTr;f wif&ma&mufrnfjzpfí xked nf;uku d RefawmfEpS of ufygonf/ orkid ;f uk, d xmblwus
us wifjyok;H oyfNyD;? taumif;tqk;d ukd oifcef;pm,lum? trSeu f adk vQmufvrS ;f &ef BudK;yrf;rSK? wk;d wuf
atmifaqmif½u G rf KS onfyif orkid ;f avhvmrSK\yef;wkid jf zpfoifyh gonf/ xkYdaMumifh uReaf wmfwYdkonf rdrw d Ydk
orkdif;ukd jyefvnfokH;oyfí ESKdif;ESKdif;csdefcsdefa&;om;csdefwefygNyD/
trSefawmh &ckdifacwfOD;taMumif;ukd a&;om;&mwGif jrefrmEkdifiH½Sd pmtkyfpmwrf;taxmuftxm;
rQjzifh jynfhpkHrnfrxifyg/ ppfwaumif;? umvuwåm;? e,la'vD? ukdvHbkd? yDuif;? yJ&pf? vef'ef?
armfpukdpmMunhfwkdufrsm;tjyif atmufpzkdYwuúokdvfpmMunhfwkduf? uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduf
ukdyg 0ifa&mufavhvmzkdYvkdtyfayrnf/ ,if;pmMunhfwkdufrsm;wGif 15-ESpfcefYavhvmí? uGif;qif;ok
awoeESifhaygif;pyfvQif tawmftwefjynfhpkHEkdifygrnf/
uReaf wmfonf 0efxrf;b0jzifh tMuyftwnf;½So d jzif?h ppfawG? &efuek w f YdkrpS mtkyw
f pftyk pf ESpt
f yk pf
0,f,l&effyif tcuftcJ½Sdoljzpfygonf/ tpm;rrSef? ttdyfrrSefjzifh pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoe ½l;½l;aeaom uRefawmfonf rdom;pkpm;0wfaea&;Muyfwnf;rSKukdvnf; vSnfhrMunhfcJhyg/
uRefawmfwkdYZeD;armifESH vpmaiGjzifh rdom;pkpm;0wfaea&;? om;orD;ynma&;twGuf rvkHavmufyg/
rdrd\vpmaiGukdpmtkyfpmwrf;0,f&efom uReffawmfpOf;pm;ygonf/ ZeD;rSmusef;rma&;Xme0efxrf;jzpf
í? aus;vufa'owGif olr\tjyif0ifaiGjzifh rdom;pkjyóemukad jz½Si;f ½Smygonf/ wjcm;olrsm;? pD;yGm;
a&;vkyfief;jzifh? jyify0ifaiGrem;rae½SmazGum? ypönf;Opömwkd;wufrsm;jym;vmap&ef BudK;pm;aeonfh
,cktcsdefrsKd;wGif? acwfOD;&ckdifESifh "n0wD? a0omvDudkvkduf½Sm,if;? pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoearSmf0ifaeaom uRefawmftm; wpfBudrfwpfcgrQtjypfqkd? NidKjiifrSKr½SdcJhyg/ vkdtyfvQifwwf
pGrf;oa½GUyif ulnDtm;ay;cJhygonf/ olronfuRefawmfhtm; em;vnfcGifhvTwfaomZeD;aumif; wpfOD;
r[kwfcJhvQif? uRefawmfonf pma&;jcif;tvkyfukd vkyfEkdifcJhrnfr[kwfyg/
,ckrl tcuftcJtrsKd;rsKd;tMum;rS 'ku©cHíavhvma&;om;cJhonfh? r*¾Zif;aqmif;yg;tcsKdUukd?
pm½SKolrsm;xHrS pkpnf;wifjycGifh&ojzifh xkwfa0ol OD;vSjrifh (&ckdifom;BuD;pmay)tm;vnf; txl;yif
aus;Zl;wifrdygonf/ uRefawmf\acwfOD;&ckdifESifhywfoufaoma&;om;rSK? wifjyrSKrsm;ESifhywfoufí
pmzwfolrsm;\aumif;aom&nf½G,fcsufjzifh tBuHjyKa0befrSKukdtrSefyifvkdvm;ygonf/
ed*kH;tm;jzifh? ,ckuJhokdYavhvma&;om;Ekdif&ef? ukd,fykdifpmMunhfwkdufukd arTaESmuf½SmazGcGifhjyKum?
tzufzufurS tBuHjyK? tultnDay;cJhaom okawoDq&mBuD; armifAodef;tm;? txl;av;pm;pGmjzifh
aus;Zl;wif½SdygaMumif; a&;om;vkdygonf/
,if;tjyif? pD;yGm;a&;tMuyftwnf;rsm;tMum;rS NidKjiifwm;qD;jcif;rjyKyJ? pmayavhvma&om;rSK
udk tm;ay;ulncD ahJ om? 'kuc© b H ufjzpfonfh uReaf wmf\ZeD;a':cifoed ;f tm;vnf; aus;Zl;pum;rqkv d Qif
jynfhpkHrnfr[kwfay/
armifjyL;(oHw GJ)
pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;
trnf&if; ]OD;wifaz}jzpfonf/ zcifOD;nDaiG? rdcifa':wifcwkdYrS? 1954-ckESfpfwGif? oHwGJNrdKUe,f?
uif;armf½GmüarG;zGm;cJhonf/ i,frnf ]armifjyL;}jzpfonf/ 1964-ckESpfwGif? uif;armf½Gmtpkd;&rlvwef;
ausmif;rS pwkw¬wef;atmifjrifonf/ 1971-ckESpfwGif uif;armf½GmtajccHynmtxufwef;ausmif;rS
'orwef;ukdatmifjrifcJhonf/ 1972-wGif &efukef0ZÆmESifhodyÜHwuúokdvfwGif qufvufynmoif,lcJh
onf/ &efukefwuúokdvfrsm; &ckdifwkdif;&if;om;pmayESifh ,Ofaus;rSKaumfrwDwGif? oHwGJc½kdifukd,fpm;
vS,ftjzpfvnf;aumif;? *DwrSK;tjzpfvnf;aumif;? &ckdifwefaqmifr*¾Zif;aumifrwD0iftjzpfvnf;
aumif;? ]awmifukwf? oHwGJ? *G(rdom;pkykdif;)ynmoifaxmufyhHa&;toif;}}wGif oHwGJNrdKUe,ftwGif;a&;
rSL;tjzpfvnf;aumif;? wm0efrsm;xrf;aqmifcJhygonf/ 1977-ckESpfwGif ? &efukef0dZÆmESifhodyÜHwuúokdvf
rS ]'óeduaA'}ynm&yfudk ]'óeduaA' jyóemrsm;} bmom&yfü *kPx f ;l jzifh atmifjrifí? 0dZmÆ bGUJ ukd
&½SdcJhonf/ 1979-ckESifh? 1980-ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;rsm;wGif ]tar}ta&SUukdavQmufygvkdY
taemufukdwJharQmfvkduf&if} 0w¬Kwkdrsm;? 1981-ckESpfazaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;wGif ]a0'emvm;
&ovm;} 0w¬Kwkdjzifh? pma&;om;rSKukdpwifcJhonf/
1981-ckESpfrSpí &ckdifjynfe,ftwGif;? NrdKUe,fr*¾Zif;rsm;wGif 0w¬Kwkdrsm;a&;om;cJhonf/ 1986-
ckppfawGaumvdyfr*¾Zif;rS ]&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;OD;} aqmif;yg;jzifh &ckdifacwfOD;orkdif; okawoe
aqmif;yg;rsm;pwifa&;om;cJhonf/ 1994-ckESpfwGif? ESpf20-jynfh &ckdifjynfe,faeYtxdrf;trSwftjzpf
usif;yaom ]&ckdifjynfe,fvkH;qkdif&m? Xmeqkdif&m pmwrf;^&wk^pmpDpmukH;NydKifyGJ}wGif ]]&ckdifjynfe,f
twGif;omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;}} pmwrf;jzifh yxrqk&½SdcJhonf/ 1995-ckESpfwGif ]tjrifopf
&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;(at'D-10&mpkxd)} pmwrf;ukdppfawGNrdKUwGif zwfMum;cJhonf/
,cktcg &ckdifjynfe,f t.x.u(4)ppfawGwGif tv,fwef;jyq&mtjzpfwm0efxrf;aqmifvsuf?
&ckid jf ynfe,ftwGi;f rSxwk af 0aomr*¾Zif;rsm;? ½ky½f iS af w;uAsmr*¾Zif;? a½TatmifvrH *¾Zif;rsm;wGi?f orkid ;f
okawoeaqmif;yg;rsm;? 0w¬Kwkdrsm;? bmoma&;aqmif;yg;rsm;a&;om;vsuf½SdNyD;? aygufawma½Tajr
r*¾Zif;wGif wm0efcHpmwnf;tjzpf aqmif½Gufvsuf½Sdygonf/
orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;
orkdif;rwifrD&ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;ukd ½SmazG&efBudK;pm;ygonf/ okawoewl;az:rSKenf;yg;
jcif;? vufvSrf;rrSDaom pmtkyfpmwrf;rsm;½Sdaeao;jcif;wkdYaMumifh jynfhpkHvSNyD[kr,lqyg/ okdYaomf
&½So d rQ?od½x dS m;orQwkYd udk ñSEd KS id ;f wku
d qf idk Mf unhaf omtcg &ckid af cwfO;D tajctae½kyv f ;Hk ay:vmygonf/
orkid ;f rwifr&D ckid af cwfO;D tajctaetwGuf taxmuftxm; enf;yg;ao;ojzif?h ppfwaumif;? tdE, d́ ?
w½kyf? tif'kdcsKdif;em;? jrefrmjynf ponfhtdrfeD;csif;rsm;ESifh ywfoufaom acwfNydKiftajctaewkdYukd
&ckdifjynfe,frSawGU½Sdcsufrsm;ESifh wkdufqkdifñSd,lygonf/ urÇmw0Sef;ua&m? jrefrmEkdkifiHuygav;pm;
aom okawoDwkdY\tqkdrsm;ukd ukd;um;ygonf/ ,if;wkdY\tqkdrsm;ESifh &ckdifa'oacwfOD;taxmuf
txm;rsm;ukd ñSí d awG;qygonf/ xkYd aMumifh rdr\ d teKrmevnf;ygonf/ tcsKdUae&mrsm;wGif ,lqcsuf
ukd twdtusajym&ygonf/ tawmfus,fus,fjyefYjyefYajymcsifaomffvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKonhf
twkdif;twmtwGif; o½kyfay:atmifBudK;pm;wifjyxm;ygonf/
&ckdifurf;½kd;wef;a'owGif orkdif;rwifrDacwfOD;vlom;wkdYaexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;usef
&pfygonf/ taxmuftxm;rsm;&½SdEkdifaomae&mrsm;pGm ½Sdygonf/ okdYaomf? jrpfa&? acsmif;a&? rkd;a&?
rD; ponfwkdYzsufqD;írsm;pGmaysmufuG,fcJhygonf/ ukvm;wefjrpf0Srf;? av;NrdKUjrpf0Srf;?'Gg&m0wDjrpf0Srf;
ESifh awmifukef;awmifwef;rsm;wGif orkdifrwiffrDacwfOD;qkdonfrSm ausmufacwfukd&nfñTef;ygonf/
okdYaomfaMu;acwfoHacwfxdwpGef;wpa&;&ygonf/ okdYrSomorkdif;jzpfay:wkd;wufrSKtquftpyfukd
jrifomygrnf/
0rf;a&;twGuf rkqkd;? wHig;tqifhwGif½SdaeNyD;? ausmuf*lrsm;twGif;aexkdif&ao;vQif? ,Ofaus;
rSKtqifhedrfhNyD;ausmufacwfOD;(PALEOLITHIC) ,Ofaus;rSKtqifh½Sdolrsm;jzpfMuygonf/ tenf;i,f
acsmrGwfaom vufeufrsm;okH;pGJvmaomacwfukd ausmufacwfv,f(MESOLITHIC) ,Ofaus;rSK[k
qkdygonf/ arG;jrLa&;pkdufysKd;a&vkyf ukdifwwfvmNyD;? acsmrGwfvSyaomausmufvufeufypönf;rsm;
vkyfukdifwwfvmaomacwfukd ausmufacsmacwf(NEOLITHIC) tqifha&mufNyD[k (ukd;-1/ pm-17)
qkdygonf/
jrefrmEkid if t
H ygt0if ta½SUawmiftm½SwiG f use&f pfaomausmufvufeufrsm;? tk;d cGurf sm;? pm;<uif;
pm;usefrsm;ukdavhvmí? ausmufacwfv,fxdwkd;wufaomvlom;wkdYaexkdifcJhMuaMumif;ukd od&onf/
okdYaomfxkdxufapmí? ausmufMurf;acwfwGifvnf;? jrefrmEkdifiHwGif acwfOD;vlom;wkdYaexkdif
cJhMuaMumif;od&onf/ (jrefrmEkdifiHwGifqkdcJhNyD;aom acwfOD;vlom;wkdYtoufarG;aexkdifykHonf? *sm;Am;?
w½kyf? tdE´d,ajrmufykdif;paom tm½Sta½SUykdif;EkdifiHwkdYü ay:xGef;cJhaom vlom;wkdYESihf wacwfwnf;
jzpfonf[k? jrefrmhausmufacwfudkvma&mufokawoejyKcJhonfhH.L.MOVILIS u(ukd;-2/pm-72)
qkdygonf/) &ckdifa'owGifvnf; ausmufacwfuvlom;wkdYaexkdifcJhMuaom taxmuftxm;rsm;ukd
awGU&ygonf/
(orkid ;f ynm½Sirf sm;u jrefrmEkid if w H 0Se;f vk;H \ ausmufacwfv,fumvukBd C 16000rS BC 5000
twGi;f [kcefYreS ;f Muygonf/) jrefrmEkid if w H iG f ausmufacwfv,fEiS yhf wfoufaom taxmuftxm;enf;
yg;ygonf/ PLEISTOCENE ac:ESi;f cJacwfuv dk eG af jrmufí tcsed uf mvtwefMumanmif;vmaomtcg
ausmufacsm acwfudk BC 5000-rSBC 2000twGif;[k ynm½Sifrsm;owfrSwfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ausmufacsmacwfvufeufsrsm;ukd rkd;BudK;oGm;[kac:Muygonf/ ,if;uJhokdYaom
rk;d BudK;oGm;rsm;ukd ajrmufbuf ucsiaf wmifwef;rS awmifbuf Nrdwt f xdvnf;aumif;? ta½SUbuf&rS ;f uke;f
jyifjrifhrS taemufbufoHwGJe,ftxdvnf;aumif; awGU½Sd&ygonf (ukd;-6)/
&ckdifjynfe,ftwGif;ü tqkdygrkd;BudK;oGm;qkdonfukd ajrmufydkif;rSawmifykdif;txdawGU&ygonf/
tcsKdUurk;d BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmuf'g;? ausmufyq k ed [
f yk pHk u
H v
dk u
dk íf ac:ygonf/ xkrd ;kd BudK;oGm;
rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;½Gmrsm;wGif ab;tEÅ&m,fuif;½Sif;onf[k,kHMunfí odrf;qnf;xm;
wwfMuouJhokdY? &ckdifjynfe,fajrmufykdif;aus;½GmtcsKdUwGifrl? aq;buf0ifonf[k,lqí aoG;NyD;aq;
az:pyf&efodrf;qnf;xm;wwfMuygonf/
a'gufwmoef;xGe;f u (&ckid jf ynfe,ftygt0ifjzpfaom) tif'cdk sKid ;f em;uRe;f qG,w f iG ?f ausmufacwf
ok;H qifuh jdk yaomae&m(4)ckudk a½G;cs,fygonf/ ,if;wkYd rmS ?[Gmbif;(HOA -BINH)? bufqeG (f BAC-SON)?
'GefqGe(f DONG-SONG)ESifh qGefr½kHqif(SOMRONG-SEN) wkYd jzpfMuygonf/ ausmufvufeufypön;f rsm;
wGi?f [Gmbif;xufbufqeG u f omvGeo f nf/ qGerf ½kH qifwiG f ausmufvufeufypön;f rsm;acsmrGwí f ?aMu;
ypönf;um; w½kyf[efacwf(BC221-at'D-220)aMu;ypönf;ESifhwHykd;xrf;vkdufonf/ xkdaMumifh'GefqGef
aMu;vuf&mukd [efacwfEiS ahf cwfNydKifowfrw S f ygvQif (ta½SUawmiftm½Swpfcv k ;Hk \ ausmufacwfum;
BC -1000twGi;f ujzpfí? c&pfawmfay:csdew f iG f aMu;avm[macwfoYdk ul;ajymif;onf[, k q
l ygonf/
(uk;d -1/pm-14)
-1/pm-14)/wzefjrefrmEkid if rH jS y'g;vif;*lonfA, D uferfajrmufyidk ;f ]]bufqedk , D rf}} ausmufacsmacwf
ESifhacwfNydKifjzpfí? ta½SUawmiftm½Sausmuf acsmacwfütusKH;0ifygonf(ukd;-2/pm-107)/(,if;tjyif
jrefrmynm½Sifrsm;u? jrefrmEkdifiHausmufacsmacwfwGif? NrdKUjywnfaxmifaexkdifaom ,Ofaus;rSK
tqifhukdrawGU&[k (ukd;-2/ pm-121)qkdojzifh? c&pfray:rDwGif? jrefrmEkdifiHüjrdKUjywnfaxmifrSK
r½Sdao;[kqkdvkdjcif;jzpfygonf/ okdYaomf &ckdifjynftmeE´pNE´ausmufpm (AD-8-&mpk) wGifyg0ifaom
rSwfwrf;ukdavhvmí? &ckdifa'owGifBC-6-&mpkwGif? NrdKUjywnfaxmifNyD;? ,Ofaus;rSKtqifhtwef;
jrifhrm;aeNyDukd od½Sd&ygonf/
jrefrmynm½Sit f csKdUurl jrefrmEkid if w
H iG f ausmufacsmacwfraS Mu;acwfoYdk BC -4000cefYuyifu;l
ajymif;vdr®nf[k rSef;qMuygonf/ ,if;okdYrSef;qonfhtaMumif;jycsufrSm-1976-ckESpfarv(31)&uf
aeYxkwf NEWSWEEK r*¾Zif;yg aqmif;yg;wpfyk'faMumifhjzpfygonf/ ,if;aqmif;yg;wGif? xkdif;EkdifiH
]]Aif;csif;NrdKU}} teD;]]ckd&wf}}ukef;jrifhwGif? a½S;a[mif;okawoewl;az:rSKt&? vuf&majrmufaom
aMu;ypönf;tokH;taqmifrsm;ukdawGU&NyD;? BC-4000ausmfuvuf&mrsm;jzpfonf[k az:xkwfcJhaMumif;
a&;om;cJ h N yD ; ? aMu;acwf u k d t a½S U awmif t m½S r sS y if p wif j cif ; jzpf E k d i f a Mumif ; qk d x m;ygonf /
xkdYaMumifhxkdif;EkdifiHESifhajrw aMumwnf;qufpyfaeonfh jrefrmEkdifiHwGifvnf; aMu;acwfonfBC-
4000cefYuyif pwifbG,f½Sdonf [k ,lqjcif;jzpfygonf/ (ukd;-2/ pm-121)/
w½kyEf idk if b
H ufoYdk vSnMhf unhyf gOD;rnf/ refcsL;&D;,m;awmifyidk ;f ? rGe*f v dk ;D ,twGi;f ykid ;f ? w½kyjf ynf
taemufajrmufyidk ;f ? taemufbufawmifwef;rsm;? w½kyjf ynf\awmifyidk ;f a'orsm;wGif BC-2500cefYu
wnf½cdS o hJ nf?h ausmufMurf;acwf/ ausmufacsmacwf taxmuftxm;rsm;ukd awGU&ygonf/ ,if;acwf
u jrpf0gjrpf0Srf;ü ]],kd}}ESifh]]wkdif}} ,Ofaus;rSKxGef;um;aeNyD;? xkd,Ofaus;rSKukd ]]vef½Sef}}[kac:ygonf/
(ukd;-3/pm-109)/
-3/pm-109)/w½kyfwkdY\yxreef;qufrSm BC-1523 rS 1050 xdMumjrifhcJhaom ]]½Sef}}eef;quf
jzpfygonf/ ,if;aemuf ]]csif}}eef;qufpkd;pHygonf/ BC-202wGifrS [efrif;qufukd pwifygonf/
þtaxmuftxm;rsm;t& w½kyfjynfwGif BC-2500-cefYu ausmufacwfjzpfí? NrdKUjywnfaxmifum?
bk&iftkyfpkd;vmaomacwfrSm BC-1500cefYujzpfaMumif; od&ygonf/
wzeftdE´d,EkdifiHacwfOD;ukd avhvm&efvkdtyfayOD;rnf/ (orkdif;ynm½Sifrsm;u tdE´d,EkdifiH\
ausmufacwfukd BC-10000rSBC-4000xdumvukd owfrSwfygonf/ (ukd;-7/pm-13/)BC-4000cefY
wGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwfokdYul;ajymif;ygonf/ rkd[if*sKd'g½kd(MOHENJO-DARO)ESifh [m&yÜ
(HARAPPA)uJhokdYaomNrdKUBuD;rsm;ay:xGef;cJhygonf/ tdE´d,EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh
ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdE´d,jynftESHYtjym;ü a½S;a[mif;,Ofaus;rSKvlUtzGJUtpnf;rsm;
ay:aygufcJhMuonf/ (ukd;-3/pm-93) -3/pm-93)(orkdif;ynm½SifBuD; H.G WELLS u**Fgjrpf0Srf;rSj'mAD'D,ef;
(DRAVIDIANS)wkdY\,Ofaus;rSKonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rSK? tD*spf,Ofaus;rSKwkdYESifhacwfNydKifxGef;
um;cJzh , G ½f odS nf[k qkyd gonf/(uk;d -8/pm-17)
-8/pm-17)/ (qlar;&D;,ef;wkYd onf BC-4000ausmcf efYuyif a½S;us
í ,Ofaus;aomvlYtzGJUtpnf;ukd xlaxmifcJhMuygonf/(ukd;-3/pm24) -3/pm24)/ qlar;&D;,ef;wkdYukdqufcHaom
tum'D,ef;? abbDvkHeD;,m;ukd0ifwkdufpkd;rkd;cJhaom [pfwkdufrsm;? BC-1200wGif tifyg,mjyefvnf
wnfaqmufcJhaom tmqD;&D;,ef;rsm;onfvnf; qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKukd usifhokH;cJhonf/ (BC-
1500 rwkid rf w D iG f tmqD;&D;,ef;wkYd aMu;eDvufeufrsm;ukd pwifo;Hk pGyJ gonf (uk;d -3/pm-24)/ xkYdaMumifh
qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKonf BC-4000cefYrS 1200cefYxdxGef;um;cJhaMumif;od&onf/ jyifopforkdif;
q&mwpfOD;uBC-5000cefYwGif tD*spfjynfü ausmufacsmtqifhtwef;½SdNyD[k qkdygonf/ orkdif;okaw
oDwkdYtqkdt&rl? (tD*spfvlrsKd;[k ay:aygufvmNyD;aemuf tD*spfjynfonf BC-2740ESifh 2270Mum;wGif
,Ofaus;rSKtjrifhqkH;tqifhokdYa&muf½SdcJhNyD[k qkdygonf/(ukd;-3/pm-75) -3/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ukd
taMumif;jyKí ,if;wkdYESifhacwfNydKifxGef;um;zG,f½Sdaom **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKonfBC-2500 cefYwGif
xGef;um;cJhaMumif;,lq&ayonf/
(jrefrmhausmufacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rSKukd rawGU&[k jrefrmynm½Sifrsm;u
(ukd;-2/ pm-120)
pm-120)qkdygonf/ tapmqkH;NrdKUjyEkdifiH[k okawoDwkdYowfrSwfMuonfh AdóEkd;ysLwkdYum;
oHukdyif aumif;pGmokkH;pGJaeygNyD(uk (ukd;-2/pm-52)
-2/pm-52)? okawoeqef;ppfavhvmcsufrsm;t&rl AdóedK;NrdKUukd
AD-1&mpk twG i f ; upwif w nf a xmif o nf [ k (uk d ; -4/pm-152) -4/pm-152)od & ygonf / ) ok d Y aomf
ausmufacwfrSaMu;acwf okdYul;ajymif;onfhorkdif;uGif;qufukdum; raz:xkwfekdifMuao;ay/
(jrefrmEkdifiHwGifBC-4000cefYuyif aMu;acwfokdYul;ajymif;cJhrnf[krSef;qMuaomfvnf;BC-2000
cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfhtaxmuftxm;rsm;awGU&ygonf(uk (ukd;-3/pm-45)
-3/pm-45)/
(a'gufwmQANUNGOu? &ckdifESifhppfwaumif;a'owkdYrS awGU&aomausmufacsmacwfypönf;rsm;ukd
BC-2000rwki D k (uk;d -9/pm-32)
d rf [ -9/pm-32)owfrw S o f nf/) vlUorkid ;f onf ausmufacwf/ aMu;acwf? oHacwf
ponfjzifh? tqifhqifhwkd;wufvmonfrSmrSefaomfvnf;? wae&mESifhwae&mwNydKifeufwnf; wkd;wuf
ajymif;vJcJhonfr[kwfyg/ tcsKdUvltzGJUtpnf;uapmí? tcsKdUvltzGJUtpnf;u aemufusygonf/ ESpf
aygif;axmifESifhuGmí uGmjcm;vQuf? ajymif;vJwkd;wufonfvnf;½Sdygonf/
tdref ;D csif;rsm;taMumif;ajymNyD;í? &ckid af 'otaMumif;ajymygrnf/ &ckid jf ynfe,ftwGi;f ajrmufyidk ;f
ESifh awmifykdif;wkdYwGif ausmufacwfvufeufrsm; awGU½SdaMumif;qkdcJhygNyD/ (1886-ckESpfu ppfwaumif;
e,f oD'guGe'f g (SITAKONDA)awmifuek ;f teD;rS &½Scd ahJ om ausmuf'g;½Sno f nf? &ckid af 'owGif awGU&
aom ausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfNyD; BC-2000rwkdifrDujzpfaMumif; qkdygonf/
(ukd;-9/ pm-32)/ tDE´,? w½kyf?jrefrm? ,kd;',m;? ta&SUawmiftm½S? ppfwaumif; ponfhtdrfeD;csif;
rsm;rS taxmuftxm;rsm;? orkdif;ynm½Sifrsm;\tqkdrsm;ESifh wkdufqkdifMunhfygu? BC-2000cefYu?
&ckdifjynfwGifausmufacsmacwfonf ,Ofaus;rSKxGef;um;cJhonf[kqkdvQif,kwådrwef[krqkdomacs)/
&ckdifjynfe,ftygt0if jrefrmEkdifiHwGif a½S;a½S;umv ausmufacwfvlom;wkdY\ trsKd;tEG,fESifh
pyfvsOf;í? ynm½Sifrsm;t,ltq tenf;i,fuGJvGJMuygonf/ okdYaomfvnf; ausmufacsmacwfrwkdifrD
ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;wGif? ,ckaexkdifMuaom vlrsKd;rsm;\ a½S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckvkH;ysHU
ESHUcJhonf[k ynm½SifwkdYqkdMujygonf/ ,leefESifh wdbufe,fpyfwkdYonf xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'o
jzpfonf[kvnf; ,lqMuygonf/ ,if;a'orS tma&SUawmiftm½SwcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\
,Ofaus;rSKt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGiv f ;Hk wGif awGU&onf[q k Mdk uonf/ ,if;acwfu vlO;D acgif;cGH
wkdUukdavhvmMunhf&m? a½S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf?eD*½GdKufrsKd;qufESifh MopBwdKvGKdufrsKd;quf[lí?
t"dursKd;qufBuD;(3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m,SufaeonfukdawGU&onf/(ukd;-10pm-13) 10pm-13)/
okYd aomf(ygarmu©C.S.COONurlausmufacwfv,fEiS hf ausmufacsacwfwiG ?f jrefrmEkid if t H ygt0if ta&SU
awmiftm½SwcGifvkH;onf? MopBwdKvGdKuf(AUSTRCLCID) rDvmeDqD,rf(MELANESIAN)?eD*&ufwkd
(NEGRITTO)ESir hf eG *f v dk KdG uf(MONGOLOID)rsKd;&if;rsm;[kav;rsKd;wnf½adS Mumif;? okYd aomfa½S;tcgu? rGe*f dk
vGdKufwkdYpdrfY0ifrSKenf;yg;cJhaMumif;? vuf½Sdta&SUawmiftm½SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif rGef*kdvGdKufrsKd;&if; toGif
o@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rSKrSm? rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJh onf[kqkdygonf/
(ukd;-11/pm-161)/
a'gufwmS.K.CHATTERJI u orkid ;f rwifraD cwfwiG ?f &ckid pf pfwaumif;a'oü MopBwdKtm½S&ckid f
EG,rf sm;ESihf w½kyw f b d ufE, G rf sm; aexkid cf MhJ uonf[k twdtusa&;ygonf/ okYd aomfacwfopfoak woD
rsm;url&ckdifwkdYonf wdbuftEG,fzGm;rsm;omjzpfonf[k qkdMuygonf/ a'gufwm QANUNGOu
]]&ckid v
f rl sK;d wGif Mo"MwpfaoG;yg0ifonfurdk jiif;Ekid yf g(uk;d -9/pm-32)qkjd yefygonf/ þtcsuu f dk qef;ppf
&ayrnf/
(okawoDrsm;,lqxm;MuonfrSm MopBwdKvGdKuf(okdYr[kwf) a½S;ajy;MopBwdKvGdKufwkdYonf? &ckdif
ppfwaumif;e,fajromru ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;ü ysHUESHUaexkdifcJhMuonf[líjzpfonf/ ausmuf
acwfumvwGif MopBwdKtm½SbkdY?em*gvef(NAGALAND)rPdyl&(MANIPUR)?ucsm(KACHAR)?Bwdyl&
(TRIPURA)? rD Z k d & rf (MIZORAM)?ppf w aumif ;(HITTAGONG)ES i f h &ck d i f (ARAKAN)a'orsm;wG i f
vSnhfvnfaexkdifcJhMuonf(uk (ukd;-9/pm-32)
-9/pm-32)/pl;xkd;pkdufysKd;enf;ukd wwfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJ
vkdufjcif;? om;ig;½Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[kvnf; ,lqMuygonf/ rD;ukdrawGUrD/ tokH;rjyK
wwfrDuqkdvQif om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aomvl½kdif;rsm;jzpfcJhMuonf/ tcsKdU&mZ0ifrsm;wGif az:jyaom
]]&u©rsm;}} qkdonfrSm xkdolwkdYukd &nfñTef;jcif;jzpfygonf/)
tcsKdUaomokawoDrsm;u &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifolrsm;teuf rGefvlrsKd;rsm;vnf;yg0if
onf[kqkdMuonf/ olwkdYonf &ckdifurf;ajcwGif aexkdifMuonfh MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESihf awmifbufrsm;okYd armif;xkwí f aexkid cf MhJ uonf[, k q
l Muonf/ rGew f Ydk onf jrefrmEkid if tH v,fyidk ;f
vGifjyifESifh rkwåryifv,fauGUywf0ef;usifukdBuD;pkd;cJhMuNyD;? crm(&mZ0ifrsm;wGifvmaom*Rrf;ppfonf
rsm;)wkYd 0ifa&mufwu dk cf u dk rf KS aMumif?h jrefrmEkid if t H aemufawmifbuf yifv,furf;½k;d wef;(jrpf0uRef;ay:
a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdY qkwfcGgcJhMuonf[kvnf; ,lqMuygonf(uk (ukd;-9/pm-34)
-9/pm-34)/
tcsKdUurl&ckdifa'owGif acwfOD;aexkdifoGm;olrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[k ajymqkdMuygonf/
okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukad vhvmaomtcg ]]eD*&ufwYdk udk N'mAD;'D;,ef;[lívnf; qkMd uao;&m}}
[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYESifh}}[kvnf;aumif; (ukd;-2/ pm-114)qkdMu
onfuadk xmufí? eD*&ufwq dk o dk nfrmS N'mAD;'D,ef;rsm;yifjzpfí MopBwpfE, G 0f if rGecf rmwkYd \rsKd;&if;jzpf
onfukdawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;ynm½Sifrsm;u rkwårauGU0ef;usifwGif rGefwkdYonfeD*&ufwkdrsm;ukd
wkdufckdufcJh&ao;onf[kqkdjyef&m (ukd;-1/pm-81)rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYESifh aoG;aESmzl;aom
MopBwdKvGdKufrsm;jzpfMuNyD; aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf; a&m,SufcJhaMumif; avhvmawGU½Sd&
ygonf/ bmompum;eD;pyfí MopBwpftyk pf w k iG f rGecf rm[kajymqkad eMuaomfvnf; rGeEf iS chf rmum;vlrsK;d
csif;reD;pyfaMumif; ynm½Sifrsm;a&;om;ygonf/ (ukd;-1/pm-86) -1/pm-86)/ MopBwpftkyfpkwGif eD*&ufwkd[k
ac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYrSm MopBwdKtm½Srsm;jzpfí? qvkH? rav;? tif'kded½S?rDaved½S? ykdvDed½SwkdYrSm
MopaBw;eD;½Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a½S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf tdEd́,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS 0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC-5000cefYwGif tdEd́,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifMuNyD;jzpfygonf/ okawoDrsm;u,if;wkdYukd
Xmaewkdif;&if;om;N'AD;'D;,ef;rsm;[k qkdMuonf/MopBwdKvGdKufwkdYonf tdE´d,?&ckdif?jrefrmESifh ta½SU
awmiftm½Sa'oukdausmfvGefí MopaBw;vswkdufxd ysHUESHUaexkdifMuygonf/ (ukd;-12/pm-148^9)/
S.K.CHATTERJIuMopBwpfrsKd;qufrS rGefwkdYonf txufyguJhokdY taemufrSta½SUokdYoGm;onf[k
qkdygonf/ G.H.LUCEurl rGefonf ta½SUrStaemufokdYoGm;onf[kqkdygonf/
rnfokdYyifjzpfap? rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom eD*&ufwkd(ac:) j'mAD;'D;,ef;(okdYr[kwf) MopBwdKtm½S
tEG,f0ifwkdY &ckdifa'oukda&muf½SdcJhonfrSm okawoDwkdYrjiif;y,fMuyg/ ,if;wkdYa&muf½SdcJhMuonfrSm
BC-1500cefYujzpfygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmaomtcg? &ckdifa'owGif ,if;wkdY
rwkdifrD½SdESifhNyD;jzpfaom MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd wkdufxkwfcJh&onf/ rGefwkdY\rsKd;&if;rSm BopBwdKtm½S
jzpfaomaMumifh &ckdifa'o\ausmufacsmcwftqkH; aMu;acwf,Ofaus;rSKtponf MopBwpf,Ofaus;
rSKjzpfonf[k ,lqygonf/
BC-2500 cefYu**Fgjrpf0Srf;ü N'mAD;'D;,ef;wkdY ,Ofaus;rSKtqifhjrifhrm;pGmxGef;um;cJhMuaMumif;
qkcd yhJ gNyD/ BC-2000 ESihf BC-1500Mum;umvwGif taemufbufrS tm&d,ef(ARYAN)wkYd0ifa&mufwu dk f
ckdufvmojzifh tdEd́,EkdifiHajrmufykdif;rS j'mAD;'D;,ef;trsm;pkrSm ta½SUbufokdYxGufcGgcJhMuonf/ ,if;wkdY
onf tvkH;t&if;ESifh0ifvmojzifh &ckdifa'orS MopaBw;eD;½Sif;wkdYqkwfcGgcJhMuygonf/ okawoDrsm;
a&;om;csufrsm;ukd qufpyfMunhfaomtcg tdE´d,ta½SUzsm;EdkifiHrsm;okdYxGufcGgMuaom a&S;OD;j'm;AD;'D;
,efwYdk &ckid af 'oukd jzwfoef;oGm;MuNyD;aemuf? aemufq;Hk tokwt f aejzifh &ckid af 'ookYda&muf½í dS ? tajccs
umaexkdifcJhMuonfrSm BC-1000cefYujzpfrnf[k rSef;q&ygonf/ a'gufwm(CHATTERJI)ajymaom
MopBwdKtm½SqkdonfrSm ,if;j'mAD;'D;,ef;rsm;ukd qkdvkdjcif;jzpfygonf/ rGefwkdY\rlvrsKd;qufjzpfygonf/
xkYd aMumifo h rkid ;f rwifraD cwfu &ckid af 'owGif rGew f Ydk aexkid cf MhJ uonf[q k jdk cif;rSm jzpfEidk b
f ,
G ½f ydS gonf/
rGefwkdY\a½S;acwfuyifoDqkdvmcJhaom om;acsmhaw;rsm;wGif ,if;wkdY\ZmwdXmaerSm tdEd́,ta½SUbuf
urf;ajcrS ukd&mrefa';vfa'ojzpfonf[k az:jycsufrsm;yg½Sdygonf/ rGefwkdYonfta&SUawmiftm½SwcGif
ysHUESHUatmifoGm;Muygonf/ c&pfESpfqef;pwGif jrefrmEkdifiHtwGif; jyefvnf0ifa&mufíjrefrmEkdifiHtv,f
ykdif;ESfih rkwårauGUywf0ef;usifukdpkd;rkd;cJhygao;onf/ ysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? xkdif;EkdifiHbufokdY
jyefvnfqkwfcGgí? AD-6-7&mpkrsm;twGif;]]'Gg&m0wD (DWARWADY)ESifh ]]avmyl&D}}(LOPBURI)uJhokdY
aom ,Ofaus;rSKtqifhjsrifhonfhNrdKUBuD;rsm; wnfaqmufcJhMuygao;onf/
tdE´d,EkdifiHorkdif;rwifrDacwfwGif tkd;vkyfief;twwfESifh? qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;? xkdrSwqifh
avSum;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;? ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm;pwifcJhMuNyD;? xkdrSwqifhta&SUawmif
tm½SwcGifysHUESHUcJh[ef½Sdayonf/(ukd;-12/pm-149)/j'mAD;'D;,ef;wkdY&ckdifurf;ajcokdY0ifa&muftajccsNyD;
onft h csdewf iG ?f aqGrsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;rSaus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rSKvlUtzGUJ tpnf;okYd wjznf;jznf;ajymif;
vJaecsdefjzpfonf[k ,lq&ygonf/
tcsKdUaom&ckdif&mZ0ifrsm;u tmeE´pNE´ausmufpmvm tapmqkH;NrdKUjywnfaxmifcsdefjzpfonfh BC-
6-&mpkxufapmí? BC-3325xdaz:jyMuygonf/ okawoDOD;csefxGef;url? a&S;a0omvD jA[®P&mZm
rif;vufxufukd BC-5315xda&S;usí wGufjycJhygonf/ þrQumv½SnfvQm;cJhonfrSm? ausmufacwf?
aMu;acwf? oHacwfponfjzif?h tqifq h ifuh ;l ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½mG i,frsm;avm[kawG;awmbG,f
jzpfygonf/ ,if;acwfuvlwkdYonf OD;pGmaqGrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;rsm;jzifh tkyfpkvkdufaexkdifcJhMuayrnf/
aemifwGifvlrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;tjzpfaygif;pnf;í pnf;vkH;rdum,Ofaus;rSKw[kefxkd;wkd;wufvmjzif;
jzpfonf[k ,lq&ygonf/ "n0wDjynfwnfaxmifrdonfhtcsdefwGifum; vlrsKd;pkwpfpkvkH;pnf;vkH;rd
um ,Ofaus;rSKtqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
(tmeE´NE´ausmufpmukdtajccHíajym&vQif ? "n0wDNrdKUukd BC-6-&mpkwGifwnfaxmifonf[k
ajym&ygrnf/ ausmufpmyg BC-518rS AD-370xd rif;qufukd? "n0wDrif;quf[k qkd&ygrnf/
ausmufpmygrif;rsm;\trnfrsm;rSm ygVdokdYr[kwf ouú#ppfppfrsm;r[kwfí tdE´d,,Ofaus;rSKpuf&dyf
rxifao;[k(uk;d -1/pm-72)[k a'gufwmoef;xGe;f a&;onf/ PAMELA GUTMAN-uvnf; tdE, d´ trnf?
ouú#trnfr[kwf[k (ukd;-14/pm-39)qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSmaocsmygonf/ ,if;
tcsdef urGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'ookdYra&mufMuao;yg/ BC-1000cefYurS w½kyfjynfta&SUykdif;
]]ukdukdaemf}}KOKONORt&yfrSawmifbufokdYqif;vm&m BC-6-&mpkcefYwGif &ckdifa'ookdYa&muf½SdEkdif
bG,fr½Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg yxrqkH;rif;qufonf? **Fgjrpf0Srf;rSa&mufvmaom
j'mAD;'D;,ef;wkdYwnfaxmifcJhonfh rif;qufjzpfonf[k qkd&ygrnf/)
TIBETO-BURMAN[kac:aom wdbufjrefrmEG,f rGe* fv dk KdG uw
f Ydk a½S;uaecJzh ;l aomt&yfonf? w½kyf
EkdifiHtaemufajrmufbufESifh? wdbufjynfta½SUajrmufbuf½Sd uefpke,frS ]]axmifjrpf0Srf;}}jzpfygonf/
BC-2000cefYu xkda'owGif ausmufacwfaESmif; ,Ofaus;rSK½Sdaeygonf/ acwfcsif;NydKifvQif omvGef
olr½SdavmufatmifolwkdYjyKvkyfaom tkd;cGufrsm;tqifhtwef;jrifhygonf/ olwkdYukd w½kyfwkdYu ]]csdtef}}
[kac:ygonf/ w½kyfwkdYu rMumcP vma&mufwkdufckdufojzifh? wdbufjynfta½SUajrmufbufjrpf0g
jrpfzsm;cH&mt&yfESifh ]]ukdukdaemf}}okdYajymif;a&TUMuygonf/(ukd;-1/pm-107)/ BC-1000cefYwGif w½kyfwkdY
vma&mufaESmuf,Sufjyefojzifh awmifbufokdYajymif;a&TUvmMuygonf/ ,if;rGef*kdvGdKufrsKd;&if;rS
tcsKdUvlrsKd;EG,frsm;rS wdbufjynftwGif;0ifa&mufcJhMuNyD;? tcsKdUrSm tdE´d,EkdifiHwGif;okdY ajrmufbufrS
0ifa&mufMuonf/ tcsKdUum;jrefrmEkid if aH jrmufzsm;½Sd oHviG Ef iS rhf aJ cgifjrpfzsm;a'owGiaf exkid Mf uygonf/
tcsKdUvlrsKd;EG,fpk (TRIBES)rsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmMuNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmf
um r*pwkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhMuygonf/
þae&mwGit f wdtusajymp&mwpfc½k ydS gonf/ wdbufjrefrmrsKd;pdww f iG ?f wdbuf[rd 0EÅm? ajrmuf
tmoHESifh tmoHjrefrm[k rsKd;cGJ(3)rsKd;yg0ifygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?ouf? ucsif?
jrefrmESifhvkdvkd?[lívlrsKd;EG,f(6)rskKd;½Sd&m? &ckdifvlrsKd; (RAKHINE NATIONALITY)onf jrefrmrsKd;EG,fpk
(TRIBE)wGifyg0ifonf/ ,aeY&ckdifvlrsKd;[kqif;oufvmaprnfh xkd]]a½S;OD;&ckdifrsm;}}onf BC-1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif; pkefqif;ír*"wkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdY tkyfpkokH;pk
wGif yg0ifygonf/
qufí½Sif;ygOD;rnf/ xkdoHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'orS rGef*kdvGdKufwkdYtkyfpkokH;pkcGJMuygonf/ a½S;
OD;&ckdifwkdYyg0ifaom tkyfpkBuD;wpfpku? wDbuf? tdE´d,? tmoHponfYtaemufbufokdYcGJxGufygonf/
tjcm;vlrsKd;EG,frsm;teufrS jrefrmvlrsKd;EG,fpkESifh tcsKdUaomvlrsKd;pkwkdYu jrefrmEkdifiHta½SUajrmufbuf
]],kef*fcsef(YONGCHANG)}}a'ookdYajymif;a½TUygonf/ oufvlrsKd;EG,frsm;/ csif;vlrsKd;EG,frsm;?
ucsifvlrsKd;EG,frsm;rSm ,if;ae&mwGifusefaecJhygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpk0ifrsm;teufwGif jrefrmEkdifiHwGif;okdYtapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiH
twGif;ESifh tjyifwGifae&mtus,fjyefYqkH;pwif,lolrSm oufvlrsKd;EG,frsm;jzpfonf/ c&pfESpfrwkdifrD
uyiftmoH? rPdyl&e,frsm;tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifhtv,fykdif;ajrjyeftxd 0ifa&mufcJhMu
ygonf/ orkid ;f rSww f rf;rsm;t&? BC-138wGit f ok;H jyKaeNyDjzpfaom w½kyt f Ed ,d´ vrf;rBuD;ukd taMumif;
jyKí Ak'¨bmom,Ofaus;rSKukd&½SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&yg
onf(ukd;-5/pm-16)/ AD-1&mpkwGifwnfaxmifonfh AdóedK;ysLrsm;xuf ykdíapmpD;pGma&mufygonf/
oufwkdYaemufrS rMumrDcsif;vlrsKd;EG,frsm; [l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fajrukdjzwfí 0ifvmyg
onf/em*awmifwef;?csif;awmifwef;rsm;xdysHUESHU½kHrQru? awmif;ykdif;csif;wkdYrSm oHwGJc½kdifxda&mufatmif
&ckdif½kd;rukdpkefíqif;Muygonf/ c&pfESpfqef;puysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? oufwkdYonf jrefrm
EkdifiHtv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfoGm;NyD;? &ckdifajrmufzsm;a'orsm;ESifh? jrpf0uRef;ay:a'orsm;
okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD-9&mpkwGif ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832)ESifh (a'gufwmoef;xGef;urGefwkdY\NrdKU[k,lq
í? a'gufwmLUCE ua½S;yJcl;NrdKU[k,lqaom)]]rJcsef(AD-835)ukdeefausmifwkdY0ifa&mufzsufí? ,if;wkdY
tiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfe,fukd pwif0ifa&mufaexkdifonf[k a'gufwm
LUCE upGp J NJG rJNrJ,MHk unfonf/ rGew f Ydk uawmifbufrw k rå auGUbufoYdk qw k cf gG ygonf/ ysLwkYd um;ESpaf ygif;
500cefYtwGif; jrefrmrsm;twGif; ysHUESHUaysmufuG,foGm;ygonf/
txufwiG af z:jycJo h nft h wkid ;f a½S;OD;&ckid rf sm;tygt0ifrsm;pGmaomrGe*f v dk KdG ufwYdk onf a½S;OD;jrefrm
rsm;ESifhBC-500cefYuvrf;cGJí tdE´d,ekdifiHta½SUykdif;a'ookdY0ifa&mufoGm;onfhftcg tdE´d,ekdifiHwGif
tm&d,ef ,Ofaus;rSKuvTrf;rkd;xm;NyD;jzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rSKu rGef*kdvGdKkuf,Ofaus;rSKxufykdí
tqifh twef;jrifhrm;ygonf/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,efwkdYESifh a&m,SufaexkdifcJhMuNyD;?
tm&d,ef,Ofaus;rSK ukv d ufcu H sifo
h ;Hk Muygonf/ a'gufwmS.K.CHATTERJI urGef*kdvGdKufwkdY0ifa&muf
vm&mvrf;aMumif;ukd ta½SUbufESifhajrmufbuf[kaz:jyygonf/(udk;-13/pm-86) -13/pm-86)/ a½S;a[mif;acwf
aumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf ,if;a'orsm;wGif
yg0ifonf (uk;d -2/pm-148) -2/pm-148)/ tm&d,efwYdk EiS ahf oG;aESmí? ,SOw f aJG exkid af omrGe*f v dk KdG ufwYdk udk orkid ;f q&m
wkYdu]]tif'rdk eG *f v dk KdG u
k f (INDO-MONGOLOID)}}rsm;[kac:Muygonf/ ,if;tif'rdk eG *f v dk KdG uw
f Ydkonf tm&d,ef
wkdY\ trsKd;av;yg;ZmwfcGJjcm;rSKwGif cwåd,rsKd;wGif yg0ifMuygonf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYukd a½S;acwf
&mrm,e? r[mb&wusrf;rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}}(KRATA)[kaz:jyxm;ygonf/ ,if;cwåd,rsm;onf
tkyfcsKyfol vlwef;pm;rsm;jzpfvmí ousomuD0ifrsm;[k ac:wGifcJhMuygonf/
tqkdygtif'kdrGef*kdvGdKuftEG,f0ifvlrsKd;pkrsm;teuf trsm;pkonf tm&d,efbmompum;ajymaom
[dE´Lrsm;jzpfvmMuí? [dE´L,Ofaus;rSKe,fy,ftwGif;okdY rSefrSefaygif;pnf;0ifa&mufcJhMuygonf/ tcsKdU
rlum;tdE´d,tu©&mudkokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifcJhMuonf[k tcsKdUokawoDrsm;
(ukd;-13/pm-88)
-13/pm-88)/a&;om;Muygonf/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onfyif/ cwåd,trsKd;trnfomuD0if
rif;rsK;d EG,rf sm;jzpfMuygonf/ a0omvDrv S pä0rD sm;ESi/hf a½S;a[mif;acwf? a'0'[? aumvd,? uydv0wf
jynfwYdkrS ? a*gwrAk'\ ¨ trsK;d tEG,rf sm;jzpfMuaom omuD0ifrsm;onfyifvQi/f rZösrd a'oücwå, d trnf
cH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef*kdvGdKufppfppfrsm;(okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh
tm&d,ef? j'mAD;'D,ef;?MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpfrnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKuf
rsm;jzpfonf[k THE CULTURALHERITAGE OF INDIAusrf;q&mu a&;om;ygonf/
tdE´d,wGif tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukv d nf;aumif; ajymqkMd uonf/ eDayg(NEPAL)Ekid if ½H ?dS rGe*f v dk KdG uftEG,0f if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsK;d
pkonftdE´,tu©&mukdokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;½Sdonf/
xkYd jyifa*gwrAk'y¨ iG Nhf yD;aemuf BC-324-308wGif pk;d pHaom pE´*w k rf if;vufxufwiG f tdE, d´ uku
d sL;ausmf
vmonfh r[mtvufZE´m;ukdwkdufckduf&ef ppfwyfrsm;zGJUpnf;onfhtcg rGef*kdvGdKufEG,frsm;jzpfaom
ud&mwrsm;yg0ifcJhbl;ygonf/ xkdYaMumifha½S;acwfjrefrmEkdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGif
vnf;? xkduJhokdYyiftm&d,efbmompum;ESifhtwl? ,Ofaus;rSKukdvufcHajymqkdolrsm;a&m/ rdrdwkdY\&if;
jrpfrGef*kdvGdKkufbmompum;ajymqkdolrsm;yg? a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(uk (ukd;-2/pm-154)
-2/pm-154)/
tif'kdrGef*kdvGdKkuf[kac:aom cwåd,trsKd;tEG,frsm;teufrS a½S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;
0ifa&mufvmonf[k twdtusajymEkdifonfhumvrSm AD-3&mpktwGif;ujzpfygonf/ tb,faMumifh
qkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'owGifa&muf½SdaeNyDjzpfonfh
taxmuftxm;rsm;½SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta½SUbufurf;rS em**sLeduGef'ga'owGif
AD-3&mpkua&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfü oD[kdVfrSax&0g'&[ef;awmfrsm;omomemjyKc&D;xGufcJh
onfa'orsm;ukdaz:jy&mwGif ]]ud&mwa'o}}vnf;yg0ifonfukdawGU&ygonf/ ,if;tcsdefu ,if;
ausmufpmwGif az:jyxm;aom ud&mwa'oqkdonfrSm]][dr0EÅmawmif\awmifbufeDayg? blwefe,f
rsm;rSpí tmoH? rPdyl? ppfwaumif;? &ckdifurf;a'oESifh jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0uRef;ay:xd}} jzpf
aMumif; okawoDrsm;u? r[mom&wusrf;? [m&d0Housrf;? rmua@;,yl&mrfusrf;? AD-150cefYu
wkdavrD(PTOLEMY)\rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;íjyqkdxm;MuNyD;jzpfygonf(uk (ukd;-15/pm-15) (ukd;-9/
-15/pm-15)/(uk
pm-51)
pm-51)/ a½S;OD;&ckdifwkdYonf tm&d,ef,Ofaus;rSKESifhtwl/ *kyÜwtu©&m? ouúwbmomta&;tom;
wkdYukdonfaqmifcJhMuygonf/ a½S;OD;&ckdifrsm;onf rGef*kdvGdKufrsm;jzpfí? tdE´d,EkdifiHwGif tm&d,efwkdY
ESifh a&m,Sufaexkdifum tm&d,ef,Ofaus;rSKukdvufcHusifhokH;cJhMuaomfvnf;? tm&d,efbmompum;
ukd ajymif;vJajymqkdjcif;r½SdcJhyg/ rdrdwkdY\rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukdom jyKpkysKd;axmifajymqkdcJh
Muolrsm;jzpfygonf/ okdYaomf AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'ookdY rlv&ckdifrsm;0ifa&mufonfhtcg?
txufwGifjrefrmokawoDtcsKdUawG;qcJhouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;
vnf; a&m>yrf;ygvmcJhrnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY0ifa&mufvmNyD;aemuf &ckdifjynf
wGif ½Sd&if;pGJjzpfaom j'mAD'D;,ef;rif;quf(tmeE´pNE´ausmufpmyg yxrrif;qufukdqkdvkdygonf)ukd
jzKwfcsum AD-370wGif ]]'GifpjE´}}tp½Sdaom tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukd pwifwnfaxmifonf[k,l
qygonf/ ,if;wkdYwnfaxmiftkyfpkd;cJhaomNrdKUawmfonf a0omvDNrdKUjzpfaomaMumifh? ,if;rif;quf
onf tdE´d,EkdifiHa0omvDjynf ousomuD,tEG,f0if rif;rsKd;rif;EG,frsm;r[kwfcJhvQif? a0omvDjynf
wGiaf exkid cf MhJ uum? tm&d,ef,Ofaus;rSKukv d ufcu H sifo
h ;Hk í? rGe*f v
dk KdG uf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmif
ajymqkdaecJhMuaoma½S;OD;&ckdifrsm;rSwyg;tjcm;rjzpfEkdifay/ tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY &ckdifjynfukdatmifEkdif
NyD;aemuf½Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;twGif a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG, fo Gm;ygonf/ xkdYa Mumifh& ckdi fvlrsKd ;rsm;wG if MopBwpf aoG ;ygonf [l aoma'guf wmS.K-
CHATTERJIESifha'gufwmS.B.QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;rSm ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD-3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifjynftwGif;okdY tokwfvkduf/ tokwf
vku d 0f ifa&mufcMhJ uygonf/ tif'rdk eG *f v
dk KdG ufwYdk onf AD-6&mpkwiG f wpfBudr0f ifa&mufcNhJ yD;]]0Dwpd NE´rif;}}
ukdNzKwfcsmum]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuonf/ AD-729aemufykdif;wGif tmeE´pNE´rif;uG,fvGefNyD;aemuf
AD-8&mpktwGif; tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYtvkH;t&if;eSifh0ifa&mufwkdufckdufcJhMuNyD; AD-788wGif ]]r[m
wkdif;pNE´rif;}}ukdeef;wifcJhMujyefygonf/ r[mwkdif;pNE´rif;onf ESpfaygif; 50cefYMumanmif;onfh ppfyGJ
twGif;üysufpD;oGm;cJhaoma0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfjyKjyifcJh&[ef½Sdygonf/ AD-10&mpkwGif rGef*kd
vGdKufwkdYaemufqkH;tBudrf0ifa&mufwkdufckdufNyD; a0omvDNrdKUawmfukdzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdY
0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf? ½Sd&if;pGJvlwkdYa&m,SufaexkdifvmMu&m ,aeY&ckdifvlrsKd;
rsm;qif;oufcJhMuNyD;? rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;vm&mrS? vuf½Sd&ckdifbmom
pum;wkdifatmif zGHUNzdK;wkd;wufcJhygonf/
þokdYqkdvQif vuf½Sd&ckdifbmompum;onf jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rS Armpum;ESifh tb,faMumifh
eD;pyfae&ygoenf;[kar;bG,f½Sdygonf/ tusOf;tm;jzihfqkd&vQif ArmESifh&ckdifwkdYonf rlvrGef*kdvGdKuf
&if;jrpfrSqif;oufvmMuNyD;? jrefrmvlrsKd;EG,fpk(MYANMAR TRIBES)wpfckwnf;wGif twlaexkdifcJhMu
í&if;jrpfbmompum;wlnDjcif;? vlrsKd;EG,fpkwpfckwnf;aexkdifcJhMujcif;? AD-10&mpkcefYrSpí taemuf
bufEidk if rH sm;ESit
hf quftoG,ef nf;yg;cJNh yD;? ta½SUbufjrefrmjynftv,fyidk ;f ESio hf mqufqrH KS ykrd rdk sm;jym;
vmjcif;wkdYaMumifhjzpfonf[kqkd&ygrnf/ yk*Hacwfausmufpmrsm;wGif &ckdiftokH;tESKH;? &ckdiftoHrsm;yg
0ifaeonfuvnf; taxmuftxm;jzpfygonf/ AD-6&mpkrwkdifrDu &ckdifbmompum;ajymí? *kyÜw
tu©&m? ouú#?ygVdbmomwkdYa&;om;aom a½S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm; oHwGJc½kdifxda&muf½SdaeMuygNyD/ ivkH;
armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom &ckdiftrnfukdAsnf;ESifho&wGJí a&;om;aeonfhtaxmuftxm;awGU
&ygonf/
a½S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygif;rsm;pGmaecJhMuNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rSKudk vufcH
usifoh ;Hk cJMh uaomfvnf;? tm&d,efbmompum;ajymqko d mG ;aom vlrsKd;pkrsm;wGif ryg0ifyg/ rdrw d Ydk \&if;
jrpfbmompum;uko d m ajymqkcd MhJ uygonf/ xkpd Ofuajymqkcd ahJ om &ckid b
f mompum;onf ,aeYajymqkd
aeMuaom &ckdifbmompum;ESifh wax&mwnf;rwlnDonfhtjyif? ]]&ckdif}}[kaomtrnfukdvnf; r&½Sd
ao;yg/ vuf½Sd&ckdifbmompum;onf a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmifajymqkdvmcJhonfYrGef*kdvGdKuf&if;jrpf
bmompum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaom bmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdY,kHMunfaom Ak'¨omoem
ryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;armhvmaom? jA[®P0g'Drsm;pkd;rkd;vmaom AD-3-4-5&mpk
rsm;twGif;rSpí tdE´d,ta½SUzsm;a'o ppfwaumif;e,fajrukdjzwfoef;um &ckdifurf;ajrmifa'o
okdYajymif;a&TUtajccsvmMuaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd usef&pfaomr*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}
[kac:í? olwkdYaexkdifaome,fajrukd ]]&u©dwyl&}}okdYr[kwf]]&u©yl&}}[kac:qkdcJhMuygonf/
xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom ]]&du©dw}}[laomyk'fukdtpGJjyKí ]]&u©dw}} ]]&u©dKuf}}]]&u©dKif}} ]]&ckdif}}[k
ajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
okdYaMumifhuRefawmfwkdY&ckdifvlrsKd;rsm;onf MopMwpf(okdYr[kwf)j'mAD;'D;,ef;aoG;ygaom tif'kdrGef*kd
vGdKufrsm;rS qif;oufvmolrsm;jzpfNyD;? vuf½Sd&ckdifbmompum;rSmvnf;? a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmif
&mrSzGHUNzdK;wkd;wufvmcJhonfhrGef*kdvGdKuf&if;jrpf bmompum;rSqif;oufzGHUNzdK;vmaombmompum; jzpf
aMumif;wifjytyfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1)acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969-&efukef) a'gufwmoef;xGef;
(2)tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ (1983) vrf;pOfygwD
(3)urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm;-y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(4)AdóEkd;NrdKUa[mif;ESifhorkdif;tjrif OD;b½Sif
(wuúokdvfynmya'ompmapmif wGJ(1)? ykdif;(3)1966-pufwifbmv)
(5)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm;(1988) xGef;a&Tckdif
(6)The New Stone Age of Burma (Working Peoples' Daily 29/3/64) Prof: Nyi Nyi
(7)The Story of Indo-Pakistan (Karachi-1969) S.F. Mahmud
(8)The OutLine of History H.G.Wells
(9)A History of Chittagong (vol-1)(Chittagong University 1988) S.B.Qanungo
(10)The Making of South East Asia (Landon-1966) G.Coedes
(11)The Living Races of Man (London-1965) G.S Coon
(12)The History and Culture of Indian People (Vol-1)(London-1952) S.K Chatterji
(13)The Culture Heritage of India (London-1954) S.K Chatterji
(14)Ancient Arakan (Ph.D Thcsis) (National University, Australlia-1977) P.Gutman
(15)An Introduction to the Study of Theravada N.R. Ray
Buddhism in Burma (Calcutta University-1946)
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ a&Trif;-a0omvDESifh{u0PÖ &ckdifo[m,toif;aiG&wkpmapmif?1987)
2/ oef;xGe;f acwfa[mif;jrefrm&mZ0if/
3/ Dr. S.B Qanungo-A History of Chittagong.
4/ H.G Rawlinson-The Concise History of Indian People.
5/ K.S Latourette-A History of Far East.
6/ Pamela Gutman-Ancient Arakan.
7/ Maurice Collis-Arankan's Place in the Civilization of the Bay.
&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrf;aMumif;
armifjyL;(oHwGJ)
&ckdifvlrsKd;wkdY\Zpfjrpf? &ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmonfhvrf;aMumif;ESifhywfouf ?
pma&;ol\ tjrifuadk &;om;&ef/ pmzwfot l csKUd uwku
d wf eG ;f ygonf/ okawoeawGU&Srd eI nf;yg;ao;jcif;?
ukd;um;&ef pmtkyfpmwrf;rsm;rvkHavmufao;[k,lqjcif;wkdYaMumifh ra&;om;jcif;jzpfygonf/
þtaMumif;ESifhywf oufí pma&;olonf 1996ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;trSwf(19)wGif
]]tjrifopf&ckid ef 'd gef;}} trnfjzifth pterQut dk enf;i,fa&;om;cJb h ;l ygonf/ okYdaomf,ckvufvrS ;f rDorQ
pmtkyfpmwrf;rsm;ukd xyfrHavhvmqifjcifí? &ckdifvlrsKd;rsm;\ ZpfjrpfESifhvrf;aMumif;ukdwifjyygonf/
tawmfus,fus,f jyefYjyefYa&;om;vkdaomfvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKEkdifonfhtwkdif;twmtwGif;?
pm½Iolem;vnfatmif BudK;pm;í a&;om;wifjyvkdufygonf/
OD;pGmtm;jzifh? &ckdifwkdY\ZpfjrpfESifhywfoufí? &ckdifwkdY\orkdif;OD;taMumif;ukda&;om;xm;aom
&ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdrsm;ukd tenf;i,frQwifjyvkdygonf/ &mZ0ifrsm;wGif &ckdif\ZpfjrpfESifhywfouff
í a&;om;xm;rIrsm;tm;vkH;wlnDMuonf[kqkd&rnfjzpfaomfvnf;]]&ckdif}}[laomtac:ta0:ESifhywf
oufít,ltquGJuGm;jcm;em;Muygonf/ tusOf;rQa&;&vQif]]&ckdifZmwd0HoarmfuGef;pm}}ayrlü?upäy
e'Djrpf0wGif ]]&tkdifyif}}wkdYukd ckwfxGif½Sif;íaevmcJhMuí ]]&*kdifom;}}[kac:qkd&mrS ]]&ckdifom;}}jzpfvm
aMumif;awGU&ygonf/ wzef"n0wD&mZ0ifwiG af z:jyonfh ]]i&u©Kd uf}}bDv;l ukt d pGjJ yKí ]]&u©Kd uf}}]]&u©Kd if}}
]]&ckdif}}jzpfvmonf[k,lqNyD;? &ckdiftp i&u©dKufu[kqkdoluqkdygonf/ tpOftvmt&trsm;pkvufcH
vmMuonfrSmBC- 3300cefYu? yxr"n0wDukd pwifwnfaxmifcJhonfh ousomuD,trsKd;? cwåd,
tEG,fjzpfonfh ]rm&,k}rSpwifcJhaomaMumifh ]]&ckdiftprm&,ku}}[líjzpfygonf/ ,if;wkdYtjyifrMum
ao;rDurS aemufqkH;ay:aygufvmaomt,ltqrSm ]]&ckdiftp'Gg&m0wDu}}?]]&ckdiftp 0goka'0u}}[l
íjzpfygonf/ ,if;t,ltqukd wifjyaom&mZ0ifq&mu? &ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu[k,l
qvQif oHwGJc½kdifrSm oD;jcm;jzpfoGm;rnfjzpfí? &ckdiftp0goka'0uqkdonfukd trSef,loifhaMumif;?
"goka'0? Ava'0wkdYonf &ckdifvlrsKd;\tpjzpfNyD;? &ckdifbmompum;onf ,if;tcguyif&SdaecJhum?
]]&ckdif}}]]&du©dwyl&}}[laomtrnfrsm;onf ,if;tcsdef BC-6000cefYuyif&SdaecJhonf[lí (&ckdifñTefYzl;
trSw5f wGi)f a&;om;xm;ygonf/ &rf;jynfah wmifausmif;q&mawmfBuD;url? &ckid &f mZ0ifvmþ taMumif;
t&monf '@m&DozG,fjzpfaMumif;? 0goka'0wkdYa&muf&SdcJhonfh'Gg&0wDonf ,cktcg &ckdifa'o&Sd
oHwGJNrdKU rjzpfekdifaMumif;? 'Gg&0wDNrdKUonf tdE´d,jynfajrmufykdif;wGifom&SdoifhaMumif;ukd
a0befo;Hk oyfjycJo h nft h jyif (tus,fu?dk &ckid &f mZ0ifopfusrf; y-wGw J iG ½f yI g)? acwfopfoak woDtcsKdU
uvnf;? 0goka'0? Ava'0wkYdacwfonfBC- (7)&mpkomjzpfNyD;? tdE, d´ ajray:wGijf zpfaMumif; a&;om;Mu
ygonf/
þokdYjzifh&mZ0ifaMumif;t& ,lqvmcJhMuonfhtjrifrsm; tuGJuGJtjym;jym;awGU&onfhtjyif?
&mZ0ifaMumif;rsm;t& ,lqum &ckid v f rl sK;d rsm;onf? tm&d,efrsm; (ARYANS)- jzpfonf[k vnf;aumif;?
tm&d,jdk 'mAD', D efrsm;(ARYO-DRAVIDIANS) jzpfonf[v k nf;aumif;? rGe*f v dk jdk 'mAD',
D efrsm; (MONGOLO-
DRIVIDIANS)jzpfonf[kvnf;aumif; ,lqa&;om;cJhMuonfrsm;ukdawGU&ygonf/ xkdYaMumifh
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukd okawoetjrifjzifh avhvmokH;oyfMunhfrdygonf/
jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;\blrdajrvTmwl;az:rIrsm;t& BC- 1600rS 5000twGif;wGif ausmufacwf
v,fjzpfwnfcJhygonf(ud (udk;-1/pm-80)
-1/pm-80)/ ausmufMurf;acwfonf BC- 16000rwkdifrDjzpfí? ausmuf
acwfaESmif;onf BC- 5000aemufykdif;jzpfygonf/ ppfwaumif;? ucsm;? rPdyl&? &ckdifa'orsm;onf
ausmufacwf,Ofaus;rIwNydKifeufwnf;xGef;um&ma'orsm;jzpfMuonf/ ,if;a'orsm;wGifawGU&
onfhausmufacwfokH;ypönf;rsm;rSmBC-2000rwkdifrDu,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm; jzpfMuonf
(uk;d -6/pm-31^2)
-6/pm-31^2)/ &ckid af 'o\ausmufacwfaESmif;umvonf BC- 5000rS 2000cefYxjd zpfNyD;? BC-
2000cefYwGif aMu;acwfokdYul;ajymif;onf[k,lq&ygrnf/
jrefrmEkid if wH iG f ausmufacwfvufeufypön;f rsm;ukd ajrmufbufucsifawmifwef;rsm;rS awmifbuf
jrdwftxdvnf;aumif;? ta&SUbuf&Srf;jynfe,frS taemufbufoHwGJxdvnf;aumif;awGU&ygonf(ukd;-
1/pm-83)/okdYaomfjrefrmEkdifiHü jzpfxGef;cJhaom ausmufacsmacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rIukd
rawGU&ay(ukd;-1/ pm-120)/ xkdYaMumifh&ckdifa'otygt0if jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;wGif BC- 2000rwkdif
rDumvuNrdKUjy,Ofaus;rIr&Sd[k ,lq&rnfjzpfygonf/
a'gufwmoef;xGef;u]]ta&SUawmiftm&SwckvkH;\ausmufacwfum; BC- 1000twGif;ujzpfí?
c&pfawmfay:csdefü ausmufacwfrSaMu;avm[macwfokdYul;ajymif;qJjzpfonf}}[k (ukd;-3/pm-14)
qkdonf/ okdYaomf&ckdifa'o&SdtmeE´pNE´ausmufpmt& BC- 7&mpkcefYuyif ,Ofaus;rItqifhjrifhrm;aom
NrdKUjywnfaxmifxm;NyD;jzpfaMumif; az:jyxm;ay&m? &ckid af 'o\ausmufacwfonf BC- 1000twGi;f u
rjzpfEidk o f nfrmS xif&mS ;ygonf/ okYd aomf owdjyK&eftcsufrmS ausmufpmyg tapmqk;H rif;rsm;\trnf
rsm;rSm? ouúw? okYd r[kwf ygVdtrnfrsm;r[kwo f jzifh xkrd Qapmaomtcgu &ckid af 'ookYd tEd , d´ ,Ofaus;
rIra&muf&SdEkdifao;[k (ukd;-3/pm-72) -3/pm-72)vnf;,lqMuygonf/
pma&;olonf &ckdifjynfe,ftwGif; ausmufacsmacwfvufeufypönf;rsm;ukd ajrmufykdif;rSma&m?
awmifykdif;wGifygawGUzl;ygonf/ tcsKdUurkd;BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmufykqdef[kac:Muygonf/
pma&;olowdjyKrdoavmuf ,if;rkd;BudK;oGm;rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;&Gmrsm;wGifrl? aq;buf
0ifonf[k ,lqNyD;? aoG;íaq;az:pyf&eftwGuf odrf;,lxm;wwfMuygonf/
jrefrmEkid if w
H iG f BC- 4000 cefYuyif aMu;acwfoYdku;l ajymif;onf[k (uk;d -1/pm-121)tcsKUd u,lq
Muaomfvnf;BC- 2000cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;awGU&Sd&onfY
(ukd;-2/pm-45)
-2/pm-45)tjyif/ 1886ckESpfu ppfwaumif;c½kdif? oD'guGef'ga'oawmifukef;rSawGU&aom
ausmuf'g;½SnfrSm? &ckdifa'oausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfí BC- 2000rwkdifrDu
jzpfonf[k (ukd;-6/pm-32) od&ygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; xkdacwfu aexkdifcJhMuonfh vlom;wkdY\trsKd;tEG,fESifhpyfvsOf;í ynm&Sif
rsm;t,ltqrwlnDMuyg/ okdYaomfausmufacsmacwfrwkdifrD ta&SUawmiftm&SwcGifvkH;wGif ,ckaexkdif
aomvlrsKd;rsm;\a&S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckysHUESHUcJhonf[kynm&SifwkdY qkdkMuonf/ ,leefESifhwdbuf
e,fpyfonf? xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'ojzpfonf[kvnf;,lqMuygonf/ ,if;a'orSta&SUawmif
tm&SwpfcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\,Ofaus;rIt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGifvkH;wGifawGU&onf[k
qkdygonf/ ,if;acwfuvlYOD;acgif;cGHrsm;ukd avhvmMunhf&m? a&S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf/ eD*½GdKuf
rsKd;qufESifh MopBwdKvGdKufrsKd;quf[lí? t"dursKd;qufBuD; (3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m
,Suaf eonfuadk wGU&onf(uk;d -7/pm-13)/ ygaru© C.S.COON urlausmufacwfv,fEiS hf ausmufacsm
acwfwGif? jrefrmEkdifiHESifhta&SUawmiftm&SwpfcGifvkH;onf MopBwdKvGdKuf? rDvmeDqD,rf? eD*&ufwkdYESifh
rGe*f vdk KdG ufrsKd;&if;rf sm;[k (4)rsKd;wnf&adS Mumif;? okYd aomfa&S;tcgu rGe*f v
dk KdG ufwYdk prd 0hf ifreI nf;yg;cJah Mumif;/
vuf&Sdta&SUawmiftm&SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif? rGef*kdvGdKufrsKd;&if;toGifo@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rIrSm
rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJhonf[k THE LIVING RACES OF MAN usrf;pmwGif
a&;om;xm;ygonf/
a'gufwmS.K CHATTERJI uorkdif;rwifrDaomfu &ckdifppfwaumif;a'owGif MopBwdKtm&S
&ckdifEG,frsm;ESifh? w½kwfwdbufEG,frsm;aexkdifcJhMuonf[k twdtusa&;ygonf/ okdYaomfrsufarSmuf
okawoDrsm;url &ckid w f Ydk onfwb d ufE,G zf mG ;rsm;omjzpfMuonf[k ajymMuonf/ a'gufwmQANUNGO
url &ckid v f rl sKd;wGiMf opBwpfaoG;ygonf[k (uk;d -6/pm-32)pGpJ NJG rJNrJ,MHk unfonf/ MopBwdKvGKd ufwYdk &ckid /f
ppfwaumif;a'otygt0if ta&SUawmiftm&SwcGiyf sUH ESUH aexkid cf MhJ uonf/ ausmufacwfu MopBwdKvGKd uf
wkYd ? em*gvef? rPdy&l ? Bwdy&l ? rDZ&dk rf/ ppfwaumif;ESihf &ckid af 'orsm;wGif vSnv hf nf aexkid cf MhJ uonf/
pl;xk;d pku
d yf sKd;enf;ukw d wfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJvu dk jf cif;?om;ig;&Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[k
(ukd;-6/pm-32),lqonf/ &mZ0ifrsm;uaz:jyaom? om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aom ]]&du©rsm;}} rSmxkdolrsm;
jzpfrnf[k PHAYRE awG;qcJb h ;l onf/
tcsKdUokawoDrsm;u &ckdifurf;½kd;wef;wGif tapmqkH;aeoGm;Muolrsm;wGif rGefwkdYvnf;yg0ifonf
[kqkdMuygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdYa&mufaomtcg &Sd&if;pGJMopaBw;eD;&Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESifh awmifbufa'orsm;okdYwkdufxkwfcJhonf[k ,lqMuonf/ rGefwkdYonf aemiftcgwGif jrefrmEkdifiH
tv,fykdif;ESifh rkwårauGUywf0ef;usifukdvTrf;rkd;cJhMuNyD; crmwkdY0ifa&mufwkdufckdufaomtcg jrefrmEkdifih
taemufawmifbufyifv,furf;½kd;wef;(jrpf0uRef;ay:a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdYqkwfcGgcJhygonf
(ukd;-6/pm-34)/ tcsKdUurl &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifcJholrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[kqkdMu
ygonf/ okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukdavhvmaomtcg ]]eD*&ufwkdrsm;udk N'mAD;'D;,ef;rsm;[lí
vnf;qkdMuao;&m}}[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aomrGefcrm}}[kvnf;aumif;(ukd;-1/pm-
114)qkMd uonfuadk xmuf½í I ? eD*&ufww dk Ydk onf? N'mAD;'D;,ef;rsm;yifjzpfí? MopBwdKtm&SE, G 0f if rGecf rm
wkdY\rsKd;&if;jzpfonfudkawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;okawoDrsm;u rkwåryifv,fauGU0ef;usifwGif?
rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYukdwkdufckdufcJh&onf[k (ukd;-3/pm-81)qkday&m rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdUESifh
aoG;aESmxm;onf MopBwpfrsm;jzpfí? aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf;a&m,SufcJhaMumif;avhvm
awGU&Sd&ayonf/ MopBwpfftkyfpkwGif eD*&ufwkd[kac:aom rGefcrmwkdYrSm BopBwdKtm&Srsm;jzfpí? qvkH?
rav;? tif'kded&S? ykdvDed&S? rDaved&SwkdYrSm MopaBw;eD&Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a&S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf/ tdEd́,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC -5000cefYwGif tdEd́,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifNyD;jzpfygonf/ olwkdYukd Xmaewkdif;&if;om;
j'mAD';D ,ef;rsm;[kvnf; qkyd gonf/ MopBwdKvGKd ufwYdk onf tdE, d́ ? jrefrmESihf ta&SUawmiftm&Sa'orsm;
ukd ausmfvGefí MopaBwvswkdufxdysHUESHUaexkdifMuygonf/(udk;-8/pm-148^9)/ S.K CHATTERJI u
MopBwpfbmompum;ajymol ]]rkPmÖ }}ESihf ]]cgqD}} wkYd ,ckwidk f tdE, d´ wGif &Sad eao;NyD;? rGew
f Ydk\a&S;acwf
om;acsmhaw;uAsmwpfy'k w f iG /f ,if;wkYd \rlvae&mukd tdE, d́ ta&SUbufurf;rS]um&mrefa';vf}a'ojzpf
aMumif; az:jyxm;ygonff(ukd;-1/ pm-89) pm-89)/
rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oukda&muf&SdaexkdifcJhMuonfrSm BC 1500cefYu
jzpfayrnf/ ,if;wkdYonf MopBwpftEG,frsm;jzpfojzifh/ &ckdifa'o\ausmufacsmacwf,Ofaus;rIrSm
MopBwpf,Ofaus;rIjzpfonf[k ,lqygonf/ N'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oüaecJhMuonfukdyif/ rGefwkdY
onf MopBwpfE, G 0f ifj'mAD;'D;,ef;wkYd EiS hf rskK;d &if;wlonfut dk aMumif;jyKí okawoDrsm;u? &ckid af 'owGif
tapmqkH;aexkdifoGm;Muolrsm;wGif rGefvlrsKd;rsm;yg0ifonf[k qkdcJhMujcif;jzpfayonf/ j'mAD;'D;,ef;wkdY
&ckdifa'ookdYajymif;a&TUaexkdifcJhMu&onfh taMumif;&if;ESifh tajctaeukdtenf;i,fa&;ygrnf/
orkdif;ynm&Sifrsm;u tdEd́,EkdifiH\ausmufacwfukd BC -10000rS 4000twGif;owfrSwfygonf/
(udk;-8/pm-13)
-8/pm-13)/ BC -4000cefYwGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwf,Ofaus;rSKokdY ul;ajymif;ygonf/ tdE´d,
EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdE´d,jynftESHUtjym;ü
a&S;a[mif;,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;rsm; ay:aygufcJhonf/ (ukd;-2/ pm-93) pm-93)/ H.G. WELLS u**Fgjrpf
0Srf;rSm j'mAD;'D;,ef;wkdY\,Ofaus;rIonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rI? tD*spf,Ofaus;rIrsm;ESifh acwfNydKif
xGef;um;cJhbG,f&Sdonf[k THE OUTLINE OF HISTORY pm-17wGifa&;om;cJh\/ urÇmhorkdif;okawoD
rsm;\a&;om;csufrsm;t& qlar;&D;,ef;,Ofaus;rIonf BC -4000rS 1200Mum;umvwGifxGef;um;cJh
ygonf/ okawoDwYdk\tqkt d & tD*spv f rl sK;d [lí ay:aygufvmNyD;aemuf/ tD*spjf ynfonf BC -2740ESihf
2270Mum;wGif ,Ofaus;rItjrifhqkH;tqifhokdYa&muf&SdcJhonf(ukd;-2/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ESifh
ESKdif;pmvQif **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIxGef;um;csdefonf BC -2500cefY[kowfrSwfvQif r,kwfrvGef&Sday
rnf/ tdE´Kjrpf0Srf;,Ofaus;rIESifh ESKdif;pmvQif ESpf 1000eD;yg;cefYaemufusrnfjzpfonf/
þuJhokdYj'mAD;'D;,ef;wkdY tdE´Kjrpf0Srf;ESifh**Fgjrpf0Srf;wkdYü ,Ofaus;aomvlUtzGJUtpnf;rsm;xGef;um;
aecsdef BC -2000cefYwGif? tm&Stv,fykdif;rS tm&d,efvlrsKd;wkdYonf? tdE´d,EkdifiHtaemufajrmufbuf
rS tvk;H t&if;ESi0hf ifa&mufwu dk cf udk cf MhJ uonf/ tdEK´ jrpf0rS ;f ukOd ;D pGmodr;f yku d íf yef*syfjynfe,fwiG f tajc
csMuonf/ ,if;aemuftm&d,efwkdYonf BC -1000rwkdifrD ta&SUbufokdYqufí e,fajrcsJUxGifvmum
**FgjrpfEiS hf ,rkeH mjrpf0rS ;f a'orsm;ukd odr;f ,lu r*"ekid if u H xdk al xmifvu dk Mf uygonf(uk;d -9/pm13^14)/
,if;tcsdefrSpí j'mAD;'D;,ef;,Ofaus;rINydKuGJoGm;um? tm&d,efwkdY\a0',Ofaus;rIvTrf;rkd;vmygonf/
tm&d,efwYdk 0ifa&mufwu dk cf u
dk rf rI sm;aMumifh j'mAD;'D;,ef;wkYd ? tdE, d´ awmifyidk ;f a'orskm;ESihf ta&SUzsm;a'o
rsm;okdY qkwfcGgcJhMuygonf/
BC -750cefYwGif tm&d,efwkdY tdE´d,wEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;NyD;jzpfygonf(ukd;-1/pm-153)/ tm&d
,efwkdYwkdufckdufrIrsm;aMumifh? **Fgjrpf0Srf;rSqkwfcGgcJhMuonfh j'mAD;'D;,ef;wkdYonf? tdE´d,ta&SUzsm;&Sd
Ekid if ?H e,fajrrsm;okYd 0ifa&mufcMhJ u&m? &ckid af 'ookYd j'mAD;'D;,ef;wkYd tpkvu dk tf NyHKvku d 0f ifa&mufum tajc
csaexkdifcJhMuonfrSm BC -1000ywf0ef;usifujzpfrnf[k ,lqygonf/
orkdif;rwifrDacwf tdE´d,jynfwGif tkd;vkyfief;twwf/ qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;twwf? avS
um;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm; pwifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh ta&SUawmif
tm&SwcGif ysHUESHUcJh[ef&Sdonf(ukd;-8/pm-149)/ j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg?
,if;twwfrsm;ukyd g onfaqmifcMhJ uNyD;? &ckid u f rf;ajcütajccsaexkid cf sdew f iG rf l qG;rsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;rS
aus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;okdY ajymif;vJaecsdef[k ,lq&onf/ tcsKdUaom&mZ0ifokawoD
rsm;u "n0wDNrdKUpwifwnfaxmifcsed u f dk BC -3325[kq k Mkd uonf/ okawoDO;D csex f eG ;f url a&S;a0omvD
jA[®vm&mZmrif;\acwfudk BC -5315xda&S;usí wGujf ycJo h nf/ þrQumv&Snv f Qm;cJo h nfrmS ausmuf
cwf? aMu;acwf? oHacwftqifhqifhul;ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½Gmi,frsm;avm[k awG;qbG,f&Sdyg
onf/ vlrsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;tjzpf aygif;pnf; pk½;Hk rdaomtcg? aqGrsKd;pk?vlrsKd;pktyk pf t k vkud f tkycf sKyfol
tBuD;tuJrsm;&SdcJhMuayrnf/ "n0wDNrdKUwnfaqmufcsdefwGifum;? vlrsKd;pkwpfckvkH;pnf;vkH;rdum ,Of
aus;rItqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
tmeE´pjE´ausmufpmt&ajym&vQif "n0wDNrdKUukd BC -6&mpkwiG f pwifwnfaqmufonf[q k pdk &m
&Sdygonf/ ausmufpmyg BC -518rS AD -370xdrif;qufukd "n0wDrif;quf[kqkd&ygrnf/ ausmufpm
ygrif;rsm;\trnfrsm;rSm? ygVdokdYr[kwf ouúwppfppfrsm;r[kwfojzifh tdE´d,,Ofaus;rIpuf&dyfrxif
ao;[k a'gufwmoef;xGe;f u (uk;d -1/pm-72),lqonf/ PAMELA GUTMAN uvnf;? tdE, d´ trnf/
ouúwtrnfr[kwf[k(ukd;-10/pm-39) qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSm trSefjzpfygonf/
,if;tcsdefwGif rGef*kdvGdKufwkdYvnf; &ckdifa'ookdYra&muf&Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg
yxrqkH;aom rif;qufonf/ **Fgjrpf0Srf;rSajymif;a&TUvmum &ckdifa'owGiftajccsaexkdifcJhMuonfh
j'mAD;'D;,efwkdY wnfaxmifcJhonfrif;qufjzpfaMumif;,lqygonf/
TIBETO-BURMAN [kac:qkdaom wdbufjrefrmEG,frGef*kdvGdKufwkdY\ rlvaexkdif&mt&yfa'oukd
w½kwfjynfajrmufbufESifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf&Sd uefpke,frS axmifjrpf0Srf;jzpfonf[kawGU&
ygonf/ BC -2000cefYu xkad 'owGif ausmufacwfaESmif;,Ofaus;rIjzpfygonf/ ¤if;wkYd udk w½kww f Ydku
rMumcPvma&mufwkdufckdufMuojzifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf? jrpf0gjrpfzsm;cH&mt&yfESifh
]]ukdukdaemf}}a'ookdYajymif;a&TUcJh&ygonf/ (udk;-1/ pm-107)/ ,if;wkdYawmifbufokdYqkwfcGgvmcsdefukd
a'gufwmQANUNGO-uBC -1500cefY[k,lqygonf/ BC -1000cefYwGif w½kwfwkdYvma&mufaESmuf
,Sufjyefojzifh/ ,if;rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;rStcsKdUvlrsKd;pkrsm;rSm wdbufjynfbufokdY0ifa&mufoGm;MuNyD;?
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYajrmufbufrS 0ifa&mufMuygonf/ tcsKdUum;jrefrmEkdifiHajrmufzsm;&Sd oHvGifESifh
rJacgifjrpfzsm;0ef;usifwGif tajccsNyD;vQif? rsm;pGmaomvlrsKd;pktkyfpkrsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;
pkefqif;cJhNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefum? r*"wkdif;txdysHUESHUa&muf&SdoGm;ygonf/
þae&mwGif oJoJuGJuGJwifjy&ef&Sdygonf/ wdbufjrefrm[laom rGef*kdvGdKufrsKd;pdwfwGif? wdbuf
[dr0EÅm? ajrmuftmoHESifh tmoHjrefrm[lí rsKd;pdwf(3)rsKd;cGJygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?
ouf? ucsi?f jrefrmESihf vkv d [
dk í
l rsK;d EG,(f 6)ckyg0if&m? &ckid v f rl sK;d tpkonf? jrefrmrsK;d cGw
J iG yf g0ifygonf/
jrefrmrsKd;cGw
J iG yf g0ifaomvlrsKd;pkrsm;\rlvZpfjrpfonf? rGe*f v dk ;D ,m;uke;f jrifah wmifyidk ;f uefpek ,fywf0ef;
usifa'ojzpfygonf/ qkdvkdonfrSm ,aeY&ckdifvlrsKd;[lí qif;oufvmrnfh? xkdrlv&ckdifrsm;\Zmwd
e,fajronf? rGef*kdvD;,m;jynfawmifykdif;jzpfonf[k qkdvkdygonf/ xkdrlv&ckdifrsm;tpkonfBC -1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;í **Fgjrpf0Srf;? r*"wkdif;txdysHUESHUaexkdifcJhMuonfY rGef*kd
vGdKufvlrsKd;pkrsm;wGif yg0ifcJhygonf/
xko d v H iG Ef iS rhf aJ cgifjrpfzsm;a'orS rGe*f v dk KdG ufwYdktyk pf (k 3)pkuMJG uygonf/ yxrtkypf rk sm;wGif wdbuf
e,ftwGif;okdY0ifolu0ifoGm;ygonf/ jA[®ykwå&jrpfaMumif;jzifh tdE´d,jynfokdYa&mufolua&mufyg
onf/ tcsKdUrStmoH? rPdyl&e,frsm;wGif tajccsygonf/ jrefrmtEG,f0ifvlrsKd;pktrsm;pkrSm? oHvGifESifh
rJacgifjrpfaMumif;twkdif; ta&SUawmifbufokdYpkefqif;í? ,leefe,f,kef*fcsefa'owGif tajccsygonf/
¤if;wkdYrSm 'kwd,tkyfpkuGJjzpfygonf/ wwd,tkyfpkBuD;wGif ouf? csif;? ucsif(ucsifrSmajrmufbufrS
aemufusíqif;oufvmonf[k ,lq&ygonf)vlrsKd;pkrsm;jzpfMuNyD;? jrefrmEkdifihajrmufzsm;a'owGif
yifusef&pfygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpkBuD;rS jrefrmEkdifiHtwGif;tapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiHtwGif;ESifhtjyif
wGiaf e&mtus,jf yefYq;Hk ,lorl mS oufrsm;jzpfygonf/ oufwYdkonf c&pfEpS rf wkid rf u D yif tmoH? rPdy&l
tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifh? tv,fykdif;ajrjyefxd0ifa&mufcJhMuygonf/ orkdif;rSwfwrf;rsm;t&
BC -138wGif tokH;jyKaeNyDjzpfaom w½kwftdE´,vrf;rBuD;ukd taMumif;jyKí Ak'¨,Ofaus;rIukdoufwkdY
&&SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&ygNyD(ukd;-4/pm-16)/AD -1&mpk
wGif pwifwnfaqmufonfAdóEkd;ysLrsm;xuf ykdíapmygonf/ oufwkdYaemufrSrMumrDcsif;rsm;?
[l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fukdjzwfí0ifvmonf/ em*awmifwef;? csif;awmifwef;xdysHUESHU½kHru
awmifykdif;csif;rsm;rSm wpwpoHwGJc½kdifxdqif;oufcJhMuonf/ ysLrsm;0ifa&mufvmaomtcg oufwkdY
onf? jrefrmjynftv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfum? &ckdifajrmufzsm;a'oESifh jrpf0uRef;ay:a'o
rsm;okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD -9&mpkwi G f ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832) ESi?hf (a'gufwmoef;xGe;f u rGeNf rdKUwpfNrdKU[k,q l
í? a'gufwmLUCE ua&S;yJcl;[k,lqaom) ]]rJcsef}}(AD -835)ukd eefausmifwkdY0ifa&mufzsufqD;í?
,if;wkdYtiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfa'o0ef;usifwGif ae&m,lvmonf[k
a'gufwmLUCE upGpJ NJG rJNrJ,MHk unfygonf/ rGew kf Ydk rw
k rå bufoYdk qw k cf gG oGm;ygonf/ ysLwkYd um;ESp5f 00cefY
twGif;aysmufuG,foGm;ygonf/ AD -1510 ckESpfa&Teef;ausmh&Sife&ywdeef;wnfausmufpmwGif ]]ysL}}
trnfyg&SdaeNyD;? ,if;aemufykdif;wGif ysL[laomtrnfukd rnfonfhrSwfwrf;wGifrS &Smr&awmhacs/
a'gufwmoef;xGef;\a&;om;csufwGif jrefrmEkdifiHtv,fykdif;yltkdufajcmufaoGUaom ajrjyefYvGif
jyifokdY qif;&mürygolokdYr[kwf xkdrSwqifhqufvsufxGufcGgolrsm;wGif ]]&ckdifvlrsKd;}}udkawGU&ygonf/
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukdqef;ppfMunhfaomtcg &ckdifwkdYonf? jrefrmEkdifiHtwGif;ajrmufbuf
ESifh? ta&SUajrmufbufrS0ifa&mufí? jrefrmjynftv,fykdif;rSwqifh &kd;rukdausmfívmonf[laom
taxmuftxm;rawGU&yg/ &ckdifwkdYonf c&pfESpfrsm;rwkdifrDESpfrsm;pGmuyif? oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;
ywf0ef;usifa'orSyif jrefrmwkdYESifhvrf;cGJí tdE´d,ta&SUykdif;e,fajrrsm;okdY0ifa&mufcJhNyD; jzpfygonf/
a&S;OD;&ckdifrsm; BC -500cefYu tdE´d,EkdifiHtwGif;0ifa&mufvmonfhtcg tdE´d,EkdifiHukd tm&d,ef
,Ofaus;rIvTrf;rkd;aeNyDjzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rIu rGef*kdvGdKuf,Ofaus;rIxuftqifhtwef;jrifh
rm;ygonf/ rGe*f v dk KdG ufwYdk onf tm&d,efwYkd EiS ahf &m,Suaf exkid cf MhJ uNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rIvrT ;f rk;d jcif;ukd
cH&ygonf/
a&S;a[mif;acwfaumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD?0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf
,if;rGef*kdvGdKkufwkdYaexkdifcJhaoma'orsm;wGif yg0ifonf(uk (ukd;-1/pm-148)
-1/pm-148)/ tm&d,efwkdYESifh a&maESmí
,SOfwGJaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdYukd orkdif;q&mwkdYu tif'kdrGef*kdvGdKuf (INDO-MONGOLOID)rsm;[k
ac:Muygonf/ ,if;wkdYonftm&d,efwkdY\trsKd;(4)yg;ZmwfcGJjcm;rIwGif cwåd,rsKd;wGifyg0ifMuonf/
,if;cwå, d rsK;d wkYduadk &S;acwf &mr,e? r[mb&wusr;f rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}} (KIRATA)[kaz:jyxm;yg
onf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYonf tkyfcsKyfolvlwef;pm;wGifyg0ifí? ousomuD0ifrsKd;[kac:wGifcJhMuonf/
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYa&muf&Sdvmaom ,if;tif'kdrGef*kdvGdKkufvlrsKd;pkrsm;pGmteuf trsm;pkonf?
tm&d,efbmompum;okdYajymif;vJajymqkdaom [dE´Lrsm;jzpfMuNyD;? [dE´L,Ofaus;rIe,fy,ftwGif;okdY
rSerf eS af ygif;pnf;0ifa&mufcMhJ uygonf/ tcsKdUrlum; tdE, d́ tu©&muko d ;Hk í rdrw d Ydk &if;jrpfbmompum;ukd
jyKpkysKd;axmifcJhMuonf[k okawoDrsm; (ukd;-11/pm-88) -11/pm-88)a&;om;Muygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf
yif cwåd,trsKd;trnfcHum omuD0ifrif;rsKd;rif;EG,frsm;jzpfMuygonf/ a0omvDrSvpä0Drsm;ESifh? a&S;
a[mif;acwfa'0'[? aumvd, uydv0wfjynfwkdYrS? a*gwrAk'¨\trsKd;tEG,frsm;jzpfMuaom? omuD
0ifrsm;onfyifvQif rZÑdra'oücwåd,trnfcH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef
*kdvGdKufppfppfrsm; (okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh? tm&d,ef?j'mAD;'D;,ef? MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpf
rnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKufrsm;jzpfonf[k THE CHLTURAL HERITAGE OF INDIA
usrf;jyKq&mu a&;om;ygonf/
tdE´d,wGiftif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukdvnf;aumif;ajymqkdMuonf/ edaygEkdifiH&SdrGef*kdvGdKufEG,f0if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsKd;pkonftdEd́,
tu©&mukdokH;í rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;&Sdonf/ xkdjyif
a*gwrAk'¨yGifhNyD;aemuf? BC -324-308 wGifpkd;pHaom pE´*kwfrif;vufxufwGif tdE´d,ukdusL;ausmfvm
onfh r[mtvufpE´m;ukw d u
dk cf u
dk &f ef? ppfwyfrsm;zGUJ pnf;onft h cg? rGe*f v dk KdG ufE,
G rf sm;jzpfaom ud&mw
rsm;yg0ifcJhMuygonf/ xkdYaMumifha&S;acwfjrefrmekdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf;/
xkduJhokdYyif? tm&d,efbmompum;ESifh twl,Ofaus;rIukdygvufcHajymqkdolrsm;a&m? rdrdwkdY&if;jrpfrGef*kd
vGdKufbmompum;ajymqkdolrsm;yg a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(ukd;-1/pm-154)/ &ckdifa'ookdYtif'kd
rGef*kdvGdKuf? omuD0ifrsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf; ,if;uJhokdYyifyg0ifcJhayrnf/
tif'kdrGef*kdvGdKufEG,f0ifa&S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;0ifa&mufvmonf[kcefYrSef;í&aom
tcsdefrSm AD -3&mpkcefYujzpfygonf/ tb,faMumifhqkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufrsm; &ckdifa'o
twGif;okdY a&muf&Sdaeonfhtaxmuftxm;&SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta&SUbufurf;ajcrS
em**sLedueG 'f ga'owGif AD -3&mpktwGi;f ua&;xk;d cJah om ausmufpmwpfcsyfü? oD[Vdk rf aS x&0g'&[ef;
awmfrsm; omoemjyKxGufcJh&ma'orsm;ukd az:jy&mwGif]]ud&mwa'o}}[kyg0ifonfukdawGU&ygonf/
,if;tcsdefu ,if;ausmufpmwGifaz:jyaomud&mwa'oqkdonfrSm ]][dr0EÅmawmifwef;rsm;\awmif
buf? edayg? blwefe,frSpí? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;? &ckdifa'oESifh? jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0
uRef;ay:xdjzpfonf[k? olawoDrsm;u? r[mbm&wusrf;?[&d0Housrf;? rmua@;,syl&mPusrf;?
AD-150cefYu PTOLEMY \rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;jyqkdNyD;jzpfygonf(ukd;-12/pm-15/ukd;-6/pm-
51)/a'gufwmoef;xGe;f u &ckid af cwfO;D ukad jym&mwGif ,ckppfawGw0ku d üf ouúwbmomjzifah usmufpm
a&;xkd;olwpfpkonf? AD -5&mpkausmfupía&muf&SdaeaMumif;ajym&ygonf/ tu,fíxkdolrsm;onf
wdbufjrefrmtEG,f0ifrsm;jzpfMuvQif? jrefrmxufjrefrmEkdifiHwGif;ukdapmívmonf/ eDaygbufrS
ppfwaumif;ukdjzwfívmonf[kawG;qbG,f&Sdaeygonf[k (ukd;-1/pm-um;)a&;om;xm;ygonf/ xkd
olrsm;onf tdE´d,EkdifiHrSppfwaumif;e,fukdjzwfoef;0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;(0g)a&S;
OD;&ckdifrsm;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
rsufarSmuf&ckdifokawoDwpfOD;jzpfol eDrifoQif(ppfawG)u]]em;0wfwefqm0wfqifrIukd rGef*kdvGdKuf
wkYd wiG f txl;awGU&aMumif;? tm&d,efwYdk wiG f em;0wfwefqm0wfqifr"I avhrawGU&aMumif;? orkid ;f ynm
&SifwkdY\tqkdt&? tdE´d,[dr0EÅmawmifajcwGif wcsdefuaexkdifcJhMuaom? ousvlrsKd;? rv’vlrsKd;/
vpä0DvlrsKd;? r*"vlrsKd;rsm;rSm? tm&d,efrsm;r[kwfyJ rGef*kdvGdKufrsm;jzpfMuaMumif;? olwkdYonf,Ofaus;rI
"avhtvGefeD;pyfMuaMumif;/ rv’?vpä0D? r*"vlrsKd;rsm;onf? em;uGif;? em;a#mif;0wfqifolrsm;jzpfEkdif
NyD;? em;aygufBuD;pm&if;0ifolrsm;jzpfEkdifaMumif;? tdE´d,EkdifiH *kyÜwacwfausmufxGif;½kyfxkrsm;wGif?
em;a#mif;0wfqifrIukdawGU&aMumif;? uGif;em;a#mif;0wfqifrIonf tdEd´,,Ofaus;rIrSqufEG,fqif;
oufvmjcif;r[kwfaMumif;? rGef*kdvGdKufwkdY\rlvyif&if;,Ofaus;rIjzpfaMumif;? &ckdifa'owGif? uGif;em;
a#mif;0wfqifru I dk AD -4&mpkoYdkr[kwf 5&mpkuyif? yDjyifpmG awGU&aMumif;? av;NrdKUacwf/ ajrmufO;D acwf
rsm;wkdifatmif/ &ckdifwkdYuGif;em;a#mif;0wfqifMuaMumif;}}ponfjzifh &ckdif,Ofaus;rI"avhxkH;pHwpfckukd
wifjyxm;ygonf(ukd;-5/pm-41)/ uGif;em;a#mif;0wfqifaom rGef*kdvGdKufrsm;onf AD -4&mpkwGif
&ckdifa'ookdYa&muf&SdaeygNyD/ uGif;em;a#mif;0wfqifrI"avhonf? a0omvD?av;NrdKU?ajrmufOD;acwfrsm;
ukefqkH;onfhwkdif?&ckdifwkdY\,Ofaus;rIw\"avhwpf&yfjzpfcJhonfukdaxmuf½Ií
a&S;OD;&ckdifrsm;onf &ckdifa'ookdY AD -3&mpkcefYuyif pwifa&muf&SdaeNyD[k qkdEkdifygonf/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY ppfwaumif;e,fukdjzwfí &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg Ak'¨bmom
,Ofaus;rI? *kyw Ü tu©&m? ouúwbmom? ygVdbmomta&;tom;ESihf ? tm&d,efwYdk \,Ofaus;rI"avh
wkdYukd ,laqmifcJhMuygonf/ a&S;&ckdifwkdY\,Ofaus;rItrsm;pkonf tm&d,efwkdY\,Ofaus;rIyifjzpfaomf
vnf; tm&d,efbmompum;ukad jymif;vJajymqkjd cif;r&Scd yhJ g/ &ckid w f Ydk onf rGe*f v
dk KdG uf&if;jrpfbmompum;
ukd ysKd;axmifajymMum;vmcJhMuolrsm;jzpfMuygonf/ okdYaomf&ckdifa'ookkdY olwkdY0ifa&mufvmonfhtcg
txufwGifwifjycJhonfhtwkdif; jrefrmokawoDrsm;awG;qouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom
rGef*kdvGdKufrsm;vnf; a&m>yrf;ygvmvdr®nfjzpfygonf/ [dE´Kbmomukd;uG,folrsm;vnf;a&m>yrf;ygvm
rnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufcJhMuNyD;? &ckdifa'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rif;quf
(tmeE´pNE´ausmufpmygyxrrif;qufukd qkdvkdygonf)ukdjzKwfcsumAD -370wGif ]]'GifpNE´}}tp&Sdaom
tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukdwnfaxmifcJhMuygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rI\vTrf;rkd;rIaMumifh? rif;rsm;\
bGJUtrnfhrsm;? NrdKU&Gmtrnfrsm;ponfwkdYwGif tdE´d,trnfrsm;twkdif;? ygVd? ouúwtrnfrsm;ukd rSnfh
ac:Muygonf/ &ckdifwkdYu rdrdwkdY\rlvblwt&yfonf tdE´d,jynfr*"wkdif;jzpfonf[k tpOftquf
ajymprSwfyifjyKcJhMuygonf/ rGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'oukd pwifpkd;rkd;vmonfh AD -3&mpkcefYrSpí? &ckdif
a'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? rGef*kdvGdKufrsm;twGif; a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG,o f mG ;ygonf/ xkYdaMumifh &ckid v f rl sK;d rsm;wGif MopBwpfaoG;ygonf[al om a'gufwm S.K.CHATTERJI
ESifha'gufwmS.B QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;ukd ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD -3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifurf;½kd;wef;a'ookdYtokwfvkduftokwf
vkduf0ifa&mufcJhMuygonf/ ,if;wkdYonff AD -6&mpktwGif;uwpfBudrftvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufvmum
a0omvDukdwkdufckdufNyD; ]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuygonf/ okdYaomf rMumrDyif pNE´rif;rsKd;rSjyefvnfí
xD;eef;pkd;pHcJh&NyD;? AD -729ck tmeE´pNE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf/ AD -8&mpktwGif;? &ckdifa'oü&Sd&if;pGJ
vlrsm;ESifhyifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYESpfaygif;(60)cefYppfyGJrsm;jzpfyGm;cJhNyD;AD -788wGif? tif'kd
rGef*kdvGdKuftkyfpkwpfpku ppfyGJatmifjrifum? ¤if;wkdY\acgif;aqmifukda&S;a0omvDrif;rsm;uJhokdY ]]pNE´}}bGJU
cH,al pum? r[mwkid pf NE´}}[laombGUJ jzifh eef;wifco hJ nf[k ,lq&ygonf/ r[mwkid ;f pjE´onfa&S;a0om
vDrif;rsm;uJhokdY Ak'¨omoemukdouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;jzpfNyD;? ppfyGJtwGif;uysufpD;,kd,Gif;cJh
onfha0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfwnfaqmufcJh&onf[k ,lq&ygonf/
AD -10&mpkwGif rGef*kdvGdKufwkdYaemufqkH;tBudrftvkH;t&if;ESifh0ifa&mufcJhMuNyD; a0omvDukdwkduf
ckdufzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdYtokwfvkduf/ tokwfvkduf0ifa&mufvmcJhMuonfh tif'kdrGef*kdvGdKuf
rsm;ESifh&Sd&if;pGJvlrsm;a&m,SufaecJh&mrS ,aeY&ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmcJhjcif;jzpfygonf/ þokdYqkdjcif;
tm;jzifh/ &ckdifvlrsKd;ESifh&ckdifbmompum;onf AD -10&mpkwGifrS pwifcJhonf[k qkdvkdonfr[kwfyg/
rlv&Sd&if;pGJa&S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm;twGif; rGef*kdvGdKufrsm;xyfrHí pdrfh0ifa&m,Sufvmjcif;ukd &nf&G,fjcif;
jzpfygonf/ vuf&Sd&ckdifvlrsKd;rsm;twGif;ü rGef*kdvGdKufaoG;trsm;qkH;wnf&Sdvmjcif;ukd &nf&G,fygonf/
AD -10&mpkrwkdifrDuyif &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdifbmompum;onf? &ckdifa'owGifwnf&SdcJhNyD;jzpfygonf/
AD -6&mpkaESmif;umvwGif a&;xkd;cJhonfhoHwGJc½kdifivkH;armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom&ckdiftrnfukd
(rþum)[ka&;om;xm;cJh&m? &ckdifwkdY\{uú0PÖbmompum;ukd Asnf;ESifho&wGJpyfa&;om;aeonfh
taxmuftxm;jzpfí? &ckdifwkdYonf AD -6&mpkwGif &ckdifa'oawmifykdif;oHwGJc½kdifxdysHUESHUaexkdifMu
NyD;jzpfaMumif; q&ma&Trif;a&;om;cJhbl;ygonf/
a&S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygifrsm;pGmaecJhNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rItrsm;tjym;ukd
vufcu H sifo
h ;Hk vmcJMh uaomfvnf;? tm&d,efbmompum;rajymMum;yJ? rdrw d Ydk \rGe*f vdk KdG uf&if;jrpfbmom
pum;ukdom ysKd;axmifajymMum;cJhMuygonf/ xkdpOfuajymqkdcJhaom &ckdifbmompum;ESifh vuf&Sd&ckdif
bmompum;wlno D nf[rk qkEd idk af cs/ xkpd Ofu bmompum;onfreG *f v dk KdG uf&if;jrpfbmompum;ukd jyKpk
ysK;d axmifqb J mompum;jzpfí? ,aeYbmompum;rSm? zGUH NzdK;NyD;&ckid b f mompum;jzpfygonf/ &ckid w f Ydk&ckid f
a'ookdYpwif0ifa&mufvmonfh AD -3&mpktcsdefumvwGif ]]&ckdif}}[laomtrnfukdvnf; r&&Sdao;yg/
vuf&&dS ckid b f mompum;onf a&S;OD;&ckid v f rl sKd;rsm;ysKd;axmifajymMum;cJMh uonfh rGe*f v dk KdG uf&if;jrpfbmom
pum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaombmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;raysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;raysmufap&ef? rdrdwkdYukd;uG,f,kHMunfaom Ak'¨
omoemryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;axmifvmaomAD -3-4-5&mpkrsm;twGif;rSpí?
tdE´d,ta&SUzsm;a'oESifh? ppfwaumif;e,fajrukdjzwfí? &ckdifurf;ajca'ookdYvma&muftajccsaexkdif
cJhonfh? tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd? r*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}[kac:í? ,if;wkdYaexkdifaome,fajr
ukd ]&u©dwyl&}}okdYr[kwf ]]&u©yl&}}[kac:qkdcJhMuayonf/ xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom]&u©dw}[laom
pum;rS]&u©dw}? ]&u©dKuf}? ]&u©dKif}? ]&ckdif}[kajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(2) urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm; y-wGJ (1964) vrf;pOfygwD
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1) (1969) oef;xGef;
(4)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm; (1988) xGef;a&Tckdif
(5)em;a#mif;0wf&ckdif (rkedajrr*¾Zif; (4)(2000) eDrif;oQif(ppfawG)
(6)A History of Chittagong Vol-1 (1988)Chillagong) S.B. Qarungo
(7)The Making of South East Asia (1966-London) G-Coedes
(8)The History and Culture of Indian People Vol-1(1952) S.K. Chatterji
(9)The Story of Indo-Pakistan (1969-Karachi) S.F.Mahmud
(10)Ancient Arakan (1977, Australia) Pamela Gutman
(11)The Cultural Heritage of Ancient India (1984-London) S.K.Chatterji
(12)Introduction to the Study of Thravada Buddhism N.R Ray
in Burma(1946-Calculta)
]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}
armifjyL;(oHwGJ)
]]&ckdif}}qkda&trnfemrpwifac:a0:vmykHeefYywfoufNyD;au? pm&D;az:&D;zufwdu pm&D;oltjrifukd
odcsifyga&vkdYajymuwfyga&/oHwGJupmyDrdwfaqGwcsKdUuyif pmeefYvSrf;ysmrdef;uwfyga7/ a,'gav;
uRefawmfr&D;cyg/]]tjrifopf &ckdifed'gef;}} (&ckdifwefaqmifr*¾Zif; trSwf-19)rmawmhcgwpdaoQwpGef;
wp&D;czl;yga&/ t*katudpöukd r&D;aurjzpfawudpöqGDvm&a&twGufeefY&D;&zkdYjzpfvmygAsm,f/
rMumcifu&mZ0ifq&mwpfOD;u? &ckdif&mZ0if½kdUrmvma&&D;om;csufwdeefYrwl/ xl;xl;jcm;jcm;?
&ckdifvlrsKd;xif[wfvmykHeefY? ]]&ckdif}}vkdYac:a0:vma&;taMumif;wdukd? usrf;pmwcsKdUukd ukd;um;yem?
ukd,fvkdcsifa&ykdifqGJ,l&D;om;yem? vlYorkdif;wkdY;wufrIjzpfpOfeefYrukdufnDyJeefY]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}}
csrSwfjyvma&/ a,ckeefYr&D;rjzpfatmiftajctaersKd;,Sdvmyga&/
vuf[dtajctaeokawoevkyfief;u rjynfhpkHEkdifygoD;/ ,if;twGuf&mZ0ifaMumif;t&
av;aomxnfhyem&D;ygar/
Munfhyg/ ,if;&mZ0ifq&mwifjyxm;a&pGmwdukd ausmufcsufcsvkdufau]]&ckdiftp 'Gg&m0wDu
(okdYr[kwf)&ckdiftp 0goka'0u}}jzpfyga&/ ]]&u©yl& ya0oeukv0if}}qkda&usrf;ukd tajccHyemwifjy
xm;pGmwduawmhcg-
(1)0goka'0? Ava'0nDaemif½kdUpGm cwåd,tEG,fwdjzpfaw
(2),if;nDaemif½kdUpGmZrÁL'dyfuRef;ukd rif;jyKzkdY oHwGJ('Gg&m0wD)NrdKUukdodrf;ykdufaw
(3),if;nDaemif½kdUpGmupäye'Dt&Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf (99)NrdKUukdwnfcuwfaw
(4)0goka'0? Ava'0½kUd pGm &ckid v f rl sKd;tpNzpfNyD;? ,if;tcguyif &ckid b f mompum;,Sed ed cf NyD;au?
]]&ud©wyl&}}]]&ckdif}}qkda&tac:ta0:wdpGm ,if;cguyif,Sdca&
(5)]]&ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu}}vkdY,lqau? oHwGJc½kdifoD;jcm;jzpfvm;zkdY?
,if;twGufeefY}} &ckdiftp 0goka'0u}}vkdY,loifh? jzpfoifha&(ukd;-2)
,if;ykid w f ifjyxm;yga&/ atwifjyrIwed efY ]]&ck&d mZ0iftqk;H tjzwf}}csrSwx f m;yga&/ atwifjyrIwd
pGm? rdrdvkd&mukdqGJyemt"r®vkyfBuHwifjyrIwdjzpfedefpGmukdwGd&a&twGuf? pm&D;oltjrifukdwifjyvkdyga&/
,if;vkYd ajymcsifpmG u 0goka'0? Ava'0½kpd mG cwå, d tEG,w
f jd zpfauqkad &tcsufyg/ wkw d edk efYv&dk if;
ukd&majymygar/ cwåd,qkda&pum;pGmv,fNrDukdykdifpkd;&a&vlukdac:pGmyg/ tkyfpkd;olvlwef;pm;qkdygzd/
tdE´d,jynfrm? jA[®Pm? cwåd,? 0ó? ok'¨trsKd;av;yg;cGJpGmu? tm&d,efwd0ifvmNyD;rS&mcGJpGmyg/
tm&d,efwdr0ifcifuattrsKd;tEG,ftac:ta0:r,Sdyg/ ]]cwåd,}}qkda&pum;ukd,fwkdifu tm&d,ef
pum;yg/ tdE´d,wkdYtm&d,efwd0ifvmcsdefa& bDpD-2000eefY 1500Mum;rSm&mjzpfyga&/ (ukd;-7/pm-
12) / bDpD 750avmufrm tm&d,ef½kdUtdEd́,wEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvm;ygAsm,f(ukd;-4/ pm-153)/ Zmykdif
ukd qkdqkd tdEd́,jynfrm trsKd;av;yg;cGJjcm;rIpGm bDpD-1500avmufurS &mpwifa&vkdY uRefawmf½kdUajym
Ekdifyga&/
&mZ0if½kdUrm 0goka'0upa& rif;23qufukd tESpfwpfaomif;wef;ujzpfawvkdqkduwfawr[kwf
ygvm;/ ol½kdUeef;pHESpfaygif;wdukdawmhcg az:rjyuwfyg/ &ckdif&mZ0ifusrf;½kdUtvkdt& ,if;rif;quf
aemufrmaz:jyxm;a&? yxr"n0wDacwfu ]]rm&,k}}rif;eef;wufawouú&ZfukdwGufqMunhfa&cg?
&ckid &f mZ0ifopfusrf;t& bDp-D 3325/ "n0wD&mZ0ifopft& bDp-D 3179/ &mZ0ifBuD;t& bDp-D 3591/
irJ&mZ0ift& bDpD-2666vkdY ,if;ykdifwGd&yga&/ toufwpfaomif;wef;u 0goka'0eefYtoufwpf&m
wrf;u rm&,k½kdUESpfaygif;ZmavmufxduGmedefzkdYqkdpGmwGufqMunhfvkdY&yga7/ a,NyD;au? rm&,kpGm?
0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fvkdY Zm&mZ0ifuav;r&D;om;yg/ atavmufpGmudkMunhfyem]]&ckdif&mZ0iftqkH;
tjzwf}}yD;a&yk*dK¾ vfu]]ukorif;ouú&mZf 4900ausmf/ yxr"n0wDacwfeefYtESpf(1000)tuGm? 'Gg&m
0wDow H NJG rdKUukt
d yk cf sKyfaw 0goka'0? Ava'0nDaemifwpfusdy(f ud;k -2/pm-12)vkYd av;qkjd yefyga&/ 0gok
a'0½kdUykdiftESpfwpfaomif;wef;uvleefY? yxr"n0wDacwfuykdif tESpfwpf&mwrf;uvlukd tESpf
(1000)&muGma&qkdpGmobm0rusvkdY ,lqrdyga&/
,if;twGufeefYcwåd,rsKd;ay:vmpGmu bDpD-1500avmufujzpfawtwGuf? tEÅ&uyf(10)uyf
ajrmuf?(11uyfajrmufvYdk av;qkyd ga&)vl\toufwpfaomif;wef;ukx d m;tk;H oD;/ bDp-D 2000rwkid cf ifu
yif? cwådr?rsKd;qkdpGmray:oD;yJeefY/ 0goka'0? Ava'0½kdUukdcwåd,rsKd;vkdY az:yem&D;pGmuawmh wpDaoQ
w&m;rsm;ygzkdY/
jrefrmEkdifiHw0Srf;vkH;rmNrDvTmwl;az:rIwdt& bDpD-16000u 5000twGif; ausmufacwfv,f
jzpfxGef;a&? ,if;ykdifvkdY(ukd;-4/pm-80)/od&yga&/ ausmufacsmacwfuawmhcg bDpD-5000u 2000
avmuftxdjzpfyga&/ bDpD-2000avmufrm &ckdifjynfrmausmufacsmacwfjzpfaMumif; (ukd;-9/pm-32)
od&yga&/ ,if;ykid v f Ydk qadk u bDp-D 2000rwkid cf if? vlwt d oufwpfaomif;wrf;(okYd r[kw)f bDp-D 4000?
5000avmufuyif oHwrJG mxD;pku d ef ef;pku
d ?f NrdKUjyEkid if t
H ajctae,Sed ed Af sm,fvm;vkYd rde;f p&mjzpfeed yf ga&/
okawoetjrifuawmhcg bDpD-2000rwkdifcifu &ckdifurf;½kd;wrf;a'ou om;pdrf;? ig;pdrf;pm;vkdYedef
uwfaw MopBwpfvlrsKd;EG,f/ vl½kdif;wd,Sdedefa&;vkdYwGd&yga&/
a,NyD;au]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf]]rm,if;yk*d¾Kvf&D;pGmu}}0goka'0? Ava'0½kdUpGm? NrdKUwnfzkdYedef
&m ½Smolwdr[kwf? vuf½kH;tm;ukd;eefY? ppfwkdufvkda&vlwd&mjzpfawtaMumif;? &ckdifjynfrmNrdKUawmf
qkdvkdYoHwGJNrdK&m,Sda&;taMumif;? NrdKUawmfukdodrf;,lrS&menf;vrf;uszkdYjzpfaMumif;? a,NyD;rS&m? *päye'D
t&Sdzuf? taemufzuf½kd;rmNrdKUwdukd wnfaxmifNyD;au 0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fwdedefwkdifqif;oufvm
aMumif;(ukd;-2/pm-14)&D;xm;yga&/
uRefawmf½Ydk wGuq f Munhrf o
d avmufajym&au? &ckid af 'oyx0Dtede;f txm;t&? ZrÁL'dyw f pfuRef;
vkH;ukdodrf;ykdufzkdYtwGuf oHwGJNrdKUukdtajccHxm;yemppfwkdufzkdYqkdpGm aoe*FAsL[mruRrf;a&olwdtzkdY&m
jzpfEkdifygzkdY/ oHwGJNrdKUwnfedef&mpGmppfa&;t&? Zmavmuftcsuftcsmusygav;/ &mZ0ifukdjyefvkdYMunhf
uwfzkdY? ,if;ykdifvkdYqkdau oHwGJuedefyemZmedef&mvm;wkdufvkdY/ e,fNrDZmavmufykdifczl;ygav;/ ,if;
edef&mu vm;yemwkdufvkdYatmifjrifczl;a&taxmuftxm;um;r,SdvkdYqkdEkdifyga&/ upäe'D? tOöeeD'D
jrpf0Srf;½kdUuqkda&? Oyrma0omvDacwfu 'gumuarmfwifpGef;xdykdifczl;a&? avmif;Muufacwfrif;xD;
vufxufuqkdauav;? 'gum? rl½SD'gruf? ppfwaumif;uedefyem? ½kd;rwzufo&ufNrdKUxdodrf;Ekdifyg
a&/ ajrmufOD;acwfrm0g? rif;&mZmBuD;vufxufu 'gum? qef'gbef½kdUu armfvNrdKifurf;xdykdifca7
taxmuftxm;(ukd;-4/pm-396^495)xd ruef,Sdyga&/ oHwGJNrdKUedef&mukd ppfa&;t&tajccHpcef;cs
AsmwkdufckdufatmifjrifzkdYqkdpGmrjzpfekdifyg/
wpfjcm;wpfcsufuawmhcg ZrÁL'dyfuRef;ukdodrf;zkdY? ppfwkdufzkdYqkdau NrdKUwnf? eef;wnf½kHacseefY
rNyD;Ekdifyg/ pm;&D&du©mpkaqmif;ykdvQHrI?vrf;yrf;qufoG,frItcsuftcsmusrIwdav;tusKH;0ifyga&/ ,if;
tcsufwdrmav; upäye'Djrpf0Srf;pGm 'Gg&m0wDjrpf0Srf;xufykdvkdYomvGefyga&/ ,if;ZkeefY&ckdifrif;wdpGm
upäye'Djrpf0Srf;? tOöee'Djrpf0Srf;½kdUrm xD;eef;pkdufcpGmjzpfyga&/
&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmfBuD;u taMumif;aMumif;ukdaxmufyem]]'Gg&m0wDjynfqkdpGmukd
tdE´d,jynfajrmufykdif;rm&m,Sda&vkdY,loifha&}}vkdY(ukd;-1/pm-189)qkdca&r[kwfygvm;/ ,if;csifhwd
avmuf&mr[kwf/]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}} yD;a&yk*d¾Kvf½kdUu upäye'Dt½SdzufeefYtaemufzuf(99)NrdKU
pDwnfpGmukd? 0goka'0½kdUwnfca&ykdifqkduwfpGmukd? ,if;q&mawmfbk&m;BuD;u Zmykdif&D;av;? ,ykdifvkdY
qkdau?]]0goka'0tp?jA[®Prif;tqkH;,Sda&rif;½kdpGmupäye'Dt½Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf(99)NrdKUukd
wnfaxmifpkd;pHvDa&[ef &mZ0ifvuFm? iHrnf;&mZ0ifeefY &mZ0ifopf½kdUrmav;azmfjyxm;aMumif; qkdNyD;
au]]pOf;pm;zkYd pmG u t,ifajymca&upäye'Dt½Szd ufeefYtaemufzuf(198)NrdKUpGm 0goka'0tp? jA[®P&m
Zmtqkd,Sda&rif;aygif;(7)a,muf½kdUwnfaxmifjyKpkaomNrdKUwdr[kwf/ 0goka'0tp? or®Zmrif;tqkH;
,Sda&rif;qufaygif;(19)quf? rif;aygif;(257)a,muf½kdUrm? bkef;tifBuD;a& rif;½kd;wnfaxmifa&NrdKUwd
vkdY&m,l&zkdY? 0goka'0?jA[®P&mZm½kdYwnfca&NrdKUcsnf;r[kwfqkdpGmodzkdYvkda&}}vkdY(udk;-1/pm-200)&D;om;
xm;cyga&/
a'gufwmoef;xGe;f u tmeE´pNE´ausmufpmrmyga& bDp-D 518u at'D-370xdp;dk pHca&rif;½kUd tdE, d´
emrnfwdr[kwfawtwGufeefY? ,if;tcsdefu &ckdifjynfwkdY tdE´d,,Ofaus;rIra&mufoD;vkdY (ukd;-3/
pm-72),lqxm;yga&/ a'gufwmueef*kduawmh ppfwaumif;eefY&ckdifjynfuwGd&a& ausmufacsmacwf
vufeufwu d dk bDp-D 2000avmufurkd eS ;f qyg,if(h uk;d -9/pm-31^32)/ a,ZkeefY&ckid af 'orSm bDp-D 2000
avmufu ausmufacsmacwfu edefyemBuD;acwf? oHacwfokdYul;ajymif;a&vkd,lqyga&/ a,'gav;
jrefrmEkid if rH m ausmufacwfrm NrdKUjy,Ofaus;rIr,S(d uk;d -4/pm-120)qkad &twGuef efY? bDp-D 4000-5000
avmufu oHwGJrmNrdKU½kd;? usKH;? wHwkdif;wdeefYNrdKUjyekdifiHtqifha&mufedefAsm,fqkdpGmjzpfEkdifzkdYrxifyg/
awmifausmif;q&mawmfBuD;ajyma&ykdif 'Gg&0wDqkdZGm tdE´d,NrDay:rm&m,Sdoifhyga&/ oHwGJNrdKUtjyif
at'd-6&mpkrm atedxkdif;edkifiHe,fNrDxJrSm]]'Gg&m0wD}}vkdYac:a& rGef½kdUEkdifiHwck,Sdczl;ZGmukd av;owdjyK
uwf&ygzkdY/
bDpD-2000eefY1500Mum;umvrm tdE´d,wkdYtm&d,efwd0ifa&mufvmNyD;au bDpD-750avmufrm
wEkdifiHvkH;ysHUESHUvm;cyga&(udk;-4/pm-153)/ ,if;tcsdefu bDpD-1500avmufrm w½kwfjynftaemuf
ajrmufzufu rGe*f v dk KdG ufwpd mG ? ajrmufzufu [efvrl sKd;wd0ifAsm,fwu dk vf Ydk awmif;ykid ;f wkYd ajymif;cuwfyg
a&(uk;d -9/pm-36)/ rGe*f v dk KdG ufwpd mG jrefrmEkid if aH jrmufzsm;u oHviG ef efYraJ cgifjrpfzsm;rmedecf uwfyga&/
w½kwfwdvmyemrMumrMumaESmuf,SufawtwGuf/ ,if;edef&murGef*kdvGdKufwdtkyfpkokH;pkuGJvm;yga&/
wpkujrefrmEkid if t H ½Sad jrmufzuf ,leefjynfrm,Sad &]],ke*f cf sef}}a'owkYd qif;vmyga&/ ,if;tpkrm jrefrm
wdygvm;yga&/ wpfpkujrefrmEkdifiHajrmufzsm; [l;aumif;csKdifh0Sef;ywf0ef;usifuedefyemumvMuma&cg
jrefrmEkdifiHtwGif;wkdY0ifvmuwfaw/ ,if;tpkrm ouf? uEÅL? csif;rsKd;wdygyga&/ aemufqkH;wpfpk
uawmhcg jA[®ykMwåjrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmNyD;au tdE´d,ta½SUajrmufykdif;eefY? ajrmufykdif;½kdYrm
ysHUESHUedefxkdifcuwfyga&/ ated]]&ckdif}}vkdYac:eDa&vlrsKd;qif;oufvmzkdYjzpfau]]rlv&ckdif}}½kdUpGm,if;rGef*kd
vGdKuftEG,fpkwdrmyg0ifcyga&/
The Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyfrmawmhcg rGef*kdvGdKufwd0ifa&vrf;,dkt½SdzufeefY
ajrmufzufqkdyemjyxm;yga&/ ½Sda[mif;acwfaumvd,? a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?
yg#vdyw k q
f adk & jynfwpd mG ,if;e,fxrJ m yg0ifeed af &(ud;k -4/pm-148)/ rGe*f v dk KdG ufwpd mG ESpaf ygif;(1000)
eD;eD; tm&d,efwdeefYa&m,Sufedefwkdifyem? tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;cyga&(udk;-9/pm-42)/
&mZ0ifaMumif;t&jzpfap? olawoeaMumif;t&jzpfpD &ckdifvlrsKd;wdpGm½kd;rt½SdzufNrDjyefYuwqifh
a&mufvma&?(okdYr[kwf)yifv,f&DaMumif;eefYa&mufvma& taxmuftxm;r,Sdyg/ urÇmYokawoDwd
avhvmcsufwdt& &ckdifvlrsKd;pGm tdE´d,taemufajrmuf ykdif;r*"wkdif;u0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwd
jzpfyga&/ atudpu ö kdt*ktcg txl;ajymedefzkdYrvkdtyfygAsm,f ,ykdifvkdYqkdau tdE´d,t½Sdajrmufykdif;rm
tm&d,efwed efYtwl edcuwfaw tif'rdk eG *f v dk KdG ufvrl sKd;EG,pf w
k d xJrS &ckid v
f rl sKd;EG,pf ak v;aomhyg0ifpmG ukd
okawoD½kdUrjiif;y,fEkdifyg/
,if;tif'rdk eG *f v dk KdG ufwu d dk ud&mwwdvYdk av;ac:yga&/ ol½Udk pGmtrsm;tm;jzifq h adk u tm&d,efpum;
ajyma&[dE´Kwdjzpfvmuwfyem [dE´K,Ofaus;rIxJukdrSefrSefaygif;pnf;vkdY0ifvm;cuwfyga&/ wcsKdU
uawmhcg tdE´d,tu©&mudkokH;yem ukd,fhrlvbmompum;wdukd ysKd;axmifeDcuwfyga&(udk;-4/pm-
148)/ attif'rdk eG *f v dk KdG ufwpd mG cwå, d emrnfcaH &omuD0ifrsKd;wdyg,m/ a0omvDuvpä0w D ed ef? ½Sad cwf
a'0'[? aumvd,? uydv0wffjynfwdu a*gwrAk'¨trsKd;wdjzpfaw omuD0ifwdav;? rZÑdra'orm
cwåd,vkdYtrnfcH? tm&d,efpum;ajymcuwfauav; rGef*kdvGdKufppfppf(,if;ykdifr[kwfau)rGef*kdvGdKuf
eefY? tm&d,ef? j'mAD'D,ef;? MopBwpfoGD;aESma&vlwdjzpfcsifaujzpfygzkdY/ rlvvlrsKd;tEG,fuawmhcg
rGe*f vdk KdG ufw&d mjzpfawvkYd The Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyu f qkyd ga&/ atykid o f ak woD½Udk wd, G dS
a&tcsuftvufrsKd;ukd uRefawmf½Udk Zmykid &f mZ0ifrm wdEG idk yf gzkYd av;/ xrif;xkw&f mok;d vDzYdk vYdk wGuq f rd
yg,ifh/
tdE´d,rm? tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm tm&d,efbmompum;ukd ajymca7vlrsKd;pkwd,Sda&ykdif? rGef*kdvGdKuf
&if;jrpfbmompum;ukd ajyma&vlrsKd;pkav;,Sdyga&/ a,ZkeefY (&ckdifjynftygt0if) jrefrmjynfudkomuD
0ifwd0ifvmpGmrm? tm&d,efbmompum;eefYtwl ,Ofaus;rIukdyg vufcHajymqkdolwdtjyif? rGef*kdvGdKuf
&if ; jrpf b mompum;uk d a jymqk d a & vl r sKd ; pk w d a v;ygvmzk d Y v k d Y jref r mynm&S i f w d ( uk d ; -4/pm-
154),lquwfyga&/
jrefrmynm&Sif½kdUu jrefrmEkdifiHtwGif;wkdY rGef*kdvGdKufwd0ifa&mufvmcsdefpGm at'D-460avmufrm
vkdY rSef;quwfyga&(ukd;-5/pm-47)/ &ckdifjynfu tmeE´pNE´ausmufpmt&- &ckdifjynfrm-bDpD-6&mpk
uyif NrdKUjywnfaxmifxm;Asm,fvYdk o&d yga&/ a,'gav;? yxrqk;H rif;qufrmyga& rif;½kUd rm ouúw?
ygVdemrnfwdr[kwfawtwGufeefY tm&d,efwdav;r[kwf/ tif'kdrGef*kdvGdKufwdav;r[kwfvkdY rSwf,l&yg
zkdY/ ZmykdifyifwGufwGuf ,if;rif;wdpGmtdE´d,uvmuwfawrif;wd&mjzpfzkdYvkdY,lqyga&/ ½Sda[mif;acwf
vlrsKd;EG,fwdysHUESHUrIeefYywfoufvkdY okawoDorkdif;ynm&Sif½kdU&D;om;pGmwdukdMunhfau a'ykdif,lqEkdifyg
zkdY/ bDpD-25000avmufuN'mAD'D,ef;,Ofaus;rIxGef;um;edefca& **Ffgjrpf0Srf;ukdbDpD-1500avmufrm
tm&d,efwd0ifyemvTrf;rkd;vma&cg? N'mAD;'D;,ef;trsm;tjym;pGm tdE´d,t½Sdzsm;EkdifiHwdukd a&Smifwdrf;c
uwfyga&/ ,if;j'mAD;'D,ef;wdpGm tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu uif;vTwfawolwdyg/ j'mAD'D;,ef;
wdpGm &ckdifjynfwkdYav;0ifa&mufcuwfawvkdYrSef;q&yga&/ j'mAD'D,ef;wdpGm&ckdifjynfrm tajccsyemedef
xkdifcuwfygzkdY/ NrdKUjywnfaxmifcuwfzkdYvkdY,lqyga&/ a,ZkeefYtmeE´pNE´ausmufpmrmyga&/ bDpD-
6&mpku? at'D-370xJpkd;pHa&rif;qufpGm tdE´d,0ifa&mufvmuwfaw j'mAD'D;,ef½kdUwnfaxmifpkd;pH
a& NrdKUjzpfawukad vmavmq,f,q l xm;yga&/ tjcm;vlrsKd;wdjzpfEidk zf Ydk vrf;pukad v;rwGo d ;D yg/ ,if;ykid f
r[kwfyJ atrif;qufukdrGef*kdvGdKufppfppfwdvkdY&m,lqzkdYqkdau/ tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu
uif;vGwfaw rGef*kdvGdKufwd&mjzpf&ygzkdY/
txufrm&D;ca&ykdif tif'kdrGef*kdvGdKufwdrm tm&d,efpum;wkdYajymif;yemajyma& vlrsKd;pk,Sda&ykdif?
tm&d ,efwdvrf;aMumif;ukd½SmMunhfa&cg? tdEd́,u0ifvma&qkda&vrf;aMumif;uvGJNyD;au? wjcm;vrf;
aMumif;r,Sad &twGu?f ated]]&ckid }f }jzpfvmzkYd ]]½SOd ;D &ckid }f }wdpmG ? tm&d,ef,Ofaus;rIudk vufcu H sio hf ;Hk cuwf
auav;? wdAufjrefrmac:a& rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;ca&vlrsKd;pkukdpGm
wGd&yga&/
tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdU &ckdifjynfwGif;wkdYpNyD;au0ifvma&vkdY twdtusajymEkdifa&tcsdefuawmhcg?
at'D-3&mpkjzpfyga&/ tif'rdk eG *f v dk KdG ufw(d okYd r[kw)f ½SOd ;D &ckid w
f pd mG tm&d,ef,Ofaus;rIuo dk nf ,lcuwf
yga&/ &ckdifjynfrmwGd&a&*kyÜwtu©&m? ouúwbmomt&D;tom;wdu oufoDwdyg/ (ukd;-6/pm-
28)/ ,if;0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm r*"wkdif;eefY? tdE´d,t½Sdzsm;u0ifvma& ud&mw? cwåd,?
omuD0iftEG,fwdyg/ ,if;ykdifqufEG,frIwdukd rwGdcifu&mZm0ifq&mwdu wrsKd;wzkHo½kyfaz:&D;c
uwfpGmvkdYwGufqMunhfyga&/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm at'D-371rm (txufrmajymjyca&)j'mAD;'D;
,ef;rif;qufukdjzKwfcsNyD; 'GifpjE´rif;qufukdwnfawmifyga&/ NrdKUawmftopfwnfNyD;au tdE´,rm
ol½Udk edecf a& jynfemrnfu, dk yl em ]]a0omvD}}vkYd ac:ca&? ,ykid v f Ydk wu
G q
f &yga&/ wpfc, k pdS mG u a0om
vDukdwnfaxmifca& 'GifpNE´tpjyKa&rif;qufpGm? tm&d,efpum;ajyma&tif'kdrGef*kdvGdKufwdvm;/ r[kwf
yJeefYrGef*kdvGdKuf&if;jrpfpum;ajyma& tif'kdrGef*kdvGdKuf(0g)½SdOD;&ckdifwdvm;qkdpGmukdawmh wdwdususrajym
EkdifygoD;/ ,if;vlrsKd;pkESpfrsKd;pvkH;&ckdifjynfwkdY0ifvmpGmuawmh oDcsma&udpyö g/ ZmjzpfvkdYav;? ,ykdifvkdY
qkdau at'D-6&mpktukefykdif;rm &D;xkd;ca&oHwGJivkH;armfausmufpmrm ]]rJum}}qkda& &ckdifemrnfukd
Asnf;eefYo&wGJyem&D;xm;a&/ qkdvkdpGmu rGef*kdvGdKufemrnfukd *kyÜwtu©&meefY&D;om;zkdYBudK;pm;xm;a&
taxmuftxm;wGdU&vkdYyg/ a,ZkeefY½SdOd;&ckdifvlrsKd;pGmat'D-6&mpkrwkdifrDuyif &ckdifjynfawmifykdif;xd
a&mufedefAsm,fqkdpGm rjiif;Ekdifyg/ (q&ma&Trif;&D;ca&]]a0omvDeefY{u0PÖukdzwfyg)/
at'D-600 rmwBudrrf [m0D&0ifwu dk pf mG ? at'D-729 uedeyf em 789-xda0omvDrm eefqufjywf
eDpGmwdukd okawoD½kdUuawmhcg wkdif;jynfqlylvkdY rNidrfroufjzpfedefa&? ,if;ykdifokH;oyfuwfyga&/
uRefawmftjrifuawmhcg tif'kdrGef*kdvGdKufwdtokwfvkduf tokwfvkduf0ifvmNyD; a0omvDxD;eef;ukd
vka&/ ,Sed ed af &vlwed efY0ifvma&tif'rdk eG *f v dk KdG ufwo
d ;DG aESmvm;a&vkYd ,lqyga7/ ,if;tcsdeu f mvujzpf
ca&orkdif;pOfukd &mZ0ifwduraz:jyEkdifavav;awmh/ at'D 957rm0ifwkdufca&tif'kdrGef*kdvGdKufwdukd
awmhcg ½Sr;f rGe*f v dk Ydk az:jycuwfyga&/ at'D-10&mpkrm0ifwu dk pf mG u &ckid jf ynfwYdk aemufq;Hk tokw0f ifpmG
vkdY,lqyga&/ &ckdifbk&ifwd/ &ckdifvlrsKd;wdpGm? rGef*kdvGdKufwdjzpfedefauav;? &ckdifbk&if½kdUbGJUemrnfwd?
NrdKU½Gmemrnfwdukd tdEd́,ygVd? ouúwemrnfwdeefYac:a0:uwfpGmukd axmufqau tm&d,ef,Ofaus;
rIpGm Zmtwkdif;twmxdvTrf;rkd;cav;qkdpGmwGufqvkdYMunhfEkdifyga&/ &ckdifvlrsKd;wdu ukd,f½kdUZmwdNrDukd
tdE´d,EkdifiH r*"wkdif;vkdYcH,lxm;uwfpGmukd Munhf½IEkdifyga&/
½SdOD;&ckdifvlrsKd;(0g)tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdY ,if;tcguyif &ckdifjynfwkdYa&mufeDAsm,fqkda&udpöeefYywf
oufyem a'gufwmoef;xGef;u]]&ckdifacwfOD;taMumif;ukdajympGmrm? t*kppfawGw0kdufrm? ouúw
bmomeefYausmufpm&D;qkdvlwpkZGm? at'D5&mpkausmfrm a&mufedefAsm,fvkdYajym&ygzkdY/ ,if;vlwdpGm
wdzufjrefrmwd&mjzpfuwfzYdk ? ,if;ykid v f Ydk qadk u? jrefrmxuf,if;vkYd eaD ygzufu? ppfwaumif;ukjd zwfvm
a&vkdY,lq&ygzkdYvkdY(ukd;-3/pm-um;) &D;om;xm;yga&/ t*kuRefawmfajymedefa&? ½SDOD;&ckdifwdqkdpGm
,if;a'gufawmoef;xGef;ajya& wdAufjrefrmqkda& vlwdukdajympGmyg/
tdE, d´ NrDrmESpaf ygif;trsm;BuD;edeyf em tm&d,ef,ofaus;rIudk vufccH auav;? uk, d b
hf mom? uk,
d hf
pum;ukdxdef;odrf;ca& rGef*kdvGdKufwd,Sda&vkdYwifjycyg,m/ [dE´LZmwftwGif;wkdYr0ifyJeefY? rGef*kdvGdKuf
rsKd;½kd;ukdapmifha½Smuf? ukd,fh&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;yem? tdE´d,rm [dE´LjAwåP0g'
jyefyemacgif;axmiftm;BuD;vma& at'D-3&mpkeefYaemufykdif;rm? ukd,f½kdUAk'¨omoemukdapmifha½SmufNyD;
au? tmoH? ppfwaumif;e,fwdukdjzwfausmfyem? &ckdifjynfwkdY0ifpuwfawvlwd? tif'kdrGef*kdvGdKufwd?
cwåd,omuD0ifrsKd;wd? ud&mwwdukd r*"wkdif;om;wdu]]&u©w}}vkdYac:cJhNyD;au? ol½kdUtajccsedefqkda&
wkdif;jynfukd]]&u©dwyl&}}vkdYac:a0:cJhuwfjcif;jzpfyga&/ ,if;ykdif&mwGufqvkdY&yga&/ vl½kdUtouf
wpfaomif;wef;uvkYd wrsKd;? bDp-D 5000rwkid cf ifuvkYd wrsKd;qku d wfau 0goka'0½kYd acwfuyif ac:a0:c
pGmvkYd ,q l aurSm;uwfygzkYd &m/ ,if;&u©wqkad &pum;u edeyf em]]&ud̈Kuf}}]]&u©Kd if}}]]&ckid }f }vkYd ajymif;vJvm
a&vkdY&mwGufqvkdY&yga&/
q&marmifpHaz:u]]½kd;rac:oH}} pmtkyf-pm-115^6rm]]uRefawmf½kdU&ckdif&mZ0ifrSwfwrf;wdrm
acwftquftpyfrSefrSefuefuef&EkdifpGmu jrwfpGmbk&m;ryGifhcif ESpfaygif;-2800avmuf(bDpD-3300)
avmufr&m&EkdifNyD;au? ,if;rwkdifcif½SD;ykdif;rm Ak'©edygwfawmfwdeefYa&m>yrf;yem'@m&Dqefedefyga&/
,if;'@m&DqefpmG u 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwf½Udk jzpfyga&/ 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwfrm rif;jyKcuwf
awrif 23yg;½kdUtaMumif;wdpGm &ckdif&mZ0ifeefYacwfqufpyf,lvkdYr&Ekdifyg/ ,if;twGufeefY 'Gg&0wD?
a0omvDacwf½kdYtaMumif;ukd tbkaoQ½kdUzkdYykHjyifwdvkdY owfrSwfNyD;aucsefxm;oifha&}}vkdY? ,if;ykdifvkdY
&D;om;cJhzl;yga&/ a,ZkmeefY &ckdiftp 0goka'0qkdyem&mZ0ifukd t"r®qkH;jzwfawtrSm;ukd rusL;vGefrd
zkdY owdxm;zkdYvkdyga&/
aemufwpfcku oHwGJc½kdifpgm (&ckdiftprm&,kuvkdYqkdau)oD;jcm;jzpfvmzkdYpkd;&drfa&twGuf]]&ckdif
tp 0goka'0qkdpGmtrSef,l&zdkYvkdY(ukd;-2)qkdygoD;,ifh/ &ckdifvlrsKd;pGmwifjyca&twkdif; &ckdifjynfxJwkdY
0ifvma&tcsdeu f pyemawmifyidk ;f xdysHUESUH NyD;au? OruG?J oku d rf ysufwwleed cf uwfpmG wd&G yga&/ &ckid tf p
rm&,k[u k vkYdyif;&D;&D;? &ckid t
f p&DBudKifuvkYdyif&;D &D;? ,if;q&m½kUd u? oHwcJG ½kid u
f o
dk ;D jcm;xm;yemr&D;om;
uwfyg/ &ckdif&mZ0iftm;vkH;rm0wDav;&yfvkdY ]]'Gg&m0wD}}ukdav; xnfhoGif;cpGmr[kwfygvm;/
r*"wkdif;om;wdu]]&du©dwyl&}}vkdYac:a&jynf? tmeE´pNE´ausmufpmajrmufbufrsufESm at'D-10
&mpkxkd;ausmufpmrm]]tm&u©a'oQ}}vkdYac:a&jynfpGm0wDav;&yfvkH;ukdac:pGmjzpfyga&/
ed*kH;taeeefYqkdygau &ckdiftp 0goka'0vkdYrjzpfoifhyg/ &ckdifvlrsKd;tp? tif'kdrGef*kdvGdKufujzpfNyD;
au? &ckdiftp ]]&u©dw}}u&mjzpfoifha&vkdYwifjytyfyga&/
armifjyL;(oHwGJ)
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(Yy-tkyf)(1997) ½SifpE´
(2) &ckdifñGefYzl; (5)(1999) &ckdifom;BuD;pmay
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969) a'gufwmoef;xGef;
(4) tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif;(y-wGJ)(1983) vrf;pOfygwD
(5) urÇmYorkdif;rSwfwkdifrsm;(y-wGJ)(1964) vrf;pOfygwD
(6) tjrifopf&ckdifed'gef;(&ckdifwefaqmif-19) armifjyL(oHwGJ)
(7) The Story of Indo-Pakistan(Calcutta-1969) S.F Mahnund
(8) B.R.S.F.A.P.(No-2) Rangon-1960
(9) A History of Chiltagong (vol-1) (1988) S.B.Qanungo
armifjyL;(oHwGJ)
'GifpNE´m;onf r[mwkdif;pNE´m;avm
tmeE´pNE´m;ausmufpmonf &ckdkif&mZ0ifukd tBuD;tus,f wkefvIyfoGm;apcJh\/ ,ciftcgu
pdwful;,OfrQomjzpfonf[k ,lqcJhMuaom a0omvDjynfonf tmeE´pNE´m;ausmufpmESifhajratmuf
wl;azmfrIrsm;aMumifh orkdif;wGiftxift½Sm;&SdcJhonfhûrdUawmfwpfcktjzpf odjrifvmcJhMu&onf/
tmeE´pNE´m;ausmufpm *gxm(19)(20)ESifh (21)wkdYwGif a0omvDrif;qufukd pwifxlaxmifolukd
'Gipf NE´m;rif;BuD;jzpfaMumif;azmfjyxm;cJ\
h / ,if;rif;ukd ukov dk af umif;rIjyKjcif;? Opömaygrsm;jcif;? cGet
f m;
Avbke;f wefc;dk BuD;jcif;? OmPfynmBuD;jcif;wkYd EiS jhf ynfph o
Hk nf[q k \dk / a0omvDûrdUawmfonf ewfjynf\
vSyjcif;ukdyif ysuf&,fjyKEkdifavmufatmif vSywifhw,fonfqkd\/ 1ûrdUawmf\trnfukdum; ausmuf
pmwGifa&;xkd;xm;jcif;r&Sdaomfvnf; ynm&SiftoD;oD;onf ausmufpmrsm;? awGU&Sd&orQ '*Fg;rsm;ESifh
tjcm;taxmuftxm;rsm;pGmwkdYukd avhvmí þûrdUawmfonf &ckdif&mZ0ifvm a0omvDûrdUawmfyifjzpf
aMumif;wyftyfaocsmqkH;jzwfEkdifcJhMu\/
OD;pHomatmifu]a0omvDteD;tem;awmifxdyfapwDysufrsm;rSxGufusvmaom ausmufpmESpfcsyf
rSm eDwdpNE´m;rif;ESifh 0D&pNE´m;rif;wkdY\ausmufpmrsm;jzpfMu\/ xkdYaMumifh 'GifpNE´m;rif;BuD;wnfcJhaom
ûrdUawmfrSm a0omvDûrdUawmfyifjzpfonf[k cefYrSef;&jcif;jzpfayonf}2[kazmfjycJh\/
þokdYjzifh ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;onf a0omvDrif;qufjzpfaMumif; tckdiftrmodvm&aom
tcg &ckdif&mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tpjyKaom a0omvDrif;qufonf tawmfyifarS;rdSefoGm;cJh&
\/ orkdif;q&mtoD;oD;onf &mZ0ifvm a0omvDrif;quftay: oHo,0ifcJhMu\/ tb,faMumifh
qkdaomf ausmufpmvm pNE´m;rif;qufESifh &mZ0ifvmpNE´m;rif;qufrSm rif;trnf? rif;ta&twGufESifh
eef;pHumvrsm; rnfokdYrQwkdufqkdifñSdEªdif;í r&EkdifavmufatmifjzpfaomaMumifhyifwnf;/ þtajctae
rsKd;ukd &ifqkdifvm&aomtcg tpOftqufu BudK;pm;yrf;pm;vufqifhurf;,lvmcJhonfh &ckdif&mZ0ifukd
rsufu, G jf yK&awmhrnfavm? ausmufpmuko d m trSe, f &l awmhrnfavm[laom jyóemtjyif ausmufpm
ESifh&mZ0ifukd rnfonfhenf;ESifhrQ ñSdEªdif;ír&EkdifawmhNyDavm[k jyóemwpf&yfvnf;ay:aygufvm&
ayonf/
&mZ0ifvm a0omvDpNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm a0omvDpNE´m;rif;qufESifh tajctae
rsm;pGmwkYd wiG f uGjJ ym;aejcif;rSm a0omvDorkid ;f jyKpka&;twGuf t"du&ifqidk af e&aom jyóemrsm;teuf
wpfcktygt0ifjzpfvdrfhrnf[k ,lqrdygonf/
tcsKdU&mZ0ifvmrif;qufudk pdwu f ;l ,Ofrif;quftjzpf ,lqouJo h Ydk tcsKdUuvnf; ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;ukd &mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tjzpf xyfwljyKí owfrSwfvkdMu[ef&Sdygonf/3
&mZ0ifwGif a0omvDukd r[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;wnfaxmifaMumif;? rif;(9)qufpkd;pHcJhaMumif;
qkdygonf/ ,if;rif;qufonf &Spf&mpkrSq,f&mpkxdpkd;pHcJhaMumif;qkdygonf/ ausmufpmwGif a0omvD
ukd wnfaxmifolrSm 'GifpNE´m;rif;BuD;jzpfí tmeE´pNE´m;xdrif;(22)qufukdjyqkdxm;ygonf/ a'gufwm
*Refpwiftvkdt& ,if;rif;qufonf at'D-350rS 709xd(qmum;tvkd at'D-370rS 729xd) pkd;pHcJh
aMumif;qkdMuygonf/
&mZ0ifEiS hf ausmufpmyg rif;trnfrsm;ukd wku d qf idk Mf unhaf omtcg? umvpNE´m;rif;wOD;wnf;om
trnfwlaMumif;awGU&onf/ a'gufwm*Refpwifu 'GifpNE´m;ESifhr[mwkdif;pNE´m;onfvnf; trnfcsif;
eD;pyfonf[k ,lqcJhygonf/ ,if;tqkdudkvkdufí tcsKdUuvnf; 'GifpNE´m;ESifh r[mwkdif;pNE´m;onf
bmomaA'enf;t& trnfcsif;wlnaD Mumif;azmfjycJMh u\/4 *Refpwifonf ausmufpmukzd wfNyD; a0om
vD'*Fg;(21)jym;ukdazmfjyum '*Fg;ay:rStrnfrsm;ESifh ausmufpmrSrif;trnfrsm;wlnDaMumif;jyqkdcJhonf/
,if;aemufolonf '*Fg;tukd;tum;jzifhf ausmufpmukdtckdiftrm,lum &mZ0ifukdypfy,fvkdufygonf/
olonfausmufpmvm pNE´m;rif;quf\eef;pHEpS af ygif;(230)&atmifBuHzefcjhJ yefonf/ olonfausmufpm
vm 'GifpNE´m;rif;BuD;tm; &mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;ESifh wpfOD;wnf;tjzpf,lqum &mZ0ifvm
r[mwkdif;pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;qufukdjyefvnfrSef;qjyKjyifazmfjyjcif;om
jzpfwef&monf5 [kqkd\/
,ckaomf þt,ltqonf oHo,0ifp&mrsm;ESifh BuHKawGUae&NyDjzpfonf/ pma&;oltaejzifh
þjyóemtay: oHo,0ifcJhjcif;rSm 'GifpNE´m;rif;BuD;ESifh wkdif;pNE´m;rif;BuD;wkdY eef;pHESpfuGmjcm;vSrIyif
jzpfygonf/ &mZ0ifukd]y,fypfír&Ekdif[k ,lqp&mjzpfvmygonf/ &mZ0ifvmrif;rsm;teuf
ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;ESifhplvpNE´m;wkdY\'*Fg;rsm;ukd awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/6 xkd'*Fg;rsm;u &mZ0ifvm
pNE´m;rif;qufonf a0omvDwGiftrSefwu,fpkd;pHcJhaom rif;rsm;jzpfaMumif; az:jyaeMuygonf/ xkd
tcg &mZ0ifvmpNE´m;rif;quf\ tcef;u@ukdaz:xkwf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef&Sdvmygonf/
ausmufpmvm pNE´m;rif;qufonf wpfqifhpum;wpfqifhem;ajymqkdvmcJhaom yg;pyf&mZ0ifukd
rSDjirf;jyKí a&;xkd;cJhonfqkdjcif;xuf ,cktcg &SmazGrawGUEkdifawmhonfh ckdifrmaomeef;pOfrSwfwrf;
wpfapmifukdrSDjirf;jyKa&;xkd;cJhjcif;omjzpfEkdifouJhokdY &mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonfvnf; þtwkdif;yif
jzpfayvdrfhrnf/ þokdYjzifh a0omvDorkdif;ü &mZ0ifvmrif;quf\ae&mukd &SmazG&awmhrnfqkdygvQif
tmeE´pNE´m;ausmufpmomru ,if;ausmufpmwkid \ f ta&SUzufrsufEmS ESihf ajrmufzufrsufEmS &Sd ausmuf
pmrsm;rS od&Sd&NyD;orQukdpkaqmif;í &mZ0if? '*Fg;rsm;ESifhñSdEªdif;&efvkdtyfvmygonf/
tmeE´pNE´m;ausmufpmt& 'Gipf NE´m;rif;rS tmeE´pNE´m;rif;xd eef;pHumvrSm av;&mpktv,ftykid ;f
rS &Spf&mpktv,fykdif;xdjzpfaMumif; od&ygonf/ ausmufpmwkdif\ajrmufzufrsufESmwGif pmaMumif;a&
(69)aMumif;yg&Sdaom ausmufpm&Sdonf/ OD;pHomatmifu ,if;ajrmufzufrsufESm&Sd ausmufpmukd
a&SUajy;b*Fvt D u©&mrsm;ESiw hf n
l aD Mumif;jyqkNd yD; at'D(10)&mpkwiG f a&;xk;d cJah Mumif;qkyd gonf/ ausmuf
pmrSm tawmftoifyh supf ;D aeNyDjzpfaomfvnf; a0omvDacwfaESmif;rif;rsm; yg0ifaMumif;? ,if;rif;rsm;wGif
od*FpNE´m;rif;\trnfukd txift&Sm;awGU&aMumif;qkdygonf/ OD;pHomatmif\þ awGU&Sdcsufukd
txl;*½kjyKp&m&Sdaeygonf/ od*FpNE´m;rif;\trnfukd &mZ0ifwGif awGU&Sd&NyD;jzpfonfhjyif? od*FpNE´m;
\'*Fg;ukdvnf; awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/1 xkdYaMumifh od*FpNE´m;rif;onf at'D(729)rS a0omvD
ysuo f Ok ;f onfh at'D(957)xdMum;umvwGif pk;d pHcahJ om a0omvDrif;wpfyg;jzpfaMumif; rSw, f &l ayrnf/
þokdYqkdvQif tmeE´pNE´m;rif;vGefNyD;aemufwGif a0omvDü pNE´m;rif;quf&Sdaeao;onf[lí twdtus
qkd&rnfjzpfyg onf/
&ckdif&mZ0ifwGif a0omvDrif;quf(9)quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom plvpNE´m;rif;BuD;onf
waumif;jynfoif;wGJûrdUrStjyef? at'D (957)wGif armfwifpGef;e*g;&pftilü oabFmepfíewf½Gmvm;
aMumif;qkyd gonf/ tjcm;wpfzufuvnf; þumvwGiaf 0omvDudk rGe*f pdk pfwyfBuD; 0ifa&mufwu dk cf u
dk f
í a0omvDysufpD;aMumif;qkdygonf/ arm&pfaumvpfu tpOftvmwGif [dE´L0g'ESifh r[m,eAk'¨
bmomxGef;um;cJhNyD; ,if;tcsdefrSpí [dE´LrsKd;EG,fESifh rGef*kdrsKd;EG,fwkdYaygif;pnf;um &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdif
bmompum;jzpfvmaMumif;? pmayta&;tom;onf ,if;xufaemufusí (11)ESifh(12)&mpkrsm;wGifrS
yk*HrSa&muf&SdvmaMumif;qkdygonf9/
&ckdif&mZ0ifwGifjyqkdouJhokdY plvpNE´m;rif;ukd a0omvDaemufqkH;rif;tjzpf vufcH&rnfhtaMumif;
&Sad eygonf/ tmeE´pNE´m;ausmufpmwGif tmeE´pNE´m;rif;onf a0omvDaemufq;Hk rif;jzpfNyD; at'D (729)
xd pkd;pHcJhygonf/ &mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;ukd at'D(975)xdpkd;pHaMumif; jyqkdygonf/ a0omvDwGif
aemufq;Hk wGU&S&d aom'*Fg;rSm plvpNE´m;'*Fg;jzpfygonf/ plvr[m&mZm10[lí ,aeYacwfo;Hk tu¨&m rsK;d jzifh
a&;xkd;xm;NyD; ausmzufwGif em*&Dtu©&mjzifh pmcwfESdyfxm;ygonf/ ckESpfouú&mZfryg&Sdyg/
plvukad &;&mü(p)tu©&ma&;ykrH mS ajrmufO;D acwfta&;tom;rsKd;r[kwaf Mumif;ESihf þ'*Fg;onfajrmufO;D
acwf'*Fg;r[kwfaMumif; OD;pHomatmifu oufaojycJhygonf11/ OD;pHomatmif\&ckdiftu©&majymif;
vJvmykEH iS hf wkud q
f idk Mf unhaf omtcgvnf; at'D(8)&mpkrS (10)&mpka&;xk;d xm;aom tu©&mESihf wlnyD g
12
onf /
,if;tjyif avmif;Muufacwfrif;xD;'*Fg;\&ifbwfü ,ckacwfokH;tu©&mjzifh (660)]e&ywd
OD;&D;awmf r[meE´b,}[ka&;xk;d xm;NyD; ausmzufwiG f e*&Dtu©&mjzfifh pmcwfEydS x f m;ygonf/ ouú&mZf
a&;xkd;rIr&Sdjcif;? tu©&mta&;tom;a&S;usjcif;wkdYaMumifh plvr[m&mZm '*Fg;onf avmif;Muufacwf
ajrmufOD;acwfwkdYxufykdí a&S;usaMumif;xif&Sm;ygonf/ plvr[m&mZm'*Fg;onf &mZ0iftwGufom
ta&;BuD;onfr[kwfbJ? &ckdiftu©&morkdif;twGufvnf; wefzkd;rjzwfEkdifaomoufaocH'*Fg;jzpfae
ygonf/ xkdYjyifa0omvD'*Fg;rsm;onf pmoufoufa&;xkd;avhr&Sdqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltq
rSm;,Gif;aMumif;awGU&Sd&ygonf/
þplvpNE´m;'*Fg;ukdavhvmjcif;jzifh (8)&mpkrS (10)&mpktwGif &ckdifpmaytu©&mta&;tom;onf
a&S;a[mif;jA[®q D ifyh mG ;tu©&mrS ajrmufO;D acwftu©&mta&;tom;okYd wa&GUa&GUajymif;vJvmaMumif;awGU
Ekdifygonf/ xkdYaMumifh þ'*Fg'onf &ckdiftu©&morkdif;twGuf ta&;BuD;aMumif;qkdEkdifjcif;jzpfygonf/
&mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;\ eef;pHESpfaygif;ukd (36)ESpf[k jyqkday&m þrif;onf at'D(921)wGif
eef;pHí '*Fg;rsm;ukdvnf; at'D(957)rwkdifrD oGef;vkyfcJhrnf[kcefYrSef;Ekdifygonf/ þtaxmuftxm;
rsm;t& (10)&mpktv,fykdif;wGif &ckdifjynfü,aeYokH;pGJaeaom tu©&mta&;tom;ay:aygufaeNyDjzpf
onf[k ,lq&ayrnf/ tjcm;taxmuftxm;rSm ,if;'*Fg;wGif]plvr[m&mZm}ukd a&;&mü(v?r?[)
tu©&mwkYd onf ajrmufO;D acwfo;Hk tu©&mrsm;ESihf qifwal eaomaMumifyh ifjzpfonf/ xkYd aMumifh (11)&mpk
(12)&mpkwGifrS pmta&;tom; yk*HrSa&mufvmonfqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltqrSm;,Gif;ae
ygonf/ &ckdiforkdif;pOfwGif(8)&mpkrS (10)&mpkxdumvukd tao;pdwfavhvmazmfxkwfEkdifvQif &ckdif
pmaytu©&mta&;tom;onf a&S;ya0oPDacwfuyif qif;oufvmcJhonfhajymif;vJrIuGif;qufukd
awGUjrifekdifygrnf/
txufygtaxmuftxm;rsm;aMumifh plvr[m&mZm'*Fg;onf tmeE´pNE´m;ausmufpmyg rif;rsm;
teuf aemufqkH;awGU&Sd&aom '*Fg;jzpfonfh "r®pNE´m;'*Fg;ESifh ajrmufOD;acwfrif;xD;'*Fg;wkdYMum;umv
wGif oGef;avmif;aom'*Fg;jzpfaMumif; xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifhplvpNE´m;ESifh od*FpNE´m;rif;wkdYonf
tmeE´pNE´m;ESihf avmif;Muufacwfrif;xD;wkYd Mum;umvwGif a0omvDüpk;d cHcahJ om rif;rsm;teuf yg0ifae
aMumif;odomygonf/
(2) r[mwkdif;pNE´m;rif; pkd;pHaomumvrSm (*) &mpkESifh (10)&mpkMum;umvjzpfaejcif;/
(3) plVpNE´m;'*Fg;onf pmaytu©&mta&;tom;ü a0omvDacwfta&;tom;rS avmif;Muufacwf
tu©&mta&;tom;bufokdYajymif;vJaeaomacwfwGif a&;xkd;xm;aom '*Fg;jzpfaejcif;/
(4) &mZ0ifvmrif;qufrS ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;rif;wkdY\ '*Fg;rsm;udkawGU&Sd&NyD;jzpfjcif;/
(5) od*FpNE´m;rif;\trnfukd ausmufpmwkdif ajrmufbufrsufESm&Sd (10)&mpkxkd; ausmufpmwGif
awGU&S&d jcif;/
ponfwYdk aMumifh r[mwkid ;f pNE´m;rif;onf at'D(788)wGif a0omvDjynfujdk yefvnfxal xmifaom
rif;wpfyg;NzpfNyD;? ,if;onfausmufpmvm'GifpNE´m;rif;r[kwfaMumif;xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifh
a'gufwm*Refpwif\&mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvmpNE´m;rif;qufukd jyefvnfrSef;q
jyKjyifazmfjycsufomjzpfonf[laom wifjycsufrSm tajctjrpfrckdifvkHyg/
trSefrSm þrif;rsm;onf a0omvDaESmif;acwfrif;rsm;jzpfwef&monf/ '*Fg;rsm;u ,if;rif;rsm;
rwkdifrDuyif pNE´m;rif;quf&SdcJhonfukd azmfjyaeonf[laom OD;pHomatmif\a&;om;csufukdtav;
teufxm;í rSwf,lpOf;pm;zG,f&Sdaeygonf/ taMumif;aMumif;ukdaxmufqvkdufvQif ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;onf&mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;r[kwfaMumif;ukd uRefyfwkdYrSwf,l&ayrnf/
a0omvDacwf tjrifopf
a0omvDacwfukdjyefvkdYMunfhuwfzkdY qkdauawmhcg tmeE´pNE´ausmufpmukd owd&uwfygvdar/
,if;ausmufpma& a0omvDacwfeefY ywfoufysm &ckdif&mZ0ifusrf;tm;vkH;xuf ykdvkdYckdifrma&qkdpGmukd
okawoD½kdY vufcHuwf&yga&/ ZmaMumifhvJ;vkdYqkdau vuf[d&mZ0ifwdpGm 15&mpkeefY aemufykdif;usrS
&D;cuwfaw&mZ0ifwdjzpfNyD;au ausmufpmuawmh a0omvDacwfxJrmyif &D;xkd;ca&twGufeefYjzpfyg
a&/ a,'gvJ; ausmufpmrmyga& rif;½kdUoGef;vkyfca& '*Fg;wdukd wGdeDuwf&a&ykdif &mZ0ifvmrif;wcsKdU
oGef;ca&'*Fg;wdukdvJ; wGd&a&twGuf &mZ0ifrmyga& rif;½kdYvJ; a0omvDrmtrSefpkd;pHcuwfaw rif;wd
jzpfawqkdpGmukd uRefawmf½kdUvufcHuwf&yga&/
&mZ0ifrm a0omvDrif;qufudk r[mwkid ;f pNE´rif;BuD;pGm at'D 788ckEpS rf mS wnfaxmifa&vkYd qydk g
a&/ (uk;d -9/pm-5)/ OD;pHomatmifuvJ; a0omvDrif;qufudk &ckid &f mZ0ifrm at'D 8&mpku 10&mpkxd
pkd;pHuwfawvkdY azmfjyyem/ rif; 9yg;[dNyD;au aemufqkH;rif;pGm plvpNE´rif;jzpfawvkdY (ukd;-3?pm-
7)&D;cyga&/ tmeE´pNE´ausmufpm*gxm(19)(20)eefY (21)½kdUrma0omvDukd wnfaqmufawrif;pGm
'GifpNE´rif;BuD;jzpfaMumif;? ûrdUawmfpGm ewfjynfxufykdvkdYvSyaMumif;ukd (ukd;-4?pm-108)&D;xkd;cyga&/
ûrdUemrnfukdawmhcg ausmufpmrm rwGd&yg/ a,'gvJ; a'gufwm*Refpwif? a'gufwmqmum;?
OD;pHomatmif tp[da&okawoD½kdUu taxmuftxm;ckdifckdifvkHvkHeefY 'GifpNE´rif;BuD;wnfca&ûrdUpGm?
a0omvDûrdUjzpfawvkdY qkdcuwfygAsm,f/
'GefpNE´rif;BuD; a0omvDûrdUwnfa&ESpfukd a'gufwmqmum;u at'D370vkdY owfrSwfyga&/
tmeE´NE´ausmufpm&D;xkdk;a&ESpfukdvJ; at'D 729ckvkdY owfrSwfcyga&/ &ckdiforkdif;okawoD½kdUuawmh
atowfrSwfcsufukd trsm;tjym;vufcHuwfyga&/
tcsKdUokawoD½kdUu &mZm0ifu r[mwkdif;pNE´rif;BuD; eef;wufawESpfukd at'D 327vkdY jyNyD;au
plvpNE´rif;ewf&GmpHa&ESpfukd at'D 769vkdY &D;uwfyga&/ (ukd;-5? pm-191)/ ,csifhtjyif ol½kdUu
ausmufpmu 'Gipf NE´rif;eefY &mZ0ifu r[mwkid ;f pNE´rif;½kUd ukd xyfwjl yKNyD;au 'Gipf NE´rif;BuD;eef;wufaw
ESpfukdvJ; at'D 327vkdY&D;yem/ tmeE´pNE´rif; ewf&GmpHa&ESpfukdvJ; at'D 667vkdY&D;ygoD;,ifh(ukd;-5/
pm-195)/ ol½kdU,lqcsufrm r[mwkdif;pNE´ueDyem plvpNE´rif;xd &mZ0ifrmyg[da& a0omvDrif;½kdU
eef;pHESpfaygif;pGm 441ESpfjzpfawtwGufeefY? at'D 769txdjzpfNyD;au ausmufpmu a0omvDrif;½kdY
eef;pHEpS af ygif;pGm 359ESpjf zpfawtwGuf at'D 686txdjzpfNyD;? a0omvDeef;ysufp;kD vm;ca& ESpef efYywf
oufyem 83ESpf uGmjcm;eDpmG wG&d yga&/ ,if;okawoD½Ydk pmG ? ausmufpmvm pNE´rif;qufudk &mZ0ifvm
pNE´rif;qufeefYxyfwljzpfawvkdY &D;om;,lqeDuwfauvJ;? atykdifa0omvDxD;eef;ysufvm;ca& ckESpf
eefY ywfoufvkdY uGm[eDpGmukdawmh ajz&Sif;csufryD;EkdifuwfygoD;/
,if;okawoD½kdUu 'GifpNE´rif;pGm r[mwkdif;pNE´rif;BuD;jzpfawvkdY qkd½kHru ausmufpmrmyga&
umvpNE´? oD&"d r®0Zd ,rif;½kUd ukd &mZ0ifxu J umvpNE´? oD&pd NE´rif;½kUd jzpfawvkYd v;J qku
d wfygoD;a&/
wcsKdUokawoD½kdUuawmh tmeE´pNE´rif;ukd &mZ0ifu plvpNE´rif;jzpfawvkdYawmif qkdyga&(ukd;-7?pm-
126)/
,if;okawoD½kdU wifjycsufwdrm plvpNE´rif;ewf&Gmvm;a&ESpfukd at'D 769ckvkdY qkdNyD;au ,if;
rif;eef;pHa&ESpfaygif;u 36ESpfvkdYqkda&twGufeefY plvpNE´rif;eef;wufawckESpfpGm at'D 733jzpfvm;yg
a&/ a,au,if;rif; oGef;vkyfca&]]plvr[m&mZm}} '*Fg;ukd at'D733ckrm oGef;vkyfawvkdY qkdpGmeefY
twlwljzpfyga&/ a,'gvJ; ,if;'*Fg;rmyga& tu©&mt&D;tom;t& at'D733rmoGef;vkyfaw '*Fg;
ZmykdifvJ; jzpfEkdifzkdYtaMumif;r[dyg/ at'D 8&mpktwGif;rm &ckdifjynfrm atykdiftu©&mrsKd;okH;pGJeDa&?
ay:aygufeDa&taxmuftxm;r[dyg/ at'D 729rm &D;xkd;ca& tmeE´pNE´ausmufpmukdyif emvE´mu
ykHajymif;vma& jA[®DqifhyGm; tu©&mwdeefY&m &D;xkd;eDoD;pGmukd wGd&yga&/ ,if;Zl;eefYplvpNE´rif;eefwuf
awckESpfukd at'D 733vkdY ,lqvkdYrSefEkdifzkdYrjrifrdyg/
aemufwpfcku 'GifpNE´rif;BuD;eef;wufckESpfukd at'D327vkdY tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfukd
,if;okawoD½kdUazmfjyuwfawykdif at'D686vkdY(ukd;-5/pm-195)owfrSwfawvJ tmeE´pNE´ausmufpm
ukd emvE´mu,aom"grHausmufpmxuf,if;vkdY &D;xkkd;ca&vkdY qkda&ykdifjzpfeDyga&/ ausmufpmrm yga&
tu©&mt&D;tom;t&vJ ,if;ykdifrjzpfEkdifyg/
a'gufwm*Refpwifu ]]'Gi}f }eefY ]]wkid ;f }}pGmbmomaA't& eD;pyfaw/ ]]'Gipf NE´}}pGm]]r[mwkid ;f }}pNE´jzpf
Ekdifa&qkdpGmukd oHa,mifvkdufyem tcsKdUuvJ; ausmufpmuoD&d"r®0dZ,rif;ukd &mZ0ifrm yg[da&
oD&pd NE´rif;jzpfawvkYd taxmuftxm;r[dbJ q d u
dk wfjyefyga&(uk;d -5/pm-192)/ a,auvJ; &mZ0ifrm
rif;9yg;jyqkdyem? ausmufpmrmu rif;22yg;ukdwGd&yga&/
&ckdif&mZ0ifrm a0omvDacwf pNE´rif;qufeef;pccuwfaw ckESpfeefYywfoufNyD;au t,ifuyif
t*ktxdokawoD½kdUxJrm oabmxm;uGJvGJrIwd wGd&yga&/ OD;pHomatmiftqkdt& qkdauzwfvkdYr&Ekdif
avmufatmif ysufpD;eD;a& tmeE´pNE´ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrm &ckdif&mZ0ifvm rif;qufukd
wGd&a&vkdY&D;cyga&/ zwfvkdY&oavmufodCHpNE´rif;ukd wGd&a&vkdYvJ; qkdyga&/ yifrvm*wårifuawmh
cg zwfvkdY&oavmufrm ]]odCHpNE´}}]]plvpNE´}}bGJUwdukdvJ; wGd&a&vkdYqkdyga&/ OD;pHomatmifu
atausmufpmrm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrSm pkd;pHcuwfaw rif;wdyg0ifNyD;au aemufqkH;rif;pGm
plvpNE´rif;jzpfawvkdY(ukd;-3/ukd;-4)qkdyga&/
ausmufpmeefY &mZ0ifukdñSdEIdif;a&tcg okawoD½kdUtcsif;csif;xJrm ,if;ykdifoabmxm;uGJeDpGmwd
ukd wGdvm&a&tcgatjyóemukd uRefawmf½kdUtedefeefYypfxm;vkdYr&EkdifygAsm,f/ twwfEkdifqkH;qkda&
ykdif ñSdEIdi;fpdppfzkdYvkdtyfvmyga&/ ,if;ykdifpdppfawtcg ausmufpmeefY&mZ0ifu rif;½kdUemrnfcsif;qifwl
eDa&udp?ö &mZ0ifvmrif;wdpGm ausmufpmvm rif;xJu bkef;BuD;a&rif;wdukd&mazmfjyjcif;jzpfawqkda&
udp?ö wpfqufxJrm ,if;udpw ö dukdaqG;aeG;,yif; '*Fg;wdukd ynmoQif½kdUowfrSwfcuwfaw owfrSwf
csufeefY csdefqysm a0omvDacwftpeefYtqkH;umvukd uRefawmf½kdUowfrSwf&ygzkdY/
&ckdif&mZ0ifrm r[mwkdif;pNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(5)jzpfyg
a&/ ausmufpmrm 'GifpNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(3)rmjzpfeDpGmukd
wG&d yga&/ &mZ0ifq&mpGm ausmufpmrmyga& pNE´rif;½kUd ukrd eS ;f qazmfjya&qkad u? umvpNE´rif;ukd trSwf
pOf(5)rmxnfhoGif;yem/ ol&d,pNE´? armvpNE´eefY aygvpNE´rif;½kdUukd trSwfpOf(2)(3)eefY(4)½kdUrSm xnfh
oGif;czkdYr[kwfyg/ odCHpNE´rif; '*Fg;eefY (plvr[m&mZm'*Fg;½kdUuvJ;)atrif;qufpGm pdwful;,Of
rif;qufr[kwfqkdpGmukd oufoDjyeDuwfyga&/ a,NyD;au ausmufpma0omvD yxrrif;quftqkH;rm
rif;(16)yg;vkdY&D;xkd;xm;yem &DwGufMunhfa&cg rif;13yg;xJ wGd&a&twGufeefY csefxm;ca&rif;3yg;pGm
atrf;wdjzpfEidk zf Ydkvm;vkYd wGuq f Munhyf ga&/ ,if;ykid q f jdk yefau]]0d&pNE´}}]]NyDw
d pd NE´}}½kUd ykid ef ef;pHEpS u
f aumif;eJ
a& rif;wdudk ausmufpm&D;xk;d pGmrSmcsex f m;zkYdqpdk mG rjzpfEidk v f Ydkwu
G Mf unhrf yd ga&/ a,NyD;au]]umvpNE´}}eefY
]]xlvpNE´}} rif;½kdUykdif rif;qkd;rif;npfwdukd &mZ0ifrmwGd&pGmuvJ &mZ0ifrmyga& rif;wdpGm xif&Sm;
ausmfMum;NyD;au bkef;wefckd;BuD;rm;a& rif;wdukdazmfjyxm;pGm jzpfawqkdpGm jzpfEkdifzkdYr[kwfyg/
&mZ0if½kdUrmu toDtcsmavhvmMunhfa&cg umvpNE´rif;eefYywfoufyem]]&wemokH;yg;ukd
rMunfñ?kd tvªow D if;r[d? wkid ;f jynfp;D yGm;csr;f omukv d ;J wk;d wufatmifrvky?f wkid ;f jynfv;J rNidr;f csr;f ?
&wemrkd;vJ; r&Gm?(ukd;-1]]a#mf}}csyf]]0rf;}}?ukd;-2?]]p}}csyf]]0rf;}})vkdYqkda&/ ausmufpmrm umvpNE´rif;pGm
(9)ESpfeef;pHa&/ EkdifiHa&;? vlrIa&;rmuRrf;usifa& ,if;rif;pGm ewfjynfukd <ujref;a&}}vkdY(ukd;-4? pm-
110)wG&d yga&/ ,csifw h u d dk axmufyem&mZ0ifxu J umvpNE´rif;pGm? ausmufpmrmyga& umvpNE´rif;
vkH;0rjzpfekdifqkdpGm wGufqMunhfvkdY&yga&/ &mZ0if½kdUrm ]]xlvpNE´}}rif;eefYywfoufysm taysmftyg;
vkud pf m;NyD;au olawmf aumif;½kUd tqk;H trukrd emcH? &wemok;H yg;? oDvpm*rmvJrwnf? rif;usihf w&m;
eefYvJ;rnD? jynfol½kdU pD;yGm;ukdvJ; rapmifha&SmufvkdY (ukd;-1?]]a#mf}}csyf]]aMum}}? ukd;-2?]]p}}0rf;)jyqkd
uwfyga&/ &mZ0iftm;vk;H rm atrif;wdudk rif;aumif;rif;jrwfw?d bke;f BuD;NyD;xif&mS ;a&rif;wdvYdk r&D;om;
uwfyg/ wcsKdUokawoD½Udk u atykid q f ;dk &Gm;pGma& rif;ukyd ifausmufpm&D;xk;d ca& tmeE´pNE´rif;jzpfawvkYd
qkud wfygoD;a&/ (uk;d -7?pm-126)/ ol½Udk uawmh atrif;pGmtoufi,f&, G o f ;D a&twGuef efY aemiftcgrm
w&m"r®ukdrsufuG,fjyKyem? taysmftyg;vkdufpm;cpGm jzpfEkdifa&vkdYtaMumif;jyyga&/ a,'gvJ;
wkdawmif;a& eef;pHumvtwGif;rm ,if;ykdifajymif;vJvmzkdYqkdpGm jzpfEkdifzkdYcJ,Of;yga&/ xlvpNE´rif;
eef;pHESpfukd &mZ0ifBuD;rm 25ESpf? irnf&mZ0ifeefY &ckdif&mZ0ifopf½kdUrm 19ESpf? "n0wD&mZ0ifopfrm
9ESpf? tif;apmufrm 16ESpf qkdyemtrsKd;rsKd;jyqkduwfyga&/ ewf&GmpHa&tcg ,if;rif;toufukd
&mZ0ifBuD;rm 54ESp?f irnf&mZ0if eefY &ckid &f mZ0ifopf½Udk rm 41ESp?f tif;apmuf&mZ0ifrm 38ESpv f Ydkqu
dk wf
yga&/ ausmufpmrmawmhcg eef;pHESpfaygif;ukd 9ESpf&m&DwGufvkdY&yga&/ a,NyD;au &mZ0ifrm
xlvpNE´eefYywfoufNyD;au aumif;rIuo k vdk jf yKvkyaf wvkYd wpdaoQvJ;azmfjyxm;pGm rwG&d yg/ ,if;ZkeefY
xlvpNE´pGm? tmeE´pNE´rif;jzpfekdifzkdY tajctaer[dyg/
aemufwpfcku oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,rif;ukd twlwljzpfawvkdY qkdxm;a&udpyö g/ ar"ynm
armfuGef;rmu oD&dpNE´rif;pGm Ak'¨omoemukd yOöro*Fg,emwifyGJusif;yca&vkdY azmfjyxm;yga&/ &ckdif
jynfu oHCm(1000)eefY oD[Vdk (f oD&v d uFm)u oHCm(1000)½kUd uyifzh w d yf em(3)ESpw f wd Md umjrifah tmif
o*Fg,emwifNyD;au ygVdbmomeefY yd#uwf? t|uxm?#dumwdudk aMu;eD? aMu;0gcsy5f 000rm tu©&m
wif &D;xkd;ca&vkdYqkdyga&/ (ar"ynmarmfuGef; vuFmukd½Iyg/)
Ak'¨omoemhorkdif;rm o*Fg,emwifyGJqkdpGmu omrefvkyfief;aoQrsKd;r[kwfyg/ tav;teuf
xm;ysm BuD;BuD;us,fus,fusif;y&a&yGJrsKd;jzpfyga&/ Ak'¨omoemawmfukdouf0if,kHMunfa& rif;wpfyg;
tzkdY&mrm o*Fg,emwifyGJ usif;yyD;&jcif;xuf ykdvkdY xif&Sm;ausmfMum;a&vkyfaqmifrIrsKd;r[dEkdifqkdpGm
udk omoemhorkdif;ukd avhvmzl;a&vlwkdif;oduwfyga&/ tZmwowfrif;? umvaomurif;? tmaom
urif;? 'k|*grPdrif;½kUd ukd Oyrmxm;yem Munhaf u wGuq f vkYd &yga&/ tcsKUd okawoD½Udk qkad &ykid f &mZ0if
u oD&dpNE´rif;pGm ausmufpmrmyg[da& oD&d"r®0dZ,rif;&m jzpfeDzkdYqkdau ausmufpmxJrm t*kjrifwGd&
a&ykdif;]]&wemokH;yg;ukd tpOfatmufarhjcif; ukokdvfeefY,OfaomaMumifh}} dqkda&avmuf&m azmfjyczkdY
r[kwfyg/ t*kazmfjyxm;pGmxufykdNyD;au o*Fg,emwifa&taMumif;ukd wpfpGef;wpfpaoQavmufawmh
&D;xk;d cygzkYd / wjcm;taMumif;wpfcu k vJ; oD&"d r®0Zd ,rif;pGm ax&0g'yd#uwfawmfudk ygVdbmomeefY&m
&D;xk;d czkYdtaMumif; [dyga&/ a,ZkeefY &mZ0ifvm oD&pd NE´rif;pGm? ausmufpmrm yg[da& oD&"d r®0Zd ,rif;
r[kwfvkdY,lq&ygzkdY/
oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,ukd twlwljzpfawvkdY ,lquwfaw okawoD½kdUu oD&d"r®0dZ,rif;
eef;wufouú&mZfpmG at'D 665 jzpfawtwGuef efY at'D 6&mpk? & &mpku &ckid jf ynfrm ouúwbmom
ok;H pGcJ a& taxmuftxm;wdu ykNd yD;rsm;eDa&twGuf o*Fg,emwifyrJG m &D;xk;d ca& bmomeefYywfouf
yem]]acwfNydKifausmufpmtaxmuftxm;wdt&? &D;xkd;ca& bmompGmouúwbmomeefY ygVdbmom
ESpfrsKd;vkH;jzpfEkdifonf}}vkdY(ukd;-6?pm-15)qkdjyefyga&/ omoemYorkdif;rm ax&0g'*kdPf;pGm wpfckwnf;
aom ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfyga&/ oD[Vdk (f oD&v
d uFm)u &[ef;awmf½Udk uawmh ax&0g'yd#uwfawmfudk
ouúwbmomeefYwifpGmukd vufcHygzkdYvm;/ o*Fg,emyGJrm OD;pD;em,uyk*d¾Kvfjzpfaw t&Sifr[mplv
a&0ax&fuaum at'D5&mpktwGif;u &Sifr[mAk'©aCmoygVdbmomeefY&D;om;a& 0dok'¨dr*fusrf;ukd
ouúwbmomukd ajymif;yem &D;om;ygzkdYvm; qkdpGmukdwGufqMunhfzkdYvkdyga&/
'Gipf NE´rif;BuD;eefwufouú&mZfudk r[mwkid ;f pNE´rif;BuD;eef;wufouú&mZfeefY twlwq l ydk em at'D
237vkdY&D;om;vkdufjyefa&tcg tmeE´pNE´rif;eef;wufouú&mZfpGm at'D 677jzpfvmc&yga&/ ,if;ykdif
qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfpGm at'D 686jzpfvm;c&yga&/ (ukd;-5/pm-195)/ ,if;okaw
oD½kdUu ,if;ykdifqkdeDuwfauvJ a'gufwmqmum; &D;om;csufwdukd MunfhauemvE´mausmufpm&D;xkd;
csdef at'D 725eefYaemufykdif;frS&m &D;xkd;ca&vkdYwGd&yga&/ a'gufwm*Refpwif t&D;tom;t&vJ tmeE´
pNE´ausmufpmpGm emvE´mausmufpmxufaemufusNyD;au pmt&D;tom; ykaH jymif;prm&D;xk;d a&vkYd od&yg
a&/ ,if;ykid v f Ydk qadk u tmeE´pNE´rif;eef;wuf ouú&mZfpmG 677jzpfaw/ 'Gipf NE´rif;eef;wufouú&mZfpmG
at'D 327jzpfawqkdpGmwda& jzpfEkdifa&t,ltqwdr[kwfqkdpGmukd wGdvm&yga&/ ,if;okawoD½kdU,lq
a&twkdif;qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;csdefpGm emvE´mausmufpm &D;xkd;a&tcsdefxufESpfaygif;
(40)avmufykdNyD;apmeDpGmukd wGd&yga&/
aemufwpfck[deDoD;pGmu]]r[mwkdif;pNE´}}eefY]]'GifpNE´}}qkda& emrnfESpfckrm ]]wkdif;}}eefY]]'Gif}}ukdbmom
aA't& eD;pyfaw/ ]]wkdif;}}pGm]]'Gif}}jzpfaw/ r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefYoufqkdifpGm r[kwfaMumif;
wGd&yga&/ &mZ0ifapmifapmif½kdUrm a0omvDacwfrif;9yg;½kdUudk azmfjya&cg r[mwkdif;pNE´? od*Fwkdif;pNE´?
plvwkdif;pNE´qkdyemyDrlwdrm wGduwf&a&twGuf ]]wkdif;}} qkda&pum;pGm r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefY
&m oufqkdifeDa&pum;r[kwfpGmukd owdjyKzkdYvkdygzkdY/
OD;pHomatmifu]]&ckdif&mZ0ifrm pNE´rif;qufukd 8&mpku 10&mpkxd pkd;pHa&rif;qufvkdYazmfjya&/
rif;9quf[Nd yD;au aemufq;Hk rif;pGm plvpNE´rif;jzpfaw/ ,if;rif;qufpmG at'D 957avmufrm ysufp;D
vm;ca&qkyd em rif;½kUd emrnfwu d dk azmfjyAsm atrif;½kUd a& a0omvDaESmif;acwfrm pk;d pHca&rif;wdjzpfygzkYd /
'*Fg;wdu atrif;ukd rwkdifcifuyif pNE´rif;quf [deDcpGmukdazmfjyeD\/ (ukd;-3/pm-7)vkdY &D;cyga&/
&mZ0ifvm pNE´rif;qufa& OD;pHomatmif,lqca&ykdif a0omvDaESmif;acwfrif;wdjzpfyga&/
OD;pHomatmifu ]]ausmufpmwkid af jrmufzufrsufEmS rm pmaMumif;a& 69aMumif;[da&ausmufpmukd &D;xk;kd
xm;a&/ pmvkH;tu©&mykHo@mefpGm&Sd b*FvDtu©&meefYwla&/ 10&mpkavmufu &D;xkd;ca&vkdY cefYrSef;&
a&/ atausmufpmrmvJ? rif;qufwdyg0ifpGmukd wGd&a&/ atausmufpmyg bk&ifwpfyg;jzpfaw odCH
pNE´rif;'*Fg;wpfjym;ukd wGd&NyD; jzpfyga&}}vkdY(ukd;-3? pm-9)xkd;cyga&/ a'gufwmapmxGef;atmif azmfjy
pGmrmvJ; ]]ausmufpmyg rif;emrnfrm oD&o d C
d H *@ol&pNE´}}vkYd yg[dyga&/ '*Fg;eefYausmufpmrmyga&
emrnfESpfcktrsm;pk wlnDeDa&twGufeefY rif;emrnfwdtwGuf ckdifvkHa&½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzpfaw
(ukd;-8? pm-50)vkdYqkdyga&/ odCHpNE´rif;emrnfukd &mZ0ifrmvJwGdeD&yga&/
aemufwpfcku ausmufpmwkdif;ajrmufzufrsufESmrm ]]plvpNE´ owdv0dMur}}vkdY yg[dyga&/ plv
pNE´rif;pGm &mZ0ifpNE´rif;qufu aemufq;Hk rif;jzpfyga&/(,if;rif;oGe;f vkycf a&vkYd ynmoQif½Udk ,lqxm;
a& plvr[m&mZm'*Fg;ukdvJ; wGdxm;&ygoD;,ifh/)
tmeE´pNE´ausmufpmukd at'D 8&mpku&D;xd;k cNyD;? ausmufpmwkid f ajrmufzufrsufEmS rm ausmufpm
ukd 10&mpkrm &D;xkd;ca&qkdpGmukd axmufyem ,if;ajrmufzufrsufESmyg rif;½kdUa& tmeE´pNE´aemufrS
a0omvDupkd;pHca& rif;½kdUjzpfuwfawvkdY twdtusqkdEkdifyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg
rif;½kUd a&&mZ0ifvm rif;½kUd eefY emrnfcsi;f uaumif;eD;eD;pyfpyfwn l aD &twGuef efY &mZ0ifvm pNE´rif;quf
pGm ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg pNE´rif;qufukdrSef;qazmfjycsuf&m jzpfEkdifzkdYvkdY? ,if;ykdifwGufq
rdyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrmyga& pNE´rif;qufpGm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrmpkd;pHc
a& rif;wdjzpfeu D wfawykid ?f &mZ0ifpNE´rif;qufvJ at'D 8&mpku 10&mpkxd pk;d pHca&rif;qufjzpf&ygzkYd /
atudp?ö atwifjycsuf jzpfEkdifrjzpfEkdifukdwGufqEkdifzkdYtwGuf odCHpNE´'*Fg;ukdpdaoQavhvmMunhfygar/
'GifpNE´ukd r[mwkdif;pNE´eefYtwlwljzpfawvkdY ,lqa&okawoD½kdU? r[mwkdif;pNE´rif;eef;wufaw
ckEpS u
f dk at'D 327vkYd ,lquwfaw okawoD½Udk t,ltqrm od*pF NE´rif;eef;pHouú&mZfudk at'D667vkYd
(ukd;-5/ pm-19)qkduwdyga&/ atcsifhukd qef;ppfMunhf&ygzkdY/
&ckdifjynfrm pkd;pHc*wfaw rif;½kdUa& ol½kdUeef;wufawESpfrmyif '*Fg;ogef;vkyfavh[dyga&/ ,if;
okawoD½kdUazmfjya&ykdifqkdau od*FpNE´rif;a& '*Fg;ukd at'D 667rm oGef;vkyfawvkdYowfrSwf&zkdY jzpfeD
yga&/ a,'gvJ; ausmufpmt&qkkdau at'D667ywf0ef;usifpGm "r®0dZ,rif; xD;eef;pkd;pHeDa&tcsdef
jzpfeDyga&/ ,if;"r®0dZ,'*Fg;ukdvJ; uRefawmf½kdUwGdxm;&NyD;jzpfyga&/ yifrvm*wårif;u "r®0dZ,rif;
'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd at'D 7&mpkvkdY(ukd;-10? pm-174)owfrSwfyga&/ ,if;ZkeefY ,if;okawoD½kdU
qkduwfawykdif at'D 667umvpGm odCHpNE´rif;pkd;pHa&umvr[kwfyg/ odCHpNE´'*Fg;ukd avhvmMunhf
a&tcg '*Fg;rm &D;xkdk;xm;a&tu©&mjzpfawvkdY (ukd;-10? pm-176)qkdyga&/
,if;ZkeefY od*FpNE´rif; yg0ifeDa& r[mwkdif;pNE´utp plvpNE´tqkH;jzpfaw &mZ0ifvm a0omvD
rif;qufpGm txufrmazmfjyca& okawoD½kdU,lquwfawykdif ausmufpmrmyga& 'GifpNE´rif;qufvJ;
r[kwb f tJ meE´pNE´ewf&mG pHNyD;aemufr&S m at'D8&mpku 10&mpkxd (ykv d Ydkww
d u
d susq&dk au at'D 788u
at'D 957xd)a0omvDrm pkd;pHa&rif;qufvkdYqkdpGm &Sif;eDygAsm,f/ ,if;twGufeefY od*FpNE´rif;eefpHum
vpGmvJ at'D 667uppGm r[kwb f eJ efY atrif;pGm at'D 935ueDyem 951xd pk;d pHca&vkYd azmfjycsuw f &d m
rSefuefeDpGmwGd&yga&/
,if;twGufeefY tm;vkH;ukdûcHNyD;au okH;oyfzkdY,ykdifvkdYqkdau ]]'GifpNE´}}tp]]tmeE´pNE´}}tqkH;[da&
ausmufpmvm rif;½kdYpGm at'D 370u 729xd a0omvDrm pkd;pHca& rif;qufjzpfNyD;au]]r[mwkdif;pNE´}}
tp]]plvpNE´}}tqkH;jzpfaw &mZ0ifvmrif;qufpGm at' D788u 957xd pkd;pHca&rif;wdjzpfaMumif;
xif&Sm;eDyga&/
&mZ0ifvmaemufq;Hk pNE´rif;jzpfaw plvpNE´rif;aemuf a0omvDrm tjrwlrif;eefY? yJjzLrif;ESpyf g;pGm
37ESpf tkyfpkd;cygoD;a&/ ,if;twGufeefY a0omvDacwfpGm plvpNE´m;rif;ewf&GmpHa&ESpfupNyD; ,if;rif;
ESpyf g;tkypf ;dk ca& 37ESpu f dk xnfah ygif;ysm Munhaf u a0omvDacwfpmG at'D 994ukeq f ;Hk a&vkYd ynm&Sif
½kdUowfrSwfuwfyga&/
,if;ykdiftaMumif;tcsufwdaMumifhyif q&mBuD; OD;pHomatmifpGm ausmufpm&mZ0ifeefY? '*Fg;½kdUukd
ñSdEIdif;wGufqNyD;au a0omvDacwfukd atmufazmfjya&twkdif; owfrSwfcyga&/
ukd;um;aom pmtkyfpmwrf;wd
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;
(1) OD;pHomatmif tmeE´pjE´(½Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
(2) / &ckdif'*Fg;rsm;
(3) / at'Dajcmuf&mpkESifhrwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(4) xGef;a&Tckdif &cdkifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(5) atmifvSodef; a0omvDacwfpdppfcsuf? &ckdifr*¾Zif;(17)
(6) San Shwe Bu A Briefrlate On the Old Capitals of Arakan (Golden Tid-bid of Arakan-1964)
(7) E.H Johnston Some Sanskrit Insuiptians of Arakan
(8) P. Gutman Ancient Arakan
usrf;ukd;pm&if;
1/ q&mirnf &ckdif&mZ0if
2/ tif;apmuf&mZ0if
3/ OD;pHomatmif &ckdif'*Fg;rsm;/
4/ OD;pHomatmif tmeE´pjE´
5/ xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
6/ xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm/
7/ atmifvSodef; a0omvDacwfpDppfcsuf(&ckdifr*¾Zif;-17)
8/ a'gufwmapmxGef;atmif &Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdifajrmufrsufESm/
9/ U San Shwe Bu A Brief Note on the Old Capitals of Arakan.
10/ Pamela Gutman Ancient Arakan
11/ U San Tha Aung The Buddhits Art of Ancient Arakan.
(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ oef;xGef; acwfa[mif;jrefm&mZ0if(1969-r[m'*kHpmay? &efukef)
2/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif)
(twGJ-1?tykdif;-3/)
3/ armifpHazmf ud&mwavmurf;,Havm (&ckdifr*¾Zif;twGJ-1?trSwf-1)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif?twGJ-3/tydkif;-1)
5/ armifthH Ak'¨omoemawmf2500c&D;? ywGJ (1989? omoema&;OD;pD;Xme ykHESdyfwkduf)
tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
Ak'b
¨ &k m;&Sif y&deAd mÁ efûyNyD;aemuf tdE,
d´ ajray:rSm Ak'b¨ momeJYywfoufNyD; t,l0g'trsK;d rsK;d uGjJ ym;
cJMh uw,f/ *kP d ;f awGvnf; trsm;tjym;yJ uGjJ ym;cJMh uygw,f/ Ak'b ¨ momorkid ;f pOfwavQmufrmS Ak'0¨ g'
*kdPftoD;oD;[m rdrdwkdY*kdPf;&JUt,l0g'ukd ta&SUeJYtaemufzufEkdifiHawGukd jzefcsdcJhMuwmawGU&ygw,f/
txl;ojzifhawmh jrefrmEkdifiHtygt0if ta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd Ak'¨omoemysHUESHUrI[m orkdif;rSm
xif&Sm;ygw,f/ Ak'¨omoem[m jrefrmEkdifiHeJYta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd &mpkESpftrsKd;rsKd;rSm *kdPf;
trsKd;rsKd;&JUt,l0g'trsKd;rsKd;ysHUESHUcJhwmukd awGU&ygw,f/
'Daqmif;yg;rSm tdE´d,awmifykdif;a'o? em*g*sLeduGef'ga'oeJY tr&0wDpwJhtE¨&ma'ouaeNyD;
ud&mwa'oukd at'D-3&mpktwGif;rSm ysHUESHUvmcJhzl;wJh Ak'¨omoemukdajc&mcHNyD; qef;ppfjyxm;ygw,f/
em*g*sLeduGef'ga'o[m tdE´d,EkdifiHta&SUzufurf;a*:'gy&DjrpfeJY upömemjrpf0uRef;ay:pyfMum;
tE¨&ma'orSm&Sdygw,f/ taomurif;vufxufu 'Da'o[m arm&d,tifyg,mxJrSmyg0ifw,f/
arm&d,tifyg,mBuD;ûyduo JG mG ;awmh ]bmw0g[erif;quf}u ESpaf ygif;(400)ausmftyk pf ;dk NyD; Ak'o
¨ moem
xGef;um;cJhygw,f/ 'Drif;qufukd at'D-3&mpktpykdif;rSm ]£cRuk}rif;qufu qufcHtkyfpkd;ygw,f/
'Drif;quftopfukd wnfaxmifwJh ]oEÅrlvrif;}[m jA[®P0g'Djzpfayr,fh ol&JUaemufqufcHwJhrif;
awG[m Ak'¨omoemukdtm;ay;cJhMuawmh jA[®P0g'xGef;um;rI[m umvrMumjrifhcJhbl;/(udk;-1/pm-
201)/ 'Drif;qufu ]r'´&dykwåoD&d0D&yk&do'wå}rif;yJjzpfw,fvkdY ,lq&wJh ]r'´&dykwårif;}[m ol&JUeef;pH
14ESpaf jrmufrmS ausmufpmwpfcak &;xk;d cJw h ,f/ 'Dausmufpmukyd J em*g*sLedueG 'f gausmufpmvkYd owfrw S f
xm;Muygw,f/ (ukd;-8/pm-14)/
ausmufpmrSm tJ'Dtcsdefu ]uod®&?*E¨m&?pde?pdvmw? awmfovD? t0&EÅ?0*F?0eyoD?,0e?'r®dv?
yavmf&m?wAÁyPÖda'oawGudk omoemûycJhMuwJh &[ef;awmfawGtwGuf tvSL'geûywJhtaMumif;ukd
rSwfwrf;wifa&;xdk;xm;ygw,f/ 'DausmufpmrSmyg&SdwJh tcsKdUa'oawG&JUemrnfawGukd oD[kdVfrSwfwrf;
a[mif;awGrSm wwd,o*Fg,emwifyGJtNyD; omoemjzefYa0cJhwJha'oawGtjzpf? wjcm;emrnfwrsKd;eJY
awGU&w,f/ Oyrm-uod®&?*E¨m&?0e0oD? y&EÅeJYa,mepwJh a'oawGaygh/ wcsKdUemrnfawGusawmh
tdE, d́ om;awG ukepf nfa&mif;0,frûI yMuwJh a'oawG&UJ emrnfawGtjzpf?rdvEd y´ Oömusrf;rSmawGU&ygw,f/
ausmufpmrSmvkdyJ r[m0Housrf;rSmvnf;yJ ]pde}eJU,SOfNyD;]pdvmw}a'oqkdwmyg&Sdwmukd awGU&ygw,f/
(ukd;-8/pm-15)
'DausmufpmrSmyg&SdwJh ]pdvmb}a'oqkdwm yl&mrfusrf;? [m&d0Housrf;eJY r[mbm&wusrf;pwJh
ouúwusrf;awGrmS azmfjyxm;wJ]h ud&mw}a'oukq d v
dk w
dk mjzpfw,f/ yOöwEÅ&usrf;rSmawmh ud&mwa'o
uvlawGukd ]r½kd;ajzmifhwJhukefonfawG}vkdY azmfjyw,f/ ud&mwa'oudk *&deJYa&mrukefonfawG yx0D
0ifq&mawGvnf; azmfjycJhMuygw,f/ at'D-2&mpktwGif;rSm wkdavrDu **Fgjrpf0&JUta&SUzuftvGef
a'ojzpfwJh ud&mwa'otaMumif;ukd a&;cJhygw,f/ olu**Fgjrpf0tvGefa'oawGrSm ud&mwawG
aexkdifMuw,f/ ud&mwawG[m ESmacgif;jym;jym;eJY vlMurf;BuD;awGjzpfw,fwJh/ 'gayrJh tjcm;wae&m
rSmawmh olu ud&mwawGrmS t&yfyyk ?k tarG;xlx?l rsufEmS jym;jym;? tom;jzLjzLeJYvnf; awGU&w,fvYdk
qkdao;w,f/(udk;-8/pm-15)
rmua@,syl&mPusrf;rSmawmh ud&mwawG[m tdE´d,EkdifiHa&SUzsm;a'oeJYqufpyfaewJha'o
wavQmufrmS aexkid Mf uw,fvYdk yaJ zmfjyygw,f/ wjcm;ae&mrSmawmh ud&mwawG[m [dr0EÅmawmifwef;
awmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQma'oawGrSm aeMuw,fvkdY azmfjyxm;ygw,f/ a'gufwm
N.R.Ray u [dr0EÅmawmifwef;awG&JUawmifzufqifajcavQmwavQmufvkH;rSmaewJh r,Ofaus;ao;wJh
wdAuf-jrefrmvlrskKd;pkawGvkdYqkdygw,f/ tdEd́,EkdifiH&JUta&SUajrmufzufa'oawGrSm&SdwJh wjcm;vlrsKd;pkawG
vnf;yg0ifw,faygh/ (ukd;-8/pm-16)/ rmua@,syl&mrfusrf;tvkduawmh ppfwaumif;? &ckdifa'o
wavQmufvkH;eJY jrefrmekdifiHatmufykdif;rSmaeMuolawGukd &nfnTef;wmjzpfygw,f/ rGef*kdvGdKufawGaygh/
'Dusrf;u &nfneG ;f wJv h al wGuMkd unh&f if rsufEmS jym;jym;? ESmwHjym;jym;? tom;jzLjzL? t&yfyyk ak wGqadk wmh
ysLeJYrGefukd &nfnGef;wmyJvkdY a'gufwmN.R.Ray u,lqw,f/ tdEd́,om;awGtjrifrSmawmh eJeJ½kdif;w,f
vkdYjrifw,fqkdNyD; ,lqygw,f/
pOf;pm;p&m&Sdwmu &mr,eusrf;rSm ud&mwawGukd ]'Dy0goDe}(uRef;ay:rSmaeMuolawG)vkdY azmf
jyxm;csufygyJ/ 'gayr,fh rdvdE´myOömusrf;eJY em*g*sLeduGef'gausmufpmtaxmuftxm;awGt&]pde}
(w½kwfjynf)eJUqufpyfwnf&Sdaew,fqkdawmh &mr,eusrf;uazmfjywJh]'Dy}qkdwJhpum;[m yifv,fjyif
xJu uRef;ukd&nfnTef;wmr[kwfyJ? &cdkifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;tygt0ifjzpfwJh tif'kdcsKdif;em;
uRef;qG,fBuD;&JUtpdwftykdif;wpfckukd&nfnGTef;wmjzpfw,fvkdY okawoDawG&JUtqkdukd ûcHNyD;okH;oyfMunhf
awmh tmoH? ppfwaumif;? &ckdife,fawGeJY jrefrmEkdifiHatmufykdif; rav;uRef;qG,fxdvkdY aumufcsuf
csvkdY&w,f/
NyD;awmh jAw¬orÅdwmusrf;xJ uk&frm0dbm*tcef;rSmvnf;yJ ud&mwa'o[m ]pde}eJUajrwaMum
wnf;yJqufpyfaew,fvYdk azmfjyxm;ygw,f/ (uk;d -8/on-16)/ &mr,eusr;f rSmazmfjyxm;wm uawmh
]OD;xdyfwGifuspfxkH;xm;aomud&mwwkdYonf Munhfíwifhw,f\/ a&Ttqif;uJhokdY 0if;0g\/
a&wGifusifvnf\/ usm;tppfuJhokdY aMumufrufzG,faumif;\/}vkdY azmfjyxm;w,f/ 'Dtjyif]ud&mw
wkdYonf tdE´d,jynf\ta&SUzufawmifwef;rsm;wGifvnf;aumif;? yifv,furf;em;wGifvnf;aumif;
aexkdifMuNyD; a&TaiGausmufoHywåjrm;<u,f0í t0wftxnf,ufvkyfrIwGif uRrf;usifMu\/}vkdYazmf
jyxm;ygw,f/ [dE´LAdóEkd;yl&mrfusrf;rSmawmh ]þavmu\ tv,fwGif jA[®P?cwåd,?0ó? ok'¨
trsKd;(4)yg;wkdYaexkdif&m tdEd́,jynf&Sd\/ ta&SUzufüum; ud&mwwkdY&Sdí taemufzufü ,0evlrsKd;wkdY
aexkdifMu\}vkdY azmfjyxm;ygw,f/ Indo-Mongoloid pmtkyfa&;om;wJh a'gufwmChatterjeeuawmh a0'
usr;f awG[m bDp-D 10&mpk?r[mbm&weJY&mr,eusr;f awGuawmh bDp-D 5-&mpkeYJ at'D-4-&mpkMum;um
vawGrmS pkpnf;a&;om;cJw h ,fvYdk ,lq&wJt h wGuf ud&mw(tif'rdk eG *f v dk KdG uf)awG[m tdE, d́ jynfajrmuf
ykid ;f ? ta&SUajrmufyidk ;f ? bD[m? b*Fvm;?jA[®yw k &å jrpf0rS ;f ? tmoH? rPdy&l wkYd eYJ qufpyfaewJah 'oawGrmS
bDpD 1000avmufuyJ ysHUESHUaexkdifcJhMuw,fvkdY cefYrSef;,lqxm;ygw,f/(ukd;-2/pm-36)
a'gufwmPergiteruawmh ud&wma'oqkdwm [dr0EÅmawmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQm
a'ojzpfwJhyef*syfjynfe,f? tmoH? ppfwaumif;awmifwef;awGeJY awmifzufe,fajrwavQmufvkdY
ajymw,f/ (uk;d -9/pm-49)/a'gufwmS.B Qanungo u ppfwaumif;awmifwef;a'o? &ckid af 'owpfcv k ;Hk
eJY awmifzufe,fajrwpfcv k ;Hk vkYd ,lqw,f/ (uk;d -10/pm-51)/ a'gufwmN.R.Ray uawmh ud&mwa'o
qkdwm &ckdifa'owpfckvkH;&,f? jrefrmekdifiHatmufykdif;a'o&,fvkdYqkdygw,f/ (ukd;-8/pm-18)/ rEÅav;
rSm&SdwJh r[mrkedbk&m;teD; acgif;avmif;pmwpfckrSm ud&mwa'oqkdwm jrefrmEkdifiH&JUtpdwftykdif;wpf
ckjzpfaMumif;yg&Sdwmukd Inscription In Upper Burma rSm awGU&w,f/
'Dawmh okawoDaw&JUa&;om;csufawG? a&S;acwfusrf;*efawGuazmfjycsufawGukd okH;oyf&if
ud&mwa'oqkw d m tmoH? ppfwaumif;e,fajrutp? &ckid af 'otygt0if jrefrmekid if aH tmufyidk ;f a'o
ukdqkdvkdwmjzpfaMumif; od&ygw,f/ &ckdifu"n0wD? a0omvD? jrefrmjynfatmufykdif;u AdóEkd;?
oa&acwå&ma'oawG[m ud&mwa'orSm tusKH;0ifygw,f/ &mr,eusrf;rSmazmfjywJh awmifwef;ae
ud&mwawGqkdwm ppfwaumif;? &ckdifawmifwef;awGrSm aeMuolawGjzpfNyD; urf;½kd;wef;aeud&mwawG
qkdwmu ppfwaumif;? &ckdifeJY jrefrmEkdifiHajrEkykdif;urf;½kd;wef;rSmaewJholawGyJ jzpfMuygw,f/
tcsKUd olawoDawGuvnf; ud&mw? usiv f if?vif,efqw dk mawG[m tJ'aD cwfu vuf&jdS refrmekid if H
twGif;rSm&SdcJhw,fvkdY qkdygw,f/(ukd;-3/pm-49)/
tdE´d,ta&SUawmifzufurf; tE¨&me,fu tr&0wDeJYem*g*sKeduGef'ga'ou Ak'¨omoem[m
&ckdifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;t&yfawGukd ysHUESHUcJhwJh taxmuftxm;awG&Sdygw,f/ em*g*sKeduGef'g
a'orSm&Sw d hJ Ak'o ¨ moedu taqmuftOD;awG[m at'D-2&mpkrwkid rf D tawmfapmapmuyJ wnfaqmuf
cJhMuMuwmjzpfygw,f/ (ukd;-1/pm-20)/jrefrmEkdifiHuAdóekd;eJYoa&acwå&mwkdYrSm em*g*sKedduGef'ga'o
u Adokumvuf&mawGvTrf;rkd;cH&wJh taqmuftOD;awG&Sdw,f/ (udk;-4/pm-176)/ a'gufwm.Luce
uat'D3-&mpktwGif;u Ak'¨omoemtiftm;BuD;rm;cJhw,f/ &[ef;awG &maygif;?axmifaygif;rsm;pGm
&Sdw,fvkdY a&;cJhygw,f/(ukdk;-1/pm-114)
&ckdifjynfa0omvDacwfOD;u Ak'¨bmomtEkynmvuf&mawG[m em*G*sLeduGef'ga'ou tEkynm
vuf&mawGeYw J w l ,f/ (ud;k -12/pm-222)/ NyD;awmh &ckid u f ausmufqpfvuf&mawG[m em*g*sKedueG 'f gu
ausmufqpfvuf&mawGeJY wykHpHwnf;wlaeMuw,f/(ukd;-7/.Pls, XVIII, XXXIX, XL)/ ysLûrdUawmfawG[m
&ckid af 'oawmifyidk ;f eJY awmifuw k vf rf;? &ckid af 'oajrmufyidk ;f eJY bl;&Gurf nd;I vrf;awGuwqifh qufo, G f
cJhMuw,f/(ukd;-1/pm-110)/ jrefrmEkdifiHukda&aMumif;uvmwJh tdE´d,om;awGtaeeJY {&m0wDjrpf
aMumif;twkid ;f qefwufvm&ifvnf;jzpfeidk w f ,f/ (uk;d -1/pm-200)/a'gufwm.Luce uvnf; ysLawG[m
tdE, d´ ta&SUzufurf;eJY a&aMumif;tm;jzifh qufo, G &f mrSm &ckid u f rf;½k;d wef;a'oawGuqifh qufo, G cf hJ
w,fvkdYqkdygw,f/(ukd;-12/pm-110)
NyD;awmhat'D5-&mpktwGif; &ckdifjynfrSm *kyÜwtu©&mukda&;om;okH;pGJaeMuNyD;? oa&acwå&mrSm
awmh u'HA? yv’0tu©&muajymif;vmcJhwJh ysLtu©&mawGukd a&;om;okH;pGJaewmukd trsm;odNyD;jzpfyg
w,f/ 'gayr,f&h ckid af 'orSm ysLtu©&m? ysLbmomausmufpm(uk;d -12?pm-111)awGU&NyD; oa&acwå&m
rSmvnf; *kyw Ü tu©&mta&;tom;awG(uk;d -4/pm-179)awGU&awmh &ckid Nf rdKUawmfawGeYJ ysLûrdUawmfawG[m
tJ'Dat'D-5&mpkrwkdifrDuyJ omoema&;?,Ofaus;rI?qufqHrIawG&SdaecJhwmawmh trSefyJjzpfygw,f/
AdóEkd;'*Fg;awGeJY &ckdifa0omvD'*Fg;awGrSm tajccHtcsufawGwlnDaewmuvnf; ckdifrmwJh oufao
wpfckygyJ/
tdE, d́ Ekid if rH mS a&;om;cJMh uwJh tu©&mta&;tom;awGtm;vk;H &JUrlvrdcifuawmh jA[®t D u©&mta&;
tom;jzpfygw,f/ jA[®u D ae NyD;awmh ukose? *kyw Ü ?wrDv?f oQm&'? em*&D? b*Fv?D u'HA? yv’0ponf
jzifh tu©&mukd tdE, d́ Ekid if rH mS bDp-D 3&mpkuaeNyD; at'd 2-&mpkxrd &l if;twkid ;f ok;H pGcJ yhJ gw,f/ (uk;d -5/
pm-16)/ 'DjA[®Dtu©&mta&;tom;ukd jrefrmEkdifiHrSm awGU&wmu AdóEkd;ûrdUwlazmfrIrSm]oHCmhoD&d}
vkdY a&;xkd;xm;wJh ausmufcsyfwpfck&,f(ukd;-3/pm-50)/ &ckdifa'orSm ]opöuyk&AdZuZde}vkdYyg&SdwJh
½kyfwkawmfwpfql&JUyv’ifrSm a&SUzufua&;xkd;xm;wmwpfck&,f(ukd;-5/pm-65)/ 'DESpfckygyJ/
AdóEkd;rSmawGU&wJh jA[®Dta&;tom;ukd at'D-200avmufu tE¨&ma'orSma&;cJhwJhta&;tom;
vkdY(ukd;-1/pm204)qkdNyD; &ckdifrSmawGU&wJh jA[®Dtu©&mta&;tom;ukdawmh a0omvDacwfr[kwfyJ?
"n0wDacwf(at'D 4-&mpkrwkdifrD)ujzpf[efwlw,f(ukd;-5/pm-63)vkdYynm&SifawGowfrSwfxm;Mu
awmh 'Dtu©&mta&;tom;awG[m jrefrmekdifiHukd wpfBudrfwnf;rSm twla&muf&SdvmwJhta&;tom;
awGvkdYowfrSwf&ygr,f/ at'D-3&mpkxJrSm a&muf&Sdvmw,fqkd&if trSefuefqkH;yJjzpfekdifygvdrfhr,f/
H. Sarkar u taqmuftOD;awGwnfaqmufykHeJY ausmufpmawGrSmvmwJhtcsuftvufawGukd
axmufqNyD; em*g*sKedueG 'f gBuD;yGm;pOfumvu tdE, d́ awmifyidk ;f em*g*sKedu d eG 'f ga'orSm(1)r[m0d[m
&ygoD*kdPf;(2)r[d Hou*kdPf;(3)A[kokwdu*kdPf;eJY(4)ty&r[m0deaovd,*kdPf;wkdYxGef;um;cJhw,f
vkdY azmfjyNyD; 'D*kdPf;awGteuf ty&r[m0deaovd,*kdPf;[m MoZmtBuD;rm;qkH;jzpfcJhw,f(ukd;-1/
pm-204)vkYd a&;om;xm;ygw,f/ 'Dy0Housrf;rSm 'kw, d o*Fg,emwifyu JG sif;yNyD;aemuf ax&0g'*kP d ;f
eJY r[moHCdu*kdPf;wkdYu cGJxGufoGm;wJh*kdPf;(18)*kdPf;ukdazmfjyxm;&mrSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;?
&mZ*D&u d *kPd ;f ? od'w ¨ u d¬ *kP d ;f qkNd yD; tE¨u*kP d ;f (4)*kPd ;f ukv d nf; azmfjyxm;ygw,f/ 0gokrMd wa&;om;
wJo h uúwrSww f rf;eJYouúwpma&;q&mBuD;bmAs&JUrSww f rf;awGrmS vnf;ty&aovd,*kP d ;f yg&Syd gw,f/
(ukd;-6/pm-140)
ty&r[m0de,aoud,*kdPf;rSm a&S;ykdif;*kdPf;eJYaemufykdif;rSmcGJxGufoGm;wJh*kdPf;vkdY uGJvGJcJh[ef&Sdyg
w,f/ a&S;OD;ykdif;*kdPf;[m qif;wkawmfukd;uG,frIukd vkH;0a&SmifMuOfcJhygw,f/ aemufykdif;cGJxGufwJh*kdPf;
uawmh vufcu H ;dk uG,yf gw,f/ ½kyyf mG ;qif;wkawmfu;dk uG,rf [ I m em*G*sLedueG 'f ga'orSm tpykid ;f ur&Scd hJ
ygbl;/ £cRukrif;qufrmS qif;wkawmfu;dk uG,rf u I dk oEÅrv l rif; (at'D 225-250)vufxufrpS wifyg
w,f/ A[k0voEÅrlvrif;(at'D285-334)vufxufusawmh qif;wkawmfukd;uG,frItxGwftxdyfokdY
a&mufcJhygw,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIukd tpOfojzifh vufrcHcJhwmuawmh a&S;OD;ykdif;ty&r[m0de
aovd,*kdPf;eJYr[d Hou*kdPf;wkdYjzpfMuygw,f/(ukd;-11/ pm-83^84)
em*g*sLeduGef'ga'orSm txufazmfjycJhwJh*kdPf;awGtjyif apwd,*kdPf;vnf; xGef;um;cJhw,fvkdY
,lq&ygw,f/ tr&0wDeJY em*g*sKeduGef'gausmufpmawGrSm 'D*kdPf;&JUemrnfukdawGU&ygw,f/(ukd;-
6/pm-320)/uxm0w¬KtXuxmusrf;rSmvnf; ykAÁaovd,*kdPf;? ty&aovd,*kdPf;? &mZ*D&du*kdPf;?
od'w ¨ u ¬ *kP d ;f (4)*kP d ;f ukd tE¨&mjynfrmS pwifxeG ;f um;vkYd tE¨u*kP d ;f awGvYdkac:wmawGU&w,f/ taxmuf
txm;awGt& 'Da'orSmxGef;um;cJhayr,fh wm&SnfxGef;um;cJh[efrwlbl;/
Tohakusuwnf;jzwfxw k af 0cJw h hJ 1.Tsing's Records of Buddhist Religion pmtkyrf mS awmh tdcsi&f UJ azmf
jycsuft& r[d Hou*kdPf;ukd rlvoAÁwådu*kdPf;uqif;oufcGJxGufvmwmvkdYqkdygw,f/ r[moHCdu
*kdPf;om;awGuawmh 0dbZÆ0g'*kdPf;u qif;oufcGJvmwmvkdYajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)ax&0g'
rSwfwrf;awGt&awmh yifrAk'¨bmom*kdPf;jzpfwJh ax&0g'*kdPf;u yxrqkH;tBudrftjzpf r[moHCdu
*kdPf; cGJxGufoGm;NyD;wJhaemuf rMumrD omoemESpf-200twGif;rSmyJ r[d Hou*kdPf;eJY0ZÆdykwåu*kdPf;wkdY
'kwd,tBudrfxyfrHcGJxGufMuw,fvkdY azmfjyMuygw,f/(ukd;-6/pm-322)/r[d Hou*kdPf;&JUusrf;
ta&twGuf uawmh at'D657-ckrSm &Tif;usifhw½kwfjynfukd ,laqmifoGm;pOfu (22)usrf;&Sdayr,fh
tcktcgawmh ouúwbmomu w½kwfbmomukdjyefqkdxm;wJhusrf;(4)apmifyJ&Sdygawmhw,f/
'D*kdPf;&JUxif&Sm;wJhacgif; aqmifuawmh Ak'¨a'0jzpfw,fvkdY ax&0g'rSwfwrf;awGrSmazmfjyxm;ygw,f/
A[kokwdu*kdPf;ukdawmh r[moHCdu*kdPf;ucGJxGufvmw,fvkdYqkdNyD; rlvoAÁwådu0g'*kdPf;ucGJ
xGufvmwmvkdYvnf;ajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)/ ax&0g'rSwfwrf;awGuawmh a*gukvdu*kdPf;
ucGJxGufvmw,fvkdY azmfjyMuygw,f/ (ukd;-6/pm-319)/ r[ma'0? t&Sify&rwå?,&dyg&frmefwkdY[m
'D*P dk ;f &JUxif&mS ;wJah cgif;aqmifawGaygh/ ty&r[m0deaovd,*kP d ;f uawmh r[moHCu d *kPd ;f ucGxJ uG f
wJ*h P dk ;f jzpfygw,f/ 'D*P dk ;f (4)*kPd ;f teuf r[d o H mu*kP d ;f ? A[kow k u
d *kP
d ;f ? ty&r[m,0deaowd,
*kdPf;wkdY[m ouúwAk'¨bmom*kdPf;awGjzpfMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)
*kdPf;(4)*kdPf;teufrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;eJY A[kokwdu*kdPf;uawmh qif;wkawmfukd;uG,frI
udk vufcHcJhygw,f/ wcsKdUokawoDawGu Adóekd;eJY&ckdifrSm qif;wkawmfrawGU&wmukdaxmufNyD;
ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homu*kdPf;wkdY&JUt,l0g'awG ysHUESHUxGef;um;cJhvdrfhr,fvkdY rSef;qMu
ygw,f/ (uk;d -3/pm-49)/ 'gayr,fh &ckid "f n0wDrmS a&m? ysLwkYd&UJ AdóEk;d rSmyg at'D-2&mpk tdE, d´ awmif
ykdif;okH; jA[®Dtu¨&meJY ygVdpmayta&;tom;awGU&Sd&jcif;[m "n0wDeJY AdóEkd;ukdysHUESHUvmwJhAk'¨bmom
*kdPf;ukd owfrSwf&mrSmy"geuswJhtcsufjzpf&r,fvkdY ,lq&ygw,f/ &ckdifrSmawGU&wJh opöuy&dAkdZf
pmwrf;uawmh &ckid rf mS ]bk&m;Aku d yf }l vkYd ac:wJh qif;wkawmf&UJ atmufajcyv’irf mS a&;xk;d wmjzpfNyD; AdóEk;d
u oHCmhoD&dpmwrf;uawmh ausmufcsyftvGwfeJYawGU&wmjzpfw,fqkdwm ajymcJhygNyD/ qif;wkawmf
qkv d Ydk AdóEk;d rSmwpfqrl rS awGU&bl;/ bmaMumifrh awGU&wmvJvYdk avhvmMunhaf wmh AdóEk;d ûrdU[m at'D-
1&mpku5-&mpktxdxGef;um;cJhNyD;? tJ'dMum;umvrSm ûrdU[mrD;oifhvkdYtBudrfBudrfysufpD;cJh&w,fqkdwm
ukd a&'D,kdumAGefprf;oyfjcif;eJY ajrvTmavhvmjcif;aMumifh od&w,fqkdwm&,f? 'kwd,tokwf0ifvmwJh
ysLawGu wkdufckdufacsrIef;vkdY ûrdUed*kH;csKyf&w,fqkdwmukd awGU&ygw,f/ (ukd;-1/pm-177)/ ty&r[m
0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homou*kdPf;awGom trSefwu,fvTrf;rkd;cJhw,fqkd&if "n0wDeJYAdóekd;rSm
ouúwpmayukdawGU&Sd&rSm rvGJygbl;/ tcktajctaerSm ygVdbmomukdyJawGU&ygw,f/ ouúwbmom
rawGU&bl;/ 'Dawmhum "n0wDeJYAdóekd;rSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJYr[d Homou*kdPf;vTrf;rkd;cJh
w,fqkdwJhrSef;qcsuf[m jzpfekdif&mtajctaeenf;yg;ygw,f/ A[kokwdu*kdPfuvnf; ouúwAk'¨
bmom*kdPf;jzpfavawmh 'D*kdPf;vnf; AdóEkd;? "n0wDwkdYwJhywfoufzG,fr&Sdaybl;/
r[m0d[m&0goD*P dk ;f om;awGuawmh ax&0g'ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfNyD; oD[Vdk rf mS vTr;f rk;d wJ*h P
dk ;f
aygh/ wpfcw k nf;aomygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfwhJ 'D*P dk ;f &JUygVdy#d uwfawmf[m jrefrm? ,k;dk ',m;eJYuarÇmZ
ekdifiHawGudka&muf&SdysHUESHUcJhw,fvkdY Elictuqkdygw,f/ taxmuftxm;awG rsm;rsm;pm;pm;rawGU&ayr,fh
&ckdif"n0wDeJYAdóEkd;ûrdUwkdYrSmawGU&wJh ygVdpmaytaxmuftxm;awGt&qkd&ifawmh ygVdAk'¨bmom*kdPf;
u ykdNyD;vTrf;rkd;cJhw,fvkdY cefYrSef;&ygw,f/
a&mr-w½kwfyifv,fc&D;ul;oef;a&mif;0,fa&;vIHaqmfrIaMumifh tdE´d,om;awG[m jrefrmEkdifiHeJY
&ckdifurf;a'oawGukd a&mufcJhMuw,f/ tJ'Dvkda&mufcJhwJhumv[m tapmqkH;rSwfwrf;wifacwfawG
jzpfwhJ rGeyk;d rD;,yfarvm(at'D-1-&mpk)? tD½idk o f &D,efa&aMumif;c&D;(at'D 1-&mpk)? awmfavrD(at'D-
150)wkdYxufykdNyD; apmw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/ 'ghaMumifh &ckdifa'oeJYAdóEkd;ukd tdE´,
,Ofaus;rIa&mufcJhwJhumvukd rSef;qEkdifygw,f/ AdóEkd;eJY &ckdif"n0wDukda&mufvmcJhwmuawmh
jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ukdjzwfoGm;wJh a&mr-w½kwfukefoG,fvrf;rBuDd;ujzwfNyD; awmifzufa&aMumif;
vrf;ukd qif;wJhvrf;cGJrSm ul;oef;a&mif;0,fa&;vkyfief; tqifajyaumif;rGefvkdYjzpfr,f/ a&mr-w½kwf
vrf;rBuD;uaeNyD; &ckdifeJYAdóEkd;ukdqif;NyD; tJ'Duwqifh tdE´d,ta&SUzufurf;ukd vG,fvG,fululyJ
ukefpnful;oef;EkdifMuvkdYaygh/
AdóEk;d ûrdUukd a&aMumif;u wku d ½f udk rf a&mufEidk bf ;l / uke;f vrf;uwqifh oGm;&ao;w,f/ AdóEk;d u
'*Fg;awGeJY &ckdifacwfOD;'*Fg;awG tajccHtcsufawGwlnDw,f/ &ckdifjynfav;ûrdUjrpf0Srf;txufykdif;ukd
tdE´d,,Ofaus;rIa&mufzkdY ykdvG,fulayr,fh? &ckdif½kd;rukdausmfNyD;rS okdYr[kwf yifv,fqdyfurf;uae
twGi;f zufurdk idk (f 260)avmuf0ifNyD;rS AdóEk;d ukad &mufzYdk qw dk m vG,u f w l chJ &D;awmhr[kwb f ;l / 'gayr,fh
&ckdifzufuaeNyD; ywdrf;-izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufuwqifh 0ifvmEkdifw,f/ (ukd;-1/pm-200)/
AdóEkd;eJY&ckdif"n0wDu taxmuftxm;awGu tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIeJY qufpyfaew,f/
ynm½SifawGvnf; tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIjzpfw,fvkdY qkdcJhMuNyD;jzpfygw,f/
jrefrmekdifiHajrmufykdif;ukd w½kwf-a&mrukefoG,fvrf;rBuD;jzwfoGm;w,f/ jrefrmEkdifiHta&SUajrmuf
ykdif;rSm a&mrtifyg,mutvkd&SdwJh ukefypönf;awGxGufw,f/ tJ'Dvrf;rBuD;uae tdE´d,ukdwkduf½kduf
roGm;a&mufawmhyJ tdE´d,awmifykdif;ukd a&aMumif;c&D;u qufoG,ful;oef;zkdYtwGuf {&m0wDjrpf
aMumif;twkdif; AdóEkd;ukd qif;vmEkdifw,f/ jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rSm AdóEkd;ûrdU[m ukefpnful;oef;rI
rSm pcef;aumif;wpfckaygh/ tJ'DuaeNyD; rkdif(260)avmufa0;wJh yifv,fqdyfurf;ukdqif;NyD; a&aMumif;
c&D;eJY tdE, d´ awmifyidk ;f ukq
d ufo, G w f ,f/ 'grSr[kwf &ckid zf ufuv dk mNyD; &ckid uf rf;uwqifh ykNd yD;eD;pyfwhJ
tdE´d,ta&SUzufurf;ukd ul;oef;Muw,f/
tr&0wDeYJ em*g*sLedueG 'f gûrdUawG&w dS hJ upöemjrpf0uRef;ay:txufyidk ;f ajrjyefYí t"duoabFmqdyf
uawmh at'D-2&mpku awmfavrDazmfjycJhwJh ]rkdufqkdvd,}jzpfygw,f/ tckacwf]rpkyvDwyf}jzpfEkdifyg
w,f/ tJ'DacwfuvlBudKufrsm;wJh ]rwfpvif}ac:wJhydwfyg;a&mif;0,fwJhae&mvkdY ajymMuw,f/
a'gufwmVegelu'Djrpf0rSm&Sw d hJ ]u@uaomv}oabFmqdyef YJ oD[Vdk w f Ydkqufo, G yf aHk wGudk azmfjycJw
h ,f/
yifv,f&yfjcm;ul;oef;a&mif;0,fraI Mumifh tJ'u D pöemjrpf0teD;u oabFmqdyûf rdUawG[m tJ'aD cwfupnf
um;vSwJh urÇmYaps;ûrdUBuD;awGjzpfcJhw,f/(ukd;-1/pm-201)/ 'DûrdUawGuyJ &ckdifa'oeJYAdóedk;wkdYukd
a&aMumif;c&D;eJY ukefpnful;oef;a&mif;0,fcJhMuw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/
oD[kdVforkdif;u eJeJajymr,f/ taomurif;BuD;vufxuf? wwd,'*Fg,emwifNyD;wJhaemuf?
&Sifr[dE´eJYoCFrwåmax&DwkdY oD[kdVfukd omoemûy<uygw,f/ a'0eHyd,wdórif;BuD;u r[m0d[m&
ausmif;wkdufBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;NyD; ax&0g'xGef;um;aew,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIray:rDu
tr&0wDrSm Ak'¨&JUajcawmf&mtpkHukdyJ xGif;xkcJhMuw,f/ arm&d,tifyg,mûyduGJoGm;awmh 'Da'oukd
r[d o H mou*kP d ;f ? A[kow k ud *kPd ?f ty&r[m0deaovd,*kP d ;f eJY wjcm;*kP d ;f tcsKdU0ifa&mufxeG ;f um;
vmcJw h ,f/ ok*rF if;qufacwfrmS Ak'b ¨ momukEd ydS u f yG w
f t
hJ cg ajrmufyidk ;f u ax&0g'&[ef;awG tdE, d́
awmifykdif;eJY oD[kdVfuRef;ukda&SmifoGm;Muw,f/
bDpD130-avmufrSm tdE´d,jynf? au&|me,fu [dE´Lbmom0ifawG oD[kdVfuRef;ukdwkdufckdufNyD;?
Ak'¨bmomukdESdyfuGyfawmh &[ef;awG[m awmawmifxlxyf&m ckd0ifykef;atmif;Muw,f/ wcsKdUuawmh
em*g*sLedueG 'f ga'oukd a&Smifwrd ;f Muygw,f/ 'k|*grPdrif;vufxufa&mufawmh &efoal wGujdk yefvnf
wGef;vSefekdifNyD; Ak'¨omoemawmfjyefvnfpnfyifvmjyefw,f/ aemufwpfBudrfomoemESpf-400avmuf
rSm jA[®Pwdóacgif;aqmifNyD; olykefxjyefw,f/ &[ef;awG[m tdE´d,awmifykdif;? em*g*sLeduGef'g
a'owkdYukd a&Smifwdrf;oGm;Mujyefw,f/ tJ'gaMumifh tJ'Dtcsdefu em*g*sLeduGef'g? tr&0wD? udOdöyl&?
e*&yl&pwJhûrdUawG[m ax&0g'omoemxGef;um;wJhûrdUawGjzpfvmw,f/(ukd;-4/pm-199/ukd;-13/pm-
313)/ awmifyidk ;f rSm ax&0g'[m tjcm;*kP d ;f awGeYJ ,SONf yD;xGe;f um;cJw h ,f/ r[m0d[m&0goD&*kP d ;f [m
tpykdif;rSmawmh qif;wkawmfukd;uG,frIukd vufrcHcJhbl;/ aemufykdif;usawmh vufcHvmw,f/ 'gayr,fh
r[m0d[m&0goD*kdPf;[m tdE´d,EkdifiHrSm wpfckwnf;aomygVdAk'¨bmom*kdPf;jzpfygw,f/
&ckdifeJYAdóEkd;u jA[®Dtu©&mawG[m at'D-200avmufu tdE´d,awmifykdif; tE¨&ma'orSm
a&;om;cJhMuwJhta&;tom;awGjzpfygw,f/ tdE´d,rSm qif;wkawmfukd;uG,frI[m okawoetaxmuf
txm;awGt&awmh at'D-1&mpkrSm tpysKd;cJhwmjzpfw,fvkdY okawoDynm&SifawGqkdMuygw,f/ aemuf
rMumrDrSmyJ Ak'¨&JUom0BuD;awG&JUqif;wkawmfawGukd vkdufNyD;xkvkyfMuygw,f/ 'gawGaMumifh &ckdifrSm
awGU&wJh opöuyk&dAkdZfvkd om0uBuD;awG&JU ½kyfwkawmfxkvkyfrI[m at'D-3&mpktapmykdif;avmufujzpf
r,fvkdY qkdEkdifygw,f/ opöuyk&dAkdZf[m tpOD;u Ak'¨eJYt,l0g'ûydifqkdifcJhNyD;? aemufawmh Ak'¨&JUom0u
BuD;vkYd qEdk idk yf gw,f/ ygVdy#d uwfawmfrmS xif&mS ;ygw,f/ 'DawmhAó d ek;d eJY &ckid rf mS awGU&wJh jA[®t D u©&m
ygVdbmomta&;tom;wkYd [m em*g*sLedueG 'f ga'ou wcsdew f nf;rSma&mufvmwJh ta&;tom;awGjzpf
NyD; r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemeJYtwl ysHUESHUvmwmjzpfw,fvkdY wxpfcsajymEkdifygw,f/
em*g*sLeduGef'gtxl;tpD&ifcHpmjzpfwJh tdE´d,a&S;a[mif;okawoeXme&JUrSwfwrf; trSwf(54)rSm
awmh em*g*sLeduGef'grSm tkyfpkd;wJhrif;awG[m jA[®Pt,l0g't&usifhokH;Muayr,fh rdzk&m;awGeJY trsKd;
orD;? aqGawmfrsKd;awmfawGuawmh Ak'o ¨ moemukt d m;ay;vkYd 'Da'orSm Ak'o ¨ moedutaqmuftOD;awG
aqmufvyk v f LS 'gef;cJMh uvkYd at'D-3&mpk? 4-&mpkawGrmS ausmufwu dk Bf uD;awG? xlygawG ykrd rdk sm;jym;cJw h ,f
vkdY azmfjyxm;ygw,f/(ukd;-1/pm-203)/ em*g*sLeduGef'ga'oawGrSmawGU&wJh ausmufxGif;½kyf<uawG
ukd Zmwuusrf;? ed'geuxmusrf;? vvdwå0dw¬m&usrf;? r[m0w¬Kusrf;/ okE´&eE´umAsusrf;? 'dAsm0g
'geusrf;? okr*Fvm0dvmodeDusrf;? r[my&dedAÁmeokwfeJY "r®y'tXuxmusrf;awGu Zmwfvrf;Zmwf
uGufawGeJY o½kyfazmfxGif;xkxm;ygw,f/ 'DtcsufawGukdaxmuf&if 'Da'oeJYtdE´d,awmifykdif;rSm ygVd
Ak'0¨ g'*kPd ;f eJY ouúwAk'0¨ g'*kP d ;f awG[m twl,OS w f NJG yD;aecJMh uw,f/ t,l0g'uGjJ ym;ayr,fh wpf*P dk ;f
eJY wpf*kdPf;qufqHa&;ajyvnfMuw,fvkdY od&ygw,f/ 'gwifruao;bl;/ *kdPf;wpf*kdPf;u &[ef;
wpfyg;[m wpfjcm;*kP d ;f awG&UJ pmayawGuv dk nf; ESUHS pyfatmifavhvm&w,fvYdk qydk gw,f/(uk;d -15/pm-
176)
&ckid af 'orSm at'D3-&mpk? 4-&mpktwGi;f u oGe;f xkcw hJ hJ Ak'q
¨ if;wkawmfvYdk tckid t f rmrawGU&ao;
ygbl;/ 'gayr,fh okawoDawGu tJ'D"n0wDacwfaESmif;u oGef;xkcJhw,fvkdY,lqwJh wjcm;ax&0g'
qkid &f m ½kyw f ak wGawmhtrsm;tjym;awGU&ygw,f/ Ak'q ¨ if;wkawmfrawGU&jcif;[m tJ't D csderf mS oGe;f vkycf hJ
NyD;jzpfwJh r[mrkedqif;wkawmfBuD;(tck-rEÅav;rSm&Sdygw,f)eJU,SOfNyD; wjcm;qif;wkawmfoGef;vkyfrI
ukd a&SmifMuOfcJhMuwmjzpfr,fvkdY ,lqMuygw,f/ 'grSr[kwf &ckdif&mZ0ifawGrSmawGU&ovkd r[mrked
odrfawmfBuD;[m obm0&moDOwk&JU zsufqD;rIukd tBudrfBudrfcHcJh&? rD;ab;tBudrfBudrfoifhcJh&?
&efoal wG&UJ zsufq;D rIudk tBudrBf udrcf cH &hJ wmawGaMumifh Ak'q ¨ if;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvYdk &ckid o f ak w
oDawGu ,lqxm;Muygw,f/ wzufuMunhrf ,fq&dk ifvnf; AdóEk;d rSm ty&r[m0de,aoud,*kP d ;f
eJYr[d Homou*kdPf;vnf;a&muf&SdcJhvkdY qif;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvkdY jrefrmokawoDawGu,lq
xm;ovk?d &ckid af 'orSmvnf;yJ ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f xGe;f um;cJah yr,fh r[d o H mou*kP d ;f eJYty&0deaovd
,*kdPf;awG&JUqif;wkawmfrukd;uG,fwJht,ltqvnf;yJa&muf&SdysHUeSHUcJhvkdYjzpfr,fvkdY,lqEkdifygao;w,f/
&cdkifa'or[mrkedukef;ay:u ausmuffqpfvuf&mawGuawmh rxl&m,Ofaus;rIvuf&mawGjzpfyg
w,f/ (ukd;-16/pm-115)/ rxl&mtEkynmacwf[m at'D-1&mpku 4-&mpkxdjzpfygw,f/ rxl&mtEk
ynm[m em*g*sLeduGef'ga'oukdvTrf;rkd;cJhw,f/ NyD;awmh &cdkifuausmufqpfvuf&mawGuvnf;
em*g*sLeduGef'guvuf&mawGeJYwlw,f/ (ukd;-7/pm )/AdóEkd;wlazmfrIrSmawGU&wJh taqmuftOD;awG&JU
yEéufykHpHawGuvnf; em*g*sLeduGef'ga'ou ykHpHtwkdif;jzpfw,f/ (ukd;-4/pm-176)/ &ckdif'*Fg;awGeJY
AdóEk;d ysL'*Fg;awG tajccHtcsufww l mukvd nf; ajymcJyh gNyD/ AdóEk;d eJY&ckid rf mS awGU&wJph muvnf; at'D-
200avmufu tdE´d,awmifykdif;rSmokH;pGJcJhwJh jA[®Dtu©&meJYygVdbmomawGjzpfaew,fqkdawmh &ckdif
"n0wDwJh AdóEkd;ûrdUukd em*g*sLeduGef'g&SdwJh tE¨&me,fzufu ysHUyGm;vmwJh Ak'¨omoem[m t"du
tm;jzifh r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemjzpfw,fqkdwm ay:vGifaeygw,f/
'ghaMumifh at'D-3&mpktwGif;u a&;xkd;cJhwJh em*g*sLeduGef'gausmufpmrSmygwJh tdE´d,awmifykdif;
u ax&0g'&[ef;awGomoemûycJhMuwJh pdvmw(okdYr[kwf)ud&mwa'oqkdwm &ckdifa'oeJYjrefrmekdifiH
atmufykdif;a'ojzpfNyD; at'D-3&mpktwGif;u "n0wDûrdUeJY AdóEkd;ûrdUwkdYrSm ax&0g'omoemxGef;um;
cJhw,fvkdY rSwfcsufcs&ygr,f/
ukd;um;
1/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmiftwGJ-1?
tykdif;-3/1966? pufwifbmv)
2/ armifpHazmf ud&mwavm? urf;,Havm(&ckdifr*¾Zif; twGJ-1?trSwf-1?1964)
3/ Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf? &efukef/ 1973?pufwifbmv)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif? twGJ-3?tykdif;1?
1968)
5/ OD;pHomatmif at'D6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m(Or®matmifpmay?
ydEéJukef;?tif;pdef? 1974-ekd0ifbmv)
6/ armiftHh omoemawmf 2500c&D;(yxrwGJ) (omoema&;OD;pD;Xme?&efukef?1989-
pwkw¬tBudrf)
7/ Gangoly Andhra Scripture. Pls XVIII, XXXIX, XL(Huderabud-1973)
8/ N.R.Ray- Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma.
(University of Calcutta-1976)
9/ F.E. Pergiter Ancient Countries in Ancient India
(Journal of the Asiatic Society of Bengal Vol 66, 1897)
10/ S.B. Qunango A Histroy of Chittagong (Vol-1)(University of Chittagong-1988)
11/ H.Sarkar Some Aspect of the Buddhist Monument at Nagajunikonda 1960
12/ P. Gutman Ancient Arakan (Ph.D.Thesis. Australian National University 1974)
13/ G.H. Luce The Ancient Pyu (Burma Research Society Fifteeth Anniversary
Publication No-2)
14/ Luce And Pe Mg Tin Burma down to the fall of Pagon (Burma Research Society Fifteeth
Anniversary Publication No-2)
15/ S.Dutt- Buddhist Monks and Monasteries (London-1962)
16/ San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan(Daw Saw Saw Sarpay. Rangon-1981)
at'D(5)&mpktwGif;u &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoem
&ckdifjynforkdif;wGif "n0wD? a0omvD? av;ûrdU?ajrmufOD;ponfjzifh acwftqufquf&SdcJh&m
at'D 370rwkdifrDumvukd "n0wDacwf[kvnf;aumif;? at'D 370rS 994txdukd a0omvDacwf[k
vnf;aumif; ynm&Sifrsm;owfrSwfygonf/(ukd;-14/pm-109)
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;wGif jrwfpGmbk&mocifonf bkd;awmf tOöerif;ûzd<uif; ouú&mZf 123ckwGif
wwd,"n0wDûrdUwnf pE´mol&d,rif;vufxufü wynfhoHCmig;&mNcH&Hvsuf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJh
aMumif;/ xkpd Ofuyif r[mrkeq d if;wkawmfuo dk eG ;f vkycf ahJ Mumif;azmfjyMuygonf/&ckid &f mZ0ifusrf;rsm;t&
qkdvQif Ak'¨omoemonf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif&ckdifjynfwGifxGef;um;cJhonf[krSwf,l&ygrnf/
Ak'¨y&dedAÁmefûyNyD;aemuf tdEd́,EkdifiHrS omoemûyrif;rsm;? &[ef;oHCmrsm;\aus;Zl;aMumifh awmif
tm&SEkdifiHrsm;? ta&SUawmiftm&SekdifiHrsm;? urÇmYta&SUzsm;EkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhayonf/ xkdokdY Ak'¨omoem
awmf ysUH ESUH &mwGif wpfae&mESihf wpfae&mrwlnMD uay/ Ak'y¨ &deAd mÁ efûyNyD;aemuf tdEad´ jray:wGif Ak'o ¨ mo
emawmftwGif;ü t,ltqtrsKd;rsKd;uGJjym;um *kdPf;toD;oD;uGJjym;cJhygonf/ xkdYtwlyiff ywf0ef;usif
EkdifiHrsm;okdY omoemawmfysHUESHU&mwGif acwfumvtoD;oD;ü *kdPf;uGJrsm;\t,l0g'trsKd;rsKd;onf ysHUESHU
a&muf&cdS zhJ ;l ygonf/ ynm&Sipf ;D 'D;u]]tdE, d´ ,Ofaus;rIonf wpfcsed w f nf;? wpfcgwnf;? wpfae&mwnf;
rS a&mufvmjcif;r[kwfbJ ESpfaygif;rsm;pGmumvtwGif; wpfokwfNyD;wpfokwf ae&mtqifhqifhukdjzwf
ausmfa&muf&Sdjcif;jzpfonf/(ukd;-1/pm-122)[kqkdonf/ tcsKdUaomorkdif;okawoDrsm;u jrefrmEkdifiH
(&ckdiftygt0if) okdY at'D 1&mpkwGifrS pwifa&muf&Sdonf(ukd;-2/pm-44)[kqkdygonf/ ,if;tjyif
ta&SUawmiftm&SokdY a&S;OD;pGma&muf&Sdvmaom ,Ofaus;rIonf tdEd́,ta&SUbufurf;½kd;wef;ESifh &Spfrkdif
uGm&Sd upöemjrpf0Srf;ü xGef;um;cJhaom tr&0wDAk'¨,Ofaus;rIvnf; qkdygao;onf/
okdYaomfAk'¨omoemawmfxGef;um;ysHUESHUvmrIESifhywfoufí qkd&vQif a&S;acwf&ckdifjynfukd tjcm;
aom ta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifhpmaomf oD;jcm;azmfjy&ef vkdtyfayrnf/ tb,faMumifhqkdaomf
tmaomurif;vufxufu tokH;ûycJhaom oauFwukd;uG,frItaxmuftxm;ukd &ckdifjynfe,fwGif
awGU&Sdxm;NyD;jzpfaomaMumifhjzpfonf/ *smreDokawoD a'gufwmazmfcsefrmonf &Spfaomif;bk&m;ukef;
awmfay:rS ausmufcsyfwpfckwGif yg&Sdonfh "r®pMumpuf0kdif;ykHukd awGU&Sdum þpuf0kdif;onf Ak'¨\"r®
pMumukd ukd,fpm;ûyaomykHjzpfaMumif; ol\(ARAKAN) pmtkyf pmrsufESm 20wGif azmfjycJhonf/
]]tmaomurif;\acwfrS wpfyg;tjcm;rnfonfhacwfwGifrS Ak'¨omoemqkdif&m trSwftom;ukd
þtrSwt f om;rsm;uJo h Ydk rawGU&acs/ tcsKyftm;jcifq h &dk vQif &ckid jf ynfudk (wwd,o*Fg,emwifyt JG NyD;
wGit f &Sirf [ma&0wwkYd omoemûycJah om)r[d o H uwkid ;f [ktqk?d &Sirf [ma&0wESit hf zGYJ onf &ckid jf ynf
okYd omoemûya&muf&cdS o hJ nf[al omtqkw d Ydkonf trSejf zpfonf[k ,lq&ayrnf/ ,if;tjyifcidk rf maom
taxmuftxm;t& bDp-D 3&mpkwiG f tdE, d´ jynfarm&d,tifyg,mrS ax&0g'Ak'o ¨ moemonf &ckid jf ynf
okdY yxrqkH;tBudrf a&muf&SdcJhonf[k owfrSwf&ayrnf}}(ukd;-3/pm-60)
xkdYaMumifh &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemysHUESHUvmrIESifhywfoufvQif tjcm;aomEkdifiHrsm;ESifhpmaomf
oD;jcm;azmfjy&efvkdtyfaMumif;wifjy&jcif;jzpfygonf/ þrQru ta&SUawmiftm&S[laom EkdifiHrsm;wGif
tdE, d́ Ekid if H Ak'o
¨ moemxGe;f um;&ma'orsm;ESihf teD;uyfq;Hk wkid ;f jynf? uke;f vrf;? a&vrf;qufo, G &f rI
tvG,fulqkH;wkdif;jynfrSm &ckdifjynf? &ckdifa'ojzpfonfukd jiif;uG,fír&Ekdifay/ xkdYaMumifhta&SUawmif
tm&SEidk if rH sm;okYd at'D 1-&mpkwiG f Ak'0¨ g'pwifysHUESUH onf[q k adk omfvnf; &ckid jf ynfoYdk rl bDp3D -&mpku
yif pwifysHUESYH co hJ nfqjdk cif;rSm jzpfeidk af omtcsufyifjzpfonf/ wpfzef&ckid jf ynfonf ,if;acwfuqkv d Qif
tjcm;aomta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifh EIdif;pmvQif tdEd́,okdYqufoG,f& tqiftajyqkH;a'ojzpfonf
ukdvnf; owdrlp&m&Sdaeayao;onf/
&ckdifa'oonf tdE´d,ESifhykdrkdeD;pyfojzifh rnfonfhtcsdefuyif &ckdifjynfESifh tdE´d,onftquf
toG,f&SdcJhonfukdf twdtusrqkdEkdifaomfvnf; c&pfESpfrsm;tpykdif;ESpfrsm;uyif ul;oef;oGm;vmrIrSm
wGifus,faeNyDjzpfonf/ (ukd;-7/pm-7)/ tdEd́,ajrmufykdif;rS Ak'¨omoemonf &ckdifjynfokdY **Fgjrpf0Srf;
ukd jzwfausmfum apmpD;pGmuyif a&muf&SdaeNyD; r[mrkedukdr@dKifûyí jrefrmekdifiH\a&S;usaom Ak'¨
omoeme,fajrtjzpf xif&Sm;cJhayonf/(ukd;-8/pm-1)/
&ckdifjynfESifh tdE´d,ajrmufykdif;a'orsm;qufoG,f&ef vrf;ESpfoG,f&Sdonf/ yxrvrf;rSm
ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;ajczufrS 0ifa&mufaomvrf;jzpfí 'kw, d vrf;rSm ukvm;wefjrpfzsm;
ykid ;f rS awmifbufoYdk awmifMum;twkid ;f pkeq f if;vmaomvrf;jzpfonf/(uk;d -9/pm-180)/ þvrf;onf
emvE´mESifh &ckdifjynfukdwkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;jzpfonf/ þukvm;wefjrpfzsm;rS vrf;ESifh
ppfwaumif;bufrSvrf;wkdYonf at'D-4&mpkqD w½kwfESif tdE´d,om;wkdY wGifus,fpGmtokH;ûycJhonfh
ZDcRrf-tmoHvrf;ESifh wpfqufwnf;jzpfonf/ tm&d,HESifh rGef*kdvGdKkufwkdYonf &ckdifjynfokdY þvrf;rsm;
twkdif; 0ifa&mufcJhMuonf/ arm&d,tifyg,mrS ax&0g'omoemonfvnf; þvrf;rsm;twkdif;
0ifa&mufcJhayrnf/
a0omvDwGifawGU&aom ,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm;t& tdE´d,ajrmufykdif;,Ofaus;rIa&m?
awmifykdif;,Ofaus;rIyg awGU&onf/(ukd;-7/pm-184)/ orkdif;OD;acwftwGif tdE´d,rSukefonfrsm;?
pGefYpm;oGm;vmolrsm; bmoma&;orm;rsm;onf AdóEkd;okdY rnfokdYa&muf&Sdvmonfukd cefYrSef;Ekdifonf/
oa&acwå&m rwnfrDumvESifh {&m0wDjrpf0uRef;ay:wGif qvkHrav;tEG,f0ifwkdY rBuD;pkd;rDumvu
tdE´d,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmu jzpfEkdifonf/ okdYr[kwf &ckdifbufrS
,ckiwdrfizJvrf;twkdif; rif;bl;avmufrSwpfqifhvnf; 0ifa&mufEkdifMuonf/(ukd;-4/pm-200)/ oa&
acwå&macwfoYdk a&mufaomtcg ysLwkYd onf e*g;&pftiluRef;rsm;? ausmufaqmifrsm;ESihf tjcm;tEÅ&m,f
rsm;ukda&Smifí? &ckdifrSwqifh pcef;csí tdE´d,ta&SUbufurf;a'orsm;ESifh qufoG,fcJhMuonf[k
ygarmu©vkpfuqkdonf/(ukd;-7/pm-110)/
r[m,e*kdPf; Ak'¨bmomonf oa&acwå&mwGif ax&0g'*kdPf;ESifhtwl ûydifíxGef;um;cJhonf/
oa&acwå&mokdYysHUESHUcJhaom r[m,e*kdPf;onf tdE´d,rSwkduf½kdufvmonf[kvnf;awG;awmEkdifonf/
okdYr[kwf &ckdifrSwpfqifha&muf&Sdonf[k rSef;q&ygonf/ r[m,e*kdPf;onf at'D6&mpktwGif;u
&ckdifwkdif;okdY a&muf&SdaeNyDjzpfaMumif;ukd ausmufawmfûrdU r[mrkedukef;ay:üawGY&Sdaom bk&m;avmif;
aAm"dowåausmufqif;wku oufaoxlygonf/(ukd;-5/pm-202)/ r[m,eAk'¨bmomonf &ckdifrS
wpfqifh awmifukwfvrf;ukdjzwfí oa&acwå&mokdYa&muf&Sdvmonf[k ,lkq&ygonf/ tvm;wlyif
ta&SUb*Fvm;e,frS wEÅ&t,l0g'onfvnf; awmifukwfvrf;rSwpfqifh oa&acwå&mokdYa&mufvm
onf[k ,lq&ygonf/(uk;d -5/pm-203)/ &ckid jf ynfoYdk em*g*sLedueG 'f grSwpfcw k nf;aom ygVdA'k b ¨ mom
*kdPf;jzpfaom r[m0d[m& 0goD*kdPf;a&mufcJhonf/ opöuyk&AkdZfpmwrf;ESifh "n0wDawmifaygufBuD;
ausmufpmtaxmuftxm;&Sdonf/ ,if;tjyif em*g*sLeduGef'gwGif r[m0d[m&0goD*kdPf;ESifh ,SOfûydif
xGe;f um;cJah om r[d o H mou*kP d ;f ESihf ty&aovd,*kP
d w f Ydk \ r[moHCu d 0g'vnf; a&muf&cdS rhJ nf/
okdYaomfax&0g'udk ausmfvGefEkdifcJh[efrwlay/ xkdYaMumifh&ckdifjynfokdY ygVdAk'¨bmomusrf;rsm;a&muf&Sd
cJhouJhokdY r[m0w¬K? 'dAsm0g'ge? o'¨r®yk@&Du ponfhr[m,eusrf;rsm;vnf; a&muf&SdcJhayrnf/
&ckid jf ynfwiG f ouúwbmompmayrsm;pGm awGU&S&d jcif;uvnf; r[m,eAk'b ¨ momxGe;f um;rI&cdS zhJ ;l aMumif;
oufaojyaeMuonf/ þr[m,eAk'¨bmomonf tdE´d,ajrmufykdif;ESifh b*Fvm;e,frS ukef;vrf;jzifh
vnf;aumif;? a&vrf;jzifhvnf;aumif;a&muf&SdcJhonf/
&ckdifjynfwGif a0omvDacwfxGef;um;csdefü ta&SUb*Fvm;e,fwGif ox0D&*kdPf;rSvnf; ausmif;
30ESifh oHCm 200&Sdonf[k ,l,ifqifrSwfwrf;t&od&onf/ tdE´d,ta&SUykdif;wpfcGifü ox0D&*kdPf?
r[moHCdu*kdPf? oAÁwåd0g'*kdPf;rsm;ESifh or®wd,*kdPf;wkdYtm;aumif;aeMuonf/(ukd;-2?pm-52)/
or#wwGif tdcsifonf r[m,eynmyg&rDwmokwfukd aeYpOf&GwfqkdaMumif;? xkda'owGif aAm"dowå
t0avmudawoGm&ukd ukd;uG,fMuaMumif;vkpfuqkdonf/ (ukd;-10? )/ ta&SUb*Fvm;ESifh&ckdifjynf
onf e,fajrcsif;xdpyfaeaomaMumifh r[m,e*kdPf;omoema&muf&SdcJhonf/ &ckdifjynfwGifawGU&aom
aAm"dowå½kyfwkrsm;u wEÅ&Ak'¨bmoma&muf&SdcJhzl;onf[k azmfjyaeMuayonf/
a0omvDacwf Ak'¨tEkynmvuf&mrsm;onf em*g*sLeduGef'gvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sd
ouJo h Ydk ajrmufyidk ;f *kyw
Ü vuf&mrsm;ESihf wlno D nfvnf;&Sad vonf/ *kyw Ü tifyg,mtwGi;f yg0ifaom
r*"wkid ;f rSm r[m,eAk'0¨ g'ESihf wEÅ&Ak'0¨ g'onf &ckid jf ynfoYdka&muf&cdS zhJ ;l onf/ &ckid jf ynfa&muf ouúw
pmayonf oAÁwådu Ak'¨0g'ESifhtwla&muf&Sdvmjcif;jzpfonf/ &ckdifjynfwGif tapmqkH;ouúwpmay
ta&;tom;ukd at'D 5-&mpku pwifawGU&S&d ay&m oAÁw0då g'omoemonf *kyw Ü tifyg,mrS ysUH ESUH cJjh cif;
jzpfayonf/
r[moHCdu*kdPf;onfvnf; tdEd́,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;cJhonf/ (ukd;-6/pm-55) r*"wkdif;ESifh
tr&0wD0ef;usiaf 'owGif r[moHCu d *kP
d ;f onf bDpD 25uyif pwifajcuky, f cl o
hJ nfax&0g'*kP d ;f \
rSqif;oufvmaom Ak'¨0g'Drsm;pGmonfr[moHCdu*kdPf;okdY ul;ajymif;cJhMuonf/r[moHCdu*kdPf;
\us,fjyefYwkd;wufvmrIaMumifh r[m,eAk'¨bmomjpzfay:cJh&onf/(ukd;-11/pm-162)/tdE´d,ekdifiH\
ta&SUzsm;e,fpyfa'o wkdif;jynfrsm;wGif þ*kdPf;rsm;\ edum,usrf;rsm;ukd tûydiftqdkifvkdufemusifh
ok;H Mu\/ [ktcd sifu rSww f rf;wifc\ hJ / at'D 4&mpkrS 8&mpktwGi;f r*"wkid ;f rS tm&d,rH sm;rGe*f v dk KdG uf
rsm;onf &ckid jf ynfoYdk wpfow k Nf yD;wpfow k f 0ifa&mufvsuf&MdS u&m r[m,eAk'o ¨ moemonf 0ifa&muf
vmolrsm;ESihftwl &ckdifjynfe,fokdY ysHUESHUcJh\/ tdcsifazmfjyonfh tdEd́,ta&SUzsm;EkdifiHrsm;wGif &ckdifjynf
onf teD;uyfqkH;yg0ifaeay&m &ckdifjynfokdY r[m,eAk'¨omoemESifhtwl ouúwpmayta&;tom;
vnf; a&muf&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ r[moHCdu0g'ESifh oAÁwådu0g'wkdYonf aemufykdif;wGif
wpfaygif;wpfpnf;wnf;jzpfí r[m,e*kdPf;tjzpf ajymif;vJwkd;wufcJhavonf/
r[m,e*kP d ;f \0de,ESihf tbd"r®musrf;wkYd onf jrefrmEkid if üH ysHUESUH ae\/ yk*?H &ckid Ef iS hf yJc;l a'owkYd
wGif r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ oAÁwåd0g'*kdPf;\xif&Sm;aomacgif;aqmif 0okAE¨\wynfhrsm;u
jrefrmEkdifiHwGif r[m,eAk'¨0g'a&muf&SdysHUESHUapcJhonf/ (ukd;-12/pm-77?78)/ 0okAE¨Konf tdE´d,
omoemYorkdif;wGif a,m*gpm&*kdPf;ukd pwifxlaxmifoljzpf\/ þ*kdPf;\0g'rSm 0dOmP0g'jzpf\/
*Refpwifuvnf; tmeE´pjE´ausmufpm*gxm trSw(f 40)ESihf tjcm;r[m,eqkid &f mtcsuftvufrsm;ukd
ukd;um;í &ckdifwGif0dOmP0g'*kdPf;vTrf;rkd;cJhaMumif; þ*kdPf;onfta&SUb*Fvm;rS a&muf&SdcJhjcif;jzpf
aMumif;a&;om;cJh\/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &ckdifjynfokdY tdEd́,ajrmufykdif;rS r[m,eAk'¨bmomonf at'D
5&mpktwGi;f u pwifa&muf&cdS o hJ nf/ &ckid jf ynfwiG f tapmqk;H ouúwpmayta&;tom;rSm at'D 415rS
455twGif; *kyÜwtifyg,mukd pkd;pHcJhaom ukrm&*kyÜwrif;vufxufa&;xkd;cJhonfh ausmufpmyg
tu©&mESiw hf n
l aD om tu©&mjzifah &;xk;d cJo h nfh ]],u©aoemywd}}urÜn;f pmjzpfonf/ ukrm&*kyrÜ if;onf
r[m,e omoemjzefYjzL;a&;emvE´mwuúov dk Bf uD;ukd wnfaxmifcí
hJ ywf0ef;usiEf idk if rH sm;okYd r[m,e
omoeûyrsm; apvTwfomoemûyapcJhonf/(ukd;-6/pm-129)/(,if;tjyif &ckdifjynfa0omvDacwfESifh
acwfûydifumvwGif r[m,eAk'¨omoemxGef;um;aeaom tdE´d,ta&SUbufrS wmjrywåe(0g)wmjrvdå
yd(0g)wefvkwfjynfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD; ,if;jynfwGiftkyfpkd;aeaom raempd&rif;u tmeE´pjE´rif;
tm; orD;unmqufoonftxd &if;ESD;pGm ul;vl;qufqHcJhonfukd axmuf½I&ayrnf/ (wmjrywåe
jynf[lonfrSm tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf 62wGif azmfjycsufjzpfygonf/ 1956-57 jrefrmEkdifiH
a&S;a[mif;okawoe ñTefMum;a&;0ef\ESpfcsKyftpD&ifcHpm pmrsufESm 19wGif ]]wmjrywåejynfonf
wjrvdyådjynf[kac:qkdedkifaMumif;? pmwnf;yk*d¾Kvf\rSwfcsufwGif yg&Sdonf/ wjrvdydåukd ,ckwr’Kuf[k
a&;om;xm;ygonf/ a'gufwmoef;xGe;f \acwfa[mif; jrefrm&mZ0if(1969)? pmrsufEmS 75wGi]f ]wmjr
ywåe[lonf wmjrvdyjdå zpfí ,ckwr’Kufac:í b*Fvm;e,fr'Ggyk&cf ½kid w f iG f wnf&o dS nf}}[k azmfjyxm;
onf/ 1955ck? [Hom0wDy#d uwfyEHk ydS w f u
dk xf wk ?f t&Si0f v
d mo jrefrmjyefaom zm[D,efc&D;pOf pmrsuf
ESm 153wGif ]]wr®vljynf}}[k azmfjyxm;NyD; yifv,fqdyfurf;&SdaMumif;? ,if;ûrdUwGif &ckdifwkdYoDwif;okH;
aom ausmif;BuD;24ausmif;&SdaMumif;? &[ef;awmf zm[d,efonf ,if;ûrdUwGif ESpfESpfaexkdifí yd#uwf
awmfrsm;a&;ul;jcif;? ½kyfyGm;ykHawmfrsm; a&;ul;jcif;ûyonf[k azmfjyygonf/ &[ef;awmfzm[d,ef
,if;jynfoYdk a&mufaomESprf mS at'D 399ESihf 414tMum;umvwGijf zpfonf/ a'gufwm*Refpwifuvnf;
wmjrywåeonf wmjrvdyådjzpfp&m&Sdonf[k qkdcJhonf/ 1946ckESpf vef'efûrdUxkwfH.G.Raw Lingon
a&;om;aomA cancise History of the Indian People pmtkyfpmrsufESm 63ygGupta Empire, 400 ADykHwGifwmjr
ywåejynfukdTAMRALIPTI (TAMLUK)[k *kyÜwtifyg,mtwGif;ü azmfjyxm;ygonf/ pmrsufESm71
[mótifyg,mukd (at'D 640)azmfjy&mwGifvnf; TAMRALIPTI[kazmfjyxm;ygonf/ 1976ckarv
&efuek af &Tw*d b Hk &k m;awmifbufrck f yd#uwfa&mifjcnfpmtkyq f idk rf S xkwaf 0aomusD;oJav;xyfq&mawmf
jrefrmjyefaom r[m0if0w¬K (ZrÁK'Dypmwrf;)? pmrsufEmS 215wGio f &D "d r®maomurif;BuD;onfo[ D Vdk uf Ref;
okYd yYdk aqmifrnfah Am"dyifwifxm;aomavSay:wGio f CFrwd må ax&DEiS t hf jcm;&[ef;rde;f rwpfusdyw f pfa,muf
ukdwifí yg#vdykwfjynfrSxGufaomf ckepf&ufjzifhyifvQif wmrvdwådrnfaom oabFmqdyfokdYa&muf\
[kazmfjyxm;ygonf/ xkdoabFmqdyfonf yifv,fqdyfurf;ûrdUjzpfaMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/)
&ckid jf ynfüawGU&S&d onfh r[m,eAk'b ¨ mom\ trsm;qk;H taxmuftxm;rsm;rSm ouúwbmomjzifh
a&;xk;d xm;aom a,"r®m*gxmrsm;jzpfayonf/ omoemhorkid ;f wGif ax&0g'*kP d ;f onf rnfonft h cgrQ
ouúwbmomukd tokH;rûycJhay/ &ckdifjynfwGif ouúwbmoma&;ausmufpmonf ygVdbmoma&;
ausmufpmxuf ykdrkdrsm;jym;ygonf/ yifrvm*wårif;onf &ckdifjynfrSawGU&aom ouúwbmoma&;
a,"r®m*gxmrsm;ukd avhvmí ouúwAk'¨bmomwGif &Sifom&dykMwmtm; tuRwfw&m;&apcJhaom þ
*gxmukd awGU&aMumif; y#dpo ö rkygÜ 'f*gxm[kvnf;ac:aom þ*gxmukd aAm"dowåt0avmudawoGm&
awmif;yefí a[mawmfrlaom t&d,y#dpöorkyÜg'fokwåwGif yg&SdaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-76)/
þ*gxmonf r[m,eAk'b ¨ momüvnf; &So d nf[al omtcsufuydk if rvm*wårif;onf t&rf;uma&m
rSef;qa&;om;cJhjcif;r[kwfbJ 1960 ckESpfwGif 'gAef*gûrdUwGif P.L. VAIDYA wnf;jzwfxkwfa0cJhaom
]]tóo[owduynmyg&rDwm}}bmomjyefusrf;? 1963ckESpfwGif wkdusKdûrdUü R.KONDOwnf;jzwf
xkwfa0cJhaom]]'óblrdoGm&okwåef}}bmomjyefusrf;? 1949ckESpfwGif wkdusKdûrdUüSUZUKI ESifhZUMIwkdY
wnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]u@AsL[}}bmomjyefusrf;? 1912ckESpfwGif pdefYyDwmpbwfûrdUü H.KERNESifh
B.NANJIOwkdYwnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]okc0wDAsL[m}}bmomjyefusrf;? 1956ckESpfwGif wkdusKdûrdUü
T.MATSUMOTO wnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]ok0MuEÅ0dMur}}bmomjyefusrf;? 1897ckESpfüyg&DûrdUwGif
E.SERNARTwnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]r[m0w¬K}} bmomjyefusrf;rsm;ukd ukd;um;ía&;om;cJhjcif;
jzpfayonf/(ukd;-7?pm-77)/
,if;tjyif tqkyd gouúwpmayrsm;wGif ygvmaom*gxmonf &ckid jf ynfoif;uspfawmf awmifcg;
yef;rS&&Sad om ausmufpmyg a,"r®m*gxmESihf xyfwn l o
D nf[q
k odk nf/ (ud;k -7/pm-77)/ xkYdjyif olonf
Sarskrit Inscriptions in Yunan usrf;wGJ(12)rS a,"r®m*gxmwpfyk'fukd xkwfEIwfjyum(ukd;-7/pm-78)wGif
,if;*gxmukd½Iyg/) &ckdifjynfwGifawGU&aom tqkdygouúwbmoma,"r®m*gxmonf at'D 7&mpkESifh
8&mpktwGif;u ,leefjynfe,frS ausmufcsyf? pwlygrsm;wGif awGU&onfh*gxmrsm;ESifh *gxmykHpHESifh
vuf a &;vuf o m;ygwl n D o jzif h &ck d i f ? b*F v m;? tmoH ? ,l e ef E S i f h ysLûrd U awmf r sm;onf
Ak'¨omoemûy&[ef;rsm; tjyeftvSeful;oef;oGm;vmrI&SdcJhonfqkdygonf/(ukd;-7/ pm-78)/
a0omvDwGifawGU&onf eDwpjE´rif;rdzk&m; aMu;eDjym;pmyg yxrpmaMumif;ESpfaMumif;ü a&;xkd;
xm;aom a,"r®m*gxmrSm r[m,e0de,usrf;jzpfaom]]r[m0w¬Kt"g'ge}}usrf;vm *gxmESihf wpfypHk H
wnf;jzpfonf/ (ukd;-7/pm-84)/ &ckdifjynfwGif r[m0w¬Kusrf;vnf; wGifus,fcJhrnf/ þusrf;vm
Zmwursm;rS ZmwfuGuftcsKdUESifh pmpum;tcsKdUukd ykH*Hacwftapmykdif;½kyf<ursm;? ausmufpmrsm;wGif
awGU&onf/(udk;-2/pm-63)/ yk*HacwfwGif wGifus,faecJhonfh r[m0w¬Kussrf;onf ysLwkdY\ oa&
acwå&mrS qif;oufvmjcif;jzpfonf/ xkdysLwkdY\ oa&acwå&mokdY &ckdifrSa&muf&SdoGm;jcif;jzpfEkdifonf/
omoemhorkdif;wGif r[m,eomoemxGef;um;aoma'owkdif;wGif r[m0w¬Kusrf;rvTrf;rkd;aom a'o
[kr&Sad cs/ 'D-pDqm;um;uvnf; eDwpd jE´rif;rdz&k m;aMu;eDjym; pmonf at'D6-&mpk "r®'w d sEiS hf a*gypjE´
wkd\acwfua&;xkd;cJhaom ausmufpmrsm;\vufa&;vufom;vTrf;rkd;rIukd awGU&aMumif;qkdygonf/
r[m0w¬Kusrf;ukd tcef;okH;cef;cGJía&;om;xm;ygonf/ yxrtcef;wGif 'DyuFbk&m;ocif
vufxufawmfüjzpfaom bk&m;avmif;b0ESihf tpûyí tjcm;aoma&S;Ak'r¨ sm;\vufxufawmfwiG f jzpfchJ
aom b0rsm;ukad zmfjyxm;\/ 'kw, d ykid ;f wGif bk&m;avmif;onf wkow D mewfjynfwiG jf zpfy?Hk rm,mrdz&k m;
\0rf;xJwGif ae&efqkH;jzwfykH? y#oaE¨ae&m? zGm;awmfrl&mwkdYü tHhzG,ftjzpftysufrsm;jzpfysufykH?
awmxGuaf wmfryl ?Hk rm&fewfEiS hf ppfx;dk cef;? aAm"dyif&if;ü oAÁnKwOmPfawmfudk &ykw H Ydk udk azmfjyonf/
wwd,ykdif;wGif w&m;OD;a[mawmfrlykH? oHCmhtzGJUtpnf;rsm;xlaxmifykHwkdUukd azmfjyxm;ygonf/ þ
usr;f vmZmwursm;ukd bmomjyefxm;jcif;jzpf\/ tcsKUd Zmwursm;onf ygVdZmwuESihf vk;H 0wlvek ;D yg;
jzpfí tcsKdUrSmtenf;i,fuGJjym;\/ Oyrm-r[m0w¬Kusrf;vm [mruZmwu? awoukPZwursm;
rSm þusrf;wGif ûyjyifajymif;vJcHxm;&\/
&ckdifa0omvDrS a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd ouf0if,kHMunfoljzpfNyD; r[m,eAk'¨
bmomrS Ak'¨trdwmb\ okc0wDtaemufedAÁmefjynfukdvnf; ,kHMunfoljzpf\/ (ukd;-7/pm-184)/
at'D 638cefYrSpí emvE´mESifh r[mrkedonf Ak'¨omoem\A[kdXmersm;jzpfcJhMuí ygvtifyg,m\
r[m,eAk'b ¨ momtEkynmtarGudk qufcaH Mumif;awGU&\/ (uk;d -7? pm-186)/ Ak't ¨ rdwmb\ okc
0wDeAd mÁ efjynftaMumif; a&;om;xm;aomusr;f rSm okc0wDusr;f jzpf\/ ouúwbmomjzifh a&;om;xm;
\/ þusrf;wGif Ak'¨ESifh t&SiftmeE´mpum;ajymcef;ü twdwfuyGifhawmfrlcJhMuonfh Ak'¨aygif; 81qlukd
azmfjyxm;\/ xkdAk'¨rsm;teuf aemufqkH;jzpfaom Ak'¨avmudó&&mZonf &[ef;awmf"r®u&tm;
Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;okdY a&mufEkdifonfh yg&rDawmfrsm;ESifh ywfoufí vkdufemusifh
BuHqnf;yl;&rnfhenf;vrf;rsm;ukd ñTefjyxm;\/ Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif i&J?
wd&pämef? Nydwmå ? tol&um,f[í l r&S/d þa&TjynfawmfBuD;onfum;rjywfarT;BudKifaom&eHUwkYd jzifv h idI \
f /
ta&mifrsKd;pkHjzma0aeaom opfyifwkdYjzifh thHMozG,fvSyvef;qef;ae\/ Mumyef;rsm;jzifhvnf; a0qmae
\/ vSywifhw,faomjrpfrsm;wGif MunfvifcsKdat;aoma&wkdYonf woGifoGifpD;qif;ae\/ ,if;a&pD;
oHrsm;onf om,memaysmfzG,faom *DwoHpOfrsm;yif jzpfaeayawmhonf/ a&S;uwpfckaomb0wGif
qkawmif;qk,lûycJhí ra&rwGufEkdifaom toacsF,uyfywfvkH; aAm"dowå\usifh0wfrsm;ukd waoG
rwdr;f vku d ef mqnf;yl;cJoh jzifh okc0wDa&Tjynfawmf\ taemufbufrsufEmS wGif yGix fh eG ;f ay:aygufvm&
olonf uk, d af wmfrS a&mifjcnfawmfonf twkid ;f tqr&Sd ysUH ESUH a&muf&í dS &Snaf wmfral omaMumifh trdwm
,k[laomtrnfukd &awmfrlavonf/
&ckdifjynfüawGU&aom o&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm ta&SUawmiftm&SwGif tapmqkH;oGef;vkyf
aom qif;wkawmfrsm;jzpfNyD; ygvacwf\vTrf;rkd;rIukdawGU&ygonf/ (udk;-7/pm-187)/ &ckdifjynfwGif
awGU&aom a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;teuf rukd#fo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm acwfOD;r[m
,eAk'¨bmomrS trdwmbAk'¨\qif;wkawmfrsm; jzpfp&m&Sdygonf/ yckH;awmfay:wGif rD;vQHuJhokdY
a&mifjcnfawmfrsm;uGefYjrLí vnf&GJ? b,uf?vufaumuf? rukd#f?vufusyf?vufpGyfrsm;qif,ifrIrsm;
onf ax&0g' y#duwfawmfrsm;ESifh tXuxmusrf;rsm;wGif vkH;0ryg&Sday/ þqif;wkawmfrsm;onf
Ak't¨ rdwmb qif;wkawmfrsm;jzpf[ef&NdS yD; þqif;wkawmfrsm;onf w½kwEf iS hf wdbufjynfrsm;wGif oGe;f
vkyfcJhonfh trdwmb? trdwm,kqif;wkawmfrsm;ESifh vu©Pmcsif;wlnDonf[kyif rv*wårif;uqkdyg
onf/ oluqufí &ckdifjynfrS o&zlaqmif;xm;aom qif;wkawmfrsm;rSm r[m,e o'¨&frykPÖ&du
usrf ; vmyk H r sm;twk d i f ; yif j zpf a Mumif ; ? þqif ; wk a wmf r sm;rS m r[m,eAk ' ¨ b momrS
Ak'¨\um,okH;yg;(Bwdum,)teufrS aumif;uifbkHwGifpHjref;aeonfh oHaum*um,ukd ukkd,fpm;ûy
xkvkyfxm;jcif;jzpfaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-248)/ ,if;qif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü
qifjref;xm;aom&wemrsm; pDjc,fy?Hk ruk#d o f &zlyaHk wmf/ t0wfwefqmqif,ifyrHk sm;ESihf xyfwn l aD om
jyqkcd sufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúov dk pf mMunhw f u
dk t
f wGi;f &Sd tX[owdum ynmyg&rDwmusrf;
pmrlwGif awGU&onf/(ukd;-7/pm-249)/
ppfwaumif;? tmoH? &ckdifjynfESifh jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;wGif tmaomuvufxufrS
yif ax&0g'omoemxGef;um;cJhNyD; 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&SdNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemvTrf;
rkd;cJH\/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&SdcJh\/ txl;ojzifh aoerif;av;qufcefYtwGif;ü
rm*"wGiaf &muf&adS eaom omoemh0efxrf;rsm;\xuf0ufcefYrmS þwkid ;f jynfrsm;rSjzpfayonf/ tpwGif
ax&0g'ESihf r[m,e,SOí f xGe;f um;aecJah omfvnf; tb,um,\ vufxufrpS í r[m,euykí d
tm;aumif;vmcJh\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Surif;odrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orSynm&Siftrsm;tjym;onf
þa'orsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,e0g'uykdrkdxGef;um;cJhavonf/(ukd;-12/pm-78)/ ygarmu©
eef*kdu ppfwaumif;a'oonf r[m,eAk'¨bmom\tcsuftcsmjzpfcJhzl;aMumif;? a'gufwmtefau
uvnf; ygvrif;rsm;tm;ûytm;a`rSmufay;cJo h nfh r[m,eAk'b ¨ momonf ygvrif;wkYd wefc;dk xGm;csdeüf
ppfwaumif;a'owGif xGef;um;cJhaMumif;? ppfwaumif;a'otm; vufatmufcHtjzpfodrf;oGif;cJhaom
&ckdifjynfpjE´rif;rsm;onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfaMumif;(ukd;-13/pm-85)qkdayonf/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& at'D5-&mpkrS at'D8-&mpktwGi;f ü a0omvDacwfwiG f &ckid jf ynf
ü ax&0g'ESifh,SOfí acwfOD;r[m,e*kdPf;rsm;jzpfaom oAÁ0g'*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;rsm;a&muf
&SdxGef;um;cJhonfukd awGU&ayonf/ acwfOD; r[m,e\ Ak'¨trdwmb ukd;uG,frIESifh aAm"dowåt0
avmudawoGm& ,kHMunfrI&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ ,cktcg wefzkd;t&SdqkH; &ckdiforkdif;usrf;pm
wpfapmifjzpfaom tmeE´pjE´ausmufpmukd ygVdbmomjzifhr[kwfrrlbJ ouúwbmomukd a&G;cs,fí
a&;xkd; cJhonfukd axmuf½IvQif at'D 5&mpkuyif pwifa&muf&SdcJhonfh r[m,e Ak'¨bmomonf
&ckdifjynfwGif rnfonfhtajctaexd MoZmanmif;cJhonfukd cefYrSef;Ekdifygonf/ okdYaomfvnf;
tmeE´pjE´rif;onf oD[kdVfrS ax&0g'oHCmawmfrsm;twGuf ykd;ouFef;ESifh w&m;a[myv’if;awmfwkdY
ay;ykYd vLS 'gef;onfudk axmufjcif;jzifh ax&0g'omoemawmfonf &ckid jf ynfrS vk;H 0aysmufu, G o
f mG ;jcif;
r&SdcJhonfukdawGUjrif &ayonf/
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) OD;odef;vIdif ta&SUawmiftm&SokdY tdE´d,,Ofaus;rIysHUESHU0ifa&mufjcif;?wyp?wGJ(7) ykdif;(1)
(2) Nidrf;ausmf aiGawmif
(3) armifjyL; &ckdifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83? ppfawGaumvdyfr*¾Zif;
(4) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifh orkdif;tjrif?wyp? wGJ(1)? ykdif;(3)
(5) pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif; wyp?wGJ(3)? ykdif;(1)/
(6) armiftHh omoem 2500c&D;(y-wGJ)
(7) P.Gutman Ancient Arakan . (Ph.D Thesis. Australian University)
(8) Forchammar Arakan
(9) M. Collis THE LAND OF THE GREATIMAGE
(10) G.H.Luce COUNTRIES NEIGH-BOURING BURMA. BRSFAP(2) 1960.
(11) E.Conze BUDDHISM ITS ESSENCE AND DEVELOPMENT.
(12) N.RAY SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA (1936)
(13) S.B. Qanungo A History of Chittagong(1988)
(14) San ThaAung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
&ckdifjynfokdY ygVd eefY ouúw t&D;tom; pwifa&muf[djcif;
&ckdifjynfrSm a0omvDacwfpGm at'D-370ueDNyD; at'D 994xd xGef;um;ca&acwf jzpfyga&/
(ukd;-7/pm-109)/ at'D-370rSm 'GifpjE´rif;BuD;wnfaxmifca& a0omvDûrdUawmfukd at'D-600rSm
yla&yl&u r[m0D&uvmwkdufNyD; tkyfpkd;cyga&/ a0omvDxD;eef;rSm r[m0D&rsKd;½kd;u ESpfaygif; 50
avmuf pkd;pHcNyD;rS pjE´rsKd;½kd;jyefvkdY pkd;pHpGm at'D-729-cktxd jzpfyga&/ ,if;aemufykdif;rSm a0omvD
jynfBuD; rNidrfroufjzpfNyD; ESpfaygif; 60avmuf rif;qufjywfeDca&vkdY rSef;q&yga&/ at'D-700ckESpf
ukd a&mufrS r[mwkdif;pjE´rif;pGm a0omvDûrdUukd jyefvkdYwnfaxmifyemtkyfpkd;cyga&/(ukd;-8/pm-5)/
,if;rif;qufu aemufqkH;rif;jzpfaw plvwkdif;pjE´rif;pGm at'D-957ckrSm ewf&GmpHyga&(ukd;-1/pm-
27)/ a,NyD;au tjrwleefYyjJ zLvkYdac:a&rif;ESpyf g; a0omvDeef;ukd 37ESpt f yk pf ;dk NyD;au a0omvDrif;quf
a& at'D 994 ckEpS rf mS ysupf ;D vm;cyga&/ rGe*f v dk ,
D w
H 0d ifwudk af wtwGuf ysupf ;D &a&vkYd qku d wfyga&/
a0omvDacwfvYdk ynmoQifoak woDwd owfrw S xf m;a& umvrSm uRefawmf½Udk &ckid jf ynfrmS &D;xk;d
ca&? &D;om;cuwfaw Ak'¨omoemeefY ywfoufaw pmyDwdukd avhvmMunhfa&tcg pmyDtrsm;pkpGm
ouúwbmompmyDeefY ygVdbmompmyDwd jzpfepD mG ukd wG&d yga&/ tu©&mteDeefYqadk u *kyw Ü yGm; a0omvD
tu©&m? ysLtu©&meefY,aom"mrtu©&mvkdY qkdEkdifygzkdY/ a0omvDacwftwGif;u &D;om;pcuwfaw
ausmufpm? aMu;eDjym;pmtp[da& pmwdteufu xif&Sm;a&(okdYr[kwf)zwfvkdY&Ekdifa& pmyDpkpm&if;ukd
vufvSrf;rDoavmuf azmfjyvkdyga&/
(1) r[mrkedukef;u &[da& ausmufjym;u ausmuf½kyfatmufrSm at'D-5&mpku a0omvDtu©&m
eefY &D;xkd;ca& ,u©aoemywdouúwausmufpm/
(2) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u ysLtu©&meefY&D;xkd;ca& oQifi,fwufawmifol&d, ½kyfwkrSm &D;xkd;
ca&pm/
(3) at'D-6&mpk tpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& ausmufawmfu
a,"r®g*gxmausmufpm/
(4) at'D-6&mpktpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& aovm*D&dawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(5) at'D -6&mpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(6) at'D-6&mkpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& rD;0&Gmu a,"r®m*gxm
pwlygpm/
(7) at'D-550 avmufu a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
apwD tvSLrSwfwrf;yg[da& eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm/
(8) at'D-576u a0omvDtu©&m ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& apwD
1000tvSLrSwfwrf;wif xm;cpGmyg[da& 0D&pjE´rif;ausmufpm/
(9) at'D-6&mpktapmykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdbmoma,"r®*gxmyg a0omvDbk&m;BuD;
ausmufpm/
(10) at'D-6&mpkapmapmykdif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxm
ygawZm&mrpwlygausmufpm/
(11) at'D-650eefY 675twGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(12) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ygVdouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(13) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
vufcwfawmifu&a&ausmufpm/
(14) at'D-625eefY650twGif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca&a, "r®m*gxmyg
ausmufjzLûrdUu ausmufpm/
(15) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
tvSL'geûyaMumif; rSwfwrf;wifxm;ca&? oHwGJc½kdif? vrl;acsmif;ausmufpm/
(16) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m?ygVdbmomeefY&D;xkd;ca&? a,"r®m*gxmyg oHwGJ
c½kdifivGrf;armfausmufpm/
(17) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca&? acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;wdyga&? aygufawmjyif acgif;avmif;pm/
(18) at'D-520 avmufu a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;yg[da& ajrawmifacgif;avmif;pm/
(19) at'D-7&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmif
u&a&ausmufpmtusKd;ykdif;wd/
(20) at'D-507 u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca&NrdvSLrSwfwrf;? BuD;eDjym;pm/
(21) at'D-7&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY apwDwnfaMumif;&D;xkd;ca&
a0omvD apwDysufu&[da&ausmufpm/
(22) at'D-6&mpktwGif;u Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfvSL'gef;jcif;taMumif; ysLtu©&m? ysLbmom
eefY &D;xkd;ca& oHwGJc½kdif wkef;awm&Gmu ysLausmufpm/
(23) at'D-6&mpktwGif;u ysLtu©&m? ygVdbmomeefY r[moD[em'okwfvm Ak'¨\&J&ifhjcif;
av;yg;ukd &D;xkd;ca& 0EÅdawmifuausmufpm/
(24) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY &GD;xkd;ca&? a,"r®*gxmeefY
qif;wkawmfvSLjcif; rSwfwrf;wifxm;a& a0omvD½kyfyGm;awmfupm/
(at-ausmufpm? BuD;eDjym;pm? acgif;avmif;pm½kdUukd þpmtkyfu xkwfEIwfazmfjypGm jzpfyga&)
,if;pmyDpm&if;pGm a0omvDacwfu &ckid jf ynfrmS &D;xk;d ca& pmyDpm&if;tjynft
h pkrH [kwyf g/ txif
t,Sm;zwfvYdk&a&vkYd ,lq&a& pmyDpm&if;ukad zmfjypGmyg/ t&mav;? &ckid jf ynfajrmufyidk ;f u qif;wkawmf
vSLaMumif;ukd &D;xm;a&vkYd rSe;f q&a&ausmufpm? oHwjJG ynf0h &Gmu a,"r®m*gxmxk;d ouúwausmufpm
ponfjzifh usef[dygod,ifh/ tmeE´pjE´ausmufpmukdavh ateD&mrSmcsefxm;cyga&/
,if;pmyDpm&if;ukd avhvmMunhfu "n0wDacwfeefY a0omvDacwfrSm wGd&a&pmyDwdteufu ]]
opöuyk&AkdZf}}eefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}} ½kdUukd xnfhoGif;NyD;au &DwGufygrS ygVdbmom
oufoufeefY&;DG xd;k cpGm 5ck/ tu©&mtm;jcifh NAd[t D® u©&m 2ck/ ysLtu©&m 2ck/ a0omvDtu©&m 21ckudk
tMurf;tm;jzifh wGd&yga&/
wG&d a& taxmuftxm;wdt&qkad u a0omvDacwfu &ckid jf ynfrmS ouúwpmyDpmG ygVdpmyDxuf
ykdvkdYwGifus,fca&qkdpGm jiif;vkdYr&yg/ ygVdbmomeefY ouúwbmompGm a0omvDacwfrSm twl,SOfwGJ
vkdY xGef;um;cpGmrSm ouúwpmyDukd ykdNyD; vlBudKufrsm;ca&vkdY qkdEkdifygzkdY/
a,auavh uRefawmf½kdU vufrSef;rDoavmuf aemufaMumif;jyefvkdY vkdufMunhfa&cg &ckdifjynfukd
ygVdbmomeefY ouúwbmoma&muf[djyefYESHUvma&tcsdefpGm wpfcsdefwnf;rSm twlwla&mufvmcpGm
r[kwpf mG ukd wd&G yga&/ &ckid jf ynfrmS tapmqk;H wG&d a& ygVdpmyDt&D;tom;uawmh ]]opöuyk&AkZd }f } urÜn;f
pmjzpfyga&/ &D;xm;a&tu©&mu taomujA[®Dtu©&myg/
jA[®Dtu©&mukd tdEd́,EkdifiHrSmat'D-2&mpkxdrl&if;twkdif; rajymif;rvJokH;pGJcyga&(ukd;-1?pm-16)/
tmeE´pjE´ausmufpmt& "n0wDacwfa& at'D -370rSm ukefqkH;a&vkdY,lq&yga&/ a,ZkeefY jA[D®
tu©&mt&D;tom;a& at'D-370rwkdifrDuyif qkdufa&mufczkdYvkdY wGufEkdifyga&/ tdE´d,rSmat'D-2&mpk
xd okH;pGJca&qkdau &ckdifjynfqkdpGm taomutifyg,meefY e,fNrDcsif;xdpyfeDa&twGuf ESpfaygif; 100
twGif;a&muf[dvmEkdifa&;twGuf ,if;pmwdpGm "n0wDacwfu pmyDt&D;tom;jzpfawvkdY twdtus
qkdekdifyga&/ a,auav;at ygVdpmyDt&D;tom;wdpGm &ckdifjynfrSm at'D-250xufykdNyD; &SD;usa&vkdY
,lqzkYd pmG tcuftcJ[ed yD ga&/ &ckid jf ynfrmS wG&d a&t&D;tom;pGm AdóEk;d ûrdUa[mi;fu wG&d a&wHqyd w f ;Hk
wpfckrSm &D;xkd;ca&]]oHCod&D}}jA[®Dtu©&m? ygVdt&D;tom;eefY wpfacwfwnf;jzpfzkdY[dyga&/
ysLwdpGm tdE´d,t&Sdzufurf;a'owdeefYjzpfjzpf? wmjrvdydeefYjzpfpD qufoG,fcpGmrSm &ckdifurf;NcD
qdyfurf;wpfcku pcef;csNyD; qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9?pm-18)/ tdEd́,om;wdav; ysLûrdUawmfwd
ukd awmifukwfvrf;uwpfqifh &ckdifjynfajrmufykdif;eefY qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9? pm-122)/
,if;ykdifr[kwfauav; tdE´d,om;wdpGm {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmEkdifyga&/ ,if;ykdif
r[kwaf u tckywdr;f izJvrf;twkid ;f rif;bl;avmufu &ckid b f ufwYdk 0ifa&mufvmEkid u f wfyga&/ (uk;d -
3?pm-200)/ &ckdifa'oeefY tdE´d,t&Sdzufurf;a'owdpGm eDNrDeD;pyfawtwGuf ZmtcsdefuyifpNyD;
qufo, G cf a&qkpd mG ukd wdwu d susrajymEkid af uavh c&pfEpS wf td pykid ;f rSmawmhcg qufo, G rf w
I w
d iG u
f s,f
eDAsm,fjzpfyga&(ukd;-9? pm-7)/ at'D-1&mpkwpf0ufavmufu y,f&Dyvyfpf\rSwfwrf;t&qkdau
tdE, d́ awmifyidk ;f rSm a&TuRef;? aiGuRef;? **FguRef;eefY ywf0ef;usifwu d dk ul;oef;vm;vmeDa& uvef', D dk
zkefwmvkdYac:a& &GufvSDBuD;wdukd wGdc&a&vkdY qkdyga&/(ukd;-2/pm-6)/ ,if;tjyif &ckdifjynfrSmwGd&a&?
tEkynmausmufqpfvuf&m tcsKdUpGm tdE´d,t&Sdawmifykdif; tE¨&e,f? em**sLeduGef'gu vuf&mwd
eefY wla&vkYd qydk ga&/(uk;d -2?pm-15)/ yifrvm*wfrif;uavh a0omvDacwfO;D ausmufqpfvuf&mwdpmG
em**sLeduGef'guausmufqpfvuf&mwdeefY toGifwla&vkdYqkdyga&(ukd;-6? pm-118)/
taMumif;aMumif;ukd axmufqau tdE´d,t&Sdawmifzufurf;ajc?em**sLeduGef'ga'ou Ak'¨om
oempGm? c&pfEpS t f apmykid ;f &mpkwud yif &ckid jf ynfuadk &mufcpGm? ysLûrdUawmfwed efY &ckid jf ynfavh tquf
toG,f[deDcpGm odomEkdifyga&/ &ckdifjynfrSm ysLausmufpmwdwGd&pGmavh oufoDwpfckvkdY qkd&ygzkdY/
tE¨&e,frmS tkypf ;dk ca& rif;wdteufu at'D-3&mpkrmS tkypf ;dk ca&rif;qufjzpfaw]]£'guk}}rif;qufu
]]r'´&dykwåoD&d0D&Hyk&do'wå}}rif;\pwkw¬ajrmufeef;pHESpfrSm &D;xkd;ca&ausmufpmrSm ,if;a'oukda&mufeD
a& oD[kdVfax&0g'&[ef;wdomoemûyxGufvmcuwfpGmrSm ]ud&mw} a'oavhyg0ifa&vkdY yg[dyga&/
a'gufwma&;uawmh ud&mwa'oqkdpGm **Fgjrpf0tvGefu &ckdifurf;NcDa'oeefY jrefrmEkdifiHatmufykdif;
a'ovkYdqydk ga&/ (uk;d -12? pm-16)/ a'gufwmcswmå *s?D a'gufwmyg*sw D m? a'gufwmuefY*½dk Udk u ud&mw
a'oqkdpGm? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;eefY &ckdifa'owdukd qkda&vkdY&D;uwfyga&(ukd;-10?pm-51)/
tdE,d´ rSm bDp-D 3&mpktwGi;f u jA[®t D u©&meefY pm&D;uwfyga&/ a,auav; ygVdbmomr[kwyf g/
r*"bmomeefY ygVdpmG wlnaD & tcsuw f rd sm;pGm [duwfawykid f t"dutcsurf mS uGjJ ym;yga&/ Zmykid u f jJG ym;
a&qkpd mG ukad wmhcg ateD&mrSm us,fjyefYvm;zkYd jzpfawtwGuef efY uRefawmfr&D;ygAsm/ ygVdeefY r*"dujJG ym;
pGmwdudk ygVdygaru©a':tke;f &D;oma& ygVdpmyDorkid ;f eefY a'gufwm0ifwmepf\pmtkyu f dk &SiZf m*&mbd0o H
jrefrmjyefxm;a&]tdE, d´ pmayorkid ;f }(Ak'p¨ mayu@)aemufqufwrJG mS Munhyf gvD/ rwlpmG ukd wdyG gvdrahf r/
ygVdbmompGm ouúwbmomuwqifh qif;oufvma&jymu#bmomxJu om;BuD;Mo&ojzpfyg
a&(ukd;-1?pm-15)/ tu,fí jA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm taomuacwfuyif &ckdifjynfukda&mufca&
qkdau r*"dbmomeefY&m a&mufvmp&mtaMumif;[dyga&/ &ckdifjynfrSmwGd&pGmu ygVdbmomjzpfyga&/
&ckdifjynfrSm r*"dbmomukd rwGd&yg/ a,ZkeefY atjA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm bDpD-3&mpkuat'D-
2&mpkxd tdEd́,rSmokH;pGJca& tu©&mt&D;tom;jzpfauavh ygVdbmomeefY &mwGd&a&twGuf Zmykdifenf;
eefYrqkd arm&d,tifyg,mûyduGJNyD;a& aemufykdif;tdE´d,rSm jA[®Dtu©&mukdavhokH;eDoda&tcsdef ygVdt&D;
tom;avh us,fjyefYvma&tcsdefusrS&m &ckdifjynfwkdYjyefYESHUvmpGm jzpf&ygzkdY/
a,auatt&D;tom;pGm Zmtcsdefu ZmeD&mu ysHUESHUvmpGm av;qkdkpGmukd avhvm&ygzkdY/
tdEd́, Ak'¨omoemhorkdif;ukd avhvmMunfha&cg arm&d,tifyg,m ûyduGJvm;ca& aemufrMumcif
rSmyif ax&0g'omoempGm tdE´d,ajray:rSm vkH;0r[doavmufjzpfvm;cyga&/ ax&0g'omoempGm
oD[kdVfrSm tajcckdifrmeDcyga&/ tdE´d,rSm usef[dca&? oAÁwåd0g'*kdPf;eefY r[moHCdu*kdPf;uGJwdpGm
ouúweefYjymu#bomuk&d m ok;H pGcJ uwfpmG ukd wd&G yg,if/h ax&0g'*kP d ;f pGm ygVdbmomukd pGpJ NJG rJNrJo;Hk
pGJvmpGmu at'D-1&mpku oD[kdVfrSmwifca& pwkw¬oHC,emyGJNyD;rS okH;pGJvmpGmyg/ ,if;tcsdefrSm
tdE´d,EkdifiHrSm ygVdbmomokH; Ak'¨bmom*kdPf;r[dygoD;/ ygVdbmom\ZmwdNrDpGm tdE´d,jynftaemuf
a'ojzpfauav; tdE´d,NrDxufrSm Ak'¨0g'pmyDwpfck teDeefYus,fus,fjyefYjyefYrxGef;um;cyg/ ,i;f
bmompGm ax&0g'&[ef;wdeefYwwl oD[kdVfwkdYa&mufvm;cNyD;au a'gufwm0ifwmepf,lqa&ykdif
oD[kdVfbmomukdvTrf;rkd;vm;pGmjzpfygzkdY/ pwkw¬oHCm,emyGJ rwkdifcifuyif oD[kdVfrSm ygVdbmomukd
okH;pGJeDcpGm[dauav; yd#uwfawmftm;vkH;ukd &GD;om;a&xdawmh rwGifus,fygoD;/
bDp-D 138avmufrmS tdE, d´ awmifyidk ;f au&Vmce,feefY wrDvef ,fwu d [dEL´ bmom0ifwd oD[Vdk f
uRef;ukd ppfwu dk Nf yD; Ak'b
¨ momukd ESyd u f yG cf yga&/ aemufwpfcg 0#*grPdrif;vufxufrmS av; jA[®P
wdóacgif;aqmifa& olykefwdx<ua&cgav; wrDvfppfwyfu oD[kdVfrSmAk'¨bmomukd ESdrfeif;jyefa&/
,if;twGuf oD[kdVfr[m0d[m&0goD*kdPfu ax&0g'&[ef;wdpGm tdE´d,awmifykdif;eefY em**sLeduGef'g
a'o½kdUukd yd#uwfawmfwdeefY xGufNyD;wdrf;a,Smifcuwf&yga&/ ,if;ykdiftjzpftysufwd oD[kdVfrSm
rMumcPjzpfyGm;ca&ykdif ax&0g'&[ef;wdav; em**sKeduGef'gukd trsm;BuD;a&mufcuwfayga&/
a,ZkeefY at'D-3&mpktcsdefa&mufawtcg em**sKeduGef'ga'orSm r[m0d[m&0goD*kdPf;? r[d H
omou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;eefY ty&aovd,*kdPf;½kdUxGef;um;eDAsm(ukd;-3?pm-204)/ ,if;*kdPf;wd
xJrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;wpfckxJ&m ygVdbmom*kdPf;jzpfyga&/ ,if;*kdPf;u okH;pGJa&ygVdbmompGm
av; oD[kdVfuygvwfpGmyg/ aemufwpfcku em**sKeduGef'ga'opGm arm&d,tifyg,mxJrSm yg0ifcNyD;
au jA[®Dtu©&mt&D;tom;okH;pGJca&eD&mjzpfyga&/ oD[kdVfua&muf[dNyD; xGef;um;eDa&ygVdbmompGm
em**sKeduGef'ga'orSm okH;pGJca&jA[®Dt&meefYaygif;qkHNyD;au ,if;u&[ef;wd ud&mwa'ojzpfaw
&ckdifjynfwkdYomoemûyvma&cg? jA[®Dtu©&meefY ygVdt&D;tom;&ckdifjynfwkdYa&mufvmjcif;jzpfyga&/
azmfjyca& *kP d f 4*kPd ;f rSm r[d o H mou*kP d ;f eefY ty&aovd,*kP d ;f ½kUd pGm tqk;H xd½yk yf mG ;qif;wk
xkvyk u f ;dk uG,pf mG ukd vufrcHcyg/ &ckid jf ynfrmS wG&d a&tapmqk;H pmu ½kyw f ak emufzufrS ygVdbmomeefY
]opöuyk&AkZd }f vkYd &D;xk;d xm;pGmyg/ A[kow k ud *kPd ;f uav; ygVdbmomrok;H yg/ a,ZkeefY &ckid jf ynfrmS wGd
&a& tapmqk;H ygVdpmayt&D;tom;pGm em**sKedueG 'f ga'orSm ½kyw f u
k ;dk uG,rf u I dk vufcaH &wpfcx k aJ om
ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfaw r[m0d[m&0goD*P dk ;f \ ax&0g'omoemeefY a&mufvma&t&D;tom;qkpd mG
,Sif;eDygAsm/
aemufwpfcu k em**sKedueG 'f grSm pk;d pHca& @cgukrif;qufrmS Ak'½¨ yk yf mG ;awmfu;dk uG,rf pI mG oEÅrv l
rif; (at'D-225-258)vufxufrSm pwifyga&/ Zbk0VoEÅrlvrif;vufxuf(at'D-285-334)rSm
qif;wkawmfukd;uG,fpGm txGwftxdyfukda&mufcyga&(ukd;-5?pm-49)/ a,ZkeefY ½kyfwkeefY twlwGd&a&
]]opöuyk&AkdZf}}pmeefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}}½kdUpGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY at'D -
300Mum;rSm &D;om;ca& pmyDwdjzpfawvkdY rSef;qekdifyga&/
&ckdifjynfukd ouúwbmomt&D;tom; a&mufpGmeefY ywfoufysmqkd&zkdYqkdau t&SdawmiftmoQ
wckvkH;ukd yxrqkH;ysHUESHUca& oAÁwdå0g'*kdPf;\ omoemeefYtwl a&mufca&vksdYqkd&zkdYykdifjzpfeDyga&/
ZmjzpfvkdYqkdau at*kdPf;pGm tmoQwcGifvkH;ukd ouúwpmyDta&;tom; yxrqkH;jzefYcsDca&*kdPf;jpzfyg
a&/ a,auavh oAÁwåd0g'D &[ef;wdomoemûya&mufpGmeefYyif wcsdefwnf;rSm ouúwbmomt&D;
tom;av; a&muf&zkdYvkdYqkdvkdYrjzpfEkdifygoD;/ taxmuftxm;teDeefY ajym&au jrefrmynmoQifwd,l
xm;a&twkid ;f r[d o H mou*kPd ;f ? A[kow k u
d *kP
d ;f ? ty&aovd,*kP d ;f ½kUd AdóEk;d ukad &mufca&(uk;d -
3? pm-204)rSefauav;AdóEkd;rSm ouúwpmyDt&GDt;om;vkH;0rwGd&pGGmukdMunhfyg/
at'D 'kwd,&mpktukefykdif;rSm ukoetifyg,mu oAÁwåd0g'omoempGm &ckdifjynfwkdYa&mufca&
qkad uavh(uk;d -4?pm-60)/ ,if;tcguyif ouúwbmomt&D;tom;&ckid jf ynfwYdk a&mufca&taxmuf
txm;r[dyg/ &ckdifjynfrS wGd&a& ouúwbmomt&GD;tom;tm;vkH;pGm at'D-5&mpkxufykdNyD; &SduspGm
rwG&d yg/ ouúwbmomuk&d ;D xm;a& tu©&mwduav; *kyw Ü yGm;a0omvDtu©&mcsn;f jzpfyga&/ ukoe
tu©&meefYrwGd&yg/
*kyw
Ü acwfpmG at'D-300u 600xdjzpfyga&(uk;d -11?pm-210)/ at'D-2&mpku oAÁw0då g'*kP d ;f u
ok;H pGcJ pGmu ukoetu©&myg/ tdE, d´ rSm ukoetu©&mukd at'D-2&mpku 4-&mpkwd ok;H pGcJ a&vkYdqydk ga&/
a,auavh at'D-241upNyD;au ukoQefrif;quf arS;rSdefvmygAsm (ukd;-1?pm-20)/ umvwm&Snf
atmif ukoetu©&mrokH;pGJcyg/ *kyÜwtu©&m at'D-4&mpk[dpGmeefY tBuD;tus,fxGef;um;vmyga&/
at'D-2&mpku ukoetu©&meefY ouúwpmyD t&D;tom;a&mufcauav;? jA[®t D u©&meefY ygVdbmomukd
okH;pGJeDa& &ckdifjynfom;½kdUu &D;om;okH;pGJcykHray:yg/ ,if;twGufeefY ukoetu©&mukd &ckdifjynfrSm
rwGd&pGmjzpfygzkdY/ a,NyD;au tdE´d,rSmav;,if;tu¨&mukd umvwm&SnfrokH;pGJyg/ *kyÜwtu©&m t&D;
tom;u vTrf;rkd;vm;cyga&/
&ckdifjynfrSmtapmqkH;wGd&a& ouúwbmomt&D;tom;uawmh r[mrkedodrftwGif;u ewf½kyfrSm
yga& ]],oQaoemywdyem'}}pmwef;yg/ tu©&mu*kyw Ü tu©&mjzpfyga&/ ,if;pmukd &D;xk;d ca&tcsdeu f
at'D-5&mpktapmykd;if;umjzpfyga&(ukd;-7?pm-118)/ ,if;pmrSm&D;xkd;xm;a&tu©&m ykHyef;o@mefwd
pGm tdE´d,rSmemvE´Ak'¨wuúokdvfukd pwifwnfaxmifca& ukrm&*kyÜwrif;(at'D-403-455)&D;xkd;c
a& ausmufpmyg tu©&mt&D;om;eefY vkH;0wlyga&(ukd;-9?pm-118)/ a,NyD;au a0omvDacwfrSm
ygVdbmomukdavh *kyÜwtu©&meefYyif &D;xkd;cuwfpGmukd wGd&yga&/ taxmuftxm;uawmh a0omvD
bk&m;BuD; ukef;u&a& a,"r®*gxmausmufpmyg/
wcsKdUu]],oQaoemywdyem'}}vkdY ouúwbmomeefYwGd&auavh? at,u©aoemywdyem'pGm
'DCedum,fokwåefwdrSm azmfjyxm;csufwdt& uka0&BuD;rª;a& ,óewfrª;28OD;rSm wpfOD;tygt0if
jzpfawqkdNyD; (ukd;-2?pm-123)/ax&0g'omoem\trSwftom;jzpfawvkdY,lquwfyga&uRefawmfhteD
eefYawmcg ,u©aoemywdyem'emarwG&d wkid ;f ax&0g'eefY&mywfoufawvkYd r,lqyg/yxrtaMumif;
u ax&0g'*kP d ;f pGm ouúwbmomukw d pfcgavhrok;H pGcJ zl;a&twGujf zpfyga&/ 'kw, d taMumif;uawmh
,if;acwfuouúwyd#uwfawmfrSm yem'ewfrª;yg0ifEkdifp&mtaMumif;[deDvkdYjzpfyga&/
a'gufwm0ifwmepfu at(ygVdeefYouúw)yd#uwfawmfESpfckvkH;pGm uG,faysmufvm;cAsmvkdY
,lq&a&r*"dy#d uwfawmfudk twlwuGu;l ,lcuwfawtwGuf atavmufxd wlncD suw f [
d &d a&qkad &
,Si;f vif;csufpmG ,kww då efNyD; ckid rf meDyga&/ ,if;r*"Dy#d uwfawmfu ygVdy#d uwfpmG tdE, d́ jynfa'o
wckukd ,laqmifvm;cNyD; ,if;tcsdefxuf aemufusvkdYwcg ouúwyd#uwfawmfavh tdE´d, jynf
tjcm;a'owpfcu k dk cGx
J u G v f m;[ef[yd ga&(uk;d -6?pm-355)vkYd &G;D xm;a&ykid ?f ygVdy#d uwfu edu,wdeefY
wla&emrnfwdpGm ouúwyd#uwfawmfrSm tm*rqkda&emareefYyg[dyga&/ 'DCm*rpGm 'DCedum,?
rZÑdrm*rpGm rZÑdreum,? oH,kwåm*rpGm oH,kwåefum,? {ukwå&m*rpGm t*Fkwå&ed um,qkdNyD;
emarcsif;,SOfûydif[duwfaw(ukd;-6?pm-356)vkdY av;&D;om;xm;yga&/ a,au ,if;tcsdefu
ygVdyd#uwfawmfeefY ouúwyd#uwfwdrSm uGJjym;a&pGm [da&ykdifwlnDpGm wdavh[d eDuwfyga&qkdpGm
cefYrSef;Ekdifyga&/
ateD&mrSm a'gufwm0ifwmepf &nfneT ;f a&ouúwyd#uwfqpdk mG r[moHCu d *kP
d ;f u r[m ,e
yd#uwfr[kwfbJ oAÁwåd0g' yd#uwfukdqkdvkdpGm jzpfawvkdYqkdjyefauavh ,if;tcsdefu emvE´rSm
,if;ouúwyd#uwfawmfukdavh ykdYcsca&tjyif tdE´d,t&Sdykdif;a'owdrSm ,if;tcsdefu oAÁwåd0g'
edum,wdavh wjcm;*kP d ;f wdu edum,wdeefY twl,OS ûf ydix f eG ;f um;ca&qkpd mG rSww f rf;wdt& oduwf
ygzkdY/ ,if;twGufeefYat ]],oQaoemywdyem'}} t&D;tom;pGm at'D-5&mpku *kyÜwtu©&meefY
ajrmufykdif; moemeefYtwl a&muf[dvmpGm oDcsmeDyga&/ atyem'ewfrª;pGm ouúw yd#uwfawmf
xJrmS av;yg0ifvzD YdkvYdk cefYreS ;f &yga&/ at,Siu hf adk wmhcg ouúwyd#uwfawmfu 'DCm*rukd avhvmau
twdtusod&ygzkdY/ ateD&mrSmawmhcg bmompmyDt&D;tom;ZmtcsdefrSm a&muf[dvma&qkdpGmukd
OD;wnfxm;a&twGuf Zm*kdPf;u pmyD? Zm*kdPf;u0g'? Zmykdift,lqqkdpGmwdukd r&D;ygAsm/
at'D-5&mpkeefY 6-&mpktpykdif;rSm &ckdifjynfrSmouúwpmyDt&D;tom;ukd wGifwGifus,fus,f
&D;om;eDuwfyga&/ taxmuftxm;uawmh blwpd jE´rif;ewf&mG pHNyD;aemuf 11-ESpaf jrmufjzpfaw at'D-
507ckrSm &D;xkd;ca& BuD;eDjym;pmjzpfyga&/ t&yf&yftaxmuftxm;wdt& &ckdifjynfukd r[m,eAk'¨
bmomeefYtwl ouúwbmom&D;om;ok;H pGrJ pI mG at'D-5&mpktwGi;f rSm a&muf[yd sHUESUH vma&qkad u ,kwdå
rwefvkdY rqkdEkdifyg/ ]],oQaoemywd}}pmpGm ukrm&*kyÜrif;&D;xkd;ca& ausmufpmyg tu©&meefYwlnDNyD;
au ,if;rif;pGm at'D-415u 455xd pkd;pHca&twGuf &ckdifjynfrSm ouúwpmyDukd &D;xkd;cpGm at'D-
450xuf aemufrusvkdY rSef;qEkdifyga&/
tdE, d´ Ekid if o
H rkid ;f rSm *kyw Ü acwfpmG r[m,eAk'b ¨ mom txGe;f um;qk;H eefY ouúwpmyDtxGe;f um;
qkH;jzpfyga&/ tEkynmvuf&mwdav; txGef;um;qkH;jzpfyga&/ ynmoQifwdu *kyÜwacwfukd a&Ta&mif
vGrf;a&acwfvkdYqkduwfyga&/ r[m,eomoempGm *kyÜwacwfrSm ywf0ef;usifekdifiHwdukd ysHUeSHU ca&
twGuf ,if;omoemeefYtwl &ckid jf ynfudk ouúwbmomt&D;tom;av; a&muf[cd &zkYd vYdk ,lqyga&/
ed*kH;tm;jzifhqkdau ygVdpmyDt&D;tom;pGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY 300Mum;rSm pwif&D;om;
cNyD; ouúwbmomt&D;tom;ukd at'D-450cefYrSm pwif&D;om;ca&vkdY ,lq&yga&/
ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) OD;pHomatmif at'D-6&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(2) xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm
(3) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mi;fESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif
twGJ-1?tykdif;-3)
(4) armifjyl; &cdkifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83ppfawGaumvdyfr*¾Zif;)
(5) Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf-1973)
(6) &SifZm*&mbd0Ho(jyef)tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(7) U San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
(8) U San Shwe Bu A Brief Note on the old Capitals of Arakan
(9) Pamela Gutman Ancient Arakan
(10) S.:B.Qanungo A History of Chittagong (Vol 1)
(11) Christmas Humphreys Buddgism (1964)
(12) N.R. Ray An Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma (1946)
a0omvDESifh Ak'¨trdwmb
tdE,
d́ Ekid if H Ak'o
¨ moemhorkid ;f ukd avhvmMunhv f sif r[m,eAk'o ¨ moemonf bDp-D 3&mpktwGi;f
u oD&d"r®aomurif;BuD; wwd,o*Fg,emwifyGJrwkdifrDuyif tpûycJhonfukd uxm0w¬Kusrf;vm
taxmuftxm;rsm;t& od&ygonf/ trSeftm;jzifh r[m,eAk'¨omoemt,ltqonf umvmaom
u rif;BuD;vufxuf 'kwd,o*Fg,emwifNyD;aemuf ax&0g'omoem*kdPf;tjyif? oAÁwåd0g'*kdPf;ESifh
r[modCdu*kdPf;wkdY pwifíuGJjym;cJhonftcsdefrStpûycJhygonf/
okawoDwkdYu tdE´d,EkdifiH r[m,eAk'¨omoemhorkdif;ukd acwfcGJjcm;&mü tqkdyg oAÁwåd0g'?
r[moHCdu*kdPf;wkdY pwifuGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;rS (r[m0Housrf;wGif jyqkdxm;ouJhokdY) *kdPf;(18)
*kdPf;txd uGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;\t,ltqrsm; tdE´d,wpfEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvmonfhtcsdefumv
txdudk r[m,e Ak'b ¨ mom\ yxracwf[v k nf;aumif;? tqkyd goAÁw0då g'*kP
d ;f uGrJ sm;ESihf r[moHCd
u*kdPf;uGJrsm;aygif;pnf;í r[m,eAk'¨omoem[k txift&Sm;jzpfxGef;vmum trdwmbk&m;? a0a&m
"ebk&m;ponfh psmeDA'k r¨ sm;? tavmudawoGm&? avmuemx? rOöLoD&?d ynmyg&rDwmewforD; ponfh
bk&m;rsm;? bk&mrrsm;? aAm"dowårsm;? ewforD;rsm;wDxGifukd;uG,fcJhonfh bDpD-1&mpkcefYu at'D-
8&mpk cefYxdumvukd r[m,eAk'¨omoem\'kwd,acwf[kvnf;aumif;? wjEÅ? rjEÅrsm;wDxGifí
r[m*E¨&D ESifh arSmfynmrsm;a&maxG;vmonfh at'D-9&mpkESifh aemufykdif;umvukd r[m,e
Ak'¨bmom\wwd, acwf[kvnf;aumi;f owfrSwfygonf/
pma&;olonf Ak'o ¨ moemhorkid ;f pOfudk ausmufpmrsm;? qif;wkrsm;? aMu;eDjym;pmrsm;ukd tajccHí
a0omvdEiS hf acwfûydif tdE, d´ ? w½kw&f [ef;awmfrsm;\ rSww f rf;rsm;? acwfopfoak woD? orkid ;f ynm&Sif
wkdY\t,ltqrsm;ukd ndSEIdif;qifjcifí? &ckdifjynfokdY yxrOD;pGmtm;jzifh ax&0g'omoema&muf&SdxGef;
um;cJhaMumif;? &ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'omoemukd ukd;uG,f,kHMunfrIESifh r[m,eAk'¨
omoemukd;uG,f ,kHMunfrIrSm ,SOfwGJaecJhaMumif; tpOfwpkdufa&;om;cJhygonf/
þaqmif;yg;wGif &ckdifjynfüawGU&aomqif;wkawmf? ½kyfyGm;awmfrsm;ukdtajccHí? acwfûydifrSwf
wrf;tcsKdUESifh acwfopfokawoDwkdY\t,ltqrsm;ukd nSdEIdif;qifjcifí &ckdifjynfüax&0g'omoemESifh
,SOíf &mpkEpS w f pfco k Ydkr[kwf ESpcf ck efY xGe;f um;aecJb
h ;l aom acwfv,fr[m,eAk'o ¨ moem\taMumif;
t&mukd tenf;i,fwifjyrnfjzpfygonf/ þokdYa&;om;&mwGif tcsKdUae&mrsm;ü twdtus? jywfjywf
om;om;,lqwifjyrIrsm;yg&Sdrnfjzpfojzifh okawoDrsm;qifjcifMu&effjzpfygonf/
a0omvDacwfwiG f a,"r®m*gxmawmfudk ausmufjym;rsm;? aMu;eDjym;rsm;wGiv f nf;aumif;? ½kyw f k
awmfrsm;? pwlygrsm;\atmufajcwGifvnf;aumif; a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwftwGif;a&;xkd;
cJah om a,"r®m*gxmukd ygVdbmomESiv hf nf;aumif;? ouúwbmomESiv hf nf;aumif;awGU&ygonf/ ygVd
bmomESifh a&;xkd;cJhonfxuf ouúwbmomESifh a&;xkd;cJhonfu ykdrkdrsm;ygonf/ ygVdbmomonf
ax&0g'*kdPf;okH;bmomjzpfí ouúwbmomrSm r[m,e*kdPf;okH;bmomjzpfygonf/ xkdYaMumifh
a0omvD acwfu r[m,e vTr;f rk;d rIyrdk Bdk uD;rm;onf[q k ydk grnf/ a0omvDacwf? rif;? rdz&k m;rsm;a&;xk;d
cJMh uonfh '*Fg;pm? aMu;eDjym;pm? ausmufpmrsm;yifvQif ouúwbmomESihf a&;xk;d cJo h nfuadk wGU&ojzif?h
tkypf ;dk olrif;rsm;yifvQif r[m,eAk'b ¨ momuko d uf0ifonf[k qk&d ygrnf/ a,"r®m*gxmonf ygVd0ed ,
yd#uwfwGifyg&SdouJhokdY r[m,e0de,usrf;jzpfaom r[m0w¬Kt0'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh
&Sdygonf/ a,"r®m*gxmw&m;awmfonf Ak'¨omoem\tqDtESpfjzpfonfukd ax&0g'DrsmuJhokdY r[m
,ewkdYuvnf; em;vnfMu? vufcHMuygonf/ okdYaomf r[m,ewkdYt,ltqwGif r*¾usifhpOfonf
wukd,faumif;usifhpOfjzpfygonf/ usOf;ajrmif;aom vrf;pOfjzpfygonf/ xkdYaMumifh txufazmfjycJh
aom bk&m;rsm;? aAm"dowårsm;ukw d x D iG í f owå0gtm;vk;H tm;edAmÁ efoYdk ac:aqmifrnfh aAm"dowåusifph Of
ukd wnfxGifygonf/ ax&0g'vrf;pOfukd [de,e0g') usOf;ajrmif;aom? ,kwfedrfhaom? ao;i,fodrf
zsif;aomvrf;pOf)[k ajymMuygonf/
acwfO;D r[m,eAk'b ¨ moma&muf&x dS eG ;f um;aeaom a0omvDacwftwGif at'D-6&mpk 'kw, d ykid ;f
umvrSpí trdwmbk&m;ESihf aAm"dowåt0avmudawoGm&uk;d uG,rf jI zpfaom acwfv,fr[m,e0g'
ysHUESHUvmonf[k ,lq&ygonf/
at'D -600wGif a0omvDukdr[m0D& wkdufckdufrif;ûycsdefrSpí pjE´rif;qufjywfawmufcJhonf/
,if;tcsdefrSpí &ckdifjynfwGif a,"r®m*gxma&;xkd;aom tavhtxpwifí arS;rdSefcJhygonf/ at'D-
600aemufykdif;wGif a&;xkd;aom a,"r®m*gxm[lí &Sm;yg;vSonf/ oHwGJc½kdifwGifrI at'D-7 &mpk
tpykdif;txd a&;xkd;cJhMuygao;onf/ &ckdifjynfajrmufykdif;xuf eSpftenf;i,faemufusí aysmufuG,f
onf[k qkdvkdygonf/ þokdYouúwbmom a,"r®m*gxm a&;xkd;rI"avhaysmufuG,fvmjcif;rS zGHUûzd;
wk;d yGm;ysHUeSUH vmaom aAm"dowåm,eESihf tjcm;aom r[m,e0g'rsm;vTr;f rk;d vmaomaMumif[ h k yifrvm
*wårifokH;oyfzl;onf/
*Refpwifu tmeE´pjE´ausmufpm*gxm 47ESifh 54wkdYukd ukd;um;í tmeE´pjE´rif;onf r[m,e
Ak'¨bmomukd;uG,fol[k ,lqygonf/ ausmufpmwGif azmfjyxm;aom pkE´ax&fonf r[m,e0dOmP
0g'*kP d ;f rSu;dk uG,o f l &[EÅmwpfyg;jzpfí xkpd Ofu b*Fvm;wGif xGe;f um;aeaom 0gOmP0g'*kP d ;f onf
&ckdifjynfokdY ysHUESHUcJhaMumif;qkdygonf/ yifrvm *wårifu a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd
uk;d uG,o f jl zpfNyD;? r[m,ewkYd \ (trdwmbbk&m; pHjref;&m) okc0wDtaemufeAd mÁ efjynfudk ,kMH unfol
jzpfaMumif; qkyd gonf/ ,if;tjyif at'D -638cefYrpS í emvE´mESihf r[mrkeo d nf Ak'o¨ moem\A[kXd me
rsm;jzpfcu hJ m ygvtifyg,m\ r[m,etarGudk qufccH o hJ nf[k qkyd gonf/ Ak't
¨ rdwmb(0g) Ak't ¨ rd
wm,konf r[m,eAk'¨bmomwGif xif&Sm;aombk&m;jzpfygonf/ yifrvm*wårifu q&mBuD;
OD;pHomatmif\ THE BUDDHISH ART OF ANCIENT ARAKANpmtkyfyg a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;?
ykHrsm;rS Plate-47wGif azmfjyxm;onfhykHukd Ak'¨trdwmbjzpfonf[kqkdonf/ olua0omvDacwfwGif
Ak'¨trdwmb ukd;uG,frI&SdcJhaMumif;vnf;qkdonf/
xkdYaMumifh uRefawmfwkdY Ak'¨trdwmbtaMumif;avhvmí? a0omvDacwfwGifoGef;vkyfcJhaom Ak'¨
trdwmwqif;wkawmfrsm;ESifh ,if;wkdYESifh ywfoufaomtpOftvmt,ltqrsm;ukd EIdif;,SOfqkH;jzwf&ef
vkdtyfvmygonf/ trdwmbbk&m;onf r[m,e wDxGifvkdufaoma0a&m"ebk&m;? tau©mbbk&m;?
&weorÇ0bk&m;? trdwmbbk&m;? tarmCod'¨dbk&m;? 0Zdowåbk&m;[laom psmeDAk'¨(6)qlteuf
wpfql jzpfygonf/ trdwmbbk&m;ukd ,cktcg w½kwfjynfESifh *syefjynfwkdYwGif ukd;uG,fol
aygrsm;ygonf/
Ak'¨trdwmbESifh okc0wDtaemufedAÁmefjynftaMumif;ukd at'D-1&mpktwGif;u pwifa&;om;cJh
onfh r[m,eokwåef usrf;wpfapmifjzpfaom okc0wDAsL[musrf;wGif tus,fawGU&ygonf/ udk,f
cE¨mrSa&mifjcnfawmf twkdif;tqr&Sd uGefjrLjzma0aomaMumifh trdwmb[laom trnfukd&awmfrlí
oufawmfonftwkid ;f tqr&Sd &Snaf wmfral omaMumift h rdwm,k[al omtrnfuv dk nf; &awmfryl gonf/
&ckdifjynfwGifawGU&aom a0omvDacwf Ak'¨qif;wkawmfrsm;teuf q&mBuD;OD;pHomatmif\THE
BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN pmtkyfwGif Plate 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42 ESifh 43wkdYwGifazmfjyxm;
aom ykw kH YkdrmS Ak't¨ rdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ ,if;qif;wkawmfrsm;rSm a&mifjcnfawmf twkid ;f
tqr&Su d eG jf rL;aeaom Ak't
¨ rdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ o&zlaqmif;í? em;uGi;f ?em;a#mif;?
vnfq?JG b,uf? vufusyf? vufpyG rf sm;ESihf ykc;Hk awmfay:wGif rD;vQHrsm;? a&mifjcnfawmfrsm;uGeYf jrL;jzm
a0aeaomqif;wkawmfrsm;onf w½kw?f wdAufjynfrsm;wGif oGe;f vkycf ahJ om trdwmb Ak'q ¨ if;wkawmf
rsm;ESihf vu©Pmcsif;qifwo l nf/ &ckid w
f iG af wGU&onfh þtapmqk;H ruk#d o f &zlaqmif; qif;wkawmfrsm;
rSm acwfO;D r[m,e\qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k yifrvm*wårifuqkyd gonf/ þqif;wkawmfrsm; onf
ax&0g'*kdPf;rS oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;ESifh vGefpGmjcm;em;ygonf/ qif;wkrsm;rSm aMu;eD ESifh
cJrjzLa&mpyfí oGef;vkyfxm;ojzifh eDndKa&mifjzpfayonf/ tcsKdUqif;wkrsm;rSm aMu;0gESifh cJrjzL
a&mpyfoGef;vkyfonf[k ,lq&NyD;? t0ga&mifBuD;pkd;aomfvnf; eDusefusefjzpfonfukd awGU&ygonf/
þqif;wkawmfrsm;\ta&mifuGJjym;rIESifh ywfoufí pl;prf;avhvmaomtcg ]]bwåmp&d,}}\ ]]tdEd́,
y#drmodyÜHusrf;}}wGifa0a&m"e? &weorÇ0? trdwmb? tarmCod'd̈? tau©mb[laom psmeDAk'¨rsm;\
ta&miftqif;ukd ]]0PÖawoH? aoawmyDawm? &awåm? [&dw arpum}}[k trdwmbAk'¨\qif;wk
awmfta&mifukd teDndKa&mifjzifh oGef;vkyfaMumif;jyqkdygonf/ rkjE´mESifhywfoufí ]]aAmZÑF*D"&a'g
psmeH? rkjE´mtb,blzó}}[k? trdwmbbk&m;\vuf[efudk psmerkjE´mjzpfonf[k jyqkyd gonf/ &ckid jf ynf
wGifawGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSmvnf; psmerkjE´m[efrsm;jzpfMuygonf/
tcsKdUokawoDrsm;u qif;wkawmfrsm;ukd ZrÁLywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhaom
qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k qkdMuygonf/ pma&;olum; ,if;okdYr,lqrday/ ,aeYuRefawmfwkdY
zwf½IUae&onfh ZrÁLywdrif;cRwfcef;yg0ifaom 0w¬KaMumif;onf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif
trSefwu,f jzpfysufcJhaom taMumif;&yfr[kwfay/ ZrÁLywdrif;cRwfcef;taMumif;ESifhywfoufí
'Dy,
J if;q&mawmfb&k m;BuD;k \ wxm*w 'DyeDusr;f tcef;(153)wGif yg0ifaom0w¬KaMumif;onf (ZrÁLywd
cRwcf ef;0w¬KtaMumif;ukd trsm;tm;jzifh odMuNyD;jzpfí þae&mwGif azmfrjyawmhyg)orEÅ pu©K'DyeDusr;f
ESifhvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;vmtajzESifhvnf;aumif; rukdufnD[kqkdygonf/ þ0w¬Konf
Zif;r,fraS y:xGuv f maom 0w¬KtrSeyf ifjzpfNyD;? Zif;r,foYdk rGerf w
S qifh a&muf&v
dS maMumif; a'gufwmzDE;dk
uqkyd gonf/ ,if;tjyif wxm*w 'DyeDusrf;vm 0w¬Konf &mZ0if? *EÅ0ifwYdk EiS v hf nf; ukud n
f o
D nf
r[kwfacs/ o*Fg,ewif0de,y#duwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif; Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
&SmazGMunhfaomfvnf; rawGU&yg/ ta&;wBuD;rSwfom;tyfaomtcsufrSm þZrÁLywdrif;cRwfcef;
taMumif;yg0ifonfh 0w¬Konfr[m,eAk' ¨bmom\Ak'¨trdwmbt,ltq ay:aygufonfh
bDpD-1&mpkcefYtxd a&S;usaom0w¬KaMumif;r[kwfonfhjyif? &ckdifjynf\a&S;tusqkH;jzpfaom
txufuqkdcJhonfhrukd#f? o&zlaqmif; qif;wkawmfrsm;oGef;vkyfonfh at'D-6&mkpktxda&S;usaom
taxmuftxm;vnf;r&Sad y/ Ak'0¨ if?f r[m0ifusr;f rsm;wGiv f nf; þ0w¬KaMumif;ryg&So d nfudk axmuf½í
I
þ0w¬KaMumif;onf aESmif;acwf Ak'b ¨ mom0w¬Ka&;q&mwk\ d vuf&mjzpf&ayrnf/ trSepf ifppf? Ak'0¨ if?
&mZ0ifusrf;rsm;ukdavhvmaomtcg þ0w¬KaMumif;wGifyg0ifaom pBuFm0aw;rif;t,ltqrsKd;onf
Ak'v ¨ ufawmftcg &Scd b hJ ;l onfuv
dk nf; rawGU&yg/ xkYd aMumifh &ckid jf ynfwiG f awGU&onfh txufazmfjyyg
qif;wkawmfrsm;rSm ZrÁLywdrikf;cRwfcef;ukd &nfnGef;íoGef;vkyfcJhaom qif;wkawmfrsm; rjzpfekdifyg/
r[m,eAk'¨omoerS Ak'¨trdwm,kHMunfrIonf tdE´d,ta&SUajrmufykdif;a'orS ppfwaumif;e,f
ajrukdjzwfí vuf&Sd&ckdifjynfe,ftwGif; a&muf&SdcJhayrnf/ ppfwaumif;a'oESifh &ckdifa'oonf yx0D
taetxm;t& a&aMumajraMumwpfckwnf;jzpfNyD;? xkdpOfuvlaerItzGJYtpnf;wpfckwnf;tjzpf
&yfwnfcJhonfukd ynm&Sifrsm;todyifjzpfonf/ a'gufwmueef*kdu ppfwaumif;onf r[m,eAk'¨
omoem\ tcsuftjcma'ovnf; jzpfcJhbl;onf[kqkdygonf/ ppfwaumif;a'owGif r[m,eAk'¨
omoemqkdif&momoedu taqmuftOD;rsm;? ½kyf0w¬Ktaxmuftxm;rsm;awGU&Sd&ay&m ,if;rSwpfqifh
&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhayrnf/ yifrvm*wårifu a0omvDwGif pjE´rif;qufysufokOf;NyD;aemuf? Ak'¨
trdwmbuk;d uG,rf o I nf rajymyavmuf½rHk Qomuse&f adS ecJNh yD;? okc0wD*P dk ;f \0g'rSm arS;rSed cf NhJ yD;? arwå,s
aAm"dowåESifh wkóDwmewfjynf,kHMunfrIjyefvnf vTrf;rkd;vmonf[kqkdygonf/ at'D-10&mpkwGif
oD&dpjE´rif;BuD; o*Fg,emwifyGJaMumifh r[m,eAk'¨bmomsqkwf,kwfí ax&0g'omoem jyefvnf
vTrf;rkd;vmonfukd &nf&G,fjcif;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
&ckdifjynfoif;uspfawmfawmif\ ta&SUzufpwlygwpfckrS &&Sdí? ,cktcg ajrmufOD;jywkduftwGif;
&Sd o&zlaqmif;qif;wkawmfukdavhvmí yifrvm*wårifu þo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm
r[m,ewkYd \w&m;awmfu;dk usr;f wGif tygt0ifjzpfaom o'¨&rd yk@&dusr;f rS w&m;awmfvm zGiq hf cdk suf
rsm; twkid ;f yifjzpfaMumif;? þqif;wkawmfrsm;rSm Ak'\ ¨ um,ok;H yg;teuf oarÇm*um,ukd uk, d pf m;ûy
aom Ak'¨trdwmb\ykHawmfukd &nfnTef;onf[kqkdygonf/
a,m*gpm&*kdPf;ac: 0dOmP0g'*kdPf;u Ak'¨wGif um,okH;yg;&Sdonf[kqkdygonf/ ,if;wkdYrSm
"r®um,? oarÇm*um,ESifh edr®meum,wkdYjzpfMuygonf/ "r®um,qkdonfrSm ynmwpfrsKd;wnf;jzifh
omwnfaqmufxm;aom um,jzpfygonf/ jzLpifjrifhjrwfaom OmPfoufoufrQukd "r®um,[kac:
onf/ "r®um,onf tvGefodrfarGUojzifh aAm"dowårsm;\ OmPfjzifhyifvQif rawGUjrifEkdifay/ oarÇm
*um,qkdonfrSm psmefcsrf;omukd cHpm;aeaom Ak'¨jzpfygonf/ oarÇm*um,ukd aAm"dowårsm;om
vQif jrifEkdifMuygonf/ edr®meum,rSm zefqif;xm;aomum,? vlwkdYtm; w&m;a[maomum,jzpf
onf/ vlwkdYjrif&aom a*gwrAk'¨onf er®meum,jzpfygonf/ vlom;wkdYukdu,fwif&ef arG;jcif;?
aojcif;? tpmpm;jcif;? w&m;a[mjcif;rsm;ûyvkyyf gonf/&ckid jf ynfwiG af wGU&aomtrdwmbAk'q ¨ if;wkrsm;
rSmvnf; psmef0ifpm;ae[ef oarÇm*um,ukd &nfnTef;í oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;jzpfMuygonf/
yifrvm*wårifu &ckdifjynfwGifawGU&aomqif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü &wemrsm;pDcs,fxm;ykH?
o&zlykH? t0wfwefqmqifykHrsm;ESifh xyfwlnDaom azmfjycsufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúokdvf
pmMunfhwkduftwGif;&Sd tXom[owdum ynmyg&rD wmusrf;wGif awGU&onf[kqkdonf/ tu,fí
ZrÁKywdcRwfcef;uk&d nfneT ;f í oGe;f vkycf o
hJ nfqv
dk Qif þqif;wkawmfrsm;\ yko H @mefEiS hf ynmyg&rDwm
usrf;vmtcsufwkdYukdufnDbG,f&mr&Sdacs/ *Refpwifurl oD&d"r®0dZ,rif;tm; r[m,eAk'¨omoemukd
ouf0if,kHMunfoljzpfNyD;? aAm"dowåt,l0g'ukdvnf; ,kHMunfoljzpfaMumif; qkdcJhygonf/
Ak'¨trdwmb,kHMunfrIonf ax&0g'ESifh,SOfíxGef;um;EkdifcJhonfh taMumif;rSm omrefvlwkdY
ESpfoufzG,f&mtaMumif;tcsufrsm;yg0ifaomaMumifhyif jzpf[ef&Sdygonf/ Ak'¨trdwmbESifh okc0wD
taemufeAd mÁ efjynftaMumif;a&;om;xm;aom okqwDAsL[usrf;[lí ouúwbmomjzifh ,cktcgusrf;
ESpaf pmif&ydS gonf/ þokc0wDAsL[usr;f rsm;wGif aumif;rIuo dk v
dk u
f rkd sm;pGm ûyvkyof ?l oAÁnKOmPfawmfudk
rSef;qítm½kHûyol? aocgeD;wGif Ak'´trdwmbukdowd&atmufarholwkdYonf okc0wDa&TjynfawmfokdY
a&mufMuaMumif; a&;om;xm;ygonf/
okc0wDa&TjynfawmfwiG f vljzpfvmMu&aomolrsm;onf uk, d t f a&tqif;tm;jzifv h nf; tvSty
twift h w,fq;Hk ? pdwaf epdwx f m;tm;jzifv h nf; tjzLpiftajzmifrh wfq;Hk jzpfMuukeí f pdwu f ;l wGiaf y:vm
orQ aysmfarGUbG,f&mrsKd;pkHukdvnf; cHpm;aysmfarGUEkdifMuukef\/ vlESifhewf[lí txl;tjcm;r&SdMuukef/
aeY[lívnf;aumif;? n[lívnf;aumif;r&Sd? rnfonfhtcgrQ arSmifrkdufonf[lír&Sd/ þa&Tjynfawmf
wGif Ak't ¨ rdwmbukd ½kad ojrwfE;dk tNrJwrf;owd&aeaom tûytrI[o l rQudk aumif;rGeaf eapaom OmPf
tvif;&&Sad &;twGuo f m rdrpd w d u
f adk phaqmfwu
dk wf eG ;f aeaom þokc0wDa&TjynfawmfwiG f vljyefjzpfvm
a&;twGuf av;av;eufeufqak wmif;aom rnforl qked pkawhrae aovGecf geD;aomtcg Ak't ¨ rdwmb
onf a&SUarSmufokdYa&mufvmNrJjzpfí þa&TjynfawmfwGif wzefjyefí vljzpfvmMu&ukef\/
okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif jzpfvmMuukefaomolwkdYwGif rdef;r[lír&SdMu/ Ak'¨trdwmbü av;
eufpGm ,kHMunfí jzpfvmolwkdYonf MumyGifhrsm;ay:wGifxkdifvsufom; ay:aygufzGm;jrifvmMuí? av;
eufpGm ,kHMunfrIr&SdaomolwkdYonfum; MumyGifhcsKdifhcGufxJwGif jzpfvmMu&ukef\/ þr*Fvma&Tjynf
awmfBuD;wGif jzpfvmMu&aom olwYdk onf aysmf&iT jf cif;? Nidro f ufcsrf;ajrhjcif;? cRwfacsmfwrd ;f yg;rIr&Sad om
ynm? tukokdvf[lorQ uif;jcif;wkdYESifh jynfhpkHMuukef\/
þa&TjynfawmfBuD;ü rjywfarT;BudKifaom &eHUwkdYjzifh vIdifíae\/ ta&miftrsKd;rsKd;&maxmifru
uGJjym;qef;Mu,fíaeaom &wemopfyifrsm;ESifh tHhMobG,fvSyvef;qef;aeaom Mumrsm;onfvnf;
aygufaeMuukef\/ awmif[lír&SdyJ ajrrsufESmjyifonf vuf0g;jyifuJhokdYnDnm\/ vSywifhw,faom
jrpfrsm;wGif MunfvifcsKad t;aoma&rsm;onf woGio f iG pf ;D qif;vQu&f MdS u&m? ¤if;a&pD;oHrsm;onf om,m
emaysmfbG,ft&SdqkH; wl&d,moHrsm;jzpfukef\/
okc0wDAsL[usrf;wGif azmfjyxm;aomAk'¨trdwmbtm; ,kHMunfukd;uG,frIESifh okc0wDa&Tjynf
awmfBuD;onfum; ax&0g'omoemxufyif ykdívltrsm;\pdwfukdqGJaqmifEkdifonfh tajctaeukd
awGUjrif&ayonf/ Ak't ¨ rdwmbtm; zl;arQmfvrdk o I ck 0wDa&Tjynfawmf\ om,mykw H Ydk EiS hf ? ax&0g'uJo h Ydk
wif;Muyfaom ynwfcsufrsm;ryg0ifyJ? vG,fvG,fESifhyif OmPftvif;ukd &&Sdonf[k azmfjycsufwkdY
onfum; r[m,eukdykdí vlBudKufrsm;aom*kdPf;jzpfcJhonfrSm trSefyifjzpfayonf/
tmoH? ppfwaumif;? &cdkif? jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;ukd wdAuf&mZ0ifq&m wm&memxu
uku
d w d idk ;f jynfrsm;[kqcdk \
hJ / a'gufwma&;u þwkid ;f pjynfrsm;wGif taomurif;vufxufrpS í ax&
0g'omoemxGef;um;aecJhNyD;? 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&Sd omoemûycsdefrSpí r[m,eomoemxGef;
um;vmonf/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ txl;ojzifh aoerif;(4)qufcefY
twGif;ü? r*"wkdif;wGifa&muf&Sdaeaom? omoemh0efxrf;rsm;\ xuf0ufrSm þwkdif;jynfrsm;rSjzpf\/
þwkid ;f jynfrsm;wGif ax&0g'ESihf r[m,e0g',SOí f xGe;f um;aecJ\ h / tb,um,rif;vufxufrpS í
r[m,ewkdY ykdívTrf;rkd;vm\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Sodrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orS ynm&Siftrsm;tjym;
onf þwkdif;jynfrsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemxGef;um;rI ykdrkdus,fjyefYvmcJhonf[k
qkdygonf/
ygvrif;rsm;tm;ay;cJhaom r[m,eAk'¨omoemonf ygvrif;wkdY bkef;wefckd;BuD;rm;csdefüvnf;
ppfwaumif;a'ookYd a&muf&cdS \ hJ / ppfwaumif;a'otm;vufatmufct H jzpf odr;f oGi;f xm;cJah om &ckid f
jynfpjE´rif;rsm;(at'D-788rS 957)onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfMuayrnf[k a'gufwm
ueef*kdu qkdygonf/ þtwkdif;rSefygu r[m,e Ak'¨omoemonf at'D-10&mpkwkdif ax&0g'ESifh
,SOfí&ckdifjynfwGif xGef;um;cJhonf[k rSef;qygonf/
Ak'¨trdwmb ukd;uG,f,kHMunfrIonf &ckdifjynfokdYysHUESHUvmcJhbl;aomfvnf;? oAÁwåd0g'? r[m,e
oHCu d wkYd uo hJ Ydk acwfO;D r[m,e0g'avmuf us,fjyefY? Mum&Snpf mG wnfwchH [ hJ efrwlay/ Ak't ¨ rdwmb
,kHMunfrIonf tdE´d,ta&SUajrmufykdif;a'orsm;rS 0ifa&mufvaom tif'kdrGef*kdvdGKufwkdYESifhtwla&muf&Sd
vmNyD;? Ak'¨trdwmb\qif;wkawmfaMu;oGef;tEkynm tqifhtwef;jrifhrm;cJhonfukd awGU&ygonf/
þaMu;oGef;qif;wkawmfrsm;ukd tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd,fwkdif oGef;vkyfcJhjcif;jzpfayrnf/ tif'kdtm&d,ef
wkYd \ ,Ofaus;rIvrT ;f rk;d cJ&h onfh rGe*f v
dk KdG ufwYdk oGe;f vkycf MhJ oonfqjdk cif;uk?d Ak't¨ rdwmb\ wefqmqif
rIrsKd;jzifh wefqmqifxm;aomfvnf; qif;wkawmfrsm;\ rsufEmS [efrmS rGe*f v dk KdG ufwYdk \rsufEmS [efayguf
aejcif;u oufaocHaeayonf/
Ak't¨ rdwmb ouf0if,MHk unfro I nf a0omvDa&Teef;awmfxad ygufa&mufEidk cf ahJ omfvnf;? tajcckid f
rmNyD;jzpfaom ax&0g'omoemawmfaMumifh umvMum&SnfxGef;um;cJh[ef r&Sdacs/ r[m,eAk'¨omo
em &ckid jf ynfoYdk rjyefYymG ;cJyh J ax&0g' omoemomvQiw f nf&adS ecJrh nfqv
dk Qio f &D pd jE´rif;BuD;onfo[ D Vdk f
rSoHCmawmf(1000)yifhí oH*Fg,emwifp&mtaMumif;vnf;&Sdrnfr[kwfacs/ r[m,e Ak'¨omoem
onf oD&pd jE´rif;\ o*Fg,emwifyaJG emufyidk ;f wGirf S &ckid jf ynfwiG f wpwpwdraf umvm[ef &Syd gonf/
usrf;ukd;
(1) armiftHh Ak'¨omoemawmf 2500c&D;(ywGJ)
(2) &SifZm*&mbd0Ho(jyef) tdE´,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(3) Nidrf;ausmf aiGawmif
(4) P.Gutman Ancient Arakan
(5) N.R.Ray Sankrit Buddhism in Burma
(6) S.B. Qanuango A History of Chittagong
(7) E.H. Johnston Some Sankrit Inseriptions in Arakan
(8) San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan
a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrI
(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm
,ckwifjyxm;aomausmufpmonf &ckdifa0omvDwGif c&pfESpf 520-rS 575-xdpkd;pHcJhonfh eDwd
pjE´rif;\rdz&k m;]]om0DwmpjE´ ,m}} a&;xk;d cJo h nfh ausmufpmjzpfygonf/ (þausmufpmukd uk;d um;-
3rS yk-H 15ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf/) c&pfEpS f 6-&mpktwGi;f pu *kyw
Ü tu©&mjzifh a&;xk;d xm;aom
ausmufpmjzpfygonf/ ygVdtenf;i,fa&maESmaeaom ouúwbmomjzifh a&;xkd;xm;ygonf/ þ
ausmufpmwGif Ak'¨omoemawmf\tESpfcsKyf? opömav;yg;w&m;awmf\tESpfcsKyfjzpfaom ]]a,"r®m
*gxm}} awmfukd xnfhoGif;a&;xkd;xm;ygonf/ ausmufpmjrefrmjyeftjynfhtpkHrSm-
]]jrwfpmG bk&m;onf a&S;uûycJzh ;l aom taMumif;w&m;aMumifh jzpfay:vmukeaf om tusK;d w&m;wkYdudk
a[mawmf\/ xkdtaMumif;tusKd;w&m;wkdY\ csKyfNidrf;&mw&m;ukdvnf; a[mawmfrl\/
þ(apwDawmf)onf usufoa&r*Fvmtaygif;ESifh jynfhpkHawmfrIaomeDwdpjE´rif;\ om0DwmpjE´
,mtrnf&Sd rdzk&m;\a',s"r®'gwAÁtvSLawmfjzpf\/ xkdrdzk&m;onf jrwfpGmbk&m;ü
o'¨gMunfndKjcif; jynfhpkHaom 'g,dumrjzpfonfhtavQmuf owå0gtaygif;wkdYonf tjrwfqkH;aom
(todOmPfw&m;uk)d &Muapjcif;tusK;d iSm þtvSLukûd yvkyv f LS 'gef;awmfro
l nf}}[k jzpfygonf/(uk;d um;-
3?pm-103) (ukd;um;-4?pm-20)(ukd;um;-5/pm-357^8)/ (udk;um;-7?pm-84)/
tjcm;wifjyvkdonfrSm þa0omvDpjE´rif;qufwGif yg0ifNyD; &ckdifa0omvDwGif(c&pfESpf-575rS
578xd)pkd;pHcJhonfh 0D&pjE´rif;a&;xkd;cJhaomausmufpmjzpfygonf/ þausmufpmukd a0omvDûrdUa[mif;
teD; oif;csyfawmfawmif? tmeE´pjE´apwDrS &&Sdjcif;jzpfygonf/ *kyÜwtu©&mjzifh a&;xkd;xm;NyD; ygVd
a&maESmaeaom ouúwbmomjzpfygonf/
(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3? ykH -16rS ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
þausmufpm jrefrmjyeftjynfhtpkHrS
]]"ar®eoare? w&m;ojzifh xD;eef;ukdqufcHpkd;pHaom olwpfyg;\ aumif;usKd;ukd o,fykd;aqmif
&Gu&f ef &nfoefvsuf&adS om oD&0d &D pjE´a'0rif;onf rdryd idk af iGaMu;wkYd udk tuket
f uscHí opömw&m;ukd
ouf0if,kHMunfonfhftavsmuf urÇm\tqifwefqmjzpfaom apwDawmftqlaygif;wpf&mukd wnf
aqmufawmfro l nf/(uk;d um;-3/pm-104)? (uk;d um;-4?pm-20)? (uk;d um;-6/pm-109)? (ud;k um;-7?pm-
84)/
tjcm;wpfcwk ifjyvkod nfrmS ]]a0omvDb&k m;BuD;uke;f ausmufapwDrS ausmufpmjzpfygonf/ a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJhonfh ausmufapwDysufwpfqlrS xGufusvmaomausmufpmjzpfygonf/ *kyÜw
tu©&mukd tok;H ûyí ygVdbmomoufoufjzifh a&;xk;d xm;ygonf/ pmaMumif;a& 4aMumif;yg&Syd gonf/
(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3/ykH-22ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
a&;xkd;xm;aomtaMumif;t&mrSm ]]a,"r®m*gxm}}yifjzpfygonf/(ukd;um;-3? pm-116)þa,
"r®*gxmawmfonf ax&0g'0de,usr;f wGif ygVdbmomESihf awGU&S&d ouJo h Ydk r[m,e0de,usr;f jzpfaom
r[m0w¬Kt0g'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh yg&Sdygonf/ &ckdifwGifawGU&aom ouúwbmoma&;
ausmufpmukd axmufxm;ía0omvDacwfwGif ax&0g'ESifh r[m,e(okdYr[kwf) ouúwAk'¨bmom
vnf; xGef;um;cJhzl;onf[k tckduftwefYtm;jzifh ,lq&ygonf/
txufwiG af zmfjycJah om a0omvDew D pd jE´rif;\ rdz&k m;ausmufpm 0D&pjE´rif;ausmufpmESihf a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJo h nfh ausmufapwDrS ausmufpmrsm;taxmuftxm;tm;jzifh &ckid af 0omvDwiG f
c&pfEpS f 370-rS 600xdeef;pHcMhJ uonfh pjE´rif;rsm;onf jA[®Pt,l&o dS rl sm;r[kwbf J Ak'b
¨ mom0ifrif;
rsm;om jzpfonf[k wifjyvkdygonf/
tjcm;wifjyvko d nft h csufrmS ]]qlyv
l yI &f mS ;rIawGaMumifh wkid ;f jynfysufNyD;? ûrdUopfrif;opfp&ygw,f}}
[laomtcsufjzpfygonf/ ausmufpmwGif c&pfESpf600wGif ]]r[m0D&}}eef;wufonfhudpEö Sifh ywfoufí
]]xkdYaemufyla&yl&rSvlwkdY\t&Sifrif;r[m0D&onf w&m;awmfESifh tnD 12-ESpfwkdifatmifrif;ûyav\/
[k(ukd;um;-2/pm-120)azmfjyxm;ygonf/ r[m0D&rif;onf yla&yl&rS a0omvDukdvma&mufwkdufckduf
odrf;,leef;,lonfjzpfí qlylvIyf&SmrIjzpfonfrSwf,lEkdifygonf/ r[m0D&onf rif;rsKd;½kd;r[kwfojzifh
rif;opf p&onft h axmuftxm;oJveG pf r&Syd g/ rawGUyg/ ausmufpmtaxmuftxm;t&qkv d Qif r[m
0D&onf a0omvDüyif eef;pHco hJ nf[k ,lqygonf/ ûrdUopfwnfaomtaxmuftxm;rawGUyg/ xkYdaMumifh
r[m0D&rS tpûyaom rif;qufonfvnf; a0omvDwiG f pk;d pHcahJ omrif;qufjzpfonf[k wifjytyfygonf/
ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) a'gufwmoef;xGef; ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}
(½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ckESpf? Mo*kwfv)
(2) pHomatmif ]]tmeE´pjE´}}(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
txufwef;ynmOD;pD;Xme? &efukef-1975)
(3) pHomatmif ]]at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m
(Or®matmifpmay? tif;pdef? ekd0ifbm 1974)
(4) a&S;a[mif;okawonTefMum;a&;0ef ESpfcsKyftpD&ifcHpm(1956^57 ckESpf)
(5) JOHNSTON E.H Sanskrit Inscri ptions of Arakar (B.S.O.A.S, XI.II. 357-
385)
(6) SIRCAR DC Inscription of Chandars of Arakar(Ephigraphia
India.xxxii,iii. July 1957-pp103-109)
(7) PAMELA Gutman Ancient Arakar (Ph-D Thesis, Australlian National
University-1976)
a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;
o*Fg,emyGJrsm;
a*gwrAk'¨ukd bDpD563-ckESpfwGif arG;zGm;onf/ touf29ESpfwGif awmxGufí &[ef;ûyonf/
oufawmf35ESpfwGif Ak'¨tjzpfa&muf&Sdonf/ bDpD438-ck? oufawmf80-wGif y&dedAÁmefûyonf[laom
\ Mde z-Wickremsingh \tqkdûycsufukd okawoDtrsm;pkvufcHxm;MuNyD;jzpfygonf/¨
Ak'¨y&ddedAÁmefûyNyD;aemuf tdE´d,ajray:wGif Ak'¨0g'*kdPf;toD;oD;onf tBudrfBudrfo*Fg,emwifcJh
Mu\/ okYd aomf&mZN*dK[fjynf tZwowfrif;vufxufwiG f usif;yaom yxro*Fg,emwify?JG umvm
aomurif;BuD;vufxufwGif usif;yaom 'kwd,o*Fg,emwifyGJ? oD&d"r®maomurif;BuD;vufxuf
usif;yaom wwd,o*Fg,emwifyGJrsm;rSty tjcm;tdE´d,ajray:rS o*Fg,emyGJrsm;ukd ax&0g'DwkdY
todtrSwf rûyay/
uedoQrif;BuD;vufxuf o*Fg,emwifyrJG mS oAÁwu d 0g'*kP
d ;f \ o*Fg,emyGjJ zpfonf/ oAÁwu d
*kP
d ;f onf [de,e[k trnfccH ahJ omfvnf; aemufyidk ;f wGif r[m,ewkYd \vTr;f rk;d rIucdk cH &hJ \/ o*Fg,em
orkdif;wGif 'kwd,o*Fg,emyGJuyif ax&0g'? oAÁwdu0g'ESifh r[moHCdu0g'*kdPf;wkdY uGJjym;cJhNyD;
jzpfygonf/ r[moHCduwkdYonf pifûydifo*Fg,emyGJrsm;yif usif;ycJhaMumif; r[m0if? 'Dy0ifwkdYuqkd
ygonf/
r[m,e\tp
at'D yxr&mpkrwkid rf u D yif ax&0g'onf r[m,e*kP d ;f ESihf vk;H 0uGjJ ym;rI&adS eNyD;jzpfonf/ okYdaomf
ax&0g'pmayonfyiffvQif yl&mrfusrf;rsm;? r[mbm&wusrf;? b*0g*Dwusrf; ponfwkdYESifh
pmayul;vl;qufqHrI&SdcJhonf[k ynm&Sifrsm;u ,lqMuonf/
r[m,e*kdPf;onf Ak'¨w&m;awmftwkdif; vkdufemusifhBuHa&;xuf Ak'¨\ukd,f&nfukd,faoG;ukd
uk;d uG,af om*kP d ;f jzpfygonf/ Ak't ¨ m;tNrJwap raoraysmufo?l aumif;uifbw Hk iG f raoraysmufpaH e
ol[k ,lqMuonf/ Ak'¨tm;ewfbk&m;wpfqltjzpf ajymif;vJukd;uG,fvmMuonf/ aAm"dowå
bk&m;avmif;rsm; wDxiG í f ½kyw f rk sm;oGe;f vkyu
f ;dk uG,v f mMuonf/ wjE´? rjE´rsm;wDxiG í f [dEL´ bmomrS
ewfb&k m;rsm;ukv d nf; Ak'E¨ iS whf ef;wlxm;uk;d uG,u f m bk&m;tavmif;ewfom;rsm;? bk&m;avmif;ewforD;
rsm;? bk&m;rsm;? bk&m;rrsm;wDxGifukd;uG,fvmMuonf/
at'Dyxr&mpkESpf oAÁwdu0g'DwkdY tpysKd;vkdufaom ½kyfyGm;qif;wkawmfukd;uG,frIonf tjcm;
aom *kdPf;rsm;okdYpdrfh0ifysHUESHUcJhygonf/ þwGif rSwfom;zG,fwpfcsufrSm a&S;tcgu ax&0g'DwkdYonf
Ak'¨qif;wkawmfukd ouFef;½kHxm;aom o@mefomxkvkyfukd;uG,fMuNyD; acwfOD;r[m,ewkdYurl rukd#f
o&zlaqmif;aom½kyfyGm;rsm;? aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukdvnf; xkvkyfukd;uG,fMuygonf/ ax&0g'DwkdYurl
bk&m;avmif;tjzpf t&darwåm,swpfqlukdom ,kHMunfMuygonf/
r[m,ewkdYonf Ak'¨½kyfyGm;awmfoGef;vkyfukd;uG,fjcif;? ½kyfyGm;awmfukd ylaZmfyojcif;jzifh
bk&m;avmif;tjzpfvnf;aumif;? bk&m;tjzpfvnf;aumif; a&muf&EdS idk o f nf[k ,if;wkYd \r[m0w¬Kusrf;
o'´ryk@&Du usrf;rsm;wGif jyqkx d m;aomfvnf; ax&0g'url r*¾vrf;pOfudk usifBh uHEidk yf grS oHo&mrS
vGwfajrmufEkdifrnf[k ,kHMunfonf/ um,'kp½kduf? 0pD'kp½kduf? raem'kp½kdufrsm;ukd a&SmifusOfjcif;?
okp½ku d q
f ,fyg;yknBud,m0w¬Kq,fyg;ESihf jynfph jHk cif;? avmba'goarm[wnf;[laom tnpftaMu;
wkdY uif;&Sif;apjcif; ponfh"r®y'usrf;vm Ak'¨\tqkH;trukdom ,kHMunfMuygonf/
tjcm;ta&;BuD;onfh uGJvGJcsufwpfckrSm ax&0g'*kdPf;onf ygVdpmayukdom tokH;ûyaom*kdPf;
jzpfí ouú#pmayESifh ygVdouú#a&maESmaeaom a&m&mouú#pmayonf r[m,e*kdPf;okH;pmayjzp
o
f nf[al om uGv J cJG sufyifjzpfonf/ trSev f nf; oAÁwu d 0g'*kP d ;f onf at'D yxr&mpko*Fg,emwif
yGw
J iG f ouú#bmomukt d ok;H ûycJNh yD; ywf0ef;usiEf idk if rH sm;okYd oAÁwu d 0g'ESihf avmukw&å m0g'w&m;awmf
rsm;ukd ysHUESHUapcJhonf/ ax&0g'*kdPf;rSmrl oD[kdVfekdifiHwGif ygVdbmomjzifh o*Fg,emwifcJhayonf/
a0omvDacwf
ax&0g'D
arm&pfaumvpfonf a0omvD'*Fg;rsm;? tjcm;½kyf0w¬Kypönf;taxmuftxm;rsm;udk avhvmí
a0omvDjynforl sm;ESihf tkypf ;dk olrsm;onf[Ed L´ rsm;jzpfaMumif; a0omvDwiG rf [m,eAk'b ¨ momESihf [dEL´
0g'wkYd ,OS í
f xGe;f um;cJah Mumif; tqkûd ycJyh gonf/ okYd aomf ,if;tqkrd sm;onf rjynfph aHk Mumif; ax&0g'
omoemxGe;f um;cJah Mumif; q&mBuD;OD;pHomatmifu tqkûd ycJyh gonf/ a0omvDwiG af wGU&S&d aom ½kyx f k
rsm;rSm acwfaESmif;r[m,e½kyyf mG ;rsm;r[kwaf Mumif;? ,if;½kyx f rk sm;rSm at'D 4-5&mpk vuf&mrsm;jzpfNyD;
,if;tcsdefu acwfaESmif;r[m,e0g'vnf; ray:aygufao;aMumif;ukdvnf; wifjycJhygonf/
OD;pHomatmifonf a0omvDûrdUa[mif;apwDysufrsm;rS &&Sdaomausmufpmrsm;? a0omvDûrdUa[mif;
twGif;rS&&Sdaom a,"r®m*¾gxmxkd;ausmufpmwpfcsyf? ouú#bmomjzifh a&;xkd;xm;aom ausmufpm
ESpfcsyf? oif;uspfawmfawmifcg;yef;rS&&Sdaom a,"r®m*gxmxkd;ausmufpm? a0omvDûrdUa[mif; ta&SU
buf&Sd OPSDouawmifay:apwDysufrS&&Sdonfh a,"r®m*gxmygaom edwdpjE´m;rif;rdbk&m;ausmufpm?
ausmufjzLESio hf w
H w JG Ydk rS &&Sad oma,"r®g*gxmxk;d ausmufpmrsm; ponfah t'D 4-5&mpku ausmufpmrsm;
oufaoxljycJhygonf/
a,"r®*gxmonf ax&0g'0de,yd#uwGiyf g0ifonf/ "r®pBuFmw&m;awmf\ tqDtESpjf zpfojzifh
ax&0g'DwYdk tav;tjrwfûyMuonf/ ,if;*gxmukd taMumif;ûyí ax&0g'omoemxGe;f um;cJah Mumif;
OD;pHomatmifu tqkdûycJhonf/
tjcm;wpfckrSm a0omvD&Gm taemufbuftkwfukef;BuD; wpfckrS&&SdaomapwDwnfausmufpmjzpf
onf/ xkdausmufpmyg pum;tokH;tESKef;rsm;rSm ax&0g'pmaytxl;ojzifh "r®y'usrf;vmpum;tokH;
tESKef;twkdif;yifjzpfygonf/
owå0gtaygif;wkYdonf (avmb paom) tnpftaMu;ok;H yg;ukd z,f&mS ;tyfuek o f nfjzpfí wPSm
wnf;[laom vIdif;wefykd;wkdYjyif;xefpGm vIyf&Sm;½kdufcwfonfh toHjrnf[nf;vsuf&Sdonfh b0wnf;
[laom ork'´&mrS (edAÁmefwnf;[laom) urf;wpfbufokdY csrf;ompGma&mufMuygapownf;[laom
tokH;tEIef;rsm;yifjzpfonf/ OD;pHomatmifonf a0omvDjynfolwkdY ûyvkyfavh&Sdaom atmufygtavh
txrsm;ukd xkwfazmfcJhonf/
a0omvDjynfolwkdYonf-
(1) apwDwnfMuonf/
(2) bk&m;wnfMuonf/(ausmufqif;wkaMu;qif;wk)
(3) bkef;BuD;ausmif;aqmufonf/
(4) ajrvªMuonf/
(5) rdbrsm;tm;vnf;aumif;? tjcm;owå0grsm;tm;vnf;aumif; &nfp;l í trQay;a0Muonf/
(6) qDrD;ylaZmfMuonf
(7) a,"r®m*gxm a&;xkd;Muonf/
r[m,e
ax&0g'omoemonf &ckid jf ynfoYdktapmqk;H taejzifh bDpD -3&mpkuyif a&muf&cdS ahJ Mumif;? at'D-
3&mpkpajE´m',rif;vufxufa&muf&Sdvmaom omoemrSm ul&Sefrif;wkdYjzefjzL;cJhonfh oAÁwduAk'¨
omoemjzpfEidk af Mumif;? ax&0g'onf OD;pGma&muf&NdS yD;rS aemufaemifrS a&mufvmMuaom r[m,eESihf
a&maxG;cJh[ef&SdaMumif; (1983)ckESpfxkwf ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmfwifjycJhygonf/
ausmfpHom(orkdif;)onfvnf; pajE´m',rif; vufxufa&muf&Sdvmaomomoemukd ul&Sefrif;wkdY
jzefYjzL;cJhaom omoemjzpfaMumif; ,lqygonf/
&ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'tjyif r[m,eAk'¨omoema&mufcJhonfra&mufcJhonf
[laom jyóemrSm tjiif;yGm;zG,fjzpfaeay&m awGU&Sd&orQaom taxmuftxm;rsm;jzifhom uRefyfwkdY
cefYreS ;f &ayrnf/ uREyfk w
f Ydkonf ausmufpmvufa&;vufom;ESit hf ok;H ûyaom bmompum;wkYduadk vhvmí
tcsdefumvESifh Ak'¨bmom*kdPf;ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
tu,fía0omvDwiG af x&0g'omoemwpfcw k nf;omxGe;f um;cJo h nfqydk gvQiaf 0omvDb&k m;BuD;
rS&aom ax&0g'*kP d ;f ok;H ygVdbmomausmufpmrsm;tjyif oAÁwu d 0g'r[m,e*kP d ;f ok;H ouú#bmom
ESifh a&ma&mouú#bmomausmufpmrsm;ukd tb,faMumifh awGU&oenf;qkdonfukd ajz&Sif;&ayOD;rnf/
a0omvDrif;tqufqufonf ckdifrmaomtaxmuftxm;(Oyrm-edwdpjE´m;rif;rdzk&m;ausmufpm)
rsm;t& ax&0g'Ak'¨omoemukd udk;uG,f,kHMunfMuolrsm; jzpfcJhMuaomfvnf; ta&;BuD;aom &mZ0if
usr;f wpfapmifjzpfonfh tmeE´pjE´m;ausmufpmukd ygVdbmomjzifrh [kwb f J ouú#bmomjzifh a&;xk;d xm;
onfukd axmufqvQif a0omvDacwftpOftvmwGif ouú#bmomonf rnfrQxdMoZmvTrf;rkd;cJhonf
ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
þouú#bmomta&;tom;onf tdE, d´ jynfrS &ckid jf ynfajrmufyidk ;f okYd uke;f vrf;c&D;jzifh 0ifa&muf
cJhjcif;jzpfay&m r[m,eAk'¨bmom,Ofaus;rIESifhtwl 0ifa&mufvmcJhjcif;r[kwfvQif tjcm;rnfonfh
qufoG,frIrsKd;jzifh 0ifa&mufvmcJhoenf;qkdonfukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ orkdif;qkdif&m
usrf;pmrsm;\tqkt d & qkyd gvQif ygVdpmay ta&;tom;ESihf ouú#pmayta&;tom;onf ta&SUawmif
tm&SekdifiHrsm;okdY Ak'¨,Ofaus;rIESifhomvQif twla&muf&SdcJh\/
ouú#bmomonf tdE´d,EkdifiHajrmufykdif;rS r[m,e,Ofaus;rIESifhtwla&muf&SdcJhonfr[kwf[k
qkdygvQif xkdacwfu a0omvD,Ofaus;rIonf tdEd́,,Ofaus;rIESifh tquftoG,fr&Sd[kqkd&ma&mufyg
rnf/ ouú#pmayonf &ckdifjynftESHUawGU&aMumif;ukd OD;pHomatmifxkwfazmfcJh\/
at'D 6-&mpkEiS hf ,if;rwkid rf D &ckid jf ynfo;Hk tu©&mpmtkyw f iG f pmaytrsK;d tpm; 13rsK;d ukd wifjyxm;
ay&m ygVdbmomjzifh ok;H rsKd;omyg0ifNyD; tjcm; 10rsKd;rSm ouú#pmayrsm;jzpfygonf/ tjzpfEidk q f ;Hk aom
tcsufrSm ax&0g'omoemxGef;um;vsuf&Sdaom a0omvDacwfwGif ouú#ta&;tom;ESifhtwl
acwfOD;r[m,evnf; 0ifa&mufcJhonf[laomtcsufyifjzpfygonf/
&ckdifjynfwGifawGU&Sd&aom tu©&mwkdYonf tdE´d,ajrmufykdif;okH; tu©&mrsm;ESifhteD;pyfqkH;wlnD
ygonf/ ygVdbmomta&;tom;onf ax&0g'*kdPf;ESifhtwl tdE´d,awmifykdif;ESifh oD[kdVfEkdifiHrsm;okdY
a&GUvsm;oGm;NyD; ouú#pmayta&;tom;onf ajrmufykdif;omoemESifhtwl usef&SdaecJh\/ &ckdifjynfESifh
tdE´d,ajrmufykdif;wkdYonf yx0Dtaetxm;t& tvGefeD;uyfpGm qufpyfae&um; ,Ofaus;rItquf
toG,frSm ykdrkda0;vHvSonfh oD[dkVfEkdifiHxufykdí tquftoG,f&SdcJhrnfjzpfygonf/
tdEd́,EkdifiHwGif at'D-300cefYrS at'D600ausmfumvxd*kyÜwtEkynmxGef;um;cJh\&ckdifjynfwGif
awGU&aomtu©&mwkYd onf *kyw Ü tifyg,mrSr[m,eAk'b ¨ moma&muf&cdS ahJ yrnftjcm;jzpfEidk af omtcsuf
wpfcrk mS a0omvDacwfaESmif;umvjzpfaom at'D 8&mpkcefYwiG f xkwv f yk cf o
hJ nf[k ,lq&aom &Spcf ef;
Ak'¨0if? q,fcef;Ak'¨0ifwkdYyg0ifonfhAk'¨qif;wkawmfrsm;onf *kyÜuvuf&mrsm;ESifhtvGefeD;pyfygonf/
okawoD OD;jrifhatmifuvnf; *kyÜwtEkynm\tarGtESpfrsm;tjzpf ,lqygonf/
tdE, d´ jynftv,facwfumvü &Sp&f mpkrS 12&mpkwidk af tmif AD[mESihf b*Fvm;e,fwiG f ygvrif;rsm;
tkypf ;dk cJph Ofu AD[me,fwiG f emvE´m wuúov dk Bf uD;ay:aygufcohJ nf/ ,if;a'orSr[m,e t,l0g'rsm;
ukdywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY jzefYjzL;cJhonf/ &cdkifjynfonf e,fajrcsif;ra0;vHvSojzifh ,if;a'orS
r[m,e0g'onf a&muf&SdcJhayOD;rnf/ xkdYaMumifh tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf(50)yg olawmf
aumif;w&m;qkdif&musrf;*efrsm; ul;,ljcif;vnf;jzpfEkdifygonf/ taemufwkdif;okawoDtcsKdUu jrefrm
Ekid if t
H ESUH tjym;awGU&aom ouú#pmayta&;tom;onf r[m,eAk'b ¨ moma&muf&cdS zhJ ;l onfh taxmuf
txm;rsm;jzpfonf[kqkdygonf/
ausmufpm*gxmtrSw(f 47)wGif bk&m;avmif;(aAm"dowå)ESihf pkEr´ ax&fpaomwefc;dk BuD;&[ef;rsm;
\ qif;wkawmfrsm;ukv d nf;aumif;[kyg&Syd gonf/ þ*gxmygpkEr´ ax&fonf oAÁwu d 0g'DwYdk txl;uk;d
uG,fcJhaomom0uBuD;wpfyg;jzpfonf/ ax&0g'*kdPf;u xkvkyfaom½kyfyGm;awmfrsm;tjyif *EÅm&tEk
ynmacwf\ tarGtESpfjzpfaom rukd#fo&zlaqmif;½kyfyGm;awmfrsm; 0wf½kHouFef;ukd wefqmqifxm;
aom ½kyfyGm;awmfrsm;? Akk'¨\OmPfawmfukd azmfusL;onfht"dyÜg,fjzpfaom rsm;pGmaom Mumyef;rsm;
rD;vQHrsm;jzmxGufaeonfh wefqmqifrIukd o&zlay:wGif o½kyfazmfxm;aom½kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf;
&ckid jf ynfwiG af wGU&S&d NyD;jzpfygonf/ ¤if;wkYd tjyif cE¨muk, d af y:wGif &wemrsm;jzifh wefqmqifxm;onfh
o½kyfazmfykH aAm"dowå½kyfyGm;rsm;? ,cktcg a0omvD&Gmbkef;awmfBuD;ausmif;wnf&Sd&m vufcwfawmif
uke;f ay:&Sed wf½yk rf sm;?aAm"dowå½yk rf sm;onf a0omvDacwfür[m,eAk'b ¨ momtarGtESprf uif;aMumif;
ajymjyaeouJhokdYyifjzpfygonf/
tcsKdUokawoDwkdYonf at'D 3-&mpk0ef;usifu xGef;um;cJhaom tr&0wDESifh em**sLeDuk£v
t&yfa'o&Sd upöemjrpf0uRef;ay:a'oonf oD[kdVfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD;? ,if;rSwpfqifh b*Fvm;?
b*Fvm;rSwpfqifh &ckid jf ynfoYdk A'k o ¨ moema&muf&v dS maMumif; qkyd gonf/ þt&yfa'orS jzefYjzL;aom
omoemukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ r[moHCdu*kdPf;onf wwd,oH*Fg,emrwkdifrDu
ax&0g'*kdPf;ukdr,SOfûydifekdifay/ aemufykdif;umvrsm;wGif tjcm;*kdPf;rsm;ukdpkpnf;í yg#dvdykwfESifh
a0omvDjynfukd ajcukwf,lum omoemûycJh&m tdE´d,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;EkdifcJhonf/ tr&0wDESifh
em**sLeDuk£vausmufpmrsm;wGif r[moHCdu*kdPf;\ A[kdXmecsKyfjzpfcJh\/ þausmufpmrsm;ukd
Mouúmurif;rsm;a&;xkd;cJh\/ ausmufpmü at'D -2&mpktwGif;b*Fvm;e,fokdY omoemûy&[ef;rsm;
apvTwfaMumif;qkdygonf/ xkdYjyif&ckdift&yfa'obufokdYvnf; oD[kdVfrS omoemûy&[ef;rsm;<uoGm;
aMumif;vnf; yg&Sdygonf/ tdE´d,awmifykdif;rS b*Fvm;e,fokdYa&muf&Sdvmaom omoemrSm r[m,e
omoemyifjzpfayonf/
tmeE´mpjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (62)wGif wmjrywåe jynf&Sifrif;u tmeE´pjE´m;rif;tm;
orD;awmfqufoaBumif;qkyd gonf/ orkid ;f q&mwkYd u wmjrywåejynfudk xkt d csdeu
f b*Fvm;e,f\ûrdU
wpfûrdUjzpfc[ hJ ef&adS om ,ckwefvyk ûf rdUjzpfeidk af Mumif; owfrw S t
f qkûd yMuonf/ xkYd aMumifh b*Fvm;e,frS
a&mufvmaom omoemonf r[m,eomoemomjzpf&ayrnf/ þokYdqv dk Qif a0omvDacwf &ckid jf ynf
wGif ax&0g'Ak'¨bmomESifh r[m,eAk'¨bmoma&maxG; xGef;um;aecJhayrnf/ ausmfZHom(orkdif;)url
r[m,e*kdPf;onf &ckdifwGiftm;aumif;cJh½kHrQru yk*HokdYwkdifysHUESHUaom taxmuftxm;awGU&aMumif;
qkyd gonf/ yk*w H iG af wGU&aom aAm"dowå½yk rf sm;onf &ckid Ef iS b hf *Fvm;wGif awGU&aomaAm"dowå½yk rf sm;
a'otvkduf ajymif;vJrItenf;i,fom&Sdygonf/ Ekdifyef;vSurl taemf&xmrif;ukd;uG,fcJhaom t0
avmuDawoG& bk&m;avmif;onf &ckdifrSwpfqifha&muf&SdcJhjcif;jzpfaMumif; qkdygonf/ tqkdygaAm"d
owåonf r[m,e*kdPf;rStrdwmbbk&m;eSifh Muif,mawmfy@&mbk&m;rwkdYrS arG;zGm;aom *½kPm
w&m;awmf\½kyo f iG jf zpfonf/ olonfa*gwrbk&m;eSihf t&darwå,swkYd Mum;umvwGif avmuukad pmifh
a&Smufoltjzpf r[m,ewkdYu ,kHMunfMuonf/ r[m,eokwåefo'¨r®yk@&Duusrf;üum; t0avmuD
awoGm&\ cE¨mukd,fonf rkdifaygif;toacsF&Spfoef;&Sd\/ arG;nSif;aygufwpfckonf pMum0Vmavmu
"mwfwpfckvkH;ukd zkH;vTrf;Ekdif\/ aeESifhvonf ol\rsufvkH;rsm;jzpf\/ ol\yg;pyfrSurÇmavxkxGuf
ay:vm\/ urÇmajrBuD;onf ol\z0g;jzpfonf[kazmfjyxm;\/ olonfowu¨&Dbk&m;avmif;?
avmauo& bk&m;avmif;? avmuemxbk&m;avmif; oD[em'bk&m;avmif;? coyÜPbk&m;avmif;
[vm [vbk&m;avmif;? ponfjzifh emrnftrsKd;rsKd;ESifh ½kyfoGif(108)rsKd;&Sd\/ xkdbk&m;avmif;\
½kyfoGif(108) rsKd;ukd eDaygjynfcwårEÅLûrdU&Sd rpämef'g bk&m;&Sdckd;ausmif;wkdufopfom; rSefuluGufrsm;wGif
ykHazmfíaq;jc,f vsuf&Sdao;aMumif;od&\/
xkdbk&m;avmif;onf avmuemx[laom½kyfoGifjzifh yk*Hacwfyef;csDrsm;ü awGU&\/ avmuemx
bk&m;avmif;ylaZmfrIonf yk*HacwfwGifacwfpm;cJh\/ taemf&xmrif;ukd,fwkdif ûyvkyfonfqkdaom
avmuemxtkwfcGuf bk&m;rsm;vnf; awGU&\/ &ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;teuf
tawmfrsm;rsm;rSm ajcvufwkdYusKd;yJhysufpD;aeNyDjzpfojzifh ½kyfoGif(rkj'm)ukd twdtusrodEkdifawmhayg/
tu,fí rkj'mukdod&ygvQif t0avmuDawoGm&onf&cdkdifjynfwGifrnfonfhtrnfjzifhxif&Sm;cJhonfukd
od&ygrnf/ okYd aomfy*k ?H b*Fvm;e,fr½S yk x f rk sm;ESiq
hf ifwol jzifh avmuemx[laomtrnfEiS yhf ifxif&mS ;
cJo
h nf[k cefYreS ;f &ygonf/ t0avmuDawoGm& tvTr;f rk;d qk;H e,fajrum; b*Fvm;e,fajryif jzpfonf/
þwGi&f iS ;f vif;pk&m&Sad eygonf/ t0avmuDawoGm&onf wjE´? rjE´rsm;wDxiG v f monfh at'D(7)
&mpkacwfrS ay:aygufvmjcif;r[kwb f J at'DyXr&mpkEpS rf sm;uyif &Sad eNyD;jzpfaom aAm"dowåjzpfonf/
OD;pHomatmifuvnf; aAm"dowåt,ltqonf Ak'¨bmomacwfOD;ykdif;uyif &SdaeNyDjzpfaMumif;a&;om;
cJhzl;\/ a'gufwm0ifwmepfu atmufygtwkdif;a&;om;xm;\/
]aAm"dowåt0 avmuDawoGm&\/ *kPfawmfukdcsD;usL;xm;onfh o'¨r®yk@&Duusrf;ukd at'D-
2&mpkwGifaeoGm;onfh em*tZÆLeonf ¤if;\usrf;rsm;wGif ukd;um;cJh&m ,if;usrf;rsm;\ trSefwu,f
a&S;usrIukdvnf;aumif;? at'DyXr&mpkxd apmpD;pGmwnf&SdaerIudkvnf;aumif; trSeftwkdif;vufcH&ay
rnf/ aAm"dowåt0avmuDawoGm&\ ½kyfwkrsm;ukdrl at'D(5)&mpkwGif tapmqkH;awGU&\/}
pma&;olqkdvkdonfh &ckdifjynfa&mufr[m,eAk'¨bmomonf aESmif;acwfr[m,eukdqkdvkdjcif;
r[kwyf g/&ckid jf ynfwiG af ESmif;acwfr[m,eAk'b ¨ mom\taxmuftxm;rsm;uk, d aeYwidk rf awGU&ao;yg/
&ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;rSmvnf; tdE´d,ESifhacwfûydif 5-6&mpkrsm;wGif xkvkyfaom
aAm"dowå½kyfrsm;omjzpfayonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif &ckdifjynfwGif ax&0g'ESifhtûydifr[m,eAk'¨bmomvnf;
xGe;f um;cJo
h nf[q k &dk ygrnf/ okYdaomfew
d pd NE´m;rif; rdz&k m;aMu;eDjym;pm? "r®mpjE´m;rif;apwDwnf rSww f rf;
rsm;ukdaxmuf½Ií a0omvDrif;rsm;onf ax&0g'Ak'¨bmomukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif;ukd oHo,
jzpfp&m rvkdyg/
a0omvDacwfwGif r[m,e&SdaecJhonfhtjcm;taxmuftxm;rsm;vnf; &Sdaeygao;onf/ &ckdif
&mZ0ifvm a0omvDrif;quf oD&pd jE´m;rif;vufxufwiG f omoemESp(f "mwk#u D m) 1169-ckEpS f wefc;l
vjynfhausmf(1)&ufaeYrSpí a0omvDûrdUa&Tawmif(,cko&ufawmifxdyf)ü t&SifoHC&mZmplVa&0ax&f
OD;pD;í &ckdifjynfrSoHCmawmf(1000)yifhí ygVdawmf(1)eSpft|uxm(2)ESpfo*F,emwifcJhavonf/
o*Fg,emwif&jcif;taMumif;rSm ax&0g'wGif;okdY0ifa&mufvmaom rdpäm0g'rsm;ukd wm;jrpf&efjzpfyg
onf/ r[m,e0g' jA[®P0g'ukdwm;jrpfcJhjcif;jzpfayvdrfhrnf/ tu,fía0omvDwGif r[m,eAk'¨
bmomra&muf&SdcJhvQif aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukd awGU&rnfr[kwfonfhjyif o*Fg,emwifyGJukdvnf;
usif;y&efvkdtyfvdrfhrnfr[kwfay/ þr[m,e0g'onf avmif;Muufacwfwkdifatmif &SdcJhwnfwefYcJh
aom taxmuftxm;rsm;&Sdae\/ tb,faMumifhqkdaomf avmif;Muufacwfüvnf; þuJhokdYaom
o*Fg,emyGJrsm; rMumcPusif;ycJhaomaMumifhyif jzpfayonf/
a0omvDacwfwGif ax&0g'? r[m,ersm;tjyifjA[®P0g' udk;uG,foltcsKdUvnf;&SdcJhao;\/
tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (55)ESifh (56)wGif rif;BuD;onf jA[®PykPÖm;wkdYtm; ajr,m?
aus;uRe?f wl&, d mypön;f rsm; ausmif;wku d Bf uD;rsm;vSL'gef;aMumif;yg&Sod nf/ þtaxmuftxm;rsm;aMumifh
tcsKdUu a0omvDrif;rsm;onf jA[®P0g'ukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif; rSwf,lvkd[ef&SdMu\/
okdYaomfxkdokdYjzpfEkdifzG,f&mr&Sdyg/ trSefrSmekdifiHpnf;vkH;nDnGwfa&;twGufvnf;aumif;? Nidrf;csrf;om
,ma&;twGufvnf;aumif;? *gxmtrSwf(54)wGif yg0ifouJhokdY uREkfyf\'geyg&rDonf owå0grsm;
tay:ü rcsKdUwJhapownf;[laomcH,lcsufrsKd;jzifhvnf;aumif;? ax&0g'? r[m,e0g'ESifh jA[®P0g'
wkdYukdvGwfvyfpGm ukd;uG,fcGifhûycJhí 'geûycJhonf[k rSwf,loifhayonf/ tmeE´pjE´m;rif;onf rdrdudk,f
wkdif ax&0g'omoemukdukd;uG,fcJhaomfvnf; r[m,e*kdPf;okH; ouú#bmomukd txufyg&nf&G,f
csufESifhyif ausmufpma&;xkd;&mü tokH;ûycJhjcif;jzpfwef&mygonf/
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ r[m0if0w¬KawmfBuD;(ZrÁL'Dypmwrf;) usD;oJav;xyfq&mawmf
2/ tdE´d,pmayorkdif; &SifZm*&mbd0Hojrefrmjyef
3/ omoem 2500c&D; armiftHh
4/ at'D yxr&mpkrwkdifrDAk'¨qif;wkawmf OD;odef;xGef;
(ukd;uG,frIr&Sdjcif;ukdavhvmjcif;
(1970)ckESpf &efukefwuúokdvfokawoe
aqG;aEG;yGJwGif wifjyaompmwrf;)
5/ a0omvDorkdif;ûypka&;(&ckdifjynfe,fpmapmif) armifAodef;
6/ tmeE´pjE´m;(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;) OD;pHomatmif
7/ at'D 6&mpkESifh,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m OD;pHomatmif
8/ at'D 1000rwkdifrD &ckdifjynfAk'¨bmom OD;pHomatmif
(&ckdifjynfe,fpmapmif)
9/ acwfOD;&ckdifjynfokdYAk'¨bmoma&muf&SdysHUESHUykH ausmfZHom(orkdif;)
10/ &ckdif&mZ0ifopf &SifpE´rmvmvuFm&
11/ BUDDHISM CHRISTMAS HUMPHREYS
12/ THE BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN U SAN THA AUNG
13/ THE ARAKANESE STELES AND THEIR SIGNIFICANCE MYINT AUNG
(The Working People's Daily-15th Dec., 1980)
nSdEIdif;aomusrf;rsm;
1/ ygVdpmayorkdif; a':tkH;
2/ Ak'¨bmomppfwrff; &SifrkedE´
3/ pifMu,faomAk'¨bmom &SifyndE´mbd0Ho
4/ a0omvD,Ofaus;rI OD;atmifomOD;
5/ r[m,eAk'¨0g' OD;aomfZif
6/ SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA N.RAY
7/ 2500 YEARS OF BUDDHISM P.V. BAPAT
a0omvDAk'¨omoemeJY tmeE´pjE´´
oufolZm &SmykHawmf
&nfnTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0if q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(2) tif;apmuf&mZ0if okawoDynmpm&rl(r[mrked"r®&u©dwausmif;? ppfawGûrdU)
(3) &ckdif&mZ0ifopf('k-wGJ) &SifpE´rmvmvuFm&('k-Budrf-1997? &efukef)
(4) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(1979-&efukef)
(5) The Story of Indo-Pakistan by S.F. Mahmud ( Karachi , 1966, P-152, 154, 157)
(6) A History of Chittagong by S.B. Qanungo. (Chittagong, 1988, P 300 to 360)
(7) History of Burma by G.E Harvey (London, 1925, P-147-148)
(8) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London, 1968 tkef;armif(jyef)pm-140?141? 1
½Sm½SL*sm\ &ckdifjynfc&D;
&ckdif&mZ0ifukd tawmftoifhavhvmzl;olwkdif; ]½Sm½SL*sm} odMuygonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif
½Sm½SL*smtm; ]oufoZl m}[k azmfjyavh&ydS gonf/ tcsKUd &mZ0ifrsm;u ]oufoZl mrif;orD;}[kyifazmfjyMuyg
onf/ oufolZmrif;orD;\tvSukdzGJUqkdaom vuFmrsm;vnf; xif&Sm;ygonf/okdYaomforkdif;ynm&Sif
rsm;\avhvmcsuft&oufoZl mqko d nfrmS rif;orD;r[kwyf aJ jrmufO;D acwfpE´o"k r®&mZrif;BuD;vufxuf
ü &ckdifjynfokdYa&muf&Sdvmaom r*kdtifyg,mrS ppfajy;rif;om;wpfOD;jzpfaMumif;odvmMu&ygonf/
olonf 1659ckEpS f ZEé0g&DvwGif tdE, d´ Ekid if H ]cwf*s0f g;}t&yfü jzpfymG ;aomppfyüJG ½I;H edrNhf yD; ta&SUb*Fvm;
rSwqifhxGufajy;ckdvIHvmoljzpfygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfwGif pE´ok"r®rif;eef;pHaom 1652rS 1674
twGif; &ckdifjynfokdYjynfyrS ppfajy;ESpfOD;a&muf&SdcJhzl;ygonf/ ½Sm½SL*smtjyif tjcm;ppfajy;wpfOD;rSm
Bwdyl&jynfh&Sifbk&if ]*kdAif'grifedus}jzpfygonf/ olonf xD;eef;vkcH&NyD; zrf;qD;&efvkdufcH&ojzifh
nDjzpfolESifhtwl ppfwaumif;rSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&Smifwdrf;vmcJholjzpfygonf/ olonf
aemufyidk ;f wGif Bwdy&l jynfoYdk jyefciG &hf NyD; bk&iftjzpfjyefvnfp;dk pHc&hJ ygonf/ ajrmufO;D ûrdUawmfoYdk ½Sm½SL*sm
vmcJhonfhc&D;vrf;ESifhywfoufí ,aeYwkdifrnfolwpfOD;wpfa,mufrQ twdtusrajymEkdifay/ orkdif;
rSwfwrf;toD;oD;wkdYu trsKd;rsKd;azmfjyxm;Muygonf/ þwGifajrmufOD;ûrdUawmfokdY½Sm½SL*sma&muf&SdvmykH
orkdif;rSwfwrf;tqkdrsm;ukd razmfjyrD ½Sm½SL*sm\aemufaMumif;&mZ0ifukd tenf;i,fazmfjyygrnf/
tdE´d,EkdifiHorkdif;wGif r*kdwkdYtkyfpkd;cJhaomumvwpfavQmufü at'D1627rS 1658xdtkyfpkd;cJhaom
&Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufumvonf t<u,f0qkH;jzpfygonf/ olonftdE´d,jynfwGif xif&Sm;aom
taqmuftOD;rsm;pGmukd wnfaqmufxm;cJhonf/ urÇmausmfwyfcsfr[mtaqmuftOD;BuD;rSm &Sm*s[ef
bk&ifBuD;u rdrd\cspfvSpGmaomrdzk&m;]refwyfZfr[m}tm; oû*d[faom*lukd vTrf;ûcHíwnfaqmufcJhaom
taqmuftOD;BuD;jzpfygonf/
&Sm*s[efb&k ifBuD;wGif om;awmf(4)yg;&So d nf/ at'D 1657ckEpS üf &Sm*s[efb&k ifBuD;oufawmf(70)
jynfhaomtcg om;awmfBuD;]'g&m&SDukd;}rSm (43)ESpf? 'kwd,om;awmf]½Sm½SL*sm}rSm (39)ESpf? ti,fqkH;
om;awmf ]rl&wfbwf}rSm (33)ESpt f oD;oD;jzpfMuonf/ om;awmfBuD;'g&m&Su D ;dk rSm yef*syfEiS hf umbl;e,f
bk&ifcjH zpfaomfvnf;? zcifb&k ifBuD;ESiw hf idk ;f a&;jynfa&;aqmif&u G &f if; a'vDwiG t f aersm;onf/ olonf
ynmwwfNyD; bmoma&;ukdif;½Idif;aomfvnf; rmecufxefí EIwfMurf;vQmMurf;ajymqkdwwfoljzpfonf/
½Sm½SL*smrSm b*Fvm;? Mo&do?rl&wfe,frsm;\bk&ifcjH zpfonf/ oabmaumif;í &J&ifah omfvnf; pnf;pdrf
OpömtvGefrufarmoljzpfonf/ atmf&efZpfrSm 'uúefjynfbk&ifcHjzpfí vdr®myg;eyfonf/ &J&ifhípGrf;&nf
owå&d o dS jl zpfonf/ ti,fq;Hk om;awmfr&l wfbwfrmS aomufpm;rl;,pfjcif;ukcd rHk ifaom rku d ½f ;k &Jjzpfonf/
olwkdY(4)OD;pvkH;onf t½kduf&mukdarQmfrSef;xm;Muolrsm;jzpfMuonf/
at'D 1657wGif &S*s[efbk&ifBuD; tjyif;txefemrusef;jzpfonf/ tajctaeukd&dyfrdonfESifh
om;awmfBuD; 'g&m&SDukd;onf a'vDeef;awmfukdodrf;ykdufonf/ wpfcsdefwnf;rSmyif ½Sm½SL*smonf &mh*sf
r[mwGif xD;eef;wufí rdrdtrnfjzifh '*Fg;oGef;xkwfa0avonf/ nDti,fqkH;rl&wfbwfuvnf;
rdrdykdife,fajrukd vGwfvyfaome,fajrtjzpf aMujimum '*Fg;oGef;vkyfonf/ atmf&efZpfurl
wpfpkHwpf&m rvIyf&Sm;yJ 'uúefjynfe,frS NidrfoufpGmapmifhMunhfaecJhonf/
½Sm½SL*smonf rdr\ d ppfwyfjzifh a'vDuo dk rd ;f yku
d &f efcsw
D ufcahJ omfvnf; 'g&mcsu D ;dk \om; olvrD ef&DS
ukd;OD;pD;aom a'vDppfwyf\ESdrfESif;rIukd cH&onf/ aemufykdif;wGif 'g&mcsDukd;onfvnf; atmf&efZpfESifh
rl&wfbwfwyfrsm;\ ESrd Ef iS ;f rIucdk &H onf/ ,if;aemufr&l wfbwfonf aemifawmfatmf&efZpftm; ykeu f ef
jcm;em;aomfvnf; atmf&efZpfuESrd Ef iS ;f NyD; rl&wfbwftm;zrf;qD;vku d af vonf/ xkt d cg atmf&efZpfonf
r*kdtifyg,m\{u&mZftjzpf a&muf&SdcJhavonf/
&Sm½I*smonf aemufwpfBudrftiftm;pkpnf;í atmf&efZpftm;wkdufckdufjyef&m 1697 ZEÆ0g&DvwGif
ppf½IH;NyD; b*Fvm;okdYxGufajy;wdrf;a&SmifcJh&onf/ xkdrSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&muf&SdcJhjcif;jzpfyg
onf/atmf&efZpfonf ppfAv dk cf sKyfBuD; *r®vmtm; &Sm½I*smukd vku d v f zH rf;qD;&ef jzpfEidk v
f Qif &ckid yf idk ef uf
txd0ifí zrf;qD;&efñeT Mf um;xm;cJah vonf/ *srv ® monf &ckid yf idk t f a&SUb*Fvm;ESihf &ckid ef ,fajrxJtxd
0ifa&mufwkdufckduf&ef pDrHcsuf&Sdaomfvnf; *sr®vm½kwfw&ufuG,fvGefoGm;ojzifh pDrHcsuftaumif
txnfray:cJhay/ *sr®vmuG,fvGefaomtcg r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf ol\rdcifbufrS OD;av;awmf
pyfol ]&Spw ö mcef}tm; b*Fvm;e,f\bk&ifcHtjzpf cefYtyfcJhavonf/
&Sm½I*smonf b*Fvm;rSajrmufOD;ûrdUawmfokdY rnfokdYrnfykHa&muf&SdvmcJhonfukd rnfolrQ auseyf
atmif azmfrjyEkdifMuaomfvnf; acwfûydifrSwfwrf;rsm;url 'g*grS oabFmjzifh xGufcGmcJhjcif;jzpfonf[k
azmfjyMuygonf/ tAÁ'lqvrf;tvkdtm;jzifh&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onf 'g*grSpwifxGufcGgcJhNyD;
aemufvrf;c&D;ü wpfaeYwGif &ckdifay:wl*DppfoabFmrsm;ESifhawGU&\/ ,if;ppfoabmFrsm;rSm &ckdifbk&if
ppfwaumif;pm;tm; &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;ukd ulnDac:aqmif&efapvTwfckdif;í ppfwaumif;pm;u
apvTwv f u
dk af om ppfoabFmrsm;jzpfaMumif; a&;om;xm;cJ\ h / cgyDcefurl &Sm½I*smonf oabFmESppf if;
jzifh ukd,fykdifypönf;rsm;? tjcm;aoma&TaiGausmufoHywåjrm;wkdYukd o,faqmifcJhonf[k qkdygonf/
befeD,mESifhrefEkpDwkdYurl ½Sm½SL*smwkdYtm;ay:wl*Drsm;avSmfcwfonfh oabFmjzifh wifaqmifcJhonf[k
a&;om;xm;cJMh uygonf/ refepk u D &Sm½I*smwGiyf gonfh &wemypön;f rsm;ukd &ckid yf idk pf pfwaumif;urf;ajc
wavQmufwGif ay:wl*D"jyrsm;BuD;pkd;aecsdefjzpfay&m refEkpD\a&;om;csufrSm tawmfyif,kwådwefaeay
onf/ acwfûydift*Fvdyfukefonf wpfOD;\rSwfwrf;wGifrl ½Sm½SL*smonf Mo*kwfvukefavmufwGif
xGuaf jy;vGwaf jrmufvmcJNh yD;aemuf &ckid b f &k if\e,fjcm;wyfpcef;wpfco k Ydk a&mufvmcJo h nf[q k o dk nf/
,if;pcef;rSm 'D,if;*g;okdYr[kwf ppfwaumif;yifjzpfayrnf/ 'wfcsfESifh t*FvdyfukefonftcsKdU\
rSww f rf;rsm;wGirf l ½Sm½SL*smtm; b*Fvm;rS', D if;*g;okYd &ckid bf &k if\a&wyfrawmfrS oabFmjzifw h ifaqmif
cJhonf[k twdtvif;a&;om;xm;cJhMuygonf/
okdYaomfjzpfEkdifzG,f&Sdaomtjcm;wpfcsufrSm ½Sm½SL*smESifhaemufvkdufrsm;onf/tmoHppfwaumif;
a'obufraS wmawmifrsm;ukjd zwfausmfí uke;f vrf;c&D;jzifw h rd ;f a&SmifvmcJo h nf[al om azmfjycsufjzpfyg
onf/ RIYAZ US SALATINpmtkyfa&;om;olu plvfwef&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onftmoHokdY
ukef;vrf;c&D;jzifh wdrf;a&SmifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh &ckdifjynfokdYc&D;qufMujcif;jzpfonf[kqkdygonf/
csm;vfpwD;0yfuvnf; olwkdYonf tmoHjynfrSm Murf;wrf;cufxefvSaom awmifukef;awmifwef;rsm;
ukjd zwfausmfNyD; NiD;aiGUzG,af umif;vSaom c&D;&SnBf uD;ukjd zwfoef;cJNh yD;aemuf ppfwaumif;okYd qu dk af &muf
cJo
h nf[q k ydk gonf/ tvmZef';dk uvnf; &Sm½I*smESiahf emufvu dk rf sm;onf tmoHjynfrMS urf;wrf;cufxef
vSaom awmawmifrsm;ukd rkdif(500)cefY vSnfhywfausmfjzwfNyD;aemufygtenf;i,fjzifhom jynf&ckdifokdY
a&muf&SdcJhawmhonf[ka&;om;xm;ygonf/ þtcsufukd az,mESifh[maz;wkdYuJhokdYaom yk*¾dKvfrsm;u
vnf; axmufcHxm;ayonf/
&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif pcef;wpfaxmufem;íaexkdifcJhao;onf[laomtcsufESifh
ywfoufírl rSwfwrf;tm;vkH;wpfoHwnf; xGufqkdMuygonf/ okdYaomf&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif
rnfrQMumMumaexkdifcJhonf? rnfokdYvIyf&Sm;cJhonf? rnfonfhtBuHtpnfESifh tpDtrHrsm;csrSwfcJhonf
[laomtcsufrsm;ESifhywfoufírl taxmuftxm;r&Sdoavmuf &Sm;yg;vS\/ tAÁ'lqvrfu olwkdY
onf &ckid ef ,fpyfpcef;okYd a&muf&NdS yD;aemuf cufxefMurf;wrf;aomc&D;ukd jzwfoef;cJ&h ao;onf[al om
tcsufrSwyg; ppfwaumif;wGif aexkdifcJhrItajctaersm;udk razmfjycJhay/
1661ckEpS u f ajrmufO;D ûrdUwGiaf exkid cf ahJ om 'wfcsfta&SUtdE, d́ ukeo f ,
G af &;uk,
d pf m;vS,v f ADS ;l qmhcf
ua&;ykYd v u dk af om pm&Sn(f 3)apmifwiG f olonf[w dk pfponfwpfpaumuf,&l &So d nfh taMumif;t&mrsm;
ukad zmfjy&mwGif &Sm½I*smtm; b*Fvm;rS', D if;*g;okYd &ckid b
f &k if\a&wyfrawmfrS ppfoabFmjzifh wifaqmifchJ
Muonf[k azmfjyxm;ygonf/ 'wfcsfwYdk \rSww f rf;uvnf; ppfwaumif;wGif &Sm½I*sm\vIy&f mS ;rIrsm;ukd
azmfjyrxm;ay/ azmfjyorQrSmvnf; tAÁ'q l vrf? befe, D m?refEpk w D Ydk \azmfjycsufrsm;ESihf ruGmjcm;vSay/
cgzdcefurl &Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif aexkid pf Ofumvü &ckid ef ,fpyfü? &ckid ef ,fpyfrS &ckid b f &k if
\ ppfpcef;wpfcu k dk wku d cf u dk of rd ;f yku
d &f efyif pDpOfcahJ o;onf[q k o dk nf/ ol\a&;om;csuft& &Sm½I*sm
onf ppfwaumif;e,fajrukd &ckdifbk&ifvufrSodrf;,lí r*kdtifyg,mtm;jyefwkdufckdufrnfh ppftajccH
pcef;&nf&G,fcJhonf[k ,lq&ayonf/ tAÁ'lqvrf\ta&;tom;t&vnf; olonf&ckdifykdife,fajr
twGif;okdY0ifa&mufcJhonfhtcsdefuyif ]bvk0g} ppfpcef;ukd odrf;ykduf&efBuHpnfcJhaomfvnf; ratmifjrif
cJh[kod&onf/ þtcsufukdaxmufqvQif cgzdcef\ta&;tom;rSm tajctjrpfr&Sd[krqkdomacs/
okdYaomf&Sm½I*smonf þ&nfrSef;csufukd rnfokdYrQtaumiftxnfrazmfEkdifay/
tajctaet& &Sm½I*smonf ppfwaumif;rSajrmufO;D ûrdUawmfoYdk &Sm½I*smc&D;qufc&hJ onfh taMumif;
(3)ck&Sdonf[k a'gufwmueef*kdu a&;ygonf/ yxrtcsufrSm ppfwaumif;a'oonf r*kdtifyg,m
ukt d wH &k ef ppftajccHpcef;wnfaqmuf&efroifah wmfjcif;? 'kw, d tcsufrmS *sr®vm\ppfwyfrmS tiftm;
BuD;rm;NyD; rdrt d m;vku d v f &H mS azGaeonfh owif;uk&d &SNd yD;jzpfjcif;ESihf wwd,tcsurf mS xkt d csed o
f nf rk;d &moD
jzpfí tm&yfokdYoGm;rnfhoabFmrsm; ppfwaumif;wGifr&Sdjcif;? okdYr[kwf rkwfokHavESifh qkdifuvkef;
avjyif;wkdYaMumifh oabFmrsm;tm&yfokdY rxGufEkdifjcif;wkdYaMumifh jzpfonf[ka&;om;xm;ygonf/
ueef*kd\azmfjycsuft&qkdvQif &Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u &nfrSef;csuf
(2)ckom&SdcJh&rnfjzpfonf/ yxrtcsufrSm ppftajccHpcef;aumif;wpfck&vQif tajccHajcukyfpcef;
wpfckûyvkyfNyD; tiftm;pkaqmif;um a'vDukdjyefwkdufí r*kd{u&mZftjzpf&&Sdatmif BudK;pm;rnf[laom
tcsufjzpfayonf/ þ&nfrSef;csufaMumifhyif cgzDcefa&;om;ouJhokdY &cdkife,fpyfpcef;wpfckukd
odrf;ykduf&efESifhppfwaumif;a'oukd ppftajccHpcef;ûyvkyf&ef BuHpnfcJhjcif;jzpfayonf/ 'kwd,&nfrSef;
csufrmS &Sm½I*smtaejzifh r*k{d u&mZfjzpf&efenf;vrf;r&Syd guppfwaumif;rSruúmokYd c&D;quf&efjzpfonf/
kxkdYaMumifhyif txufu ]ueef*kd}azmfjycJhonfh taMumif;rsm;aMumifh ajrmufOD;okdYc&D;qufcJh&aomfvnf;
ajrmufOD;okdYa&mufonfhwkdif &ckdifbk&ifxHwGif rdrdtm;ruúmokdYykdY&ef awmif;qkdcJhjcif;jzpfayonf/
&Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u ajrmufOD;okdYa&mufatmifoGm;rnf[laom
&nfrSef;csufyg&SdcJh[efrwlay/ þokdYqkdvQif olonfppfwaumif;ü rdk;&moDukefqkH;atmifaeNyD;
aqmif;OD;&moDwiG f ppfwaumif;rSc&D;qufEidk o f nfr[kwaf vm[k awG;qzG,&f ydS gonf/ okYd aomf olonf
(1)rdrad &muf&adS eaom ppfwaumif;onf &ckid yf idk ef ,fajrjzpfaejcif;? (2)atmf&efZpfu *srv ® mtm; vkt d yf
vQif &ckdife,fajrtxd wkdufckduf&SmazG&ef trdefYay;xm;ojzifh *sr®vm\tEÅ&m,fukd pkd;&drfae&jcif;
?(3)rk;d &moDuek q f ;Hk atmif aemufxyf(4)vwkid af tmif ppfwaumif;wGif ae&OD;rnfjzpfjcif;ponft h aMumif;
rsm;aMumifh ajrmufOD;ûrdUawmfxd c&D;qufípE´ok"r®&mZmrif;BuD;xHwGif ckdvIHcJhjcif;jzpfygonf/
ppfwaumif;a'o aus;vufaw;wpfyk'fwGif &Sm½I*smajrmufOD;okdYxGufcGm&mwGif ZeD;jzpfol]yg&D
bef';l }ESithf wl orD;ESpOf ;D vku d yf gvmaMumif; yg&So d nf/ &Sm½I*smwGif orD;(3)OD;&S&d m ]*kv½f ck b f efE;l } (olonf
&ckdifokdYvm&mwGif ygvm[efrwlay)/]a&m&Seftm&fbD*ef}ESifh]trDembefEl;}wkdYjzpfayonf/ rSwfwrf;
wpfapmifurl ]&Sw d b f }D trnf&dS ESrwpfO;D vnf; ygvmonf[k azmfjyygonf/ &Sm½I*smESit hf wl ygvmaom
om;rsm;ESifhtrnfrsm;ukd azmfjy&mwGif rSwfwrf;wpfapmifESifh wpfapmifrwlnDMuay/ tAÁ'lqvrfu
&Sm½I*sm\om;(3)OD;ukd ]ZmtifO'if}]blveftu©wm}? ]ZmeD,Jt*¾'if}[kazmfjyaomfvnf; &cdkifjynfokdY
wdrf;a&Smifvm&mwGif rnfolygvmonf[k azmfjyrxm;ay/ befeD,m? refEkpDESifhabm0&D;wkdY
url ]plvw f efbef;}[laomom;wpfO;D onf &Sm½I*smwkYd EiS w hf rd ;f a&Smif&mwGif yg0ifco
hJ nf[q k Mdk uygonf/
ajrmufO;FD ûrdUae 'wfcsfuek o f ,G af &;uk,
d pf m;vS,f Al;bmhcu f rl &Sm½I*sm\om;tBuD;qk;H trnfudk ]bGe[ f vl f
wef}[k azmfjyxm;ygonf/
Oa&myc&D;oGm;rsm;\rSwfwrf;t& ,if;acwfu ppfwaumif;rS ajrmufOD;ûrdUawmfokdYoGm;&ef
vltrsm;tokH;ûyaecJhonfh vrf;rBuD;wpfck&SdcJhaMumif; od&onf/ &Sm½I*smonf þvrf;twkdif;yif vmcJh
jcif;jzpfayrnf/ uemzlvDjrpfurf;rS vlrsm;u ,if;vrf;ukd ]&Sm½I*smvrf;}[kac:Mu\/ ,if;vrf;onf
]qmum;eD;,m;}teD;wGif &ckid v f rf;rBuD;ESiqhf o
Hk nf/ &,fev J \f 1783ckEpS u f a&;qGcJ ahJ om b*Fvm;ajrykH
pmtkyfwGif þvrf;qkHrS &mrl;okdYoGm;&mvrf;aMumif;wpfckyg&Sdonf/ olazmfjycJhaomvrf;rSm ,cktcg
ppfwaumif;rS aumhyZm;okYd omG ;aomvrf;rBuD;ae&mESihf uku d nf aD eygonf/ b*Fvm;&mZ0ifusrf;ûyq&m
csm;vfpwD0yfESifh qmtmomaz,mwkdYu &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;onf ajrmufOD;okdY c&D;xGuf&mwGif
ewfjrpfukdjzwful;cJh&onf[kqkdaomfvnf; rnfonfhae&mujzwfausmfcJh&onfqkdonfukdrl azmfrjycJh
Muay/ a'otwGif; ½kd;&moDcsif;wpfyk'fwGif olwkdYonf jrpfqdyfurf;okdYa&mufatmif (13)&uf(13)nOfh
wkdif c&D;jyif;ESifcJh&aMumif; oDzGJUxm;ygonf/ olwkdYonf ewfjrpfqdyfurf;wGif (3)&ufMumtem;,l
tyef;ajzcJhMu\/ olwkdYonf ajrmufOD;ûrdUawmfokdY 1660ckESpf? Mo*kwfv(26)&ufaeYwGif a&muf&SdcJhMu
ayonf/
&ckdif&mZ0ifwGif &Sm½I*smonf pE´ok"r®&mZmrif;xH ESrawmfukdqufoí ppfulawmif;&m &ckdifrif;
ppfulay;aomfvnf; r*kdppfwyfukdrEkdifaMumif; aemufwGif&Sm½I*smonf r[mar'ifrsm;ukd pnf;½kH;í
&ckdifbk&ifukd ykefuefaMumif;? xkdYaMumifh &ckdifbk&ifuuGyfrsufvkdufaMumif;wkdYukd azmfjyxm;ygonf/
[mAD;url &ckid b f &k ifu &Sm½I*smtm; tma&AsoYdkomG ;&ef oabFmpDraH y;rnf[k uwdûycJah omfvnf;? &Spv f
Mumonftxd pDrHray;yJ &Sm½I*sm\orD;awmftBuD;tm; qufo&efawmif;ojzifh &Sm½I*smonfa'go
jyif;pGmxGufcJhaMumif; ckdukd;&mrJhjzpfí ajrmufOD;rSxGufcGm&efvnf; rjzpfEkdifawmhojzifh &ckdifbk&iftm;
ykefuef&efqkH;jzwfcJhaMumif; azmfjyxm;ygonf/ qufvufí &Sm½I*smwGif aemufvkduf(200)&Sdonf/
olonfr[mar'ifrsm;ukd wdwfwqdwfpnf;½kH;xm;onf/ xkdowif;onf &ckdifbk&ifhem;okdYaygufMum;
oGm;onf/ aemufvu dk rf sm;onf eef;awmfudk rD;½IUd Muonf/ &Sm½I*smonf oDwif;wpfywfcefYvw G af jrmuf
aeNyD; aemufwGifjyefvnf tzrf;cH&um uGyfrsufcH&onf[k a&;om;xm;ygonf/
'D*sDtD;a[mvfurl r*kdtpkd;&u &Sm½I*smtm;jyeftyf&ef &ckdifbk&ifxHwGif awmif;xm;pOf&Sm½I*sm\
aemufvkdufrsm;onf eef;awmfukdrD;½IdUojzifh &Sm½I*smtm;csKyfaESmifxm;um aemufvkdufrsm;ukd uGyfrsuf
vkdufonf/ aemufxyfíazaz:0g&DvwGif uGyfrsufrIxyfrHjzpfyGm;NyD; &Sm½I*smvnf;aysmufuG,foGm;onf
[kqkdygonf/ *sDbl;bmhcf\tqkkdt&rl &Sm½I*smonf tcsKyfaESmifrSvGwfajrmuf&ef BudK;pm;pOfusqkH;oGm;
onf[k od&ygonf/
&Sm½I*sm\ajrmufOD;ûrdUawmfwGif aexkdifpOftjzpftysufrsm;ukd azmfjy&mü rSwfwrf;wpfapmifESifh
wpfapmifwlnDMuonfr[kwfaomfvnf; t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &Sm½I*smonf ajrmufOD;ûrdU
awmfwiG af epOfü aemufygtiftm;ESit hf wl ajrmufO;D e,ftwGi;f &Sd r[mar'ifrsm;ukd vQKdU0Supf nf;½k;H um?
&ckid b
f &k iftm;qefYusifeef;csum ajrmufO;D eef;uko d rd ;f yku
d &f ef BuHpnfco hJ nfuvdk nf;aumif;? &Sm½I*smonf
ajrmufOD;ûrdUwGifyifuG,fvGefcJhonfukdvnf;aumif; azmfjy&mwGif twlwlyifjzpfMuygonf/
&Sm½I*smonf &ckdifjynfajrmufOD;ûrdUwGif uG,fvGefcJh&onfukdtaMumif;ûyí 1666ckESpfwGif r*kd
tifyg,m\b*Fvm;bk&ifco H nf &ckid rf if;vufatmufrS ppfwaumif;e,fajrukd wku d cf u
kd o
f rd ;f yku
d cf o
hJ nf
[k orkid ;f q&mrsm;uqkMd uygonf/ 'D*sDt;D a[mvfu b*Fvm;bk&ifco H nf &ckid b
f &k ifxo
H Ydk &Sm½I*smtm;
r*kbd &k ifvufoYdkjyefay;&efo0PfvmT ykYd cMhJ uaomfvnf; &ckid b f &k ifonf o0PfvmT uk*d ½krpdu k cf ohJ nft h jyif
r*kdoHwrefukdvnf; csKyfaESmifxm;\[kqkdonf/ ,if;tcsdefwGif &Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufwGif;üusqkH;
oGm;onf/ ,if;tcsdefwGif 'D,if;*g;&Sd ay:wl*D&ckdifppfwyfrsm;onf 'g*gxdqefwufí r*kdppfoabFm
(240)ukd upOfhuvsm;jzpfatmifûyvkyfcJhonf/ b*Fvm;bk&ifcH&Spfpwmcefonf aomif;wD;(qif;'Gpf)
uRef;ay:rS ay:wl*Duif;pcef;rsm;ukd OD;pGmwkdufckdufzsufqD;NyD;aemuf ppfwaumif;qdyfurf;ukdvnf;
odrf;ykdufvkdufonf[k qkdygonf/
[mAD;vnf; &Sppf wmcefonf 1665ckEpS w f iG f aomif;xD;uRef;rS ay:wl*pD cef;rsm;ukd wku d cf u
dk zf suf
qD;vkdufNyD; 1666ckESpfwGif ppfwaumif;ukd (36)em&DMumydwfqkdYwkdufckdufNyD; &mrl;txdodrf;,lcJhaMumif;
azmfjyonf/ arm&pfaumvpfurl &ckid -f r*kpd pfyo JG nf &ckid af y:wl*yD ifv,f"g;jyrsm;u ta&SUb*Fvm;wGif
pdwfBudKufx<uaeMuNyD &ckdifykdifeufta&SUb*Fvm;ukd tajccHí rl&SD'gbufxde,fausmfí uRefzrf;jcif;?
vk,ufjcif;rsm;aMumifh r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf taemufb*Fvm;vkHûcHa&;ukd pkd;&drfruif;jzpfum
yifv,f"m;jyrsm;ukd &Sif;vif;&mrSay:aygufvm&onf[k okH;oyfygonf/
ppfwaumif;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufEkdifrIonf atmf&efZpfvufxufü *kPf,lp&matmifyGJ
wpf&yftjzpf r*kdwkdY,lqcJhMuonf/ b*Fvm;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufrIonf r*kd{u&mZftuúbm
bk&ifBuD; 1576ckwGif &mZfr[mukd odrf;ykdufrIu tpûycJhonf/ r*kd{u&mZf*srif*sDvufxufwGif
ppfwaumif;ukd &ckdifwkdYvufrSwkduf,l&ef pDrHcJhzl;\/ &Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufwGif &ckdifjynfESifh
rusL;ausmfa&;oabmwlnDrIxm;&SdcJh\/ atmf&efZpfvufxufokdYa&mufaomtcg r*kdrsm;onf
ta&SUzsm;e,frsm;ukd usL;ausmfppfqifETJrnfhpDrHcsufrsm; jyefvnfa&;qGJcJhonf/
taMumif;aMumif;ukd axmufqMunhfvQif
(1)ppfwaumif;ESifh &ckdifurff;ajcukd trSDûyíay:wl*Da&wyftiftm; wpfaeYwpfjcm;BuD;xGm;vm
aejcif;aMumifh r*kdtifyg,mtwGuf pkd;&drfae&jcif;/
(2)r*kdtifyg,mukd ta&SUbuf&ckdifa'otxd wkd;csJUvkdjcif;/
(3)r*kdrif;om;&Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufcsufjzifh usqkH;cJh&jcif;/
[laomtaMumif;rsm;aMumifh atmf&efZpfonf &Spfpwmceftm; ppfwaumif;ukd wkdufckdufodrf;
ykdufapcJhjcif; jzpfygonf/
okdYaomf befeD,murl r*kdwkdYppfwaumif;ukd odrf;ykdufjcif;rSm &Sm½I*smtm;&ckdifwkdYuGyfrsufvkduf
onf[k,lqaom r*kd{u&mZfatmf&efZpf\jyif;xefaom vufpm;acswkefYjyefrIjzpfonf[k azmfjycJh
ao;\/ okdYaomfr*kdwkdYonf &ckdife,fajr\tpdwftykdif;jzpfaom ppfwaumif;a'oukd odrf;ykdufEkdifcJh
aomfvnf; &ckdifppfwyf\jyif;xefpGmckcHwkdufrIaMumifh ,if;wkdY\&nf&G,fcsuf&SdcJhonfh ajrmufOD;
ûrdUawmfteD;okdY ruyfa&mufEkdifcJhaMumif; arm&pfaumvpfu a&;om;cJhavonf/
&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0ifBuD; q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(xl-(0rf;)?aw(0rf;)?aw(aMum)
(2) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(pm-52)
(3) The Story of Indo-Pakistan by S,F.Mahmud (Karachi-1696)(P-152, 154, 157)
(4) A History of Chittagong by S.B. Aanungo (Chittagong 1988)(P-300 to 360)
(5) History of Burma by G.E. Harvey (London 1925) (P-147, 148)
(6) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London-1968)(tkef;armif(jyef)pm-140rS 142)
(7) Arakan's Place in the Civilization of the Bay by M.Collis, (B.R.S.F.A.P No-2, 1960, Rangon)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) The Home of Pali(The Light of Majjhimadesa)(Nalanda University, India) U Razinda
(2) M. History of Indian Literature Vol II M. Winternitz
(3) R.O. Franke Pali and Sanskrit
(4) ygVdpmayorkdif; ygarmu©a':tkH;
(5) toGifxl;wAÇm0ygVdyk'frsm; a':cifcifvIdif
(w?y?p? wGJ(1)? ykdif;(2)/ 1966)
ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(y-wGJ)(&ckdifom;BuD;pmay) &SifpE´rmvm
(2) orkdif;jzpfpOfEsifh 'óetjrif(e0&wfpmay-1977-&efukef) a'gufwmoef;Ekdif
(3) 'óeduaA'pwkw¬ESpfoifwef;rSwfpkrsm;
(4) orkdif;pum;? yef;pum;(1982-&efukef) jroef;wifhf
(5) A Dictionary of Philosophy(Moscow-1967) Rosenthal and Yudin
(6) What is History (London 1965) E.H. Carr
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;
bDpD6&mpkuyif omoemxGef;
r[d Hour@vwkdif;
Ak'¨0g'oauFw
a0omvDrSm omoemxGef;
&ckdife,fedrdwf
av;NrdKUacwf
&ckid &f mZ0ifBuD;tvkt d m;jzifh av;ûrdUacwf\oufwrf;onf at'D 1018rS 1430xdEpS af ygif; 412ESpf
Mumjrifch yhJ gonf/ ûrdUawmfudk topfajymif;a&TUwnfaxmifaom rif;wkYd onf a0omvDacwfrS plva&0w
ax&f\tquftEG,fjzpfaom&Sifokre &[EÅm&SifjrwfESifh ¤if;wynfhAE¨0&[EÅm?ed'´d,a&0wt&Sif
oljrwfrsm;? oDv0ef? *kP0effax&f&Sifrsm;ukd yifhaqmifukd;uG,fcJhMuygonf/ av;ûrdUacwf\yxrûrdU
awmf jzpfaom yOömûrdU\wwd,ajrmufrif; rif;&ifjzLvufxufwiG f &[EÅm&Sijf rwf 800jzifh o*Fg,em
wifíyd#uwfESifh t|uxmusrf;pmrsm;ukd a&Tyk&ykdufay:wGif a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwf ysuf
okOf;NyD;aemuf ESpftwefjyefYusJaeaom ax&0g'BudK;wef;yd#uwf&ckdifrlukd ryaysmufap&ef o*Fg,em
wifjcif;jzpfonf[k od&ygonf/
tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf50wGif yg0ifouJhokdY yd#uwfawmfrsm;ukd a&Trifa&;? unpfa&;
tm;jzifh ti,fpm;a&;ul;í usif;yaom o*Fg,emyGJrsKd;um; rif;&ifjzLvufxufxd &ckdifjynfwGif
11yGJrQ&SdcJhaMumif; &ckdif&mZ0ifuRrf;usifaom q&mBuD;rsm;xHrS od&ygonf/ av;ûrdUacwf\'kwd,ûrdU
jzpfaom yxryk&defûrdUwGif aemufqkH;pkd;pHcJhaom aumvd,rif; vufxufü qE´yAÁwawmifukef;ay:
wGif r[mxD;bk&m;½kyyf mG ;awmfudk wnfxm;uk;d uG,cf yhJ gonf/ av;ûrdUacwf\pwkwû¬ rdUjzpfaom avmif;
MuufûrdUukd pwifxal xmifonfh tavmfrmjzLrif;onf at'D1256-ckEpS w f iG &f ckid af &wyfrawmf oabFmrsm;
jzifh oD[Vdk u
f Re;f (oD&v
d uFm)okYd r[mrdwt
f jzpf oGm;a&mufí omoema&;qufqrH rI sm; ûyvkycf yhJ gonf/
bk&ifrif;xD;vufxufü Ak'¨*g,m&Sd r[maAm"dapwDawmfBuD; ysufpD;aeí aumZmouú&mZf 657rS
660xd rGrf;rHwnfaqmufcJhaMumif; r[maAm"dausmufpmt& od&ygonf/
&ckdiforkdif; a&Ta&mifvTrf;
*kdPf;*P uGJjym;rIray::
oD[kdVf(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;
,ckxdwifjycJhonfh &ckdifjynfüax&0g'omoemawmforkdif;wpfavQmufvkH;xGef;um;cJhonfh
taMumif;ukd ykdrkdckdifrmap&eftwGuf &ckdifjynfonf oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;
rnfrQxdûyvkyfcJhonfukd tusOf;rQwifjyvkdygonf/
&Sifr[dE´ax&fwkdY vufxufrSpí omoemawmftajcckdifrmcJhaom oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)wGif
0Xö*grPdrif;BuD;vufxuf pwkwo ¬ *Fg,emwifyu JG sif;yNyD;aemuf omoemESp6f 00rwkid rf D r[m0d[m&
0goD*Pdk ;f tjyif apw0ge0goD*P dk ;f ? tb,*D&0d goD*P dk ;f tp&Sad om*kP
d ;f uG?J t,l0g'uGrJ sm;ay:ayguf
vmojzifh a0g[m&duwdórif;vufxufü apwkwsyd#uwfusrf;rsm; rD;½IdUcH&jcif;? omoemESpf 700
ausmfwiG f t"r®0g'D*P dk ;f om;rsm;u &[ef;awmfrsm;tm; oD[Vdk (f oD&v d uFm)rS ESix f w
k jf cif;? r[m0d[m&
0goDax&0g'D&[ef;awmfrsm; 9ESpfwkdifrdrdwkdYausmif;rsm;rS xGufcGmaepOftcsdefü ausmif;wkdufaygif;
364ausmif;rSm ysupf ;D cJ&h jcif; ponfjzihf t"r®0g'D*P dk ;f om;rsm;vufcsuaf Mumifh omoemawmf qkw, f w
k f
cJh&ygonf/
tdE´d,EkdifiHawmifykdif; Mouúmukrif;rsm;a&;xkd;cJhMuaom em*twåKeuk@vausmufpmt& &ckdif
jynfe,fonf at'D2&mpkuyif oD[kdVf(oD&dvuFm)rS ax&0g'omoemESifh tquftoG,f&SdcJhaMumif;
od&ygonf/ pE´mol&d,rif;rS22qufajrmuf ol&d,oD&drif;vufxufwGif &ckdifjynfe,f "n0wDûrdU
rSq&mawmf OmPoD&d"dywdax&ft&Sifjrwfonf tazmfoHCm12yg;jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY yxr
tBudrfomoemûy<ucJhonf[k &mZ0ifwGifawGU&ygonf/
wzef t"r®0g'D*kdPf;om;wkdYaMumifh oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif omoemnpfEGrf;jyef&m &ckdifjynf
'ó&mZmrif;vufxuf(at'D-12&mpk)wGif twkv0dZ,*P ygarmu©q&mawmft&Sifoljrwfonf
26yg;aom tazmf&[ef;rsm;ESifh <ua&mufum oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif ax&0g'omoemawmfukd jyef
vnfûypkawmfrlcJhMuygonf/ ae&Oö&mawmifilacwf i&rmefrif;vufxuffwGifvnf; Owå&"roHCmh
"dywdq&mawmfonf wynfh&[ef; 36yg;ESifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY omoemûy<ucJhMuygonf/
ajrmufOD;acwf bapmjzLrif;vufxuf (at'D-1450-1481)wGifvnf; &ckdifjynfrS od'¨w¬ax&fausmf
q&mawmfonf tazmfoHCm 50jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY <ua&mufum omoemûy<ucJhMu&ygonf/
ouú&mZf 887ckü bapmoD&drif;ygBuD;onf tdrfa&SUpHtjzpfjzifh oHwGJwGifpkd;pHaepOf oHwGJrS t&Sifaw
aZmom&q&mawmfESifh ajrmufOD;ûrdUrS t&Sif"r®0dvmoESpfyg;wkdYonf oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)okdY omo
emûy<ucJhMuNyD; oD[kdVf(oD&dvuFm)rStjyefwGif tHawmfwpfqlyifhaqmifvmí oHwGJpm;rif;ygBuD;tm;
ay;tyfaMumif; &mZ0ifrsm;wGif awGU&ygonf/
,if;aemuf oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif t*FvdyfwkdYa&muf&SdvmNyD; Ak'¨omoemukdcsKd;ESdrfcJhojzifh
omoemysufpD;í *kdPf;jynfh½kHrQyif oHCmrsm;ukd pka0;ír&aomaMumifh r[m0DZ,Amwkrif;vufxuf
ü &mrnwkdif;rS oHCmukdvnf;aumif;? 0drv"r®ol&d,rif;ESifh 0drvr[m&mZmrif;wkdYvufxufwGif
&ckdifjynfrSoHCmrsm;yifhaqmifí omoemawmfukdjyefvnfûypkcJh&aMumif;? omoemvuFm&pmwrf;ü
azmfjyxm;ygonf/
[oFmwûrdUt*¾r[my@dwt&SifaombPa&;om;aom ]]r[m'Gg&edum, omoemh'DyeD}} usrf;ü
rl omoemouú&mZf 2135ckwGif eef;wufaom 0drv"r®ol&d,rif;vufxufwGif oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)ü &[ef;wkdYyiftvsOf;r&SdavaomaMumihf &ckdifjynfrS&[ef;wkdYukd yifhaqmifí oD&d0Cke
ûrdifü oDwif;okH;aexkdifapvsuf ½kdaopGmvkyfauR;onf/ omoemESpf2140wGif0gvkujsrpfu@rÁqdyfü
ESvkH;arGUavsmfzG,f&Sdaom O'ukau©oodrfukd ûyí &[ef;wkdYukd xkdt&yfokdYyifhaqmifvsuf oD[kdVf (oD&d
vuFm)trsKd;om;aumif;wkdYukd &[ef;cHaponf/ &Sifvnf;ûyapí omoemawmfjrwfukd apmifha&Smuf
awmfrlonf[k awGU&ygonf/omoem227wGifeef;wufaom'kwd,0drv"r®ol&d,rif;vufxufüvnf;
&ckid jf ynfr&S [ef;oHCm 33yg;ukd yifah qmifí a&S;enf;wl omoemûy&aMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/
oHtzGJUrsm;a&muf&Sd
omoemjyefvnfxGef;um;vmykH
omoemESpf&yf&SdaeorQ
wnfwHhxGef;um;a&;
omoemjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;&eff
uav;oli,frsm;pka0;&m pmoifausmif;rSm
&ckdifjynfe,ftwGif;omoemhjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;apvkdvQifuav;oli,frsm;pka0;&m
pmoifausmif;rsm;ü Ak'¨omoemESifhywfoufaom bmom&yfwpfckukd jy|mef;ay;oifhygonf/ okdYrSom
omoemawmftaMumif;ukd em;vnfoabmaygufNyD; omoemjrpf&if; wk;d yGm;vmEkid yf grnf/ tajccHynm
ausmif;rsm;wGif ûrdUe,ftvkduf xkwfa0ay;aom Ak'¨0if½kyfpkHpmtkyfrsm;? Ak'¨,Ofaus;rIpmtkyfrsm;?
r[mrkedbk&m;orkdif;ponfhpmtkyfrsm;rSm pmtkyfpifay:wGifom&SdaeMuygonf/ uav;oli,frsm;twGif;
tokH;usonfukdrawGU&yg/pma&;olwkdYi,fpOfu Ak'¨bmomukdbmom&yfwpfcktjzpf oif,lcJh&NyD; rlv
wef;ausmif;rsm;pkpnf;í Ak'¨bmompmar;yGJûydifyGJrsm;ûyvkyf&mwGif 0ifa&muf,SOfûydifajzqkdcJh&zl;onfukd
owd&rdygonf/ omoemhjrpf&if;tquftEG,fukd qif;oufwkd;yGm;jcif;rûyvkyfEkdifygu omoemawmf
wnfwHhxGef;um;a&;onf rjzpfEkdifyg/
a'0geHyD,wdórif;BuD;u &Sifr[dE´rax&fjrwftm; oD[kdVfwGif omoemawmfwnfwHhygNyDavm
[k ar;onfhtcg &Sifr[dE´rax&fu ]]ywH|dwHacg r[m&mZomoeH? rlvmedyemóewm0 Mou&EÅd}}
[ka[mygonf/ ,if;twkid ;f yif rdrad exkid &f m &yf&mG a'oü rdru
d t
dk rSûD yí uav;oli,frsm;tm; bmom
a&;todOmPfwkd;yGm;apum omoemhabmifokdYa&mufatmif ykdYaqmifrSom omoemhtquftEG,fukd
qif;oufwkd;yGm;ap&ef aqmif&Gufjcif;jzpfygrnf/
oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;
atmifvufrSwf&rSom
rm
rmwwd u m
pma&;olk\ trSm
pma&;ol\ tw¬Kywåt
d usO;f
tcef;(1)&ckdif
(1) orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;
(2) tjrifopf &ckdifed'gef;
(3) &ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;
(4) &ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ
(5) tm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavm
tcef;(2)"n0wD
(1) &ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;
tcef;(3)a0omvD
(1) 'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm
(2) a0omvDacwf tjrifopf
(3) r[m0D&ukd ppf½IH;ol
(4) a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;
(5) yOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpf
tcef;(4)&ckdifAk'¨omoem
(1) &ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;
(2) &ckdifax&0g'omoe\ rlvblw
(3) at'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(4) tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
(5) at'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(6) &ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;
(7) a0omvDESifh Ak'¨trdwmb
(8) a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrI
(9) a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;
(10) a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´
(10) &ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;
tcef;(5)aemufqufwGJ
(1) oufolZm&SmykHawmf
(2) &Sm½I*sm\&ckid jf ynfc&D;
(3) ygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblw
(4) av;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajy
(5) &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe
(6) &ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/
(7) OcGHxJuxGufMunhfol