You are on page 1of 15

Oshipalanyolo: lipwe niindhila megumbo lyomuthigululwakalo gwOshikwanyama.

Oshikalimo
Efalomo ........................................................................................................................................... 1

Ohokwe yoshipalanyolo.................................................................................................................. 1

Elalakano enene lyepekapeko ......................................................................................................... 2

Omapulo gepekapeko...................................................................................................................... 2

Omukalo gwa longithwa okumona uuyelele................................................................................... 2

Shoka sha monika po ...................................................................................................................... 3

Oonkundathana nendjandjukununo mwaashoka sha monika po .................................................... 9

Ehulitho ......................................................................................................................................... 13

Omalunza ...................................................................................................................................... 13

Iigwedhwapo ................................................................................................................................. 14

Omathano ...................................................................................................................................... 14

Page 0 of 15
1. Efalomo
lidhila niipwe oya li ya simana nale, manga Aasomi ya li inaye ya moNamibia ya ete evangeli,
ndjono lyeya ta li dhipaga po omuthigululwakalo, anuwa uupagani. Monena uuyuni sho tawu
ende tawu putuka nomuthigululwakalo ota gu ende tagu dhipagwa po koshinanena, iidhila
niipwe oya lyatelwa pevi noonkondo, omapipi nga opo tage ya inaga hala we okuyi landula.
Uuna taya lombwelwa kutya shontumba ihashiningwa, otaya pula owala kutya otashi ningi shike
nee, ihe nando naya lombwelwe oshilanduli, otaye shi ningi owala, anuwa mbyoka oya li iinima
yonale, ihayi longo we monena. Ano shika otashi ulike kutya oohembundangele yanakanena ka
ye shi ongushu yiindhila niipwe mbyoka yi li ya kwatela po oonkulunkedhi dhomithigululwakalo
dhawo.

2. Ohokwe yoshipalanyolo
Omulingwalongi gumwe gwomokangundu kawo okwa tumbuka tati: “Sho nda kala handi yi
kegumbo komukunda okuza kondoolopa, kuku okwa kala olundji e hole okulombwela ndje
kutya shontumba ihashi ningwa,ngaashi; okukangheka omutoko nenge shongandi shoka kashi li
nawa, ohashi hunu, ngaashi oku uva ohukutula tayi lili, ihe inandi kala ndi na nasho, oshoka
nkene ngaa a tamekele okulombwela ndje ngaaka, inandi mona po nande oshinima shimwe tashi
ulike kutya osha holoka molwaashoka nda ninga oshinima shontumba, nenge osha holoka sho
twa mono nenge twa uva oshinima shontumba nonando pamwe ya holokele ngaa” (Frans
Kaulihowa). Ayehe sho ye shi uvu, oshe ya pe ohokwe opoya kendambale opo ya konge uuyele
kombinga yiidhila niipwe momuhoko gwe gwOshikwanyama. Shika oyi inikela kutya ota shi ya
tseyitha epambathano pokati kiipwe niighila yomomagumbo gOshikwanyama osho wo
gOshindonga.

Onga aalongwalongi taya ilongele omalaka, oya kwatwa kehalo enene okuninga omapekapeko
kombinga yiipwe niidhila megumbo lyomuthigululwakalo gwOshikwanyama, opo ya uve
oshindji kombinga yayo yo ta ya yelekanitha naambyoka yomuthigululwakalo gwOshindonga
shoka osho ta ya ilongele.

Page 1 of 15
3. Elalakano enene lyepekapeko
Elalakano enene lyoshipekapekwa shika okutseya oshindji kombinga yiidhila niipwe megumbo
lyomuthigululwakalo gwoshikwanyama.

4. Omapulo gepekapeko

a) lidhila niipwe oshike?

b) lidhila niipwe oyini?

c) lidhila niipwe oya pumbwa tuu okukalekwa po?

5. Omukalo gwa longithwa okumona uuyelele

A) Okutala nomeho

Momasiku sho ga li 01 Juli 2023 omupekapeki Frans Kaulihowa okwa li a yi komukunda


Okapya moshitopolwa shaMusati nomomasiku 15 July 2023, omupekapeki Simon Niitembu
okwa li ayi komukunda Olyavahenge moshitopolwa wo shaMusati, nelalakano opo a ka ninge
omapekapeko kombinga yiipwe niidhila megumbo lyomuthigulwakalo gwoshikwanyama.
Aapekaapeki mbaka yaali okwa li ya pula aakuluntu nokwali ya longitha oongodhi dhawo
okuthaneka, nokuninga uuvideo.

B) Omapulaapulo

Aantu yomadhina taga landula mpaka oya li ya yi moonkundathana naapekaapeki, nokwa li ye


ya pula omapulo kombinga yiidhila niipwe, oshoka oya mono ye na ontseyo kombinga yayo.

i) Omukulupe gwomukulukadhi kuku Veronika, ngoka e na ontseyo kombinga yiipwe niidhila, a


pulwaapulwa ku (………………)

ii) Omukulukadhi meme Lavinia ngoka wo naye e na otseyo kombinga yiipwe niindhila, a
pulwaapulwa ku (………………)

iii) Omukulukadhi meme Ndapewa, ngoka a pewa ontseyo oyindji kombinga yomaludhi giipwe
niidhila, a pulwaapulwa ku (………………..)

iv) Omukulukadhi meme Naemi ngoka ta popile okukaleka po iipwe niidhila, a pulwaapulwa ku
Frans Kaulihowa.

Page 2 of 15
6. Shoka sha monika po
lidhila, niipwe noonkulunkedhi dhoshiwambo oya pambathana, onkene ngele iipwe niidhila oya
kala yaa po, nena ongushu yoonkulunkedhi dhomuthigululwakalo gwAakwanyama otadhi
shonopala noohembundungele otaya dhini omuthigululwakalo.

Meme Naemi okwa hokolola kutya, ngele tashi ya kelaka, iidhila niipwe oya dhana
onkandangala onene oshoka omayeletumbulo/ iipopiwamayele yimwe oya ndulukwa po shi
ikwatelela kiidhila niipwe mbyoka ya kala ko noya etwa po kaakuluyonale. Eyeletumbulo
ngaashi ndoka tali ti: "Ino nuka omuhuya wu ka lyate eyoka," olya etwa po kaakuluyonale onga
omukalo gwokulondodha oohembundangele ya kale taya uvu shoka taya lombwelwa kaakuluntu
yo ya kaleke po oonkulunkedhi dhomuthigululwakalo gwAakwanyama okupitila moku itaala
iidhila niipwe mbyoka ya adha ko. Kokuma okwa kala wo eyeletumbulo ndyoka hali ti:
"Nakwaalombwelwa oha yi niiso paantu". Eyeletumbulo ndika nalyo olya tulwa po opo li kaleke
po oohedhi dhomuthigululwakalo gwAakwanyama opo aatekulwa ya itaale shoka taya
lombwelwa kaakuluntu, nopambito ndjino otatu popile iipwe niidhila. Omayetumbulo ngaka oga
kala nduno haga longithwa melaka lyOshikwanyama opo yi itaalithe oohembundangele iipwe
niighila myoka taya lombwelwa.

Kuku Veronika okwa hokolola nokuyelitha kutya iidhila niipwe, yoyene oya yoolokathana, ano
omaityo gayo pauveko lye. "Iidhila oyo oompango nomilandu ndhoka dha totwa po
kaakuluyonale okukaleka po elandulathang momuthigululwakalo, yo iipwe oyo iinima mbyoka
yi na omipya noha yi hunu, ano uuna ya holoka, oyi na oshilanduli oshiwinayi.

Kakele kefatululo ndjoka lya etwa po kukuku Veronika, meme Naaemi okwa fatulula iidhila
kutya oyo iinima mbyoka ya dhilikwa ihaayi ningwa momuthigululwakalo gwAakwanyama, ano
yi li onga oompango dhoka hadhi zula noku ukililitha oohembundangele opo yaa ninge iinima
iiwinayi, niipwe okweyi fatulula kutya oyo iinima mbyoka ya itaalwa katya ihayi ningwa oshoka
ohayi etele omuntu uuwinayi wontumba mboka hawu kala wa lambalala omuntu ngoka eshi
ninga monkalamwenyo ye ayihe nenge tawu lambalala ezimo lye, notashi vulu oku eta eso nenge
uulema wontumba.

Uuhuku wokwiiyengela ihau zi, omapulapulo ga ningilwa meme Lavinia oga gandja wo uuyelele
kutya okwa kala omaludhi giipwe niindhila, mbyoka ya pamba iitopolwa ya yoolokathana
yegumbo lyOshikwanyama ngaashi yimwe oyi nasha noonkulunkedhi osho wo omaitaalo

Page 3 of 15
gaashoka Aakwanyama ya itaala sha li osho shi na okuningwa naashoka sha li sha itaalwa inaa
shi pumbwa okuningwa oshoka otashi eta ombalu.

Meme Lavinia okwa tsikileko kutya omaludhi giipwe ongaashi; oongombe ihadhi edhililwa kwa
toka, oshoka anuwa otashi hunu po mwene gwegumbo. Shika aakwanyama oya li lela yeshi
simaneka noonkondo nomolwaashoka ya li haya iyutha kusho pwaana uudhano, nelalakano
anuwa, okukwatela po mwene gwegumbo.

Óshipwe oshikwawo, aantu ihaya toola iilya oomuma kooyimwe. Mwaashika meme Lavinia
okwa fatulula kutya anuwa shika ohashi hunu ondjala momagumbo gOshikwanyama, naantu
mboka ya kala ya uva oshilanduli shika oya kala noku ikotokela opo yaaha toole iilya koomuma,
oshoka oyendji omahokololo ngoka gali ko ge na sha nondjala, oye shi nkene taga lilitha notaga
tilitha nayi.

Oshipwe shimwe shi li megumbo lyoshikwanyama, oku ka tenda omahuku oongombe dhe ya
moshigunda. Shika okwa li hashi dhengitha aakulukadhi kaasamane yawo. Aniwa omukulukadhi
ngele oku na mpa a yile, e ta ziko kwa toka, mo megumbo kamu na omagadhi gokosheelelwa, ye
omusamane oku na okulya omweelelo gu na omwayi, oshoka ngele ogwa kala gwaana sha
natango oku na okudhengwa, onkene mukulukadhi oku na oku ka tenda meendelo, omanga ando
oongombe inadhi ya moshigunda. Osho kuku Veronika a fatulula ngaaka: "Olundji aantu sho ye
wete iinima itayi ende nawa moonkalamwenyo dhawo, omolwaashoka owala ya dhina
omuthigululwakalo, sho taya lombwelwa kutya „mumwandje shongandi oshi na omupya‟, ye ota
shunitha ko omukuluntu gwe". Kuku Veronica osho a tsikileko ngaaka.

Kuku Veronica okwa gwedhapo omaludhi gamwe giipwe yOshikwanyama ta ti: omukiintu a
shitwa e na egundji limwe enenenene limwe eshona osho wo a shitwa e na omagulu gaana
oombago, ano omagulu ge thike owala pamwe okuza pongolo sigo opompando nenge omukiintu
e na omeho taga payaya, ano omeho ga shitwa owala ge na omahodhí, ngele omuntu to mu tala
oto ti pamwe okwa hala okulila, ihe osho wala e li, omukulukadhi atya ngaaka anuwa iha
hokanwa komulumentu gwomegumbo lyomukwanyama, ihe oku na okuhokanwa komusamane
gwomukuluntu ngoka a silwa nale omukulukadhi nongele okwa hokanwa komumati, omumati
ngoka oku na okusa muule owala wokathimbo okashona sho ya hokana.

Page 4 of 15
Meme Ndapewa okwa gandja wo uuyelele wumwe ta ti: “omuntu ina vala iha lyata iipeta
mbyoka ya pugulwa koshigali”. Kepulo kutya 'omolwashike?' Meme Ndapewa okwa yamukula
kutya anuwa shika otashi ka eta omuntu ngoka ahaa ka mone we uupona. Kwaashika meme
Ndapewa okwa gwedha ko wo kutya; ngele omuntu okwa tula po ombiga yiithima, ndele
okahola taka fulukile pevi, ihe iithima mbyoka otayi ka liwa kaamati, oku na okugunda ko okavi
kombiga hoka manga ina teleka, shika anuwa oshi na okuningwa, oshoka otashi hunu omakanda
ngoka taga ka lya oshithima shoka ga ka kale noontamanana.

Kuku Veronika okwa fatulula kutya ope na wo iipwe yimwe mbyoka hayi etwa kuunyenge
womanzuna megumbo, oshoka owala ya ningi elago sho ehumokomeho lyeya, lya eta omashina
gokutsa, shono sha kwathela pelugo pu kale uusila ethimbo alihe, ngaashi naana osho sha
pumbiwa. Oluho lyomuvali gwomegumbo lyOshikwanyama iha li kala lyaana uusila, moka wo
mu na okukala ehanda lyomboga. Shika ohashi ningwa opo aantu yomegumbo moka mba ye li
kiilonga ya vule okukala ko ye na ombili nelago, ihaya kale ko ya sa ondjala.

Kwaashika kuku Veronika okwa gwedha ko wo ta nyenyeta sho anuwa omagumbo


gongaashingeyi gaa na oondjugo ndhoka dhi li dha simana megumbo lyomuthigululwakalo
gwOshikwanyama, oshoka anuwa omo hamu vulu okukaholama omuntu ta zi hu ta zi ta tidhwa a
dhengwe, nenge ngaa omukulukadhi gwomegumbo ta tidhwa komusamane a dhengwe. Kepulo
kutya oshipwe oshi ni po nduno mpaka, okwa ti; “omuntu ngele ta tidhwa a dhengwe ndele tayi
mondjugo, nena elago olye, oshoka omuntu iha dhengelwa mondjugo, naangu teshi ningi, otashi
mweetele omupya.

Kuku Veronica mokunyenyeta kwe okwa nyenyeta wo kutya oondjokana odhindji sho tadhi
hengana, olundji ohashi etwa kondhino yiipwe. Iinima olundji hayi ningwa momagumbo ohayi
hunu, nomolwaashoka omagumbo ogendji kage na ombili. Megumbo mu na omusamane
nomukulukadhi ihamu lundululwa omasiga, ihaga ekelwahi, go ihaga tatulwa, ihe oto adha
omusamane taya umana nomukulukadhi, ihe shaashi omukulukadhi ota teleke, omusamane ota
kutha po omasiga te ga ekelehi. Shika otashi hunu omukulukadhi a hengane, ye nani omusamane
hasho a hala.

Kuku Veronika okwa ti wo ohenda onene otayi etelwa aasamane mboka ya ka yungula
omaushimba, oshoka oyana yaamati momagumbo ihaya tokelwa mo naashika osha eta opo
ooshoto dhawo dhi kale ihadhi temwa. Nonando aakalukadhi nomanzuna ya li haya kambadhala

Page 5 of 15
ando ya kaleke po omuthigululwakalo, oya vulwa okulonga po iilonga yaamati okutema poshoto,
sho nee oshoto shomulumentu e li momwenyo ihashi kala ina shi tema megumbo
lyOshikwanyama, nuuna shika sha ningi omukalondjigilile kutya ihashi tema, sho ota shi hunu
po mwene gwegumbo, sho osho aakwanyama uuna yeya okulila omona gwawo a li e na egumbo,
ohaya pula kutya sho oshoto ohashi tema tuu? Nuuna eyamukulo lya kala 'aawe', nena moosa
itamu kala we nawa, oshoka omukulukadhi noyana otaku tiwa oyo ya lya po omusamane.

Meme Lavinia okwa popi kombinga yoosa kutya uuna megumbo mwa sa omuntu, uuna
omudhimba tagu ya megumbo nokuza mo ogu na okupitila poima pwa panunwa, ihagu piti
posheelo, netompelo oondjono kutya anuwa uuna gwa piti posheelo otashi hunu po aantu mba ya
kala mo megumbo nayo ya se, anuwa ombepo yeso otayi thigwa mo megumbo. Mee Lavinia
okwa gwedha po ta ti: “olundji shika ihashi ningwa we, molwashoka omagumbo ogendji oga
ninga oshinamumwe kushi we nge egumbo lyoshiwambo nenge pamwe egumbo lyoshinanena.
Aantu inaya hala okungumuna omagumbo nenge okupangulula iipeleki yawo, oshoka inaya
dhiginina nokusimaneka omuthigululwakalo”. Oshipwe oshikwawo hashi vulu okuholoka poosa
osho shoka kutya onyama yeesa ihayi dhingulwa, meme Lavinia ta ti.. Shika anuwa ohashi hunu
po aantu mboka yomegumbo mu mwa dhingulwa onyama yeesa.

Meme Naemi okwa goyoko kombinga yiipwe kutya pelugo ope na wo oshipwe shimwe hashi
holoka uuna aantu ya kankeke omutoko. Ano omutoko ihagu kankekwa, ohashi hunu po mwene
gwelugo. Meme Naemi okwa ti nonando shika ohashi hunu, aakadhona yomapipi nga opo tage
ya, ihaya kala ye na nasho, onkene kaye wete shi li uupyakadhi okuyuka omutoko noku gu
kankeka uule wethimbo ele pelugo. Shika ohaye shi ningithwa owala kuunyenge, nonando otaya
vulu ngaa ando oku tuma oohembundangele yeke gu tileshi.

Kuku Veronika okwa popi kutya iidhila nayo ongaashi naana iipwe, nayo oyi li omaludhi
megumbo lyomuthigululwakalo gwOshikwanyama. Okwa tsikile ko ta ti aanona yonale oya li ya
tekulikika, inaya fa yongashingeyi. Monale uuna omuyenda ta kundu kontu, oku na oku. itaelwa
kaanona, nuuna a pula mwene gwegumbo, okanona ihaka thikile taka ti omo e li, oke na okutya
andiya manga ndi ka tale ngele omo e li, nonando oke shi shi nawa kutya omo e li. Ano mwene
gwegumbo lyoshikwanyama iha itaele ewi tali kundu kontu, ye iha thikile ta popiwa kutya
omweeli megumbo.

Page 6 of 15
Kuku Veronika okwa gwedhpo wo kutya monena nee antu oye na omaitaalo ga yooloka, unene
tuu aantu mboka ya itaala moongeleka dhiiveva, eitaalo lyawo otali kondjitha noonkondo
omuthigululwakalo. Anuwa uulunde uuna okanona okakadhona ka zala iindjendje moshiya soka
shili shimwe shomoompango dhomuthigulwakalo gwAakwanyama. Sho yoo kaye hole wo
naanona yawo taya zala oondiwi, oshoka ngaa nee omazimo oga yoolokathana go ogiivule, ope
na omazimo galwe ge na oshidhila kutya ezimo lyokoohe yokanona uuna inali zaleka okanona
kawo ondiwi, nena ope na okuholoka sha. Okanona otaka vulu okuninga elai, taka vulu oku
endeka othingo, itaka ende nenge itaa ka koko. Oondiwi dhomazimo gamwe odho wo hadhi
holola kutya okanona okawo tuu shili nenge pamwe oye ka pewa owala. Pamuthigululwakalo
gwoshikwanyama, oshi li wo oshidhila uuna okanona kokakadhona ina ka zala oshindjendje
moshiya, oshoka uuna inaka zala oshindjendje moshiya otashi eta ka kale ke na epunda ina li
topoka kumwe noshinena.

Meme Lavinia naye kombinga yiindhila okwa gandja ko uuyele ta ti kutya ope na wo oshidhila
kutya omuntu iha lala a itonya, anuwa ota shi eta a lale oondjodhi ta tidhwa. Kwaashika mee
Lavinia okwa gwedha ko ta ti nonando aagundjuka yoshinanena oyendji ya dhina iidhila, oye na
ngaa okukala yeshi imonena kutya nani nakwaałombwelwa oho yi niiso paantu. Meme Lavinia
okwa tsikile wo ta ti oshidhila oshikwawo shomondunda yokulala osho shoka kutya omuntu iha
lala a taalela muuninginino, oshoka kuuninginino oko wo kwa taalela omaendo, naashika otashi
etele omuntu a kale ta lala oondjodhi oombwinayi.

Kwaandhoka meme Lavinia okwa tsikile ko wo ta ti oluko ihali konywa lwa ukithwa pevi, ihe
ohali ukithwa pombanda, nomolwaasho aakuluntu yonale oya li lela haya si oshimpwiyu okutala
ngele okanona otaka ukitha tuu pombanda, uuna ya pa okanona ka konye oluko, naashika aanona
oya li lela yeshi ikilila, ihe shonena osha pimbila, kutya okanona oka ukitha mooha, pevi nenge
openi, kaakuluntu yako kashi na mbudhi. Oshinima sha tya ngeyi osho nee sha eta uupyakadhi
owundji moonkalamwenyo dhaanona yanakanena, oshoka okukonya oluko omuntu a ukitha pevi,
ngaaka onkalamwenyo ye ta shunitha monima.

Meme Lavinia okwa hokolola kutya yo sho ya putuka oya li ye na elandulathano, oshoka oya li
haya landula sho ta ya lombwelwa kaakuluntu yawo, ihe shonena itashi pi nameya. Okwa ti
oshidhila oshikwawo ya li ya lombwelwa kaakuluntu yawo anuwa okutya ondungu ihayi ipewa
peke, nuuna mweyi ipe peke, osha hala kutya omu na okwiilulila.

Page 7 of 15
Pelugo ope na wo oshidhila shoka kutya iikuni ihayi etwa pelugo yi na oonyapi, anuwa shika
otashi eta oohapu odhindji megumbo. Shika osha hala okutya opena okuka kala gumwe
gwomegumbo moka ta lundililwa oohapu kaantu yokomagumbo. Shika oshiifa wo niipatu
yeengongo ndhoka hadhi tendwa, anuwa ihayi tulwa peziko nayo ohayi eta oohapu, meme
Lavinia tati.

Meme Ndapewa naye okwa popi omaludhi giindhila tati; “omuntu ngele tayi mondjila oha pewa
oshithima pelilo pe na onkumbo”, shika ohashi ningwa anuwa nelalakano opo ngele pamwe
okwa ka mona oshiponga mondjila a vule okupitila meyulu lyongwiya. Oshidhila oshikwawo
meme Ndapewa a gwedhapo osho shoka kutya uuna aayenda yeya megumbo yeya
okwiilombola, oye na okutelekelwa ehanda nondjuhwa, ihe oye na tango okulya ehanda, opo
nawa ya ka lye ondjuhwa. Shika anuwa oshi na okuningwa oshoka ehanda endhindhiliko
lyelago, onkene ondjokana yawo otayi ka kala nelago. Megumbo lyomuthigululwakalo
gwOshikwanyama omu na wo oshidhila shono tashi ti; omukuluntu iha kalululwa omutumba
kuunona, nongele okanona oke shi ningile owina, nena oke na okututa oombulwa kiikaatumbitho
yako, nonando aanona yongashingeyi yaana we omikalo, ohaya ningi owala omukuluntu ngele
okwa zi koshipundi, ye oko e li, a dhimbwa kutya kaye thike pwamwe, dhika odha li wo dha
popiwa kuMee Ndapewa.

Momuthigululwakalo gwoshikwanyama aantu oye li mo ye na omadhiladhilo ga yooloka


kombinga yiindhila niipwe. Yamwe oye wete ya simana noya pumbwa okukalekwa po
molwomatompelo gontumba, yo yamwe oye wete inayi pumbiwa molwomatompelo oyo yene ye
ga shi. Meme Naemi okwa ti iipwe niidhila oya pumbwa okukalekwapo opo omapipi nga tage
ya, ga vule okushiwa shono sha li hashi ningwa nale. Aantu oya pumbwa okukaleka po iindhila
niipwe opo ya vule okulonga wo yakwawo mba yomapipi tageya.

Mee Naemi okwa gwedha po ta ti: “iindhila niipwe otayi nzula oluvalo lwetu lwanakanena lu
vule okweenda moondjila mo mwa enda oomeme, opo yaaninge iihayotwa ya etele omazimo
getu yo yi eyetele yoyene iilanduli mbyoka tayi ya landula uuna ya dhini nokuha simaneka iipwe
niindhila”. Meme Veronica naye okwa gwedha po wo kutya iidhila niipwe oya pumbwa
okukalekwa po oshoka omuthigululwakalo ogwa simana nogwa pumbwa okukalekwa po, oshoka
ondhino yomuthigululwakalo otayi eta evundakano moshigwana. Meme Veronica okwa ti wo
aantu yongashingeyi inaya simanekwa we omuthigululwakalo ohaya kala owala taya ti iinima

Page 8 of 15
yonale ihayi ningwa we ihe yo sho ya putuka oya za haya lombwelwa kaakuluntu kutya
shontumba ihashi ningwa, noya li haya landula sho taya lombwelwa, ihe oya li tuu shili ye na
elandulathano momagumbo gawo, okuyelekanitha nethimbo lyongashingeyi, onkene aantu mba
taya ningi omagumbo gawo oya pumbwa okulonga aanona yawo iipwe niidhila, opo owala ya
kale nelandulathano.

7. Oonkundathana nendjandjukununo mwaashoka sha monika po

IINDHILA

A) Iindhila oshike?

lindhila oyo oompango nomilandu ndhoka dha totwa po kaakuluyonale okukaleka po


elandulathano momuthigululwakalo. Efatululo limwe ishewe, iidhila oyo iinima mbyoka ya
dhilikwa ihaayi ningwa momuthigululwakalo gwAakwanyama, ano yi li onga oompango dhoka
hadhi zula oohembundangele opo yaa ninge iinima iiwinayi.

Momapekapeko ngaka ga ningwa kaapekaapeki, otamu hololwa kutya nani iindhila oompango
owala ndhoka aakuluyonale ya tota po nelalakano ya kale ke po elanduthano momagumbo, ano
ya keelele uuhwapindi maanona, oshoka oyeshi shi lela nawa kutya uuna egumbo lyaa na
oompango, nena aanona otaya kala yaa na omikalo. Iinima mbyoka ya tulwa po onga iilanduli
yiidhila oyo nee hayi longithwa oku itilitha aanona ya vule oku iyutha koompago dhoka dha
tulwa po.

B) Iindhila oyini?

lidhila yokelugo

Oluko ihali konywa lwa ukithwa pevi, ihe ohali ukithwa pombanda, nomolwaasho aakuluntu
yonale oya li lela haya si oshimpwiyu okutala ngele okanona otaka ka ukitha tuu pombanda,
uuna ya pa okanona ka konye oluko. Shika anuwa ohashi ningwa, opo okanona ka ka kale
nonkalamwenyo ya uka pombanda, ihe ha pevi.

Omuntu ngele tayi mondjila oha pewa oshihina pelilo pe na onkumbo, shika ohashi ningwa
anuwa nelalakano opo ngele pamwe okwa ka mona oshiponga mondjila, a vule okupitila meyulu
lyongwiya, ano a pitemo monkalo ndjono odhigu. Oshidhila shikwawo osho shoka kutya

Page 9 of 15
ondungu ihayi ipewa peke, nuuna aantu yi ipe ondungu peke, osha hala kutya oye na oku ka
ilulila, ano itaya ka kala ye uvitathane.

Iikuni ihayi etwa pelugo yi na oonyapi, anuwa shika otashi eta oohapu odhindji megumbo. Shika
osha hala okutya ope na okuka kala gumwe gwomegumbo moka ta lundililwa oohapu kaantu
yokomagumbo. Shika oshiifa wo niipatu yeengongo ndhoka hadhi tendwa, anuwa ihayi tulwa
peziko nayo ohayi eta oohapu.

Iidhila yi na sha nomaihumbato gaantu

Mwene gwegumbo lyoshikwanya iha itaele ewi tali kundu kontu megumbo mu na aanona, ye iha
thikile ta popiwa kutya omo eli megumbo. Oshidhila oshikwawo, uuna okanona kokakadhona
ina ka zala oshindjendje moshiya, ohashi etele okanona ka kale ke na epunda ina li topoka ko
koshinena. Megumbo lyomuthigululwakalo omu na wo oshidhila shono tashi ti kutya
omukuluntu iha kalululwa omutumba kaanona, nongele okanona oke shi ningile owina, nena oke
na okututa oombulwa kiikaatumbitho yako.

Iidhila yomondunda yokulala

Omuntu iha lala a itonya, anuwa ota shi eta a lale oondjodhi ta tidhwa. Omuntu iha lala a taalela
muuninginino, oshoka kuuninginino oko wo kwa taalela omaendo, naashika otashi etele omuntu
a kale ta yaguma oondjodhi oombwinayi.

Aagandji yuuyelele moshipekapekwa shika oya holola kutya iindhila megumbo


lyomuthigululwakalo gwoshikwanyama oyi li mo omaludhi, pe na kutya shika ohashi holoka
kelugo, shika ohashi holoka mondunda yokúlala, po ope na wo mbyoka hayi etwa
komayihumbato gomuntu nosho tuu, uuna oshinima shontumba sha li shi na okuningwa, ihe
inashi ningwa, nenge sha li shaa na okuningwa, ihe osha ningwa.

IIPWE

A) Iipwe oshike?

lipwe oyo iinima mbyoka ya itaalwa kutya ihayi ningwa oshoka ohayi etele omuntu uuwinayi
wontumba mboka hawu kala wa lambalala omuntu ngoka eshi ninga nenge tawu lambalala
ezimo lye, notashi vulu oku eta eso nenge uulema wontumba. Efatululo ekwawo, iipwe oyo
iinima mbyoka yi na omipya nohayi hunu, ano uuna ya holoka, oyi na oshilanduli oshiwinayi.

Page 10 of 15
Pamapekapeko ngaka, otashi holola kutya iipwe ohayi hunu nohayi etele omuntu omupya, tagu
vulu nokuli okulambalala onkalamwenyo yomuntu nenge ezimo lyawo.

B) Iipwe oyini?

lipwe yokelugo

Omutoko ihagu kankekwa, ohashi hunu po mwene gwelugo. Onyama yoosa nayo wo ohayi hunu
uuna ya dhingulwa. Ano ihayi dhingulwa, nuuna ya dhingulwa ohashi hunu po aantu mboka
yomegumbo mu mwa dhingulwa onyama yoosa ya se po. Megumbo mu na omusamane
nomukulukadhi ihamu lundululwa omasiga, ihaga ekelwahi, go ihaga tatulwa, Shika otashi hunu
omukulukadhi a hengane. Oluho lwomuvali iha li kala lyaana uusila, moka wo mu na okukala
ehanda lyomboga. Shika ohashi ningwa opo aantu yomegumbo moka mba ye li kiilonga nenge
komaushimba ya vule okukala ko ye na ombili nelago. Omuntu ina vala anuwa iha lyata iipeta
mbyoka ya pugulwa koshigali, anuwa shika otashi ka eta omuntu ngoka ahaa ka mone we
uunona. Ngele omuntu okwa tula po ombiga yiithima, ndele okahola taka fulukile pevi, ihe
iithima mbyoka otayi ka liwa kaamati, oku na okugunda ko okavi kombiga hoka manga ina
teleka, shika anuwa oshi na okuningwa, oshoka otashi hunu omakanda ngoka taga ka lya
oshithima shoka ga ka kale noontamanana.

lipwe yi na sha nomaukwatya gomuntu

Omukiintu a shitwa e na egundji limwe enenenene limwe eshona nenge a shitwa e na omagulu
gaana oombago, nenge omukiintu e na omeho taga payaya, ano omeho ga shitwa owala ge na
omahodhi, anuwa iha hokanwa komumati gwomukyama, ihe oku na okuhokanwa komusamane
gwomukuluntu ngoka a silwa nale omukulukadhi nongele okwa hokanwa komumati, nena
omumati ngoka oku na okusa mule owala wokathimbo okashona sho ya hokana.

lipwe yomondunda yokulala

Omuntu ngele ta tidhwa a dhengwe ndele tayi mondjugo, nena elago lye, oshoka omuntu iha
dhengelwa mondjugo, naangu teshi ningi, otashi mweetele omupya.

lipwe yokoshoto

Oshoto shomulumente e li momwenyo ihashi kala ina shi tema, nuuna shika sha ningi
omukalondjikilile kutya ihashi tema, otashi hunu po mwene gwegumbo.

Page 11 of 15
lipwe yi na sha nomaihumbato gaantu

Uuna megumbo mwa sa omuntu, sho omudhimba tagu ya megumbo lyoshikwanyama nokuza
mo ogu na okupitila poima pwa panunwa, ihagu piti posheelo, netompelo oondjono kutya anuwa
uuna gwa piti posheelo otashi hunu po aantu mba ya kala mo megumbo nayo ya se, anuwa
ombepo yeso otayi thigwa mo megumbo. Aantu ihaya toola iilya oomuma kooyimwe anuwa
shika ohashi hunu ondjala.

Iipwe yokoshigunda

Oongombe ihadhi edhililwa kwa toka, oshoka anuwa otashi hunu po mwene gwegumbo a se po.
Aantu ihaya tende uuna oongombe dheya moshigunda nasho otashi hunu po anuwa mwene
gwoongombe.

Sha ikwatelela komayamukulo pethimbo lyomapułapulo ngoka aapekaapeki ya ningi naagandji


yuuyelele, iipwe megumbo lyomuthigululwakalo gwoshikwanyama nayo oyi li omaludhi naana
ngaashi iindhila. Ope na mbyoka yokoshoto, ope na mbyoka yokelugo, ope na mbyoka yi na sha
nomaukwatya gomuntu, nani ope na aantu yamwe ya shitwa ye na oshipwe. Ope na wo iipwe
mbyoka yokoshigunda nosho tuu.

C) Iipwe niindhila oya pumbwa tuu okukalekwa po?

lipwe niidhila oya pumbwa okukalekwa po, opo omapipi nga tage ya, ga vule okushiwa shono
sha li hashi ningwa nale. lipwe niindhila oya pumbwa okukalekwa po opo aantu yeyi shiwe yo
ya vule okulonga wo yakwawo mba opo taye ya. lipwe niindhila otayi nzula oluvalo
lwanakanena ya vule okweenda moondjila mo mwa enda ookuku, opo yaaninge iihayotwa ya
etele omazimo gawo yo yi eyetele yoyene iilanduli mbyoka tayi ya landula uuna ya dhini nokuha
simaneka iipwe nimdhila.

lidhila niipwe oya pumbwa okukalekwa po oshoka omuthigululwakalo ogwa simana nodhino
yomuthigululwakalo otayi eta evundakano moshigwana. Aantu yongashingeyi inaya simanekwa
we omuthigululwakalo ohaya kala owala tayati iinima yonale ihayi ningwa we yo aantu yonale
sho ya putuka oya za haya lombwelwa kaakuluntu kutya shontumba ihashi ningwa, noya li haya
landula sho taya lombwelwa, ihe oya li tuu shili ye na elandulathano momagumbo gawo,
okuyelekanitha nethimbo lyongashingeyi, onkene aantu mba taya ningi omagumbo gawo, oya

Page 12 of 15
pumbwa okulonga aanona yawo iipwe niidhila, opo owala ya kale nelandulathano momagumbo
gawo nomoonkalamwenyo dhawo.

Momapekapeko gaapekapeki noonakugandja uuyelele otamu hololwa kutya iipwe niidhila oya
simana noya pumbwa okukalekwa po, netompelo ndjoka kutya oyo tayi eta elandulathano
momagumbo, tayi kwathele aanona yaadhine aakuluntu yawo, yo otayi kwathele wo aanona
yaaninge iihayotwa yo ya etele omazimo gawo noonkalomwenyo dhawo yene.

8. Ehulitho
Epekapeko ndika olya yelitha kutya ehumokomeho ndi lye ya moshilongo muka, olya etelela
oshindji, mwa kwatelwa epilameno lyomuthigululwakalo. Monena aantu mba taya kondjitha
okukaleka po omuthigululwakalo aakuluntu owala, aanona yawo inaya hala nokupulakena sha
shi na sha nomuthigululwakalo, anuwa otashi ya shunitha monima. Aanona aashona yowala haya
vulu okupulakena ko. Oyendji ohaya ti anuwa omuthigululwakalo iinima yonale, yo oye li
methimbo lyoshinanena. Shika osha eta aantu oyendji ya kale itaya popile iidhila niipwe, yamwe
ohaya ti anuwa iinima yoshipaagani. Nonando oshi li ngaaka, aantu yamwe oye li taya popile
iidhila niipwe, ye wete kutya oya pumbwa okukalekwa po, oshoka anuwa ohayi kwathele
okukeelela omaihumbato omawinayi moohembundangele. Ohayi ya kwathele yaa kale nomitse
omikukutu, ya tile nokusimaneka aaakuluntu noya kale wo nelandulathano. Esimaneko nenge
ekalekepo lyiidhila niipwe ohali kwathele wo okukaleka oondjokana dhi na ombili nokukeelela
omipya moonkalamwenyo dhaantu.

9. Omalunza
Omukulupe gwomukulukadhi kuku Veronika. Ondobeyelao. 03 Juli 2023.

Omukulukadhi meme Lavinia. Olyakakala. 05 Juli 2023.

Omukulukadhi meme Ndapewa. Ondobeyalao. 20 Juli 2023.

Omukulukadhi meme Naemi. Olyakakala. 17 Juli 2023.

Page 13 of 15
10. Iigwedhwapo
Ethaneko lyeyo komeho lyiilonga

Edhina lyoshilongwa Oshindonga language


Ombapila Omuthigululwakalo moshigwana: iilonga yopakunyola
Onomola yomulongwa 202257673
Onomola yoshilongwa SD260UY
Onomola yombapila 4
Oshipalanyolo shiilonga yomapekapeko lipwe niindhila megumbo lyomuthigululwakalo
gwoshikwanyama
Elalakano enene Okutseya oshindji kombinga yiipwe niindhila megumbo
lyomuthigululwakalo gwoshikwanyama.
Omukalo gwokugongela uuyelele Omapulapulo
Omusholondondo mwa kwatelwa Otwa talelepo omahala ga yoolokathana, notwapula
omahala, oonkundathana, nosho tuu omapulo kaakulupe yena onsteyo kombinga yiipwe niidhila.
Eshaino lyomulongi: Esiku: 14 August 2023
Eshaino lyomulongwa: Esiku: 14 August 2023

11. Omathano
Omathano ngono ga thanekwa momasiku 01 Juli 2023 sigo 20 Juli 2023 sho aapekapeki ya li ya
ka ninga omapekapeko komikunda dha yoolokathana muukwanyama.

Page 14 of 15

You might also like