You are on page 1of 187

&ckdif ed'gef;

armifjyL;(oHwGJ)
pma&;ol\trSm
0oEÅrkd;&moD\awmifavjyif;jyif;wkdufcwfcsdefrsm;wGif? vSKdifwHrkd;BuD;rm;jyif;xefwwfonfh
upäye'Dukvm;wefjrpf0ukd? vSKdif;avtvGefaMumuf½GHUwwfaomuRefawmfonf? toJwxdwfxdwf &if
wzkdzkdESifh ESpf20eD;yg;rQpufavSpD;í jzwfoef;oGm;vmcJhygNyD/
touf 25ESpfcefYtxd? usOf;ajrmif;aom 'Gg&m0wDoHwGJjrpfurf;eHab; ½Gmwpf½GmwGif BuD;jyif;cJh&
ojzifh? þrQBuD;rm;aom vSKdif;wHykd;wkdYukd rBuHKzl;? rjrifzl;cJh/ xkdYaMumifhi,fpOfuyif uRefawmfvSKdif;
avukd aMumuf½GHUwwfcJhygonf/ ,if;okdYvSKdif;wHykd;aMumuf½GHUwwfaomfvnf;? r*"rSonf "n0wDxd
xGef;um;cJhaom ,Ofaus;rSKtarGukd qufcHcJhaom a0omvDokawoeewf? yl;0ifñSdKU,ljcif;ukdcHae&
aom uRefawmfonf? ppfawGNrdKUESifh rdrdaeaom½Gmukd? &mZ0ifusrf;rsm;? a½S;acwforkdif;rSwfwrf;rsm;?
okawoerSwfwrf;rsm; wayGUwykdufESifh onfvSKdif;onf avukdpufavSjzifh tBudrfBudrfjzwfausmfaecJh
ygonf/ acwfa[mif;&ckdifESifh a0omvDokawoeewf\ñSdKUiifrSKjzifh vkdtyfaomtaxmuftxm;rsm;
teuf? &mZ0ifusrf;? orkdif;usrf;? okawoerSwfwrf;rsm;ukd ppfawGNrdKUrSom &½Sdekdifayonf/ ppfawG
NrdKUü½SmazGí? iSm;&rf;ír&EkdifvQif? ppfawGNrdKUrSwqifh &efukefokdYrSm&onf/ xkdYaMumifh ppfawGNrdKUESifh
uRefawmfaeaom½Gmukd ESpf 20 eD;yg;rQr&yfrem;oGm;vmaecJh&avonf/
uRefawmfpmpía&;csdefukd 1979-ckESpf[k trSwf&ygonf/ pma&;pu uRefawmfa&;om;onfrSm
0w¬Kwkdjzpfygonf/ uRefawmfjzpfcsifcJhonfrSm 0w¬Kwkdq&mjzpfygonf/ orkdif;a&;&mrsm;? orkdif;okaw
oeaqmif;yg;? pmwrf;rsm;a&;om;&efr&nf½G,fcJhyg/ okdYaomforkdif;ESifhAk'¨bmomqkdif&mpmtkyftawmf
toifhukd avhvmzl;cJhonf/ orkdif;ukdem;vnfatmifavhvmzl;ygonf/ 0w¬Kq&mtaejzifh 0w¬Kyifa&;
a&;? uAsmyifa&;a&;? pma&;&efBudK;pm;olwpfOD;onf orkdif;ukdem;rvnfyJa&;vQif? jynfolUtusKd;jyK
pmayrjzpfEidk [ f al om cH,cl sufaMumifjh zpfygonf/ rSwrf od avmuf 1979-&ckid w f efaqmifr*¾Zif;rS ]tar}
0w¬Kwkd? 1980-&ckdifwefaqmifr*¾Zif;rS ]ta½SUukdavQmufygvkdY taemufukdwJharQmfvkduf&if}0w¬Kwkd?
1981-azaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;rS ]a0'emvm; &ovm;}0w¬KwkdwkdYonf uRefawmfpmayavmu
okdY pwif0ifa&mufcJhaom0w¬Kwkdrsm;jzpfMuygonf/
1981-ckESpftwGif; uRefawmfonf q&mBuD;armifAodef;ESifh pwif&if;ESD;cGifh&cJhygonf/ 1985-
ckESpfcefYu ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmf]&ckdifjynfAk'¨bmomorkdif;OD;}aqmif;yg;ukda&;om;NyD;
aemuf? q&mBuD;armifAode;f u ]q&m? &ckid af cwfO;D orkid ;f eJY? &ckid Af 'k b
¨ momacwfO;D orkid ;f ukd avhvmNyD;
aqmif;yg;awG? pmwrf;awGa&;apcsifw,f? vkt d yfwt hJ ultnDudk uRefawmfay;r,f/}}[k tBuHjyKygonf/
xkdtcsdefrSpí orkdif;OD;okawoebufokdY uRefawmfOD;vSnfhcJhygawmhonf/
q&mBuD;armifAodef;u ppfawGNrdKUol\aetdrfokdYzdwfac:í? ol\udk,fykdifpmMunhfwkdufudkarT
aESmuf½SmazGcGifhjyKonf/ q&mBuD;\pmMunfhwkdufukd tcsdefra½G;tokh;jyKcGifh &½SdcJhonf/ pmtkkyfpmwrf;
iSg;&rf;ay;urf;&mwGif q&mpm;rcsef? wGeYf wrdk KS r½Sad om q&mBuD;\pmMunhw fh udk u f tdk ok;H jyKcGi&hf jcif;onf
uRefawmfhtzkdYtcGifhaumif;jzpfonf/ xkdtcGifhta&;ukd uRefawmfvufvGwfrcH/ wefbkd;½Sd½Sdtjynfht0
tokH;cscJhonf/ q&mBuD;xHrS? &mZ0if? orkdif;? pmwrf;rsm;pGmukd iSg;&rf;í ajcmufESpfcefYrem;raeul;,l
cJhygonf/ xkdpOfu ppfawGNrdKUwGif rdwåLul;pufr½Sdao;/
tcsKdUusrf;rsm;uk?d wusrf;vk;H ul;,l&onf/ tcsKdUusrf;rsm;url rSwpf x k w k , f ol nf/ ud, k yf idk v
f t
dk yf
aompmtkyfrsm;ukd 0,f,l&ygonf/ aiGaMu;rwwfEkdifaomtcsKdUpmtkyfrsm;udk q&mBuD;u0,fay;
ygonf/ q&mBuD;\pmMunhfwkdufwGif r½Sdí? uRefawmfvkdcsifaompmtkyfrsm;ukd q&mBuD;u½SmazGiSg;
ay;ygonf/ rdwåLul;pufay;vmaomcg ppfawGwGif rdwåLul;ay;onf/ þokdYjzifh uRefawmfwGif
&mZ0ifusrf;rsm;? orkid ;f rSww f rf;rsm;? ausmufpm"gwfyrHk sm;? okawoerSww f rf;rsm;? jynfyokawoDrsm;
\orkid ;f pmwrf;rsm; tawmftoifh jynfph v Hk monf/ ,if;wkYdu½dk mS azG,if;? pkaqmif;,if;/ avhvm,if;yif
orkdif;OD;qkdif&maqmif; yg;rsm;uRefawmfa&;om;cJhygonf/
ajrmufOD;NrdKU½Sd? tmeE´pjE´ausmufpmtaxmuftxm;t&? &ckdifwGif bDpD-7-&mpkwGif NrdKUjyEkdifiH
xlaxmifNyD;jzpfygonf/ at'D-370-rStpjyKaom pjE´rif;qufudk a0omvDacwf[o k wfrw S v f Qif? bDp-D
7&mpkraS t'D 370-xdrif;qufudk &mZ0ifuñTejf yaom"n0wDrif;quf[k owfrw S &f ayrnf/ xkYd aMumifh
&ckid af cwfO;D rS "n0wDNrdKUjy,Ofaus;rSKonf? ausmufpmtaxmuftxm;t& jrefrmEkid if w H iG f a&S;tusq;Hk
NrdKUjy,Ofaus;rSKjzpfonf[kqkd&ygrnf/ a½S;acwf&mZ0ifusrf;rsm;?okawoDwkdY a&;om;csufrsm;ESifh?
uRefawmfwkdY uGif;qif;avhvmrSKrsm;t&? &ckdif?"n0wD? a0omvDacwfwkdYwGif xGef;um;cJhaom &ckdif
,Ofaus;rSKonf? **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKrSqif;oufvmaom ,Ofaus;rSKjzpfaMumif;wdwdusus od&yg
onf/
r*"? aumovpaome,fajrrsm;ü bDpD-7-&mpkrwkdifrDrS at'D-5-&mpkxdysHUESHUaexkdifcJhMuaom?
&ckdifwkdY\bkd;bGm;rsm;jzpfonfh ]ud&mw}ac:]tif'dkrGef*kdvTdKuf} wkdYonf/ tm&d,H,Ofaus;rSKukda&m? rGef*kd
vTdKuf,Ofaus;rSKukdyg? &ckdifa'ookdYonfaqmifcJhMuygonf/ &ckdifa'o? ukvm;wefjrpf0Srf;ESifh? av;NrdKU
jrpf0Srf;wkdYwGif xGef;um;cJhonfh &ckdif,Ofaus;rSKonf? xkd,Ofaus;rSKrsm;ukd tarGcH,lxm;aom,Ofaus;
rSKrsm;jzpfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ysL? &ckdifESifhrGefwkdYonf tapmqkH;,Ofaus;olrsm;jzpfMuygonf/ &ckdkif,Ofaus;
rSKonf tm&d,, H Ofaus;rSKESihf rGe*f v
dk KdT uf,Ofaus;rSKwkYd rS qefcgcsppf,xl m;aom ,Ofaus;rSKjzpfygonf/
uRefawmfonfacwfOD;&ckdif,Ofaus;rSKESifhorkdif;? txl;ojzifh udk;uG,f,kHMunfrSKqkd&m bmom,Ofaus;
rSKukd&½SdorQ taxmuftxm;tm;jzihf pl;prf;rdygonf/ ,ckpkaygif;wifjyxm;aom aqmif;yg;rsm;rS
xkdpl;prf;avhvmrSK\toD;tyGifhtcsKdUjzpfygonf/ BuD;rm;us,fjyefYaom ,Ofaus;rSKtarGtESpfrsm;ESifh
xkxnfBuD;rm;aom,Ofaus;rSKtaxmuftxm;rsm;ukd ½SmazG? az:xkwfxdef;odrf;&ef? a½SUokdYykdrkdwkd;wuf
atmif aqmif½Guf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef½Sdygonf/ ,ckwifjycsufrsm;onf? taxmuftxm;?
tukd;tum;jynfhpkHvkHavmufrSKr½SdyJ a&;om;xm;csufrsm;jzpfojzifh NyD;jynfhpkHonf[kr,lqyg/ bmom
,Ofaus;rSKu@\tpdwftykdif;tcsKdUomjzpfygonf/ okdYaomf tem*wfvli,frsm;? onfuJhokdYwm0ef
rsm;aqmif½Guf&mwGif tkwfwpfcsyfoJwpfyGifhrQtaxmuftuljzpfEkdif&ef &nf½G,fygonf/
1995-ckESpfwGif at'D-10&mpkxdtjrifopf&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;ukd uRefawmfjyKpkNyD;jzpfcJh
ygonf/ ,if;orkdif;pmwrf;ukd? ,if;ESpf'DZifbmvwGif? ppfawGNrdKUü? pma&;q&mrsm;? okawoDrsm;ukd
yifhzdwfí zwfMum;wifjycJhygonf/ okdYaomfþpmtkyfygaqmif;yg;rsm;onf ,if;pmwrf;ygpmwrf;i,f
rsm;r[kwfyg/ 1986-ckESpfrS2002-ckESpftwGif; r*¾Zif;rsm;wGif uRefawmfa&;om;cJhaomaqmif;ygtcsKdU
ukdacwftvkduf? u@mtvkdufpkpnf;wifjyxm;jcif;jzpfygonf/
&ckdifwGif orkdif;rwifrDacwftaxmuftxm;ESifhywfoufí awGUyifawGU½Sd&aomfvnf; enf;yg;
ao;ojzifhf ynm½Sifrsm;\a&;om;xm;csufrsm;? ta½SUawmiftm½S?tdE´d,b*Fvm;paome,fajrrsm;ESifh
qufpyfí awG;qa&;om;ygonf/ &ckdifwkdY&ckdifajrokdY0ifa&mufvmrSKESifh ywfoufí? þvrf;aMumif;
onftrSefyifjzpfjim;aomfvnf;? tukd;tum;rjynfhpkHojzifh r0efYr&Ja&;&ygonf/ "n0wDNrdKU
wnfaqmuf rSKESifhywfoufaomt,ltqukdum; &J&J0efY0efYyifwifjyxm;ygonf/ tcdkifrmqkH;tae
jzifw h ifjyxm;onfrmS a0omvDrif;qufjyóemjzpfygonf/ ausmufpmESihf &mZ0ifuñ dk EdS KS id ;f wifjy aom
uReaf wmf\t,ltqjzpfygonf/ &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf tmEkEp´ jE´aemufa0omvDwiG f pk;d pH cJah om
rif;qufNzpfNyD;? yOömNrdKUwnfEpS o f nf at'D 818-r[kwyf ?J at'D-1018-jzpfaMumif;ckid rf mpGm wifjyxm;yg
onf/ ,if;tjyifausmufpmwGif rif;-16yg;[kqkdaomfvnf;? 13-yg;oma&wGuf&ojzifh? ausmufpm
a&;xkd;&mwGif csefxm;cJhaomrif;wpfyg;ukd '*Fg;taxmuftxm;jzifh ½SmazGwifjyxm;ygonf/
"n0wDacwfaemufydkif;? a0omvDacwf&ckdifjynfAk'¨omoemudkwifjy&mwGif ½kyf0w¬Kypönf;
taxmuftxm;rsm;ESifh? omoemhorkdif;rSwfwrf;rsm;? okawoDynm½Sifrsm;\a&;om;rSKrsm;ukd ukd;um;
íwifjyxm;ojzifh &mZ0ifq&mrsm;\a&;om;rSKESifhuGJjym;jcm;em;onfukd awGU&ygonf/ a0omvDacwf
u &ckdifjynfwGif ax&0g'Ak'¨omoemESifh acwfOD;r[m,eAk'¨omoemvnf;,SOfwGJxGef;um;vQuf
½Scd o
hJ nfudk rsuf0g;xifxifawGU&ygonf/ aemufq;Hk taejzifh &ckid o f rkid ;f ESiyhf wfoufí ta&;ygonf[k
xif&aom aqmif;yg;tcsKdUukda½G;cs,fíwifjyxm;ygonf/
orkid ;f pOfEiS yhf wfoufívnf;aumif;? omoemxGe;f um;cJyh EHk iS yhf wfoufívnf;aumif;? ausmufpm?
½kyfxk? ½kyf<ursm;? acwfNydKifrSwfwrf;rsm;? orkdif;okawoDwkdYa&;om;csufrsm;onf? &mZ0ifrsm;xufykd
í ckdifrmygonf/ ½kyfxk½kyf<uif;ausmufpmrsm;um;? xkdacwfutajctaeukdaz:jyaeonfh ckdfifrmaom
taxmuftxm;rsm;jzpfMuygonf/
&mZ0ifrsm;wGif ukd,fhtrsKd;ukd`rSifhwifvkdpdwfjzifh? 550-xJrS om"utcsKdUukdrdrdwkdYajray:wGif jzpfcJh
av[efa&;om;rSKrsm;½SdcJh\/ þokdYa&;om;rSKrsKd;um; jrefrm? &ckdif? rGefESifh ½Srf;&mZ0ifrsm;wGifomru?
at'D-4&mpku'Dy0Ho? at'D-6-&mpkur[m0Housrf;rsm;üyif rvGwfuif;acs/ vlrsKd;wrsKd;\aumif;
aomt&nftcsif;ukd tuJcwfum? trSefukdawGU½Sdatmif okawoejyKaz:xkwfa&;om;rSomvQif? xkd
vlrsKd;uk*d P
k jf yKtrTr;f wif&ma&mufrnfjzpfí xked nf;uku d RefawmfEpS of ufygonf/ orkid ;f uk, d xmblwus
us wifjyok;H oyfNyD;? taumif;tqk;d ukd oifcef;pm,lum? trSeu f adk vQmufvrS ;f &ef BudK;yrf;rSK? wk;d wuf
atmifaqmif½u G rf KS onfyif orkid ;f avhvmrSK\yef;wkid jf zpfoifyh gonf/ xkYdaMumifh uReaf wmfwYdkonf rdrw d Ydk
orkdif;ukd jyefvnfokH;oyfí ESKdif;ESKdif;csdefcsdefa&;om;csdefwefygNyD/
trSefawmh &ckdifacwfOD;taMumif;ukd a&;om;&mwGif jrefrmEkdifiH½Sd pmtkyfpmwrf;taxmuftxm;
rQjzifh jynfhpkHrnfrxifyg/ ppfwaumif;? umvuwåm;? e,la'vD? ukdvHbkd? yDuif;? yJ&pf? vef'ef?
armfpukdpmMunhfwkdufrsm;tjyif atmufpzkdYwuúokdvfpmMunhfwkduf? uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduf
ukdyg 0ifa&mufavhvmzkdYvkdtyfayrnf/ ,if;pmMunhfwkdufrsm;wGif 15-ESpfcefYavhvmí? uGif;qif;ok
awoeESifhaygif;pyfvQif tawmftwefjynfhpkHEkdifygrnf/
uReaf wmfonf 0efxrf;b0jzifh tMuyftwnf;½So d jzif?h ppfawG? &efuek w f YdkrpS mtkyw
f pftyk pf ESpt
f yk pf
0,f,l&effyif tcuftcJ½Sdoljzpfygonf/ tpm;rrSef? ttdyfrrSefjzifh pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoe ½l;½l;aeaom uRefawmfonf rdom;pkpm;0wfaea&;Muyfwnf;rSKukdvnf; vSnfhrMunhfcJhyg/
uRefawmfwkdYZeD;armifESH vpmaiGjzifh rdom;pkpm;0wfaea&;? om;orD;ynma&;twGuf rvkHavmufyg/
rdrd\vpmaiGukdpmtkyfpmwrf;0,f&efom uReffawmfpOf;pm;ygonf/ ZeD;rSmusef;rma&;Xme0efxrf;jzpf
í? aus;vufa'owGif olr\tjyif0ifaiGjzifh rdom;pkjyóemukad jz½Si;f ½Smygonf/ wjcm;olrsm;? pD;yGm;
a&;vkyfief;jzifh? jyify0ifaiGrem;rae½SmazGum? ypönf;Opömwkd;wufrsm;jym;vmap&ef BudK;pm;aeonfh
,cktcsdefrsKd;wGif? acwfOD;&ckdifESifh "n0wD? a0omvDudkvkduf½Sm,if;? pmtkyfpmwrf;rsm;tMum;wGif
okawoearSmf0ifaeaom uRefawmftm; wpfBudrfwpfcgrQtjypfqkd? NidKjiifrSKr½SdcJhyg/ vkdtyfvQifwwf
pGrf;oa½GUyif ulnDtm;ay;cJhygonf/ olronfuRefawmfhtm; em;vnfcGifhvTwfaomZeD;aumif; wpfOD;
r[kwfcJhvQif? uRefawmfonf pma&;jcif;tvkyfukd vkyfEkdifcJhrnfr[kwfyg/
,ckrl tcuftcJtrsKd;rsKd;tMum;rS 'ku©cHíavhvma&;om;cJhonfh? r*¾Zif;aqmif;yg;tcsKdUukd?
pm½SKolrsm;xHrS pkpnf;wifjycGifh&ojzifh xkwfa0ol OD;vSjrifh (&ckdifom;BuD;pmay)tm;vnf; txl;yif
aus;Zl;wifrdygonf/ uRefawmf\acwfOD;&ckdifESifhywfoufaoma&;om;rSK? wifjyrSKrsm;ESifhywfoufí
pmzwfolrsm;\aumif;aom&nf½G,fcsufjzifh tBuHjyKa0befrSKukdtrSefyifvkdvm;ygonf/
ed*kH;tm;jzifh? ,ckuJhokdYavhvma&;om;Ekdif&ef? ukd,fykdifpmMunhfwkdufukd arTaESmuf½SmazGcGifhjyKum?
tzufzufurS tBuHjyK? tultnDay;cJhaom okawoDq&mBuD; armifAodef;tm;? txl;av;pm;pGmjzifh
aus;Zl;wif½SdygaMumif; a&;om;vkdygonf/
,if;tjyif? pD;yGm;a&;tMuyftwnf;rsm;tMum;rS NidKjiifwm;qD;jcif;rjyKyJ? pmayavhvma&om;rSK
udk tm;ay;ulncD ahJ om? 'kuc© b H ufjzpfonfh uReaf wmf\ZeD;a':cifoed ;f tm;vnf; aus;Zl;pum;rqkv d Qif
jynfhpkHrnfr[kwfay/

armifjyL;(oHw GJ)
pma&;ol\tw¬KyÜwådtusOf;
trnf&if; ]OD;wifaz}jzpfonf/ zcifOD;nDaiG? rdcifa':wifcwkdYrS? 1954-ckESfpfwGif? oHwGJNrdKUe,f?
uif;armf½GmüarG;zGm;cJhonf/ i,frnf ]armifjyL;}jzpfonf/ 1964-ckESpfwGif? uif;armf½Gmtpkd;&rlvwef;
ausmif;rS pwkw¬wef;atmifjrifonf/ 1971-ckESpfwGif uif;armf½GmtajccHynmtxufwef;ausmif;rS
'orwef;ukdatmifjrifcJhonf/ 1972-wGif &efukef0ZÆmESifhodyÜHwuúokdvfwGif qufvufynmoif,lcJh
onf/ &efukefwuúokdvfrsm; &ckdifwkdif;&if;om;pmayESifh ,Ofaus;rSKaumfrwDwGif? oHwGJc½kdifukd,fpm;
vS,ftjzpfvnf;aumif;? *DwrSK;tjzpfvnf;aumif;? &ckdifwefaqmifr*¾Zif;aumifrwD0iftjzpfvnf;
aumif;? ]awmifukwf? oHwGJ? *G(rdom;pkykdif;)ynmoifaxmufyhHa&;toif;}}wGif oHwGJNrdKUe,ftwGif;a&;
rSL;tjzpfvnf;aumif;? wm0efrsm;xrf;aqmifcJhygonf/ 1977-ckESpfwGif ? &efukef0dZÆmESifhodyÜHwuúokdvf
rS ]'óeduaA'}ynm&yfudk ]'óeduaA' jyóemrsm;} bmom&yfü *kPx f ;l jzifh atmifjrifí? 0dZmÆ bGUJ ukd
&½SdcJhonf/ 1979-ckESifh? 1980-ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;rsm;wGif ]tar}ta&SUukdavQmufygvkdY
taemufukdwJharQmfvkduf&if} 0w¬Kwkdrsm;? 1981-ckESpfazaz:0g&Dvxkwf pE´mr*¾Zif;wGif ]a0'emvm;
&ovm;} 0w¬Kwkdjzifh? pma&;om;rSKukdpwifcJhonf/
1981-ckESpfrSpí &ckdifjynfe,ftwGif;? NrdKUe,fr*¾Zif;rsm;wGif 0w¬Kwkdrsm;a&;om;cJhonf/ 1986-
ckppfawGaumvdyfr*¾Zif;rS ]&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;OD;} aqmif;yg;jzifh &ckdifacwfOD;orkdif; okawoe
aqmif;yg;rsm;pwifa&;om;cJhonf/ 1994-ckESpfwGif? ESpf20-jynfh &ckdifjynfe,faeYtxdrf;trSwftjzpf
usif;yaom ]&ckdifjynfe,fvkH;qkdif&m? Xmeqkdif&m pmwrf;^&wk^pmpDpmukH;NydKifyGJ}wGif ]]&ckdifjynfe,f
twGif;omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;}} pmwrf;jzifh yxrqk&½SdcJhonf/ 1995-ckESpfwGif ]tjrifopf
&ckdifjynfAk'¨omoemorkdif;(at'D-10&mpkxd)} pmwrf;ukdppfawGNrdKUwGif zwfMum;cJhonf/
,cktcg &ckdifjynfe,f t.x.u(4)ppfawGwGif tv,fwef;jyq&mtjzpfwm0efxrf;aqmifvsuf?
&ckid jf ynfe,ftwGi;f rSxwk af 0aomr*¾Zif;rsm;? ½ky½f iS af w;uAsmr*¾Zif;? a½TatmifvrH *¾Zif;rsm;wGi?f orkid ;f
okawoeaqmif;yg;rsm;? 0w¬Kwkdrsm;? bmoma&;aqmif;yg;rsm;a&;om;vsuf½SdNyD;? aygufawma½Tajr
r*¾Zif;wGif wm0efcHpmwnf;tjzpf aqmif½Gufvsuf½Sdygonf/
orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;
orkdif;rwifrD&ckdifacwfOD;vlrsKd;EG,frsm;ukd ½SmazG&efBudK;pm;ygonf/ okawoewl;az:rSKenf;yg;
jcif;? vufvSrf;rrSDaom pmtkyfpmwrf;rsm;½Sdaeao;jcif;wkdYaMumifh jynfhpkHvSNyD[kr,lqyg/ okdYaomf
&½So d rQ?od½x dS m;orQwkYd udk ñSEd KS id ;f wku
d qf idk Mf unhaf omtcg &ckid af cwfO;D tajctae½kyv f ;Hk ay:vmygonf/
orkid ;f rwifr&D ckid af cwfO;D tajctaetwGuf taxmuftxm; enf;yg;ao;ojzif?h ppfwaumif;? tdE, d́ ?
w½kyf? tif'kdcsKdif;em;? jrefrmjynf ponfhtdrfeD;csif;rsm;ESifh ywfoufaom acwfNydKiftajctaewkdYukd
&ckdifjynfe,frSawGU½Sdcsufrsm;ESifh wkdufqkdifñSd,lygonf/ urÇmw0Sef;ua&m? jrefrmEkdkifiHuygav;pm;
aom okawoDwkdY\tqkdrsm;ukd ukd;um;ygonf/ ,if;wkdY\tqkdrsm;ESifh &ckdifa'oacwfOD;taxmuf
txm;rsm;ukd ñSí d awG;qygonf/ xkYd aMumifh rdr\ d teKrmevnf;ygonf/ tcsKdUae&mrsm;wGif ,lqcsuf
ukd twdtusajym&ygonf/ tawmfus,fus,fjyefYjyefYajymcsifaomffvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKonhf
twkdif;twmtwGif; o½kyfay:atmifBudK;pm;wifjyxm;ygonf/
&ckdifurf;½kd;wef;a'owGif orkdif;rwifrDacwfOD;vlom;wkdYaexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;usef
&pfygonf/ taxmuftxm;rsm;&½SdEkdifaomae&mrsm;pGm ½Sdygonf/ okdYaomf? jrpfa&? acsmif;a&? rkd;a&?
rD; ponfwkdYzsufqD;írsm;pGmaysmufuG,fcJhygonf/ ukvm;wefjrpf0Srf;? av;NrdKUjrpf0Srf;?'Gg&m0wDjrpf0Srf;
ESifh awmifukef;awmifwef;rsm;wGif orkdifrwiffrDacwfOD;qkdonfrSm ausmufacwfukd&nfñTef;ygonf/
okdYaomfaMu;acwfoHacwfxdwpGef;wpa&;&ygonf/ okdYrSomorkdif;jzpfay:wkd;wufrSKtquftpyfukd
jrifomygrnf/
0rf;a&;twGuf rkqkd;? wHig;tqifhwGif½SdaeNyD;? ausmuf*lrsm;twGif;aexkdif&ao;vQif? ,Ofaus;
rSKtqifhedrfhNyD;ausmufacwfOD;(PALEOLITHIC) ,Ofaus;rSKtqifh½Sdolrsm;jzpfMuygonf/ tenf;i,f
acsmrGwfaom vufeufrsm;okH;pGJvmaomacwfukd ausmufacwfv,f(MESOLITHIC) ,Ofaus;rSK[k
qkdygonf/ arG;jrLa&;pkdufysKd;a&vkyf ukdifwwfvmNyD;? acsmrGwfvSyaomausmufvufeufypönf;rsm;
vkyfukdifwwfvmaomacwfukd ausmufacsmacwf(NEOLITHIC) tqifha&mufNyD[k (ukd;-1/ pm-17)
qkdygonf/
jrefrmEkid if t
H ygt0if ta½SUawmiftm½SwiG f use&f pfaomausmufvufeufrsm;? tk;d cGurf sm;? pm;<uif;
pm;usefrsm;ukdavhvmí? ausmufacwfv,fxdwkd;wufaomvlom;wkdYaexkdifcJhMuaMumif;ukd od&onf/
okdYaomfxkdxufapmí? ausmufMurf;acwfwGifvnf;? jrefrmEkdifiHwGif acwfOD;vlom;wkdYaexkdif
cJhMuaMumif;od&onf/ (jrefrmEkdifiHwGifqkdcJhNyD;aom acwfOD;vlom;wkdYtoufarG;aexkdifykHonf? *sm;Am;?
w½kyf? tdE´d,ajrmufykdif;paom tm½Sta½SUykdif;EkdifiHwkdYü ay:xGef;cJhaom vlom;wkdYESihf wacwfwnf;
jzpfonf[k? jrefrmhausmufacwfudkvma&mufokawoejyKcJhonfhH.L.MOVILIS u(ukd;-2/pm-72)
qkdygonf/) &ckdifa'owGifvnf; ausmufacwfuvlom;wkdYaexkdifcJhMuaom taxmuftxm;rsm;ukd
awGU&ygonf/
(orkid ;f ynm½Sirf sm;u jrefrmEkid if w H 0Se;f vk;H \ ausmufacwfv,fumvukBd C 16000rS BC 5000
twGi;f [kcefYreS ;f Muygonf/) jrefrmEkid if w H iG f ausmufacwfv,fEiS yhf wfoufaom taxmuftxm;enf;
yg;ygonf/ PLEISTOCENE ac:ESi;f cJacwfuv dk eG af jrmufí tcsed uf mvtwefMumanmif;vmaomtcg
ausmufacsm acwfudk BC 5000-rSBC 2000twGif;[k ynm½Sifrsm;owfrSwfMuygonf/
jrefrmEkdifiHwGif ausmufacsmacwfvufeufsrsm;ukd rkd;BudK;oGm;[kac:Muygonf/ ,if;uJhokdYaom
rk;d BudK;oGm;rsm;ukd ajrmufbuf ucsiaf wmifwef;rS awmifbuf Nrdwt f xdvnf;aumif;? ta½SUbuf&rS ;f uke;f
jyifjrifhrS taemufbufoHwGJe,ftxdvnf;aumif; awGU½Sd&ygonf (ukd;-6)/
&ckdifjynfe,ftwGif;ü tqkdygrkd;BudK;oGm;qkdonfukd ajrmufydkif;rSawmifykdif;txdawGU&ygonf/
tcsKdUurk;d BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmuf'g;? ausmufyq k ed [
f yk pHk u
H v
dk u
dk íf ac:ygonf/ xkrd ;kd BudK;oGm;
rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;½Gmrsm;wGif ab;tEÅ&m,fuif;½Sif;onf[k,kHMunfí odrf;qnf;xm;
wwfMuouJhokdY? &ckdifjynfe,fajrmufykdif;aus;½GmtcsKdUwGifrl? aq;buf0ifonf[k,lqí aoG;NyD;aq;
az:pyf&efodrf;qnf;xm;wwfMuygonf/
a'gufwmoef;xGe;f u (&ckid jf ynfe,ftygt0ifjzpfaom) tif'cdk sKid ;f em;uRe;f qG,w f iG ?f ausmufacwf
ok;H qifuh jdk yaomae&m(4)ckudk a½G;cs,fygonf/ ,if;wkYd rmS ?[Gmbif;(HOA -BINH)? bufqeG (f BAC-SON)?
'GefqGe(f DONG-SONG)ESifh qGefr½kHqif(SOMRONG-SEN) wkYd jzpfMuygonf/ ausmufvufeufypön;f rsm;
wGi?f [Gmbif;xufbufqeG u f omvGeo f nf/ qGerf ½kH qifwiG f ausmufvufeufypön;f rsm;acsmrGwí f ?aMu;
ypönf;um; w½kyf[efacwf(BC221-at'D-220)aMu;ypönf;ESifhwHykd;xrf;vkdufonf/ xkdaMumifh'GefqGef
aMu;vuf&mukd [efacwfEiS ahf cwfNydKifowfrw S f ygvQif (ta½SUawmiftm½Swpfcv k ;Hk \ ausmufacwfum;
BC -1000twGi;f ujzpfí? c&pfawmfay:csdew f iG f aMu;avm[macwfoYdk ul;ajymif;onf[, k q
l ygonf/
(uk;d -1/pm-14)
-1/pm-14)/wzefjrefrmEkid if rH jS y'g;vif;*lonfA, D uferfajrmufyidk ;f ]]bufqedk , D rf}} ausmufacsmacwf
ESifhacwfNydKifjzpfí? ta½SUawmiftm½Sausmuf acsmacwfütusKH;0ifygonf(ukd;-2/pm-107)/(,if;tjyif
jrefrmynm½Sifrsm;u? jrefrmEkdifiHausmufacsmacwfwGif? NrdKUjywnfaxmifaexkdifaom ,Ofaus;rSK
tqifhukdrawGU&[k (ukd;-2/ pm-121)qkdojzifh? c&pfray:rDwGif? jrefrmEkdifiHüjrdKUjywnfaxmifrSK
r½Sdao;[kqkdvkdjcif;jzpfygonf/ okdYaomf &ckdifjynftmeE´pNE´ausmufpm (AD-8-&mpk) wGifyg0ifaom
rSwfwrf;ukdavhvmí? &ckdifa'owGifBC-6-&mpkwGif? NrdKUjywnfaxmifNyD;? ,Ofaus;rSKtqifhtwef;
jrifhrm;aeNyDukd od½Sd&ygonf/
jrefrmynm½Sit f csKdUurl jrefrmEkid if w
H iG f ausmufacsmacwfraS Mu;acwfoYdk BC -4000cefYuyifu;l
ajymif;vdr®nf[k rSef;qMuygonf/ ,if;okdYrSef;qonfhtaMumif;jycsufrSm-1976-ckESpfarv(31)&uf
aeYxkwf NEWSWEEK r*¾Zif;yg aqmif;yg;wpfyk'faMumifhjzpfygonf/ ,if;aqmif;yg;wGif? xkdif;EkdifiH
]]Aif;csif;NrdKU}} teD;]]ckd&wf}}ukef;jrifhwGif? a½S;a[mif;okawoewl;az:rSKt&? vuf&majrmufaom
aMu;ypönf;tokH;taqmifrsm;ukdawGU&NyD;? BC-4000ausmfuvuf&mrsm;jzpfonf[k az:xkwfcJhaMumif;
a&;om;cJ h N yD ; ? aMu;acwf u k d t a½S U awmif t m½S r sS y if p wif j cif ; jzpf E k d i f a Mumif ; qk d x m;ygonf /
xkdYaMumifhxkdif;EkdifiHESifhajrw aMumwnf;qufpyfaeonfh jrefrmEkdifiHwGifvnf; aMu;acwfonfBC-
4000cefYuyif pwifbG,f½Sdonf [k ,lqjcif;jzpfygonf/ (ukd;-2/ pm-121)/
w½kyEf idk if b
H ufoYdk vSnMhf unhyf gOD;rnf/ refcsL;&D;,m;awmifyidk ;f ? rGe*f v dk ;D ,twGi;f ykid ;f ? w½kyjf ynf
taemufajrmufyidk ;f ? taemufbufawmifwef;rsm;? w½kyjf ynf\awmifyidk ;f a'orsm;wGif BC-2500cefYu
wnf½cdS o hJ nf?h ausmufMurf;acwf/ ausmufacsmacwf taxmuftxm;rsm;ukd awGU&ygonf/ ,if;acwf
u jrpf0gjrpf0Srf;ü ]],kd}}ESifh]]wkdif}} ,Ofaus;rSKxGef;um;aeNyD;? xkd,Ofaus;rSKukd ]]vef½Sef}}[kac:ygonf/
(ukd;-3/pm-109)/
-3/pm-109)/w½kyfwkdY\yxreef;qufrSm BC-1523 rS 1050 xdMumjrifhcJhaom ]]½Sef}}eef;quf
jzpfygonf/ ,if;aemuf ]]csif}}eef;qufpkd;pHygonf/ BC-202wGifrS [efrif;qufukd pwifygonf/
þtaxmuftxm;rsm;t& w½kyfjynfwGif BC-2500-cefYu ausmufacwfjzpfí? NrdKUjywnfaxmifum?
bk&iftkyfpkd;vmaomacwfrSm BC-1500cefYujzpfaMumif; od&ygonf/
wzeftdE´d,EkdifiHacwfOD;ukd avhvm&efvkdtyfayOD;rnf/ (orkdif;ynm½Sifrsm;u tdE´d,EkdifiH\
ausmufacwfukd BC-10000rSBC-4000xdumvukd owfrSwfygonf/ (ukd;-7/pm-13/)BC-4000cefY
wGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwfokdYul;ajymif;ygonf/ rkd[if*sKd'g½kd(MOHENJO-DARO)ESifh [m&yÜ
(HARAPPA)uJhokdYaomNrdKUBuD;rsm;ay:xGef;cJhygonf/ tdE´d,EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh
ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdE´d,jynftESHYtjym;ü a½S;a[mif;,Ofaus;rSKvlUtzGJUtpnf;rsm;
ay:aygufcJhMuonf/ (ukd;-3/pm-93) -3/pm-93)(orkdif;ynm½SifBuD; H.G WELLS u**Fgjrpf0Srf;rSj'mAD'D,ef;
(DRAVIDIANS)wkdY\,Ofaus;rSKonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rSK? tD*spf,Ofaus;rSKwkdYESifhacwfNydKifxGef;
um;cJzh , G ½f odS nf[k qkyd gonf/(uk;d -8/pm-17)
-8/pm-17)/ (qlar;&D;,ef;wkYd onf BC-4000ausmcf efYuyif a½S;us
í ,Ofaus;aomvlYtzGJUtpnf;ukd xlaxmifcJhMuygonf/(ukd;-3/pm24) -3/pm24)/ qlar;&D;,ef;wkdYukdqufcHaom
tum'D,ef;? abbDvkHeD;,m;ukd0ifwkdufpkd;rkd;cJhaom [pfwkdufrsm;? BC-1200wGif tifyg,mjyefvnf
wnfaqmufcJhaom tmqD;&D;,ef;rsm;onfvnf; qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKukd usifhokH;cJhonf/ (BC-
1500 rwkid rf w D iG f tmqD;&D;,ef;wkYd aMu;eDvufeufrsm;ukd pwifo;Hk pGyJ gonf (uk;d -3/pm-24)/ xkYdaMumifh
qlaA;&D;,ef;,Ofaus;rSKonf BC-4000cefYrS 1200cefYxdxGef;um;cJhaMumif;od&onf/ jyifopforkdif;
q&mwpfOD;uBC-5000cefYwGif tD*spfjynfü ausmufacsmtqifhtwef;½SdNyD[k qkdygonf/ orkdif;okaw
oDwkdYtqkdt&rl? (tD*spfvlrsKd;[k ay:aygufvmNyD;aemuf tD*spfjynfonf BC-2740ESifh 2270Mum;wGif
,Ofaus;rSKtjrifhqkH;tqifhokdYa&muf½SdcJhNyD[k qkdygonf/(ukd;-3/pm-75) -3/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ukd
taMumif;jyKí ,if;wkdYESifhacwfNydKifxGef;um;zG,f½Sdaom **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rSKonfBC-2500 cefYwGif
xGef;um;cJhaMumif;,lq&ayonf/
(jrefrmhausmufacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rSKukd rawGU&[k jrefrmynm½Sifrsm;u
(ukd;-2/ pm-120)
pm-120)qkdygonf/ tapmqkH;NrdKUjyEkdifiH[k okawoDwkdYowfrSwfMuonfh AdóEkd;ysLwkdYum;
oHukdyif aumif;pGmokkH;pGJaeygNyD(uk (ukd;-2/pm-52)
-2/pm-52)? okawoeqef;ppfavhvmcsufrsm;t&rl AdóedK;NrdKUukd
AD-1&mpk twG i f ; upwif w nf a xmif o nf [ k (uk d ; -4/pm-152) -4/pm-152)od & ygonf / ) ok d Y aomf
ausmufacwfrSaMu;acwf okdYul;ajymif;onfhorkdif;uGif;qufukdum; raz:xkwfekdifMuao;ay/
(jrefrmEkdifiHwGifBC-4000cefYuyif aMu;acwfokdYul;ajymif;cJhrnf[krSef;qMuaomfvnf;BC-2000
cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfhtaxmuftxm;rsm;awGU&ygonf(uk (ukd;-3/pm-45)
-3/pm-45)/
(a'gufwmQANUNGOu? &ckdifESifhppfwaumif;a'owkdYrS awGU&aomausmufacsmacwfypönf;rsm;ukd
BC-2000rwki D k (uk;d -9/pm-32)
d rf [ -9/pm-32)owfrw S o f nf/) vlUorkid ;f onf ausmufacwf/ aMu;acwf? oHacwf
ponfjzifh? tqifhqifhwkd;wufvmonfrSmrSefaomfvnf;? wae&mESifhwae&mwNydKifeufwnf; wkd;wuf
ajymif;vJcJhonfr[kwfyg/ tcsKdUvltzGJUtpnf;uapmí? tcsKdUvltzGJUtpnf;u aemufusygonf/ ESpf
aygif;axmifESifhuGmí uGmjcm;vQuf? ajymif;vJwkd;wufonfvnf;½Sdygonf/
tdref ;D csif;rsm;taMumif;ajymNyD;í? &ckid af 'otaMumif;ajymygrnf/ &ckid jf ynfe,ftwGi;f ajrmufyidk ;f
ESifh awmifykdif;wkdYwGif ausmufacwfvufeufrsm; awGU½SdaMumif;qkdcJhygNyD/ (1886-ckESpfu ppfwaumif;
e,f oD'guGe'f g (SITAKONDA)awmifuek ;f teD;rS &½Scd ahJ om ausmuf'g;½Sno f nf? &ckid af 'owGif awGU&
aom ausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfNyD; BC-2000rwkdifrDujzpfaMumif; qkdygonf/
(ukd;-9/ pm-32)/ tDE´,? w½kyf?jrefrm? ,kd;',m;? ta&SUawmiftm½S? ppfwaumif; ponfhtdrfeD;csif;
rsm;rS taxmuftxm;rsm;? orkdif;ynm½Sifrsm;\tqkdrsm;ESifh wkdufqkdifMunhfygu? BC-2000cefYu?
&ckdifjynfwGifausmufacsmacwfonf ,Ofaus;rSKxGef;um;cJhonf[kqkdvQif,kwådrwef[krqkdomacs)/
&ckdifjynfe,ftygt0if jrefrmEkdifiHwGif a½S;a½S;umv ausmufacwfvlom;wkdY\ trsKd;tEG,fESifh
pyfvsOf;í? ynm½Sifrsm;t,ltq tenf;i,fuGJvGJMuygonf/ okdYaomfvnf; ausmufacsmacwfrwkdifrD
ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;wGif? ,ckaexkdifMuaom vlrsKd;rsm;\ a½S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckvkH;ysHU
ESHUcJhonf[k ynm½SifwkdYqkdMujygonf/ ,leefESifh wdbufe,fpyfwkdYonf xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'o
jzpfonf[kvnf; ,lqMuygonf/ ,if;a'orS tma&SUawmiftm½SwcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\
,Ofaus;rSKt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGiv f ;Hk wGif awGU&onf[q k Mdk uonf/ ,if;acwfu vlO;D acgif;cGH
wkdUukdavhvmMunhf&m? a½S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf?eD*½GdKufrsKd;qufESifh MopBwdKvGKdufrsKd;quf[lí?
t"dursKd;qufBuD;(3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m,SufaeonfukdawGU&onf/(ukd;-10pm-13) 10pm-13)/
okYd aomf(ygarmu©C.S.COONurlausmufacwfv,fEiS hf ausmufacsacwfwiG ?f jrefrmEkid if t H ygt0if ta&SU
awmiftm½SwcGifvkH;onf? MopBwdKvGdKuf(AUSTRCLCID) rDvmeDqD,rf(MELANESIAN)?eD*&ufwkd
(NEGRITTO)ESir hf eG *f v dk KdG uf(MONGOLOID)rsKd;&if;rsm;[kav;rsKd;wnf½adS Mumif;? okYd aomfa½S;tcgu? rGe*f dk
vGdKufwkdYpdrfY0ifrSKenf;yg;cJhaMumif;? vuf½Sdta&SUawmiftm½SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif rGef*kdvGdKufrsKd;&if; toGif
o@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rSKrSm? rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJh onf[kqkdygonf/
(ukd;-11/pm-161)/
a'gufwmS.K.CHATTERJI u orkid ;f rwifraD cwfwiG ?f &ckid pf pfwaumif;a'oü MopBwdKtm½S&ckid f
EG,rf sm;ESihf w½kyw f b d ufE, G rf sm; aexkid cf MhJ uonf[k twdtusa&;ygonf/ okYd aomfacwfopfoak woD
rsm;url&ckdifwkdYonf wdbuftEG,fzGm;rsm;omjzpfonf[k qkdMuygonf/ a'gufwm QANUNGOu
]]&ckid v
f rl sK;d wGif Mo"MwpfaoG;yg0ifonfurdk jiif;Ekid yf g(uk;d -9/pm-32)qkjd yefygonf/ þtcsuu f dk qef;ppf
&ayrnf/
(okawoDrsm;,lqxm;MuonfrSm MopBwdKvGdKuf(okdYr[kwf) a½S;ajy;MopBwdKvGdKufwkdYonf? &ckdif
ppfwaumif;e,fajromru ta½SUawmiftm½SwcGifvkH;ü ysHUESHUaexkdifcJhMuonf[líjzpfonf/ ausmuf
acwfumvwGif MopBwdKtm½SbkdY?em*gvef(NAGALAND)rPdyl&(MANIPUR)?ucsm(KACHAR)?Bwdyl&
(TRIPURA)? rD Z k d & rf (MIZORAM)?ppf w aumif ;(HITTAGONG)ES i f h &ck d i f (ARAKAN)a'orsm;wG i f
vSnhfvnfaexkdifcJhMuonf(uk (ukd;-9/pm-32)
-9/pm-32)/pl;xkd;pkdufysKd;enf;ukd wwfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJ
vkdufjcif;? om;ig;½Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[kvnf; ,lqMuygonf/ rD;ukdrawGUrD/ tokH;rjyK
wwfrDuqkdvQif om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aomvl½kdif;rsm;jzpfcJhMuonf/ tcsKdU&mZ0ifrsm;wGif az:jyaom
]]&u©rsm;}} qkdonfrSm xkdolwkdYukd &nfñTef;jcif;jzpfygonf/)
tcsKdUaomokawoDrsm;u &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifolrsm;teuf rGefvlrsKd;rsm;vnf;yg0if
onf[kqkdMuonf/ olwkdYonf &ckdifurf;ajcwGif aexkdifMuonfh MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESihf awmifbufrsm;okYd armif;xkwí f aexkid cf MhJ uonf[, k q
l Muonf/ rGew f Ydk onf jrefrmEkid if tH v,fyidk ;f
vGifjyifESifh rkwåryifv,fauGUywf0ef;usifukdBuD;pkd;cJhMuNyD;? crm(&mZ0ifrsm;wGifvmaom*Rrf;ppfonf
rsm;)wkYd 0ifa&mufwu dk cf u dk rf KS aMumif?h jrefrmEkid if t H aemufawmifbuf yifv,furf;½k;d wef;(jrpf0uRef;ay:
a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdY qkwfcGgcJhMuonf[kvnf; ,lqMuygonf(uk (ukd;-9/pm-34)
-9/pm-34)/
tcsKdUurl&ckdifa'owGif acwfOD;aexkdifoGm;olrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[k ajymqkdMuygonf/
okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukad vhvmaomtcg ]]eD*&ufwYdk udk N'mAD;'D;,ef;[lívnf; qkMd uao;&m}}
[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYESifh}}[kvnf;aumif; (ukd;-2/ pm-114)qkdMu
onfuadk xmufí? eD*&ufwq dk o dk nfrmS N'mAD;'D,ef;rsm;yifjzpfí MopBwpfE, G 0f if rGecf rmwkYd \rsKd;&if;jzpf
onfukdawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;ynm½Sifrsm;u rkwårauGU0ef;usifwGif rGefwkdYonfeD*&ufwkdrsm;ukd
wkdufckdufcJh&ao;onf[kqkdjyef&m (ukd;-1/pm-81)rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYESifh aoG;aESmzl;aom
MopBwdKvGdKufrsm;jzpfMuNyD; aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf; a&m,SufcJhaMumif; avhvmawGU½Sd&
ygonf/ bmompum;eD;pyfí MopBwpftyk pf w k iG f rGecf rm[kajymqkad eMuaomfvnf; rGeEf iS chf rmum;vlrsK;d
csif;reD;pyfaMumif; ynm½Sifrsm;a&;om;ygonf/ (ukd;-1/pm-86) -1/pm-86)/ MopBwpftkyfpkwGif eD*&ufwkd[k
ac:qkdxm;aom rGefcrmwkdYrSm MopBwdKtm½Srsm;jzpfí? qvkH? rav;? tif'kded½S?rDaved½S? ykdvDed½SwkdYrSm
MopaBw;eD;½Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a½S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf tdEd́,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS 0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC-5000cefYwGif tdEd́,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifMuNyD;jzpfygonf/ okawoDrsm;u,if;wkdYukd
Xmaewkdif;&if;om;N'AD;'D;,ef;rsm;[k qkdMuonf/MopBwdKvGdKufwkdYonf tdE´d,?&ckdif?jrefrmESifh ta½SU
awmiftm½Sa'oukdausmfvGefí MopaBw;vswkdufxd ysHUESHUaexkdifMuygonf/ (ukd;-12/pm-148^9)/
S.K.CHATTERJIuMopBwpfrsKd;qufrS rGefwkdYonf txufyguJhokdY taemufrSta½SUokdYoGm;onf[k
qkdygonf/ G.H.LUCEurl rGefonf ta½SUrStaemufokdYoGm;onf[kqkdygonf/
rnfokdYyifjzpfap? rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom eD*&ufwkd(ac:) j'mAD;'D;,ef;(okdYr[kwf) MopBwdKtm½S
tEG,f0ifwkdY &ckdifa'oukda&muf½SdcJhonfrSm okawoDwkdYrjiif;y,fMuyg/ ,if;wkdYa&muf½SdcJhMuonfrSm
BC-1500cefYujzpfygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmaomtcg? &ckdifa'owGif ,if;wkdY
rwkdifrD½SdESifhNyD;jzpfaom MopaBw;eD;½Sif;rsm;ukd wkdufxkwfcJh&onf/ rGefwkdY\rsKd;&if;rSm BopBwdKtm½S
jzpfaomaMumifh &ckdifa'o\ausmufacsmcwftqkH; aMu;acwf,Ofaus;rSKtponf MopBwpf,Ofaus;
rSKjzpfonf[k ,lqygonf/
BC-2500 cefYu**Fgjrpf0Srf;ü N'mAD;'D;,ef;wkdY ,Ofaus;rSKtqifhjrifhrm;pGmxGef;um;cJhMuaMumif;
qkcd yhJ gNyD/ BC-2000 ESihf BC-1500Mum;umvwGif taemufbufrS tm&d,ef(ARYAN)wkYd0ifa&mufwu dk f
ckdufvmojzifh tdEd́,EkdifiHajrmufykdif;rS j'mAD;'D;,ef;trsm;pkrSm ta½SUbufokdYxGufcGgcJhMuonf/ ,if;wkdY
onf tvkH;t&if;ESifh0ifvmojzifh &ckdifa'orS MopaBw;eD;½Sif;wkdYqkwfcGgcJhMuygonf/ okawoDrsm;
a&;om;csufrsm;ukd qufpyfMunhfaomtcg tdE´d,ta½SUzsm;EdkifiHrsm;okdYxGufcGgMuaom a&S;OD;j'm;AD;'D;
,efwYdk &ckid af 'oukd jzwfoef;oGm;MuNyD;aemuf? aemufq;Hk tokwt f aejzifh &ckid af 'ookYda&muf½í dS ? tajccs
umaexkdifcJhMuonfrSm BC-1000cefYujzpfrnf[k rSef;q&ygonf/ a'gufwm(CHATTERJI)ajymaom
MopBwdKtm½SqkdonfrSm ,if;j'mAD;'D;,ef;rsm;ukd qkdvkdjcif;jzpfygonf/ rGefwkdY\rlvrsKd;qufjzpfygonf/
xkYd aMumifo h rkid ;f rwifraD cwfu &ckid af 'owGif rGew f Ydk aexkid cf MhJ uonf[q k jdk cif;rSm jzpfEidk b
f ,
G ½f ydS gonf/
rGefwkdY\a½S;acwfuyifoDqkdvmcJhaom om;acsmhaw;rsm;wGif ,if;wkdY\ZmwdXmaerSm tdEd́,ta½SUbuf
urf;ajcrS ukd&mrefa';vfa'ojzpfonf[k az:jycsufrsm;yg½Sdygonf/ rGefwkdYonfta&SUawmiftm½SwcGif
ysHUESHUatmifoGm;Muygonf/ c&pfESpfqef;pwGif jrefrmEkdifiHtwGif; jyefvnf0ifa&mufíjrefrmEkdifiHtv,f
ykdif;ESfih rkwårauGUywf0ef;usifukdpkd;rkd;cJhygao;onf/ ysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? xkdif;EkdifiHbufokdY
jyefvnfqkwfcGgí? AD-6-7&mpkrsm;twGif;]]'Gg&m0wD (DWARWADY)ESifh ]]avmyl&D}}(LOPBURI)uJhokdY
aom ,Ofaus;rSKtqifhjsrifhonfhNrdKUBuD;rsm; wnfaqmufcJhMuygao;onf/
tdE´d,EkdifiHorkdif;rwifrDacwfwGif tkd;vkyfief;twwfESifh? qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;? xkdrSwqifh
avSum;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;? ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm;pwifcJhMuNyD;? xkdrSwqifhta&SUawmif
tm½SwcGifysHUESHUcJh[ef½Sdayonf/(ukd;-12/pm-149)/j'mAD;'D;,ef;wkdY&ckdifurf;ajcokdY0ifa&muftajccsNyD;
onft h csdewf iG ?f aqGrsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;rSaus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rSKvlUtzGUJ tpnf;okYd wjznf;jznf;ajymif;
vJaecsdefjzpfonf[k ,lq&ygonf/
tcsKdUaom&ckdif&mZ0ifrsm;u tmeE´pNE´ausmufpmvm tapmqkH;NrdKUjywnfaxmifcsdefjzpfonfh BC-
6-&mpkxufapmí? BC-3325xdaz:jyMuygonf/ okawoDOD;csefxGef;url? a&S;a0omvD jA[®P&mZm
rif;vufxufukd BC-5315xda&S;usí wGufjycJhygonf/ þrQumv½SnfvQm;cJhonfrSm? ausmufacwf?
aMu;acwf? oHacwfponfjzif?h tqifq h ifuh ;l ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½mG i,frsm;avm[kawG;awmbG,f
jzpfygonf/ ,if;acwfuvlwkdYonf OD;pGmaqGrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;rsm;jzifh tkyfpkvkdufaexkdifcJhMuayrnf/
aemifwGifvlrsKd;pkvlUtzGJUtpnf;tjzpfaygif;pnf;í pnf;vkH;rdum,Ofaus;rSKw[kefxkd;wkd;wufvmjzif;
jzpfonf[k ,lq&ygonf/ "n0wDjynfwnfaxmifrdonfhtcsdefwGifum; vlrsKd;pkwpfpkvkH;pnf;vkH;rd
um ,Ofaus;rSKtqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
(tmeE´NE´ausmufpmukdtajccHíajym&vQif ? "n0wDNrdKUukd BC-6-&mpkwGifwnfaxmifonf[k
ajym&ygrnf/ ausmufpmyg BC-518rS AD-370xd rif;qufukd? "n0wDrif;quf[k qkd&ygrnf/
ausmufpmygrif;rsm;\trnfrsm;rSm ygVdokdYr[kwf ouú#ppfppfrsm;r[kwfí tdE´d,,Ofaus;rSKpuf&dyf
rxifao;[k(uk;d -1/pm-72)[k a'gufwmoef;xGe;f a&;onf/ PAMELA GUTMAN-uvnf; tdE, d´ trnf?
ouú#trnfr[kwf[k (ukd;-14/pm-39)qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSmaocsmygonf/ ,if;
tcsdef urGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'ookdYra&mufMuao;yg/ BC-1000cefYurS w½kyfjynfta&SUykdif;
]]ukdukdaemf}}KOKONORt&yfrSawmifbufokdYqif;vm&m BC-6-&mpkcefYwGif &ckdifa'ookdYa&muf½SdEkdif
bG,fr½Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg yxrqkH;rif;qufonf? **Fgjrpf0Srf;rSa&mufvmaom
j'mAD;'D;,ef;wkdYwnfaxmifcJhonfh rif;qufjzpfonf[k qkd&ygrnf/)
TIBETO-BURMAN[kac:aom wdbufjrefrmEG,f rGe* fv dk KdG uw
f Ydk a½S;uaecJzh ;l aomt&yfonf? w½kyf
EkdifiHtaemufajrmufbufESifh? wdbufjynfta½SUajrmufbuf½Sd uefpke,frS ]]axmifjrpf0Srf;}}jzpfygonf/
BC-2000cefYu xkda'owGif ausmufacwfaESmif; ,Ofaus;rSK½Sdaeygonf/ acwfcsif;NydKifvQif omvGef
olr½SdavmufatmifolwkdYjyKvkyfaom tkd;cGufrsm;tqifhtwef;jrifhygonf/ olwkdYukd w½kyfwkdYu ]]csdtef}}
[kac:ygonf/ w½kyfwkdYu rMumcP vma&mufwkdufckdufojzifh? wdbufjynfta½SUajrmufbufjrpf0g
jrpfzsm;cH&mt&yfESifh ]]ukdukdaemf}}okdYajymif;a&TUMuygonf/(ukd;-1/pm-107)/ BC-1000cefYwGif w½kyfwkdY
vma&mufaESmuf,Sufjyefojzifh awmifbufokdYajymif;a&TUvmMuygonf/ ,if;rGef*kdvGdKufrsKd;&if;rS
tcsKdUvlrsKd;EG,frsm;rS wdbufjynftwGif;0ifa&mufcJhMuNyD;? tcsKdUrSm tdE´d,EkdifiHwGif;okdY ajrmufbufrS
0ifa&mufMuonf/ tcsKdUum;jrefrmEkid if aH jrmufzsm;½Sd oHviG Ef iS rhf aJ cgifjrpfzsm;a'owGiaf exkid Mf uygonf/
tcsKdUvlrsKd;EG,fpk (TRIBES)rsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmMuNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmf
um r*pwkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhMuygonf/
þae&mwGit f wdtusajymp&mwpfc½k ydS gonf/ wdbufjrefrmrsKd;pdww f iG ?f wdbuf[rd 0EÅm? ajrmuf
tmoHESifh tmoHjrefrm[k rsKd;cGJ(3)rsKd;yg0ifygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?ouf? ucsif?
jrefrmESifhvkdvkd?[lívlrsKd;EG,f(6)rskKd;½Sd&m? &ckdifvlrsKd; (RAKHINE NATIONALITY)onf jrefrmrsKd;EG,fpk
(TRIBE)wGifyg0ifonf/ ,aeY&ckdifvlrsKd;[kqif;oufvmaprnfh xkd]]a½S;OD;&ckdifrsm;}}onf BC-1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif; pkefqif;ír*"wkdif;xdysHUESHUaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdY tkyfpkokH;pk
wGif yg0ifygonf/
qufí½Sif;ygOD;rnf/ xkdoHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'orS rGef*kdvGdKufwkdYtkyfpkokH;pkcGJMuygonf/ a½S;
OD;&ckdifwkdYyg0ifaom tkyfpkBuD;wpfpku? wDbuf? tdE´d,? tmoHponfYtaemufbufokdYcGJxGufygonf/
tjcm;vlrsKd;EG,frsm;teufrS jrefrmvlrsKd;EG,fpkESifh tcsKdUaomvlrsKd;pkwkdYu jrefrmEkdifiHta½SUajrmufbuf
]],kef*fcsef(YONGCHANG)}}a'ookdYajymif;a½TUygonf/ oufvlrsKd;EG,frsm;/ csif;vlrsKd;EG,frsm;?
ucsifvlrsKd;EG,frsm;rSm ,if;ae&mwGifusefaecJhygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpk0ifrsm;teufwGif jrefrmEkdifiHwGif;okdYtapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiH
twGif;ESifh tjyifwGifae&mtus,fjyefYqkH;pwif,lolrSm oufvlrsKd;EG,frsm;jzpfonf/ c&pfESpfrwkdifrD
uyiftmoH? rPdyl&e,frsm;tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifhtv,fykdif;ajrjyeftxd 0ifa&mufcJhMu
ygonf/ orkid ;f rSww f rf;rsm;t&? BC-138wGit f ok;H jyKaeNyDjzpfaom w½kyt f Ed ,d´ vrf;rBuD;ukd taMumif;
jyKí Ak'¨bmom,Ofaus;rSKukd&½SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&yg
onf(ukd;-5/pm-16)/ AD-1&mpkwGifwnfaxmifonfh AdóedK;ysLrsm;xuf ykdíapmpD;pGma&mufygonf/
oufwkdYaemufrS rMumrDcsif;vlrsKd;EG,frsm; [l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fajrukdjzwfí 0ifvmyg
onf/em*awmifwef;?csif;awmifwef;rsm;xdysHUESHU½kHrQru? awmif;ykdif;csif;wkdYrSm oHwGJc½kdifxda&mufatmif
&ckdif½kd;rukdpkefíqif;Muygonf/ c&pfESpfqef;puysLrsm;0ifa&mufvmonfhtcg? oufwkdYonf jrefrm
EkdifiHtv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfoGm;NyD;? &ckdifajrmufzsm;a'orsm;ESifh? jrpf0uRef;ay:a'orsm;
okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD-9&mpkwGif ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832)ESifh (a'gufwmoef;xGef;urGefwkdY\NrdKU[k,lq
í? a'gufwmLUCE ua½S;yJcl;NrdKU[k,lqaom)]]rJcsef(AD-835)ukdeefausmifwkdY0ifa&mufzsufí? ,if;wkdY
tiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfe,fukd pwif0ifa&mufaexkdifonf[k a'gufwm
LUCE upGp J NJG rJNrJ,MHk unfonf/ rGew f Ydk uawmifbufrw k rå auGUbufoYdk qw k cf gG ygonf/ ysLwkYd um;ESpaf ygif;
500cefYtwGif; jrefrmrsm;twGif; ysHUESHUaysmufuG,foGm;ygonf/
txufwiG af z:jycJo h nft h wkid ;f a½S;OD;&ckid rf sm;tygt0ifrsm;pGmaomrGe*f v dk KdG ufwYdk onf a½S;OD;jrefrm
rsm;ESifhBC-500cefYuvrf;cGJí tdE´d,ekdifiHta½SUykdif;a'ookdY0ifa&mufoGm;onfhftcg tdE´d,ekdifiHwGif
tm&d,ef ,Ofaus;rSKuvTrf;rkd;xm;NyD;jzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rSKu rGef*kdvGdKkuf,Ofaus;rSKxufykdí
tqifh twef;jrifhrm;ygonf/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tm&d,efwkdYESifh a&m,SufaexkdifcJhMuNyD;?
tm&d,ef,Ofaus;rSK ukv d ufcu H sifo
h ;Hk Muygonf/ a'gufwmS.K.CHATTERJI urGef*kdvGdKufwkdY0ifa&muf
vm&mvrf;aMumif;ukd ta½SUbufESifhajrmufbuf[kaz:jyygonf/(udk;-13/pm-86) -13/pm-86)/ a½S;a[mif;acwf
aumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf ,if;a'orsm;wGif
yg0ifonf (uk;d -2/pm-148) -2/pm-148)/ tm&d,efwYdk EiS ahf oG;aESmí? ,SOw f aJG exkid af omrGe*f v dk KdG ufwYdk udk orkid ;f q&m
wkYdu]]tif'rdk eG *f v dk KdG u
k f (INDO-MONGOLOID)}}rsm;[kac:Muygonf/ ,if;tif'rdk eG *f v dk KdG uw
f Ydkonf tm&d,ef
wkdY\ trsKd;av;yg;ZmwfcGJjcm;rSKwGif cwåd,rsKd;wGif yg0ifMuygonf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYukd a½S;acwf
&mrm,e? r[mb&wusrf;rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}}(KRATA)[kaz:jyxm;ygonf/ ,if;cwåd,rsm;onf
tkyfcsKyfol vlwef;pm;rsm;jzpfvmí ousomuD0ifrsm;[k ac:wGifcJhMuygonf/
tqkdygtif'kdrGef*kdvGdKuftEG,f0ifvlrsKd;pkrsm;teuf trsm;pkonf tm&d,efbmompum;ajymaom
[dE´Lrsm;jzpfvmMuí? [dE´L,Ofaus;rSKe,fy,ftwGif;okdY rSefrSefaygif;pnf;0ifa&mufcJhMuygonf/ tcsKdU
rlum;tdE´d,tu©&mudkokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifcJhMuonf[k tcsKdUokawoDrsm;
(ukd;-13/pm-88)
-13/pm-88)/a&;om;Muygonf/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onfyif/ cwåd,trsKd;trnfomuD0if
rif;rsK;d EG,rf sm;jzpfMuygonf/ a0omvDrv S pä0rD sm;ESi/hf a½S;a[mif;acwf? a'0'[? aumvd,? uydv0wf
jynfwYdkrS ? a*gwrAk'\ ¨ trsK;d tEG,rf sm;jzpfMuaom omuD0ifrsm;onfyifvQi/f rZösrd a'oücwå, d trnf
cH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef*kdvGdKufppfppfrsm;(okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh
tm&d,ef? j'mAD;'D,ef;?MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpfrnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKuf
rsm;jzpfonf[k THE CULTURALHERITAGE OF INDIAusrf;q&mu a&;om;ygonf/
tdE´d,wGif tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukv d nf;aumif; ajymqkMd uonf/ eDayg(NEPAL)Ekid if ½H ?dS rGe*f v dk KdG uftEG,0f if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsK;d
pkonftdE´,tu©&mukdokH;í? rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;½Sdonf/
xkYd jyifa*gwrAk'y¨ iG Nhf yD;aemuf BC-324-308wGif pk;d pHaom pE´*w k rf if;vufxufwiG f tdE, d´ uku
d sL;ausmf
vmonfh r[mtvufZE´m;ukdwkdufckduf&ef ppfwyfrsm;zGJUpnf;onfhtcg rGef*kdvGdKufEG,frsm;jzpfaom
ud&mwrsm;yg0ifcJhbl;ygonf/ xkdYaMumifha½S;acwfjrefrmEkdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGif
vnf;? xkduJhokdYyiftm&d,efbmompum;ESifhtwl? ,Ofaus;rSKukdvufcHajymqkdolrsm;a&m/ rdrdwkdY\&if;
jrpfrGef*kdvGdKkufbmompum;ajymqkdolrsm;yg? a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(uk (ukd;-2/pm-154)
-2/pm-154)/
tif'kdrGef*kdvGdKkuf[kac:aom cwåd,trsKd;tEG,frsm;teufrS a½S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;
0ifa&mufvmonf[k twdtusajymEkdifonfhumvrSm AD-3&mpktwGif;ujzpfygonf/ tb,faMumifh
qkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'owGifa&muf½SdaeNyDjzpfonfh
taxmuftxm;rsm;½SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta½SUbufurf;rS em**sLeduGef'ga'owGif
AD-3&mpkua&;xkd;cJhaom ausmufpmwpfcsyfü oD[kdVfrSax&0g'&[ef;awmfrsm;omomemjyKc&D;xGufcJh
onfa'orsm;ukdaz:jy&mwGif ]]ud&mwa'o}}vnf;yg0ifonfukdawGU&ygonf/ ,if;tcsdefu ,if;
ausmufpmwGif az:jyxm;aom ud&mwa'oqkdonfrSm]][dr0EÅmawmif\awmifbufeDayg? blwefe,f
rsm;rSpí tmoH? rPdyl? ppfwaumif;? &ckdifurf;a'oESifh jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0uRef;ay:xd}} jzpf
aMumif; okawoDrsm;u? r[mom&wusrf;? [m&d0Housrf;? rmua@;,yl&mrfusrf;? AD-150cefYu
wkdavrD(PTOLEMY)\rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;íjyqkdxm;MuNyD;jzpfygonf(uk (ukd;-15/pm-15) (ukd;-9/
-15/pm-15)/(uk
pm-51)
pm-51)/ a½S;OD;&ckdifwkdYonf tm&d,ef,Ofaus;rSKESifhtwl/ *kyÜwtu©&m? ouúwbmomta&;tom;
wkdYukdonfaqmifcJhMuygonf/ a½S;OD;&ckdifrsm;onf rGef*kdvGdKufrsm;jzpfí? tdE´d,EkdifiHwGif tm&d,efwkdY
ESifh a&m,Sufaexkdifum tm&d,ef,Ofaus;rSKukdvufcHusifhokH;cJhMuaomfvnf;? tm&d,efbmompum;
ukd ajymif;vJajymqkdjcif;r½SdcJhyg/ rdrdwkdY\rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukdom jyKpkysKd;axmifajymqkdcJh
Muolrsm;jzpfygonf/ okdYaomf AD-3&mpktwGif;u &ckdifa'ookdY rlv&ckdifrsm;0ifa&mufonfhtcg?
txufwGifjrefrmokawoDtcsKdUawG;qcJhouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;
vnf; a&m>yrf;ygvmcJhrnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY0ifa&mufvmNyD;aemuf &ckdifjynf
wGif ½Sd&if;pGJjzpfaom j'mAD'D;,ef;rif;quf(tmeE´pNE´ausmufpmyg yxrrif;qufukdqkdvkdygonf)ukd
jzKwfcsum AD-370wGif ]]'GifpjE´}}tp½Sdaom tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukd pwifwnfaxmifonf[k,l
qygonf/ ,if;wkdYwnfaxmiftkyfpkd;cJhaomNrdKUawmfonf a0omvDNrdKUjzpfaomaMumifh? ,if;rif;quf
onf tdE´d,EkdifiHa0omvDjynf ousomuD,tEG,f0if rif;rsKd;rif;EG,frsm;r[kwfcJhvQif? a0omvDjynf
wGiaf exkid cf MhJ uum? tm&d,ef,Ofaus;rSKukv d ufcu H sifo
h ;Hk í? rGe*f v
dk KdG uf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmif
ajymqkdaecJhMuaoma½S;OD;&ckdifrsm;rSwyg;tjcm;rjzpfEkdifay/ tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY &ckdifjynfukdatmifEkdif
NyD;aemuf½Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? tif'kdrGef*kdvGdKkufrsm;twGif a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG, fo Gm;ygonf/ xkdYa Mumifh& ckdi fvlrsKd ;rsm;wG if MopBwpf aoG ;ygonf [l aoma'guf wmS.K-
CHATTERJIESifha'gufwmS.B.QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;rSm ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD-3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifjynftwGif;okdY tokwfvkduf/ tokwf
vku d 0f ifa&mufcMhJ uygonf/ tif'rdk eG *f v
dk KdG ufwYdk onf AD-6&mpkwiG f wpfBudr0f ifa&mufcNhJ yD;]]0Dwpd NE´rif;}}
ukdNzKwfcsmum]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuonf/ AD-729aemufykdif;wGif tmeE´pNE´rif;uG,fvGefNyD;aemuf
AD-8&mpktwGif; tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYtvkH;t&if;eSifh0ifa&mufwkdufckdufcJhMuNyD; AD-788wGif ]]r[m
wkdif;pNE´rif;}}ukdeef;wifcJhMujyefygonf/ r[mwkdif;pNE´rif;onf ESpfaygif; 50cefYMumanmif;onfh ppfyGJ
twGif;üysufpD;oGm;cJhaoma0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfjyKjyifcJh&[ef½Sdygonf/ AD-10&mpkwGif rGef*kd
vGdKufwkdYaemufqkH;tBudrf0ifa&mufwkdufckdufNyD; a0omvDNrdKUawmfukdzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdY
0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf? ½Sd&if;pGJvlwkdYa&m,SufaexkdifvmMu&m ,aeY&ckdifvlrsKd;
rsm;qif;oufcJhMuNyD;? rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;vm&mrS? vuf½Sd&ckdifbmom
pum;wkdifatmif zGHUNzdK;wkd;wufcJhygonf/
þokdYqkdvQif vuf½Sd&ckdifbmompum;onf jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rS Armpum;ESifh tb,faMumifh
eD;pyfae&ygoenf;[kar;bG,f½Sdygonf/ tusOf;tm;jzihfqkd&vQif ArmESifh&ckdifwkdYonf rlvrGef*kdvGdKuf
&if;jrpfrSqif;oufvmMuNyD;? jrefrmvlrsKd;EG,fpk(MYANMAR TRIBES)wpfckwnf;wGif twlaexkdifcJhMu
í&if;jrpfbmompum;wlnDjcif;? vlrsKd;EG,fpkwpfckwnf;aexkdifcJhMujcif;? AD-10&mpkcefYrSpí taemuf
bufEidk if rH sm;ESit
hf quftoG,ef nf;yg;cJNh yD;? ta½SUbufjrefrmjynftv,fyidk ;f ESio hf mqufqrH KS ykrd rdk sm;jym;
vmjcif;wkdYaMumifhjzpfonf[kqkd&ygrnf/ yk*Hacwfausmufpmrsm;wGif &ckdiftokH;tESKH;? &ckdiftoHrsm;yg
0ifaeonfuvnf; taxmuftxm;jzpfygonf/ AD-6&mpkrwkdifrDu &ckdifbmompum;ajymí? *kyÜw
tu©&m? ouú#?ygVdbmomwkdYa&;om;aom a½S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm; oHwGJc½kdifxda&muf½SdaeMuygNyD/ ivkH;
armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom &ckdiftrnfukdAsnf;ESifho&wGJí a&;om;aeonfhtaxmuftxm;awGU
&ygonf/
a½S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygif;rsm;pGmaecJhMuNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rSKudk vufcH
usifoh ;Hk cJMh uaomfvnf;? tm&d,efbmompum;ajymqko d mG ;aom vlrsKd;pkrsm;wGif ryg0ifyg/ rdrw d Ydk \&if;
jrpfbmompum;uko d m ajymqkcd MhJ uygonf/ xkpd Ofuajymqkcd ahJ om &ckid b
f mompum;onf ,aeYajymqkd
aeMuaom &ckdifbmompum;ESifh wax&mwnf;rwlnDonfhtjyif? ]]&ckdif}}[kaomtrnfukdvnf; r&½Sd
ao;yg/ vuf½Sd&ckdifbmompum;onf a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmifajymqkdvmcJhonfYrGef*kdvGdKuf&if;jrpf
bmompum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaom bmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;ryaysmufap&ef/ rdrdwkdY,kHMunfaom Ak'¨omoem
ryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;armhvmaom? jA[®P0g'Drsm;pkd;rkd;vmaom AD-3-4-5&mpk
rsm;twGif;rSpí tdE´d,ta½SUzsm;a'o ppfwaumif;e,fajrukdjzwfoef;um &ckdifurf;ajrmifa'o
okdYajymif;a&TUtajccsvmMuaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd usef&pfaomr*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}
[kac:í? olwkdYaexkdifaome,fajrukd ]]&u©dwyl&}}okdYr[kwf]]&u©yl&}}[kac:qkdcJhMuygonf/
xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom ]]&du©dw}}[laomyk'fukdtpGJjyKí ]]&u©dw}} ]]&u©dKuf}}]]&u©dKif}} ]]&ckdif}}[k
ajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
okdYaMumifhuRefawmfwkdY&ckdifvlrsKd;rsm;onf MopMwpf(okdYr[kwf)j'mAD;'D;,ef;aoG;ygaom tif'kdrGef*kd
vGdKufrsm;rS qif;oufvmolrsm;jzpfNyD;? vuf½Sd&ckdifbmompum;rSmvnf;? a½S;OD;&ckdifrsm;jyKpkysKd;axmif
&mrSzGHUNzdK;wkd;wufvmcJhonfhrGef*kdvGdKuf&if;jrpf bmompum;rSqif;oufzGHUNzdK;vmaombmompum; jzpf
aMumif;wifjytyfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1)acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969-&efukef) a'gufwmoef;xGef;
(2)tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ (1983) vrf;pOfygwD
(3)urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm;-y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(4)AdóEkd;NrdKUa[mif;ESifhorkdif;tjrif OD;b½Sif
(wuúokdvfynmya'ompmapmif wGJ(1)? ykdif;(3)1966-pufwifbmv)
(5)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm;(1988) xGef;a&Tckdif
(6)The New Stone Age of Burma (Working Peoples' Daily 29/3/64) Prof: Nyi Nyi
(7)The Story of Indo-Pakistan (Karachi-1969) S.F. Mahmud
(8)The OutLine of History H.G.Wells
(9)A History of Chittagong (vol-1)(Chittagong University 1988) S.B.Qanungo
(10)The Making of South East Asia (Landon-1966) G.Coedes
(11)The Living Races of Man (London-1965) G.S Coon
(12)The History and Culture of Indian People (Vol-1)(London-1952) S.K Chatterji
(13)The Culture Heritage of India (London-1954) S.K Chatterji
(14)Ancient Arakan (Ph.D Thcsis) (National University, Australlia-1977) P.Gutman
(15)An Introduction to the Study of Theravada N.R. Ray
Buddhism in Burma (Calcutta University-1946)

tjrifopf ]]&ckdif}} ed'gef;


armifjyL;(oHwGJ)
vlYorkdif;wGif vlY,Ofaus;rSKonfq,fpkESpf/ &mpkESpftvkduf vlUtEG,fwpfqufNyD; wpfqufwGif
wpfqifNh yD;wpfqifh wk;d wufjrifrh m;vmcJ\ h / vlom;onf vlom;tjzpfu&dk ½SNd yD; qufvufwnfwEhH idk af &;
twGuf Murf;wrf;aomc&D;ukjd zwfoef;cJ&h \/ obm0½kyw f &m;\vkt d yfaom tcsK;d tpm;twkid ;f zGUJ pnf;
rSKjzifh toufomrutod½adS om owå0gtqifah &muf½cdS NhJ yD; xko d Ydk tod½adS om owå0grsKd;pkrsm;pGmteuf
wpfrsKd;onf ESpo f ef;aygif;rsm;pGmtwGi;f wpfqifNh yD;wpfqifh vlUtEG,t f jzpfvrf;uGí J ajymif;vJw;dk wuf
vmum xko d Ydkw;dk wufvmaom vlUtEG,t f qufBuD;rwdraf umryaysmufap&ef BuD;rm;vSpmG aom twm;
tqD;rsm;ESit hf EÅ&m,frsm;ukd &ifqidk af usmfvmT ;cJ&h onf/ jrefrmrSKwGi½f adS om ]]rEkówåbma0g 'kva’ bm}}
vlYtjzpfonf&cJonf[laom pum;onfrSef\/ MopBwdKvkdyDoDuyf(Austrolopithicas)?eD,ef'g;oJ
(Neenderthal)?yD u if ; rif ; (Peking Man)?c½k d r *¾ E G e f (Chromagrnon)?*sAm;rif ; (Peking Man)?(c½k d r *¾ E G e f
(Chromagrnon)?*smAm;rif;(Java Man))?ponfh vlUtjzpfukdra&mufwa&muftjzpfrS rsufarSmufacwf
pufOD;aESmufuGefysLwmESifh tEkjrL,Ofaus;rSKacwftxdumv rek0ifwpfavQmufvkH;ü obm0t½kdif;\
roxma&pmukd vk,lpm;okH;aomufvsuf ½kef;uefvSKyf&Sm;&if; obm0t½kdif;\vQKdU0Sufcsufrsm;ukd
vufwpfqkH;ESKdufum BuHqazmfxkwf&if;þyHokyx0Dukd ausmckdif;um tmumopMu0Vmukdpkd;rkd;&ef
BudK;pm;vmaom vlom;tqifhtxd vkHUv0&d,jzifh BudK;pm;vmaomvlom;\ pGrf;yum;onf tHhcsD;
rukefEkdifp&mjzpf\/
ouf½Sdowå0gpwifay:aygufvmcsdefrS rsufarSmufacwftxdjzpfpOfukd jyefMunhfvQif ½kyfj'yfcE¨m
rnfrQyifBuD;rm;aomfvnf; todvdr®mw&m;acgif;yg;í obm0t½kdif;ESifh qifETJ&onfhwkdufyGJrsm;wGif
t½SKH;ay;um rdrdwkdY\rsKd;EG,fZmwfaMumif;ukd tjrpfruseftjzwfcHcJh&aom 'kdifEkdaqmvkd owå0grsKd;rsm;
rnfrQ&Sdavrnfenf;/ ½kyfj'yfcE¨mi,fyifi,fjim;aomfvnf; todvdr®mESifh qifjcifwkHw&m;wkd;wufvm
aom vlom;onfvUl tjzpfurdk &rDrS vlUtjzpfu&dk &S?d ckid Nf rJ? wk;d wuf/ ,Ofaus;vmonfh tajcwkid af tmif
BudK;pm;cJh&aom rEk0ifwpfavQmufvkH;ESifh vlUorkdif;jzpfpOfukd ,xmblwusus½SKMunhfvQif vlUtjzpfukd
vG,fvG,fESifh&cJhonfr[kwf/ vlU,Ofaus;rSKukdvG,fvG,fESifhwnfaqmufcJhjcif;r[kwf/ vlUtEG,fwpfpk?
vlrsKd;wpfrsKd;tjzpfukdvG,fvG,fESifh xdef;odrf;cJh&jcif; r[kwfonfukdawGUjrifMu&ayrnf/ xkdYaMumifh
vnf;]]rEkówåbma0g 'kv’abm}}[laompum;onf rSef\[kqkdcJhjcif;jzpfygonf/
&ckid v
f rl sKd;wkYd \orkid ;f onf vlUorkid ;f \wpfpw d wf pfa'ojzpf\/ &ckid v f rl sKd;[lí rdr\
d ,Ofaus;rSK?
bmompum;? pmay? *Dwjzifh vlUb0Zmwfcw Hk iG f 0ifa&mufvmNyD;aemuf tjcm;aomvlrsK;d rsm;\wku d cf u
dk f
rSK? obm0t½kid ;f \wku d cf u
dk rf KS ponft
h EÅ&m,frsm;Mum;rS trsK;d rjyKwf? tprwk;H atmif trsK;d bmomomo
emukd xdef;odrf;apmifha&SmufcJhMu&onfhtjzpftysufukd &ckdiforkdif;wGif awGUjrifMu&onf/ trsKd;oDv
ESpfXmeukdwdwdusus aqmif½GufEkdifíom &ckdif[laomvlrsKd;pkonf ,aeYwkdifatmif wnfwHhckdifNrJaeqJ
jzpfonf/ xkYdaMumifv h nf; at'D 10&mpktv,fyidk ;f u a&;xk;dk cJah om tmeE´pNE´ausmufpmwkid af jrmufbuf
rsufESmwGif þe,fajrukd]]tm&u©a'o}}[ka&;xkd;cJhjcif; r[kwfygavm/
þokdYqkdvQif uRefawmfwkdY &ckdifvlrsKd;\tponf tb,fenf;/ &ckdifvlrsKd;onf tb,fuJhokdY
qif;oufvmoenf;qkdonfukd qef;ppfMunhf&ef vkdayvdrfhrnf/þaqmif;yg;wGif pma&;olonf &ckdif
vlrsKd;\rlvblwESifh &ckdife,fajrokdY0ifa&mufvmykHukd vufvSrf;rSDorQBuHqwifjyxm;jcif;jzpfygonf/
urÇmay:wGif vlU,Ofaus;rSKpwif&ma'orsm;tjzpf tm&Stv,fyidk ;f tD*sp?f abbDv;Hk eD;,m;? tdEL´
jrpf0Srf;? jrpf0gjrpf0Srf;tp&Sdonfjzifh orkdif;okawoDrsm;\ wifjycsufrsm;ukd NcHKikHokH;oyfvQif tm&S
tv,fykdif;onf yifrtcsuftcsma'ojzpfonf[k ,lq&m\/ tqkdyga'orS vlrsKd;EG,fpkrsm;onf
a&Munf&mjrufEk&mukd &SmazGvmMu&NyD; vlrsKd;pkrsm;uGJjym;oGm;NyD;aemufobm0ywf0ef;usif
tavsmufvyk u f idk pf m;aomufrKS rsm;ESihf bmompum;"avhx;Hk pHrsm;onf rodromrSMumjrifv h maomtcg
wGif ododomomuGJjym;rSKrsm;ay:aygufvmcJhMu&\/
acwfOD;&ckdifjynfokdY tawmftwef,Ofaus;aomolrsm; 0ifa&mufvmaomtcg Murf;wrf;cufxef
í tom;pdrf;pm;aom vl½kdif;wpfrsKd;&SdESifhNyD;jzpfaMumif;ukd &mZ0ifrsm;u ñTefjyaeonf/ xkdolwkdYtm;
eD*&pftEG,0f ifrsm;jzpfonf[k ,lqolrsm;&S\ d / okYd aomfxo dk w
l Udk rSm bDpD 1000rwkid rf u
D mvü &ckid u f rf;
ajcwGif aexkdifcJhonfh MopaBw;eD;&Sif;rsm;jzpf&ef ykdrsm;ygonf/ orkdif;rwifrDumvrsm;u tmoH?
rPdyl&? ppfwaumif;ESifh &ckdifa'orsm;wGif MopBwdKeD&Stkyfpkrsm; aexkdifcJhMuonf[k ygarmu© ueef*kd
uqkd\/ a'gufwmoef;xGef;url MopBwpfESpfrskKd;wGifBopBwdKtm&Srsm;u ukef;ykdif;? BopBwdKeD&Srsm;u
uRef;ykdif;wGif aeolrsm;[k tMurf;cGJa0í &ygonf/ MopBwdKtm&StkyfpkrS ,aeYwkdifjrefrmEkdifiHü aexkdif
olrsm;um;? rGef? yavmif? 0? &DtefESifh cpDrsm;jzpfMuonf[kqkdygonf/
ausmufacwfaESmif; t<uif;tusefjzpfaom BopBwdJKeD;&Sif;rsm;onf tm&Stv,fykdif;rS rGef*kdvGdKuf
wkdYtvkH;t&if;ESifh qif;vmaomtcg ,if;wkdYaexkdif&m tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;? &ckdifa'owkdYukd
pGefYcGgí ,cktm&Sawmifykdif;uRef;pkrsm;okdY ysHUESHUcJhMu[ef&Sdygonf/ MopBwpfrsm;xuf ,Ofaus;rSKt&
omvGefaom rGef*kdvGdKufwkdYrSm ajrmufykdif;rS[efvlrsKd;wkdY\ 0ifa&mufwkdufckdufrSKaMumifh wdbufukef;jrifh
ukdjzwfoef;NyD; awmifykdif;okdYqif;vmolrsm;jzpfMu\/ rGef*kdvGdKufwkdYonf tmoH? rPdyl&? b*Fvm;?
bD[m? r*"wkid ;f a'orsm;xdysHUESUH aexkid cf MhJ u\/ ,if;wkYd onf ESpaf ygif;rsm;pGmtwGi;f bDp1D 500rwkid rf D
uwnf;u tdE´d,ta&SUzsm;a'orsm;okdY a&muf&SdaecJhMuonf/ tm&d,HwkdYESifh aoG;aESmcJhMu\/ rGef*kd
vGdKufwkdYonf tm&d,HwkdYESifh ESpfaygif;1000cefYa&maESmaexkdifcJhMuNyD; tm&d,H,Ofaus;rSKvTrf;rkd;rSKcHcJh
&onf[k ueef*kdua&;om;xm;\/ oluqufí yx0Dtaetxm;t& rPdyl&? ucsm/ Bwdyl&?
ppfwaumif;?&ckid af 'orsm;onf wpfqufwpfpyfwnf;jzpf\/ þa'orsm;wGif awGU&aomausmufacwf
opfvufeufypönf;rsm;rSm wpfykHpHwnf;jzpfMu\/ þe,fajrrsm;üawGU&aom ausmufvufeufypönf;
rsm;rSm bDp2D 000xuf aemufrusaomtcsed u f xGe;f um;cJah om ausmufacwfaESmif;taxmuftxm;rsm;
jzpfonf[kvnf;azmfjyygonf/ a'gufwmoef;xGef;url 'GefYqGefaMu;vuf&mukd bDpD200ESifh at'D200
0ef;usif[k owfrw S Ef idk yf gvQif ta&SUawmiftm&Swpfcv k ;Hk \ausmufacwfum; bDp1D 000twGi;f ujzpfí
c&pfawmfay:csdefü ausmufacwfrS aMu;avm[macwfokdYul;ajymif;qJ[k ,lq&ayrnf[kqkdjyefygonf/
okdYaomf þt,ltqonf]]rGefwkdYonf c&pfESpfqef;pwGif taemufbufokdYajymif;a&TUvmNyD; rkwåryif
v,fauGU? {&m0wDjrpfESifh ausmufqnfe,fxdae&m,lvmonf/}} [laom,if;\ta&;tom;? &ckdif
jynftmeE´pNE´ausmufpmt& bDpD 38rS at'D 82xd &ckid jf ynfwiG f &¡kywdrif;pk;d pHaecsdew f Ydk EiS hf wku
d qf idk f
MunhfvQif &ckdifa'oESifh ta&SUawmiftm&S\ ausmufacwfaESmif;onf bDpD1000rwkdifrD okdYr[kwf
ygarmu©ueef*kd,lqouJhokdY bDpD2000xufaemufrusaomtcsdefwGifom jzpfoifh\/ ausmufacwf
aESmif;umvu &ckdifa'owGif aexkdifcJhMuaom BopaBw;eD;&Sif;rsm;onf &ckdifjynfokdY rGef*kdvGdKufwkdY
0ifa&mufvmaomtcg rPdyl&? tmoH? ucsm? ppfwaumif;a'orsm;rS MopaBw;eD;&Sif;rsm;ESifhtwl
awmifyidk ;f a'ookYd qkwcf mG cJMh uNyD; ,cktcg ,if;wkYd \t<uif;tusefrsm;ukd awmiftm&S? tif'cdk sKdi;f em;?
aqmfvrGeu f Ref;pk? zD*sD? rav;&Sm;? abmfe, D ?dk e,l;l *DeED iS hf MopaBw;vswku d &f dS awmeufrsm;wGif awGUjrif
Ekdifao;aMumif; ygaru©ueef*kdu qkdygonf/
&ckid &f mZ0ifwiG f az:jyaom]]awmawmifurdk DS tbZÆb D v D ;l }}[lonfrmS xkMd opaBw;eD;&Si;f rsm;[k ,lq
&m\/ az,mu rGef*kdvGdKufrsKd;EG,fpkrsm;0ifa&mufvmcsdefwGif yifv,furf;½kd;wef;a'orsm;ü vl½kdif;rsm;
ysHUESHUaexkdifMuNyD;jzpfonf/ Ak'¨omoem0ifa&mufvmcsdefwGif tqkdygvl½kdif;rsm;\ t<uif;tusefrsm;&Sd
aeao;onf[k rSw, f &l ayrnf[q k o dk nf/ a'gufwmcswmå *s\ D t,ltqrSm ]]MopBwdKtm&StEG,rf sm;ESihf
w½kwfwdbufEG,fzGm;rsm;onf &ckdifESifh ppfwaumif;a'ookdYtapmqkH;a&muf&Sdolrsm;wGifyg0ifonf}}/
[líjzpfygonf/
rGef*kdvdGKufwkdYonf &ckdifjynfokdYrnfonfhtcsdefu pwif0ifa&mufcJhonfqkdonfukd twdtusajym
rajymEkid af y/ rGe*f v dk KdG ufwYdk onf &ckid jf ynfwiG ;f okYd wpfBudrw f nf;r[kwb f J tBudrBf udr0f ifa&mufcMhJ u\/
xkdYaMumifh &ckdifwkdY\qif;oufvmykHrSm ½SKyfaxG;ayGvDvS\/
bDpD 1500cefYu w½kwfjynfajrmufykdif;rS [efvlrsKd;rsm;awmifykdif;okdY qif;oufvmonfhtcg
rGef*kdvGdKufwkdYonf awmifykdif;okdYajymif;a&TUcJhMu\/ &ckdifa'ookdYum; aemufESpfig;&m0ef;usifcefYwGifrS
pí Bwdyl&? vla&S? ppfwaumif;a'orsm;rSwpfqifh tokwfvkduf0ifa&mufcJhMu\/ þokdYwpfokwfNyD;
wpfokwf0ifa&mufvmcJhonfrSm &mpkESpfaygif;rsm;pGmtwGif;jzpf\/ ,if;tajctae0ef;usifwGif tdE´d,
ajrmufyidk ;f om;wkYd vnf; tBudrBf udr0f ifa&mufc\ hJ / tmeE´pNE´ausmufpmESihf tjcm;aMu;eDjym;pm? ausmuf
pmrs;a&;xk;d aombmompum;ESihf tu©&m?'*Fg;rsm;t& at'D 4&mpktpykid ;f wGif tm&d,ef,Ofaus;rSKonf
t&Sdeft[kefjyif;pGm 0ifa&mufcJhNyD; rGef*dkvGdKufwkdYtm; tm&d,ef,Ofaus;rSKvTrf;rkd;cJhavonf/
tm&d,w H Ydk onf tdE, d́ taemufajrmufyidk ;f okYd bDp2D 000ESihf bDpD 1500Mum;umvwGif 0ifa&mufchJ
MuNyD; yef*syfe,fwGif umv&SnfMumraecJhMuay/ tdE´d,ta&SUykdif;okdYajymif;a&TUvmMuNyD; **Fg? ,rkHem
jrpf0Srf;rsm;wGif tajccsaexkdifcJhMuonf/ a'ocHvlrsKd;rsm;ESifh a&maESmcJhNyD; tm&d,H,Ofaus;rSKvGrf;rkd;
cJhonf[k orkdif;ynm&Siftdyf-*sD-a&mfbifqefu qkdonf/ wzef au-tufpfvkdwkd&Duvnf; tm&d,H
wkdYESifh rGef*kdvGdKufwkdYonf tdE´d,ta&SUajrmufykdif;wGif umv&SnfMumaoG;aESmcJhMu\/ tm&d,HwkdYonf
bDpD 1000rwkid rf D b*Fvm;a'oxdysHUESUH aexkid cf MhJ u\/ rGe*f v dk KdG ufwYdk onf tm&d,w H Ydk 0ifa&mufNyD;aemuf
[dr0EÅmawmifwef;a'o? umr½ly? tmoH? r*"? **Fgjrpf0Srf;? b*Fvm;a'orsm;okdYrGef*kdukef;jrifhfrS 0if
a&mufcJhMu\[k qkdygonf/
c&pfESpftpykdif;umvrsm;wGif rGefvlrsKd;wkdYonf tm&Sta&SUykdif;rSjrefrmekdifiHtwGif;okdY0ifa&mufcJh
Mu\/ rMumrDwGif jrefrmEkdifiHajrmufykdif;zsm;okdYa&muf&Sdaeaom rGef*kdvGdKufwkdYonf rJacgifESifh oHvGif
jrpfzsm;a'orSaeítkyfpkzGJUum jrefrmEkdifiHtwGif;okdY ajrmufbufrSvnf;aumif;? taemufajrmufbuf
rSvnf;aumif;? 0ifa&mufvmMu\/ jrefrmEkdifiHtaemufajrmufbuf? tmoH? rPdyl&ESifhtdE´d,ta&SU
ajrmufykdif;okdYqif;cJhMuaomrGef*kdvGdKufrsm;wGif jrefrmjynfwGif;okdY 0ifa&mufvmrnfhtpkrS rlv&ckdifrsm;
yg0ifcJhonf[k rSef;q&onf/ rlv&ckdifwkdUonf tm&d,H,Ofaus;rSKvTrf;rkd;cH&aomfvnf; rlvudk,fykdif
bmompum;ukdyif ajymqkdMu\/ &ckdifwkdYonf rGef*kdvGdKuftEG,ftjzpfwnf&SdcJhpOfu &ckdifjynfokdYr0if
a&mufrDwGifvnf;aumif;? &ckdifjynfwGif;okdYa&muf&SdNyD;rSvnf;aumif; tm&d,efwkdYESihf aoG;aESmcJhMu\/
teE´pNE´ausmufpmt& &ckdifjynfwGif "n0wDNrdKUonfbDpD7&mpkuyif wnfaxmifNyD;jzpf\/ rif;
rsm;\trnfrsm;t& "n0wDNrdKUukd rGef*kdvGdKkufwkdYwnfaxmifcJh\/ ,if;rGef*kdvGdKufwkdYonf &ckdifjynf
okdY0ifa&mufvmonfhtcg &Sd&if;pGJMopaBw;eD;&Sif;rsm;ukd ESdrfeif;cJhMu&\/ þtcsdefrSm bDpD1000cefYu
jzpfrnf/ rGe*f v dk KdG ufwYdk 'kw, d tBudr0f ifa&mufvmcsderf mS at'D4&mpktpykid ;f jzpf\/ þwpfBudr0f ifa&muf
vmaomtcg rGef*kdvGdKufwkdYESifhtwl tdEd́,ta&SUykdif;a'orS *kyÜwtu©&mESifh ouúwbmompmayta&;
tom;uk, d al qmifcMhJ u\/ &ckid jf ynfüawGU&aom tapmqk;H *kyw Ü tu©&mESihf ouúwpmaywkYd rmS ,if;wkYd
ESithf wlygvmaom ,Ofaus;rSKjzpf\/ wzefat'D 729rS at'D 789Mum;umvwGif a0omvDü acwårQ
rif;qufjywfawmufcJhjcif;rSm rGef*kdvGdKufwkdYtiftm;BuD;rm;pGmjzifh 0ifa&mufwkdufckdufcJhjcif;aMumifh jzpf
onf[k,lq\/ at'D 957ckESpfplvpNE´rif;vufxuf a0omvDxD;eef;ysufokOf;cJh&jcif;rSm rGef*kdvGdKuf
wkdY aemufqkH;taejzifh tiftm;BuD;rm;pGm 0ifa&mufwkdufckdufíjzpfonfukd &mZ0ifwGiftxift&Sm;
awGU&ygonf/
&ckdifwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY yxrqkH;tBudrf0ifa&mufvmaomtcg &ckdifjynfwGif;ü NrdKvlrsKd;
tpk? oufvlrsKd;tpkwkdY BudKwifa&mufESifhaeNyD;jzpfonf[k yifrvm*wfwrifuqkdonf/ &ckd&mZ0ifrsm;
wGif rm&,konfNrdKvlrsKd;tBuD;tuJ\orD;ESifh vufxyfjcif;? tZÆKe&aohonf qwfr(ouftrsKd;orD;)
ESifh BuHKawGUcJh&jcif;onf Zmwfvrf;rsm;rSm ,if;tcsufukdazmfjyaeoa,mifjzpf\/ rlvrGef*kdvGdKuftkyfpk
wGif yg0ifaom&ckdifwkdYonf tdEd́,ta&SUajrmufa'orS tm&d,H,Ofaus;rSKukd o,faqmifum &ckdifjynf
okdY0ifcJhMu\/
ynm&Sifrsm;tvkdt& rGef*kdvGdKuftkyfpkrS ouftpkonf&ckdifjynfokdY yxrqkH;0ifa&mufcJh\/ NyD;
aemufNrdKESifh csif;tpk0ifa&mufcJh\/ crD;rSmcsif;tpkwGif yg0if\/ ,if;aemuf&ckdiftpk0ifa&mufcJh\/
&ckdifwkdYonf tm&d,H,Ofaus;rSKukd o,faqmifcJhMu\/ okdYaomfa0omvDNrdKUa[mif;wlazmfrSKwGif ouf
trsKd;orD;BuD;rsm; 0wfqifavh&Sdaomem;uGif;BuD;rsm;ukd awGU&jcif;jzihf rGef*kdvGdKufwkdY\,Ofaus;rSKvnf;
tm&d,H,Ofaus;rSKtwGif; tawmftwefysHUESHUcJhao;onf[k rSef;q&\/ qufvufí rGef*kdvGdKuftkyfpk
BuD;rS &ckdifwkdYaemufqkH;tBudrf0ifa&mufvmrSKukd azmfjyvkdygonf/
zefcsKt
d rnf&o dS ol nf at'D 863wGi]f ]ref½KS }}trnf&dS bmoma&;usr;f wpfapmifudk a&;om;xm;cJ\ h /
þusrf;wGif aemiftcg jrefrma'otwGif;0ifa&mufaexkdifMuonfh vlrsKd;pkrsm;taMumif;ukd twefi,f
jynfhpkhatmifa&;om;cJhonf[k od&\/ xkdvlrsKd;pkrsm;wGif NrdK? v&SD? twfpD? wqJ? tcsef? zGef? "Ek?
tif;om;? xm;0,f/ &ckdifESifhawmif½kd;wkdYyg0ifMu\/ ,if;wkdYonf at'D8&mpkrwkdifrD ESpfaygif;rsm;pGm
uyif oHvGif? rJacgifESifh ,efpDjrpfzsm;? wdbufta&SUykdif;a'ookdYa&muf&SdaecJhMu\/ at'D8&mpktwGif;
,if;ae&mütajccsaeaom jrefrmtpkrSm aemufqkH;usef&Sdaeaom t<uif;tusefrsm;jzpf[ef&Sdonf[k
a'gufwmoef;xGef;u ,lq\/ txufazmfjyygtwkdif; at'D4&mpkcefYuyif ,if;a'orS vlrsKd;pkrsm;
onf wjznf;jznf;pGeYf cmG xGuo f mG ;cJMh uNyDjzpf\/ NrdKvlrsK;d tpkrmS jrefrma'otwGi;f okYd yxrqk;H 0ifa&muf
aomtkyfpkjzpf[ef&Sd\/ okdYaomfNrdK?&ckdif? csif;wkdYonf ouftpktygt0if &ckdifjynfokdY0ifa&mufvm
csdefonf wpfpkESifhwpfpkrsm;pGmtcsdefuGmjcm;rSKr&Sdonfukd &ckdif&mZ0ifrsm;ukd azmfjyae\/ tm&d,HtEG,f
tZÆKe&aohonf ouftrsKd;orD;wpfOD;ESifh BuHKBudKufí rm&,k[laom&ckdifukd arG;zGm;NyD;rm&,konf
NrdKtrsKd;orD;wpfOD;ESifhvufxyfcJhonf[laom &mZ0ifaMumif;rsm;ukd jyefajymif;awG;awmMunhf&m\/
a'gufwmoef;xGef;u ]]jrefrmtpkum; 9&mpkaemufykdif;wGifrS jrefrmEkkdifiHtwGif;okdY 0ifa&mufcJh
Mu[ef&Sdygonf/ jrefrmEkdifiHtv,fykdif;? yltkdufajcmufaoGUaomajrjyefYvGifjyifokdYqif;&mü rygol
(okdYr[kwf)xkdrSqufvufxGufcGmolwkdYum; NrdK? vcsDuGm? [wfpDESifh wpD? rkdifom?zGef? "Ek? tif;om;?
awmif½kd;? xm;0,fESifh &ckdifwkdYjzpfonf}}[kqkdonf/ okdYaomfNrdKUESifh &ckdifwkdYonf at'D9&mpkaemufykdif;
rS jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rSwpfqifh &ckdifjynfokdYul;oef;vmonfh taxmuftxm;tpteyifr&Sday/
at'D9&mpkaemufykdif;rS jrefrmekdifiHwGif;okdY 0ifa&mufcJholrsm;txJwGif NrdKUESifh &ckdifrygbJ,if;wkdYonf
at'D9&mpkrwkdifrDuyif vrf;cGJxGufNyD;aemuf jrefrmEkdifiHtaemufajrmufykdif;rS jA[®ykwå&jrpfaMumif;
twkdif;qif;oufcJhNyD; ppfwaumif;awmifwef;a'oukd jzwfausmfum &ckdifjynftwGif;okdY 0ifa&mufcJh
MuNyD;jzpfayonf/ okYdr[kwf aemufq;Hk tokwu f se&f adS eaom &ckid rf sm;rSm tmoH? rPdy&l ESihf ppfwaumif;
a'orsm;okdYa&mufESifhNyDjzpfayrnf/
zefcsKd\ref½Iusrf;t& at'D8&mpkrwkdifrDuyif oHvGif? rJacgif;ESifh,efpDjrpfzsm;? wdbufta&SUykdif;
wGif a&muf&Sdaeaomtkyfpkrsm;ukd ]]rif;}}okdYr[kwf]]rif;apm}}[kaz:jyxm;onf/ xkdolwkdYonf ,leef\
jrif;onftausmfrsm;jzpfMuonf/ ppfa&;ppf&mü yxrwef;pm;rsm;jzpfMuonf/ xkdolwkdYonf zefcsKd
rSwfwrf;wifcsdefü jrefrmEkdifiHtwGif;okdY &Srf;jynfajrmufykdif;rSpwif0ifa&mufcsdefjzpfygonf/ tb,f
aMumifq fh adk omf ]]eefausmif}}\ ESyd pf ufrKS tEÅ&m,fraS &Smif&mS ;&efjzpfonf/ at'D8&mpkuyif ,if;a'owGif
NrdKtpkESifh&ckdiftpkr&SdawmhNyD[k cefYrSef;&ygonf/ &Srf;jynfajrmufykdif;rS0ifa&mufvmolrsm;wGif &ckdiftpk
ESifhNrdKtpkryg0ifay/ csif;tpkvnf;yg0ifcJhonfhtaxmuftxm;r&Sday/ &ckdif? NrdKESifhcsif;tpkwkdYrSm 9&mpk
rwkdifrDESpfrsm;pGmuyif xkdae&mrScGJxGufcJhNyD;jzpfonf[k tckdiftrmrSwf,lEkdifygonf/
at'D 713wGif eefausmifrif;]]&Seaf vzd}}onf oHviG Ef iS rhf aJ cgifjrpfnmS ykid ;f rS rif;apmwkYd udk yxrqk;H
tBudraf tmifeidk o f nf/ at'D 762wGif wzefeefausmifrif;]]aumfavmfzef}}onf wdbuf/ tmoHEiS hf jrefrm
EkdifiHajrmufzsm;a'orsm;okdY xkd;ppfrsm;tvDvDqifETJcJhojzifh xkda'orSvlrsKd;pkrsm;ab;uif;&ma'ookdY
wdrf;a&SmifcJh&jyefonf/ aumfavmfzef\ajr;awmf]],Drkd,SKef}}onf at'D794wGif rif;apmwkdYukdESdyfuGyf
jyefonf/
xkdYaMumifh xkdtpkrS&ckdifESifhNrdKonf jrefrmrsm;at'D 9&mpktwGif; jrefrmEkdifiHtwGif;okdY &Srf;jynf
ajrmufykdif;rSwpfqifh r0ifa&mufrDuyif eefausmifwkdYtEÅ&m,frS a&SmifusOfí&ckdifjynfwGif;okdY at'D
8&mpktapmykdif;uyif 0ifa&mufcJhMuonf[k rSwf,l&ayrnf/ xl;jcm;onfrSm at'D8&mpktpykdif;wGif
eefausmifwYdkwefc;dk MoZmBuD;rm;vmí oHviG ?f rJacgifEiS hf ,efpjD rpfzsm;? wdbufta&SUykid ;f a'owGif a&muf
&SdaeaomvlrsKd;pkrsm;ukd wkdufckdufcsdefonf a0omvDwGif tmeE´pNE´ewf&GmpHNyD;aemuf at'D729rS at'D
788xdrif;qufjywfawmufaejcif;ESifh wkdufqkdifaeygonf/ eefausmifwkdY\tEÅ&m,fukda&Smif&Sm;í
jrefrmEkdifiHtaemufajrmufykdif; rPdyl&? tmoH? ppfwaumif;e,frsm;ukdjzwfí 0ifa&mufvmaom &ckdif
tkyfpkonf a0omvDrStm&d,HtEG,frsm;ukdwkdufckdufí a0omvDrif;qufukdjywfawmufapcJhNyD; at'D
789wGif pwifeef;wufaom r[mwkdif;pjE´rSpí &ckdkifwkdYonf tm&d,H,Ofaus;rIukd usifhokH;í&ckdif
jynfukd pwiftkyfcsKyfcJhonf[k rSef;qygonf/
&ckdifwkdYwGif tm&d,HaoG;aESmrI&Sdaomfvnf; Zmwdtm;jzifh rGef*kdvGdKufrsm;omjzpfMuonf/ jrefrm
tpkrS tif;om;? xm;0,fESifh "EkwkdYonf &ckdifwkdYESifh ra&S;raESmif;rSmyif jrefrmtpkrScGJxGufum jrefrm
wkdYxufapmí jrefrmEkdifiHtwGif;okdY0ifa&mufcJhMu\/ ,if;wkdYonf rlvujrefrmEkdifiHtv,fykdif;a'o
rsm;wGif aexkdifNyD;at'D10&mpkwGif jrefrmrsm; tvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufvmaomtcgrS ,ckaexkdif&m
a'orsm;okdY ajymif;a&TUcJhMujcif;jzpfayonf/
at'D8&mpkwGif &ckdifjynftESHUwGif &ckdifvlrsKd;wkdYtjrpfwG,faexkdifcJhMuNyD; &ckdifbmompum;ukd
wGifus,fpGmtokH;jyKaeonfqkdonfhtcsufrSm ckdifrmaomtaMumif;jycsuf&Sdae\/ okdYaomf,ckokH;pGJae
aomtu©&mta&;tom;ray:aygufao;ay/ *kyÜwyGm;tu©&mjzifh &ckdiftoHESifhtrnfemrukda&;om;&ef
BudK;pm;aeNyDjzpfaMumif; q&ma&Trif;\azmfjycsufjzifh odomEkdifygonf/
q&ma&Trif;u oHwGJivkH;armfausmufpmwGif tvSL&SifwpfOD;\trnfukd ]]rþum}}[kazmfjyxm;
onf/ ,ckacwfpum;oHjzifh (rnf;-rJ)[k &ygonf/ armifrJumtrnfrsKd;onf &ckdifjynfwGiftrsm;okH;
trnfwpfckjzpfonf/ ausmufpmyga&;xkH;ukd qef;ppfvQif Asnf;wpfvkH;vQif o&wpfvkH;(rþ-rnf;)
,SOfuyfxm;onfukdawGU&onf/ ausmufpma&;xkd;olonf pum;oHtwkdif;a&;xkd;&ef BudK;yrf;cJhaMumif;
,l q ek d i f o nf / xk d Y a Mumif h a 0omvD a cwf u yif {u0PÖ b mompum;ajymqk d a eol & S d E k d i f a Mumif ; ?
,if;{u0PÖbmompum;ukdta&;tom;tjzpf ausmufxuftu©&mwGifrSwfEkdif&ef BudK;pm;cJh
onf [ k , l q k d E k d i f o nf [ k awG ; qxm;ygonf / oH w G J i vk H ; armf a usmuf p muk d at'D 7 &mpk t p
ykdif;[kynm&Sifrsm;owfrSwfxm;ay&m ,if;tcsdefwGif &ckdifwkdYonf&ckdifjynfawmifykdif;a'otxd
ysHUESHUaexkdifvsuf&SdMuNyD[k rSwfom;&rnfjzpfygonf/
arm&pfaumvpfu ]]a0omvDacwf&ckdifjynfwGif tdE´d,rS[dE´Lrif;rsm;vma&muftkyfpkd;Mu\/
at'D957wGif 0ifa&mufvmaom rGef*kdvGdKufwkdYonf [dE´Lrif;rsm;ukdjzKwfcsí rGef*kdvGdKufwkdYukdeef;wifcJh
Mu\/ rlv&SdESifhNyD;olrsm;ESifh aemuf0ifa&mufvmolrsm; aoG;aESmNyD;,ck &ckdifac:rsKd;qufopfjzpfay:
vmcJh\/}}[ka&;om;cJhygonf/trSefrSma0omvDpjE´mrif;wkdYonf [dE´Lbmom0ifrsm;r[kwfMubJ Ak'©
bmom0ifrsm;jzpfaMumif; ausmufpm? aMu;eDjym;pm taxmuftxm;rsm;t&od&&dS NyD;jzpfygonf/ xkYd jyif
txufaz:jycJhNyD;jzpfonfhftwkdif; &ckdifvlrsKd;wkdYonf &ckdifjynfwGif;üat'D10&mpkrS pwifjzpfay:cJhaom
rsKd;qufopfr[kwfay/ &ckdifwkdYonftm&d,HaoG;aESmí tm&d,H,Ofaus;rIvTrf;rkd;aom rGef*kdvGdKufwkdY
jzpfMuygonf/ &ckdifwkdY\orkdif;rwifrDacwfu ZmwdXmaerSm rGef*dkvD;,m;ukef;jrifhjzpfonf/ &ckdifjynf
wGif;okdY &ckdifwkdY0ifa&mufvmcsdefrSm wpfBudrfwnf;r[kwfaomaMumifh twdtusrowfrSwfEkdifaomf
vnf; at'D6&mpkcefYrS 10&mpktwGif; wpfokwfNyD;wpfokwf0ifa&mufcJhMuonf[k rSef;qEkdifygonf/
&ckdifwkdYonf at'D8&mpkwGif &ckdifjynftESHUaexkdifMuNyD;jzpfonf/ at'D10&mpktwGif; aemufqkH;
0ifa&mufvmaom rGef*kdvGdKufwkdUonf &Sd&if;pGJolrsm;twGif; pdrfh0ifysHUESHUoGm;cJhonf/ aoG;aESmíjzpfay:
vmaom rsKd;qufopfudk &ckid [ f ak c:qk&d rnfjzpfaomfvnf; &ckid v f rl sKd;ESihf &ckid bf mompum;rSm a&S;ya0
oxDuyif&SdNyD;jzpfygonf/ at'D10&mpkwGif jrefrmEkdifiHtv,fykdif;okdYqif;oufvmolwkdYrSm ,if;wkdY
rwkdifrDa&mufESifhNyD;jzpfaom ouf? uEÅL;? ysL? u&if? rGefwkdYteufrS txl;ojzifh ysLbmompum;yif
a&maESmcJh[ef&Sdayonf/
urÁn;f ausmufpmtaxmuftxm;t& &Spaf omif;bk&m;ausmufpmwkid f ajrmufbufrsufEmS &Sd at'D
10&mpkwGif a&;xkd;cJhaomausmufpmü &ckdifjynfukd ]]tm&u©a'o}}[k a&;xkd;xm;onfukdawGU&\/
]]trsKd;tEG,fapmifha&SmufolwkdY\wkdif;jynf}}[k t"dyÜg,f&NyD; þtac:ta0:onf at'D10&mpkrwkdifrDu
yifwiG u f s,cf ahJ yonf/ ,if;tac:ta0: ]]tm&u©}}rS ]]&u©}}? ]]&u©Kd uf}}? ]]&u©Kd if}}? ]]&ckid }f }[k ajymif;vJc\ hJ /
qm[ife&D,l;vfu &ckdif[laomtrnfrSm a&S;usNyD; at'D2&mpku wkdavrDazmfjycJhaom **Fgjrpf
ta&SUbufraS &Tajr? aiGajrrsm;wGif aiGajrqko d nfrmS &ckid af 'oyifjzpfygonf[q k o dk nf/ at'D15&mpkwiG ;f
u a&;zGUJ cJo h nfh jrefrmuAsmwpfy'dk w f iG f ]]&u©Kd if}}[kazmfjycJ\
h / at'D1608ckEpS w f iG f wdbuf&mZ0ifq&m
bkef;awmfBuD;wm&memxonf ]]&ckdif}}[kyifa&;om;cJh\/
&ckdifjynfokdY a&S;OD;pma&muf&SdcJhaom ay:wl*Drsm;ESifhOa&myukefonfrsm;u]]&DuGef}}?]]&uef}}?
]]tma&urf;}}? ]]tm&mumtk}d }?]]tk&d uef}}ponfjzifrh w S w
f rf;wifcMhJ uNyD; at'D1516ckEpS w f iG f wbkq
d monf
]]tm&uef}}[kpwifokH;pGJcJhNyD; aemufykdif;wGif Oa&mywkdufom;rsm;u ]]tm&uef}}[kyifqufvufac:a0:
Muavonf/

armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ a&Trif;-a0omvDESifh{u0PÖ &ckdifo[m,toif;aiG&wkpmapmif?1987)
2/ oef;xGe;f acwfa[mif;jrefrm&mZ0if/
3/ Dr. S.B Qanungo-A History of Chittagong.
4/ H.G Rawlinson-The Concise History of Indian People.
5/ K.S Latourette-A History of Far East.
6/ Pamela Gutman-Ancient Arakan.
7/ Maurice Collis-Arankan's Place in the Civilization of the Bay.
&ckdif\Zpfjrpf ESifh vrf;aMumif;
armifjyL;(oHwGJ)
&ckdifvlrsKd;wkdY\Zpfjrpf? &ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmonfhvrf;aMumif;ESifhywfouf ?
pma&;ol\ tjrifuadk &;om;&ef/ pmzwfot l csKUd uwku
d wf eG ;f ygonf/ okawoeawGU&Srd eI nf;yg;ao;jcif;?
ukd;um;&ef pmtkyfpmwrf;rsm;rvkHavmufao;[k,lqjcif;wkdYaMumifh ra&;om;jcif;jzpfygonf/
þtaMumif;ESifhywf oufí pma&;olonf 1996ckESpfxkwf &ckdifwefaqmifr*¾Zif;trSwf(19)wGif
]]tjrifopf&ckid ef 'd gef;}} trnfjzifth pterQut dk enf;i,fa&;om;cJb h ;l ygonf/ okYdaomf,ckvufvrS ;f rDorQ
pmtkyfpmwrf;rsm;ukd xyfrHavhvmqifjcifí? &ckdifvlrsKd;rsm;\ ZpfjrpfESifhvrf;aMumif;ukdwifjyygonf/
tawmfus,fus,f jyefYjyefYa&;om;vkdaomfvnf; r*¾Zif;pmrsufESmcGifhjyKEkdifonfhtwkdif;twmtwGif;?
pm½Iolem;vnfatmif BudK;pm;í a&;om;wifjyvkdufygonf/
OD;pGmtm;jzifh? &ckdifwkdY\ZpfjrpfESifhywfoufí? &ckdifwkdY\orkdif;OD;taMumif;ukda&;om;xm;aom
&ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdrsm;ukd tenf;i,frQwifjyvkdygonf/ &mZ0ifrsm;wGif &ckdif\ZpfjrpfESifhywfouff
í a&;om;xm;rIrsm;tm;vkH;wlnDMuonf[kqkd&rnfjzpfaomfvnf;]]&ckdif}}[laomtac:ta0:ESifhywf
oufít,ltquGJuGm;jcm;em;Muygonf/ tusOf;rQa&;&vQif]]&ckdifZmwd0HoarmfuGef;pm}}ayrlü?upäy
e'Djrpf0wGif ]]&tkdifyif}}wkdYukd ckwfxGif½Sif;íaevmcJhMuí ]]&*kdifom;}}[kac:qkd&mrS ]]&ckdifom;}}jzpfvm
aMumif;awGU&ygonf/ wzef"n0wD&mZ0ifwiG af z:jyonfh ]]i&u©Kd uf}}bDv;l ukt d pGjJ yKí ]]&u©Kd uf}}]]&u©Kd if}}
]]&ckdif}}jzpfvmonf[k,lqNyD;? &ckdiftp i&u©dKufu[kqkdoluqkdygonf/ tpOftvmt&trsm;pkvufcH
vmMuonfrSmBC- 3300cefYu? yxr"n0wDukd pwifwnfaxmifcJhonfh ousomuD,trsKd;? cwåd,
tEG,fjzpfonfh ]rm&,k}rSpwifcJhaomaMumifh ]]&ckdiftprm&,ku}}[líjzpfygonf/ ,if;wkdYtjyifrMum
ao;rDurS aemufqkH;ay:aygufvmaomt,ltqrSm ]]&ckdiftp'Gg&m0wDu}}?]]&ckdiftp 0goka'0u}}[l
íjzpfygonf/ ,if;t,ltqukd wifjyaom&mZ0ifq&mu? &ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu[k,l
qvQif oHwGJc½kdifrSm oD;jcm;jzpfoGm;rnfjzpfí? &ckdiftp0goka'0uqkdonfukd trSef,loifhaMumif;?
"goka'0? Ava'0wkdYonf &ckdifvlrsKd;\tpjzpfNyD;? &ckdifbmompum;onf ,if;tcguyif&SdaecJhum?
]]&ckdif}}]]&du©dwyl&}}[laomtrnfrsm;onf ,if;tcsdef BC-6000cefYuyif&SdaecJhonf[lí (&ckdifñTefYzl;
trSw5f wGi)f a&;om;xm;ygonf/ &rf;jynfah wmifausmif;q&mawmfBuD;url? &ckid &f mZ0ifvmþ taMumif;
t&monf '@m&DozG,fjzpfaMumif;? 0goka'0wkdYa&muf&SdcJhonfh'Gg&0wDonf ,cktcg &ckdifa'o&Sd
oHwGJNrdKU rjzpfekdifaMumif;? 'Gg&0wDNrdKUonf tdE´d,jynfajrmufykdif;wGifom&SdoifhaMumif;ukd
a0befo;Hk oyfjycJo h nft h jyif (tus,fu?dk &ckid &f mZ0ifopfusrf; y-wGw J iG ½f yI g)? acwfopfoak woDtcsKdU
uvnf;? 0goka'0? Ava'0wkYdacwfonfBC- (7)&mpkomjzpfNyD;? tdE, d´ ajray:wGijf zpfaMumif; a&;om;Mu
ygonf/
þokdYjzifh&mZ0ifaMumif;t& ,lqvmcJhMuonfhtjrifrsm; tuGJuGJtjym;jym;awGU&onfhtjyif?
&mZ0ifaMumif;rsm;t& ,lqum &ckid v f rl sK;d rsm;onf? tm&d,efrsm; (ARYANS)- jzpfonf[k vnf;aumif;?
tm&d,jdk 'mAD', D efrsm;(ARYO-DRAVIDIANS) jzpfonf[v k nf;aumif;? rGe*f v dk jdk 'mAD',
D efrsm; (MONGOLO-
DRIVIDIANS)jzpfonf[kvnf;aumif; ,lqa&;om;cJhMuonfrsm;ukdawGU&ygonf/ xkdYaMumifh
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukd okawoetjrifjzifh avhvmokH;oyfMunhfrdygonf/
jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;\blrdajrvTmwl;az:rIrsm;t& BC- 1600rS 5000twGif;wGif ausmufacwf
v,fjzpfwnfcJhygonf(ud (udk;-1/pm-80)
-1/pm-80)/ ausmufMurf;acwfonf BC- 16000rwkdifrDjzpfí? ausmuf
acwfaESmif;onf BC- 5000aemufykdif;jzpfygonf/ ppfwaumif;? ucsm;? rPdyl&? &ckdifa'orsm;onf
ausmufacwf,Ofaus;rIwNydKifeufwnf;xGef;um&ma'orsm;jzpfMuonf/ ,if;a'orsm;wGifawGU&
onfhausmufacwfokH;ypönf;rsm;rSmBC-2000rwkdifrDu,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm; jzpfMuonf
(uk;d -6/pm-31^2)
-6/pm-31^2)/ &ckid af 'o\ausmufacwfaESmif;umvonf BC- 5000rS 2000cefYxjd zpfNyD;? BC-
2000cefYwGif aMu;acwfokdYul;ajymif;onf[k,lq&ygrnf/
jrefrmEkid if wH iG f ausmufacwfvufeufypön;f rsm;ukd ajrmufbufucsifawmifwef;rsm;rS awmifbuf
jrdwftxdvnf;aumif;? ta&SUbuf&Srf;jynfe,frS taemufbufoHwGJxdvnf;aumif;awGU&ygonf(ukd;-
1/pm-83)/okdYaomfjrefrmEkdifiHü jzpfxGef;cJhaom ausmufacsmacwfwGif NrdKUjyESifhqkdifaom,Ofaus;rIukd
rawGU&ay(ukd;-1/ pm-120)/ xkdYaMumifh&ckdifa'otygt0if jrefrmEkdifiHw0Sef;vkH;wGif BC- 2000rwkdif
rDumvuNrdKUjy,Ofaus;rIr&Sd[k ,lq&rnfjzpfygonf/
a'gufwmoef;xGef;u]]ta&SUawmiftm&SwckvkH;\ausmufacwfum; BC- 1000twGif;ujzpfí?
c&pfawmfay:csdefü ausmufacwfrSaMu;avm[macwfokdYul;ajymif;qJjzpfonf}}[k (ukd;-3/pm-14)
qkdonf/ okdYaomf&ckdifa'o&SdtmeE´pNE´ausmufpmt& BC- 7&mpkcefYuyif ,Ofaus;rItqifhjrifhrm;aom
NrdKUjywnfaxmifxm;NyD;jzpfaMumif; az:jyxm;ay&m? &ckid af 'o\ausmufacwfonf BC- 1000twGi;f u
rjzpfEidk o f nfrmS xif&mS ;ygonf/ okYd aomf owdjyK&eftcsufrmS ausmufpmyg tapmqk;H rif;rsm;\trnf
rsm;rSm? ouúw? okYd r[kwf ygVdtrnfrsm;r[kwo f jzifh xkrd Qapmaomtcgu &ckid af 'ookYd tEd , d´ ,Ofaus;
rIra&muf&SdEkdifao;[k (ukd;-3/pm-72) -3/pm-72)vnf;,lqMuygonf/
pma&;olonf &ckdifjynfe,ftwGif; ausmufacsmacwfvufeufypönf;rsm;ukd ajrmufykdif;rSma&m?
awmifykdif;wGifygawGUzl;ygonf/ tcsKdUurkd;BudK;oGm;[kac:í? tcsKdUuausmufykqdef[kac:Muygonf/
pma&;olowdjyKrdoavmuf ,if;rkd;BudK;oGm;rsm;ukd &ckdifjynfe,fawmifykdif;aus;&Gmrsm;wGifrl? aq;buf
0ifonf[k ,lqNyD;? aoG;íaq;az:pyf&eftwGuf odrf;,lxm;wwfMuygonf/
jrefrmEkid if w
H iG f BC- 4000 cefYuyif aMu;acwfoYdku;l ajymif;onf[k (uk;d -1/pm-121)tcsKUd u,lq
Muaomfvnf;BC- 2000cefYu ausmufacwfvlom;rsm;aexkdifcJhonfh taxmuftxm;rsm;awGU&Sd&onfY
(ukd;-2/pm-45)
-2/pm-45)tjyif/ 1886ckESpfu ppfwaumif;c½kdif? oD'guGef'ga'oawmifukef;rSawGU&aom
ausmuf'g;½SnfrSm? &ckdifa'oausmufvufeufypönf;rsm;ESifh wacwfwnf;jzpfí BC- 2000rwkdifrDu
jzpfonf[k (ukd;-6/pm-32) od&ygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; xkdacwfu aexkdifcJhMuonfh vlom;wkdY\trsKd;tEG,fESifhpyfvsOf;í ynm&Sif
rsm;t,ltqrwlnDMuyg/ okdYaomfausmufacsmacwfrwkdifrD ta&SUawmiftm&SwcGifvkH;wGif ,ckaexkdif
aomvlrsKd;rsm;\a&S;a[mif;vlrsKd;qufBuD;wpfckysHUESHUcJhonf[kynm&SifwkdY qkdkMuonf/ ,leefESifhwdbuf
e,fpyfonf? xkdvlrsKd;qufBuD;\rlva'ojzpfonf[kvnf;,lqMuygonf/ ,if;a'orSta&SUawmif
tm&SwpfcGifvkH;ysHUESHUoGm;NyD;? ,if;wkdY\,Ofaus;rIt<uif;tusefrsm;ukd a'owcGifvkH;wGifawGU&onf[k
qkdygonf/ ,if;acwfuvlYOD;acgif;cGHrsm;ukd avhvmMunhf&m? a&S;tusqkH;yifrOa&myrsKd;quf/ eD*½GdKuf
rsKd;qufESifh MopBwdKvGdKufrsKd;quf[lí? t"dursKd;qufBuD; (3)ck\rlv&if;jrpfvu©Pmrsm;yg0ifa&m
,Suaf eonfuadk wGU&onf(uk;d -7/pm-13)/ ygaru© C.S.COON urlausmufacwfv,fEiS hf ausmufacsm
acwfwGif? jrefrmEkdifiHESifhta&SUawmiftm&SwpfcGifvkH;onf MopBwdKvGdKuf? rDvmeDqD,rf? eD*&ufwkdYESifh
rGe*f vdk KdG ufrsKd;&if;rf sm;[k (4)rsKd;wnf&adS Mumif;? okYd aomfa&S;tcgu rGe*f v
dk KdG ufwYdk prd 0hf ifreI nf;yg;cJah Mumif;/
vuf&Sdta&SUawmiftm&SvlrsKd;EG,fpkwkdYwGif? rGef*kdvGdKufrsKd;&if;toGifo@meftrsKd;tpm;vTrf;rkd;xm;rIrSm
rMumao;aomorkdif;wifNyD;acwfrSjzpfxGef;cJhonf[k THE LIVING RACES OF MAN usrf;pmwGif
a&;om;xm;ygonf/
a'gufwmS.K CHATTERJI uorkdif;rwifrDaomfu &ckdifppfwaumif;a'owGif MopBwdKtm&S
&ckdifEG,frsm;ESifh? w½kwfwdbufEG,frsm;aexkdifcJhMuonf[k twdtusa&;ygonf/ okdYaomfrsufarSmuf
okawoDrsm;url &ckid w f Ydk onfwb d ufE,G zf mG ;rsm;omjzpfMuonf[k ajymMuonf/ a'gufwmQANUNGO
url &ckid v f rl sKd;wGiMf opBwpfaoG;ygonf[k (uk;d -6/pm-32)pGpJ NJG rJNrJ,MHk unfonf/ MopBwdKvGKd ufwYdk &ckid /f
ppfwaumif;a'otygt0if ta&SUawmiftm&SwcGiyf sUH ESUH aexkid cf MhJ uonf/ ausmufacwfu MopBwdKvGKd uf
wkYd ? em*gvef? rPdy&l ? Bwdy&l ? rDZ&dk rf/ ppfwaumif;ESihf &ckid af 'orsm;wGif vSnv hf nf aexkid cf MhJ uonf/
pl;xk;d pku
d yf sKd;enf;ukw d wfuRrf;aeNyDjzpfaomfvnf;? trJvu dk jf cif;?om;ig;&Smjcif;jzifh toufarG;Muonf[k
(ukd;-6/pm-32),lqonf/ &mZ0ifrsm;uaz:jyaom? om;pdrf;? ig;pdrf;pm;aom ]]&du©rsm;}} rSmxkdolrsm;
jzpfrnf[k PHAYRE awG;qcJb h ;l onf/
tcsKdUokawoDrsm;u &ckdifurf;½kd;wef;wGif tapmqkH;aeoGm;Muolrsm;wGif rGefwkdYvnf;yg0ifonf
[kqkdMuygonf/ ollwkdYonf &ckdifa'ookdYa&mufaomtcg &Sd&if;pGJMopaBw;eD;&Sif;rsm;ukd taemufbuf
ESifh awmifbufa'orsm;okdYwkdufxkwfcJhonf[k ,lqMuonf/ rGefwkdYonf aemiftcgwGif jrefrmEkdifiH
tv,fykdif;ESifh rkwårauGUywf0ef;usifukdvTrf;rkd;cJhMuNyD; crmwkdY0ifa&mufwkdufckdufaomtcg jrefrmEkdifih
taemufawmifbufyifv,furf;½kd;wef;(jrpf0uRef;ay:a'oESifh &ckdifurf;½kd;wef;)okdYqkwfcGgcJhygonf
(ukd;-6/pm-34)/ tcsKdUurl &ckdifa'owGif tapmqkH;aexkdifcJholrsm;ukd eD*&ufwkdrsm;jzpfonf[kqkdMu
ygonf/ okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;ukdavhvmaomtcg ]]eD*&ufwkdrsm;udk N'mAD;'D;,ef;rsm;[lí
vnf;qkdMuao;&m}}[kvnf;aumif;? ]]eD*&ufwkd[kac:qkdxm;aomrGefcrm}}[kvnf;aumif;(ukd;-1/pm-
114)qkMd uonfuadk xmuf½í I ? eD*&ufww dk Ydk onf? N'mAD;'D;,ef;rsm;yifjzpfí? MopBwdKtm&SE, G 0f if rGecf rm
wkdY\rsKd;&if;jzpfonfudkawGU&ygonf/ tcsKdUorkdif;okawoDrsm;u rkwåryifv,fauGU0ef;usifwGif?
rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdYukdwkdufckdufcJh&onf[k (ukd;-3/pm-81)qkday&m rGefwkdYonf eD*&ufwkdwkdUESifh
aoG;aESmxm;onf MopBwpfrsm;jzpfí? aemiftcgwGif rGef*kdvGdKufwkdYESifhvnf;a&m,SufcJhaMumif;avhvm
awGU&Sd&ayonf/ MopBwpfftkyfpkwGif eD*&ufwkd[kac:aom rGefcrmwkdYrSm BopBwdKtm&Srsm;jzfpí? qvkH?
rav;? tif'kded&S? ykdvDed&S? rDaved&SwkdYrSm MopaBw;eD&Sif;rsm;jzpfMuygonf/
a&S;ESpfaygif;rsm;pGmuyif MopBwdKvGdKufwkdYonf/ tdEd́,EkdifiHtwGif;okdY taemufbufrS0ifa&mufcJh
Muygonf/ BC -5000cefYwGif tdEd́,wEkdifiHvkH;ysHUESHUaexkdifNyD;jzpfygonf/ olwkdYukd Xmaewkdif;&if;om;
j'mAD';D ,ef;rsm;[kvnf; qkyd gonf/ MopBwdKvGKd ufwYdk onf tdE, d́ ? jrefrmESihf ta&SUawmiftm&Sa'orsm;
ukd ausmfvGefí MopaBwvswkdufxdysHUESHUaexkdifMuygonf/(udk;-8/pm-148^9)/ S.K CHATTERJI u
MopBwpfbmompum;ajymol ]]rkPmÖ }}ESihf ]]cgqD}} wkYd ,ckwidk f tdE, d´ wGif &Sad eao;NyD;? rGew
f Ydk\a&S;acwf
om;acsmhaw;uAsmwpfy'k w f iG /f ,if;wkYd \rlvae&mukd tdE, d́ ta&SUbufurf;rS]um&mrefa';vf}a'ojzpf
aMumif; az:jyxm;ygonff(ukd;-1/ pm-89) pm-89)/
rGefwkdY\rsKd;&if;jzpfaom j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oukda&muf&SdaexkdifcJhMuonfrSm BC 1500cefYu
jzpfayrnf/ ,if;wkdYonf MopBwpftEG,frsm;jzpfojzifh/ &ckdifa'o\ausmufacsmacwf,Ofaus;rIrSm
MopBwpf,Ofaus;rIjzpfonf[k ,lqygonf/ N'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'oüaecJhMuonfukdyif/ rGefwkdY
onf MopBwpfE, G 0f ifj'mAD;'D;,ef;wkYd EiS hf rskK;d &if;wlonfut dk aMumif;jyKí okawoDrsm;u? &ckid af 'owGif
tapmqkH;aexkdifoGm;Muolrsm;wGif rGefvlrsKd;rsm;yg0ifonf[k qkdcJhMujcif;jzpfayonf/ j'mAD;'D;,ef;wkdY
&ckdifa'ookdYajymif;a&TUaexkdifcJhMu&onfh taMumif;&if;ESifh tajctaeukdtenf;i,fa&;ygrnf/
orkdif;ynm&Sifrsm;u tdEd́,EkdifiH\ausmufacwfukd BC -10000rS 4000twGif;owfrSwfygonf/
(udk;-8/pm-13)
-8/pm-13)/ BC -4000cefYwGif tdE´Kjrpf0Srf;ü aMu;acwf,Ofaus;rSKokdY ul;ajymif;ygonf/ tdE´d,
EkdifiHw0Sef;vkH;wGif ausmufMurf;acwfESifh ausmufacsmacwfypönf;rsm;awGU&í? tdE´d,jynftESHUtjym;ü
a&S;a[mif;,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;rsm; ay:aygufcJhonf/ (ukd;-2/ pm-93) pm-93)/ H.G. WELLS u**Fgjrpf
0Srf;rSm j'mAD;'D;,ef;wkdY\,Ofaus;rIonf? qlar;&D;,ef;,Ofaus;rI? tD*spf,Ofaus;rIrsm;ESifh acwfNydKif
xGef;um;cJhbG,f&Sdonf[k THE OUTLINE OF HISTORY pm-17wGifa&;om;cJh\/ urÇmhorkdif;okawoD
rsm;\a&;om;csufrsm;t& qlar;&D;,ef;,Ofaus;rIonf BC -4000rS 1200Mum;umvwGifxGef;um;cJh
ygonf/ okawoDwYdk\tqkt d & tD*spv f rl sK;d [lí ay:aygufvmNyD;aemuf/ tD*spjf ynfonf BC -2740ESihf
2270Mum;wGif ,Ofaus;rItjrifhqkH;tqifhokdYa&muf&SdcJhonf(ukd;-2/pm-75)/ þtaxmuftxm;rsm;ESifh
ESKdif;pmvQif **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIxGef;um;csdefonf BC -2500cefY[kowfrSwfvQif r,kwfrvGef&Sday
rnf/ tdE´Kjrpf0Srf;,Ofaus;rIESifh ESKdif;pmvQif ESpf 1000eD;yg;cefYaemufusrnfjzpfonf/
þuJhokdYj'mAD;'D;,ef;wkdY tdE´Kjrpf0Srf;ESifh**Fgjrpf0Srf;wkdYü ,Ofaus;aomvlUtzGJUtpnf;rsm;xGef;um;
aecsdef BC -2000cefYwGif? tm&Stv,fykdif;rS tm&d,efvlrsKd;wkdYonf? tdE´d,EkdifiHtaemufajrmufbuf
rS tvk;H t&if;ESi0hf ifa&mufwu dk cf udk cf MhJ uonf/ tdEK´ jrpf0rS ;f ukOd ;D pGmodr;f yku d íf yef*syfjynfe,fwiG f tajc
csMuonf/ ,if;aemuftm&d,efwkdYonf BC -1000rwkdifrD ta&SUbufokdYqufí e,fajrcsJUxGifvmum
**FgjrpfEiS hf ,rkeH mjrpf0rS ;f a'orsm;ukd odr;f ,lu r*"ekid if u H xdk al xmifvu dk Mf uygonf(uk;d -9/pm13^14)/
,if;tcsdefrSpí j'mAD;'D;,ef;,Ofaus;rINydKuGJoGm;um? tm&d,efwkdY\a0',Ofaus;rIvTrf;rkd;vmygonf/
tm&d,efwYdk 0ifa&mufwu dk cf u
dk rf rI sm;aMumifh j'mAD;'D;,ef;wkYd ? tdE, d´ awmifyidk ;f a'orskm;ESihf ta&SUzsm;a'o
rsm;okdY qkwfcGgcJhMuygonf/
BC -750cefYwGif tm&d,efwkdY tdE´d,wEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;NyD;jzpfygonf(ukd;-1/pm-153)/ tm&d
,efwkdYwkdufckdufrIrsm;aMumifh? **Fgjrpf0Srf;rSqkwfcGgcJhMuonfh j'mAD;'D;,ef;wkdYonf? tdE´d,ta&SUzsm;&Sd
Ekid if ?H e,fajrrsm;okYd 0ifa&mufcMhJ u&m? &ckid af 'ookYd j'mAD;'D;,ef;wkYd tpkvu dk tf NyHKvku d 0f ifa&mufum tajc
csaexkdifcJhMuonfrSm BC -1000ywf0ef;usifujzpfrnf[k ,lqygonf/
orkdif;rwifrDacwf tdE´d,jynfwGif tkd;vkyfief;twwf/ qefpyg;pl;xkd;pkdufysKd;jcif;twwf? avS
um;xpfawmif,mpkdufysKd;jcif;ponfwkdYrSm MopBwdKvGdKufrsm; pwifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh ta&SUawmif
tm&SwcGif ysHUESHUcJh[ef&Sdonf(ukd;-8/pm-149)/ j'mAD;'D;,ef;wkdY &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg?
,if;twwfrsm;ukyd g onfaqmifcMhJ uNyD;? &ckid u f rf;ajcütajccsaexkid cf sdew f iG rf l qG;rsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;rS
aus;½Gm? NrdKUjy,Ofaus;rIvlUtzGJUtpnf;okdY ajymif;vJaecsdef[k ,lq&onf/ tcsKdUaom&mZ0ifokawoD
rsm;u "n0wDNrdKUpwifwnfaxmifcsed u f dk BC -3325[kq k Mkd uonf/ okawoDO;D csex f eG ;f url a&S;a0omvD
jA[®vm&mZmrif;\acwfudk BC -5315xda&S;usí wGujf ycJo h nf/ þrQumv&Snv f Qm;cJo h nfrmS ausmuf
cwf? aMu;acwf? oHacwftqifhqifhul;ajymif;vmonfh NrdKUjyjynf½Gmi,frsm;avm[k awG;qbG,f&Sdyg
onf/ vlrsKd;pkvUl tzGUJ tpnf;tjzpf aygif;pnf; pk½;Hk rdaomtcg? aqGrsKd;pk?vlrsKd;pktyk pf t k vkud f tkycf sKyfol
tBuD;tuJrsm;&SdcJhMuayrnf/ "n0wDNrdKUwnfaqmufcsdefwGifum;? vlrsKd;pkwpfckvkH;pnf;vkH;rdum ,Of
aus;rItqifhtwef;jrifhrm;aeNyDjzpfygonf/
tmeE´pjE´ausmufpmt&ajym&vQif "n0wDNrdKUukd BC -6&mpkwiG f pwifwnfaqmufonf[q k pdk &m
&Sdygonf/ ausmufpmyg BC -518rS AD -370xdrif;qufukd "n0wDrif;quf[kqkd&ygrnf/ ausmufpm
ygrif;rsm;\trnfrsm;rSm? ygVdokdYr[kwf ouúwppfppfrsm;r[kwfojzifh tdE´d,,Ofaus;rIpuf&dyfrxif
ao;[k a'gufwmoef;xGe;f u (uk;d -1/pm-72),lqonf/ PAMELA GUTMAN uvnf;? tdE, d´ trnf/
ouúwtrnfr[kwf[k(ukd;-10/pm-39) qkdygonf/ tm&d,efrsm;r[kwfonfrSm trSefjzpfygonf/
,if;tcsdefwGif rGef*kdvGdKufwkdYvnf; &ckdifa'ookdYra&muf&Sdao;yg/ xkdYaMumifhtmeE´pNE´ausmufpmyg
yxrqkH;aom rif;qufonf/ **Fgjrpf0Srf;rSajymif;a&TUvmum &ckdifa'owGiftajccsaexkdifcJhMuonfh
j'mAD;'D;,efwkdY wnfaxmifcJhonfrif;qufjzpfaMumif;,lqygonf/
TIBETO-BURMAN [kac:qkdaom wdbufjrefrmEG,frGef*kdvGdKufwkdY\ rlvaexkdif&mt&yfa'oukd
w½kwfjynfajrmufbufESifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf&Sd uefpke,frS axmifjrpf0Srf;jzpfonf[kawGU&
ygonf/ BC -2000cefYu xkad 'owGif ausmufacwfaESmif;,Ofaus;rIjzpfygonf/ ¤if;wkYd udk w½kww f Ydku
rMumcPvma&mufwkdufckdufMuojzifh wdbufjynfta&SUajrmufbuf? jrpf0gjrpfzsm;cH&mt&yfESifh
]]ukdukdaemf}}a'ookdYajymif;a&TUcJh&ygonf/ (udk;-1/ pm-107)/ ,if;wkdYawmifbufokdYqkwfcGgvmcsdefukd
a'gufwmQANUNGO-uBC -1500cefY[k,lqygonf/ BC -1000cefYwGif w½kwfwkdYvma&mufaESmuf
,Sufjyefojzifh/ ,if;rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;rStcsKdUvlrsKd;pkrsm;rSm wdbufjynfbufokdY0ifa&mufoGm;MuNyD;?
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYajrmufbufrS 0ifa&mufMuygonf/ tcsKdUum;jrefrmEkdifiHajrmufzsm;&Sd oHvGifESifh
rJacgifjrpfzsm;0ef;usifwGif tajccsNyD;vQif? rsm;pGmaomvlrsKd;pktkyfpkrsm;rSm jA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;
pkefqif;cJhNyD; **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefum? r*"wkdif;txdysHUESHUa&muf&SdoGm;ygonf/
þae&mwGif oJoJuGJuGJwifjy&ef&Sdygonf/ wdbufjrefrm[laom rGef*kdvGdKufrsKd;pdwfwGif? wdbuf
[dr0EÅm? ajrmuftmoHESifh tmoHjrefrm[lí rsKd;pdwf(3)rsKd;cGJygonf/ tmoHjrefrmrsKd;cGJwGif e*g;? csif;?
ouf? ucsi?f jrefrmESihf vkv d [
dk í
l rsK;d EG,(f 6)ckyg0if&m? &ckid v f rl sK;d tpkonf? jrefrmrsK;d cGw
J iG yf g0ifygonf/
jrefrmrsKd;cGw
J iG yf g0ifaomvlrsKd;pkrsm;\rlvZpfjrpfonf? rGe*f v dk ;D ,m;uke;f jrifah wmifyidk ;f uefpek ,fywf0ef;
usifa'ojzpfygonf/ qkdvkdonfrSm ,aeY&ckdifvlrsKd;[lí qif;oufvmrnfh? xkdrlv&ckdifrsm;\Zmwd
e,fajronf? rGef*kdvD;,m;jynfawmifykdif;jzpfonf[k qkdvkdygonf/ xkdrlv&ckdifrsm;tpkonfBC -1000
twGif;ujA[®ykwå&jrpfaMumif;twkdif;pkefqif;í **Fgjrpf0Srf;? r*"wkdif;txdysHUESHUaexkdifcJhMuonfY rGef*kd
vGdKufvlrsKd;pkrsm;wGif yg0ifcJhygonf/
xko d v H iG Ef iS rhf aJ cgifjrpfzsm;a'orS rGe*f v dk KdG ufwYdktyk pf (k 3)pkuMJG uygonf/ yxrtkypf rk sm;wGif wdbuf
e,ftwGif;okdY0ifolu0ifoGm;ygonf/ jA[®ykwå&jrpfaMumif;jzifh tdE´d,jynfokdYa&mufolua&mufyg
onf/ tcsKdUrStmoH? rPdyl&e,frsm;wGif tajccsygonf/ jrefrmtEG,f0ifvlrsKd;pktrsm;pkrSm? oHvGifESifh
rJacgifjrpfaMumif;twkdif; ta&SUawmifbufokdYpkefqif;í? ,leefe,f,kef*fcsefa'owGif tajccsygonf/
¤if;wkdYrSm 'kwd,tkyfpkuGJjzpfygonf/ wwd,tkyfpkBuD;wGif ouf? csif;? ucsif(ucsifrSmajrmufbufrS
aemufusíqif;oufvmonf[k ,lq&ygonf)vlrsKd;pkrsm;jzpfMuNyD;? jrefrmEkdifihajrmufzsm;a'owGif
yifusef&pfygonf/
az:jyygwdbufjrefrmtkyfpkBuD;rS jrefrmEkdifiHtwGif;tapmqkH;0ifvmol? jrefrmEkdifiHtwGif;ESifhtjyif
wGiaf e&mtus,jf yefYq;Hk ,lorl mS oufrsm;jzpfygonf/ oufwYdkonf c&pfEpS rf wkid rf u D yif tmoH? rPdy&l
tjyif? jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ESifh? tv,fykdif;ajrjyefxd0ifa&mufcJhMuygonf/ orkdif;rSwfwrf;rsm;t&
BC -138wGif tokH;jyKaeNyDjzpfaom w½kwftdE´,vrf;rBuD;ukd taMumif;jyKí Ak'¨,Ofaus;rIukdoufwkdY
&&SdaeygNyD/ c&pfESpfrsm;qef;pwGif oufwkdYukd jrefrmEkdifiHtwGif;üawGU&ygNyD(ukd;-4/pm-16)/AD -1&mpk
wGif pwifwnfaqmufonfAdóEkd;ysLrsm;xuf ykdíapmygonf/ oufwkdYaemufrSrMumrDcsif;rsm;?
[l;aumif;awmifMum;rSoufwkdYe,fukdjzwfí0ifvmonf/ em*awmifwef;? csif;awmifwef;xdysHUESHU½kHru
awmifykdif;csif;rsm;rSm wpwpoHwGJc½kdifxdqif;oufcJhMuonf/ ysLrsm;0ifa&mufvmaomtcg oufwkdY
onf? jrefrmjynftv,fykdif;wGif tuGJuGJtjym;jym;jzpfum? &ckdifajrmufzsm;a'oESifh jrpf0uRef;ay:a'o
rsm;okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
AD -9&mpkwi G f ysLNrdKUawmfoa&acwå&m(AD-832) ESi?hf (a'gufwmoef;xGe;f u rGeNf rdKUwpfNrdKU[k,q l
í? a'gufwmLUCE ua&S;yJcl;[k,lqaom) ]]rJcsef}}(AD -835)ukd eefausmifwkdY0ifa&mufzsufqD;í?
,if;wkdYtiftm;NydKuGJoGm;aomtcg? jrefrmwkdYausmufqnfa'o0ef;usifwGif ae&m,lvmonf[k
a'gufwmLUCE upGpJ NJG rJNrJ,MHk unfygonf/ rGew kf Ydk rw
k rå bufoYdk qw k cf gG oGm;ygonf/ ysLwkYd um;ESp5f 00cefY
twGif;aysmufuG,foGm;ygonf/ AD -1510 ckESpfa&Teef;ausmh&Sife&ywdeef;wnfausmufpmwGif ]]ysL}}
trnfyg&SdaeNyD;? ,if;aemufykdif;wGif ysL[laomtrnfukd rnfonfhrSwfwrf;wGifrS &Smr&awmhacs/
a'gufwmoef;xGef;\a&;om;csufwGif jrefrmEkdifiHtv,fykdif;yltkdufajcmufaoGUaom ajrjyefYvGif
jyifokdY qif;&mürygolokdYr[kwf xkdrSwqifhqufvsufxGufcGgolrsm;wGif ]]&ckdifvlrsKd;}}udkawGU&ygonf/
&ckdifwkdY\ZpfjrpfESifh vrf;aMumif;ukdqef;ppfMunhfaomtcg &ckdifwkdYonf? jrefrmEkdifiHtwGif;ajrmufbuf
ESifh? ta&SUajrmufbufrS0ifa&mufí? jrefrmjynftv,fykdif;rSwqifh &kd;rukdausmfívmonf[laom
taxmuftxm;rawGU&yg/ &ckdifwkdYonf c&pfESpfrsm;rwkdifrDESpfrsm;pGmuyif? oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;
ywf0ef;usifa'orSyif jrefrmwkdYESifhvrf;cGJí tdE´d,ta&SUykdif;e,fajrrsm;okdY0ifa&mufcJhNyD; jzpfygonf/
a&S;OD;&ckdifrsm; BC -500cefYu tdE´d,EkdifiHtwGif;0ifa&mufvmonfhtcg tdE´d,EkdifiHukd tm&d,ef
,Ofaus;rIvTrf;rkd;aeNyDjzpfygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rIu rGef*kdvGdKuf,Ofaus;rIxuftqifhtwef;jrifh
rm;ygonf/ rGe*f v dk KdG ufwYdk onf tm&d,efwYkd EiS ahf &m,Suaf exkid cf MhJ uNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rIvrT ;f rk;d jcif;ukd
cH&ygonf/
a&S;a[mif;acwfaumvd,?a'0'[? uydv0wf? a0omvD?0d[m&?yg#vdykwfponfhjynfrsm;onf
,if;rGef*kdvGdKkufwkdYaexkdifcJhaoma'orsm;wGif yg0ifonf(uk (ukd;-1/pm-148)
-1/pm-148)/ tm&d,efwkdYESifh a&maESmí
,SOfwGJaexkdifcJhaom rGef*kdvGdKufwkdYukd orkdif;q&mwkdYu tif'kdrGef*kdvGdKuf (INDO-MONGOLOID)rsm;[k
ac:Muygonf/ ,if;wkdYonftm&d,efwkdY\trsKd;(4)yg;ZmwfcGJjcm;rIwGif cwåd,rsKd;wGifyg0ifMuonf/
,if;cwå, d rsK;d wkYduadk &S;acwf &mr,e? r[mb&wusr;f rsm;wGif ]]ud&mwrsm;}} (KIRATA)[kaz:jyxm;yg
onf/ ,if;cwåd,rsKd;wkdYonf tkyfcsKyfolvlwef;pm;wGifyg0ifí? ousomuD0ifrsKd;[kac:wGifcJhMuonf/
tdE´d,EkdifiHtwGif;okdYa&muf&Sdvmaom ,if;tif'kdrGef*kdvGdKkufvlrsKd;pkrsm;pGmteuf trsm;pkonf?
tm&d,efbmompum;okdYajymif;vJajymqkdaom [dE´Lrsm;jzpfMuNyD;? [dE´L,Ofaus;rIe,fy,ftwGif;okdY
rSerf eS af ygif;pnf;0ifa&mufcMhJ uygonf/ tcsKdUrlum; tdE, d́ tu©&muko d ;Hk í rdrw d Ydk &if;jrpfbmompum;ukd
jyKpkysKd;axmifcJhMuonf[k okawoDrsm; (ukd;-11/pm-88) -11/pm-88)a&;om;Muygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf
yif cwåd,trsKd;trnfcHum omuD0ifrif;rsKd;rif;EG,frsm;jzpfMuygonf/ a0omvDrSvpä0Drsm;ESifh? a&S;
a[mif;acwfa'0'[? aumvd, uydv0wfjynfwkdYrS? a*gwrAk'¨\trsKd;tEG,frsm;jzpfMuaom? omuD
0ifrsm;onfyifvQif rZÑdra'oücwåd,trnfcH,lí? tm&d,efbmompum;ajymqkdaeMuaomfvnf;? rGef
*kdvGdKufppfppfrsm; (okdYr[kwf) rGef*kdvGdKufESifh? tm&d,ef?j'mAD;'D;,ef? MopBwpfaoG;aESmolrsm;jzpfcsifjzpf
rnf/ rlvrsKd;EG,f&if;jrpfrSmrlum; rGef*kdvGdKufrsm;jzpfonf[k THE CHLTURAL HERITAGE OF INDIA
usrf;jyKq&mu a&;om;ygonf/
tdE´d,wGiftif'kdrGef*kdvGdKufrsm;onf tm&d,efbmompum;ukdvnf;aumif;? rdrdwkdY&if;jrpfbmom
pum;ukdvnf;aumif;ajymqkdMuonf/ edaygEkdifiH&SdrGef*kdvGdKufEG,f0if ]]ed0g(NEWARS)}}vlrsKd;pkonftdEd́,
tu©&mukdokH;í rdrdwkdY&if;jrpfbmompum;ESifhwGJpyfa&;om;aom taxmuftxm;&Sdonf/ xkdjyif
a*gwrAk'¨yGifhNyD;aemuf? BC -324-308 wGifpkd;pHaom pE´*kwfrif;vufxufwGif tdE´d,ukdusL;ausmfvm
onfh r[mtvufpE´m;ukw d u
dk cf u
dk &f ef? ppfwyfrsm;zGUJ pnf;onft h cg? rGe*f v dk KdG ufE,
G rf sm;jzpfaom ud&mw
rsm;yg0ifcJhMuygonf/ xkdYaMumifha&S;acwfjrefrmekdifiHokdY omuD0ifrif;rsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf;/
xkduJhokdYyif? tm&d,efbmompum;ESifh twl,Ofaus;rIukdygvufcHajymqkdolrsm;a&m? rdrdwkdY&if;jrpfrGef*kd
vGdKufbmompum;ajymqkdolrsm;yg a&m>yrf;ygvmrnfjzpfygonf(ukd;-1/pm-154)/ &ckdifa'ookdYtif'kd
rGef*kdvGdKuf? omuD0ifrsm;0ifa&mufvm&mwGifvnf; ,if;uJhokdYyifyg0ifcJhayrnf/
tif'kdrGef*kdvGdKufEG,f0ifa&S;OD;&ckdifrsm;? &ckdifa'ookdYtapmqkH;0ifa&mufvmonf[kcefYrSef;í&aom
tcsdefrSm AD -3&mpkcefYujzpfygonf/ tb,faMumifhqkdaomf ud&mwac:tif'kdrGef*kdvGdKufrsm; &ckdifa'o
twGif;okdY a&muf&Sdaeonfhtaxmuftxm;&SdaomaMumifhjzpfygonf/ tdE´d,EkdifiHta&SUbufurf;ajcrS
em**sLedueG 'f ga'owGif AD -3&mpktwGi;f ua&;xk;d cJah om ausmufpmwpfcsyfü? oD[Vdk rf aS x&0g'&[ef;
awmfrsm; omoemjyKxGufcJh&ma'orsm;ukd az:jy&mwGif]]ud&mwa'o}}[kyg0ifonfukdawGU&ygonf/
,if;tcsdefu ,if;ausmufpmwGifaz:jyaomud&mwa'oqkdonfrSm ]][dr0EÅmawmifwef;rsm;\awmif
buf? edayg? blwefe,frSpí? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;? &ckdifa'oESifh? jrefrmEkdifiHatmufykdif;jrpf0
uRef;ay:xdjzpfonf[k? olawoDrsm;u? r[mbm&wusrf;?[&d0Housrf;? rmua@;,syl&mPusrf;?
AD-150cefYu PTOLEMY \rSwfwrf;wkdYukd ukd;um;jyqkdNyD;jzpfygonf(ukd;-12/pm-15/ukd;-6/pm-
51)/a'gufwmoef;xGe;f u &ckid af cwfO;D ukad jym&mwGif ,ckppfawGw0ku d üf ouúwbmomjzifah usmufpm
a&;xkd;olwpfpkonf? AD -5&mpkausmfupía&muf&SdaeaMumif;ajym&ygonf/ tu,fíxkdolrsm;onf
wdbufjrefrmtEG,f0ifrsm;jzpfMuvQif? jrefrmxufjrefrmEkdifiHwGif;ukdapmívmonf/ eDaygbufrS
ppfwaumif;ukdjzwfívmonf[kawG;qbG,f&Sdaeygonf[k (ukd;-1/pm-um;)a&;om;xm;ygonf/ xkd
olrsm;onf tdE´d,EkdifiHrSppfwaumif;e,fukdjzwfoef;0ifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufrsm;(0g)a&S;
OD;&ckdifrsm;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
rsufarSmuf&ckdifokawoDwpfOD;jzpfol eDrifoQif(ppfawG)u]]em;0wfwefqm0wfqifrIukd rGef*kdvGdKuf
wkYd wiG f txl;awGU&aMumif;? tm&d,efwYdk wiG f em;0wfwefqm0wfqifr"I avhrawGU&aMumif;? orkid ;f ynm
&SifwkdY\tqkdt&? tdE´d,[dr0EÅmawmifajcwGif wcsdefuaexkdifcJhMuaom? ousvlrsKd;? rv’vlrsKd;/
vpä0DvlrsKd;? r*"vlrsKd;rsm;rSm? tm&d,efrsm;r[kwfyJ rGef*kdvGdKufrsm;jzpfMuaMumif;? olwkdYonf,Ofaus;rI
"avhtvGefeD;pyfMuaMumif;/ rv’?vpä0D? r*"vlrsKd;rsm;onf? em;uGif;? em;a#mif;0wfqifolrsm;jzpfEkdif
NyD;? em;aygufBuD;pm&if;0ifolrsm;jzpfEkdifaMumif;? tdE´d,EkdifiH *kyÜwacwfausmufxGif;½kyfxkrsm;wGif?
em;a#mif;0wfqifrIukdawGU&aMumif;? uGif;em;a#mif;0wfqifrIonf tdEd´,,Ofaus;rIrSqufEG,fqif;
oufvmjcif;r[kwfaMumif;? rGef*kdvGdKufwkdY\rlvyif&if;,Ofaus;rIjzpfaMumif;? &ckdifa'owGif? uGif;em;
a#mif;0wfqifru I dk AD -4&mpkoYdkr[kwf 5&mpkuyif? yDjyifpmG awGU&aMumif;? av;NrdKUacwf/ ajrmufO;D acwf
rsm;wkdifatmif/ &ckdifwkdYuGif;em;a#mif;0wfqifMuaMumif;}}ponfjzifh &ckdif,Ofaus;rI"avhxkH;pHwpfckukd
wifjyxm;ygonf(ukd;-5/pm-41)/ uGif;em;a#mif;0wfqifaom rGef*kdvGdKufrsm;onf AD -4&mpkwGif
&ckdifa'ookdYa&muf&SdaeygNyD/ uGif;em;a#mif;0wfqifrI"avhonf? a0omvD?av;NrdKU?ajrmufOD;acwfrsm;
ukefqkH;onfhwkdif?&ckdifwkdY\,Ofaus;rIw\"avhwpf&yfjzpfcJhonfukdaxmuf½Ií
a&S;OD;&ckdifrsm;onf &ckdifa'ookdY AD -3&mpkcefYuyif pwifa&muf&SdaeNyD[k qkdEkdifygonf/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdY ppfwaumif;e,fukdjzwfí &ckdifa'ookdY0ifa&mufvmonfhtcg Ak'¨bmom
,Ofaus;rI? *kyw Ü tu©&m? ouúwbmom? ygVdbmomta&;tom;ESihf ? tm&d,efwYdk \,Ofaus;rI"avh
wkdYukd ,laqmifcJhMuygonf/ a&S;&ckdifwkdY\,Ofaus;rItrsm;pkonf tm&d,efwkdY\,Ofaus;rIyifjzpfaomf
vnf; tm&d,efbmompum;ukad jymif;vJajymqkjd cif;r&Scd yhJ g/ &ckid w f Ydk onf rGe*f v
dk KdG uf&if;jrpfbmompum;
ukd ysKd;axmifajymMum;vmcJhMuolrsm;jzpfMuygonf/ okdYaomf&ckdifa'ookkdY olwkdY0ifa&mufvmonfhtcg
txufwGifwifjycJhonfhtwkdif; jrefrmokawoDrsm;awG;qouJhokdY tm&d,efbmompum;ajymqkdaom
rGef*kdvGdKufrsm;vnf; a&m>yrf;ygvmvdr®nfjzpfygonf/ [dE´Kbmomukd;uG,folrsm;vnf;a&m>yrf;ygvm
rnfjzpfygonf/ olwkdYonf &ckdifa'ookdY0ifa&mufcJhMuNyD;? &ckdifa'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rif;quf
(tmeE´pNE´ausmufpmygyxrrif;qufukd qkdvkdygonf)ukdjzKwfcsumAD -370wGif ]]'GifpNE´}}tp&Sdaom
tif'kdrGef*kdvGdKufrif;qufukdwnfaxmifcJhMuygonf/ tm&d,ef,Ofaus;rI\vTrf;rkd;rIaMumifh? rif;rsm;\
bGJUtrnfhrsm;? NrdKU&Gmtrnfrsm;ponfwkdYwGif tdE´d,trnfrsm;twkdif;? ygVd? ouúwtrnfrsm;ukd rSnfh
ac:Muygonf/ &ckdifwkdYu rdrdwkdY\rlvblwt&yfonf tdE´d,jynfr*"wkdif;jzpfonf[k tpOftquf
ajymprSwfyifjyKcJhMuygonf/ rGef*kdvGdKufwkdY &ckdifa'oukd pwifpkd;rkd;vmonfh AD -3&mpkcefYrSpí? &ckdif
a'owGif&Sd&if;pGJj'mAD;'D;,ef;rsm;onf? rGef*kdvGdKufrsm;twGif; a&m,Sufpdrfh0ifí wjznf;jznf;aysmuf
uG,o f mG ;ygonf/ xkYdaMumifh &ckid v f rl sK;d rsm;wGif MopBwpfaoG;ygonf[al om a'gufwm S.K.CHATTERJI
ESifha'gufwmS.B QANUNGOwkdY\t,ltqrsm;ukd ,kwådrwef[krqkdomacs/
tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYonf AD -3&mpkrS 10&mpktwGif; &ckdifurf;½kd;wef;a'ookdYtokwfvkduftokwf
vkduf0ifa&mufcJhMuygonf/ ,if;wkdYonff AD -6&mpktwGif;uwpfBudrftvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufvmum
a0omvDukdwkdufckdufNyD; ]]r[m0D&}}ukdeef;wifcJhMuygonf/ okdYaomf rMumrDyif pNE´rif;rsKd;rSjyefvnfí
xD;eef;pkd;pHcJh&NyD;? AD -729ck tmeE´pNE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf/ AD -8&mpktwGif;? &ckdifa'oü&Sd&if;pGJ
vlrsm;ESifhyifa&mufvmaom tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYESpfaygif;(60)cefYppfyGJrsm;jzpfyGm;cJhNyD;AD -788wGif? tif'kd
rGef*kdvGdKuftkyfpkwpfpku ppfyGJatmifjrifum? ¤if;wkdY\acgif;aqmifukda&S;a0omvDrif;rsm;uJhokdY ]]pNE´}}bGJU
cH,al pum? r[mwkid pf NE´}}[laombGUJ jzifh eef;wifco hJ nf[k ,lq&ygonf/ r[mwkid ;f pjE´onfa&S;a0om
vDrif;rsm;uJhokdY Ak'¨omoemukdouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;jzpfNyD;? ppfyGJtwGif;uysufpD;,kd,Gif;cJh
onfha0omvDNrdKUawmfukd jyefvnfwnfaqmufcJh&onf[k ,lq&ygonf/
AD -10&mpkwGif rGef*kdvGdKufwkdYaemufqkH;tBudrftvkH;t&if;ESifh0ifa&mufcJhMuNyD; a0omvDukdwkduf
ckdufzsufqD;vkdufMuygonf/ ,if;okdYtokwfvkduf/ tokwfvkduf0ifa&mufvmcJhMuonfh tif'kdrGef*kdvGdKuf
rsm;ESifh&Sd&if;pGJvlrsm;a&m,SufaecJh&mrS ,aeY&ckdifvlrsKd;rsm;qif;oufvmcJhjcif;jzpfygonf/ þokdYqkdjcif;
tm;jzifh/ &ckdifvlrsKd;ESifh&ckdifbmompum;onf AD -10&mpkwGifrS pwifcJhonf[k qkdvkdonfr[kwfyg/
rlv&Sd&if;pGJa&S;OD;&ckdifvlrsKd;rsm;twGif; rGef*kdvGdKufrsm;xyfrHí pdrfh0ifa&m,Sufvmjcif;ukd &nf&G,fjcif;
jzpfygonf/ vuf&Sd&ckdifvlrsKd;rsm;twGif;ü rGef*kdvGdKufaoG;trsm;qkH;wnf&Sdvmjcif;ukd &nf&G,fygonf/
AD -10&mpkrwkdifrDuyif &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdifbmompum;onf? &ckdifa'owGifwnf&SdcJhNyD;jzpfygonf/
AD -6&mpkaESmif;umvwGif a&;xkd;cJhonfhoHwGJc½kdifivkH;armfausmufpmwGif ]]rJum}}[laom&ckdiftrnfukd
(rþum)[ka&;om;xm;cJh&m? &ckdifwkdY\{uú0PÖbmompum;ukd Asnf;ESifho&wGJpyfa&;om;aeonfh
taxmuftxm;jzpfí? &ckdifwkdYonf AD -6&mpkwGif &ckdifa'oawmifykdif;oHwGJc½kdifxdysHUESHUaexkdifMu
NyD;jzpfaMumif; q&ma&Trif;a&;om;cJhbl;ygonf/
a&S;OD;&ckdifwkdYonf tdE´d,ajray:wGif ESpfaygifrsm;pGmaecJhNyD;? tm&d,ef,Ofaus;rItrsm;tjym;ukd
vufcu H sifo
h ;Hk vmcJMh uaomfvnf;? tm&d,efbmompum;rajymMum;yJ? rdrw d Ydk \rGe*f vdk KdG uf&if;jrpfbmom
pum;ukdom ysKd;axmifajymMum;cJhMuygonf/ xkdpOfuajymqkdcJhaom &ckdifbmompum;ESifh vuf&Sd&ckdif
bmompum;wlno D nf[rk qkEd idk af cs/ xkpd Ofu bmompum;onfreG *f v dk KdG uf&if;jrpfbmompum;ukd jyKpk
ysK;d axmifqb J mompum;jzpfí? ,aeYbmompum;rSm? zGUH NzdK;NyD;&ckid b f mompum;jzpfygonf/ &ckid w f Ydk&ckid f
a'ookdYpwif0ifa&mufvmonfh AD -3&mpktcsdefumvwGif ]]&ckdif}}[laomtrnfukdvnf; r&&Sdao;yg/
vuf&&dS ckid b f mompum;onf a&S;OD;&ckid v f rl sKd;rsm;ysKd;axmifajymMum;cJMh uonfh rGe*f v dk KdG uf&if;jrpfbmom
pum;rS zGHUNzdK;wkd;wufvmaombmompum;jzpfygonf/
rdrdwkdYvlrsKd;raysmufap&ef/ rdrdwkdYbmompum;raysmufap&ef? rdrdwkdYukd;uG,f,kHMunfaom Ak'¨
omoemryaysmufap&ef/ jA[®P0g'jyefvnfacgif;axmifvmaomAD -3-4-5&mpkrsm;twGif;rSpí?
tdE´d,ta&SUzsm;a'oESifh? ppfwaumif;e,fajrukdjzwfí? &ckdifurf;ajca'ookdYvma&muftajccsaexkdif
cJhonfh? tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd? r*"wkdif;om;rsm;u ]]&u©dwrsm;}}[kac:í? ,if;wkdYaexkdifaome,fajr
ukd ]&u©dwyl&}}okdYr[kwf ]]&u©yl&}}[kac:qkdcJhMuayonf/ xkdr*"wkdif;om;wkdYac:qkdaom]&u©dw}[laom
pum;rS]&u©dw}? ]&u©dKuf}? ]&u©dKif}? ]&ckdif}[kajymif;vJac:a0:vmjcif;jzpfygonf/
armifjyL;(oHwGJ)
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif; y-wGJ(1964) vrf;pOfygwD
(2) urÇmYorkdif;\rSwfwkdifrsm; y-wGJ (1964) vrf;pOfygwD
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1) (1969) oef;xGef;
(4)&ckdifajrmufzsm;a'orSoufwkdif;&if;om;rsm; (1988) xGef;a&Tckdif
(5)em;a#mif;0wf&ckdif (rkedajrr*¾Zif; (4)(2000) eDrif;oQif(ppfawG)
(6)A History of Chittagong Vol-1 (1988)Chillagong) S.B. Qarungo
(7)The Making of South East Asia (1966-London) G-Coedes
(8)The History and Culture of Indian People Vol-1(1952) S.K. Chatterji
(9)The Story of Indo-Pakistan (1969-Karachi) S.F.Mahmud
(10)Ancient Arakan (1977, Australia) Pamela Gutman
(11)The Cultural Heritage of Ancient India (1984-London) S.K.Chatterji
(12)Introduction to the Study of Thravada Buddhism N.R Ray
in Burma(1946-Calculta)

]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf ZmykdifpGmvJ}}
armifjyL;(oHwGJ)
]]&ckdif}}qkda&trnfemrpwifac:a0:vmykHeefYywfoufNyD;au? pm&D;az:&D;zufwdu pm&D;oltjrifukd
odcsifyga&vkdYajymuwfyga&/oHwGJupmyDrdwfaqGwcsKdUuyif pmeefYvSrf;ysmrdef;uwfyga7/ a,'gav;
uRefawmfr&D;cyg/]]tjrifopf &ckdifed'gef;}} (&ckdifwefaqmifr*¾Zif; trSwf-19)rmawmhcgwpdaoQwpGef;
wp&D;czl;yga&/ t*katudpöukd r&D;aurjzpfawudpöqGDvm&a&twGufeefY&D;&zkdYjzpfvmygAsm,f/
rMumcifu&mZ0ifq&mwpfOD;u? &ckdif&mZ0if½kdUrmvma&&D;om;csufwdeefYrwl/ xl;xl;jcm;jcm;?
&ckdifvlrsKd;xif[wfvmykHeefY? ]]&ckdif}}vkdYac:a0:vma&;taMumif;wdukd? usrf;pmwcsKdUukd ukd;um;yem?
ukd,fvkdcsifa&ykdifqGJ,l&D;om;yem? vlYorkdif;wkdY;wufrIjzpfpOfeefYrukdufnDyJeefY]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}}
csrSwfjyvma&/ a,ckeefYr&D;rjzpfatmiftajctaersKd;,Sdvmyga&/
vuf[dtajctaeokawoevkyfief;u rjynfhpkHEkdifygoD;/ ,if;twGuf&mZ0ifaMumif;t&
av;aomxnfhyem&D;ygar/
Munfhyg/ ,if;&mZ0ifq&mwifjyxm;a&pGmwdukd ausmufcsufcsvkdufau]]&ckdiftp 'Gg&m0wDu
(okdYr[kwf)&ckdiftp 0goka'0u}}jzpfyga&/ ]]&u©yl& ya0oeukv0if}}qkda&usrf;ukd tajccHyemwifjy
xm;pGmwduawmhcg-
(1)0goka'0? Ava'0nDaemif½kdUpGm cwåd,tEG,fwdjzpfaw
(2),if;nDaemif½kdUpGmZrÁL'dyfuRef;ukd rif;jyKzkdY oHwGJ('Gg&m0wD)NrdKUukdodrf;ykdufaw
(3),if;nDaemif½kdUpGmupäye'Dt&Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf (99)NrdKUukdwnfcuwfaw
(4)0goka'0? Ava'0½kUd pGm &ckid v f rl sKd;tpNzpfNyD;? ,if;tcguyif &ckid b f mompum;,Sed ed cf NyD;au?
]]&ud©wyl&}}]]&ckdif}}qkda&tac:ta0:wdpGm ,if;cguyif,Sdca&
(5)]]&ckdiftprm&,ku? &ckdiftp&DBudKifu}}vkdY,lqau? oHwGJc½kdifoD;jcm;jzpfvm;zkdY?
,if;twGufeefY}} &ckdiftp 0goka'0u}}vkdY,loifh? jzpfoifha&(ukd;-2)
,if;ykid w f ifjyxm;yga&/ atwifjyrIwed efY ]]&ck&d mZ0iftqk;H tjzwf}}csrSwx f m;yga&/ atwifjyrIwd
pGm? rdrdvkd&mukdqGJyemt"r®vkyfBuHwifjyrIwdjzpfedefpGmukdwGd&a&twGuf? pm&D;oltjrifukdwifjyvkdyga&/
,if;vkYd ajymcsifpmG u 0goka'0? Ava'0½kpd mG cwå, d tEG,w
f jd zpfauqkad &tcsufyg/ wkw d edk efYv&dk if;
ukd&majymygar/ cwåd,qkda&pum;pGmv,fNrDukdykdifpkd;&a&vlukdac:pGmyg/ tkyfpkd;olvlwef;pm;qkdygzd/
tdE´d,jynfrm? jA[®Pm? cwåd,? 0ó? ok'¨trsKd;av;yg;cGJpGmu? tm&d,efwd0ifvmNyD;rS&mcGJpGmyg/
tm&d,efwdr0ifcifuattrsKd;tEG,ftac:ta0:r,Sdyg/ ]]cwåd,}}qkda&pum;ukd,fwkdifu tm&d,ef
pum;yg/ tdE´d,wkdYtm&d,efwd0ifvmcsdefa& bDpD-2000eefY 1500Mum;rSm&mjzpfyga&/ (ukd;-7/pm-
12) / bDpD 750avmufrm tm&d,ef½kdUtdEd́,wEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvm;ygAsm,f(ukd;-4/ pm-153)/ Zmykdif
ukd qkdqkd tdEd́,jynfrm trsKd;av;yg;cGJjcm;rIpGm bDpD-1500avmufurS &mpwifa&vkdY uRefawmf½kdUajym
Ekdifyga&/
&mZ0if½kdUrm 0goka'0upa& rif;23qufukd tESpfwpfaomif;wef;ujzpfawvkdqkduwfawr[kwf
ygvm;/ ol½kdUeef;pHESpfaygif;wdukdawmhcg az:rjyuwfyg/ &ckdif&mZ0ifusrf;½kdUtvkdt& ,if;rif;quf
aemufrmaz:jyxm;a&? yxr"n0wDacwfu ]]rm&,k}}rif;eef;wufawouú&ZfukdwGufqMunhfa&cg?
&ckid &f mZ0ifopfusrf;t& bDp-D 3325/ "n0wD&mZ0ifopft& bDp-D 3179/ &mZ0ifBuD;t& bDp-D 3591/
irJ&mZ0ift& bDpD-2666vkdY ,if;ykdifwGd&yga&/ toufwpfaomif;wef;u 0goka'0eefYtoufwpf&m
wrf;u rm&,k½kdUESpfaygif;ZmavmufxduGmedefzkdYqkdpGmwGufqMunhfvkdY&yga7/ a,NyD;au? rm&,kpGm?
0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fvkdY Zm&mZ0ifuav;r&D;om;yg/ atavmufpGmudkMunhfyem]]&ckdif&mZ0iftqkH;
tjzwf}}yD;a&yk*dK¾ vfu]]ukorif;ouú&mZf 4900ausmf/ yxr"n0wDacwfeefYtESpf(1000)tuGm? 'Gg&m
0wDow H NJG rdKUukt
d yk cf sKyfaw 0goka'0? Ava'0nDaemifwpfusdy(f ud;k -2/pm-12)vkYd av;qkjd yefyga&/ 0gok
a'0½kdUykdiftESpfwpfaomif;wef;uvleefY? yxr"n0wDacwfuykdif tESpfwpf&mwrf;uvlukd tESpf
(1000)&muGma&qkdpGmobm0rusvkdY ,lqrdyga&/
,if;twGufeefYcwåd,rsKd;ay:vmpGmu bDpD-1500avmufujzpfawtwGuf? tEÅ&uyf(10)uyf
ajrmuf?(11uyfajrmufvYdk av;qkyd ga&)vl\toufwpfaomif;wef;ukx d m;tk;H oD;/ bDp-D 2000rwkid cf ifu
yif? cwådr?rsKd;qkdpGmray:oD;yJeefY/ 0goka'0? Ava'0½kdUukdcwåd,rsKd;vkdY az:yem&D;pGmuawmh wpDaoQ
w&m;rsm;ygzkdY/
jrefrmEkdifiHw0Srf;vkH;rmNrDvTmwl;az:rIwdt& bDpD-16000u 5000twGif; ausmufacwfv,f
jzpfxGef;a&? ,if;ykdifvkdY(ukd;-4/pm-80)/od&yga&/ ausmufacsmacwfuawmhcg bDpD-5000u 2000
avmuftxdjzpfyga&/ bDpD-2000avmufrm &ckdifjynfrmausmufacsmacwfjzpfaMumif; (ukd;-9/pm-32)
od&yga&/ ,if;ykid v f Ydk qadk u bDp-D 2000rwkid cf if? vlwt d oufwpfaomif;wrf;(okYd r[kw)f bDp-D 4000?
5000avmufuyif oHwrJG mxD;pku d ef ef;pku
d ?f NrdKUjyEkid if t
H ajctae,Sed ed Af sm,fvm;vkYd rde;f p&mjzpfeed yf ga&/
okawoetjrifuawmhcg bDpD-2000rwkdifcifu &ckdifurf;½kd;wrf;a'ou om;pdrf;? ig;pdrf;pm;vkdYedef
uwfaw MopBwpfvlrsKd;EG,f/ vl½kdif;wd,Sdedefa&;vkdYwGd&yga&/
a,NyD;au]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf]]rm,if;yk*d¾Kvf&D;pGmu}}0goka'0? Ava'0½kdUpGm? NrdKUwnfzkdYedef
&m ½Smolwdr[kwf? vuf½kH;tm;ukd;eefY? ppfwkdufvkda&vlwd&mjzpfawtaMumif;? &ckdifjynfrmNrdKUawmf
qkdvkdYoHwGJNrdK&m,Sda&;taMumif;? NrdKUawmfukdodrf;,lrS&menf;vrf;uszkdYjzpfaMumif;? a,NyD;rS&m? *päye'D
t&Sdzuf? taemufzuf½kd;rmNrdKUwdukd wnfaxmifNyD;au 0goka'0½kdUtrsKd;tEG,fwdedefwkdifqif;oufvm
aMumif;(ukd;-2/pm-14)&D;xm;yga&/
uRefawmf½Ydk wGuq f Munhrf o
d avmufajym&au? &ckid af 'oyx0Dtede;f txm;t&? ZrÁL'dyw f pfuRef;
vkH;ukdodrf;ykdufzkdYtwGuf oHwGJNrdKUukdtajccHxm;yemppfwkdufzkdYqkdpGm aoe*FAsL[mruRrf;a&olwdtzkdY&m
jzpfEkdifygzkdY/ oHwGJNrdKUwnfedef&mpGmppfa&;t&? Zmavmuftcsuftcsmusygav;/ &mZ0ifukdjyefvkdYMunhf
uwfzkdY? ,if;ykdifvkdYqkdau oHwGJuedefyemZmedef&mvm;wkdufvkdY/ e,fNrDZmavmufykdifczl;ygav;/ ,if;
edef&mu vm;yemwkdufvkdYatmifjrifczl;a&taxmuftxm;um;r,SdvkdYqkdEkdifyga&/ upäe'D? tOöeeD'D
jrpf0Srf;½kdUuqkda&? Oyrma0omvDacwfu 'gumuarmfwifpGef;xdykdifczl;a&? avmif;Muufacwfrif;xD;
vufxufuqkdauav;? 'gum? rl½SD'gruf? ppfwaumif;uedefyem? ½kd;rwzufo&ufNrdKUxdodrf;Ekdifyg
a&/ ajrmufOD;acwfrm0g? rif;&mZmBuD;vufxufu 'gum? qef'gbef½kdUu armfvNrdKifurf;xdykdifca7
taxmuftxm;(ukd;-4/pm-396^495)xd ruef,Sdyga&/ oHwGJNrdKUedef&mukd ppfa&;t&tajccHpcef;cs
AsmwkdufckdufatmifjrifzkdYqkdpGmrjzpfekdifyg/
wpfjcm;wpfcsufuawmhcg ZrÁL'dyfuRef;ukdodrf;zkdY? ppfwkdufzkdYqkdau NrdKUwnf? eef;wnf½kHacseefY
rNyD;Ekdifyg/ pm;&D&du©mpkaqmif;ykdvQHrI?vrf;yrf;qufoG,frItcsuftcsmusrIwdav;tusKH;0ifyga&/ ,if;
tcsufwdrmav; upäye'Djrpf0Srf;pGm 'Gg&m0wDjrpf0Srf;xufykdvkdYomvGefyga&/ ,if;ZkeefY&ckdifrif;wdpGm
upäye'Djrpf0Srf;? tOöee'Djrpf0Srf;½kdUrm xD;eef;pkdufcpGmjzpfyga&/
&rf;jynfhawmifausmif;q&mawmfBuD;u taMumif;aMumif;ukdaxmufyem]]'Gg&m0wDjynfqkdpGmukd
tdE´d,jynfajrmufykdif;rm&m,Sda&vkdY,loifha&}}vkdY(ukd;-1/pm-189)qkdca&r[kwfygvm;/ ,if;csifhwd
avmuf&mr[kwf/]]&ckdif&mZ0iftqkH;tjzwf}} yD;a&yk*d¾Kvf½kdUu upäye'Dt½SdzufeefYtaemufzuf(99)NrdKU
pDwnfpGmukd? 0goka'0½kdUwnfca&ykdifqkduwfpGmukd? ,if;q&mawmfbk&m;BuD;u Zmykdif&D;av;? ,ykdifvkdY
qkdau?]]0goka'0tp?jA[®Prif;tqkH;,Sda&rif;½kdpGmupäye'Dt½Sdzuf(99)NrdKU? taemufzuf(99)NrdKUukd
wnfaxmifpkd;pHvDa&[ef &mZ0ifvuFm? iHrnf;&mZ0ifeefY &mZ0ifopf½kdUrmav;azmfjyxm;aMumif; qkdNyD;
au]]pOf;pm;zkYd pmG u t,ifajymca&upäye'Dt½Szd ufeefYtaemufzuf(198)NrdKUpGm 0goka'0tp? jA[®P&m
Zmtqkd,Sda&rif;aygif;(7)a,muf½kdUwnfaxmifjyKpkaomNrdKUwdr[kwf/ 0goka'0tp? or®Zmrif;tqkH;
,Sda&rif;qufaygif;(19)quf? rif;aygif;(257)a,muf½kdUrm? bkef;tifBuD;a& rif;½kd;wnfaxmifa&NrdKUwd
vkdY&m,l&zkdY? 0goka'0?jA[®P&mZm½kdYwnfca&NrdKUcsnf;r[kwfqkdpGmodzkdYvkda&}}vkdY(udk;-1/pm-200)&D;om;
xm;cyga&/
a'gufwmoef;xGe;f u tmeE´pNE´ausmufpmrmyga& bDp-D 518u at'D-370xdp;dk pHca&rif;½kUd tdE, d´
emrnfwdr[kwfawtwGufeefY? ,if;tcsdefu &ckdifjynfwkdY tdE´d,,Ofaus;rIra&mufoD;vkdY (ukd;-3/
pm-72),lqxm;yga&/ a'gufwmueef*kduawmh ppfwaumif;eefY&ckdifjynfuwGd&a& ausmufacsmacwf
vufeufwu d dk bDp-D 2000avmufurkd eS ;f qyg,if(h uk;d -9/pm-31^32)/ a,ZkeefY&ckid af 'orSm bDp-D 2000
avmufu ausmufacsmacwfu edefyemBuD;acwf? oHacwfokdYul;ajymif;a&vkd,lqyga&/ a,'gav;
jrefrmEkid if rH m ausmufacwfrm NrdKUjy,Ofaus;rIr,S(d uk;d -4/pm-120)qkad &twGuef efY? bDp-D 4000-5000
avmufu oHwGJrmNrdKU½kd;? usKH;? wHwkdif;wdeefYNrdKUjyekdifiHtqifha&mufedefAsm,fqkdpGmjzpfEkdifzkdYrxifyg/
awmifausmif;q&mawmfBuD;ajyma&ykdif 'Gg&0wDqkdZGm tdE´d,NrDay:rm&m,Sdoifhyga&/ oHwGJNrdKUtjyif
at'd-6&mpkrm atedxkdif;edkifiHe,fNrDxJrSm]]'Gg&m0wD}}vkdYac:a& rGef½kdUEkdifiHwck,Sdczl;ZGmukd av;owdjyK
uwf&ygzkdY/
bDpD-2000eefY1500Mum;umvrm tdE´d,wkdYtm&d,efwd0ifa&mufvmNyD;au bDpD-750avmufrm
wEkdifiHvkH;ysHUESHUvm;cyga&(udk;-4/pm-153)/ ,if;tcsdefu bDpD-1500avmufrm w½kwfjynftaemuf
ajrmufzufu rGe*f v dk KdG ufwpd mG ? ajrmufzufu [efvrl sKd;wd0ifAsm,fwu dk vf Ydk awmif;ykid ;f wkYd ajymif;cuwfyg
a&(uk;d -9/pm-36)/ rGe*f v dk KdG ufwpd mG jrefrmEkid if aH jrmufzsm;u oHviG ef efYraJ cgifjrpfzsm;rmedecf uwfyga&/
w½kwfwdvmyemrMumrMumaESmuf,SufawtwGuf/ ,if;edef&murGef*kdvGdKufwdtkyfpkokH;pkuGJvm;yga&/
wpkujrefrmEkid if t H ½Sad jrmufzuf ,leefjynfrm,Sad &]],ke*f cf sef}}a'owkYd qif;vmyga&/ ,if;tpkrm jrefrm
wdygvm;yga&/ wpfpkujrefrmEkdifiHajrmufzsm; [l;aumif;csKdifh0Sef;ywf0ef;usifuedefyemumvMuma&cg
jrefrmEkdifiHtwGif;wkdY0ifvmuwfaw/ ,if;tpkrm ouf? uEÅL? csif;rsKd;wdygyga&/ aemufqkH;wpfpk
uawmhcg jA[®ykMwåjrpfaMumif;twkdif;pkefqif;vmNyD;au tdE´d,ta½SUajrmufykdif;eefY? ajrmufykdif;½kdYrm
ysHUESHUedefxkdifcuwfyga&/ ated]]&ckdif}}vkdYac:eDa&vlrsKd;qif;oufvmzkdYjzpfau]]rlv&ckdif}}½kdUpGm,if;rGef*kd
vGdKuftEG,fpkwdrmyg0ifcyga&/
The Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyfrmawmhcg rGef*kdvGdKufwd0ifa&vrf;,dkt½SdzufeefY
ajrmufzufqkdyemjyxm;yga&/ ½Sda[mif;acwfaumvd,? a'0'[? uydv0wf? a0omvD? 0d[m&?
yg#vdyw k q
f adk & jynfwpd mG ,if;e,fxrJ m yg0ifeed af &(ud;k -4/pm-148)/ rGe*f v dk KdG ufwpd mG ESpaf ygif;(1000)
eD;eD; tm&d,efwdeefYa&m,Sufedefwkdifyem? tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;cyga&(udk;-9/pm-42)/
&mZ0ifaMumif;t&jzpfap? olawoeaMumif;t&jzpfpD &ckdifvlrsKd;wdpGm½kd;rt½SdzufNrDjyefYuwqifh
a&mufvma&?(okdYr[kwf)yifv,f&DaMumif;eefYa&mufvma& taxmuftxm;r,Sdyg/ urÇmYokawoDwd
avhvmcsufwdt& &ckdifvlrsKd;pGm tdE´d,taemufajrmuf ykdif;r*"wkdif;u0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwd
jzpfyga&/ atudpu ö kdt*ktcg txl;ajymedefzkdYrvkdtyfygAsm,f ,ykdifvkdYqkdau tdE´d,t½Sdajrmufykdif;rm
tm&d,efwed efYtwl edcuwfaw tif'rdk eG *f v dk KdG ufvrl sKd;EG,pf w
k d xJrS &ckid v
f rl sKd;EG,pf ak v;aomhyg0ifpmG ukd
okawoD½kdUrjiif;y,fEkdifyg/
,if;tif'rdk eG *f v dk KdG ufwu d dk ud&mwwdvYdk av;ac:yga&/ ol½Udk pGmtrsm;tm;jzifq h adk u tm&d,efpum;
ajyma&[dE´Kwdjzpfvmuwfyem [dE´K,Ofaus;rIxJukdrSefrSefaygif;pnf;vkdY0ifvm;cuwfyga&/ wcsKdU
uawmhcg tdE´d,tu©&mudkokH;yem ukd,fhrlvbmompum;wdukd ysKd;axmifeDcuwfyga&(udk;-4/pm-
148)/ attif'rdk eG *f v dk KdG ufwpd mG cwå, d emrnfcaH &omuD0ifrsKd;wdyg,m/ a0omvDuvpä0w D ed ef? ½Sad cwf
a'0'[? aumvd,? uydv0wffjynfwdu a*gwrAk'¨trsKd;wdjzpfaw omuD0ifwdav;? rZÑdra'orm
cwåd,vkdYtrnfcH? tm&d,efpum;ajymcuwfauav; rGef*kdvGdKufppfppf(,if;ykdifr[kwfau)rGef*kdvGdKuf
eefY? tm&d,ef? j'mAD'D,ef;? MopBwpfoGD;aESma&vlwdjzpfcsifaujzpfygzkdY/ rlvvlrsKd;tEG,fuawmhcg
rGe*f vdk KdG ufw&d mjzpfawvkYd The Cultural Heritage of India Vol (1) pmtkyu f qkyd ga&/ atykid o f ak woD½Udk wd, G dS
a&tcsuftvufrsKd;ukd uRefawmf½Udk Zmykid &f mZ0ifrm wdEG idk yf gzkYd av;/ xrif;xkw&f mok;d vDzYdk vYdk wGuq f rd
yg,ifh/
tdE´d,rm? tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm tm&d,efbmompum;ukd ajymca7vlrsKd;pkwd,Sda&ykdif? rGef*kdvGdKuf
&if;jrpfbmompum;ukd ajyma&vlrsKd;pkav;,Sdyga&/ a,ZkeefY (&ckdifjynftygt0if) jrefrmjynfudkomuD
0ifwd0ifvmpGmrm? tm&d,efbmompum;eefYtwl ,Ofaus;rIukdyg vufcHajymqkdolwdtjyif? rGef*kdvGdKuf
&if ; jrpf b mompum;uk d a jymqk d a & vl r sKd ; pk w d a v;ygvmzk d Y v k d Y jref r mynm&S i f w d ( uk d ; -4/pm-
154),lquwfyga&/
jrefrmynm&Sif½kdUu jrefrmEkdifiHtwGif;wkdY rGef*kdvGdKufwd0ifa&mufvmcsdefpGm at'D-460avmufrm
vkdY rSef;quwfyga&(ukd;-5/pm-47)/ &ckdifjynfu tmeE´pNE´ausmufpmt&- &ckdifjynfrm-bDpD-6&mpk
uyif NrdKUjywnfaxmifxm;Asm,fvYdk o&d yga&/ a,'gav;? yxrqk;H rif;qufrmyga& rif;½kUd rm ouúw?
ygVdemrnfwdr[kwfawtwGufeefY tm&d,efwdav;r[kwf/ tif'kdrGef*kdvGdKufwdav;r[kwfvkdY rSwf,l&yg
zkdY/ ZmykdifyifwGufwGuf ,if;rif;wdpGmtdE´d,uvmuwfawrif;wd&mjzpfzkdYvkdY,lqyga&/ ½Sda[mif;acwf
vlrsKd;EG,fwdysHUESHUrIeefYywfoufvkdY okawoDorkdif;ynm&Sif½kdU&D;om;pGmwdukdMunhfau a'ykdif,lqEkdifyg
zkdY/ bDpD-25000avmufuN'mAD'D,ef;,Ofaus;rIxGef;um;edefca& **Ffgjrpf0Srf;ukdbDpD-1500avmufrm
tm&d,efwd0ifyemvTrf;rkd;vma&cg? N'mAD;'D;,ef;trsm;tjym;pGm tdE´d,t½Sdzsm;EkdifiHwdukd a&Smifwdrf;c
uwfyga&/ ,if;j'mAD;'D,ef;wdpGm tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu uif;vTwfawolwdyg/ j'mAD'D;,ef;
wdpGm &ckdifjynfwkdYav;0ifa&mufcuwfawvkdYrSef;q&yga&/ j'mAD'D,ef;wdpGm&ckdifjynfrm tajccsyemedef
xkdifcuwfygzkdY/ NrdKUjywnfaxmifcuwfzkdYvkdY,lqyga&/ a,ZkeefYtmeE´pNE´ausmufpmrmyga&/ bDpD-
6&mpku? at'D-370xJpkd;pHa&rif;qufpGm tdE´d,0ifa&mufvmuwfaw j'mAD'D;,ef½kdUwnfaxmifpkd;pH
a& NrdKUjzpfawukad vmavmq,f,q l xm;yga&/ tjcm;vlrsKd;wdjzpfEidk zf Ydk vrf;pukad v;rwGo d ;D yg/ ,if;ykid f
r[kwfyJ atrif;qufukdrGef*kdvGdKufppfppfwdvkdY&m,lqzkdYqkdau/ tm&d,ef,Ofaus;rIvTrf;rkd;rIu
uif;vGwfaw rGef*kdvGdKufwd&mjzpf&ygzkdY/
txufrm&D;ca&ykdif tif'kdrGef*kdvGdKufwdrm tm&d,efpum;wkdYajymif;yemajyma& vlrsKd;pk,Sda&ykdif?
tm&d ,efwdvrf;aMumif;ukd½SmMunhfa&cg? tdEd́,u0ifvma&qkda&vrf;aMumif;uvGJNyD;au? wjcm;vrf;
aMumif;r,Sad &twGu?f ated]]&ckid }f }jzpfvmzkYd ]]½SOd ;D &ckid }f }wdpmG ? tm&d,ef,Ofaus;rIudk vufcu H sio hf ;Hk cuwf
auav;? wdAufjrefrmac:a& rGef*kdvGdKuf&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;ca&vlrsKd;pkukdpGm
wGd&yga&/
tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdU &ckdifjynfwGif;wkdYpNyD;au0ifvma&vkdY twdtusajymEkdifa&tcsdefuawmhcg?
at'D-3&mpkjzpfyga&/ tif'rdk eG *f v dk KdG ufw(d okYd r[kw)f ½SOd ;D &ckid w
f pd mG tm&d,ef,Ofaus;rIuo dk nf ,lcuwf
yga&/ &ckdifjynfrmwGd&a&*kyÜwtu©&m? ouúwbmomt&D;tom;wdu oufoDwdyg/ (ukd;-6/pm-
28)/ ,if;0ifvma& tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm r*"wkdif;eefY? tdE´d,t½Sdzsm;u0ifvma& ud&mw? cwåd,?
omuD0iftEG,fwdyg/ ,if;ykdifqufEG,frIwdukd rwGdcifu&mZm0ifq&mwdu wrsKd;wzkHo½kyfaz:&D;c
uwfpGmvkdYwGufqMunhfyga&/ ,if;tif'kdrGef*kdvGdKufwdpGm at'D-371rm (txufrmajymjyca&)j'mAD;'D;
,ef;rif;qufukdjzKwfcsNyD; 'GifpjE´rif;qufukdwnfawmifyga&/ NrdKUawmftopfwnfNyD;au tdE´,rm
ol½Udk edecf a& jynfemrnfu, dk yl em ]]a0omvD}}vkYd ac:ca&? ,ykid v f Ydk wu
G q
f &yga&/ wpfc, k pdS mG u a0om
vDukdwnfaxmifca& 'GifpNE´tpjyKa&rif;qufpGm? tm&d,efpum;ajyma&tif'kdrGef*kdvGdKufwdvm;/ r[kwf
yJeefYrGef*kdvGdKuf&if;jrpfpum;ajyma& tif'kdrGef*kdvGdKuf(0g)½SdOD;&ckdifwdvm;qkdpGmukdawmh wdwdususrajym
EkdifygoD;/ ,if;vlrsKd;pkESpfrsKd;pvkH;&ckdifjynfwkdY0ifvmpGmuawmh oDcsma&udpyö g/ ZmjzpfvkdYav;? ,ykdifvkdY
qkdau at'D-6&mpktukefykdif;rm &D;xkd;ca&oHwGJivkH;armfausmufpmrm ]]rJum}}qkda& &ckdifemrnfukd
Asnf;eefYo&wGJyem&D;xm;a&/ qkdvkdpGmu rGef*kdvGdKufemrnfukd *kyÜwtu©&meefY&D;om;zkdYBudK;pm;xm;a&
taxmuftxm;wGdU&vkdYyg/ a,ZkeefY½SdOd;&ckdifvlrsKd;pGmat'D-6&mpkrwkdifrDuyif &ckdifjynfawmifykdif;xd
a&mufedefAsm,fqkdpGm rjiif;Ekdifyg/ (q&ma&Trif;&D;ca&]]a0omvDeefY{u0PÖukdzwfyg)/
at'D-600 rmwBudrrf [m0D&0ifwu dk pf mG ? at'D-729 uedeyf em 789-xda0omvDrm eefqufjywf
eDpGmwdukd okawoD½kdUuawmhcg wkdif;jynfqlylvkdY rNidrfroufjzpfedefa&? ,if;ykdifokH;oyfuwfyga&/
uRefawmftjrifuawmhcg tif'kdrGef*kdvGdKufwdtokwfvkduf tokwfvkduf0ifvmNyD; a0omvDxD;eef;ukd
vka&/ ,Sed ed af &vlwed efY0ifvma&tif'rdk eG *f v dk KdG ufwo
d ;DG aESmvm;a&vkYd ,lqyga7/ ,if;tcsdeu f mvujzpf
ca&orkdif;pOfukd &mZ0ifwduraz:jyEkdifavav;awmh/ at'D 957rm0ifwkdufca&tif'kdrGef*kdvGdKufwdukd
awmhcg ½Sr;f rGe*f v dk Ydk az:jycuwfyga&/ at'D-10&mpkrm0ifwu dk pf mG u &ckid jf ynfwYdk aemufq;Hk tokw0f ifpmG
vkdY,lqyga&/ &ckdifbk&ifwd/ &ckdifvlrsKd;wdpGm? rGef*kdvGdKufwdjzpfedefauav;? &ckdifbk&if½kdUbGJUemrnfwd?
NrdKU½Gmemrnfwdukd tdEd́,ygVd? ouúwemrnfwdeefYac:a0:uwfpGmukd axmufqau tm&d,ef,Ofaus;
rIpGm Zmtwkdif;twmxdvTrf;rkd;cav;qkdpGmwGufqvkdYMunhfEkdifyga&/ &ckdifvlrsKd;wdu ukd,f½kdUZmwdNrDukd
tdE´d,EkdifiH r*"wkdif;vkdYcH,lxm;uwfpGmukd Munhf½IEkdifyga&/
½SdOD;&ckdifvlrsKd;(0g)tif'kdrGef*kdvGdKuf½kdY ,if;tcguyif &ckdifjynfwkdYa&mufeDAsm,fqkda&udpöeefYywf
oufyem a'gufwmoef;xGef;u]]&ckdifacwfOD;taMumif;ukdajympGmrm? t*kppfawGw0kdufrm? ouúw
bmomeefYausmufpm&D;qkdvlwpkZGm? at'D5&mpkausmfrm a&mufedefAsm,fvkdYajym&ygzkdY/ ,if;vlwdpGm
wdzufjrefrmwd&mjzpfuwfzYdk ? ,if;ykid v f Ydk qadk u? jrefrmxuf,if;vkYd eaD ygzufu? ppfwaumif;ukjd zwfvm
a&vkdY,lq&ygzkdYvkdY(ukd;-3/pm-um;) &D;om;xm;yga&/ t*kuRefawmfajymedefa&? ½SDOD;&ckdifwdqkdpGm
,if;a'gufawmoef;xGef;ajya& wdAufjrefrmqkda& vlwdukdajympGmyg/
tdE, d´ NrDrmESpaf ygif;trsm;BuD;edeyf em tm&d,ef,ofaus;rIudk vufccH auav;? uk, d b
hf mom? uk,
d hf
pum;ukdxdef;odrf;ca& rGef*kdvGdKufwd,Sda&vkdYwifjycyg,m/ [dE´LZmwftwGif;wkdYr0ifyJeefY? rGef*kdvGdKuf
rsKd;½kd;ukdapmifha½Smuf? ukd,fh&if;jrpfbmompum;ukd ysKd;axmifajymMum;yem? tdE´d,rm [dE´LjAwåP0g'
jyefyemacgif;axmiftm;BuD;vma& at'D-3&mpkeefYaemufykdif;rm? ukd,f½kdUAk'¨omoemukdapmifha½SmufNyD;
au? tmoH? ppfwaumif;e,fwdukdjzwfausmfyem? &ckdifjynfwkdY0ifpuwfawvlwd? tif'kdrGef*kdvGdKufwd?
cwåd,omuD0ifrsKd;wd? ud&mwwdukd r*"wkdif;om;wdu]]&u©w}}vkdYac:cJhNyD;au? ol½kdUtajccsedefqkda&
wkdif;jynfukd]]&u©dwyl&}}vkdYac:a0:cJhuwfjcif;jzpfyga&/ ,if;ykdif&mwGufqvkdY&yga&/ vl½kdUtouf
wpfaomif;wef;uvkYd wrsKd;? bDp-D 5000rwkid cf ifuvkYd wrsKd;qku d wfau 0goka'0½kYd acwfuyif ac:a0:c
pGmvkYd ,q l aurSm;uwfygzkYd &m/ ,if;&u©wqkad &pum;u edeyf em]]&ud̈Kuf}}]]&u©Kd if}}]]&ckid }f }vkYd ajymif;vJvm
a&vkdY&mwGufqvkdY&yga&/
q&marmifpHaz:u]]½kd;rac:oH}} pmtkyf-pm-115^6rm]]uRefawmf½kdU&ckdif&mZ0ifrSwfwrf;wdrm
acwftquftpyfrSefrSefuefuef&EkdifpGmu jrwfpGmbk&m;ryGifhcif ESpfaygif;-2800avmuf(bDpD-3300)
avmufr&m&EkdifNyD;au? ,if;rwkdifcif½SD;ykdif;rm Ak'©edygwfawmfwdeefYa&m>yrf;yem'@m&Dqefedefyga&/
,if;'@m&DqefpmG u 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwf½Udk jzpfyga&/ 'Gg&m0wDeefYa0omvDacwfrm rif;jyKcuwf
awrif 23yg;½kdUtaMumif;wdpGm &ckdif&mZ0ifeefYacwfqufpyf,lvkdYr&Ekdifyg/ ,if;twGufeefY 'Gg&0wD?
a0omvDacwf½kdYtaMumif;ukd tbkaoQ½kdUzkdYykHjyifwdvkdY owfrSwfNyD;aucsefxm;oifha&}}vkdY? ,if;ykdifvkdY
&D;om;cJhzl;yga&/ a,ZkmeefY &ckdiftp 0goka'0qkdyem&mZ0ifukd t"r®qkH;jzwfawtrSm;ukd rusL;vGefrd
zkdY owdxm;zkdYvkdyga&/
aemufwpfcku oHwGJc½kdifpgm (&ckdiftprm&,kuvkdYqkdau)oD;jcm;jzpfvmzkdYpkd;&drfa&twGuf]]&ckdif
tp 0goka'0qkdpGmtrSef,l&zdkYvkdY(ukd;-2)qkdygoD;,ifh/ &ckdifvlrsKd;pGmwifjyca&twkdif; &ckdifjynfxJwkdY
0ifvma&tcsdeu f pyemawmifyidk ;f xdysHUESUH NyD;au? OruG?J oku d rf ysufwwleed cf uwfpmG wd&G yga&/ &ckid tf p
rm&,k[u k vkYdyif;&D;&D;? &ckid t
f p&DBudKifuvkYdyif&;D &D;? ,if;q&m½kUd u? oHwcJG ½kid u
f o
dk ;D jcm;xm;yemr&D;om;
uwfyg/ &ckdif&mZ0iftm;vkH;rm0wDav;&yfvkdY ]]'Gg&m0wD}}ukdav; xnfhoGif;cpGmr[kwfygvm;/
r*"wkdif;om;wdu]]&du©dwyl&}}vkdYac:a&jynf? tmeE´pNE´ausmufpmajrmufbufrsufESm at'D-10
&mpkxkd;ausmufpmrm]]tm&u©a'oQ}}vkdYac:a&jynfpGm0wDav;&yfvkH;ukdac:pGmjzpfyga&/
ed*kH;taeeefYqkdygau &ckdiftp 0goka'0vkdYrjzpfoifhyg/ &ckdifvlrsKd;tp? tif'kdrGef*kdvGdKufujzpfNyD;
au? &ckdiftp ]]&u©dw}}u&mjzpfoifha&vkdYwifjytyfyga&/
armifjyL;(oHwGJ)
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(Yy-tkyf)(1997) ½SifpE´
(2) &ckdifñGefYzl; (5)(1999) &ckdifom;BuD;pmay
(3) acwfa[mif;jrefrm&mZ0if(1969) a'gufwmoef;xGef;
(4) tajcjyjrefrmEkdifiHa&;orkdif;(y-wGJ)(1983) vrf;pOfygwD
(5) urÇmYorkdif;rSwfwkdifrsm;(y-wGJ)(1964) vrf;pOfygwD
(6) tjrifopf&ckdifed'gef;(&ckdifwefaqmif-19) armifjyL(oHwGJ)
(7) The Story of Indo-Pakistan(Calcutta-1969) S.F Mahnund
(8) B.R.S.F.A.P.(No-2) Rangon-1960
(9) A History of Chiltagong (vol-1) (1988) S.B.Qanungo

tm&d,efavm ysLavm &ckdifavm


armifjyL;(oHwGJ)
rMumao;rDu ppfawGNrdKUwGif armifAodef;ESifhqkHMuonf/ olur*¾Zif;wpftkyfay;onf/ ]]'Dr*¾Zif;
ukdq&m,loGm;yg/ 'Dr*¾Zif;rSmaqmif;yg;wpfyk'fygw,f/ tm&d,efavm? ysLavmwJh/ q&mtav;teuf
xm;apcsifygw,f/ q&mhoabmxm;ukdvnf; uRefawmfodcsifygw,f}}[kvnf; ajymygonf/ r*¾Zif;rSm
1996ckESpfu *GNrdKUe,frSxkwfa0aom ]]urf;om,mr*¾Zif;}}jzpfygonf/ pmtkyfukd,lcJhí tdrfwGifzwfyg
onf/ ]]vlcspfaz}}[laomtrnfjzifh ]]tm&d,efavm? ysLavm}}[líaqmif;yg;ukdzwf&ygonf/
vlcspfazu ol\aqmif;yg;ukt d rsKd;om;a&;tjrifjzifrh [kwrf b l J orkid ;f tjrifjzifah &;om;aMumif;jzifh
ed'gef;ysKd;xm;ygonf/ aqmif;yg;\vkd&if;tcsKyfrSm oHwGJc½kdiftwGif; awmifbufykdif;wGif ,ck&SdaeMu
aomvlrsm;onf &ckid pf um;rajymbJ Armpum;ajymaeMuonfrmS xl;jcm;aMumif;? oHwcJG ½kid t f wGi;f awmif
bufjcrf;rS&&Sad om ysLausmufpmwpfcsyfuadk xmufxm;í ,if;a'orSvrl sm;onf tpOftquf,q l vm
ouJo h Ydk tm&d,efrsm;avm(okYd wnf;r[kw)f ysLvlrsKd;wkYd \tquftEG,rf sm;avm[k awG;qxm;onfudk
awGU&ygonf/
vlcspfazu oHwGJc½kdifawmifykdif;rSvlrsm;onf tm&d,efwkdY\tquftEG,frsm;avm[k ,lqp&m
tjzpf q&mBuD;OD;atmifomOD;\ ]]&ckid af &S;OD;vlrsm;ukd tif't dk m&d,ef vlrsK;d [lívnf;aumif;? tm&d,jdk 'm
AD'D,H vlrsKd;[lívnf;aumif; tawG;tjrift,ltqrnfokdYyifuGJjym;aeapumrl a&S;acwf&ckdif,Ofaus;
rIukd tm&d,ef,Ofaus;rIr[kw[ f í
l rqkEd idk af cs}}[laompmyk'd u
f dk aumufEw k jf yxm;ygonf/ ,if;aemuf
]]q&mBuD;\tqkdonf oHwGJc½kdifajrmufykdif;rSonf &ckdifjynfajrmufzsm;txdwGif aexkdifMuaom
&ckdifvlrsKd;rsm;twGuf rSefEkdifzG,f&Sdaomfvnf; oHwGJc½kdifawmifykdif;om;wkdYtwGufrl rSefaumif;rSrSef
ayrnf}}[krSwfcsufcsxm;ygonf/
,if;aemuf OD;pdefarmifOD;\ oa&acwå&mNrdKUa[mif; aqmif;yg;rS-
]]oa&acwå&mESihf &ckid w
f Ydk tquftoG,rf uifcahJ Mumif;ukd oa&acwå&mü awGU&aomtcsKdUtu©&m
rsm;onf &ckdifwkdif;a0omvDNrdKUa[mif;u tu©&mrsm;ESifhqifwlaomtcsufuvnf;aumif;? oa&
acwå&m'*Fg;rsm;onf c&pfESpf(4)&mpku[kcefYrSef;&aoma0omvDjynf pNE´rif;quf'*Fg;tcsKdUESifh tajccH
ykHpHwGif qifwlonf[laomtcsufuvnf;aumif; aumif;pGmaxmufcHygonf/ oa&acwå&mteD;&Sd
yef;awmif;? awmifuw k v f rf;onf ,cktcg &ckid w f idk ;f okYd u;l &m awmifMum;vrf;jzpfouJo h Ydk uke;f a bmif
acwfwGifvnf; tvm;wlyifjzpfygonf}}[laom pmykd'fudkaumufEkwfjyxm;ygonf/
wpfzef OD;b&Si\ f ]]AdóEk;d NrdKUa[mif;pmwrf;rS {&m0wDjrpf0uRe;f ay:wGif qvkrH av;EG,w f Ydk rBuD;
pkd;rDumvuaomf tdE´d,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif;(xkdpOfu {&m0wDjrpf0uRef;ay:onf
þrQ avmufawmifbufokdYa&mufOD;rnfr[kwfay) qefwufvmu jzpfekdifonf/ okdYr[kwf &ckdifbuf
rS,ck ywdr;f -izJvrf;twkid ;f ? rif;bl;avmufrw S pfqifv h nf; 0ifa&mufEidk Mf uonf/ awGU&S&d aomtaxmuf
txm;wkdYonf tdE´,awmifykdif;,Ofaus;rIwkdYESifhqufpyfaeojzifh ajrmufbufwaumif;rSwpfqifh 0if
a&mufvmolrsm;(okdYr[kwf)taemufajrmufbuf0ifa&mufvmolrsm;jzpfonf[k qkdEkdif&eftaMumif;ukd
aumufEkwfwifjyxm;ygonf/
,if;aemuf vlcspfazu oHwNJG rdKUawmifbufridk (f 30)tuGm&Sd ykpeG af jzacsmif;ac: pvlacsmif;urf;ay:
rSawGU&aomwk;H awmysLausmufpmtaMumif; azmfjyum xkad usmufpmonf a&S;OD;ysLvlrsKd;rsm;a&;xk;d xm;
cJhonfhausmufpmjzpfaMumif;? oa&acwå&m? AdóEkd;bufrS ysLvlrsKd;wpfpkonf a&Munf&mrsufEk&m&Sm
azG&if; þykpGefajzacsmif;rsm;okdY a&mufvmjcif;jzpfonf[k qkdEkdifaMumif;? xkdYaMumifhoHwGJc½kdifawmif
ykdif;om;wkdYukd tm&d,efvm;? ysLvm;qkdonfukd okawoejyKvkyfzG,faumif;vSaMumif; a&;om;xm;yg
onf/ aqmif;yg;wpfckvkH;ukdNcHKMunhfvQif vlcspfazonf oHwGJc½kdiftwGif; awmifykdif;wGifaexkdifMuol
rsm;ukd ysLvlrsKd;\tquftEG,frsm;jzpfonf[laomt,ltqbufokdY tav;omaeonfukdawGU&
ygonf/
onfawmhrSarmifAodef;u þaqmif;yg;udk tb,faMumifhtav;teufxm;ízwfaponfukd
oabmaygufro d nft h jyif pma&;oltm;wm0efwpf&yftyfEiS ;f onf[v k nf;cHpm;&ygonf/ okYd aomfpma&;
olonf vlcspaf zuJo h Ydk orkid ;f bmomjzifh ynmoifco hJ rl [kwb f J 'óeduaA'jzifoh m ynmoifco hJ jl zpfí
orkdif;a&;&mwGif vlcspfazuJhokdYESHUpyfaumif;rS ESHUpyfrnfjzpfaomfvnf; vufvSrf;rDorQ pmtkyfpmwrf;
rsm;ukdavhvmí acwfOD;&ckdiforkdif;qkdif&m okawoeaqmif;yg;rsm;a&;om;aeoljzpfojzifh vlcspfaz\
tm&d,efavm? ysLavm[lonfh jyóemudkawG;awm&mrS þaqmif;yg;ukda&;jzpfcJhjcif;jzpfygonf/
&ckdifjynfe,fwGif ausmufacwfvlom;wkdY\taxmuftxm;rsm;udkawGU&Sd&NyD;jzpfygonf/ &ckdif
jynfe,fü ausmufacwfopf,Ofaus;rIxGef;um;csdefudka'gufwmbmem*sDu bDpD 2000ywf0ef;usif[k
vnf;aumif;? a'gufwmueef*u dk bDp1D 000rwkid rf t D csdeu f [kvnf;aumif; ,lqMuygonf/ &ckid jf ynf
e,fedrdwftwGif;üawGU&Sd&aomausmufacwf,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm;rSmppfwaumif;? tmoH?
rPdyl&wkdYwGif awGU&Sd&aomtaxmuftxm;rsm;ESifhwlnDonf/ þa'orsm;onfwpfajrwnf;qufpyf
aeí wpfcsdefwnf;wGif xGef;um;cJhonf[kvnf;qkdMuygonf/ jrefrmEkdifiHwGifausmufacwf,Ofaus;rI
taxmuftxm;rsm;ukd ajrmufbufucsifawmifwef;rS awmifbufNrdwftxdvnf;aumif;? ta&SUbuf
&Srf;jynfe,frStaemufbufoHwGJxdvnf;aumif; awGU&Sdxm;&ygonf/
orkid ;f ynm&Sirf sm;wnDwnGww f nf;ajymqkMd uonfrmS orkid ;f rwifraD cwfu &ckid af 'o\ausmuf
acwfopfwGif MopBwpfrsKd;½kd;rS MopaBw;eD;&Sif;rsm;aexkdifoGm;Muonf[lí jzpfygonf/ bDpD 1500cefY
u [efvlrsKd;rsm;\wkdufckdufrIaMumifh rGef*kdvGdKkufwkdYonf tm&Sawmifykdif;okdY qkwfcGmcJhMu&ygonf/
w½kwfjynfjrpf0gjrpf\jrpfzsm;cH&mwGif aexkdifcJhMuygonf/ bDpD 1000cefYcsif rif;qufvufxufü
w½kww f Ydk vma&mufwu dk cf u
dk Mf ujyefojzifh awmifbufoYdk a&TUajymif;cJMh ujyefonf/ þokYd jzifch &pfEpS rf qef;
rDumvwGifyif rGef*kdvGdKufwkdYonf wdbufta&SUykdif;oHvGifESifhrJacgifjrpfzsm;a'o(ta&SUavmif*sDusL
95'D*&DESifh ajrmufvwåDwG'f 32'D*&DqkH&m0ef;usif)okdYa&muf&Sdvmygonf/ orkdif;rSwfwrf;rSwf&mrsm;ESifh
okawoDwkdYa&;om;csufrsm;udk ûcHikHokH;oyfMunfhaomtcg xkda'owGif rGef*kdvGdKufwkdYMumMumraecJhMu
[k awGU&ygonf/ rGef*kdvGdKkufwkdYonf bDpD5&mpkrwkdifrDuyif xkdae&mrS vlrsKd;tvkduftkyfpkuGJoGm;[ef
&Sdygonf/ a'gufwmoef;xGef;u]],ckppfawGwpf0dufü ouúwbmomausmufpma&;xkd;ol wpfpkonf
at'D(5)&mpkausmfu a&muf&adS eaMumif;ukad jymygonf/ tu,fíxko d rl sm;onf wdbufjrefrmtEG,0f if
rsm;jzpfMuvQif jrefrmxufjrefrmEkdifiHtwGif;okdYapmívmonf/ eDaygbufrSppfwaumif;udkjzwfí
vmonf[k awG;qzG,&f adS eygonf}}[ka&;ygonf/ a'gufwmoef;xGe;f tvkt d m;jzifh at'D(5) &mpkrwkid rf D
u rGef*kdvGdKufwkdY &ckdifjynfokdY a&muf&SdaeNyD[k ,lq&ygonf/
bDpD(6)&mpkESifh,if;rwkdifrDuyif rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;rScGJxGufoGm;aomolrsm;rSm wdbuf/ [dr0EÅ?
rd&Srdac:ajrmuftmoH? csif;? ouf/ jrefrmtEG,frS"Ek? &ckdif? xm;0,f? awmif½kd;ESifhNrdKvlrsKd;pkwkdYjzpfonf
[k ,lqMuygonf/ xkad e&mwGif usefaecJo h rl sm;rSm e*g;? ucsif/ avmif;a0g;v&S?f twfr?D Arm?rGeEf iS hf
vkdvkdtpk0ifvlrsKd;rsm;jzpfonf[k a'gufwmoef;xGef;ua&;onf/ at'D713ckwGif oHvGifESifhrJacgifjrpf
rsm;tMum;a'oukd eefausmifrif;&Sefavmzdwkdufckdufonfhtcg xkdae&mwGif &ckdifESifh twlcGJxGufcJhonfh
vlrsKd;rsm;r&Sdawmhyg? (8)&mpktwGif;aumfavmzef jrefrmEkdifiHajrmufzsm;a'oukd ppfyGJtBudrfBudrfqifEGJ
aomtcg jrefrmtEG,frS usefaecJhaom vlrsKd;pkrsm;ESifhvkdvkdpkrS vlrsKd;pkrsm;onf oHvGifESifhrJacgifjrpf
twkdif;ta&SUawmifbuf,leefe,f,kef*fcsefywf0ef;usifa'ookdYqif;cJhMuygonf/ rGef*kdvGdKuftkyfpkBuD;
rS bDpD(6)&mpk0ef;usifu cGJxGufcJhaom? uludcsif;ESifhNrdKvlrsKd;tkyfpkBuD;rSm [l;aumif;csKdifh0Srf;rSjrefrmEkdifiH
twGif;okdY0ifa&mufNyD;? em*awmifwef;wpfavQmuf aexkdifcJhMuum? ,if;wkdYaemufrStvkH;t&if;ESifh
0ifa&mufvmaomoufvlrsKd;rsm;\ tEÅ&m,faMumifhtxl;ojzifh csif;rsm;rSm csif;awmifwef;ESifh&ckdif½kd;r
udk pkefíawmifykdif;xdqif;vmcJhMuygonf/ oufwkdYrSm jrefrmjynftv,fykdif;xdqif;í ae&m,lcJhMu
ygonf/ jrefrmvlrsKd;EG,frSrlvuyif cGJxGufvmolrsm;teuf? "EkESifhawmif½kd;wkdYrSm jrefrmEkdifiHajrmuf
zsm;rS0ifa&mufcJhMuygonf/ &ckdifwkdYonf jA[®ykwå&jrfpaMumif;twkdif; tdE´d,ta&SUzsm;a'ookdYqif;cJh
NyD; c&pfESpfqef;pwGif tdE´d,ta&SUykdif;? bD[mESifh b*Fvm;e,fwGif ESpfaygif;rsm;pGmtajccsaexkdifcJhMu
ygonf/
at'D794wGif,drkd,SKefu jrefrmrsm;ukd zdESdyfonfhtcg ,kef*fcsdefa'o&Sd jrefrmvlrsKd;EG,ftkyfpkrsm;?
jrefrmEkdifiHwGif;okdY &Srf;jynfajrmufykdif;rS0ifcJhMuygonf/ at'D9&mpktpykdif;wGif eefausmifwkdYysLNrdKUawmf
ESifhrdcsJef(yJcl;[ka'gufwmvkpfu ,lqonf) ukdwkdufckdufonfhtcgvnf; jrefrmwkdYeefausmifwyfOD;wGif
yg0ifonf[k ynm&Sifrsm;,lqMuygonff/ jrefrmwkdY0ifa&mufvmaomtcg jrefrmjynftv,fykdif;rS
oufvlrsKd;wkdYawmifbufESifhtaemufbuf&ckdifajrmufzsm;okdY ysHUESHUoGm;Muygonf/
b*Fvm;ESihf bD,me,fwiG f a&muf&cdS MhJ uaom rGe*f v dk KdG uftyk pf rk &S ckid tf EG,0f ifwYdkonftm&d,efwYdkEiS hf
ESpfaygif;rsm;pGm aoG;aESmcJhMuNyD; at'D(6)&mpkcefYrS (10)&mpktwGif;&ckdifjynfokdYwpfokwfNyD;wpfokwf0if
a&mufcJhMuygonf/ tm&d,efwkdYonf &ckdifwkdYra&mufrDuyif &ckdifjynftwGif;okdY apmpD;pGmuyif 0if
a&mufaecJhMuonf[kvnf; tcsKdUynm&Sifrsm;u a0omvDacwf½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzifhqkdygonf/
a'gufwmoef;xGef;u c&pfESpfqef;pwGif rGefwkdYonf rkwårauGUjrpf0uRef;ay:a'oESifh
ausmufqnfe,fxdae&m,lonf[kqkdygonf/ a'gufwmu eef*kdurl rGefkwkdYonf&ckdifjynf/ jrefrmjynf
wkYd wiG f tapmqk;H aexkid o f rl sm;wGif yg0ifonf[q k odk nf/ qufírGew f Ydk onf crmwkYd \&efaMumiffh jrefrm
EkdifiHtaemufawmifbufyifv,furf;ajcxdysHUESHUaexkdifcJhaMumif;vnf; qkdygonf/þt,ltqESpf&yfukd
okH;oyfvQif rGefwkdYonf armfwifpGef;a'orS &ckdifjynfawmifbufa'otwGif;ykdif;xd aexkdifcJhMurnf[k
cefYrSef;&ygonf/ at'D(3)&mpkrS (5)&mpktwGif; ysLwkdYonf jrefrmEkdkifiHtv,fykdif;okdY0ifa&mufí NrdKUjy
EkdifiHrsm;xlaxmifMuygonf/ b*Fvm;? bD[me,fwGifaexkdifMuaomrGef*kdvGdKuf &ckdifwkdYonf tm&d,ef
,Ofaus;rI? y*kwåtu©&m? ouúwpmayta&;tom;wkdYukd,laqmifNyD; ppfwaumif;a'oukdjzwfí &ckdif
jynfwGif;okdY0ifa&mufvmum at'D(4)&mpkwGif a0omvDNrdKUawmfukdwnfaqmufMuygonf/ ysLrsm;
jrefrmEkdifiHajrjyefYokdYqif;vmonfhtcg ausmufqnfe,fESifhjrpf0uRef;ay:rSrGefrsm;onf rkwårauGUbuf
okYd ajymif;a&TUoGm;Muygonf/ &ckid w f Ydk &ckid jf ynfawmifyidk ;f okYd qid;vmonft h cg &ckid jf ynfawmifbuftzsm;
ESihf armfwifpeG ;f a'orsm;rS rGew f Ydk jrpf0uRef;ay:a'obufoYdk ajymif;a&TUoGm;Muojzifh jrpf0uRef;ay:a'o
wGif rGefwkdYukdae&musJusJawGUvm&jcif;jzpfygonf/
rGefwkdYjrefrmEkdifiHokdY0ifa&mufvmykHESifhywfoufí a'gufwmvkpfu ta&SUbufrS0ifvmonf[k
vnf;aumif;? a'gufwmcswåm*sDu taemufbuftdEd́,rS0ifvmonf[kvnf;aumif;ajymMuonf/ rGef?
crm[líbmompum;eD;pyfí wGq J adk e&aomfvnf;? vlrsK;d t&reD;pyf[k a'gufwmoef;xGe;f ua&;yg onf/
jrefrmEkdifiH\ta&SUbufekdifiHrsm;wGif rGefwkdYuJhokdYtdE´d,wGifrkPÖmESifhcgpDwkdY MopBwpfbmompum;
ajymonf/ jrefrmEkdifiHwGif yavmif/ &dtefESifh0wkdyfMopBwpfbmompum;ajymMuonf/ jrefrmEkdifiHü
awGU&aoma&S;rGeo f m;acsm?h aw;ok;H yk'w f iG f rGewf Ydkurdrwd Ydk\rl&if;a'oukt d Ed ,
d´ ta&SUbufurf;½k;d jzpf aom
um&mrefa';vfa'ojzpfaMumif; yg&Sd&m a'gufwmcswåm*sD\t,ltqukdaxmufcHaeygonf/
tu,fírGefwkdYonf tdE´d,rS0ifa&mufcJh½kd;rSefvQif &ckdifa'oukdjzwfoef;cJhMurnfjzpfNyD; ysL? crm?
jrefrmwkdYESifh,Ofaus;rIa&m,SufoGm;onf[k ,lq&ygonf/
at'D(7)&mpktpykdif;wGif oHwGJc½kdifü {u0PÖbmompum;ajymaomrGef*kdvdGKuf(&ckdif)wkdY&SdaeNyD[l
aomtaxmuftxm;&Sdonf/ at'D(7)&mpktpykdif;wGif a&;xkd;cJhonfh ivkH;armfausmufpmwGif ]rJum}
[laomvl\trnfukdawGU&ygonf/toHwpfoHukd pmwpfvkH;wnf;jzifh a&;om;&efBudK;pm;NyD; ]rþum}
[ka&;om;xm;ygonf/ ]rJum}[laomtrnfudk &ckid v f rl sKk ;d xJwiG f rsm;pGmawGU&NyD; &ckikd b
f mompum;ukpd m
jzifha&;om;&ef BudK;pm;aeMuNyD[k q&ma&Trif;u wifjycJhzl;onf/
oHwGJc½kdiftwGif;ajrmufbufjcrf;rS ivkH;armfausmufpm? vlrl;acsmif;ausmufpm? jynfh0ausmufpm
ponfjzifh a0omvDacwfokH;*kyÜwtu©&mjzifh ygVd? ouúwausmufpmrsm;awGU&aomfvnf; oHwGJNrdKU\
awmifbufwGif ykZGefajzacsmif;teD; wkH;awm&GmwGif ysLtu©&m? ysLbmomjzifh ausmufpmwpfckomawGU
&ygonf/ þausmufpmukdjrefrmEkdifiHur®nf;ausmufpmXme &ckdifausmufpmrsm;wGif trSwf(517)jzifh
rSwfwrf;wif&Sdygonf/ þausmufpmukdat'D(7)&mpk yxrykdif;[kynm&Sifrsm;u owfrSwfygonf/
ausmufpmwGif Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfvSL'gef;aMumif;a&;xkd;xm;onf[kod&ygonf/
at'D6&mpktcsdefonf &ckdifjynfwGif a0omvDacwfjzpfí ½kdrwpfzufwGif oa&acwå&macwfjzpf
ygonf/ oa&acwå&mESiahf 0omvDonfp;D yGm;a&;? bmoma&;? ,Ofaus;rItquftoG,rf sm;&Scd yhJ gonf/
ysLwkYd onf tdE.d´ ta&SUbufurf;ajca'orsm;ESiq hf ufo, G &f mwGif &ckid u f rf;ajcukd Mum;pcef;tjzpftok;H jyK
cJo
h nf[k a'gufwmvkpu f qko d nf/ tdE, d´ ? tmoH? ppfwaumif;? &ckid ?f oa&acwå&m ,leefa'orsm;wGif
omoemjyKrsm;? ukefonfrsm;rjywful;oef;oGm;vmaeonf[k yifrvm*wårifuqkdygonf/ þokdYjzifh
&ckdifESifhysLvlrsKd;rsm;eD;uyfpGm qufqHaeívnf;aumif;? oHwGJc½kdiftwGif; ysL? ausmufpmwpfcsyfawGU
&kHrQjzifhvnf;aumif;? oa&acwå&mrS ysLvlrsKd;pkonfa&Munf&mjrufEk&mukd &SmazG&if;oHwGJc½kdifawmif
ykdif;jcrf;okdY a&muf&Sdvmjcif;jzpfonf[k r,lqEkdifay/
at'D(6)&mpk(7)&mpktcsdefonf oa&acwå&mysLwkdY <u,f0csdeftxGwftxdyfokdYa&mufcsdefjzpfyg
onf/ oa&acwå&mywf0ef;usifa'oonf ysLwkdYtwGuf ppfa&;? ekdifiHa&;? pD;yGm;a&;? bmoma&;?
ponfjzifh tzufzufrSjynfhpkHvkHavmufaome,fajrjzpfygonf/ ½kd;rawmifwef;ESifh yifv,furf;Mum;&Sd
usOf;ajrmif;aom oHwGJc½kdifawmifykdif;ESifh,SOfMunhhfygvQif oa&acwå&m0ef;usifu ykdía&Munfonf/
ykí
d jrufEo k nf[q k &dk ygrnf/ awmifuw
k v
f rf;ukt d aMumif;jyKí ysLwkYd onftEd ,
d´ ta&SUbufurf;a'oESihf
qufoG,f&mwGif oHwGJe,fajrukdMum;pcef;tjzpf tokH;jyKcJhrnfjzpfaomfvnf; vlrsKd;pkwpfpkqif;ouf
jyefYyGm;vmapEkdifavmufatmifysLwkdYonf a&Munf&m? jrufEk&m&SmazG&if; tpkvkduftNyHKvkdufajymif;a&TU
vmMurnfqkdjcif;rSm rawG;qtyfaomudpöomjzpfygonf/
wkH;awmysLausmufpmonf ysL&[ef;rsm;acwåwnf;ckdpOf qif;wkawmfvSL'gef;a&;xkd;cJhaom
ausmufpmomjzpfwef&mygonf/ Ak'¨*g,mr[maAm"dwGif bk&ifrif;xD;&ckdifausmufpma&;xkd;cJh½kHrQjzifh
&ckdifwkdY,if;a'ookdYtpkvkduftNyHKvkdufajymif;a&TUum &ckdiftquftEG,frsm;qif;oufvmcJhonf[k rqkd
EkdifouJhokdYjzpfygonf/
ysLtu©&m? ygVdbmomjzifh a&;xkd;xm;aomausmufpmwpfcsyfudkvnf; &ckdifjynfajrmufykdif;wGif
awGU&Sdxm;ygonf/ oa&acwå&mrSygVdbmomausmufpmESifh wpfax&mwnf;wlnDygonf/ oD[em
'okwfawmfrStpdwftykdif;tcsKdUukda&;xkdk;xm;onf[k od&ygonf/ ysLESifh &ckdifwkdYonf tvGef&if;ESD;pGm
qufqHcJhMu&m ysLpmwwfuRrf;aom &ckdifrsm;&SdouJhokdY &ckdifpmta&;tom;wwfuRrf;aomysLrsm;&Sd
ygrnf/
taxmuftxm;rsm;t&rl {u0PÖbmompum;ajymí? tm&d,ef,Ofaus;rIvrT ;f rk;d cHc&hJ aom &ckid f
wkdYonf at'D(7)&mpkwGif oHwGJc½kdifxdysHUESHUaeygNyD/ &ckdifwkdYonf oHwGJc½kdifxdqif;oufí ,if;tcsdef
uyif aecJhMuonfukd okawoDwkdYrjiif;qkdMuouJhokdY ysLvlrsKd;rsm;&ckdifjynfokdY tpkvkduftNyHKvkduf0if
a&mufaexkdifcJhzl;onfvnf; okawoDwkdYrqkdcJhMuyg/ jrefrmEkdifiH\taemufawmifyifv,ftila'ojzpf
onfh &ckdifjynfawmifbufpGef;wGif aexkdifcJhMuonf[k ,lq&aomrGefwkdYrSm ajrmufykdif;rS&ckdifwkdYqif;
vmonft h cg jrpf0uRef;ay:a'ookYd jyefYBuJomG ;[ef&ydS gonf/ þtcsufudk awG;q&mwGiv f nf; aemif
tcgwGif jrpf0uRef;ay:a'oürGefwkdYukdae&musJusJawGU&Sd&jcif;ESifhorkdif;okawoDwkdY\tqkdtrdefYrsm;ukd
pkpnf;í,lqjcif;jzpfygonf/ tjcm;wpfzufrSqkdvQif tcsKdUu{&m0wDjrpf0uRef;ay:a'oonf
acgif;avmif;yk&H adS omaMumifh ,ckawGU&onfu h ek ;f ajrer&Sad o;[kqMdk uaomfvnf; blrad A'ynm&Sirf sm;u
{&m0wDjrpf0uRef;ay:a'oonf ,aeYrSpía&wGufaomf tenf;qkH;ESpfaygif;okH;odef;ausmf&SdNyDqkdojzihf
&ckdifjynfawmifbufpGef;a'ookdYrGefwkdYa&muf&Sdzl;cJhrnfrSm aocsmouJhokdY ,if;a'orSrGefrsm;? jrpf0uRef;
ay:a'oESifh rkwårauGUbufokdYajymif;a&TUcJhMuonfkqdkjcif;rSm rSefuefayonf/
&mZ0ift& ysL? rGef?ArmwkdYonf ]&ckdifjynfukdtBudrfBudrfwkdufckdufcJhMuonf/ okdYaomfysLvlrsKd;rsm;
tpkvkduftNyHKvkdufusefaecJhMuonfhtaxmuftxm;r&Sdyg/ ysLwkdYonf at'D(8)&mpkwGif u&ifwkdY\
&efaMumifh EkdifiHa&;pwifqkwf,kwfvmygonf/ at'd(832)wGif eefausmifwkdY ysLNrdKUawmfukdzsufqD;í
ysLtrsm;tjym;ukd okHUyef;tjzpfzrf;qD;oGm;ívnf;aumif;/ at'D(10)&mpkwGif Armrsm;0ifa&mufvm
NyD; Armrsm;vTrf;rkd;oGm;ívnf;aumif; ysLvlrsKd;rsm;wpfpwpfp wdrfaumcJh&ygonf/ usefppfom;rif;\
eef;awmfausmufpm at'D-1112u jrapwDausmufpm? w½kwfwkdYyk*Hukdwkdufckdufaom rSwfwrf;rsm;wGif
ysLpmrsm;yg&Sdygonf/ ysLvlrsKd;wdrfaumvmrIukd qef;ppfvQif at'D(1442)ck ppfukdif;xlyg½kHausmufpm?
at'D(1510)cku? a&Teef;aMumh&Sif e&ywd\ eef;wnfausmufpmwkdYwGif ysL[laomtrnfyg&Sdaeao;
ojzifh at'D(16)&mpkwkdif ysLvlrsKd;rsm;&Sdaeao;aMumif; od&onf/
at'D (1442)ckEpS u f e&ywd\ppfuidk ;f xlyg½kaH usmufpmwGif tif;0bk&ife&ywdrif;\ bdou d cf yH JG
tcrf;tem;okdY ouf? NrdKU? csif;wkdYukdtkyfpkd;&aom &ckdifrif;vnf; wufa&mufaMumif;yg&Sdonf/ at'D
(1442)umvonf &ckdifjynfwGif e&Ek(1433-1459)tkyfpkd;csdefjzpfygonf/ e&Ekonf ajrmufOD;wGifeef;
rpHrDu oHwGJwGifeef;pHcJhzl;ygonf/ &ckdifjynfonf armfwifpGef;txdus,f0ef;cJhonf? armfwifpGef;txd
&ckdifrif;tkyfcsKyfonf/ e&EkonfajrmufOD;wGif eef;pHpOfat'D (1437)wGif oHwGJukd wkdufckduf&jyefonf/
tu,fí oHwcJG ½kid af wmifbufjcrf;a'owGif ysLvlrsK;d rsm;om xkpd Ofu&Sad ecJrh nfqydk gvQif xlyg½kaH usmuf
pmü &ckdifrif;tkyfpkd;&aom vlrsKd;rsm;ukd azmfjy&mwGif ouf?NrdK? csif;wkdYESifh ysLvlrsKd;wkdY\trnfrsm;ukd
vnf; a&;xkd;cJhygrnf/ ausmufpmt& &ckdifrif;tkyfcsKyfrIatmufwGif ysLvlrsKd;[kryg&Sdojzifh xkdpOfuyif
oHwGJc½kdiftygt0if &ckdifjynfwGif ysLvlrsKd;rsm;r&SdaMumif;xif&Sm;ygonf/
at'D(763)wGif aumfavmfyefonf jrefrmEkid if aH jrmufzsm;a'ookYd ppfyq JG ifEaJG omtcg {&m0wDjrpf
ñSmykdif;rS vlrsKd;pkwpfpkonf &ckdifokdYul;cJhonf[k OD;&nfpdefuaoaocsmcsma&;zl;onf/ olwkdYrSm ,if;
a'owGif; <uif;usefaecJhonfh oufvlrsKd;rsm;jzpfp&m&Sdonf/ ûrdvlrsKd;rsm;ESifh awmifykdif;csif;wkdYrSm &ckdif
½kd;rukdpkefíqif;oufaecsdefjzpfygonf/ ûrdvlrsKd;rsm;onf a&S;usaom&ckdifbmompum;ukdajymMum;onf
[k a&mbwf&u S zf mu a&;zl;onf/ ouf? ûrd? csi;f ? &ckid wf Ydkonf &ckid jf ynfoYdkra&S;raESmif;qifí h 0ifa&muf
cJMuaMumif; yifrvm*wårifu a&;om;cJhonf/
&ckdifjynfawmifykdif;e,fajronf (txl;ojzifh oHwGJc½kdifawmifykdif;) ½kd;rawmifwef;ESifh yifv,f
jyiftMum;üusOf;ajrmif;íajrjyefYvGifjhyiftvGefenf;yg;ygonf/ xkdYaMumifh &ckdifjynfawmifykdif;okdY qif;
oufvmaom&ckdifrsm;ESifh csif;vlrsKd;rsm;onf tvGefeD;uyfpGm qufqHcJh&um;? umvMum&SnfaoG;aESm
cJh[ef&Sdygonf/ csif;vlrsKd;rsm;ukd ae&mvkdufí okH;rsKd;cGJygonf/ ajrmufykdif;csif;rsm;wGif oa'g? pd,def?
aomufuwJ? urfawmifESifh [kd;trsKd;wkdY yg0ifNyD;txufcsif;wGif;t&yfwGif aeMuygonf/ tv,fykdif;
csif;onf wD;wdef?zvrf;? uefyufvufe,frsm;wGifaeMuNyD;? vJESifh vla&StrsKd;yg0ifMuygonf/ awmif
ykdif;csif;um; &ckdifjynftESHUaeíausmf? tEkESifh awmif;qkd;trsKd;wkdYyg0ifonf/ csif;ESifh&ckdifwkdYonf oHwGJ
c½kdiftwGif;okdY ra&mufrDuyif aoG;aESmEkdifygonf/ &ckdifwkdYESifh aoG;aESmcJhonfhcsif;rsm;rSm awmifykdif;
csif;rsm;jzpfMuNyD; þokdYaoG;aESmrIonf at'd(10)&mpkcefYrSpí pwifcJhrnf[k,lq&ygonf/
Armrsm; jrefrmEkdifiHtv,fykdif;ukdqif;í tiftm;awmifhwif;aomvufeufEkdifiHxlaxmifNyD;? ysL?
rGeftygt0if jrefrmtygt0if jrefrmEkdifiHtv,fykdif;ESifhatmufykdif;ukdtNyD;tykdif odrf;,lonfrSm at'D
(1228)ckwGifrSjzpfygonf/ jrpf0uRef;ay:a'oonf at'D(11)&mpk tEk½k'¨grif;vufxufuyif Arm
vufatmufokdYusonf/ jrpf0uRef;ay:&Sd rGef?u&ifwkdYta&SUbufokdYa&SmifoGm;Muonf/ usefaeaomrGef
ESifhu&if wkdYArmESifhaoG;aESmygonf/ tEk½k'¨gonf rGefwkdYukdppfa&;t& Ekdifonf/ okdYaomfrGef,Ofaus;
rIu ArmwkdYukdvTrf;rkd;onf/ ysLwkdYum; tNydKNydKtuGJuGJjzpfum Armrsm;ESifh aoG;aESmNyD; wpfpwpfpwdrf
aumvmcJh&m 1510ckESpfaemufykdif;wGif ysL[laomtrnfukd rnfonfhae&mwGifrS &Smír&vkdufawmhyg/
oHwGJc½kdifawmifykdif;ü ½kd;rawmifwef;onf edrfhonf/ usOf;onf/½kd;rta&SUbufESifhqufoG,f&ef
awmifMum;vrf;rsm;aygrsm;onf/ ½kd;rta&SUbufokdYqufoG,f&ef wpfaeYwmc&D;omom&Sdonf/ ArmwkdY
(11)&mpkuyif odrf;,ltajccsaecJhaom jrpf0uRef;ay:a'oESifh oHwGJc½kdifawmifykdif;a'oonf ,if;
umvuyif qufoG,frI&SdcJhonf/ at'D(7)&mpkrwkdifrDuyif &ckdifawmifykdif;okdY a&muf&Sdaeaom &ckdif
wkYd onf at'D(10)&mpkcefyuyif Arm,Ofaus;rIEiS hf qufqcH &hJ ygonf/ oHwcJG ½kid o f nf &ckid jf ynfajrmuf
ykid ;f ESihf ESKid ;f pmaomf ½k;d rbufrS Arm,Ofaus;rIEiS hf qufq&H mwGif ykí d vG,u f yl gonf/ wGiu f s,yf gonf/
oHwGJc½kdifom;wkdYonf &ckdifajrmufykdif;xuf ½kd;rwpfbufESifh qufqHul;oef;rIykdrkd&SdvmcJhonfrSm ,aeY
wkdifjzpfygonf/
awmifib l &k ifwyifa&Tx;D onf &ckid jf ynfut
dk BudrBf udrw f u
dk cf u
dk cf \
hJ / awmifyidk ;f rSppfcsDvmNyD; oHwJG
wGif pcef;csavh&Sdygonf/ okdYaomfwyifa&TxD;onf rif;AmBuD;\ajrmufOD;NrdKUukd rodrf;EkdifcJhyg/
bk&ifhaemifvnf; vma&mufwkdufckdufzl;ygonf/
wyifa&TxD;ESifh bk&ifhaemifwkdYwkdufckdufpOf taMumif;t&mwpfckukdazmfcsr m® a&;cJzh ;l onf/ (15)
&mpktwGif;u rGefppfonfwkdY &ckdifjynfukd*GNrdKUrSavmif;MuufûrdUxdwkdufckdufcJhzl;onf/ oHwGJ\ta&SU
awmifbufwGif ]ûrdUacsmif;}[laomae&mwpfck&Sdonf/ ,if;ywf0ef;usifwGif ûrdvlrsKd;wkdYaexkdifcJhzl;onf/
rGefwkdYwkdufckdufonfhtcg ,if;wkdYrSmajrmufbufokdY a&Smifwdrf;oGm;cJhonf/ ]]ûrdUacsmif;}}[laom&Gmwpf&Gm
&Syd gao;onf/ oHwûJG rdUajrmufbuf(15)rkid cf efYtuGmwGif ]wvkid ;f wJ}[lí &Gmw&Gm&Syd gonf/ pma&;olonf
vGefcJhonfhESpf(20)cefUuyif xkdywf0ef;usifü aexkdifcJhpOfu oufBuD;0gBuD;rsm;ukd ar;jref;Munhf &m?
rGew f Ydk &ckid jf ynfuw
dk u
dk cf u
dk pf Ofu rGepf pfonfrsm; pcef;cswnf;ckad exkid cf o hJ nfae&mjzpfonf[k aumufcsuf
csí&ygonf/ xkd&GmESifhywf0ef;usif&Gm(10)&GmcefYonf avoH0J0Jjzifh Armpum;ajymMuygonf/ okdYaomf
wpf&GmESifhwpf&GmavoH0JykHcsif; rwlnDyg/
ajrmufO;D acwfrif;&mZmBuD;vufxufwiG f &ckid b f &k if\ykid ef ufonf ,ckb*Fvm;a'h&EdS idk if ?H 'uúm;rS
armfvNrdKifyifv,furf;½kd;wef;txd jzpfygonf/ oHwGJc½kdifawmifykdif;ESifh {&m0wDjrpf0uRef;ay:a'o
onf ul;oef;qufqHrIykdí wGifus,fcJhNyD; Arm,Ofaus;rIvTrf;rkd;cJhygonf/ bkd;awmfbk&m;&ckdifjynfukd
odrf;,lNyD;aemufykdif;wGif qufqHa&;ykdrkdwGifus,fvmum txl;ojzifh Armpum;ajymtavhtx vTrf;
rkd;vmygonf/ bkd;awmfbk&m; &ckdifjynfukdodrf;,lNyD;aemuf ArmppfwyfrSusef&pfolrsm;vnf; &Sdygonf/
1847rS 1924xd t*Fvyd w f Ydk rodr;f rD ArmwkYd u &ckid jf ynfudk e,fBuD;(4)ckcí JG tkycf sKyfygonf/ oHweJG ,f
vnf;wpfcktygt0ifjzpfNyD; ArmESifh trsm;qkH;qufqH&aome,fjzpfygonf/ awmifukwfûrdU? Oawe
awmifukef;ay:&Sd OuúmodrfawmfBuD;(,ckodrfawmifodrf)? vrl;acsmif;rSarmf&GmodrfawmfBuD;/ yef;wif;
uRef;rS rusnf;awmodrfawmfBuD;? oHwGJûrdUodrfukef;odrfawmfBuD;wkdYrSm Arm&[ef;rsm;orkwfcJhaom
odrrf sm;jzpfMuygonf/ Armbk&iford ;f yku d Nf yD; oHweJG ,fajrukd 0gqDAv dk af usmx f ik f oD[?OD;a&Tyef;? wkid w
f m;
0ef? armif&J[lí ûrdU0efrsm;tkyfcsKyfcJhonfhumvwGif oHwGJc½kdifonf ½kd;rwpfbufESifh teD;uyfqufqHcJh
&ygonf/
1823 rS 1852cktwGif; Armbk&ifykdifeuftwGif; rNidrfoufrIrsm;aMumifh Armrsm;oHwGJc½kdiftwGif;
okdY tajrmuftjrm;0ifa&mufcJhMuygonf/ olwkdYonf 1853rS 1864twGif; wjznf;jznf;jyefvnf
ajymif;a&TUoGm;Muonf[k awGU&ygonf/ 1864ckESpfaemufykdif;wGif 0ifa&mufvmolOD;a&rSm xGufcGg
oGm;olOD;a&xuf ykdrsm;onf[kqkdygonf/ aemifESpfrsm;wGif 0ifa&mufvmrIr&SdbJ ArmwkdYonf ykodrf
c½kdifESifh[oFmwc½kdifrsm;okdYjyefvnfajymif;a&TUoGm;Muygonf/ tcsKdU&ckdifrsm;vnf; vkdufygoGm;Muonf
[k oHwGJc½kdif a*ZufwD;,m;wGif awGU&ygonf/ [oFmwc½kdifESifh ykodrfc½kdifwkdYonf oHwGJc½kdifESifh
qufpyfaeygonf/ oHwGJc½kdifawmifykdif;okdY a&S;,cifuyif Armrsm;0ifa&mufaexkdifcJhzl;onfr[kwf/
&ckdifwkdYonfvnf; &ckdifjynfrStaMumif;trsKd;rsKd;aMumifh jrpf0uRef;ay:okdYajymif;a&TUoGm;Muonfvnf;
&Sdygonf/ 1992ckESpfpm&if;t& {&m0wDwkdif;wGif &ckdifvlrsKd;(60000)ajcmufaomif;ausmf&Sdygonf/
Armrsm;trsm;qkH;aexkdifcJhonfrSm oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;jzpfNyD; Armrsm; ykodrf? [oFmwbufokdYjyef
oGm;onfhtcg oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;wpfcGifü Arm,Ofaus;rIvTrf;rkd;ae&pfcJhygonf/
pma&;olonf oHwGJc½kdifawmifykdif;wpfcGif vSnfhvnfoGm;vmzl;ygonf/ &ckdifpum;oD;oefYajym
qkad om&GmrawGUzl;yg/ okYd aomfArmpum;ajym&mwGif pum;ajym[ef? avoHrwlnMD uyg/ tcsKUd &Gmrsm;um;
ArmyDyDooajymqkdMuygonf/ tcsKdU&Gmrsm;u csif;oH0Jíajymum? tcsKdU&Gmrsm;u &rf;NAJa'od,&ckdif
avoHjzifh Armpum;ajymMuygonf/ awmifukwf? oHwGJ? *GokH;ûrdUe,ftwGif; ta&SUbuf&ckdif½kd;rawmif
pG,f/ awmifapmif;? awmifzsm;rsm;ü awmif,mpkdufysKd;í toufarG;aeMuonfh csif;vlrsKd;rsm;aexkdif
aom&Gmi,frsm;&SMd uygonf/ tcsKdUaom&Gmrsm;okYd pma&;olu, dk w f idk af &mufz;l ygonf/ &ckid rf sm;ESiphf mvQif
vlOD;a&tvGefenf;ygonf/ olwkdYonf&ckdifrsm;ESihf pD;yGm;a&;t&qufqHMuygonf/ Ak'©bmomESifh
ewfukd;uG,frIrsm;&Sdygonf/ olwkdYukdaqmif;OwkwGif awmifukwf? oHwGJ? *GûrdUrsm;\aps;twGif;aps;0,f
aeMuonfukdawGU&wwfygonf/ &ckdifbmompum;wwfol&SdouJhokdY? rwwfolrsm;vnf;&Sdygonf/
olwkdYonf oHwGJc½kdiftwGif;okdYaemufqkH;qif;oufcJhMuonfh csif;tkyfpkrSjzpf[ef&Sdygonf/ Armpum;
ajymolrsm;ukdvnf; awGUzl;ygonf/
tcsKyftm;jzifhqkd&ygrl? &ckdifjynfe,f oHwGJc½kdifawmifbufjcrf;üaeolrsm;onf ysLvlrsKd;wkdY\
tquf tEG,frsm;r[kwfMuyg/ rlvtm;jzifh &ckdifom;rsm;omjzpfMuygonf/ olwkdYonf orkdif;OD;uyif
csif;vlrsKd;rsm;ESifh a&maESmqufqHcJhMuNyD;? aemufykdif;umvrsm;wGif ½kd;rwpfzufrSArmrsm;ESifh ESpfaygif;
rsm;pGma&maESmqufqHvmcJhMujcif;aMumifh Arm,Ofaus;rIu wpfpwpfpvTrf;rkd;vmNyD; Armpum;ajymqkd
vmMujcif;jzpfygonf/ xkdYaMumifhoHwGJc½kdifawmifbufjcrf;wGif,cktcg csif;vlrsKd;rsm;ESifhaoG;aESmcJhNyD;
Arm,Ofaus;rIukdusifhokH;vsuf ]&ckdif}vlrsKd;rsm;[k avhvmcsufrsm;t& awGU&Sd&ygonf/ vlrsKd;wrsKd;ESifh
wrsKd;umv&SnfMumaygif;oif;qufqHvmaomtcg wpfrsKd;\bmompum;? "avhp½kduf? ,Ofaus;rIwkdY
onf tjcm;vlrsKd;wpfrsKd;okdY ysHUESHUul;pufwwfonfrSm vlUorkdif;wGif "r®wmyifjzpfygonf/
pma&;olonf oHwûJG rdUe,f? uif;armf&mG Zmwdjzpfygonf/ þaqmif;yg;ukd orkid ;f tjrifjzihaf &;om;
jcif;jzpfygonf/

armifjyL;(oHwGJ)

(1) &SifpE´rmvm &ckdif&mZ0ifopfusrf;('k-tkyf)


(2) OD;zkd;0g? OD;oufpk 'Gg&0wDESifha&TqHawmforkdif;opf
(3) a&Trif;? a0omvDESifh {u0PÖ (&ckdifo[m,pmapmif-1/ 1986)
(4) avhvmolwpfOD; ta0;a&muf&ckdifrsm;? (&ckdifo[m,pmapmiftrSwf4)
(5) xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(6) armifjyL; tjrifopf&ckdifed'gef;?&ckdifwefaqmifr*¾Zif;(1996)
(7) oef;xGef; acwfa[mif;jrefrm&mZ0if
(8) S.B. Qanungo A History of chita gang (Vol.1)
(9) P.Gutman Ancient Arakan
(10) Forchanmar Arakan.
(11) G.H.Luce The Ancient Pyus
(12) Mr. Smart Burma Gazalteer, Sanda way Distmet
]]&ckdif"n0wD NrdKUawmfa[mif;}}
armifjyL;(oHwGJ)
&ckdifa½S;a[mif;"n0wDûrdUawmfonf pdwful;,Of'@m&DxJu ûrdUr[kwf/ trSefwu,fwnf&SdcJh
aomûrdUawmfwpfckjzpfygonf/ "n0wDûrdUawmfa[mif;ukd ½kduful;aomaumif;uif"gwfykHtultnDjzifh?
&efukefwuúokdvfyx0D0ifXmeygarmu©a'gufwma':oif;Munfonf? "n0wDNrdKUawmfa[mif;ajrykHukda&;
qGJí?Journal of Burma Research Society . L11, 1970, Dec-6 ]]Arakanese Capitals: A Preliminary Survey
of Their Geographical Setting}} wGifwifjycJhygonf/
&ckdifa½S;a[mif;"n0wDûrdUawmfonf '@m&DxJrSûrdUr[kwfaomfvnf;? &ckdif&mZ0ifrsm;wGif az:jy
xm;aom "n0wDûrdUorkdif;um;'@m&Drsm;jzpfMuygonf/ "n0wDrwkdifrDu 'Gg&m0wDacwf[lí&SdcJhyg
ao;onf/
bDp-D 5000rwkid rf u D tdE,d´ Ekid if H Owå&ywwkid ;f todwOöeûrdUrS 0goka'0? Ava'0nDaemifwpfusyd f
wkdYonf? ppfa&;ta&;edrfhí xGufajy;wrf;a½SmifvmMu&mrS &ckdifjynf'Gg&m0wDac:oHwGJûrdUokdYa&muf&Sd í
rif;jyKcJhMuaMumif;ukd &ckdif&mZ0ifrsm;wGif azmfjyxm;Mu\/ tdE´d,EkdifiH\orkdif;ukdavhvmMunmhfaom
tcg? bDpD-7&mpktwGif;u 0goka'0? Ava'0 ol&Jaumif;wkdYacgif;aqmifí 0oQedvlrsKd;pkwkdYonf?
tm&d,efrsm;ESiahf oG;aESmrcH? ckcaH wmfveS af omaMumif?h acsrKS ef;cH&aMumif;? tdE, d´ ta½SUykid ;f ESihf awmifyidk ;f
a'orsm;okYd wdr;f a½SmifMuaMumif;uko d m awGU&ygonf/ (Chatterjee, ]]The cultural Heritage of India (The
Religion)}}P-142)/&ckdif&mZ0ifopfusrf;q&muvnf; ]]0goka'0? Ava'0nDaemifwkdYa&muf&SdcJhaom
'Gg&m0wDjynfonf oHwGJûrdUrjzpfEkdif? tdE´d,ajrmufykdif;rSom ½SdoifhaMumif;(pE´rmvm]]&ckdif&mZ0ifopf
usrf; 1997('k-Budrf)&efukef? pm-189)? 0goka'0nDaemifwkdYaecJhMuonfh 'Gg&uûrdUqkdonfrSm? tdE´d,
jynf ar½Gwûf rdUteD;rS ][&f'gG &} ûrdUrsm;omjzpfaMumif; (pE´rmv ]]ZrÁL'DytdE, d´ e,fyu Hk sr;f }}?1929-rEÅav;?
pm-241)a&;om;cJhygonf/
"n0wDacwf&mZ0ifwiG ?f bDp-D 3000ausmfu cwå, d rsKd;? omuD,EG,/f uydv0wfjynf½h iS ?f tZÆKe
rif;onf? &aohjyKíawmxGufvm&mrS? &ckdifajrmufykdif;ukvm;wefjrpfzsm;okdYa&mufvmNyD;vQif? ½SdESifhNyD;
jzpfaom? oufvlrsKd;pkxJrS? ouftrsKd;orD;wpfOD;ESifh&nfiHrdí? aygif;oif;Mu&mrS? rm&,kac:om;awmf
wpfyg;arG;zGm;cJhygonf/ rm&,konf bDpD-3325ckwGif yxr"n0wDeef;ESifh/ ûrdUukdwnfaxmifí?
rif;(54)yg;wkYd EpS af ygif; 1816ESppf ;dk pHMu\/ bDp-D 1507wGif uH&mZmBuD;onf 'kw, d "n0wDeef;qufudk
wnfaxmifí? rif;(28)yg;wkdY? 927-ESpfpkd;phcJhonf/ wzef bDpD 580wGif pE´mol&d,rif;onf wwd,
"n0wDrif;qufwnfaxmifí? rif;(25)yg;onf? ESpfaygif;900rQpkd;pHcJhMuonf/ pE´mol&d,rif;BuD;
vufxufwGif? a*gwrAk'¨onf &ckdifjynf"n0wDokdY<ua&mufcJhNyD;? r[mrkedqif;wkawmfukdoGef;vkyf&ef
cGifhjyKawmfrlí? r[mrkedqif;wkawmfukdoGef;vkyfcJhonf/ &ckdifwkdYonf bpD-3000ausmfu rm&,k\
tquftEG,frsm;jzpfí? Ak'¨omoemonf Ak'¨vufxufawmfuyifxGef;um;vmcJhonf/ þum;&ckdif
"n0wD&mZ0ifukd tusOf;rQazmfjyjcif; jzpfygonf/
pma&;olonf"n0wDNrdKUawmfa[mif;okdY ukd,fwkdifuGif;qif;avhvmNyD;aemuf? "n0wDûrdUwnf
umvukd? okawoeorkdif;rSwfwrf;rsm;ESifh ñSdKESKdif;í? "n0wDûrdKUawmf\wHwkdif;ykHtrSefukdwifjyygrnf/
jrefrmEkdifiHykHawmifvlwly½kdif;rdwf½kyf<uif;rsm;t&? vlom;rsKd;EG,frsm;qif;oufvm&m? vlwly½kdif;
rdwfrsm;onf? vGefcJhonfhESpfoef;40cefYu? jrefrmhajray:wGif pwifcJhvdr®nf[k ,lqbG,f&mjzpfygonf
(a'gufwmwifodef;?]]ykHawmify½kdif;rdwfrsm;}}a&TatmifvHr*¾Zif;?2001? pufwifbm? pm-72)/ okdYaomf
tckid tf rmod&&dS onfrmS ? jrefrmhausmufacwfv,fvo l m;rsm;onf/ tdE, d́ ajrmufyidk ;f ? *sAm;? w½kwEf ikd if H
rsm;rS ausmufacwfvo l m;rsm;ESihf wpfacwfwnf;jzpfonf/ (vrf;pOfygwD]]tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;}}
y-wGJ/ 1970/pm-72)/ rkd;BudK;oGm;[kac:aom ausmufacsmacwfvufeufrsm;ukd &ckdifjynfe,fawmif
ykdif;oHwGJe,fwGifawGU&ouJhokdY(Prof. Nyi Nyi, ]]The New Stone Age of Burma }}W.P.D. 24-3-1964)&ckdifjynf
ajrmufyidk ;f wGiv f nf;awGU&ygonf (S.B.Qanungo, ]]History of Chittagong }}1988, P-32)/jrefrmhausmufacwf
v,fumvonf bDpD-16000rS 5000xdjzpfonf/ yvkdifpwkdqif;ac:ESif;cJacwfudkvGefajrmufvQif
ausmufacsmacwfokdY ul;ajymif;ygonf/ (vrf;pOfygwD?]]tajcjy---}}?pm-80)/ jrefrmekdifiHwGif bDpD-
2000cefYu ausmufacsmacwfvo l m;rsm;\vuf&mrsm;ukv d nf; awGU&ygonf/(vrf;pOfygwD? ]]tajcjy-
--}}/pm-45)/ &ckdifwGifawGU&aomausmufacsmacwfvufeufrsm;rSmvnf; bDpD-2000rwkdifrDujzpfyg
onf(S.B.Qanungo,]]-----Chittagong }}P-32)/ tcsKdUynm&Sirf sm;u jrefrmEkid if t H ygt0if ta&SUawmif tm&S
wpfckvkH;\ausmufacsmacwfonf bDpD-1000twGif;ujzpfí? c&pfawmfay:csdefü aMu;avm[macwf
okdYul;ajymif;onf[kvnf; (oef;xGef;? ]]acwfa[mif;jrefrm&mZ0if}}? 1969? pm-14)? ,lqygonf/
twdtusod&aomtjcm;wpfckrSm jrefrmEkdifiHwGifausmufacsmacwftxd ûrdUjy,Ofaus;rIr&Sdyg(vrf;pOf
ygwD? ]]tajcjy---}}pm-121)/
jrpf0gjrpf0rS ;f übDp-D 2500cefYu ]vef½eS }f ausmufacsmacwf,Ofaus;rIxeG ;f um;cJNh yD;? w½kwjf ynfwiG f
bDpD-1523rS 1050xd ]½Sef}eef;qufonf yxrqkH;eef;qufjzpfygonf(vrf;pOfygwD?]]urÇmYorkdif;\
rSwfwkdif;rsm;}}y-wGJ?1964-pm-109)/
tdE,d́ Ekid if \ H ausmufacwfonf bDp-D 4000txdjzpfygonf(S.F. Mahmud,]]The Story of Indo-Paki-
stan }}?Karachi, 1969, P-13)/bDpD-4000cefYwGif ]rkd[if*sKd'g½kd}ESifh ][m&yÜ}ûrdUrsm;ay:xGef;í ,OfausrI
tqifjh rifrh m;cJ\ h / (vrf;pOfygwD?]]---rSww f idk rf sm;}}pm-93) **Fgjrpf0rS ;f ,Ofaus;rIonf tD*spf,Ofaus;rI
ESifhacwfNydKifjzpfonf(H.G.Wells, ]]The Outline of History, P-17) tD*spf,Ofaus;rIonf bDpD-2740ESifh
2270Mum;umvwGif tqifjh rifrh m;qk;H jzpfc\ hJ / (vrf;pOfygwD?]]-----rSww f idk rf sm;? pm-75)/ xkYd aMumifh
**Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf bDpD2500cefYutqifhjrifhrm;pGm xGef;um;cJhbG,f&Sdygonf/
&ckdif&mZ0ifrsm;\tqkdukdvkdufí? ukvm;wefjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf Ekdif;jrpf0Srf;? ,lza&;wD;jrpf
0Srf;? tdE´Ljrpf0Srf;? **Fgjrpf0Srf;ESifhjrpf0gjrpf0Srf;,Ofaus;rIwkdYxufykdí a&S;usonf[kqkdEkdif&eftaxmuf
txm;r&Sdyg/ taxmuftxm;rsm;t&rl? ukvm;wefjrpf0Srf;,Ofaus;rIonf **Fgjrpf0Srf;,Ofaus;rI\
tarGcHomjzpfonfukd awGU&ygonf/
okawoetaxmuftxm;rsm;t& jrefrmEkdifiHwGiftapmqkH;tjzpf,lqxm;aom ADóEkd;ûrdUudk/
at'D-1&mpkwiG w f nfaxmifygonf(OD;b&Si?f ]]AdóEk;d NrdKUa[mif;ESio hf rkid ;f tjrif}}?w?y?'wG(J 1)?ykid ;f (3)?pm-
152)/ &ckdifjynfe,fa'owGif bDpD-2000ESifh 1000tMum;umvonf ausmufacwfaESmif;,Ofaus;rI
jzpfí? ûrdUjy,Ofaus;rIwnf&SdcJhonfh taxmuftxm;r&Sdyg/
tm&d,efrsm;onf tm½Stv,fykdif;rS tdE´d,taemufajrmufykdif;twGif;okdY pwif0ifa&mufvmcJh
MuonfrmS bDp-D 2000ESihf 1500twGi;f ujzpfygonf/ (Rolinson, ]]The Concise History of Indian People}}
London, 1946, P-13) }}/ tm&d,efwYdk tE d ,
d́ wpfEidk v f ;Hk udk vTr;f rk;d rdonfum; bDp-D 750cefYwiG f jzpfygonf
(vrf;pOfygwD?]]tajcjy---}}?pm-173)/ tm&d,efwkdYwGif rlvuZmwfcGJjcm;rIpepfr&Sdacs/ tdE´d,okdY
0ifa&mufNyD;aomtcg? rdrdwkdYu j'mAD'D,efrsm;xuf trsKd;oefYonf[kcGJjcm;&mrS (jA[®vm? cwåd,?
0ó?ok'¨)Zmwf-4rsKd;cGJjcm;onfhpepfay:aygufvmygonf(vrf;pOfygwD?]]---rSwfwkdifrsm;}}? pm-101)/
,if;tjyif rGe*f v dk KdG ufrsKd;&if;rS? oufvrl sKd;tpkonf? ZDcRrfe,fwiG ?f jrefrmvlrsKd;pkEiS chf x JG u
G í
f ? [l;aumif;
csKdifh0Srf;ukdjzwfausmfum? {&m0wDjrpfzsm;ykdif;okdY pwifa&muf&SdonferSm? at'D-(1)&mpkwGifjzpfygonf
(OD;&nfpdef? ]]jrefrmwkdif;&if;om;rsm;a&TUajymif;0ifa&mufvmrIyPmravhvmcsuf]],Ofaus;rIAdrmef? pm-
13)/xkdYaMumifh bDpD-3000rwkdifrDuyif? cwåd,rsKd;? omuD,bk&ifwpfyg;ESifh ouftrsKd;orD;wpfOD;wkdY?
ukvm;wefjrpfzsm;ü awGUqkHMuonfZmwfvrf;rSm jzpfEkdiftHhrxifay/
&ckid "f n0wDoYdk b&k m;&Siaf &muf&cdS o hJ nf[al om ,kMH unfro I nf? &ckid rf if;orD;{csif;taxmuftxm;
t&? at'D-15&mpkxufyí dk ? a&S;usygonf/ at'D-2&mpktwGi;f u omoemjyKa&muf&cdS o hJ nfh Ak'o¨ mo
emjyKtzGJUtm;tpGJtrSwfjyKí? þt,ltqqif;oufay:aygufvmjcif;jzpfbG,f&Sdí? Ak'¨onfoufawmf
xif&Sm;&SdpOfu **Fgjrpf0Srf;ukdausmfvGefí omoemjyKc&D;r<ua&mufcJhonfhtjyif rdrd\qif;wkawmfudk
oGef;vkyfukd;uG,f&ef rnfolYukdrQcGifhjyKcJhjcif;r&Sday(S.B Qanungo, ]]----Chittagong P-82)/45-ESpfumvywf
vkH;tdE´d,jynfwGif;üom? omoemjyKcJhygonf(Christmas Humphreys,]]Buddhism}}London, 1964, P-34)?
Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIonf at'D-76xufa&S;rusaomfvnf; (oef;xGef;?]]uRefawmfvJtajzrodyg}}?
½kyf½Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000?pufwifbm?pm-46)at'D 1&mpkwGifyiftpjyKcJhygonf/ (wkdufpkd;?]]uydv
0wf½SmykHawmf}}&wemrGefr*¾Zif;? 2000?----v? pm-19)/ OD;pHomatmifurl Ak'¨tm;ewfa'0gbk&m;
wpfqltjzpf,kHMunfukd;uG,frIajymif;vJvmNyD;rSomvQif? qif;wkawmfukd;uG,frIpwifcJhjcif;jzpfonf[k
qkdygonf(San Tha Aung,]]The Buddhist Art of Ancient Arakan }}1979,Yangon, P-61) / at'D-1&mpkwGif
Ak'¨bwåd0g'txGwftxdyftjzpf? Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIray:aygufcJhyg(okawoD OD;odef;xGef;?]]c&pf
BudK 5&mpkESifh 1&mpktwGif; Ak'¨qif;wkawmfr&Sdjcif;ukdavhvmjcif;}}(bmompmayESifh,Ofaus;rIynm&yf
qkdif&m okawoemaqG;aEG;yGJ)&efukefwuúokdvf? 1970?{NyDv-11&uf? pmwrf;? pm-17/
qif;wkawmfukd;uG,frIonf &ckdifppfwaumif;a'ookdY at'D-2&mpkwGif pwifa&muf&SdvmcJhonf
(S.B. Qanungo,]]----Chittagong, }} P-82)/ &cki d jf ynfr[mjrwfrek q
d if;wkawmfBuD;ukd oGe;f vkycf o hJ nfrmS at'D-
225-ckESpfujzpfygonf(OD;omxGef;atmif?]]&ckdif&mZ0ifa[mif;rsm;&SmazGpkaqmif;a&;toif;\rSwf
wrf;}}&efukef? 1920?pm-18)/ yk*H&mZ0ifopfESifhr[m&mZ0ifawmfBuD;wkdYurl? &ckdifjynfrSr[mrkedqif;
wkawmfBuD;rSm t&darwå,sbk&m;avmif;\qif;wkawmfjzpfonf[kqkdcJhygonf(N.R.Ray, ]]Sanskrit Bud-
dhism in Burma}}Calculta, 1936, P-45)/&ckdif"n0wDokdY bk&m;&Sif<ua&mufcJhaMumif;ukd jA[D®tu©&m? ygVd
bmomjzifha&;xkd;xm;cJhonfh? "n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm[lí&SdcJhonf[k? ajymqkda&;om;aecJh
Muaomfvnf;? rlvausmufcsyf/ ausmufpm"gwfy?Hk ausmufpmrif;ul;ykpH onfjrifh ? ckid rf maom? ,kMH unf
tyf? okawoDrsm;ukd;um;tyfaom taxmuftxm;wpkHw&mr&Sdyg/
tmeE´pNE´ausmufpmwGif bDp-D 638rS at'D-370xda0omvDacwfrwkid rf D rif;qufuadk zmfjyxm;yg
onf(OD;pHomatmif?]]teE´pNE´}}&efukef? 1975? pm-156)/ þrif;qufonf "n0wDacwfrif;qufjzpf
í? ausmufpmtaxmuftxm;jzifh az:jyxm;aom jrefrmEkdifiH\a&S;tusqkH;rif;qufjzpfygonf/
þrif;quftrnfrsm;ukd? tdE´d,rqef? ouúwrqefaomrif;trnfrsm;tjzpfawGU&ygonf
(P.Gutman,"Ancient Arakan" Australlia, 1976, P-40)/ ,if;rif;rsm;tkyfpkd;pOfumvu? &ckdifwGiftdE´d,
,Ofaus;rIpuf&dyfrxifao;yg(oef;xGef;-]]acwfa[mif;---}}pm-72)/ xkdYaMumifh bDpD 7-&mpku&ckdif
"n0wDûrdUawmfudkwnfaxmiftkyfpkd;olrsm;rSm tm&d,efrsm;r[kwfaMumif; od&ygonf/ &ckdifwkdY\rlv
rsK;d &if;jzpfaom wdbufjrefrmrsm;rSmvnf;? bDp-D 1000cefYwiG ?f w½kwjf ynfta&SUykid ;f uku d adk emfKokonorrS
awmifbufokdYqif;vmaeqJom&Sdygao;onf(oef;xGef;? ]]acwfa[mif;---}}pm-72)/
,if;tcsdeu f ? tE´, d Ekid if H ,rkeH mjrpftaemufbufurf;? rxl&m0ef;usifa'owGi?f ,m*kac:,m'0
vlrsKd;rsm;aecJhMu\/(B.G. Gokhule, "Buddhism and Ssoka"P-117)/ ,m*kac:,m'0wkdYonf tm&d,efrsm;
r[kwfMuay(Chalterjee, "The Cultural Heritage of India (The Religion) P-114)/ bDpD-750cefYwgif tm&d
,efrsm;onf tdE´d,ukdvTrf;rkd;NyD;aemuf? a'ocHvlrsKd;rsm;tm;aoG;aESmaomenf;jzifh pnf½kH;cJh\/ uk½k
vlrsKd;pkonf tm&d,efrsm;ESifh aoG;aESmí? uk½kwkdif;yOömvwkdif;wkdYwGif; tkyfpkd;olrsm;jzpfcJhMu\/B.G.
Gokhale, "----and Asoka"P-176)/0oQdedvlrsKd;rsm;rSm aoG;aESmrcHyJ? jA[®Pacgif;aqmif'Gdyg,e
(Dvipayana)tm; qefYusifojzifh acsrIef;cHMu&um? awmifbufESifhta&SUbufa'orsm;okdY qkwfcGgcJhMu
onf/ *wZmwusrf;? cwåd,tmooQwå&usrf;rsm;tvkdtm;jzifh? ,if;tcsdefonfbDpD-7&mpkujzpf
aMumif; od&ygonf(Chatterjee, "(The Religion)"?P-142)/tdE´,awmifykdif;]]yef'sm}}Pandyae,frS ? r'l&
Madura ûrdUonf? ,if;uJhokdYxGufajy;wdrf;a&Smifolrsm;wnfcJhonfYûrdUjzpfygonf(Chalterjee, "---(The
Religion)"P-142)/
xkYd aMumifh tmeE´pNE´ausmufpmwGif az:jyxm;onfh bDp-D 638wGif &ckid "f n0wDûrdUawmftm; pwif
wnfaxmiforl sm;rSm tm&d,efrsm;r[kwo f uJo
h Ydk wdbufjrefrmrsm;vnf; r[kwMf uyg/ bDp-D 7&mpktwGi;f
u tm&d,efrsm;\&efaMumifh? ta&SUzsm;a'orsm;okdY xGufajy;wdrf;a½SmifvmcJhMuNyD;? ppfwaumif;e,f
ukd ausmfvGefí? &ckdifa'ookdY0ifa&mufcJhMuaom j'mAD'D,efrsm;wnfaqmufcJhonfh wHwkdif;jzpfzG,f&Sd
ygonf/
xkYdaMumifh bDp-D 3000ausmu f mvuyif cwå, d rsK;d rsm;pwifwnfaxmifcNhJ yD;? yxr? 'kw, d ? wwd,
"n0wDacwfrsm;onf? ESpfaygif; 4000eD;yg;Mum½SnfcJhonfqkdaom &mZ0ifaz:jycsufrsm;onf? okaw
oeorkid ;f rSww f rf;rsm;ESihf uku
d n
f rD rI &Syd g/ &mZ0ifvmrif;rsm;\ trnfrsm;onf? ausmufpmvmrif;rsm;
\trnfrsm;ESifhvnf; ukdufnDrIr&Sdonfukd awGU&ygonf/
"n0wDûrdUwHwkdif;tm; avhvmMunhfaomtcg? ûrdU½kd;wHwkdif;az:jyrIrsm;wGif? a&S;uynm½Sifrsm;
rSm;,Gif;pGmaz:jycJhonfukd awGUjrif&ygonf/ az:jyygykH(1)onf "n0wDûrdUawmfa[mif;\aumif;uif
"gwfykHjzpfygonf/ ykH(2)rSm aumif;uif"gwfykHtultnDjzifh a'gufwma':oif;Munfa&;qGJcJhaom ajrykH
jzpfygonf/ "n0wDNrdKUawmfa[mif;onf ausmufawmfNrdKUta&SUbuf 6rkdifuGm? o&Dacsmif;zsm;
o&ufwpfyif½mG teD;ü wnf&ydS gonf/ ta&SUavmif*su D sK 93H }3ESihf ajrmufvwåu D sK 20H 52]qk&H mü&So d nf/
ûrdUwHwkdif;onf puf0kdif;ykHysufo@ef&Sdí? awmifajrmuf 1.55rkdif? ta&SUtaemuf1.3rkdifus,f0ef;onf/
ûrdU\twGif;wGif? ta&SUtaemufar-2000? awmifajrmufay-1700&Sd eef;ûrd½kd;ukdawGU&onf /r[m*ked
uke;f awmfrmS eef;ûrdU\ajrmufbufwiG f uyfvQuf wnf&ydS gonf/ eef;ûrdU\ywfvnfwiG ?f usKH;[k,q l &
onfhae&mrsm;ukd ,cktcgajredrfhv,fuGufrsm;tjzpf awGUjrifcJh&ygonf/
r[mrkedukef;rSta&SUbuf 5zgvkHcefYtuGmwGif? ay-50cefYjrifhaom ½SifrawmifESifh ay100cefY
jrifah om tkwzf adk wmiftMum;? awmifajrmufo, G w f ef;aeaom ûrdUwHwsdk if;tay:rS um;vrf;azgufxm;yg
onf/ ausmufawmf? yvuf0um;vrf;jzpfonf/ um;vrf;onfajrzkdYvrf;jzpfí wHwkdif;tay:rsufESm
jyifxuf5aycefYykdíjrifhonf/ûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifonf v,fajrrsm;ESifhwjyifwnf;jzpfaeNYyD;?
v,fuefoif;jzpfaeygNyD/ wHwkdif;tjyifbufrS usKH;ae&monf ,cktcg wHwkdif;tay:rsufESmjyifESifh
wjyifwnf;jzpfaeNyD; v,fajrrsm;jzpfaeMuygonf/
a'gufwma':oif;Munfa&;qGJcJhaomajrykHwGif? eef;NrdKU\ta½SUwnfhwnfhü? eef;ûrdUteD;xdauG;0if
aeaom wHwidk ;f yku H dk awGUjrif&ygonf/ trSerf mS þauG;0ifaeaom uke;f ½k;d wef;onf wHwidk ;f r[kwyf g/
ukef;½kd;wef;ESpfcktMum;rSusOf;ajrmif;aomae&monf wl;ajrmif;jzpfygonf/ wl;ajrmif;rSwlaomajrrsm;
ukd ajrmif;eHab;wGif zkdYxm;ojzifh? ukef;jrifhwef;jzpfaeNyD;? ,cktcg? ûrdUwHwkdif;xuf 5aycefYykdjrifhvQuf
&Syd gonf/ opfyifcsKEH , G af ygufa&mufaeNyD;? aumif;uif"gwfyw Hk iG f ûrdUwHwidk ;f ozG,jf rif&ojzif/h wHwidk ;f
[kxifrSwfum a&;qGJcJhjcif;jzpfygonf/ wl;ajrmif;ESifhukef;½kd;wef;wavQmuf? NrdKUwHwkdif;[kqkd&rnfh
taxmuftxm;wpkHw&mrawGU&yg/
wzefa':oif;Munf\ajrykw H iG f ,if;wl;ajrmif;t0rS ûrdU\ta½SUajrmufaxmift h xdwwH idk ;f ryg&Syd g/
þta½SUbufûrdUwHwkdif;ukd½SmazGaomtcg? ta½SUbufûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifwavQmufwGif?
v,fwJrsm;? wvif;,majruGufrsm; aqmufvkyfjyKjyifxm;Muonf/ tjcm;ae&mrsm;rSmuJhokdY opfyifcsKH
EG,frsm;r&Sdojzifh aumif;uif"gwfykHwGif rawGUjrif&yg/ v,fajrrsm;tMum; aocsmpGm&SmazGaomtcg
ûrdUwHwkdif;\tay:rsufESmjyifukd awGU&ygonf/
"n0wDûrdUwHwidk ;f \taetxm;ukd avhvmaomtcg xl;jcm;csufwpfcak wGU&ygonf/ ta½SUbuf
ûrdUwHwkdif;ü? ajrmufrSoG,fwef;vmaomwHwkdif; awmifbufrSoG,fwef;vmaomûrdUwHwkdif;onf wnfh
wnfrh [kwyf g/ xdyw f u
dk rf qkyH g/ ajrmufbufrv S maomwHwidk ;f onf ay 60cefYjrifah om oljrwfawmif\
ta½SUbufawmifeH&HESifhxdí tqkH;owfygonf/ oljrwfawmif\ ta½SUjcrf;rwfapmufaomeH&Honf
ûrdUwHwkdif;\tpdwftykdif;jzpfygonf/ ,if;oljrwfawmif\awmifbufay 200cefYtuGm&Sd tkwfykHawmif
ESifh qufxm;aom ûrdU½kd;wHwkdif;ukd ,cktcg awmNcHKrsm;tMum;wGif awGUjrifEkdifygao;onf/ tkwfykH
awmif\ta½SUbufeH&Honfvnf; ûrdUwHwkdif;jzpfygonf/
,if;aemufNrdKUwHwidk ;f onf tkwyf aHk wmif\awmifbufrjS yefí tpjyKum awmifbufoYdk ay300cefY
t½SnfwnfaqmufNyD; tqkH;owfxm;ygonf/ awmifbufrSajrmufbufokdYoG,fwef;vmaomwHwkdif;
onf? tkwyf aHk wmif\awmifbufrx S uG v
f maomwHwidk ;f \ ta½SUbufay 150cefYtuGmrS ajrmufbufoYdk
xkd;wufoGm;NyD;? tkwfykHamwif\ta½SUwnfhwnfhokdYra&mufrD tqkH;owfygonf/ ykH(3)wGifjyxm;onfh
twkdif;yifjzpfygonf/ xkdYaMumifh "n0wDûrdUwGif;okdY þwHcg;rS0ifa&mufrnfqkdvQif/ ta½SUbufawmif
ay:rSqif;vmNyD; usKH;wGif;okdYqif;&ygrnf/ NyD;vQifuskKH;rSwufí tkwfykHwmifajcrSauGUí ûrdUwGif;okdY0if
&ygrnf/ a½S;acwf"n0wDrif;rsm;onf? rnfonfh&nf½G,fcsufjzifh þuJhokdYwnfaqmufcJhonfukd
rod&ay/
xkdYaMumifh "n0wDûrdUawmfa[mif;\ûrdU½kd;wHwkdif;ajrykHrSm ykH(2)wGif jyxm;onfhtwkdif;r[kwfyJ?
ykH(3)onf trSefjzpfaMumif;wifjyygonf/
("n0wDûrdUawmfa[mif; uGi;f qif;avhvma&;twGu?f tzufzufru S n
l aD xmufyahH y;cJah om ppfawG
ûrdUrS q&mBuD;armifAode;f ESiw hf uG? vufawGUuGi;f qif;&mwGif uln½D iS ;f vif;jyocJo
h nfh ausmufawmfûrdU
rS ukdarmifat;odef;? ½Gmrjyif½GmrS q&mOD;baomif;(oljrwf)wkdYtm; txl;aus;Zl;wifygaMumif;)

'GifpNE´m;onf r[mwkdif;pNE´m;avm
tmeE´pNE´m;ausmufpmonf &ckdkif&mZ0ifukd tBuD;tus,f wkefvIyfoGm;apcJh\/ ,ciftcgu
pdwful;,OfrQomjzpfonf[k ,lqcJhMuaom a0omvDjynfonf tmeE´pNE´m;ausmufpmESifhajratmuf
wl;azmfrIrsm;aMumifh orkdif;wGiftxift½Sm;&SdcJhonfhûrdUawmfwpfcktjzpf odjrifvmcJhMu&onf/
tmeE´pNE´m;ausmufpm *gxm(19)(20)ESifh (21)wkdYwGif a0omvDrif;qufukd pwifxlaxmifolukd
'Gipf NE´m;rif;BuD;jzpfaMumif;azmfjyxm;cJ\
h / ,if;rif;ukd ukov dk af umif;rIjyKjcif;? Opömaygrsm;jcif;? cGet
f m;
Avbke;f wefc;dk BuD;jcif;? OmPfynmBuD;jcif;wkYd EiS jhf ynfph o
Hk nf[q k \dk / a0omvDûrdUawmfonf ewfjynf\
vSyjcif;ukdyif ysuf&,fjyKEkdifavmufatmif vSywifhw,fonfqkd\/ 1ûrdUawmf\trnfukdum; ausmuf
pmwGifa&;xkd;xm;jcif;r&Sdaomfvnf; ynm&SiftoD;oD;onf ausmufpmrsm;? awGU&Sd&orQ '*Fg;rsm;ESifh
tjcm;taxmuftxm;rsm;pGmwkdYukd avhvmí þûrdUawmfonf &ckdif&mZ0ifvm a0omvDûrdUawmfyifjzpf
aMumif;wyftyfaocsmqkH;jzwfEkdifcJhMu\/
OD;pHomatmifu]a0omvDteD;tem;awmifxdyfapwDysufrsm;rSxGufusvmaom ausmufpmESpfcsyf
rSm eDwdpNE´m;rif;ESifh 0D&pNE´m;rif;wkdY\ausmufpmrsm;jzpfMu\/ xkdYaMumifh 'GifpNE´m;rif;BuD;wnfcJhaom
ûrdUawmfrSm a0omvDûrdUawmfyifjzpfonf[k cefYrSef;&jcif;jzpfayonf}2[kazmfjycJh\/
þokdYjzifh ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;onf a0omvDrif;qufjzpfaMumif; tckdiftrmodvm&aom
tcg &ckdif&mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tpjyKaom a0omvDrif;qufonf tawmfyifarS;rdSefoGm;cJh&
\/ orkdif;q&mtoD;oD;onf &mZ0ifvm a0omvDrif;quftay: oHo,0ifcJhMu\/ tb,faMumifh
qkdaomf ausmufpmvm pNE´m;rif;qufESifh &mZ0ifvmpNE´m;rif;qufrSm rif;trnf? rif;ta&twGufESifh
eef;pHumvrsm; rnfokdYrQwkdufqkdifñSdEªdif;í r&EkdifavmufatmifjzpfaomaMumifhyifwnf;/ þtajctae
rsKd;ukd &ifqkdifvm&aomtcg tpOftqufu BudK;pm;yrf;pm;vufqifhurf;,lvmcJhonfh &ckdif&mZ0ifukd
rsufu, G jf yK&awmhrnfavm? ausmufpmuko d m trSe, f &l awmhrnfavm[laom jyóemtjyif ausmufpm
ESifh&mZ0ifukd rnfonfhenf;ESifhrQ ñSdEªdif;ír&EkdifawmhNyDavm[k jyóemwpf&yfvnf;ay:aygufvm&
ayonf/
&mZ0ifvm a0omvDpNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm a0omvDpNE´m;rif;qufESifh tajctae
rsm;pGmwkYd wiG f uGjJ ym;aejcif;rSm a0omvDorkid ;f jyKpka&;twGuf t"du&ifqidk af e&aom jyóemrsm;teuf
wpfcktygt0ifjzpfvdrfhrnf[k ,lqrdygonf/
tcsKdU&mZ0ifvmrif;qufudk pdwu f ;l ,Ofrif;quftjzpf ,lqouJo h Ydk tcsKdUuvnf; ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;ukd &mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´m;rif;tjzpf xyfwljyKí owfrSwfvkdMu[ef&Sdygonf/3
&mZ0ifwGif a0omvDukd r[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;wnfaxmifaMumif;? rif;(9)qufpkd;pHcJhaMumif;
qkdygonf/ ,if;rif;qufonf &Spf&mpkrSq,f&mpkxdpkd;pHcJhaMumif;qkdygonf/ ausmufpmwGif a0omvD
ukd wnfaxmifolrSm 'GifpNE´m;rif;BuD;jzpfí tmeE´pNE´m;xdrif;(22)qufukdjyqkdxm;ygonf/ a'gufwm
*Refpwiftvkdt& ,if;rif;qufonf at'D-350rS 709xd(qmum;tvkd at'D-370rS 729xd) pkd;pHcJh
aMumif;qkdMuygonf/
&mZ0ifEiS hf ausmufpmyg rif;trnfrsm;ukd wku d qf idk Mf unhaf omtcg? umvpNE´m;rif;wOD;wnf;om
trnfwlaMumif;awGU&onf/ a'gufwm*Refpwifu 'GifpNE´m;ESifhr[mwkdif;pNE´m;onfvnf; trnfcsif;
eD;pyfonf[k ,lqcJhygonf/ ,if;tqkdudkvkdufí tcsKdUuvnf; 'GifpNE´m;ESifh r[mwkdif;pNE´m;onf
bmomaA'enf;t& trnfcsif;wlnaD Mumif;azmfjycJMh u\/4 *Refpwifonf ausmufpmukzd wfNyD; a0om
vD'*Fg;(21)jym;ukdazmfjyum '*Fg;ay:rStrnfrsm;ESifh ausmufpmrSrif;trnfrsm;wlnDaMumif;jyqkdcJhonf/
,if;aemufolonf '*Fg;tukd;tum;jzifhf ausmufpmukdtckdiftrm,lum &mZ0ifukdypfy,fvkdufygonf/
olonfausmufpmvm pNE´m;rif;quf\eef;pHEpS af ygif;(230)&atmifBuHzefcjhJ yefonf/ olonfausmufpm
vm 'GifpNE´m;rif;BuD;tm; &mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;ESifh wpfOD;wnf;tjzpf,lqum &mZ0ifvm
r[mwkdif;pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvm 'GifpNE´m;rif;qufukdjyefvnfrSef;qjyKjyifazmfjyjcif;om
jzpfwef&monf5 [kqkd\/
,ckaomf þt,ltqonf oHo,0ifp&mrsm;ESifh BuHKawGUae&NyDjzpfonf/ pma&;oltaejzifh
þjyóemtay: oHo,0ifcJhjcif;rSm 'GifpNE´m;rif;BuD;ESifh wkdif;pNE´m;rif;BuD;wkdY eef;pHESpfuGmjcm;vSrIyif
jzpfygonf/ &mZ0ifukd]y,fypfír&Ekdif[k ,lqp&mjzpfvmygonf/ &mZ0ifvmrif;rsm;teuf
ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;ESifhplvpNE´m;wkdY\'*Fg;rsm;ukd awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/6 xkd'*Fg;rsm;u &mZ0ifvm
pNE´m;rif;qufonf a0omvDwGiftrSefwu,fpkd;pHcJhaom rif;rsm;jzpfaMumif; az:jyaeMuygonf/ xkd
tcg &mZ0ifvmpNE´m;rif;quf\ tcef;u@ukdaz:xkwf&ef uRefawmfwkdYwGif wm0ef&Sdvmygonf/
ausmufpmvm pNE´m;rif;qufonf wpfqifhpum;wpfqifhem;ajymqkdvmcJhaom yg;pyf&mZ0ifukd
rSDjirf;jyKí a&;xkd;cJhonfqkdjcif;xuf ,cktcg &SmazGrawGUEkdifawmhonfh ckdifrmaomeef;pOfrSwfwrf;
wpfapmifukdrSDjirf;jyKa&;xkd;cJhjcif;omjzpfEkdifouJhokdY &mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonfvnf; þtwkdif;yif
jzpfayvdrfhrnf/ þokdYjzifh a0omvDorkdif;ü &mZ0ifvmrif;quf\ae&mukd &SmazG&awmhrnfqkdygvQif
tmeE´pNE´m;ausmufpmomru ,if;ausmufpmwkid \ f ta&SUzufrsufEmS ESihf ajrmufzufrsufEmS &Sd ausmuf
pmrsm;rS od&Sd&NyD;orQukdpkaqmif;í &mZ0if? '*Fg;rsm;ESifhñSdEªdif;&efvkdtyfvmygonf/
tmeE´pNE´m;ausmufpmt& 'Gipf NE´m;rif;rS tmeE´pNE´m;rif;xd eef;pHumvrSm av;&mpktv,ftykid ;f
rS &Spf&mpktv,fykdif;xdjzpfaMumif; od&ygonf/ ausmufpmwkdif\ajrmufzufrsufESmwGif pmaMumif;a&
(69)aMumif;yg&Sdaom ausmufpm&Sdonf/ OD;pHomatmifu ,if;ajrmufzufrsufESm&Sd ausmufpmukd
a&SUajy;b*Fvt D u©&mrsm;ESiw hf n
l aD Mumif;jyqkNd yD; at'D(10)&mpkwiG f a&;xk;d cJah Mumif;qkyd gonf/ ausmuf
pmrSm tawmftoifyh supf ;D aeNyDjzpfaomfvnf; a0omvDacwfaESmif;rif;rsm; yg0ifaMumif;? ,if;rif;rsm;wGif
od*FpNE´m;rif;\trnfukd txift&Sm;awGU&aMumif;qkdygonf/ OD;pHomatmif\þ awGU&Sdcsufukd
txl;*½kjyKp&m&Sdaeygonf/ od*FpNE´m;rif;\trnfukd &mZ0ifwGif awGU&Sd&NyD;jzpfonfhjyif? od*FpNE´m;
\'*Fg;ukdvnf; awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/1 xkdYaMumifh od*FpNE´m;rif;onf at'D(729)rS a0omvD
ysuo f Ok ;f onfh at'D(957)xdMum;umvwGif pk;d pHcahJ om a0omvDrif;wpfyg;jzpfaMumif; rSw, f &l ayrnf/
þokdYqkdvQif tmeE´pNE´m;rif;vGefNyD;aemufwGif a0omvDü pNE´m;rif;quf&Sdaeao;onf[lí twdtus
qkd&rnfjzpfyg onf/
&ckdif&mZ0ifwGif a0omvDrif;quf(9)quf\ aemufqkH;rif;jzpfaom plvpNE´m;rif;BuD;onf
waumif;jynfoif;wGJûrdUrStjyef? at'D (957)wGif armfwifpGef;e*g;&pftilü oabFmepfíewf½Gmvm;
aMumif;qkyd gonf/ tjcm;wpfzufuvnf; þumvwGiaf 0omvDudk rGe*f pdk pfwyfBuD; 0ifa&mufwu dk cf u
dk f
í a0omvDysufpD;aMumif;qkdygonf/ arm&pfaumvpfu tpOftvmwGif [dE´L0g'ESifh r[m,eAk'¨
bmomxGef;um;cJhNyD; ,if;tcsdefrSpí [dE´LrsKd;EG,fESifh rGef*kdrsKd;EG,fwkdYaygif;pnf;um &ckdifvlrsKd;ESifh &ckdif
bmompum;jzpfvmaMumif;? pmayta&;tom;onf ,if;xufaemufusí (11)ESifh(12)&mpkrsm;wGifrS
yk*HrSa&muf&SdvmaMumif;qkdygonf9/
&ckdif&mZ0ifwGifjyqkdouJhokdY plvpNE´m;rif;ukd a0omvDaemufqkH;rif;tjzpf vufcH&rnfhtaMumif;
&Sad eygonf/ tmeE´pNE´m;ausmufpmwGif tmeE´pNE´m;rif;onf a0omvDaemufq;Hk rif;jzpfNyD; at'D (729)
xd pkd;pHcJhygonf/ &mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;ukd at'D(975)xdpkd;pHaMumif; jyqkdygonf/ a0omvDwGif
aemufq;Hk wGU&S&d aom'*Fg;rSm plvpNE´m;'*Fg;jzpfygonf/ plvr[m&mZm10[lí ,aeYacwfo;Hk tu¨&m rsK;d jzifh
a&;xkd;xm;NyD; ausmzufwGif em*&Dtu©&mjzifh pmcwfESdyfxm;ygonf/ ckESpfouú&mZfryg&Sdyg/
plvukad &;&mü(p)tu©&ma&;ykrH mS ajrmufO;D acwfta&;tom;rsKd;r[kwaf Mumif;ESihf þ'*Fg;onfajrmufO;D
acwf'*Fg;r[kwfaMumif; OD;pHomatmifu oufaojycJhygonf11/ OD;pHomatmif\&ckdiftu©&majymif;
vJvmykEH iS hf wkud q
f idk Mf unhaf omtcgvnf; at'D(8)&mpkrS (10)&mpka&;xk;d xm;aom tu©&mESihf wlnyD g
12
onf /
,if;tjyif avmif;Muufacwfrif;xD;'*Fg;\&ifbwfü ,ckacwfokH;tu©&mjzifh (660)]e&ywd
OD;&D;awmf r[meE´b,}[ka&;xk;d xm;NyD; ausmzufwiG f e*&Dtu©&mjzfifh pmcwfEydS x f m;ygonf/ ouú&mZf
a&;xkd;rIr&Sdjcif;? tu©&mta&;tom;a&S;usjcif;wkdYaMumifh plvr[m&mZm '*Fg;onf avmif;Muufacwf
ajrmufOD;acwfwkdYxufykdí a&S;usaMumif;xif&Sm;ygonf/ plvr[m&mZm'*Fg;onf &mZ0iftwGufom
ta&;BuD;onfr[kwfbJ? &ckdiftu©&morkdif;twGufvnf; wefzkd;rjzwfEkdifaomoufaocH'*Fg;jzpfae
ygonf/ xkdYjyifa0omvD'*Fg;rsm;onf pmoufoufa&;xkd;avhr&Sdqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltq
rSm;,Gif;aMumif;awGU&Sd&ygonf/
þplvpNE´m;'*Fg;ukdavhvmjcif;jzifh (8)&mpkrS (10)&mpktwGif &ckdifpmaytu©&mta&;tom;onf
a&S;a[mif;jA[®q D ifyh mG ;tu©&mrS ajrmufO;D acwftu©&mta&;tom;okYd wa&GUa&GUajymif;vJvmaMumif;awGU
Ekdifygonf/ xkdYaMumifh þ'*Fg'onf &ckdiftu©&morkdif;twGuf ta&;BuD;aMumif;qkdEkdifjcif;jzpfygonf/
&mZ0ifwGif plvpNE´m;rif;\ eef;pHESpfaygif;ukd (36)ESpf[k jyqkday&m þrif;onf at'D(921)wGif
eef;pHí '*Fg;rsm;ukdvnf; at'D(957)rwkdifrD oGef;vkyfcJhrnf[kcefYrSef;Ekdifygonf/ þtaxmuftxm;
rsm;t& (10)&mpktv,fykdif;wGif &ckdifjynfü,aeYokH;pGJaeaom tu©&mta&;tom;ay:aygufaeNyDjzpf
onf[k ,lq&ayrnf/ tjcm;taxmuftxm;rSm ,if;'*Fg;wGif]plvr[m&mZm}ukd a&;&mü(v?r?[)
tu©&mwkYd onf ajrmufO;D acwfo;Hk tu©&mrsm;ESihf qifwal eaomaMumifyh ifjzpfonf/ xkYd aMumifh (11)&mpk
(12)&mpkwGifrS pmta&;tom; yk*HrSa&mufvmonfqkdaom arm&pfaumvpf\t,ltqrSm;,Gif;ae
ygonf/ &ckdiforkdif;pOfwGif(8)&mpkrS (10)&mpkxdumvukd tao;pdwfavhvmazmfxkwfEkdifvQif &ckdif
pmaytu©&mta&;tom;onf a&S;ya0oPDacwfuyif qif;oufvmcJhonfhajymif;vJrIuGif;qufukd
awGUjrifekdifygrnf/
txufygtaxmuftxm;rsm;aMumifh plvr[m&mZm'*Fg;onf tmeE´pNE´m;ausmufpmyg rif;rsm;
teuf aemufqkH;awGU&Sd&aom '*Fg;jzpfonfh "r®pNE´m;'*Fg;ESifh ajrmufOD;acwfrif;xD;'*Fg;wkdYMum;umv
wGif oGef;avmif;aom'*Fg;jzpfaMumif; xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifhplvpNE´m;ESifh od*FpNE´m;rif;wkdYonf
tmeE´pNE´m;ESihf avmif;Muufacwfrif;xD;wkYd Mum;umvwGif a0omvDüpk;d cHcahJ om rif;rsm;teuf yg0ifae
aMumif;odomygonf/
(2) r[mwkdif;pNE´m;rif; pkd;pHaomumvrSm (*) &mpkESifh (10)&mpkMum;umvjzpfaejcif;/
(3) plVpNE´m;'*Fg;onf pmaytu©&mta&;tom;ü a0omvDacwfta&;tom;rS avmif;Muufacwf
tu©&mta&;tom;bufokdYajymif;vJaeaomacwfwGif a&;xkd;xm;aom '*Fg;jzpfaejcif;/
(4) &mZ0ifvmrif;qufrS ol&d,pNE´m;? od*FpNE´m;rif;wkdY\ '*Fg;rsm;udkawGU&Sd&NyD;jzpfjcif;/
(5) od*FpNE´m;rif;\trnfukd ausmufpmwkdif ajrmufbufrsufESm&Sd (10)&mpkxkd; ausmufpmwGif
awGU&S&d jcif;/
ponfwYdk aMumifh r[mwkid ;f pNE´m;rif;onf at'D(788)wGif a0omvDjynfujdk yefvnfxal xmifaom
rif;wpfyg;NzpfNyD;? ,if;onfausmufpmvm'GifpNE´m;rif;r[kwfaMumif;xif&Sm;aeygonf/ xkdYaMumifh
a'gufwm*Refpwif\&mZ0ifvm pNE´m;rif;qufonf ausmufpmvmpNE´m;rif;qufukd jyefvnfrSef;q
jyKjyifazmfjycsufomjzpfonf[laom wifjycsufrSm tajctjrpfrckdifvkHyg/
trSefrSm þrif;rsm;onf a0omvDaESmif;acwfrif;rsm;jzpfwef&monf/ '*Fg;rsm;u ,if;rif;rsm;
rwkdifrDuyif pNE´m;rif;quf&SdcJhonfukd azmfjyaeonf[laom OD;pHomatmif\a&;om;csufukdtav;
teufxm;í rSwf,lpOf;pm;zG,f&Sdaeygonf/ taMumif;aMumif;ukdaxmufqvkdufvQif ausmufpmvm
'GifpNE´m;rif;BuD;onf&mZ0ifvmr[mwkdif;pNE´m;rif;BuD;r[kwfaMumif;ukd uRefyfwkdYrSwf,l&ayrnf/

1/ tmeE´pNE´(8)&mpk &ckdifa0omvDrif; (OD;pHomatmif) pm-106^7^8/


2/ ---¤if;----- pm 161/
3/ &ckdifnGefYzl; pm 127/
4/ &cdkifacwfOD;orkdif; (ppffawGaumvdyfr*¾Zif;) pm-
5/ Some Sanskrit Insceription of Arakam (E.H.Johnston)
6/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm-ykH (13)(18)(19)
7/ tmeE´mpNE´m; (OD;pHomatmif) pm 172/
8/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) ykH 18/
9/ Arakan's place in the Civilization of the Bay (M. Callice)
10/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) ykH 19/
11/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm 27/
12/ Arakan's Scripts its origin and Evolution (U Aung Tha Oo)
13/ &ckdif'*Fg;rsm; (OD;pHomatmif) pm 7/

a0omvDacwf tjrifopf
a0omvDacwfukdjyefvkdYMunfhuwfzkdY qkdauawmhcg tmeE´pNE´ausmufpmukd owd&uwfygvdar/
,if;ausmufpma& a0omvDacwfeefY ywfoufysm &ckdif&mZ0ifusrf;tm;vkH;xuf ykdvkdYckdifrma&qkdpGmukd
okawoD½kdY vufcHuwf&yga&/ ZmaMumifhvJ;vkdYqkdau vuf[d&mZ0ifwdpGm 15&mpkeefY aemufykdif;usrS
&D;cuwfaw&mZ0ifwdjzpfNyD;au ausmufpmuawmh a0omvDacwfxJrmyif &D;xkd;ca&twGufeefYjzpfyg
a&/ a,'gvJ; ausmufpmrmyga& rif;½kdUoGef;vkyfca& '*Fg;wdukd wGdeDuwf&a&ykdif &mZ0ifvmrif;wcsKdU
oGef;ca&'*Fg;wdukdvJ; wGd&a&twGuf &mZ0ifrmyga& rif;½kdYvJ; a0omvDrmtrSefpkd;pHcuwfaw rif;wd
jzpfawqkdpGmukd uRefawmf½kdUvufcHuwf&yga&/
&mZ0ifrm a0omvDrif;qufudk r[mwkid ;f pNE´rif;BuD;pGm at'D 788ckEpS rf mS wnfaxmifa&vkYd qydk g
a&/ (uk;d -9/pm-5)/ OD;pHomatmifuvJ; a0omvDrif;qufudk &ckid &f mZ0ifrm at'D 8&mpku 10&mpkxd
pkd;pHuwfawvkdY azmfjyyem/ rif; 9yg;[dNyD;au aemufqkH;rif;pGm plvpNE´rif;jzpfawvkdY (ukd;-3?pm-
7)&D;cyga&/ tmeE´pNE´ausmufpm*gxm(19)(20)eefY (21)½kdUrma0omvDukd wnfaqmufawrif;pGm
'GifpNE´rif;BuD;jzpfaMumif;? ûrdUawmfpGm ewfjynfxufykdvkdYvSyaMumif;ukd (ukd;-4?pm-108)&D;xkd;cyga&/
ûrdUemrnfukdawmhcg ausmufpmrm rwGd&yg/ a,'gvJ; a'gufwm*Refpwif? a'gufwmqmum;?
OD;pHomatmif tp[da&okawoD½kdUu taxmuftxm;ckdifckdifvkHvkHeefY 'GifpNE´rif;BuD;wnfca&ûrdUpGm?
a0omvDûrdUjzpfawvkdY qkdcuwfygAsm,f/
'GefpNE´rif;BuD; a0omvDûrdUwnfa&ESpfukd a'gufwmqmum;u at'D370vkdY owfrSwfyga&/
tmeE´NE´ausmufpm&D;xkdk;a&ESpfukdvJ; at'D 729ckvkdY owfrSwfcyga&/ &ckdiforkdif;okawoD½kdUuawmh
atowfrSwfcsufukd trsm;tjym;vufcHuwfyga&/
tcsKdUokawoD½kdUu &mZm0ifu r[mwkdif;pNE´rif;BuD; eef;wufawESpfukd at'D 327vkdY jyNyD;au
plvpNE´rif;ewf&GmpHa&ESpfukd at'D 769vkdY &D;uwfyga&/ (ukd;-5? pm-191)/ ,csifhtjyif ol½kdUu
ausmufpmu 'Gipf NE´rif;eefY &mZ0ifu r[mwkid ;f pNE´rif;½kUd ukd xyfwjl yKNyD;au 'Gipf NE´rif;BuD;eef;wufaw
ESpfukdvJ; at'D 327vkdY&D;yem/ tmeE´pNE´rif; ewf&GmpHa&ESpfukdvJ; at'D 667vkdY&D;ygoD;,ifh(ukd;-5/
pm-195)/ ol½kdU,lqcsufrm r[mwkdif;pNE´ueDyem plvpNE´rif;xd &mZ0ifrmyg[da& a0omvDrif;½kdU
eef;pHESpfaygif;pGm 441ESpfjzpfawtwGufeefY? at'D 769txdjzpfNyD;au ausmufpmu a0omvDrif;½kdY
eef;pHEpS af ygif;pGm 359ESpjf zpfawtwGuf at'D 686txdjzpfNyD;? a0omvDeef;ysufp;kD vm;ca& ESpef efYywf
oufyem 83ESpf uGmjcm;eDpmG wG&d yga&/ ,if;okawoD½Ydk pmG ? ausmufpmvm pNE´rif;qufudk &mZ0ifvm
pNE´rif;qufeefYxyfwljzpfawvkdY &D;om;,lqeDuwfauvJ;? atykdifa0omvDxD;eef;ysufvm;ca& ckESpf
eefY ywfoufvkdY uGm[eDpGmukdawmh ajz&Sif;csufryD;EkdifuwfygoD;/
,if;okawoD½kdUu 'GifpNE´rif;pGm r[mwkdif;pNE´rif;BuD;jzpfawvkdY qkd½kHru ausmufpmrmyga&
umvpNE´? oD&"d r®0Zd ,rif;½kUd ukd &mZ0ifxu J umvpNE´? oD&pd NE´rif;½kUd jzpfawvkYd v;J qku
d wfygoD;a&/
wcsKdUokawoD½kdUuawmh tmeE´pNE´rif;ukd &mZ0ifu plvpNE´rif;jzpfawvkdYawmif qkdyga&(ukd;-7?pm-
126)/
,if;okawoD½kdU wifjycsufwdrm plvpNE´rif;ewf&Gmvm;a&ESpfukd at'D 769ckvkdY qkdNyD;au ,if;
rif;eef;pHa&ESpfaygif;u 36ESpfvkdYqkda&twGufeefY plvpNE´rif;eef;wufawckESpfpGm at'D 733jzpfvm;yg
a&/ a,au,if;rif; oGef;vkyfca&]]plvr[m&mZm}} '*Fg;ukd at'D733ckrm oGef;vkyfawvkdY qkdpGmeefY
twlwljzpfyga&/ a,'gvJ; ,if;'*Fg;rmyga& tu©&mt&D;tom;t& at'D733rmoGef;vkyfaw '*Fg;
ZmykdifvJ; jzpfEkdifzkdYtaMumif;r[dyg/ at'D 8&mpktwGif;rm &ckdifjynfrm atykdiftu©&mrsKd;okH;pGJeDa&?
ay:aygufeDa&taxmuftxm;r[dyg/ at'D 729rm &D;xkd;ca& tmeE´pNE´ausmufpmukdyif emvE´mu
ykHajymif;vma& jA[®DqifhyGm; tu©&mwdeefY&m &D;xkd;eDoD;pGmukd wGd&yga&/ ,if;Zl;eefYplvpNE´rif;eefwuf
awckESpfukd at'D 733vkdY ,lqvkdYrSefEkdifzkdYrjrifrdyg/
aemufwpfcku 'GifpNE´rif;BuD;eef;wufckESpfukd at'D327vkdY tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfukd
,if;okawoD½kdUazmfjyuwfawykdif at'D686vkdY(ukd;-5/pm-195)owfrSwfawvJ tmeE´pNE´ausmufpm
ukd emvE´mu,aom"grHausmufpmxuf,if;vkdY &D;xkkd;ca&vkdY qkda&ykdifjzpfeDyga&/ ausmufpmrm yga&
tu©&mt&D;tom;t&vJ ,if;ykdifrjzpfEkdifyg/
a'gufwm*Refpwifu ]]'Gi}f }eefY ]]wkid ;f }}pGmbmomaA't& eD;pyfaw/ ]]'Gipf NE´}}pGm]]r[mwkid ;f }}pNE´jzpf
Ekdifa&qkdpGmukd oHa,mifvkdufyem tcsKdUuvJ; ausmufpmuoD&d"r®0dZ,rif;ukd &mZ0ifrm yg[da&
oD&pd NE´rif;jzpfawvkYd taxmuftxm;r[dbJ q d u
dk wfjyefyga&(uk;d -5/pm-192)/ a,auvJ; &mZ0ifrm
rif;9yg;jyqkdyem? ausmufpmrmu rif;22yg;ukdwGd&yga&/
&ckdif&mZ0ifrm a0omvDacwf pNE´rif;qufeef;pccuwfaw ckESpfeefYywfoufNyD;au t,ifuyif
t*ktxdokawoD½kdUxJrm oabmxm;uGJvGJrIwd wGd&yga&/ OD;pHomatmiftqkdt& qkdauzwfvkdYr&Ekdif
avmufatmif ysufpD;eD;a& tmeE´pNE´ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrm &ckdif&mZ0ifvm rif;qufukd
wGd&a&vkdY&D;cyga&/ zwfvkdY&oavmufodCHpNE´rif;ukd wGd&a&vkdYvJ; qkdyga&/ yifrvm*wårifuawmh
cg zwfvkdY&oavmufrm ]]odCHpNE´}}]]plvpNE´}}bGJUwdukdvJ; wGd&a&vkdYqkdyga&/ OD;pHomatmifu
atausmufpmrm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrSm pkd;pHcuwfaw rif;wdyg0ifNyD;au aemufqkH;rif;pGm
plvpNE´rif;jzpfawvkdY(ukd;-3/ukd;-4)qkdyga&/
ausmufpmeefY &mZ0ifukdñSdEIdif;a&tcg okawoD½kdUtcsif;csif;xJrm ,if;ykdifoabmxm;uGJeDpGmwd
ukd wGdvm&a&tcgatjyóemukd uRefawmf½kdUtedefeefYypfxm;vkdYr&EkdifygAsm,f/ twwfEkdifqkH;qkda&
ykdif ñSdEIdi;fpdppfzkdYvkdtyfvmyga&/ ,if;ykdifpdppfawtcg ausmufpmeefY&mZ0ifu rif;½kdUemrnfcsif;qifwl
eDa&udp?ö &mZ0ifvmrif;wdpGm ausmufpmvm rif;xJu bkef;BuD;a&rif;wdukd&mazmfjyjcif;jzpfawqkda&
udp?ö wpfqufxJrm ,if;udpw ö dukdaqG;aeG;,yif; '*Fg;wdukd ynmoQif½kdUowfrSwfcuwfaw owfrSwf
csufeefY csdefqysm a0omvDacwftpeefYtqkH;umvukd uRefawmf½kdUowfrSwf&ygzkdY/
&ckdif&mZ0ifrm r[mwkdif;pNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(5)jzpfyg
a&/ ausmufpmrm 'GifpNE´rif;pGm trSwfpOf(1)jzpfNyD;au umvpNE´rif;pGm trSwfpOf(3)rmjzpfeDpGmukd
wG&d yga&/ &mZ0ifq&mpGm ausmufpmrmyga& pNE´rif;½kUd ukrd eS ;f qazmfjya&qkad u? umvpNE´rif;ukd trSwf
pOf(5)rmxnfhoGif;yem/ ol&d,pNE´? armvpNE´eefY aygvpNE´rif;½kdUukd trSwfpOf(2)(3)eefY(4)½kdUrSm xnfh
oGif;czkdYr[kwfyg/ odCHpNE´rif; '*Fg;eefY (plvr[m&mZm'*Fg;½kdUuvJ;)atrif;qufpGm pdwful;,Of
rif;qufr[kwfqkdpGmukd oufoDjyeDuwfyga&/ a,NyD;au ausmufpma0omvD yxrrif;quftqkH;rm
rif;(16)yg;vkdY&D;xkd;xm;yem &DwGufMunhfa&cg rif;13yg;xJ wGd&a&twGufeefY csefxm;ca&rif;3yg;pGm
atrf;wdjzpfEidk zf Ydkvm;vkYd wGuq f Munhyf ga&/ ,if;ykid q f jdk yefau]]0d&pNE´}}]]NyDw
d pd NE´}}½kUd ykid ef ef;pHEpS u
f aumif;eJ
a& rif;wdudk ausmufpm&D;xk;d pGmrSmcsex f m;zkYdqpdk mG rjzpfEidk v f Ydkwu
G Mf unhrf yd ga&/ a,NyD;au]]umvpNE´}}eefY
]]xlvpNE´}} rif;½kdUykdif rif;qkd;rif;npfwdukd &mZ0ifrmwGd&pGmuvJ &mZ0ifrmyga& rif;wdpGm xif&Sm;
ausmfMum;NyD;au bkef;wefckd;BuD;rm;a& rif;wdukdazmfjyxm;pGm jzpfawqkdpGm jzpfEkdifzkdYr[kwfyg/
&mZ0if½kdUrmu toDtcsmavhvmMunhfa&cg umvpNE´rif;eefYywfoufyem]]&wemokH;yg;ukd
rMunfñ?kd tvªow D if;r[d? wkid ;f jynfp;D yGm;csr;f omukv d ;J wk;d wufatmifrvky?f wkid ;f jynfv;J rNidr;f csr;f ?
&wemrkd;vJ; r&Gm?(ukd;-1]]a#mf}}csyf]]0rf;}}?ukd;-2?]]p}}csyf]]0rf;}})vkdYqkda&/ ausmufpmrm umvpNE´rif;pGm
(9)ESpfeef;pHa&/ EkdifiHa&;? vlrIa&;rmuRrf;usifa& ,if;rif;pGm ewfjynfukd <ujref;a&}}vkdY(ukd;-4? pm-
110)wG&d yga&/ ,csifw h u d dk axmufyem&mZ0ifxu J umvpNE´rif;pGm? ausmufpmrmyga& umvpNE´rif;
vkH;0rjzpfekdifqkdpGm wGufqMunhfvkdY&yga&/ &mZ0if½kdUrm ]]xlvpNE´}}rif;eefYywfoufysm taysmftyg;
vkud pf m;NyD;au olawmf aumif;½kUd tqk;H trukrd emcH? &wemok;H yg;? oDvpm*rmvJrwnf? rif;usihf w&m;
eefYvJ;rnD? jynfol½kdU pD;yGm;ukdvJ; rapmifha&SmufvkdY (ukd;-1?]]a#mf}}csyf]]aMum}}? ukd;-2?]]p}}0rf;)jyqkd
uwfyga&/ &mZ0iftm;vk;H rm atrif;wdudk rif;aumif;rif;jrwfw?d bke;f BuD;NyD;xif&mS ;a&rif;wdvYdk r&D;om;
uwfyg/ wcsKdUokawoD½Udk u atykid q f ;dk &Gm;pGma& rif;ukyd ifausmufpm&D;xk;d ca& tmeE´pNE´rif;jzpfawvkYd
qkud wfygoD;a&/ (uk;d -7?pm-126)/ ol½Udk uawmh atrif;pGmtoufi,f&, G o f ;D a&twGuef efY aemiftcgrm
w&m"r®ukdrsufuG,fjyKyem? taysmftyg;vkdufpm;cpGm jzpfEkdifa&vkdYtaMumif;jyyga&/ a,'gvJ;
wkdawmif;a& eef;pHumvtwGif;rm ,if;ykdifajymif;vJvmzkdYqkdpGm jzpfEkdifzkdYcJ,Of;yga&/ xlvpNE´rif;
eef;pHESpfukd &mZ0ifBuD;rm 25ESpf? irnf&mZ0ifeefY &ckdif&mZ0ifopf½kdUrm 19ESpf? "n0wD&mZ0ifopfrm
9ESpf? tif;apmufrm 16ESpf qkdyemtrsKd;rsKd;jyqkduwfyga&/ ewf&GmpHa&tcg ,if;rif;toufukd
&mZ0ifBuD;rm 54ESp?f irnf&mZ0if eefY &ckid &f mZ0ifopf½Udk rm 41ESp?f tif;apmuf&mZ0ifrm 38ESpv f Ydkqu
dk wf
yga&/ ausmufpmrmawmhcg eef;pHESpfaygif;ukd 9ESpf&m&DwGufvkdY&yga&/ a,NyD;au &mZ0ifrm
xlvpNE´eefYywfoufNyD;au aumif;rIuo k vdk jf yKvkyaf wvkYd wpdaoQvJ;azmfjyxm;pGm rwG&d yg/ ,if;ZkeefY
xlvpNE´pGm? tmeE´pNE´rif;jzpfekdifzkdY tajctaer[dyg/
aemufwpfcku oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,rif;ukd twlwljzpfawvkdY qkdxm;a&udpyö g/ ar"ynm
armfuGef;rmu oD&dpNE´rif;pGm Ak'¨omoemukd yOöro*Fg,emwifyGJusif;yca&vkdY azmfjyxm;yga&/ &ckdif
jynfu oHCm(1000)eefY oD[Vdk (f oD&v d uFm)u oHCm(1000)½kUd uyifzh w d yf em(3)ESpw f wd Md umjrifah tmif
o*Fg,emwifNyD;au ygVdbmomeefY yd#uwf? t|uxm?#dumwdudk aMu;eD? aMu;0gcsy5f 000rm tu©&m
wif &D;xkd;ca&vkdYqkdyga&/ (ar"ynmarmfuGef; vuFmukd½Iyg/)
Ak'¨omoemhorkdif;rm o*Fg,emwifyGJqkdpGmu omrefvkyfief;aoQrsKd;r[kwfyg/ tav;teuf
xm;ysm BuD;BuD;us,fus,fusif;y&a&yGJrsKd;jzpfyga&/ Ak'¨omoemawmfukdouf0if,kHMunfa& rif;wpfyg;
tzkdY&mrm o*Fg,emwifyGJ usif;yyD;&jcif;xuf ykdvkdY xif&Sm;ausmfMum;a&vkyfaqmifrIrsKd;r[dEkdifqkdpGm
udk omoemhorkdif;ukd avhvmzl;a&vlwkdif;oduwfyga&/ tZmwowfrif;? umvaomurif;? tmaom
urif;? 'k|*grPdrif;½kUd ukd Oyrmxm;yem Munhaf u wGuq f vkYd &yga&/ tcsKUd okawoD½Udk qkad &ykid f &mZ0if
u oD&dpNE´rif;pGm ausmufpmrmyg[da& oD&d"r®0dZ,rif;&m jzpfeDzkdYqkdau ausmufpmxJrm t*kjrifwGd&
a&ykdif;]]&wemokH;yg;ukd tpOfatmufarhjcif; ukokdvfeefY,OfaomaMumifh}} dqkda&avmuf&m azmfjyczkdY
r[kwfyg/ t*kazmfjyxm;pGmxufykdNyD;au o*Fg,emwifa&taMumif;ukd wpfpGef;wpfpaoQavmufawmh
&D;xk;d cygzkYd / wjcm;taMumif;wpfcu k vJ; oD&"d r®0Zd ,rif;pGm ax&0g'yd#uwfawmfudk ygVdbmomeefY&m
&D;xk;d czkYdtaMumif; [dyga&/ a,ZkeefY &mZ0ifvm oD&pd NE´rif;pGm? ausmufpmrm yg[da& oD&"d r®0Zd ,rif;
r[kwfvkdY,lq&ygzkdY/
oD&dpNE´rif;eefY oD&d"r®0dZ,ukd twlwljzpfawvkdY ,lquwfaw okawoD½kdUu oD&d"r®0dZ,rif;
eef;wufouú&mZfpmG at'D 665 jzpfawtwGuef efY at'D 6&mpk? & &mpku &ckid jf ynfrm ouúwbmom
ok;H pGcJ a& taxmuftxm;wdu ykNd yD;rsm;eDa&twGuf o*Fg,emwifyrJG m &D;xk;d ca& bmomeefYywfouf
yem]]acwfNydKifausmufpmtaxmuftxm;wdt&? &D;xkd;ca& bmompGmouúwbmomeefY ygVdbmom
ESpfrsKd;vkH;jzpfEkdifonf}}vkdY(ukd;-6?pm-15)qkdjyefyga&/ omoemYorkdif;rm ax&0g'*kdPf;pGm wpfckwnf;
aom ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfyga&/ oD[Vdk (f oD&v
d uFm)u &[ef;awmf½Udk uawmh ax&0g'yd#uwfawmfudk
ouúwbmomeefYwifpGmukd vufcHygzkdYvm;/ o*Fg,emyGJrm OD;pD;em,uyk*d¾Kvfjzpfaw t&Sifr[mplv
a&0ax&fuaum at'D5&mpktwGif;u &Sifr[mAk'©aCmoygVdbmomeefY&D;om;a& 0dok'¨dr*fusrf;ukd
ouúwbmomukd ajymif;yem &D;om;ygzkdYvm; qkdpGmukdwGufqMunhfzkdYvkdyga&/
'Gipf NE´rif;BuD;eefwufouú&mZfudk r[mwkid ;f pNE´rif;BuD;eef;wufouú&mZfeefY twlwq l ydk em at'D
237vkdY&D;om;vkdufjyefa&tcg tmeE´pNE´rif;eef;wufouú&mZfpGm at'D 677jzpfvmc&yga&/ ,if;ykdif
qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;a&ESpfpGm at'D 686jzpfvm;c&yga&/ (ukd;-5/pm-195)/ ,if;okaw
oD½kdUu ,if;ykdifqkdeDuwfauvJ a'gufwmqmum; &D;om;csufwdukd MunfhauemvE´mausmufpm&D;xkd;
csdef at'D 725eefYaemufykdif;frS&m &D;xkd;ca&vkdYwGd&yga&/ a'gufwm*Refpwif t&D;tom;t&vJ tmeE´
pNE´ausmufpmpGm emvE´mausmufpmxufaemufusNyD;au pmt&D;tom; ykaH jymif;prm&D;xk;d a&vkYd od&yg
a&/ ,if;ykid v f Ydk qadk u tmeE´pNE´rif;eef;wuf ouú&mZfpmG 677jzpfaw/ 'Gipf NE´rif;eef;wufouú&mZfpmG
at'D 327jzpfawqkdpGmwda& jzpfEkdifa&t,ltqwdr[kwfqkdpGmukd wGdvm&yga&/ ,if;okawoD½kdU,lq
a&twkdif;qkdau tmeE´pNE´ausmufpm&D;xkd;csdefpGm emvE´mausmufpm &D;xkd;a&tcsdefxufESpfaygif;
(40)avmufykdNyD;apmeDpGmukd wGd&yga&/
aemufwpfck[deDoD;pGmu]]r[mwkdif;pNE´}}eefY]]'GifpNE´}}qkda& emrnfESpfckrm ]]wkdif;}}eefY]]'Gif}}ukdbmom
aA't& eD;pyfaw/ ]]wkdif;}}pGm]]'Gif}}jzpfaw/ r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefYoufqkdifpGm r[kwfaMumif;
wGd&yga&/ &mZ0ifapmifapmif½kdUrm a0omvDacwfrif;9yg;½kdUudk azmfjya&cg r[mwkdif;pNE´? od*Fwkdif;pNE´?
plvwkdif;pNE´qkdyemyDrlwdrm wGduwf&a&twGuf ]]wkdif;}} qkda&pum;pGm r[mwkdif;pNE´rif;wpfyg;xJ;eefY
&m oufqkdifeDa&pum;r[kwfpGmukd owdjyKzkdYvkdygzkdY/
OD;pHomatmifu]]&ckdif&mZ0ifrm pNE´rif;qufukd 8&mpku 10&mpkxd pkd;pHa&rif;qufvkdYazmfjya&/
rif;9quf[Nd yD;au aemufq;Hk rif;pGm plvpNE´rif;jzpfaw/ ,if;rif;qufpmG at'D 957avmufrm ysufp;D
vm;ca&qkyd em rif;½kUd emrnfwu d dk azmfjyAsm atrif;½kUd a& a0omvDaESmif;acwfrm pk;d pHca&rif;wdjzpfygzkYd /
'*Fg;wdu atrif;ukd rwkdifcifuyif pNE´rif;quf [deDcpGmukdazmfjyeD\/ (ukd;-3/pm-7)vkdY &D;cyga&/
&mZ0ifvm pNE´rif;qufa& OD;pHomatmif,lqca&ykdif a0omvDaESmif;acwfrif;wdjzpfyga&/
OD;pHomatmifu ]]ausmufpmwkid af jrmufzufrsufEmS rm pmaMumif;a& 69aMumif;[da&ausmufpmukd &D;xk;kd
xm;a&/ pmvkH;tu©&mykHo@mefpGm&Sd b*FvDtu©&meefYwla&/ 10&mpkavmufu &D;xkd;ca&vkdY cefYrSef;&
a&/ atausmufpmrmvJ? rif;qufwdyg0ifpGmukd wGd&a&/ atausmufpmyg bk&ifwpfyg;jzpfaw odCH
pNE´rif;'*Fg;wpfjym;ukd wGd&NyD; jzpfyga&}}vkdY(ukd;-3? pm-9)xkd;cyga&/ a'gufwmapmxGef;atmif azmfjy
pGmrmvJ; ]]ausmufpmyg rif;emrnfrm oD&o d C
d H *@ol&pNE´}}vkYd yg[dyga&/ '*Fg;eefYausmufpmrmyga&
emrnfESpfcktrsm;pk wlnDeDa&twGufeefY rif;emrnfwdtwGuf ckdifvkHa&½kyf0w¬Ktaxmuftxm;jzpfaw
(ukd;-8? pm-50)vkdYqkdyga&/ odCHpNE´rif;emrnfukd &mZ0ifrmvJwGdeD&yga&/
aemufwpfcku ausmufpmwkdif;ajrmufzufrsufESmrm ]]plvpNE´ owdv0dMur}}vkdY yg[dyga&/ plv
pNE´rif;pGm &mZ0ifpNE´rif;qufu aemufq;Hk rif;jzpfyga&/(,if;rif;oGe;f vkycf a&vkYd ynmoQif½Udk ,lqxm;
a& plvr[m&mZm'*Fg;ukdvJ; wGdxm;&ygoD;,ifh/)
tmeE´pNE´ausmufpmukd at'D 8&mpku&D;xd;k cNyD;? ausmufpmwkid f ajrmufzufrsufEmS rm ausmufpm
ukd 10&mpkrm &D;xkd;ca&qkdpGmukd axmufyem ,if;ajrmufzufrsufESmyg rif;½kdUa& tmeE´pNE´aemufrS
a0omvDupkd;pHca& rif;½kdUjzpfuwfawvkdY twdtusqkdEkdifyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg
rif;½kUd a&&mZ0ifvm rif;½kUd eefY emrnfcsi;f uaumif;eD;eD;pyfpyfwn l aD &twGuef efY &mZ0ifvm pNE´rif;quf
pGm ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg pNE´rif;qufukdrSef;qazmfjycsuf&m jzpfEkdifzkdYvkdY? ,if;ykdifwGufq
rdyga&/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrmyga& pNE´rif;qufpGm tmeE´pNE´aemuf a0omvDrmpkd;pHc
a& rif;wdjzpfeu D wfawykid ?f &mZ0ifpNE´rif;qufvJ at'D 8&mpku 10&mpkxd pk;d pHca&rif;qufjzpf&ygzkYd /
atudp?ö atwifjycsuf jzpfEkdifrjzpfEkdifukdwGufqEkdifzkdYtwGuf odCHpNE´'*Fg;ukdpdaoQavhvmMunhfygar/
'GifpNE´ukd r[mwkdif;pNE´eefYtwlwljzpfawvkdY ,lqa&okawoD½kdU? r[mwkdif;pNE´rif;eef;wufaw
ckEpS u
f dk at'D 327vkYd ,lquwfaw okawoD½Udk t,ltqrm od*pF NE´rif;eef;pHouú&mZfudk at'D667vkYd
(ukd;-5/ pm-19)qkduwdyga&/ atcsifhukd qef;ppfMunhf&ygzkdY/
&ckdifjynfrm pkd;pHc*wfaw rif;½kdUa& ol½kdUeef;wufawESpfrmyif '*Fg;ogef;vkyfavh[dyga&/ ,if;
okawoD½kdUazmfjya&ykdifqkdau od*FpNE´rif;a& '*Fg;ukd at'D 667rm oGef;vkyfawvkdYowfrSwf&zkdY jzpfeD
yga&/ a,'gvJ; ausmufpmt&qkkdau at'D667ywf0ef;usifpGm "r®0dZ,rif; xD;eef;pkd;pHeDa&tcsdef
jzpfeDyga&/ ,if;"r®0dZ,'*Fg;ukdvJ; uRefawmf½kdUwGdxm;&NyD;jzpfyga&/ yifrvm*wårif;u "r®0dZ,rif;
'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd at'D 7&mpkvkdY(ukd;-10? pm-174)owfrSwfyga&/ ,if;ZkeefY ,if;okawoD½kdU
qkduwfawykdif at'D 667umvpGm odCHpNE´rif;pkd;pHa&umvr[kwfyg/ odCHpNE´'*Fg;ukd avhvmMunhf
a&tcg '*Fg;rm &D;xkdk;xm;a&tu©&mjzpfawvkdY (ukd;-10? pm-176)qkdyga&/
,if;ZkeefY od*FpNE´rif; yg0ifeDa& r[mwkdif;pNE´utp plvpNE´tqkH;jzpfaw &mZ0ifvm a0omvD
rif;qufpGm txufrmazmfjyca& okawoD½kdU,lquwfawykdif ausmufpmrmyga& 'GifpNE´rif;qufvJ;
r[kwb f tJ meE´pNE´ewf&mG pHNyD;aemufr&S m at'D8&mpku 10&mpkxd (ykv d Ydkww
d u
d susq&dk au at'D 788u
at'D 957xd)a0omvDrm pkd;pHa&rif;qufvkdYqkdpGm &Sif;eDygAsm,f/ ,if;twGufeefY od*FpNE´rif;eefpHum
vpGmvJ at'D 667uppGm r[kwb f eJ efY atrif;pGm at'D 935ueDyem 951xd pk;d pHca&vkYd azmfjycsuw f &d m
rSefuefeDpGmwGd&yga&/
,if;twGufeefY tm;vkH;ukdûcHNyD;au okH;oyfzkdY,ykdifvkdYqkdau ]]'GifpNE´}}tp]]tmeE´pNE´}}tqkH;[da&
ausmufpmvm rif;½kdYpGm at'D 370u 729xd a0omvDrm pkd;pHca& rif;qufjzpfNyD;au]]r[mwkdif;pNE´}}
tp]]plvpNE´}}tqkH;jzpfaw &mZ0ifvmrif;qufpGm at' D788u 957xd pkd;pHca&rif;wdjzpfaMumif;
xif&Sm;eDyga&/
&mZ0ifvmaemufq;Hk pNE´rif;jzpfaw plvpNE´rif;aemuf a0omvDrm tjrwlrif;eefY? yJjzLrif;ESpyf g;pGm
37ESpf tkyfpkd;cygoD;a&/ ,if;twGufeefY a0omvDacwfpGm plvpNE´m;rif;ewf&GmpHa&ESpfupNyD; ,if;rif;
ESpyf g;tkypf ;dk ca& 37ESpu f dk xnfah ygif;ysm Munhaf u a0omvDacwfpmG at'D 994ukeq f ;Hk a&vkYd ynm&Sif
½kdUowfrSwfuwfyga&/
,if;ykdiftaMumif;tcsufwdaMumifhyif q&mBuD; OD;pHomatmifpGm ausmufpm&mZ0ifeefY? '*Fg;½kdUukd
ñSdEIdif;wGufqNyD;au a0omvDacwfukd atmufazmfjya&twkdif; owfrSwfcyga&/

(1) "n0wDacwf (? at'D 370 xd)


(2) a0omvDacwf (at'D 370 rS at'D 994 xd)
(3) yOömacwf (at'D 1018 rS at'D 1118 xd)
(4) yk&defacwf (at'D 1118rS at'D 1142 xd)
(ukd;-11?pm-109)
,if;ZkeefY &ckid jf ynfrm bke;f rD;eDvxGe;f awmufca&]]a0omvDacwf}}pGm at'D 370upNyD;au at'D
994xdqkdpGm trSwfjzpfawvkdY wifjyvkdufyga&/ okawoD½kdUwGufqMunhfzkdYtaxmuftulaoQ wpfck
teDeefYwifjy&jcif;jzpfyga&/

ukd;um;aom pmtkyfpmwrf;wd

(1) q&mirnf; &ckdif&mZ0if(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrI)


(2) tif;apmuf&mZ0if? (okawoDynmpm&rI)
(3) OD;pHomatmif &ckdif'*Fg;rsm;
(4) OD;pHomatmif tmeE´pNE´
(5) xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(6) xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm
(7) atmifvSodef; a0omvDacwfpdppfcsuf&ckdifr*¾Zif;(17)
(8) Dr. apmxGef;atmif &Spfaomif;bk&m; ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESm
(&ckdifo[m,pmapmif 1986)
(9) U San Shwe Bu A Brief Note on the old Capitals of Arakan
(10) P.Gutman-Ancient Arakan
(11) U San Tha Aung The Budddhist Art of Ancient Arakan
r[m0d&ukdppf½IH;ol
tmeE´pNE´ausmufpmonf at'D(8)&mpkrwkdifrD &ckdifrif;pOfrif;quf &mZ0ifusrf;rsm;teuf
trSeu f efq;Hk ESihf tckid rf mqk;H aom taxmuftxm;jzpfonfudk em;vnfNyD;aemuf &ckid &f mZ0ifudk avhvmol
tcsKUd onf? &mZ0ifvmpNE´rif;qufudk ausmufpmvm pNE´rif;qufEiS hf ñSEd idI ;f írnfoYdkrQ tqifajynDnw G rf I
&&Srd nf[w k [f íl vnf;aumif;? tNrJwap tqDtai:rwnfh jzpfaevdrrhf nf[í l vnf;aumif; nnf;wGm;cJh
Mu\/
,if;tjyifausmufpma&;xkd;&mü csefxm;cJhaom a0omvDyxrrif;qufrS rif;okH;yg;vkH;ukdaomf
vnf;aumif;? rif;wpfyg;yg;ukdaomfvnf;aumif; rnfokdYrQajc&mcHívkdufvH&SmazGaomfvnf; awGU&SdEkdif
zG,f&mvrf;r&Sdonfhtjyif? at'D(600)jynhfESpfü yla&yl&rSa[m0d&onf a0omvDukdppfqifonfhtcg?
a0omvDx;D eef;ukpd eG v f wT cf &hJ aom rif;onfat'D(597)rS (600)xdx;D eef;pk;d pHc&hJ aoma0omvDrif;quf
rS aemufqkH;rif;jzpfonfhZGwdpNE´rIwpfyg; tjcm;olrjzpfEkdif[kí tckdiftrm,lqxm;cJhMuayonf/
okdYaomf '*Fg;rsm;? ausmufpmrsm;/ aMu;eDjym;pmrsm;? acgif;avmif;pmrsm;? acwfNydKifrSwfwrf;rsm;?
okawoDwkdY\ &SmazGaz:xkwfcsufrsm;jzifh ñSdEIdif;jcif;jzifh a0omvD&mZ0ifonf tawmfyif½kyfvkH;ay:
aeNyD[k qkd&rnfjzpfayonf/ a0omvDacwf&mZ0ifukd a&;om;ûypkaeMuaom okawoDrsm;twGuf
tkww f pfcsyfow J pfyiG rhf Q taxmuftul&ekid rf nfavm[laom apwemjzifh vufvrS ;f rdorQaom '*Fg;pm?
acgif;avmif;pm? acwfNydKifrSwfwrf;okawoDwkdY\ az:xkwfcsufrsm;ukdpkaqmif;í© pma&;olonf þ
aqmif;yg;ü at'D(600)jynfEh pS u f &ckid jf ynfa0omvDx;D eef;ukd yla&yl&rS r[m0d&u vma&mufwu dk cf udk f
cJhpOfu r[m0d&xHwGif ppf½IH;cJh&aom pNE´rif;wpfyg;ukd pl;prf;&SmazGwifjyxm;ygonf/
tjcm;wpfbufrMS unhrf nfqv dk Qif ausmufpmvma0omvDrif;qufwiG f rif;(16)yg;[kqadk omfvnf;
ausmufpmwGiaf zmfjyaompm&if;t& rif;(13)yg;om&Sad y&m(uk;d um;-2/ pm-159)? ausmufpmwGirf azmfjy
bJcsefxm;cJhaom rif;(3)yg;teufrS (1)yg;ukd azmfxkwfwifjyxm;ygonf/
r[m0d&\ppfab;aMumifh a0omvDx;D eef;ukd pGeYf vw T cf &hJ aomrif;ukd rSe;f qwifjy&mü? ausmufpm
vmpNE´rif;qufESifh &mZ0ifvmpNE´rif;qufukd rvGJra&SmifomñSdEIdif;&ef vkdtyfygonf/ tb,faMumifh
qkdaomf ausmufpmESifh&mZ0ifonf uGJvGJrIrsm;&SdaeouJhokdY &mZ0iftcsif;csif;vnf; uGJvGJrIrsm;&Sdaeaom
aMumifhyifjzpfayonf/
pNE´rif;qufrsm;ESihf ywfoufí tcsKdUu]]&mZ0fivm pNE´rif;qufonf ausmufpmvmpNE´rif;quf
ukd jyefvnfrSef;qjyKjyifaz:jycsufomjzpfonf/ (ukd;um;-6)[kvnf;aumif;? &mZ0ifvmpNE´rif;rsm;
onf a0omvDwGifeef;pHcJhaomrif;rsm;teufrS a&G;cs,faz:jyaomrif;rsm;omjzpfonf/ (ukd;um;-5)[k
vnf;aumif;awG;qcJhMuayonf/
E.H. johaston onf ausmufpmvm ]]'Gif}}[laompum;ukd &mZ0ifvm]]wkdif;}}[laompum;vkH;ESifh
bmomaA'enf;t& wlnDaMumif;jyqkdxm;cJh\/ ,if;\t,ltqaemufokdYvkdufí tcsKdUu
ausmufpmESi&hf mZ0ifwiG f ]]umvpNE´}}[lítrnfwyl g&So d nfqu dk m ,if;rSwpfqifah usmufpmvm oD&"d r®
0dZ,rif;onf &mZ0ifvmoD&d pNE´rif; jzpfonf/(ukd;um;-4? pm-159)[kqkdoluqkdjyefygonf/
okYdaomfvnf; trSet f m;jzifh ]]umvpNE´}}[líausmufpmwGiaf &;xk;d xm;aompmukd zwf&onfrmS jywfom;vS
onfr[kwfacs/ ,if;pum;vkH;rSm ausmufpmwGif ysufpD;ítwdtuszwfr&awmhyg/ (ukd;-2? pm-
153)ukdMunfhyg/
(E.H. johaston)u ,if;pum;vk;H rSm ]bmv}r[kwe f idk af Mumif;? ,if;pum;vk;H onf ]umv} okYdr[kwf
]&mv}jzpfEidk af Mumif;? jyqkNd yD; ]umv}[lí ,lqxm;cJjh cif;jzpfayonf/(ud;k -6? ud;k -9? pm-55)/ q&mBuD;
OD;pHomatmifu vufa&;jzifhul;,la&;om;&mwGif ](um)v}[k ,lqygonf/ raocsmaomt"dyÜg,f
jzpfygonf/ (ukd;-2? pm-80)/ (Pamela Gutman)urI ,if;pum;vkH;ukd ]bmv}[k (ukd;-9? pm-55)
a&;om;ygonf/
rnfokdYyifjzpfap? ckdifrmaomtaxmuftxm;rsm;t& ausmufpmvm'GifpNE´rif;qufonf &mZ0if
vm ]wkdif;pNE´}rif;qufr[kwfEkdifaMumif;ukd pma&;olkonf 1986ckESpfu xkwfa0cJhaom &ckdifo[m,
toif; aiG&wktxdrf;trSwfpmapmifwGif a&;om;cJhzl;ayonf/
trSefrSm]'GifpNE´rif;}onf at'D(370)wGif a0omvDukdwnfaxmifpkd;pHoljzpfNyD; r[mwkdif;pNE´rSm
q&mirnf;\&mZ0ifwiG f jyqko d uJo
h Ydk at'D(788)wGif a0omvDujdk yefvnfwnfaqmuftyk pf ;dk aomrif;
jzpfp&m&Sdygonf/ &ckdif&mZ0ift& r[mwkdif;pNE´onf at'D (788)wGif a0omvDukdwnfaxmifpkd;pHNyD;
at'D(957)wGif rGef*kdwkdY\wkdufckdufrIaMumifh a0omvDysufqD;cJh&onf/(udk;um;-8)
(D.C Sircar)\ tvkt d & ausmufpmvm a0omvDyxrrif;qufonf at'D(370)rS at'D(600)xd
vnf;aumif;? 'kw, d rif;qufonf at'D(600)rS at'D(729)xdvnf;aumif; pk;d pHonf/ (uk;d -7? uk;d -
2? pm-159-171)r[mwkid ;f pNE´rmS at'D(788)wGif pk;d pHaomrif;jzpfonf/ "n0wDEiS ahf 0omvDacwfrif;
rsm;\ eef;pHouú&mZfrsm;tcsif;csif; uGJvGJaerIrsm;aMumifh OD;pHomatmifonf rnfonfh&mZ0ifusrf;ukd
yif trSef,l&rnfukd rodEkdifaomtajctaewGif &Sdygonf/(ukd;-2? pm-216)[k a&;om;cJhzl;\/
&mZ0ifvmpNE´rif;qufonf tmeE´NE´aemuf a0omvDwGif at'D(788)ü pwifpkd;pHaomrif;quf
[kwfonf? r[kwfonf[laomtcsufonf r[m0d&ukdppf½IH;ol}tm;&SmazG&mwGif ta&;BuD;aom
taxmuftxm;jzpfay&m &mZ0ifvmpNE´rif;qufrS odCHpNE´rif;'*Fg;ukd OD;pGmqef;ppfygrnf/
,if;okYd avhvm&mwGif odCpH NE´'*Fg;xufyí dk a&S;us[ef&adS om ]"r®pNE´} '*Fg;ESiEhf idI ;f ,SOaf vhvm&ef
vkt d yfygonf/ "r®pNE´rif;onf at'D(704)wGif a0omvDüeef;pHonf/ &ckid rf if;rsm;onf eef;wufaom
ESpfüyif '*Fg;oGef;vkyfMuay&m "r®pNE´'*Fg;ukd at'D(704)wGifyifoGef;vkyfjcif;jzpfayonf/ odCHpNE´rif;
'*Fg;wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrsm;rSm at'D(10)&mpkwGifrS &ckdifjynfokdYa&muf&Sdvmaom &Spfaomif;
bk&m;ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmrS a&SUajy;b*Fvdtu©&mrsKd;jzifh a&;xkd;xm;ygonf/
]oD&dodCH*@}[laomtrnfukd '*Fg;ay:wGif pmaMumif;a&ESpfckjzifha&;xkd;xm;ygonf/ (ukd;-1?
ykH-18)Pamela Gutmanu þ'*Fg;onf tmeE´pNE´ausmufpma&;xkd;NyD; umvtwefMumjrifhaom
tcsdefwGifrS oGef;vkyfNyD;&Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmrS at'D(10)&mpkxkd; tu©&m
ta&;tom;ESifhwlnDaMumif; þ'*Fg;rSm ausmufpmwGifyg0ifaom ]oD&dodCHywdol&pNE´} [laomrif;\
'*Fg;jzpfEkdifaMumif; (ukd;-9? pm-125)qkdygonf/
OD;pHomatmifuvnf; ausmufpmwkdifajrmufbufrsufESmwGif &mZ0ifvmrif;tcsKdU\trnfukdawGU
&aMumif;? odCpH NE´rif;\trnfyg0ifaMumif; (uk;d -1?pm-9)qkad y&m þ'*Fg;onf &mZ0ifvm odCpH NE´
rif;\ '*Fg;jzpfEkdifaMumif;qkH;jzwfekdifygawmhonf/
tcsKdUu&mZ0ifvm r[mwkdif;pNE´rif;\eef;pHouú&mZffukd at'D(327)[kqkdygonf/ (ukd;-4? pm-
191)/ ,if;wkYd \tqkt d &jzpfaom odCpH NE´\eef;pHEpS f at'D(667)rS at'D(733)(uk;d -4?pm-191)onf
D.C-Sircar wifjyxm;onfh tmeE´pNE´ausmufpmvm "r®pNE´rif;\eef;pHESpfESifh wkdufqkdifaeonfhtjyif
azmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif; odCHpNE´'*Fg;ay:wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrSm &ckdifjynfwGif at'D(7)ESifY
(8)&mpktwGif; rokH;pGJao;yJ/ at'D(10)&mpktwGif;pkd;pHaom rif;qufjzpfNyD; odCHpNE´\eef;pHumvrSm
at'D(935)rS at'D(951)xd[k jyqkdaom (ukd;-8)&ckdif&mZ0ifvm rSefuefaMumif; odomEkdifygonf/
odCHpNE´'*Fg;ukd ausmufpmt& at'D(704)rS at'D(720)xd eef;pHoGm;aom "r®pNE´rif;\'*Fg;
(ukd;-1?ykH-19)ESifh EIdif;,SOfMunfhvQifvnf; vufa&;vufom;ynmt&vnf;aumif;? a&;xkd;xm;aom
tu©&mrsm; okH;pGJaomacwft&vnf;aumif;? "r®pNE´'*Fg;onf odCHpNE´'*Fg;xufrsm;pGm a&S;usaeonf
ukdawGU&ayonf/
]"r®pNE´}[ka&;xk;d xm;aom'*Fg;ay:wGif a&;xk;d xm;aomtu©&mta&;tom;ukd ,if;'*Fg;oGe;f vkyf
NyD; ("r®pNE´rif; eef;wufNyD;)aemuf 25ESpt f MumwGif a&;xk;d cJah om tmeE´pNE´ausmufpmrS pmta&;tom;
ESifh EIdif;,SOfEkdifygonf/ ausmufpmwGif a&;xkd;xm;aomtu©&mrSm ausmufpmra&;xkd;rDeSpf tenf;i,f
twGif;u emvE´rS wkduf½kduf,laqmifvmaom ],aom0grH tu¨&m}jzpfonf/(ukd;-5)/
"r®pNE´'*Fg;ay:wGif a&;xkd;xm;aomtu©&mta&;tom;rSm ,aom0grHtu©&mta&;tom;
ra&mufvmrDuyif &ckdifjynfüokH;pGJaeaom tu©&mta&;tom;jzpfonf/
xkdYaMumifh]"r®pNE ´}rif;\trnfukd '*Fg;ay:wGifa&;xkd;xm;aomtu©&mta&;tom;ESifh ausmufpm
wGifa&;xkd;xm;aomtu©&m ta&;tom;vkH;0eD;yg;uGJjym;aeygonf/ ]"}ukda&;&mwGif tenf;i,fwlnD
ovkd &Sdygonf/ '*Fg;ay:wGif ]r}ukdESpfvkH;qifh a&;om;xm;aomfvnf;? ausmufpmwGif]r}ukd tay:rS
0JbufokdY armufcs[efjzifh a&;xkdk;xm;ygonf/]pNE´}ukda&;&müvnf; ]e}ukd a&;&mwGifomwlnDNyD; usef
tm;vkH;uGJjym;ygonf/ '*Fg;ay:wGifa&;om;xm;aom tu©&mta&;tom;onf at'D(6)&mpktwGif;u
a&;om;xm;aomtu©&mta&;tom;rS xif&Sm;odomaomajymif;vJrI r&Sdao;onfukdawGU&ygonf/
"r®pNE´'*Fg;oGef;vkyfcsdefonf tmeE´pNE´ausmufpma&;xkd;csdefxuf a&S;usaMumif;odomvSygonf/
pma&;oltaejzifh '*Fg;rsm;ukdvnf;aumif;? '*Fg;ESifhausmufpmukdvnf;aumif;? EIdif;,SOfwifjyae
jcif;rSm "r®pNE´'*Fg;wGifa&;xkd;xm;aom tu©&mta&;tom;onf tmeE´pNE´ausmufpmta&;tom;
xufvnf;aumif; odCHpNE´'*Fg;yg tu©&mta&;tom;xufvnf;aumif; a&S;usaMumif;odom&efESifh
odCHpNE´rif;tygt0ifjzpfaom pNE´rif;qufonf at'D(8)&mpkrS (10)&mpkxd pkd;pHcJhaom rif;qufom
vQif jzpfaMumif;&Sif;vif;pGm em;vnfap&efjzpfygonf/
þokdYjzifh yla&yl&rS r[m0d&ukd ppf½IH;oltm;qufvuf pl;prf;rnfqkdvQifr[m0d&rodrf;,lrDu
a0omvDeef;pHcJhaom rif;tcsKdU\'*Fg;ukd avhvm&efvkdtyfayOD;rnf/ ausmufpmt& "GwdpNE´rif;onf
r[m0d&rwkid rf D pNE´rif;qufwiG f aemufq;Hk rif;jzpfí at'D(597)rS at'D(610)xd pk;d pHcyhJ gonf/ (uk;d -
2? pm-159)/
"r®pNE´rif;onf "GwdpNE´rif;xuf (107)ESpf aemufusí xD;eef;pkd;pHcJhjcif;aMumifh "r®pNE´'*Fg;oGef;
vkyfrIonf "GwdpNE´oGef;vkyfcsdefxuf ESpfaygif;(107)ESpf aemufusrnfjzpfonf? "r®pNE ´'*Fg;wGif
a&;xkd;xm;aom tu©&mta&;tom;rSm at'D(6)&mpkokH;tu©&mta&;tom;rS ododomomtoGif
ajymif;vJaom ta&;tom;rsKd;r[kwfay? okdYaomf "r®pNE´rif;\eef;pHcsdefonf at'D(8)&mpktpwGif
jzpfonfukd owdûy&ayrnf/
OD;pHomatmifu ]ausmufpmvm 'kwd,rif;qufpm&if;wGif yg&Sdaom rif;(9)quf\'*Fg;rsm;ukd
awGU&S&d NyD;jzpfayonf/ þwGif ruao;? vufa&;vufom;ynmt& ,if;acwfwiG yf ifoeG ;f vkyo f nf[k
rSw, f El idk af om ]ol&,
d pNE´} '*Fg;wpfjym;ukd awGU&Sx
d m;onf? þol&, d pNE´\trnfrmS tmeE´pNE´ausmuf
pmrif;qufpm&if;ryg&Sday/ þawGU&Sdcsufukd &Sif;vif;&efvkdtyfaeayao;onf? (udk;-2? pm-161)/ [k
a&;om;cJh\/
þt"dyÜm,ft&qkdvQif þ'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhaom ol&d,pNE´rif;onf at'D(370)rS (600)xd
pkd;pHaom 'GifpNE´rS "GwdpNE´xdrif;rsm;ESifh wpfacwfwnf;jzpfp&m&Sdí? at'D(600)rS (729)xdpkd;pHaom
r[m0d&rS teE´pNE´xdrif;qufwGifvnf;aumif;? at'D(788)rS (957)xdpkd;pHaom r[mwkdif;pNE´rS plv
pNE´xdrif;qufwGifvnf;aumif;? yg0ifaomrif;r[kwfonfrSm aocsmvSayonf? þ'*Fg;onf &mZ0if
vm ol&d,pNE´rif;\ '*Fg;omjzpfvQif at'D(6)&mpktwGif;u okH;pGJcJhaomtu©&mrsm;ESifhwlnDaom
tu©&mrsm;uko d ;Hk pGrJ nfr[kwb
f J tmeE´pNE´ausmufpmok;H tu©&mta&;tom;xuf aemufusaomta&;
tom;jzifhom oGef;vkyfzG,f&m&Sdygonf/
tb,faMumifhqkdaomf tmeE´pNE´ausmufpmonf &mZ0ifvm ol&d,pNE´rif;rwkdifrDu a&;xkd;xm;
aom ausmufpmjzpfonfhtjyif &mZ0ifvmol&d,pNE´rif;yg0ifonfh rif;qufrS oHCHpNE´rif;\'*Fg;wGif
a&;xkd;xm;aom a&SUajy;b*Fvdtu©&mvnf; &ckdifjynfokdYra&muf&Sdao;aomaMumifhyif jzpfayonf/
xkdYaMumifh awGU&Sd&aom ol&d,pNE´'*Fg;ukd oGef;vkyfaom ol&d,pNE´rif;onf &mZ0ifvmol&d,pNE´rif;
r[kwfonfrSm aocsmaeayawmhonf/
ausmufpmt& "Gwpd NE´rif;ewf&mG pHaom at'D600üyif yla&yl&rS r[m0d&onf a0omvDx;D eef;ukd
pkd;pHonf/ okdYaomf ol&d,pNE´'*Fg;onf vufa&;vufom;ynmt& ausmufpmvm yxra0omvDrif;
rsm;ESifh wpfacwfwnf;wGif oGef;vkyfjcif;jzpfrnf[k OD;pHomatmifcefYrSef;xm;ay&m ,if;'*Fg;oGef;vkyf
aomESpfukd vufa&;vufom;ynmt& at'D600xufaemufusí rnfokdYrQ rowfrSwfEkdifawmhay/
þol&d,pNE´'*Fg;onf vufa&;vufom;ynmt& ausmufpmvma0omvD yxrrif;quftwGif;[k
cefYrSef;&ojzifh 'kwd,rif;quftwGif;rS tapmqkH;awGU&Sdxm;&onfh "r®0dZ,'*Fg;xufvnf; a&S;us
onf[laomtcsufukd owd&rnfjzpfayonf/
ol&d,pNE´'*Fg;ü tu©&mta&;tom;ukdavhvmaomtcg ol\vuf0Jtay:ykdif;wGif ysufpD;aeNyD
jzpfaomfvnf; at'D6&mpktwGif;u a&;om;onfhykHpHtwkdif;yif a&;om;xm;aMumif;cefYrSef;Ekdifonf/
]&d}ukad &;om;&mwGif ]&}ukd 0d&pNE´'*Fg;wGif a&;xk;d xm;onft h wkid ;f yif a&;om;xm;umvk;H BuD;wif
ukd a&;&mwGif at'D6&mpktwGif;u ta&;tom;ESifh EIdif;pmvQif 0JbufokdYarmufcs&mwGif atmufokdY
&Snf&SnfrqGJawmhyJ tenf;i,fwkdoGm;onfukdawGU&onf/ (Pemela Gutman)url vkH;BuD;wifukd
0kid ;f pufpmG a&;om;xm;onf[k ,lqygonf/ (uk;d -9? pm-124)/ ],}ta&;tom;ukd avhvmaomtcg
OD;pGmtm;jzifh at'D6&mpktwGif;u &ckdifjynfwGif a&;om;aeaom],}tu©&mta&;tom; 4rsKd;&Sdonfukd
awGU&onf/ ,if;4rsKd;rSm (1)a0omvDaMu;eDjym;wGifa&;xkd;xm;aomta&;tom;(2)a0omvDoif;uspf
awmifausmufpmwGifa&;xkd;xm;aomta&;tom;? (3)a0omvDacgif;avmif;pmwGif a&;xkdk;xm;aom
ta&;tom;ESifh (4)oHwGJc½kdif ivGrf;armfausmufpmwGif a&;xkd;xm;aom ta&;tom;[k (4)rsKd;uGJjym;
pGmawGU&onf/ (ukd;-3? Z,m;-22-23)/
þwGif xl;jcm;onfrSm ol&d,pNE´'*Fg;wGif],}tu©&mta&;tom;onf oHwGJc½kdifivGrf;armf
ausmufpmwGif a&;xkd;xm;aom ta&;tom;rS wyg;/ at'D6&mpktwGif; tjcm;rnfonfhausmufpm?
aMu;eDjym;pm? acgif;avmif;pmwGifrS rawGU&jcif;jzpfygonf/(Pemela Gutman)u oHwGJc½kdif ivGrf;armf
ausmufpmukdavhvmí ,if;ausmufpmygta&;tom;rsm;onfvnf;aumif;? ,if;ausmufpmyg ],}
tu©&mta&;tom;ESifh at'D 7&mpktpykdif;wGif a&;om;okH;pGJcJhaom ta&;tom;rsKd;jzpfaMumif; qkday
onf/(ukd;-9?pm-94-124)/ þtcsufukdvnf; txlowdjyK&ef vkdtyfayonf/
wzefa0omvD'kwd,rif;qufrS "r®0dZ,'*Fg;ESifhEIdif;,SOfavhavmjyefvQifvnf; tu©&mta&;
tom;tvGeu f mG [aejcif;aMumifh "r®0Zd ,rif;xufEpS t
f wefMum apmpD;pGmuyif a0omvDüeef;pHcahJ om
rif;jzpfonf[k cefYrSef;Ekdifayonf/ xkdYjyifol&d,pNE´'*Fg;yg ]&}tu©&mta&;tom;onf0d&pNE´'*Fg;yg
ta&;tom;ESifhwlnDrIaMumifhvnf;aumif;? OD;pHomatmif\azmfjycsuft& þ'*Fg;ukdoGef;vkkyfaom
ol&d,pNE´rif;onf ausmufpmvma0omvDyxrrif;qufESifh wacwfwnf;jzpfaeaomaMumifh
vnf;aumif;? (Pemela Gutman)azmfjycsuft& ol&, d pNE´'*Fg;ay:rS ],}tu©&mta&;tom;onf at'D
6&mpktqk;H ESihf at'D7&mpktpwGif tok;H jyKaomta&;tom;jzpfaejcif;aMumifv h nf;aumif; þ'*Fg;ay:&Sd
tu©&ma&;xkd;xm;ykHrSm "GwdpNE´ESif ,if;rwkdifrDrif;rsm;\ '*Fg;rsm;wGifa&;xkd;cJhaom pmvkH;rsm;avmuf
0kdifpufajyjypfnDvmrI r&Sdjcif;aMumifhvnf;aumif;? þol&d,pNE´'*Fg;ukd oGef;vkyfcJhaomol&d,pNE´rif;
onf "GwfpNE´ewf&GmpHcJhaom ESpfxufvnf;rapm? r[m0d&eef;wufaom ESpfxufvnf;aemufrusyJ?
a0omvDwGifeef;pHcJhaomrif;wpfyg;jzpfonf[k ,lq&ayawmhrnf/
(Pemela Gutman)url ol&d,pNE´'*Fg;ukd at'D625ESifh 650tMum;wGif oGef;vkyfonf[k cefYrSef;
ygonf/ (ukd;-9? pm-127)? okdYaomf ,if;umvonf r[m0d&rS tmeE´pNE´rif;qufrSm (D.C-Siacar)
tvkdt& ao0if&ifrif;ESifh "r®ol&rif;wkdY\eef;pHcsdefrsm;ESifhvnf;aumif;? (E.H-Johnston)\tvkdt&
"r®ol&ESifh 0ZD&owådrif;wkdY\eef;pHcsdefrsm;ESifhvnf;aumif; wkdufqkdifae½kHrQru ausmufpmvma0omvD
'kwd,rif;qufwGif rif;wpfyg;yg;ukdtrnfa&;rxkd;yJ csefxm;cJhonf rnfonfhoJvGefprS rawGU&aom
aMumifhvnf;aumif;/ þumvwGif ol&d,pNE´'*Fg;ukdoGef;vkyfzG,f&m taMumif;r&Sd[k ,lqygonf/
tu©&mta&;tom;t& r[m0d&tp&Sdaomrif;qufxuf a&S;uszG,fom&SdNyD; OD;pHomatmif\
cefYrSef;csuft& yxrrif;quftwGif;rS rif;jzpfEkdifaomaMumifh ol&d,pNE´'*Fg;oGef;vkyfcJhaomrif;onf
ausmufpmvmyxra0omvDrif;qufwGif trnfa&;rxkd;yJ csefxm;cJhaomrif;(3)yg;teufrS wpfyg;
tygt0ifjzpfonf[k rSwf,lEkdifygonf/
okdYaomfvnf; ausmufpm*gxm trSwf33t& "GwfpNE´rif;ewf&GmpHaomESpfüyif yla&yl&rS r[m
0d&onf a0omvDwGif xD;eef;pkd;pHonf/ okawoDrsm;uvnf; ausmufpmukd taxmuftxm;jyKí
r[m0d&onf a0omvDwiG f xD;eef;pk;d pHonf rlvpNE´rif;tquftEG,rf [kwb f J ppfyqJG ifEí
JT atmifjrif
ojzifh a0omvDwGif eef;pHoljzpfaMumif;qkdMuygonf/
okdYaomfr[m0d&\rlvûrdUawmfjzpfaom yla&yl&ESifhywfoufí t,ltquGJvGJvsuf&SdMuygonf/
E.H.Johnston uppfawGûrdUESihf ukw'D,Mum;&Sd yifv,furf;½k;d wef;rS ûrdUwpfûrdUjzpfNyD; ewfjrpfta&SUbuf
&ckdifykdifeuftwGif;&Sd b*Fvm;ESifh &ckdife,fpyfteD;rS]y½kr}a'ojzpfEkdifonfqkd\/ (Pemela Gutman)u
tqkdyg y½krrSm a&S;acwfu *päye'Dta&SUbufurf; 99ûrdUrS wpfûrdUjzpf[efwlaMumif;? &ckdiforkdif;rSwf
wrf;ukd ukd;um;íqkdygonf/(ukd;-9? pm-44)/
oluqufíyla&yl&onf b*Fvm;a'h&efS ,fajrbufreS wfjrpf0teD;&Sq d yd u
f rf;ûrdUwpfûrdY[k cef;rSe;f yg
onf/(ukd;-9?pm-171)/ OD;pHomatmifurl ausmufjzLc½kdif **Fg&GmrteD;wGif a0omvDESifh acwfNydKif
ûrdUwpfûrdU&SdcJhonf/ þûrdUonfyif yla&yl&ûrdUavm okdYr[kwf ½kd;rwpfzufu ysLvlrsKd;wkdY\ûrdYawmf qkd
onfukdrodEkdifay/(ukd;-2/ pm-212)[kqkdygonf/
þokdYqkdvQif yla&yl&rS r[m0d&ukdppf½IH;olonf rnfolayenf;/
tmeE´pNE´ausmufpmt&qkdvQif "GwfpNE´rif;onf a0omvDwGif 3ESpfpkd;pHNyD;aemuf ewf&GmpHaom
ESpfwGifyif r[m0d&onf a0omvDxD;eef;ukdpkd;pHcJhay&m r[m0d&xHwGif ppf½IH;cJholrSm "GwfpNE´yifjzpf
aMumif; rSwf,lp&mjzpfaeygonf/ okdYaomfpma&;oltxufwGif wifjycJhonfhtwkdif;-
(1) ol&d,pNE´'*Fg;yg vufa&;vufom;ynmt& ol&d,pNE´rif;onf ausmufpmvmyxr
a0omvDrif;rsm;\acwfwGif ay:aygufcJhaomrif;jzpfaejcif;/
(2) ol&d,pNE´'*Fg;onf ausmufpmvm"r®0dZ,? "r®pNE´rif;wkdY\ '*Fg;rsm;xufa&S;usí
,if;rif;rsm;yg0ifaoma0omvD'kwd,rif;qufrS r[m0d&xuf a&S;usaomrif;
jzpfaejcif;/
(3) ol&d,pNE´'*Fg;ygtu©&mta&;tom;rsm;onf ausmufpmvma0omvDyxrrif;qufrS
rif;rsm;\'*Fg;rsm;wGifygaom tu©&mta&;tom;rsm;teuf "GwfpNE´'*Fg;xuf
aemufus[ef&Sdjcif;/
(4) ol&d,pjE´'*Fg;yg tu©&m(txl;ojzifh ],}tu©&m)ta&;tom;rSm vufa&;vufom;
ynmt& at'D6&mpktukef at'D7&mpktpwGif a&;xkd;aom '*Fg;jzpfaejcif;/
(5) ol&d,pjE´'*Fg;yg tu©&mta&;tom;onf &mZ0ifvmpjE´rif;quf\ acwfxufykdí
apmpD;pGmuyif &ckid jf ynfwiG f ok;H pGcJ ahJ om tu©&mta&;tom;jzpfjcif;aMumifh ol&, d pjE´
'*Fg;ukdoGef;vkyf cJhaom ol&d,pjE´rif;onf &mZ0ifvmol&d,pjE´rif; r[kwfaMumif;
ay:vGifaejcif;/
ponfYtaMumif;rsm;aMumifh þ'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhaom ol&d,pjE´rif;onf "GwfpjE´rif;ewf&GmpHí
r[m0d&rif;eef;wufaom at'D600jynfESpfwGifyif a0omvDüpkd;pHcJhaom rif;wpfyg;jzpfaeayonf/
þokdYqkdvQif "GwfpjE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf at'D 600wGifyif a0omvDüeef;pHaomrif;rSm ol&d,
pjE´rif;ESihf r[m0d&rif;wkYd jzpfaeay&m ol&, d pjE´rif;ukd ausmufpma&;xk;d &mwGif tb,faMumifh csefvyS f
xm;cJhygoenf;/
taMumif;aMumif;ukd axmufpmvkdufvQif "GwdpjE´rif;onf at'D 597wGif a0omvDüxD;eef;pkd;pH
onf/ ,if;rif;onf at'D 600jynfhwGif ewf&GmpHonf/ "GwdpjE´rif;ewf&GmpHaomtcg ol&d,pjE´rif;
eef;wufonf/ þrif;onf &mZbdaour*Fvmusif;yNyD;onfESifh ol&d,pjE´'*Fg;oGef;vkyfawmfrlonf/
rMumrDtcsdeftwGif;üyif yla&yl&rS r[m0d&onf a0omvDukdppfjyKvmonf/ ppfyGJwGif ol&d,pjE´rif;
ppf½;HI í a0omvDx;D eef;ukd r[m0d&pk;d pHonf/ þokYd jzifh "Gwpf jE´rif;ewf&mG pHaomESp?f ol&, d pjE´x;D eef;
qufcHí '*Fg;oGef;vkyfvmonfhESpf? r[m0d&rif;a0omvDukdeef;wufaomESpfrSm wpfESpfwnf;twGif;ü
jzpfayonf/ xkdYaMumifh '*Fg;oGef;vkyfcJhaomfv nf; eef;pHumvrSm tvGefwkdawmif;vSaomaMumifh
ol&d,pjE´\trnfukd ausmufpma&;xkd;&mwGif xnfhoGif;jcif;rjyKyJ csefvSyfxm;cJhjcif;jzpfayrnf/
xkdYaMumifhr[m0d&onf a0omvDukdppfyGJqifETJpOfu r[m0d&xHppf½IH;olrSm ausmufpmwGifyg&Sd
aom "Gwpf jE´rif;r[kwyf J at'D600ckEpS üf yif eef;wufí acwårQeef;pHc&hJ NyD; xD;eef;ukpd eG Yf vw T cf &hJ aom
ol&d,pjE´'*Fg;ukdoGef;vkyfcJhonf ol&d,pjE´rif;yifjzpfzG,f&SdaMumif; wifjytyfygonf/

ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;

(1) &ckdif'*Fg; OD;pHomatmif


(2) tmeE´pjE´ OD;pHomatmif
(3) at'D6&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m OD;pHomatmif
(4) &ckdifa&SUa[mif;ûrdUawmfrsm; xGef;a&Tckdif
(5) &cdkif&mZ0iforkdif;ESifhokawoDwkdY\tawG;tjrif OD;atmifomOD;
(6) Some Sans Krit Inscrip Tions of Arakan E.H-Johnston
(7) Inscriptions of Chan Dras of Arakan D.C-Sircar
(8) A Brief Note on The Old Capital of Arakan U San Shwe Bu
(9) Ancient Arakan Pamela Gutman
a0omvDacwf ol&d,pjE´rif;ESpfyg;
&ckdiftmeE´pjE´ausmufpma&? at'D-8&mpktapmykdif;umvu &D;xkd;ca&twGufeefY? a'edtxd
vufqifhurf;yem,laqmifcuwfaw &ckdif&mZ0ifusrf;wdxJrSm? ½SdtusqkH;&mZ0ifrSwfwrf;jzpfygzkdY/
*EÅ0if&ckdifpum;tjyif? vuFmwdeefY&D;xm;ca&? t*kvuf[d&ckdif&mZ0ifwdpGm? t*ktcg&SmvkdYzGDvkdY
r&EkdifAsmjzpfaw rlv&ckdif&mZ0ifwdukd rSD;yem&D;om;rSwfwrf;wifcpGm jzpfuwfawtjyif? tenf;qkH;
bpD-3000ausmaf vmufu pwifyem? at'D-1800avmuftxd &ckid &f mZ0ifudk rSww f rf;wifcpGmjzpfaw
twGuef efY? bDp-D 7&mpku? at'D-729xd &ckid &f mZ0ifudk tusOf;avmufacs&D;xk;d ca& tmeE´pjE´ausmuf
pmeefY ESKdif;pmau? ykdvkdYjynfhpkHa&/ ,if;ykdifrSwfcsufcsEdkifyga&/ a,auav;? t*kvuf[d&mZ0ifwdukd
jyKpkcwwfaw&mZ0ifq&mwdpGm? rl&if;taeeefY &mZ0ifwpfapmifxJukdrSDjirf;cuwfpGm r[kwfawtjyif?
,if;&mZ0ifq&mwd rSDjirf;ca& &mZ0ifwdxJrSm tmeE´pjE´ausmufpmrygqkdpGmawmh'g oDcsma&udpöyg/
rif;t&DtwGuf? rif;emar? eef;wufawckESpf? eef;pHESpfaygif;½kdUukdaz:jypGmrSm? &mZ0ifwdrwluGJjym;edef
uwfawtjyif? bDpD-7&mpku edefyem at'D 729txd &mZ0ifukdaz:jypGmrSm &mZ0ifusrf;tm;vkH;½kdUa&
tmeE´pjE´ausmufpmeefY vkH;0uGJjym;edefa&tcsufu oufoDyifr[kwfygvm;/
,if;ykid u
f jJG ym;ederf uwfpmG xJu a0omvDacwfeefYywfoufvYdk ajym&zkYd / ,if;ykid v f Ydk qadk u? ausmuf
pmrSmyga& pjE´rif;trsm;pk½Udk emarwdudk cyfEydS x f m;a& '*Fg;wduw dk &dG a&twGuef efY? ausmufpmvmpjE´rif;
qufpmG aoma0omvDrmS trSeef ef;pHcuwfawqkpd mG ukd uReaf wmf½Udk vufc, H MHk unf&ygzkYd/ ,if;ykid yf g Asm,f/
&mZ0ifvmpjE´rif;qufu rif;wcsKUd '*Fg;ukw d &dG jyefa&twGu/f &mZ0ifxu J pjE´rif;wdvaJ omh a0omvDrmS
trSefeef;pHcuwfawvkdY ,lq&yga&/
okawoDwdtqkdt&? ausmufpmvm]'GifpjE´}uedefyem]"GwdpjE´}txd rif;wdukd at'D370u 600
txd eef;pHca& a0omvdyxrrif;quf?]r[m0D&} uedefyem]tmeE´pjE´}txd rif;wdukd at'D 600u
729txdeef;pHca& a0omvD 'kw, d rif;qufvYdk owfrw S uf wfyga&/ ausmufpmyxrrif;quftqk;H rSm
rif;(16)yg;vkdYjyqkdxm;auav? &DwGufMunfha&tcgrif;(13)yg;&mwGd&yga&/ ,if;twGufeefYtaMumif;
trsKd;rsKds;aMumifh ausmufpmrSm r&D;xkd;yJeefY? csefxm;ca&rif;(3)yg;[kdedefpGmukd wGd&yga&/
ausmufpmvm yxrrif;qufu? rif;wdeefY? eef;pHEpS ?f ouú&mZf½Udk ukad z:jyygar(uk;d -1/pm-159)/
(1) 'GifpjE´ (at'D370-425) (2) &mZpjE´ (at'D425-445)
(3) umvpjE´ ( / 445-454) (4) a'0pjE´ ( / 454-476)
(5) ,VpjE´ ( / 476-483) (6) pjE´AE¨K ( / 483-489)
(7) blrpd jE´ ( / 489-496) (8) blwpd jE´ ( / 496-520)
(9) eDwdpjE´ ( / 520-575) (10) 0D&pjE´ ( / 575-578)
(11) NyDwdpjE´ ( / 578-590) (12) jyxGDpjE´ ( / 590-597)
(13) "GwdpjE´ ( / 597-600)
ausmufpm'kw, d rif;qufrmS rif;(9)yg;yg0ifNyD;au? rif;rif;½kUd ? eef;pHEpS ?f ouú&mZf½Udk au az:jyyg
ar(ukd;-1/ pm-171)/
(1) r[m0D& (at'D 600-612) (2) 0&,Zyf (at'D 612-624)
(3) ao0d&mZf ( / 624-636) (4) "r®ol& ( / 636-649)
(5) 0Z&owåd ( / 649-665) (6) "r®0dZ, ( / 665-701)
(7) e0&jE´0dZ, ( / 701-704) (8) "r®pjE´ ( / 704-720)
(9) tmeE´pjE´ ( / 720-729)
&ckid &f mZ0ifwrd mS awmhcg a0omvDacwfrmS pjE´rif;(9)yg;pk;d pHca&vkYd az:jyuwfyga&/ OD;pHomatmif
u]]&ckid &f mZ0ifrmS pjE´rif;qufudk at'D 8&mpkuedeyf em 10&mpkxpd ;dk pHca&vkq d akd &/ rif;(9)yg;[dNyD;au?
aemufqkH;rif;pGm rlvpjE´rif;jzpfaw/ ,if;rif;qufpGm at'D-957avmufrSmysufawvkdY(ukd;-2/ pm-
7)&D;cyga&/ OD;pHa&Tbu k ? r[mwkid ;f pjE´rif;eef;wufca&ESpu f dk at'D-788vkYd azmfjyyem? plvpjE´ewf&mG
pHa& ouú&mZfukd at'D-957vkdY (ukd;-6/ pm-5^6)&D;yga&/ &mZ0ifvmpjE´rif;½kdU eef;pHouú&mZfwdukd
azmfjyygar/
(1) r[mwkdif;pjE´ (at'D 788-810) (2) ol&d,pjE´ (at'D-810-830)
(3) armvpjE´ ( / 830-849) (4) aygvpjE´ ( / 849-875)
(5) umvpjE´ ( / 875-884) (6) xlvpjE´ (/ 884-903)
(7) oD&dpjE´ ( / 903-935) (8) odCHpjE´ (/ 935-951)
(9) plvpjE´ ( / 951-957)
OD;pHomatmifu ]]a'&mZ0ifvmrif;wdpGm a0omvDrSm aeSmif;acwfrSmrS &mpkd;pHca&rif;wdjzpfygzkdY/
'*Fg;wdu? a'rif;wdrwkid ;f cifuyif a0omvDrmS pjE´rif;quf,cdS zl;a&qkpd mG az:jyedeu f wfaw}}vkYd (uk;d -
2/ pm-7) &D;xm;a&/ q&mBuD;OD;pHomatmif t&D;tom;t&qkad u? &mZ0ifxu J pjE´rif;qufpmG ? tmeE´
pjE´aemufrS a0omvDrSmpkd;pHca&rif;qufjzpfawvkdY oabmaygufyga&/ ,if;ykdifvkdYqkdau &mZ0ifvm
a0omvDpjE´rif;qufeef;pHumvukd txufrSmwifjya&twkdif; at'D 8&mpku? 10&mpkxdpkd;pHca&vkdY
jyxm;a& &ckdif&mZ0ifpGmtrSefjzpfygzkdY/
E.H. Johnston uausmufpmvm]'Gif} qkdpum;vDoHeefY? &mZ0ifvm]wkdif;}qkda&pum;vDoH ½kdUpGmwl
uwfaw/ bmomaA't&vkYdqadk &/ ,if;ykid af jymyem ausmufpmeefY? &mZ0if½Udk rSmyguwfaw pjE´rif;quf
½kdUukd qufpyfa&mxGD;zkdYBudK;pm;zl;a&/ ]&mZ0ifvm pjE´rif;qufpGm ausmufpmvmpjE´rif;qufukdrSef;q
ûyjyifazmfjyxm;pGmjzpfawvkdY (ukd;-7/pm-357^85)qkda&/ ,if;t,ltqeefYwqufwnf;wlnDa&
q&mBuD; OD;atmifomOD;tqkdu]&mZ0ifrSm rif;(9)qufqkda&pum;pGm? bkef;wefckd;BuD;NyD;au xif&Sm;
ausmfMum;a&rif;(9)qufukdqkdvkdjcif;jzpfawmvkdY? &D;om;jcif;yifjzpfyga&/
E.H. Johnston eefYOD;atmifomOD;½kdUawG;qcsufwdukd tNcD;ysm;wcsKdUuausmufpmeefY&mZ0ifrSm
]umvpjE´}vkYd emarwlyga&? ,if;ykid v f Ydkqydk em? ausmufpmuoD&"d r®0Zd ,rif;pGm? &mZ0ifxu J oD&pd jE´rif;
jzpfawvkdY (ukd;-4?pm-192)&D;vlu&D;? tmeE´pjE´rif;ukdyif? &mZ0ifrSmyg[da&]xlvpjE´}rif;jzpfawvkdY
(uk;d -5?pm-126) &Dvu l &D;eefY? u½kud wf xku d wf &d ;D vmuwfpmG wG&d yga&/ ,if;ykid ef efYyif ]r[mwkid ;f pjE´
rif;pGm 'GifpjE´jzpfaw}vkdY &D;yem? &mZ0ifrSmyga&pjE´rif;qufeef;wufouú&mZfwdukd ausmufpmeefY
ñSdyem
(1) r[mwkdif;pjE´ (at'D-327-384) (2) ol&d,pjE´ (at'D-384-433)
(3) azmvpjE´ ( / 433-481) (4) aygvpjE´ ( / 481-525)
(5) umvpjE ( / 525-576) (6) wlvpjE´ ( / 576-595)
(7) oD&dpjE´ ( / 595-667) (8) odCHpjE´ ( / 667-733)
(9) plvpjE´ ( / 733-769)

,if;ykdifysifyem&D;uwfyga& (ukd;-4/ pm-191)att,ltqpGm? OD;pHa&Tbk½kdU? OD;pHomatmif½kdU


a&;om;xm;csufwdeefYrukdufyg/
uRefawmfa&? ausmufpm? BuD;eDjym;pm? '*Fg;pmeefY&mZ0if½kdUukd ñSDyem? &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm
ausmufpmvmpjE´rif;qufukd rSef;qûyjyifxm;pGmr[kwfaMumif;? bkef;wefckd;BuD;rm;a&rif;(9)yg;ukdqkdvkd
pGmr[kwfaMumif;? r[mwkdif;pjE´rif;pGm teE´pjE´ewf&GmpHNyD;rS&m? a0omvDrSmeef;pHca7rif;qufjzpfaw
taMumif;ukd? 1986-o[m,r*¾Zif;(1)rSm ]'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm}aqmif;yg;? 1994-&ckdif
r*¾Zif;(16)rSm ]r[m0D&ukd ppf½IH;ol}aqmif;yg;? 1998-&ckdif½kd;rr*¾Zif;(2)rSm ]a0omvDacwftjrifopf}
aqmif;yg;
½kYd rmS tus,f&;D om;cygAsm,f/ ,if;aqmif;yg;wduadk vhvmNyD;? ataqmif;yg;ukd zwfau uRefawmf
qkdvkdpGm? uRefawmfht,ltqukd&Sif;&Sif;vif;vif;odEkdifygzkdY/
a,au? t*ka0omvDacwfo&l , d pjE´rif;(2)yg;ukd wifjypGmrSm av;? ausmufpmvmpjE´rif;qufpmG ?
&mZ0ifvmpjE´rif;qufeefYZmwpfckav rywfoufqkdZGmukd wpdaoQwifjyzkdYvkdtyfeDefyga&/
ausmufpmeefY&mZ0ifrSm]umvpjE´} emrnfygpGmudpöjzpfyga&/ ausmufpmrSm ]umvpjE´} qkdpGm
oD o D c smcsmjywf j ywf o m;om;zwf v k d Y &pG m um;r[k w f y g/ E.H. Johnstonu,i;f pum;vk H ;
pGm]bmv}rjzpfEidk ?f ]umv}eefY]&mv}wckcjk zpfEidk af &qkyd em ]umv}vkYd &D;xm;cpGm&mjzpfyga&/ OD;pHomatmif
u]](um)v}}vkYdroDcsma& t"dygÜ ,feefY&;D xm;cyga&/ (uk;d -1/pm-80)P.Gutmanu,if;pum;vk;H ukd ]bmv}
vkdY ,lqyem,if;rif;emarukd [Ba]La Candna'vkdY (ukd;-8/ pm-55)&D;yga&/
NyD;au? &mZ0ifrSmoD&dpjE´rif;a&? oHCawmf(2000)yifhzdwfNyD;au ax&0g'yd#uwfawmfeefYtX
uxmusrf;wdukd o*Fg,emwifa&vkdYarmfuGef;vuFmrSm wGd&yga&/ ausmufpmrSm oD&d"r®0dZ,rif;
taMumif;azmfjy&mrSm ]&wemokH;yg;ukdtpOfatmufrdjcif;ukokdvfeefY,SOfaomaMumifh}vkdY ,i;fykdif&mwGd
&yga&/ ]o*Fg,e}]oF*w d }D ]oHCor*¾}qkad & oHCmawmf½Udk pkpnf;rIeefY? o*Fg,emeefYywfoufaw pum;
vkH;t&dyfta&mifaoQyifrwGd&yg/ oD&d"r®0dZ,ri;f&mtrSefo*Fg,emwifczkdY/ ,if;ykdifqkdau? tmeE´pjE´
rif;pGm? ausmufpmrSm o*Fg,emeefYywfoufvkdY xnfhoGif;&D;xkd;cygzkdY/ a,ZkeefYoD&dpjE´mrif;eefY oD&d
"r®0dZ,rif;½kdU twlwljzpfawvkdYqkdpGm rrSefEkdifyg/
ausmufpmrSm tmeE´pjE´rif;pGm Ak'¨omoemawmfukd txl;,kHMunfukd;uG,fa&OyoumwpfOD;yg/
yD;urf;vSL'gef;rIrSmav? urf;ukefatmifvSLyga&/ vlrsKd;? bmomr½GD;? ulnDaxmufyHha& rif;aumif;
rif;jrwfyg/ CdvarC(oD[kdVf)jynfu ax&0g'&[ef;wdtwGuf vufaqmifypönf;wdyD;ykdYvSL'gef;cyg
od,ifh/ &mZ0ifuxlvpjE´rif;usa&cg? aomufpm;rl;,pfNyD;au? obif? *Dw? aysmfyGJ&TifyGJwdeefY&m
tcsdeuf ek ef ed pf mG wG&d a&/ ,if;xlvpjE´udk tmeE´pjE´qv dk Ydk Zmykid jf zpfEidk yf gzkYd v/J ,i;fyidk ;f As,f/ ausmufpm
u umvpjE´qkda& rif;aumif;rif;jrwfyg&m/ &mZ0ifxJu umvpjE´rif;u? xlvpjE´rif;ykdifygAs,f/
aMumufaumif;xref;rif;&mjzpfeed yf ga&/ a'csifw h t d jyif &mZ0ifrmS eef;pHEpS rf sm;a&?]ol&, d pjE´}]armvpjE´}
]aygvpjE´}rif;½kUd ukd ausmufpm&D;xk;d pGmrSm csex f m;cyem? eef;pHEpS ef nf;a&]0D&pjE´}]NyDwpd jE´}½kUd ukd xnfo h iG ;f
rzkdYum;rwefyg/ ,if;--umvpjE´? xlvpjE´rif;½kdYukdum;? bkef;wefckd;BuD;rm;NyD;? xif&Sm;ausmfMum;a&
rif;wdvkdYZmykdifowfrSwfEkdifygzkdYav;/ ,if;twGufeefY &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm ausmufpmxJu
rif;qufukd wenf;enf;ukd,fpm;ûyaz:jypGmr[kwfvkdY,lqyga&/
OD;pHomatmifu]]a' a0omvDyxrrif;quf (at'D-370-600)rSmyga7? rif;wdoGef;vkyfcuwf
aw '*Fg;wdukdwGdxm;&ygAsm,f/ a,NyD;em? vuf&D;vufom;ynmt& ,if;acwfrSmyifoGef;vkyfaw
,ykdifvkdYrSwf,lEkdifa&]ol&d,pjE´}'*Fg;wpfjym;ukdavhwGdxm;&yga&/ ol&d,pjE´emazeefYrif;pGm tmeE´pjE´
ausmufpmrSrygyg/ þwG, d cdS sufudk &Si;f vif;zkYd vedk ed yf god,if/h &ckid &f mZ0ifrmS awmhcg ol&, d pjE´rif;xuf
aemufusa&]odCHpjE´rif;} '*Fg;eefY? ausmufpmvm 'kwd,rif;qufu]"r®pjE´rif;}'*Fg;½kdUukd ESKdif;,SOf
avhvmzkdYvkdtyfvmygAsm,f/
"r®pjE´rif;pGm? at'D 704rSmeef;pHyga&/ "r®pjE´'*Fg;ukad vhaomh ,if;ouú&mZfrmS yif oGe;f vkyv f ad r®
vkdY ,lq&ygzkdY/ odCHpjE´rif;'*Fg;rSmawmhcg]oD&dodCH*@pjE´}qkdpGmukd ZmeSpfaMumif;eefY&D;xkd;xm;yga&/
&D;xkd;xm;a&tu©&mt&D;tom;uawmh&SdNyD; b*FvDtu©&myg/ '*Fg;pmtwkdif; azmfjy&au jzpfyga&/
a'tu©&m t&D;tom;rSm tmeE´pjE´ausmufpm&D;xk;d NyD;a&aemuf? at'D10&mpkrmS &D;xk;d ca&? ausmufpm
wkdifajrmufzufrsufESmu &SdNyD; b*FvDtu©&mjzpfaMumif;? ,if;ajrmufzufrsufESmrSmyga& ]oD&dodCHywd
ol&pjE´}rif;&D;xkd;oGef;vkyfca& '*Fg;jzpfEkdifaMumif; P. Gutmanu(ukd;-8/pm-125)ajymzl;yga&/
OD;pHomatmif uavaomh ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmrSm &ckdif&mZ0ifxJu rif;wcsKdUemarwdud
wG&d aMumif;? odCpH jE´rif;emaryg0ifaMumif;ukd (uk;d -2/pm-9)ajympGmeefYwu dk q
f idk f Munhaf &cg? a''*Fg;pGm
&mZ0ifvmodCpH jErif;oGe;f ca&'*Fg;jzpfawqkpd mG ay:vGiv f myga&/ wygxJajym &zkYdqadk u ausmufpmwkid f
ajrmufzufrsufESmu&SdNyD; b*FvDtu©&meefY&D;xkd;ca& pjE´rif;qufpGm? tmeE´ pjE´aemufa0omvDrSm
eef;pHca&rif;qufjzpfawqkdpGmtjyif/ &mZ0ifvmpjE´rif;qufpGm ,if;ausmufpm wkdifajrmufzuf
rsufESmu rif;qufukdaz:jyjcif;jzpfawqkdpGm ay:vGifvma&ykdifwGd&yga&/
txufrSmaz:jya&wcsKdUq&mwdt,ltqtwkdif; odCHpjE´rif;eef;pHouú&mZfukd at'D 667-733
qkdau? ausmufpmvm "r®pjE´rif;eef;pHumv(at'D-704-720)eefYwkdufqkdifedefyga&/ '*Fg;rSm&D;xkd;a&
tu©&mu at'D10&mpkw;dk tu©&mjzpfawtwGu?f a''*Fg;oGe;f vkyaf w odCpH jE´rif;eef;pHumvukd (at'D
935-951)vkYd az:jya&? &mZ0if&mtrSejf zpfawvkYd wGuq f vkYd &yga&/ tu©&mt&D;tom;ajymif;vJvmrI
t&av;aom "r®pjE´'*Fg;xufaemufuspGmukd wGd&yga&/
"r®pjE´'*Fg;pmt&D;tom;uk?d ,if;'*Fg;oGe;f NyD;aemuf 25ESpt f MumrSm &D;xk;kd ca& tmeE´pjE´ausmuf
pm t&D;tom;eefYEIdif;,SOfvkdYMunhfyga&/ ausmufpmrsm tu©&mwdu rMumcifurS? emvE´ma&mufvm
a& tu©&mt&D;tom;jzpfNyD;au? "r®pjE´'*Fg;pmt&D;tom;u? emvE´mut&D;tom;ra&mufocd if &D;edef
a& t&D;tom;jzpfyga&/
'*Fg;rsm;yga&t&D;tom;eefY? ausmufpmrSmyga& t&D;tom;½kdU/ vkH;0eD;yg;uGJjym;yga&/ "r®pjE ´
qkad & emaruk'd *Fg;rSmvkYd &D;xk;d xm;NyD;au? ausmufpmrSmuvkYd (uk;d -1/pm-83)wG&J yga&/ '*Fg;u t&D;
tom;pGm at'D 6&mpkt&D;tom;u ododomomajymif;vJvmrIr,SdodqkdpGm wGd&yga&/ ausmufpmyg
t&D;tom;xuf ykdvkdY&Sdusyga&/
ol&,d pjE´'*Fg;rSm,if;ykid v
f Ydk&;D xk;d xm;yga&/ at'*Fg;rSmyga& tu©&mt&D;tom;ukd wpdaoQavmuf
qef;ppfMunhyf gar/ ]]ol}}qkad & t&D;tom;u wpdaoQyeG ;f yJeh yD gAsm,f/ a,'gav; at'D6&mpk aESmif;ykid ;f
umvu &D;xkd;ca& ausmufjzLûrdUuausmufpm(ukd;-3? Z,m;24ukd½I)rSmyga& t&D;tom;eefY wwlwl
ygAsm,f/ ]]&d}}rSm ]&}ukd&D;pGmrSm at'D 575uoGef;vkyfca& 0D&pjE´'*Fg;u t&D;tom;twkdif;yg/
vkH;BuD;wifpGm b,fzufwkdYarmufcsvkdY&D;pGmrSm at'D6&mpktwGif;u wjcm;t&D;tom;wdeefYpmau
wpdaoQwkv d m;NyD;au 0vk;H ykid jf zpfvmpGmwG&d yga&/ ],}t&D;tom;ukad vhvma&'g at'D 6&mpktwGi;f u
&ckdifjynfrSm ],}&D;a&enf;(4)rsKd;wGd&yga&/ ,if;(4)rsKd;qkdau(1) a0omvDBuD;eDjym;pmrSmyga&t&D;
tom;?(2)a0omvDoif;uspfawmfawmifausmufpmut&D;F tom;½kUd jzpfyga&/ ,if;t&D;tom;½kUd ukd tpOf
twkdif;wifjy&au (1)(2)(3) (4)½kdYjzpfyga&/xl;jcm;pGmu at'*Fg;rSm&D;xkd;xm;a&],} tu©&mt&D;
tom;ukd at'*Fg;eefYoHwGJivkH;armfausmufpm½kdUrSm&mwGdedef&jcif;yg/ wjcm;Zmausmufpm? MuD;jym;pm?
'*Fg;pm½kdUrSmav;rwGd&yg/ ivkH;armfausmufpmpGm at'D 6&mpktqkH;? &-&mpktprSm &D;xkd;pGmyg(ukd;-8/
pm-94)/ ]pjE´}ukd&D;pGmuawmhcg at'D-6&mpktwGif;u wjcm;t&D;tom;wdtwkdif;yg,m/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqMunhfzkdY/ ,if;ykdifvkdYqkdau? ol&d,pjE´'*Fg;rSmyga&]&}tu©&mt&D;
tom;a&? 0D&pjE´'*Fg;rSmyga& t&D;tom;eefYwlnDa&tcsuf?],}tu©&mt&D;tom;pGm oHwGJivkH;armf
ausmufpmu t&D;tom;eefYwlnDa&tcsuf? at'*Fg;ukd at'D-6&mpktwGif;u oGef;vkyfcpGmvkdY rSef;q
Ekdifa&tcsuf? '*Fg;utu©&mt&D;tom;ykHpHu]"GwdpjE´}eefY,if;rif;rwkdifcif rif;wdoGef;ca& tcsufwd
aMumif ah t'*Fg;uko d eG ;f vkycf sed pf mG ]"Gwpd jE´rif;} eef;wufaw at'D 597xufavhrapm r[m0D& eef;wuf
awat'D600xufav;aemufrusbJ pkd;pHca&rif;jzpfawvkdY,lqp&mjzpfvmyga&/
a,'gav;? ausmufpmt& at'D 597uedefyem 600xdeef;pHcpGmu "GwdpjE´rif;jzpfNyD;au? at'D
600u 612 xdp;dk pHcpGmu r[m0D&jzpfeed yf ga&/ taMumif;tcsufwu d dk axmufau at'*Fg;uko d eG ;f vkyf
ca& ol&d,pjE´rif;pGm? eef;pHumvtvGefwkdawmif;a&twGuf/ ausmufpm&D;xkd;pGmrSm csefxm;ca&
rif; (3)yg;xJu wpfyg;jzpfawqkpd mG odEidk yf gAsm,f/ P. Gutman u ]]atol&, d pjE´'*Fg;uko d eG ;f ca&rif;pGm?
a0omvDrSmpjE´rif;wdusqkH;yem EkdifiHwGif;tajctae½IyfxGD;a&tcsdefrSm pkd;pHca&rif;jzpfaw (ukd;-8/
pm-124)vkdY qkdpGm? uRefawmfh,lqcsufeefYwkdufqkdifedefyga&/
,if;twGuef efY atol&, d pjE´'*Fg;eefYywfoufyem]]at'D 597rSm a0omvDrmS "Gwpd jE´rif;eef;wuf
yga&/ at'D 600ckEpS rf mS "Gwpd jE´rif;ewf½mG pHyga&/ ,if;tcg]]ol&, d pjE´}}eef;wufyga&/ atrif;eef;pHa&
tcsderf mS yif at'D 600ckEpS x f rJ mS yif yla&yl&u r[m0D&pGm a0omvDudk ppfyq JG ifEyJT ga&/ atol&, d pjE´
rif;a&? eef;wufaweefYcsufcsif; qkad &ykid 'f *Fg;oGe;f vkycf yga&/ r[m0D&pGmppfyu JG adk tmifEidk Nf yD;? a0omvD
xD;eef;ukd odrf;ykdufyga&/ at'*Fg;oGef;vkyfca& ol&d,pjE´rif;pGm a0omvDrSmeef;pHcauav? eef;pH
umvtvGefwkdawmif;vSa&twGufeefY? ausmufpm&D;xkd;pGmrSm csefxm;ca&rif;wpfyg;jzpfawvkdY wGdjrif
vm&yga&/
,if;twGufeefYatol&d,pjE´'*Fg;oGef;vkyfca& ol&d,pjE´rif;pGm at'D600ckESpftwGif;rSm
a0omvDrSm tcsdefumvtenf;aoQ&meef;pHca&rif;jzpfawvkdY ,lq&yga&/
atol&d,pjE´'*Fg;eefYywfoufNyD;au wifjyp&mtaMumif;(2)csuf,Sdedefygod,ifh/ atol&d,pjE´
'*Fg;oGef;vkyfawtcsdefukd P. Gutman uat'D625 eefY 650twGif;rSmvkdY (ukd;-8/pm-127)qkdyga&/
a,'gav? ,if;tcsdefpGm ausmufpmvma0omvDrif;qufu ]]ao0&ifrif;}}eefY]]"r®ol&}}rif;½kdUeef;pHcsdef
jzpfeed pf mG wG&d yga&/ 'gaMumifh at'*Fg;ukd P. Gutman ajyma&ykid f at'D 625eefY 650Mum;umvrSm&moGe;f c
pGmtrSefqkdau? ausmufpmvmrif;½kdUeef;wufawckESpfwdukd? 25ESpfu ESpf50xdaemufwkdYqkwf&zkdYykdifjzpf
edefyga&/D.C SarcarowfrSwfawouú&mpfwdukdum;jyKjyifzkdY? ckdifrma&taxmuftxm;r,Sdyg/ a,ZkeefY
at'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd P. Gutman cefYrSef;pGmvGJrSm;vDygzkdY/
trSef&mat'*Fg;ukd at'D 625-eefY 650Mum;umvrSm&moGef;vkyfcpGmtrSefqkdau? at'*Fg;rSm
&D;xma&],}tu©&mt&D;tomukd oHwGJivkH;armfausmufpmrSm&mwGd&yem? &ckdifjynfajrmufykdif;u? Zmpm
wpfcrk mS av; rwG&d a&twGuf at],}tu©&mt&D;tom;ukd &ckid jf ynfawmifyidk ;f t&D;tom;vkYd ,q l vku d f
au? atol&d,pjE´rif;pGm at'D 625eefY 650Mum;umvrSm oHwGJrSmpkd;pHzl;ca&taxmuftxm;um;
r,Sdyg/ ,if;ZkeefYat'*Fg;rSmyga& ],}tu©&mt&D;tom;pGm oHwGJivkH;armfausmufpmyg],}t&D;tom;
eefYwkdufqkdifrIjzpf&ygzkdY/
&ckdif&mZ0ifrSm r[mwkdif;pjE´rif;pGm at'D788eef;pHyga&/ ol&d,pjE´rif;udk r[mwkdif;pjE´rif;rSm
om;awmfjzpfaw/ at'D 810u 830xdeef;pHca&vkdYqkdyga&/ atrif;pGmtrSef&m '*Fg;oGef;vkyfczkdY?
,if;ykdifvkdYqkdau? at'D 6&mpkokH;tu©&mwdukd okH;pGJczkdYtaMum;if;um;r,Sdyg/ &SdNyD;t*FvDtu©&mwdukd
&mokH;pGJcvDzkdYtaMumif;&m,Sdyga&/
,if;twGu?f tm;vk;H ukûd cHyemok;H oyfNyD;au? a0omvDrmS at'D 370u 600xdyxrpjE´rif;quf?
at'D600u 729xd 'kw, d rif;qufeefY? at'D 788u 957xd wwd,pjE´rif;qufqydk em? rif;(3)quf
,SdcpGmrSm? t*k'*Fg;wGdxm;&a&? at'D 600twGif;rSmpkd;pHca& ol&d,pjE ´rif;wpfyg;eefY? at'D 810u
830xdpkd;pHca& ol&d,pjE´rif;wpfyg;vkdY? a0omvDacwfrSm ]ol&d,pjE´} bGJUukdcH,lca&rif;(2)yg;wGd&yg
aMumif; wifjyvkdufyga&/

ukd;um;a&pmtkyfpmwrf;
(1) OD;pHomatmif tmeE´pjE´(½Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
(2) / &ckdif'*Fg;rsm;
(3) / at'Dajcmuf&mpkESifhrwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(4) xGef;a&Tckdif &cdkifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
(5) atmifvSodef; a0omvDacwfpdppfcsuf? &ckdifr*¾Zif;(17)
(6) San Shwe Bu A Briefrlate On the Old Capitals of Arakan (Golden Tid-bid of Arakan-1964)
(7) E.H Johnston Some Sanskrit Insuiptians of Arakan
(8) P. Gutman Ancient Arakan

yOö NrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpf


&ckdif&mZ0ifESifhywfoufí a&;om;xm;aom &mZ0if(48)apmif&Sdonf[k Mum;zl;ygonf/ ,if;
&mZ0ifrsm;tm;vkH;ukdavhvmrSomvQif &ckdif&mZ0iftaMumif;ukdjynhfjynfhpkHpkHod&SdEkdifrnf[k a&S;vlBuD;rsm;
ajymoHuv dk nf; Mum;zl;ygonf/ &mZ0if(48)apmif[q k &dk mwGif &cdik rf if;orD;{csi;f tygt0if? bk&m;orkid ;f
rsm;? &mZ0ifvuFmrsm;? armfuGef;rsm;ponfwkdYukdyg xnfhoGif;a&wGufjcif;jzpfrnf[k okawoD
armifAodef;u ajymzl;onf/ rnfokdYqkdap uRefawmfwkdYvufvSrf;rDorQ&SmazGMunhfrdcJh&m? &mZ0ifusrf;[k
qkdEkdifavmufonfh usrf;(8)apmifrQavmufukdomawGU&ygonf/
,if;uJo h Ydk tenf;i,frQomawGU&onfh &mZ0ifusrf;rsm;ukd EIid ;f ,SOaf vhvmMunfah omtcg &mZ0if
wpfapmifEiS w hf pfapmif uGjJ ym;aeaom tcsuaf wmfawmfrsm;rsm;ukad wGUjrif&ygonf/ "n0wDacwf? a0om
vDacwfEiS hf av;ûrdUacwfrsm;wGipf ;dk pHcMhJ uonfh rif;rsm;\trnfrsm;? eef;wufouú&mZfrsm;? eef;pHEpS rf sm;
onf tawmfrsm;rsm;yif uGJjym;jcm;em;aeygonf/ ,if;okdY&mZ0ifrsm;uGJjym;aeMujcif;aMumifh q&mBuD;
OD;pHomatmifu rnfonfh&mZ0ifukd trSef,l&rnfrod[k nnf;wGm;cJhzl;ygonf/
&mZ0ifusrf;\uGv J cJG sufrf sm;ukd tenf;i,frQwifjyygrnf/ a0omvDacwfpwifonfEh pS u f dk &mZ0if
BuD;u AD 562? q&mirnf &ckid &f mZ0ifu AD 788? "n0wD&mZ0ifopfuAD 381? &ckid &f mZ0ifopfuP.
AD 327[kazmfjyMuygonf/ ,if;usrf;rsm; tpDtpOftwkdif;yif r[mwkdif;pjE´rS iwkHrif;xd a0omvD
acwf\oufwrf;ukd 354-ESp?f 230-ESp?f 202-ESp?f 491-ESp[ f jk cm;em;uGjJ ym;pGmazmfjyMuygonf/ þokYd
tm;jzifh av;ûrdUacwftpjzpfaom yOömûrdUwnfaxmifaomESpfukd AD 916?AD 1018?AD 583? AD
818[kawGU&ygonf/ yOömûrdU\oufwrf;ukv d nf; 264-ESp?f 85-ESp?f 220-ESp/f 285-ESp[ f í
l toD;oD;
jyqkdxm;Muygonf/ þonfrSm pma&;olavhvmzl;onfh &mZ0ifrsm;teufrS tcsKdUukdon ñSdEIdif;,SOf
wGJí azmfjyjcif;jzpfygonf/
uReaf wmfwYdka&SUu &mZ0ifq&mrsm;? orkid ;f okawoDrsm;? ,cktcga&;om;aeMuonfh okawoDrsm;
\a&;om;csufrsm;ukd pDppfMunhfaomtcg yOöûrdUwnfouú&mZfukd tcsKdUu AD 818-[kvnf;aumif;?
tcsKdUu at'D 1018[kvnf;aumif;? ESpf(200)uGmjcm;í a&;om;aeMuygonf/ tcsKdUurl ckdifrmaom
t,ltqr&SdyJ ESpfrsKd;vkH;ukd tqifajy ovkda&;om;Muonf/ okdYaomf yOöûrdUoufwrf; ukefqkH;csdefukdrl
okawoDtrsm;pku AD 1103-[kwnDwnGwfwnf;om azmfjyMuygonf/ ,if;okdYqkdaomffvnf;
yOöûrdU\oufwrf;onf (85)ESpfESifh (285)ESpf[k uGJjym;aeao;ojzifh uRefawmfwkdY uJhokdY wpfcgwpf&H
orkid ;f qkid &f m aqmif;yg;rsm;a&;om;aeolrsm;tzkYd tcuftcJeiS hf BuHKawGU&ygonf/ xkYdaMumifph ma&;olo k nf
yOöûrdU\oufwrf;ESifhûrdUwnfESpfukd rdrd\t,ltqjzifh tckdiftrma&;om;Ekdif&ef pl;prf;rdygonf/
yOömNrdKUjzifh tpûycJah om av;ûrdUacwfonf a0omvDacwfuq dk ufcaH omacwfjzpfygonf/ xkYdaMumifh
av;ûrdUacwftpukd ajymrnfqv dk Qifa0omvDacwfuek q f ;Hk csdeu
f dk qef;ppf&ayrnf/ a0omvDacwfuek q f ;Hk
csdefukd trSeftwkdif;owfrSwfekdif&eftwGuf a0omvD&mZ0ifrif;qufESifhywfoufí uGJjym;aeaomt,l
tqrsm;ukd ausmufpm? '*Fg;pmrsm;ESifh &mZ0ifwkdYñSdEIdif;&ayvdrfhrnf/
txufwiG af zmfjycJo h nfYtwkid ;f yOöûrdUpwnfaomouú&mZfEiS yhf wfoufí ,aeYoak woDrsm; twGi;f
AD 818[k(ukd;-5?pm-196),lqolrsm;ESifhAD 1018[k(ukd;-9?pm-8),lqolrsm;[k ESpfrsKd; uGJjym;ae
ygonf/ yOömûrdUwnfESpfukd AD 818-[k,lqMuolrsm;u a0omvDacwf r[mwkdOf;pjE´rif;BuD; \
eef;wufouú&mZfukd AD 788-[k(ukd;-9? pm-5)a&;om;ygonf/ r[mwkdif;pjE´rif;ESifh ausmufpm
vm'GifpjE´rif;udkvnf;aumif;? &mZ0ifvm umvpjE´rif;ESifh ausmufpmvm(um)vpjE´rif;ukdvnf;
aumif;? &mZ0ifvm oD&dpjE´rif;ESifh ausmufpmvmoD&d"r®0dZ,rif;ukdvnf;aumif;(ukd;-5?pm-192)
xyfwûl yMuygonf/ tcsKdUokawoDrsm;url &mZ0ifvmxlvpjE´rif;ukd ausmufpmvmtmeE´pjE´rif;wkYd udk
yif rif;wpfyg;wnf;jzpfonf[k(ukd;-7? pm-126)a&;om;Muygonf/ ,if;okawoDrsm;u &mZ0ifvm
plvpjE´rif;\eef;wufouú&mZfukd AD 733-[kqkdNyD;? ,if;wkdY,lqcsuft& plvpjE´rif;\eef;pHESpfrSm
(36)ESpfjzpfojzifh? plvpjE´rif;ewf&GmpHaomESpfrSm AD 769(ukd;-5? pm-191)ckESpfjzpfygonf/
&mZ0ifvm r[mwkOd ;f pjE´rif;ESihf ausmufpmv'Gipf jE´rif;wkYd udk rif;wpfyg;wnf;r[kw[ f k ,lqMu
onfh okawoDrsm;u 'GifpjE´rif;\eef;wufouú&mZfukd (Dr. Sircar ,lqcsuftwkdif;) AD 370[kvnf;
aumif;? r[mwkid ;f pjE´eef;wufouú&mZfudk AD 788-[kvnf;aumif; ,lqMuygonf/ ,if;wkYd \t,l
tqwGif plvpjE´rif;\eef;pHESpfaygif;rSm (6)ESpfjzpfNyD;? AD 951 wGif eef;wufojzifh AD 957wGif
ewf&GmpHonf[k(ukd;-9?pm-5)/ plvpjE´rif;\aemufa0omvDü tjrwlESifhyJjzLrif;ESpfyg;onf (37)ESpf
eef;pHcJhMuojzifh a0omvDysufokOf;aomESpfukd AD 994-[kqkdMuonfhtjyif? prÇ0ufwGif iwkHrif;eef;pH
cJhonfh 24-ESpfukefqkH;csdefjzpfaom AD 1018-wGif yOöûrdUukdwnfonf[k (ukd;-11? pm-109)vnf;
owfrSwfMuygonf/
r[mwkdif;pjE´rif;onf AD 327wGif eef;wufonf[k,lqolrsm;u &mZ0ifvmpjE´rif;qufukd
ausmufpmvmpjE´rif;qufESifh xyfwlûyMuygonf/ ,if;wkdYu ,if;uJhokdYxyfwlûy½kHrQru 'GifpjE´rif;\
eef;wufouú&mZfukdyg AD 327-[kqkdNyD;? tmeE´pjE´ausmufpma&;xkd;aomESpfukdvnf; AD 686-[k
(ukd;-5? pm-195)vnf; qkdMujyefygonf/ q&mBuD;OD;pHomatmifu &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf
a0omvDaESmif;acwfrif;rsm; jzpfwef&monf[k(ukd;-3?pm-7)a&;om;cJhonf/ xkdYaMumifh þt,ltq
ESpf&yfonf a0omvDrif;qufjyóemtjzpf wnf&Sdaeonfomru? yOömûrdUwnfESpfESifhywfoufí
uGJjym;aeaom tajccHtaMumif;w&m;tjzpf awGU&ygonf/
'Gipf jE´EiS rhf [mwkid ;f pjE´udk rif;wpfyg;wnf;[k,q l NyD; a0omvDacwftpukd AD 327? yOömûrdUwnf
ESpfukd AD 818-[k,lq&onfh tajccHtaMumif;tcsufrsm;ukd avhvmaomtcg yxrtcsuftaejzifh
&mZ0ifrsm;u ausmufpmESiu hf jJG ym;pGmazmfjycJMh ujcif;? 'kw, d taejzifh &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf tmeE´
pjE´ausmufpmvm pjE´rif;qufudk rSe;f qûyjyifazmfjyjcif;jzpfonf[k ,lqjcif;? wwd,taejzifh &mZ0if
wGif rif;(9)qufqkdaompum;onf bkef;wefckd;BuD;rm; xif&Sm;ausmfMum;aom rif;(9)yg;ukd qkdvkdjcif;
jzpfonf[k ,lqjcif;rsm;rS qif;oufvmaomt,ltqrsm;jzpfonfukd awGUjrif&ygonf/
'GifpjE´rif;ukd r[mwkdif;pjE´rif;ESifh rif;wpfyg;wnf;[k,lqNyD; AD 327-wGif eef;wufonf[k
,lqolwYdk onf ausmufpmvmrif;rsm;\ eef;pHEpS rf sm;twkid ;f a&wGuí f tmeE´pjE´ausmufpma&;xk;d aom
ESpf AD 686-[k(ukd;-5?pm-195)[k qkdMuygonf/ þazmfjycsufonf tmeE´pjE´ausmufpmukd tdE´,
ajrmufyidk ;f rS ,aom0grHrif;\ausmufpmxuf ESp(f 40)cefYapmí a&;xk;d onf[k qkv d &dk ma&mufygonf/
okdYaomfJohnston, Sircar paomokawoDrsm;u tmeE´pjE´ausmufpmonf ,aom0grHausmufpmxuf
aemufusía&;xkd;cJhaMumif;? ,aom0grHausmufpmyg tu©&mta&;tom;rsm; ykHpHajymif;ptcsdefwGif
a&;xk;d cJjh cif;jzpfaMumif; oufaojycJMh uNyD;? ,if;ynm&Siw f Ydk\tqkrd sm;ukd okawoDrsm;vufcH xm;MuNyD;
jzpfMuygonf/ xkdYaMumifh tmeE´pjE´rif;\ (9)ESpfajrmufeef;pHESpfonf ,if;wkdYazmfjycsuf twkdif; AD
686-ckrjzpfekdifay/
OD;pHa&Tyuk &mZ0ifwiG f a0omvDrif;qufudk r[mwkid ;f pjE´rif;BuD;onf AD 788-wGif wnfaxmif
onf[k(udk;-9? pm-5)qkdonf/ OD;pHomatmifu &mZ0ifwGif a0omvDrif;qufukdAD 8-&mpkrS10&mpk
xdpkd;pHcJhonf[kqkdNyD; rif;(9)yg;&SdNyD;vQif aemufqkH;rif;rSm plvpjE´rif;jzpfonf[k (ukd;-3? pm-7)
a&;om;cJhonf/
tcsKdUokawoDrsm;u 'GifpjE´rif;qufonf r[mwkdif;pjE´rif;qufjzpfonf[k &mZ0ifvmrif;quf
ESihf ausmufpmvmrif;qufux dk yfwûl yMuaomfvnf; &mZ0ifwiG rf if;(9)yg;omvQif azmfjyxm;NyD; tmeE´
pjE´ausmufpmwGif a0omvDrif;qufü rif;(22)yg;jyxm;ygonf/ OD;pHomatmif? Pamela Gutman wkYd \
tqkt d & zwfír&Ekid af vmufatmifysufp;D aeaom tmeE´pjE´aemuf a0omvDwiG f pk;d pHaomrif;rsm;yg0if
NyD; aemufqkH;rif;rSm plpjE´rif;jzpfonf[k(ukd;-3? pm-7)qkdygonf/
&ckdif&mZ0if r[mwkdif;pjE´onf trSwfpOf(1)jzpfíumvpjE´rif;onf trSwfpOf(5)jzpfygonf/
ausmufpmwGif 'GifpjE´rif;onf trSwfpOf(1)jzpfí (um)vpjE´rif;onf trSwfpOf(3)jzpfygonf/
tu,fí &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf ausmufpmvmpjE´rif;qufukd rSef;qûyjyifazmfjyjcif;jzpfygvQif
umvpjE´rif;ukd trSwfpOf(5)wGifazmfjyí ol&d,pjE´? armvpjE´ESifh aygvpjE´rif;wkdYukd trSwfpOf(2)?
(3)ESifh (4)wkdYwGif pdwful;,OfxnfhoGif;cJhrnfr[kwfay/ oðCpjE´rif;\'*Fg;uvnf; &mZ0ifpjE´rif;
qufonf pdwu f ;l ,Ofrif;qufr[kwaf Mumif;ukd oufaojyaeygonf/ (plvr[m&mZ'*Fg;onf a0om
vDacwf plvpjE´rif;\'*Fg;r[kwfyJ ajrmufOD;acwfppfwaumif;pm bk&ifcHwpfyg;\ oGef;vkyfcJhaom
'*Fg;jzpfaMumif; rMumao;rDu VassantChowdhury uwifjycJhNyD;? uRefawmfwkdYawGU&Sdxm;onfh ]ol&d,
pjE´}'*Fg;onf &mZ0ifvmol&d,pjE´rif;\'*Fg;r[kwfonfukd pma&;olonf &ckdifr*¾Zif;trSwf(16)wGif
]r[m0D&ukdppf½IH;ol}aqmif;yg;jzifh wifjycJhNyD;jzpfygonf/) ,if;tjyifausmufpmwGif a0omvDrif;quf
tqkH;ü rif;(16)yg;[kqkdxm;NyD; a&wGufMunhfaomtcg rif;(13)yg;omawGU&onfhtwGuf ausmufpm
wGif a&;xkd;jcif;rûyKyJ? csefxm;cJhonfh rif;(3)yg;rSm þrif;(3)yg;jzpfrnfvm;[k wGufqMunhfygonf/
,if;okdYwGufqMunhfjyefvQifvnf; 0D&pjE´? NyDwdpjE´wkdYuJhokdY eef;pHESpftvGefenf;yg;aomrif;rsm;ukd
xnfo h iG ;f í eef;pHEpS rf sm;aom ol&,d pjE´? armvpjE´EiS hf aygvpjE´wYdk udk ausmufpma&;xk;d &mü csefxm;cJh
rnfqjdk cif;rSm rjzpfeidk [ f k wGuq f í&ygonf/ ,if;tjyifumvpjE´EiS hf xlvpjE´wYdk uo hJ Ydk rif;qk;d rif;npf
rsm;ukd &mZ0ifq&mu bkef;wefckd;BuD;rm;í xif&Sm;aomrif;rsm;tjzpf azmfjycJhrnfr[kwfay/
&mZ0ifrsm;ukd avhvmaomtcg umvpjE´rif;ESifhywfoufí ]&wemokH;yg;ukd rMunfñkd? tvSL
oDwif;r&Sd? wkdif;jynf\pD;yGm;csrf;omukdvnf; wkd;wufatmifraqmif&Guf/ jynf&GmrNidrf;csrf;? &wemrkd;
vnf;r&Gm}[k(ukd;-1/]a#mf}csyf]0rf;}? ukd;-2]pH}csyf]0rf;})qkdygonf/ umvpjE´rif;taMumif;ukd tjcm;awGU
zl;orQ&mZ0iftapmifapmifwkdYwGif þokdYESifESifomazmfjyMuygonf/ rnfonfh&mZ0ifurQ rif;aumif;
rif;jrwf[k razmfjyyg/ ausmufpmwGifawGU&Sd&onfum; ]bkef;wef;ckd;BuD;rm;aom (um)vpjE´rif;onf
(9)ESpfwkdif xD;eef;pkd;pHawmfrlonf/ EkdifiHa&;? vlrIa&;wkdYüuRrf;usifaom xkdrif;onf ewfjynfokdY<u
jref;awmfrlonf}[k (ukd;-4? pm-111)awGU&ygonf/ þtcsufukdaxmufíyif &mZ0ifvmumvpjE´
rif;onf ausmufpmvm(um)vpjE´rif;rjzpfEkdif[k ,lq&ygonf/ tjcm;wpfcsufrSm ausmufpmwGif
]umv}okdYr[kwf]&mv}jzpfEkdifonf/]bmv}rjzpfEkdif[k ,lqonf/ P.Gutman u]umv? &mv? bmv}
okH;rsKd;wGif ]bmv}jzpfonf[ka&;onf/(ukd;-10?pm-42) OD;pHomatmifu](um)v}[ka&;onf/ (ukd;-
4?pm-80)/ (um)onf raocsmonfh oabmjzpfygonf/
wzef&mZ0ifrsm;wGif ]xlvpjE´}rif;\taMumif;ukd azmfjy&mü ]taysmftyg;vkdufpm;jcif;? olawmf
aumif;wkdYtqkH;trukdremcHjcif;? jynfolwkdY\tusKd;pD;yGm;ukdvnf; rapmifha&Smufjcif;(ukd;-
1?]a#mf}csyf]aMum}?ukd;-2?]pH}csyf]aMum})wkdYukdawGU&ygonf/ tjcm;&mZ0ifrsm;wGifvnf; xlvpjE´rif;onf
ao&nf? umr*kPfESifh oDjcif;*DwwkdYjzifhom aysmfarGUonfukdawGU&ygonf/ tcsKdUuþxlvpjE´rif;ukd
tmeE´rif;ESihf twlwjl zpfonf[k qkMd uNyD;aemiftcg w&m;"r®urdk sufu, G ûf yí taysmftyg;vku
d pf m;oGm;
jcif;jzpfEidk o
f nf[(k uk;d -7?pm-126)taMumif;ajymMuygonf/ xlvpjE´rif;ESihf tmeE´pjE´rif;wkYd \tusifh
p½kdufukd ausmufpmESifh &mZ0ifukd,SOfíMunhfygu qefYusifzufjzpfaeonfukd awGU&ygrnf/ xkdYaMumifh
xlvpjE´rif;onf tmeE´pjE´rif;rjzpfEkdifyg/ xlvpjE´rif;\eef;pHESpfukd &mZ0ifrsm;wGif 25-ESpf? 19-
ESp?f 9-ESp?f 16-ESppf onfjzifh trsKd;rsKd;awGU&aomfvnf; ausmufpmwGif tmeE´pjE´rif;\ eef;pHEpS af ygif;
ukd (9)ESpfom owfrSwfí&ygonf/
tjcm;tcsufwpfckrSm &mZ0ifvmoD&dpjE´rif;ESifh ausmufpmvmoD&d"r®0dZ,rif;wkdYukd twlwl[k
q
d adk om udpjö zpfygonf/ ar"ynmarmfueG ;f pmwGif oD&pd jE´rif;onf Ak'o ¨ moemwGif yOöro*Fg,emwif
yGJusif;yonf[k azmfjyygonf/ &ckdifjynfrS oHCmawmf(1000)? oD[kdVfrS oHCmawmf(1000)yifhzdwfí
ok;H ESpMf umatmif o*Fg,emwifNyD;vQif yd#uwf? tXuxmrsm;ukd aMu;eDjym;? aMu;0gjym;csyfa&(5000)
wGif ygVdbmomjzifh tu©&mwifa&;xk;d cJah Mumif;qkyd gonf/ omoemhorkid ;f wGif o*Fg,emwifyq JG o dk nf
rSm ES,fES,f&&yGJrsKd;r[kwfyg/ tvGefav;teufxm;í BuD;BuD;us,fus,fusif;y&aom yGJobifjzpfyg
onf/ Ak'©omoemawmfukd ouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;taejzifh o*Fg,emwifyGJukd 'g,umjyK
usif;yay;&jcif;xuf ykdíausmfMum;xif&Sm;aomaumif;rIrsKd; r&SdEkdifyg/ tu,fíoD&d"r®0dZ,rif;onf
oD&dpjE´rif;omjzpfcJhygrl tmeE´pjE´rif;onf rdrda&;xkd;cJhonfh ausmufpmü oD&d"r®0dZ,rif;taMumif;
xljcm;aom*kPyf 'k u f adk zmfjy&mwGif ,ckawGUjrif&ouJo h Ydk ]&wemok;H yg;ukd tpOfatmufarhjcif;ukov dk Ef iS hf
,SOfaomaMumifh}[k(ukd;-4? pm-127)oma&;xkd;cJhrnfr[kwfyg/ tenf;qkH;tm;jzifh Ak'©omoemawmf\
BuD;jrwfaom'g,dumBuD;wpfOD;tjzpf o*Fg,emwifyGJESifhywfoufí wenf;enf;jzifhazmfjycJhwef&myg
onf/ wzef oD&d"r®0dZ,rif;onf armfuGef;pmwGifyg&SdouJhokdY ygVdbmomjzifh ax&0g'yd#uwfawmf
ukd o*Fg,emwifcJhygvQif ,if;aemufESpf(50)cefYtMumwGif tmeE´pjE´rif;onf ausmufpmukd ouúw
bmomjzifh a&;xkd;cJhrnfr[kwfay/
oD&dpjE´rif;onf oD&d"r®0dZ,rif;yifjzpfonfqkdaom okawoDwpfOD;url oD&d"r®0dZ,rif;
eef;wufcsdefrSm AD 665jzpfNyD;? 6-&mpk? 7-&mpkrsm;u &ckdifjynfwGif ouúwbmomta&;tom;u
tiftm;BuD;rm;pGmvTrf;rkd;aeonfhtaxmuftxm;rsm;aMumifh? o*Fg,emwifyGJwGif a&;xkd;cJhaombmom
rSm ]acwfNydKifausmufpmtaxmuftxm;rsm;t& ouúwbmomESifh ygVdbmomESpfrsKd;vkH;jzpfEkdifonf}[k
(ukd;-6?pm-15 )trSm;ukd usL;vGefvmygonf/ Ak'¨omoemwGif ax&0g'*kdPf;onf wpfckwnf; aom
ygVdbmomokH;Ak'¨omoem*kdPf;jzpfí ouúwbmomukd tb,feHa&mtcgurQ okH;pGJjcif;r&SdcJhonfukd
omoemhorkdif;avhvmolwkdif; awGU&ygrnf/
]'GifpjE´rif;}ESifh ]r[mwkdif;pjE´}trnfESpfckwGif ]'Gif}eSifh ]wkdif;}ukd bmomaA't&eD;pyfí? ,if;rif;
ESpfyg;ukd twlwljzpfonf[k,lqrnfqkdvQif &mZ0ifvmpjE´rif;rsm;tm;vkH;onf ]'Gif}pjE´jzpfaeay
awmhrnf/ ]wkdif;}[laomtrnfonf ]r[mwkdif;pjE´} rif;wpfyg;wnf;ESifh oufqkdifonfr[kwfyg/
&mZ0ifrsm;wGif pjE´rif;rsm;\trnfrsm;ukd r[mwkdif;pjE´? ol&d,wkdif;pjE´? armvwkdif;pjE´? aygvwkdif;
pjE´? odCHwkdif;pjE´? plvwkdif;pjE´[kyg&Sdonfukd owdûyp&m&Sdaeygonf/
OD;pHomatmifu &mZ0ifwGifpjE´rif;qufukd 8&mpkrS 10-&mpkxdkpkd;pHcJhonf/ rif;(9)quf&SdNyD;
aemufqkH;rif;rSm plvpjE´rif;jzpfonf/ ,if;rif;qufonf AD 957-cefYwGif ysufpD;onf[kqkdí þ
rif;rsm;onf a0omvDaESmif;acwfrif;rsm; jzpfwef&monf/ '*Fg;rsm;þrif;rsm;rwkid rf u D yif pjE´rif;quf
&SdcJhonfukdazmfjyae\[k(ukd;-3? pm-7)qkdcJhonf/ q&mBuD;OD;pHomatmifa&;om;cJhouJhokdY &mZ0ifvm
rif;qufonf a0omvDaeSmif;acwfrif;rsm;? wpfenf;tm;jzifh tmeE´pjE´aemufrS a0omvDwiG pf ;dk pHcahJ om
rif;rsm;jzpfMuygonf/ OD;pHomatmifu ausmufpmwkid af jrmufzufrsuEf mS wGif pmaMumif;a& (69)aMumif;
yg&Sad om ausmufpm&So d nf/ pmvk;H tu©&myko H @mefrmS a&SUajy;b*Fvt D u©&mESiw hf o
l nf/ AD 10&mpkcefY
ua&;xkd;cJhonf[k cefYrSef;&onf/ þausmufpmwGifvnf; rif;qufrsm;yg0ifonfukd awGU&onf/
þausmufpmygrif;wpfyg;jzpfonhfh od HCpjE´rif;\'*Fg;wpfjym;ukd awGU&Sd&NyD;jzpfonf[k(ukd;-3? pm-
9)qkdygonf/ ausmufpmygrif;trnfrSm ]oD&dod HC*@ol&pjE´jzpfonf/ '*Fg;ESifhausmufpmwGifyg&Sd
aomtrnfEpS cf k trsm;pkwn l aD eojzifh rif;trnftwGucf idk v f aHk om ½ky0f w¬Ktaxmuftxm;jzpfonf[k
(ukd;-8?pm-50)a'gufwmapmxGef;atmifua&;onf/ od HCpjE´rif;trnfukd &mZ0ifwGifawGU&ygonf/
zwfí&orQ,if;ausmufpmwGifplvpjE´rif;\trnfukd ]plvpjE´owdv0dMur}[kawGU&ygonf/
tmeE´pjE´ausmufpmukd AD 8-&mpkwGifa&;xkd;cJhNyD; ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmukd AD 10-
&mpkwGifa&;xkdk;cJhonfukd axmufí ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmwGifyg&Sdaomrif;qufonf tmeE´
pjE´aemufrS a0omvDwGif pkd;pHcJhaomrif;rsm;jzpfonf[k twdtusqkdEkdifygonf/ xkdYaMumifh &mZ0ifvm
rif;qufonf ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmygrif;rsm;ukd azmfjyjcif;jzpfaMumif;ukdvnf; od&SdEkdifyg
onf/ xkdYaMumifhausmufpmvmpjE´rif;qufonf AD 370rS AD 729xdpkd;pHcJhaom rif;qufjzpfNyD;
&mZ0ifvmrif;qufonf AD 788rS AD 957xd a0omvDwiG f pk;d pHcahJ omrif;qufjzpfaMumif; ay:vGiaf eyg
awmhonf/
r[mwkid ;f pjE´rif;ESihf 'Gipf jE´rif;ukd xyfwûl yolrsm;u &mZ0ifvmod C H wkid ;f pjE´\eef;wufouú&mZf
udk AD 667[k(ukd;-5? pm-19)qkdMuygonf/ þtqkdt&qkdvQif ]od HC*@pjE´}[k pmwrf;yg&Sdaom
od HC*@pjE´rif;\'*Fg;ukd AD 667wGif oGef;vkyfonf[kvnf; qkd&ma&mufygonf/ okdYaomf
ausmufpmudkavhvmaomtcgAD 667 tcsdefumvonf "r®0dZ,rif;xD;eef;pkd;pHcsdefjzpfygonf/ ,if;
"r®0dZ,rif;\'*Fg;oGef;vkyfcsdefukd P.Gutman u AD &-&mpk[laomtcsdefonf od HCpjE´rif;pkd;pHaom
tcsdefr[kwfyg/ od HCpjE´rif;\'*Fg;ygtu©&mta&;tom;rSm 10-&mpkokH;a&SUajy;b*FvDtu©&mjzpfyg
onf/ (uk;d -10? pm-176)/ OD;pHomatmifu þrif;onf AD 10-&mpkwGif xD;eef;pkd;pHonf[k (ukd;-
11? pm-6)qkdygonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif &mZ0ifvmr[mwkdif;pjE´m;rif;qufonf tmeE´pjE´rif;ewf&Gm
pHNyD;aemufwGif a0omvDüAD 788rS AD 957xdpkd;pHcJhaomrif;qufjzpfaeonfukd awGU&ygonf/
,if;aemufa0omvDwGif tjrwlESifh yJjzLrif;wkdYpkd;pHcJhaom 37-ESpfukdyga&wGufNyD;? a0omvDacwfonf
AD 994-ckwi G f ysuo f Ok ;f onf[q k &dk jcif;jzpfygonf/ a0omvDysuo f Ok ;f NyD;aemuf iwkrH if;onf prÇ0uf
wGif (24)ESppf ;dk pHNyD;aemufrS acwåoifrif;onf yOömûrdUukd AD 1018-wGif pwnfwnfaxmiftyk pf ;dk cJjh cif;
jzpfonfukd awGU&ygonf/ xkdYaMumifhyif q&mBuD;OD;pHomatmifu a0omvDacwfukefqkH;csdefukd AD
994-[kvnf;aumif;? yOömûrdUpwifonfhouú&mZfukd AD 1018-jzpfonf[k(ukd;-11?pm-109)
vnf;aumif; a&;om;cJhjcif;jzpfygonf/ xkdYaMumifhyOömûrdU\ûrdUwnfESpfonf AD 1018-jzpfonf[k
rSwf,l&rnfjzpfygonf/
,cktcg okawoDrsm;\a&;om;csufrsm;wGif yOöûrdUwnfESpfukd AD 818-[kvnf;aumif;? AD
1018-[kvnf;aumik;f uGjJ ym;aevifu h pm;p yOömûrdUysufoOk ;f csdeu f rdk l AD 1103-[k wnDwnGww f nf;
yif a&;om;Muygonf/ xkdYaMumifh yOömûrdUoufwrf;onf (85)ESpf[kvnf;aumif;? (285)ESpf[kvnf;
aumif; uGJjym;aeygonf/
þwGifyOömûrdUüpkd;pHcJhMuaom rif;rsm;ESifhywfoufí &mZ0ifrsm;\azmfjycsufrsm;ukd tenf;i,f
wifjyygrnf/ awGU&S&d aom&mZ0ifrsm;ukd wku d q
f idk Mf unhaf omtcg &mZ0ifrsm;wGif trsm;qk;H wlnpD mG azmf
jyí okawoDrsm;vufcHMuaomrif;rsm;rSm (1) acwåoif?(2)pE´moif? (3)rif;&ifjzL?(4)e*&ol&d,?
(5)ol&d,&mZ?(6)ykPÖu?(7)rif;BuD;jzL? (8)pnfobif?(9)rif;Ek? (10)rif;vmawmf?(11)rif;ukvm;?
(12)rif;bDv;l ?(13)tocF,m?(14)rif;bke;f oef?(15)rif;ywd[í l yOömrif;qufwiG f rif;(15)yg;pk;d pHcMhJ u
onf[q k Mdk uygonf/ okYd aomfa&TapwDq&mawmfb&k m;BuD;\ r[mrke½d yk &f iS af wmfoeG ;f vkyaf Mumif; pum;
ajyusrf;wGif prÇ0ufûrdUwnf iwkrH if;ukyd gxnho f iG ;f í rif;(16)yg;[k azmfjyygonf/ prÇ0ufrif;quf[k
omazmfjyNyD; yOörif;qufukdoD;jcm;azmfjyjcif;rûyyg/ ykdíxl;jcm;pGmuGJjym;aeonfrSm &mZ0ifBuD;jzpfyg
onf/ &mZ0ifBuD;wGif azmfjyygrif;rsm;wGif trSwfpOf(8)pnfobifNyD;aemuf(9)teefoD&d?
(10)rif;acgifBuD;?(11)rif;Zmw?(12)rif;ñkad &mif?(13)rif;vSjzL?(14)apmppfBuD;?(15)rif;apm&J?(16)rif;&Japm
[kazmfjyNyD; rif;ukvm;ukdazmfjyxm;ygonf/ rif;EkESifh rif;vmawmfryg&Sdyg/ okdYaomf txufuazmfjy
cJhaom rif;(15)yg;ukd vufcHxm;Muygonf/
yOömûrdUwnfEpS u f dk AD 818-[kqo dk rl sm;u txufygrif;(15)yg;\ eef;pHEpS rf sm;ukd 10-ESp?f 15-
ESp?f 30-ESp?f 31-ESp?f 32-ESp?f 33-ESp?f 15-ESp/f 2-ESp/f 28-ESp/f 20-ESp?f 28-ESp/f 6-ESp/f 8-ESp?f 14-
ESpf? 13-ESpf[k azmfjyum yOömûrdUoufwrf;ukd pkpkaygif;(285)ESpf[k azmfjyygonf/ (ukd;-5/pm-196)/
yOömûrdUwnfEpS u f dk AD 1018[k,q l olrsm;u txufygrif;(15)yg;\ eef;pHEpS rf sm;ukd 10-ESp?f 11-ESp?f
10-ESp?f 3-ESp?f 2-ESp?f 4-ESp?f 2-ESp?f 1-ESp/f 5-ESp?f 6-ESp?f 3-ESp?f 3-ESp?f 14-ESp?f 8-ESp?f 3-ESp[f ak zmfjyNyD;
yOömûrdUoufwrf;ukd (85)ESpf[kazmfjyxm;ojzifh þt,ltqESpf&yf uGJjym;aeygonf/
þt,ltqESp&f yfudk pDppfMunhaf omtcg yOöûrdUwnfEpS u f dk AD 818-[k,q l olrsm;u &mZ0ifvm
pjE´rif;qufukd tmeE´pjE´ausmufpmvm pjE´rif;qufESifhxyfwlûyMujcif;aMumifh yOömûrdUwnfESpf
ESpf(200)a&SUokdYwkd;oGm;onfukd awGU&ygonf/
okYd aomfyOöûrdUwnfEpS u f dk AD 1018-[k,q l olrsm;u &mZ0ifvmpjE´rif;qufonf ausmufpmvm
pjE´rif;quf\aemufrS pkd;pHonf/ ausmufpmwkdifajrmufzufrsufESmyg pjE´rif;qufukd rSef;qazmfjyjcif;
omjzpfonf[k ,lqojzifh yxrt,ltqxuf ESpf(200)ykdíaemufusonfukd awGU&ygonf/
txufwiG f pma&;olwifjycJo h nft
h wkid ;f taMumif;aMumif;ukad xmufqí 1018-ckEpS o f nf yOöûrdU
wnfESpfjzpfonf[k rSwf,l&ayonf/ ,if;tjyif yOöûrdUoufwrf;ukefqkH;aomouú&mZfukd tm;vkH;aom
okawoDrsm;u AD 1013-[k wpdwfw0rf;wnf; vufcHxm;aMumif; okawoDrsm;wGufqEkdif&ef
wifjytyfygonf/
okYdaomf q&mBuD;OD;pHomatmifonf OD;pHa&Tyak &;om;cJo h nfr]S tavmif;pnforl if;onf AD 1110-
wGif yk*xH ;D eef;ukpd ;dk pHonf/ olonfysLppfonf? wvkid ;f ppfonfrsm;tultnDjzifh vufsmrif;eefY ukd AD
1112-wGif yk&defûrdUukdwnfNyD; AD 1118-ckESpfwGifí yk&defûrdUwGif pkd;pHonf}[laom(ukd;-
9?pm8?9)&mZ0ifukdaxmuf½Ií yOöûrdUonf 1118-ckESpfwGifrS oufwrf;ukefqkH;onf[k (ukd;-11?pm-
109)qkdxm;ojzifh q&mBuD;OD;pHomatmif\t,ltqwGif yOömûrdUoufwrf;onf ESpf(100)jzpfaMumif;
ukd awGU&Sd&ayonf/

usrf;ukd;pm&if;
1/ q&mirnf &ckdif&mZ0if
2/ tif;apmuf&mZ0if
3/ OD;pHomatmif &ckdif'*Fg;rsm;/
4/ OD;pHomatmif tmeE´pjE´
5/ xGef;a&Tckdif &ckdifa&S;a[mif;ûrdUawmfrsm;
6/ xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm/
7/ atmifvSodef; a0omvDacwfpDppfcsuf(&ckdifr*¾Zif;-17)
8/ a'gufwmapmxGef;atmif &Spfaomif;bk&m;ausmufpmwkdifajrmufrsufESm/
9/ U San Shwe Bu A Brief Note on the Old Capitals of Arakan.
10/ Pamela Gutman Ancient Arakan
11/ U San Tha Aung The Buddhits Art of Ancient Arakan.

&ckdifjynf Ak'¨omoem orkdif;OD;


&ckdifjynfAk'¨omoemhorkdif;ESifhywfoufí okawoDwkdYonftrsKd;rsKd;a&;om;cJhMuNyDjzpfonf/
okdYaomfvnf; &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemyxrqkH;tBudrf a&muf&SdvmykHESifh ywfoufíum; t,ltquGJ
jym;vsufyif &SdMuayao;onf/ trSeftm;jzifh ,cktcsdefwGif &ckdiforkdif;usrf;wapmifukd ûypkNyD;jzpfcsdef
wefygNyD/ okdYaomf,cktcsdefwkdif &ckdiforkdif;usrf;pmwapmif tckdiftrmrûypkEkdifMuao;onfrSm uREkfyf
wkdY &ckdifwkdif;&if;om;rsm;tzkdY 0rf;enf;zG,fjzpfygonf/
&cdkiforkdif;ukda&;vQif Ak'¨omoemrygvQif rNyD;Ekdifay/ &ckdifjynfokdYAk'¨omoema&muf&SdjyefYyGm;vm
cJhykHrsm;ukd xnfhoGif;rSomvQif jynfhpkHEkdifayvdrfhrnf/ pma&;oltaejzifh &ckdiforkdif;ukda&;om;ûypkvsuf
&SdaeMuaomokawoDrsm;twGuf tkwfwcsyfoJwyGifhrQ axmufulvkdaomapwemjzifh vufvSrf;rDorQ
wifjyjcif;omjzpfygonf/
tcsKdUaomokawoDwkdYonf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOf bDpD(6)&mpkuyif &ckdifjynfokdYAk'¨omoem
a&muf&SdcJhonfqkdaom&mZ0iftqkdukd vufcH,kHMunhfMuayonf/ tcsKdUokawoDwkdYu &ckdifjynfokdY
yxrqkH;omoemawmfjyefYyGm;vmaomacwfukd at'D(4)&mpkxd aemufusí owfrSwfMuaomfvnf;
tcsKdUurl at'D(2)&mpkokdYr[kwf (3)&mpkudkowfrSwfMu\/ yxrt,ltqukdvufcHolwkdYonf t"du
tm;jzifh &ckdif&mZ0iftqkdukd tajcûyNyD; 'kwd,t,ltqukd vufcHolwkdYrSm orkdif;taxmuftxm;rsm;
ukd tajccHíawG;qjcif;jzpfayonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifonfThe Buddhist Art of Ancient Arakan usrf;pmwGif"n0wDûrdUa[mif;
0ef;usifwGif awGU&Sd&aom a,"r®m*gxmyg&Sdonfh xlygi,frsm;? ausmufapwDrsm;? ausmufpmrsm;ukd
t"dutm;jzifh oufaoxlcJhygonf/ ,if;taxmuftxm;rsm;ukd at'D(4)&mpkESifh (5)&mpkvuf&mrsm;
tjzpftckdiftrm oufaoxljyEkdifcJhygonf/ at'D(4)&mpk tcsdefumvxufapmí &ckdifjynfwGif Ak'¨
omoemxGef;um;cJhaMumif;ukdvnf; wifjycJhygonf/ xkdYaMumifh uRekfyfwkdYonf at'D(4)&mpkxufapm
í &ckdifjynfwGif Ak'¨omoemxGef;um;cJhonf[laomtcsufukd rjiif;uG,fEkdifawmhay/ OD;pHomatmif
wifjycJhonfh aMu;apwDrsm;? aMu;qif;wkrsm;\acwfukdvnf; at'D(4)&mpkxufapmíyif owfrSwf
&ayvdrfhrnf/ ,if;tjyif½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf tdEd́,EkdifiHü at'D(1)&mpktukefumvrS tpûycJh
aMumif;Christmas Humphreys\Buddhismusr;f pmwGiaf wGU&ygonf/ OD;pHomatmifurl Ak'o ¨ moem twGi;f
½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf Ak'¨tm;ewfbk&m;wpfqltjzpf ukd;uG,fvmaomacwfwGifrS tpûycJh
aMumif;a&;om;cJh\/ Ak'¨tm;ewfbk&m;tjzpfukd;uG,frIonf tdE´d,EkdifiH ukoetifyg,mjynhf&Sif
uedoQurif;vufwiG rf S tpûycJah Mumif;V.A.Smith \Early Hhistory of Indiausr;f uqkad y&mxkrd if;\ acwfrmS
at'D(1)&mpkjzpfojzifh Humphrevs ESifh OD;pHomatmifwkdYtqkdrSm ukdufnDaeygonf/ þorkdif;
taxmuftxm;rsm;ukd tajcûyí &ckdif&mZ0iftqkdukd qef;ppf&ayvdrfhrnf/
&ckdif&mZ0ifrSwfwrf;rsm;tvkdt& Ak'¨omoemonf Ak'¨ESifhacwfûydif[kqkdaom pE´mol&d,rif;BuD;
vufxufwGif &ckdifjynfokdYa&muf&SdvmaMumif; qkdygonf/ þ&mZ0iftvkdrSm Ak'¨bk&m;&Sifonf aemuf
yg&[ef;ig;&mESifh "n0wDokdY<ucsDawmfrlonf? aovm*D&dawmifay:wGif &yfem;NyD; Asm'dwfawmf>ruf
Mum;onf/ pE´mol&d,rif;BuD;u Ak'¨tm; "n0wDokdYyifhonf/ Ak'¨onf &ufowåywfoDwif;okH;awmfrl
NyD; tdEd́,rZÑdra'ookdYjyefrnfhtcg pE´mol&d,rif;BuD;ukd;uG,f&ef ukd,fyGm;qif;wkwpfqloGef;vkyfcGifhûy
ygrnfhtaMumif;awmif;yefonf/ Ak'¨ucGifhûyawmfrlojzifh qif;wkawmfukdoGef;vkyfonf/ Ak'¨onf rZÑdr
a'ookYd jyef<uonft h cg &[EÅm&SiAf mukvESit hf wl &[ef;ESpu f sdyu
f dk "n0wDwiG f usef&pfapcJah vonf/
tqkdygqif;wkawmfukd ,if;tcsdefrSpí r[mrked[ktrnfwGifapcJhonf/
þ'@m&Dt&qkv d Qif Ak'o
¨ moemonf &ckid jf ynfoYdk bpD (D 6)&mpkuyifa&muf&o dS nf[, k q
l &ayrnf/
okdYaomf´þ'@m&DqefaomrSwfwrf;ESifhywfoufírl rnfonfhtaxmuftxm;rQ rawGU&Sd&ay/ þwGif
pOf;pm;p&m&Sdaeonf/ r[mrkedqif;wkawmfudk bDpD(6)&mpkuyif oGef;vkyfjcif;onf jzpfEkdif rjzpfEkdif[l
aom tcsuyf ifwnf;/ tb,faMumifq h adk omf tdE,
d´ Ekid if üH yif bDp(D 6)&mpkEiS hf bDp(D 1)&mpkMum;umvwGif
oGef;vkyfaom ½kyfqif;wk[lí vkH;0rawGU&onfhtjyif ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf at'D(1)&mpk
ukefqkH;vktcsdefrS tpûycJhaomaMumifhjzpfayonf/ ¤if;jyifAk'¨\b0jzpfpOfukd okawoeûycJhMuaom
Witernitz, Smith, Humphreys, Giger, Oldenberg tp&Sdaom taemufwkdif;okawoDrsm;? &m[kvmoHupönf;?
&SifOuúXpaom ta&SUwkdif;okawoDrsm;uvnf; Ak'¨onf tdE´d,e,ferdwfudkausmfvGefí omoemûy
r<ucJhzl;aMumif; tckdiftrmoufaoxljycJhMu\/ xkdYaMumifh Ak'¨bk&m;&Sifukd,fwkdif &ckdifjynfokdY
<ua&mufcJhzl;onf[laom tqkd? r[mrkedqif;wkawmfukd bDpD(6)&mpkuyif oGef;vkyfcJhonf[laom
tqkdESifh ywfoufí okawoDwkdYonff tqkH;tjzwfay;Ekdif&ef tvGefcufcJaeOD;rnf jzpfayonf/
uRekfyfwkdYtaeESifhvnf; þ&mZ0iftqkdrsm;ukd tckdiftrmr,lqEkdifao;ay/
pma&;oltaejzifh vufawGUtaxmuftxm;tay:wGif trSDûyítapmqkH; Ak'¨omoema&muf&Sd
vmykHukd qufvufwifjyvkdayao;onf/
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;ukdavhvmí ouú&mZfukdpDppfcJhMuaom Arthur PhayreESifhHarvey wkdYurl
pE´mol&d,rif;eef;wufcsdefonf bDpD(6)&mpkr[kwfyJ at'D(146)jzpfrnf[k ESpfaygif;&Spf&mcefYavQmhí
rSwfcsufcscJhMu\/ xkdYjyifouúwpmayynm&Sifrsm;jzpfMuaomE.H. Johnston ESifhOD;jrifhaqGwkdYuvnf;
&mZ0ifvmpE´mol&d,rif;ESifh tmeE´mpjE´ausmufpmyg]pajE´m',rif;}ukd wrif;wnf;[k ,lqcJhMu
ygonf/ OD;ausmf&ifonffvnf; ,if;okdYyif,lqcJh\/ þt,ltqrsm;om tu,fírSefaecJhvQif
r[mrkedqif;wkawmfukd at'D(2)&mpkwGif oGef;vkyfonfqkd&rnfjzpfonf/ ,if;tqkdukd rSefuefonf[k
,lqekdifayonf/ tb,faMumifhqkdaomf qif;wkoGef;vkyfukd;uG,frIonf tdE´d,EkdifiHwGif at'D(1)&mpk
wGif xGef;um;cJhNyD; &ckdifjynfokdYESpfw&mtwGif; jyefYyGm;vmEkdifaomaMumifhyifwnf;/
ckdifrmaomorkdif;taxmuftxm;rsm;t& ausmfZHom(orkdif;)onf tmeE´pjE´ausmufpmyg
]xkdaemuf olawmfpif[k orkwfxkdufaom pajE´m',rif;onf (27)ESpfwkdifatmif xD;eef;ukdodrf;ykdufí
rif;ûyavonf}[laomtcsufukdaxmufí xkdrif;tkyfpkd;aomat'D(3)&mpktpykdif;ukd&ckdifjynfokdYAk'¨
omoemyxrqkH;a&muf&Sdcsdeftjzpf ,lqxm;ayonf/ tcsKdUuvnf; tdE´d,awmifykdif;rS awGU&Sd&aom
]em*g*sLeduGef'gausmufpm}udk oufaoûyí þtwkdif;yif,lqcJhMu\/
okdYaomfpma&;oltaejzifhrl orkdif;ESifhvufawGUtaxmuftxm;rsm;t& bDpD(3)&mpkukd &ckdifjynf
okdYAk'¨omoem pwifa&muf&Sdcsdeftjzpff ,lqvkdygonf/ yxrtaxmuftxm;rSm orkdif;ESifharmfuGef;pm
rsm;jzpfí 'kwd,taxmuftxm;rSm &Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:okdY a&muf&Sdaeaom ausmufcsyfjzpf
ayonf/
tmaomurif;onf bDp(D 3)&mpkwiG f tdE, d´ Ekid if üH arm&d,tifyg,mukd tkypf ;dk aecsed üf &ckid jf ynfwiG f
ol&d,puúrif;tkyfpkd;vsuf&Sdonf/ tmaomurif;onf bDpD (276)wGif wwd,o*Fg,emukdwifawmf
rl\/ ,if;o*Fg,emwifyGJtNyD;wGif&[EÅm&Sifr[ma&0wax&fESifh tzGJUonf]r[dour@vwkdif;qkd
onfukd ,cktcg tdE´d,jynfawmifykdif;&Sd rkdufqkd;e,fa'oukdqkdvkdaMumif;wifjyMuonf/ okdYaomf
vnf;]´ t[d o H uolZ0Ho}ESi]hf a0omvD&mZ0if}wkYdwiG f r[dour@vqko d nfrmS &ckid jf ynfuq
dk v
dk dk aMumif;
azmfjyxm;ygonf/ &rf;NAJawmifausmif;q&mawmfa&; tdEd́,e,fykHusrf;wGifum; &mZN*dK[fawmif buf
r'&yfjynfrS ajrmufbufjzpfaom? r[dou? tE¨u0d'? Mo*kd,me? b*Fvm;? ppfwaumif;? zavmif;
csed ?f yef;0gpaom Zeyk'rf sm;ESihf r'&yfajrmufyidk ;f w0ef;vk;H &Sd &ckid jf ynft0ef;ukd r[dour@vqkd aMumif;
tus,fw0ifh &Sif;jyxm;avonf/ a0omvDacwfar"ynmarmfuGef;pmüvnf;----
]]y-'k-wrnf? pwkw¬us? r[do[k? rnf&orkdif;?&u©dKifwkdif;okdY}}[k &ckdife,fajrukd r[dou
r@vwkdif;[k ac:qkdaMumif;awGU&Sd&ygonf/ q&mBuD; OD;atmifomOD;\ ]]Ak'¨omoemESifh&ckdifjynf}}
(vufEydS pf uf½u dk rf )l wGif &ckid jf ynfonf r[dour@vwkid ;f okYd r[kwf r[dour@vwkid ;f \ tpdwf
tykdif;jzpfaMumif; azmfjyxm;ygonf/ tu,fí&ckdifjynfukd r[dour@vwkdif;[k ac:qkdcJhygvQif
&ckdifjynfukd bDpD(3)&mpkuyif Ak'¨omoema&muf&SdcJhjcif;trSefjzpfí tjyeftvSeftm;jzifh &ckdifjynfokdY
bDpD(3)&mpkESpfu Ak'¨omoema&muf&SdcJhvQif &ckdifjynfonf r[dour@vwkdif;jzpfayrnf/
&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:okdY a&muf&Sdaeaom ausmufcsyfyg trSwftom;rsm;ukd qef;ppf&ef
vkdayonf/ ausmufcsyfonf 6vufr &Snf\/ 2ay5vufrus,f\/ 1ay4vufrcefYxl\/ ,if;
ausmufcsyf\atmufbufwGif vuf,m&pfc½koif;ykHygonf/ xkdc½koif;xdyfrSMumyGifhwyGifh xkd;xGuf
aeonf/ MumyGifhtzsm;ESifh tem;rsm;xdaeaom "r®pMumpuf0kdif;ykHygonf/ ausmufpm0efa[mif;
FORCHAMMERu þykH\t"dyÜg,frSm jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koif;rS Ak'¨0g'ukd ukd,fpm;ûy
aom MumyGifhxGufvmNyD; "r®pMumw&m;awmfjzpfvmonf[k qkdygonf/ þtrSwftom;rsm;onf
Ak'¨omoemhorkdif;wGif ½kyfwkrsm;oGef;vkyfukd;uG,fonfhacwf rwkdifrDay:aygufcJhaom Ak'¨bmomtrSwf
tom;rsm; jzpfonf/ tdE´d,jynfwGif bDpD(3)&mpk tmaomurif;pkd;pHcsdef arm&d, tEkynmacwfwGif
MumyGifhukd Ak'¨zGm;jrifjcif; txdrf;trSwftjzpfvnf;aumif; "r®pMumpuf0ef;ukdrl "r®pMumw&m;OD;a[m
aom txdrf;trSwftjzpfvnf;aumif; ukd;uG,fcJhMu\/ ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,faomacwfusrSom þ
oauFwrsm;wdrfûryfcJhavonf/
OD;pHomatmifonfvnf;aumif;? HUMPHREYS onfvnf;aumif; Ak'¨bmomtEkynmacwfukd
owfrSwf&mü ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIonf AD(1)&mpktcsdefrS tpûycJhaMumif;owfrSwfazmfjycJh\/
okawoDOD;odef;xGef;url ½kyfyGm;qif;wkukd;uG,frIukd AD(1)&mpkukefqkH;csdefuedoQu rif;vufxuf
oAÁwdu0g'D*kdPfrStpûyNyD; ,if;rSwqifh ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhaMumif; wifjyxm;ayonf/
Ak'p¨ mayorkid ;f usr;f ûyq&m WINTERNTTZurl tmaomuacwfumvtcsed u f Ak'q ¨ if;wkawmfu, dk pf m;
tr&0wD ajcawmftpk?H Mumyef;? qif?jrif;?EGm;vm;Oób paomykrH sm;ukd xkvyk cf ahJ Mumif;ESihf opömav;
yg;w&m;awmf txdrf;trSwftjzpf "r®pMumw&m;awmfpuf0kdif;ykHukd xGif;vkyfcJhaMumif;qkdygonf/ &ckdif
jynf&Spfaomif;bk&m; ukef;awmfay:rStqkdygausmufcsyfwGif awGU&Sd&aomvuf&monf tmaomuacwf
vuf&mrsm;ESifh vu©Pmcsif;wlnDaeygonf/ &ckdifjynfwGifawGU&Sd&aomvuf&monf arm&d,tEkynm
acwfrS ul;pufjyefYymG ;vmaom vuf&mjzpfonf[q k Edk idk yf gonf/ taomuacwfrw S yg;tjcm;rnfonfh
acwfwiG rf S Ak'o ¨ moemqkid &f m trSwt f om;ukd þtrSwt f om;rsm;uJo h Ydk rawGU&acs/ taomutkypf ;dk
csdef arm&d,tEkynmacwfonf bDp(D 3)&mpktcsdejf zpfí &ckid jf ynfwiG af wGU&aomtrSwt f om;\acwfudk
vnf; bDp(D 3)&mpkacwftcsed [ f k owfrw S &f rnfjzpfayonf/ tcsKyftm;jzifq h v dk Qif &ckid jf ynfudk r[dou
r@vwkdif;[k ac:qkdcJhonf[kqkdaom tqkd/ t&Sifr[ma&0wax&fESifhtzGJUonf &ckdifjynfokdYomoem
ûya&muf&cdS o hJ nf [laomtqkw d Ydk onf trSejf zpfonf[k ,lq&ayrnf/ ,if;tjyifcidk rf maom taxmuf
txm;t& bDpD(3)&mpkwGif tdE´d,jynfarm&d,tifyg,mrS wwd,o*Fg,emwifax&0g'Ak'¨omoem
onf &ckdifjynfokdYyxrqkH;tBudrf a&muf&SdcJhonf[kowfrSwf&rnf jzpfayonf/
tcsKdUaomorkid ;f okawoDrsm;u tmeE´pjE´ausmufpmyg *gxmtrSwf (10)rS ]]xkad emufoal wmfpif
[k ork'x f u dk af om pajE´m',rif;onf}} [laomtyk'd rf S ]]olawmfpif[o k rk'x f u dk af om}} qko d nf0h ad oo
ûycsufukd taMumif;ûyí awG;awmcJhMu\/ ,if;rwkdifrD rif;rsm;ukdrl ]]cGeftm;BuD;aomrif;}} ]]EkdifiHa&;
uRrf;usifaomrif;}}[líavmuDqkdif&m 0daoorsm;jzifhom csD;usL;xm;NyD;vQif pajE´m',rif;rpí
]]olawmfpif[k ork'fxkdufaom}} ]]oDvNrJaom}} ]]tvSL'ge&ufa&maom}}ponfh avmukwå&mqkdif&m
*kPfyk'frsm;jzifh 0daooûyxm;aomaMumifh pajE´',rif;vufxufrSpí &ckdifjynfwGif Ak'¨omoemxGef;
um;cJhonf[k,lqMuygonf/
at'Dyxr&mpk aemufykdif;umvrsm;wGif tdE´d,jynf ukoetifyg,mukd tkyfpkd;aom]]uedoQu
rif;}}vufxufwGif r[m,meEG,f0if oAÁwdu0g'*kdPf;onf pwkw¬o*Fg,emudk wifMuygonf/
,if;umvwGif *&dausmufqpfynm\ vTrf;rkd;rIatmuf0,f *E¨&tEkynmacwfonf tvGefxGef;um;cJh
ygonf/ þrif;vufxuf *E¨&tEkynmacwfrpS í Ak'\ ¨ ½kyyf mG ;awmfrsm;ukd pwifxv k yk v f mMuygonf/
tqkdyg½kyfyGm;qif;wkrsm; oGef;vkyfukd;uG,frIynmonf r[m,me0g'ESifhtwl ywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY
ysHUESHUcJhygonf/ e,fajrcsif;tvGefeD;pyfaom &ckdifjynfokdYESpfaygif;w&mtwGif; ysHUESHU&efrSmjzpfEkdifp&m&Sd
ygonf/ xkYd aMumif&h ckid jf ynf&dS rlvax&0g'omoemtwGi;f r[m,meAk'b ¨ mom xyfrí H a&muf&cdS rhJ nf
rSm oHo,&Sdp&mrvkday/ pajE´m',rif;vufxuf a&muf&Sdvmaom r[m,me Ak'¨bmomESifhtwl
qif;wkawmf oGef;vkyfukd;uG,frIvnf; a&muf&Sdvmvdrfhrnf/ okdYrSomr[mrked½kyfwkawmfukd þrif;
vufxufoGef;vkyfcJhonf[k cefYrSef;Ekdifygrnf/ ouú&mZfukdpdppfcJhjcif;? trnfemreD;pyfjcif;rQaMumifh
omvQif r[kwrf b l J r[mrkeq d if;wkawmftm; at'D(2)&mpkwiG f oGe;f vkyjf cif;jzpfEidk o f nft h aMumif;vnf;
E.H JohnstoniESifh OD;jrifhaqGwkdYonf &mZ0ifvmpE´ol&d,rif;ESifh tmeE´pjE´ausmufpmyg pajE´m',rif;udk
twlwljzpfonf[k ,lqcJhMujcif;jzpfwef&mygonf/ xkdYaMumifh pajE´m',rif;vufxufrSpí a&muf&Sd
vmaom omoemonf r[m,eAk'b ¨ momjzpfNyD; &ckid jf ynfoYdk 'kw,
d tBudraf jrmuf 0ifa&mufvmaom
Ak'¨omoemjzpfaMumif; ,lq&ayawmhrnf/

&ckdifax&0g' omoem rlvblw


2000-jynfEh pS ?f pufwifbmvxkwf ½ky&f iS af w;uAsm&opkrH *¾Zif;wGif q&mBuD; a'gufwmoef;xGe;f
\]]uRefawmfvJtajzrodyg}}aqmif;yg;ukd zwf½I&ygonf/ q&mBuD;\aqmif;yg;wGif t"dutcsuf
ok;H csuu f dk awGU&NyD;,if;ok;H csut
f eufwiG ]f ]c&pf&pS &f mpkq&dk if ysLu[de,ejzpfaeNyD? &ckid u
f b,ftcsed u
f
pNyD; [de,ejzpfcJhygovJ}}[laom tcsufvnf;yg0ifygonf/
xkdYaMumifh &ckdifax&0g'omoemESifhywfoufí orkdif;OD;tajctaeukd &ckdifa'otwGif;awGU&Sd
&aom taxmuftxm;rsm;ukdtajccHí wifjyvkdygonf/
okawoetjrift& Ak'¨onf rZÑdra'orS tjyifokdYc&D;rxGufcJhyg/ qif;wkawmfukd;uG,frIonf
c&pfESpf 76-ckxuf rapmyg/ bk&m;a&mufonf[k &ckdifu 15-&mpktwGif;u pa&;ygonf/ jrefrm?
rGef wkdYuvnf; a&;Muygonf/ oD[kdVfrSr[m0Housrf;t&qkdvQif oD[kdVfom;wkkdY c&pf6-&mpkuyifa&;
Muygonf/
16-&mpktwGif; wdbufbkef;awmfBuD;wm&memhofa&;cJhaom tdE´d,Ak'¨omoemorkdif;pmtkyfwGif
]]&ckdif? yk*H? [Hom0wDe,frsm;ukd tmaomurif;BuD;vufxufuyif a'&0g'omoema&muf&SdcJhonf/
0okAE¨KacwfoYdk a&mufro S m r[m,mea&mufvmcJo h nf[k a&;om;cJyh gonf/ (N.R.Ray, Sanskrit Buddhis,
in Burma, 1936, Calcutta, P-80) c&pf128-rwkdifrDuyif jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ukd jzwfoGm;aom w½kwf?
tdE´d,vrf;rBuD; wGifus,faeNyDjzpfygonf/ (Luce and Pe Maung Tin, Burma Down to the Fall of Pagan,
JBRSFAP, Rangon, 1960, P-385)/tmoH? ZDcRrfe,frsm;ukd jzwfaomvrf;jzpfygonf/
þvrf;rS &ckdifokdYqif;aomvrf;(2)vrf;&Sdygonf/ ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;ajcbufrS
0ifvmaomvrf;ESihf ukvm;wefjrpfzsm;ykid ;f rS awmifMum;twkid ;f pkeq f if;vmaom vrf;jzpfygonf/ 1611-
ckESpfu ay:wl*Dbkef;awmfBuD; refe&pfonf þ'kwd,vrf;jzifha&mufvmNyD; ajrmufOD;ûrdUawmfokdY
a&muf&SdcJhygonf/ emvE´mESifh wkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;jzpfNyD; ouf? ûrd?crD;?&ckdifwkdYonf &ckdif
a'otwGif;okdY þvrf;rsm;jzifh 0ifa&mufcJhMuonf/ (xGef;a&Tckdif? ]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}/
&efukef? 1990?pm-4)
tmeE´pjE´ausmufpmt& &ckdifwGifc&pfBudKESpf 6-&mpkuyif xD;eef;pkdufí ûrdUjy,Ofaus;rI
wnfaqmufNyD;jzpfygonf/ &ckdifa&S;a[mif;ayrl t[d HouolZ0HoESifh a0omvD&mZ0ifayrlrsmt&
&cdkife,fajrwpfckvkH;tm; wkdif;(9)wkkdif;cGJí owfrSwfcJh&mwGif r[d Houwkdif;[laom trnfjzifh
wkdif;wpfckyg0ifonfukd awGU&ygonf/ 1930-ckESpfu rEÅav;ûrdUrS½kdufESdyfxkwfa0cJhonfh &rf;NAJawmif
ausmif;q&mawmfBuD;a&;om;cJhonfh]]tdE´d,e,fykHusrf;}}wGif r[d Houwkdif;qkdonfrSm ta&SUb*Fvm;
ESifh&ckdifurf;ajca'oukd jyqkdxm;ygonf/ taomurif;vufxufu yg#vdokwfrS t&Sifa&0wESifh
&[ef;ig;yg;onf r[d o H uwkid ;f okYd omoemûyxGucf ahJ Mumif; taomuausmufpmwGif a&;xk;dk cJyh gonf/
c&pfBudKESpf 3-&mpk? taomurif;BuD;vufxufu &ckdifa'ookdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨omoem\
taxmuftxm;ukd &SmazGqef;ppfaomtcg ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rS ausmufcsyfwpf
csyfukdawGU&ygonf/ t&Snf8ay6vufr? tus,f2ay5vufr? xk1ay 4vufr&Sdygonf/ ausmufcsyf
\ atmufzuftpGef;wGif xkxGif;xm;aom vuFsm&pfc½koif;ykHyg&Sdonf/ ,if;c½koif;xdyfrS MumyGifh
wpfyGifhxkd;xGufaeNyD; MumyGifh\tzsm;rsm;onf "r®pMumt0kdif;ukd xdaeygonf/
(ykH)
&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:rSausmufcsyf
(þausmufcsyfykHukd OD;pHomatmif\ ]]tmeE´jE´}} pm-19?ykH-7ukd ul;,lazmfjyygonf)
azmfcsr®mu? jA[®P0g'ukd uk, d pf m;ûyaom c½koif;rSA'k u¨ ,
dk pf m;Mumyef;ykx H xk iG ;f vmNyD; Ak'w
¨ &m;
awmfu, dk pf m; "r®pMumt0dik ;f xGi;f xkxm;onf[k qkyd gonf/ (E.Forchammar, "Arakan"Chap.11, Mrohaung,
P20/21)/
tdE´d,wGif taomurif;vufxufü Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIr&Sdyg/ apwDykxkd;? vkdPf*lrsm;ü
Ak'¨0ifcef;rsm;ukdawGU&aomfvnf; Ak'¨qif;wkawmfxkvkyfrIukd *½kpkdufía&SmifusOfcJhygonf/
qif;wkawmfukd;uG,frI wGifus,fvmNyD;aemufüyif ty&r[m0deaovd,*kdPf;ESifh r[d Homou
*kdPf;wkdYonf qif;wkawmfukd;uG,frIukd tqkH;xdvufrcHcJhMuyg/ (H. Sarcar, ''Some Aspects of the Buddhist
Monuments at Nagajunikonda, 1960, P-84)/ taomuAk'0 ¨ ifcef;rsm;wGif Ak'\ ¨ uk,
d pf m;? aAm"dyify?Hk "r®pMumyk?H
xlygykHrsm;ukdomawGU&NyD; qefcsDykxkd; wk½kdPfwkdifrsm;wGif aAm"dyif 67-ykH? "r®pMum 6-ykH? xlyg 32-
ykHawGU&ygonf/ tr&0wDwGifrl ajcawmf&mykH? Mumyef;ykHrsm;ukdawGU&ygonf/ þoauFw
uk;d uG,rf rI sm;onf qif;wkawmfu;dk uG,rf rI wkid rf u
D xGe;f um;cJyh gonf/ &ckid w f iG af wGU&onfh Mumyef;yk?H
"r®pMumt0kdif;ykHrsm;onf c&pfBudKESpf(3)&mpk? taomuacwftwGif; arm&d,tifyg,mrS ax&0g'
omoemESifhtwlysHUESHUvmaom oauFwukd;uG,frItaxmuftxm;jzpfonf[k,lqygonf/ Ak'¨
oauFwukd;uG,frItjcm;wpfckrSm &Spfaomif;bk&m;*ltwGif;okdY a&muf&Sdaeaomajcawmf&mjzpfygonf/
tjcm;aESmif;acwfajcawmf&mrsm;ESifhrwl/ jzpfawmfpOfrsm;vnf;rygaom? omref½kd;½kd;ajcawmf&mrsm;om
jzpfNyD;tvGefa&S;us[ef&Sdygonf/ &Spfaomif;ykxdk;wnf bk&ifrif;Amonf rnfonfhae&mrS ajymif;a&TU
ylaZmfcJhonf[k rSwfwrf;rawGUrdao;yg/ þajcawmf&mrsKd;tm; em**sLeduGef'gteD;rS tr&0wDwGifom
awGU&ygonf/
omoemhorkdif;wGif ajcawmf&mxGif;xkukd;uG,frIonf qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIxufykdí
a&S;usonf[kawGU&ygonf/(W.Awalf, ''Buddhism, Art and Faith, The Buddha Legend, P-32/33)
c&pfESpf150-cefYu wkdavrD\rSwfwrf;ü **Fgjrpf0rSta&SUbufokdYoGm;vQif ud&'d,ESifh bm&uk&
okdYa&mufonf/ qufíoGm;vQif ]]aiGajrokdYa&mufonf/]]aiGajr}}wGif]]qifA&}}]]q'g;}}]]ab&b le}}
]]awrvm}}ûrdUrsm;&SdMuonf/ ,if;rvGefvQif yifv,ftilukda&mufonf/ ]]aiGajr}}qkdonfrSm &ckdifa'o
jzpfNyD; yifv,ftilqkdonfrSm armfwifpGef;jzpfEkdifonf/ (]]tajcjyjrefrmekdifiHa&;orkdif;}}y-wGJ?pm-216)
c&pfESpf-50cefYu]]yGefykd;ed,yfarvm}}\rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYqufíoGm;vQif
a&TuRef;? aiGuRef;rsm;okYd a&mufonf/ teD;tem;uRef;rsm;wGif vlrnf;rsm;aexkid Mf uonf[k awGU&onf/
(¤if;-pm-216)/ c&pfESpfyxr&mpktwGif; ]]tD&Do&D,efa&aMumif;rSwfwrf;}}wGif tqkdyg a&TuRef;?
aiGuRef;rsm;ESifh **Fgjrpf0Srf;okdYoGm;aeaom ]]uvef'D,kdzkefwm}}[kac:am &GufavSBuD;rsm; tdE´d,awmif
ykdif;wGif awGU&aMumif; rSwfwrf;awGU&ygonf/ (H.G Luce.J.B.R.S.F.A.P Vol, 1960.Rangon.P-386)/
&ckdiforkdif;okawoDyifyvm*wårifonf qD;'D;pfESifhA&m'JvfwkdY\pmwrf;rsm;ukd ukd;um;í]]bm&
uk&}}onf ewfjrpf0wGif&Sdonff/ ]q'g;}qkdonfrSm oHwGJûrdUjzpfonf/ &ckdifa'oonf tdEd́,ta&SUbuf
urf;a'orsm;ESifh a&aMumif;c&D;tquftoG,f&Sdonf[k qkdygonf/ (P. Gutman, ''Ancient Arakan'' Ph.D.
Thesis, Australlian National University, 1976, P-37)/ &cdik Ef iS t
hf Ed ,
d´ ta&SUbufurf;a'oonf rnfonft h csed u
f
pwifqufoG,fcJhonfukd rod&aomfvnf; c&pfESpfqef;pwGifrl qufoG,frIwGifus,faeNyDjzpfygonf/
(¤if;?pm-7/8 )/
c&pfESpf(3)&mpktwGif;ü em**sLeDuGefY'gwGif tkyfpkd;cJhaom ]wåoGmuk}rif;qufrS ]r'´&dykwåoD&d
0D&yk&do'wå}rif;\eef;pH(14)ESpfajrmufüa&;xkd;cJhaomausmufpmwGif tdE´d,awmifykdif;rS ax&0g'
&[ef;rsm;omoemûyxGufcJhaom a'orsm;ukdazmfjycJhygonf/ ,if;a'otrnfrsm;wGif ]]pdvmw}}jynf
[kyg0ifygonf/ (N.R Ray, ''An introdction to the Studey of Theravada Buddhism in Bwima, Culculta, 1946,P-15)/
þausmufpmrS pdvmwjynfqkdonfrSm r[mbm&w? [&d0Ho? yl&PESifh yOöwEÅpaom ouúwusrf;
rsm;wGif azmfjyxm;onfh ]]ud&mw}}yifjzpfonf/ wkad vrD\rSww f rf;wGiyf g&Sad om ]]wdvm'g;}}qko
d nfrmS
]]pdvmw}}ukd *&doHjzifhajymMum;jcif;jzpfNyD; wkdavrD\ ]]wdvm'g;}}ausmufpmrS ]]pdvmw}}ESifh ouúw
usrf;rsm;rS]]ud&mw}}wkdYvnf; twlwlyifjzpfMuygonf/(¤if;/ pm-15)/
rmua@;,syl&mZfusrf;tvkdESifh EIdif;,SOfvQif ]]ud&mw}}qkdonfrSm &ckdifa'owpfckvkH;ESifh jrefrm
Ekid if aH tmufyidk ;f [k a'gufwma&;uqkyd gonf/ (Theravada Buddhism in Burma P-16)/ a'gufwmueef*u dk rl
ppfwaumif;a'oESifh &cdkifurf;ajcukdqkdvkdaMumif; a&;ygonf/(S.B. Qanungo, ''A History Of Chiltagong''
Vol (1), 1988. P-51)/jrefrmEkdifiHa&S;a[mif;ûrdUjyEkdifiHrsm;jzpfaom ud&mwjynf? usifvifjynf? vif,efjynf
wkdYwGif Ak'¨0g'a&muf&SdxGef;um;cJhygonf/ (Nidrf;ausmf]]aiGawmif}}1973/ &efukef/pm-49)/
taxmuftxm;rsm;t& &ckdifa'oonf ud&mwa'o(okdYr[kwf) ud&mwa'o\ tpdwftykdif;
jzpfonfrSmxif&Sm;ygonf/
&ckid af 0omvDacwfO;D u Ak't
¨ Ekynmvuf&mrsm;onf em**sKedueG 'f grS vuf&mrsm;ESihf qifwo l nf
udkawGU&ygonf/ (P.Gutnian, ''Ancient Arakan'' p-222)/ taxmuftxm;rsm;t& ax&0g'omoemonf
&ckdifa'ookdY c&pf-3&mpktwGif; tdEd́,awmifykdif;rS ysHUESHUvmcJhao;onf[k awGU&Sd&ygonf/ tmeE´pjE´
ausmufpmwGif azmfjyxm;onfh c&pf(3)&mpkESifh (4)&mpktwGif; &ckdifa'oütkyfpkd;cJhMuonfhrif;rsm;ukd
azmfjy&mwGif ]]olawmfpif[k orkwfxkdufaom}} ]]tvSL'ge&ufa&maom}} ]]'geoDvNrJaom}}ponfjzifh
awGU&Sd&jcif;u oufaojzpfygonf/ ,if;tjyif&ckdifwGif at'D-2&mpk? 3-&mpktwGif;u tdE´d,awmif
ykdif; em**sKeduGef'ga'ookH;jA[®Dtu©&mjzifha&;xkd;xm;aom ]]opöuy&dA¨muZde}}ygVdpmwrf;ukd ausmuf
qif;wkwpfq\ l aemufausmwGif awGU&jcif;uvnf;taxmuftxm;jzpfygonf/þtaxmuftxm;rsm;
t& &ckdifwGif ax&0g'usrf;tjynfhtpkHr[kwfonfhwkdif toifhtwifha&muf&Sdaernf[k ,lq&ygonf/

(ykH) opöu y&Akduf

&ckdifa'owGif c&pfESpf 5-&mpk? 6-&mpktwGif;ü ausmufpma&;xkd;cJhaom"avhxGef;um;cJhygonf/


ygVd? ouúw? ausmufpmtrsm;tjym;awGU&Sd&ygonf/ c&pfESpf(3)&mpk(okdYr[kwf) c&pfBudKESpf(3)&mpk
uyif &ckdifa'ookdYa&muf&SdcJhaom ax&0g'Ak'¨omoemonf c&pff(6)&mpkwkdif ckdifrmpGmxGef;um;aeqJ
jzpfygonf/

(ykH) a0omvDbk&m;ausmufpm

taxmuftxm;tjzpf c&pf-6&mpktwGif;u *kyÜwtu©&m? ygVdbmomausmufpmwpfcsyf\ ykHukd


azmfjyvkdufygonf/ þausmufpmonf a0omvDbk&m;BuD;ukef;awmfay:&Sd apwDysufwpfqlrS xGufus
vmaomausmufpmjzpfygonf/ a,"r®m*gxmawmfyg ausmufpmjzpfygonf/ (þausmufpmukd
OD;pHomatmif? at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}} Or®matmifpmay? tif;pdef? 1974-
pmtkyfrS? ykH (22)ukd ul;,lazmfjyygonf/)
þrQjzifq h vdk Qif q&mBuD;\&ckid u
f b,ftcsdeu f pNyD; [de,ejzpfcyhJ govJ[al om ar;cGe;f twGuf
ajzqkdcsufjynfhpkHvdrfhrnf[k ,lqygonf/

at'D(3) &mpktwGif; &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoem


&ckid &f mZ0ifusr;f rsm;tvkt d m;jzifh bk&m;&Sio
f ufawmfxif&mS ;&Spd Ofuyif Ak'o
¨ moemawmfonf &ckid f
jynfwGifxGef;um;cJhonf[k rSwfom;&ygonf/ Ak'¨y&dedAÁmefûyNyD;aemuf acwfumvtoD;oD;wGif tdEd́,
Ekid if rH S omoemûy&[ef;awmfrsm;onf ywf0ef;usifEidk if rH sm;okYd omoemûyc&D;<ucJMh uygonf/ &ckid jf ynf
okdYvnf;acwfumvtoD;oD;wGif Ak'¨omoe*kdPftoD;oD;rS &[ef;awmfrsm;<ua&mufcJhMuygonf/
xkdYaMumifh &ckdifjynfwGif Ak'¨omoem*kdPf;uGJwpfckxufrenf; xGef;um;cJhonfukd ½kyf0w¬Ktaxmuf
txm;rsm;t& od&Sd&ygonf/
omoemhorkdif;wGif ax&0g'*kdPfonf rm*"D?ygVdbmomwkdYukdokH;pGJcJhNyD;? r[moHCduESifh r[m
,e*kP d wf Ydkonf jyu&dw? ouúwbmomwkYd udk ok;H pGcJ MhJ uygonf/ &ckid jf ynfwiG f ygVdpmaya&m? ouúw
pmayygawGU&Sd&ygonf/ xkdYaMumifh ax&0g'omoemomru r[m,meomoemvnf; a&muf&SdxGef;
um;cJhonf[laom ,lqcsufrsm;rSm ,kwådwefygonf/ a'gufwmoef;xGef;u]]a0omvDacgif;avmif;pm
rSm ouúwbmoma&;jzpfí ta&SUb*Fvm;wGif okH;pGJcJhaom *kyÜwta&;tom;jzifh a&;xkd;cJhygonf/
ta&SUb*Fvm;ESihf tquftqHûycJah Mumif; xif&mS ;onft h jyif Ak'o
¨ moemr[m,e*kP d \
f puf&yd af tmuf
okdY a&mufcJhonf[k ,lqzG,f&Sdygonf/ (ukd;-1/pm-66)/ ûrdUa[mif;(ajrmufOD;) bk&m;BuD;apwDysuf
wpfqlrS a,"r®m*gxmausmufpmwpfckawGU&onf/ þausmufpmukd ygVdESifha&;xkd;xm;onfu
qef;onfxljcm;onf[k azmfjyvsuf&Sdygonf/ r[m,evTrf;rkd;aeaomfvnf;? ax&0g'vnf;&Sdonf[k
azmfjyjcif;jzpfonf[lí ,lqEkdifygonf/ (ukd;-1/pm-67)[k a&;om;xm;ygonf/
þokYd jzifh acwfO;D &ckid jf ynfwiG f ax&0g'omoemESihf r[m,eomoem,SOí f xGe;f um;cJo
h nf[k
,lqaom ynm&Sio f ak woDtrsm;tjym;yif&adS y&m? pma&;olonf þaqmif;yg;wGif at'D(3)&mpktwGi;f
(a&S;acwf) &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨omoem*kdPf;ESifh 0g'ukdajc&mcHí qef;ppfwifjyxm;ygonf/
rsm;pGmaomokawoDwkdYu at'D(3)&mpktwGif;ua&;xkd;cJhaom tdE´d,EkdifiHta&SUbufurf;ajc&Sd?
upöemjrpf0uRef;ay:a'orS em**sKdeuGe'f g ausmufpmukd uk;d um;í ,if;a'orS&ckid jf ynfoYdk omoemûy
&[ef;rsm;<ucJzh ;l aMumif;qkMd uygonf/ tqkyd gausmufpmwGif ]]*E¨m&? pde? ud&mw? awmfovD? t0&EÅ?
0r®,? 0e0oD? ,k0Eé? 'rdv? yavmf&ma'orsm;okdY omoemûy&[ef;rsm;<uoGm;MuaMumif;a&;xkd;xm;
onf[k (----)wGif rSwfwrf;wifxm;ygonf/(ukd;-13? pm-14)/
em**sKdeuGef'ga'oonf tdEd́,EkdifiHta&SUbufurf;a*:'g0&DjrpfESifh upöemjrpf0uRef;ay:pyfMum;
tE¨&ma'owGi&f ydS gonf/ þa'oonf taomurif;vufxuf arm&d,tif,g,mwGif yg0ifco hJ nf/
arm&d,tifyg,mysufokOf;aomtcg]]omw0g[erif;quf}}onf ESpfaygif;(400)ausmftkyfpkd;cJhí Ak'¨
omoemxGef;um;cJh\/ þrif;qufukd at'D3&mpktpykdif;wGif ]]£cguk}}rif;qufu qufcHtkyfpkd;cJh\/
rif;qufopfukdwnfaxmifaom]]oEÅrlvrif;}}onf jA[®P0g'Djzpfaomfvnf; ,if;aemufqufcHaom
rif;rsm;rSm Ak'¨omoemukdtm;ay;cJhMuojzifh jA[®P0g'xGef;um;rIonf tcsdefrMum&SnfcJhay(ukd;-2/
pm-201)/ em*g*seduGef'gausmufpmukd ]]r'´&dykwårif;}}\pwkw¬ajrmufeef;pHESpfwGif a&;xkd;cJhonf/
þrif;\trnftjynhftpkHrSm ]]r'´d&dykwåod&d0g&Hyk&do'wå}}jzpfonf/
a'gufwm---u em*g*seduGef'gausmufpmwGifyg0ifaom ud&mwqkdonfrSm &ckdifjynfESifh jrefrm
Ekid if aH tmufyidk ;f a'ojzpfaMumif; (uk;d -13/pm- )qkNd yD;? rEÅav;r[mrkeb f &k m;teD; acgif;avmif;pmwpfck
wGif ud&mwa'oonf jrefrmekdifiH\tpdwftykdif;a'owpfckjzpfaMumif;yg&Sdonf/ (ukd;-8?pm-2)/
a'gufwmyg*sDwmu ]]ud&mwa'oonf [dr0EÅmawmifwef;rsm;\ awmifbufqifajcavsma'ojzpf
aom yef*syfjynfe,frS tmoH? ppfwaumif;? awmifwef;a'owpfavQmufe,fajrrsm;ukd ac:onf[k
qkdonf/ (ukd;-9? pm49)/ a'gufwmueef*kdu ppfwaumif;awmifwef;a'owpfavQmuf[kqkd&mü
&ckid af wmifwef;ESihf awmifbufe,fajrwpfcv k ;Hk yg0ifonf[q k o
dk nf/(ud;k -13? pm-51)/ ynm&Sirf sm;\
tqkdt& ûcHíokH;oyfvQif &ckdifjynfonfud&mwa'owGif yg0ifaMumif;odomygonf/ þtcsufukd
axmufcHaom tjcm;tcsufrsm;&Sdygonf/
&mr,eusrf;ü ]]OD;xdyfwGifqHxkH;xkH;xm;aom ud&mwwkdYonf MunfYíwifhw,f\/ a&Ttqif;
uJhokdY0if;0g\/ a&wgifusifvnf\/ usm;tppfuJhokdYaMumufrufzG,faumif;\[k azmfjyxm;ygonf/
,if;tjyifud&wwkdYonf ta&SUbuf&Sdawmifwef;rsm;wGifvnf;aumif;? yifv,fem;wGifvnf;aumif;
aexkdifMuaMumif;? olwkdYonf a&T? aiG? ausmufoHywåjrm;<u,f0ít0wftxnf,ufvkyfrIwGif
uRr;f usiMf uaMumif;qkyd gonf/ [dEL´ ydóEk;d yl&mrfusr;f wGirf ]I ]þavmu\tv,fwiG f jA[®P?uwå, d ?
0ó?ok'¨ trsKd;av;yg;wkdYaexkdif&m tdEd́,jynf&Sd\/ ta&SUbufüum; ud&mwwkdY&Sdí? taemufbufü
um; ,0ewkdY&Sd\[kazmfjyxm;ygonf/ tif'kdrGef*kdvGdKufpmtkyfa&;om;ol a'gufwmcsufwm*sdu]]a0'
usr;f rsm;rSm bDp1D 0&mpkwiG v f nf;aumif;? r[mb&x? &mr,eusr;f wkYdrmS bDp5D 00ESihf at'D400Mum;wGif
vnf;aumif; a&;om;cJo h nf[k ,lqp&m&Sad Mumif;? xkYd aMumifh ud&w(tif'rdk eG *f v dk KdG uf)rsm;onf tdE, d́
jynfajrmufbuf? ta&SUajrmufbuf/ bD[me,f? b*Fvm;e,fponfwYdkwiG f vnf;aumif;? jA[®yw k &å jrpf
wpfavQmufwiG v f nf;aumif;? tmoHrPdy&l ESihf qufpyfvsuf&o dS nfh e,fajrwkYd wiG vf nf;aumif;? bDp-D
1000cefYuyif 0ifa&mufvsuf&SdMurnfjzpfaMumif; aumufcsufcsxm;ygonf/(udk;-3)/
ûcHMunhfvQif ud&mwa'oqkdonfrSm [drEÅmawmifwef;rsm;\ awmifbufqifajcavsma'orsm;?
rPdy&l ? ppfwaumif;&ckid af 'orsm;ukd ac:qkjd cif;jzpfí awmifwef;a'oaeud&mwrsm;rSm ,if;a'orsm;
wGif aexkdifMuolrsm;jzpfNyD; yifv,furf;½kd;wef;ae&m ud&mwrsm;rSm b*Fvm;? ppfwaumif;ESifh &ckdif
urf;ajca'orsm;wGifaexkdifolrsm;ukd &nf&G,fjcif;jzpfaMumif; awGU&ygonf/ ,if;tjyifxkdpOfu &ckdif
jynfe,f? ajrtus,t f 0ef;udk azmfjyaom a&S;a[mif;ayrlvuFmwGi]f ]us,0f ef;aequf? taemufbufrmS ?
rZÑrd mESihf 'uúmjrpfavQmuf? ajrmufuadk wmifñdk uke;f ukx d cd ?H {oHcsi;f wGi;f ? acsmif;qif;a&xGu?f {&m0wD?
jrpfojd cm;wH? i0efxyd af jrmif? awmifut dk *¾?d 'u©P d oGi?f armfwifa&vIy?f orkw0f ifav? &ckid jf ynfvQif}}
[kazmfjyxm;onfukdaxmufí xkdacwfu&ckdifjynf\tus,ft0ef;ukd rSef;qekdifygonf/ xkdYaMumifh
at'D(3)&mpktwGi;f u em**sKedueG 'f grS &[ef;awmfrsm;omoemûycJMh uonfh ud&mwa'owGif &ckid jf ynf
yg0ifaMumif;odomxif&Sm;ygonf/
em*g*seduGef'ga'orS Ak'¨omoemonf &ckdifjynfokdYysHUESHUa&muf&SdcJhonfhg taxmuftxm;rsm;&Sd
ygonf/ em*g*seduGef'ga'o&Sd a&S;a[mif;Ak'¨omoedu taqmufttkHrsm;rSm at'D(3)&mpkESifh (4)&mpk
twGif;u aqmufvkyfcJhMuaom taqmufttkHrsm;jzpfonf/ jrefrmEkdifiHrSAdóEkd;ESifh oa&acwå&m
ESpfûrdUvkH;wGif em*f*seduGef'grS Adokumvuf&mrsm; vTrf;rkd;ykH&onfhtaqmufttkHrsm;&Sdonf/(ukd;-4/
pm-176)/ ysLwkdYonf tdEd́,ta&SUbufurf;ESifhvnf;aumif;? wmjrvdyfESifhvnf;aumif;? qufoG,f&m
wGif &ckdifurf;ajcrSwpfqifh pcef;csqufoG,fcJhonf[k vkpfuqkdonf/(ukd;-10/pm-110)/ &ckdifjynf
a0omvDacwfOD;u Ak'¨bmomausmufqpftEkynmvuf&mrsm;rSm em*g*sKeduGef'ga'orS ausmufqpf
vuf&mrsm;ESifh qifwlonf/ (ukd;-10/pm-222)/ okdYjzpf&m &ckdifESifhysLûrdUawmfrsm;onf c&pfESpfrsm;tp
ykid ;f uyif qufqrH &I adS ecJNh yD;/ em*g*sKedueG 'f ga'orS Ak'o ¨ moemonf &ckid jf ynfrw S pfqifh ysLûrdUawmfrsm;
okdY a&muf&SdcJhonf[k rSwfcsufcs&ayrnf/
ysLûrdUawmfrsm;onf &ckid jf ynfawmifyikd ;f ESihf awmifuw k af wmifMum;vrf;tm;jzifv h nf;aumif;? &ckid f
jynfajrmufykdif;ESifh bl;&GufrñId;vrf;tm;jzifhvnf;aumif;qufoG,fcJhMuonf/(ukd;-1/pm-110)/
em*g*sKed uGe'f ga'oESihf &ckid jf ynfe,fEiS hf rkwo f ek v
f rf;aMumif;jzifh a&vrf;c&D;rSqufo, G cf MhJ uayonf/
þokYd qv dk Qif at'D(3)&mpktwGi;f u &ckid jf ynfoYdk em*g*sKedueG 'f ga'orSa&muf&cdS ahJ om Ak'o ¨ moem
rSm rnfonfhAk'¨bmom*kdPf\omoemjzpfonfukd qef;ppf&ayrnf/
at'D(3)&mpktwGif;u em*g*sKeduGef'ga'oESifh tr&0wDwnf&Sd&m tE¨&wkdif;wGif ax&0g'Ak'¨
bmom*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;uGJrsm;xGef;um;cJhaMumif; avhvmawGU&Sd&ygonf/ r[moHCdu*kdPf;
onf wwd,o*Fg,emaemufykdif;wGif yg#vdykwfjynfESifh a0omvDjynfudkajcukwf,lí omoemjzefYcsd
cJh&mwjznf;jznf;ESifh tdE´d,wpfjynfvkH;ukd vTrf;rkd;cJhonf/ tr&0wDESifh em*g*seduGef'gausmufpmrsm;
wGif r[moHCdu*kdPf;tiftm;BuD;rm;cJhykHukd awGUEkdifygonf/ em*g*seduGef'g&Sd ausmif;wkdufBuD;rsm;rSm
r[moHCdu*kdPf\ A[kdvfXmejzpfcJhzl;onf/ at'D(7)&mpku w½kwf&[ef;awmfrsm; [l,ifqifESifh
tdcsifwkdY\ rSwfwrf;rsm;t& tmz*efepöwefjynf? *E¨m&wkdif;? r*"wkdif;wkdYwGif r[moHCduausmif;
wkdufBuD;rsm;&SdaMumif; rSwfwrf;wifcJhMuonf/ (ukd;-5/pm-53^54)/
tr&0wDESifh em*g*seduGef'gausmufpmrsm;wGif r[moHCdu*kdPfuGJrsm;jzpfaom A[kokwdu*kdPf?
apwD,*kdPf;wkdYtaMumif; ax&0g'*kdPf;cGJjzpfaom r[domou*kdPf;taMumif;yg&Sdonf/ xkdtcsdefu
tdE´d,ajrmufykdif;ESifh ta&SUajrmufykdif;wGif oAÁwåd0g'*kdPf;tm;aumif;aeNyD; r*"wkdif;ESifh b*Fvm;e,f
wGif r[moHCdu*kdPf;uGJjzpfaom avmukwå&m0g'*kdPf; vTrf;rkd;aecJhayonf/(ukd;-¤if;)/
rpöwmtdycf sfqm;um;u taqmufttkw H nfaqmufyEHk iS hf ausmufpmwkYd wiG v
f m&Sad om tcsufwYdk udk
axmufí em*g*sKeduGef'gBuD;yGm;pOfumvu (1)r[m0d[m&0goD*kdPf;?(2)r[domou*kdPf;?(3)A[k
okwu d *kPd ;f ?(4)ty&r[m0deaovD,*kP d ;f wkYd xGe;f um;cJoh nf[k qkykd gonf/(uk;d -2/ pm-204)/ ty&
r[m0deaovd,*kdPf;onf MoZmtanmif;qkH;vnf; qkdygao;onf/
okawoDOD;b&Sifu tdE´d,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvm&mjzpfEkdifonf/
okdYr[kwf &ckdifbufrS,ckywdrf;izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufrSwpfqifh 0ifa&mufEkdifMuonf/(ukd-2/
pm-200)[kvnf;aumif;? omoemyifa&mufcJhvifhupm; AdóEkd;üpmayxGef;um;jcif;r&Sd[k qkd&ayrnf/
a&muf&SdcJhaompmayonf tE¨&wkdif;wGif at'D-200cefY jA[®Dtu©&mjzifh a&;om;aom ygVdpmayjzpf
onf[kqkdzG,f&m&SdonfrSwpfyg; acwf\pma&;om;rItwwfukd rod&ay[k(ukd;-2/pm-204)qkdygonf/
AdóEkd;wGif ]]oHCmhoD&d}}[k jA[®Dtu©&mygVdbmomjzifh a&;om;xm;aom wHqdyfwkH;wpfckukdom
awGU&NyD; tjcm;pmaytaxmuftxm;rawGU&yg/ &ckdifjynfwGifrl jA[®Dtu©&mjzifh a&;om;xm;aom
]]o'¨uyk&ykd'f}}urÁnf;pmESifh]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}}wkdY&Sdonf/ tdE´,awmifykdif;ESifh &ckdif
jynfonf c&pfESpftpykdif;uyif a&aMumif;c&D;jzifhul;oef;qufqHrI&SdaecJhonfazmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif;
tE¨&e,fonf arm&d,tifyg,mwGifyg0ifí jA[®Dtu©&mta&;om;xGef;um;cJh&ma'ojzpfygonf/
jA[®Dtu©&mukd tdE´d,EkdifiHwGif at'D(2)&mpktxd rl&if;twkdif;rajymif;vJbJ a&;om;okH;pGJcJhonfh
tjyif(ukd;-6/pm-16)AdóEkd;wGif at'D-200cefYu tE¨&ma'owGifa&;om;cJhaom jA[®Dtu©&mta&;
tom;ukd awGU&Sd&NyD; (ukd;-2/pm-204)? em*g*sKeduGef'ga'oESifh ysLûrdUawmfrsm;onf &ckdifukdA[kdûyí
ul;oef;qufqHcJhMujcif;aMumifh &ckdifESifhAdóEkd;wGifawGU&aom jA[®Dtu©&m? ygVdpmayta&;tom;rsm;
onf em*g*sKeduGef'ga'orS at'D-3&mpktwGif;a&muf&Sdvmonf[k ,lqowfrSwf&ayrnf/
azmfjycJhNyD;jzpfonfhtwkdif; at'D-3&mpktwGif;u em*g*sKeduGef'ga'owGif r[m0d[m&oD*kdPf;?
r[domou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;ESifh ty&r[m0deaovd,*kdPf;wkdY xGef;um;cJhonf/ 'Dy0Housrf;
wGif 'kwd,o*Fg,emyGJusif;yNyD;aemuf ax&0g'*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;rS cGJxGufMuaom*kdPf;
(18)*kP d ;f ukd jyqkx d m;ygonf/ okYd aomf 'Dy0HowGif ty&r[m0deaovd,*kP d ;f \trnfukd rawGU&yg/
uxm0w¬Kusrf;wGifrlum; tqkdyg(18)*kdPf;tjyif? ykAÁaovd,? ty&aovd,? &mZ*d&du? o'¨wådu
*kP
d ;f [lí tE¨u*kP d ;f (4)*kP
d ;f ukvd nf; azmfjyxm;ygonf/ 0gokrMd u\ ouúwbmomjzifah &;om;xm;
aomrSwfwrf;wGif ty&aovd,*kdPf;\trnfyg&Sdygonf/ ouú#pma&;q&mBuD; bmAs\rSwfwrf;
wGifvnf; yg0ifaMumif;od&ygonf/ (ukd;-5/pm-40)/ þty&aovd,*kdPf;onf qif;xkawmf
uk;d uG,rf u I v dk ufrcHacs/ þ*kP d ;f onf ouúwpmayukd tok;H ûycJMh uonf/ &ckid w f iG af wGU&aom opöu
yk&AkdZfurÁnf;pmrSm ygVdbmomvnf;jzpf? qif;wkawmfwGifa&;xkd;xm;jcif;vnf;jzpfaomaMumifh &ckdif
jynfokdYa&muf&SdcJhaomomoemrSmty&r[m0deaovd,*kdPf;rS ysHUESHUvmaomAk'¨omoemr[kwf[k
rSwfcsufcs&ayrnf/
A[kow k u d *kP d ;f onf r[moHCu d *kP
d ;f uGjJ zpfaom a*gukvu d *kP
d ;f rs xyfrcH x JG u
G vf maom*kP d ;f
jzpfí t,ltqwGif avmufuDa'oemESifh avmukwå&ma'oem[kESpfrsKd;cGJjcm;ygonf/ þ*kdPf;onf
r[m,ewkYd \ Ak'u ¨ m,? "r®um,ESihf oHabm*um,wkYd wiG f oHabm*um,ukd vufrcHacs/ tbd"r®m
rSm oAÁwåd0g'*kdPf;ESifh eD;pyfonf/ opöod'd̈usrf;ukd t"duvufukdifûyNyD; ouúwbmomukd okH;pGJaom
*kdPf;jzpfygonf/ r[domo*kdPf;rSm yifrax&0g'rScGJxGufcJhaom*kdPf;jzpfygonf/ t,l0g'rSr[m
oHCduwkdYESifh qefYusifítE¨u*kdPf;? or®wd,*kdPf;wkdYESifheD;pyfonf/ þ*kdPf;onfvnf; ouúw
bmomukd tokH;ûyonfhtjyif qif;xk? ½kyfxkoGef;vkyfukd;uG,frIukd vufrcHacs/
taomurif;BuD;onf wwd,o*Fg,emwifyGJNyD;onfhaemufwGif &Sifr[dE´ax&fESifh oCFrwå
ax&DwkdYukd oD[kdVfuRef;okdY omoemûyapvTwfcJhavonf/ a'0geHyd,wdórif;BuD;vnf; omoemh
'g,umcH,lonf/ r[m0d[m&ausmif;wkdufBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;cJhonf/ ,if;acwfu em[g*sed
uGef'ga'oonf ax&0g'omoemxGef;um;&ma'ojzpfcJhonf/ taomurif;BuD;vufxuf Ak'¨qif;
wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIrxGef;um;rDu tr&0wDwGif ajcawmf&mtpkHukd xkxGif;íukd;uG,fcJhonf/
arm&d,tifyg,mûyduGJoGm;aomtcg þa'owGif ty&aovd,*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;ESifh r[dom
ou*kdPf;wkdY0ifa&mufxGef;um;vmygonf/ arm&d,rif;qufusqkH;í qufcHaom ok*Frif;qufwGif
Ak'¨omoemukd ESdyfuGyfaomaMumifh ax&0g'&[ef;awmfrsm; tdEd́,awmifykdif;okdY wdrf;a&SmifcJh&ygonf/
bDp-D 130cefYwiG f tdE, d´ jynf au&Vme,fEiS hf wrDvef ,frsm;rS [dEL´ bmom0ifwYdkonf oD[Vdk u f Re;f
udk wkdufckdufodrf;ykdufMuonf/ oD[kdVfrSax&0g'D&[ef;awmftcsKdUrSm awmawmifxlxyf&mokdY ckd0ifykef;
atmif;Mu&NyD;? tcskKUd rSm tdE, d́ ta&SUbufurf;ajc&Sd em*guGe'f ga'ookYd xu G af jy;wdr;f a&SmifMu&ygonf/
'k|*grPdrif;vufxufwGif &efolwkdYukdESdrfeif;í Ak'¨omoemukd pnfyifapcJhjyefonf/ wpfzefomo
emawmfESpf440wGifjA[®Pwdóacgif;aqmifí olykefxjyef&m wrDvfppfwyfonf tdE´,rS oD[kdVfokdY
ul;í Ak'o ¨ moemawmfudk zsufp;D ESrd ef ;f jyefonf/ oD[Vdk rf rS [m0d[m&0goD &[ef;awmfrsm; em*g*sKedueG f
'ga'ookYd xu G af jy;wdr;f a&Smifc&hJ ygonf/ xkYd aMumifeh m*g*sKedueG 'f ga'owGif r[m0d[m&0goD*P dk ;f onf
tjcm;*kdPf;rsm;ESifhtwl,SOfí xGef;um;cJhonfukdawGU&ygonf/,if;r[m0d[m&0goDax&0g'*kdPf;onf
tdE´d,wGif&SdESifhNyD;aom jA[d®tu©&mESif oD[kdVfrS o,faqmifvmonfh ygVdbmomukd tokH;ûycJhonf/
jA[®tD u©&mjzifah &;om;xm;aom ygVdpmayta&;tom;onf taomuacwfuyif a&muf&cdS o hJ nf
r[kwfay/ ax&0g'*kdPf;onf jA[®Dtu©&mukd bDpD 3&mpkwGif tapmqkH;okH;í? ygVdbmomukd at'D-
1&mpkwiG f tapmqk;H ok;H pGcJ o hJ nf/ taomuacwfu jA[®t D u©&mjzifh a&;xk;d cJah ompmrsm;rSm ygVdbmom
r[kwfyg/ r*"dbmomjzifha&;xkd;cJhjcif;jzpfygonf/(ygVdESifh r*"drwlnDaMumif;ukd ygarmu©a':tkef;\
ygVddpmayorkdif; ]]&Sifo*&mbd0Ho(jyefqkd)\ ]]tdE´dpmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)?wGif tus,f½Iyg/) Ak'¨
pmayorkid ;f wGif ax&0g'*kP d ;f onf ygVdpmayukpd wifo;Hk pGcJ o hJ nfrmS oD[Vdk u f Ref;wGif pwkwo ¬ *Fg,em
wifonfh at'D 78aemufykdif;rSomjzpfygonf/ xkdo*Fg,emwifyGJrSpí ygVdbmomjzifh ayxuftu©&m
wifygonf/ em*g*seduGef'gokdY ygVdbmomonf oD[kdVfrSwdrf;a&Smifa&muf&Sdvmaom ygVdbmomukd
em*g*seduGef'gwGif jA[®Dtu©&mjzifha&;ygonf/ ,if;aemufrS rkwfokefa&pD;aMumif;c&D;jzifh &ckdifjynfESifh
AdóEk;d ûrdUrsm;okYd a&muf&cdS jhJ cif;jzpfygonf/ þtcsufreS u f efaMumif; taxmuftxm;rsm;&Syd gao;onf/
tdEd́,EkdifiHwGif Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIonf okawoetaxmuftxm;rsm;t& at'D
-1&mpkwGif tpûycJhygonf/ ,if;aemufykdif;rMumrDwGifyif Ak'¨\wynfhom0uBuD;rsm;\ qif;wkawmf
rsm;ukyd g xkvyk u f ;dk uG,cf MhJ uygonf/ xkYd aMumifh opöuyk&AkZd u f o hJ Ydkaom om0uBuD;rsm;\½kyx f xk vk yk rf I
onf at'D-2&mpkxufykdía&S;usEkdifzG,fr&Sday/ opöuyk&AkdZfonf tpOD;wGifAk'¨ESifht,l0g'ûydifqkdcJhNyD;
aemufykdif;wGif Ak'¨\om0uBuD;jzpfvmonfh ax&0g'yd#uwfawmfwGif xif&Sm;vmoljzpfygonf/
qif;wkoeG ;f vkyrf EI iS hf jA[®t D u©&m? ygVdbmomta&;tom;onf &mpkEpS w f pfcxk ufaemufrusrlbJ &ckid f
jynfokdYa&muf&SdcJhavrnfjzpfayonf/
em*g*sedueG 'f gwGif awGU&aom ½kyx f ½k yk <f ursm;ukd Zmwuusrf;? ed'geuxmusrf;? vvdw0å w d må &
usrf; r[m0w¬Kusrf;? okE´&E´umAsusrf;? 'DAsm0g'geusrf; okr*Fvm0dvmodedusrf;? r[my&dedAÁmeAÁm
eokwfESifh "r®y't|uxmusrf;wkdYvm ZmwfuGufrsm;jzifh xGif;xkxm;avonf/ (ukd;-11/pm-19)/
&ckdifjynfwGif at'D(3)&mpk(4)&mpktwGif;u xkvkyfaom Ak'¨qif;wkawmf[lí tckdiftrmrawGU&aomf
vnf;? ,if;acwfu xkvyk cf ahJ omax&0g'qkid &f m tjcm;½kyx f rk sm;ukd awGU&ygonf/ Ak'q ¨ if;wkawmfudk
rawGU&jcif;rSm &ckdifjynfwGif ,if;rwkdifrDuoGef;vkyfcJhaom r[mrkedqif;wkawmfBuD;ESifh,SOfí tjcm;
Ak'¨qif;wkawmfrsm; oGef;vkyfjcif;ukda&SmifMuOfcJhMuí jzpfwef&mygonf/ okdYr[kwf&mZ0ifrsm;u azmfjy
onft h wkid ;f r[mrkeo d rd af wmfBuD;onf rD;ab;tBudrBf udro f ifch í
hJ vnf;aumif;? obm0&moDOwk\'Pf
aMumifhvnf;aumif;? &ckdifjynfukdwkdufckdufcJhMuaom &efolrsm;\zsufqD;rIaMumifhvnf;aumif; jzpfay
rnf/ okYd aomfr[mrkeu d ek ;f awmfay:&Sd jA[®m? avmuygvewf? ,u©? tol&m? udE&é m?e*g;? *VKef½yk x f k
rsm;rSm ax&0g'ESifh oufqkdifaom½kyfxkrsm;jzpfMuygonf/ OD;pHomatmifu þvuf&mrsm;rSm rwl&m
tEkynm,Ofaus;rIacwfûydifjzpfonf/(udk;-12/pm-115)[k rSwfcsufcsygonf/rwl&mtEkynmonf
*kyÜwacwftapmykdif;xd xGef;um;cJhygonf/ (ukd;-12/pm-55)/
*E¨m&tEkynmacwfonf bDpD-2-&mpkrS at'D-2-&mpkxdjzpfonf/ rwl&mtEkynmacwfonf
at'D -1&mpkrS at'D-4&mpktv,fykdif;xdjzpfonf/ *kyÜwtEkynmacwfonf at'D-300rS at'D 600
xdjzpfygonf/ xkdpOfu em*g*seduGef'ga'oonf rxl&mtEkynmxGef;um;&mwGif yg0ifaome,fajr
jzpfonf/ þa'oonf *kwåytifyg,mwGif ryg0ifcJhay/
a'gufwmyifrvm*wårifu a0omvDacwfOD;ausmufqpftEkynmvuf&mrsm;onf em*g*sed
uGef'grSvuf&mrsm;ESifh tvGefeD;pyfpGm wlnDaMumif;qkdonf/ (ukd;-10/pm-222) [ef*kdvDuvnf; &ckdif
jynfrSausmufqpfvuf&mtcsKdUrSm tdE´d,jynf tE¨&e,f? em*g*seduGef'grSvuf&mrsm;ESifhwlnDonf[k
rSwfcsufcsonf/(ukd;-7/pm-15)/ &cdkdifjynfwGifawGU&aom ausmufqpfvuf&mrsm;rSm rwl&mtEkynm
acwfESifh acwfûydifjzpfNyD; vuf&mrsm;rwlnDojzifh þtEkynm&yfrsm;onf at'D3-&mpkESifh 4-&mpk
twGi;f u tE¨&e,f? em*g*seu d eG 'f ga'orSwu dk ½f u
dk af &muf&v
dS maom ynm&yfrsm;jzpfaMumif; twdtus
qkEd idk o
f nf/ ½kyx f rk sm;rSmvnf; ax&0g'omoemESiyhf wfoufaom½kyx f rk sm;jzpfojzifh em*g*sedueG 'f grS
a&muf&Sdvmaom omoemonf r[m0d[m&0god*kdPf;\ ax&0g'omoemjzpfaMumif;odEkdifygonf/
r[mrkedukef;awmfay:rS txufazmfjyyg ½kyfxkrsm;ukd jrwfpGmbk&m;qif;wkawmf\ywfvnfwGif
xm;&Sdjcif;rS twkr&Sdaom*kPfawmfESifh jynfhpkHawmfrlaom jrwfpGmbk&m;ocifonf vlewfjA[®mowå0g
taygif;\txGwftjrwfylaZmf&mjzpfí Ak'¨qif;wkbk&m;&Siftm; 0kdif;0ef;ylaZmf[efûyxm;jcif;jzpfayonf/
þ½kyfxkrsm;rSm Ak'¨\rsufarSmufb0jzpfawmfpOfESifhaomfvnf;aumif;? twdwfb0jzpfawmfpOfESifhaomf
vnf;aumif;? wpfenf;enf;ywfoufaeMuygonf/
taomuacwfuwnfxm;cJah m qefcsyd x k ;dk awmfBuD;wGif 'Gg&ygvwHcg;apmif, h u©½yk x
f rk sm;? bkaH b
e,fwiG f bDp-D 2&mpku aqmufvyk cf o hJ nfh a&S;a[mif;Ak'b ¨ momvkP d *f rl sm;ü Zmwursm;ukd ½kyv f ;Hk ?½ky<f u
rsm;jzifh azmfxm;\/ ,u©ed½kyfxk? e*g;rif;½kyfxkwkdY&SdaMumif; od&ygonf/ xkdYjyifvkdPf*lrsm;ü Zmwu
rsm;udk ½kyv f ;Hk ½ky<f ursm;jzifh azmfxm;\/ xkYd aMumifh Zmwutrsm;pkonfvnf;aumif;? ZmwuZmwfuu G f
rsm;ukd ½kyfvkH;½kyf<ursm;xGif;xkrIynmonfvnf;aumif;? ax&0g'omoemawmfacwfOD;tcsdefrsm;uyif
&Sdaeonf[k qkd&ayrnf/
bDpD(3)&mpkwGif;u arm&d,tifyg,mrS &ckdifjynfokdYZmwu½kyfvkH;½kyf<ursm; xkvkyfrItwwfynm
a&muf&cdS o hJ nfh taxmuftxm;rawGU&yg/ ,ckawGUjrifae&onfrmS r[mrkeq d if;wkawmfBuD;\ywf0ef;
usifrS ½kyf<ursm;rSm rwl&mtEkynmacwfxGef;um;cJhaom at'D(3)&mpkwGif;u &cdkifjynfokdY em*g*sed
uGef'ga'orS r[m0d[m&0god*kdPf; ax&0g'Ak'¨omoemESifhtwl a&muf&SdcJhaom Ak'¨bmomtEkynm
qkd&m twwfynm\toD;tyGifhrsm;yifjzpfygonf/
taMumif;aMumif;ukad xmufqygvQifat'D(3)&mpktwGi;f u&ckid jf ynfoYdk em*g*sedueG 'f ga'orSa&muf
&SdvmaomomoemrSm r[m0d[m&0god*kdPf;\ax&0g'Ak'¨omoemyifjzpfaMumif; awGU&Sd&ayonf/

ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ oef;xGef; acwfa[mif;jrefm&mZ0if(1969-r[m'*kHpmay? &efukef)
2/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif)
(twGJ-1?tykdif;-3/)
3/ armifpHazmf ud&mwavmurf;,Havm (&ckdifr*¾Zif;twGJ-1?trSwf-1)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif?twGJ-3/tydkif;-1)
5/ armifthH Ak'¨omoemawmf2500c&D;? ywGJ (1989? omoema&;OD;pD;Xme ykHESdyfwkduf)
tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
Ak'b
¨ &k m;&Sif y&deAd mÁ efûyNyD;aemuf tdE,
d´ ajray:rSm Ak'b¨ momeJYywfoufNyD; t,l0g'trsK;d rsK;d uGjJ ym;
cJMh uw,f/ *kP d ;f awGvnf; trsm;tjym;yJ uGjJ ym;cJMh uygw,f/ Ak'b ¨ momorkid ;f pOfwavQmufrmS Ak'0¨ g'
*kdPftoD;oD;[m rdrdwkdY*kdPf;&JUt,l0g'ukd ta&SUeJYtaemufzufEkdifiHawGukd jzefcsdcJhMuwmawGU&ygw,f/
txl;ojzifhawmh jrefrmEkdifiHtygt0if ta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd Ak'¨omoemysHUESHUrI[m orkdif;rSm
xif&Sm;ygw,f/ Ak'¨omoem[m jrefrmEkdifiHeJYta&SUawmiftm&SEkdifiHawGukd &mpkESpftrsKd;rsKd;rSm *kdPf;
trsKd;rsKd;&JUt,l0g'trsKd;rsKd;ysHUESHUcJhwmukd awGU&ygw,f/
'Daqmif;yg;rSm tdE´d,awmifykdif;a'o? em*g*sLeduGef'ga'oeJY tr&0wDpwJhtE¨&ma'ouaeNyD;
ud&mwa'oukd at'D-3&mpktwGif;rSm ysHUESHUvmcJhzl;wJh Ak'¨omoemukdajc&mcHNyD; qef;ppfjyxm;ygw,f/
em*g*sLeduGef'ga'o[m tdE´d,EkdifiHta&SUzufurf;a*:'gy&DjrpfeJY upömemjrpf0uRef;ay:pyfMum;
tE¨&ma'orSm&Sdygw,f/ taomurif;vufxufu 'Da'o[m arm&d,tifyg,mxJrSmyg0ifw,f/
arm&d,tifyg,mBuD;ûyduo JG mG ;awmh ]bmw0g[erif;quf}u ESpaf ygif;(400)ausmftyk pf ;dk NyD; Ak'o
¨ moem
xGef;um;cJhygw,f/ 'Drif;qufukd at'D-3&mpktpykdif;rSm ]£cRuk}rif;qufu qufcHtkyfpkd;ygw,f/
'Drif;quftopfukd wnfaxmifwJh ]oEÅrlvrif;}[m jA[®P0g'Djzpfayr,fh ol&JUaemufqufcHwJhrif;
awG[m Ak'¨omoemukdtm;ay;cJhMuawmh jA[®P0g'xGef;um;rI[m umvrMumjrifhcJhbl;/(udk;-1/pm-
201)/ 'Drif;qufu ]r'´&dykwåoD&d0D&yk&do'wå}rif;yJjzpfw,fvkdY ,lq&wJh ]r'´&dykwårif;}[m ol&JUeef;pH
14ESpaf jrmufrmS ausmufpmwpfcak &;xk;d cJw h ,f/ 'Dausmufpmukyd J em*g*sLedueG 'f gausmufpmvkYd owfrw S f
xm;Muygw,f/ (ukd;-8/pm-14)/
ausmufpmrSm tJ'Dtcsdefu ]uod®&?*E¨m&?pde?pdvmw? awmfovD? t0&EÅ?0*F?0eyoD?,0e?'r®dv?
yavmf&m?wAÁyPÖda'oawGudk omoemûycJhMuwJh &[ef;awmfawGtwGuf tvSL'geûywJhtaMumif;ukd
rSwfwrf;wifa&;xdk;xm;ygw,f/ 'DausmufpmrSmyg&SdwJh tcsKdUa'oawG&JUemrnfawGukd oD[kdVfrSwfwrf;
a[mif;awGrSm wwd,o*Fg,emwifyGJtNyD; omoemjzefYa0cJhwJha'oawGtjzpf? wjcm;emrnfwrsKd;eJY
awGU&w,f/ Oyrm-uod®&?*E¨m&?0e0oD? y&EÅeJYa,mepwJh a'oawGaygh/ wcsKdUemrnfawGusawmh
tdE, d́ om;awG ukepf nfa&mif;0,frûI yMuwJh a'oawG&UJ emrnfawGtjzpf?rdvEd y´ Oömusrf;rSmawGU&ygw,f/
ausmufpmrSmvkdyJ r[m0Housrf;rSmvnf;yJ ]pde}eJU,SOfNyD;]pdvmw}a'oqkdwmyg&Sdwmukd awGU&ygw,f/
(ukd;-8/pm-15)
'DausmufpmrSmyg&SdwJh ]pdvmb}a'oqkdwm yl&mrfusrf;? [m&d0Housrf;eJY r[mbm&wusrf;pwJh
ouúwusrf;awGrmS azmfjyxm;wJ]h ud&mw}a'oukq d v
dk w
dk mjzpfw,f/ yOöwEÅ&usrf;rSmawmh ud&mwa'o
uvlawGukd ]r½kd;ajzmifhwJhukefonfawG}vkdY azmfjyw,f/ ud&mwa'oudk *&deJYa&mrukefonfawG yx0D
0ifq&mawGvnf; azmfjycJhMuygw,f/ at'D-2&mpktwGif;rSm wkdavrDu **Fgjrpf0&JUta&SUzuftvGef
a'ojzpfwJh ud&mwa'otaMumif;ukd a&;cJhygw,f/ olu**Fgjrpf0tvGefa'oawGrSm ud&mwawG
aexkdifMuw,f/ ud&mwawG[m ESmacgif;jym;jym;eJY vlMurf;BuD;awGjzpfw,fwJh/ 'gayrJh tjcm;wae&m
rSmawmh olu ud&mwawGrmS t&yfyyk ?k tarG;xlx?l rsufEmS jym;jym;? tom;jzLjzLeJYvnf; awGU&w,fvYdk
qkdao;w,f/(udk;-8/pm-15)
rmua@,syl&mPusrf;rSmawmh ud&mwawG[m tdE´d,EkdifiHa&SUzsm;a'oeJYqufpyfaewJha'o
wavQmufrmS aexkid Mf uw,fvYdk yaJ zmfjyygw,f/ wjcm;ae&mrSmawmh ud&mwawG[m [dr0EÅmawmifwef;
awmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQma'oawGrSm aeMuw,fvkdY azmfjyxm;ygw,f/ a'gufwm
N.R.Ray u [dr0EÅmawmifwef;awG&JUawmifzufqifajcavQmwavQmufvkH;rSmaewJh r,Ofaus;ao;wJh
wdAuf-jrefrmvlrskKd;pkawGvkdYqkdygw,f/ tdEd́,EkdifiH&JUta&SUajrmufzufa'oawGrSm&SdwJh wjcm;vlrsKd;pkawG
vnf;yg0ifw,faygh/ (ukd;-8/pm-16)/ rmua@,syl&mrfusrf;tvkduawmh ppfwaumif;? &ckdifa'o
wavQmufvkH;eJY jrefrmekdifiHatmufykdif;rSmaeMuolawGukd &nfnTef;wmjzpfygw,f/ rGef*kdvGdKufawGaygh/
'Dusrf;u &nfneG ;f wJv h al wGuMkd unh&f if rsufEmS jym;jym;? ESmwHjym;jym;? tom;jzLjzL? t&yfyyk ak wGqadk wmh
ysLeJYrGefukd &nfnGef;wmyJvkdY a'gufwmN.R.Ray u,lqw,f/ tdEd́,om;awGtjrifrSmawmh eJeJ½kdif;w,f
vkdYjrifw,fqkdNyD; ,lqygw,f/
pOf;pm;p&m&Sdwmu &mr,eusrf;rSm ud&mwawGukd ]'Dy0goDe}(uRef;ay:rSmaeMuolawG)vkdY azmf
jyxm;csufygyJ/ 'gayr,fh rdvdE´myOömusrf;eJY em*g*sLeduGef'gausmufpmtaxmuftxm;awGt&]pde}
(w½kwfjynf)eJUqufpyfwnf&Sdaew,fqkdawmh &mr,eusrf;uazmfjywJh]'Dy}qkdwJhpum;[m yifv,fjyif
xJu uRef;ukd&nfnTef;wmr[kwfyJ? &cdkifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;tygt0ifjzpfwJh tif'kdcsKdif;em;
uRef;qG,fBuD;&JUtpdwftykdif;wpfckukd&nfnGTef;wmjzpfw,fvkdY okawoDawG&JUtqkdukd ûcHNyD;okH;oyfMunhf
awmh tmoH? ppfwaumif;? &ckdife,fawGeJY jrefrmEkdifiHatmufykdif; rav;uRef;qG,fxdvkdY aumufcsuf
csvkdY&w,f/
NyD;awmh jAw¬orÅdwmusrf;xJ uk&frm0dbm*tcef;rSmvnf;yJ ud&mwa'o[m ]pde}eJUajrwaMum
wnf;yJqufpyfaew,fvYdk azmfjyxm;ygw,f/ (uk;d -8/on-16)/ &mr,eusr;f rSmazmfjyxm;wm uawmh
]OD;xdyfwGifuspfxkH;xm;aomud&mwwkdYonf Munhfíwifhw,f\/ a&Ttqif;uJhokdY 0if;0g\/
a&wGifusifvnf\/ usm;tppfuJhokdY aMumufrufzG,faumif;\/}vkdY azmfjyxm;w,f/ 'Dtjyif]ud&mw
wkdYonf tdE´d,jynf\ta&SUzufawmifwef;rsm;wGifvnf;aumif;? yifv,furf;em;wGifvnf;aumif;
aexkdifMuNyD; a&TaiGausmufoHywåjrm;<u,f0í t0wftxnf,ufvkyfrIwGif uRrf;usifMu\/}vkdYazmf
jyxm;ygw,f/ [dE´LAdóEkd;yl&mrfusrf;rSmawmh ]þavmu\ tv,fwGif jA[®P?cwåd,?0ó? ok'¨
trsKd;(4)yg;wkdYaexkdif&m tdEd́,jynf&Sd\/ ta&SUzufüum; ud&mwwkdY&Sdí taemufzufü ,0evlrsKd;wkdY
aexkdifMu\}vkdY azmfjyxm;ygw,f/ Indo-Mongoloid pmtkyfa&;om;wJh a'gufwmChatterjeeuawmh a0'
usr;f awG[m bDp-D 10&mpk?r[mbm&weJY&mr,eusr;f awGuawmh bDp-D 5-&mpkeYJ at'D-4-&mpkMum;um
vawGrmS pkpnf;a&;om;cJw h ,fvYdk ,lq&wJt h wGuf ud&mw(tif'rdk eG *f v dk KdG uf)awG[m tdE, d́ jynfajrmuf
ykid ;f ? ta&SUajrmufyidk ;f ? bD[m? b*Fvm;?jA[®yw k &å jrpf0rS ;f ? tmoH? rPdy&l wkYd eYJ qufpyfaewJah 'oawGrmS
bDpD 1000avmufuyJ ysHUESHUaexkdifcJhMuw,fvkdY cefYrSef;,lqxm;ygw,f/(ukd;-2/pm-36)
a'gufwmPergiteruawmh ud&wma'oqkdwm [dr0EÅmawmifpG,fawG&JUawmifzuf qifajcavQm
a'ojzpfwJhyef*syfjynfe,f? tmoH? ppfwaumif;awmifwef;awGeJY awmifzufe,fajrwavQmufvkdY
ajymw,f/ (uk;d -9/pm-49)/a'gufwmS.B Qanungo u ppfwaumif;awmifwef;a'o? &ckid af 'owpfcv k ;Hk
eJY awmifzufe,fajrwpfcv k ;Hk vkYd ,lqw,f/ (uk;d -10/pm-51)/ a'gufwmN.R.Ray uawmh ud&mwa'o
qkdwm &ckdifa'owpfckvkH;&,f? jrefrmekdifiHatmufykdif;a'o&,fvkdYqkdygw,f/ (ukd;-8/pm-18)/ rEÅav;
rSm&SdwJh r[mrkedbk&m;teD; acgif;avmif;pmwpfckrSm ud&mwa'oqkdwm jrefrmEkdifiH&JUtpdwftykdif;wpf
ckjzpfaMumif;yg&Sdwmukd Inscription In Upper Burma rSm awGU&w,f/
'Dawmh okawoDaw&JUa&;om;csufawG? a&S;acwfusrf;*efawGuazmfjycsufawGukd okH;oyf&if
ud&mwa'oqkw d m tmoH? ppfwaumif;e,fajrutp? &ckid af 'otygt0if jrefrmekid if aH tmufyidk ;f a'o
ukdqkdvkdwmjzpfaMumif; od&ygw,f/ &ckdifu"n0wD? a0omvD? jrefrmjynfatmufykdif;u AdóEkd;?
oa&acwå&ma'oawG[m ud&mwa'orSm tusKH;0ifygw,f/ &mr,eusrf;rSmazmfjywJh awmifwef;ae
ud&mwawGqkdwm ppfwaumif;? &ckdifawmifwef;awGrSm aeMuolawGjzpfNyD; urf;½kd;wef;aeud&mwawG
qkdwmu ppfwaumif;? &ckdifeJY jrefrmEkdifiHajrEkykdif;urf;½kd;wef;rSmaewJholawGyJ jzpfMuygw,f/
tcsKUd olawoDawGuvnf; ud&mw? usiv f if?vif,efqw dk mawG[m tJ'aD cwfu vuf&jdS refrmekid if H
twGif;rSm&SdcJhw,fvkdY qkdygw,f/(ukd;-3/pm-49)/
tdE´d,ta&SUawmifzufurf; tE¨&me,fu tr&0wDeJYem*g*sKeduGef'ga'ou Ak'¨omoem[m
&ckdifa'oeJYjrefrmEkdifiHatmufykdif;t&yfawGukd ysHUESHUcJhwJh taxmuftxm;awG&Sdygw,f/ em*g*sKeduGef'g
a'orSm&Sw d hJ Ak'o ¨ moedu taqmuftOD;awG[m at'D-2&mpkrwkid rf D tawmfapmapmuyJ wnfaqmuf
cJhMuMuwmjzpfygw,f/ (ukd;-1/pm-20)/jrefrmEkdifiHuAdóekd;eJYoa&acwå&mwkdYrSm em*g*sKedduGef'ga'o
u Adokumvuf&mawGvTrf;rkd;cH&wJh taqmuftOD;awG&Sdw,f/ (udk;-4/pm-176)/ a'gufwm.Luce
uat'D3-&mpktwGif;u Ak'¨omoemtiftm;BuD;rm;cJhw,f/ &[ef;awG &maygif;?axmifaygif;rsm;pGm
&Sdw,fvkdY a&;cJhygw,f/(ukdk;-1/pm-114)
&ckdifjynfa0omvDacwfOD;u Ak'¨bmomtEkynmvuf&mawG[m em*G*sLeduGef'ga'ou tEkynm
vuf&mawGeYw J w l ,f/ (ud;k -12/pm-222)/ NyD;awmh &ckid u f ausmufqpfvuf&mawG[m em*g*sKedueG 'f gu
ausmufqpfvuf&mawGeJY wykHpHwnf;wlaeMuw,f/(ukd;-7/.Pls, XVIII, XXXIX, XL)/ ysLûrdUawmfawG[m
&ckid af 'oawmifyidk ;f eJY awmifuw k vf rf;? &ckid af 'oajrmufyidk ;f eJY bl;&Gurf nd;I vrf;awGuwqifh qufo, G f
cJhMuw,f/(ukd;-1/pm-110)/ jrefrmEkdifiHukda&aMumif;uvmwJh tdE´d,om;awGtaeeJY {&m0wDjrpf
aMumif;twkid ;f qefwufvm&ifvnf;jzpfeidk w f ,f/ (uk;d -1/pm-200)/a'gufwm.Luce uvnf; ysLawG[m
tdE, d´ ta&SUzufurf;eJY a&aMumif;tm;jzifh qufo, G &f mrSm &ckid u f rf;½k;d wef;a'oawGuqifh qufo, G cf hJ
w,fvkdYqkdygw,f/(ukd;-12/pm-110)
NyD;awmhat'D5-&mpktwGif; &ckdifjynfrSm *kyÜwtu©&mukda&;om;okH;pGJaeMuNyD;? oa&acwå&mrSm
awmh u'HA? yv’0tu©&muajymif;vmcJhwJh ysLtu©&mawGukd a&;om;okH;pGJaewmukd trsm;odNyD;jzpfyg
w,f/ 'gayr,f&h ckid af 'orSm ysLtu©&m? ysLbmomausmufpm(uk;d -12?pm-111)awGU&NyD; oa&acwå&m
rSmvnf; *kyw Ü tu©&mta&;tom;awG(uk;d -4/pm-179)awGU&awmh &ckid Nf rdKUawmfawGeYJ ysLûrdUawmfawG[m
tJ'Dat'D-5&mpkrwkdifrDuyJ omoema&;?,Ofaus;rI?qufqHrIawG&SdaecJhwmawmh trSefyJjzpfygw,f/
AdóEkd;'*Fg;awGeJY &ckdifa0omvD'*Fg;awGrSm tajccHtcsufawGwlnDaewmuvnf; ckdifrmwJh oufao
wpfckygyJ/
tdE, d́ Ekid if rH mS a&;om;cJMh uwJh tu©&mta&;tom;awGtm;vk;H &JUrlvrdcifuawmh jA[®t D u©&mta&;
tom;jzpfygw,f/ jA[®u D ae NyD;awmh ukose? *kyw Ü ?wrDv?f oQm&'? em*&D? b*Fv?D u'HA? yv’0ponf
jzifh tu©&mukd tdE, d́ Ekid if rH mS bDp-D 3&mpkuaeNyD; at'd 2-&mpkxrd &l if;twkid ;f ok;H pGcJ yhJ gw,f/ (uk;d -5/
pm-16)/ 'DjA[®Dtu©&mta&;tom;ukd jrefrmEkdifiHrSm awGU&wmu AdóEkd;ûrdUwlazmfrIrSm]oHCmhoD&d}
vkdY a&;xkd;xm;wJh ausmufcsyfwpfck&,f(ukd;-3/pm-50)/ &ckdifa'orSm ]opöuyk&AdZuZde}vkdYyg&SdwJh
½kyfwkawmfwpfql&JUyv’ifrSm a&SUzufua&;xkd;xm;wmwpfck&,f(ukd;-5/pm-65)/ 'DESpfckygyJ/
AdóEkd;rSmawGU&wJh jA[®Dta&;tom;ukd at'D-200avmufu tE¨&ma'orSma&;cJhwJhta&;tom;
vkdY(ukd;-1/pm204)qkdNyD; &ckdifrSmawGU&wJh jA[®Dtu©&mta&;tom;ukdawmh a0omvDacwfr[kwfyJ?
"n0wDacwf(at'D 4-&mpkrwkdifrD)ujzpf[efwlw,f(ukd;-5/pm-63)vkdYynm&SifawGowfrSwfxm;Mu
awmh 'Dtu©&mta&;tom;awG[m jrefrmekdifiHukd wpfBudrfwnf;rSm twla&muf&SdvmwJhta&;tom;
awGvkdYowfrSwf&ygr,f/ at'D-3&mpkxJrSm a&muf&Sdvmw,fqkd&if trSefuefqkH;yJjzpfekdifygvdrfhr,f/
H. Sarkar u taqmuftOD;awGwnfaqmufykHeJY ausmufpmawGrSmvmwJhtcsuftvufawGukd
axmufqNyD; em*g*sKedueG 'f gBuD;yGm;pOfumvu tdE, d́ awmifyidk ;f em*g*sKedu d eG 'f ga'orSm(1)r[m0d[m
&ygoD*kdPf;(2)r[d Hou*kdPf;(3)A[kokwdu*kdPf;eJY(4)ty&r[m0deaovd,*kdPf;wkdYxGef;um;cJhw,f
vkdY azmfjyNyD; 'D*kdPf;awGteuf ty&r[m0deaovd,*kdPf;[m MoZmtBuD;rm;qkH;jzpfcJhw,f(ukd;-1/
pm-204)vkYd a&;om;xm;ygw,f/ 'Dy0Housrf;rSm 'kw, d o*Fg,emwifyu JG sif;yNyD;aemuf ax&0g'*kP d ;f
eJY r[moHCdu*kdPf;wkdYu cGJxGufoGm;wJh*kdPf;(18)*kdPf;ukdazmfjyxm;&mrSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;?
&mZ*D&u d *kPd ;f ? od'w ¨ u d¬ *kP d ;f qkNd yD; tE¨u*kP d ;f (4)*kPd ;f ukv d nf; azmfjyxm;ygw,f/ 0gokrMd wa&;om;
wJo h uúwrSww f rf;eJYouúwpma&;q&mBuD;bmAs&JUrSww f rf;awGrmS vnf;ty&aovd,*kP d ;f yg&Syd gw,f/
(ukd;-6/pm-140)
ty&r[m0de,aoud,*kdPf;rSm a&S;ykdif;*kdPf;eJYaemufykdif;rSmcGJxGufoGm;wJh*kdPf;vkdY uGJvGJcJh[ef&Sdyg
w,f/ a&S;OD;ykdif;*kdPf;[m qif;wkawmfukd;uG,frIukd vkH;0a&SmifMuOfcJhygw,f/ aemufykdif;cGJxGufwJh*kdPf;
uawmh vufcu H ;dk uG,yf gw,f/ ½kyyf mG ;qif;wkawmfu;dk uG,rf [ I m em*G*sLedueG 'f ga'orSm tpykid ;f ur&Scd hJ
ygbl;/ £cRukrif;qufrmS qif;wkawmfu;dk uG,rf u I dk oEÅrv l rif; (at'D 225-250)vufxufrpS wifyg
w,f/ A[k0voEÅrlvrif;(at'D285-334)vufxufusawmh qif;wkawmfukd;uG,frItxGwftxdyfokdY
a&mufcJhygw,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIukd tpOfojzifh vufrcHcJhwmuawmh a&S;OD;ykdif;ty&r[m0de
aovd,*kdPf;eJYr[d Hou*kdPf;wkdYjzpfMuygw,f/(ukd;-11/ pm-83^84)
em*g*sLeduGef'ga'orSm txufazmfjycJhwJh*kdPf;awGtjyif apwd,*kdPf;vnf; xGef;um;cJhw,fvkdY
,lq&ygw,f/ tr&0wDeJY em*g*sKeduGef'gausmufpmawGrSm 'D*kdPf;&JUemrnfukdawGU&ygw,f/(ukd;-
6/pm-320)/uxm0w¬KtXuxmusrf;rSmvnf; ykAÁaovd,*kdPf;? ty&aovd,*kdPf;? &mZ*D&du*kdPf;?
od'w ¨ u ¬ *kP d ;f (4)*kP d ;f ukd tE¨&mjynfrmS pwifxeG ;f um;vkYd tE¨u*kP d ;f awGvYdkac:wmawGU&w,f/ taxmuf
txm;awGt& 'Da'orSmxGef;um;cJhayr,fh wm&SnfxGef;um;cJh[efrwlbl;/
Tohakusuwnf;jzwfxw k af 0cJw h hJ 1.Tsing's Records of Buddhist Religion pmtkyrf mS awmh tdcsi&f UJ azmf
jycsuft& r[d Hou*kdPf;ukd rlvoAÁwådu*kdPf;uqif;oufcGJxGufvmwmvkdYqkdygw,f/ r[moHCdu
*kdPf;om;awGuawmh 0dbZÆ0g'*kdPf;u qif;oufcGJvmwmvkdYajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)ax&0g'
rSwfwrf;awGt&awmh yifrAk'¨bmom*kdPf;jzpfwJh ax&0g'*kdPf;u yxrqkH;tBudrftjzpf r[moHCdu
*kdPf; cGJxGufoGm;NyD;wJhaemuf rMumrD omoemESpf-200twGif;rSmyJ r[d Hou*kdPf;eJY0ZÆdykwåu*kdPf;wkdY
'kwd,tBudrfxyfrHcGJxGufMuw,fvkdY azmfjyMuygw,f/(ukd;-6/pm-322)/r[d Hou*kdPf;&JUusrf;
ta&twGuf uawmh at'D657-ckrSm &Tif;usifhw½kwfjynfukd ,laqmifoGm;pOfu (22)usrf;&Sdayr,fh
tcktcgawmh ouúwbmomu w½kwfbmomukdjyefqkdxm;wJhusrf;(4)apmifyJ&Sdygawmhw,f/
'D*kdPf;&JUxif&Sm;wJhacgif; aqmifuawmh Ak'¨a'0jzpfw,fvkdY ax&0g'rSwfwrf;awGrSmazmfjyxm;ygw,f/
A[kokwdu*kdPf;ukdawmh r[moHCdu*kdPf;ucGJxGufvmw,fvkdYqkdNyD; rlvoAÁwådu0g'*kdPf;ucGJ
xGufvmwmvkdYvnf;ajymMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)/ ax&0g'rSwfwrf;awGuawmh a*gukvdu*kdPf;
ucGJxGufvmw,fvkdY azmfjyMuygw,f/ (ukd;-6/pm-319)/ r[ma'0? t&Sify&rwå?,&dyg&frmefwkdY[m
'D*P dk ;f &JUxif&mS ;wJah cgif;aqmifawGaygh/ ty&r[m0deaovd,*kP d ;f uawmh r[moHCu d *kPd ;f ucGxJ uG f
wJ*h P dk ;f jzpfygw,f/ 'D*P dk ;f (4)*kPd ;f teuf r[d o H mu*kP d ;f ? A[kow k u
d *kP
d ;f ? ty&r[m,0deaowd,
*kdPf;wkdY[m ouúwAk'¨bmom*kdPf;awGjzpfMuygw,f/(ukd;-3/pm-50)
*kdPf;(4)*kdPf;teufrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;eJY A[kokwdu*kdPf;uawmh qif;wkawmfukd;uG,frI
udk vufcHcJhygw,f/ wcsKdUokawoDawGu Adóekd;eJY&ckdifrSm qif;wkawmfrawGU&wmukdaxmufNyD;
ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homu*kdPf;wkdY&JUt,l0g'awG ysHUESHUxGef;um;cJhvdrfhr,fvkdY rSef;qMu
ygw,f/ (uk;d -3/pm-49)/ 'gayr,fh &ckid "f n0wDrmS a&m? ysLwkYd&UJ AdóEk;d rSmyg at'D-2&mpk tdE, d´ awmif
ykdif;okH; jA[®Dtu¨&meJY ygVdpmayta&;tom;awGU&Sd&jcif;[m "n0wDeJY AdóEkd;ukdysHUESHUvmwJhAk'¨bmom
*kdPf;ukd owfrSwf&mrSmy"geuswJhtcsufjzpf&r,fvkdY ,lq&ygw,f/ &ckdifrSmawGU&wJh opöuy&dAkdZf
pmwrf;uawmh &ckid rf mS ]bk&m;Aku d yf }l vkYd ac:wJh qif;wkawmf&UJ atmufajcyv’irf mS a&;xk;d wmjzpfNyD; AdóEk;d
u oHCmhoD&dpmwrf;uawmh ausmufcsyftvGwfeJYawGU&wmjzpfw,fqkdwm ajymcJhygNyD/ qif;wkawmf
qkv d Ydk AdóEk;d rSmwpfqrl rS awGU&bl;/ bmaMumifrh awGU&wmvJvYdk avhvmMunhaf wmh AdóEk;d ûrdU[m at'D-
1&mpku5-&mpktxdxGef;um;cJhNyD;? tJ'dMum;umvrSm ûrdU[mrD;oifhvkdYtBudrfBudrfysufpD;cJh&w,fqkdwm
ukd a&'D,kdumAGefprf;oyfjcif;eJY ajrvTmavhvmjcif;aMumifh od&w,fqkdwm&,f? 'kwd,tokwf0ifvmwJh
ysLawGu wkdufckdufacsrIef;vkdY ûrdUed*kH;csKyf&w,fqkdwmukd awGU&ygw,f/ (ukd;-1/pm-177)/ ty&r[m
0deaovd,*kdPf;eJY r[d Homou*kdPf;awGom trSefwu,fvTrf;rkd;cJhw,fqkd&if "n0wDeJYAdóekd;rSm
ouúwpmayukdawGU&Sd&rSm rvGJygbl;/ tcktajctaerSm ygVdbmomukdyJawGU&ygw,f/ ouúwbmom
rawGU&bl;/ 'Dawmhum "n0wDeJYAdóekd;rSm ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJYr[d Homou*kdPf;vTrf;rkd;cJh
w,fqkdwJhrSef;qcsuf[m jzpfekdif&mtajctaeenf;yg;ygw,f/ A[kokwdu*kdPfuvnf; ouúwAk'¨
bmom*kdPf;jzpfavawmh 'D*kdPf;vnf; AdóEkd;? "n0wDwkdYwJhywfoufzG,fr&Sdaybl;/
r[m0d[m&0goD*P dk ;f om;awGuawmh ax&0g'ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfNyD; oD[Vdk rf mS vTr;f rk;d wJ*h P
dk ;f
aygh/ wpfcw k nf;aomygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfwhJ 'D*P dk ;f &JUygVdy#d uwfawmf[m jrefrm? ,k;dk ',m;eJYuarÇmZ
ekdifiHawGudka&muf&SdysHUESHUcJhw,fvkdY Elictuqkdygw,f/ taxmuftxm;awG rsm;rsm;pm;pm;rawGU&ayr,fh
&ckdif"n0wDeJYAdóEkd;ûrdUwkdYrSmawGU&wJh ygVdpmaytaxmuftxm;awGt&qkd&ifawmh ygVdAk'¨bmom*kdPf;
u ykdNyD;vTrf;rkd;cJhw,fvkdY cefYrSef;&ygw,f/
a&mr-w½kwfyifv,fc&D;ul;oef;a&mif;0,fa&;vIHaqmfrIaMumifh tdE´d,om;awG[m jrefrmEkdifiHeJY
&ckdifurf;a'oawGukd a&mufcJhMuw,f/ tJ'Dvkda&mufcJhwJhumv[m tapmqkH;rSwfwrf;wifacwfawG
jzpfwhJ rGeyk;d rD;,yfarvm(at'D-1-&mpk)? tD½idk o f &D,efa&aMumif;c&D;(at'D 1-&mpk)? awmfavrD(at'D-
150)wkdYxufykdNyD; apmw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/ 'ghaMumifh &ckdifa'oeJYAdóEkd;ukd tdE´,
,Ofaus;rIa&mufcJhwJhumvukd rSef;qEkdifygw,f/ AdóEkd;eJY &ckdif"n0wDukda&mufvmcJhwmuawmh
jrefrmEkdifiHajrmufykdif;ukdjzwfoGm;wJh a&mr-w½kwfukefoG,fvrf;rBuDd;ujzwfNyD; awmifzufa&aMumif;
vrf;ukd qif;wJhvrf;cGJrSm ul;oef;a&mif;0,fa&;vkyfief; tqifajyaumif;rGefvkdYjzpfr,f/ a&mr-w½kwf
vrf;rBuD;uaeNyD; &ckdifeJYAdóEkd;ukdqif;NyD; tJ'Duwqifh tdE´d,ta&SUzufurf;ukd vG,fvG,fululyJ
ukefpnful;oef;EkdifMuvkdYaygh/
AdóEk;d ûrdUukd a&aMumif;u wku d ½f udk rf a&mufEidk bf ;l / uke;f vrf;uwqifh oGm;&ao;w,f/ AdóEk;d u
'*Fg;awGeJY &ckdifacwfOD;'*Fg;awG tajccHtcsufawGwlnDw,f/ &ckdifjynfav;ûrdUjrpf0Srf;txufykdif;ukd
tdE´d,,Ofaus;rIa&mufzkdY ykdvG,fulayr,fh? &ckdif½kd;rukdausmfNyD;rS okdYr[kwf yifv,fqdyfurf;uae
twGi;f zufurdk idk (f 260)avmuf0ifNyD;rS AdóEk;d ukad &mufzYdk qw dk m vG,u f w l chJ &D;awmhr[kwb f ;l / 'gayr,fh
&ckdifzufuaeNyD; ywdrf;-izJvrf;twkdif; rif;bl;avmufuwqifh 0ifvmEkdifw,f/ (ukd;-1/pm-200)/
AdóEkd;eJY&ckdif"n0wDu taxmuftxm;awGu tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIeJY qufpyfaew,f/
ynm½SifawGvnf; tdE´d,awmifykdif;,Ofaus;rIjzpfw,fvkdY qkdcJhMuNyD;jzpfygw,f/
jrefrmekdifiHajrmufykdif;ukd w½kwf-a&mrukefoG,fvrf;rBuD;jzwfoGm;w,f/ jrefrmEkdifiHta&SUajrmuf
ykdif;rSm a&mrtifyg,mutvkd&SdwJh ukefypönf;awGxGufw,f/ tJ'Dvrf;rBuD;uae tdE´d,ukdwkduf½kduf
roGm;a&mufawmhyJ tdE´d,awmifykdif;ukd a&aMumif;c&D;u qufoG,ful;oef;zkdYtwGuf {&m0wDjrpf
aMumif;twkdif; AdóEkd;ukd qif;vmEkdifw,f/ jrefrmEkdifiHtv,fykdif;rSm AdóEkd;ûrdU[m ukefpnful;oef;rI
rSm pcef;aumif;wpfckaygh/ tJ'DuaeNyD; rkdif(260)avmufa0;wJh yifv,fqdyfurf;ukdqif;NyD; a&aMumif;
c&D;eJY tdE, d´ awmifyidk ;f ukq
d ufo, G w f ,f/ 'grSr[kwf &ckid zf ufuv dk mNyD; &ckid uf rf;uwqifh ykNd yD;eD;pyfwhJ
tdE´d,ta&SUzufurf;ukd ul;oef;Muw,f/
tr&0wDeYJ em*g*sLedueG 'f gûrdUawG&w dS hJ upöemjrpf0uRef;ay:txufyidk ;f ajrjyefYí t"duoabFmqdyf
uawmh at'D-2&mpku awmfavrDazmfjycJhwJh ]rkdufqkdvd,}jzpfygw,f/ tckacwf]rpkyvDwyf}jzpfEkdifyg
w,f/ tJ'DacwfuvlBudKufrsm;wJh ]rwfpvif}ac:wJhydwfyg;a&mif;0,fwJhae&mvkdY ajymMuw,f/
a'gufwmVegelu'Djrpf0rSm&Sw d hJ ]u@uaomv}oabFmqdyef YJ oD[Vdk w f Ydkqufo, G yf aHk wGudk azmfjycJw
h ,f/
yifv,f&yfjcm;ul;oef;a&mif;0,fraI Mumifh tJ'u D pöemjrpf0teD;u oabFmqdyûf rdUawG[m tJ'aD cwfupnf
um;vSwJh urÇmYaps;ûrdUBuD;awGjzpfcJhw,f/(ukd;-1/pm-201)/ 'DûrdUawGuyJ &ckdifa'oeJYAdóedk;wkdYukd
a&aMumif;c&D;eJY ukefpnful;oef;a&mif;0,fcJhMuw,fqkdwm oHo,&Sdp&mrvkdygbl;/
oD[kdVforkdif;u eJeJajymr,f/ taomurif;BuD;vufxuf? wwd,'*Fg,emwifNyD;wJhaemuf?
&Sifr[dE´eJYoCFrwåmax&DwkdY oD[kdVfukd omoemûy<uygw,f/ a'0eHyd,wdórif;BuD;u r[m0d[m&
ausmif;wkdufBuD;ukd aqmufvkyfvSL'gef;NyD; ax&0g'xGef;um;aew,f/ qif;wkawmfukd;uG,frIray:rDu
tr&0wDrSm Ak'¨&JUajcawmf&mtpkHukdyJ xGif;xkcJhMuw,f/ arm&d,tifyg,mûyduGJoGm;awmh 'Da'oukd
r[d o H mou*kP d ;f ? A[kow k ud *kPd ?f ty&r[m0deaovd,*kP d ;f eJY wjcm;*kP d ;f tcsKdU0ifa&mufxeG ;f um;
vmcJw h ,f/ ok*rF if;qufacwfrmS Ak'b ¨ momukEd ydS u f yG w
f t
hJ cg ajrmufyidk ;f u ax&0g'&[ef;awG tdE, d́
awmifykdif;eJY oD[kdVfuRef;ukda&SmifoGm;Muw,f/
bDpD130-avmufrSm tdE´d,jynf? au&|me,fu [dE´Lbmom0ifawG oD[kdVfuRef;ukdwkdufckdufNyD;?
Ak'¨bmomukdESdyfuGyfawmh &[ef;awG[m awmawmifxlxyf&m ckd0ifykef;atmif;Muw,f/ wcsKdUuawmh
em*g*sLedueG 'f ga'oukd a&Smifwrd ;f Muygw,f/ 'k|*grPdrif;vufxufa&mufawmh &efoal wGujdk yefvnf
wGef;vSefekdifNyD; Ak'¨omoemawmfjyefvnfpnfyifvmjyefw,f/ aemufwpfBudrfomoemESpf-400avmuf
rSm jA[®Pwdóacgif;aqmifNyD; olykefxjyefw,f/ &[ef;awG[m tdE´d,awmifykdif;? em*g*sLeduGef'g
a'owkdYukd a&Smifwdrf;oGm;Mujyefw,f/ tJ'gaMumifh tJ'Dtcsdefu em*g*sLeduGef'g? tr&0wD? udOdöyl&?
e*&yl&pwJhûrdUawG[m ax&0g'omoemxGef;um;wJhûrdUawGjzpfvmw,f/(ukd;-4/pm-199/ukd;-13/pm-
313)/ awmifyidk ;f rSm ax&0g'[m tjcm;*kP d ;f awGeYJ ,SONf yD;xGe;f um;cJw h ,f/ r[m0d[m&0goD&*kP d ;f [m
tpykdif;rSmawmh qif;wkawmfukd;uG,frIukd vufrcHcJhbl;/ aemufykdif;usawmh vufcHvmw,f/ 'gayr,fh
r[m0d[m&0goD*kdPf;[m tdE´d,EkdifiHrSm wpfckwnf;aomygVdAk'¨bmom*kdPf;jzpfygw,f/
&ckdifeJYAdóEkd;u jA[®Dtu©&mawG[m at'D-200avmufu tdE´d,awmifykdif; tE¨&ma'orSm
a&;om;cJhMuwJhta&;tom;awGjzpfygw,f/ tdE´d,rSm qif;wkawmfukd;uG,frI[m okawoetaxmuf
txm;awGt&awmh at'D-1&mpkrSm tpysKd;cJhwmjzpfw,fvkdY okawoDynm&SifawGqkdMuygw,f/ aemuf
rMumrDrSmyJ Ak'¨&JUom0BuD;awG&JUqif;wkawmfawGukd vkdufNyD;xkvkyfMuygw,f/ 'gawGaMumifh &ckdifrSm
awGU&wJh opöuyk&dAkdZfvkd om0uBuD;awG&JU ½kyfwkawmfxkvkyfrI[m at'D-3&mpktapmykdif;avmufujzpf
r,fvkdY qkdEkdifygw,f/ opöuyk&dAkdZf[m tpOD;u Ak'¨eJYt,l0g'ûydifqkdifcJhNyD;? aemufawmh Ak'¨&JUom0u
BuD;vkYd qEdk idk yf gw,f/ ygVdy#d uwfawmfrmS xif&mS ;ygw,f/ 'DawmhAó d ek;d eJY &ckid rf mS awGU&wJh jA[®t D u©&m
ygVdbmomta&;tom;wkYd [m em*g*sLedueG 'f ga'ou wcsdew f nf;rSma&mufvmwJh ta&;tom;awGjzpf
NyD; r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemeJYtwl ysHUESHUvmwmjzpfw,fvkdY wxpfcsajymEkdifygw,f/
em*g*sLeduGef'gtxl;tpD&ifcHpmjzpfwJh tdE´d,a&S;a[mif;okawoeXme&JUrSwfwrf; trSwf(54)rSm
awmh em*g*sLeduGef'grSm tkyfpkd;wJhrif;awG[m jA[®Pt,l0g't&usifhokH;Muayr,fh rdzk&m;awGeJY trsKd;
orD;? aqGawmfrsKd;awmfawGuawmh Ak'o ¨ moemukt d m;ay;vkYd 'Da'orSm Ak'o ¨ moedutaqmuftOD;awG
aqmufvyk v f LS 'gef;cJMh uvkYd at'D-3&mpk? 4-&mpkawGrmS ausmufwu dk Bf uD;awG? xlygawG ykrd rdk sm;jym;cJw h ,f
vkdY azmfjyxm;ygw,f/(ukd;-1/pm-203)/ em*g*sLeduGef'ga'oawGrSmawGU&wJh ausmufxGif;½kyf<uawG
ukd Zmwuusrf;? ed'geuxmusrf;? vvdwå0dw¬m&usrf;? r[m0w¬Kusrf;/ okE´&eE´umAsusrf;? 'dAsm0g
'geusrf;? okr*Fvm0dvmodeDusrf;? r[my&dedAÁmeokwfeJY "r®y'tXuxmusrf;awGu Zmwfvrf;Zmwf
uGufawGeJY o½kyfazmfxGif;xkxm;ygw,f/ 'DtcsufawGukdaxmuf&if 'Da'oeJYtdE´d,awmifykdif;rSm ygVd
Ak'0¨ g'*kPd ;f eJY ouúwAk'0¨ g'*kP d ;f awG[m twl,OS w f NJG yD;aecJMh uw,f/ t,l0g'uGjJ ym;ayr,fh wpf*P dk ;f
eJY wpf*kdPf;qufqHa&;ajyvnfMuw,fvkdY od&ygw,f/ 'gwifruao;bl;/ *kdPf;wpf*kdPf;u &[ef;
wpfyg;[m wpfjcm;*kP d ;f awG&UJ pmayawGuv dk nf; ESUHS pyfatmifavhvm&w,fvYdk qydk gw,f/(uk;d -15/pm-
176)
&ckid af 'orSm at'D3-&mpk? 4-&mpktwGi;f u oGe;f xkcw hJ hJ Ak'q
¨ if;wkawmfvYdk tckid t f rmrawGU&ao;
ygbl;/ 'gayr,fh okawoDawGu tJ'D"n0wDacwfaESmif;u oGef;xkcJhw,fvkdY,lqwJh wjcm;ax&0g'
qkid &f m ½kyw f ak wGawmhtrsm;tjym;awGU&ygw,f/ Ak'q ¨ if;wkawmfrawGU&jcif;[m tJ't D csderf mS oGe;f vkycf hJ
NyD;jzpfwJh r[mrkedqif;wkawmfBuD;(tck-rEÅav;rSm&Sdygw,f)eJU,SOfNyD; wjcm;qif;wkawmfoGef;vkyfrI
ukd a&SmifMuOfcJhMuwmjzpfr,fvkdY ,lqMuygw,f/ 'grSr[kwf &ckdif&mZ0ifawGrSmawGU&ovkd r[mrked
odrfawmfBuD;[m obm0&moDOwk&JU zsufqD;rIukd tBudrfBudrfcHcJh&? rD;ab;tBudrfBudrfoifhcJh&?
&efoal wG&UJ zsufq;D rIudk tBudrBf udrcf cH &hJ wmawGaMumifh Ak'q ¨ if;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvYdk &ckid o f ak w
oDawGu ,lqxm;Muygw,f/ wzufuMunhrf ,fq&dk ifvnf; AdóEk;d rSm ty&r[m0de,aoud,*kP d ;f
eJYr[d Homou*kdPf;vnf;a&muf&SdcJhvkdY qif;wkawmfrawGU&wmjzpfr,fvkdY jrefrmokawoDawGu,lq
xm;ovk?d &ckid af 'orSmvnf;yJ ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f xGe;f um;cJah yr,fh r[d o H mou*kP d ;f eJYty&0deaovd
,*kdPf;awG&JUqif;wkawmfrukd;uG,fwJht,ltqvnf;yJa&muf&SdysHUeSHUcJhvkdYjzpfr,fvkdY,lqEkdifygao;w,f/
&cdkifa'or[mrkedukef;ay:u ausmuffqpfvuf&mawGuawmh rxl&m,Ofaus;rIvuf&mawGjzpfyg
w,f/ (ukd;-16/pm-115)/ rxl&mtEkynmacwf[m at'D-1&mpku 4-&mpkxdjzpfygw,f/ rxl&mtEk
ynm[m em*g*sLeduGef'ga'oukdvTrf;rkd;cJhw,f/ NyD;awmh &cdkifuausmufqpfvuf&mawGuvnf;
em*g*sLeduGef'guvuf&mawGeJYwlw,f/ (ukd;-7/pm )/AdóEkd;wlazmfrIrSmawGU&wJh taqmuftOD;awG&JU
yEéufykHpHawGuvnf; em*g*sLeduGef'ga'ou ykHpHtwkdif;jzpfw,f/ (ukd;-4/pm-176)/ &ckdif'*Fg;awGeJY
AdóEk;d ysL'*Fg;awG tajccHtcsufww l mukvd nf; ajymcJyh gNyD/ AdóEk;d eJY&ckid rf mS awGU&wJph muvnf; at'D-
200avmufu tdE´d,awmifykdif;rSmokH;pGJcJhwJh jA[®Dtu©&meJYygVdbmomawGjzpfaew,fqkdawmh &ckdif
"n0wDwJh AdóEkd;ûrdUukd em*g*sLeduGef'g&SdwJh tE¨&me,fzufu ysHUyGm;vmwJh Ak'¨omoem[m t"du
tm;jzifh r[m0d[m&0goD*kdPf;&JU ax&0g'omoemjzpfw,fqkdwm ay:vGifaeygw,f/
'ghaMumifh at'D-3&mpktwGif;u a&;xkd;cJhwJh em*g*sLeduGef'gausmufpmrSmygwJh tdE´d,awmifykdif;
u ax&0g'&[ef;awGomoemûycJhMuwJh pdvmw(okdYr[kwf)ud&mwa'oqkdwm &ckdifa'oeJYjrefrmekdifiH
atmufykdif;a'ojzpfNyD; at'D-3&mpktwGif;u "n0wDûrdUeJY AdóEkd;ûrdUwkdYrSm ax&0g'omoemxGef;um;
cJhw,fvkdY rSwfcsufcs&ygr,f/
ukd;um;
1/ OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmiftwGJ-1?
tykdif;-3/1966? pufwifbmv)
2/ armifpHazmf ud&mwavm? urf;,Havm(&ckdifr*¾Zif; twGJ-1?trSwf-1?1964)
3/ Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf? &efukef/ 1973?pufwifbmv)
4/ pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif;(wuúokdvfynmya'ompmapmif? twGJ-3?tykdif;1?
1968)
5/ OD;pHomatmif at'D6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m(Or®matmifpmay?
ydEéJukef;?tif;pdef? 1974-ekd0ifbmv)
6/ armiftHh omoemawmf 2500c&D;(yxrwGJ) (omoema&;OD;pD;Xme?&efukef?1989-
pwkw¬tBudrf)
7/ Gangoly Andhra Scripture. Pls XVIII, XXXIX, XL(Huderabud-1973)
8/ N.R.Ray- Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma.
(University of Calcutta-1976)
9/ F.E. Pergiter Ancient Countries in Ancient India
(Journal of the Asiatic Society of Bengal Vol 66, 1897)
10/ S.B. Qunango A Histroy of Chittagong (Vol-1)(University of Chittagong-1988)
11/ H.Sarkar Some Aspect of the Buddhist Monument at Nagajunikonda 1960
12/ P. Gutman Ancient Arakan (Ph.D.Thesis. Australian National University 1974)
13/ G.H. Luce The Ancient Pyu (Burma Research Society Fifteeth Anniversary
Publication No-2)
14/ Luce And Pe Mg Tin Burma down to the fall of Pagon (Burma Research Society Fifteeth
Anniversary Publication No-2)
15/ S.Dutt- Buddhist Monks and Monasteries (London-1962)
16/ San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan(Daw Saw Saw Sarpay. Rangon-1981)
at'D(5)&mpktwGif;u &ckdifjynfa&muf Ak'¨omoem
&ckdifjynforkdif;wGif "n0wD? a0omvD? av;ûrdU?ajrmufOD;ponfjzifh acwftqufquf&SdcJh&m
at'D 370rwkdifrDumvukd "n0wDacwf[kvnf;aumif;? at'D 370rS 994txdukd a0omvDacwf[k
vnf;aumif; ynm&Sifrsm;owfrSwfygonf/(ukd;-14/pm-109)
&ckdif&mZ0ifusrf;rsm;wGif jrwfpGmbk&mocifonf bkd;awmf tOöerif;ûzd<uif; ouú&mZf 123ckwGif
wwd,"n0wDûrdUwnf pE´mol&d,rif;vufxufü wynfhoHCmig;&mNcH&Hvsuf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJh
aMumif;/ xkpd Ofuyif r[mrkeq d if;wkawmfuo dk eG ;f vkycf ahJ Mumif;azmfjyMuygonf/&ckid &f mZ0ifusrf;rsm;t&
qkdvQif Ak'¨omoemonf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif&ckdifjynfwGifxGef;um;cJhonf[krSwf,l&ygrnf/
Ak'¨y&dedAÁmefûyNyD;aemuf tdEd́,EkdifiHrS omoemûyrif;rsm;? &[ef;oHCmrsm;\aus;Zl;aMumifh awmif
tm&SEkdifiHrsm;? ta&SUawmiftm&SekdifiHrsm;? urÇmYta&SUzsm;EkdifiHrsm;okdY ysHUESHUcJhayonf/ xkdokdY Ak'¨omoem
awmf ysUH ESUH &mwGif wpfae&mESihf wpfae&mrwlnMD uay/ Ak'y¨ &deAd mÁ efûyNyD;aemuf tdEad´ jray:wGif Ak'o ¨ mo
emawmftwGif;ü t,ltqtrsKd;rsKd;uGJjym;um *kdPf;toD;oD;uGJjym;cJhygonf/ xkdYtwlyiff ywf0ef;usif
EkdifiHrsm;okdY omoemawmfysHUESHU&mwGif acwfumvtoD;oD;ü *kdPf;uGJrsm;\t,l0g'trsKd;rsKd;onf ysHUESHU
a&muf&cdS zhJ ;l ygonf/ ynm&Sipf ;D 'D;u]]tdE, d´ ,Ofaus;rIonf wpfcsed w f nf;? wpfcgwnf;? wpfae&mwnf;
rS a&mufvmjcif;r[kwfbJ ESpfaygif;rsm;pGmumvtwGif; wpfokwfNyD;wpfokwf ae&mtqifhqifhukdjzwf
ausmfa&muf&Sdjcif;jzpfonf/(ukd;-1/pm-122)[kqkdonf/ tcsKdUaomorkdif;okawoDrsm;u jrefrmEkdifiH
(&ckdiftygt0if) okdY at'D 1&mpkwGifrS pwifa&muf&Sdonf(ukd;-2/pm-44)[kqkdygonf/ ,if;tjyif
ta&SUawmiftm&SokdY a&S;OD;pGma&muf&Sdvmaom ,Ofaus;rIonf tdEd́,ta&SUbufurf;½kd;wef;ESifh &Spfrkdif
uGm&Sd upöemjrpf0Srf;ü xGef;um;cJhaom tr&0wDAk'¨,Ofaus;rIvnf; qkdygao;onf/
okdYaomfAk'¨omoemawmfxGef;um;ysHUESHUvmrIESifhywfoufí qkd&vQif a&S;acwf&ckdifjynfukd tjcm;
aom ta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifhpmaomf oD;jcm;azmfjy&ef vkdtyfayrnf/ tb,faMumifhqkdaomf
tmaomurif;vufxufu tokH;ûycJhaom oauFwukd;uG,frItaxmuftxm;ukd &ckdifjynfe,fwGif
awGU&Sdxm;NyD;jzpfaomaMumifhjzpfonf/ *smreDokawoD a'gufwmazmfcsefrmonf &Spfaomif;bk&m;ukef;
awmfay:rS ausmufcsyfwpfckwGif yg&Sdonfh "r®pMumpuf0kdif;ykHukd awGU&Sdum þpuf0kdif;onf Ak'¨\"r®
pMumukd ukd,fpm;ûyaomykHjzpfaMumif; ol\(ARAKAN) pmtkyf pmrsufESm 20wGif azmfjycJhonf/
]]tmaomurif;\acwfrS wpfyg;tjcm;rnfonfhacwfwGifrS Ak'¨omoemqkdif&m trSwftom;ukd
þtrSwt f om;rsm;uJo h Ydk rawGU&acs/ tcsKyftm;jcifq h &dk vQif &ckid jf ynfudk (wwd,o*Fg,emwifyt JG NyD;
wGit f &Sirf [ma&0wwkYd omoemûycJah om)r[d o H uwkid ;f [ktqk?d &Sirf [ma&0wESit hf zGYJ onf &ckid jf ynf
okYd omoemûya&muf&cdS o hJ nf[al omtqkw d Ydkonf trSejf zpfonf[k ,lq&ayrnf/ ,if;tjyifcidk rf maom
taxmuftxm;t& bDp-D 3&mpkwiG f tdE, d´ jynfarm&d,tifyg,mrS ax&0g'Ak'o ¨ moemonf &ckid jf ynf
okdY yxrqkH;tBudrf a&muf&SdcJhonf[k owfrSwf&ayrnf}}(ukd;-3/pm-60)
xkdYaMumifh &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemysHUESHUvmrIESifhywfoufvQif tjcm;aomEkdifiHrsm;ESifhpmaomf
oD;jcm;azmfjy&efvkdtyfaMumif;wifjy&jcif;jzpfygonf/ þrQru ta&SUawmiftm&S[laom EkdifiHrsm;wGif
tdE, d́ Ekid if H Ak'o
¨ moemxGe;f um;&ma'orsm;ESihf teD;uyfq;Hk wkid ;f jynf? uke;f vrf;? a&vrf;qufo, G &f rI
tvG,fulqkH;wkdif;jynfrSm &ckdifjynf? &ckdifa'ojzpfonfukd jiif;uG,fír&Ekdifay/ xkdYaMumifhta&SUawmif
tm&SEidk if rH sm;okYd at'D 1-&mpkwiG f Ak'0¨ g'pwifysHUESUH onf[q k adk omfvnf; &ckid jf ynfoYdk rl bDp3D -&mpku
yif pwifysHUESYH co hJ nfqjdk cif;rSm jzpfeidk af omtcsufyifjzpfonf/ wpfzef&ckid jf ynfonf ,if;acwfuqkv d Qif
tjcm;aomta&SUawmiftm&SEkdifiHrsm;ESifh EIdif;pmvQif tdEd́,okdYqufoG,f& tqiftajyqkH;a'ojzpfonf
ukdvnf; owdrlp&m&Sdaeayao;onf/
&ckdifa'oonf tdE´d,ESifhykdrkdeD;pyfojzifh rnfonfhtcsdefuyif &ckdifjynfESifh tdE´d,onftquf
toG,f&SdcJhonfukdf twdtusrqkdEkdifaomfvnf; c&pfESpfrsm;tpykdif;ESpfrsm;uyif ul;oef;oGm;vmrIrSm
wGifus,faeNyDjzpfonf/ (ukd;-7/pm-7)/ tdEd́,ajrmufykdif;rS Ak'¨omoemonf &ckdifjynfokdY **Fgjrpf0Srf;
ukd jzwfausmfum apmpD;pGmuyif a&muf&SdaeNyD; r[mrkedukdr@dKifûyí jrefrmekdifiH\a&S;usaom Ak'¨
omoeme,fajrtjzpf xif&Sm;cJhayonf/(ukd;-8/pm-1)/
&ckdifjynfESifh tdE´d,ajrmufykdif;a'orsm;qufoG,f&ef vrf;ESpfoG,f&Sdonf/ yxrvrf;rSm
ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;ajczufrS 0ifa&mufaomvrf;jzpfí 'kw, d vrf;rSm ukvm;wefjrpfzsm;
ykid ;f rS awmifbufoYdk awmifMum;twkid ;f pkeq f if;vmaomvrf;jzpfonf/(uk;d -9/pm-180)/ þvrf;onf
emvE´mESifh &ckdifjynfukdwkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;jzpfonf/ þukvm;wefjrpfzsm;rS vrf;ESifh
ppfwaumif;bufrSvrf;wkdYonf at'D-4&mpkqD w½kwfESif tdE´d,om;wkdY wGifus,fpGmtokH;ûycJhonfh
ZDcRrf-tmoHvrf;ESifh wpfqufwnf;jzpfonf/ tm&d,HESifh rGef*kdvGdKkufwkdYonf &ckdifjynfokdY þvrf;rsm;
twkdif; 0ifa&mufcJhMuonf/ arm&d,tifyg,mrS ax&0g'omoemonfvnf; þvrf;rsm;twkdif;
0ifa&mufcJhayrnf/
a0omvDwGifawGU&aom ,Ofaus;rItaxmuftxm;rsm;t& tdE´d,ajrmufykdif;,Ofaus;rIa&m?
awmifykdif;,Ofaus;rIyg awGU&onf/(ukd;-7/pm-184)/ orkdif;OD;acwftwGif tdE´d,rSukefonfrsm;?
pGefYpm;oGm;vmolrsm; bmoma&;orm;rsm;onf AdóEkd;okdY rnfokdYa&muf&Sdvmonfukd cefYrSef;Ekdifonf/
oa&acwå&m rwnfrDumvESifh {&m0wDjrpf0uRef;ay:wGif qvkHrav;tEG,f0ifwkdY rBuD;pkd;rDumvu
tdE´d,om;wkdYonf {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmu jzpfEkdifonf/ okdYr[kwf &ckdifbufrS
,ckiwdrfizJvrf;twkdif; rif;bl;avmufrSwpfqifhvnf; 0ifa&mufEkdifMuonf/(ukd;-4/pm-200)/ oa&
acwå&macwfoYdk a&mufaomtcg ysLwkYd onf e*g;&pftiluRef;rsm;? ausmufaqmifrsm;ESihf tjcm;tEÅ&m,f
rsm;ukda&Smifí? &ckdifrSwqifh pcef;csí tdE´d,ta&SUbufurf;a'orsm;ESifh qufoG,fcJhMuonf[k
ygarmu©vkpfuqkdonf/(ukd;-7/pm-110)/
r[m,e*kdPf; Ak'¨bmomonf oa&acwå&mwGif ax&0g'*kdPf;ESifhtwl ûydifíxGef;um;cJhonf/
oa&acwå&mokdYysHUESHUcJhaom r[m,e*kdPf;onf tdE´d,rSwkduf½kdufvmonf[kvnf;awG;awmEkdifonf/
okdYr[kwf &ckdifrSwpfqifha&muf&Sdonf[k rSef;q&ygonf/ r[m,e*kdPf;onf at'D6&mpktwGif;u
&ckdifwkdif;okdY a&muf&SdaeNyDjzpfaMumif;ukd ausmufawmfûrdU r[mrkedukef;ay:üawGY&Sdaom bk&m;avmif;
aAm"dowåausmufqif;wku oufaoxlygonf/(ukd;-5/pm-202)/ r[m,eAk'¨bmomonf &ckdifrS
wpfqifh awmifukwfvrf;ukdjzwfí oa&acwå&mokdYa&muf&Sdvmonf[k ,lkq&ygonf/ tvm;wlyif
ta&SUb*Fvm;e,frS wEÅ&t,l0g'onfvnf; awmifukwfvrf;rSwpfqifh oa&acwå&mokdYa&mufvm
onf[k ,lq&ygonf/(uk;d -5/pm-203)/ &ckid jf ynfoYdk em*g*sLedueG 'f grSwpfcw k nf;aom ygVdA'k b ¨ mom
*kdPf;jzpfaom r[m0d[m& 0goD*kdPf;a&mufcJhonf/ opöuyk&AkdZfpmwrf;ESifh "n0wDawmifaygufBuD;
ausmufpmtaxmuftxm;&Sdonf/ ,if;tjyif em*g*sLeduGef'gwGif r[m0d[m&0goD*kdPf;ESifh ,SOfûydif
xGe;f um;cJah om r[d o H mou*kP d ;f ESihf ty&aovd,*kP
d w f Ydk \ r[moHCu d 0g'vnf; a&muf&cdS rhJ nf/
okdYaomfax&0g'udk ausmfvGefEkdifcJh[efrwlay/ xkdYaMumifh&ckdifjynfokdY ygVdAk'¨bmomusrf;rsm;a&muf&Sd
cJhouJhokdY r[m0w¬K? 'dAsm0g'ge? o'¨r®yk@&Du ponfhr[m,eusrf;rsm;vnf; a&muf&SdcJhayrnf/
&ckid jf ynfwiG f ouúwbmompmayrsm;pGm awGU&S&d jcif;uvnf; r[m,eAk'b ¨ momxGe;f um;rI&cdS zhJ ;l aMumif;
oufaojyaeMuonf/ þr[m,eAk'¨bmomonf tdE´d,ajrmufykdif;ESifh b*Fvm;e,frS ukef;vrf;jzifh
vnf;aumif;? a&vrf;jzifhvnf;aumif;a&muf&SdcJhonf/
&ckdifjynfwGif a0omvDacwfxGef;um;csdefü ta&SUb*Fvm;e,fwGif ox0D&*kdPf;rSvnf; ausmif;
30ESifh oHCm 200&Sdonf[k ,l,ifqifrSwfwrf;t&od&onf/ tdE´d,ta&SUykdif;wpfcGifü ox0D&*kdPf?
r[moHCdu*kdPf? oAÁwåd0g'*kdPf;rsm;ESifh or®wd,*kdPf;wkdYtm;aumif;aeMuonf/(ukd;-2?pm-52)/
or#wwGif tdcsifonf r[m,eynmyg&rDwmokwfukd aeYpOf&GwfqkdaMumif;? xkda'owGif aAm"dowå
t0avmudawoGm&ukd ukd;uG,fMuaMumif;vkpfuqkdonf/ (ukd;-10? )/ ta&SUb*Fvm;ESifh&ckdifjynf
onf e,fajrcsif;xdpyfaeaomaMumifh r[m,e*kdPf;omoema&muf&SdcJhonf/ &ckdifjynfwGifawGU&aom
aAm"dowå½kyfwkrsm;u wEÅ&Ak'¨bmoma&muf&SdcJhzl;onf[k azmfjyaeMuayonf/
a0omvDacwf Ak'¨tEkynmvuf&mrsm;onf em*g*sLeduGef'gvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sd
ouJo h Ydk ajrmufyidk ;f *kyw
Ü vuf&mrsm;ESihf wlno D nfvnf;&Sad vonf/ *kyw Ü tifyg,mtwGi;f yg0ifaom
r*"wkid ;f rSm r[m,eAk'0¨ g'ESihf wEÅ&Ak'0¨ g'onf &ckid jf ynfoYdka&muf&cdS zhJ ;l onf/ &ckid jf ynfa&muf ouúw
pmayonf oAÁwådu Ak'¨0g'ESifhtwla&muf&Sdvmjcif;jzpfonf/ &ckdifjynfwGif tapmqkH;ouúwpmay
ta&;tom;ukd at'D 5-&mpku pwifawGU&S&d ay&m oAÁw0då g'omoemonf *kyw Ü tifyg,mrS ysUH ESUH cJjh cif;
jzpfayonf/
r[moHCdu*kdPf;onfvnf; tdEd́,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;cJhonf/ (ukd;-6/pm-55) r*"wkdif;ESifh
tr&0wD0ef;usiaf 'owGif r[moHCu d *kP
d ;f onf bDpD 25uyif pwifajcuky, f cl o
hJ nfax&0g'*kP d ;f \
rSqif;oufvmaom Ak'¨0g'Drsm;pGmonfr[moHCdu*kdPf;okdY ul;ajymif;cJhMuonf/r[moHCdu*kdPf;
\us,fjyefYwkd;wufvmrIaMumifh r[m,eAk'¨bmomjpzfay:cJh&onf/(ukd;-11/pm-162)/tdE´d,ekdifiH\
ta&SUzsm;e,fpyfa'o wkdif;jynfrsm;wGif þ*kdPf;rsm;\ edum,usrf;rsm;ukd tûydiftqdkifvkdufemusifh
ok;H Mu\/ [ktcd sifu rSww f rf;wifc\ hJ / at'D 4&mpkrS 8&mpktwGi;f r*"wkid ;f rS tm&d,rH sm;rGe*f v dk KdG uf
rsm;onf &ckid jf ynfoYdk wpfow k Nf yD;wpfow k f 0ifa&mufvsuf&MdS u&m r[m,eAk'o ¨ moemonf 0ifa&muf
vmolrsm;ESihftwl &ckdifjynfe,fokdY ysHUESHUcJh\/ tdcsifazmfjyonfh tdEd́,ta&SUzsm;EkdifiHrsm;wGif &ckdifjynf
onf teD;uyfqkH;yg0ifaeay&m &ckdifjynfokdY r[m,eAk'¨omoemESifhtwl ouúwpmayta&;tom;
vnf; a&muf&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ r[moHCdu0g'ESifh oAÁwådu0g'wkdYonf aemufykdif;wGif
wpfaygif;wpfpnf;wnf;jzpfí r[m,e*kdPf;tjzpf ajymif;vJwkd;wufcJhavonf/
r[m,e*kP d ;f \0de,ESihf tbd"r®musrf;wkYd onf jrefrmEkid if üH ysHUESUH ae\/ yk*?H &ckid Ef iS hf yJc;l a'owkYd
wGif r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ oAÁwåd0g'*kdPf;\xif&Sm;aomacgif;aqmif 0okAE¨\wynfhrsm;u
jrefrmEkdifiHwGif r[m,eAk'¨0g'a&muf&SdysHUESHUapcJhonf/ (ukd;-12/pm-77?78)/ 0okAE¨Konf tdE´d,
omoemYorkdif;wGif a,m*gpm&*kdPf;ukd pwifxlaxmifoljzpf\/ þ*kdPf;\0g'rSm 0dOmP0g'jzpf\/
*Refpwifuvnf; tmeE´pjE´ausmufpm*gxm trSw(f 40)ESihf tjcm;r[m,eqkid &f mtcsuftvufrsm;ukd
ukd;um;í &ckdifwGif0dOmP0g'*kdPf;vTrf;rkd;cJhaMumif; þ*kdPf;onfta&SUb*Fvm;rS a&muf&SdcJhjcif;jzpf
aMumif;a&;om;cJh\/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &ckdifjynfokdY tdEd́,ajrmufykdif;rS r[m,eAk'¨bmomonf at'D
5&mpktwGi;f u pwifa&muf&cdS o hJ nf/ &ckid jf ynfwiG f tapmqk;H ouúwpmayta&;tom;rSm at'D 415rS
455twGif; *kyÜwtifyg,mukd pkd;pHcJhaom ukrm&*kyÜwrif;vufxufa&;xkd;cJhonfh ausmufpmyg
tu©&mESiw hf n
l aD om tu©&mjzifah &;xk;d cJo h nfh ]],u©aoemywd}}urÜn;f pmjzpfonf/ ukrm&*kyrÜ if;onf
r[m,e omoemjzefYjzL;a&;emvE´mwuúov dk Bf uD;ukd wnfaxmifcí
hJ ywf0ef;usiEf idk if rH sm;okYd r[m,e
omoeûyrsm; apvTwfomoemûyapcJhonf/(ukd;-6/pm-129)/(,if;tjyif &ckdifjynfa0omvDacwfESifh
acwfûydifumvwGif r[m,eAk'¨omoemxGef;um;aeaom tdE´d,ta&SUbufrS wmjrywåe(0g)wmjrvdå
yd(0g)wefvkwfjynfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD; ,if;jynfwGiftkyfpkd;aeaom raempd&rif;u tmeE´pjE´rif;
tm; orD;unmqufoonftxd &if;ESD;pGm ul;vl;qufqHcJhonfukd axmuf½I&ayrnf/ (wmjrywåe
jynf[lonfrSm tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf 62wGif azmfjycsufjzpfygonf/ 1956-57 jrefrmEkdifiH
a&S;a[mif;okawoe ñTefMum;a&;0ef\ESpfcsKyftpD&ifcHpm pmrsufESm 19wGif ]]wmjrywåejynfonf
wjrvdyådjynf[kac:qkdedkifaMumif;? pmwnf;yk*d¾Kvf\rSwfcsufwGif yg&Sdonf/ wjrvdydåukd ,ckwr’Kuf[k
a&;om;xm;ygonf/ a'gufwmoef;xGe;f \acwfa[mif; jrefrm&mZ0if(1969)? pmrsufEmS 75wGi]f ]wmjr
ywåe[lonf wmjrvdyjdå zpfí ,ckwr’Kufac:í b*Fvm;e,fr'Ggyk&cf ½kid w f iG f wnf&o dS nf}}[k azmfjyxm;
onf/ 1955ck? [Hom0wDy#d uwfyEHk ydS w f u
dk xf wk ?f t&Si0f v
d mo jrefrmjyefaom zm[D,efc&D;pOf pmrsuf
ESm 153wGif ]]wr®vljynf}}[k azmfjyxm;NyD; yifv,fqdyfurf;&SdaMumif;? ,if;ûrdUwGif &ckdifwkdYoDwif;okH;
aom ausmif;BuD;24ausmif;&SdaMumif;? &[ef;awmf zm[d,efonf ,if;ûrdUwGif ESpfESpfaexkdifí yd#uwf
awmfrsm;a&;ul;jcif;? ½kyfyGm;ykHawmfrsm; a&;ul;jcif;ûyonf[k azmfjyygonf/ &[ef;awmfzm[d,ef
,if;jynfoYdk a&mufaomESprf mS at'D 399ESihf 414tMum;umvwGijf zpfonf/ a'gufwm*Refpwifuvnf;
wmjrywåeonf wmjrvdyådjzpfp&m&Sdonf[k qkdcJhonf/ 1946ckESpf vef'efûrdUxkwfH.G.Raw Lingon
a&;om;aomA cancise History of the Indian People pmtkyfpmrsufESm 63ygGupta Empire, 400 ADykHwGifwmjr
ywåejynfukdTAMRALIPTI (TAMLUK)[k *kyÜwtifyg,mtwGif;ü azmfjyxm;ygonf/ pmrsufESm71
[mótifyg,mukd (at'D 640)azmfjy&mwGifvnf; TAMRALIPTI[kazmfjyxm;ygonf/ 1976ckarv
&efuek af &Tw*d b Hk &k m;awmifbufrck f yd#uwfa&mifjcnfpmtkyq f idk rf S xkwaf 0aomusD;oJav;xyfq&mawmf
jrefrmjyefaom r[m0if0w¬K (ZrÁK'Dypmwrf;)? pmrsufEmS 215wGio f &D "d r®maomurif;BuD;onfo[ D Vdk uf Ref;
okYd yYdk aqmifrnfah Am"dyifwifxm;aomavSay:wGio f CFrwd må ax&DEiS t hf jcm;&[ef;rde;f rwpfusdyw f pfa,muf
ukdwifí yg#vdykwfjynfrSxGufaomf ckepf&ufjzifhyifvQif wmrvdwådrnfaom oabFmqdyfokdYa&muf\
[kazmfjyxm;ygonf/ xkdoabFmqdyfonf yifv,fqdyfurf;ûrdUjzpfaMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/)
&ckid jf ynfüawGU&S&d onfh r[m,eAk'b ¨ mom\ trsm;qk;H taxmuftxm;rsm;rSm ouúwbmomjzifh
a&;xk;d xm;aom a,"r®m*gxmrsm;jzpfayonf/ omoemhorkid ;f wGif ax&0g'*kP d ;f onf rnfonft h cgrQ
ouúwbmomukd tokH;rûycJhay/ &ckdifjynfwGif ouúwbmoma&;ausmufpmonf ygVdbmoma&;
ausmufpmxuf ykdrkdrsm;jym;ygonf/ yifrvm*wårif;onf &ckdifjynfrSawGU&aom ouúwbmoma&;
a,"r®m*gxmrsm;ukd avhvmí ouúwAk'¨bmomwGif &Sifom&dykMwmtm; tuRwfw&m;&apcJhaom þ
*gxmukd awGU&aMumif; y#dpo ö rkygÜ 'f*gxm[kvnf;ac:aom þ*gxmukd aAm"dowåt0avmudawoGm&
awmif;yefí a[mawmfrlaom t&d,y#dpöorkyÜg'fokwåwGif yg&SdaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-76)/
þ*gxmonf r[m,eAk'b ¨ momüvnf; &So d nf[al omtcsufuydk if rvm*wårif;onf t&rf;uma&m
rSef;qa&;om;cJhjcif;r[kwfbJ 1960 ckESpfwGif 'gAef*gûrdUwGif P.L. VAIDYA wnf;jzwfxkwfa0cJhaom
]]tóo[owduynmyg&rDwm}}bmomjyefusrf;? 1963ckESpfwGif wkdusKdûrdUü R.KONDOwnf;jzwf
xkwfa0cJhaom]]'óblrdoGm&okwåef}}bmomjyefusrf;? 1949ckESpfwGif wkdusKdûrdUüSUZUKI ESifhZUMIwkdY
wnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]u@AsL[}}bmomjyefusrf;? 1912ckESpfwGif pdefYyDwmpbwfûrdUü H.KERNESifh
B.NANJIOwkdYwnf;jzwfxkwfa0cJhaom]]okc0wDAsL[m}}bmomjyefusrf;? 1956ckESpfwGif wkdusKdûrdUü
T.MATSUMOTO wnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]ok0MuEÅ0dMur}}bmomjyefusrf;? 1897ckESpfüyg&DûrdUwGif
E.SERNARTwnf;jzwfxkwfa0cJhaom ]]r[m0w¬K}} bmomjyefusrf;rsm;ukd ukd;um;ía&;om;cJhjcif;
jzpfayonf/(ukd;-7?pm-77)/
,if;tjyif tqkyd gouúwpmayrsm;wGif ygvmaom*gxmonf &ckid jf ynfoif;uspfawmf awmifcg;
yef;rS&&Sad om ausmufpmyg a,"r®m*gxmESihf xyfwn l o
D nf[q
k odk nf/ (ud;k -7/pm-77)/ xkYdjyif olonf
Sarskrit Inscriptions in Yunan usrf;wGJ(12)rS a,"r®m*gxmwpfyk'fukd xkwfEIwfjyum(ukd;-7/pm-78)wGif
,if;*gxmukd½Iyg/) &ckdifjynfwGifawGU&aom tqkdygouúwbmoma,"r®m*gxmonf at'D 7&mpkESifh
8&mpktwGif;u ,leefjynfe,frS ausmufcsyf? pwlygrsm;wGif awGU&onfh*gxmrsm;ESifh *gxmykHpHESifh
vuf a &;vuf o m;ygwl n D o jzif h &ck d i f ? b*F v m;? tmoH ? ,l e ef E S i f h ysLûrd U awmf r sm;onf
Ak'¨omoemûy&[ef;rsm; tjyeftvSeful;oef;oGm;vmrI&SdcJhonfqkdygonf/(ukd;-7/ pm-78)/
a0omvDwGifawGU&onf eDwpjE´rif;rdzk&m; aMu;eDjym;pmyg yxrpmaMumif;ESpfaMumif;ü a&;xkd;
xm;aom a,"r®m*gxmrSm r[m,e0de,usrf;jzpfaom]]r[m0w¬Kt"g'ge}}usrf;vm *gxmESihf wpfypHk H
wnf;jzpfonf/ (ukd;-7/pm-84)/ &ckdifjynfwGif r[m0w¬Kusrf;vnf; wGifus,fcJhrnf/ þusrf;vm
Zmwursm;rS ZmwfuGuftcsKdUESifh pmpum;tcsKdUukd ykH*Hacwftapmykdif;½kyf<ursm;? ausmufpmrsm;wGif
awGU&onf/(udk;-2/pm-63)/ yk*HacwfwGif wGifus,faecJhonfh r[m0w¬Kussrf;onf ysLwkdY\ oa&
acwå&mrS qif;oufvmjcif;jzpfonf/ xkdysLwkdY\ oa&acwå&mokdY &ckdifrSa&muf&SdoGm;jcif;jzpfEkdifonf/
omoemhorkdif;wGif r[m,eomoemxGef;um;aoma'owkdif;wGif r[m0w¬Kusrf;rvTrf;rkd;aom a'o
[kr&Sad cs/ 'D-pDqm;um;uvnf; eDwpd jE´rif;rdz&k m;aMu;eDjym; pmonf at'D6-&mpk "r®'w d sEiS hf a*gypjE´
wkd\acwfua&;xkd;cJhaom ausmufpmrsm;\vufa&;vufom;vTrf;rkd;rIukd awGU&aMumif;qkdygonf/
r[m0w¬Kusrf;ukd tcef;okH;cef;cGJía&;om;xm;ygonf/ yxrtcef;wGif 'DyuFbk&m;ocif
vufxufawmfüjzpfaom bk&m;avmif;b0ESihf tpûyí tjcm;aoma&S;Ak'r¨ sm;\vufxufawmfwiG f jzpfchJ
aom b0rsm;ukad zmfjyxm;\/ 'kw, d ykid ;f wGif bk&m;avmif;onf wkow D mewfjynfwiG jf zpfy?Hk rm,mrdz&k m;
\0rf;xJwGif ae&efqkH;jzwfykH? y#oaE¨ae&m? zGm;awmfrl&mwkdYü tHhzG,ftjzpftysufrsm;jzpfysufykH?
awmxGuaf wmfryl ?Hk rm&fewfEiS hf ppfx;dk cef;? aAm"dyif&if;ü oAÁnKwOmPfawmfudk &ykw H Ydk udk azmfjyonf/
wwd,ykdif;wGif w&m;OD;a[mawmfrlykH? oHCmhtzGJUtpnf;rsm;xlaxmifykHwkdUukd azmfjyxm;ygonf/ þ
usr;f vmZmwursm;ukd bmomjyefxm;jcif;jzpf\/ tcsKUd Zmwursm;onf ygVdZmwuESihf vk;H 0wlvek ;D yg;
jzpfí tcsKdUrSmtenf;i,fuGJjym;\/ Oyrm-r[m0w¬Kusrf;vm [mruZmwu? awoukPZwursm;
rSm þusrf;wGif ûyjyifajymif;vJcHxm;&\/
&ckdifa0omvDrS a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd ouf0if,kHMunfoljzpfNyD; r[m,eAk'¨
bmomrS Ak'¨trdwmb\ okc0wDtaemufedAÁmefjynfukdvnf; ,kHMunfoljzpf\/ (ukd;-7/pm-184)/
at'D 638cefYrSpí emvE´mESifh r[mrkedonf Ak'¨omoem\A[kdXmersm;jzpfcJhMuí ygvtifyg,m\
r[m,eAk'b ¨ momtEkynmtarGudk qufcaH Mumif;awGU&\/ (uk;d -7? pm-186)/ Ak't ¨ rdwmb\ okc
0wDeAd mÁ efjynftaMumif; a&;om;xm;aomusr;f rSm okc0wDusr;f jzpf\/ ouúwbmomjzifh a&;om;xm;
\/ þusrf;wGif Ak'¨ESifh t&SiftmeE´mpum;ajymcef;ü twdwfuyGifhawmfrlcJhMuonfh Ak'¨aygif; 81qlukd
azmfjyxm;\/ xkdAk'¨rsm;teuf aemufqkH;jzpfaom Ak'¨avmudó&&mZonf &[ef;awmf"r®u&tm;
Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;okdY a&mufEkdifonfh yg&rDawmfrsm;ESifh ywfoufí vkdufemusifh
BuHqnf;yl;&rnfhenf;vrf;rsm;ukd ñTefjyxm;\/ Ak'¨trdwmb\ okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif i&J?
wd&pämef? Nydwmå ? tol&um,f[í l r&S/d þa&TjynfawmfBuD;onfum;rjywfarT;BudKifaom&eHUwkYd jzifv h idI \
f /
ta&mifrsKd;pkHjzma0aeaom opfyifwkdYjzifh thHMozG,fvSyvef;qef;ae\/ Mumyef;rsm;jzifhvnf; a0qmae
\/ vSywifhw,faomjrpfrsm;wGif MunfvifcsKdat;aoma&wkdYonf woGifoGifpD;qif;ae\/ ,if;a&pD;
oHrsm;onf om,memaysmfzG,faom *DwoHpOfrsm;yif jzpfaeayawmhonf/ a&S;uwpfckaomb0wGif
qkawmif;qk,lûycJhí ra&rwGufEkdifaom toacsF,uyfywfvkH; aAm"dowå\usifh0wfrsm;ukd waoG
rwdr;f vku d ef mqnf;yl;cJoh jzifh okc0wDa&Tjynfawmf\ taemufbufrsufEmS wGif yGix fh eG ;f ay:aygufvm&
olonf uk, d af wmfrS a&mifjcnfawmfonf twkid ;f tqr&Sd ysUH ESUH a&muf&í dS &Snaf wmfral omaMumifh trdwm
,k[laomtrnfukd &awmfrlavonf/
&ckdifjynfüawGU&aom o&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm ta&SUawmiftm&SwGif tapmqkH;oGef;vkyf
aom qif;wkawmfrsm;jzpfNyD; ygvacwf\vTrf;rkd;rIukdawGU&ygonf/ (udk;-7/pm-187)/ &ckdifjynfwGif
awGU&aom a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;teuf rukd#fo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm acwfOD;r[m
,eAk'¨bmomrS trdwmbAk'¨\qif;wkawmfrsm; jzpfp&m&Sdygonf/ yckH;awmfay:wGif rD;vQHuJhokdY
a&mifjcnfawmfrsm;uGefYjrLí vnf&GJ? b,uf?vufaumuf? rukd#f?vufusyf?vufpGyfrsm;qif,ifrIrsm;
onf ax&0g' y#duwfawmfrsm;ESifh tXuxmusrf;rsm;wGif vkH;0ryg&Sday/ þqif;wkawmfrsm;onf
Ak't¨ rdwmb qif;wkawmfrsm;jzpf[ef&NdS yD; þqif;wkawmfrsm;onf w½kwEf iS hf wdbufjynfrsm;wGif oGe;f
vkyfcJhonfh trdwmb? trdwm,kqif;wkawmfrsm;ESifh vu©Pmcsif;wlnDonf[kyif rv*wårif;uqkdyg
onf/ oluqufí &ckdifjynfrS o&zlaqmif;xm;aom qif;wkawmfrsm;rSm r[m,e o'¨&frykPÖ&du
usrf ; vmyk H r sm;twk d i f ; yif j zpf a Mumif ; ? þqif ; wk a wmf r sm;rS m r[m,eAk ' ¨ b momrS
Ak'¨\um,okH;yg;(Bwdum,)teufrS aumif;uifbkHwGifpHjref;aeonfh oHaum*um,ukd ukkd,fpm;ûy
xkvkyfxm;jcif;jzpfaMumif;qkdygonf/ (ukd;-7/pm-248)/ ,if;qif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü
qifjref;xm;aom&wemrsm; pDjc,fy?Hk ruk#d o f &zlyaHk wmf/ t0wfwefqmqif,ifyrHk sm;ESihf xyfwn l aD om
jyqkcd sufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúov dk pf mMunhw f u
dk t
f wGi;f &Sd tX[owdum ynmyg&rDwmusrf;
pmrlwGif awGU&onf/(ukd;-7/pm-249)/
ppfwaumif;? tmoH? &ckdifjynfESifh jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;wGif tmaomuvufxufrS
yif ax&0g'omoemxGef;um;cJhNyD; 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&SdNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemvTrf;
rkd;cJH\/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&SdcJh\/ txl;ojzifh aoerif;av;qufcefYtwGif;ü
rm*"wGiaf &muf&adS eaom omoemh0efxrf;rsm;\xuf0ufcefYrmS þwkid ;f jynfrsm;rSjzpfayonf/ tpwGif
ax&0g'ESihf r[m,e,SOí f xGe;f um;aecJah omfvnf; tb,um,\ vufxufrpS í r[m,euykí d
tm;aumif;vmcJh\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Surif;odrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orSynm&Siftrsm;tjym;onf
þa'orsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,e0g'uykdrkdxGef;um;cJhavonf/(ukd;-12/pm-78)/ ygarmu©
eef*kdu ppfwaumif;a'oonf r[m,eAk'¨bmom\tcsuftcsmjzpfcJhzl;aMumif;? a'gufwmtefau
uvnf; ygvrif;rsm;tm;ûytm;a`rSmufay;cJo h nfh r[m,eAk'b ¨ momonf ygvrif;wkYd wefc;dk xGm;csdeüf
ppfwaumif;a'owGif xGef;um;cJhaMumif;? ppfwaumif;a'otm; vufatmufcHtjzpfodrf;oGif;cJhaom
&ckdifjynfpjE´rif;rsm;onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfaMumif;(ukd;-13/pm-85)qkdayonf/
t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& at'D5-&mpkrS at'D8-&mpktwGi;f ü a0omvDacwfwiG f &ckid jf ynf
ü ax&0g'ESifh,SOfí acwfOD;r[m,e*kdPf;rsm;jzpfaom oAÁ0g'*kdPf;ESifh r[moHCdu*kdPf;rsm;a&muf
&SdxGef;um;cJhonfukd awGU&ayonf/ acwfOD; r[m,e\ Ak'¨trdwmb ukd;uG,frIESifh aAm"dowåt0
avmudawoGm& ,kHMunfrI&SdcJhonfukd awGU&ayonf/ ,cktcg wefzkd;t&SdqkH; &ckdiforkdif;usrf;pm
wpfapmifjzpfaom tmeE´pjE´ausmufpmukd ygVdbmomjzifhr[kwfrrlbJ ouúwbmomukd a&G;cs,fí
a&;xkd; cJhonfukd axmuf½IvQif at'D 5&mpkuyif pwifa&muf&SdcJhonfh r[m,e Ak'¨bmomonf
&ckdifjynfwGif rnfonfhtajctaexd MoZmanmif;cJhonfukd cefYrSef;Ekdifygonf/ okdYaomfvnf;
tmeE´pjE´rif;onf oD[kdVfrS ax&0g'oHCmawmfrsm;twGuf ykd;ouFef;ESifh w&m;a[myv’if;awmfwkdY
ay;ykYd vLS 'gef;onfudk axmufjcif;jzifh ax&0g'omoemawmfonf &ckid jf ynfrS vk;H 0aysmufu, G o
f mG ;jcif;
r&SdcJhonfukdawGUjrif &ayonf/
ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) OD;odef;vIdif ta&SUawmiftm&SokdY tdE´d,,Ofaus;rIysHUESHU0ifa&mufjcif;?wyp?wGJ(7) ykdif;(1)
(2) Nidrf;ausmf aiGawmif
(3) armifjyL; &ckdifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83? ppfawGaumvdyfr*¾Zif;
(4) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifh orkdif;tjrif?wyp? wGJ(1)? ykdif;(3)
(5) pdefarmifOD; oa&acwå&mûrdUa[mif; wyp?wGJ(3)? ykdif;(1)/
(6) armiftHh omoem 2500c&D;(y-wGJ)
(7) P.Gutman Ancient Arakan . (Ph.D Thesis. Australian University)
(8) Forchammar Arakan
(9) M. Collis THE LAND OF THE GREATIMAGE
(10) G.H.Luce COUNTRIES NEIGH-BOURING BURMA. BRSFAP(2) 1960.
(11) E.Conze BUDDHISM ITS ESSENCE AND DEVELOPMENT.
(12) N.RAY SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA (1936)
(13) S.B. Qanungo A History of Chittagong(1988)
(14) San ThaAung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
&ckdifjynfokdY ygVd eefY ouúw t&D;tom; pwifa&muf[djcif;
&ckdifjynfrSm a0omvDacwfpGm at'D-370ueDNyD; at'D 994xd xGef;um;ca&acwf jzpfyga&/
(ukd;-7/pm-109)/ at'D-370rSm 'GifpjE´rif;BuD;wnfaxmifca& a0omvDûrdUawmfukd at'D-600rSm
yla&yl&u r[m0D&uvmwkdufNyD; tkyfpkd;cyga&/ a0omvDxD;eef;rSm r[m0D&rsKd;½kd;u ESpfaygif; 50
avmuf pkd;pHcNyD;rS pjE´rsKd;½kd;jyefvkdY pkd;pHpGm at'D-729-cktxd jzpfyga&/ ,if;aemufykdif;rSm a0omvD
jynfBuD; rNidrfroufjzpfNyD; ESpfaygif; 60avmuf rif;qufjywfeDca&vkdY rSef;q&yga&/ at'D-700ckESpf
ukd a&mufrS r[mwkdif;pjE´rif;pGm a0omvDûrdUukd jyefvkdYwnfaxmifyemtkyfpkd;cyga&/(ukd;-8/pm-5)/
,if;rif;qufu aemufqkH;rif;jzpfaw plvwkdif;pjE´rif;pGm at'D-957ckrSm ewf&GmpHyga&(ukd;-1/pm-
27)/ a,NyD;au tjrwleefYyjJ zLvkYdac:a&rif;ESpyf g; a0omvDeef;ukd 37ESpt f yk pf ;dk NyD;au a0omvDrif;quf
a& at'D 994 ckEpS rf mS ysupf ;D vm;cyga&/ rGe*f v dk ,
D w
H 0d ifwudk af wtwGuf ysupf ;D &a&vkYd qku d wfyga&/
a0omvDacwfvYdk ynmoQifoak woDwd owfrw S xf m;a& umvrSm uRefawmf½Udk &ckid jf ynfrmS &D;xk;d
ca&? &D;om;cuwfaw Ak'¨omoemeefY ywfoufaw pmyDwdukd avhvmMunhfa&tcg pmyDtrsm;pkpGm
ouúwbmompmyDeefY ygVdbmompmyDwd jzpfepD mG ukd wG&d yga&/ tu©&mteDeefYqadk u *kyw Ü yGm; a0omvD
tu©&m? ysLtu©&meefY,aom"mrtu©&mvkdY qkdEkdifygzkdY/ a0omvDacwftwGif;u &D;om;pcuwfaw
ausmufpm? aMu;eDjym;pmtp[da& pmwdteufu xif&Sm;a&(okdYr[kwf)zwfvkdY&Ekdifa& pmyDpkpm&if;ukd
vufvSrf;rDoavmuf azmfjyvkdyga&/
(1) r[mrkedukef;u &[da& ausmufjym;u ausmuf½kyfatmufrSm at'D-5&mpku a0omvDtu©&m
eefY &D;xkd;ca& ,u©aoemywdouúwausmufpm/
(2) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u ysLtu©&meefY&D;xkd;ca& oQifi,fwufawmifol&d, ½kyfwkrSm &D;xkd;
ca&pm/
(3) at'D-6&mpk tpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& ausmufawmfu
a,"r®g*gxmausmufpm/
(4) at'D-6&mpktpykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& aovm*D&dawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(5) at'D -6&mpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmifu
a,"r®m*gxmausmufpm/
(6) at'D-6&mkpku a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& rD;0&Gmu a,"r®m*gxm
pwlygpm/
(7) at'D-550 avmufu a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
apwD tvSLrSwfwrf;yg[da& eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm/
(8) at'D-576u a0omvDtu©&m ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& apwD
1000tvSLrSwfwrf;wif xm;cpGmyg[da& 0D&pjE´rif;ausmufpm/
(9) at'D-6&mpktapmykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdbmoma,"r®*gxmyg a0omvDbk&m;BuD;
ausmufpm/
(10) at'D-6&mpkapmapmykdif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxm
ygawZm&mrpwlygausmufpm/
(11) at'D-650eefY 675twGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(12) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ygVdouúwbmomeefY&D;xkd;ca& a,"r®*gxmyg
oif;uspfawmfawmifausmufpm/
(13) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmyg
vufcwfawmifu&a&ausmufpm/
(14) at'D-625eefY650twGif;u a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca&a, "r®m*gxmyg
ausmufjzLûrdUu ausmufpm/
(15) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& a,"r®m*gxmeefY
tvSL'geûyaMumif; rSwfwrf;wifxm;ca&? oHwGJc½kdif? vrl;acsmif;ausmufpm/
(16) at'D-6&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m?ygVdbmomeefY&D;xkd;ca&? a,"r®m*gxmyg oHwGJ
c½kdifivGrf;armfausmufpm/
(17) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY&D;xkd;ca&? acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;wdyga&? aygufawmjyif acgif;avmif;pm/
(18) at'D-520 avmufu a0omvDtu©&mouúwbmomeefY &D;xkd;ca& acgif;avmif;vSLa&
rSwfwrf;yg[da& ajrawmifacgif;avmif;pm/
(19) at'D-7&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ygVdouúwa&myem &D;xkd;ca& oif;uspfawmfawmif
u&a&ausmufpmtusKd;ykdif;wd/
(20) at'D-507 u a0omvDtu©&m ouúwbmomeefY &D;xkd;ca&NrdvSLrSwfwrf;? BuD;eDjym;pm/
(21) at'D-7&mpkaESmif;ykdif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY apwDwnfaMumif;&D;xkd;ca&
a0omvD apwDysufu&[da&ausmufpm/
(22) at'D-6&mpktwGif;u Ak'¨qif;wkawmfoGef;vkyfvSL'gef;jcif;taMumif; ysLtu©&m? ysLbmom
eefY &D;xkd;ca& oHwGJc½kdif wkef;awm&Gmu ysLausmufpm/
(23) at'D-6&mpktwGif;u ysLtu©&m? ygVdbmomeefY r[moD[em'okwfvm Ak'¨\&J&ifhjcif;
av;yg;ukd &D;xkd;ca& 0EÅdawmifuausmufpm/
(24) at'D-6&mpktwGif;u a0omvDtu©&m? ouúwbmomeefY &GD;xkd;ca&? a,"r®*gxmeefY
qif;wkawmfvSLjcif; rSwfwrf;wifxm;a& a0omvD½kyfyGm;awmfupm/
(at-ausmufpm? BuD;eDjym;pm? acgif;avmif;pm½kdUukd þpmtkyfu xkwfEIwfazmfjypGm jzpfyga&)
,if;pmyDpm&if;pGm a0omvDacwfu &ckid jf ynfrmS &D;xk;d ca& pmyDpm&if;tjynft
h pkrH [kwyf g/ txif
t,Sm;zwfvYdk&a&vkYd ,lq&a& pmyDpm&if;ukad zmfjypGmyg/ t&mav;? &ckid jf ynfajrmufyidk ;f u qif;wkawmf
vSLaMumif;ukd &D;xm;a&vkYd rSe;f q&a&ausmufpm? oHwjJG ynf0h &Gmu a,"r®m*gxmxk;d ouúwausmufpm
ponfjzifh usef[dygod,ifh/ tmeE´pjE´ausmufpmukdavh ateD&mrSmcsefxm;cyga&/
,if;pmyDpm&if;ukd avhvmMunhfu "n0wDacwfeefY a0omvDacwfrSm wGd&a&pmyDwdteufu ]]
opöuyk&AkdZf}}eefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}} ½kdUukd xnfhoGif;NyD;au &DwGufygrS ygVdbmom
oufoufeefY&;DG xd;k cpGm 5ck/ tu©&mtm;jcifh NAd[t D® u©&m 2ck/ ysLtu©&m 2ck/ a0omvDtu©&m 21ckudk
tMurf;tm;jzifh wGd&yga&/
wG&d a& taxmuftxm;wdt&qkad u a0omvDacwfu &ckid jf ynfrmS ouúwpmyDpmG ygVdpmyDxuf
ykdvkdYwGifus,fca&qkdpGm jiif;vkdYr&yg/ ygVdbmomeefY ouúwbmompGm a0omvDacwfrSm twl,SOfwGJ
vkdY xGef;um;cpGmrSm ouúwpmyDukd ykdNyD; vlBudKufrsm;ca&vkdY qkdEkdifygzkdY/
a,auavh uRefawmf½kdU vufrSef;rDoavmuf aemufaMumif;jyefvkdY vkdufMunhfa&cg &ckdifjynfukd
ygVdbmomeefY ouúwbmoma&muf[djyefYESHUvma&tcsdefpGm wpfcsdefwnf;rSm twlwla&mufvmcpGm
r[kwpf mG ukd wd&G yga&/ &ckid jf ynfrmS tapmqk;H wG&d a& ygVdpmyDt&D;tom;uawmh ]]opöuyk&AkZd }f } urÜn;f
pmjzpfyga&/ &D;xm;a&tu©&mu taomujA[®Dtu©&myg/
jA[®Dtu©&mukd tdEd́,EkdifiHrSmat'D-2&mpkxdrl&if;twkdif; rajymif;rvJokH;pGJcyga&(ukd;-1?pm-16)/
tmeE´pjE´ausmufpmt& "n0wDacwfa& at'D -370rSm ukefqkH;a&vkdY,lq&yga&/ a,ZkeefY jA[D®
tu©&mt&D;tom;a& at'D-370rwkdifrDuyif qkdufa&mufczkdYvkdY wGufEkdifyga&/ tdE´d,rSmat'D-2&mpk
xd okH;pGJca&qkdau &ckdifjynfqkdpGm taomutifyg,meefY e,fNrDcsif;xdpyfeDa&twGuf ESpfaygif; 100
twGif;a&muf[dvmEkdifa&;twGuf ,if;pmwdpGm "n0wDacwfu pmyDt&D;tom;jzpfawvkdY twdtus
qkdekdifyga&/ a,auav;at ygVdpmyDt&D;tom;wdpGm &ckdifjynfrSm at'D-250xufykdNyD; &SD;usa&vkdY
,lqzkYd pmG tcuftcJ[ed yD ga&/ &ckid jf ynfrmS wG&d a&t&D;tom;pGm AdóEk;d ûrdUa[mi;fu wG&d a&wHqyd w f ;Hk
wpfckrSm &D;xkd;ca&]]oHCod&D}}jA[®Dtu©&m? ygVdt&D;tom;eefY wpfacwfwnf;jzpfzkdY[dyga&/
ysLwdpGm tdE´d,t&Sdzufurf;a'owdeefYjzpfjzpf? wmjrvdydeefYjzpfpD qufoG,fcpGmrSm &ckdifurf;NcD
qdyfurf;wpfcku pcef;csNyD; qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9?pm-18)/ tdEd́,om;wdav; ysLûrdUawmfwd
ukd awmifukwfvrf;uwpfqifh &ckdifjynfajrmufykdif;eefY qufoG,fcuwfyga&/ (ukd;-9? pm-122)/
,if;ykdifr[kwfauav; tdE´d,om;wdpGm {&m0wDjrpfaMumif;twkdif; qefwufvmEkdifyga&/ ,if;ykdif
r[kwaf u tckywdr;f izJvrf;twkid ;f rif;bl;avmufu &ckid b f ufwYdk 0ifa&mufvmEkid u f wfyga&/ (uk;d -
3?pm-200)/ &ckdifa'oeefY tdE´d,t&Sdzufurf;a'owdpGm eDNrDeD;pyfawtwGuf ZmtcsdefuyifpNyD;
qufo, G cf a&qkpd mG ukd wdwu d susrajymEkid af uavh c&pfEpS wf td pykid ;f rSmawmhcg qufo, G rf w
I w
d iG u
f s,f
eDAsm,fjzpfyga&(ukd;-9? pm-7)/ at'D-1&mpkwpf0ufavmufu y,f&Dyvyfpf\rSwfwrf;t&qkdau
tdE, d́ awmifyidk ;f rSm a&TuRef;? aiGuRef;? **FguRef;eefY ywf0ef;usifwu d dk ul;oef;vm;vmeDa& uvef', D dk
zkefwmvkdYac:a& &GufvSDBuD;wdukd wGdc&a&vkdY qkdyga&/(ukd;-2/pm-6)/ ,if;tjyif &ckdifjynfrSmwGd&a&?
tEkynmausmufqpfvuf&m tcsKdUpGm tdE´d,t&Sdawmifykdif; tE¨&e,f? em**sLeduGef'gu vuf&mwd
eefY wla&vkYd qydk ga&/(uk;d -2?pm-15)/ yifrvm*wfrif;uavh a0omvDacwfO;D ausmufqpfvuf&mwdpmG
em**sLeduGef'guausmufqpfvuf&mwdeefY toGifwla&vkdYqkdyga&(ukd;-6? pm-118)/
taMumif;aMumif;ukd axmufqau tdE´d,t&Sdawmifzufurf;ajc?em**sLeduGef'ga'ou Ak'¨om
oempGm? c&pfEpS t f apmykid ;f &mpkwud yif &ckid jf ynfuadk &mufcpGm? ysLûrdUawmfwed efY &ckid jf ynfavh tquf
toG,f[deDcpGm odomEkdifyga&/ &ckdifjynfrSm ysLausmufpmwdwGd&pGmavh oufoDwpfckvkdY qkd&ygzkdY/
tE¨&e,frmS tkypf ;dk ca& rif;wdteufu at'D-3&mpkrmS tkypf ;dk ca&rif;qufjzpfaw]]£'guk}}rif;qufu
]]r'´&dykwåoD&d0D&Hyk&do'wå}}rif;\pwkw¬ajrmufeef;pHESpfrSm &D;xkd;ca&ausmufpmrSm ,if;a'oukda&mufeD
a& oD[kdVfax&0g'&[ef;wdomoemûyxGufvmcuwfpGmrSm ]ud&mw} a'oavhyg0ifa&vkdY yg[dyga&/
a'gufwma&;uawmh ud&mwa'oqkdpGm **Fgjrpf0tvGefu &ckdifurf;NcDa'oeefY jrefrmEkdifiHatmufykdif;
a'ovkYdqydk ga&/ (uk;d -12? pm-16)/ a'gufwmcswmå *s?D a'gufwmyg*sw D m? a'gufwmuefY*½dk Udk u ud&mw
a'oqkdpGm? tmoH? rPdyl&? ppfwaumif;eefY &ckdifa'owdukd qkda&vkdY&D;uwfyga&(ukd;-10?pm-51)/
tdE,d´ rSm bDp-D 3&mpktwGi;f u jA[®t D u©&meefY pm&D;uwfyga&/ a,auav; ygVdbmomr[kwyf g/
r*"bmomeefY ygVdpmG wlnaD & tcsuw f rd sm;pGm [duwfawykid f t"dutcsurf mS uGjJ ym;yga&/ Zmykid u f jJG ym;
a&qkpd mG ukad wmhcg ateD&mrSm us,fjyefYvm;zkYd jzpfawtwGuef efY uRefawmfr&D;ygAsm/ ygVdeefY r*"dujJG ym;
pGmwdudk ygVdygaru©a':tke;f &D;oma& ygVdpmyDorkid ;f eefY a'gufwm0ifwmepf\pmtkyu f dk &SiZf m*&mbd0o H
jrefrmjyefxm;a&]tdE, d´ pmayorkid ;f }(Ak'p¨ mayu@)aemufqufwrJG mS Munhyf gvD/ rwlpmG ukd wdyG gvdrahf r/
ygVdbmompGm ouúwbmomuwqifh qif;oufvma&jymu#bmomxJu om;BuD;Mo&ojzpfyg
a&(ukd;-1?pm-15)/ tu,fí jA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm taomuacwfuyif &ckdifjynfukda&mufca&
qkdau r*"dbmomeefY&m a&mufvmp&mtaMumif;[dyga&/ &ckdifjynfrSmwGd&pGmu ygVdbmomjzpfyga&/
&ckdifjynfrSm r*"dbmomukd rwGd&yg/ a,ZkeefY atjA[®Dtu©&mt&D;tom;pGm bDpD-3&mpkuat'D-
2&mpkxd tdEd́,rSmokH;pGJca& tu©&mt&D;tom;jzpfauavh ygVdbmomeefY &mwGd&a&twGuf Zmykdifenf;
eefYrqkd arm&d,tifyg,mûyduGJNyD;a& aemufykdif;tdE´d,rSm jA[®Dtu©&mukdavhokH;eDoda&tcsdef ygVdt&D;
tom;avh us,fjyefYvma&tcsdefusrS&m &ckdifjynfwkdYjyefYESHUvmpGm jzpf&ygzkdY/
a,auatt&D;tom;pGm Zmtcsdefu ZmeD&mu ysHUESHUvmpGm av;qkdkpGmukd avhvm&ygzkdY/
tdEd́, Ak'¨omoemhorkdif;ukd avhvmMunfha&cg arm&d,tifyg,m ûyduGJvm;ca& aemufrMumcif
rSmyif ax&0g'omoempGm tdE´d,ajray:rSm vkH;0r[doavmufjzpfvm;cyga&/ ax&0g'omoempGm
oD[kdVfrSm tajcckdifrmeDcyga&/ tdE´d,rSm usef[dca&? oAÁwåd0g'*kdPf;eefY r[moHCdu*kdPf;uGJwdpGm
ouúweefYjymu#bomuk&d m ok;H pGcJ uwfpmG ukd wd&G yg,if/h ax&0g'*kP d ;f pGm ygVdbmomukd pGpJ NJG rJNrJo;Hk
pGJvmpGmu at'D-1&mpku oD[kdVfrSmwifca& pwkw¬oHC,emyGJNyD;rS okH;pGJvmpGmyg/ ,if;tcsdefrSm
tdE´d,EkdifiHrSm ygVdbmomokH; Ak'¨bmom*kdPf;r[dygoD;/ ygVdbmom\ZmwdNrDpGm tdE´d,jynftaemuf
a'ojzpfauav; tdE´d,NrDxufrSm Ak'¨0g'pmyDwpfck teDeefYus,fus,fjyefYjyefYrxGef;um;cyg/ ,i;f
bmompGm ax&0g'&[ef;wdeefYwwl oD[kdVfwkdYa&mufvm;cNyD;au a'gufwm0ifwmepf,lqa&ykdif
oD[kdVfbmomukdvTrf;rkd;vm;pGmjzpfygzkdY/ pwkw¬oHCm,emyGJ rwkdifcifuyif oD[kdVfrSm ygVdbmomukd
okH;pGJeDcpGm[dauav; yd#uwfawmftm;vkH;ukd &GD;om;a&xdawmh rwGifus,fygoD;/
bDp-D 138avmufrmS tdE, d´ awmifyidk ;f au&Vmce,feefY wrDvef ,fwu d [dEL´ bmom0ifwd oD[Vdk f
uRef;ukd ppfwu dk Nf yD; Ak'b
¨ momukd ESyd u f yG cf yga&/ aemufwpfcg 0#*grPdrif;vufxufrmS av; jA[®P
wdóacgif;aqmifa& olykefwdx<ua&cgav; wrDvfppfwyfu oD[kdVfrSmAk'¨bmomukd ESdrfeif;jyefa&/
,if;twGuf oD[kdVfr[m0d[m&0goD*kdPfu ax&0g'&[ef;wdpGm tdE´d,awmifykdif;eefY em**sLeduGef'g
a'o½kdUukd yd#uwfawmfwdeefY xGufNyD;wdrf;a,Smifcuwf&yga&/ ,if;ykdiftjzpftysufwd oD[kdVfrSm
rMumcPjzpfyGm;ca&ykdif ax&0g'&[ef;wdav; em**sKeduGef'gukd trsm;BuD;a&mufcuwfayga&/
a,ZkeefY at'D-3&mpktcsdefa&mufawtcg em**sKeduGef'ga'orSm r[m0d[m&0goD*kdPf;? r[d H
omou*kdPf;? A[kokwdu*kdPf;eefY ty&aovd,*kdPf;½kdUxGef;um;eDAsm(ukd;-3?pm-204)/ ,if;*kdPf;wd
xJrSm r[m0d[m&0goD*kdPf;wpfckxJ&m ygVdbmom*kdPf;jzpfyga&/ ,if;*kdPf;u okH;pGJa&ygVdbmompGm
av; oD[kdVfuygvwfpGmyg/ aemufwpfcku em**sKeduGef'ga'opGm arm&d,tifyg,mxJrSm yg0ifcNyD;
au jA[®Dtu©&mt&D;tom;okH;pGJca&eD&mjzpfyga&/ oD[kdVfua&muf[dNyD; xGef;um;eDa&ygVdbmompGm
em**sKeduGef'ga'orSm okH;pGJca&jA[®Dt&meefYaygif;qkHNyD;au ,if;u&[ef;wd ud&mwa'ojzpfaw
&ckdifjynfwkdYomoemûyvma&cg? jA[®Dtu©&meefY ygVdt&D;tom;&ckdifjynfwkdYa&mufvmjcif;jzpfyga&/
azmfjyca& *kP d f 4*kPd ;f rSm r[d o H mou*kP d ;f eefY ty&aovd,*kP d ;f ½kUd pGm tqk;H xd½yk yf mG ;qif;wk
xkvyk u f ;dk uG,pf mG ukd vufrcHcyg/ &ckid jf ynfrmS wG&d a&tapmqk;H pmu ½kyw f ak emufzufrS ygVdbmomeefY
]opöuyk&AkZd }f vkYd &D;xk;d xm;pGmyg/ A[kow k ud *kPd ;f uav; ygVdbmomrok;H yg/ a,ZkeefY &ckid jf ynfrmS wGd
&a& tapmqk;H ygVdpmayt&D;tom;pGm em**sKedueG 'f ga'orSm ½kyw f u
k ;dk uG,rf u I dk vufcaH &wpfcx k aJ om
ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f jzpfaw r[m0d[m&0goD*P dk ;f \ ax&0g'omoemeefY a&mufvma&t&D;tom;qkpd mG
,Sif;eDygAsm/
aemufwpfcu k em**sKedueG 'f grSm pk;d pHca& @cgukrif;qufrmS Ak'½¨ yk yf mG ;awmfu;dk uG,rf pI mG oEÅrv l
rif; (at'D-225-258)vufxufrSm pwifyga&/ Zbk0VoEÅrlvrif;vufxuf(at'D-285-334)rSm
qif;wkawmfukd;uG,fpGm txGwftxdyfukda&mufcyga&(ukd;-5?pm-49)/ a,ZkeefY ½kyfwkeefY twlwGd&a&
]]opöuyk&AkdZf}}pmeefY ]]"n0wDawmifaygufBuD;ausmufpm}}½kdUpGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY at'D -
300Mum;rSm &D;om;ca& pmyDwdjzpfawvkdY rSef;qekdifyga&/
&ckdifjynfukd ouúwbmomt&D;tom; a&mufpGmeefY ywfoufysmqkd&zkdYqkdau t&SdawmiftmoQ
wckvkH;ukd yxrqkH;ysHUESHUca& oAÁwdå0g'*kdPf;\ omoemeefYtwl a&mufca&vksdYqkd&zkdYykdifjzpfeDyga&/
ZmjzpfvkdYqkdau at*kdPf;pGm tmoQwcGifvkH;ukd ouúwpmyDta&;tom; yxrqkH;jzefYcsDca&*kdPf;jpzfyg
a&/ a,auavh oAÁwåd0g'D &[ef;wdomoemûya&mufpGmeefYyif wcsdefwnf;rSm ouúwbmomt&D;
tom;av; a&muf&zkdYvkdYqkdvkdYrjzpfEkdifygoD;/ taxmuftxm;teDeefY ajym&au jrefrmynmoQifwd,l
xm;a&twkid ;f r[d o H mou*kPd ;f ? A[kow k u
d *kP
d ;f ? ty&aovd,*kP d ;f ½kUd AdóEk;d ukad &mufca&(uk;d -
3? pm-204)rSefauav;AdóEkd;rSm ouúwpmyDt&GDt;om;vkH;0rwGd&pGGmukdMunhfyg/
at'D 'kwd,&mpktukefykdif;rSm ukoetifyg,mu oAÁwåd0g'omoempGm &ckdifjynfwkdYa&mufca&
qkad uavh(uk;d -4?pm-60)/ ,if;tcguyif ouúwbmomt&D;tom;&ckid jf ynfwYdk a&mufca&taxmuf
txm;r[dyg/ &ckdifjynfrS wGd&a& ouúwbmomt&GD;tom;tm;vkH;pGm at'D-5&mpkxufykdNyD; &SduspGm
rwG&d yg/ ouúwbmomuk&d ;D xm;a& tu©&mwduav; *kyw Ü yGm;a0omvDtu©&mcsn;f jzpfyga&/ ukoe
tu©&meefYrwGd&yg/
*kyw
Ü acwfpmG at'D-300u 600xdjzpfyga&(uk;d -11?pm-210)/ at'D-2&mpku oAÁw0då g'*kP d ;f u
ok;H pGcJ pGmu ukoetu©&myg/ tdE, d´ rSm ukoetu©&mukd at'D-2&mpku 4-&mpkwd ok;H pGcJ a&vkYdqydk ga&/
a,auavh at'D-241upNyD;au ukoQefrif;quf arS;rSdefvmygAsm (ukd;-1?pm-20)/ umvwm&Snf
atmif ukoetu©&mrokH;pGJcyg/ *kyÜwtu©&m at'D-4&mpk[dpGmeefY tBuD;tus,fxGef;um;vmyga&/
at'D-2&mpku ukoetu©&meefY ouúwpmyD t&D;tom;a&mufcauav;? jA[®t D u©&meefY ygVdbmomukd
okH;pGJeDa& &ckdifjynfom;½kdUu &D;om;okH;pGJcykHray:yg/ ,if;twGufeefY ukoetu©&mukd &ckdifjynfrSm
rwGd&pGmjzpfygzkdY/ a,NyD;au tdE´d,rSmav;,if;tu¨&mukd umvwm&SnfrokH;pGJyg/ *kyÜwtu©&m t&D;
tom;u vTrf;rkd;vm;cyga&/
&ckdifjynfrSmtapmqkH;wGd&a& ouúwbmomt&D;tom;uawmh r[mrkedodrftwGif;u ewf½kyfrSm
yga& ]],oQaoemywdyem'}}pmwef;yg/ tu©&mu*kyw Ü tu©&mjzpfyga&/ ,if;pmukd &D;xk;d ca&tcsdeu f
at'D-5&mpktapmykd;if;umjzpfyga&(ukd;-7?pm-118)/ ,if;pmrSm&D;xkd;xm;a&tu©&m ykHyef;o@mefwd
pGm tdE´d,rSmemvE´Ak'¨wuúokdvfukd pwifwnfaxmifca& ukrm&*kyÜwrif;(at'D-403-455)&D;xkd;c
a& ausmufpmyg tu©&mt&D;om;eefY vkH;0wlyga&(ukd;-9?pm-118)/ a,NyD;au a0omvDacwfrSm
ygVdbmomukdavh *kyÜwtu©&meefYyif &D;xkd;cuwfpGmukd wGd&yga&/ taxmuftxm;uawmh a0omvD
bk&m;BuD; ukef;u&a& a,"r®*gxmausmufpmyg/
wcsKdUu]],oQaoemywdyem'}}vkdY ouúwbmomeefYwGd&auavh? at,u©aoemywdyem'pGm
'DCedum,fokwåefwdrSm azmfjyxm;csufwdt& uka0&BuD;rª;a& ,óewfrª;28OD;rSm wpfOD;tygt0if
jzpfawqkdNyD; (ukd;-2?pm-123)/ax&0g'omoem\trSwftom;jzpfawvkdY,lquwfyga&uRefawmfhteD
eefYawmcg ,u©aoemywdyem'emarwG&d wkid ;f ax&0g'eefY&mywfoufawvkYd r,lqyg/yxrtaMumif;
u ax&0g'*kP d ;f pGm ouúwbmomukw d pfcgavhrok;H pGcJ zl;a&twGujf zpfyga&/ 'kw, d taMumif;uawmh
,if;acwfuouúwyd#uwfawmfrSm yem'ewfrª;yg0ifEkdifp&mtaMumif;[deDvkdYjzpfyga&/
a'gufwm0ifwmepfu at(ygVdeefYouúw)yd#uwfawmfESpfckvkH;pGm uG,faysmufvm;cAsmvkdY
,lq&a&r*"dy#d uwfawmfudk twlwuGu;l ,lcuwfawtwGuf atavmufxd wlncD suw f [
d &d a&qkad &
,Si;f vif;csufpmG ,kww då efNyD; ckid rf meDyga&/ ,if;r*"Dy#d uwfawmfu ygVdy#d uwfpmG tdE, d́ jynfa'o
wckukd ,laqmifvm;cNyD; ,if;tcsdefxuf aemufusvkdYwcg ouúwyd#uwfawmfavh tdE´d, jynf
tjcm;a'owpfcu k dk cGx
J u G v f m;[ef[yd ga&(uk;d -6?pm-355)vkYd &G;D xm;a&ykid ?f ygVdy#d uwfu edu,wdeefY
wla&emrnfwdpGm ouúwyd#uwfawmfrSm tm*rqkda&emareefYyg[dyga&/ 'DCm*rpGm 'DCedum,?
rZÑdrm*rpGm rZÑdreum,? oH,kwåm*rpGm oH,kwåefum,? {ukwå&m*rpGm t*Fkwå&ed um,qkdNyD;
emarcsif;,SOfûydif[duwfaw(ukd;-6?pm-356)vkdY av;&D;om;xm;yga&/ a,au ,if;tcsdefu
ygVdyd#uwfawmfeefY ouúwyd#uwfwdrSm uGJjym;a&pGm [da&ykdifwlnDpGm wdavh[d eDuwfyga&qkdpGm
cefYrSef;Ekdifyga&/
ateD&mrSm a'gufwm0ifwmepf &nfneT ;f a&ouúwyd#uwfqpdk mG r[moHCu d *kP
d ;f u r[m ,e
yd#uwfr[kwfbJ oAÁwåd0g' yd#uwfukdqkdvkdpGm jzpfawvkdYqkdjyefauavh ,if;tcsdefu emvE´rSm
,if;ouúwyd#uwfawmfukdavh ykdYcsca&tjyif tdE´d,t&Sdykdif;a'owdrSm ,if;tcsdefu oAÁwåd0g'
edum,wdavh wjcm;*kP d ;f wdu edum,wdeefY twl,OS ûf ydix f eG ;f um;ca&qkpd mG rSww f rf;wdt& oduwf
ygzkdY/ ,if;twGufeefYat ]],oQaoemywdyem'}} t&D;tom;pGm at'D-5&mpku *kyÜwtu©&meefY
ajrmufykdif; moemeefYtwl a&muf[dvmpGm oDcsmeDyga&/ atyem'ewfrª;pGm ouúw yd#uwfawmf
xJrmS av;yg0ifvzD YdkvYdk cefYreS ;f &yga&/ at,Siu hf adk wmhcg ouúwyd#uwfawmfu 'DCm*rukd avhvmau
twdtusod&ygzkdY/ ateD&mrSmawmhcg bmompmyDt&D;tom;ZmtcsdefrSm a&muf[dvma&qkdpGmukd
OD;wnfxm;a&twGuf Zm*kdPf;u pmyD? Zm*kdPf;u0g'? Zmykdift,lqqkdpGmwdukd r&D;ygAsm/
at'D-5&mpkeefY 6-&mpktpykdif;rSm &ckdifjynfrSmouúwpmyDt&D;tom;ukd wGifwGifus,fus,f
&D;om;eDuwfyga&/ taxmuftxm;uawmh blwpd jE´rif;ewf&mG pHNyD;aemuf 11-ESpaf jrmufjzpfaw at'D-
507ckrSm &D;xkd;ca& BuD;eDjym;pmjzpfyga&/ t&yf&yftaxmuftxm;wdt& &ckdifjynfukd r[m,eAk'¨
bmomeefYtwl ouúwbmom&D;om;ok;H pGrJ pI mG at'D-5&mpktwGi;f rSm a&muf[yd sHUESUH vma&qkad u ,kwdå
rwefvkdY rqkdEkdifyg/ ]],oQaoemywd}}pmpGm ukrm&*kyÜrif;&D;xkd;ca& ausmufpmyg tu©&meefYwlnDNyD;
au ,if;rif;pGm at'D-415u 455xd pkd;pHca&twGuf &ckdifjynfrSm ouúwpmyDukd &D;xkd;cpGm at'D-
450xuf aemufrusvkdY rSef;qEkdifyga&/
tdE, d´ Ekid if o
H rkid ;f rSm *kyw Ü acwfpmG r[m,eAk'b ¨ mom txGe;f um;qk;H eefY ouúwpmyDtxGe;f um;
qkH;jzpfyga&/ tEkynmvuf&mwdav; txGef;um;qkH;jzpfyga&/ ynmoQifwdu *kyÜwacwfukd a&Ta&mif
vGrf;a&acwfvkdYqkduwfyga&/ r[m,eomoempGm *kyÜwacwfrSm ywf0ef;usifekdifiHwdukd ysHUeSHU ca&
twGuf ,if;omoemeefYtwl &ckid jf ynfudk ouúwbmomt&D;tom;av; a&muf[cd &zkYd vYdk ,lqyga&/
ed*kH;tm;jzifhqkdau ygVdpmyDt&D;tom;pGm &ckdifjynfrSm at'D-250eefY 300Mum;rSm pwif&D;om;
cNyD; ouúwbmomt&D;tom;ukd at'D-450cefYrSm pwif&D;om;ca&vkdY ,lq&yga&/

ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) OD;pHomatmif at'D-6&mpkESifh ,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m
(2) xGef;a&Tckdif &ckdifa0omvDacwfAk'¨tEkynm
(3) OD;b&Sif AdóEkd;ûrdUa[mi;fESifhorkdif;tjrif(wuúokdvfynmya'ompmapmif
twGJ-1?tykdif;-3)
(4) armifjyl; &cdkifjynfAk'¨omoemhorkdif;OD;(1982-83ppfawGaumvdyfr*¾Zif;)
(5) Nidrf;ausmf aiGawmif (pmobifpmtkyfwkduf-1973)
(6) &SifZm*&mbd0Ho(jyef)tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(7) U San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan.
(8) U San Shwe Bu A Brief Note on the old Capitals of Arakan
(9) Pamela Gutman Ancient Arakan
(10) S.:B.Qanungo A History of Chittagong (Vol 1)
(11) Christmas Humphreys Buddgism (1964)
(12) N.R. Ray An Introduction to the study of Theravada Buddhism in Burma (1946)

a0omvDESifh Ak'¨trdwmb
tdE,
d́ Ekid if H Ak'o
¨ moemhorkid ;f ukd avhvmMunhv f sif r[m,eAk'o ¨ moemonf bDp-D 3&mpktwGi;f
u oD&d"r®aomurif;BuD; wwd,o*Fg,emwifyGJrwkdifrDuyif tpûycJhonfukd uxm0w¬Kusrf;vm
taxmuftxm;rsm;t& od&ygonf/ trSeftm;jzifh r[m,eAk'¨omoemt,ltqonf umvmaom
u rif;BuD;vufxuf 'kwd,o*Fg,emwifNyD;aemuf ax&0g'omoem*kdPf;tjyif? oAÁwåd0g'*kdPf;ESifh
r[modCdu*kdPf;wkdY pwifíuGJjym;cJhonftcsdefrStpûycJhygonf/
okawoDwkdYu tdE´d,EkdifiH r[m,eAk'¨omoemhorkdif;ukd acwfcGJjcm;&mü tqkdyg oAÁwåd0g'?
r[moHCdu*kdPf;wkdY pwifuGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;rS (r[m0Housrf;wGif jyqkdxm;ouJhokdY) *kdPf;(18)
*kdPf;txd uGJjym;í ,if;*kdPf;rsm;\t,ltqrsm; tdE´d,wpfEkdifiHvkH;ukd ysHUESHUvmonfhtcsdefumv
txdudk r[m,e Ak'b ¨ mom\ yxracwf[v k nf;aumif;? tqkyd goAÁw0då g'*kP
d ;f uGrJ sm;ESihf r[moHCd
u*kdPf;uGJrsm;aygif;pnf;í r[m,eAk'¨omoem[k txift&Sm;jzpfxGef;vmum trdwmbk&m;? a0a&m
"ebk&m;ponfh psmeDA'k r¨ sm;? tavmudawoGm&? avmuemx? rOöLoD&?d ynmyg&rDwmewforD; ponfh
bk&m;rsm;? bk&mrrsm;? aAm"dowårsm;? ewforD;rsm;wDxGifukd;uG,fcJhonfh bDpD-1&mpkcefYu at'D-
8&mpk cefYxdumvukd r[m,eAk'¨omoem\'kwd,acwf[kvnf;aumif;? wjEÅ? rjEÅrsm;wDxGifí
r[m*E¨&D ESifh arSmfynmrsm;a&maxG;vmonfh at'D-9&mpkESifh aemufykdif;umvukd r[m,e
Ak'¨bmom\wwd, acwf[kvnf;aumi;f owfrSwfygonf/
pma&;olonf Ak'o ¨ moemhorkid ;f pOfudk ausmufpmrsm;? qif;wkrsm;? aMu;eDjym;pmrsm;ukd tajccHí
a0omvdEiS hf acwfûydif tdE, d´ ? w½kw&f [ef;awmfrsm;\ rSww f rf;rsm;? acwfopfoak woD? orkid ;f ynm&Sif
wkdY\t,ltqrsm;ukd ndSEIdif;qifjcifí? &ckdifjynfokdY yxrOD;pGmtm;jzifh ax&0g'omoema&muf&SdxGef;
um;cJhaMumif;? &ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'omoemukd ukd;uG,f,kHMunfrIESifh r[m,eAk'¨
omoemukd;uG,f ,kHMunfrIrSm ,SOfwGJaecJhaMumif; tpOfwpkdufa&;om;cJhygonf/
þaqmif;yg;wGif &ckdifjynfüawGU&aomqif;wkawmf? ½kyfyGm;awmfrsm;ukdtajccHí? acwfûydifrSwf
wrf;tcsKdUESifh acwfopfokawoDwkdY\t,ltqrsm;ukd nSdEIdif;qifjcifí &ckdifjynfüax&0g'omoemESifh
,SOíf &mpkEpS w f pfco k Ydkr[kwf ESpcf ck efY xGe;f um;aecJb
h ;l aom acwfv,fr[m,eAk'o ¨ moem\taMumif;
t&mukd tenf;i,fwifjyrnfjzpfygonf/ þokdYa&;om;&mwGif tcsKdUae&mrsm;ü twdtus? jywfjywf
om;om;,lqwifjyrIrsm;yg&Sdrnfjzpfojzifh okawoDrsm;qifjcifMu&effjzpfygonf/
a0omvDacwfwiG f a,"r®m*gxmawmfudk ausmufjym;rsm;? aMu;eDjym;rsm;wGiv f nf;aumif;? ½kyw f k
awmfrsm;? pwlygrsm;\atmufajcwGifvnf;aumif; a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwftwGif;a&;xkd;
cJah om a,"r®m*gxmukd ygVdbmomESiv hf nf;aumif;? ouúwbmomESiv hf nf;aumif;awGU&ygonf/ ygVd
bmomESifh a&;xkd;cJhonfxuf ouúwbmomESifh a&;xkd;cJhonfu ykdrkdrsm;ygonf/ ygVdbmomonf
ax&0g'*kdPf;okH;bmomjzpfí ouúwbmomrSm r[m,e*kdPf;okH;bmomjzpfygonf/ xkdYaMumifh
a0omvD acwfu r[m,e vTr;f rk;d rIyrdk Bdk uD;rm;onf[q k ydk grnf/ a0omvDacwf? rif;? rdz&k m;rsm;a&;xk;d
cJMh uonfh '*Fg;pm? aMu;eDjym;pm? ausmufpmrsm;yifvQif ouúwbmomESihf a&;xk;d cJo h nfuadk wGU&ojzif?h
tkypf ;dk olrif;rsm;yifvQif r[m,eAk'b ¨ momuko d uf0ifonf[k qk&d ygrnf/ a,"r®m*gxmonf ygVd0ed ,
yd#uwfwGifyg&SdouJhokdY r[m,e0de,usrf;jzpfaom r[m0w¬Kt0'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh
&Sdygonf/ a,"r®m*gxmw&m;awmfonf Ak'¨omoem\tqDtESpfjzpfonfukd ax&0g'DrsmuJhokdY r[m
,ewkdYuvnf; em;vnfMu? vufcHMuygonf/ okdYaomf r[m,ewkdYt,ltqwGif r*¾usifhpOfonf
wukd,faumif;usifhpOfjzpfygonf/ usOf;ajrmif;aom vrf;pOfjzpfygonf/ xkdYaMumifh txufazmfjycJh
aom bk&m;rsm;? aAm"dowårsm;ukw d x D iG í f owå0gtm;vk;H tm;edAmÁ efoYdk ac:aqmifrnfh aAm"dowåusifph Of
ukd wnfxGifygonf/ ax&0g'vrf;pOfukd [de,e0g') usOf;ajrmif;aom? ,kwfedrfhaom? ao;i,fodrf
zsif;aomvrf;pOf)[k ajymMuygonf/
acwfO;D r[m,eAk'b ¨ moma&muf&x dS eG ;f um;aeaom a0omvDacwftwGif at'D-6&mpk 'kw, d ykid ;f
umvrSpí trdwmbk&m;ESihf aAm"dowåt0avmudawoGm&uk;d uG,rf jI zpfaom acwfv,fr[m,e0g'
ysHUESHUvmonf[k ,lq&ygonf/
at'D -600wGif a0omvDukdr[m0D& wkdufckdufrif;ûycsdefrSpí pjE´rif;qufjywfawmufcJhonf/
,if;tcsdefrSpí &ckdifjynfwGif a,"r®m*gxma&;xkd;aom tavhtxpwifí arS;rdSefcJhygonf/ at'D-
600aemufykdif;wGif a&;xkd;aom a,"r®m*gxm[lí &Sm;yg;vSonf/ oHwGJc½kdifwGifrI at'D-7 &mpk
tpykdif;txd a&;xkd;cJhMuygao;onf/ &ckdifjynfajrmufykdif;xuf eSpftenf;i,faemufusí aysmufuG,f
onf[k qkdvkdygonf/ þokdYouúwbmom a,"r®m*gxm a&;xkd;rI"avhaysmufuG,fvmjcif;rS zGHUûzd;
wk;d yGm;ysHUeSUH vmaom aAm"dowåm,eESihf tjcm;aom r[m,e0g'rsm;vTr;f rk;d vmaomaMumif[ h k yifrvm
*wårifokH;oyfzl;onf/
*Refpwifu tmeE´pjE´ausmufpm*gxm 47ESifh 54wkdYukd ukd;um;í tmeE´pjE´rif;onf r[m,e
Ak'¨bmomukd;uG,fol[k ,lqygonf/ ausmufpmwGif azmfjyxm;aom pkE´ax&fonf r[m,e0dOmP
0g'*kP d ;f rSu;dk uG,o f l &[EÅmwpfyg;jzpfí xkpd Ofu b*Fvm;wGif xGe;f um;aeaom 0gOmP0g'*kP d ;f onf
&ckdifjynfokdY ysHUESHUcJhaMumif;qkdygonf/ yifrvm *wårifu a'0pjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmomukd
uk;d uG,o f jl zpfNyD;? r[m,ewkYd \ (trdwmbbk&m; pHjref;&m) okc0wDtaemufeAd mÁ efjynfudk ,kMH unfol
jzpfaMumif; qkyd gonf/ ,if;tjyif at'D -638cefYrpS í emvE´mESihf r[mrkeo d nf Ak'o¨ moem\A[kXd me
rsm;jzpfcu hJ m ygvtifyg,m\ r[m,etarGudk qufccH o hJ nf[k qkyd gonf/ Ak't
¨ rdwmb(0g) Ak't ¨ rd
wm,konf r[m,eAk'¨bmomwGif xif&Sm;aombk&m;jzpfygonf/ yifrvm*wårifu q&mBuD;
OD;pHomatmif\ THE BUDDHISH ART OF ANCIENT ARAKANpmtkyfyg a0omvDacwfqif;wkawmfrsm;?
ykHrsm;rS Plate-47wGif azmfjyxm;onfhykHukd Ak'¨trdwmbjzpfonf[kqkdonf/ olua0omvDacwfwGif
Ak'¨trdwmb ukd;uG,frI&SdcJhaMumif;vnf;qkdonf/
xkdYaMumifh uRefawmfwkdY Ak'¨trdwmbtaMumif;avhvmí? a0omvDacwfwGifoGef;vkyfcJhaom Ak'¨
trdwmwqif;wkawmfrsm;ESifh ,if;wkdYESifh ywfoufaomtpOftvmt,ltqrsm;ukd EIdif;,SOfqkH;jzwf&ef
vkdtyfvmygonf/ trdwmbbk&m;onf r[m,e wDxGifvkdufaoma0a&m"ebk&m;? tau©mbbk&m;?
&weorÇ0bk&m;? trdwmbbk&m;? tarmCod'¨dbk&m;? 0Zdowåbk&m;[laom psmeDAk'¨(6)qlteuf
wpfql jzpfygonf/ trdwmbbk&m;ukd ,cktcg w½kwfjynfESifh *syefjynfwkdYwGif ukd;uG,fol
aygrsm;ygonf/
Ak'¨trdwmbESifh okc0wDtaemufedAÁmefjynftaMumif;ukd at'D-1&mpktwGif;u pwifa&;om;cJh
onfh r[m,eokwåef usrf;wpfapmifjzpfaom okc0wDAsL[musrf;wGif tus,fawGU&ygonf/ udk,f
cE¨mrSa&mifjcnfawmf twkdif;tqr&Sd uGefjrLjzma0aomaMumifh trdwmb[laom trnfukd&awmfrlí
oufawmfonftwkid ;f tqr&Sd &Snaf wmfral omaMumift h rdwm,k[al omtrnfuv dk nf; &awmfryl gonf/
&ckdifjynfwGifawGU&aom a0omvDacwf Ak'¨qif;wkawmfrsm;teuf q&mBuD;OD;pHomatmif\THE
BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN pmtkyfwGif Plate 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42 ESifh 43wkdYwGifazmfjyxm;
aom ykw kH YkdrmS Ak't¨ rdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ ,if;qif;wkawmfrsm;rSm a&mifjcnfawmf twkid ;f
tqr&Su d eG jf rL;aeaom Ak't
¨ rdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfygonf/ o&zlaqmif;í? em;uGi;f ?em;a#mif;?
vnfq?JG b,uf? vufusyf? vufpyG rf sm;ESihf ykc;Hk awmfay:wGif rD;vQHrsm;? a&mifjcnfawmfrsm;uGeYf jrL;jzm
a0aeaomqif;wkawmfrsm;onf w½kw?f wdAufjynfrsm;wGif oGe;f vkycf ahJ om trdwmb Ak'q ¨ if;wkawmf
rsm;ESihf vu©Pmcsif;qifwo l nf/ &ckid w
f iG af wGU&onfh þtapmqk;H ruk#d o f &zlaqmif; qif;wkawmfrsm;
rSm acwfO;D r[m,e\qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k yifrvm*wårifuqkyd gonf/ þqif;wkawmfrsm; onf
ax&0g'*kdPf;rS oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;ESifh vGefpGmjcm;em;ygonf/ qif;wkrsm;rSm aMu;eD ESifh
cJrjzLa&mpyfí oGef;vkyfxm;ojzifh eDndKa&mifjzpfayonf/ tcsKdUqif;wkrsm;rSm aMu;0gESifh cJrjzL
a&mpyfoGef;vkyfonf[k ,lq&NyD;? t0ga&mifBuD;pkd;aomfvnf; eDusefusefjzpfonfukd awGU&ygonf/
þqif;wkawmfrsm;\ta&mifuGJjym;rIESifh ywfoufí pl;prf;avhvmaomtcg ]]bwåmp&d,}}\ ]]tdEd́,
y#drmodyÜHusrf;}}wGifa0a&m"e? &weorÇ0? trdwmb? tarmCod'd̈? tau©mb[laom psmeDAk'¨rsm;\
ta&miftqif;ukd ]]0PÖawoH? aoawmyDawm? &awåm? [&dw arpum}}[k trdwmbAk'¨\qif;wk
awmfta&mifukd teDndKa&mifjzifh oGef;vkyfaMumif;jyqkdygonf/ rkjE´mESifhywfoufí ]]aAmZÑF*D"&a'g
psmeH? rkjE´mtb,blzó}}[k? trdwmbbk&m;\vuf[efudk psmerkjE´mjzpfonf[k jyqkyd gonf/ &ckid jf ynf
wGifawGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSmvnf; psmerkjE´m[efrsm;jzpfMuygonf/
tcsKdUokawoDrsm;u qif;wkawmfrsm;ukd ZrÁLywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhaom
qif;wkawmfrsm;jzpfonf[k qkdMuygonf/ pma&;olum; ,if;okdYr,lqrday/ ,aeYuRefawmfwkdY
zwf½IUae&onfh ZrÁLywdrif;cRwfcef;yg0ifaom 0w¬KaMumif;onf Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfuyif
trSefwu,f jzpfysufcJhaom taMumif;&yfr[kwfay/ ZrÁLywdrif;cRwfcef;taMumif;ESifhywfoufí
'Dy,
J if;q&mawmfb&k m;BuD;k \ wxm*w 'DyeDusr;f tcef;(153)wGif yg0ifaom0w¬KaMumif;onf (ZrÁLywd
cRwcf ef;0w¬KtaMumif;ukd trsm;tm;jzifh odMuNyD;jzpfí þae&mwGif azmfrjyawmhyg)orEÅ pu©K'DyeDusr;f
ESifhvnf;aumif;? *kVwå0dedpä,usrf;vmtajzESifhvnf;aumif; rukdufnD[kqkdygonf/ þ0w¬Konf
Zif;r,fraS y:xGuv f maom 0w¬KtrSeyf ifjzpfNyD;? Zif;r,foYdk rGerf w
S qifh a&muf&v
dS maMumif; a'gufwmzDE;dk
uqkyd gonf/ ,if;tjyif wxm*w 'DyeDusrf;vm 0w¬Konf &mZ0if? *EÅ0ifwYdk EiS v hf nf; ukud n
f o
D nf
r[kwfacs/ o*Fg,ewif0de,y#duwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif; Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
&SmazGMunhfaomfvnf; rawGU&yg/ ta&;wBuD;rSwfom;tyfaomtcsufrSm þZrÁLywdrif;cRwfcef;
taMumif;yg0ifonfh 0w¬Konfr[m,eAk' ¨bmom\Ak'¨trdwmbt,ltq ay:aygufonfh
bDpD-1&mpkcefYtxd a&S;usaom0w¬KaMumif;r[kwfonfhjyif? &ckdifjynf\a&S;tusqkH;jzpfaom
txufuqkdcJhonfhrukd#f? o&zlaqmif; qif;wkawmfrsm;oGef;vkyfonfh at'D-6&mkpktxda&S;usaom
taxmuftxm;vnf;r&Sad y/ Ak'0¨ if?f r[m0ifusr;f rsm;wGiv f nf; þ0w¬KaMumif;ryg&So d nfudk axmuf½í
I
þ0w¬KaMumif;onf aESmif;acwf Ak'b ¨ mom0w¬Ka&;q&mwk\ d vuf&mjzpf&ayrnf/ trSepf ifppf? Ak'0¨ if?
&mZ0ifusrf;rsm;ukdavhvmaomtcg þ0w¬KaMumif;wGifyg0ifaom pBuFm0aw;rif;t,ltqrsKd;onf
Ak'v ¨ ufawmftcg &Scd b hJ ;l onfuv
dk nf; rawGU&yg/ xkYd aMumifh &ckid jf ynfwiG f awGU&onfh txufazmfjyyg
qif;wkawmfrsm;rSm ZrÁLywdrikf;cRwfcef;ukd &nfnGef;íoGef;vkyfcJhaom qif;wkawmfrsm; rjzpfekdifyg/
r[m,eAk'¨omoerS Ak'¨trdwm,kHMunfrIonf tdE´d,ta&SUajrmufykdif;a'orS ppfwaumif;e,f
ajrukdjzwfí vuf&Sd&ckdifjynfe,ftwGif; a&muf&SdcJhayrnf/ ppfwaumif;a'oESifh &ckdifa'oonf yx0D
taetxm;t& a&aMumajraMumwpfckwnf;jzpfNyD;? xkdpOfuvlaerItzGJYtpnf;wpfckwnf;tjzpf
&yfwnfcJhonfukd ynm&Sifrsm;todyifjzpfonf/ a'gufwmueef*kdu ppfwaumif;onf r[m,eAk'¨
omoem\ tcsuftjcma'ovnf; jzpfcJhbl;onf[kqkdygonf/ ppfwaumif;a'owGif r[m,eAk'¨
omoemqkdif&momoedu taqmuftOD;rsm;? ½kyf0w¬Ktaxmuftxm;rsm;awGU&Sd&ay&m ,if;rSwpfqifh
&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhayrnf/ yifrvm*wårifu a0omvDwGif pjE´rif;qufysufokOf;NyD;aemuf? Ak'¨
trdwmbuk;d uG,rf o I nf rajymyavmuf½rHk Qomuse&f adS ecJNh yD;? okc0wD*P dk ;f \0g'rSm arS;rSed cf NhJ yD;? arwå,s
aAm"dowåESifh wkóDwmewfjynf,kHMunfrIjyefvnf vTrf;rkd;vmonf[kqkdygonf/ at'D-10&mpkwGif
oD&dpjE´rif;BuD; o*Fg,emwifyGJaMumifh r[m,eAk'¨bmomsqkwf,kwfí ax&0g'omoem jyefvnf
vTrf;rkd;vmonfukd &nf&G,fjcif;jzpfonf[k ,lq&ygonf/
&ckdifjynfoif;uspfawmfawmif\ ta&SUzufpwlygwpfckrS &&Sdí? ,cktcg ajrmufOD;jywkduftwGif;
&Sd o&zlaqmif;qif;wkawmfukdavhvmí yifrvm*wårifu þo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;rSm
r[m,ewkYd \w&m;awmfu;dk usr;f wGif tygt0ifjzpfaom o'¨&rd yk@&dusr;f rS w&m;awmfvm zGiq hf cdk suf
rsm; twkid ;f yifjzpfaMumif;? þqif;wkawmfrsm;rSm Ak'\ ¨ um,ok;H yg;teuf oarÇm*um,ukd uk, d pf m;ûy
aom Ak'¨trdwmb\ykHawmfukd &nfnTef;onf[kqkdygonf/
a,m*gpm&*kdPf;ac: 0dOmP0g'*kdPf;u Ak'¨wGif um,okH;yg;&Sdonf[kqkdygonf/ ,if;wkdYrSm
"r®um,? oarÇm*um,ESifh edr®meum,wkdYjzpfMuygonf/ "r®um,qkdonfrSm ynmwpfrsKd;wnf;jzifh
omwnfaqmufxm;aom um,jzpfygonf/ jzLpifjrifhjrwfaom OmPfoufoufrQukd "r®um,[kac:
onf/ "r®um,onf tvGefodrfarGUojzifh aAm"dowårsm;\ OmPfjzifhyifvQif rawGUjrifEkdifay/ oarÇm
*um,qkdonfrSm psmefcsrf;omukd cHpm;aeaom Ak'¨jzpfygonf/ oarÇm*um,ukd aAm"dowårsm;om
vQif jrifEkdifMuygonf/ edr®meum,rSm zefqif;xm;aomum,? vlwkdYtm; w&m;a[maomum,jzpf
onf/ vlwkdYjrif&aom a*gwrAk'¨onf er®meum,jzpfygonf/ vlom;wkdYukdu,fwif&ef arG;jcif;?
aojcif;? tpmpm;jcif;? w&m;a[mjcif;rsm;ûyvkyyf gonf/&ckid jf ynfwiG af wGU&aomtrdwmbAk'q ¨ if;wkrsm;
rSmvnf; psmef0ifpm;ae[ef oarÇm*um,ukd &nfnTef;í oGef;vkyfaomqif;wkawmfrsm;jzpfMuygonf/
yifrvm*wårifu &ckdifjynfwGifawGU&aomqif;wkawmfrsm;wGif cE¨mukd,fay:ü &wemrsm;pDcs,fxm;ykH?
o&zlykH? t0wfwefqmqifykHrsm;ESifh xyfwlnDaom azmfjycsufrsm;ukd ,cktcg uif;A&pfwuúokdvf
pmMunfhwkduftwGif;&Sd tXom[owdum ynmyg&rD wmusrf;wGif awGU&onf[kqkdonf/ tu,fí
ZrÁKywdcRwfcef;uk&d nfneT ;f í oGe;f vkycf o
hJ nfqv
dk Qif þqif;wkawmfrsm;\ yko H @mefEiS hf ynmyg&rDwm
usrf;vmtcsufwkdYukdufnDbG,f&mr&Sdacs/ *Refpwifurl oD&d"r®0dZ,rif;tm; r[m,eAk'¨omoemukd
ouf0if,kHMunfoljzpfNyD;? aAm"dowåt,l0g'ukdvnf; ,kHMunfoljzpfaMumif; qkdcJhygonf/
Ak'¨trdwmb,kHMunfrIonf ax&0g'ESifh,SOfíxGef;um;EkdifcJhonfh taMumif;rSm omrefvlwkdY
ESpfoufzG,f&mtaMumif;tcsufrsm;yg0ifaomaMumifhyif jzpf[ef&Sdygonf/ Ak'¨trdwmbESifh okc0wD
taemufeAd mÁ efjynftaMumif;a&;om;xm;aom okqwDAsL[usrf;[lí ouúwbmomjzifh ,cktcgusrf;
ESpaf pmif&ydS gonf/ þokc0wDAsL[usr;f rsm;wGif aumif;rIuo dk v
dk u
f rkd sm;pGm ûyvkyof ?l oAÁnKOmPfawmfudk
rSef;qítm½kHûyol? aocgeD;wGif Ak'´trdwmbukdowd&atmufarholwkdYonf okc0wDa&TjynfawmfokdY
a&mufMuaMumif; a&;om;xm;ygonf/
okc0wDa&TjynfawmfwiG f vljzpfvmMu&aomolrsm;onf uk, d t f a&tqif;tm;jzifv h nf; tvSty
twift h w,fq;Hk ? pdwaf epdwx f m;tm;jzifv h nf; tjzLpiftajzmifrh wfq;Hk jzpfMuukeí f pdwu f ;l wGiaf y:vm
orQ aysmfarGUbG,f&mrsKd;pkHukdvnf; cHpm;aysmfarGUEkdifMuukef\/ vlESifhewf[lí txl;tjcm;r&SdMuukef/
aeY[lívnf;aumif;? n[lívnf;aumif;r&Sd? rnfonfhtcgrQ arSmifrkdufonf[lír&Sd/ þa&Tjynfawmf
wGif Ak't ¨ rdwmbukd ½kad ojrwfE;dk tNrJwrf;owd&aeaom tûytrI[o l rQudk aumif;rGeaf eapaom OmPf
tvif;&&Sad &;twGuo f m rdrpd w d u
f adk phaqmfwu
dk wf eG ;f aeaom þokc0wDa&TjynfawmfwiG f vljyefjzpfvm
a&;twGuf av;av;eufeufqak wmif;aom rnforl qked pkawhrae aovGecf geD;aomtcg Ak't ¨ rdwmb
onf a&SUarSmufokdYa&mufvmNrJjzpfí þa&TjynfawmfwGif wzefjyefí vljzpfvmMu&ukef\/
okc0wDa&TjynfawmfBuD;wGif jzpfvmMuukefaomolwkdYwGif rdef;r[lír&SdMu/ Ak'¨trdwmbü av;
eufpGm ,kHMunfí jzpfvmolwkdYonf MumyGifhrsm;ay:wGifxkdifvsufom; ay:aygufzGm;jrifvmMuí? av;
eufpGm ,kHMunfrIr&SdaomolwkdYonfum; MumyGifhcsKdifhcGufxJwGif jzpfvmMu&ukef\/ þr*Fvma&Tjynf
awmfBuD;wGif jzpfvmMu&aom olwYdk onf aysmf&iT jf cif;? Nidro f ufcsrf;ajrhjcif;? cRwfacsmfwrd ;f yg;rIr&Sad om
ynm? tukokdvf[lorQ uif;jcif;wkdYESifh jynfhpkHMuukef\/
þa&TjynfawmfBuD;ü rjywfarT;BudKifaom &eHUwkdYjzifh vIdifíae\/ ta&miftrsKd;rsKd;&maxmifru
uGJjym;qef;Mu,fíaeaom &wemopfyifrsm;ESifh tHhMobG,fvSyvef;qef;aeaom Mumrsm;onfvnf;
aygufaeMuukef\/ awmif[lír&SdyJ ajrrsufESmjyifonf vuf0g;jyifuJhokdYnDnm\/ vSywifhw,faom
jrpfrsm;wGif MunfvifcsKad t;aoma&rsm;onf woGio f iG pf ;D qif;vQu&f MdS u&m? ¤if;a&pD;oHrsm;onf om,m
emaysmfbG,ft&SdqkH; wl&d,moHrsm;jzpfukef\/
okc0wDAsL[usrf;wGif azmfjyxm;aomAk'¨trdwmbtm; ,kHMunfukd;uG,frIESifh okc0wDa&Tjynf
awmfBuD;onfum; ax&0g'omoemxufyif ykdívltrsm;\pdwfukdqGJaqmifEkdifonfh tajctaeukd
awGUjrif&ayonf/ Ak't ¨ rdwmbtm; zl;arQmfvrdk o I ck 0wDa&Tjynfawmf\ om,mykw H Ydk EiS hf ? ax&0g'uJo h Ydk
wif;Muyfaom ynwfcsufrsm;ryg0ifyJ? vG,fvG,fESifhyif OmPftvif;ukd &&Sdonf[k azmfjycsufwkdY
onfum; r[m,eukdykdí vlBudKufrsm;aom*kdPf;jzpfcJhonfrSm trSefyifjzpfayonf/
tmoH? ppfwaumif;? &cdkif? jrefrmjynfatmufykdif;a'orsm;ukd wdAuf&mZ0ifq&m wm&memxu
uku
d w d idk ;f jynfrsm;[kqcdk \
hJ / a'gufwma&;u þwkid ;f pjynfrsm;wGif taomurif;vufxufrpS í ax&
0g'omoemxGef;um;aecJhNyD;? 0okAE¨K\wynfhrsm;a&muf&Sd omoemûycsdefrSpí r[m,eomoemxGef;
um;vmonf/ "r®ygv\acwfrSpí r[m,e0g'Drsm;pGm&Sdonf/ txl;ojzifh aoerif;(4)qufcefY
twGif;ü? r*"wkdif;wGifa&muf&Sdaeaom? omoemh0efxrf;rsm;\ xuf0ufrSm þwkdif;jynfrsm;rSjzpf\/
þwkid ;f jynfrsm;wGif ax&0g'ESihf r[m,e0g',SOí f xGe;f um;aecJ\ h / tb,um,rif;vufxufrpS í
r[m,ewkdY ykdívTrf;rkd;vm\/ r*"wkdif;tm; wk½k&Sodrf;ykdufcsdefrSpí rZÑdra'orS ynm&Siftrsm;tjym;
onf þwkdif;jynfrsm;okdYa&muf&SdcJhNyD;aemuf r[m,eAk'¨omoemxGef;um;rI ykdrkdus,fjyefYvmcJhonf[k
qkdygonf/
ygvrif;rsm;tm;ay;cJhaom r[m,eAk'¨omoemonf ygvrif;wkdY bkef;wefckd;BuD;rm;csdefüvnf;
ppfwaumif;a'ookYd a&muf&cdS \ hJ / ppfwaumif;a'otm;vufatmufct H jzpf odr;f oGi;f xm;cJah om &ckid f
jynfpjE´rif;rsm;(at'D-788rS 957)onfvnf; r[m,eAk'¨bmom0ifrsm;jzpfMuayrnf[k a'gufwm
ueef*kdu qkdygonf/ þtwkdif;rSefygu r[m,e Ak'¨omoemonf at'D-10&mpkwkdif ax&0g'ESifh
,SOfí&ckdifjynfwGif xGef;um;cJhonf[k rSef;qygonf/
Ak'¨trdwmb ukd;uG,f,kHMunfrIonf &ckdifjynfokdYysHUESHUvmcJhbl;aomfvnf;? oAÁwåd0g'? r[m,e
oHCu d wkYd uo hJ Ydk acwfO;D r[m,e0g'avmuf us,fjyefY? Mum&Snpf mG wnfwchH [ hJ efrwlay/ Ak't ¨ rdwmb
,kHMunfrIonf tdE´d,ta&SUajrmufykdif;a'orsm;rS 0ifa&mufvaom tif'kdrGef*kdvdGKufwkdYESifhtwla&muf&Sd
vmNyD;? Ak'¨trdwmb\qif;wkawmfaMu;oGef;tEkynm tqifhtwef;jrifhrm;cJhonfukd awGU&ygonf/
þaMu;oGef;qif;wkawmfrsm;ukd tif'kdrGef*kdvGdKufwkdYukd,fwkdif oGef;vkyfcJhjcif;jzpfayrnf/ tif'kdtm&d,ef
wkYd \ ,Ofaus;rIvrT ;f rk;d cJ&h onfh rGe*f v
dk KdG ufwYdk oGe;f vkycf MhJ oonfqjdk cif;uk?d Ak't¨ rdwmb\ wefqmqif
rIrsKd;jzifh wefqmqifxm;aomfvnf; qif;wkawmfrsm;\ rsufEmS [efrmS rGe*f v dk KdG ufwYdk \rsufEmS [efayguf
aejcif;u oufaocHaeayonf/
Ak't¨ rdwmb ouf0if,MHk unfro I nf a0omvDa&Teef;awmfxad ygufa&mufEidk cf ahJ omfvnf;? tajcckid f
rmNyD;jzpfaom ax&0g'omoemawmfaMumifh umvMum&SnfxGef;um;cJh[ef r&Sdacs/ r[m,eAk'¨omo
em &ckid jf ynfoYdk rjyefYymG ;cJyh J ax&0g' omoemomvQiw f nf&adS ecJrh nfqv
dk Qio f &D pd jE´rif;BuD;onfo[ D Vdk f
rSoHCmawmf(1000)yifhí oH*Fg,emwifp&mtaMumif;vnf;&Sdrnfr[kwfacs/ r[m,e Ak'¨omoem
onf oD&pd jE´rif;\ o*Fg,emwifyaJG emufyidk ;f wGirf S &ckid jf ynfwiG f wpwpwdraf umvm[ef &Syd gonf/

usrf;ukd;
(1) armiftHh Ak'¨omoemawmf 2500c&D;(ywGJ)
(2) &SifZm*&mbd0Ho(jyef) tdE´,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)
(3) Nidrf;ausmf aiGawmif
(4) P.Gutman Ancient Arakan
(5) N.R.Ray Sankrit Buddhism in Burma
(6) S.B. Qanuango A History of Chittagong
(7) E.H. Johnston Some Sankrit Inseriptions in Arakan
(8) San Tha Aung The Buddhist Art of Ancient Arakan

a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;ukd;uG,f,kHMunfrI

2000-jynfhESpf? Zlvkdifvxkwf]]½kyf&Sifaw;uAsm &opkHr*¾Zif;}}(twGJ16?trSwf-7)wGif a'gufwm


oef;xGe;f \ ]]&ckid af jrmufO;D &Spaf omif;bk&m;&Sd tmeE´pjE´ausmufpm}}aqmif;yg;ukzd wf&ygonf/ q&mBuD;
\a&;om;csufwiG f ausmufpma&;xd;k ESp?f tu©&mta&;tom;? rif;quf? eef;wuf? ouú&mZfponfwYdk
ESifh ywfoufí a&S;okawoDrsm;\azmfjycsuftwkdif;yif awGU&ygonf/
2000-jynfhESpf? Mo*kwfv]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;}}(twGJ-16?trSwf-8)wGif wzef q&mBuD;yif
a&;om;aom ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;ukd zwf&ygonf/ q&mBuD;\a&;om;csufwGif
]'GifpjE´}rif;BuD;pwifwnfaxmifhtkyfpkd;aom c&pfESpf-370rSpí &ckdifa0omvDûrdUwGif c&pfESpf600xd
N*D
eef;pHcJhaom ]"Gwd}pjE´rif;txd a0omvDyxrrif;qufukd rif;trnf? eef;wufckESpf/ eef;pHESpfrsm;ukd
az:jyNyD;]]'Drif;awG[m jA[®Pt,l&Sdw,f? oD0*kdPf;jzpfr,fxifw,f/ qlylvIyf&Sm;rIawGaMumifh
wkdif;jynfysufNyD; ûrdUopf? rif;qufopfp&ygw,f}}[k tuJjzwfxm;onfukd awGU&ygonf/
q&mBuD;\txufyg tuJjzwfcsufEiS hf pyfvsOf;íjyefvnfí wifjyzG,&f adS eygonf/ q&mBuD;ESihf
wuG a&S;okawoDrsm;u &ckid af 0omvDûrdUawmfudk c&pfEpS -f 370wGif ]]'Gipf jE´}}rif;BuD; pwifwnfaxmif
eef;pHcNhJ yD; a0omvDyxrrif;quf\ aemufq;Hk rif;jzpfaom ]]'Gwpd jE´}}rif;onf c&pfEpS 6f 00-wGif eef;pH
onf[k qkdMuygonf/ þrif;qufwGif rif;(13)yg;yg0ifNyD; ¤if;wkdY\trnfESifh eef;wufouú&mZfrsm;
rSm N*]]'GD h ipf jE´}}(c&pf-370)? ]]&mZpjE´}}(c&pf-425)/]]umvpjE´}}(c&pf-445)]]a'0pjE´}}(c&pf-454)? ]],VpjE´}}
(c&pf-476)]]pjE´AE¨IK}}(c&pf-483)? ]]blrdpjE´}}(c&pf-489)?]]blwdpjE´}}(c&pf-496)?]]eDwdpjE´}}(c&pf-520)?
]]0D&pjE´}}(c&pf-575)? ]]NyDwdpjE´}}(c&pf-578)?]]jywdpjE´}}(c&pf-590)?]]"GwdpjE´}}(c&pf-597)[lí
jzpfygonf/(ukd;um;-2? pm-159)/
þrif;qufrwkdifrD c&pfESpf370-rwkdifrDrif;rsm;\ *kPfyk'frsm;wGif q&mBuD;\azmfjycsufrsm;wGif
yg0ifonfh ]]olawmfaumif;taygif;wkdY ESpfvkdaomrif;}}? ]]ay;urf;&ufa&maomrif;}}? ]]omoema&;wGif
arGUavsmfaomrif;}}? ]]omoemukdtpOfwpkdufcsD;a`rSmufaomrif;}}? ]]omoemhtwkdif;tkyfpkd;aomrif;}}?
]]ay;urf;pGefYBuJ&müra&mif&JEkdifaomrif; (ukd;-1/pm-92/93)ponfazmfjycsufrsm;onf Ak'¨bmom
rif;aumif; rif;jrwfrsm;\vu©Pmrsm;yifjzpfygonf/ OD;pHomatmif\ tmeE´pjE´ausmufpmjrefrmjyef
qkdcsufwGifvnf;]]olawmfpif[k orkwfxkdufaom}}(ukd;um;- ?pm-97)?]]tvSL'geukdtxl;xl;tjym;jym;
tm;jzifh ay;vSLum}} (uk;d um;-2?pm-98)? ]]oDvNrJjcif;}}(uk;d um; ? pm-99)/]]tvSL'gersm;pGmûyvkyv f si}f }
(ukd;um;-2?pm-100)/ [líAk'¨bmomrif;rsm;\ aumif;jrwfaomvu©Pmrsm;ukd awGU&ygonf/
q&mBuD;ESpfOD; bmomjyefqkdcsufrsm;onf pum;tm;jzifhuGJjym;aeaomfvnf; qkdvkdcsufrSmtwlwlyifjzpf
ygonf/ þtcsurf sm;ukd azmfjyNyD;aemufq&mBuD;u]]tJ'gawG[m &Sib f &k ifwidk ;f rSm&St
d yfwhJ t&nftcsi;f
awGyJ}}[k (ukd;um;-1/pm-92^93)tuJjzwfygonf/ Ak'¨bmom0ifrif;rsm;[k rqkdyg/
,if;aemuf a0omvDwGifpkd;pHcJhMuonfh ]'GifpjE´}rS "GwdpjE´xd}(c&pf-370rS 600xd) rif;qufukd
jA[®Pt,l&Sdaom rif;rsm;tjzpf tuJjzwfygonf/ þrif;qufyg a0omvDpjE´rif;rsm;\*kPfyk'frsm;
ukd ausmufpmjrefrmjyefwGif avhvmMunhfaomtcg ]]'GifpjE´rif;}}\ *kPfyk'fukd]]ukokdvfaumif;rIûyjcif;}}
(ukd;um;-2/pm-106)/ ]]blrdpjE´}}rif;\ *kPfyk'fukd ]]ukokdvfaumif;rIuHaMumifh (ukd;um;-2/pm-113)/
]]jyxGDpjE´rif;}}\ *kPfyk'fukd ]]w&m;awmfukdtNrJvkdufemusifhokH;avh&Sdaom}} (udk;um;-2?pm-117)[lí
Ak'¨bmom0ifwkdY\ vu©Pmrsm;jzifhazmfjy0daooûyxm;onfukdawGU&ygonf/
þrif;qufygrif;rsm;onf q&mBuD;tuJjzwfxm;ouJhokdY jA[®Pt,l&Sdolrsm;r[kwfMuonfh
oufaotaxmuftxm;rsm;&SdMuygonf/ ausmufpmü þrif;quftqkH;wGif ]]oD0ewfrif;tEG,frS
qif;oufvmcJhMuaom . . . rif;(16)yg;}}[kyg0ifaeonfhtwGuf q&mBuD;u ]]oD0*kdPf;jzpfr,fxif
w,f}}[k tuJjzwfvkdufjcif;jzpf[efwlygonf/ &ckdifa'oonf tdE´d,,Ofaus;rIvTrf;rkd;&ma'ojzpfyg
onf/ tdE´d,EkdifiHwGif tm&d,efrsKd;EG,frS qif;oufcJhonf Ak'¨bmom0ifrif;rsm;onfvnf;aumif;?
tif'kdrGef*kdvSKdufEG,f0ifrif;rsm;onfvnf;aumif;? Ak'¨bmomukd ukd;uG,fcJhMuvifhupm; tm&d,ef,Of
aus;rI? ,kHMunfrIjzpfaom ]]oD0ewfrif;tEG,frS qif;oufvmonf}}[laom ,kHMunfrI&SdcJhMuonfh
taxmuftxm;rsm;&Sdygonf/ tqkdygrif;rsm; cyfESdyfcJhonfh'*Fg;rsm; wnfaqmufcJhMuonfh omoedu
taqmuftOD;rsm;wGifyiff tm&d,ef,kHMunfrIvu©PmtpGef;tprsm;ukd oufaotaxmuftxm;rsm;
tjzpf awGU&ygonf/
tm&d,ef,Ofaus;rIESifh Ak'¨,Ofaus;rIa&maxG;xGef;um;cJhonfh &ckdifa0omvDacwfwGifvnf;
pjE´rif;rsm;onf ,if;uJhokdY vufcHa&;om;cJhMujcif;jzpfEkdifavonf/

(ykH)eDwdpjE´rif;rdzk&m;ausmufpm
,ckwifjyxm;aomausmufpmonf &ckdifa0omvDwGif c&pfESpf 520-rS 575-xdpkd;pHcJhonfh eDwd
pjE´rif;\rdz&k m;]]om0DwmpjE´ ,m}} a&;xk;d cJo h nfh ausmufpmjzpfygonf/ (þausmufpmukd uk;d um;-
3rS yk-H 15ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf/) c&pfEpS f 6-&mpktwGi;f pu *kyw
Ü tu©&mjzifh a&;xk;d xm;aom
ausmufpmjzpfygonf/ ygVdtenf;i,fa&maESmaeaom ouúwbmomjzifh a&;xkd;xm;ygonf/ þ
ausmufpmwGif Ak'¨omoemawmf\tESpfcsKyf? opömav;yg;w&m;awmf\tESpfcsKyfjzpfaom ]]a,"r®m
*gxm}} awmfukd xnfhoGif;a&;xkd;xm;ygonf/ ausmufpmjrefrmjyeftjynfhtpkHrSm-
]]jrwfpmG bk&m;onf a&S;uûycJzh ;l aom taMumif;w&m;aMumifh jzpfay:vmukeaf om tusK;d w&m;wkYdudk
a[mawmf\/ xkdtaMumif;tusKd;w&m;wkdY\ csKyfNidrf;&mw&m;ukdvnf; a[mawmfrl\/
þ(apwDawmf)onf usufoa&r*Fvmtaygif;ESifh jynfhpkHawmfrIaomeDwdpjE´rif;\ om0DwmpjE´
,mtrnf&Sd rdzk&m;\a',s"r®'gwAÁtvSLawmfjzpf\/ xkdrdzk&m;onf jrwfpGmbk&m;ü
o'¨gMunfndKjcif; jynfhpkHaom 'g,dumrjzpfonfhtavQmuf owå0gtaygif;wkdYonf tjrwfqkH;aom
(todOmPfw&m;uk)d &Muapjcif;tusK;d iSm þtvSLukûd yvkyv f LS 'gef;awmfro
l nf}}[k jzpfygonf/(uk;d um;-
3?pm-103) (ukd;um;-4?pm-20)(ukd;um;-5/pm-357^8)/ (udk;um;-7?pm-84)/
tjcm;wifjyvkdonfrSm þa0omvDpjE´rif;qufwGif yg0ifNyD; &ckdifa0omvDwGif(c&pfESpf-575rS
578xd)pkd;pHcJhonfh 0D&pjE´rif;a&;xkd;cJhaomausmufpmjzpfygonf/ þausmufpmukd a0omvDûrdUa[mif;
teD; oif;csyfawmfawmif? tmeE´pjE´apwDrS &&Sdjcif;jzpfygonf/ *kyÜwtu©&mjzifh a&;xkd;xm;NyD; ygVd
a&maESmaeaom ouúwbmomjzpfygonf/
(ykH) 0D&pjE´rif;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3? ykH -16rS ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
þausmufpm jrefrmjyeftjynfhtpkHrS
]]"ar®eoare? w&m;ojzifh xD;eef;ukdqufcHpkd;pHaom olwpfyg;\ aumif;usKd;ukd o,fykd;aqmif
&Gu&f ef &nfoefvsuf&adS om oD&0d &D pjE´a'0rif;onf rdryd idk af iGaMu;wkYd udk tuket
f uscHí opömw&m;ukd
ouf0if,kHMunfonfhftavsmuf urÇm\tqifwefqmjzpfaom apwDawmftqlaygif;wpf&mukd wnf
aqmufawmfro l nf/(uk;d um;-3/pm-104)? (uk;d um;-4?pm-20)? (uk;d um;-6/pm-109)? (ud;k um;-7?pm-
84)/
tjcm;wpfcwk ifjyvkod nfrmS ]]a0omvDb&k m;BuD;uke;f ausmufapwDrS ausmufpmjzpfygonf/ a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJhonfh ausmufapwDysufwpfqlrS xGufusvmaomausmufpmjzpfygonf/ *kyÜw
tu©&mukd tok;H ûyí ygVdbmomoufoufjzifh a&;xk;d xm;ygonf/ pmaMumif;a& 4aMumif;yg&Syd gonf/

(ykH) a0omvDbk&m;BuD;ukef;ausmufpm
(þausmufpmukd ukd;um;-3/ykH-22ukd ul;,lazmfjyjcif;jzpfygonf)
a&;xkd;xm;aomtaMumif;t&mrSm ]]a,"r®m*gxm}}yifjzpfygonf/(ukd;um;-3? pm-116)þa,
"r®*gxmawmfonf ax&0g'0de,usr;f wGif ygVdbmomESihf awGU&S&d ouJo h Ydk r[m,e0de,usr;f jzpfaom
r[m0w¬Kt0g'geusrf;wGif ouúwbmomjzifh yg&Sdygonf/ &ckdifwGifawGU&aom ouúwbmoma&;
ausmufpmukd axmufxm;ía0omvDacwfwGif ax&0g'ESifh r[m,e(okdYr[kwf) ouúwAk'¨bmom
vnf; xGef;um;cJhzl;onf[k tckduftwefYtm;jzifh ,lq&ygonf/
txufwiG af zmfjycJah om a0omvDew D pd jE´rif;\ rdz&k m;ausmufpm 0D&pjE´rif;ausmufpmESihf a0om
vDrif;wpfyg;wnfxm;cJo h nfh ausmufapwDrS ausmufpmrsm;taxmuftxm;tm;jzifh &ckid af 0omvDwiG f
c&pfEpS f 370-rS 600xdeef;pHcMhJ uonfh pjE´rif;rsm;onf jA[®Pt,l&o dS rl sm;r[kwbf J Ak'b
¨ mom0ifrif;
rsm;om jzpfonf[k wifjyvkdygonf/
tjcm;wifjyvko d nft h csufrmS ]]qlyv
l yI &f mS ;rIawGaMumifh wkid ;f jynfysufNyD;? ûrdUopfrif;opfp&ygw,f}}
[laomtcsufjzpfygonf/ ausmufpmwGif c&pfESpf600wGif ]]r[m0D&}}eef;wufonfhudpEö Sifh ywfoufí
]]xkdYaemufyla&yl&rSvlwkdY\t&Sifrif;r[m0D&onf w&m;awmfESifh tnD 12-ESpfwkdifatmifrif;ûyav\/
[k(ukd;um;-2/pm-120)azmfjyxm;ygonf/ r[m0D&rif;onf yla&yl&rS a0omvDukdvma&mufwkdufckduf
odrf;,leef;,lonfjzpfí qlylvIyf&SmrIjzpfonfrSwf,lEkdifygonf/ r[m0D&onf rif;rsKd;½kd;r[kwfojzifh
rif;opf p&onft h axmuftxm;oJveG pf r&Syd g/ rawGUyg/ ausmufpmtaxmuftxm;t&qkv d Qif r[m
0D&onf a0omvDüyif eef;pHco hJ nf[k ,lqygonf/ ûrdUopfwnfaomtaxmuftxm;rawGUyg/ xkYdaMumifh
r[m0D&rS tpûyaom rif;qufonfvnf; a0omvDwiG f pk;d pHcahJ omrif;qufjzpfonf[k wifjytyfygonf/

ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) a'gufwmoef;xGef; ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}
(½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ckESpf? Mo*kwfv)
(2) pHomatmif ]]tmeE´pjE´}}(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)
txufwef;ynmOD;pD;Xme? &efukef-1975)
(3) pHomatmif ]]at'D 6-&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m
(Or®matmifpmay? tif;pdef? ekd0ifbm 1974)
(4) a&S;a[mif;okawonTefMum;a&;0ef ESpfcsKyftpD&ifcHpm(1956^57 ckESpf)
(5) JOHNSTON E.H Sanskrit Inscri ptions of Arakar (B.S.O.A.S, XI.II. 357-
385)
(6) SIRCAR DC Inscription of Chandars of Arakar(Ephigraphia
India.xxxii,iii. July 1957-pp103-109)
(7) PAMELA Gutman Ancient Arakar (Ph-D Thesis, Australlian National
University-1976)

a0omvDacwf &ckdifjynfAk'¨omoemppfwrf;

&ckid &f mZ0ifpmayonf a0omvDacwf tmeE´pjE´ausmufpmaMumifo h mvQif pmaytvif;a&mifacwf


okYd a&muf&cdS &hJ onf[al om ,lqcsufudk avhvmok;H oyf&ef uRefyw f Ydk vufraES;cJah y/ trSev
f nf;awGU&S&d
orQaom &ckdif&mZ0ifusrf;pmrsm;ukd ñSdEIdiif;í rIef0g;0g;jzpfaeaom &ckdif&mZ0ifonf tmeE´mpjE´m;
ausmufpmaMumifhomvQif tawmfyDjyifMunfvifaom tajctaeokdY a&muf&SdEkdifcJhayonf/ &mZ0ifvm
tqkdrsm;? ausmufpmygtcsuftvufrsm;? awGU&SdorQ'*Fg;rsm;ukd wkdufqkdifñSdEIdi;fjcif;jzifh &ckdif&mZ0if
onf tawmfyDjyifaeNyD[k qkd&rnfjzpfayonf/ okawoDwkdY [kdwpfponfwpfp aumuf,l&&Sdaom
ausmufpmtusK;d tyJw h Ydkudk aumuf,q
l ufpyfMunhjf cif;jzifh &mZ0if½yk v f ;Hk onf wjznf;jznf; xifay:vm
aeNyD jzpfygonf/
okYd aomfjyóemum; usef&adS eqJyifjzpfygonf/ a&S;a[mif;acwfudk avhvmvQif okawoDwYdk onf
,Ofaus;rIukd OD;pm;ay;avhvmavh&SdMu\/ ,Ofaus;rIukdavhvmaomtcg ukd;uG,f,kHMunfrIqkdif&m
bmom,Ofaus;rIonf csefxm;ír&Ekdifavmufatmif qufpyfae&um; a0omvD,Ofaus;rIukdavhvm
vQif a0omvDacwfbmoma&;ukd rvTrJ a&SmifomavhvmcJMh u&\/ okYd &mwGif a0omvDacwf bmoma&;
qkdif&m t,ltqü okawoDwkdY wpfpdwfwpf0rf;wnf;&SdaeNyD[líum; rqkdomay/
þokdYt,ltquGJjym;aeaomtcg a0omvDorkdif;ûypka&;twGuf tcuftcJESifh &ifqkdifvm\/
okYd aomf þjyóemum; ajz&Si;f ír&Ekid af umif;aomjyóemr[kwaf y/ pma&;oltaejzifh þjyóemukd
ajz&Si;f vk&d if;r[kwb
f J okawoDwYdktwGuf tkww f pfcsyo
f w
H pfyiG rhf Q axmufuv
l adk omapwemjzifh wifjy
jcif;omjzpfayonf/

o*Fg,emyGJrsm;
a*gwrAk'¨ukd bDpD563-ckESpfwGif arG;zGm;onf/ touf29ESpfwGif awmxGufí &[ef;ûyonf/
oufawmf35ESpfwGif Ak'¨tjzpfa&muf&Sdonf/ bDpD438-ck? oufawmf80-wGif y&dedAÁmefûyonf[laom
\ Mde z-Wickremsingh \tqkdûycsufukd okawoDtrsm;pkvufcHxm;MuNyD;jzpfygonf/¨
Ak'¨y&ddedAÁmefûyNyD;aemuf tdE´d,ajray:wGif Ak'¨0g'*kdPf;toD;oD;onf tBudrfBudrfo*Fg,emwifcJh
Mu\/ okYd aomf&mZN*dK[fjynf tZwowfrif;vufxufwiG f usif;yaom yxro*Fg,emwify?JG umvm
aomurif;BuD;vufxufwGif usif;yaom 'kwd,o*Fg,emwifyGJ? oD&d"r®maomurif;BuD;vufxuf
usif;yaom wwd,o*Fg,emwifyGJrsm;rSty tjcm;tdE´d,ajray:rS o*Fg,emyGJrsm;ukd ax&0g'DwkdY
todtrSwf rûyay/
uedoQrif;BuD;vufxuf o*Fg,emwifyrJG mS oAÁwu d 0g'*kP
d ;f \ o*Fg,emyGjJ zpfonf/ oAÁwu d
*kP
d ;f onf [de,e[k trnfccH ahJ omfvnf; aemufyidk ;f wGif r[m,ewkYd \vTr;f rk;d rIucdk cH &hJ \/ o*Fg,em
orkdif;wGif 'kwd,o*Fg,emyGJuyif ax&0g'? oAÁwdu0g'ESifh r[moHCdu0g'*kdPf;wkdY uGJjym;cJhNyD;
jzpfygonf/ r[moHCduwkdYonf pifûydifo*Fg,emyGJrsm;yif usif;ycJhaMumif; r[m0if? 'Dy0ifwkdYuqkd
ygonf/
r[m,e\tp

'kwd,o*Fg,emyGJwGif azmfjyygtwkdif; *kdPf;uGJNyD;aemuf wwd,o*Fg,emwifonfh tmaomu


rif;BuD; uG,fvGefNyD;aemuf arm&d,tifyg,mBuD; ûyduGJoGm;aomtcg tdE´d,ajray:wGif r[moHCdu
*kdPf;ESifh oAÁwdu*kdPf;wkdY vTrf;rkd;cJhNyD; ax&0g'omoemaysmufuG,fcJhavonf/
ax&0g'*kP d ;f rSm tm;enf;ojzifh oD[Vdk Ef idk if o
H Ydk qkwcf mG cJ&h ayonf/ oAÁwu d *kP
d ;f onf tpykid ;f
wGif [de,e[ktrnfcHcJhaomfvnf; at'D yxr&mpkwGif pwkw¬o*Fg,emwifNyD;aemuf ul&Sefrif;wkdY
tiftm;arS;rSdefoGm;aomtcg r[moHCdu*kdPf;\ vTrf;rkd;rIukdcH&NyD; at'D-4&mpkwGif r[m,etjzpf
ajymif;vJcJhayonf/ þwGif [de,etrnfcH oAÁwdu0g'ESifh r[moHCduwkdY\t,ltqonfrnfrQ
wlnDonfukd a'gufwm0ifwmepfu atmufygtwkdif;rSwfcsufcsxm;cJhayonf/
þtopfwnfxGifcJhaom tawG;tac:ESifh r[m,ewkdY\ ukd;uG,frIqkdif&monf [De,e*kdPf;
twGif; tajcwnfí jyifqifrI&SdNyD; jzpfapumrl ¤if;\wpfqifhukd;uG,frIatmufwGif jzpfcJh&\/ xkdY
twlyif ¤if;\tbd"r®mykid ;f qkid &f monf jA[®Ptbd"r®m\MoZmvTr;f rk;d rIatmufwiG f jzpfc&hJ \/ xkYd twl
yif ¤if;\tbd"r®mykdif;qkdif&monf jA[®Ptbd"r®\MoZmvTrf;rkd;rIatmufwGif [de,ew&m;awmfrsm;
ukd oifhawmfatmifûyjyifxm½kHrQomjzpf\/
a&S;a[mif;oAÁwu d 0g'*kP
d ;f \r[m0w¬Kusrf;onf ¤if;uk, d w
f idk yf ifvQif r[moHCu d wkYd \usrf;
ESihf nDnw G af om0de,usrf;pmjzpfaMumif;qkx d m;\/ r[m0w¬Kusrf;wGif vk&d if;tpdwt f ykid ;f BuD;jzpfaom
Ak'¨\tw¬KyÜw¬donf tHhzG,fo&Jrsm;jzifh a0qmpGmwefqmqifxm;&um; r[moHCduwkdY\ w&m;awmf
ESifh xyfwljzpfae\/
oAÁwdu0g'DwkdY\ Ak'¨bmomouúXpmay[kqkd&rnfjzpfaom þpmaypkrsm;pGmaom tpdwftykdif;
wkdYonf r[m,epmokdYaomfvnf;aumif;? r[m,eMoZmvTrf;rkd;rIcH&aompmayrsm;ukdvnf;aumif;
ouf0ifaeMu\/
at'D 3-&mpkwGif tdE´d,wpfEkdifiHvkH; r[moHCduac: r[m,ewkdYvTrf;rkd;onfh tajctaeukd
tr&0wDEiS ehf m**sLeDu@ k vausmufpmrsm;rSwpfqifh od&&dS ayonf/ oAÁwu d 0g'D*P
dk ;f ESihf r[moHCu
d
*kdPf;wkdYukd acwfOD;r[m,e*kdPf;rsm;tjzpf owfrSwfMuNyD; ,if;acwfOD;r[m,e0g'onf at'D7&mpk
wkdif xGef;um;cJhNyD;aemufykdif;ü wjE´m?rjE´mrsm;? [dE´Lewfrsm;? aAm"dowåKrsm;? bk&m;rsm;? bk&m;rrsm;ukd
wDxGifukd;uG,fvmaom acwfaESmif;r[m,exGef;um;vmcJhavonf/ acwfOD;r[m,e0g'onf aAm"d
owåbk&m;avmif;rsm;ukd ukd;uG,frI&Sdaomfvnf; acwfaESmif;r[m,e0g'ESifh uGJjym;aMumif;em;vnf
oifhygonf/
uGJvGJcsufrsm;

at'D yxr&mpkrwkid rf u D yif ax&0g'onf r[m,e*kP d ;f ESihf vk;H 0uGjJ ym;rI&adS eNyD;jzpfonf/ okYdaomf
ax&0g'pmayonfyiffvQif yl&mrfusrf;rsm;? r[mbm&wusrf;? b*0g*Dwusrf; ponfwkdYESifh
pmayul;vl;qufqHrI&SdcJhonf[k ynm&Sifrsm;u ,lqMuonf/
r[m,e*kdPf;onf Ak'¨w&m;awmftwkdif; vkdufemusifhBuHa&;xuf Ak'¨\ukd,f&nfukd,faoG;ukd
uk;d uG,af om*kP d ;f jzpfygonf/ Ak't ¨ m;tNrJwap raoraysmufo?l aumif;uifbw Hk iG f raoraysmufpaH e
ol[k ,lqMuonf/ Ak'¨tm;ewfbk&m;wpfqltjzpf ajymif;vJukd;uG,fvmMuonf/ aAm"dowå
bk&m;avmif;rsm; wDxiG í f ½kyw f rk sm;oGe;f vkyu
f ;dk uG,v f mMuonf/ wjE´? rjE´rsm;wDxiG í f [dEL´ bmomrS
ewfb&k m;rsm;ukv d nf; Ak'E¨ iS whf ef;wlxm;uk;d uG,u f m bk&m;tavmif;ewfom;rsm;? bk&m;avmif;ewforD;
rsm;? bk&m;rsm;? bk&m;rrsm;wDxGifukd;uG,fvmMuonf/
at'Dyxr&mpkESpf oAÁwdu0g'DwkdY tpysKd;vkdufaom ½kyfyGm;qif;wkawmfukd;uG,frIonf tjcm;
aom *kdPf;rsm;okdYpdrfh0ifysHUESHUcJhygonf/ þwGif rSwfom;zG,fwpfcsufrSm a&S;tcgu ax&0g'DwkdYonf
Ak'¨qif;wkawmfukd ouFef;½kHxm;aom o@mefomxkvkyfukd;uG,fMuNyD; acwfOD;r[m,ewkdYurl rukd#f
o&zlaqmif;aom½kyfyGm;rsm;? aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukdvnf; xkvkyfukd;uG,fMuygonf/ ax&0g'DwkdYurl
bk&m;avmif;tjzpf t&darwåm,swpfqlukdom ,kHMunfMuygonf/
r[m,ewkdYonf Ak'¨½kyfyGm;awmfoGef;vkyfukd;uG,fjcif;? ½kyfyGm;awmfukd ylaZmfyojcif;jzifh
bk&m;avmif;tjzpfvnf;aumif;? bk&m;tjzpfvnf;aumif; a&muf&EdS idk o f nf[k ,if;wkYd \r[m0w¬Kusrf;
o'´ryk@&Du usrf;rsm;wGif jyqkx d m;aomfvnf; ax&0g'url r*¾vrf;pOfudk usifBh uHEidk yf grS oHo&mrS
vGwfajrmufEkdifrnf[k ,kHMunfonf/ um,'kp½kduf? 0pD'kp½kduf? raem'kp½kdufrsm;ukd a&SmifusOfjcif;?
okp½ku d q
f ,fyg;yknBud,m0w¬Kq,fyg;ESihf jynfph jHk cif;? avmba'goarm[wnf;[laom tnpftaMu;
wkdY uif;&Sif;apjcif; ponfh"r®y'usrf;vm Ak'¨\tqkH;trukdom ,kHMunfMuygonf/
tjcm;ta&;BuD;onfh uGJvGJcsufwpfckrSm ax&0g'*kdPf;onf ygVdpmayukdom tokH;ûyaom*kdPf;
jzpfí ouú#pmayESifh ygVdouú#a&maESmaeaom a&m&mouú#pmayonf r[m,e*kdPf;okH;pmayjzp
o
f nf[al om uGv J cJG sufyifjzpfonf/ trSev f nf; oAÁwu d 0g'*kP d ;f onf at'D yxr&mpko*Fg,emwif
yGw
J iG f ouú#bmomukt d ok;H ûycJNh yD; ywf0ef;usiEf idk if rH sm;okYd oAÁwu d 0g'ESihf avmukw&å m0g'w&m;awmf
rsm;ukd ysHUESHUapcJhonf/ ax&0g'*kdPf;rSmrl oD[kdVfekdifiHwGif ygVdbmomjzifh o*Fg,emwifcJhayonf/
a0omvDacwf

txufygtaMumif;tcsufukd wifjyjcif;rSm a0omvDacwf omoema&;tajctaeukd &Sif;vif;pGm


tuJcwfEkdif&efjzpfygonf/ &ckdifjynfwGif a0omvDacwfü awGU&Sd&aomtaxmuftxm;rsm;ukd avhvm
í a0omvDacwfomoema&;tajctaeukd tuJcwfEkdifygonf/ tcsKdUokawoDwkdYurl jA[®P0g'ESifh
r[m,eAk'b ¨ momavm okYd r[kwf &ckid w
f Ydk ,cku;dk uG,af eMuaom ax&0g'Ak'b ¨ momrsKd;avm qko
d nf
rSm qufvufajz&Sif;&OD;rnfh jyóemjzpfonf[k ,lqxm;qJyif&Sdygonf/
a0omvDukd at'D 320wGif wnfaxmifonf[k *Refpwifu tckdiftrmoufaoxljycJhygonf/
&mZ0ifESifhorkdif;rSwfwrf;rsm;t& at'D 957wGif ysufpD;cJhonf/ a0omvDukd pwifxlaxmifolrSm
'GifpjE´m;rif;BuD;jzpfonf/ a0omvDonf plvpjE´m;rif;vufxufwGif rGef*kdrsm;0ifa&mufwkdufckdufí
ysufp;D cJo
h nf/ þudpEö iS yhf wfoufí t,ltquGv J rJG t
I enf;i,f&adS omfvnf; a0omvDacwfonf at'D
4&mpktpykdif;rS 10&mpkaESmif;ykdif;txd ESpfaygif; 600ausmfcefY Mum&Snfatmif wnfwHhcJhonf[laom
tcsufwGif orkdif;okawoDwkdY wpfpdwfwpf0rf;wnf;&SdMuygonf/

ax&0g'D
arm&pfaumvpfonf a0omvD'*Fg;rsm;? tjcm;½kyf0w¬Kypönf;taxmuftxm;rsm;udk avhvmí
a0omvDjynforl sm;ESihf tkypf ;dk olrsm;onf[Ed L´ rsm;jzpfaMumif; a0omvDwiG rf [m,eAk'b ¨ momESihf [dEL´
0g'wkYd ,OS í
f xGe;f um;cJah Mumif; tqkûd ycJyh gonf/ okYd aomf ,if;tqkrd sm;onf rjynfph aHk Mumif; ax&0g'
omoemxGe;f um;cJah Mumif; q&mBuD;OD;pHomatmifu tqkûd ycJyh gonf/ a0omvDwiG af wGU&S&d aom ½kyx f k
rsm;rSm acwfaESmif;r[m,e½kyyf mG ;rsm;r[kwaf Mumif;? ,if;½kyx f rk sm;rSm at'D 4-5&mpk vuf&mrsm;jzpfNyD;
,if;tcsdefu acwfaESmif;r[m,e0g'vnf; ray:aygufao;aMumif;ukdvnf; wifjycJhygonf/
OD;pHomatmifonf a0omvDûrdUa[mif;apwDysufrsm;rS &&Sdaomausmufpmrsm;? a0omvDûrdUa[mif;
twGif;rS&&Sdaom a,"r®m*¾gxmxkd;ausmufpmwpfcsyf? ouú#bmomjzifh a&;xkd;xm;aom ausmufpm
ESpfcsyf? oif;uspfawmfawmifcg;yef;rS&&Sdaom a,"r®m*gxmxkd;ausmufpm? a0omvDûrdUa[mif; ta&SU
buf&Sd OPSDouawmifay:apwDysufrS&&Sdonfh a,"r®m*gxmygaom edwdpjE´m;rif;rdbk&m;ausmufpm?
ausmufjzLESio hf w
H w JG Ydk rS &&Sad oma,"r®g*gxmxk;d ausmufpmrsm; ponfah t'D 4-5&mpku ausmufpmrsm;
oufaoxljycJhygonf/
a,"r®*gxmonf ax&0g'0de,yd#uwGiyf g0ifonf/ "r®pBuFmw&m;awmf\ tqDtESpjf zpfojzifh
ax&0g'DwYdk tav;tjrwfûyMuonf/ ,if;*gxmukd taMumif;ûyí ax&0g'omoemxGe;f um;cJah Mumif;
OD;pHomatmifu tqkdûycJhonf/
tjcm;wpfckrSm a0omvD&Gm taemufbuftkwfukef;BuD; wpfckrS&&SdaomapwDwnfausmufpmjzpf
onf/ xkdausmufpmyg pum;tokH;tESKef;rsm;rSm ax&0g'pmaytxl;ojzifh "r®y'usrf;vmpum;tokH;
tESKef;twkdif;yifjzpfygonf/
owå0gtaygif;wkYdonf (avmb paom) tnpftaMu;ok;H yg;ukd z,f&mS ;tyfuek o f nfjzpfí wPSm
wnf;[laom vIdif;wefykd;wkdYjyif;xefpGm vIyf&Sm;½kdufcwfonfh toHjrnf[nf;vsuf&Sdonfh b0wnf;
[laom ork'´&mrS (edAÁmefwnf;[laom) urf;wpfbufokdY csrf;ompGma&mufMuygapownf;[laom
tokH;tEIef;rsm;yifjzpfonf/ OD;pHomatmifonf a0omvDjynfolwkdY ûyvkyfavh&Sdaom atmufygtavh
txrsm;ukd xkwfazmfcJhonf/
a0omvDjynfolwkdYonf-
(1) apwDwnfMuonf/
(2) bk&m;wnfMuonf/(ausmufqif;wkaMu;qif;wk)
(3) bkef;BuD;ausmif;aqmufonf/
(4) ajrvªMuonf/
(5) rdbrsm;tm;vnf;aumif;? tjcm;owå0grsm;tm;vnf;aumif; &nfp;l í trQay;a0Muonf/
(6) qDrD;ylaZmfMuonf
(7) a,"r®m*gxm a&;xkd;Muonf/

þtaxmuftxm;rsm;onf ,ckacwf &ckdifjynfax&0g'Ak'¨bmom0ifrsm;ûyvkyfaom"avhESifh


wlnDojzifh ,if;acwftcguvnf; ,ckuJhokdY ax&0g'omoemxGef;um;cJhaMumif; a&;om;cJhygonf/
xkdYjyif &ckdifjynfa0omvDacwfESifh acwfûydifoD[kdVfEkdifiHwGif ax&0g'omxGef;um;aecJhygonf/
tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSw(f 61)ü *dvmarCrif; wkid ;f jynf&dS t&d,moHCmawmfrsm;xHoYdk w&m;
yv’if? aumif;jrwfaomqifr,OfomwpfpD;ESifh ykd;ouFef;wkdYukd ykdYvTwfawmfrltyfNyD[k yg&Sdygonf/
*DvmarCrif;onf at'D727-766twGif; oD[kdVfwGif eef;pHcJhaom rif;wpfyg;jzpfygonf/ þ
taxmuftxm;t& oD[kdVfuRef;wGifxGef;um;aeaom ax&0g'Ak'¨omoemonf a0omvDokdYa&muf&Sd
cJhonfukd oHo,&Sdp&mrvkday/
xkdYjyifausmufpm*gxm trSwf(61)ü olawmfaumif;w&m;qkdif&m usrf;*efrsm;ukd ul;,laptyfNyD;
[kyg&Sd&m oD[kdVfrS ax&0g'usrf;pmrsm;ul;,ljcif;jzpfEkdifygonf/ taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif
a0omvDacwf &ckdifjynfwGif ax&0g'Ak'¨omoemxGef;um;cJhonfukd jiif;qkdzG,fr&Sdyg/ xkdYaMumifh
&ckdifjynfonf yk*Hvufatmufa&mufaomtcgrS ax&0g'omoemxGef;um;cJhaMumif;? pmta&;tom;
onfvnf; 11-12-&mpkwGif;rS ykH*HjynfrS &&SdaMumif;qkdaom arm&pfaumvpf\ ,lqcsufonf rckdif
vkHyg/ xkdYjyifa&S;usaom ax&0g'½kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf; &ckdifjynfwGif awGU&Sd&NyD;jzpfygonf/

r[m,e

ax&0g'omoemonf &ckid jf ynfoYdktapmqk;H taejzifh bDpD -3&mpkuyif a&muf&cdS ahJ Mumif;? at'D-
3&mpkpajE´m',rif;vufxufa&muf&Sdvmaom omoemrSm ul&Sefrif;wkdYjzefjzL;cJhonfh oAÁwduAk'¨
omoemjzpfEidk af Mumif;? ax&0g'onf OD;pGma&muf&NdS yD;rS aemufaemifrS a&mufvmMuaom r[m,eESihf
a&maxG;cJh[ef&SdaMumif; (1983)ckESpfxkwf ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGif uRefawmfwifjycJhygonf/
ausmfpHom(orkdif;)onfvnf; pajE´m',rif; vufxufa&muf&Sdvmaomomoemukd ul&Sefrif;wkdY
jzefYjzL;cJhaom omoemjzpfaMumif; ,lqygonf/
&ckdifjynfa0omvDacwfwGif ax&0g'tjyif r[m,eAk'¨omoema&mufcJhonfra&mufcJhonf
[laom jyóemrSm tjiif;yGm;zG,fjzpfaeay&m awGU&Sd&orQaom taxmuftxm;rsm;jzifhom uRefyfwkdY
cefYreS ;f &ayrnf/ uREyfk w
f Ydkonf ausmufpmvufa&;vufom;ESit hf ok;H ûyaom bmompum;wkYduadk vhvmí
tcsdefumvESifh Ak'¨bmom*kdPf;ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
tu,fía0omvDwiG af x&0g'omoemwpfcw k nf;omxGe;f um;cJo h nfqydk gvQiaf 0omvDb&k m;BuD;
rS&aom ax&0g'*kP d ;f ok;H ygVdbmomausmufpmrsm;tjyif oAÁwu d 0g'r[m,e*kP d ;f ok;H ouú#bmom
ESifh a&ma&mouú#bmomausmufpmrsm;ukd tb,faMumifh awGU&oenf;qkdonfukd ajz&Sif;&ayOD;rnf/
a0omvDrif;tqufqufonf ckdifrmaomtaxmuftxm;(Oyrm-edwdpjE´m;rif;rdzk&m;ausmufpm)
rsm;t& ax&0g'Ak'¨omoemukd udk;uG,f,kHMunfMuolrsm; jzpfcJhMuaomfvnf; ta&;BuD;aom &mZ0if
usr;f wpfapmifjzpfonfh tmeE´pjE´m;ausmufpmukd ygVdbmomjzifrh [kwb f J ouú#bmomjzifh a&;xk;d xm;
onfukd axmufqvQif a0omvDacwftpOftvmwGif ouú#bmomonf rnfrQxdMoZmvTrf;rkd;cJhonf
ukd cefYrSef;Ekdifygonf/
þouú#bmomta&;tom;onf tdE, d´ jynfrS &ckid jf ynfajrmufyidk ;f okYd uke;f vrf;c&D;jzifh 0ifa&muf
cJhjcif;jzpfay&m r[m,eAk'¨bmom,Ofaus;rIESifhtwl 0ifa&mufvmcJhjcif;r[kwfvQif tjcm;rnfonfh
qufoG,frIrsKd;jzifh 0ifa&mufvmcJhoenf;qkdonfukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ orkdif;qkdif&m
usrf;pmrsm;\tqkt d & qkyd gvQif ygVdpmay ta&;tom;ESihf ouú#pmayta&;tom;onf ta&SUawmif
tm&SekdifiHrsm;okdY Ak'¨,Ofaus;rIESifhomvQif twla&muf&SdcJh\/
ouú#bmomonf tdE´d,EkdifiHajrmufykdif;rS r[m,e,Ofaus;rIESifhtwla&muf&SdcJhonfr[kwf[k
qkdygvQif xkdacwfu a0omvD,Ofaus;rIonf tdEd́,,Ofaus;rIESifh tquftoG,fr&Sd[kqkd&ma&mufyg
rnf/ ouú#pmayonf &ckdifjynftESHUawGU&aMumif;ukd OD;pHomatmifxkwfazmfcJh\/
at'D 6-&mpkEiS hf ,if;rwkid rf D &ckid jf ynfo;Hk tu©&mpmtkyw f iG f pmaytrsK;d tpm; 13rsK;d ukd wifjyxm;
ay&m ygVdbmomjzifh ok;H rsKd;omyg0ifNyD; tjcm; 10rsKd;rSm ouú#pmayrsm;jzpfygonf/ tjzpfEidk q f ;Hk aom
tcsufrSm ax&0g'omoemxGef;um;vsuf&Sdaom a0omvDacwfwGif ouú#ta&;tom;ESifhtwl
acwfOD;r[m,evnf; 0ifa&mufcJhonf[laomtcsufyifjzpfygonf/
&ckdifjynfwGifawGU&Sd&aom tu©&mwkdYonf tdE´d,ajrmufykdif;okH; tu©&mrsm;ESifhteD;pyfqkH;wlnD
ygonf/ ygVdbmomta&;tom;onf ax&0g'*kdPf;ESifhtwl tdE´d,awmifykdif;ESifh oD[kdVfEkdifiHrsm;okdY
a&GUvsm;oGm;NyD; ouú#pmayta&;tom;onf ajrmufykdif;omoemESifhtwl usef&SdaecJh\/ &ckdifjynfESifh
tdE´d,ajrmufykdif;wkdYonf yx0Dtaetxm;t& tvGefeD;uyfpGm qufpyfae&um; ,Ofaus;rItquf
toG,frSm ykdrkda0;vHvSonfh oD[dkVfEkdifiHxufykdí tquftoG,f&SdcJhrnfjzpfygonf/
tdEd́,EkdifiHwGif at'D-300cefYrS at'D600ausmfumvxd*kyÜwtEkynmxGef;um;cJh\&ckdifjynfwGif
awGU&aomtu©&mwkYd onf *kyw Ü tifyg,mrSr[m,eAk'b ¨ moma&muf&cdS ahJ yrnftjcm;jzpfEidk af omtcsuf
wpfcrk mS a0omvDacwfaESmif;umvjzpfaom at'D 8&mpkcefYwiG f xkwv f yk cf o
hJ nf[k ,lq&aom &Spcf ef;
Ak'¨0if? q,fcef;Ak'¨0ifwkdYyg0ifonfhAk'¨qif;wkawmfrsm;onf *kyÜuvuf&mrsm;ESifhtvGefeD;pyfygonf/
okawoD OD;jrifhatmifuvnf; *kyÜwtEkynm\tarGtESpfrsm;tjzpf ,lqygonf/
tdE, d´ jynftv,facwfumvü &Sp&f mpkrS 12&mpkwidk af tmif AD[mESihf b*Fvm;e,fwiG f ygvrif;rsm;
tkypf ;dk cJph Ofu AD[me,fwiG f emvE´m wuúov dk Bf uD;ay:aygufcohJ nf/ ,if;a'orSr[m,e t,l0g'rsm;
ukdywf0ef;usifEkdifiHrsm;okdY jzefYjzL;cJhonf/ &cdkifjynfonf e,fajrcsif;ra0;vHvSojzifh ,if;a'orS
r[m,e0g'onf a&muf&SdcJhayOD;rnf/ xkdYaMumifh tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf(50)yg olawmf
aumif;w&m;qkdif&musrf;*efrsm; ul;,ljcif;vnf;jzpfEkdifygonf/ taemufwkdif;okawoDtcsKdUu jrefrm
Ekid if t
H ESUH tjym;awGU&aom ouú#pmayta&;tom;onf r[m,eAk'b ¨ moma&muf&cdS zhJ ;l onfh taxmuf
txm;rsm;jzpfonf[kqkdygonf/
ausmufpm*gxmtrSw(f 47)wGif bk&m;avmif;(aAm"dowå)ESihf pkEr´ ax&fpaomwefc;dk BuD;&[ef;rsm;
\ qif;wkawmfrsm;ukv d nf;aumif;[kyg&Syd gonf/ þ*gxmygpkEr´ ax&fonf oAÁwu d 0g'DwYdk txl;uk;d
uG,fcJhaomom0uBuD;wpfyg;jzpfonf/ ax&0g'*kdPf;u xkvkyfaom½kyfyGm;awmfrsm;tjyif *EÅm&tEk
ynmacwf\ tarGtESpfjzpfaom rukd#fo&zlaqmif;½kyfyGm;awmfrsm; 0wf½kHouFef;ukd wefqmqifxm;
aom ½kyfyGm;awmfrsm;? Akk'¨\OmPfawmfukd azmfusL;onfht"dyÜg,fjzpfaom rsm;pGmaom Mumyef;rsm;
rD;vQHrsm;jzmxGufaeonfh wefqmqifrIukd o&zlay:wGif o½kyfazmfxm;aom½kyfyGm;awmfrsm;ukdvnf;
&ckid jf ynfwiG af wGU&S&d NyD;jzpfygonf/ ¤if;wkYd tjyif cE¨muk, d af y:wGif &wemrsm;jzifh wefqmqifxm;onfh
o½kyfazmfykH aAm"dowå½kyfyGm;rsm;? ,cktcg a0omvD&Gmbkef;awmfBuD;ausmif;wnf&Sd&m vufcwfawmif
uke;f ay:&Sed wf½yk rf sm;?aAm"dowå½yk rf sm;onf a0omvDacwfür[m,eAk'b ¨ momtarGtESprf uif;aMumif;
ajymjyaeouJhokdYyifjzpfygonf/
tcsKdUokawoDwkdYonf at'D 3-&mpk0ef;usifu xGef;um;cJhaom tr&0wDESifh em**sLeDuk£v
t&yfa'o&Sd upöemjrpf0uRef;ay:a'oonf oD[kdVfESifh tquftoG,f&SdcJhNyD;? ,if;rSwpfqifh b*Fvm;?
b*Fvm;rSwpfqifh &ckid jf ynfoYdk A'k o ¨ moema&muf&v dS maMumif; qkyd gonf/ þt&yfa'orS jzefYjzL;aom
omoemukd ajc&mcHívkdufp&m&Sdaeygonf/ r[moHCdu*kdPf;onf wwd,oH*Fg,emrwkdifrDu
ax&0g'*kdPf;ukdr,SOfûydifekdifay/ aemufykdif;umvrsm;wGif tjcm;*kdPf;rsm;ukdpkpnf;í yg#dvdykwfESifh
a0omvDjynfukd ajcukwf,lum omoemûycJh&m tdE´d,wpfEkdifiHvkH;ukd vTrf;rkd;EkdifcJhonf/ tr&0wDESifh
em**sLeDuk£vausmufpmrsm;wGif r[moHCdu*kdPf;\ A[kdXmecsKyfjzpfcJh\/ þausmufpmrsm;ukd
Mouúmurif;rsm;a&;xkd;cJh\/ ausmufpmü at'D -2&mpktwGif;b*Fvm;e,fokdY omoemûy&[ef;rsm;
apvTwfaMumif;qkdygonf/ xkdYjyif&ckdift&yfa'obufokdYvnf; oD[kdVfrS omoemûy&[ef;rsm;<uoGm;
aMumif;vnf; yg&Sdygonf/ tdE´d,awmifykdif;rS b*Fvm;e,fokdYa&muf&Sdvmaom omoemrSm r[m,e
omoemyifjzpfayonf/
tmeE´mpjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (62)wGif wmjrywåe jynf&Sifrif;u tmeE´pjE´m;rif;tm;
orD;awmfqufoaBumif;qkyd gonf/ orkid ;f q&mwkYd u wmjrywåejynfudk xkt d csdeu
f b*Fvm;e,f\ûrdU
wpfûrdUjzpfc[ hJ ef&adS om ,ckwefvyk ûf rdUjzpfeidk af Mumif; owfrw S t
f qkûd yMuonf/ xkYd aMumifh b*Fvm;e,frS
a&mufvmaom omoemonf r[m,eomoemomjzpf&ayrnf/ þokYdqv dk Qif a0omvDacwf &ckid jf ynf
wGif ax&0g'Ak'¨bmomESifh r[m,eAk'¨bmoma&maxG; xGef;um;aecJhayrnf/ ausmfZHom(orkdif;)url
r[m,e*kdPf;onf &ckdifwGiftm;aumif;cJh½kHrQru yk*HokdYwkdifysHUESHUaom taxmuftxm;awGU&aMumif;
qkyd gonf/ yk*w H iG af wGU&aom aAm"dowå½yk rf sm;onf &ckid Ef iS b hf *Fvm;wGif awGU&aomaAm"dowå½yk rf sm;
a'otvkduf ajymif;vJrItenf;i,fom&Sdygonf/ Ekdifyef;vSurl taemf&xmrif;ukd;uG,fcJhaom t0
avmuDawoG& bk&m;avmif;onf &ckdifrSwpfqifha&muf&SdcJhjcif;jzpfaMumif; qkdygonf/ tqkdygaAm"d
owåonf r[m,e*kdPf;rStrdwmbbk&m;eSifh Muif,mawmfy@&mbk&m;rwkdYrS arG;zGm;aom *½kPm
w&m;awmf\½kyo f iG jf zpfonf/ olonfa*gwrbk&m;eSihf t&darwå,swkYd Mum;umvwGif avmuukad pmifh
a&Smufoltjzpf r[m,ewkdYu ,kHMunfMuonf/ r[m,eokwåefo'¨r®yk@&Duusrf;üum; t0avmuD
awoGm&\ cE¨mukd,fonf rkdifaygif;toacsF&Spfoef;&Sd\/ arG;nSif;aygufwpfckonf pMum0Vmavmu
"mwfwpfckvkH;ukd zkH;vTrf;Ekdif\/ aeESifhvonf ol\rsufvkH;rsm;jzpf\/ ol\yg;pyfrSurÇmavxkxGuf
ay:vm\/ urÇmajrBuD;onf ol\z0g;jzpfonf[kazmfjyxm;\/ olonfowu¨&Dbk&m;avmif;?
avmauo& bk&m;avmif;? avmuemxbk&m;avmif; oD[em'bk&m;avmif;? coyÜPbk&m;avmif;
[vm [vbk&m;avmif;? ponfjzifh emrnftrsKd;rsKd;ESifh ½kyfoGif(108)rsKd;&Sd\/ xkdbk&m;avmif;\
½kyfoGif(108) rsKd;ukd eDaygjynfcwårEÅLûrdU&Sd rpämef'g bk&m;&Sdckd;ausmif;wkdufopfom; rSefuluGufrsm;wGif
ykHazmfíaq;jc,f vsuf&Sdao;aMumif;od&\/
xkdbk&m;avmif;onf avmuemx[laom½kyfoGifjzifh yk*Hacwfyef;csDrsm;ü awGU&\/ avmuemx
bk&m;avmif;ylaZmfrIonf yk*HacwfwGifacwfpm;cJh\/ taemf&xmrif;ukd,fwkdif ûyvkyfonfqkdaom
avmuemxtkwfcGuf bk&m;rsm;vnf; awGU&\/ &ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;teuf
tawmfrsm;rsm;rSm ajcvufwkdYusKd;yJhysufpD;aeNyDjzpfojzifh ½kyfoGif(rkj'm)ukd twdtusrodEkdifawmhayg/
tu,fí rkj'mukdod&ygvQif t0avmuDawoGm&onf&cdkdifjynfwGifrnfonfhtrnfjzifhxif&Sm;cJhonfukd
od&ygrnf/ okYd aomfy*k ?H b*Fvm;e,fr½S yk x f rk sm;ESiq
hf ifwol jzifh avmuemx[laomtrnfEiS yhf ifxif&mS ;
cJo
h nf[k cefYreS ;f &ygonf/ t0avmuDawoGm& tvTr;f rk;d qk;H e,fajrum; b*Fvm;e,fajryif jzpfonf/
þwGi&f iS ;f vif;pk&m&Sad eygonf/ t0avmuDawoGm&onf wjE´? rjE´rsm;wDxiG v f monfh at'D(7)
&mpkacwfrS ay:aygufvmjcif;r[kwb f J at'DyXr&mpkEpS rf sm;uyif &Sad eNyD;jzpfaom aAm"dowåjzpfonf/
OD;pHomatmifuvnf; aAm"dowåt,ltqonf Ak'¨bmomacwfOD;ykdif;uyif &SdaeNyDjzpfaMumif;a&;om;
cJhzl;\/ a'gufwm0ifwmepfu atmufygtwkdif;a&;om;xm;\/
]aAm"dowåt0 avmuDawoGm&\/ *kPfawmfukdcsD;usL;xm;onfh o'¨r®yk@&Duusrf;ukd at'D-
2&mpkwGifaeoGm;onfh em*tZÆLeonf ¤if;\usrf;rsm;wGif ukd;um;cJh&m ,if;usrf;rsm;\ trSefwu,f
a&S;usrIukdvnf;aumif;? at'DyXr&mpkxd apmpD;pGmwnf&SdaerIudkvnf;aumif; trSeftwkdif;vufcH&ay
rnf/ aAm"dowåt0avmuDawoGm&\ ½kyfwkrsm;ukdrl at'D(5)&mpkwGif tapmqkH;awGU&\/}
pma&;olqkdvkdonfh &ckdifjynfa&mufr[m,eAk'¨bmomonf aESmif;acwfr[m,eukdqkdvkdjcif;
r[kwyf g/&ckid jf ynfwiG af ESmif;acwfr[m,eAk'b ¨ mom\taxmuftxm;rsm;uk, d aeYwidk rf awGU&ao;yg/
&ckdifjynfwGifawGU&aom aAm"dowå½kyfrsm;rSmvnf; tdE´d,ESifhacwfûydif 5-6&mpkrsm;wGif xkvkyfaom
aAm"dowå½kyfrsm;omjzpfayonf/
taMumif;aMumif;ukdaxmufqvQif &ckdifjynfwGif ax&0g'ESifhtûydifr[m,eAk'¨bmomvnf;
xGe;f um;cJo
h nf[q k &dk ygrnf/ okYdaomfew
d pd NE´m;rif; rdz&k m;aMu;eDjym;pm? "r®mpjE´m;rif;apwDwnf rSww f rf;
rsm;ukdaxmuf½Ií a0omvDrif;rsm;onf ax&0g'Ak'¨bmomukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif;ukd oHo,
jzpfp&m rvkdyg/
a0omvDacwfwGif r[m,e&SdaecJhonfhtjcm;taxmuftxm;rsm;vnf; &Sdaeygao;onf/ &ckdif
&mZ0ifvm a0omvDrif;quf oD&pd jE´m;rif;vufxufwiG f omoemESp(f "mwk#u D m) 1169-ckEpS f wefc;l
vjynfhausmf(1)&ufaeYrSpí a0omvDûrdUa&Tawmif(,cko&ufawmifxdyf)ü t&SifoHC&mZmplVa&0ax&f
OD;pD;í &ckdifjynfrSoHCmawmf(1000)yifhí ygVdawmf(1)eSpft|uxm(2)ESpfo*F,emwifcJhavonf/
o*Fg,emwif&jcif;taMumif;rSm ax&0g'wGif;okdY0ifa&mufvmaom rdpäm0g'rsm;ukd wm;jrpf&efjzpfyg
onf/ r[m,e0g' jA[®P0g'ukdwm;jrpfcJhjcif;jzpfayvdrfhrnf/ tu,fía0omvDwGif r[m,eAk'¨
bmomra&muf&SdcJhvQif aAm"dowå½kyfyGm;rsm;ukd awGU&rnfr[kwfonfhjyif o*Fg,emwifyGJukdvnf;
usif;y&efvkdtyfvdrfhrnfr[kwfay/ þr[m,e0g'onf avmif;Muufacwfwkdifatmif &SdcJhwnfwefYcJh
aom taxmuftxm;rsm;&Sdae\/ tb,faMumifhqkdaomf avmif;Muufacwfüvnf; þuJhokdYaom
o*Fg,emyGJrsm; rMumcPusif;ycJhaomaMumifhyif jzpfayonf/
a0omvDacwfwGif ax&0g'? r[m,ersm;tjyifjA[®P0g' udk;uG,foltcsKdUvnf;&SdcJhao;\/
tmeE´pjE´m;ausmufpm*gxmtrSwf (55)ESifh (56)wGif rif;BuD;onf jA[®PykPÖm;wkdYtm; ajr,m?
aus;uRe?f wl&, d mypön;f rsm; ausmif;wku d Bf uD;rsm;vSL'gef;aMumif;yg&Sod nf/ þtaxmuftxm;rsm;aMumifh
tcsKdUu a0omvDrif;rsm;onf jA[®P0g'ukd ukd;uG,folrsm;jzpfaMumif; rSwf,lvkd[ef&SdMu\/
okdYaomfxkdokdYjzpfEkdifzG,f&mr&Sdyg/ trSefrSmekdifiHpnf;vkH;nDnGwfa&;twGufvnf;aumif;? Nidrf;csrf;om
,ma&;twGufvnf;aumif;? *gxmtrSwf(54)wGif yg0ifouJhokdY uREkfyf\'geyg&rDonf owå0grsm;
tay:ü rcsKdUwJhapownf;[laomcH,lcsufrsKd;jzifhvnf;aumif;? ax&0g'? r[m,e0g'ESifh jA[®P0g'
wkdYukdvGwfvyfpGm ukd;uG,fcGifhûycJhí 'geûycJhonf[k rSwf,loifhayonf/ tmeE´pjE´m;rif;onf rdrdudk,f
wkdif ax&0g'omoemukdukd;uG,fcJhaomfvnf; r[m,e*kdPf;okH; ouú#bmomukd txufyg&nf&G,f
csufESifhyif ausmufpma&;xkd;&mü tokH;ûycJhjcif;jzpfwef&mygonf/
ukd;um;aomusrf;rsm;
1/ r[m0if0w¬KawmfBuD;(ZrÁL'Dypmwrf;) usD;oJav;xyfq&mawmf
2/ tdE´d,pmayorkdif; &SifZm*&mbd0Hojrefrmjyef
3/ omoem 2500c&D; armiftHh
4/ at'D yxr&mpkrwkdifrDAk'¨qif;wkawmf OD;odef;xGef;
(ukd;uG,frIr&Sdjcif;ukdavhvmjcif;
(1970)ckESpf &efukefwuúokdvfokawoe
aqG;aEG;yGJwGif wifjyaompmwrf;)
5/ a0omvDorkdif;ûypka&;(&ckdifjynfe,fpmapmif) armifAodef;
6/ tmeE´pjE´m;(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;) OD;pHomatmif
7/ at'D 6&mpkESifh,if;rwkdifrD&ckdifjynfokH;tu©&m OD;pHomatmif
8/ at'D 1000rwkdifrD &ckdifjynfAk'¨bmom OD;pHomatmif
(&ckdifjynfe,fpmapmif)
9/ acwfOD;&ckdifjynfokdYAk'¨bmoma&muf&SdysHUESHUykH ausmfZHom(orkdif;)
10/ &ckdif&mZ0ifopf &SifpE´rmvmvuFm&
11/ BUDDHISM CHRISTMAS HUMPHREYS
12/ THE BUDDHIST ART OF ANCIENT ARAKAN U SAN THA AUNG
13/ THE ARAKANESE STELES AND THEIR SIGNIFICANCE MYINT AUNG
(The Working People's Daily-15th Dec., 1980)
nSdEIdif;aomusrf;rsm;
1/ ygVdpmayorkdif; a':tkH;
2/ Ak'¨bmomppfwrff; &SifrkedE´
3/ pifMu,faomAk'¨bmom &SifyndE´mbd0Ho
4/ a0omvD,Ofaus;rI OD;atmifomOD;
5/ r[m,eAk'¨0g' OD;aomfZif
6/ SANSKRIT BUDDHISM IN BURMA N.RAY
7/ 2500 YEARS OF BUDDHISM P.V. BAPAT

a0omvDAk'¨omoemeJY tmeE´pjE´´

2000-ckESpf? Mo*kwfvfxkwf½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;rSm q&mBuD;a'gufwmoef;xGewf;&JU ]]tmeE´


pjE´ausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;rSm &ckid af 0omvD pjE´rif;awGeYJ ywfoufNyD; ]]'Drif;awG[mjA[®Pt,l
&Sdw,f/ oD0*kdPf;jzpfr,fxifw,f? qlylvIyf&Sm;rIawGaMumifh wkdif;jynfysufpD;NyD; ûrdUopf? rif;opfp&yg
w,f}}qkdwJh tuJjzwfcsufeJYywfoufNyD; a0omvDpjE´rif;awG[m Ak'¨bmom0ifrif;awGjzpfaMumif;?
rif;opfp&ayrJh ûrdUopfrwnfcJh&aMumif;? 2001-{NyDv?½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;rSm ]]tmeE´pjE´ausmufpm
tuJjzwfwek Yf jyefcsu}f }aqmif;yg;eJY 2001-ck? ZGev
f a&TatmifvrH *¾Zif;rSm ]]a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmom
a&;,kMH unfr}I }aqmif;yg;wkYdrmS uReaf wmfjyefvnfwifjycJyh gw,f/ aemufNyD;awmh 2000-ck? pufwifbmv
½kyf&Sifaw;uAsm r*¾Zif;rSm q&mBuD;&JU ]]uRefawmfvJtajzrodyg}}aqmif;yg;rSma&;om;cJhwJh ]]ysLuc&pf
ESpf&Spf&mpkqkd&if [de,ejzpfaeNyD? &ckdifub,fwkef;u [de,ejzpfcJhygovJ}}qkdwJhar;cGef;eJYywfoufNyD;
('Dae&mrSm [de,eeJYax&0g'Ak'¨omoem[m rwlnDayrJh q&mBuD;&JUqkdvdkcsuf[m ax&0g'omoem
ukd &nfnTef;ajymqkdwmjzpfwJhtwGuf) ax&0g'omoem[m &ckdifukdc&pfray:rDESpf300avmufupNyD;
a&mufcJhw,fvkdY,lq&aMumif;? c&pfESpf-200ausmfrSm tdE´d,awmifykdif;? em**sKdeduGef'ga'ou r[m0d
[m&0goD*kdPf;&JUax&0g'omoemxyfrHa&muf&SdcJhaMumif;? c&pfESpf 200avmufu em**sKdeduGef'ga'o
rSm okH;wJhjA[®Dtu©&mta&;tom;ukd &ckdifrSmawGU&aMumif; c&pfESpf 600avmufrSm &ckdifrSmax&0g'
omoemxGe;f um;aecJw h hJ taxmuftxm;tjzpf ygVdbmomeJYa&;xk;d cJw h hJ ]]a,"r®m*gxm}}ausmufpmawGU
&aMumif;? 2001-ckrSm arvxkwf a&TatmifvHr*¾Zif;rSm ]]&ckdifax&0g'omoemrlvblw}}aqmif;yg;eJY
uRefawmfwkefYjyefwifjycJhygw,f/ uRefawmfh&JUwifjycJhcsufawG[m q&mBuD;wkdY vufcHEkdifavmufwJh
okawoeenf;eJY wifjycJhjcif;awGjzpfygw,f/
q&mBuD;&JUa&;om;csufawGeJY ywfoufNyD; uRefawmfwkefYjyefa&;om;wifjyvkdwJhtcsufwpfcsuf&Sd
aeygao;w,f/ tJ'guawmh ]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}}aqmif;yg;rSm q&mBuD;a&;om;cJhwJh
]]'Dae&mrSmowdxm;p&mwpfckuawmh yk*HrSmusefppfom;(1084-1113)vufxufrS yd#uul;&w,f/
tJ'&D ckid rf mS yk*x H ufEpS -f 300apmNyD; ul;w,fqw dk thJ csufjzpfw,f/ [de,eyd#utpku H dk tu©&mwifwm
oD[kdVfrSm c&pfray:rD 33-ESpfujzpfawmh oD[kdVfrlukd &ckdifuc&pf-8&mpkESpfuyJ a&;ul;aeNyDvm;vkdY
pOf;pm;p&mjzpfygw,f/ tmeE´pjE´rif;[m r[m,e*kP d ;f 0ifomjzpf½;dk rSe&f if a&;ul;wJyh #d u[m r[m,e
usrf;pmawGyJjzpfw,fvkdY xifp&mjzpfygw,f}}qkdwJha&;om;csufjzpfygw,f/
uRefawmfhtaeeJY q&mBuD;ukdMum;jzwfajymMum;vkdwmwpfck&Sdygw,f/ q&mBuD;ukdtckvkd wkefYjyef
a&;om;aewm[m q&mBuD;tay:tNidK;taw;? tmCweJYa&;om;aejcif;r[kwfyg/ ynm&SdowdjzpfcJ
qkdovkd? owdrrl*lrjrifqkdwJh oabmobm0t& q&mBuD;rSm;,Gif;aejcif;omjzpfr,fvkdY ,lqygw,f/
NyD;awmh q&mBuD;wkdYvkd yk*d¾KvfBuD;awGa&;vkduf&if aemufynm&SifawGu trSef,lNyD;ukd;um;a&;om;Mu
wJhtcg &ckdiforkdif;OD;eJY ywfoufNyD; trSm;t,Gif;awGjzpfrSmukd pkd;&drfwJhtwGuf tcsdefrDwkefYjyefwifjy
aejcif;jzpfygw,f/
tmeE´pjE´rif;[m r[m,e*kP d ;f 0ifvm;? ax&0g'*kP d ;f 0ifvm;? tmeE´pjE´rif;a&;ul;wJh yd#u[m
ygVdyd#uvm;? ouúwyd#uvm;qkdwmukd tmeE´mpjE´ausmufpmtjyif a0omvDacwfwpfavQmufvkH;
&ckdifeJYqufqHcJhMuwJh ysLûrdUawmfoa&acwå&m? ta&SUb*Fvm;eJYtdE´d,ajrmufykdif;? tdE´d,awmifykdif;?
em**sKdeduGef'ga'oawG&JUtajctaeawGeJYEIdif;,SOfavhvmNyD; wifjyvkdygw,f/
&ckid rf mS a0omvDacwf[m c&pf-370u 957xd&n S Mf umcJyh gw,f?'DacwfrmS ausmufpm?aMu;eDjympm?
acgif;avmif;pmawGudk ouúwbmomeJY trsm;tjym;awGU&NyD; ygVdbmomeJYtenf;tusO;f yJawGU&ygw,f/
omoemhorkid ;f rSm ygVdbmomax&0g'*kP d ;f &JUwpfcw k nf;aom bmompmayjzpfNyD;? ouúwbmom
uawmh r[m,e*kdPf;awGeJY 0ZD&m,*kdPf;u okH;pGJcJhwJhbmomjzpfygw,f/(Ricnard.A.Gard, 'Buddhism'
'New York, 1963.PP-3)/&cki d af 0omvDacwfrmS ouúw bmompmayawGtjyif r[m,eaAm"d owåqif;wk
awGvJawGU&w,fqkdawmh (a&S;a[mif;okawoe nTefMum;a&;0ef\ 1958^59ck ESpfcsKyftpD&ifcHpm?
pm-24?ykH(33)&ckdifa0omvDacwfrSm ax&0g'eJY,SOf NyD;r[m,eAk'¨bmomvJxGef;um;cJhw,fqkdwm
xif&Sm;ygw,f/
&ckdifa'o[m orkdif;OD;umvuyJ tdE´d,ajrmufykdif;eJY tquftoG,f&SdaecJhygw,f/ *kyÜw
tifyg,mu xif&Sm;wJh emvE´mwuúokdvfBuD;u r[m,eouúwAk'¨bmom &cdkifukdysHUESHUcJhygw,f/
&ckid af 0omvDacwfrmS ouúwbmomta&;tom;[m ykNd yD;wGiu f s,cf whJ ,f/ r[m,e,kMH unfu;dk uG,rf I
u ykdNyD;us,fjyefYr,fvkdYtckduftwefYtm;jzifhqkdEkdifygw,f/
&ckdifa0omvD[m ax&0g'r[m,eESpfrsKd;vkH;xGef;um;cJhwJh oa&acwå&meJY tquftoG,fawG
trsm;BuD;&SdcJhygw,f/ oa&acwå&mrSmawGU&wJh tcsKdUtu©&mawG[m &ckdifa0omvDu tu©&mawGeJY
qifwlw,f/ oa&acwå&m '*Fg;awG[m c&pfESpf 4-&mpkvkdYcefYrSef;&wJh a0omvDpjE´rif;'*Fg;wpfcskkKdUeJY
tajccHykHpHwlnDaewm awGU&ygw,f/ (pdefarmifOD;? ]oa&acwå&mûrdUa[mif;? wuúokdvfynmya'om
pmapmif? twG(J 3)? tykid ;f (1)pm-202)/ 'Dawmh &ckid af 0omvDrmS ygVdA'k b ¨ mom*kP d ;f eJY ouúwAk'b ¨ mom
*kdPf;awG[m b,fvkdtajctaersKd;eJYxGef;um;aecJhMuovJqkdwm avhvmMunhfzkdYvkdtyfygr,f/
&cdik af 0omvDacwfO;D u Ak'b ¨ momausmufqpf tEkynmvuf&mawG[m em**sKed u d eG 'f gu vuf&m
awGeJYqifwljzpfaewmawGU&ygw,f/ (Pamela Gutman, ''Ancient Arakan"Ph.D Thesis, Australlian National
University , 1976, PP-222)/em**sKe du d eG 'f gxif&mS ;pOfu tJ'aD 'orSm Ak'0¨ g'*kPd ;f (4)*kP
d ;f xGe;f um;cJh ygw,f/
r[m0d[m&0goD*kdPf;? r[d Hou*kdPf;?A[kokwdu*kdPf;eJY ty&r[m0demaovd,*kdPf;awG ygyJ/(H.
Sarkar, 'Some Aspects of the Buddhist Monuments at Nagajunikonda, 1966, PP-68/69/ [m0d[m&0goD *kP d ;f [m
ax&0g'*kdPf;jzpfNyD; oD[kdVfrSmMoZmvTrf;rkd;ygw,f/'D*kdPf;[mwpfckwnf;aomygVdAk'¨0g'*kdPf; jzpfNyD;
'D*kdPf;&JUygVdyd#uwfawmfawG[m jrefrm? ,kd;',m;? uarÇmZEkdifiHawGukd ysHUESHUa&muf&SdcJhygw,f/ (S.C
Eliot, 'Hinduism and Buddhism' Vol-1, PP-276)/
tJ'D*kdPf;awGxGef;um;aecJhwJh em**sKdeduGef'ga'orSm ausmufxGif;½kyf<uawGudk Zmwuusrf;?
ed'geuxmusrf;? vvdwå0dw¬m&usrf;? okr*Fvm0dvmodeDusrf;? r[my&dedAÁmeokwfeJY "r®y'tXuxm
usrf;awGu Zmwfvrf;ZmwfuGufawGeJY o½kyfazmfxGif;xkxm;ygw,f/ 'gaMumifh em**sKdeduGef'grSm
ygVdAk'¨0g'*kdPf;eJY ouúw*kdPf;awGtwlwuG aecJhMuwmod&ygw,f/ r[m0w¬KeJY 'dAsm0g'geusrf;[m
tJ'Dae&mrSm xif&Sm;ygw,f/ ygVdeJYouúw*kdPf;awG t,ltquGJjym;MuayrJh wpf*kdPf;eJYwpf*kdPf;
qufqHa&;rjywfawmufcJhyg(Nidrf;ausmf?]]aiGawmif}}? 1973?&efukef? pm-50)/
oD[Vdk af x&0g'*kP d ;f u xif&mS ;wJt h Xuxm q&m&SiAf 'k a¨ Cmo[m? twå'óD? Ak'r¨ w d eå YJ ? Ak'a¨ '0
qkdwJhrax&fwkdY&JUawmif;yefcsuft& Zmwu tXuxmusrf;ukd a&;om;cJhygw,f/ (Zmwu tXuxm
ck'´uedum,-yxrbma*g) Ak'¨omoemtzGJU &efukef? 1959?1-2)/ 'Dawmh ouúwAk'¨0g'*kdPf;jzpfwJh
r[d Hou*kdPf;acgif;aqmif Ak'¨a'0eJY? r[m0d[m&0goD*kdPf;u tXuxmq&m&Sif Ak'¨aCmowkdY&JU
yk*d¾Kvfa&;qufqHrI? tJ'D*kdPf;awGMum;rSm tmCmwr&SdrIawGukd awGU&ygw,f/ 'ghtjyif 0gokAE¨Ktw¬K
yÜwådukd pD&ifcJhwJh t&Sify&rwå(c&pf 499-569)&JU &[ef;wpfyg;[m *kdPf;tm;vkH;&JU yd#uwfawGudk
ESHUpyf&w,f? tao;pdyfygrusef avhvmqnf;yl&w,fvkdY od&ygw,f/ (S. Dutt, 'Buddhist Monks and
Monasteries. 'London, 1962, PP-176)/'Dawmhem**sKdeduGef'ga'orSm ouúwAk'¨0g'*kdPf;eJY ygVdAk'¨0g'*kdPf;
[m tqifajyajyqufqHMuNyD;? wpf*kdPf;uyk*d¾KvfawG[m wpfjcm;wpf*kdPf;upmayawGukd avhvmMu
w,f/ tkyfpkd;olrif;awGuvJ vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûywmukd awGU&ygw,f/ 'g[m&ckdifeJYul;oef;
qufqHrI&SdwJh em**sKdeduGef'ga'orSm&JU? ygVdAk'¨0g'*kdPf;eJY ouúwAk'¨0g'*kdPf;wkdY&JU taetxm;yg/
NyD;awmhbk&m;ocifvufxufawmftcgu olY&JUqif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,frIukd cGifhûycJhwmr&Sdbl;
vkdY ynm&SifawGu ajymygw,f/ (S.B.Qanungo, 'A History of Chittagong 'Vol 1, Chittagong University, 1988,
Pp-82)/ q&mBuD;uvJqif;wkawmfukd;uG,frI[m c&pf-76xufrapmbl;vkdY qkdygw,f/ (oef;xGef;
]]uRefawmfvt J ajzrodyg}} ½ky&f iS af w;uAsm r*¾Zif;? pufwifbmv?2000-ckEpS ?f pm-46)/ q&mwku d pf ;dk
uvJ c&pf-1&mpkrSm ul&Sefrif;awGvufxufrS tpûyw,fvkdYqkdygw,f/ (wkdufpkd;]uydv0wf&SmykHawmf}
&wemrGerf *¾Zif;? 2000-ck?pm-39)/ tJ'aD emufyidk ;f rSm em**sKdeu d eG 'f ga'oukd qif;wkawmfu;dk uG,rf aI wG
ysHUESHUvmwJhwkdifatmif? a&S;OD;ykdif;ty&r[m0deaovd,*kdPf;eJY r[d Hou*kdPf;wkdY[m qif;wkawmf
uk;d uG,rf u I dk b,fwek ;f urSvufrcHcMhJ uyg/ (H/Sarkar, 'Some Aspects ...at Nagajunikonda, Pp-84)/ 'gayr,fh
'D*kdPf;ESpf*kdPf;[m qif;wkawmfoGef;vkyfukd;uG,fMuwJh wpfjcm;*kdPf;awGeJYtwl ,SOfwGJaexkdifNyD;
qufqHa&;ajyjypfacsmarGUcJhwmukd awGU&ygw,f/
jrefrmEkdifiHukda&mufvmwJh ouúwAk'¨0g'*kdPf;[m oAÁwåd0g'*kdPf;jzpfw,f/ 'D*kdPf;&JUrlva'o
uawmh tdE´d,ta&SUajrmufykdif;jzpfw,fvkdY wpfcsKdUynm&SifawGuajymygw,f/ (N.R. Ray, 'Sanskrit
Buddhism in Burma, Calcutta, 1936, PP-88)/ trSefawmh tdE´d,awmifykdif;uvJ a&muf&SdvmEkdifygw,f/
'Dae&mrSm ouúwyd#uwfawmfeJY ygVduwfawmfukdEIdif;,SOfNyD; enf;enf;wifjyvkdygw,f/ Dr. Winternitz
u ]]pum;ok;H EIe;f rIeYJ usrf;pmpDpOfraI wGrmS ouúwyd#uwfawmf[m ygVdy#d uwfawmfeYJ wlnrD aI wGtrsm;
BuD;&Sdygw,f/ uGJvGJcsufawGvJ&Sdygw,f/ yd#uwfawmfESpfckvkH;[m aysmufuG,foGm;NyDvkdY ,lq&wJh
r*"dyd#uwfukd twlwlrSD;,lul;cscJhMuvkdY 'DvkdwlnDcsufawG&Sdaew,fqkdwm ,kwådwefw,f/ tJ'D r*"D
yd#uwfawmfu ygVdyd#uwfawmf[m tdE´d,jynfa'owpfckukd ,laqmifcGJxGufoGm;NyD; ouúwyd#
uwfawmf tJ'x D ufaemufusNyD; tdE, d´ jynfwpfjcm;a'owpfcu k dk cGxJ uG o f mG ;wmjzpfr,f}}vkYd qkyd gw,f/
(&SiZf m*&mbd0o H (jyef)?]tdE, d´ pmayorkid ;f }(Ak'p¨ mayu@)}? &efuek ?f pm-355)/ 'ghtjyif ygVdy#d uwfawmf
vm edum,awGeJY tvm;wlemrnfawG[m ouúwyd#uwfrSm ]]tm*r}}vkdY awGU&ygw,f/ 'DCm*r[m
'DCedum,? rZÑdrm*r[m rZÑdredum,? oH,kwåm*r[m oH,kwåedum,? {ukwå&m*r[m t*Fwå&ed
um,qkdNyD; awGU&w,fvkdYqkdygw,f/ Dr. Winternitzuawmh ouúw tm*rawGeJY ygVdum,mawGukd
rl&if;wpfcx k u
J ul;,lpak qmif;cJah yr,fh rwlw*hJ P dk ;f awGrmS rwlwt hJ pDtpOfawGeYJ ûypkxm;wmvkYd ajymyg
w,f/ 'Dae&mrSm uRefawmfajymcsifwmu tJ'aD cwfu ouúwyd#uwfawmfxu J a'oemawmfawG[m
ygVdyd#uwfawmfeJYodyfNyD; uGJvGJcsufr&Sdao;bl;qkdwJh tcsufyJjzpfygw,f/ 'gaMumifhtwl,SOfwGJaeekdif
cJw h mjzpfygw,f/ 'gaMumifh c&pf-6&mpktwGi;f u &ckid af 0omvDrmS pjE´rif;wpfyg;a&;xk;d cJw h hJ ausmufpm
rSm ygVd0ed ,ussr;f xJu a,"r®m*gxmukd ygVdbmomeJYawGU&ovk?d ouúwr[m0w¬Kusr;f xJu a,"r®m
*gxmukv d J eDwpd jE´rif; rdz&k m;ausmufpmrSm ouúwbmomeJYawGUjrif&wmjzpfygw,f/ 'gaMumifh &ckid f
a0omvDrSm ouúw*kdPf;eJY ygVd*kdPf;[m twl,SOfwGJxGef;um;cJhwm xif&Sm;ygw,f/
&cdkifrSm a0omvDacwfxGef;um;aecsdefrSm &ckdifeJYe,fajrcsif;qufpyfaewJh tdE´d,ta&SUzsm;e,fukd
avhvmMunhaf wmh ]b*Fvm;e,f or#wrSm ewfausmif;awGuBuD;pk;d aecJw h ,f/ 'gayrJh ax&0g'*kP d ;f 0if
bke;f awmfBuD;ausmif;(30)eJYoC H m(1000)&Sw d ,fvYdk w½kwcf &D;onf &Tiu f si&f UJ rSww
f rf;rSm awGU&ygw,f/
w½kwf&[ef;awmf ,dusifhukd,fwkdif wpfESpfMumatmif oDwif;okH;cJhwJh ta&SUba*Fge,fu [m&dauv
ûrdUtygt0if? tdE, d´ ta&SUykid ;f wpfciG vf ;Hk rSm ax&0g'*kP d ;f ? r[moHCu d *kP d ;f ? oAÁw0d g'*kP d ;f eJY orÜwd
,*kdPf;awG xGef;um;aeygw,f/
tJ'Da'orSmvJ oHCmawmftm;vkH;wkdY[m rdrdwkdY&JUyg&rDOmPf &ifhoefa&;twGufeJY vlawG[mvJ
ynmOmPfpGrf;&nf jrifhrm;a&;twGuf *kdPf;(18)*kdPf;vkH;&JU pmayusrf;*efawGukd nSdEIdif;aqG;aEG;avh
&SMd uygw,f/ (G.H. Luce, 'Countries Neighbouring Burma', B.R.S.F.A.P. Vol-II, Rangon, 1960,PP-302/303)
&ckid af 0omvDrmS ygVd*P dk ;f eJY ouúw*kP d ;f wkYd [m tmCmwr&SMd ubJ em**sKdeu d eG 'f geJY? tdE, d́ ta&SU
ykdif;a'oawGrSmvkdyJ? tjyeftvSefavhvmaqG;aEG;rI&SdNyD;? Nidrf;csrf;pGmaecJhMuygw,f/ rif;awGuvJ
vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhay;NyD; ulnDapmifha&Smufay;urf; vª'gef;rIawG&SdaecJhw,fqkdwm tmeE´pjE´rif;&JU
aqmif&GufcsufawGu azmfjyaeygw,f/ tJ'Dtcsdef(c&pf8-&mpktapmykdif;rSm &ckdiftu©&m? &ckdifpmay
ray:aygufao;awmh *kyÜwyGg;tu©&meJY ouúwbmomu ykdNyD;wGifus,fcJhavawmh &ckdifrSm ouúw
bmomukd trsm;okH;pmaybmomtjzpf tokH;ûycJhMuygw,f/
tmeE´pjE´rif;[m ausmufpmukdouúwbmomeJY a&;xkd;wmvJ rSefygw,f/ jA[®P0g'DykPÖm;awG
twGuf a&wGif;? a&uef? ajr? ausmif;? ae&mawGtrsm;BuD; vªcJhwmvJrSefygw,f/ 'ghtjyifAk'¨qif;wk
awmfawG? &Sipf Ek w ´ Ydk vdk &[EÅmawG&UJ qif;wkawmfawG? aAm"dowåb&k m;avmif; qif;wkawmfawG oGe;f vkyf
NyD; r[m,eAk'¨bmomqkdif&m aqmif&GufrIawGûyvkyfcJhwmvJ rSefygw,f/ 'gaMumifh olYukd Dr. Johnston
u 0dOmP0g'*kdPf;0ifjzpfw,fvkdY (Some Sanskrit Inscriptions of Arakan', Bull, S.O.A.S. Vol-XI, Pt-2, PP-357-
85)ajymzl;cJo h vkd ol[m ]]o'¨&rf y® @
k &duusrf;}}ukd oiftaH vhusufcrhJ ,fvYdk P.Gutman u (Ancient Arakan
PP-248)a&;cJhw,f/ trSefawmh tmeE´pjE´rif;[m ouúwAk'¨0g'*kdPf;awGukd ulnDapmifha&Smuf cJhNyD;?
ouúwpmayusrf;*efawGukdyg ESHUpyfatmifavhvmcJhygvdrfhr,f/ 'gayrJh ol[max&0g'Ak'¨bmom udk
ukd;uG,fwJhrif;wpfyg;jzpfygw,f/
jA[®PbmomeJY r[m,eAk'b ¨ momukd uk;d uG,cf iG ûhf yNyD; ulnvD 'ª gef;apmifah &Smufcv hJ Ydk tmeE´pjE´rif;
ukd r[m,eAk'¨bmom0ifvkdYajymMupwrf;qkd&if q&mBuD;ajymwJh c&pf-11&mpkyk*HrSm ygVdyd#uwf ul;
a&;wJu h sefppfom;rif;ukd b,fvadk jym&ygrvJ/ usefppfom;rif;eJYywfoufNyD; enf;enf;wifjyvkyd gw,f/
yk*u H dk oxku H ygVdy#d uwfawmfa&mufwm c&pfEpS f 1057vkYd OD;ukvm;&mZ0if? rSeef ef;&mZ0ifawG
uqkyd gw,f/ 'gayr,fh oxkH Ak'0¨ g'[m ax&0g'oefYoefYr[kwb f ;l vkYd ygarmu¨ Luceuajymygw,f/
(''Mons of Pagon Dynasty" J.B.R.S. XXXVi, i, August, 1953, P-8)/ bmaMumifhvJqkdawmh taemf&xmrif;
vufxufrSm yk*HrSmr[m,eAk'¨bmomxGef;um;aeao;NyD; taemf&xmrif;ukd,fwkdifvJ 'D0g'ukdESpfouf
vkdufemaecJhao;vkdYyg/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma", Calculta, 1936,PP-42)/
yk*rH mS ygVdax&0g'a&mufvmvkYd ouúwbmomeJY r[m,e? wEÅ&0g'awG t<uif;rJah ysmufroGm;
cJhygbl;/ usefppfom;rif;vufxufrSm t,l0g'trsKd;rsKd;awG ukd;uG,fcJhMuwm q&mBuD;odygw,f/
q&mBuD; OD;azarmifwifuqk&d if usefppfom;rif;vufxufrmS Ak'0¨ g'rSm AdóEk;d 0g'? ewfe*g;uk;d uG,f
rIawG b,favmuftxda&maESmaecJhw,fqkdwm usefppfom;rif;a&;xkd;cJhwJh rGefausmufpmawGuazmfjy
aeygw,fvYdk qkcd yhJ gw,f/ (U Pe Maung Tin, "Buddhism in the Inscriptins of Pagan."B.R.S.F.A.P Vol-11, 1960)/
usefppfom;rif;[m olY&JUrdzk&m;acgifBuD; ukd;uG,fwJhr[m,e 0g'? jrefrmjynfawmifykdif;u
AdóEkd;ukd;uG,frI? jrefrmjynfajrmufykdif;rSmxGef;um;aewJh e*g;ewfukd;uG,frIawGukd cGifhûycJhygw,f/
(G.H.Luce, "The career of Htilaing Min (Kyansittha, J.R.A.S,1966,PP-62) /'gwifru usefppfom;rif;[m
tdE´d,ajrmufykdif;u r[m,e&[ef;awGudk aumif;aumif;rGefrGef0wfûyylaZmfcJhygao;w,f/ G.E Harvey,
"History Of Burma", London1967, PP-40)/yk*[ H m &ckid v
f ydk J tdE, d́ awmifyidk ;f ? oD[Vdk ?f tdE,
d́ ajrmufyidk ;f eJYyg
tquftoG,f&SdcJhwmyg/
tdEd́,ukefonfawG? pGefYpm;oGm;vmolawG? ynm&SifawG? &[ef;awG[m ewfukd;uG,frI? jA[®0g'?
0dZÆm,eeJY wEÅ&Ak'¨bmomawGukd yk*Hukd,laqmifcJhMuygw,f/ (N.R.Ray "Theravada Buddhism in Burma",
Calcutta, 1946, PP-148/ 'gwifruao;yg/ jA[®Pbmom0ifawG tav;tjrwfûyMuwJh &mr,euAsmBuD;
[m yk*Hukda&mufcJhNyD;? usefppfom;rif;ukd,fwkdifu ,kHMunfvufcHcJhygw,f/ (ukd,farmifarmifBuD;
]]jrefrmjyZmwfa&pD;aMumif;}}? w?y?p twGJ(4)? tykdif;(1)? Zefe0g&D 1969? pm-216-227)/'gaMumifh
yk*HrSm r[m,eeJYwEÅ&Ak'¨0g'DawG&JU ouúwyd#uwfawG&Sdw,fvkdY ynm&SifawGuqkdygw,f/ (Le May,
"The Development of Buddhist Art in Burma". J.R.S.A, June, 1949, P-544)/ wm&memx&JUa&;om;csuft&vJ
yk*H?&ckdifeJYyJcl;wkdYrSm r[m,e0g'DawG trsm;BuD;&Sdw,fvkdY od&ygw,f/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in
Burma."Pp-74)/ usefppfom;rif;[m r[m,e Ak'¨bmomukdb,favmuftxd tm;ay;cJhovJqkd&if
olwnfxm;cJhwJh ty,f&wemvkdPf*lbk&m;? e*g;½kHbk&m;? olewf&GmpHNyD;rSwnfwJh *lajymufBuD;bk&m;?
ykx;dk om;rsm;bk&m;? 12-&mpkrmS wnfwhJ avmuOaoQmifb&k m;? 13-&mpkrmS wnfwhJ eE´rnbk&m;? bk&m;
ok;H ql? orÇLvbk&m;awG[m oufaoyg (S.C. Eliot "Hindusm and Buddhism" Vol-11, London, 1954, PP-86-89/
ty,f&wembk&m;qdk&if usefppfom;rif;eJY ty,f&wemrdzk&m;[m ta&SUb*Fge,fua&muf&Sdvm wJh
wEÅ&Ak'0¨ g'DawGtwGuf oD;oefYaqmufv'ª gef;cJw h myg/(G.H.Luce, "The Career of Htilaing Min (J.R.A.S,1966,PP-
56) /'Dtaxmuftxm;awGt&qkd&if usefppfom;rif;[m r[m,e*kdPf;rif;wpfyg;vkdY ,lqp&m
jzpfygw,f/ 'gayr,fo h rkid ;f ynm&Siaf wGu tJ'v D rdk qk;H jzwfcMhJ uyg/ &Sit
f &[Hudk vuFsmxm; q&mwifNyD;
ygVdyd#uwfokH;ukd pkaqmif;odrf;qnf;NyD; oefY&Sif;wnfhrSefaatmif a&;om;apcJhwJhtcsufukd axmufNyD;
(OD;cspfodef; (wnfjzwf? jrefrmjyef)?]]rGefausmufpmaygif;csKyf}}? &efukefa&S;a[mif;okawoe Xme?
1965?pm-51) usefppfom;rif;ukd ax&0g'*kdPf;0if rif;wpfyg;vkdYowfrSwfMuygw,f/
tmeE´pjE´rif;[mvJ jA[®PykPÖm;awGtwGuf tvªawGay;NyD; r[m,etwGuf omoeduypönf;
awG wnfaqmufûyjyifay;cJah yr,fh ol[m r[m,e*kP d ;f 0ifr[kwyf gbl;/ ax&0g'*kPd ;f 0if rif;wpfyg;
omvQif jzpfygw,f/ 'DtwGufvJ ausmufpmrSm ckdifrmwJh taxmuftxm;yg&Sdygw,f/
tmeE´pjE´ausmufpm? *gxmtrSwf(6)rSm ol[m ]]ZdvmarCrif;&JU wkdif;jynfu t&d,m &[ef;
oHCmawGtwGuf w&m;yv’i?f aumif;jrwfwq hJ ifr,OfomwpfaumifeYJ yk;d ouFe;f awG ay;ykYd v'ª gef;w,f
vkdY a&;xkd;xm;cJhw,f/ (OD;pHomatmif ]]tmeE´pjE´(&Spf&mpk &ckdifa0omvDrif;)}} 1975-&efukef?pm-
149)/ ausmufpmu *dvmarCrif;&JU wkdif;jynfqkdwm tJ'Dtcsdefu ]]*dvmarC0PÖrif;}}tkyfpkd;aewJh
oD[kdVfuRef;jzpfygw,f/ (OD;pHomatmif ]]tmeE´}pm-213)(oef;xGef;]acwfa[mif; jrefrm&mZ0if 1969?
pm-75)?(E.H. Johnston, Bull S.O.A.S Vol-xi, pt2, PP-357-85)(P.Gutman, "Ancient Arakan" PP-48) /
&ckdif[m oD[kdVfeJYc&pfESpfqef;puyJ tquftoG,f&SdcJhNyD; &Spf&mpkwkdiftquftoG,frjywfcJhwm
awGUjrif&ygw,f/ jynfwiG ;f rSm jA[®P0g'? r[m,e0g'? ax&0g'bmom0ifawGtm;vk;H twGuf ulnD
axmufyHhrIawG ûycJhayr,fh jynfyomoemh qufqHa&;rSm? oD[kdVfuRef;u ax&0g'&[ef;oHCmawmf
awGtwGuf w&m;yv’if? ykd;ouFef;? tp&SdwJhvªzG,f0w¬KawGukd ay;ykdYvª'gef;w,fqkdwJhtcsufu tmeE´
pjE´rif;[m ax&0g'*kdPf;0if Ak'¨bmomrif;wpfyg; jzpfw,fqkdwmxif&Sm;ygw,f/
'gaMumifh yk*HrSm usefppfom; yd#uwfa&;ul;csdefxuf? ESpf-300apmNyD;? &ckdifrSm tmeE´pjE´rif;
a&;ul;wJhyd#uwf[m r[m,eusrf;pmawG r[kwfbJ? oD[kdVfu ul;a&;wJh ax&0g'ygVdyd#uwfawmf
omjzpfaMumif; wifjytyfygw,f/
&ckdifjynf Ak'¨omoemtpOftvm ppfwrf;
a&S;acwf&ckid jf ynf\ Ak'o ¨ moemorkid ;f ESiyhf wfoufoufí pma&;olonfrrd ad vhvmawGU&Scd sufrsm;
ukd tpOfwpku d af &;om;vmcJo h nfrmS 17-ESpcf efYMumjrifv h mcJyh gNyD/ &ckid af cwfO;D u Ak'o
¨ moemxGe;f um;
cJyh rHk sm;ukd acwftvku d ?f &mpkEpS rf sm;tvkud cf jJG cm;í tweftoifw h ifjycJyh gonf/ ½ky0f w¬Ktaxmuftxm;
rsm;ukd tajcûyí acwfûydit f axmuftxm;rsm;? rSww f rf;rsm;?jynfwiG ;f jynfyokawoDrsm;\a&;om;csuf
rsm;? omoemhorkid ;f qkid &f mrSww f rf;rsm;ukd uk;d um;ñSEd idI ;f í?,xmblwususwifjya&;om;vmcJyh gonf/
,cktcg tcsKdU&[ef;yk*Kd¾ vfrsm;u &ckid jf ynfe,f\omoemonf r[m,etpOftvmrS qif;ouf
vmaom omoemjzpfonf[kvnf;aumif; (ausmfausmfvS? ]]ax&0g'omoem&ckdifrSmxGef;um;vmykH}}
&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996? pm-45)? jrefrmhorkdif;ynm&SifwpfOD;u ]]tmeE´pjE´ausmufpmvm
yxr pjE´rif;qufonf jA[®P0g'D? oD0*kP d ;f 0ifrsm;jzpfMuonf/ yk*w H iG f usepf pfom;rif; yd#uwfa&;ul;
csdefxuf ESpf-300apmí? &ckdifa0omvDwGif tmeE´pjE´rif;a&;ul;aom yd#uwfonf r[m,eusrf;pm
rsm;om jzpfp&m&Sdonf[kvnf;aumif; (oef;xGef;?]]tmeE´pjE´ausmufpmtuJjzwf}} ½kyf&Sifaw;uAsm
r*¾Zif;? 2000-ck Mo*kwv f ?f pm-93)?
pm-93)?]]c&pf&pS &f mpkqv dk Qif ysLu[de,ejzpfaeNyD? &ckid u f b,ftcsdeu f
pNyD ; [d e ,ejzpf c J h y govJ [ k v nf ; aumif ; (oef ; xG e f ; ?]]uRef a wmf v J t ajzrod y g}}?
½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbmv? pm-46) pm-46)a&;om;xm;onfukd zwf½I&ygonf/
xkdYaMumifha&S;acwf&ckdifjynf\ Ak'¨omoemorkdif;uefYvefYjzwfykH um;csyfukdtwwfEkdifqkH;tusOf;
csKyfí? ½kd;om;pGmwifjyvkduf&ygonf/ ,ckwifjycsufonf pma&;ol\ okawoetjrifjzpfygonf/
þaqmif;yg;ukd a&;om;&mü ]]Ak'o ¨ nftEd , d́ jynfajrmufyidk ;f **Fgjrpf0rS ;f ukad usmfveG í
f omoemûy
c&D;rxGufcJh[kvnf;aumif;? (S.B. Qanungo, "A History of Chittagong" Vol-(1),Chittagong, 1988, P-82) /
Ak'¨onf 45-ESpfywfvkH; tdE´d,jynfajrmufykdif;wGifom vSnfhvnfíomoemûycJhonf[kvnf;aumif;?
(Christmas Humphreys, "Buddhism" Penguin Books, 1964, P-34) ?Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,frIpwifcsdef
onfc&pf-76xufa&S;rus[kvnf;aumif; (oef;xGef;?]]½kyf&Sifaw;uAsmr*¾Zif;? 2000-ck? pufwifbm
v? pm-46)? at'D-1&mpk ul&Sefrif;wkdYvufxufwGifrS tdE´d,qif;wk½kyfyGm;twwfay:aygufvmonf
[kvnf;aumif; (wkdufpkd;?]]uydv0wf&SmykHawmf}} &wemrGefr*¾Zif;? 2000-ck? v? pm-
39)
39)qif;wkawmf ukd;uG,frIonf?Ak'¨tm;ewfbk&m;tjzpf ,kHMunfukd;uG,frIajymif;vJvmcsdefwGif
pwifcJhonf[kvnf; aumif;? (San Tha Aung , "The Buddhist Art of Ancient Arakan," Rangoon, 1979, P-
61)?Ak'q ¨ if;wkawmf uk;d uG,rf o I nf &ckid pf pfwaumif;a'ookYd at'D-2&mpkwiG f pwifa&muf&cdS o hJ nf[k
vnf;aumif;? (Quanungo A History of Chittagong, P-82) ?r[mrkeq d if;wkawmfBuD;ukd oGe;f vkycf ohJ nfrmS c&pf-
225wG i f jzpf o nf [ k v nf ; aumif ; (OD ; omxG e f ; atmif ? ]]&ck d i f & mZ0if a [mif ; rsm;&S m azG
pkaqmif;a&;toif;\rSwfwrf;}} trSwf(1)? 1920? &efukef)? &ckdifjynfrS r[mrked qif;wkawmfBuD;rSm
yk * H & mZ0if E S i f h r[m&mZ0if a wmf B uD ; rsm;wG i f azmf j ycsuf t & t&d a rwå , sbk & m;avmif ;
ewfom;\qif;wkawmfjzpfonf[kvnf;aumif;? (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma, 1936, P-
43)?ponfjzifh awGU&Sd&ygojzifh "n0wDjynfokdY bk&m;&Sif <uvmawmfrljcif;ESifhywfoufí?
tjiif;yGm;bG,frjzpfap&ef csefvSyfcJhygonf/
okawoetjriftm;jzifh a&S;acwf&ckdifjynfokdY Ak'¨omoemawmf pwifa&muf&SdysHUESHUvmcJh
onfrSm bDpD-3&mpktwGif;u jzpfonf[kawGU&Sd&ygonf/
16-&mpktwGif;u wdbuf&mZ0ifq&m bkef;awmfBuD; Taranath a&;om;cJhonfh? tdE´d,
Ak'o¨ moem orkid ;f wGi?f &ckid ?f yk*?H [Hom0wDjynfrsm;ukd Kuki jynfrsm;[kac:qkx d m;NyD;? xkd Kukijynfrsm;okYd?
tmaomurif;BuD;vufxufuyif arm&d,tifyg,mrS? ax&0g'Ak'¨omoemysHUESHUcJhaMumif;? 0okyE¨K
(at'D-320-400)\ wynfhrsm;acwfokdYa&mufrS Kuki jynfrsm;okdY r[m,eAk'¨bmomysHUESHUcJhaMumif;
a&;om;cJhygonf/ (N.R.Ray, "Sanskrit Buddhism in Burma, P-80) jrefrmjynfajrmufykdif;ukdjzwfoGm;aom
w½wf?tdE, d́ vrf;rBuD;rSm bDp-D 128wGif wGiu f s,fpmG tok;H ûyaeNyDjzpfygonf/ (Luce and Pe Maung Tin,
"Burma Doun to the Fall of Pagan" J.B.R.S.F.A.P, NO.2, Rangon, 1960, P-385) / tdE´,jynf? r*"wkdif; rS
?tmoHrPdyl&ESifh jrefrmjynfajrmufykdif;ukdjzwfí ,leeffe,fokdYa&mufaomvrf;jzpfygonf/
þvrf;rS &cdik jf ynfoYdk 0ifvmEkid af om vrf;(2)oG,&f ydS gonf/ ppfwaumif;? aumhyZm;? &mrl;urf;
ajcbufrS0ifvmaomvrf;ESifh ukvm;wefjrpfzsm;ykdif;rS awmifMum;vrf;twkdif;pkefqif;vmEkdifaomvrf;
jzpfygonf/ 1611-ckESpfu? ay:wl*Dbkef;awmfBuD; Manrique onf þ'kwd,vrf;jzifh 0ifa&mufcJhNyD;?
ajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&SdcJhygonf/ þvrf;onf emvE´mESifhvnf; wkduf½kdufqufoG,fEkdifaomvrf;
jzpfonf/ ouf?ûrd?crD;? csif;?&ckdifwkdYonf &ckdifjynfwGif;okdY þvrf;rsm;rSwqifh 0ifa&mufcJhMuonf/
(xGef;a&Tckdif]]&ckdifa0omvDacwf Ak'¨tEkynm}}&efukef? 1990?pm-4) 1990?pm-4)/ arm&d,tifyg,mrS Ak'¨omoem
onf þvrf;rsm;rSwqifh 0ifa&mufysHUESHUvmonf[k ,lq&ygonf/
jrefrm&mZ0ifrSwfwrf;rsm;t& tvGefa&S;usaom tcsdefumvuyif tdE´d,rSjrefrmEkdifiHtwGif;
0ifa&mufvmolrsm;onf csif;wGif;jrpf0Srf;txufykdif;ukd jzwfoGm;onf[k þw½kwf tdE´d,vrf;rBuD;
twkdif; a&muf&SdcJhonf[k azmfjyMuygonf/(S.Buddhism in Burma, P-15/
taomuausmufpmESifh oD[kdVfr[m0ifrSwfwrf;rsm;wGif bDpD-3&mpktwGif; wwd,o*Fg,emyGJ
tNyD;wGi?f ]]r[d o H uwkid ;f }}okYd &Sirf [ma&0wax&fEiS hf &[EÅmig;yg; omoemûy<ucscD ahJ Mumif; rSww f rf;
wifxm;ygonf/V.A.Smith uJhokdYaom orkdif;q&mrsm;url r[d Houwkdif;onf tdE´d,awmifykdif;rS
Mysoree,fjzpfonf[k azmfjyMuygonf/ &ckdifjynfwGifawGU&aom ]]t[d HouolZ0Ho}} ESifh ]]a0omvD
&mZ0if}}a&S;a[mif;ayrlrsm;wGif xkdacwfu&ckdifjynfukd]r[d Houwkdif;}[k ac:qkdaMumif;awGU&ygonf/
&rf;jynfûrdUawmifausmif;q&mawmfBuD;\ ]tdE, d´ e,fyu Hk sr;f wGiu
f m;? &mZN*dK[fjynf\awmifbuf? r'&yf
ajrmufbufjzpfaom? r[d o H u? tE¨u0d'? Mo&d,e? b*Fvm;? ppfwaumif;? zavmifcsdw?f yef;0gESihf
awmifbuf&ckdifjynfw0Sef;vkH;ukd r[d Hour@v[kazmfjyxm;ygonf/ OD;atmifomOD;url &ckdifjynf
onf r[d Hour@v\tpdwftykdif;jzpfonf[k azmfjycJhygonf/(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdif
jynf}}? 1974?pm-9)/ wzef?"n0wD? a0omvDacwfrsm;twGi;f u &ckid yf idk ef ,fajrw0Se;f vk;H uk?d wkid ;f (12)
wkid ;f cGjJ cm;owfrw
S íf tkycf sKyfc&hJ mwGi]f ]em*oQEÅ&wkid ;f }} ]]ur®½yl wkid ;f }} ]]r[d o
H uwkid ;f }} ]]'Gg&m0wDwidk ;f }}
]]&r®m0wDwkdif;}} ponfjzifh awGU&Sd&ygonf/ (a*g,majrapm0if;?]]&ckdifacwfûrdUjyEkdifiHtkyfcsKyfa&;}}?
&ck d i f wef f a qmif r *¾ Z if ; (18)1995?pm-17)
(18)1995?pm-17)/ &ck d i f j ynf \ "n0wD a cwf e ,f a jronf
ajrmufbufrSyvuf0awmif ukef;a'o? ur®½ly(tmoH)e,fedrdwfESifh qufpyfvQuf&Sdygonf/
a0omvD a cwf w G i f r l **F g jrpf t a&S U buf urf ; rS ewf j rpf 0 xd ? ,ck b *F v m;e,f a jronf
&ckdifjynftwGif;yg0ifonf (OD;bpH?]]&ckdife,fedrdwf}} ? &ckdifo[m,r*¾Zif;(2)? 1996?pm-43)/
wdbufbkef;awmfBuD; Taranath u? taomurif;BuD;vufxufu yif Ak'¨omoemysHUyGm;cJhonf[k
azmfjyaom&ckdifjynf[kqkd&mwGif tmoHe,frStp? ppfwaumif;e,fvnf; yg0ifonf/(A. History of
Chittagong, P-83) /xkdYaMumifh "n0wDESifha0omvDacwf &ckdifjynfqkd&mü **Fgjrpf ta&SUbufurf;rS
armfwifpGef;txdukd &nfnTef;jcif;jzpfygonf/
ppfwaumif;a'owGif aexkdifMuonfh Ak'¨bmom0ifrsm;wGifvnf; Ak'¨onfppfwaumif;a'ookdY
ukd,fawmfwkdif<ua&mufcJhNyD;vQif Chakaria, Chakrasala, Hastigrama, Chandranatha, Mahamuni, Shakpura
a'orsm;okdYvSnfhvnfí omoemûycJhonf[k tpOftvmt,ltq&Sdygonf/ &ckdkifppfwaumif;a'orS
þt,ltqrsm;onf Ak'o ¨ moemûytzGUJ vma&mufomoemûycJjh cif;ukd tajccHítpOftvmajymqkv d mcJh
Mujcif;jzpfygonf(A History of Chittagong , P-81/82) /
bDpD-3&mpktwGif;u &ckdifjynfokdY Ak'¨omoemysHUESHUcJhonfh taxmuftxm;ukd&SmazGaomtcg?
ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m; ukef;awmfay:rS ausmufcsyfukd oufaotjzpfawGU&ygonf/ ausmufcsyf
onftvsm;8ay? 6vufr? teH2ay?5vufr? xk 1ay4vufr&Syd gonf/ ausmufcsy\ f atmufzuftpGe;f
ü xGif;xkxm;aom vufsm&pfc½koif;ykHyg&Sdonf/ ,if;c½koif;xdyfrS MumyGifhwpfyGifhxkd;xGufvmNyD;?
MumyGifh\tzsm;rsm;onf "r®pBuFmt0kdif;ukd xdaeonfh ykHukdxGif;xkxm;ygonf(OD (OD;pHomatmif?]]tmeE´
jE´(&Spf&mpk&ckdifa0omvDrif;)}} 1975/ykH-7)/
a'gufwmForchammaru þykHonf jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koif;rS? Ak'¨\ukd,fpm;
MumyGifhykHay:vmNyD;? "r®pBuFmw&m;awmftxdrf;trSwf?"r®pBuFmtykdif;ukdxdaeonfhykHukd xGif;xkxm; [k
qkyd gonf/(E.Forchammer, "Arakan", Chapter II, Mrohaung, P-20/21)/
tdE, d́ Ekid if w
H iG f taomurif;BuD;vufxufü Ak'q ¨ if;wkawmfoeG ;f vkyuf ;dk uG,rf rI &Syd g/ apwDyx k ;dk
vdkPf*lESifh omoedutaqmuftOD;rsm;wGif Ak'¨0ifcef;rsm;ü? Ak'¨qif;wkawmfxkvkyfukd;uG,frIukd
*½kwpkdufa&SmifusOfcJhygonf/ Ak'¨ukd,fawmfwkdif cGifhûyxm;csufr&SdcJhonfhtjyif? twkr&Sdjrifhjrwfaom?
Ak'¨\ykHwlqif;wkukd rxkvkyftyf? rEIdif;,SOftyf? rukd;uG,ftyf[k,lqcJhaomaMumifhyifjzpfayrnf/
Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfu rdrd\qif;wkukdoGef;vkyf&ef rnfolUukdrQcGifhûycJhjcif;r&Sdyg (A His-
tory of Chittagong , P-82) / xkYd aMumify h if tdE, d́ Ekid if w
H iG f qif;wkawmfu;dk uG,rf I wGiu f s,fvmonfw h idk f
a&S;OD; ty&r[m0deaovd,*kP d ;f ESirhf [d oH mou*kP d ;f wkYd onf qif;wkawmfu;dk uG,rf u I rdk nfonft h cg
rQvufrcHcahJ y/(H.Sarkar "Some Aspects of the Buddhist Monuments ata Nagajunikonda, 1960, P-84/
taomuacwf Ak'¨0ifcef;rsm;wGif qif;wkawmfxkvkyf&rnfhae&mü aAm"dyifykH? "r®pBuFm0kdif;ykH?
xlygyk?H Mumyef;ykEH iS hf tr&0wDwiG f ajcawmf&mykrH sm;ukd awGU&ygonf/ þoauFwuk;d uG,rf "I avhonf
qif;wkawmfukd;uG,frI rxGef;umrDu? Ak'¨ESifhAk'¨w&m;awmf trSwftom;tjzpf? xGif;xkudk;uG,fcJhMu
onfh trSwt f om;rsm;jzpfMuygonf/ &Spaf omif;bk&m;uke;f awmfay:rS az:jyygausmufcsyo f nf arm&d,
tifyg,mrS ax&0g'Ak'¨omoemESifhtwla&muf&SdcJhaom Ak'¨ESifhAk'¨0g'ukd,fpm;ûyoauFwrsm;wGif
xGif;xkxm;aomausmufcsyfjzpfygonf/
tjcm;wpfckrSm &Spfaomif;bk&m;*ltwGif;rS ajcawmf&mjzpfygonf/ ajcawmf&monf &ckdifjynftESHU
awGU&aom tjcm;ajcawmf&mrsm;ESifhrwlyJ wrlxl;jcm;ygonf/ tvGefa&S;usaom omrmefajcawmf&m
oufoufjzpfí? aESmif;acwfajcawmf&mrsm;uJhokdY jzpfawmfpOfrsm;xGif;xkxm;rI ryg&Sday/ þuJhokdYajc
awmf&mrsKd;ukd em**sLeduGef'gteD;rS tr&0wDwGifawGU&ygonf/
Ak'¨omoemhorkdif;wGif Ak'¨tm;&nfrSef;í ajcawmf&mwGif xGif;xkudk;uG,frIonf? qif;wkawmf
oGe;f vkyuf ;dk uG,rf x I uf ykíd a&S;usygonf(W. Zwarf, "Buddhism, Art and Faith" The Buddha Legend, P-91) /
at'D-50cefYu Ponponious Mela \rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYqufoGm;vQif?
a&TuRef;?aiGuRef;rsm;okYd a&mufonf/ teD;tem;uRef;rsm;wGif vlrnf;rsm;aexkid Mf uonf[k azmfjycJo h nf/
(vrf;pOfygwD?]]tajcjyjrefrmhekdifiHa&;orkdif;}} y-wGJ?1970? pm-216)/ at'D-1&mpk 'kwd,ykdif;wGif
Periplus of the Enythraean SearSww f rf;ürl? ,if;a&TuRe;f ESihf **Fgjrpf0rS ;f a'orsm;okYd &Guv f iT ohf mG ;vmaeaom
Kalandiophonta[kac:aom&Gua f vSBuD;rsm;ukt d Ed ,d´ awmifyidk ;f wGiaf wGUcJ&h onf[rk w S w
f rf;wifxm;ygonf/
(Luce and Pe Maung Tin , J.B.R.S.F.A.P, Vol-II, Rangoon, 1960, P-386) /
at'D 150cefYu Ptolemy \rSwfwrf;wGif **Fgjrpf0Srf;rS ta&SUbufokdYoGm;ygu yxrKiradia ESifh
Barakura okYd a&mufonf/ xkr d q
S ufomG ;vQif Argyre (aiGajr)okYd a&mufonf/ Argyre wGif Syrnbyra Sada,
Beraboona, TemelaûrdUrsm;&Sdonf/ xkdrSvGefvQif yifv,ftilokdYa&mufonf/ Argyre qkdonfrSm&ckdif
a'ojzpfNyD;? yifv,ftilrSm armfwifpGef;jzpfayrnf/ (tajcjyjrefrmhEkdifiHa&;orkdif;? y-wGJ-pm-216) pm-216)/
tmeE´pjE´ausmufpm*gxm-33wGif az:jyxm;aom yla&yl&ûrdUonf Ptolemy \yx0DajrykHü Barakura
ûrdUjzpfNyD;? **Fgjrpfta&SUbufurf;ajcüwnf&NdS yD;? ul;oef;a&mif;0,fa&;qdyu f rf;ûrdUjzpfonf/ ,if;ûrdUonf
&ckdife,ferdwftwGif;wnf&SdNyD; xkdûrdUüûrdUpm;tjzpftkyfcsKyf&aom r[m0D&rif;onfa0omvDausmufavS
um;pjE´rif;qufukd qufcHcJhonf/(OD;bpH? ]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(2)-pm-43) (2)-pm-43)/ Pamela Gutman url
Coedes ESihf Bradell wkYd\rSww f rf;rsm;ukd uk;d um;a&;om;&mwGif Barakura onf ewfjrpf0wGi&f o dS nf/ ArgyrerS
Symbyraonf r,ljrpf0wGi& fo
dS nf/ Sadaqko d nfrmS oHwûJG rdU(Sandoway) jzpfrnf/ oHwEJG iS t hf Ed ,
d´ ta&SUbuf
urf;? ,ck Kistna ESifh Yadavari jrpftMum;a'o&Sd Palouraa'oESifh a&aMumif;qufoG,frI
rsm;&SdcJhonff[kqkdonf/ (Pamela Gutman, "Ancient Arakan" Ph-D Thesis, Australlian National University
1976, P-57)/ &ckdifESifhtdE´d,urf;ajca'orsm;onf rnfonfhtcsdefupwifí qufoG,fcJhonfukd
twdtusrod&aomfvnf;? c&pfESpfqef;ptcsdefwGif qufoG,frIwGifus,faeNyD jzpfonf (P. Gutman,
"Ancient Arakan, P-7/8) /
at'D-3&mpktwGif;u tdE´d,ta&SUawmifykdif;? em**sKeduGef'ga'owGif tkyfpkd;cJhonfh Iksvaku
rif;qufrS ]]r'´&dykwåoD&d0D&yk&do'wå}}rif;onf ,if;\(14)ESpfajrmufeef;pHESpfwGif? a&;xkd;cJhaom
ausmufpmü? tdE, d́ jynfawmifyidk ;f rS ax&0g'&[ef;rsm;omoemûyxGucf o hJ nfah 'orsm;ukd azmfjy&mwGif
Cilata[kawGU&ygonf/(N.R. Ray, "An Introduction to the Study of Theravada Buddhism in Burma", University of
Calcutta, 1946, P-14) / þausmufpmrS Cilata qkdonfrSm r[mbm&w? [&d0Ho? yl&mPESifh yOöwEÅ&
ponfhouúwusrf;rsm;wGifazmfjyaom Kirata a'oyifjzpfygonf/ Ptolemy rSwfwrf;wGif? **Fgjrpf0Srf;
tvGefa'orsm;rS vlrsm;ukdazmfjyaom Tiladai qkdonfrSmCilata ukd *&doHjzifh zvS,fíajymxm;jcif;jzpf
ygonf/ xkYd aMumifh Ptolemy \ Tiladai ?ausmufpmrS Cilata ESi?hf ouúwusrf;rsm;rS Kirata wkYd onftwlwl
yifjzpfMuygonf(N.R.Ray, Theravada Buddhism in Burma", P-15)/
rmua@;,syl&rfusrf;tvkdESifh EIdif;csdefí? ouúwusrf;rsm;wGif azmfjyxm;aom tdE´d,ta&SUzsm;
a'orS Kinata a'oqko d nfrmS ? &ckid jf ynfEiS hf jrefrmjynfatmufyidk ;f ? rGe*f v
dk KdG ufwYdk aexkid &f ma'ojzpfonf
[k N.R.Ray uqkyd gonf/(Theravada Buddhism in Burma, P-16)/a'gufwmS.B Qanungo url ppfwaumif;
ESihf &ckid af 'orsm;ukq d vdk o
dk nf[k ,lqygonf(A History of Chittagong , P-51) /
jrefrmjynf\a&S;a[mif;ûrdUjyEkdifiHrsm;jzpfaom? ud&mwjynf? usifvifjynf? vif,efjynfwkdYudk
Ak'¨0g'a&muf&SdxGef;um;cJhygonf(Nid (Nidrf;ausmf? ]]aiGawmif}}&efukef? 1973? pm-49)/ vif,ef(Lin-
Yang) jynfukd a'gufwmfLuceu jrefrmjynfajrmufykdif;(okdYr[kwf) tv,fykdif;[kqkdí (J.B.R.S. Vol XIV,
Part II, P-154) N. R. Ray url oa&acwå&m[kqv dk ydk gonf(Theravad Buddhism in Burma, P-25) /okawoD
OD;b&Sifurl AdóEkd;ysLa'o[k,lqygonf (OD;b&Sif?]AdóEkd;ûrdUa[mif;ESifh orkdif;tjrif}}?
w?y?p?twGJ(1)? tykdif;(3)? 1966? pufwifbmv?pm-196)/ t&yf&yftaxmuftxm;rsm;tm;jzifh
vuf&Sd&ckdifjynfe,f onf Kirata a'o\tpdwftykdif;jzpfonfrSm xif&Sm;ygonf/
em**sKeduGef'ga'orS a&S;acwfAk'¨bmomtaqmuftOD;rsm;onf at'D-3&mpk? 4-&mpktwGif;rS
taqmuftOD;rsm;jzpfí? AdóEk;d ESihf oa&acwå&mwkYd wiG f ,if;Adou k mvuf&mrsm; vGrT ;f rk;d onfuadk wGU&
onf(pd (pdefarmifOD;? ]]oa&acwå&mûrdUa[mi;f}} w?y?p?twGJ(3)?tykdif;(1)? 1960?pm-177) 1960?pm-177)/ ysLwkdYonf
tdE´d,urf;ajcrS? tE¨&e,f? Mo&doe,frsm;ESif qufoG,f&mwGif &ckdifurf;ajca'orSwqifh pcef;csí
qufoG,fcJhonf(Ancient Arakan, P-110) &ckdifa0omvDausmufqpftEkynmvuf&mrsm;rSSmem**sKeduGef'g
rS vuf&mrsm;ESifhqifwlonfukd awGU&ygonf/(Ancient Arakan, P-222)/ xkdYaMumifhax&0g'omoemESifh
Ak'¨tEkynmonf tdEd́,awmifykdif;a'orsm;rS at'D3&mpkuyifa&muf&SdysHUESHUvmcJhonf[k,lq&ygonf/
em**sKeduGef'gxif&Sm;cJhpOfu Ak'¨0g'*kdPf; (4)*kdPf;xGef;um;cJhygonf/ ,if;wkdYrSm r[m0d[m&
0goD*kdPf;? r[d Homou*kdPf;ESifh ty&r[m0deaovd,*kdPf;rsm;jzpfMuonf/(H. Siarkar, "...at
Nagajunikonda, P-68/69)/ r[m0d[m&0goD*P dk ;f onf ax&0g'*kP d ;f jzpfí?oD[Vdk w f iG f MoZmtvTr;f rk;d qk;H
*kdPf;jzpfygonf/ þ*kdPf;onf wpfckwnf;aom ax&0g'*kdPf;jzpfí? þ*kdPf;\ygVdyd#uwfawmf
rsm;onf? jrefrm? ,k;d ',m;? uarÁmZekid if rH sm;okYd ysHUES UHS cJyh gonf(S.C. Eliot, "Hinduism and Buddhism. Vol
(1) , P-276)/
tmeE´pjE´ausmufpmt& a0omvDacwfrwkid rf D "n0wDacwfrif;rsm;[k ,lq&aom pajE´m',rif;
(at'D-202-229)? tPÖa0wrif;(at'D-229-234)? &dbsayÜg(at'D310-334)? uka0&mrda'0 (at'D-
334-341)(D.C. Sircar, "Inscriptions of Chandras of Arakan, 1957)/wkdY\*kPfyk'frsm;ukdazmfjy&mwGif
]]olawmfpif[korkwftyfaom}}]]tvª'gersm;pGmûyvkyfaom}}]]'ge?oDv...}}ponfjzifh azmfjyxm;yg
onf (OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}pm-97-101) }pm-97-101)/ ,if;tjyif AdóEkld;ûrdUa[mif;rS wl;azmf&&Sdonfh
]]oHCoD&d}}[k jA[®Dtu©&m? ygVdbmomjzifha&;xkd;xm;aom pmwrf;ESifh wacwfwnf;jzpfaom? at'D-
2&mpktwGif;u tdE´d,awmifykdif;wGif tokH;ûycJhonfh jA[®Dtu©&mjzifh ]]opöuy&AÆmuZde}}[laom
ygVdpma&;xkd;xm;onfh ausmufqif;wkwpfqlukd &ckdifjyhnfwGifawGU&SdNyD;jzpfygonf/ jA[®Dtu©&m
ta&;tom;ESifhygVdpmayonf at'D-3&mpkxufaemufrusyJ &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhygonf/okdYaomf
at'D-2&mpkcefYua&;xkd;cJhonf[k owfrSwfekdifonfh ouúwbmompmay ta&;tom;ukd &ckdifa'o
wGifrawGU&yg/ xkdYaMumifem**sKeduGef'ga'oESifh? tdE´d,awmifykdif;rS &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaom Ak'¨
omoemonf? r[m0d[m&0goD*kdPf;\ ygVdAk'¨0g'jzpfonf[k ,lqygonf/ xkdYaMumifh oD[kdVfwGif
bDpD-33ütjynfhtpkHtu©&mwifcJhaom ygVdyd#uwfawmfonf
(oef ; xG e f ; ?]]½k y f & S i f a w;uAsmr*¾ Z if ; ?2000? Mo*k w f v ?pm-93) ES p f a ygif ; (300)cef Y t wG i f ; ?
c&pfESpfqef;ptcsdefwGif tdE´d,awmifykdif;a'orsm;ESifh ul;oef;qufoG,frIwGifus,faeNyDjzpfaom
&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhrnf jzpfygonf/
jA[®tD u©&mukd tdE, d´ jynfwiG f bDp-D 3&mpkr?S at'D -2&mpkxo d ;Hk pGcJ yhJ gonf(OD
(OD;pHomatmif? ]]at'D-
6&mpkESifh ,if;rwkdifrD &ckdifjynfokH;tu©&m}}&efukef?1974? pm-16)/ em**sKeduGef'ga'oonf
ar&d, tifyg,mwGif yg0ifcyhJ gonf/ &ckid jf ynfa&muf jA[®t D u©&mta&;tom;onf? tdE, d´ awmifyidk ;f ESihf
em**sKeduGef'ga'orSa&muf&Sdvmjcif; jzpfygonf/ D.G.E.Hallu em**sKeduGef'gteD;? tr&0wDAk'¨
,Ofaus;rIonf ta&SUawmiftm&SwGif? at'D 150ESifh 250tMum;wGif txl;ojzifh ysHUESHUcJhonf[kd
qkdygonf(Hall, "History of South East Asia, P-20)/ ,if;tjyifem**sKeduGef'gwGif pkd;pHcJhaom Iksvaku
rif;quftwGif;ü? Ak'¨qif;wkawmfukd;uG,foGef;vkyfrIonf ]]oEÅrlvrif;}}(at'D 225-250)vufxuf
wGifrSpwifvmygonf/ {[k0voEÅrlvrif;vufxuf(at'D-285-334)wGifem**sKeduGef'gü? Ak'¨½kyfyGm;
awmfukd;uG,frIonf txGwftxdyfokdYa&muf&SdcJhonf (H.Sarkar, ...at Nagajuni Konda, P-84)/ xkdYaMumifh
jA[®Dtu©&m? ygVdpmayta&;tom;onfem**sKeduGef'ga'orS qif;wkawmfukd;uG,frIESifhtwl &ckdifjynf
okdkYa&muf&Sdvmjcif;jzpfNyD; at'D-3&mpkxufa&S;usbG,fr&Sdyg/ ygVdpmayta&;tom;onf &ckdifjynfokdY
at'D-250cefYwGif a&muf&SdxGef;um;cJhNyD;? ouúwpmayta&;tom;rSm at'D 450cefYwGif a&muf&Sd
xGef;um;cJhonf[k ,lq&ygonf(armif (armifjyL;? ]]&ckdifjynfokdYygVdESifh ouúwta&;tom;pwifa&muf&Sd
jcif;}} &ckdif½kd;rr*¾Zif;(1)? 1996?pm-135)
1996?pm-135)/
*kywÜ acwfonf at'D 300rS 600xd jzpfygonf(Christmas Humphreys, "Buddhism", 1964, P-210)/
xkad cwftwGi;f *kyw Ü tu©&mESihf ouúwpmayonf ywf0ef;usiEf idk if rH sm;okYd ysUH ESUH cJo
H nf/ *kyw
Ü acwfonf
tdE´d,EkdifiHwGif r[m,eAk'¨bmomtxGwftxdyfokdY a&muf&SdcJhaomacwfjzpfNyD;? ta&SUbufESifh
ta&SUawmifbufEkdifiHrsm;okdY r[m,eAk'¨bmomukd trsm;qkH;jzefYjzL;cJhaomacwfjzpfygonf/ wdbuf
bkef;awmfBuD; TaranathazmfjycJhonfh? 0okAE¨K\wynfhrsm;Kukijynfrsm;okdY r[m,eAk'¨omoemjzefYjzL;cJh
onfrSm þ*kyÜwacwftwGif;ujzpfygonf/
Akk'¨omoemorkdif;wGif ygVdbmomonf ax&0g'*kdPf;okH;bmomjzpfí? ouúwbmomrSm r[m
,e*kdPf;rsm;okH;pGJaom bmomjzpfygonf(Richard A-Gard, "Buddhism" New York, 1963, P-3)/at'D-
5&mpktwGif;ü &ckdifjynfwGif *kyÜwtu©&m? ouúwpmayrsm;ukdawGU&Sd&ojzifh? at'D-5&mpkwGif *kyÜw
tifyg,mrS r[m,eAk'¨bmomonf &ckdifjynfokdYa&muf&Sdonf[k qkd&ygrnf/ OD;atmifomOD;u r[m
,eAk'b ¨ momonf &ckid jf ynfoYdk r*"wkid ;f rS0ifa&mufvmonf[k ,kMH unf&aomfvnf;? at'D-5&mpkxuf
ykdía&S;rusEkdif[kqkdygonf(OD;atmifomOD;?]]Ak'¨omoemESifh&ckdifjynf}}?
&ckdif,Ofaus;rItzGJU?&efukef?1974? pm-12)/
w½kyf&[ef;awmfFa-Hsien\rSwfwrf;wGif azmfjycJhcsuft&qkdvQif at'D-380rS 415wGifpkd;pHcJhaom
pjE´*kyÜwrif;vufxuf? *kyÜwtifyg,monf? **Fgjrpfta&SUbufe,fokdYausmfvGefcJhNyD;? at'D 370-
425 wGif pkd;pHaom&ckdifa0omvDjynfh&Sif 'GifpjE´rif;BuD;\e,fedrdwfESifhxdpyfaeonfukd awGU&ygonf/
at'D-5&mpk? 6-&mpktwGif; &ckdifjynfwGifausmufpma&;xkd;aom "avhxGef;um;cJh&m awGU&Sd&orQ
ausmufpmrsm;\&Spfq,f&mEIef;rSm *kyÜwtu©&m ouúwbmomrsm;jzpfay&m? *kyÜwtifyg,mESifh &ckdif
jynf\qufqHa&; rnfrQxdwGifus,fcJhrnfukd rSef;qEkdifavmufygonf/ *kyÜwtifyg,mrS emvE´m
wuúokdvfBuD;onf? at'D-6&mpktwGif;uBuD;us,fcef;em;cJhNyD;? r[m,eAk'¨omoem\ yifrtcsuf
tcsmjzpfcJh\/ *kyÜwtifyg,mESifh &ckdifjynfonf qufoG,fEkdifaomvrf; trsm;tjym;yif&SdcJh&m? *kyÜw
tu©&m? ouúwbmomta&;tom;onf? &ckdifjynfokdYtiftm;BuD;rm;pGm 0ifa&mufcJhNyD;? ax&0g'Ak'¨
omoemxufyif ykdrkdwGifus,fcJhonf[k taxmuftxm;rsm;u nTefjyaeygonf/
tdE´d,EkdifiHajrmufykdif;rS Ak'¨omoemonf **Fgjrpf0Srf;ukdjzwfausmfum? &ckdifjynfokdYapmpD;pGmu
yif a&muf&SdcJNyD;? r[mrkedukdr@dKifûyí? jrefrmEkdifiH\a&S;usaom Ak'¨omoeme,fajrtjzpf xif&Sm;cJh
ygonf/ (Forchammar, Arakan, P-1)/ &ckdifa0omvDacwfwGif tdE´d,awmifykdif;Ak'¨,Ofaus;rIESifh
ajrmufyidk ;f Ak',
¨ Ofaus;rIEpS rf sK;d vk;H ukd awGU&ygonf/ (P. Gutman, "Ancient Arakan" P-184)/ &ckid jf ynf wGif
Ak'¨tEkynmvuf&mtrsm;tjym;onf *kyÜwacwfOD;rS rwl&mvuf&mrsm;ESifh wlnDonfvnf;&Sdyg onf/
(San Tha Aung, "The Buddhist Art of Ancient Arakan, Rangon, 1979, P-115)/ ausmuf a wmf û rd U
r[mrkedukef;rSawGU&Sd&aom aAm"dowåqif;wk(pd (pdefarmifOD;? w?y?p?wGJ(3)? ykdif;(1)-pm-202)? aAm"d
owå0gZdoGm&qif;wk (Ancient Arakan, P-257)wkdYuvnf; &ckdifjynfwGif r[m,eAk'¨bmomxGef;um;cJh
aMumif; nTefjyaeMuygonf/
N.R. Ray url jrefrmEkdifiHokdYa&muf&SdcJhaom ouúwAk'¨0g'*kdPf;onf? rlvoAÁwåd0g'*kdPf;jzpfí
tdE¨d,ta&SUajrmufykdif;rS0ifa&mufvmjcif;jzpfonf[k qkdygonf (Sanskrit Buddhism in Burma, P-88)/
aAm"dowå0g'ukd r[m,e*kdPf;rsm;omr[kwf oAÁwåd0g'*kdPf;uvnf;OD;pm;ay;cJhonf(armif (armiftHh?
]]omoem2500c&D;}}&efukef? 1989? pm-130)/ tmeE´pjE´rif;onf aAm"dowåqif;wkawmfrsm;xkvkyf
aMumif;(OD;pHomatmif? ]]tmeE´pjE´}}? pm-135)od&ygonf/ P.Gutmanurl Ak'¨trdwmb\ okc0wD
taemufedAÁmefjynfukd ouf0if,kHMunfoljzpfaMumif;ESifh (Ancient Arakan, P-184)/r[m,ew&m;awmf
rS usrf;wpfqljzpfaom o'¨&fr®yk@&duusrf;ukd qnf;yl;avhvmoljzpfonfhtaMumif;ukd (Ancient
Arakan, P-248)rSwfcsufcsxm;ygonf/ E.H Johnstonurl a0omvDacwftwGif;u &ckdifjynfwGif ta&SU
b*Fvm;rS 0dOmP0g'*kdPf;a&muf&SdxGef;um;cJhonf[k qkdygonf/ txufygtaMumif;tcsufrsm;ukd
tajccHí tmepjE´rif;onf r[m,eAk'¨bmom0if oyoumwpfOD;jzpfonf[k okawoDrsm;u ,lq
Muygonf/
r[m,eusr;f rsm;wGif yg0ifaom a,"r®m*gxmawmfonf &ckid jf ynfoif;uspaf wmfawmifr&S &Sd aom
a,"r®*gxmESifhtwlwlyifjzpfygonf(Ancient Arakan , P-77)/ a0omvDwGifawGU&aom eDwdpjE´rif;
\rdzk&m;ausmufpmwGif yg&Sdaoma,"r®*gxmrSm r[m,e0de,usrf;jzpfaom r[m0w¬Kt0'geusrf;
vm*gxmESifh wykHpHwnf;wlnDaeygonf (Ancient Arakan, P-84)/ oif;uspfawmfawmifausmufpmyg
a,"r®m*gxmonf? at'D-7&mpk? 8-&mpktwGif;u ,leefjynfrS ausmufcsyfpwlygrsm;wGif yg0ifonfh
a,"r®m*gxmESifh *gxmykHpHa&m? vufa&;vufom;yg wlnDonfhtjyif &ckdif? b*Fvm;?tmoH? ,leefESifh
ysLûrdUawmfrsm;wGif omoemûyrsm; tjyeftvSefoGm;vmul;oef;rIrsm; &SdcJhygonf(Ancient Arakan, P-78)/
&ckdifjynfwGifawGU&aom rukd#fo&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;\ rlvblwonf o'¨&fr®yk@&du
usrf;jzpfygonf/ þqif;wkawmfrsm;rSm r[m,eAk'¨0g'vm Ak'¨\um,okH;yg;(Bwdum,)teufrS
aumif;uifbkHwGif pHjref;aeaom oHabm*um,ukd&nfrSef;í oGef;vkyfxm;jcif;jzpfygonf(Ancient
Arakan, P-284)/ &cki d jf ynfwiG f o&zlaqmif;qif;wkawmfrsm;onf Ak't ¨ rdwmbuk;d uG,rf EI iS hf qufpyfae
NyD;? þqif;wkawmfrsm;wGif a&mifjcnfawmfrsm; uGefYjrLí? vnf&GJ? b,uf? vufaumuf? rukd#f?
vufusyf?vufpGyfponfwkdY qifjref;xm;ykHrsm;onf? uif;A&pfwuúokdvfpmMunhfwkduftwGif;&Sd
]]tVo[owduynmyg&rDwmusrf;}} ayrlwGif az:jyxm;onfhtwkdif; o½kyfazmfoGef;vkyfxm;onf[k
od&ygonf(Ancient Arakan, P-249)/ ´
þqif;wkawmftrsm;pkonf acwfOD;r[m,eAk'¨bmomrS Ak'¨trdwmb\qif;wkawmfrsm;jzpfMu
ygonf/ Batta Caria \ ]tdE, d́ y#drmody}HÜ usrf;t& trdwmbbk&m;onf ta&miftqif;tm;jzifh eDMuif
Buifta&mif&SdNyD;? psmerkj'´mjzpfonf[k od&ygonf(armif (armifthH?omoem-2500c&D;? pm-174)/ &cdkifwGif
awGU&aom Ak'¨trdwmbqif;wkawmfrsm;rSm eDMuifMuifta&mif&SdNyD;? aMu;eDESifh cJrjzLowåKa&mpyfoGef;
vkyfjcif;jzpfí tenf;i,ft0ga&mifoef;aeonf/ rkj'´mrSmpsmerkj'´myifjzpfygonf/
þqif;wkawmfrsm;ESifh pyfvsOf;í tenf;i,fwifjyvkdygonf/ tcsKdUaomokawoDrsm;u qif;wk
awmfrsm;tm; ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfrSef;íoGef;vkyfcJhMuonf[k qkdygonf/ okdYaomfpma&;ol
\avhvmcsuft&rl (1)ZrÁKywdrif;cRwfcef;jzpfaom 0w¬KaMumif;onf bk&m;&Sifoufawmf
xif&Sm;&SdpOfu trSefwu,fjzpfysufcJhonfh taMumif;&yfr[kwfjcif;? (2)wxm*w 'DyeDusrf;
vm0w¬ K aMumif ; onf orEÅ pu© K 'D y eD u srf ; ES i f h v nf ; aumif ; ? *k V wå 0 d e d p ä , usrf ; tajzES i f h
vnf;aumif; rukdufnDjcif;?(3)þ0w¬Konf Zif;r,frSay:xGufvmaom 0w¬KjzpfNyD;? Zif;r,fokdY
rG e f r S w qif h a &muf v mjcif ; ? (4)þ0w¬ K aMumif ; onf &mZ0if ? *EÅ 0 if w k d Y ES i f h r uk d u f n D j cif ; ?
(5) o*Fg,emwif0de,yd#uwf? "r®y'ESifh edum,fig;&yftwGif;&Sd Ak'¨KyÜwådqkdif&m okwåefrsm;wGif
ryg0ifjcif;?(6)ZrÁKywdrif;0w¬KaMumif;onf?r[m,eAk'¨bmomü Ak'¨trdwmbpwif ay:ayguf
onfh bDpD(1)&mpkxda&S;usaom0w¬KaMumif; r[kwfjcif;(7)Ak'¨0ifr[m0ifusrf;rsm;wGif þ0w¬K
aMumif ; ryg&S d j cif ; (8)omoemh o rk d i f ; wG i f pBuF m 0aw;rif ; t,l t qonf taomuacwf
aemufykdif;wGifom ay:aygufvmaomt,ltqjzpfjcif;? ponfwkdYaMumifh þpsmerkj'´m qif;wkawmf
rsm;onf ZrÁKywdrif;cRwfcef;ukd &nfnTef;íoGef;vkyfcJhonfh qif;wkawmfrsm; rjzpfEkdif[k,lq
ygonf /
&ckdifa0omvDacwfwGif r[m,eAk'¨bmomonfvnf; ax&0g'ESifhtNydKifxGef;um;cJhyg
onf/ &ckdif a0omvDrif;rsm;onf rdrdykdife,fajrtwGif;ü vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûycJhayonf/
okdYaomf"n0wDacwfrS qif;oufvmcJhaom ax&0g'omoemawmfrSm wdrfûryfaysmufuG,fcJhjcif;
r&S d y g/ r[m,eomoemonf *k y Ü w tif y g,mrS a &muf & S d v monf h tif ' k d t m&d , ef r sm;?
tif'kdrGef*kdvGKdufrsm;onfaqmifcJhMujcif; jzpfygonf/
at'D(6)&mpkaESmif;ykdif;wGif ax&0g'omoem &ckdifjynfwGifxGef;um;aeonfh taxmuftxm;
tjzpf? *kyw Ü tu©&mygVdbmomjzifh a&;xk;d xm;onf ausmufpmwpfcsyrf mS ? a0omvDrif;wpfyg;wnfxm;
cJhonfh ausmufapwDwpfqlrS&&Sdonfh ausmufcsyfjzpfygonf/ ausmufpmwGif a,"r®m*gxmawmfukd
a&;xkd;xm;ygonf/(OD;pHomatmif?]]---&ckdifjynfokH;tu©&m}}? pm-ykH(22))/
a0omvDpjE¨rif;rsm;onf M.Collis? a'gufwmoef;xGe;f ponfh yk*Kd¾ vfrsm;a&;om;ouJo h Ydk [dEL´ rif;
rsm;? oD0*kP d ;f 0ifrsm;r[kwMf uyg/ Ak'b ¨ mom0ifrsm;jzpfMuaMumif;awGU&ygonf/ þokYd qv dk Qif a0omvD
acwf &ckid jf ynfwiG f ,SOí f xGe;f um;aecJo h nfh ygVdA'k 0¨ g'*kP d ;f ESihf ouúwAk'0¨ g'*kP d ;f rsm;\tajctae
udk qef;ppfMunfhygrnf/
em**sKeduGef'grS ausmufxGif½kyf<ursm;ukd? Zmwuusrf;?ed'geuxmusrf;?vvdwå0dw¬m&usrf;?
r[m0w¬Kusrf;? Ak'¨p&dwusrf;? ok'¨p&wusrf;? okE´&eE´umAsusrf;?'dAsm0'geusrf;? okr*Fvm0dvmodeD
usrf;?r[my&dedAÁmeokwfESifh "r®y'tXuxmusrf;rsm;rS Zmwfvrf;ZmwfuGufrsm;ukd o½kyfazmfxGif;xk
xm;ygonf/ em**sKedueG 'f gwGif ygVd*P dk ;f ESihf ouúw*kP d ;f rsm;twlwuGaexkid Mf uygonf/ ygVd*P dk ;f ESihf
ouúw*kdPf;rsm; qufqHa&;rjywfawmufyg(Nid (Nidrf;ausmf ]]aiGawmif}}? 1973-&efukef-pm-50) pm-50)/
xif&Sm;aomtXuxmq&m&SifAk'¨aCmoonf twå'óD? Ak'¨rdwåESifh Ak'¨a'0[laom rax&f
okH;yg;awmif;yefí ZmwutXuxmukd pD&ifygonf(ZmwutXuxm(Ek (ZmwutXuxm(Ek'´uedum,? yxrbma*g)
&efukef? Ak'¨omoemtzGJU 1959?1-2) 1959?1-2)/ xkdYaMumifh r[d Hou*kdPf;acgif;aqmif Ak'¨a'0ESifh r[m0d[m&
0goD*kdPf;0if &Sifr[mAk'¨aCmowkdY\ yk*¾dKvfa&;qufqHrI? ,if;*kdPf;rsm;tMum;tmCmwr&SdrI? rdrd
,kHMunfaom0g'ukd Nidrf;csrf;pGmukd;uG,fvkdufemMuonfukd awGU&ygnf/ ,if;tjyif0okAE¨K\twåKyÜwåd
ukda&;om;cJhonfh t&Sify&rwå(at'D-499-569)\a&;om;csuft& em**sKdeduGef'gwGif &[ef; wpfyg;
onf? *kdPf;tm;vkH;\yd#uwfrsm;ukd ESHUpkyf&onf/ tao;pdwfavhvmqnf;yl;&onf[k od&ygonf/
(S. Dutt, "Buddhist Monks and Monasteries", London, 1962, P-176/a'gufwmWinternitzuygVdy# d uwfawmf
ESifh ouúwyd#uwfawmfwkdYonf rlvr*"Dyd#uwfawmfrSul;,lcJhMujcif;jzpfí? ygVdyd#uwfawmfvmed
um,rsm;ukd ouúwyd#uwfawmfwGif]tm*r}[laomtrnfjzifh&SdaMumif;qkdygonf(&S (&SifZm*&mbd0Ho
(jyef)?]tdE´d,pmayorkdif;(Ak'¨pmayu@)? mayu@)?&efukef-pm-355)/ a&S;OD;ykdif;ouúwyd#uwfawmfonf
okwåef pDpOfykHrsm;? rmwdumpDpOfykHrSvGJí ygVdyd#uwfawmfESifh uGJvGJrIrsm;pGmr&Sdao;onf[kvnf;
od&ygonf/Hsuen-Tsang\rSwfwrf;t&rl a0omvDESifhacwfûydifta&SUb*Fvm;e,for#wwGif
ewfausmif;rsm;pGm &Syd gonf/ ax&0g'*kP d ;f 0ifoC H mausmif;(30)ESihf oHCm(2000)&So d nf[o k &d ygonf/
I-tsing udk,fwkdifwpfESpfMumaexkdifcJhonfh ta&SUb*Fvm;e,f[m&dauvûrdUtygt0if? tdE´d,ta&SUykdif;
wcGiüf ax&0g'*kP d ;f ? r[moHCu d *kPd ;f ? oAÁw0då g'*kP d ;f uGrJ sm;ESihf orÜw,
d *kP
d ;f rsm;xGe;f um;aeygonf
(2Takakusu, "I-tsing's Reords of the Buddhist Religion", Introduction, 1896, London)/ax&0g'omoem onf
oD[kdVfwGifckdifrmpGmxGef;um;aecJhaomfvnf;? tdE´d,ajrmufykdif;wGifvnf; ruG,faysmufcJhyg(R.A. Gard,
"Buddhism"P-11) /tdE, d´ ajrmufyidk ;f a'orsm;wGif oHCmawmftm;vk;H onf rdr\ d yg&rDOmPf&ifo h ef a&;ESihf
vltrsm;onfvnf; rdrdwkdYtodw&m;&ifhoefjrifhrm;a&;twGuf? *kdPf;tm;vkH;\pmayusrf;*ef rsm;ukd
aqG;aEG;avh&MdS uygonf/(H.E. Luce, J.B.R.S.F.A.P Vol (II), P-302-303)/ wdbufbek ;f awmfBuD; Taranathurl
r[m,eESihf ax&0g'wkYd ,OS í f xGe;f um;aecJNh yD;? cGjJ cm;rIr&So d jzifyh gVd*P dk ;f ESio hf uúw*kP d ;f rsm;tMum;wGif
jyóemwpkw H &mr&Sad Mumif;? Kuki jynfrsm;wGif r[m,e0g'onf *kP d ;f trsKd;rsKd;uGjJ ym; oGm;aomfvnf;?
ax&0g'0de,ESihf tbd"r®mrsm;rSm qufvufíwnfwchH idk Nf rJco hJ nf[ak &;om;cJ\ h /(S.B.Qanungo, "A History
of Chittagong", P-84)/
a0omvDacwfwGif tdE´d,awmifykdif;? tr&0wD?em**sKeduGef'g? a'orsm;ESifhtdE´d,ajrmufykdif;?
ta&SUba*Fga'orsm;rSax&0g'omoemESihf r[m,eomoemwkYd a&muf&x dS eG ;f um;cJNh yD;? ,if;a'orsm;rSm
uJo h Ykd yif? ygVdA'k 0¨ g'*kPd ;f ESihf ouúwAk'0¨ g'*kP d ;f wkYd onf tmCmww&m;r&SMd uyJ? pmayt,l0g'rsm;ukd
tjyeftvSefaqG;aEG;avhvm ñSdEIdif;jcif;jzifh Nidrf;csrf;pGmukd;uG,fcJhMuygonf/ a0omvDrif;rsm;uvnf;
wkid ;f jynftwGi;f vGwv f yfpmG ,kMH unfu;dk uG,cf iG ûhf yxm;NyD;? bmoma&;*kP d ;f wpfcEk iS w hf pfc?k ,kid ;f yif;ulnD
rI? vª'gef;pGeYf BuJrrI sm;&Sad ecJMh uonfudk tmeE´pjE´rif;\aqmif&u G cf sufrsm;u oufaojyvsuf&ydS gonf/
&ckdifjynfonf wkdif;oljynfom;wkdYtm; vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifhûyaom wkdif;jynfjzpfonf/
xkdYaMumifh*kdPf;uGJrsm;ay:vmNyD;aemufwGif? [de,e*kdPf;0if? r[m,e*kdPf;0if[kcGJjcm;rIr&Sdacs/ a0om
vDacwfwGif ax&0g'Drsm;? r[m,e0g'Drsm;? jA[®P0g'Drsm;&SdMuygonf/ xkdolwkdYtm;vkH;ukdvGwfvyf
kpGm ukd;uG,fcGifhay;xm;jcif;jzpfí? a&m,SufaeMujcif;r[kwfyg(OD (OD;atmifomOD;]]Ak'¨omoemESifh
&ckdifjynf}}?pm-12)
}?pm-12)/
a0omvDacwfwGif ygVdAk'¨0g'*kdPf;ESifh,SOfí ouúwAk'¨bmom*kdPf;rsm;vnf; xGef;um;aecJhonf
rSm trSefyifjzpfygonf/ okdYaomfa0omvDacwfwGif? a,"r®m*gxmuJhokdY ygVdouúwusrf;rsm;wGifyg&Sd
aom omoema&;qkid &f mpmayrsm;tjyif rdrw d Ydk \tvª'geudprö sm;? avmuD? avmukw&å maqmif&u G cf suf
rsm;ESifhywfoufí rSwfwrf;a&;xkd;&mwGif ouúwbmomukdom a&G;cs,fa&;xkd;avh&SdMuonfukdaxmuf
½IvQif r[m,eAk'b ¨ momonf ax&0g'xufyí dk wGiu f s,cf rhJ nfjzpfonft h jyif? ouúwbmomukjd ynfol
okH;bmomtjzpfowfrSwfokH;pGJcJhonf[k ,lq&ygonf/
eDwpd jE´rif;rdz&k m;ausmufpmwGif r[m,eusrf;rsm;wGif vm&So d nfh ouúwbmom]a,"r®m*gxm}
ukd a&;xkd;xm;ygonf/ okdYaomfapwDawmf vª'gef;&onfh&nf&G,fcsufukd ouúwbmomjzifhyifa&;xkd;
&mü ]]owå0gtaygif;wkYd onf tjrwfq;Hk aomtodOmPfw&m;ukd &&SMd uapjcif;tusKd;iSg}}[k (a&S;a[mif;
okawoeESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956/57/pm-20)
m-1956/57/pm-20)/az:jyxm;ygonf/ ax&0g'DwkdY\t"duyef;wkdifonf
tjrifhjrwfqkH;aomtodOmPfjzpfonfh t&[wår*fOmPfzkdvfOmPfukd &nfrSef;Muygonf/ eDwdpjE´rif;
rdzk&m; ausmufpmwGif ax&0g't,ltqukdvnf;awGUjrif&ygonf/
a0omvDrif;rsm;onf bmomt,l0g'? *kP d ;f *PcGjJ cm;rIr&Syd ?J vª'gef;í tm;ay;tm;a`rSmufûyMuol
rsm;jzpfMuygonf/ tmeE´pjE´rif;\aqmif&Gufcsufrsm;wGif jA[ P ® ? r[m,ebmom0ifrsm;twGu?f
vª'gef;apmifha&SmufrIrsm;&SdcJhaomfvnf; olonfr[m,eOyoumwpfOD;jzpfonf[k qkdEkdifOD;rnfr[kwf
ay/´tm;vkH;aombmom? omoemukdulnDapmifha&Smufoljzpfygonf/ a0omvDacwftaxmuftxm;
rsm;t& ygVdESifhouúwpmayESpfrsKd;vkH;&SdcJh&m? a0omvDacwfpjE´rif;rsm;onf? tdE´d,awmifykdif;a'oESifh?
tdE, d́ ta&SUajrmufyidk ;f a'orsm;wGiu f o
hJ Ydk ? rdrw
d Ydk todOmPf? yg&rD&ifo h efjrifrh m;a&;twGu?f ygVdouúw
usrf;pmrsm;ukdvnf; qnf;yl;avhvmcJhMurnf[k ,lq&ygonf/ tmeE´pjE´rif;onf xkdokdYaumi;frIrsm;
ûyjcif;aMumifhyif? wmjrywåejynf(,©Kb*Fvm;e,fTamlukûrdU)(a&S (a&S;a[mif;ESpfcsKyftpD&ifcHpm-1956^57/
t-19)
t-19)jynfh&Sifrif;u orD;awmfyifqufojcif;cH&ygonf/
tmeE´pjE´rif;onf *dvmarCrif;\wkdif;jynf(okdYr[kwf) oD[kdVfuRef;(oef;xGef;?]]acwfa[mif;
jrefrm&mZ0ifpmwrf;(1)?pm-75 (1)?pm-75/ OD;pHomatmif]]tmeE´pjE´}} pm-213/ 'P.Gutman, "Ancient Arakan,
P-48) rS &[ef;awmfrsm;twGuf w&m;a[myv’ir f sm;? yk;d ouFe;f rsm;ukad y;ykYd v'ª gef;ygonf/ tmeE´pjE´rif;
onf r[m,e*kdPf;okH;ouúwbmomukd ausmufpma&;xkd;&mwGif tokH;ûycJhaomfvnf;? &[ef;awmf
rsm;twGuf vªb, G yf pön;f rsm;uk?d a0;vHaomoD[Vdk u f Re;f rS ax&0g'&[ef;rsm;twGuf ay;ykYd v'ª gef;onf
ukd ausmufpma&;xk;d cJyh gonf/ a0omvDacwfjynfyomoemqufqaH &;ESihf ywfoufí þtcsufwpfck
om ausmufpmwGifawGU&Sd&ygonf/ þtaxmuftxm;tm;jzifhqkdvQif tmeE´pjE´rif;onf ax&0g'
Ak'¨bmom0iftjzpf,lqbG,fjzpfygonf/ tmeE´pjE´rif;onf? c&pfESpftpykdif;uyif tdE´d,awmifykdif;?
oD[kdVfuRef;wkdYESifh omomema&;qufqHrItpOftvmukd xdef;odrf;í ax&0g'omoemawmftwGuf
BudK;yrf;aqmif&GufrIukdazmfjycJhygonf/ xkdYaMumifh yk*HwGif usefppfom;rif;yd#uwfawmfa&;ul;csdefxuf
ESp-f 300cefYapmí? &ckid jf ynfwiG ?f tmeE´pjE´rif;a&;ul;aom yd#uwfawmfonf oD[Vdk rf yS gVdy#d uwfawmf
jzpfonf[k ,lqoifhygonf/
at'D-729-cefYwGif tmeE´pjE´rif;ewf&GmpHNyD;aemuf &ckdifjynfonf EkdifiHa&;rNidrfroufrIrsm;jzifh?
ESp-f 50cefYumvukd jzwfoef;cJ&h NyD;? at'D 788wGif r[mpjE´rif;onf a0omvDûrdUawmfudk jyefvnfûyjyif
í eef;pHcJh\/ olonfAk'¨omoemawmfukd ouf0if,kHMunfaomrif;wpfyg;jzpfí? r[mrkedqif;wkawmf
BuD;tm; a&Tjzifhûyvkyfaomrukd#fo&zlukd qufuyfvª'gef;ygonf(pE´ (pE´rmvvuF&?]]&ckdif&mZ0ifusrf;}}
y-wG?J 1997?&efuek ?f pm-284)
pm-284)/ &mZ0ifrsm;wGif azmfjycsut f & at'D788rS 957xdp;dk pHcMhJ uaom a0omvD
pjE´rif;(9)yg;onf? ax&0g'omoemawmfukd ouf0if,kHMunfMuonf/ tcsKdUaomrif;rsm;wnfxm;
ukd;uG,fcJhonfh? bk&m;? ykxkd;tcsKdUukd ,ckwkdifawGUjrif&ygao;onf/
okYd aomf tdE,d´ Ekid if w
H iG f emvE´mwuúov dk Bf uD; ûydvo J mG ;NyD;aemuf? tdE, d´ ta&SUajrmufyidk ;f b*Fvm;
e,fajrü &ckid ef ,ferdwt f wGi;f tygt0ifjzpfaom ppfwaumif;a'oonf r[m,eAk'b ¨ momjzefYjzL;&m
A[kv d Xf mejzpfvmcJyh gonf(A History of Chittagong, P-84)/ a'gufwmN.N. Lawu b*Fvm;wGiyf gvrif;rsm;
wefc;dk xGe;f awmufcsed üf ppfwaumif;wGif r[m,e*kP d ;f rsm;xGe;f um;cJo h nf[k qkyd gonf/ ppfwaumif;
wGif at'D 9-&mpkrS? 10-&mpktwGif; r[m,e*kdPf;rsm;xGef;um;cJhonfh taxmuftxm;rsm;awGU&yg
onf/ t0avmudawoGm&? y'rygPd?rOöLoD&d? avmuemx? arwås,s? wm&m(okdYr[kwf) Ak'¨owåd?
ZrÁmv? bok0g&? ponfhbk&m;avmif;ewfom;ewforD;rsm;\ qif;wkrsmonf? r[m,eAk'¨bmom\
taxmuftxm;rsm;yif jzpfMuygonf (A History of Chittagong , P-86)/ M. Collis url at'D 788rS
957xd pkd;pHcJhMuonfh &ckdifa0omvDrif;rsm;onf ppfwaumif;ukd pkd;rkd;cJhMuNyD;? r[m,eAk'¨bmomukd
tm;ay;cJhMuonf[kqkdonfhtjyif? r[m,eAk'¨bmomonfvnf; a0omvDokdYa&muf&SdcJhaMumif; qkdMu
onftjyif? a0omvDrS wEÅ&½kyf<ursm;u oufaojzpfaMumif;qkdygonf/ okdYaomf Taranathurl ax&
0g'omoemuG,faysmufjcif;r&SdcJh[kqkdygonf(Sanskrit Buddhism in Burma, P-89)/
wEÅ&0g'onf at'D-8&mpkrpS í? tmoHEiS hf b*Fvm;e,frsm;rS pwifay:aygufcNhJ yD; ,if;a'orsm;
h nf[k (tdE,
wGif trsm;qk;H xGe;f um;cJNh yD;? ywf0ef;usifEidk if rH sm;okYd ysHUESUH cJo d´ pmayorkid ;f (Ak'p¨ mayu@)}}?
pm-584)
pm-584),lqaomfvnf;? eDayg? wdbufEiS hf w½kyjf ynfwYdktjyif? jrefrmEkid if t H v,fyidk ;f okYd rsm;pGmysUH ESUH cJyh Hk
&ygonf/ &ckdifjynfwGifrl wEÅ&Ak'¨bmomta&mifoef;½kHrQom&SdcJhrnf[k ,lq&ygonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifu a0omvDwGif at'D-8&mpktwGif;u apwDtvªrSwfwrf;ygausmufpm
wpfcsyfukdazmfjyí? þausmufpmwGif apwDawmfvª&onfhaumif;rIaMumifh? avmb?a'go?arm[w&m;
wkYd csKyfNidr;f &mjrwfaomedAmÁ efudk &ygvk\ d [kqak wmif;xm;aMumif;? xkYd aMumifh þumvwGif &ckid jf ynfü
xGe;f um;cJah om Ak'o ¨ moemonf aESmif;r[m,evnf;r[kw?f wEÅ&Ak'b ¨ momvnf;r[kw[ f k a&;om;
cJ\
h / q&mBuD;u wEÅ&Ak'b ¨ momonf &ckid jf ynfwiG rf xGe;f um;cJah y/ wEÅ&Ak'b ¨ momonf tdE, d́ Ekid if H
wGif at'D-8&mpkrS xifxif&Sm;&Sm;ay:aygufvmygonf/ ynm&Sifrsm;u b*Fvm;a'oukd rlpvifrsm;
wkdufckdufonfhtcg? wEÅ&&[ef;rsm;onf? &ckdifbufokdY OD;rvSnfhcJhyJ eDaygbufokdYxGufcGgoGm;cJhMuyg
onf/ þtcsufu &ckdifwkdYonf wEÅ&0g'ukdvufrcHcJhMuouJhokdY &ckdifjynfwGif wEÅ&0g'tajccs&ef
ae&mvyfyifr&Sad Mumif; oufaojyjcif;jzpfygonf/ r[mrkeu d ek ;f awmfay:wGif ½kyw f ?k ½ky<f u?trsKd;tpm;
trsm;tjym;&Sdonf/ þ½kyfvkH;½kyf<ursm;\acwfu &ckdifjynf\Ak'¨omoemukd ravhvmolomvQif?
þ½kyfvkH;½kyf<ursm;tm; wEÅ&Ak'¨bmomtaxmuftxm;rsm;[k ,lqayrnf[k a&;om;cJhygonf(The
Buddhist Art of Ancient Arakan, P-111)/okYd aomfvnf; tcsKUd url a0omvD&½ dS yk <f ursm;wGif wEÅ&½ky<f u rsm;
yg0ifaMumif;? pjE´rif;rsm;vufxuf &ckdifjynfwGif wEÅ&0g'onf tajcckdifrmpGmxGef;um;cJhNyD;
pjE´rif;rsm;uyif tm;ay;tm;a`rSmufûycJhMuaMumif; qkdMuygonf(J.B.R.S. Soth Ann. Publi(1960), P-487)/
yk*w H iG f taemf&xmrif;onf wEÅ&0g'ukd acsreI ;f okwo f ifcahJ omfvnf; wpdww f a'oomvQif atmifjrif
cJhNyD;? usefppfom;vufxufwGifrS tNyD;ykdifacsrIef;um ax&0g'okdYajymif;vJEkdifcJhonf[k D.G.E.Hall
ua&;om;cJhzl;onf/ &ckdifwGif wEÅ&0g'ysHUESHUcJhzl;onf okdYr[kwf rysHUESHUcJh[laomtcsufESifh ywfoufí
uRefawmfwkdYxnfhoGif;pOf;pm;oifhonfrSm? wEÅ&0g'onf &ckdife,ftwGif;(okdYr[kwf)&ckdif e,fESifh
qufpyfaeaom ta&SUb*Fvm;ESihf tmoHe,frsm;wGif at'D8-&mpkwiG f pwifxeG ;f um;tm;aumif; cJNh cif;?
&ckdifa0omvDrif;rsm;onf vGwfvyfpGmukd;uG,fcGifh ay;í tjcm;bmomrsm;ukd tm;ay;ulnDcJh Mujcif;?
&ckid jf ynftwGi;f wEÅ&0g'ajcukw, f &l ef ae&muGuv f yfr&Sed idk af wmhjcif;ESihf wEÅ&0g'onf? eDayg? wdbuf?
w½kyfjynfrsm;bufokdY ysHUESHUcJhjcif;ponfhtcsufrsm;yifjzpfygonf/
&ckdifjynfwGif ax&0g'omoemtppftrSefxGef;um;apvkdívnf;aumif;? jA[®P0g'ESifh r[m
,eAk'¨bmomwkdY\ tEÅ&m,fukdumuG,fvkdívnf;aumif;? &cdkifykdifppfwaumif;e,fajrtwGif;rSpí
BuD;xGm;vmaeaom wEÅ&0g'tEÅ&m,fukd umuG,fvkdívnf;aumif;? a0omvDjynf? oD&dpjE´rif;(at'D
903-935)onf ]]oD[VESihf 0g'wlb}d }qko d nft h wkid ;f oD[Vdk rf S oHCmawmf(1000)yifzh w d í f ? &ckid jf ynfrS
oHCmawmf(1000)ESifhtwl? a0omvDwGif ax&0g'yd#uwfawmfESifh tXuxmusrf;tcskkKdUukd o*Fg,em
wifawmfrlcJhygonf(&ck (&ckdifjynfe,fjynfolaumifpD?]]&ckdifjynfe,fjzpfpOforkdif;(yOörwGJ)}}? pm-186/ar"
ynmarmfuGef;vuFm½I)/ xkdo*Fg,emwifukef;awmfay:rS ausmufqpftEkynmvuf&mrsm;ukd tdE´d,
awmifykdif;em**sKeduGef'grSvuf&mrsm;ESifhwlnDaMumif; Gangolyu rSwfcsufcszl;aMumif;od&onf(&ck (&ckdif
a0omvDacwfAk'¨tEkynm}}? pm-15) pm-15)/
at'D 1018wGif av;ûrdUacwfpwifygonf/ av;ûrdUacwftwGi;f ? yOömûrdUwwd,ajrmufrif;jzpfaom
rif;&ifjzL(at'D-1039-1049)vufxufwGif &[EÅt&Sifjrwf (800)wkdY pka0;í yd#uwfokH;ykHukd o*Fg
,emwifcMhJ uao;onf[k &ckid &f mZyku H srf;wGif awGU&ygonf/taMumif;&if;rSma0omvDacwfrq S if;ouf
vmaom&ckid rf Bl udK;wrf;yd#uwfawmftm;?jznfph u G jf cif;?y,fEKS wfjcif;?rûyyJcidk Nf rJpmG \xde;f odr;f Ekid &f efjzpfyg
onf/ tmeE´pjE´ausmufpm*gxm(50)wGif yg&SdouJhokdY a&Ta&;rif;a&; unpfa&;tm;jzifh ti,fpm;a&;
ul;wifaom o*Fg,emyGiJ ,frsKd;um; rif;&ifjzLvufxufxd &ckid jf ynfwiG f (11)Budrrf Q&Scd o hJ nf[k od&yg
onf(atmif(atmifcspfpdef?]]&ckdifjynfAk'¨omoemESifh omoemûyvkyfief;BuD;}}? &ckdifr*¾Zif;(4)? 1977?pm-
130)
130)/
at'D-10&mpktwGif;rSpí &ckdifjynfwGif r[m,eESifh wEÅ&0g'wkdY vQifjrefpGm wdrfaumyaysmuf
oGm;ygonf/ ax&0g'omoemrSm ykdrkdpnfyifxGef;vif;vmygonf/ at'D(12)&mpkwGif oD[kdVfuRef;ü
t"r®0g'Drsm; aESmuf,SufzsufqD;rIaMumifh &cdkifjynf'ó&mZmrif;(at'D-1153-1165)vufxufü?
tukv0dZ,*Pygaru©t&Sifoljrwfonf aemufyg&[ef;(26)yg;ESifhtwl? oD[kdVfokdY<ua&mufum
ax&0g'omoemawmfukd jyefvnfûypkawmfrlcJh&ygonf/ ae&Oö&mawmifilacwf i&refrif;vufxufü
vnf; Owå&"r®oC H mh"yd wdq&mawmfonf wynfo h CH m(36)yg;ESit hf wl oD[Vdk o f Ydk omoemûy<ua&muf
cJhMuygonf/
avmif;MuufûrdUukw d nfaom tavmrmjzLrif;onf at'D-1256-ckwiG ?f &cdik af &wyfrawmfoabFm
rsm;jzifh oD[kdVfuRef;okdY r[mrdwftjzpfoGm;a&mufcJhaomaMumifh? tavmrmjzLausmufpmwGif ]]odef;,kdVf
a&mufrif;[k a&;xkd;xm;onf/(armifBuD;pdef?]]avmif;Muufacwf&ckdifjynf}}&ckdifr*¾Zif;(4)? pm-119)/
at'D-1279wGif avmif;MuufûrdUüeef;wufaom bk&ifrif;xD;onf? tdE´d,EkdifiHAk'¨*,mokdY<ua&muf
awmfrlcJhNyD;? Ak'¨*,mrS r[maAm"dykxkd;awmfBuD;ESifh *lbk&m;rsm;ukdrGrf;rHûyjyifum tvª'gersm;pGmûyvkyf
cJhygonf/ Ak'¨*,wGif ausmufpma&;xkd;cJhNyD; at'D-1295-wGif &ckdifjynfokdYjyefcJhygonf/
ajrmufO;D acwf bapmjzLrif;vufxuf(at'D1450-1481)wGif &ckid jf ynfrS od'w ´ aå x&fonf oHCm
50jzifh taz:ûyí oD[kdVfokdY<ua&mufcJhygonf/ rif;Ambk&if oHwGJwGifpkd;pHpOfu? oHwGJrSt&SifawmaZm
om&ESifh ajrmufOD;rS t&Sif"r®0dvmowkdYonf oD[kdVfokdY<ua&mufcJhNyD;? tjyefwGif tHawmfwpfqlyifh
aqmifcJhí rif;bmBuD;onf oHwGJûrdUtHawmfapwDwGif XmyemcJhaMumif; &mZ0ifrsm;uazmfjyygonf/
,if;aemufoD[kdVfwGif t*Fvdyf&efaMumifh *kdPf;jynfh½kHrQyif oHCmrsm;pka0;í r&ekdifaomaMumifh
r[m0dZ,Am[krif;vufxufü? &mrnwkdif;rS oHCmukdvnf;aumif;? 0drv"r®ol&d,rif;ESifh 0drv
r[m&mZmwkdYvufxufwGif &ckdifjynfrSoHCmawmfrsm;yifhaqmifí omoemawmfukdjyefvnfûypkawmf
rlMu&ygonf(r[mpr® (r[mpr®oBuFef]]omoemvuFm&pmwrf;}}[Hom0wDykHESdyfwkduf? 1956?&efukef?pm-36) pm-36)/
ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf (at'D-1563-1612)wGif oD[kdVfuRef;rS rax&fBuD;
wpfyg;onf aemufygrsm;ESifhtwla&muf&SdvmNyD; omoemûyay;yg&ef pmo0Pfqufvmojzifh?
ajrmufOD;ûrdUajrmufbufwefaqmif;q&mawmfESifh t&SifpE´d0dvmoESpfyg;onf oHCmawmf(20)ESifh twl
oD[kdVfokdYomoûy<uoGm;aMumif;ESifh wzefomoem-2227-ckwGifvnf; &ckdifjynfrSoHCm(33)yg;ukd
yifhaqmifíoD[kdVfwGif omoemûyaponf[k?[oFwûrdU? t*¾r[my@dwt&SifambP\ ]]r[m'Gg&ed
um,omoemh'DyeDusrf;}}wGif awGU&ygonf/
ajrmufOD;ûrdUwGif rm½kyÜd,rif;eef;pHcsdefwGif oD[kdVfuRef;? 'kwd,0drv"r®ol&d,rif;} xHrS oHtzGJY
onf oabFmESpfpD;ESifha&mufvmNyD;? omoemûyay;yg&ef avQmufxm;ojzifh? at'D-1695-wGif?
owåXmeq&mawmfBuD;t&Sif£E´rOöLESifhavmif;Muufq&mawmft&SifeE´dpuúwkdYonf? {upm&? A[kpm&?
aemufyg&[ef;(40)ESifh? oD[kdVfokdY<ua&mufí omoemûycJhygao;onf/ (OD;wifaz?]]&ckdifjynfe,f
twGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;?]]&ckdifo[m,r*¾Zif;(3)? 1996?pm-96) 1996?pm-96)/
txufwGifpma&;olwifjycJhonfhtwkdif;? "n0wDacwfrS ajrmufOD;acwfxd? &ckdifjynfAk'¨omoem
tpOftvm\uefYvefYjzwfykHum;csyfppfwrf;tusOf;rQukdavhvmjcif;jzifhf?&ckdifwkdYonf ysLvlrsKd;rsm;xuf
ykdrkda&S;usaomumvuyif? ax&0g'Ak'¨omoemukdvufcH&&SdcJhMuNyD;? raysmufysufatmifxdef;odrf;vm
cJo
h nft h jyif? &ckid jf ynfe,f\vuf&dS Ak'o
¨ moemonf? r[m,erSqif;oufvmaom omoemr[kwyf ?J
"n0wDa0omvDacwfrSyif tpOftqufxdef;odrf;vmcJhonfh ax&0g'omoemawmfppfjzpfaMumif;
awGUjrif&ygonf/

oufolZm &SmykHawmf

oufolZm[laomtrnfukd &ckdifvlrsKd;wkdif;vkdvkd &ckdif&mZ0ifukd tweftoifhavhvmolwkdif;


Mum;zl;onf/ okdYaomftrsm;tm;jzifh odxm;MuonfrSm oufolZmonf? tdE´d,rS&ckdifjynfokdYa&muf&SdcJh
aom r*kdrif;orD;wpfyg;jzpfonf[k odxm;Muygonf/ oufolZmonf tvGefvSyaom ukvm;
rif;orD;jzpfí? &ckdifbk&ifu odrf;,la`rSmufpm;awmfrlonf[k pma&;olwkdYi,fpOfu bkd;zGm;rdbrsm;xHrS
Mum;cJh&bl;ygonf/
&ckdif&mZ0ifrsm;wGifvm&Sdaom oufolZmrif;orD;tvSbGJU? &wkuAsmrsm;rSm tvGefyifzwfaumif;
ygonf/ okdYaomf&ckdif&mZ0iftapmifapmifwkdYukd vufvSrf;rDorQ avhvmMunhfaomtcg? oufolZmeSifh
ywfoufí rwljcm;em;aomazmfjycsufrsm;ukd awGUvm&ygonf/ azmfjycsuftrsm;tjym;ukd pkpnf;vQif
y"meusaomazmfjycsufESpf&yfukd awGU&ygonf/ yxrazmfjycsufrsm;rSm q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifESifh
nDnGwfaomazmfjycsufrsm;jzpfMuonf/
oufolZmtm; acwfûydifrSwfwrf;tcsKdUESifh wkdufqkdifqef;ppfjcif;rûyrSD &mZ0ifvmjcm;em;aom
azmfjyrIrsm;ukd OD;pGmwifjyygrnf/
q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifü ]]yqmrif;? rif;acgif;a&mifuG,fvGefvQif? yqmrif;om;oufolZmESifh
nDawmfESa&mifqDwkdY rif;tjzpfukd vkMuaomf? tpfukdoufolZmrEkdifaomaMumifh &ckdifjynfokdY oMupf-
1022-ck? 0gacgifvwGifa&mufvm\/ yqmrif;om;oufolZmonf &ckdifbk&ifpE´ok"r®&mZmrif;w&m;
xH ESrawmf]parÜyD}ukd ukd,fvkyfawmfay;í? avSpif;wpfaxmifruaomavSwkdYukdxnfhawmfrlí? ppful&ef
yg?a&S;ab;avmif;awmfwkdYykdifpkd;cJhaom wpfq,fhESpfyknmukd ,lawmfrlyg[kavQmufvmaomf}} [kawGU&yg
onf/ þ&mZ0ift& oufolZmonf rif;orD;wpfyg;r[kwfyJ? ESa&mifqD\aemifawmfrif;om;wpfyg;
jzpfygonf/ ,if;nDaemifESpfyg;xD;eef;vk&mppfyGJjzpfí? oufolZm½IH;edrfhum &cdkifajrmufOD;ûrdUawmfokdY
xGuaf jy;vmcJ&h m? c&pf-1660ckMo*kwv f wGiaf &muf&v dS monf/ oufoZl monftwlygvmaomESrawmf
]parÜyD}ukd pE´ok"r®&mZmrif;tm;qufoí ppfulawmif;cJhonf[k od&onf/ q&mirnf;&mZ0ifwGif
]]þokdYpE´ok"r®&mZmrif;BuD;onf oufolZmukd csD;rGrf;awmfrl\}}[k &wkuAsmtqkH;wGifazmfjyxm;onfh
twkdif; oufolZmESrawmfpaAÜyDukdvnf;aumif;? oufolZm\orD;awmfukdvnf;aumif; tzGJUtEGJUjzifh
azmfjyxm;rIwpkHw&mryg&Sdyg/ oufolZm\&ifaoG;orD;awmfESpfOD;ukd odrf;ykdufí? armif;rrdóHrsm;ESifh
crf;em;pGmxm;&SdaMumif;omvQif yg&Sdygonf/
tif;apmuf&mZ0iftqkdrSm e&ywdrif;BuD;pkd;pHawmfrlaomtcg? taemufypädra'oyqmjynfü
]rif;acgif;a&mif} rif;ûyawmfrlí? tkdrif;vwfaomfom;awmfBuD; tdrfa&SUrif;wvaomusLukd wkdif;jynf
tyfESif;rif;ûyawmfrlap\/ xkdrif;om;wvaomusLonf rw&m;ûyusifhojzifh? nDawmfESa&mifqDonf
ykefuefaomif;usef;ír&Ekdifojzifh? ESrawmfoufolZmwkdYESifhwuG xGufajy;0ifa&mufvmonfukd om,m
Nidr;f csrf;pGmaexkid af pí? oufoZl muko
d rd ;f yku
d af wmfrv
l Quf? ta&miftqif;ukcd sD;rGr;f aomtm;jzifh e&ywd
rif;BuD;u tvSbGJUukdzGJUawmfrlaMumikf; vm&Sdygonf/ tif;apmuf&mZ0ift&? wvaomusL\ab;&ef
aMumifh xGuaf jy;vm&jcif;jzpfNyD; ajrmufO;D ûrdUawmfoYdk &ckid of uú&mZf 1001(c&pf 1639)ckwiG f a&mufvm
Muonf/ þ&mZ0ift& oufolZmonf rif;orD;wpfyg;jzpfonf/
&mZ0ifrsm;wGifvmaom t,ltqESpfrsKd;ukd EIdif;,SOfMunhfaomtcg-
(1)q&mirnf;&mZ0ift&? yqmrif;om;oufolZmESifh nDawmfESa&mifqD xD;eef;vkí? oufolZm
½IH;edrfh &ckdifjynfokdYajy;vmjcif;jzpfNyD;(okdYaomfq&mirnf;\&mZ0ifvm&wkwGif ]wvaomufusL}
xD;eef;&onf [kvnf;yg&So d nf/ tif;apmuf&mZ0ift&? yqmtdraf &SUrif;om; wvaomusLESihf nDawmf
Eka&mifqDwkdY ppfyGJjzpfí? Eka&mifpD½IH;edrfhojzifh?ESrawmfoufolZmukdac:um &ckdifjynfokdY xGufajy;
vmcJhonf/
(2)q&mirnf;&mZ0ift&? oufoZl mrif;om;onf &ckid jf ynfoYdk pE´o"k r®&mZrif;vufxuf c&pf-
1660-ckESpfwGif a&muf&SdcJhNyD;? tif;apmuf&mZ0ift&? Eka&mifqDFESifh ESrawmfoufolZmwkdYonf? e&ywd
rif;vufxuf c&pf1639ESpfwGif a&muf&Sdvmygonf/
(3),if;&mZ0ifrsm;wGif yg&Sdaom oufolZmbGJUvuFmrsm;ukd EIdif;,SOfMunhfaomtcg? q&mirnf;
&mZ0ifvmoufoZl mbGUJ &wkvuFmESihf tif;apmuf&mZ0ifvmoufoZl mbGUJ &wkvuFmwkYd onf xyfwx l yf
rQ wlnDMuonfum;r[kwfyg/ q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifwGif vuFm&wk(5)ykd'fyg0ifí tif;apmuf&mZ
0ifwGif &wk(7)ykd'fyg&Sdygonf/ q&mirnf;&mZ0ifvm &wkvuFmtykd'f(1)onf tif;apmuf&mZ0ifwGif
ryg&Sdyg/ xkduJhokdYyiftif;apmuf&mZ0ifvmvuFmtykd'f(5)(6)ESifh (7)wkdYonf? q&mirnf;\&ckdif&mZ0if
wGif ryg&Sdyg/ q&mirnf;&mZ0ifrSvuFmtykd'f(2)rS(5)txdonf? tif;apmuf&mZ0ifvmtykd'f(1)rS(4)
txdESifh pum;vkH;yg' tenf;i,fuGJvGJonfrSvGJí twlwlyifjzpfygonf/ ûcHíokH;oyfvQif tif;apmuf
&mZ0ifvm&wkvuFmrsm;onf q&mirnf;\&ckdif&mZ0ifvm&wkvuFmrsm;xufykdí tzGJUtEGJUaumif;
onf?ykdívSyonfukd awGU&ygonf/
xl;jcm;onfrSm q&mirnf;&mZ0ifwGif rif;orD;bGJUr[kwfbJ rif;om;bGJUjzpfaejcif;yifjzpfonf/
,if;&mZ0ifwGif]]a'0&mZm? olZmwrQ? EIdif;r&onfh? 'DyywfukH;? rif;tm;vkH;wkdY? &TifûyH;MunfjzL?½Iawmf
rlvnf;? onf;tkjywfacgif? aMuvkatmifvQif? ewfa,mifyrm? oufolZmum;}}[kvnf;aumif;?
]]rif;yqmum;?unmqif;oGif? oifvnf;a&S;u? b,foDvaMumifh?½lyvu©Pm? ig;jzmMueftif? pkHtif
nDpGm}}[kvnf;aumif;? oufolZmrif;om;onf Mueftifig;jzmESifh jynfhpkHaom unmyskKduav;toGif
Eke,facsmrGwfvSyaom rif;om;wpfyg;jzpfonf[k a&;zGJUxm;ygonf/ vuFm\tqkH;wGif ]]þokdY
pE´ok"r®&mZmrif;BuD;u oufolZmtm;csD;rGrf;awmfrl\}}[kvnf; azmfjyxm;ygonf/ oufolZmtm;
zGJUEGJUaom þ&wkykd'fonf tif;apmuf&mZ0ifwGif ryg&Sdyg/ tif;apmuf&mZ0ifvm vuFmyxrykd'fonf?
irnf;&mZ0ifvm 'kwd,tykd'fjzpfygonf/
wzef q&mirnf;\&mZ0ifwGif? Ekka&mifqDESifh oufolZmwkdY&efppfjzpfyGm;onf[k azmfjyNyD;rS ?
&wkvuFmtykd'f(2)wGif]]tif;apmuf&mZ0ifvmvuFmtykd'f(1)ygtwkdif;?]]rif;acgif&mZm? jynfom
wnfaxmif? jrifhatmif&Snfvsm;? tkdvwfjim;í? om;Mo&o? wvaomufusL? rif;rlonfhcg? usifh&m
roifh . . . .oufolZmwkdY? i,fpGmwnD? ESa&mifqDESifh ? wlNyDruGm}}[kwvaomufusLrif;ûyNyD; rw&m;
usifo h jzifh oufoZl mrif;om;onf ? nDjzpfoESa&mifqED iS hf om;r,m;wkYd ygrusef xGuaf jy;vmaMumif;?
a&SUaemufrnDqkdxm;ygonf/ þ&wkykd'fonf tif;apmuf&mZ0ifwGif tykd'f(1)tjzpfyg0ifae&m?
oufolZmonf vuFmt&? Eka&mifqD\tpfukdjzpfaeojzifh? e&ywdrif;BuD;tm; ESrawmfoufolZmukd
qufoonf[laomtqkdESifh qefYusifaeojzifh tif;apmuf&mZ0iftwGif;üvnf; a&SUaemufrnDnGwfrI
yg0ifaeonfukd awGU&ygonf/ aemifawmfBuD;wvaxmusLrif;ûyí &efppfjzpfyGm;Muonf[lonfukdrl
&wkvuFmuazmfjyaeygonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;t&? ukvm;yqmrif;BuD;]]rif;acgifa&mif(okdYr[kwf)
rif;acgif&mZm}}uom;awmfBuD; wvaomusLukd xD;eef;tyfojzifh? eef;vkyGJ&efppfjzpfyGm;&m? ppfrEkdif
aom oufolZm? Eka&mifpDESifhrdom;pkrsm;tjyif? ESrawmf? ]]parÜyD}}ESifh &Jruftrsm;tjym; &ckdifjynfokdY
xGufajy;a&muf&SdcJhonf[k aumufcsufcsí&ygonf/ okdYaomf &ckdif&mZ0ifrsm;t&]oufolZm}onf
rif;om;jzpfonf(okdYr[kwf) rif;orD;jzpfonfukdum; rqkH;jzwfEkdifay/ ,if;tjyif? &mZ0ifESpfapmifvkH;
wGif yg0ifaomn vuFmw k pfy'dk w
f iG f ]]bk&m;qk,?l arQmaf wmfrí
l ? oufoZl maoG;? taxG;tBuD;? rif;orD;
uk?d xHe;D ruGm? apygawmfom;? rdórH sm;ESi}hf }[k vuFmwGif yg&Sad omtcsufuadk xmufí? &ckid rf if;\tzGUJ
tEGJUonf? oufolZm\ESrawmf parÜyDukdvnf;aumif;? oufolZmrif;orD;ukdvnf;aumif;? zGJUqkdoDukH;
jcif;r[kwfyJ? oufolZm\orD;awmfrif;orD;ukd zGJUEGJUoDukH;rIomjzpfonf[k ,lq&ygonf/
q&mBuD;OD;pHomatmifu &Sm½SL*smtaMumif;ESifhywfoufí &cdkif&mZ0ifwGif ryDrjyifjzpfaeonf/
&Sm½SL*smukdyif rif;orD;[kxifrSwfaeMuonf/ &Sm½SL*sm[laomtrnf jrefrmrIûy&mwGif ]oufolZm}
[kûyxm;onf/trSefwu,frSm &Sm½SL*smonf r*kdbk&if&S*s[ef\om;yifjzpfonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif
yg&Sdom&Sm½SL*sm\orD;tvSudk zGJUqkdonfh&wkrSm tvGefzwfíaumif;ayonf/ ,if;&wkwGif]]oufolZm
aoG;}}[ka&;ygvsuf? &mZ0ifq&mrsm;rSm;,Gif;aeMuonf[k a&;om;cJhygonf/
oufolZmqkdonfrSm r*kdppfajy;rif;om;&Sm½SL*smjzpfaMumif;ukd ?tdE´d,? b*Fvm;&mZ0ifrsm;ESifh?
acwfûydifrSwfwrf;rsm;?orkdif;ynm&Sifrsm;a&;om;csufrsm;t& od&Sd&NyD;jzpfygonf/
tdEd́,EkdifiHr*kdtifyg,macwforkdif;wavQmufvkH;wGif c&pfESpf 1627-1658xdpkd;pHcJhaom &S*s[ef
bk&ifBuD;vufxufwiG f t<u,f0qk;H jzpfonf[k orkid ;f ynm&Sirf sm;rSww f rf;wifMuonf/ &S*s[efb&k if
BuD;wGif om;awmf(4)yg;&Syd gonf/ ,if;om;awmfrsm;\trnfrsm;rSm ]]'g&m&Su D ;dk }}?]]&Sm½SL*sm}}?]]atmf&efZpf}}
ESifh ]]rl&wfbwf}}wkdYjzpfMuonf/ om;awmf(4)yg;pvkH;onf jynfe,frsm;\bk&ifcHrsm;jzpfMuí? &Sm½SL*sm
rif;om;rSm Mo&doESifh b*Fvm;e,f\bk&ifcHjzpfygonf/
1657-ckESpfwGif&Sm*s[efbk&ifBuD; emrusef;jzpfaomtcg nDaemifav;yg;wkdYxD;eef;vkyGJjzpfyGm;
Muonf/ eef;vkppfyGJrsm;wGif 'uúefjynfe,fbk&ifcH atmf&efZpfonfaemifawmf(2)yg;ESifh nDawmfukd
ppfEkdifNyD; r*kdtifyg,m&Sif jzpfvmcJhavonf/ &Sm½SL*smonf? r*kdtifyg,m&Sifjzpfa&;twGuf atmf&efZpf
tm;tBudrfBudrfppfûycJhaomfvnf; ratmifjrifyJ? 1657-ckESpf ZEé0g&DvwGifb*Fvm;okdYwdrf;a&SmifcJh&av
onf/ olonfppfwaumif;rSwqifh &ckdifjynfajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&SdvmcJhonf[k tdE´d,orkdif;
rSwfwrf;rsm;u azmfjyygonf/ atmf&efppfonf AkdvfcsKyfBuD; *sr®vmtm;? &Sm½SL*smukd &ckdifykdifeufxd
vkdufvHzrf;qD;&ef ñTefMum;cJh\/ okdYaomf *sr®vm½kwfw&ufuG,fvGefoGm;ojzifh? atmf&efZpfonf
rdcifbufrS OD;av;awmfpyfol]]&Spöwmcef}}tm; b*Fvm;jynfe,fbk&ifcHtjzpfcefYtyfcJhavonf/
&Sm½SL*smrif;om; &ckdifjynfokdYvm&mvrf;c&D;ukd? a&vrf;c&D;jzpfonf[k azmfjyolrsm;&SdouJhokdY
ukef;vrf;c&D;jzpfonf[k azmfjyolrsm;vnf; &SdMuygonf/'wfcsfESifh t*FvdyfukefonfftcsKdU\rSwfwrf;
rsm;? befeD,mESifhrefElpDwkdY\rSwfwrf;rsm;? cgzdqef\a&;om;xm;csufrsm;? tAÁElqvrf\rSwfwrf;ESifh
acwfûydit f *Fvyd vf rl sKd;wpfO;D \rSww f rf;rsm;t& &Sm½SL*smonf b*Fvm;rS 'D,if;*g;okYd &ckid af &wyfrawmf
\oabFmjzifha&muf&SdcJhonf[k azmfjyMuygonf/okdYaomfRIYAZ US SALATIN rSwfwrf;ukda&;om;ol
tygt0if? csm;vfpwD;0yf? qvmqef'kd;ESifhacwforkdif;q&mrsm;jzpfMuonfh tmomaz,mESifh *sDtD;[m
AD;wkdYurl? &Sm½SL*smonf b*Fvm;rS ? tmoH? rPdyl&bufrS Murf;wrf;aomvrf;c&D;ukd jzwfoef;í
ppfwaumif;okdYa&muf&SdcJhonf[k twdtusqkdMujyefygonf/
oufolZmac:&Sm½SL*smonf ppfwaumif;wGif c&D;waxmufem;cJhonf[laomtcsufukd rSwfwrf;
tm;vk;H uaz:jyMuygonf/ &Sm½SL*smonf b*Fvm;rSxu G cf gG vmpOfu ajrmufO;D ûrdUawmfoYdkta&mufvm&ef
&nf&, G cf sufryg&Scd [hJ k ,lq&ygonf/ r*kt d ifyg,mukd jyefvnfwu dk cf u
dk &f ef ppfwaumif;tm; ppftajc
cHpcef;tjzpfwnfaqmuf&efEiS hf ,if;okYdratmifjrifygu tm&yfoYdk ppfwaumif;rS oabFmjzifh c&D;quf&ef
jzpfygonf/ a'gufwmueef*u dk rl ppfwaumif;a'oonf ppftajccHe,fajrwnfaqmuf&ef roifah wmf
jcif;? ppfwaumif;wGif r*kdppfwyf\tEÅ&m,fukdpkd;&drf&jcif;? ppfwaumif;okdYa&muf&Sdcsdefonf rkwfokef
rkd;OD;jzpfí? rkwfokefESifhqkdifuvkefavwkdYaMumifh tm&yfokdYoabFmrxGufEkdifao;jcif;wkdYaMumifh?
ppfwaumif;wGifMum&SnfraecJhyJ ajrmufOD;okdY c&D;qufcJhonf[kqkdygonf/
Oa&myc&D;oGm;rsm;\rSww f rf;rsm;t&? ,if;acwfu ppfwaumif;rS ajrmufO;D okYd omG ;&ef trsm;tm;
jzifh tok;H ûyaeMuonfv h rf;rBuD;wpfc&k cdS ahJ Mumif; od&ygonf/ uemzlvjD rpfurf;rS vlrsm;u ,if;vrf;
ukd &Sm½SL*smvrf;[kac:Muygonf/,if;vrf;onf ]]qmumeD;,m;}}teD;wGif &ckdifvrf;rBuD;ESifhqkHonf/
&Je,fvf\ 1783-ckESpfua&;qGJcJhaomajrykHpmtkyfwGif þvrf;qkHrS&mrl;okdYoGm;aomvrf;wckyg&Sdonf/
olazmfjycJhaomvrf;rSm ,cktcg ppfwaumif;rS aumhyZm;okdYoGm;aomvrf;rBuD;ae&mESifh ukdufnDaeyg
onf/ rnfokdYyifjzpfap? &Sm½SL*smESifh aemufygrsm;onf ppfwaumif;rSajrmufOD;okdYukef;vrf;c&DF;jzifh
vmcJhMuonf[k rSwfwrf;tm;vkH;ukd ukd;um;íod&ygonf/ &Sm½SL*smESifh aemufygrsm;onf ajrmufOD;ûrdU
awmfokdY? c&pfESpf 1660-ckESpf? Mo*kwfv 26&ufaeYwGif a&muf&SdcJhMuygonf/
xkYd aMumifh ajrmufO;D eef;wGif c&pf-1652-1674xdp;dk pHcahJ om pE´o"k r®&mZmrif;BuD;vufxufawmf
wGif &Sm½SL*smonf aemufygrsm;ESifhtwl ajrmufOD;okdYa&muf&SdcJhonfqkdaom q&mirnf;\&mZ0ifonf
trSefyifjzpfaeygonf/
ppfwaumif;a'oaus;vufaw;wpfyk'fwGif &Sm½SL*smajrmufOD;ûrdUawmfokdY xGufcGgvm&mwGif ZeD;
jzpfokl ]]yg&DbefEl;}}ESifhorD;ESpfOD;ygvmcJhonf[k azmfjyxm;ygonf/ rpöwmqD'pfcefu &Sm½SL*smwGif
]*kv½f ck b
f efe;l }?]a&&Setf m&fb*D ef}?]trDembefE;l }[lí orD;ok;H OD;teuf? orD;awmftBuD; }*kv½f ck b f efE;l }onf
&ckdifokdYvm&mwGif ryg0ifcJh[kqkdygonf/ acwfûydif&ckdifrSwfwrf;wpfapmifukd ukd;um;í 1966-ck?
ygupöweftm&Sawmf0iftoif;*sme,ftwG-J 6wGi?f rpöwmqD'pfcefa&;om;cJo h nft h wkid ;f qkv
d Qif &Sm½SL*sm
ajrmufO;D okYd vm&mwGif ]qmaAbD} trnf&EdS rS awmfwpfO;D vnf; yg&Scd o hJ nf[k ,lq&ygonf/þrif;orD;
onf q&mirnf;&mZ0ifwGif azmfjyxm;onfh? &Sm½SL*smu pE´ok"r®&mZmrif;tm;qufoonfqkdaom
oufolZmrif;om;\ESrawmf ]parÜyD}rS wjcm;rjzpfekdifay/
tAÁ'lqvrfu &Sm½SL*sm\om;awmf(3)OD;trnfwkdYukd ]ZmtifO'if}? ]blveftu©wm}ESifh ]ZmeD,,f
tmbuf'if}[kazmfjycJah omfvnf; olwYdkonf ajrmufO;D ûrdUawmfoYdk ygvmonfrygvmonfudk raz:jycJah y/
]befeD,m} ]refElqD} ]abm0&D;} wkdYurl ]]plvfwefbef;}}[laom om;wpfOD;ygvmonf[kqkdygonf/
ajrmufOD;ûrdUae'wfcsfukefoG,fa&;ukd,fpm;vnf Al;bmpfhurl?&Sm½SL*smESifh twlygvmaomom;awmf\
trnfudk ]bGepf v l wf ef}[k azmfjycJyh gonf/ rpöwmtvmqef';dk ESihf rpöwmbD;vfwYdk\azmfjycsuw f iG &f mS ½SL*sm
ü ]yD;,m&DbefEl;}ac: 'kwd,r,m;wpfOD;&Sdao;onf[k awGU&ygonf/
orkdif;rSwfwrf;rsm;ukd EIdif;,SOfMunhfvQif &ckdif&mZ0ifrsm;wGif vm&Sdaomrif;acgif;a&mif(0g)
rif;acgif&mZmqkdolrSmr*kdtifyg,m&Sif? ]&S*s[ef}bk&ifBuD;ukd qkdvkdjcif;jzpfaMumif;awGU&onf/om;awmf
BuD; tdraf &SUrif;wvaomusLqko d nfrmS &S*s[ef\tBuD;qk;H om;awmf yef*syEf iS u
hf mAl;e,fb&k ifcjH zpfaom
]'g&m&SDukd;}ukdqkdvkd&if;jzpfygonff/ oufolZmrif;om;ESifh xD;eef;vkyGJppfjzpfcJhaom &ckdif&mZ0ifwGif
azmfjyaom nDawmf]ESa&mifqD}qkdonfrSm tdE´d,orkdif;rSwfwrf;rsm;wGif azmfjyonf? aemifawmfESpfyg;
ESifh nDawmfwpfyg;ukd ppfatmifEkdií? 'gukd&SDukd;vufrS xD;eef;odrf;ykdufum r*kdtifyg,m&Sifjzpfvm
cJo
h nf]h ]atmf&efZpf}}ukq d v
dk jdk cif;jzpfygonf/ nDawmfti,fq;Hk jzpfaom rl&wfbufrmS atmf&efZpf\zrf;qD;
jcif;ukdcHvkduf&onf[k tdE´d,orkdif;rSwfwrf;rsm;uqkday&m? &Sm½SL*smESifhtwl nDawmfwpfOD;wa,muf
rQ ajrmufOD;ûrdUawmfokdYygvmEkdifbG,fr&Sdyg/
orkdif;rSwfwrf;rsm;ukd ñSdEIdif;í? &Sm½SL*smESifhtwlajrmufOD;ûrdUawmfokdYa&muf&Sdvmolrsm;kd &SmazGaom
tcg? &Sm½SL*sm\yxrZeD;? ]yg&DbefEl;}? 'kwd,orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}? wwd,orD; ]trDembefEl;}?
ESrawmf ]qmaAbD}ESifh trnfraz:jyEkdifaom om;awmfESpfyg;wkdYukd awGU&ygonf/
pE´o"k r®&mZmonf &Sm½SL*sm\ESrawmf ]qmaAbD(0g) parÜy}D }ukd odr;f yku d Nf yD; &Sm½SL*sm\ppfual wmif;
rIaMumifh r*kdppfwyfukdwkdufckdufcJhaomfvnf; ratmifjrifcJhyg/ *sDtD;[mAD;\a&;om;csuft&rl? pE´ok"r®
&mZmonf &Sm½SL*smtm;? tm&yfokdYoGm;&efoabFmpDpOfay;rnf[k uwdûycJhNyD;? &SpfvMumonfhwkdif
pDrHray;cJhojzifh &Sm½SL*smraMueyfjzpfcJh&aMumif;? pE´ok"r®&mZmonf &Sm½SL*sm\orD;awmftBuD;ukd
qufo&ef awmif;cJcJhaMumif; od&ygonf/ &ckdifokdYa&muf&Sdvm&mwGifygvmaom orD;awmfqkdonfrSm
&Sm½SL*sm\ orD;awmf]a&m&Seftm&fbD*ef}ukdqkdvkdjcif;jzpfygonf/
&mZ0ifvuFmrsm;wGifyg&Sdaom ]]oufolZmaoG;}}[laompum;ukdaxmufí OD;pHomatmifu
&Sm½SL*sm\orD;ukda&;zGJUjcif;jzpfonf[kqkdojzifh &Sm½SL*sm\ESrawmf parÜyDukda&;zGJUjcif;r[kwfyJ?
orD;awmf]a&m&Set f m&fb*D ef}ukd a&;zGUJ jcif;jzpf&ayrnf/ &Sm½SL*smuorD;awmfudk rqufoojzif?h pE´o"k r®
&mZmonf ]a&m&Set f m&fb*D ef}ESi]hf trDembefE;l }orD;awmfEpS yf g;pvk;H ukd odr;f yku d af wmfrí
l ? armif;rrdórH sm;
jzifh a`rSmufpm;awmfral Mumif;ukd ]]oufoZl maoG;? taxG;tBuD;?rif;orD;ukd ? xHe;D ruGm? apygbufom;?
rdóHrsm;ESifh}} [laom&wkvuFmu az:jyaeygonf/ þtcsufrsm;ukd axmufí pE´ok"r®&mZmonf
rif;orD; ]parÜy}D xuf? ]rif;orD;a&m&Set f m&fb*D ef}ukd ykrd í
dk ESpo
f ufjrwfE;dk awmfro l nf[k ,lq&ygonf/
&Sm½SL*sm\ESrawmf ]parÜy}D ? orD;awmf ]a&m&Set f m&fb*D ef}ESihf orD;axG; ]trDembefE;l }?þok;H OD;teuf
wGif pE´ok"r®&mZmrif;BuD; cspfMuifjrwfEkd;awmfrlcJhonfum; rif;orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}yifjzpfygonf/
r*kdrif;orD;]a&m&Seftm&fbD*ef}\tvSukd wpdrfhpdrfhMunhf½IU,if;? ESvkH;om;rSaygufyGm;vmaom
arwåmjzifh? pE´ok"r®&mZmrif;onf? rif;orD;\tvSukd &wkvuFmjzifhrSwfwrf;ûycJhayonf/ r*kdrif;orD;
a&m&Seftm&fbD*ef\tvSukdzGJYqkdaom
yvQrf;xifí? xdyfjyifOD;pGef;? va&mifxGef;okdY? wkdYuRef;tm;vkH;? ukd,fa&mifzkH;onf? wifhqkH;0if;
ajymif?vSxGwfacgifrl? jzLa&mifjymxGm;? a&Ttom;ESifh? jrvm;pdefoG,f? vudk,fES,fokdY? MuifzG,fvSwifh?
ajcmufjypfvGifhí? vScsifht&nf? ajcmufxyfjynfvnf;?&Sdrnfrxif? jrifvQifudk,fvkH;? oufqkH;wdrf;rwf?
cEÅmjywfvdrfh? ewfvnf;rwl? vlvnf;ru? b,f'geaMumifh? tvSokdYpifvGefoenf;/
nOfharSmifwGif;ü? tjyifq,fhav;? 0if;a&mifajyom;? i,faoG;&Sdef;&Sdef;? qifjrpdrf;ukd? cyfodrf;&Sif
vl? ESvkH;rlvdrfh? rOöLyef;jrwf?yGifha&mifvTwfokdY? rdjywfjympif? oufvkH;usifrQ? O'uFk½k? wGifrIonm?
jra*g,mESifh? jyKAÁm&yfawmif? awmifnmZAÁL? uRef;av;qlwGif? &Sifvlûydifbuf? &rnfcuf\? ûyd;ysuf
a&mifo, G ?f aomfwmES,o f Ydk? EIid ;f qG,rf avsm?f tpkay:wGi?f oauúmaf '0? ESKwu f jywfjywf? oHcsKd vTwo f nf?
b,fewfoifhukdzefoenf;/
vSpHwifhí? auoQifhjrESpf? xkH;uspfvspfESifh? a&opfrGrf;zsif;? ûraw0if;rQ? tqif;a&Ta&mif? cef;vkH;
ajymifom;? wefaqmiftwl? xGm;jymjzLvQi?f rk;d olewf&yf? EIid ;f rpyfonf?h ajcmufxyfwcH eG ?f vSwif[ h efEiS ?hf
,k*efxdyfzsm;? b,fodMum;onf? rSwfom;aemifzkdY&efoenf;/
[laomtvSbGJ&wkvuFmrsm;onf r*kdrif;orD;\tvStyukd azmfjyEkdifpGrf;&SdNyDvQif? *kPftvuFm
&owkdYESifhjynfhpkHaom? pE´ok"r®&mZmrif;\? *EÅ0ifajrmufaomtzGJUtEGJUjzpfaMumif;? jrefrmpmayorkdif;
wGif rSwfwrf;wifoifhvSayonf/

&nfnTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0if q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(2) tif;apmuf&mZ0if okawoDynmpm&rl(r[mrked"r®&u©dwausmif;? ppfawGûrdU)
(3) &ckdif&mZ0ifopf('k-wGJ) &SifpE´rmvmvuFm&('k-Budrf-1997? &efukef)
(4) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(1979-&efukef)
(5) The Story of Indo-Pakistan by S.F. Mahmud ( Karachi , 1966, P-152, 154, 157)
(6) A History of Chittagong by S.B. Qanungo. (Chittagong, 1988, P 300 to 360)
(7) History of Burma by G.E Harvey (London, 1925, P-147-148)
(8) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London, 1968 tkef;armif(jyef)pm-140?141? 1
½Sm½SL*sm\ &ckdifjynfc&D;
&ckdif&mZ0ifukd tawmftoifhavhvmzl;olwkdif; ]½Sm½SL*sm} odMuygonf/ &ckdif&mZ0ifrsm;wGif
½Sm½SL*smtm; ]oufoZl m}[k azmfjyavh&ydS gonf/ tcsKUd &mZ0ifrsm;u ]oufoZl mrif;orD;}[kyifazmfjyMuyg
onf/ oufolZmrif;orD;\tvSukdzGJUqkdaom vuFmrsm;vnf; xif&Sm;ygonf/okdYaomforkdif;ynm&Sif
rsm;\avhvmcsuft&oufoZl mqko d nfrmS rif;orD;r[kwyf aJ jrmufO;D acwfpE´o"k r®&mZrif;BuD;vufxuf
ü &ckdifjynfokdYa&muf&Sdvmaom r*kdtifyg,mrS ppfajy;rif;om;wpfOD;jzpfaMumif;odvmMu&ygonf/
olonf 1659ckEpS f ZEé0g&DvwGif tdE, d´ Ekid if H ]cwf*s0f g;}t&yfü jzpfymG ;aomppfyüJG ½I;H edrNhf yD; ta&SUb*Fvm;
rSwqifhxGufajy;ckdvIHvmoljzpfygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfwGif pE´ok"r®rif;eef;pHaom 1652rS 1674
twGif; &ckdifjynfokdYjynfyrS ppfajy;ESpfOD;a&muf&SdcJhzl;ygonf/ ½Sm½SL*smtjyif tjcm;ppfajy;wpfOD;rSm
Bwdyl&jynfh&Sifbk&if ]*kdAif'grifedus}jzpfygonf/ olonf xD;eef;vkcH&NyD; zrf;qD;&efvkdufcH&ojzifh
nDjzpfolESifhtwl ppfwaumif;rSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&Smifwdrf;vmcJholjzpfygonf/ olonf
aemufyidk ;f wGif Bwdy&l jynfoYdk jyefciG &hf NyD; bk&iftjzpfjyefvnfp;dk pHc&hJ ygonf/ ajrmufO;D ûrdUawmfoYdk ½Sm½SL*sm
vmcJhonfhc&D;vrf;ESifhywfoufí ,aeYwkdifrnfolwpfOD;wpfa,mufrQ twdtusrajymEkdifay/ orkdif;
rSwfwrf;toD;oD;wkdYu trsKd;rsKd;azmfjyxm;Muygonf/ þwGifajrmufOD;ûrdUawmfokdY½Sm½SL*sma&muf&SdvmykH
orkdif;rSwfwrf;tqkdrsm;ukd razmfjyrD ½Sm½SL*sm\aemufaMumif;&mZ0ifukd tenf;i,fazmfjyygrnf/
tdE´d,EkdifiHorkdif;wGif r*kdwkdYtkyfpkd;cJhaomumvwpfavQmufü at'D1627rS 1658xdtkyfpkd;cJhaom
&Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufumvonf t<u,f0qkH;jzpfygonf/ olonftdE´d,jynfwGif xif&Sm;aom
taqmuftOD;rsm;pGmukd wnfaqmufxm;cJhonf/ urÇmausmfwyfcsfr[mtaqmuftOD;BuD;rSm &Sm*s[ef
bk&ifBuD;u rdrd\cspfvSpGmaomrdzk&m;]refwyfZfr[m}tm; oû*d[faom*lukd vTrf;ûcHíwnfaqmufcJhaom
taqmuftOD;BuD;jzpfygonf/
&Sm*s[efb&k ifBuD;wGif om;awmf(4)yg;&So d nf/ at'D 1657ckEpS üf &Sm*s[efb&k ifBuD;oufawmf(70)
jynfhaomtcg om;awmfBuD;]'g&m&SDukd;}rSm (43)ESpf? 'kwd,om;awmf]½Sm½SL*sm}rSm (39)ESpf? ti,fqkH;
om;awmf ]rl&wfbwf}rSm (33)ESpt f oD;oD;jzpfMuonf/ om;awmfBuD;'g&m&Su D ;dk rSm yef*syfEiS hf umbl;e,f
bk&ifcjH zpfaomfvnf;? zcifb&k ifBuD;ESiw hf idk ;f a&;jynfa&;aqmif&u G &f if; a'vDwiG t f aersm;onf/ olonf
ynmwwfNyD; bmoma&;ukdif;½Idif;aomfvnf; rmecufxefí EIwfMurf;vQmMurf;ajymqkdwwfoljzpfonf/
½Sm½SL*smrSm b*Fvm;? Mo&do?rl&wfe,frsm;\bk&ifcjH zpfonf/ oabmaumif;í &J&ifah omfvnf; pnf;pdrf
OpömtvGefrufarmoljzpfonf/ atmf&efZpfrSm 'uúefjynfbk&ifcHjzpfí vdr®myg;eyfonf/ &J&ifhípGrf;&nf
owå&d o dS jl zpfonf/ ti,fq;Hk om;awmfr&l wfbwfrmS aomufpm;rl;,pfjcif;ukcd rHk ifaom rku d ½f ;k &Jjzpfonf/
olwkdY(4)OD;pvkH;onf t½kduf&mukdarQmfrSef;xm;Muolrsm;jzpfMuonf/
at'D 1657wGif &S*s[efbk&ifBuD; tjyif;txefemrusef;jzpfonf/ tajctaeukd&dyfrdonfESifh
om;awmfBuD; 'g&m&SDukd;onf a'vDeef;awmfukdodrf;ykdufonf/ wpfcsdefwnf;rSmyif ½Sm½SL*smonf &mh*sf
r[mwGif xD;eef;wufí rdrdtrnfjzifh '*Fg;oGef;xkwfa0avonf/ nDti,fqkH;rl&wfbwfuvnf;
rdrdykdife,fajrukd vGwfvyfaome,fajrtjzpf aMujimum '*Fg;oGef;vkyfonf/ atmf&efZpfurl
wpfpkHwpf&m rvIyf&Sm;yJ 'uúefjynfe,frS NidrfoufpGmapmifhMunhfaecJhonf/
½Sm½SL*smonf rdr\ d ppfwyfjzifh a'vDuo dk rd ;f yku
d &f efcsw
D ufcahJ omfvnf; 'g&mcsu D ;dk \om; olvrD ef&DS
ukd;OD;pD;aom a'vDppfwyf\ESdrfESif;rIukd cH&onf/ aemufykdif;wGif 'g&mcsDukd;onfvnf; atmf&efZpfESifh
rl&wfbwfwyfrsm;\ ESrd Ef iS ;f rIucdk &H onf/ ,if;aemufr&l wfbwfonf aemifawmfatmf&efZpftm; ykeu f ef
jcm;em;aomfvnf; atmf&efZpfuESrd Ef iS ;f NyD; rl&wfbwftm;zrf;qD;vku d af vonf/ xkt d cg atmf&efZpfonf
r*kdtifyg,m\{u&mZftjzpf a&muf&SdcJhavonf/
&Sm½I*smonf aemufwpfBudrftiftm;pkpnf;í atmf&efZpftm;wkdufckdufjyef&m 1697 ZEÆ0g&DvwGif
ppf½IH;NyD; b*Fvm;okdYxGufajy;wdrf;a&SmifcJh&onf/ xkdrSwqifh ajrmufOD;ûrdUawmfokdY a&muf&SdcJhjcif;jzpfyg
onf/atmf&efZpfonf ppfAv dk cf sKyfBuD; *r®vmtm; &Sm½I*smukd vku d v f zH rf;qD;&ef jzpfEidk v
f Qif &ckid yf idk ef uf
txd0ifí zrf;qD;&efñeT Mf um;xm;cJah vonf/ *srv ® monf &ckid yf idk t f a&SUb*Fvm;ESihf &ckid ef ,fajrxJtxd
0ifa&mufwkdufckduf&ef pDrHcsuf&Sdaomfvnf; *sr®vm½kwfw&ufuG,fvGefoGm;ojzifh pDrHcsuftaumif
txnfray:cJhay/ *sr®vmuG,fvGefaomtcg r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf ol\rdcifbufrS OD;av;awmf
pyfol ]&Spw ö mcef}tm; b*Fvm;e,f\bk&ifcHtjzpf cefYtyfcJhavonf/
&Sm½I*smonf b*Fvm;rSajrmufOD;ûrdUawmfokdY rnfokdYrnfykHa&muf&SdvmcJhonfukd rnfolrQ auseyf
atmif azmfrjyEkdifMuaomfvnf; acwfûydifrSwfwrf;rsm;url 'g*grS oabFmjzifh xGufcGmcJhjcif;jzpfonf[k
azmfjyMuygonf/ tAÁ'lqvrf;tvkdtm;jzifh&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onf 'g*grSpwifxGufcGgcJhNyD;
aemufvrf;c&D;ü wpfaeYwGif &ckdifay:wl*DppfoabFmrsm;ESifhawGU&\/ ,if;ppfoabmFrsm;rSm &ckdifbk&if
ppfwaumif;pm;tm; &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;ukd ulnDac:aqmif&efapvTwfckdif;í ppfwaumif;pm;u
apvTwv f u
dk af om ppfoabFmrsm;jzpfaMumif; a&;om;xm;cJ\ h / cgyDcefurl &Sm½I*smonf oabFmESppf if;
jzifh ukd,fykdifypönf;rsm;? tjcm;aoma&TaiGausmufoHywåjrm;wkdYukd o,faqmifcJhonf[k qkdygonf/
befeD,mESifhrefEkpDwkdYurl ½Sm½SL*smwkdYtm;ay:wl*Drsm;avSmfcwfonfh oabFmjzifh wifaqmifcJhonf[k
a&;om;xm;cJMh uygonf/ refepk u D &Sm½I*smwGiyf gonfh &wemypön;f rsm;ukd &ckid yf idk pf pfwaumif;urf;ajc
wavQmufwGif ay:wl*D"jyrsm;BuD;pkd;aecsdefjzpfay&m refEkpD\a&;om;csufrSm tawmfyif,kwådwefaeay
onf/ acwfûydift*Fvdyfukefonf wpfOD;\rSwfwrf;wGifrl ½Sm½SL*smonf Mo*kwfvukefavmufwGif
xGuaf jy;vGwaf jrmufvmcJNh yD;aemuf &ckid b f &k if\e,fjcm;wyfpcef;wpfco k Ydk a&mufvmcJo h nf[q k o dk nf/
,if;pcef;rSm 'D,if;*g;okdYr[kwf ppfwaumif;yifjzpfayrnf/ 'wfcsfESifh t*FvdyfukefonftcsKdU\
rSww f rf;rsm;wGirf l ½Sm½SL*smtm; b*Fvm;rS', D if;*g;okYd &ckid bf &k if\a&wyfrawmfrS oabFmjzifw h ifaqmif
cJhonf[k twdtvif;a&;om;xm;cJhMuygonf/
okdYaomfjzpfEkdifzG,f&Sdaomtjcm;wpfcsufrSm ½Sm½SL*smESifhaemufvkdufrsm;onf/tmoHppfwaumif;
a'obufraS wmawmifrsm;ukjd zwfausmfí uke;f vrf;c&D;jzifw h rd ;f a&SmifvmcJo h nf[al om azmfjycsufjzpfyg
onf/ RIYAZ US SALATINpmtkyfa&;om;olu plvfwef&Sm½I*smESifhaemufvkdufrsm;onftmoHokdY
ukef;vrf;c&D;jzifh wdrf;a&SmifcJhMuNyD;? ,if;rSwqifh &ckdifjynfokdYc&D;qufMujcif;jzpfonf[kqkdygonf/
csm;vfpwD;0yfuvnf; olwkdYonf tmoHjynfrSm Murf;wrf;cufxefvSaom awmifukef;awmifwef;rsm;
ukjd zwfausmfNyD; NiD;aiGUzG,af umif;vSaom c&D;&SnBf uD;ukjd zwfoef;cJNh yD;aemuf ppfwaumif;okYd qu dk af &muf
cJo
h nf[q k ydk gonf/ tvmZef';dk uvnf; &Sm½I*smESiahf emufvu dk rf sm;onf tmoHjynfrMS urf;wrf;cufxef
vSaom awmawmifrsm;ukd rkdif(500)cefY vSnfhywfausmfjzwfNyD;aemufygtenf;i,fjzifhom jynf&ckdifokdY
a&muf&SdcJhawmhonf[ka&;om;xm;ygonf/ þtcsufukd az,mESifh[maz;wkdYuJhokdYaom yk*¾dKvfrsm;u
vnf; axmufcHxm;ayonf/
&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif pcef;wpfaxmufem;íaexkdifcJhao;onf[laomtcsufESifh
ywfoufírl rSwfwrf;tm;vkH;wpfoHwnf; xGufqkdMuygonf/ okdYaomf&Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif
rnfrQMumMumaexkdifcJhonf? rnfokdYvIyf&Sm;cJhonf? rnfonfhtBuHtpnfESifh tpDtrHrsm;csrSwfcJhonf
[laomtcsufrsm;ESifhywfoufírl taxmuftxm;r&Sdoavmuf &Sm;yg;vS\/ tAÁ'lqvrfu olwkdY
onf &ckid ef ,fpyfpcef;okYd a&muf&NdS yD;aemuf cufxefMurf;wrf;aomc&D;ukd jzwfoef;cJ&h ao;onf[al om
tcsufrSwyg; ppfwaumif;wGif aexkdifcJhrItajctaersm;udk razmfjycJhay/
1661ckEpS u f ajrmufO;D ûrdUwGiaf exkid cf ahJ om 'wfcsfta&SUtdE, d́ ukeo f ,
G af &;uk,
d pf m;vS,v f ADS ;l qmhcf
ua&;ykYd v u dk af om pm&Sn(f 3)apmifwiG f olonf[w dk pfponfwpfpaumuf,&l &So d nfh taMumif;t&mrsm;
ukad zmfjy&mwGif &Sm½I*smtm; b*Fvm;rS', D if;*g;okYd &ckid b
f &k if\a&wyfrawmfrS ppfoabFmjzifh wifaqmifchJ
Muonf[k azmfjyxm;ygonf/ 'wfcsfwYdk \rSww f rf;uvnf; ppfwaumif;wGif &Sm½I*sm\vIy&f mS ;rIrsm;ukd
azmfjyrxm;ay/ azmfjyorQrSmvnf; tAÁ'q l vrf? befe, D m?refEpk w D Ydk \azmfjycsufrsm;ESihf ruGmjcm;vSay/
cgzdcefurl &Sm½I*smonf ppfwaumif;wGif aexkid pf Ofumvü &ckid ef ,fpyfü? &ckid ef ,fpyfrS &ckid b f &k if
\ ppfpcef;wpfcu k dk wku d cf u dk of rd ;f yku
d &f efyif pDpOfcahJ o;onf[q k o dk nf/ ol\a&;om;csuft& &Sm½I*sm
onf ppfwaumif;e,fajrukd &ckdifbk&ifvufrSodrf;,lí r*kdtifyg,mtm;jyefwkdufckdufrnfh ppftajccH
pcef;&nf&G,fcJhonf[k ,lq&ayonf/ tAÁ'lqvrf\ta&;tom;t&vnf; olonf&ckdifykdife,fajr
twGif;okdY0ifa&mufcJhonfhtcsdefuyif ]bvk0g} ppfpcef;ukd odrf;ykduf&efBuHpnfcJhaomfvnf; ratmifjrif
cJh[kod&onf/ þtcsufukdaxmufqvQif cgzdcef\ta&;tom;rSm tajctjrpfr&Sd[krqkdomacs/
okdYaomf&Sm½I*smonf þ&nfrSef;csufukd rnfokdYrQtaumiftxnfrazmfEkdifay/
tajctaet& &Sm½I*smonf ppfwaumif;rSajrmufO;D ûrdUawmfoYdk &Sm½I*smc&D;qufc&hJ onfh taMumif;
(3)ck&Sdonf[k a'gufwmueef*kdu a&;ygonf/ yxrtcsufrSm ppfwaumif;a'oonf r*kdtifyg,m
ukt d wH &k ef ppftajccHpcef;wnfaqmuf&efroifah wmfjcif;? 'kw, d tcsufrmS *sr®vm\ppfwyfrmS tiftm;
BuD;rm;NyD; rdrt d m;vku d v f &H mS azGaeonfh owif;uk&d &SNd yD;jzpfjcif;ESihf wwd,tcsurf mS xkt d csed o
f nf rk;d &moD
jzpfí tm&yfokdYoGm;rnfhoabFmrsm; ppfwaumif;wGifr&Sdjcif;? okdYr[kwf rkwfokHavESifh qkdifuvkef;
avjyif;wkdYaMumifh oabFmrsm;tm&yfokdY rxGufEkdifjcif;wkdYaMumifh jzpfonf[ka&;om;xm;ygonf/
ueef*kd\azmfjycsuft&qkdvQif &Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u &nfrSef;csuf
(2)ckom&SdcJh&rnfjzpfonf/ yxrtcsufrSm ppftajccHpcef;aumif;wpfck&vQif tajccHajcukyfpcef;
wpfckûyvkyfNyD; tiftm;pkaqmif;um a'vDukdjyefwkdufí r*kd{u&mZftjzpf&&Sdatmif BudK;pm;rnf[laom
tcsufjzpfayonf/ þ&nfrSef;csufaMumifhyif cgzDcefa&;om;ouJhokdY &cdkife,fpyfpcef;wpfckukd
odrf;ykduf&efESifhppfwaumif;a'oukd ppftajccHpcef;ûyvkyf&ef BuHpnfcJhjcif;jzpfayonf/ 'kwd,&nfrSef;
csufrmS &Sm½I*smtaejzifh r*k{d u&mZfjzpf&efenf;vrf;r&Syd guppfwaumif;rSruúmokYd c&D;quf&efjzpfonf/
kxkdYaMumifhyif txufu ]ueef*kd}azmfjycJhonfh taMumif;rsm;aMumifh ajrmufOD;okdYc&D;qufcJh&aomfvnf;
ajrmufOD;okdYa&mufonfhwkdif &ckdifbk&ifxHwGif rdrdtm;ruúmokdYykdY&ef awmif;qkdcJhjcif;jzpfayonf/
&Sm½I*smonf xGufajy;vGwfajrmufvmuwnf;u ajrmufOD;okdYa&mufatmifoGm;rnf[laom
&nfrSef;csufyg&SdcJh[efrwlay/ þokdYqkdvQif olonfppfwaumif;ü rdk;&moDukefqkH;atmifaeNyD;
aqmif;OD;&moDwiG f ppfwaumif;rSc&D;qufEidk o f nfr[kwaf vm[k awG;qzG,&f ydS gonf/ okYd aomf olonf
(1)rdrad &muf&adS eaom ppfwaumif;onf &ckid yf idk ef ,fajrjzpfaejcif;? (2)atmf&efZpfu *srv ® mtm; vkt d yf
vQif &ckdife,fajrtxd wkdufckduf&SmazG&ef trdefYay;xm;ojzifh *sr®vm\tEÅ&m,fukd pkd;&drfae&jcif;
?(3)rk;d &moDuek q f ;Hk atmif aemufxyf(4)vwkid af tmif ppfwaumif;wGif ae&OD;rnfjzpfjcif;ponft h aMumif;
rsm;aMumifh ajrmufOD;ûrdUawmfxd c&D;qufípE´ok"r®&mZmrif;BuD;xHwGif ckdvIHcJhjcif;jzpfygonf/
ppfwaumif;a'o aus;vufaw;wpfyk'fwGif &Sm½I*smajrmufOD;okdYxGufcGm&mwGif ZeD;jzpfol]yg&D
bef';l }ESithf wl orD;ESpOf ;D vku d yf gvmaMumif; yg&So d nf/ &Sm½I*smwGif orD;(3)OD;&S&d m ]*kv½f ck b f efE;l } (olonf
&ckdifokdYvm&mwGif ygvm[efrwlay)/]a&m&Seftm&fbD*ef}ESifh]trDembefEl;}wkdYjzpfayonf/ rSwfwrf;
wpfapmifurl ]&Sw d b f }D trnf&dS ESrwpfO;D vnf; ygvmonf[k azmfjyygonf/ &Sm½I*smESit hf wl ygvmaom
om;rsm;ESifhtrnfrsm;ukd azmfjy&mwGif rSwfwrf;wpfapmifESifh wpfapmifrwlnDMuay/ tAÁ'lqvrfu
&Sm½I*sm\om;(3)OD;ukd ]ZmtifO'if}]blveftu©wm}? ]ZmeD,Jt*¾'if}[kazmfjyaomfvnf; &cdkifjynfokdY
wdrf;a&Smifvm&mwGif rnfolygvmonf[k azmfjyrxm;ay/ befeD,m? refEkpDESifhabm0&D;wkdY
url ]plvw f efbef;}[laomom;wpfO;D onf &Sm½I*smwkYd EiS w hf rd ;f a&Smif&mwGif yg0ifco
hJ nf[q k Mdk uygonf/
ajrmufO;FD ûrdUae 'wfcsfuek o f ,G af &;uk,
d pf m;vS,f Al;bmhcu f rl &Sm½I*sm\om;tBuD;qk;H trnfudk ]bGe[ f vl f
wef}[k azmfjyxm;ygonf/
Oa&myc&D;oGm;rsm;\rSwfwrf;t& ,if;acwfu ppfwaumif;rS ajrmufOD;ûrdUawmfokdYoGm;&ef
vltrsm;tokH;ûyaecJhonfh vrf;rBuD;wpfck&SdcJhaMumif; od&onf/ &Sm½I*smonf þvrf;twkdif;yif vmcJh
jcif;jzpfayrnf/ uemzlvDjrpfurf;rS vlrsm;u ,if;vrf;ukd ]&Sm½I*smvrf;}[kac:Mu\/ ,if;vrf;onf
]qmum;eD;,m;}teD;wGif &ckid v f rf;rBuD;ESiqhf o
Hk nf/ &,fev J \f 1783ckEpS u f a&;qGcJ ahJ om b*Fvm;ajrykH
pmtkyfwGif þvrf;qkHrS &mrl;okdYoGm;&mvrf;aMumif;wpfckyg&Sdonf/ olazmfjycJhaomvrf;rSm ,cktcg
ppfwaumif;rS aumhyZm;okYd omG ;aomvrf;rBuD;ae&mESihf uku d nf aD eygonf/ b*Fvm;&mZ0ifusrf;ûyq&m
csm;vfpwD0yfESifh qmtmomaz,mwkdYu &Sm½I*smESifh aemufvkdufrsm;onf ajrmufOD;okdY c&D;xGuf&mwGif
ewfjrpfukdjzwful;cJh&onf[kqkdaomfvnf; rnfonfhae&mujzwfausmfcJh&onfqkdonfukdrl azmfrjycJh
Muay/ a'otwGif; ½kd;&moDcsif;wpfyk'fwGif olwkdYonf jrpfqdyfurf;okdYa&mufatmif (13)&uf(13)nOfh
wkdif c&D;jyif;ESifcJh&aMumif; oDzGJUxm;ygonf/ olwkdYonf ewfjrpfqdyfurf;wGif (3)&ufMumtem;,l
tyef;ajzcJhMu\/ olwkdYonf ajrmufOD;ûrdUawmfokdY 1660ckESpf? Mo*kwfv(26)&ufaeYwGif a&muf&SdcJhMu
ayonf/
&ckdif&mZ0ifwGif &Sm½I*smonf pE´ok"r®&mZmrif;xH ESrawmfukdqufoí ppfulawmif;&m &ckdifrif;
ppfulay;aomfvnf; r*kdppfwyfukdrEkdifaMumif; aemufwGif&Sm½I*smonf r[mar'ifrsm;ukd pnf;½kH;í
&ckdifbk&ifukd ykefuefaMumif;? xkdYaMumifh &ckdifbk&ifuuGyfrsufvkdufaMumif;wkdYukd azmfjyxm;ygonf/
[mAD;url &ckid b f &k ifu &Sm½I*smtm; tma&AsoYdkomG ;&ef oabFmpDraH y;rnf[k uwdûycJah omfvnf;? &Spv f
Mumonftxd pDrHray;yJ &Sm½I*sm\orD;awmftBuD;tm; qufo&efawmif;ojzifh &Sm½I*smonfa'go
jyif;pGmxGufcJhaMumif; ckdukd;&mrJhjzpfí ajrmufOD;rSxGufcGm&efvnf; rjzpfEkdifawmhojzifh &ckdifbk&iftm;
ykefuef&efqkH;jzwfcJhaMumif; azmfjyxm;ygonf/ qufvufí &Sm½I*smwGif aemufvkduf(200)&Sdonf/
olonfr[mar'ifrsm;ukd wdwfwqdwfpnf;½kH;xm;onf/ xkdowif;onf &ckdifbk&ifhem;okdYaygufMum;
oGm;onf/ aemufvu dk rf sm;onf eef;awmfudk rD;½IUd Muonf/ &Sm½I*smonf oDwif;wpfywfcefYvw G af jrmuf
aeNyD; aemufwGifjyefvnf tzrf;cH&um uGyfrsufcH&onf[k a&;om;xm;ygonf/
'D*sDtD;a[mvfurl r*kdtpkd;&u &Sm½I*smtm;jyeftyf&ef &ckdifbk&ifxHwGif awmif;xm;pOf&Sm½I*sm\
aemufvkdufrsm;onf eef;awmfukdrD;½IdUojzifh &Sm½I*smtm;csKyfaESmifxm;um aemufvkdufrsm;ukd uGyfrsuf
vkdufonf/ aemufxyfíazaz:0g&DvwGif uGyfrsufrIxyfrHjzpfyGm;NyD; &Sm½I*smvnf;aysmufuG,foGm;onf
[kqkdygonf/ *sDbl;bmhcf\tqkkdt&rl &Sm½I*smonf tcsKyfaESmifrSvGwfajrmuf&ef BudK;pm;pOfusqkH;oGm;
onf[k od&ygonf/
&Sm½I*sm\ajrmufOD;ûrdUawmfwGif aexkdifpOftjzpftysufrsm;ukd azmfjy&mü rSwfwrf;wpfapmifESifh
wpfapmifwlnDMuonfr[kwfaomfvnf; t&yf&yftaxmuftxm;rsm;t& &Sm½I*smonf ajrmufOD;ûrdU
awmfwiG af epOfü aemufygtiftm;ESit hf wl ajrmufO;D e,ftwGi;f &Sd r[mar'ifrsm;ukd vQKdU0Supf nf;½k;H um?
&ckid b
f &k iftm;qefYusifeef;csum ajrmufO;D eef;uko d rd ;f yku
d &f ef BuHpnfco hJ nfuvdk nf;aumif;? &Sm½I*smonf
ajrmufOD;ûrdUwGifyifuG,fvGefcJhonfukdvnf;aumif; azmfjy&mwGif twlwlyifjzpfMuygonf/
&Sm½I*smonf &ckdifjynfajrmufOD;ûrdUwGif uG,fvGefcJh&onfukdtaMumif;ûyí 1666ckESpfwGif r*kd
tifyg,m\b*Fvm;bk&ifco H nf &ckid rf if;vufatmufrS ppfwaumif;e,fajrukd wku d cf u
kd o
f rd ;f yku
d cf o
hJ nf
[k orkid ;f q&mrsm;uqkMd uygonf/ 'D*sDt;D a[mvfu b*Fvm;bk&ifco H nf &ckid b
f &k ifxo
H Ydk &Sm½I*smtm;
r*kbd &k ifvufoYdkjyefay;&efo0PfvmT ykYd cMhJ uaomfvnf; &ckid b f &k ifonf o0PfvmT uk*d ½krpdu k cf ohJ nft h jyif
r*kdoHwrefukdvnf; csKyfaESmifxm;\[kqkdonf/ ,if;tcsdefwGif &Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufwGif;üusqkH;
oGm;onf/ ,if;tcsdefwGif 'D,if;*g;&Sd ay:wl*D&ckdifppfwyfrsm;onf 'g*gxdqefwufí r*kdppfoabFm
(240)ukd upOfhuvsm;jzpfatmifûyvkyfcJhonf/ b*Fvm;bk&ifcH&Spfpwmcefonf aomif;wD;(qif;'Gpf)
uRef;ay:rS ay:wl*Duif;pcef;rsm;ukd OD;pGmwkdufckdufzsufqD;NyD;aemuf ppfwaumif;qdyfurf;ukdvnf;
odrf;ykdufvkdufonf[k qkdygonf/
[mAD;vnf; &Sppf wmcefonf 1665ckEpS w f iG f aomif;xD;uRef;rS ay:wl*pD cef;rsm;ukd wku d cf u
dk zf suf
qD;vkdufNyD; 1666ckESpfwGif ppfwaumif;ukd (36)em&DMumydwfqkdYwkdufckdufNyD; &mrl;txdodrf;,lcJhaMumif;
azmfjyonf/ arm&pfaumvpfurl &ckid -f r*kpd pfyo JG nf &ckid af y:wl*yD ifv,f"g;jyrsm;u ta&SUb*Fvm;wGif
pdwfBudKufx<uaeMuNyD &ckdifykdifeufta&SUb*Fvm;ukd tajccHí rl&SD'gbufxde,fausmfí uRefzrf;jcif;?
vk,ufjcif;rsm;aMumifh r*kd{u&mZfatmf&efZpfonf taemufb*Fvm;vkHûcHa&;ukd pkd;&drfruif;jzpfum
yifv,f"m;jyrsm;ukd &Sif;vif;&mrSay:aygufvm&onf[k okH;oyfygonf/
ppfwaumif;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufEkdifrIonf atmf&efZpfvufxufü *kPf,lp&matmifyGJ
wpf&yftjzpf r*kdwkdY,lqcJhMuonf/ b*Fvm;e,fajrukd r*kdwkdYodrf;ykdufrIonf r*kd{u&mZftuúbm
bk&ifBuD; 1576ckwGif &mZfr[mukd odrf;ykdufrIu tpûycJhonf/ r*kd{u&mZf*srif*sDvufxufwGif
ppfwaumif;ukd &ckdifwkdYvufrSwkduf,l&ef pDrHcJhzl;\/ &Sm*s[efbk&ifBuD;vufxufwGif &ckdifjynfESifh
rusL;ausmfa&;oabmwlnDrIxm;&SdcJh\/ atmf&efZpfvufxufokdYa&mufaomtcg r*kdrsm;onf
ta&SUzsm;e,frsm;ukd usL;ausmfppfqifETJrnfhpDrHcsufrsm; jyefvnfa&;qGJcJhonf/
taMumif;aMumif;ukd axmufqMunhfvQif
(1)ppfwaumif;ESifh &ckdifurff;ajcukd trSDûyíay:wl*Da&wyftiftm; wpfaeYwpfjcm;BuD;xGm;vm
aejcif;aMumifh r*kdtifyg,mtwGuf pkd;&drfae&jcif;/
(2)r*kdtifyg,mukd ta&SUbuf&ckdifa'otxd wkd;csJUvkdjcif;/
(3)r*kdrif;om;&Sm½I*smonf &ckdifwkdYvufcsufjzifh usqkH;cJh&jcif;/
[laomtaMumif;rsm;aMumifh atmf&efZpfonf &Spfpwmceftm; ppfwaumif;ukd wkdufckdufodrf;
ykdufapcJhjcif; jzpfygonf/
okdYaomf befeD,murl r*kdwkdYppfwaumif;ukd odrf;ykdufjcif;rSm &Sm½I*smtm;&ckdifwkdYuGyfrsufvkduf
onf[k,lqaom r*kd{u&mZfatmf&efZpf\jyif;xefaom vufpm;acswkefYjyefrIjzpfonf[k azmfjycJh
ao;\/ okdYaomfr*kdwkdYonf &ckdife,fajr\tpdwftykdif;jzpfaom ppfwaumif;a'oukd odrf;ykdufEkdifcJh
aomfvnf; &ckdifppfwyf\jyif;xefpGmckcHwkdufrIaMumifh ,if;wkdY\&nf&G,fcsuf&SdcJhonfh ajrmufOD;
ûrdUawmfteD;okdY ruyfa&mufEkdifcJhaMumif; arm&pfaumvpfu a&;om;cJhavonf/

&nfñTef;ukd;um;aomusrf;rsm;
(1) &ckdif&mZ0ifBuD; q&mirnf;(ppfawGûrdUMum;ausmif;ayrl)
(xl-(0rf;)?aw(0rf;)?aw(aMum)
(2) &ckdif'*Fg;rsm; OD;pHomatmif(pm-52)
(3) The Story of Indo-Pakistan by S,F.Mahmud (Karachi-1696)(P-152, 154, 157)
(4) A History of Chittagong by S.B. Aanungo (Chittagong 1988)(P-300 to 360)
(5) History of Burma by G.E. Harvey (London 1925) (P-147, 148)
(6) A History of South East Asia by D.G.E. Hall (London-1968)(tkef;armif(jyef)pm-140rS 142)
(7) Arakan's Place in the Civilization of the Bay by M.Collis, (B.R.S.F.A.P No-2, 1960, Rangon)

rm*"D ygVdESifh ,if;\rlvblw


Ak'¨a[mMum;awmfrlcJhonfhw&m;awmfrsm;ukd pkpnf;xm;onfh? yd#uwfawmfrsm;ukd ygVdawmf[lí
jrefrmAk'¨bmomtpOftvmu txG#ftjrwfxm;ygonf/ Ak'¨bk&m;&Sif w&m;a[mMum;awmfrlcJhonfh
bmompum;ukdvnf; rm*"D(okdYr[kwf) ygVdbmompum;jzpfonf[k ,kHMunfMuygonf/
Ak'¨oufawmfxif&Sm;&SdpOfu r*"wkdif;? aumovwkdif;paoma'orsm;wGif ajymqkdokH;pGJcJhMuaom
bmompum;ukd rm*"Dbmom[kac:Muonf/ Ak'¨onf ,if;rm*"Dbmomjzifhyif w&m;a[mMum;awmfrl
cJhygonf/ ax&0g'tpOftvmu bk&m;&Sif\pum;awmf? a'oemawmftpOfukd ygVd[kqkd&mrS?
rm*"Dbmomukdvnf; ygVdbmom[kac:qkdcJhMuonf[kvnf;aumif;? bk&m;a[mygVdbmomonf
vGecf ahJ omESpf 2500 ausmfurl&if;twkid ;f qufvufwnf&adS eonf[v k nf;aumif; ,kMH unfMuayonf/
Ak'¨*kdPf;okH; rm*"Dbmomukd? *sdef;bmomyd#uwfawmfrsm;a&;om;xm;onfh t'¨rm*"DbmomESifh
cGjJ cm;Ekid &f eftwGuf ok'r¨ m*"D[ak &;om;Muonfvnf;&Syd gonf/ ygVdtbd"gefwiG f ygVd\teuft"dygÜ ,f
ukd ? Ak'¨\pum;pOfukd pkpnf;xm;aomaMumifh ygVd[kac:qkdaMumif;zGifhqkdygonf/ trSeftm;jzifh ygVd
[lonf usrf;pm? bk&m;&Sif\pum;awmf[kqkdvkdygonf/ax&0g'tpOftvmu ygVdukdrm*"ed½kwåd
bmom[kac:Muonf/ Ak'b ¨ momtjcm;tpOftvmwpfcrk mS ygVdy#d uwfawmfudk Ak'u ¨ ,dk wf idk af [mMum;cJh
aombmompum;jzifh pkpnf;xm;onf[laomt,ltqjzpfygonf/ okdYaomf,cktcg? yd#uwfawmfokH;
ygVdbmomonfrv l rm*"Dbmom[kwrf [kw?f ygVdbmomonfrnfonfah 'ook;H bmompum;jzpfoenf;
[laomtcsufwGif ynm&Sifrsm;t,ltquGJjym;vQufyif&SdMuygonf/
WestergaardESihEf . Kuhn wkYd u ygVdbmomukd OaZÆejD ynfo;Hk bmompum;jzpfonf[k ,lqxm;Mu\/
tb,faMumifhqkdaomf ygVdbmomonf Gujrat&Sdtaomuausmufpmrsm;wGif tokH;ûyxm;aombmom
pum;ESifhteD;pyfqkH;wlnDaomaMumifhjzpfayonf/ tjcm;taMumif;jycsufwpf&yfrSm OaZÆmeDjynfokH;
bmompum;onf? oD[Vdk o f YdkA'k o
¨ moemawmfpwifjzefYcscD ahJ om? &Sirf [dEu
´ ,
dk w
f idk af jymMum;aom bmom
pum;jzpfaomaMumifhyifwnf;/ R.O.Franke uvnf; tjcm;taMumif;jycsufwpfckjzifh ygVdbmomonf
OaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfonf[laomtqkdukd axmufcHxm;ygonf/ oluygVdbmompum;\rlv
a'oonf 0dEs´ (Vindya)awmifwef;tv,fyidk ;f rS taemufbufe,fwavQmufa'owcGi[ f íl a&;om;xm;
ay&m OaZÆejD ynfo;Hk bmompum;jzpfonf[al omtcsufEiS hf udu k nf aD e\/StenKonow onfvnf; Vindya
awmifwef;a'oukd ygVdbmom\rlva'ojzpfonf[k qk;H jzwfxm;avonf/ þVindyaawmifwef;a'o
onf Westergard ESifh E.KuhnwkdY ñTefjyNyD;jzpfonfh OaZÆeDjynf&SdcJh&ma'ojzpfaom O*sdefUjjeinc½kdifyif
jzpfaeay&m? ,if;wkdY\t,ltqrsm;wxyfwnf;usaeayonf/
OldenbergESifh E. MullerwkdYurl? uvd*Fwkdif;ukd ygVdbmom\rlva'ojzpfonf[k owfrSwfcJhMu
onf/Oldenberg u ygVdyd#uwfawmfokH;ykHtygt0if Ak'¨0g'onf oD[kdVfuRef;okdY oD[kduRef;ESifh tdrfeD;
csif;EkdifiHrsm; umvMum&SnfqufqHNyD;rS a&muf&Sdvmonf[kqkd\/ E.Muller ,lqaomtajccHtcsufrSm
oD[kdVfuRef;wGif a&S;tusqkH;tajccsaexkdifolrsm;onf? uvd*Fwkdif;rS ajymif;a&TUvmMuolrsm;jzpfonf
[laomtcsufyifjzpfygonf/ uvd*Fwkdif;rSm oD[kduRef;ESifhwzufwurf;jzpfNyD;? oD[kdVfokdYb*Fvm;ESifh
bD[me,frSvlrsm;vma&mufaexkdifcJhMurI&SdcJhonfr[kwf[k,lqonf/ okdYaomf þt,ltqukd
Maurice Winternitz u vufrcHacs/
,if;tjyif M.Winternitz u Ak'¨onfaumovESifhr*"wkdif;wkdYrSm vltrsm;ajymqkdMuonfh r*"D
bmomjzifh w&m;a[mcJhonf[kqkdonf/ Ak'¨omoemûycJh&ma'orsm;ü Owå&my&ma'h&SfESifheDayge,fwkdY
yg0ifonf/ xkdYaMumifh ,if;a'oü trsm;okH;bmompum;jzifh omoemûycJhayrnf/ Welhelm Geiger
uygVdonf rm*"DyGm;jzpfonf[k qkdygonf/ rm*"Dbmomukd tajccHaomtrsm;okH;bmompum;jzpfí?
Ak'¨ukd,fwkdifvnf; ygVdbmomjzifhyif omoemûycJhonf[k ,lqoljzpfonf/ omrefvlwkdYukd,if;wkdY
em;vnfeidk af ombmompum;jzifyh if w&m;awmfudk a[mMum;jzefYcscD ahJ yrnf/ rm*"a'otrsm;ok;H bmom
pum;jzpfaom ygVdbmomonfyifvQif Ak'¨udk,fawmfwkdiftokH;ûycJhaom bmompum;jzpfonf/
,if;tjyif W. Geiger \t,ltqt& vuf&SdygVdyd#uwfawmfonf yg#vdykwfjynf? wwd,o*Fg,em
yd#uwfawmfEiS hf t"dygÜ ,foabmoGm;omru? ok;H EIe;f aombmompum;&yfwiG v f nf; wxyfwnf;jzpfay
onf/E.Windisch urlrm*"Dbmomonf ygVd\tajccHtkwfjrpfjzpfonf[ktckdiftrm,lqcJhavonf/
Luders \tvkdt&rl a&S;a[mif; t'¨rm*"Dbmomukd ygVd\tajccHjzpfonf[k ,lq&rnfjzpfay
onf/ þbmompum;onf taomuausmufpmrsm;rS vmaomrm*"DEiS v hf &dk if;tcsufrsm;wGif wlnaD e
\/ okdYaomfwpdwfwa'otm;jzifhrl wjznf;jznf;wkd;wufí ykdrkdacwfrDaom tajctaeokdYa&mufaeNyD
[kvnf; olurSwfcsufcsxm;cJh\/ okdYaomf B.P. Bapat u t'¨rm*"Donf ygVdxufjymu&pfbmom
wk;d wufvmrI\aemufyidk ;f tqifu h dk ñTejf yaeí? *sed ;f bmomwGif tok;H ûyaom t'¨rm*"Duo dk m ñTejf yae
ay&m ygVdonf t'¨rm*"DrSqif;oufvmjcif; rnfokdYrQrjzpfEkdif[k twdtusqkdxm;cJhavonf/
jrefrmynm&Sif armifthHurl ygVdonf rm*"Dyifjzpfonf/ Ak'¨onf rm*"Dbmomjzifhyif omoem
ûycJhNyD;? ,if;bmompum;onf yd#uwfawmftwGif; pkpnf;xnfhoGif;onfhtcgrS Ak'¨\pum;awmfukd
ygVd[ak c:a0:ok;H pGv J monf[k ,lqxm;ygonf/ okYd aomf rEÅav;wuúov dk yf gVduxdu a':cifcifvidI f
url? ygVdonf ouúwbmomrSqif;oufvmaom jymu#bmomtrsK;d tpm;wkYdwiG f tusK;H 0ifonft h jyif?
yJompD? t'¨rm*"D? rm*"D?a*:&aqeD? r[m&BwD? paomjymu#bmomtkyfpkwGif a&S;tusqkH;jymu#
bmomjzpfonf[k twdtusqx dk m;ygonf/ þt"dygÜ ,ft&qkyd grl ygVdbmomonf ouú#rSqif;ouf
vmNyD;? rm*"D(okdYr[kwf) *sdef;bmomokH;t'¨rm*"DESifh uGJjym;ap&ef trnfrSnfhxm;aom ok'¨rm*"Dukd
yifqkdvkd[ef&Sdonfudk awGU&ayonf/
ygVdygarmu©a':tke;f onf rm*"Dbmomtm; ygVdbmom\ tajccHtw k jf rpfjzpfonfqadk omtcsuf
ukd rjiif;y,faomfvnf;?ygVdonfrm*"DrS t"duae&mrsm;wGif uGJvGJrI&SdaMumif; oufaojyxm;cJh\/
Greerson url ygVd[lonf rm*"Dbmompum;\ pmokH;ayokH;toGifwpfrsKd; qkH;jzwfxm;cJhavonf/
vef'efygVdtoif;awmfrSxkwfa0aom tbd"gefwGif T.W. RhysDavids u ygVdonf bDp6D -&mpk? 7-
&mpktwGi;f u aumovwkid ;f ü vltrsm;ajymqko d ;Hk pGaJ eaom bmompum;ukd tajccHíay:xGe;f vmaom
bmomjzpfonf[q k xdk m;\/ Max Walleser url yg#vdrS ygVdqif;oufvmonf[k ,lqum? ygVd[o l nf
yg#vdykwfjynfolrsm;ajymqkdokH;pGJaom bmompum;jzpfonf[k pum;\t&if;tjrpfukd vkdufaomenf;
jzifh BuHqawG;awmcJhygonf/
ygVdbmomonf tdE, d́ Ekid if rH S rlvtajcûyíjyefYymG ;cJah ombmompum;jzpf\/ okYd aomfo[ D Vdk u
f Ref;
okdY Ak'¨omoemjyefYyGm;NyD;? Ak'¨pmayukd ayxuftu©&mwifNyD;rSomvQif xif&Sm;ausmfMum;cJh\/ ygVd
onf oD[Vdk w f iG o
f m pwifus,jf yefYcrhJ aI Mumifh tcsKUd okawoDrsm;u ygVdbmomukd rm*"DbmomrScx JG w
k f
um? ygVd\rlvblwonf oD[Vdk u f Ref;jzpfonf[k ,lqcJMh u\/ okYd aomf M.Winternitz url ygVdbmom
onf oD[kdVfuRef;wGif pwifay:aygufjcif;vkH;0rjzpfEkdif[k uefYuGufcJh\/ oD[kdVfbmomonf ygVdESifh
eD;pyfonfrSmtrSefjzpf\/ okdYaomfWinternitz ESifh Geiger ESpfOD;vkH;u ygVdbmomonf oD[kdVfbmomukd
vGrf;rkd;oGm;ojzifh oD[kdVfbmomonf ygVdESifhþrQeD;pyfpGmwlnDjcif;jzpfonf[k ,lqcJhMuavonf/
oD[kdVfAk'¨bmomtpOftvmu vuf&Sdyd#uwfawmfonf yg#vdykwfjynfwGif pkaqmif;cJhaom
yd#uwfawmfESifhtwlwlyifjzpfonf/ rm*"Dbmomjzifhyif pkaqmif;cJhNyD;? ygVdonfrm*"DESifhtwlwl[kqkd
ygonf/ okdYaomfygVdonf rm*"Dyifjzpfonf[laomtqkdukd Ak'¨pmayokawoDtrsm;tjym;yif jiif;qkd
vQuf&MdS uayonf/ ygVd[al omyk'o f nf rl&if;usrf;? tbd"r®óygVd? Ak'\ ¨ pum;? Ak'\ ¨ a'oem? w&m;
awmftpOftwef;ponfh t"dyÜg,frsKd;jzifh okH;EIef;vQuf&Sd&m? þt"dyÜg,ft&qkdvQif ygVdbmomonf
rm*"DrSty oD;jcm;bmom&yfr[kwf[k t"dyÜg,fxGufae\/ ygVdonf rm*"Dbmom\'kwd,trnf
emrwpfcktoGif&Sdae\/
okdYaomftdE´d,ta&SUykdif;rSawGU&aom ausmufpmrsm;? rm*"Dykd'frsm;yg0ifaom aESmif;acwfouúw
pmayrsm;t&? ygVdonf rm*"DrSuGJvGJaMumif;txift&Sm;jzpfonf[k ygarmu©a':tkef;u a&;om;xm;cJh
\/ Oyrm-uwåKum&u {u0kpfudef;ykv’difemrfrsm;twGuf rm*"DwGif]{}ESifh qkH;í? ygVdwGif ]Mo}
okdYr[kwf]tH}wkdYjzifhqkH;\/ rm*"DykawårSm ygVdykawåmjzpfí? rm*"D]okac}rSm ygVd]okcH}jzpfavonf/ ¤if;
tjyif þbmomESpf&yfvkH;yif ouú#rSqif;oufvmjcif;jzpfNyD;? ouú#]o}okH;rsKd;ukd? ygVdwGif 'EÅZ
(oGm;oH)]o}wpfvkH;wnf;jzifhqkH;NyD;? rm*"DwGifrl]o}rSm rk'¨Z(tmacgifOD;)oHwpfckwnf;jzpfonf/}}[k
a':tkef;u cGJjcm;jycJh\/
þtaxmuftxm;t& ygVdonf rm*"Dyifjzpfonf wxpfcs,q l &efrjzpfEidk af cs/ okYd aomfygVdonf
tdE´d,taemufykdif; wGifawGU&onfh taomuausmufpmokH;bmomESifh rsm;pGmqifwlonfudkvnf;
ynm&Sifrsm;vufcHMuygonf/ þtcsufu ygVdonfOaZÆeDjynfokH;bmompum;jzpfí? OaZÆeDwkdif;zGm;
&Sifr[dE´\jzefYcsDrIaMumifh oD[kdVfwGif vTrf;rkd;cJhonfukd axmufjyaeayonf/
taxmuftxm;rsm;t& ygVdonf rm*"DESifh twlwlr[kwfaomfvnf;? tBuD;tus,fuGJvGJonf
awmhr[kwfay/ a'gufwm Winternitz uygVdonf rm*"DESifhuGJvGJonfqkdaomfvnf;? tjcm;rnfonfh
bmomrS ygVdEiS rhf m*"Davmufruku d nf [
D q
k u dk m? ygVdy#d uwfawmfonfyif? rm*"Dy#d uwfawmfjzpfonf
[laomoD[kdVf? jrefrmtpOftvmukdaxmufcHxm;avonf/ okdYaomfygVdyd#uwfawmfonf rlvrm*"D
yd#uwfawmfukd OD;pGmul;,lNyD; tdE´d,a'owpfckokdY cGJxGufoGm;jcif;jzpfonf[laom ol\pum;t&
a&SUaemufrnDnGwfrI&Sdaeonfukd awGU&\/
taMumif;aMumif;ukad xmufqvQif tdE, d́ jynftaemufyidk ;f OaZÆejD ynfo;Hk bmompum;r[kwv f Qif
r*"ESihf aumovok;H rm*"DbmomtajccHí zGUH ûzd;wk;d wufvmaom pum;jzpf&ayrnf/ ygVdbmomonf
tdE´d,taemufykdif;OaZÆeDjynfokH;bmompum;trSefyifjzpfcJhapOD;awmh/ r*"aumovwkdif;okH;
rm*"DbmomESifh wpkHw&mqufEG,frI&SdcJh&ayvdrfhrnf/ t'¨rm*"DrSuGJvGJap&ef ok'¨rm*"D[kac:a0:Mu
onfuv dk nf; owdûy&ayrnf/ okYd aomf uvd*w F idk ;f ok;H bmompum;um; rnfoYdkrQrjzpfeidk af y/ ygVdonf
rm*"DESpfrsm;pGmwlnDrI&Sdonfum;rSef\/ okdYaomf t"dutcsufrsm;wGif ygVdonf rm*"DrSuGJvGJonfh
taxmuftxm;rsm;awGU&ojzifh ygVdonf rm*"Dr[kwfonfum;aocsm\/ okdYaomfygVdbmomonf
rm*"DbmomESihf twlnq D ;Hk jzpf&um;? ygVdy#d uwfawmfonf rm*"Dy#d uwfawmfEiS rhf sm;pGm ruGv J EJG idk af cs/

ukd;um;aompmtkyfpmwrf;rsm;
(1) The Home of Pali(The Light of Majjhimadesa)(Nalanda University, India) U Razinda
(2) M. History of Indian Literature Vol II M. Winternitz
(3) R.O. Franke Pali and Sanskrit
(4) ygVdpmayorkdif; ygarmu©a':tkH;
(5) toGifxl;wAÇm0ygVdyk'frsm; a':cifcifvIdif
(w?y?p? wGJ(1)? ykdif;(2)/ 1966)

av; rdUjrpfurf; tvGrf;ajy

]]pmOöejrpfe'D. . .&DBudKifwjrjreefY . .woGifoGifpD;us . . tD;jrvSyga& . . .ZDZ0gcGgñdk . .


.EG,cf sKd½;dk r . . .rd;k rceefYav . . . pdr;f jrñdak rSmif . . . ½k;d rxkad wmif . . . awmifp, G af wmifMum;wdu
jzwfausmfpD;qif;vm . . .r[mokE´&D e'Djrpfrm av;ûrdUjrpftvSacs . . .}}
ukOd ;D armifoed ;f oDqo dk nfh av;ûrdUjrpfurf;tvGr;f ajyoDcsif;ukd uRefawmftvGeEf pS o f ufonf/ tzef
zeftvDvDem;axmifNyD/ okdYaomf uRefawmfhtm½kHwGif½kd;oGm;onfr&Sd/ qef;opfaeNrJyifjzpfygonf/
oDcsif;wpfyk'fukd uRefawmfvG,fvG,fESifhrESpfoufwwfyg/ uRefawmfESpfoufrdvQifvnf; pGJpGJNrJNrJ
jzpfwwfonf/ oDcsif;\pum;vkH;tokH;tESKH;? tzGJUtEGJU? yg'tpyft[yf? &nf&G,f&if;okdYa&mufatmif
ykdYaqmifrI? oDqkdol\toHomrI? toHtedrfhtjrifhftwuftus? oHpOftul;tajymif;? oDcsif;taMumif;
t&mESiu hf u dk n
f aD omwl&, d mypön;f ? wD;vk;H tazsmuftaz:ponfjzifh ûcHio Hk ;Hk oyfNyD;rS uRefawmfBudKufEpS f
oufwwfonf/ rdrdem;vnforQtwkdif;twmESifh jzpfygonf/
tEkynmypönf;wpfckdukd [muGufr&Sdatmif? bufaygif;pkHrSjynfhjynfh00 okH;oyfwwfonfawmh
r[kwf/ xkdYaMumifhyif rdrdem;vnforQtwkdif;twmESifh jzpfonf[kqkdjcif;jzpfonf/ uRefawmfESpfouf
onfo h cD si;f rsm;wGif &moDbUJG ? r,fbUJG ?armifbUJG ?tvGr;f bGUJ ?arwåmbGUJ ? ZmwdrmefbUJG ? ponfjzifh trsK;d rsK;d &Sd
wwfaomfvnf;? uRefawmfESpfoufonfhoDcsif;um; tvGefenf;ygonf/
þoDcsif;ukBd udrzf efrsm;pGmem;axmifcahJ omfvnf;av;ûrdUjrpfurf;okYd wpfBudrw f pfcgrQra&mufx;l cJyh g/
oDcsif;ukdem;axmif&if;jzifhyif pdwful;tdyfrufjzifhom av;ûrdUjrpfurf;ukdrSef;qaecJhygonf/
av;ûrdUjrpf\ta&SUbufurf;okYd vSr;f arQmfMunhrf nfqv dk Qif? [k.d . .ta0;qDü rIid ;f ñdUk ñdUk ½k;d rawmif
pOfwef;rsm;onf? awmifpOftxyf&pfywfvQuf? eHeufcif;aea&mifjcnfatmufwGif? a&Twpf&pf?jrwpf&pf
pDjc,fvQufvSyaeayrnf/&SnfvQm;onfhawmifpOfawmifwef;rsm; ajrmufrSawmifokdYoG,fwef;aeayrnf/
½k;d awmifwef;rsm;\ [krd mS bufwiG f jymvJv h ahJ umif;uifjyifudk jrifawGU&rnf/ eHeufaejcnfaoG;p? a&T&nf
aq;tvSyufzsef;csdefü onfawmifpOftxyfxyfonf rnfrQvSyaernfenf;/ [kd ta0;qDrS onfrSm
zufokdY wjznf;jznf;edrfhíedrfhívmaeaom awmifpOftxyfxyfukd aq;yefcsDjc,fxm;ouJhokdY ½Ijrif&ay
rnf/ ZDZ0g? cGgñd?k EG,cf sKd? rk;d rcawmifrsm;um; xkad wmifpOfawmifwef;rsm;twGi;f üyg0ifrnf/ xkad wmif
pOfrsm;tMum;rS jrpfzsm;cHípD;qif;vmaom av;ûrdUjrpfaMumif;onf a>rwpfaumifyrmaumufauGU&pfywf
í pD;qif;aernf/ &Snv f sm;pGmaumufauGUpD;qif;vmaeonfh av;ûrdUjrpfa&onfvnf; Munfvifat;jr
aeayrnf/
av;ûrdUjrpfurf;\wpfzufpDwGif us,fjyefYaomv,fuGif;jyifBuD;rsm;&Sdrnf/ onfuGif;jyifBuD;rsm;
ukd pdrf;jrjrawmifwef;rsm;jzifh 0kdif;&Haernf/ onfawmifpG,fawmifwef;rsm;0ef;usifü av;ûrdUacwf
&ckdifbk&ifrsm; eef;pHcJh&meef;awmfa[mif;rsm; wnf&Sdayrnf/ av;ûrdUjrpf0Srf;wavQmuf 0J,murf;ESpfzuf
wGif &moDtvkdufpkdufysKd;oD;ESHrsm;? pkdufysKd;O,smOfNcHrsm;jzifh pdrf;pkdaernf/ uRefawmfMum;zl;onfum;
av;ûrdUjrpf0Srf;onf ajrMoZmxufoef\/ oD;ESHjzpfxGef;\/ av;ûrdUjrpf0Srf;onf &ckdifjynf\pyg;usD
wpfckjzpf\/
av;ûrdUjrpfurf;awmifwef;rsm;ay:wGif MunfñdkbG,f&mykxkd;apwDrsm;ukd pdwful;jzifhzl;jrifrd\/
xkdykxkd;apwDrsm;rS qnf;vnf;oHrsm;? av;ûrdUjynfolwkdY\ trQa0oHrsm;? om"kac:oHrsm;? aMu;pnfoH
rsm;onf av;ûrdUa&pD;oHEiS t hf wl ysUH vGiahf eayrnf/ woGio f iG pf ;D qif;aeonfh av;ûrdUjrpfjyifwiG f opfazmif?
0g;azmif r sm;arQmaeMuayrnf / avmif ; avS r sm;tpk e f t qef a vS m f c wf o G m ;vmaeMuayvd r ® n f /
xkdavmif;avScwfolrsm;\aw;oHrsm;ukdvnf; Mum;aumif;Mum;&ayrnf/
av;ûrdUa&Munfjrpfurf;eHab;wGif? BudK;Mumpuú0uf/ ydefnif;iSufwkdY [kdrSonfrS vl;vmysHoGm;ae
Muonfukdvnf;aumif;? [oFmzkdrarmifESH? awmifyH,Sufí? azmfcsif;i,fzufaysmfyGJzGJUaeMuykHukdvnf;
aumif;? [kdrSmzufESifhonfrSmzufurf;okdY jzwfoef;ysHvTm;aeMuonfh wifusD;iSufwkdYukdvnf;aumif;?
ae0ifqnf;qmtcsdefüjrpfjyifukdjzwfí tdyfwef;ysHaeMuonfh aiGAsKdif;jzLwkdYukdvnf;aumif; jrifa,mif
aerdcJhygonf/
aEGOD;&moD? av½l;ayGpqkdvQif av;ûrdUjrpfurf;awmwef;awmifpG,frsm;ü OMoiSuf\tvGrf;bGJU
aw;oHukdMum;vkdu Mum;Ekdif&monf/ av;ûrdUurf;\aEGv,faewGif a&Tzkdf;acgif\uloHukd Mum;vkdu
Mum;Ekdif&monf/ aus;iSufwkdY\tvGrf;aw;oHukd em;axmif&if;jzifh cspfolukdvGrf;vkduvnf; vGrf;Ekdif
&monf/ av;ûrdUurf;qD? oDwmMunfvJh? iSufoHEGJESifh vGrf;bG,fhawGawG? jrLckd;a0pOftvGrf;aw;oDusL;
vkdu oDusL;Ekdif&monf/
av;ûrdUjrpf0ef;usifonf aEGwGifa<uvGifhaom &Guf0grsm;jzifhvnf;aumif;? rkd;wGifvGifhpifonfh
rkd;pufuav;rsm;jzifhvnf;aumif;? aqmif;\ykvJaiGESif;&nfOrsm;jzifhvnf;aumif; vSyaeayrnf/
þokdYjzifh av;ûrdUjrpfurf;\tvStyukd *DwrSwqifhpdwful;jzifh rSef;qjrifa,mifcJhzl;ygonf/
,ckawmhav;ûrdUjrpfurf;wpfae&mukd uRefawmfa&mufcJhygNyD/ ppfawGûrdUrS q&marmifAodef;u ]]q&mukd
uRefawmfac:pGmok;H Budr, f ydS gAsm,f? atacguf? ausmufawmf? ajrmufO;D ? av;ûrdU? oDwif;wpfywfavhvm
a&;wkYd q&mvku d &f ygzkYd ? uRefawmf? q&ma&Tomckid ?f q&mryHock if ½kUd q&mhuadk pmifeh ed yf ga&}} [kac:aqmif
ojzifh? av;ûrdUjrpfurf;ukd uRefawmfa&mufcJhjcif;jzpfygonf/
eHeuf 7-em&DwiG f ajrmufO;D ûrdUjreef;od*F w D nf;ck&d yd o
f ma&SUrS wa&vm*sDum;uav;jzifh uRefawmf
wkYdxuG cf MhJ uonf/ um;uav;onf ûrdUwGi;f vrf;rsm;twkid ;f auGUíxGuv f mcJNh yD;? w0*l? arQmaf wmfa,mif
apwDrsm;wnfxm;&m awmifajcrS nmbufokdYcsKd;auGUvkdufonf/ wzufawmifajcwGif y&ifhpfwnf;ckd
&dyfomESifh a0omvD[kdw,fwkdUukdawGU&onf/ [kdw,fa&SUus,f0ef;aoma&tkdifBuD;wpfckü jzL?eD?0g?jym
a&mifpkHzl;yGifhaeMuonfhyef;rsm;jzifh ½IrjiD;atmifvSyaeonfukdawGU&ygonf/a&mifpkHyef;rsm;yGifhaeMuuef
wzufüawmifay:rSapwDwpfqlukdaemufcHûyxm;aoma0omvD[kdw,frSmtvGefyifvSyaeawmhonf/
]]q&mjyL; . . .at;apwDukd a&TawmifapwD[k ac:yga&}} [kyHokcifuajymygonf/
Ek0d ifbmvtwGi;f okYd 0ifa&mufaeNyDjzpfaomfvnf; aumif;uifürk;d &dyw f Udk ruif;ekid af o;ay/ aejcnf
ESifhwdrfwkdufwkdYaumif;uifwGif tm;ûydifaeMuqJyif/ rkd;vnf;rnDawmh/ aqmif;vnf;ryDao;/ um;u
av;u vQifjrefpmG ajy;vTm;aeojzif?h at;jrjrcHpm;&onf/ t&m&monf uRefawmht f zkYd tjrifopfjzpfae
ojzifh at;csrf;rIukd*½krûyEkdif/ vSyaom½Icif;rsm;ukdom Munhf½IUvkdufygvmcJhrdygonf/
um;vrf;u ajzmifhjzL;vSonf/ vrf;ab;wpfzufpDwGif EkdifiHjcm;ydawmufyifrsm;nDnmpGm pkdufysKd;
xm;ojzifh vSypdr;f pkad eonf/ ajrmufjyefavuawmh ed'gef;ysK;d aeygNyD/ twefMumaomtcg um;vrf;\
0J,mwkYd wiG f tvGeu f s,jf yefYaomv,fuiG ;f rsm;ukd awGU&onf/ uGi;f jyifrsm;tqk;H rk;d ukwpf uf0idk ;f atmuf
[kd . . .ta0;BuD;wGif awmifwef;rsm;ukd awGU&ygonf/
]]atbufuvGifjyifukd yk&drfvGifjyifvkdYac:a&/ [kdbufuvGifjyifuawmh avmif;MuufvGifjyifyg?
atvGifjyifwdpGm ESpf20-avmufrm wpfcgpD&DvTrf;wwfyga&}}
q&marmifAodef;jyaomvGifjyifrsm;ukd Munfhrdonf/ pyg;&dyfodrf;jcif;rûy&ao;ojzifh vGifjyifBuD;
rsm;a&T0ga&mifvTrf;aeMuonf/ vGifjyifrsm;ukd awmifwef;i,frsm;jzifh tuefYvkduftuefYvkdufykdif;jcm;
xm;onf/ aumif;uif"gwfykHt& yk&defûrdUawmfa[mif;ae&monf ajrmufOD;ûrd\ta&SUbuf4rkdiftuGm?
prÇ0ufûrdUawmfa[mif;\ajrmufbuf 11rkid cf efYwiG f &Syd gonf/ av;ûrdUjrpf0rS ;f wGif wnfaqmufxm;aomf
vnf; ukvm;wefjrpf0Srf;a'oukdxdef;csKyfEkdifaomae&mjzpfygonf/ avmif;MuufûrdUawmfa[mif;ae&mESifh
vnf; rsm;pGmruGma0;vSay/ ûrdUawmfESpfckvkH;onf ta&SUzufüav;ûrdUjrpfukd rsufESmrlíwnfaqmufcJh
Muonf/
av;ûrdUacwfwiG f yk&ed ûf rdUonf 'kw,
d ûrdUawmfjzpfonf/ okYdaomfy&k ed af cwfqo
dk nfrmS at'D-1103wGif
vuFsmrif;eef;wnfonfh yxryk&defûrdU? at'D-1123wGif 'ó&mZmwnfaom 'kwd,yk&defûrdU? at'D-
1142wGif rif;zkef;pm;wnfxm;cJhonfh NcdyfûrdU? at'D-1155wGif "Ek½laygrif;wnfaom 'kwd,
prÇ0ufûrdUrsm;ukd ûcHíyk&defacwf[kac:qkdMujcif;jzpfygonf/ avmifMuufûrdUum; av;ûrdUacwfaemufqkH;
ûrdUawmfjzpfNyD; at'D-1250wGiftavmrmjzLrif; pwifwnfaxmifcJhNyD;? at'D-1404ckESpf? rif;apmrGef
vufxufxd rif;(18)yg;pkd;pHcJhMuonf/ avmif;MuufacwfwGif xif&Sm;aomrif;wkdYum; tavmrmjzL?
rif;wD;ESifh rif;apmrGefwkdYjzpfMuygonf/ av;ûrdUacwf&ckdifrif;rsm;onf pD;yGm;a&;awmifhwif;rI? ae&m
a'ovkHûcHrIukdaemufcHûyí vufeufEkdifiHi,frsm;wnfaqmufcJhMuonf/ Ak'¨omoemawmf aevkd?vvkd
xGef;ycJhNyD; av;ûrdUjrpf0Srf;wcGif aMu;pnfoHvGifí om"kac:oHvTrf;cJhonf/ yk&defacwfuaumvd,rif;
ESihf om;awmf'ó&mZmwkYd u omoemh'g,umol&aJ umif;rsm;jzpfMuonf/ r[mxD;bk&m;ESiahf usmufpm
wkdYukdMunhfvQif aumvd,rif;\pGrf;aqmifrIrsm;ukd tuJcwfEkdif\/ avmifMuufawmifarmfausmufpm
ukdvnf; aumvd,rif;a&;xkd;cJhonf[k q&ma&Tomckdifajymjyygonf/ aumvd,rif;\om;awmf
'ó&mZmrif;um; aysmufqkH;aeaom r[mrkedqif;wkawmfukd jyefí&SmazGol? r[mrkedodrfawmfukdjyef
vnfwnfaqmufol? odMum;rif;\vufeufvSHysHukd&&Sdoltjzpf &ckdif&mZ0ifwGifxif&Sm;\/ tElrif;ñkd
\ &ckdifrif;orD;{csif;wGif tvª'geûy&mü oD&d"r®maomurif;ESifh 'ó&mZmrif;ESpfyg;om&Sdonf[k
]]bk&m;rnfom? omoem0,f? "r®maomu? 'ó&mZm? þESpfcgonf? rsufESmrif;csif;zl;wnfhav}}[k
a&;zGJUxm;cJhygonf/
yOöûrdUwGif at'D-1043wGif eef;wufaomrif;,OfjzLonf &ckid af x&0g'yd#uwfawmfudk o*Fg,em
wifcJhao;\/ avmif;MuufûrdUawmfwGif 9-qufajrmufaomrif;xD;onf tdE´d,jynfAk'¨*g,mü? apwD
ykxkd;rsm;ûyjyifí? ausmif;Z&yfrsm;aqmufvkyfvª'gef;aMumif; Ak'¨*g,mr[maAm"d ausmufpmoufao
&Sdygonf/
avmif;MuufacwfaemufqkH;jzpfaom rif;apmrGefum; &ckdiforkdif;wkd;wufa&;twGuf tvSnfh
tajymif;udkaqmif&Gufoljzpf\/ av;ûrdUukdcGgíajrmufOD;udkwnfaqmufoljzpf\/ xkdxkdaomrif;rsm;
vufxufu av;ûrdUjrpf0Srf;onf rnfrQpnfyif0ajymcJhavrnfenf;/ onfawmifwef;awmifpG,frsm;
wGif ykxkd;apwDrsm;jzifh rnfrQwifhw,fí? qnf;vnf;oHrnfrQvGifaecJhrnfenf;/ okdYaomf,cktcg
av;ûrdUjrpf0Srf;ü ykxkd;apwDtûydtysufrsm; qif;wk½kyfyGm;tusKd;tyJhrsm;? ûrdU&meef;&mtysuftpD;rsm;om
av;ûrdUacwf\orkdif;tarGtESpfrsm;tjzpfjrifawGU&awmh\/ obm0&moDOwk'Pf? jrpfa&\wkdufpm;rI
'Pf? teD;ta0;&efolwkdY\wkdkufckdufzsyfqD;rI'Pf wkdYukdumvMum&SnfcHcJh&NyDjzpfí? av;ûrdUacwforkdif;
tarGtESpfrsm;ukd tckdiftrmrawGU&awmhay/
"n0wDacwf? a0omvDacwf?av;ûrdUacwf? ajrmufOD;acwf? t*Fvdyfacwf? vGwfvyfNyD;acwf
[laom&ckdifvlYtzGJUtpnf; jzpfxGef;wkd;wufrIorkdif;pOfwGif av;ûrdUacwfonfrnfonfhtqifhokdY a&muf
&SdcJhoenf;/ av;ûrdUacwfonforkdif;pOf\wkd;wufrIukd aqmifcJhoavm/ okdYr[kwfusqif;rIukdaqmifcJh
oavm/ orkid ;f pOfu, dk xmblwususo;Hk oyfvQif av;ûrdUacwfonf orkid ;f pOfwiG f &ckid w f YdktzkYd wk;d wuf
aomorkdif;acwfjzpf\/ tm&d,ef,Ofaus;rIESifh rGef*kdvGdKuf,Ofaus;rIrsm;rS &ckdif,Ofaus;rIppfppfukd
qefcgcs,laomacwfjzpf\/ orkdif;pOft& &ckdifvlrsKd;pk? &ckdifvlUtzGJUtpnf;[lí yDyDjyifjyifjzpfxGef;wkd;
wufaomacwfjzpf\/ ausmufpmtaxmuftxm;t& &ckid t f u©&m? &ckid pf mayta&;tom;wkYd udk a0om
vDrStarGqufcHí ykdrkdus,fjyefYpGmjzifh? ckdifckdifrmrmokH;pGJvmaomacwfjzpf\/ av;ûrdUacwfonf at'D11
&mpkrS 15&mpktv,fykdif;xd ESpfaygif;400ausmfMumjrifhcJh\/
&cdkife,fajrwGif (tmeE´pjE´ausmufpmtaxmuftxm;t&) bDpD-6&mpkuyif ûrdUjyEkdifiHxlaxmif
cJh\/ ,if;tcsdefrStpûycJhonfh &ckdife,fajr\vlrIpD;yGm;a&;? ,Ofaus;rIwkdY\orkdif;pOftqufqufukd
avhvmaomtcg? orkdif;onfwkd;wufcsdefESifh BuHKcJh&ouJhokdY usqif;csdefESifhvnf;BuHKcJh&\/ vlYabmif
wpf&yf\ajymif;vJrIjzpfpOfonf wkd;wufonfqkd&mü a,bk,soabmukdom ajymqkdjcif;jzpfygonf/
wenf;tm;jzifh vlaerIb0\t"duusaom u@rsm;wGif tqifhqifhwkd;wufrIudkawGU&í? orkdif;onf
a,bk,stm;jzifh wkd;wufonf[kaumufcsufcsjcif;jzpfayonf/ þtcsufonf orkdif;jzpfpOf\ajymif;
vJrIjzpfpOfukd ½Ijrifaomorkdif;'óew&m;\tajccHoabmw&m;vnf;jzpf\/
pD;yGm;a&;tjrifynmjzifhMunhfvQif wkd;wufjzpfxGef;vmaom ukefxkwfpGrf;tm;pk\awmif;qkdcsuf
udk? wnfqJukefvkyfqufqHa&;urvkdufavsmEkdifonfhtcg vlYorkdif;wkd;wufrIukd t[efYtwm;jzpfap
onfrmS "r®wmyifjzpfygonf/ wnfqu J ek v
f yk q
f ufqaH &;ukd wnfwahH pvko d nfh tiftm;pkrsm;u tom
pD;&aevQif orkdifpOfwkd;wufrIaESmifhaES;rnfjzpfonf/ okdYaomfxkdaES;auG;rIonf orkdif;pOfukdMum&Snf
&yfwefYomG ;atmifaemufjyefqw k of mG ;atmif rpGr;f aqmifEidk af y/ ta[mif;onfcsKyfNidr;f &rnfjzpfayonf/
taxmuftxm;rsm;t& bDpD-2000cefUu &ckdifajrwGif orkdif;OD;bkHajracwfjzpf\/ ausmufacwf
aESmif;jzpf\/ aqGrsKd;pk? vltkyfpk? aus;&GmvlUtzGJUtpnf;rS tpysKd;í? ukefxkwfvkyfrItqifhqifhzGHUûzd;wkd;
wufvmrI? ukefzvS,frIESifh? yk*v ¾ duykdifqkdifrIwkd;wufvmonfhtcg? "n0wDûrdUjyEkdifiHESifh EkdifiHawmftm
Pmay:aygufvm\/ &ckdifajrorkdif;pOfwGif uRefykdif&SifpepfESifh ajr&SifpepfwkdYa&maxG;xGef;um;cJh\/
"n0wDacwfESifh EIdif;pmvQif a0omvDacwfEkdifiHawmf? ukefxkwfpGrf;tm;pk? tawG;tac:? ,Ofaus;rI?
ukefxkwfvkyfrI/ ukefzvS,frIwkdYonf rsm;pGmomvGefwkd;wufcJh\/ us,fjyefYvm\/ EkdifiHawmftmPm
\oufa&muf&mae&m ykdrkdus,f0ef;vm\/ &ckdifvlYtzGJUtpnf;\ orkdif;jzpfpOfonf vlUorkdif;wkd;
wufrI\ed,rtwkdif;yifjzpfaomfvnf; rnDnmaomwkd;wufrIjzpfpOfjzpf\/ "n0wDysufqD;csdef?
a0omvDukdyla&yl&rS r[m0D&wkdufí odrf;,lcsdef? at'D-730cefYrS 790cefYtxd jynfwGif;rNidrfrouf
jzpfcJhcsdef a0omvDacwftqkH;? ajrmufzufrSrGef*kdvGdKufwkdYtvkH;t&if;ESifh 0ifa&mufcJhcsdefrsm;um; orkdif;
pOfwkd;wufrIaES;auG;csddef? aemufqkwfcsdefrsm;jzpf\/ aemufjyefqkwfonfqkdonfrSm pepfwus
ukefxkwfvkyfrIrS y&rf;ywmukefxkwfvkyfrI toGifajymif;vJjcif;? tmPmykdifpkd;rIajymif;vJí jynfwGif;
rNidrfroufrIjzpfyGm;jcif;wkdY? ppfyGJrsm;qifETJ&jcif;wkdYukd &nf&G,fjcif;jzpfayonf/ okdYaomfþqkwf,kwf
rIonf orkdif;pOfwGif ,m,DrQomjzpfygonf/
11-&mpkponfESifh av;ûrdUacwf\/ yOömûrdUukd at'D-1018wGif wnfaqmuf\/ av;ûrdUacwfp
onfESifh &ckdifvlUabmiftzGJUtpnf;onf a&S;uxufykdrkdyDjyifvm\/ ,Ofaus;rI? tawG;tac:? pmay?
odyÜHynm? pD;yGm;a&;ukefxkwfvkyfrI u@rsm;wGif a&SUokdYwqifhckefwufEkdifcJh\/ okdYaomfav;ûrdUacwf
twGif; ûrdUawmfrsm;onf rMumcPae&majymif;vJrIukd axmuf½Ií EkdifiHawmftmPmrwnfNidrfaom
acwf? EkdifiHawmftmPm\oufa&muf&me,fajrrwnfNidrfaomacwf[k rSwfcsufcs&ayrnf/ av;ûrdU
acwfwGif vlYtzGJUtpnf;twGif; zGHUûzd;wkd;wufvmonfh ukefxkwfpGrf;tm;pkrsm;ukd EkdifiHawmfupkpnf;
xdef;csKyfEkdifrI &SdcJh[efrwlay/ okdYaomfukefxkwfvkyfrIjzpfpOfwGif av;ûrdUacwfonf &cdkifvlUtzGJUtpnf;
\wkd;wufaomacwfjzpfayonf/ okdYaomfav;ûrdUacwfESifhywfoufí awGU&Sd&orQtaxmuftxm;
rsm;t&ok;H oyfvQif av;ûrdUacwf\orkid ;f pOfw;dk wufro I nf wajy;nDr&Sad om? rwnfNidraf om wk;d wufrI
jzpf\/ vlUorkid ;f wGif ukex f w
k t
f &if;tES;D rsm; ykid q
f idk v
f rdk ?I ukex
f wk pf rG ;f tm;pkrsm; tiftm; ûydiv f rdk jI zifh
uRefy kdi f& Si facwf? ajr&Si fy a'o&mZfa cwf wavQmuf urÇ mh ajrjyif tES H Uppf yG J rsm;qif ET J cJ h Mu\/
av;ûrdUacwfwGif ta&SUESifhvnf;aumif;? taemufESifhvnf;aumif;jzpfyGm;cJh&aomppfyGJuav;rsm;rSm
tajccHtm;jzifh ,if;uJhokdYaomppfyGJrsm;yifjzpfayonf/
ax&0g'Ak'¨omoemonf "n0wD? av;ûrdUacwfrsm;tjyif? av;ûrdUacwf\tay:xyftaqmuf
ttkHukda&m? vlrItajccHb0ukdyg? vlrIa&;ukd,fusifhw&m;e,fü Oya'rsm;jyXgef;cJhayonf/ xkdYaMumifh
av;ûrdUacwf&ckdif,Ofaus;rIonf Ak'¨bmom,Ofaus;rIjzpf\/ xkdYaMumifhuRefykdif&Sifpepf? ajr&Sifpepf
a&maxG;xGef;um;cJhaom av;ûrdUacwfEkdifiHpepfonf El;nHhaysmhajymif;\/ av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY
tzkdY ukefxkwfvkyfrItopf? tawG;tac:topf? odyÜHynmtopff? Ak'¨bmomtajccHaom ,Ofaus;rI
topfwkdYukd jzpfxGef;apcJh\/ wpfcgw&Htenf;i,frQaom qkwf,kwfrIrsm;ukd BuHKawGU&onfrSty
a,bk,sûcHMunhfvQif av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY\wkd;wufaomacwfjzpf\/ xkdYaMumifhyif ppfa&;?
EkdifiHa&;? pD;yGm;a&;?,Ofaus;rIwkdYü ykdrkdtiftm;awmifhwif;aom ajrmufOD;acwfokdYckefysHwufvSrf;EkdifcJh
jcif;jzpfayonf/
eHeuf8-em&DausmfcefYwGif avmif;Muuf&GmokdYa&mufonf/ uRefawmfwkdYpD;eif;vmaom um;uav;
onf auGUaumufaomavmif;Muuf&Gmvnfvrf;twkdif; armif;ESifcJh\/ avmif;Muuf&Gmum;ajrmufOD;
rif;jym;um;vrf;ay:wGif toifhtwifh pnfum;aom&Gmi,fjzpfonf/ aps;wef;?aps;qkdif? vÇuf&nfqkdif?
rlvwef;ausmif;? AD'D,kd½kHrsm;jzifh ? vltrsm;oGm;vmvIyf&Sm;vQuf okdufokdufûrdufûrduf&Sdonf/
avmif;Muuf&GmvGefvQif v,fuGif;\ta&SUbufü awmifukef;i,frsm;awGU&onf/ ,if;awmifukef;i,f
ukd avmif;MuufawmifarmfO;D ac:aMumif;? ,if;awmifay:wGif aumvd,bk&m;BuD;ESihf avmif;Muufawmif
armfausmufpm&SdaMumif; q&ma&Tomckdifu ajymjyonf/ q,frdepfv,fuGif;rsm;ukd jzwfausmfcJhaom
um;onf awmifarmfOD;ajc&if;wGif &yfwefYvkdufonf/ awmifukef;ay:wGif bkef;awmfBuD;ausmif;
wpfaqmifukdawGU&onf/ opfyifopf&dyfrsm;jzifh tkHUqkdifíaecsifpbG,faumif;onf/ awmifukef;ay:okdY
wufonfv h rf;ab;ü av;ûrdUacwfüxif&mS ;aom bk&ifrif;xD;\½kyw f wk pfcu k adk wGU&ygonf/ awmifuek ;f
ay:okdYwufí ausmif;ukdvGefvQif Ak'¨qif;wkawmfBuD;wpfqlukd ysufpD;ítumt&HrJhaeaom odrfysuf
wpfct k wGi;f üawGU&ygonf/ &ckid of uú&mZf 480-wGif yk&ed af cwfu aumvd,rif;xkvyk u f ;dk uG,cf hJ ojzifh
aumvd,bk&m;BuD;[kac:qkdygonf/ ysufpD;íûyjyifxm;ojzifh rlvav;ûrdUacwfvuf&mtppf
trSefr[kwfawmhaMumif; q&ma&Tomckdifuajymjyonf/ qif;wkawmfBuD;rSm ausmufwkH;BuD;wpfwkH;ukd
xkvkyfxm;jcif;jzkpfNyD; blrdAórkj'mjzpfonf/ OmPfawmftjrifh ay&Sdygonf/
]]q&mjyL; . . .q&mjyL; tvGrf;ajzcsifedefa& av;ûrdUjrpfurf;av . . .atrmuvmMunhfyg}}[k
q&mryHokcifuajymygonf/ av;ûrdUjrpfurf; tvGrf;ajyoDcsif;ukd uRefawmfESpfoufaMumif; q&mr
yHokciftm;ajymjyzl;ojzifh q&mruþokdYajymjcif;jzpfygonf/ aumvd,bk&m;BuD;odrfawmfeH&Hukd
vufwifíta&SUzufokdYvSrf;arQmfMunhfvkdufygonf/
av;ûrdUjrpf\½Icif;ukd uRefawmfjrifawGU&ygNyD/ avmif;MuufawmifarmfrS vSrf;jrifae&aomav;ûrdU
jrpf jrifuGif;um;tvGefvSyygonf/ awmifarmfOD;awmifajcjrpfurf;wGif aqmif;oD;eSHrsm;pkdufysKd;xm;
onhf ukid ;f uRe;f ajrrsm;ukd pdr;f pdr;f vef;vef;jrif&onf/ onfuidk ;f uRe;f ajrrsm;wGif ajryJ? rwfy?J vufñ;dI
awmifyJ? aumufnif;yJ? tmvl;? i½kwf?c&rf;? ajymif;? rkHnif;ponfjzifh &moDoD;ESHtpkH pkdufysKd;aMumif;
od&onf/ onfpkdufcif;rsm;vGefvQif ajrmufrSawmifokdYa>rwpfaumifyrm auGUaumufpD;qif;aeaom
av;ûrdUjrpfjyifukdjrif&ygonf/ jrpfv,fwGif uRef;i,fwpfckukdawGU&NyD; ,if;uRef;i,fay:wGifvnf;
oD;ESHpkdufyifrsm;jzifh pdrf;pkdaeonf/ jrpfaMumif;ukd ajrmufbuf&Sd[k ta0;rSawmifMum;txdjrif&NyD;
awmifbufokdY ½Icif;wqkH;xdjrifawGU&onf/
jrpf\ta&SUbufurf;wGif us,jf yefYaomv,fuiG ;f jyifBuD;&So d nf/ onfv,fuiG ;f jyifonf jrpfurf;
ajcrSta&SUzufawmifajcokdY ig;rkdifcefYus,frnf[kcefYrSef;&NyD; awmifajrmuf25rkdifcefY&Snfvsm;aMumif;
armifAode;f ajymjyygonf/ v,fuiG ;f jyif\ta&SUbufawmifuek ;f i,fuav;rsm;tay:wGif xk;H jzLjzLazG;
apwDrsm;ukd MunfndKbG,f&mvSrf;jrif&ygonf/ ,if;awmifwef;i,frsm;\ta&SUzufokdYum; wpfqifhNyD;
wpfqifhjrifhíjrifhíwifoGm;aom rIdif;ñkdYñdkYawmifwef;rsm;um; a0;ía0;íoGm;NyD;? ta0;qkH;ae&mwGif?
tmumukdaMumckdif;í rm;rm;rwfrwf&yfwnfaeaom ½kd;rawmifwef;BuD;ukd jrifawGUae&ygonf/ ½kd;r
\txufwGifum; a&vIdif;yrmwdrfñGefYuav;rsm;jzifh tvSqifaeonf/ onfjrpfurf;onf jrpfjyifESifh
onfawmifpOfwef;rsm;tvStyukd o½kyfay:atmifuRefawmfra&;zGJUwwfyg/ eHeufaejcnfEkeyufzsef;
xm;aom onfjrifuGif;onf r,kH0Hhr,kH&Jp&mvSyaeonf/ jrif&oltzkdY qGwfysHUMunfEl;zG,fjzpfygonf/
ukdOD;armifodef;\*DwoHjzifh uRefawmfjrifa,mifaecJhonfhpdwful;tdyfrufxJrS ½Icif;xufyifykdí vSyae
onfudk awGU&onf/
onfokdYaomjrifuGif;rsKd;aMumifhyif ajrmufOD;acwftapmykdif;u tif;0rSa&muf&SdcJhbl;onfh jrefrm
pmqk&d iS rf [m&|om&onf ]]aqmif;aqmif;qkid ;f qkid ;f ? ûydi;f &½kid ;f wnf?h rIid ;f rIid ;f tkyaf wG? a0a0rkYd rYdk ? ñkUd &½kUd
ESifh ? jrokdY½Sdrf;½Sdrf;? cyfodrf;awmawmif?ukefatmifywfukef;? ajrmfrqkH;onf? ESvkH;rsm;bG,f&SdvSonf}}
[k]]&ckdifa'oa&ajrawmawmifobm0\ tvStyjzifh ZmwdXmeDtif;0jynfukdvGrf;cJhbl;ygonf/
]]a&mufzl;olwkdif;odygvdar®?t0Duyifqkdif;qkdif;&dyfoGifacs? awmifjymjymum&HqD;vkdY? &SD;&SD;u
orkid ;f 0ife,fajr . . .yOömyk&ed ef &Oö&m awmifial vmif;MuufûrdUwnfczl;a&; . . .tOöea&TrsK;d xGuzf ;l ca&ajr
. . .a'jrpfurf;wpfzufwpfcsufrm . . . orkdif;0ifbk&m;wdeefU . . .O,sOfNcHajr om,mpkdajy}}
Ekd0ifbmaqmif;OD;\ csKdNrdefaomaumufopf&eHU oif;ysHUysHUukd tm½kHcHpm;vQuf prÇ0ufvGifjyifESifh
awmifilvGifjyifukd ai;armMunhf½IUaeaom uRefawmfonf ukdOD;armifodef;\aw;oHukd Mum;a,mifvm
jyefygonf/
]]&ckdifrif;orD;{csif;rm a&SUqDûyAÁm tmumrSDckdif; awmifûydif;ûydif;ü qkdif;qkdif;r@dKif? &ckdifnGefYzl;-
rGeMf u,fjrL;okYd . . . ajrmufO;D a&Teef;? wnfv h wfxeG ;f onf? þuRe;f ZrÁLwl;wnfah v}} qkpd mG atykid ½f cI if;
wdukd Munhfyemt'lrif;ñkd&DF;cpGmyg/ a&SUqDûyrÁm-tmumrSDckdif;-awmifûydif;ûydif;ü qkdif;qkdif;r@dKif} qkda&
tzGJUtEGJUpGmatobm0tvSukd azmfEkdifa&tjyif/ tm;av;tvGef,Sda&pum;vkH;wdukd &GD;yemzGJUcpGmyg}}
[k armifAodef;u uRefawmftm;ajymjyygonf/
avmif;MuufawmifarmfausmufpmokdY uRefawmfwkdYa&mufaomtcg aetawmfyGifhvmaeNyD/
aumif;uifwiG rf ;dk &dyrf sm;uif;&Si;f oGm;ayNyD/ onfausmufpmwGif ]oBupf 480 aumvd,rif;}[kyg&So d nf
[k armifa'0(ajrmufOD;)a&;zl;onf/ q&ma&Tomckdifuvnf; aumvd,rif;ausmufpm[kajymygonf/
ausmufpmtrsm;pkrSm zwfíyifr&Ekdifawmhay/tvsm;20ay? tjrifh15ay? xk-20aycefY&Sdobm0ausmuf
aqmifBuD;wGif a&;xkd;xm;jcif;jzpfNyD;? ESpfaygif;800ausmfobm0&moDOwk'Pfukd jzwfoef;vm&ojzifh
pmrsm;ysufpD;aeNyD/
ausmufpma&;xkd;cJhaom o@mefrSm av;axmifhtvkH;rsm;jzpfonf/]]igESifhwlolvlwGifr[d}}[laom
ta&;tom;rsm;ukd ae&mtESHUawGU&onf/ uRefawmfzwfí&oavmuf]]ta&SUukdvnf;igykdif\/taemuf
ukdvnf; igykdif\/ igESifhwlolvlwGifr[d/ bk&m;ukdvnf;Munfñkd\/ w&m;ukdvnf;Munfñkd\/igESifh
wlolvlwGifr[d/ ta&SUukdvnf; wodef;vª\/ taemufukdvnf; wodef;vª\/ igESifhwlolvlwGifr[d}}
[kawGU&ygonf/
þausmufpmwGif awGU&Sd&aomtcsufrsm;onf &mZ0ifrsm;wGifazmfjyaom aumvd,rif;\
pmaMumif;ESihf uku d n f aD eonfudk awGU&ygonf/ausmufpmonfy&k ed Ef iS ahf vmifMuufe,fajrtwGi;f üwnf
&Sdonf/ þausmufpmonf aumvd,rif;wnfxm;cJhaom aumvd,bk&m;BuD;teD;wGifwnf&Sdonf/
tu©&mta&;tom;rSm av;ûrdUacwftapmykdif;umvu ta&;tom;rsKd;jzpfaomaMumifh þausmufpm
onf ouú&mZf-480wGifeef;wufaom aumvd,rif; a&;xkd;cJhjcif;jzpfonf[k ,lqEkdifygonf/
av;ûrdUacwfwGif &ckdifrif;wkdYbkef;rif;aevawmufycJhMu\/ Ak'¨omoemawmf aevkd? vvkdxGef;y
cJh\/ av;ûrdUacwfonf &ckdiforkdif;wGif &ckdifvlUtzGJUtpnf;? &ckdif,Ofaus;rI? &ckdifpmay[kyDyDjyifjyif
ay:aygufcJhaomacwfjzpf\/ onfajr? onfa&? onf0ef;usifwGifav;ûrdUjynfolwkdY at;csrf;om,m
cJh\/ trSefawmhav;ûrdUacwfonf &ckdifwkdYtzkdYatmufarhbG,f&macwfjzpf\/
av;ûrdUurf;onfvGrf;p&murf;jzpf\/
]]av;ûrdUurf;ukd owd&ygauav; . . . aw;jcif;qkv d YdktvGr;f ukad jzyga& . . . (t,ifacguf&ckid af jr
. . .t,ifacguf&ckdifajr . . .yaZmifyaZmifom,mca& . . .pdwfrSmrSef;vkdY vGrf;rdyg,ifhav . . .}}
ukdOD;armifodef;\aw;oHukd uRefawmfMum;a,mifvmrdygonf/
av;ûrdUacwfonf &ckdifwkdY\acwf/ av;ûrdUacwforkdif;onf &ckdifwkdY\orkdif;? av;ûrdUacwf,Of
aus;rIonf &ckdifwkdY\,Ofaus;rI/ av;ûrdUacwfpmayonf &ckdifwkdY\pmayjzpf\/ orkdif;tarGtESpf
tenf;tusOf;omawGU&ao;onfh? av;ûrdUacwf\orkdif;onf ykdrkdyDjyifvmap&ef? uRefawmfwkdYBudK;pm;
Mu&ayOD;rnf/
avmif;MuufawmifarmfOD;ausmufpmteD;rS ta&SUzufav;ûrdUjrpf½Icif;ukd Munhf½Irdygonf/ a&SUqD
ûyAÁmtmumrDSckdif;?awmifûydif;ûydif;wkdYum; ½IrNiD;EkdifavmufatmifvSyaeonf/ uRefawmfhtm½kHwGif
pma&;az:rdwfaqGBuD; armifckdifatmif\ av;ûrdUuAsmwpfykdif;wpfpukd owd&vkdufonf/
rwfapmufwJh urf;yg;xdyfuae ta&SUzufukdarQmfMunhfrdw,f/
pmtkyf&Sm;yg;wJhonfajrrSm ? 0g;awmawGydef;ydef;xyfvkdYaygh
onf0g;awGukd puúLvkyfNyD;
tJ'DpuúLay:rSm? Nidrf;csrf;vSywJhav;ûrdUorkdif;opfukd
b,foal &;yghrvJ . . .wJ/h
]]&rf;jynfh awmifausmif;q&mawmf\ orkdif;'óe}}
&ckdifvlrsKd;rsm;wGif tpOftqufa&;om;vmcJhMuonfh &mZ0ifusrf;(48)apmif&Sdonf[k Mum;zl;
zwfzl;ygonf/ ,if;usrf;rsm;tm;vkH;avhvmygrS &ckdif&mZ0ifukd jynfhjynfhpkHpkHod&Sdekdifonf[kvnf;
rSwfom;zl;ygonf/ &mZ0if(48)apmif;qkdonfrSm &mZ0ifusrfrsm;tjyif ta&;awmfykHusrf;rsm;? bk&m;
orkid ;f rsm;? armfueG ;f rsm;? &mZ0ifvuFmrsm;? ûrdUwnfcef;rsm;? ysKUd rsm;? &mZ0ifom;jcif;rsm;ESihf {csi;f rsm;ukd
ygxnfhoGif;a&wGufjcif;jzpfrnf[k tcsKdUokawoDrsm;u ajymqkdMuygonf/
uRef a wmf w k d Y , ck t cg &S m azG & &S d x m;orQwG i f ? &mZ0if o rk d i f ; usrf ; [k q k d E k d i f a vmuf o nf h
usrf;(8)apmifrQomawGU&ygao;onf/ xkd&cdkif&mZ0ifusrf;rsm;ukd &[ef;? yk*dK¾ vf? toD;oD;wkdYa&;om;cJh
Muygonf/ ,cktcg &&Sx d m;onfh &ckid &f mZ0ifusrf;rsm;teuf &ckid o f rkid ;f okawoDrsm;? trsm;qk;H tok;H
ûyaeMuonfh orkdif;usrf;rSm? &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf &SifpE´rmvmvuFm&a&;om;ûypkcJhonfh
]]&ckdif&mZ0ifopfusrf;}}yifjzpfonf/
q&mawmfb&k m;BuD;onf rltrsKd;rsKd;uGjJ ym;aeaom a&S;&ckid &f mZ0ifusrf;rsm;pGmukd pkpnf;í? &mZ0if
usrf;rsm;ukd wkdufqkdifñSdEIdif;um &ckdif&mZ0ifopfusrf;ukdûypkawmfrlcJhonf/ q&mawmf\&ckdif&mZ0ifopf
usrf;wGif a&S;ya0PDumvrSpí &ckdifjynfukdNAdwdoQwkdYtkyfpkd;onfhumvwkdifatmif orkdif;jzpf&yfrsm;
ukd rSwfwrf;wifxm;onfukd awGU&ygonf/
orkdif;usrf;wpfapmifukd a&;om;ûypk&mwGif usrf;q&monf rdrduowdxm;onfjzpfap? owdr
xm;onfjzpfap? rdrd,kHMunfonfh'óetjrifwpf&yfukd tajcûyía&;om;wwfNrJjzpfygonf/ ûypka&;
om;onfh usrf;q&m\orkdif;'óetjrifukd orkdif;pOfazmfjycsufta&;tom;twGif;üvnf;aumif;?
,if;usrf;\ed'gef;ykdif;wGifvnf;aumif; awGU&Sd&wwfygonf/ pma&;olonf orkdif;'óeynm&yfukd
oif,al vhvmcJo h nft h avQmuf þaqmif;yg;wGif q&mawmfb&k m;BuD;k \ orkid ;f 'óetjrifudk &SmazGazmf
xkw&f efBudK;pm;xm;ygonf/ ,if;okYd razmfjyrD q&mawmfb&k m;BuD;ESiahf cwfûydit f aemufwidk ;f orkid ;f 'óe
ynm&SiftcsKdU\orkdif;tjrifukd tusOf;i,frQwifjyxm;ygonf/ taemufwkdif;ynm&Sifrsm;\ orkdif;
tjrifESifh q&mawmfbk&m;BuDk;\orkdif;tjrifrnfokdYuGJjym;jcm;em;onfukd cGJjcm;odjrifEkdif&ef jzpfygonf/
vlUorkid ;f onf vlwef;pm;wku d yf rJG sm;\orkid ;f jzpfonf[Kk ara Marx(1818-1883)ua&;om;cJyh g onf/
vlUorkdif;onf wpfcgwpf&HBuD;rm;aom aemufqkwfjcif;rsm;r&SdyJ a&SUokdkYomacsmarmajyjypfpGm
tpOfwkd;wufaeonf[k ,lqvQif? ,if;onf,xmbkwrusaom? odyÜHenf;rusaom? oabmw&m;
a&;t&rSm;,Gi;f aom t,ltqwpf&yfjzpfonf[k V.I, Lenin (1870-1924)uqkcd o hJ nf/
urÇm'h óeorkid ;f wGif orkid ;f 'óeqkid &f mtawG;tac:rsm;ukd a&S;a[mif;*&dacwfuyif pwifawGU
&Sd&aomfvnf;?orkdif;'óeynm&yfwpfcktaejzifhxif&Sm;vmonfum; OmPfopfavmif;acwf (The Age
of Renaissance) wG i f r S j zpf y gonf / St. Augustine (354-430) \acwf r S Thomas Aquinus(1225-
1274)\acwftxd? c&pf,efausmif;awmf0g' (Scholasticism)vTrf;rkd;cJhaom? ESpfwpfaxmifcefY&Snfvsm;
onfh Oa&myorkid ;f umvuk?d orkid ;f ynm&Sirf sm;u Oa&mytarSmifacwf(TheDarkAge)[kowfrw S af &;om;
Muygonf/ 18-&mpktwGif;üMontesquieu (1689-1755), Voltaire (1694-1778), Rousseau (1712-1778) ponfh
awG;ac:&Sifrsm;u tarSmifacwfausmif;awmf0g'\orkdif;'óersm;ukd qefYusifawmfvSefcJhMuygonf/
19-&mpktpykdif;wGif Oa&myorkdif;'óeavmuü MoZmBuD;rm;cJholum; *sref'óeynm&Sif
ygarmu© G.W.F. Hegel (1770-1831)jzpf\/ ol\orkid ;f 'óeukd Reason in History pmtkyfwGif tjynfhpkHqkH;
awGU&\/ ol\orkid 'f óetESpcf sKyfrmS vlUorkid ;f onf ed,rw&m;ESit hf nD? 'kid , f mvufwpfenf;usus
ajymif;vJwkd;wufaeonf/ vlUorkdif;ajymif;vJwkd;wufrIjzpfpOfonf teEÅ0dOmOfawmfBuD;(Absolute Idea)
\jzpfpOf? teEÅ0dOmOfawmfBuD;\pdwful;(0g)qifjcifwkHw&m;twGif;ü tusKH;0ifonf/ vlUorkdif;onf
xkdteEÅ0dOmOfawmfBuD;\tvkdqE´twkdif;?teEÅ0dOmOfawmfBuD;qDokdYa&GUvsm;aeonf/
Hegel \orkdif;'óersm;onf vGefpGmeufeJíMoZmvTrf;rkd;cJhaomfvnf;? 19-&mpktwGif;ol\
'óersm;ukd qefYusifaom'óeynm&Sifrsm;ay:aygufcJh\/ ,if;wkdYteufxl;jcm;olESpfOD;rSmKarl Marx
ESifhF.Engels(1820-1895)wkdYjzpfMu\/ ,if;wkdYESpfOD;\'óeukd 20-&mpktxdo,faqmifí urÇmw0Sef;
MoZmBuD;rm;vmap&efqufcHcJholum; V.I.Lenin jzpfygonf/ olwkdYonf odyÜHenf;usqkd&S,fvpf0g'ukd
pwifazmfxkwfolrsm;tjzpfvnf;aumif;? vlUorkdif;\vlrIwkd;wufa&;Oya'orsm;ukd odyÜHenf;uswifjy
EkdifcJholrsm;tjzpfvnf;aumif;? *kdPfûycH&olrsm;jzpf\/ olwkdYuvllUorkdif;onf vlwef;pm;wkdufyGJorkdif;
jzpfí?wpfcgwpf&HBuD;rm;aom aemufqkwfrIrsm;&Sdaomfvnf;? aMumifvdrfavSum;yrmwkd;wufaeonf/
vltzGJUtpnf;wpfckESifhwpfckwkd;wufrIEIef;uGJjym;onf/ vlUorkdif;onf qkd&S,fvpfvlUabmifokdYoGm;ae
onf/ vlwef;pm;rJhaom vlUabmifBuD;okdY a&GUvsm;aeonfukd wkd;wufaeonf[k ,lqcJhMuonf/
okYd aomf,if;wkYd toufxif&mS ;&Spd OftwGi;f üvnf;aumif;? ,if;wkYd u, G v f eG Nf yD;rSvnf;aumif;? ,if;
wkdY\orkdif;'óersm;ukd qefYusifawG;ac:ynm&Siftrsm;tjym;yifay:xGef;cJh\/ ,if;wkdYteuforkdif;
qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd wifjycJhMuonfSh chopenhauer (1788-1860), Nietzsche (1844-1900),ESifh Rickert (1863-
1936)wkdYonfvnf;aumif;? qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrif(The Cycle Theory of History) udkwifjycJhMuonfh
Spenglar(1880-1936) ESifh Arnold Toynbee (1889-1975) wkdYonfvnf;aumif;? orkdif;qkdif&maygif;qkHjcif;
oDtkd&DF(Convergence Theory) ukd wifjyvQuf&SdMuonfh Raymond Aron, Drucker, P.A. Sonokin wkdYrSm xif&Sm;
olrsm;jzpfMuygonf/
aygif;qkHjcif;oDtkd&DForkdif;'óeukdwifjyaom Raymond Aron u ]]pufrlvlUtzGJUtpnf;onfykdí
a,bk,susonf/ t&if;&Sipf epf? qk&d , S v
f pfpepfqo dk nfrmS pufrvI Ul tzGUJ tpnf;\ tpdwt f ykid ;f rsm;om
jzpfonf/}}[kqkdygonf/ Drucker u]]pufrIxGef;um;aomvlUtzJGJUtpnf;onf t&if;&Sifpepf? qkd&S,fvpf
pepfwkdYESifhwl/ ,if;pepfESpf&yfvkH;xufykdítqifhjrifhrm;aom vlUtzGJUtpnf;topfjzpfonf}}[ka&;om;
xm;ygonf/Sorokin u]]pepfESpf&yfonf wjznf;jznf;aygif;pnf;vmonf/ t&if;&Sifpepf? uGefjrLepf
pepfwkdYESifhrwl? wrluGJjym;aomtv,ftvwfykHpHvlUtzGJUtpnf;okdYa&GUvsm;aeonf}}[k ol\orkdif;
tjrifukdazmfjyygonf/
,if;wkdY\'óetjrifrsm;ESifhywfoufí ]]tar&duefESifhtaemuftkyfpk Oa&myorkdif;'óe
ynm&Sifrsm;onf vlrIwkd;wufa&;'óersm;ukd qefYusifMuonf/ ,if;wkdYonf rdrdwkdY\acgif;aqmifrI
ukd tjcm;olrsm;vufwGif;okdYvTJtyf&rnfqkdaomtcg rnfokdYrQb0ifrusEkdifawmhay}}[kygarmu© E.H.
Carr ua0befcJhonf/ ygarmu© Sidney Pollard uvnf;? ]]t&if;&Sifvlwef;pm;onf vlUorkdif;wGif rdrd
wkdYtcef;u@usqkH;awmhrnfukd odvmaomtcg? vlrIwkd;wufa&;Oya'rsm;ukd wkdufckdufvmNyD;? orkdif;
qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd qkwfukdifvmMuonf}}[ka&;om;xm;ygonf/
18-&mpktwGi;f uxif&mS ;cJo h nfh t*Fvyd o
f rkid ;f q&mBuD;Gibborne (1737-1794) u ]]orkid ;f qko d nfrmS
vlUavmuBuD;\&mZ0wfrrI sm;? raumif;rIrsm;ukrd w S w f rf;wifxm;jcifomjzpfonf}}[kqadk yonf/ol onf
ouf&Sdxif&Sm; &SdpOfu tar&duefawmfvSefa&;? jyifopfjynfwGif;ppfyGJrsm;ukd jrifawGUcJh&onfhtjyif?
MopBwD;,m;xD;eef; qufcaH &;ppfy?JG t*Fvyd pf yde(f 7)ESpMf uma&aMumif;ppfyw JG Ydk uv
dk nf; BuHKawGUcJ&h onf/
olonfa&mrorkdif; ukd avhvmcJhpOfu vifBuD;ukdowfí vifi,fukdeef;wifaomrdzk&m;? opömrJh
ppfoBl uD;rsm;? tusiyhf suf v'fpm;aomtrIxrf;rsm;? tusiyhf suí f ao&nfr;l aeaombk&ifrsm;?aoG;acsmif;
pD;ppfyGJrsm;? tmPmvkyGJrsm;ukd awGUcJh&onf/ ,if;aemufolonf ]]a&mrvufeufEkdifiHawmfBuD;
ysufpD;jcif;}}usrf;ukda&;cJhonf/ olonfvlUorkdif;wGif raumif;rIrsm;ESifh&mZ0wfrIrsm;ukdawGUcJh&onf/
xkt d cgol\'óewGif orkid ;f onf raumif;rIrsm;\rSww f rf;jzpfc&hJ onf/ 19-&mpkxif&mS ;aom 'óe
ynm&Sif Nietzsche uvnf; vlorkdif;onf ted|m½kHrsm;\ orkdif;jzpfonf[kqkdcJhzl;ygonf/
Oa&mywGif blZGmawmfvSefa&;aemufykdif; t&if;&SifpD;yGm;a&;pepfESifh pufrIodyÜHynm&yfrsm;wkd;wuf
vmaomtcg? orkdif;'óeynm&Sifrsm;u vlUorkdif;onf bk&mociftvkdawmfusajymif;vJwkd;wufae
onf[k½IjrifcJhMuonf/ qkd&S,fvpforkdif; 'óersm;xGef;um;vmNyD;aemuf? 1917-ckESpfwGif ½k&Sm;awmf
vSeaf &;atmifjrifNyD;? qk&d , S v f pfpepfonf 1937-ckepS w f iG f urÇmt h us,ft0ef;\ 25.9&mckid Ef eI ;f ? urÇmh
vlOD;a&\ 35&mckdifEIef;jzpfvmonf/ urÇmhpufrIukefxkwfvkyfrIwGif 1937-ckESpfu 10&mckdifEIef;om
&Scd ahJ omfvnf; 1950-ckEpS w f iG f 20-&mEIe;f ? 1955-wGif 27&mEIe;f ? 1960wGif 36&mEIe;f txdw;dk wufvm
onf/ xkt d cgtaemufOa&myEkid if rH sm;rS orkid ;f 'óeynm&Sirf sm;onf aygif;qkjH cif;oDt&dk u D adk zmfxw k f
vmMuonf/ qkd&S,fvpfawmfvSefa&;rsm;? trsKd;om;vGwfajrmufrIawmfvSefa&;rsm;? urÇmppfaemufykdif;
üedkifiHrsm;vGwfvyfvmjcif;? qkd&S,fvpfEkdifiHrsm;wkd;wufrsm;jym;vmjcif;rsm;aMumifh? vlUorkdif;onf &mZ
0wfrIrsm;? ted|m½kHrsm;\rSwfwrf;jzpfonf[k orkdif;qkdif&mtqkd;jrif0g'ukd vufukdifûyvmMuygonf/
,if;txJwGif qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrifukd wifjycJhMuonfh Spenglar ESifh Toynbee wkdYrSm urÇm
ausmforkdif;'óeynm&Sifrsm;jzpfMuygonf/
Spenglar uvlUorki d ;f onf a&SUokYd wpfvrS ;f wk;d wkid ;f wk;d wkid ;f ysufp;D &efe;D uyfvmaeonf[q k o dk nf/
aMumif;usKd;qufEG,frI[laom 0dbm*ukdvlrIa&;b0wGif tokH;csír&/ aMumif;usKd;qufw&m;onf
obm0avmuBuD;wGio f m BuD;pk;d onf/ vlraI vmuwGirf l bk&m;ocifuzefw;D aomuHMur®m(Fate) t&om
jzpfMu&\/ vlrIavmuukdodyÜHenf;usavhvmír&/ vlom;\yuwdorkdif;pOfwGif rnfonfhOya'?
rnfonfhed,mrrQr&Sd/ uHMur®muomvlUorkdif;ukd jyXmef;xm;onf[kqkdygonf/ 1923-ckESpfwGif xkwf
a0aomol\]]taemufwidk ;f \usqk;H jcif;(The Decline of the West)}} orkid ;f 'óeusrf;ü ]]pmemaxmufxm;
rI? Munhf½IavhvmrI? EIdif;,SOfrI? twGif;pdwfrSay:vmaombk&m;ociftm;,kHMunfrI? tawGUtBuHKESifh
,SOfaomtodOmPfwkdYjzifhomvQif jzpfysufajymif;vJaeaomocFg&avmuukd em;vnfEkdifonf/þenf;
rsm;onf vlUorkdif;ukd½IUjrif&rnfh a,bk,senf;rsm;jzpfonf/ þenf;rsm;tjyif tjcm;enf;vrf;r&Sd}}
[ka&;om;cJhygonf/ rsufarSmufacwfwGif xif&Sm;aoma[mfvefEkdifiHrS 'óeynm&Sif D.V. Rhuesu
Spenglar\orkdif;'óeukd ]]aMuuGJzG,fuH,kH0g'(Tragic Fatalism)}} [ka0zefcJhayonf/
Arnold Toynbeeonf ol\orki d ;f ukad vhvmjcif; (A Study of History ) orkid ;f 'óeusrf;(10)wGt J euf
yxr(3)wGJukd 1934-ckESpfwGif xkwfa0cJhavonf/
oluorkid ;f wGif tajcûyavhvm&rnfrmS vly*k Kd¾ vfrsm;? vlrsm;? Ekid if rH sm;\orkid ;f r[kw/f ,Ofaus;
rIrsm;omjzpfonf/ ,Ofaus;rIrsm;\orkdif;onf vlUorkdif;jzpfonf/ urÇmay:wGif ,cktcsdeftxd
,Ofaus;rIaygif;-29ckay:xGef;cJhNyD[kqkdygonf/ ,if;wkdYteufoaE¨om;b0wGif usqkH;oGm;aom
,Ofaus;rI 3-ck? arG;zGm;NyD;rBuD;xGm;? rzGHUNzdK;cJhaom,Ofaus;rI-5ck&SdcJhNyD;? ,Ofaus;rI-21ckom BuD;xGm;
zGHUûzd;cJhonf[kqkdygonf/ ,Ofaus;rIwkdif;onf arG;zGm;jcif;? BuD;xGm;jcif;? ûyduGJjcif;? ysufpD;jcif;[laom
tqif(h 4)qifu h jdk zwfoef;&onf/ vGecf o hJ nfh ESpf -500cefYrpS í taemufwidk ;f ,Ofaus;rIûyduv JG monf/
olonfþESp-f 500 twGi;f vlom;wkYd awGUBuHKcJ&h onfh ppfEiS hf Nidr;f csrf;a&;oHo&mukad &wGujf ycJyh gonf/
tiftm;csdefcGifñSmukd xdef;ay;jcif;tm;jzifh Nidrf;csrf;a&;ukdxdef;odrf;Ekdifonf/ tiftm;csdefcGifñSm
rnDawmhonft h cg taxGaxGppfyBJG uD;jzpfvmonf/ ,if;aemuf,m,DNidr;f csr;f a&;ukd &&So d nf/ ,if;aemuf
aemufqufwGJppfyGJuav;rsm;ESifh BuHK&onf/ ,if;aemufwGif taxGaxGNidrf;csrf;a&;umvBuD;okdY
qkdufa&muf onf/ taxGaxGNidrf;csrf;a&;umvBuD;ukdjzwfoef;aepOfumvtwGif; ,Ofaus;rI twGif;
ppfyGJuav;rsm; ay:aygufvmrnf/ aemufqkH;wGif taxGaxGppfyGJBuD;jzpfvmrnfjzpfonf/ Toynbee \
tvkt d & þppfNidr;f csr;f oHo&mwGif uReyfk w f Ydkonf ppfNidr;f oHo&mpwkwu ¬ mv? urÇmEh idk if H awmftwGi;f okYd
a&mufaeygonf/ þumvwGif urÇmhEkdifiHrsm;tenf;ESifhtrsm; Nidrf;csrf;rnf/ tiftm;BuD;EkdifiHrsm;
tcsif;csif; xde;f csKyfMurnf/ ,if;aemufwiG af &SUajy;ppfyu JG av;rsm;rSwqifh taxGaxGppfyBJG uD;jzpfvmNyD;?
taemufwkdif; ,Ofaus;rIBuD; vkH;0ysufqD;oGm;rnf[k wifjycJhonf/
&ckid &f mZ0ifopfusrf;ukd ûypka&;om;cJo h nfh awmifausmif;q&mawmfb&k m;BuD;tm; 1861-ckEpS w f iG f
&ckdifjynfe,f? &rf;jynfûrdU aemfykvJaus;&GmwGif arG;zGm;onf/ &ckdifjynfukd t*FvdyfwkdYodrf;ykdufxm;
csddefjzpfygonf/ 12-ESpfom;t&G,fwGif&Gmausmif;q&mawmf OD;aZmwxHwGif ynmoifMum;onf/ 16-
ESpfom;t&G,fwGif omraP0wfí ygVdpmayrsm;ukd oif,lonf/ 1883-ckESpfwGif jrefrmjynfo&ufûrdU
okdY<ua&mufí? wkdufoHk;xyfausmif;wGifygVdawmf? tXuxm? #Dum? a,mZem? *@drsm;ukd oif,lcJhyg
onf/ 1889-ckEpS w f iG f &rf;jynfûh rdUokYdjyefvnf<ua&mufí? ynmoifcahJ o;onf/ bGUJ trnfrmS &Sipf E´rmvm
vuFm&jzpfí? a&TapwDq&mawmfBuD;ESifhtwl tdEd́,EkdifiHokdY<ua&mufavhvmcJhonf/ tdEd́,okdY okH;Budrf
<ua&mufcJhNyD;]ZrÁK'DytdE´d,e,fykHusrf;}ukdvnf; ûypkcJhonf/ q&mawmfBuD;onf(,ckawGU&Sd&orQ)
usrf;aygif; (18)usrf;ukd a&;om;ûypkawmfrcl NhJ yD;? 1931-ckEpS w f iG &f rf;jynfawmifausmif;üyif ysHveG af wmf
rlcJhygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;oufawmfxif&Sm;&SdpOfumvonf? Oa&mywGife,fcsJUt&if;&SifpepfBuD;xGm;ae
csdef jzpfygonf/ taemufEkdifiHrsm;ta&SUwkdif;okdY e,fcsJUppfyGJrsm;qifETJaecsdefjzpfygonf/ &ckdifjynfukd
t*FvdyfwkdYodrf;,lxm;csdefjzpfNyD;? t*Fvdyfjrefrmwwd,ppfyGJukdvnf; rsuf0g;xifxifjrifcJh&ygonf/
yxrurÇmppfBuD;\ tedXm½kHrsm;ukd jrifawGUcJh&onf/ jrefrmEkdifiHe,fcsJUqefYusifa&;orkdif;OD;vIyf&Sm;rI
rsm;? Y.M.B.A ESifh 1920-ausmif;om;oydwfvIyf&Sm;rIrsm;ukdvnf; BuHKawGUcJhbl;ygonf/ ,if;wkdYtjyif
1917-ck½k&Sm;EkdifiHqkd&S,fvpfawmfvSefa&;ukdvnf; Mum;odcJh&onf/ urÇmESifht0Sef;qkd&S,fvpftawG;
tjrifrsm;jyefYyGm;aecsdefwGifq&mawmfBuD;oufawmfxif&Sm;&SdaecJhygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;onf &ckdif&mZ0ifopfusrf;ukd 1930-ck *sLvkkdifvwGif tNyD;owfa&;om;cJhNyD;?
1931-ckarvwGifrEÅav;ûrdU[Hom0wDykHESdyfwkdufu ykHESdyfxkwfa0cJhonf/ Spenglar \ The Deeline of the
West usrf;xuf 7-ESpfaemufusí? Toynbee \A Study of History usrf;xuf ESpfapmygonf/
q&mawmfbk&m;BuD;onf vlUorkdif;ukd ½Ijrif&mü vlrIwkd;wufa&;Oya'orsm;? EkdifiHa&;pepfrsm;?
pD;yGm;a&;wkd;wufrIrsm;ponfh avmuDynm&yfrsm;tjrifjzifh ½IjrifcJhonfukdrawGU&ay/ orkdif;ynm&Sif
wpfOD;\orkdif;'óeavhvmaomtcg ,if;ynm&Sif\udk,fawGUorkdif;jzpf&yfrsm;? avhvmawGU&SdcHpm;&
rIrsm;? ,if;yk*dK¾ vfyg0ifvIyf&Sm;cJhonfh vlwef;pm;vlUtzGJUtpnf;\ cHpm;&rIrsm;? ukd;uG,f,kHMunfonfh
bmomt,l0g'tqkdtrdefYrsm;? ponfhtcsufwpfckcku ,if;yk*dK¾ vf\orkdif;'óeukd vTrf;rkd;wwfonf
ukd txufwGifazmfjycJhonfh 'óeynm&Sifrsm;\ tqkdtrdefYrsm;uazmfjyaeygonf/
c&pf,efbmomukd ouf0if,kHMunfolwpfOD;onf c&pf,ef,kHMunfrIukd tajccHonfhorkdif;'óe
ukd a[majymayrnf/ bmomuk;d uG,, f MHk unfrrI &So
d o
l nf bmoma&;MoZmrSuif;vGwo f nfh orkid ;f tjrif
jzifh ½IUjrifayrnf/ awmifausmif;q&mawmfbk&m;BuD;onf Ak'¨bmomax&0g'&[ef;yk*dK¾ vfwpfyg;jzpf
onfESifhtnD vlUorkdif;jzpfxGef;wkd;wufrIukd ½Ijrif&mü Ak'¨\'óew&m;ukd tajccHí½IjrifcJhygonf/
q&mawmfBuD;\ orkid ;f 'óeud&k mS azGaomtcg q&mawmfb&k m;BuD;ûypkp&D ifco hJ nfh &ckid &f mZ0ifopfusr;f
ed'gef;ykdif;wGif atmufygtwkdif;awGU&ygonf/
]]&ckdif&mZ0iftrnf&Sdaom usrf;onfum;? rif;wkdY\trIudpu ö dkvnf;aumif;? wkdif;jynfwkdY\trI
udpöüvnf;aumif;? tvkH;pkHaomomoemawmfta&;udpöüvnf;aumif;? EIdif;,SOf&mEIdif;,SOfaMumif;?
twkdif;t&SnfyrmPjzpf\/ tav;wiftyfaomcsdefcGifBuD;ozG,fvnf;jzpf\/
xko d Ydk widk ;f jynf\trIupd ?ö rif;wkYd \trIupd ?ö tvk;H pkaH omomoemawmf ta&;udpw ö Ydk ü csdecf iG Bf uD;
ozG,fjzpfayxaom þ&ckdif&mZ0ifopfusrf;onf rif;pum;? trwfpum;? olckd;olykefpaompum;wkdY
ü tu,fíum;rSD\&Sifh? xkdokdYrif;pum;? trwfpum; ponfwkdYürSDjim;aomfvnf;?xkd&ckdif&mZ0ifusrf;
pum;ukd em;axmifMum;em&ukeaf om olwYdktm;? uHomvQirf rd w d Ydk\Opöm&So d nf[o k &d aom ur®óuw
OmPfonfvnf;aumif;? olwr,? pdEÅr,tp&Sdaom OmPfonfvnf;aumif; jzpfayvwåHU/
ESpo f ufjcif;? 0rf;ajrmufjcif;? yDwad rZÆymG ;rsm;jcif;onfvnf; jzpfayvwåUH / r[morw? 0goka'0
paomrif;wkdYjzpfayvQufvnf;? ysufpD;ukefqkH;jcif;okdY a&muf&wkHao;\[lí? aumif;pGmynmjzifh
½Iqifjcifavh&SdukefaomolwkdYtm;? ur®Xmef;onfvnf;jzpfayvwåHU/
&mZ0ifopfusr;f onf rif;pum;? trwfpum;? wkid ;f jynfpum;? ponfwYdkudk rSaD omfvnf; xkrd [m
orwrif;? 0goka'0rif;paomrif;taygif;wkdYonf aumif;rIukokdvfuH&SdaomaMumifh rif;pkd;&mZmjzpf
awmfrlMuayonfjzpfí? owå0gwkdYrSm uHomvQifrdrdOpöm&Sdonf[k od&aom? ur®óuwOmPf?
okwr,tp&Sad om OmPfjzpfymG ;jcif;? ur®Xmef;jzpf&jcif; tusKd;&Sad omaMumifh orm"dw&m;pdw0f ,fxm;
í BudK;pm;zwf½IemcHMuygukefavmh}}
þokdYa&;om;cJHaomq&mawmfbk&m;BuD;\tqkdtrdefYwGif
(1)r[morw? 0goka'0rif;wkdYjzpfayvQufvnf;? ysufpD;ukefqkH;jcif;okdYa&muf&wkHao;\[lí
jrifaom ur®Xmef;tjrif/
(2)&mZ0ifusrf;onf? rif;pum;? trwfpum;? wkid ;f jynfpum;? olc;dk olyek pf um;ponfwYdk ü rSjD im;
aomfvnf; owå0gwkdYüuHomvQifrdrdOpöm&Sdonf[kod&aom]]uHtjrif}} [lítjrifESpfcsufü?
r[morw? 0goka'0rif;wkdYrStp owå0gtaygif;onf waeYwGif aoaMuysufpD;&jcif;[laom
w&m;ukd rvGrJ aoGBuHKawGU&rnf[al om ur®Xmef;rSm? orm"dtm;jzifh Munf½h &I rnfh bm0emur®Xmef;jzpf
í? yk*d¾KvfwpfOD;csif;\udpjö zpfNyD;? orkdif;[lonf vlUtzGJUtpnf\&Snfvsm;aom rsufarSmufjzpfpOfjzpf
aomaMumifh? xkdur®Xmef;tjrifonf q&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;'óem[lí r,ltyfay/
&mZ0ifurSDNirf;aompum;onf rif;pum;? rª;rwfpum;rStp olckdolykefpum;txdyg0ifonf/
xkdokdYrSDNirf;íûypka&;om;&mwGif &mZ0ifukdMunhfvQiff rif;ESifhwkdif;jynf(jynfol)wGif uHomvQifrdrdwkdY\
(rif;ESihfjynfolrsm;\)Opömjzpfonf[kqkdygonf/
þwGifq&mawmfbk&m;BuD;qkdvkdaomuHonf? rif;wpfyg;pD? jynfolwpfOD;csif;pD\a&S;a&S;b0rsm;
uûycJo h nf?ukov dk ?f tukov dk u
f u
H qdk v
dk o
dk nfr[kw/f rsuaf rSmuforkid ;f pOfwiG yf g0ifvyI &f mS ;onfh um,uH?
0pDu?H raemuHuq dk v
dk odk nf/ ]apwemuHbu d a© 0ur®0H 'grd}[k t*Fw k Kdå &fygVdawmfwiG b f &k m;&Sif a[mMum;&m
ü? apwemapwodufonf raemüjzpfygu raemuH? EIwfüjzpfygu0pDuH? ukd,füjzpfygu
um,uH[kqkdonf/ xkduHwkdYukdwduedygwf? wdw¬m,we(3)yg;rS ykaAÁuwa[wk'd|drSvGwfatmif
aumuf&rnf/ okYd ro S mbk&m;&Si\ f a'óemawmfEiS u hf u
dk n
f rD nf/ q&mawmfBuD;\&nf&, G cf sufEiS u hf udk f
nDrnf/
xkdokdYjzpfaomaMumihf &mZ0iftpOftqufrif;ESifhjynfolwkdY\jzpfysufajymif;vJrI(orkdif;pOf\wkd;
wufr?I qkw, f w k rf )I [lorQonf rif;ESijhf ynfow l Ydk\ ]uH}[kac:qko d nft h vkyo f ;Hk yg;tay:wGiw f nfrDS onf/
rif;ESifhjynfolwkdY\ um,uH? 0pDuH? raemuHaumif;vQif orkdif;pOfwkd;wufjrifhrm;vmrnfjzpf NyD;?
xkdtvkyf(3)yg;raumif;vQif vlUorkdif;usqif;rnfjzpfonf/
&ckid &f mZ0ifopfusrf;wGif rif;\pum;? rª;rwfwYdk \pum;ukd bk&m;a[ma'óem? a&S;ynm&Sw d Ydk \
tqkt d rdeYf ? eDwu d srf;ponfwYdk EiS hf ruif;vGwaf p&ef? xnfo h iG ;f a&;om;cJ\ h / rif;onfr;ª rwfjynforl sm;
\pum;ukd tav;xm;ouJo h Ydk rª;rwfjynforl sm;uvnf; rif;\pum;ukt d av;xm;\/ rif;a&;rif;&m
udpö? jynfa&;jynf&mudpöwkdYürif;ESifhjynfolwkdYtjyeftvSefaqG;aEG;ajymqkdrIrsm;udk xnfhoGif;a&;om;
xm;ygonf/ rif;ESifhjynfolwkdYnDnGwfvQif wkdif;jynfat;csrf;om,m\/ &wemrkd;vnf;&Gm\/ rif;ESifh
jynfolwkdYrnDnGwfvQif rif;usifhw&m;ESifhrnDaomrif;jzpfvQif? wkdif;jynfqlylaomif;usef;íaernfqkd
vQif rk'rd ;f wEÅaygrsm;\/ &wemrk;d vnf;r&Gm[laomta&;tom;rsKd;jzifh orkid ;f \wk;d wufr?I qkw, f w k f
rIukdazmfjycJh\/
q&mawmfb&k m;BuD;\orkid ;f tjrifwiG f rif;? rª;rwfponft h yk pf ;dk olvw l ef;pm;omvQif orkid ;f ajymif;
vJrIjzpfpOf\t"duaomhcsufr[kwf/ xkdYtwljynfoltrsm;pkomvQif orkdif;ajymif;vJrIjzpfpOf\t"du
tiftm;pktjzpfrawGU&ay/ rif;ESifhjynfoleSpfOD;ESpfzuf\uH(3)yg;wkdY? o[ZmwjzpfrItay:wGifrlwnf
í? orkdif;pOf\wkd;wufrI? qkwf,kwfrIjzpfonf[laomt,ltqukdawGU&ygonf/
xkYd aMumifq h &mawmfb&k m;BuD;\orkid ;f 'óeonfHegel,lqouJo h Ydk xm0&0dOmOfawmfBuD;\ tvkd
awmftwkdif;ajymif;vJjzpfysufaeonf[laom tjrifrsKd;r[kwf/ Karl Marx\vlwef;pm;y#dyu©orkdif;
tjrifESifhvljcm;em;\/ bk&mocifujyXmef;xm;aomuHMur®mvrf;twkdif;ajymif;vJaeonfqkdaom
Spenglar \orkdif;'óeESifhvnf; qefYusif\/ ,if;tjyif Toynbee\qkHvnfpuf0kdif;orkdif;tjrifESifh
vnf ; uG J j ym;ayonf / q&mawmf B uD ; \ork d i f ; 'óeonf vl r I w k d ; wuf a &;Oya'orsm;?
orkdif;qkdif&med,rrsm;jzifh½Ijrifaomorkdif;'óevnf;r[kwfay/
q&mawmfb&k m;BuD;onf ax&0g'&[ef;wpfyg;jzpfí Ak'b ¨ momtjrifjzifh tajccHíorkid ;f uk½d jI rif
cJhayonf/ orkdif;pOf\wkd;wufrI? qkwf,kwfrIonf rif;ESifhjynfol\ ]uH}tay:wGifrlwnfonf(0g)
vlorkid ;f onf vlom;wkYd ûyrlprG ;f aqmifrt I ay:wGif wnfrí DS jzpfysufaeonf[q k &mawmfBuD; ½Ijrifco hJ nf
[k awGU&ygonf/
xkdYaMumifhq&mawmfbk&m;BuD;\orkdif;'óeonf ykaAÁua[wku0g'rSuif;vGwfí od'd|daum?
tumvdaum*kPaf wmfrsm;ESiu hf udk n f aD om]uH}tjrifyifjzpfayonf/ þ'óeonfyifvQif q&mawmfBuD;
\orkid ;f 'óejzpfayonf/ q&mawmfb&k m;BuD;onf þ'óetjrifjzifyh ifvQi&f ckid f &mZ0ifopfusr;f ukd
a&;om;cJhayonf/
,if;tjyif q&mawmfbk&m;BuD;\ta&;tom;ü þ&ckdif&mZ0ifopfusrf;ukd zwf½I?Mum;em&ol?
wkdYonf ESpfoufjcif;? 0rf;ajrmufjcif;? yDwdarmZÆyGm;rsm;jcif;wkdYjzpfayvwåHU[laomtcsufukd axmuf½I
vQif? rif;ESifhjynfolwkdY\um,uH? 0pDuH?raemuHtvkyfokH;yg;tay:rlwnfí? orkdif;wkd;wufrI
qkw, f w
k rf &I odS nfjzpfaomfvnf;? a,bk,stm;jzifh orkid ;f pOfonf wk;d wufru I dk a&S;½Iajymif;vJaeonf
[k t,ltq&SdaMumif;rSwfcsufcs&ayrnf/

ukd;um;aompmtkyfrsm;
(1) &ckdif&mZ0ifopfusrf;(y-wGJ)(&ckdifom;BuD;pmay) &SifpE´rmvm
(2) orkdif;jzpfpOfEsifh 'óetjrif(e0&wfpmay-1977-&efukef) a'gufwmoef;Ekdif
(3) 'óeduaA'pwkw¬ESpfoifwef;rSwfpkrsm;
(4) orkdif;pum;? yef;pum;(1982-&efukef) jroef;wifhf
(5) A Dictionary of Philosophy(Moscow-1967) Rosenthal and Yudin
(6) What is History (London 1965) E.H. Carr
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;

&ckdifjynfe,ftwGif;ü Ak'¨omoemawmfwnfwHhxGef;um;jyefYyGm;a&;ukd pmwrf;ûypk&rnfqkdvQif


&ckdifjynfe,fokdY Ak'¨omoemawmfrnfonfhtcsdefupwifysHUESHUvmonfukdvnf;aumif;? &ckdiforkdif;
wpfavQmufrnfuJhokdYqif;oufxGef;um;vmonfukdfvnf;aumif; tusOf;rQazmfjyvQif ykdrkdjynfhpkHEkdifrnf
[k ,lqygonf/

bDpD6&mpkuyif omoemxGef;

&ckdif&mZ0ifusrf;tapmifapmifwkdYü &ckdiforkdif;pOfukd 'Gg&m0wDacwf/ yxr"n0wDacwf? 'kwd,


"n0wDacwf? wwd,"n0wDacwf? a0omvDacwf? av;ûrdUacwf? ajrmufOD;acwf? NAdwdoQacwf[lí
cGJjcm;azmfjyxm;Muygonf/ &ckdif&mZ0ifusrf;rsm;tvkdt& Ak'¨omoemawmfxif&Sm;&SdpOfuyif wwd,
"n0wDpE´mol&d,rif;BuD;vufxufü Ak'¨omoemawmfonf &ckdifjynfokdYa&muf&SdcJhaMumif; od&Sd&yg
onf/ bk&m;&Sio f ufawmfxif&mS ;&Spd Ofu bk;d awmftOöerif;ûzd<uif;ouú&mZf123ckEpS w f iG f aemufyg&[ef;
500jzifh &ckid jf ynfoYdk <ua&mufco hJ nf/ "n0wDûrdUawmfwiG f Ak'o ¨ nfw&m;a'oemrsm;a[mMum;NyD; r[m
rked½kyf&Sifawmfjrwfukd oGef;vkyfapcJhonfhtjyif rdrd\wynfhom0u&[EÅmt&SifAmukvrax&fjrwfukd
t&d,moHCm20ESifhtwl &ckdifjynfwGif omoemûy&ef xm;cJhonf[k &mZ0ifrsm;u azmfjyygonf/
xkYd aMumifh &ckid &f mZ0ifusr;f rsm;tvkt d &qkv
d Qif bk&m;&Sio
f ufawmfxif&mS ;&Spd Of bDp6D &mpkuyif &ckid jf ynf
ü omoemawmfpwifxGef;um;cJhonf[k rSwfom;&ygonf/
&ckdifjynfü Ak'¨omoemawmfonf Ak'¨\wynfhom0uBuD;wkdY\ tquftEG,fjzifh xGef;um;vm
cJh&m pE´ol&d,rif;\ZD0uudef; 148ûzd<uif;214 ck? ¤if;tEG,fawmf6qufajrmuf ol&d,puúrif;vuf
xufwkdif ckdifNrJvmcJhygonf/ ol&d,puúrif; &ckdifjynfüpkd;pHcsdefonf tdE´d,EkdifiH? arm&d,tifyg,m
yg#vdykwfjynfwGif oD&d"r®aomurif;BuD;pkd;pHcsdefESifh wkdufqkdifaeygonf/ oD&d"r®maomurif;BuD;vuf
xuf omoemawmfEpS f 235ckwiG f wwd,o*Fg,emwifyt JG NyD;ü &Sirf [marm*¾vd ykww å ód ax&fonf
omoemûyvkyfief;&yfwpf&yfukd csrSwfaqmif&GufawmfrlcJhay&m r[ma&0wax&fonf aemufyg&[ef;
av;yg;ESifhtwl omoemûy&eftwGuf r[d Hour@vwkdif;okdY xGufcGmoGm;cJhaMumif; r[m0Housrf;
wGif azmfjyxm;ygonf/

r[d Hour@vwkdif;

r[d Hour@vwkdif;udk acwfopfokawoDtcsKdUu tdEd́,awmifykdif; rkdufqkd;e,fukd azmfjyMuyg


onf/ tdE´d,aMu;rkHusrf;BuD;wGifvnf; ¤if;a'oukdyifazmfjyNyD; &mZN*dK[frSokH;*g0kwfrQa0;aom tE¨&X
wkdif;? om*vjynfukdqkdavaMumif;jzifhvnf; azmfjyxm;ygonf/ &rf;NAJawmifausmif;q&mawmfbk&m;
a&;om;onfh tdE´d,e,fykHusrf;wGifrlum;? &mZN*kdK[fawmifbuf r'&yfjynfrSajrmufbufjzpfaom
r[d Hou@vwkdif;[kqkdaMumif;? tus,f&Sif;jyxm;ygonf/ t[d HouolZ0HoESifh a0omvD&mZ0if
wkdYwGifvnf;aumif;? ar"ynmarmfuGef;pmwGifvnf;aumif; &ckdifjynfukdr[d Hour@v[kac:a0:
aMumif;jyqkdygonf/ uG,fvGefol &ckdiforkdif;okawoD OD;atmifomOD;uvnf; &ckdifjynfonf
r[d Hour@vwkdif;(okdYr[kwf) r[d Hour@vwkdif;\ tpdwftykdif;wpfckjzpfaMumif; taxmuf
txm;rsm;pGmjzifh azmfjycJhygonf/

Ak'¨0g'oauFw

ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfay:wGif ajrcvsuf&Sdaom ausmufjym;BuD;wpfckwGif


atmufzuftpGef;ü xGif;xm;aomvufsm&pfc½koif;ykHwpfykHyg&Sdonf/ xkdc½koif;\xdyfrSMumyGifhwpfyGifh
xkd;xGufaeygonf/ MumyGifh\tzsm;ESifhtem;rsm;xdaeaom "r®pBuFmpuf0kdif;ykHyg&Sdonf/azmfcsr®mu
þykH\t"dyÜg,frSm jA[®P0g'ukd ukd,fpm;ûyaom c½koiff;rS Ak'¨0g'udkukd,fpm;ûyaom MumyGifhxGufvm
NyD;"r®pBuFmw&m;awmfjzpfay:vmonfukd azmfjyonf[kqkdygonf/ &ckdiforkdif;ukdavhvmol armifjyL;
(oHwGJ)onf txufazmfjyygausmufpmwGif yg&SdaomykHrsm;udkavhvmí taomurif;BuD; tdE´d,EkdifiH
wGifwnfxm;cJhonfh qefcsDESifh bm;&f[kwfykxkd;awmfBuD;rsm;rS "r®pBuFmykHrsm;ESifh EIdif;,SOfumtaomu
acwftEd ,d´ rS Ak'0¨ g'oauFwonf xkad cwfuyif &ckid jf ynfoYdktrSeyf ifa&muf&cdS ahJ Mumif; xkYd aMumifh t&Sif
r[ma&0wax&fwkdY omoemûya&muf&SdcJhonfh r[d Houwkdif;qkdonfrSm &ckdifjynfyifjzpfaMumif;
1984ckESpfxkwf ppfawGaumvdyfr*¾Zif;wGifazmfjyzl;ygonf/ txufygtaxmuftxm;rsm;t& bDpD
3&mpkuyif &ckdifjynfüAk'¨omoemtckdiftrmtjrpfwG,fxGef;um;cJhaMumif; rSwfcsufcsEkdifygonf/

a0omvDrSm omoemxGef;

ajrmufOD;ûrdU&Spfaomif;bk&m;ukef;awmfrS tmeE´pjE´ausmufpmt& &ckdifjynfwGif a0omvDacwf


wpfavQmufvkH;üvnf; Ak'¨omoemawmftpOftqufxGef;um;vmcJhaMumif;od&ygonf/ a0omvDacwf
eDwdpjE´rif;BuD;onf pwlygapwDi,f 100ukd ûyvkyfvª'gef;cJhaMumif;od&ygonf/ eDwdpjE´rif;\rdzk&m;
aMu;eDjym;pmt&vnf; &ckid jf ynfwiG f Ak'o ¨ moemawmfxeG ;f um;cJah Mumif; odEidk yf gonf/ tmeE´jE´rif;\
zcifjzpfaom "r®pjE´rif;BuD;onf apwDawmfwpfqlwnfawmfrlí ausmufpma&;xkd;xm;cJhygonf/ tqkd
yg "r®pjE´rif;\apwDausmufpmwGif yg&Sdaom pmrsm;rSm "r®y'usrf;vm*gxmtcsKdU\t"dyÜg,ftwkdif;
a&;xkd;xm;onfukd awGU&ygonf/ tmeE´pjE´rif;onfvnf;olawmfaumif;w&m;qkdif&m usrf;*efrsm;
udk ul;,lapcJNh yD; rdrEd iS 0hf g'wlnaD om oD[Vdk u f Ref;(oD&vd uFm)&Sd ax&0g'&[ef;awmfrsm;twGuf w&m;
a[myv’ifrsm;? ykd;ouFef;rsm;ukd ay;ykdYvª'gef;í oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)eSifh omoemqufqHa&;rsm;
ûyvkyfum &ckdifjynftwGif; omoemawmfxGef;um;a&;ukd aqmif&GufcJhaMumif; ausmufpmtaxmuf
txm;t&od&Sd&ygonf/
at'D 788wGiaf 0omvDausmufavSum;ûrdUukd jyefvnfûyjyiftyk pf ;dk aom r[mwkid ;f pjE´rif;BuD;onf
r[mrkeo d rd af wmfBuD;ukd aqmufvyk v f 'ª gef;NyD; rdz&k m;okynma'0Donf ,ckvuf&dS a0omvD½yk yf mG ;awmf
BuD;ukw
d nfxm;uk;d uG,cf yhJ gonf/ "n0wDacwfrS t&Siaf &0wtquftEG,rf sm;ukd a0omvDûrdUawmfoYdk
yifhaqmifukd;uG,fcJhygonf/

&ckdife,fedrdwf

w½kwf&[ef;awmf zm[D,efESifh [l,if;qifwkdY\rSwfwrf;rsm;t& at'D5&mpkrS 8&mpktwGif;


tdE´d,ajrmufykdif; b*Fvm;e,fxda'orsm;wGif ax&0g'omoemESifh oAÁwåd0g'omoemwkdY ,SOfûydif
xGef;um;cJhaMumif; od&ygonf/ a0omvDacwfu &ckdifjynf\e,fajronf vuf&Sdtaetxm;xuf
us,f0ef;í tdEd́,ESifh wpfpyfwnf;&SdaeaMumif;od&ygonf/ ,if;tcsdefu &ckdifjynf\tus,ft0ef;ukd
a&S;a[mif;ayrlvuFmü ]]a&S;jrifrlv-yxru -&|orkdif;-þonfwkdif;um;}}[lí tpcsDNyD;vQif ]]us,f
0ef;aequf-taemufbufrSm-rZÑdrmESifh -'uúmjrpfavQmuf-ajrmufukdawmifñkd-ukef;ukdxdcH-
{oHcsif;wGif;-acsmif;qif;a&xGuf-{&m0wD-jrpfqD;jcm;wH-i0efxdyfajrmif;-awmifukdt*¾d-'u©dPoGif-
armfwifa&vIyf-orkwf0ifav-&ckdifjynffvQif}} [kazmfjyxm;ay&m taemufbufwGif &ckdifjynf\e,fed
rdwfonf 'uúmjrpfwpfavQmufrS rZÑdra'oxdus,fjyefYaMumif; od&ygonf/
ax&0g'-o*Fg,emwifyGJ
xkdYaMumifh xkdpOfu oAÁwåd0g'omoemvnf; &ckdifjynfokdYjyefYyGm;cJhrnf[k rSef;q&ygonf/
a0omvDacwfwpfavQmufvkH;trsm;tm;jzifh okH;pGJcJhaom ouúwbmompmayrsm;uvnf; þtcsuf
ukd oufaojyaeygonf/ &ckdifjynfESifhqufpyfaeaom tdE´d,ajrmufykdif;wGif aAm"dowå,me?
oAÁwådu0g'rSm tvGeftm;aumif;ae½kHrQru &ckdifjynfwGif;okdYvnff; wpdrfhpdrfh0ifa&mufvmaeay&m
tpOftqufxGef;um;vmcJhonfhax&0g'omoemawmftwGuf BuD;pGmaomtEÅ&m,fjzpfrnfukd
jrifavaomaMumifah 0omvDausmufavSum;acwfr[mwkid ;f pjE´r7S qufajrmuf oD&w d idk ;f pjE´rif;BuD; onf
&ckdifjynfüax&0g'omoemawmftwGufo*Fg,emwifyGJusif;ycJh&avonf/ &ckdifjynf a0omvDûrdU?
ûrd U a&T a wmif ( ,ck o &uf c sKd a wmif x d y f ) wG i f oD & d w k d i f ; pjE´ r if ; BuD ; uk d trS D û yí oH C mh & mZm
plva&0wax&fOD;pD;um &ckdifjynfrSoHCmawmf1000ESifh oD[kdVf(oD&dvuFm)rS oHCmawmf 1000yifh
zdwfum ygVdawmfESifh t|uxmrsm;ukd 3ESpfMumjrifhatmif o*Fg,emwifcJh&ygonf/ ygVdawmfESifh
t|uxmrsm;ukd EIwjf zif&h w G qf o dk &ZÑm,fNyD; aMu;0gjym;? aMu;eDjym;csyaf & 5000ay:wGif a&;xk;d cJh onf[k
ar"ynmarmf u G e f ; pmwG i f a&;om;cJ h y gonf / xk d Y aMumif h "n0wD a cwf r S y if p wif c J h a om
ax&0g'Ak'¨omoemawmfonf a0omvDacwfukefqkH;onfhwkdif xGef;um;pnfyifaecJhonf[k qkd&rnf
jzpfygonf/

av;NrdKUacwf

&ckid &f mZ0ifBuD;tvkt d m;jzifh av;ûrdUacwf\oufwrf;onf at'D 1018rS 1430xdEpS af ygif; 412ESpf
Mumjrifch yhJ gonf/ ûrdUawmfudk topfajymif;a&TUwnfaxmifaom rif;wkYd onf a0omvDacwfrS plva&0w
ax&f\tquftEG,fjzpfaom&Sifokre &[EÅm&SifjrwfESifh ¤if;wynfhAE¨0&[EÅm?ed'´d,a&0wt&Sif
oljrwfrsm;? oDv0ef? *kP0effax&f&Sifrsm;ukd yifhaqmifukd;uG,fcJhMuygonf/ av;ûrdUacwf\yxrûrdU
awmf jzpfaom yOömûrdU\wwd,ajrmufrif; rif;&ifjzLvufxufwiG f &[EÅm&Sijf rwf 800jzifh o*Fg,em
wifíyd#uwfESifh t|uxmusrf;pmrsm;ukd a&Tyk&ykdufay:wGif a&;xkd;cJhMuygonf/ a0omvDacwf ysuf
okOf;NyD;aemuf ESpftwefjyefYusJaeaom ax&0g'BudK;wef;yd#uwf&ckdifrlukd ryaysmufap&ef o*Fg,em
wifjcif;jzpfonf[k od&ygonf/
tmeE´pjE´ausmufpm*gxmtrSwf50wGif yg0ifouJhokdY yd#uwfawmfrsm;ukd a&Trifa&;? unpfa&;
tm;jzifh ti,fpm;a&;ul;í usif;yaom o*Fg,emyGJrsKd;um; rif;&ifjzLvufxufxd &ckdifjynfwGif
11yGJrQ&SdcJhaMumif; &ckdif&mZ0ifuRrf;usifaom q&mBuD;rsm;xHrS od&ygonf/ av;ûrdUacwf\'kwd,ûrdU
jzpfaom yxryk&defûrdUwGif aemufqkH;pkd;pHcJhaom aumvd,rif; vufxufü qE´yAÁwawmifukef;ay:
wGif r[mxD;bk&m;½kyyf mG ;awmfudk wnfxm;uk;d uG,cf yhJ gonf/ av;ûrdUacwf\pwkwû¬ rdUjzpfaom avmif;
MuufûrdUukd pwifxal xmifonfh tavmfrmjzLrif;onf at'D1256-ckEpS w f iG &f ckid af &wyfrawmf oabFmrsm;
jzifh oD[Vdk u
f Re;f (oD&v
d uFm)okYd r[mrdwt
f jzpf oGm;a&mufí omoema&;qufqrH rI sm; ûyvkycf yhJ gonf/
bk&ifrif;xD;vufxufü Ak'¨*g,m&Sd r[maAm"dapwDawmfBuD; ysufpD;aeí aumZmouú&mZf 657rS
660xd rGrf;rHwnfaqmufcJhaMumif; r[maAm"dausmufpmt& od&ygonf/

&ckdiforkdif; a&Ta&mifvTrf;

ajrmufOD;acwfonf at'D 1430rS 1784xdESpfaygif; 354ESpftwGif; rif;quf 48quftkyfpkd;cJh


aom acwfjzpfygonf/ &ckdiforkdif;\a&Ta&mifvTrf;aomacwfjzpfygonf/ ajrmufOD;ûrdUawmfukd pwif
wnfaqmufaomrif;apmrGefonf ûrdUwnfNyD; 2ESpfcefYwGif avmif;MuufûrdUawmfa[mif;rS t&SifAE¨0&
[EÅmwkYd \ tquftEG,jf zpfaom paE´m&mromoemykid ?f 'domygarmu©q&mawmfBuD;tm; wynfh 1000
ESifhwuG ajrmufOD;ûrdUawmfokdY yifhaqmifcJhNyD; pE´m&mrausmif;wkdufBuD;udk wnfaqmufvª'gef;udk;uG,f
cJhygonf/
rif;ygBuD;vufxufwGif ajrmufOD;ûrdUü&Spfamif;av;axmifaom ½kyfyGm;awmfrsm;udef;0yfawmfrl&m
&Spaf omif;ykx;dk awmfBuD;ukd wnfaqmufawmfrNl yD;vQif xkyd x k ;dk awmfBuD;\ajrmufbufteD;ü ausmif;wku kd f
BuD;wnfaqmufapNyD; &[ef;awmfrsm; yifhzdwfukd;uG,fNyD;vQif tvªawmfBuD; ay;cJhygonf/ rif;ygBuD;
onff apwDrsm;? ykx;dk awmfrsm;? ausmufwu dk Bf uD;rsm;wnfaqmufv'ª gef;NyD;aemuf ouú&mZf894ckEpS w f iG f
**FgokdYppfcsDavonf/ Ak'¨*g,mteD; r[maAm"dyifBuD;ukd oGm;a&mufzl;ajrmfNyD; a&Tyef;? aiGyef;? xD;?
wHcGefwkdYjzifh ylaZmfum ausmufqif;wk 40ukd xkvkyfylaZmfcJhavonf/ rif;ygBuD;\om;awmf
rif;wdu©monfvnf; ukd;aomif;bk&m;ukd wnfxm;ukd;uG,fcJhavonf/ rif;wdu©m\om; rif;apmvS
onf Ak'¨omoemawmfukd xluJpGmMunfñkdí rsm;pGmaomvª'gef;rIrsm;ûyvkyfNyD;vQif ausmif;BuD;Adrmef
aqmufvyk í f oDv0ef/ *kP0ef? yk*Kd¾ vfreG ?f yk*Kd¾ vfjrwfwYdk tm; vª'gef;onft h jyif 'kuo
Hú rd ?f 'kuaHú usmif;?
eef;wufausmif;? Zde'goausmif;? qifpG,fausmif;? ajrmufwefaqmifausmif;? rdausmif;tkdifausmif;?
wefYawmfausmif;? pnfarmif;ausmif;? yef;awmifausmif;wkdYukd aqmufvkyfvª'gef;cJhygonf/
pBuFm0aw;rif;vufxufwGifrl ukvm;ûrdUausmif;? jrawmifausmif;? tv,fapwD? ajrmufapwD?
yGJausmif;? ausmuf&pfapwDwkdYudk aqmufvkyfvª'gef;jcif;jzifh omoemawmfxGef;um;a&;ukd aqmif&Guf
cJhygonf/ rif;zavmif;onfvnf; apwDawmfrsm;wnfxm;ukd;uG,fvkdaom qE´jyifjy&um; oif;uspf
awmfapwD? yg;arG;awmfapwD? em;vdyfawmfapwD? csufawmfapwD? Zd0SmawmfapwD?*D0gapwDawmf? ûydif
wkdif;apwD? &ifikHawmfapwD? ar;ilawmfapwD? tqkwfawmfapwD? ovkH;awmfapwD? em;arG;awmfapwD?
pûrHapwDawmf? Ouif;awmfapwDwkdYukd wnfxm;cJhygonf/ ,if;tjyif oHwGJûrdUqHawmf&SifapwDukdvnf;
rGrf;rHcJhygonf/ OD;&pfawmfapwDukdvnf; wnfxm;cJhonf[k &ckdif&mZ0ifopfusrf;ujyqkdygonf/

ausmif; uef ykxkd; vGefrsm;jym;

þokdYjzifhajrmufOD;acwfü wnfxm;ukd;uG,fcJhaom ausmif;? odrf? apwD? ykxdk;? qiff;wkawmfrsm;


rSm rsm;jym;vGef;vSojzifh þpmwrf;wGif jynfpkHpGmrazmfjyEkdifyg/ rif;apmrGefuJhokdYyif rif;tqufquf
rif;ESifhjynfolrsm;onf ukd;uG,fcJhMu&m? "r®dum&mr? awZ&mr? awmifjzL? awmifñkd? &Spfaomif;? Zde
rmefatmif? ydEéJawmif? &wempHOD;? y&uúr? *kPrOöL? bk&m;ay:?ajrmufwefaqmif? t&d,0Ho? owå
Xme? avmurmefatmif tp&Sdaomausmif;wkdufBuD;aygif; 30ESifh awm&ausmif;tygt0if ausmif;i,f
aygif; 3700xdw;dk yGm;vmNyD; "n0wDacwfrq S if;oufvmaom ax&0g'omoemawmfrmS tvGeyf ifpnf
yifcJhygonf/ apwDykxkd;rsm;rSm &ckdifjynfwpf0Srf;vkH;ü ajrmufrsm;pGmwkd;yGm;cJhí ]]oZifyef;ckdif wûrdifûrdif
&ckdifbk&m;aygif;}} [kyif qkdprSwfûycJhMu&ayonf/

*kdPf;*P uGJjym;rIray::

&ckdifjynfwGif oD&dpjE´rif; o*Fg,emwifNyD;aemuf &ckdifrlBudKwef;yd#uwfawmfrsm;ESifh oD[kd#f


(oD&v d uFm)rl yd#uwfawmfrsm;&Scd ahJ vonf/ rltm;jzifah usmufyef;wl(r,lvrf;)oHCmh&mZmq&mawmf\
rlrsm;? ygVdt|uxm&ckid ef o d srrl sm;? ajrmufO;D ûrdU eef;OD;ausmif;q&mawmf\rlrsm;ukad wGU&ygonf/ tjcm;
q&mawmf\rlrsm;ukdawGU&ygonf/ tjcm;q&mawmfrsm;\rlrsm;&Sdao;aMumif;ukdvnf; od&ygonf/
wpfzefa&S;acwf&ckid jf ynf Ak'o ¨ moemhavmuü ,ckacwfoC H mhavmuuJo h Ydk *kP
d ;f *PtzGUJ tpnf;
[lírawGU&yg/ a&S;acwfu *kdPf;*PuGJjym;rIray:aygufap&ef 0denf;rdk&fq&mawmfwkdYu "r®pufjzifh
vnf;aumif;? rif;rsm;utmPmpufjzifhvnf;aumif; yl;aygif;íomoemawmf\tusKd;ukd aqmif&GufcJh
Muygonf/ ajrmufO;D acwfrif;ygBuD; vufxufawmfu &Siif ,fq&m OD;jr0gwifjyí rif;BuD;utwnfûy
ay;cJ&h onfh a&TrsO;f "r®owfwiG f *kP d ;f *PuGrJ sm; ray:aygufap&ef &nf&, G af ompnf;rsO;f rsm;jy|mef;xm;
onf[o k &d ygonf/ xkYd aMumif&h ckid jf ynfoCH mhavmuwGif 0dyóem"l&ac: {upm&yk*Kd¾ vfrsm;ESihf tE¨"&l
ac:A[kpm&yk*dK¾ vfrsm;[lí vkyfief;tac:ta0:t&omawGU&ygonf/ A[kpm&*kdPf;? {upm&*kdPf;[lí
*kdPf;*Ptaejzifh rawGU&yg/ xkdYaMumifhyif rlvax&0g'omoemawmfonf &ckdiforkdif;wpfavQmuf
rñId;rSdefxGef;ajymifcJhjcif;jzpfygonf/

oD[kdVf(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;

,ckxdwifjycJhonfh &ckdifjynfüax&0g'omoemawmforkdif;wpfavQmufvkH;xGef;um;cJhonfh
taMumif;ukd ykdrkdckdifrmap&eftwGuf &ckdifjynfonf oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)ESifh omoemqufqHa&;
rnfrQxdûyvkyfcJhonfukd tusOf;rQwifjyvkdygonf/
&Sifr[dE´ax&fwkdY vufxufrSpí omoemawmftajcckdifrmcJhaom oD[kdVfEkdifiH(oD&dvuFm)wGif
0Xö*grPdrif;BuD;vufxuf pwkwo ¬ *Fg,emwifyu JG sif;yNyD;aemuf omoemESp6f 00rwkid rf D r[m0d[m&
0goD*Pdk ;f tjyif apw0ge0goD*P dk ;f ? tb,*D&0d goD*P dk ;f tp&Sad om*kP
d ;f uG?J t,l0g'uGrJ sm;ay:ayguf
vmojzifh a0g[m&duwdórif;vufxufü apwkwsyd#uwfusrf;rsm; rD;½IdUcH&jcif;? omoemESpf 700
ausmfwiG f t"r®0g'D*P dk ;f om;rsm;u &[ef;awmfrsm;tm; oD[Vdk (f oD&v d uFm)rS ESix f w
k jf cif;? r[m0d[m&
0goDax&0g'D&[ef;awmfrsm; 9ESpfwkdifrdrdwkdYausmif;rsm;rS xGufcGmaepOftcsdefü ausmif;wkdufaygif;
364ausmif;rSm ysupf ;D cJ&h jcif; ponfjzihf t"r®0g'D*P dk ;f om;rsm;vufcsuaf Mumifh omoemawmf qkw, f w
k f
cJh&ygonf/
tdE´d,EkdifiHawmifykdif; Mouúmukrif;rsm;a&;xkd;cJhMuaom em*twåKeuk@vausmufpmt& &ckdif
jynfe,fonf at'D2&mpkuyif oD[kdVf(oD&dvuFm)rS ax&0g'omoemESifh tquftoG,f&SdcJhaMumif;
od&ygonf/ pE´mol&d,rif;rS22qufajrmuf ol&d,oD&drif;vufxufwGif &ckdifjynfe,f "n0wDûrdU
rSq&mawmf OmPoD&d"dywdax&ft&Sifjrwfonf tazmfoHCm12yg;jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY yxr
tBudrfomoemûy<ucJhonf[k &mZ0ifwGifawGU&ygonf/
wzef t"r®0g'D*kdPf;om;wkdYaMumifh oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif omoemnpfEGrf;jyef&m &ckdifjynf
'ó&mZmrif;vufxuf(at'D-12&mpk)wGif twkv0dZ,*P ygarmu©q&mawmft&Sifoljrwfonf
26yg;aom tazmf&[ef;rsm;ESifh <ua&mufum oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif ax&0g'omoemawmfukd jyef
vnfûypkawmfrlcJhMuygonf/ ae&Oö&mawmifilacwf i&rmefrif;vufxuffwGifvnf; Owå&"roHCmh
"dywdq&mawmfonf wynfh&[ef; 36yg;ESifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY omoemûy<ucJhMuygonf/
ajrmufOD;acwf bapmjzLrif;vufxuf (at'D-1450-1481)wGifvnf; &ckdifjynfrS od'¨w¬ax&fausmf
q&mawmfonf tazmfoHCm 50jzifh oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY <ua&mufum omoemûy<ucJhMu&ygonf/
ouú&mZf 887ckü bapmoD&drif;ygBuD;onf tdrfa&SUpHtjzpfjzifh oHwGJwGifpkd;pHaepOf oHwGJrS t&Sifaw
aZmom&q&mawmfESifh ajrmufOD;ûrdUrS t&Sif"r®0dvmoESpfyg;wkdYonf oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)okdY omo
emûy<ucJhMuNyD; oD[kdVf(oD&dvuFm)rStjyefwGif tHawmfwpfqlyifhaqmifvmí oHwGJpm;rif;ygBuD;tm;
ay;tyfaMumif; &mZ0ifrsm;wGif awGU&ygonf/
,if;aemuf oD[kdVf(oD&dvuFm)wGif t*FvdyfwkdYa&muf&SdvmNyD; Ak'¨omoemukdcsKd;ESdrfcJhojzifh
omoemysufpD;í *kdPf;jynfh½kHrQyif oHCmrsm;ukd pka0;ír&aomaMumifh r[m0DZ,Amwkrif;vufxuf
ü &mrnwkdif;rS oHCmukdvnf;aumif;? 0drv"r®ol&d,rif;ESifh 0drvr[m&mZmrif;wkdYvufxufwGif
&ckdifjynfrSoHCmrsm;yifhaqmifí omoemawmfukdjyefvnfûypkcJh&aMumif;? omoemvuFm&pmwrf;ü
azmfjyxm;ygonf/
[oFmwûrdUt*¾r[my@dwt&SifaombPa&;om;aom ]]r[m'Gg&edum, omoemh'DyeD}} usrf;ü
rl omoemouú&mZf 2135ckwGif eef;wufaom 0drv"r®ol&d,rif;vufxufwGif oD[kdVfuRef;
(oD&dvuFm)ü &[ef;wkdYyiftvsOf;r&SdavaomaMumihf &ckdifjynfrS&[ef;wkdYukd yifhaqmifí oD&d0Cke
ûrdifü oDwif;okH;aexkdifapvsuf ½kdaopGmvkyfauR;onf/ omoemESpf2140wGif0gvkujsrpfu@rÁqdyfü
ESvkH;arGUavsmfzG,f&Sdaom O'ukau©oodrfukd ûyí &[ef;wkdYukd xkdt&yfokdYyifhaqmifvsuf oD[kdVf (oD&d
vuFm)trsKd;om;aumif;wkdYukd &[ef;cHaponf/ &Sifvnf;ûyapí omoemawmfjrwfukd apmifha&Smuf
awmfrlonf[k awGU&ygonf/omoem227wGifeef;wufaom'kwd,0drv"r®ol&d,rif;vufxufüvnf;
&ckid jf ynfr&S [ef;oHCm 33yg;ukd yifah qmifí a&S;enf;wl omoemûy&aMumif;vnf; azmfjyxm;ygonf/

oHtzGJUrsm;a&muf&Sd

ajrmufOD;acwf rif;&mZmBuD;vufxuf (at'D 1563-1612)wGif oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm) 0drv


"r®ol&d,rif;xHrS vufaqmify@m? omraPBuD;wpfyg;? aemufvkdufaemufygrsm;ESifh apvTwfNyD;
omoemûyapvGwfay;yg&ef pmo0PfqufvSmaomaMumifh rif;&mZmBuD;\avQmufxm;csuft&
ajrmufOD;ûrdUajrmufwefaqmif q&mawmft&SifpE´d0dvmoonf oHCmawmf20ESifh twl ouú&mZf968
wefaqmifrkef;vwGif oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY <ua&mufí omoemûycJhMuygonf/ ajrmufOD;acwf rPd
ok"r®&mZmrif;vufxufwGif omoemûy<ua&mufyg&ef yifhzdwfonhf oHtzGJUa&mufvmaomfjim;vnf;
&ckid jf ynf jynfwiG ;f a&;rNidro
f ufojzifh omoemûyapvTwjf cif;rûycJah y/ ajrmufO;D eef;ü rm½kr,
dÜ rif;pk;d pH
pOf oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm) 'kwd,0drv"r®ol&d,rif;xHrS oHtzGJUrsm; oabFmESpfpD;jzifha&muf&SdvmNyD;
oD[kdVf(oD&dvuFm)okdY omoemûy<ua&muf&ef xyfrHawmif;yefojzifh at'D 1697ckESpfwGif ajrmufOD;
ûrdUrS owåXmeq&mawmfBuD; t&Sif£E´rOöLESifh avmif;Muufq&mawmf t&SifeE´dpuúwkdYonf {upm&?
A[kpm&jzpfMuaom aemufygoHCm40ESit
hf wl oD[Vdk u
f Ref;(oD&v
d uFm)okYd <ua&mufawmfrMl uNyD; omo
emûyawmfrlMuygonf/

omoemjyefvnfxGef;um;vmykH

omoemawmfuG,faysmufvkrwwff jzpfaeNyD &[ef;oHCmrQyif uif;qdwfaeaom oD[kdVfuRef;


(oD&dvuFm)wGif &[ef;4000oD[kdVf(oD&dvuFm)trsKd;om;wkdYtm; oGwfoGif;csD;`rSifhcJhum &ckdifjynfrSyifr
rlvax&0g'omoemawmfukd jyefvnfxGef;vif;apcJhygonf/ þokdYjzifh &ckdifjynfonfAk'¨omoem\
orkdif;OD;uyif ax&0g'omoemawmfxGef;ajymifcJhonfukd &mZ0iftaxmuftxm;rsm;? ausmufpmESifh
½kyf0w¬Kypönf;taxmuftxm;rsm;u azmfjyaeMuygonf/ ax&0g'omoemawmfonf &ckdifjynfwGif
xGef;um;cJhonfomru txufazmfjyyg rSwfwrf;rsm;t&qkdvQif oD[kdVfuRef;(oD&dvuFm)\vuf&Sd
ax&0g'omoemawmfonf &ckdifjynfrS oHCmax&fjrwfrsm; jyefvnfûypkysKd;axmifay;cJhaom omoem
awmfjzpfonf[k qkdEkdifygonf/

omoemESpf&yf&SdaeorQ

rsufarSmuftajctaewGif jrwfAk'¨\ y&dywådomoem? y#dywådomoem? y#da0"omoem[k qkd


tyfaom omoemawmfokH;&yfvkH;onf &ckdifjynfe,ftygt0ifjzpfaom jrefrmEkdifiHwGif tjynfhpkHqkH;ESifh
tckid rf mqk;H &yfwnfvsuf &Syd gonf/ &ckid jf ynfe,fwiG f omoem\t"dujzpfaom y&dywåo
d moemawmf
jyefYyGm;a&;twGuf ûrdUBuD;tcsKdUwGif y&d,wådpmoifwkdufrsm;wnfaxmifum oifMum;ykdYcsvsuf&Sdonfukd
awGU&ygonf/ xkdYtwl y#dywådomoemxGef;um;a&;twGuf y#dywådomoemûy 0dyóemausmif;wkduf
rsm;vnf; wnf&Sdygonf/ y&d,wådESifh y#dywådomoemESpf&yfwnf&SdaeorQ umvywfvkH; ,if;wkdY\
toD;tyGifhjzpfaom y#da0"omoemawmfonf rnfonfhtcgrQ qdwfokOf;rnfr[kwfyg/

wnfwHhxGef;um;a&;

omoemawmfwnfwHha&;onf omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;ESifh cGJjcm;ír&atmifqufpyfae


ygonf/ xGef;um;aeaomomoemukd wnfwHhatmifaqmif&Guf&ygrnf/ wnfwHhaeaomomoemawmf
ukd jyefYyGm;atmifaqmif&Guf&ygrnf/
bk&if&SifynwfawmfrlcJhaom odu©myk'f? 0denf;awmfrsm;ukdwdwdusus vkdufemaom&[ef;oHCm
awmfrsm;u omoemawmftm; ouf0if,MHk unfMu&om &[ef;&Siv f t
l aygif;wkYd tm;? Ak'\ ¨ a'oemawmf
tppftrSefukda[mMum;jyojzif;? &[ef;? &[ef;r? Oyoum? OyodumrwkdYtm; jrwfpGmbk&m;u t&Sif
udrvd tm;a[mMum;jyaomw&m;wkYd ü ½kad owky0f yfr&I adS ejcif;wkYd onf tpOftNrJ&adS eygu olawmfaumif;
w&m;ryaysmufbJ (0g) omoemawmfrqdwo f Ok ;f bJ tpOfxm0& wnfwchH idk Nf rJaernf[k ,lqygonf/
tem*wfumvü omoemawmfjrwfukd vZÆDolawmfaumif;rsm;apmifha&SmufMuvdrfhrnf[k
o*Fg,emwift&Sifr[muóytp&Sdaom rax&fjrwfwkdYtBudrfBudrfrSmMum;cJhMuonfESifhtnD ,cktcg
jrefrmEkdifiHawmfMo0g'p&d,tzGJU? EkdifiHawmf0drnf;"kkd&ftzGJUzGJUpnf;í apmifha&Smufawmfrlvsuf&SdMuygonf/
xko
d Ydkapmifah &SmufEidk &f ef Ekid if aH wmfwiG f 1981-ckEpS üf omoemawmfoefY&iS ;f wnfwjhH yefYymG ;a&; *dP
k ;f aygif;
pkH oHCmhr[mem,utzGJU? ekdifiHawmfA[kdvfoHCmh0efaqmiftzGJU? EkdifiHawmfMo0g'p&dd,tzGJU? EkdifiHawmff
0denf;"dk&ftzGJUponfjzifh zGJUpnf;í apmifha&Smufawmfrlvsuf&SdMuygonf/ xkdokdYapmifha&SmufEkdif&ef EkdifiH
awmfwGif 1981ckESpfü omoemawmfoefY&Sif;wnfwHhjyefYyGm;a&; *kdPf;aygif;pkHoHCmhtpnf;ta0;BuD;ukd
ac:,lusif;yum omoemawmfa&&Snw f nfwahH &;udk aqmif&u G Ef idk &f ef txufazmfjyygoHCmhtzGUJ tpnf;
rsm;ukd zGJUpnf;cJhygonf/ &ckdifjynfe,f\omoemawmfukd xdef;odrf;apmifha&SmufEkdif&eftwGufvnf;
jynfe,foC H mhem,utzGUJ ? jynfe,foC H mh0efaqmiftzGUJ ponfjzifh &ckid jf ynfe,ftwGi;f omoemawmf
xGef;um;jyefYyGm;a&;twGuf aqmif&Gufawmfrlvsuf&SdMuygonf/ ûrdUe,ftoD;oD;wGifvnf; oHCmh0ef
aqmiftzGJUrsm;zGJUpnf;í omoemawmfpnfyifysHUyGm;a&;ukd aqmif&Gufawmfrlvsuf&SdMuygonf/
okYd aomfvnf; vuf&t dS ajctaerQjzifh auseyfEpS o
f rd rhf aeoif[ h k jrifryd gonf/ &ckid jf ynfe,ftwGi;f
wnfwHhckdifNrJaeaom ax&0g'Ak'¨omoemawmfukd qufvufí xGef;um;jyefYyGm;apvkdygvQif &[ef;
&Sifvlrsm; aqmif&GufEkdif&ef atmufygtcsufrsm;udk tBuHûywifjyvkdygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;apvkdvQif-
(1) omoemhtquftEG,f? omoemhjrpf&if;ukd qif;oufyGm;apjcif;/
(2) yd#uwfawmfrsm; ykdYcsoif,ljcif;?
(3) omoemawmfrxGef;um;ao;aom tpGeftzsm;a'orsm;okdy omoemûy&[ef;rsm;apvTwfí?
omoemûyapjcif;/
(4) Ak'¨\w&m;ppfw&m;rSefukd a[mMum;í omoemûyapjcif;?
(5) omoemawmftm; tbufbufrSapmifha&SmufrIay;jcif; wkdYukdaqmif&Gufoifhygonf/

omoemjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;&eff

(1)omoemhtquftEG,f? omoemhjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;apjcif;qkdonfrSm tem*wf


omoemawmfü omoemawmftm; qufvufapmifha&Smufrnfh olawmfaumif; vZÆDyk*dK¾ vfrsm;ay:ayguf
a&;twGuf &Sio f mraP&[ef;i,frsm;ukd ûypkxed ;f odr;f &efyif jzpfygonf/ &ckid jf ynfe,fwiG f txl;ojzifh
uav;vli,frsm;wGif bmoma&;todw&m; txl;yifvkdtyfaeygonf/ uav;oli,frsm;trsm;qkH;
pka0;&m rlvwef;? tv,fwef;ESifh txufwef;ausmif;rsm;wGif Ak'¨omoemESifh ywfoufíjy|mef;ay;
xm;aom bmom&yfr&Sdao;yg/ uav;oli,frsm;onf rd½kd;zvm Ak'¨bmomtrnfcHMuaomfvnf;
bmom a&;tajccHtodw&m;avsmhenf;aejcif;aMumifh q&morm;? rdb? oufBuD;&G,ftkdrsm;tay:
*g&0w&m; avsmhenf;aeonfukd awGU&ygonf/ ,if;rSmomoemawmftm;enf;vmcsufrsm;rS
wpfckjzpfygonf/ ,cktcguav;oli,frsm;onf bk&m;w&m;oHCm q&mrdbtay: rnfonfhtwGuf
*&0w&m;xm;&Sd oifhonfudk tESpfususrodMuyg/ &cdkifjynfe,ftwGif; aus;vufa'orsm;rS
uav;rsm;rSm 0g0if? 0gxGu?f oBuFet f p&So
d nfah eY&ufrsm;wGif &Gm&Sb d ek ;f BuD;ausmif;okYd tpkvu
dk t
f ûyHvu
dk f
oGm;um aysmfyg;aqmhupm;jcif;? rkefYpm;jcif;rQjzifhom tcsdefukefaeMuygonf/ ausmif;NcH0if;twGif;
oDv&Si?f oDv&Sirf rsm;? omraP&[ef;? &Sio f mraPrsm;tMum;wGif ½kid ;f ½kid ;f jyjyajymqkjd cif;? u&maw;?
okdif;upm;jcif; rsm; ûyvkyfaewwfMuonfukd awGUjrif&ygonf/ þtrltusifhrsm;&&SdvmonfrSm
,cktcgaus;vufa'oxd ysHUESUH vmaeaom AG'D , D rdk sm;Munfjh cif;aMumifyh ifjzpfygonf/ e,fwiG jf yaeaom
AG D ' D , k d r sm;wG i f jref r mum;rsm;tjyif Ek d i f i H j cm;um;rsm;rS rzG , f r &maomtrl t &mrsm;?
&ckdif,Ofaus;rIESifhqefYusifaom o½kyfaqmifuGufrsm;yg&Sdonfukd uav;oli,frsm;twk,lMuygonf/
tqkdyguav;oli,frsm;onf omoemhabmifukd0ifzkdYa0;pG/ avmuDüyif olawmfaumif;rsm;jzpfvm&ef
cJ h , Of ; vS y gonf / xk d Y a Mumif h &ck d i f j ynf e ,f t wG i f ; 0if v maomEk d i f i H j cm;AD ' D , k d u m;rsm;uk d
oufqkdif&mtmPmykdiftzGJUrsm;u qifqm tzGJUjzifh wnf;jzwfNyD;rSom jyocGifhjyoifhygonf/

uav;oli,frsm;pka0;&m pmoifausmif;rSm

&ckdifjynfe,ftwGif;omoemhjrpf&if;ukd qif;oufwkd;yGm;apvkdvQifuav;oli,frsm;pka0;&m
pmoifausmif;rsm;ü Ak'¨omoemESifhywfoufaom bmom&yfwpfckukd jy|mef;ay;oifhygonf/ okdYrSom
omoemawmftaMumif;ukd em;vnfoabmaygufNyD; omoemjrpf&if; wk;d yGm;vmEkid yf grnf/ tajccHynm
ausmif;rsm;wGif ûrdUe,ftvkduf xkwfa0ay;aom Ak'¨0if½kyfpkHpmtkyfrsm;? Ak'¨,Ofaus;rIpmtkyfrsm;?
r[mrkedbk&m;orkdif;ponfhpmtkyfrsm;rSm pmtkyfpifay:wGifom&SdaeMuygonf/ uav;oli,frsm;twGif;
tokH;usonfukdrawGU&yg/pma&;olwkdYi,fpOfu Ak'¨bmomukdbmom&yfwpfcktjzpf oif,lcJh&NyD; rlv
wef;ausmif;rsm;pkpnf;í Ak'¨bmompmar;yGJûydifyGJrsm;ûyvkyf&mwGif 0ifa&muf,SOfûydifajzqkdcJh&zl;onfukd
owd&rdygonf/ omoemhjrpf&if;tquftEG,fukd qif;oufwkd;yGm;jcif;rûyvkyfEkdifygu omoemawmf
wnfwHhxGef;um;a&;onf rjzpfEkdifyg/
a'0geHyD,wdórif;BuD;u &Sifr[dE´rax&fjrwftm; oD[kdVfwGif omoemawmfwnfwHhygNyDavm
[k ar;onfhtcg &Sifr[dE´rax&fu ]]ywH|dwHacg r[m&mZomoeH? rlvmedyemóewm0 Mou&EÅd}}
[ka[mygonf/ ,if;twkid ;f yif rdrad exkid &f m &yf&mG a'oü rdru
d t
dk rSûD yí uav;oli,frsm;tm; bmom
a&;todOmPfwkd;yGm;apum omoemhabmifokdYa&mufatmif ykdYaqmifrSom omoemhtquftEG,fukd
qif;oufwkd;yGm;ap&ef aqmif&Gufjcif;jzpfygrnf/

oHo&mrS vGwfajrmufaMumif;enf;oifMum;

(2)omoemawmfokH;&yfwGif y&d,wådomoemawmfonf t"dujzpfygonf/ y&d,wåd omoem


awmfukd oifMum;ykYd cs&mü oHom&0#frx S u
G af jrmufaMumif; edó&ewåpmoifenf;jzifyh Ydkcsjcif;? acwftajc
taet& pmar;yGJajzqkd&mü txl;pifMu,fpGmjzifh owd?0D&d,? o'´g?ynmnDrQapjcif;&SdrSom omoem
xGef;um;ygrnf/ ,ckacwfumvonf a&S;acwfuESifhrwlawmhonfhtwGuf Asmu½kdPf;? o'´gESifh
tXuxm? #DumwkdYukdoifMum;ykdYcsjcif;jzifh tukefrukefvGefapoifhyg/ &[ef;awmfrsm;oifMum;&aom
pmayonf Ak'¨0peESifh eD;EkdiforQeD;&efvkdtyfygonf/
a&S;a&S;tcgu o*Fg,emwkdYü o*Fg,emNyD;qkH;onfhtcg oHCmax&fBuD;rsm;u ]]tm0kaom£'H
wk,HS edów d au0gap[d? £rHwak rSy&d[&x}} ponfjzihhf yd#uwfawmfcjJG cm;oifMum;a&;ukd csrw S af wmf
rlcJhMuygonf/ ,cktcgEkdifiHawmfu OD;aqmifí em,uq&mawmfBuD;rsm;uvnf; jrwfAk'¨ygXfawmf
ESifhtnD eD;pyfEkdiforQ eD;pyfatmif edum,fpmar;yGJrsm;usif;yvsuf&Sd&m &ckdifjynfe,frSvnf; omoemh
tmZmenfyk*dK¾ vfrsm; ay:xGef;vmaeonfukd 0rf;ajrmufzG,fawGU&Sd&ygonf/ trSefqkdvQif yd#uwfpmay
ykdYcs&mü oHo&mrSvGwfajrmufaMumif;enf;jzifh oifMum;ykdYcsrSomvQif omoemawmf\tusKd;twGuf
jzpfygrnf/
ausmif;xkdif oHCmawmfrsm; t&nftcsif;

&ckdifjynfe,f&SdûrdUe,f 17ûrdUe,fü bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;wGif oDwif;okH;aexkdif;awmfrlMuaom


&[ef;yk*Kd¾ vfrsm;\ ynmt&nftcsif;rSm wajy;nDr&So d nfudk awGU&ygonf/ ti,fwef;? tv,fwef;?
tBuD;wef;atmifrStp "r®p&d,tjyif ousoD[bGJUxd&&Sdxm;Muaom yk*dK¾ vfrsm;&SdaMumif;od&ygonf/
þtcsufonf &ckid jf ynfe,ftwGi;f omoemawmfxeG ;f um;jyefYymG ;a&; aqmif&u G &f mwGif tm;enf;csuf
wpfckjzpfvmEkdifygonf/ tb,faMumifhqkdaomf xkd&[ef;onf rdrdynmtvkdufomvQif w&m;a'oem
awmfa[mMum;jcif;jzifh omoemûyEkid Mf uonfjzpf&m? w&m;awmfuMdk um;em&aomvltrsm;rSm w&m;awmf
ESihf ywfoufí em;vnf;rIumG [NyD; oabmxm;t,ltquGjJ ym;Ekid í f jzpfygonf/ xkYdaMumifh ausmif;xkid f
oHCmawmfrsm; ynmt&nftcsi;f wpfajy;nD&adS p&ef aqmif&u G af y;Ekid v
f Qif ykrd í
dk aumif;ygonf/ okYd ro S m
&ckid jf ynfe,ftwGi;f omoemawmfxeG ;f um;a&; tqifjh rifrh m;vmEkid yf grnf/ ausmif;xkid o f wD if;ok;H rnfh
&[ef;rsm;twGuf ynmt&nftcsif;tqifhtwef; wpfckckukdowfrSwfay;oifhygonf/
,if;okdYynmt&nftcsif;wpfckckukd owfrSwfay;Ekdif&eftwGuf &ckdifjynfe,f\ûrdUawmf ppfawGûrdU
wGif y&d,wåpd moifwu dk w
f pfck oD;jcm;wnfaxmif&efvt dk yfygonf/ &ckid jf ynfe,f ppfawGûrdUü ppfawGûrdU
wGif ]]ausmif;xkdifbkef;BuD;oifwef;ausmif;}} [lízGifhvSpfrnf[k od&ygonf/ þausmif;onftrSefyif
aqmufvyk o f ifyh gonf/ okYd aomfþ ]]ausmif;xkid b f ek ;f BuD;oifwef;ausmif;}} [laomtrnfxuf]]ausmif;
xkid qf &mawmfrsm; omoemhoyd }HÜ } okYd r[kwf ]]ausmif;xkid &f [ef;awmfrsm; omoemhArd mef}} [líomtrnf
ay;oifhygonf/ þausmif;rSowfrSwfxm;aom t&nftcsif;ukdatmifjrifaom &[ef;awmfrsm;ukdom
vQif ausmif;xkid o f w D if;ok;H apoifyh gonf/ þomoemhArd mefoYdk wufa&mufoifMum;Ekid &f ef tjcm;aom
y&d,wåpd moifwu dk rf sm;rS oifMum;íEkid if aH wmfrS usi;f yaompmar;yGaJ tmif tqifw h pfcu k dk owfrw S x f m;
oifhygonf/ okdYrSomvQif &ckdifjynfe,ftwGif; Ak'¨omoemtqifhtwef; wpfajy;nDwkd;wufvmrnf
jzpfygonf/
tjcm;wpfckrSm &ckdifjynfe,ftwGif;p y&d,wådpmoifwkdufta&twGuf enf;yg;aeygao;onf/
ppfawG? ausmufjzL? oHwGJ? ajrmufOD;ponfhûrdUBuD;rsm;wGif y&d,wådpmoifwkdufrsm; ,ckxufykdrkdwkd;csJU
oifyh gonf/ omoemhtquftEG,f t&if;tjrpfrsm;ukv d nf; tqkyd gpmoifwu dk rf sm;wGif y&d,wåpd may
rsm;ykdYcsoifhygonf/

atmifvufrSwf&rSom

pma&;olqkdvkdonfrSm y&d,wådpmoifwkdufrsm;rS ]]omoemhAdrmef}}u owfrSwfxm;aom


atmifvufrw S &f &Sad om &[ef;onf ]]omoemhArd mef}}okYd wufa&mufoifMum;cGiûhf yoifyh gonf/ ]]omo
emhAdrmef}}rS owfrSwfxm;aom atmifvufrSwf&&Sdaom &[ef;tm; ausmif;xkdifcGifhûyvufrSwfukd &ckdif
jynfe,f oHCmh0efaqmiftzGJUu qufuyfoifhygonf/
tqkdygomoemhAdrmefwGif jrefrmpmayXme? ygVdpmayXmeESifh t*FvdyfpmayXme[lí pmayXmeBuD;
ok;H ckxm;&Su
d m Ak'o ¨ moemorkid ;f Xme? Ak'p¨ mayorkid ;f Xme? &ckid jf ynfomoemorkid ;f Xme[lí orkid ;f Xme
i,fokH;rsKd;xm;&Sdum bmomwGJtvkduf ykdYcsoifhygonf/
(3) &ckdifjynfe,ftwGif; awmifukef;awmifwef;a'orsm;ü Ak'¨bmomukd ouf0if,kHMunfMu
aomfvnf; bke;f awmfBuD;ausmif;r&Sad om aus;&Gmrsm;&Sad eaMumif; od&&dS ygonf/ ,if;tjyif½;dk &mtpOf
tquf ewfukd;uG,fMuaomwkdif;&if;om;rsm; aexkdif&maus;&Gmi,frsm; &Sdaeao;onfudkvnf; od&yg
onf/ yifv,furf;½kd;wef;&SduRef;rsm;wGif wHig&GmtcsKdUü bkef;awmfBuD;ausmif;rsm;r&Sdao;aMumif; od&
ygonf/ xkdkYaMumifhazmfjyyga'orsm;wGif omoemqdwfokOf;aeonf[k qkd&rnfjzpfygonf/ tqkdyg
a'orsm;wGif omoemawmftjrpfwG,f xGef;um;&efaqmif&GufEkdifygrS &ckdifjynfe,ftwGif; omoem
awmfykdrkdjyefYyGm;vmEkdifygrnf/ tqkdyga'orsm;okdY omoemûyyk*dK¾ vfrsm; apvTwfEkdif&eftwGuf jynfe,f
oHCmh0efaqmiftzGJYESifh ûrdUe,foHCmh0efaqmiftzGJUwkdYu ñSdEIdif;aqmif&Gufoifhygonf/
jrwfpmG bk&m;ocifu ]]cspfom;&[ef;wkYd ewfaESmifBudK;? vlaESmifBudK;wkYd rS igbk&m;vGwaf jrmufcNhJ yD?
oifwkdYvnf;xkdaESmifBudK;rS vGwfajrmufcJhNyD? vlrsm;pk\tusKd;pD;yGm;tvkdYiSm csrf;omokctvkdYiSm a'o
pm&DvSnfhvnfMuukefavmh/ vrf;aMumif;wpfckwnf;jzifh &[ef;ESpfyg;roGm;Muukefvifh/ tp tv,f
tqkH;okH;yg;aomaumif;jcif;ESifh jynfhpkHaomw&m;awmfukd a[macsMu/ oabmw&m;ESifhtajympum;
ESpfyg;vkH; jynfhpkHíxuf0ef;usif pifMu,faomomoemawmfukd xif&Sm;atmifjyacsMu/ igbk&m;
ukd,fawmfwkdifvnf; O½ka0vawm? aoemed*kH;okdY w&m;a[m<uawmhrnf}}[k wynfh&[EÅ&mrsm;tm;
omoemûyapvTGwfaMumif;? rZÑdry@o? aAm"d&mZukrm&okwf? 0denf;r[m0*f? r[mcE¨u? r[m0*f?
r[mcE¨u? yOö0*¾D,uxm? yAÁZÆuxmwkdYü awGU&ygonf/
omoemûy&mü tcsdet f cg? ae&ma'o? XmeESihf rdro d moemûy? w&m;a'oema[mMum;rnfv h rl sm;
\ tajctaetvkduf omoemawmfukd ouf0if,kHMunfvmap&ef tcsdef,lía[mMum;&ygrnf/
Ak'¨bk&m;&Sifonf ,oolaX;om;? ,o\zcifolaX;BuD;? ,o\rdwfaqG awmolaX;-55OD;tp
&Sdaom tcsKdUaomvlrsm;ukd tcsdef,lqkH;rawmfrl&rnfjzpfí
- 'geuxm - 'geukokdvfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- oDvuxm - oDvukokdvfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- o*¾uxm - ewf&Gmpnf;pdrfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- umrmeHtm'De0uxm - umrw&m;wkdYütjypfESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
- aeu©ar®tedoHouxm - 0#fqif;&Jrv S w
G af jrmufjcif;aMumifh &&SEd idk af om aumif;usKd;rsm;
ESifhpyfvsOf;aomw&m;awmf
[laomuxmpOf 5rsK;d jzifh omoemûycJyh gonf/ rsuaf rSmufacwfü Ak'\ ¨ wynfo h m;&[ef;rsm;onf
omoemûy&mü Ak'¨\omoemûyenf;ukdvkdufí Ak'¨omoem\t"dujzpfaom r*¾&Spfyg;w&m;awmfukd
OD;pm;ay;ía[mMum;omoemûyygrS Ak'¨\omoemudkjyefYyGm;apjcif;jzpfygrnf/ uRekfyfwkdYavhvmrdorQ
pmayrsm;? yd#uwfawmfrsm;ESihf tXuxmrsm;ukd ûcHií Hk ok;H oyfMunfyh gu Ak'o ¨ momemawmfwiG f r*¾usifh
pOfonf t"dujzpfaMumif;awGU&ygonf/ onfxuftenf;i,ftus,fqkd&vQif Ak'¨omoem\opöm
av;yg;rl? 0dbZÆ0g'? tewåvrf;pOf? y#dpo ö rkygÜ 'f oabmw&m;wkYd onf yifrjzpfonfudk awGU&ygonf/
Ak'o¨ moemqk&d mü ]]omoem}}[laompum;onf ]]tqk;H tr}}[líteuf&ygonf/ Ak'\ ¨ tqk;H tr
onf oHo&mvnfa&;? ewfpnf;pdrf? jA[®pnf;pdrf? vlUpnf;pdrfcHpm;a&;r[kwfyg/ xkdpnf;pdrfrsm;ukd
okc[kAk'¨ra[myg/ udavomtaESmiftzGJUESifh &SdaeorQoHo&mrS rvGwfEkdifyg/ Ak'¨omoem\t"du
tcsufrSm oHo&mrSvGwfajrmufaom ]]edAÁmefcsrf;om}}jzpfygonf/ Ak'¨onfoHo&mrSvGwfajrmufaMumif;
usiphf Ofuo dk m a[mMum;ygonf/ oHo&mrSvw G af jrmufaMumif;w&m;rygbJ oHo&mvnfa&;w&m;jzpfae
ygu xkdw&m;onf Ak'¨\omoemtwGif;rS w&m;rjzpfEkdifyg/
,cktcgavhvmrdorQ &ckdifjynfe,ftESHUbkef;awmfBuD;ausmif;rsm;wGif omoemhwm0efxrf;aqmif
aeMuaom oHCmawmfrsm;onf trsm;tm;jzifh? ukokdvf? tukokdvfw&m;\tusKd;tjypfESifhuHw&m;
taMumif;ukdonfvQif OD;pm;ay;a[mMum;aeonfukd awGU&ygonf/ ukokdvfûyjcif;? ay;vªjcif;? tusKd;
udo k m Zmwf0w¬Krsm;jzifh a[mMum;aeonfuakd wGU&ygonf/ ur®ouwor®m'd|v d rf;pOfuo dk nf OD;pm;
ay;a[mMum;Muonfudk awGU&ygonf/ þwGif uHu\ H tusKd;onfr&S?d aumif;rIuo k vdk \ f tusKd;onf
r&Sd? þvrf;pOfonfrSm;onf[k qkdvkdjcif;r[kwfyg/ (þvrf;pOfonfAk'¨\omoemrSty jzpfaom
vrf;pOfjzpfaMumif;omqkdvkdygonf/)
r*¾zvor®m'd|donfom tvif;xJokdYa&mufonfh t&d,mvrf;pOf? Ak'¨vrf;pOfjzpfygonf/ Ak'¨\
omoemESifh tjcm;aomomoemwkYd ujJG ym;aom t"dutcsufrmS Ak'o ¨ moemüomvQif r*¾vrf;pOf&jdS cif;
jzpfygonf/
Ak'¨omoem\OD;wnfcsufonf oHo&mrSvGwfajrmuf&m edAÁmefjzpfí edAÁmefa&mufaMumif;vrf;rSm
r*¾zvorrm'd|dvrf;pOfjzpfaomaMumifh Ak'¨\r*¾opömw&m;awmfukd a[mMum;íomoemûyrSomvQif
Ak'¨\omoemtppftrSefukd xGef;um;jyefYyGm;apjcif;jzpfygrnf/
(5)omoemawmftm; tbufbufrSapmifha&SmufrIay;&efrSm "r®Ek*¾[? ypö,mEk*¾[[laom
csD;a`rSmufrI? y*¾[omoemûyenf;jzifhomru ESdyfuGyfrI[laom ed*¾[enf;tm;jzifhvnf; omoemûyrS
omvQif omoemawmftm;apmihfa&SmufrI jynfhpkHEkdifygrnf/ tdE´d,&mZ0ifü tZwowfrif;? oD&d"r®m
aomurif;? oD[kdVf(oD&dvuFm)&mZ0ifü 'k|*grPdrif;? jrefrm&mZ0ifü taemf&xmrif;? "r®apwDrif;?
rif;wkef;rif;? &ckdif&mZ0ifwGif "r®pjE´rif;? oD&dpjE´rif;? rif;&ifjzLpaomrif;rsm;eSifh oHCmhax&fjrwfwkdY
onf omoemawmftm;csD;a`rSmufr?I omoemh&efp, G rf sm;tm; ESyd uf yG rf w
I Ydk jzifh tbufbufraS pmifah &Smuf
cJhonfukd awGU&ygonf/ xkdrif;rsm;\omoemawmftm; apmifha&SmufrIrsm;rSm twk,lavmufygonf/
xkrd if;rsm;aqmif&u G rf rI sm;onf omoemawmfwnfwx hH eG ;f um;jyefYymG ;a&;twGuf BuD;rm;aom taxmuf
tulrsm; jzpfuG,fonfukdrjiif;uG,fEkdifyg/
omoemhorkdif;üvnf; yxro*Fg,emrwifrDu okbm'f&[ef;BuD;ajymqkdcJhykH? 'kwd,o*Fg,em
rwifru D 0ZÆwD idk ;f om;&[ef;rsm;usifBh uHcyhJ ?Hk wwd,o*Fg,emwGif &Sirf [marm*¾vyd w k w å ó d rax&fu
t"r®0g'rsm;ukd uxm0w¬Kjzifyh ,fc&hJ yk?H taemf&xmrif;BuD; t&nf;BuD;&[ef;wkYkd tm; zdEydS cf &hJ yk?H oD&pd jE´
rif;BuD; &ckdifjynfa0omvDwGif 0g'qkd;rsm;y,f&ef o*Fg,emwifcJhykHwkdYukd awGUjrifEkdifygonf/
omoemh&efpG,fukd ESdyfuGyf&mwGif "r®pufESifh tmPmpufyl;aygif;í y*¾[enf;jzifhomru ed*[ ¾
enf;jzifhvnf; apmifha&SmufygrS omoemawmfukdjynfhpkHaom apmifha&SmufrIjzpfEkdifygrnf/ opfwpfyifukd
pkdufysKd;&mü pkdufysKd;NyD;a&avmif;½kHrQjzifh rjynfhpkHEkdifao;yg/ opfyifwGifusa&mufvmonfh a&m*gykd;rsm;
udkvnf; umuG,fESdyfuGyfrIûyygrS xkdopfyif&SifoefBuD;xGm;Ekdifygrnf/
xkYdaMumifh ]]{0H tEk*w r'¨geH y#dywåd b0dówd}} [laom zkórax&f\ Asm'dwaf wmfpum;twkid ;f
tusifhazmufjyefolrsm;ay:aygufvmygu ESdyfuGyfenf;t&wm;qD;ydwfyifrSom omoemawmfxGef;um;
Ekdifygrnf/]]vZÆDae&u©doEÅd}}[laom Asm'dwfawmfpum;ESifhtnD &ckdifjynffoHCmhem,uq&mawmfBuD;rsm;
OD;aqmifaomoHCmawmfrsm;onf rdrw d Ydk omvQif vZÆaD yovodum© umrrsm;jzpf½rHk Qjzifh auseyfawmfrrl
MubJ wynf&h [ef;omraPrsm;ukv d nf; vZÆaD yovodum© umrrsm;jzpfatmif aqmif&u G af wmfrjl cif;jzifh
omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;ukd aqmif&GufawmfrlMu&ef vkdtyfvSygonf/
a&S;a[mif;omoedu ypönf;xddef;odrf;a&;

tjcm;wifjyvkdaomudpw ö pfckrSm a&S;a[mif;omoedu ypönf;xddefodrf;a&;jzpfygonf/ &ckdifjynf


e,ftwGif;ü a&S;a[mif;apwDykxkd;rsm;onf aus;vufa'orsm;ü rsm;pGm&Sdaeygonf/ okdYaomftrsm;pk
rSm ûydusysufpD;vsuf&SdaeMuygonf/ tcsKdUrSm ûyjyifír&EkdifawmhouJhokdY tcsKdUrSmûyjyifí &Ekdifonfh
tajctaewGif&Sdygonf/ rsm;pGmaomapwDykxkd;rsm;rSm rormolwkdYwl;azmfí ysufpD;aeMuonfhowif;
rsm; rMumcPMum;aeMu&ygonf/ vuf&&dS ckid jf ynfe,ftwGi;f apwDyx k ;dk tajctaeukMd unhí f wpfcsdef
u ]]oZifyef;ckid f wûrdiûf rdi}f } &ckikd b f &k m;aygif;[laom pum;onf[w k rf [ S wk yf gavp[koo H ,0ifp&mjzpf
ae&ygonf/ &cdkifaus;vufa'orsm;ü ,if;okdYaom apwDykxkd;rsm;ukdjyefvnfí ûyjyifoifhvSygonf/
apwDyx k ;dk rsm;ukd azmufxiG ;f íXmyemxm;aom a&S;a[mif;&wemrsm;ukd ck;d ,líûzdcaJG &mif;0,faeMuonfh
rormolrsm;ukd oufqkdif&maus;vufûrdUe,f tmPmykdiftzGJUtpnf;rsm;ESifh jynfolwkdYuyl;aygif;í
&SmazGazmfxkwfum w&m;Oya't&ta&;,loifhvSygonf/ okdYrSom&ckdifjynfe,ftwGif;ü omoedu
taqmufttkHrsm;ESifh omoemawmfESifhywfoufaom a&S;a[miff;tarGtESpfrsm; Mum&SnfwnfwHhEkdifrnf
jzpfayonf/
ed*kH;tm;jzifh txufwGif azmfjycJhaomtcsufrsm;ukd tmPmykdiftzGJUtpnf;rsm;? oHCmawmfrsm;ESifh
Ak'b
¨ mom0ifjynforl sm; vufwí JG nDnw G pf mG aqmif&u
G Mf uygu &ckid jf ynfe,ftwGi;f Ak'o ¨ moemawmf
onf urÇmwnfoa&GU xGef;um;jyefYyGm;aernfjzpfygaMumif; wifjytyfygonf/
&ckdifjynfe,ftwGif; Ak'¨omoemawmf jyefYyGm;ygap/

(þpmwrf;onf 1994ckESpf 'DZifbmv15&uf? ESpf 20jynfh &ckdifjynfe,faeY txdrf;trSwf Xme


qkdif&m pmwrf;ûydifyGJü &ckdifjynfe,fwpfckvkH;wGif yxrqk&&SdcJhaom pmwrf;jzpfygonf)
OcGHxJuxGufMunhfol
(1)
&ckdifqkdif&mpmrlwdukd pmtkyftjzpfzefwD;xkwfvkyfol OD;vSjrifh(&ckdifom;BuD;pmyD)u?]]q&m
armif j yL; (oH w G J ) pmrl w d u k d pmtk y f x k w f u wf y gar? q&mwcsuf t aMumif ; Mum;yD ; yg/}}
vkYd qv
dk mS a&twGuef efY?tuRef \ pm&D;azmfrw d af qG? q&mOD;wifazyg;okYd pm&D;taMumif;Mum;vku d yf ga&/
q&muaygufawmûrdUe,f acsmifusus&Gmwpf&Gm(uefqdyf&Gm) rmausmif;q&m vkyfeDpGmESpf20-yifausmf
vm;,m/ pmud p ö yD u d p ö w pf c k c k qk d a u tuRef u pD ? Mum;cH v k d Y quf o G , f u l n D & yga&/
tuReftaMumif;Mum;vkkdufvkdY q&mav;aomhreDom yJ &GmukwkdYbkwfeefY ppfawGukdvkdufygvwfaw/
tuRefYtdrfu olYwJckdpcef;/ODvSjrifhurf;vSrf;csufukdq&m u 0rf;ajrmuf0rf;omvufcHyem tuRefYukd
olYpmtkyfrm trSmpm&D;yD;ygvwf/
(2)
1981-ck E S p f r mxif y ga&/ q&mBuD ; OD ; atmif B uD ; om(ayguf a wmûrd U e,f ynma&;rª ; )u
tuRefYukd]]bGJU& wpfa,mufrlvwef;q&mavQmufxm;vkdY tifwifAsL;vkyf&zkdYq&m}} vkdYajyma&twGuf?
vufaxmufjzpfol tuRefupDpOfyD;&yga&/ AsL;cHzkdYvmol OD;wifazukdq&mBuD;u ]]Zmar*smav;}}vkdY
rD;a&cg]]zDavmfaqmfzDyg}} vkdYajzyga&/ a,cgq&mBuD;u]]ynma&;Xmerm
zDavmfaqmfz(D 'óeduaA')eefYaumif;aumif;ruku d ?f a,av;aomhbUJG &qkad ucefYvYdk &,ih/f }} vkYd ajymyem?
Zm? nm?qufrrD;yJ tvkyfcefYtrdefYpmxkwfyD;vkdufzkdY nTefMum;yga&/ tvkyfcefYtifwmAsL;u
wpfred pfavmuf&m Mumyga&/ NyD;au q&mBuD;av;aomh olUtusit hf wkid ;f avmuGwv f yk rf eDyJ ]]pkwu
f eJ}}
xvm;cygaxm/
q&mOD;wifazukd tuReu f yif {nfch pH um;ajymAsm ½k;H cef;rmusecf yga&/ rD;jref;Munhaf &cg armifjyL;
(oHwGJ)uavmifemrnfeefY &ckdifwefaqmif? ppfawGaumvdyf r*¾Zif;½kdUrm0w¬Kwkd? aqmif;yg;wd&D;aMumif;
odvSm&yga&/ &ckdifjynfokdYAk'¨bmoma&mufvSmykHorkdif;aMumif;ukd pdwf0ifpm;a&vkdYod&yga&/]]a,au?
ukd,feefY0goemwlpmorm;wpfa,muf&mrvm;a,/ ukd,feefYvufwGJEkdifatmifqGJac:,lvm;&zkdY}} vkdY
tuRefYpdwfxJrSm vQyfpD;wpfckvufueJyGifhvm;Asm? &ckdifqkdif&mpma[mif;yDa[mif;wdukd ukd,fhyg;uiSg;
,lavhvmEkdifaMumif; zGifh[qGJac:vkdufyga&/ q&meefY,if;cguyif pmyDrdwfaqG&if;tjzpf
cifrifvm;uwfpGmatedxdqkdygbd/
(3)
&cdik tf aMumif;&D;uwfom;uwfawcg uk, d 0hf goemeefYu,dk pf yD g&m/ tuRefujrefrmpm q&mtjzpf
a'gufavQmufvyk v f mS a&twGuf jrefrmpm? jrefrmpum;eefY &ckid pf m? &ckid pf um;wcsKUd ukd EIid ;f ,SOaf vhvma&
bmom&yfukd ykdvkdYtm;oefyga&/ q&mOD;wifazuawmh bmoma&;'óeukd&mpdwf0ifpm;yga&vwf/
a,'gav;aomh &cdkiforkdif;ukdrjzpfreDwGJzufavhvm&zkdY}}qkda&tjrifrmawmh wleDuwfygaxm/ rwlvldU
av;rjzpfyg/ Zmjzpfqkdau? pmyDudpjö zpfjzpf? ukd;uG,frIudpjö zpfjzpf EkdifiHorkdif;uwGJAsmygvSma&r[kwf
vm;/ orkdif;ukdrodau acwftvkdufjzpfysufwkd;wufvSmpGmwdukd EIdif;,SOfokH;oyfrjyEkdif/ a,Zl;eef
&ckid o
f rkid ;f qkid &f mwdudk &a&qD pkaqmif;avhvm&yga&/ pkaqmif;&pGmxJu uk, d ef efYqidk af &bmom&yfudk
qGJxkwf,luwfaw/ q&mwifazu &ckdifjynfokdY Zmtcsdefuyif Ak'¨bmoma&mufvSmav;? ax&0g'
vm;/ r[m,mevm;/ta&ma&mvm;qkdpGmukd pl;pl;pkdufpkdufavhvmyga&/ *smrefvlrsKd;ausmufpm0ef
a'gufwm *Refpwef\ ]]&ckdifjynfrS ouú#ausmufpmrsm;}} pmwrf;? tdEd́,EkdifiHom; a'gufwmqmum;
\]]&ckid jf ynf pjE´rif;rsm;\ausmufpmrsm;}}aqmif;yg;½kUd ukd tuReYf pmtkypf ifu &G;D xkw, f yl em? cg;atmifch H
ul;,lyga&/ MopaMwvsEkid if o H l yefrvm*wfref\]]&Sad [mif;&cdik jf ynf}}usrf;ukud ;l ,la&cg yifyef;tm;BuD;
vkdY a&m*gusygvm;ygvwf/ ,if;usrf;upmrsufESm (300)ausmfyga&/ orkdif;yg&*lbGJU,lusrf;yg/
,if;ykdifa,Smif0d&d, xkwfavhvmyga&/ &vSma&todopfwdukd &ckdif&mZ0ifeefYEIdif;,SOfokH;oyfMunhfa&/
jynfjcm;u Ak'¨bmom orkkdif;okawoDwdtqkdeefY csdefxkd;Munhfa&/ ukd,fhxifjrifcsuf (tjrifopf)ukd
tpGJrxm;yJ yGifhyGifhvif;vif; wifjya&/
olUwifjycsufukd BudKufol[da&ykdif? rBudKufolav;aomhruef/ olUwifjyenf;u wGd&a&tcsuf
tvufrmrSDckdAsm trSefeefYteD;pyfqkH;cefYrSef;aumufcsufcsa&enf;jzpfaw/ acwfopfokawoeenf;vkdY
ajymEkdifzkdYxifyga&/
olUykdifwifjyzl;ol&ckdiftrsKd;om;wd t*Fvdyfacwfuyif[dcyg,m/ rif;jym;Ncdwfawmifdq&mawmf
bk&m; OD;udwåd? *kPfxl;aqmifausmufpm0ef OD;pHa&Tyk? &SdeDBuD;OD;omxGef;atmif½kdUjzpfyga&/ q&mawmf
bk&m; OD;udwådutdE´d,wcGif uGif;qif;Asm}}tdE´d,aMu;rkHusrf;BuD;}} ukdûypkcyga&/ q&mBuD; OD;pHa&Tyk
uawmhcg &ckdifqkdif&m&Sda[mif;okawoe(NrDay:)wGd&pGmwdukd pmwrf;? aqmif;yg;wd&D;Asmwifjycyga&/
atok;H OD;rm ESpOf ;D u? vufwu dG iG ;f qif;okawoeeefY? pmtkypf mwrf;tqku d dk pD;ppfo;Hk oyfwifjya&enf;
ukdokH;yga&/ OD;omxGef;atmifuawmhcg uGif;rqif;yJ pmtkyfpmwrf;wdukd avhvmAsm EIdif;,SOfokH;oyf
aumufcsufcsa&enf;ukd okH;yga&/ atenf;ukd ]]pm;yGJokawoeenf;}}vkdYac:uwfaw/
,if;okawoDBuD;okH;OD;a& ukd,fhtjrifukd &mZ0ifpGJ? tpOftvm½kd;&mpGJ? yk*d¾KvfpGJrxm;yJ "r®"dXmef
ususwifjycuwfyga&/
q&mOD;wifazwifjya&enf;u OD;omxGe;f atmifenf;eefYwyl ga&/tuRefu tm;r&vkd ]]uGi;f qif;&
zkYd q&m}} vkYd paD 0zefyga&/ q&mcrsm uGi;f qif;csiaf uav;aomhtcGirhf omyg/ olUwifjycsuu f dk rêuduo
f l
wdu ]]uGif;qif;zl;vkdYvm;}}?]]r[m,mezufokdY tm;oefol}}vkdYav; uG,f&mrmajymuwfw,f/ olUrm
&ckdifjynfa&muf Ak'¨bmomeefYywfoufvkdY ax&0g'jzpf&zkdY? r[m,mejzpf&zkdY}} qkdpGmrsKd;r[d/ wGdpGmukd
wGda&twkkdif;rwGefYrqkwfwifjya&qkdpGmukd olUtOD;qkH;aqmif;yg;]]&ckdifjynfAk'¨bmomorkdif;OD;}}(82-
ppfawGaumvdyrf *¾Zif;)u oufocD eH aD &/ t*koUl pmpkrm av;aomhtpGrJ xm;a&ok;H oyfcsuw f u
d dk wGud wfyg
vdrfhar/
(4)
pm;yGJolawoetwGdtêuHtifwef&vSma&cg? ukd,fhukd,fukd,kHMunfvSma&xifyg,ifh/ 1995-ckESpf
rm ]]tjrifopf&ckdifjynfAk'¨omoem}} pmwrf;&D;Asm tuRefYukdjyyga&/ a0zefygvwf/ ukd,fhbmom&yf
r[kwfvkdY tuRefYura0zefwwf/ ]]y&dowf&Sdrmwifjy0HhzkdYvm;}} vkdY rD;a&cg]]wifjy0Hhyga&}}vkdY qkdyga&?
a,Zl;eefYppfawGu okawoDwd? uavmifoQifwd&SdarSmufrm]]q&marmifjyL;pmwrf;zwfyGJ}} wpfckukd
tuRef½kdUtdrftxufqkH;xyf (nausmif;cef;r)rmvkyfyD;vkdufyga&/ toHav;oGif;,la&/ wufa&mufol
wdu 0kdif;Asm a0zefuwfaw/ pmwrf;oQifuav;aomhykdifykdifEkdifEkdif wkHUjyef,Sif;vif;a&/
tuRef½kdYtdrfrm pmwrf;zwfyGJvkyfpGmu atwpfBudrfur[kwfyg/ t,ifav;Budrfawmifvkyfc,m/
yxrtBudrfrm q&mOD;pHabmf (armifpHaz:)u ]]&cdkifeefYxm;0,f½kdU\o&pepf}} (r'rf;bmEkd\o'´aA'
pmwrf;)ukd ,Sif;vif;jyyga&/ 'kwd,tBudrfrm? ppfawGûrdUe,f,Ofaus;rItzGJU? tajccH&ckdifpm]]pH}}qyf
aumfrwDu pmwrf;zwfpGmukd 0kdif;0ef;aqG;aEG;uwfyga&/ wwd,tBudrfu a0omvDyxrtBudrf
wl a zmf r I , S i f ; vif ; yG J j zpf a w/ OD ; aqmif w l a z:ol O D ; jrif h a tmif (a&S ; a[mif ; ok a woeXme
txufwef;t&m[d) u,Sif;jypGmyg/ pwkw¬tBudrfrm]]tajccH&ckdifpmpHa0zefcsufaqmif;yg;}}ukd
aqmif;yg;oQif atmifjrxGef;u,Sif;vif;czl;yga&/
(5)
q&m\aqmif;yg;tcsKUd eefY ]]tjrifopf}}pmwrf;aMumifh tjrifrMunfvifa&vlw?d tjyefMunhaf &vlwd
tifwef[dyga&/ q&muawmhrwkefvIyfyg/ udk,fhtvkyfukdukd,fqufvkyfaw/ ,if;ykdifteDtxm;rsKd;rm
q&mBuD;a'gufwmoef;xGef;u &ckdifjynfAk'¨omoemeefYywfoufvkdY aqmif;yg;wpfckESpfck&D;vDyga&/
aqmif;yg;wpfckrm ]]'Drif;(tmeE´pjE´)u jA[®Pt,l&Sdw,f/ oD0*kdPf ; jzpfr,fxifw,f}}/
vkdYokH;oyfjyyga&/ aemufwpfckrm]]ysL[mc&pfESpf 8-&mpkqkd&if [de,ejzpfaeNyD/ &ckdifub,fwkef;u
[de,ejzpfcJhygovJ/}} vkdYrD;xm;yga&/ at,Sifhwdukd &ckdifjynfAk'¨omoemorkdif; okawoDwdu
jyef , S i f ; zk d Y w m0ef r [d y gvm;a,/ tuRef u q&mOD ; wif a zuk d ]]q&mwk e f Y j yef & zk d Y a ,/ q&mh
bmom&yfr[kwfvm;/}}vkdYwkdufwGef;yga&/ q&muav;aomhwm0efodpdwfeefY csufcsif;wkefYjyefvkdufyg
a&/ ,if;wkefYjyefaqmif;yg;wd r*¾Zif;wdrmygvSma&cg q&mhukdtjrifrMunfvifca& vlwdtjrif,Sif;
vm;uwfaw/ tjyefMunhfvlwduav; toifhMunhfvSmuwfaw/ trSefuawmh q&mOD;wifazrm
ukd,fhcH,lcsufeefYudk,f? tpGJrxm;yJ ykHrSefvkyfvm;pGm&mjzpfyga&/
atykid w f ek Yf jyefwifjyEkid af &;twGuf q&mOD;wifazukd ]]aumif;[kwu f m;}}vkYd rajymoifyh goD;/ Zmjzpf
qkdau ,if;q&mcrsm pmMunhfwkdufaumif;wdukd vufvSrf;rrDyg/ ukd,fhywf0ef;usifrm [dpGm
aoQavmufeefY&m êud;pm;wifjy&pGmyg/ uGif;qif;okawoersKd;qkdau pyifrp&oD;/
a,Zl;eefYuGif;rqif;zl;oD;a&q&m OD;wifazukd 2001-ckatmufwkdbmv ausmif;ydwf&ufrm
]]uGif;qif;uwfarq&m/ jzpfatmifvmvwf}}vkdY pmyD;qGJac:vkdufyga&/ q&mav;reDomyJ vkdufvm
vwfaw/ ppfawGtNcDpkduf? ajrmufOD;om;q&m OD;a&Tomckdifukd ]]uRrf;usifoltjzpfvkdufygulnDyg/
}}vkdY tuRefuarwåm&yfcHqGJac:yga&/ ppfawGolr yHokcifukdav;aomh ]]tm;auvkdufygvwfum;}}vkdY
owif;yD;ca&/ oluwpf&ufaemufusNyD; r&m ajrmufOD;okdYa&mufygvwfaw/
uGif;qif;c&D;uawmh ajymifhvkdYyg&m/ a,'gav;aomh t,ifuuGif;rqif;zl;olq&mOD;wifazukd
]]uGif;rqif;yJpm&D;pGmaumif;rSm;r[kwfvm;a,}}vkdY uGif;xJrmeDoluavmifoQifwpfa,mufu? olauR;
a&xrif;0kid ;f rmyif a0zefvu dk af w/ q&muawmhtm*efwjk zpfvYdk onf;cHcyga&/ wnf;ckcd ef;okYd a&mufcg
r&m&ifzGifhyga&/ atudpöeefYywfoufvkdY ukd,fhtjrifukd attrSmpmrmyif xkwfaz:vkdufygar/
&ckdifûrdUawmfa[mif;wdukd eD&mtESHUuGif;qif;Asm tOD;qkH;rSwfwrf;wifcol a'gufwmazmfckdifrmu
]]&ckdiforkdif;a&'@m&DESif;rIefxJrmepfûryfeDa&/}}vkdY&D;zl;yga&/ ,if;'@m&Dqefa&orkdif;ukd a'gufwm*Ref
pwefu tmeE´pjE´ausmufpmxJu wl;azmfqGJxkwfysm]wu,fhorkdif;um;}} vkdYazmfxkwfyD;cyga&/
a'gufwm*Refpwif; &ckdifjynfokdYra&mufzl;yg/ ausmufpmrif;ul;ukd ukd,fh½kH;cef;rmzwfyem t"dyÜg,f
azmfy;D pGmjzpfyga&/ olUazmfxw k cf sufudk tdE,
d´ Ekid if o
H m; ouú#yg&*l a'gufwmqmum;u ]]0Su?f rSeaf &}}
vkdY pDppffaxmufcHyga&/ ESpf (20)avmuf&mysifa&/ olav;aomh &ckdifjynfu ouú#ausmufpmriful;
wdukd olU½kH;cef;rmyifzwfpGmyg/ &ckdifjynfokdYa&mufzl;pGmr[kwf/ ,if;ynmoQifESpfOD;vkH; uGif;rqif;zl;
auav;aomh a0omvDorkdif;tppftrSefukd azmfxkwfyD;Ekdifcuwfyga&/ ZmtwGufav;/ oufqkdifa&
bmom&yfukd uRrf;usifvkdYjzpfyga&/ ruRrf;usifau uGif;xJrmeDauav;rodyg/ arsmuftkef;oD;&ykdif
jzpfyga&/ tkef;oD;xJutkef;&nf? tkef;qef½kdUt&om[dpGmukdawmh odyg,uf/ a,'gav;aomh rcGJwwf
awcg rpm;&wwfyg/ a'ocH&ckdiftrsKd;om;wdxJrm okuú#ausmufpmzwfwwfolr[dygoD;/ a,Zl;eefY
ouú#ausmufpm(3)csyf (1/rif;jym;usdef;awmif2/a0omvDûrdUawmfa[mif;3/yg;awmfawmifNcD)ukd
EkdifiHjcm;okdYykdYxm;&a&vkdY Mum;&yga&/
q&mOD;wifazukd uGif;rqif;vkdY oa&mfzkdYtpm; ukd,fhukd,fukda0zefa&;vkyfysm ukd,fhbmom&yfukd
uRrf;usifatmifvkyfzkdY vkdygvdrfhar/
q&mOD;wifazpmwdukd OD;vSjrifhu pmtkyftjzpfzefwD;Asm y&dowfvufxJxnfhyD;vkdufyg,m/
olUpmwdukdzwfMunhfau olUqE´? olUapwemwdukd tuJcwfEkdifuwfygzkdY&m/ t,ifuGif;rqif;zl;ccg
awmif atavmuf&D;Ekdifau? t*k]]ûrdUawmfa[mif;ESpfywf? NcD&mxyf}} ysmvm;xm;vkdY t,ufuxuf
tm;oGefAsm&D;EkdifvdrfharvkdYarQmfvifh&yga&/
armifAodef;
2002-ckpufwifbm(27)&uf
&ckdifed'gef;

rm
rmwwd u m
pma&;olk\ trSm
pma&;ol\ tw¬Kywåt
d usO;f

tcef;(1)&ckdif
(1) orkdif;rwifrD &ckdifacwfOD; vlrsKd;EG,frsm;
(2) tjrifopf &ckdifed'gef;
(3) &ckdif\Zpfjrpf ESifh vrfaMumif;
(4) &ckdif&mZ0if tqkH;tjzwf? ZmykdifpGmvJ
(5) tm&d,efavm? ysLavm? &ckdifavm

tcef;(2)"n0wD
(1) &ckdif"n0wDNrdKUawmfa[mif;

tcef;(3)a0omvD
(1) 'GifpjE´onf r[mwkdif;pjE´avm
(2) a0omvDacwf tjrifopf
(3) r[m0D&ukd ppf½IH;ol
(4) a0omvDacwf ol&d,pjE´rif; 2-yg;
(5) yOömNrdKUoufwrf;ESifh NrdKUwnfESpf

tcef;(4)&ckdifAk'¨omoem
(1) &ckdifjynf Ak'¨omoemorkdif;OD;
(2) &ckdifax&0g'omoe\ rlvblw
(3) at'D 3-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(4) tE¨&ma'orS ud&mwa'ookdY
(5) at'D 5-&mpku &ckdifa&muf Ak'¨omoem
(6) &ckdifjynfokdY ygVdESifh ouúw ta&;tom;a&muf&Sdjcif;
(7) a0omvDESifh Ak'¨trdwmb
(8) a0omvDpjE´rif;rsm;\ bmoma&;,kHMunfrI
(9) a0omvDacwf Ak'¨omoemppfwrf;
(10) a0omvDAk'¨omoemESifh teE´pjE´
(10) &ckdifjynf Ak'¨omoem tpOftvmppfwrf;

tcef;(5)aemufqufwGJ
(1) oufolZm&SmykHawmf
(2) &Sm½I*sm\&ckid jf ynfc&D;
(3) ygVd? rm*"DESifh ,if;wkdY\rlvblw
(4) av;NrdKYjrpfurf;tvGrf;ajy
(5) &rf;jynfhawmifausmif;q&mawmf\orkdif;'óe
(6) &ckdifjynfe,ftwGif; omoemawmfxGef;um;jyefYyGm;a&;/
(7) OcGHxJuxGufMunhfol

You might also like