SAHNE iki AYLIK TIYATRO DERGISI * MAYIS-HAZIRAN 2009 © 5 YTL Kiigik Beyler ie UN olg a a ' (ae ical aie . Me x — a IN asma Sanat! Olardk | Retest aa So “Taf Bir Sang Gre) a Oe) www.sahnedergisi.comINCELEME eter Weiss'in Die Verfolfung Pir emertng en at rats, dargestellt durch die Scha- uspielgruppe des Hospizes zur Cha- renton unter Anleitung des Hernn de Sade [1964](Marat/Sade: Jean Paul Marat'nin Takip Edilip Oldardlme- sinin, Charenton Akil Hastanesi'nde Marquis de Sade Yénetiminde Hasta- lar Tarafindan Canlandinimasi) oyunu Erwin Piscator’un politik tiyatrosunun yapi modelleri ve sahne tekniginin kullanilarak Brechtyen yabancilagtr ma ve Artaudcu vahget tiyatrosunun coyun-ig oyun iliskisi baglaminda har. manlanarak epik-yanilsamaci karsith- Zinin kuruldugu, epizodik bir “kapa- tilma” igerisinde mevcudiyet buldugu bir oyundur. Epik, absirt, didaktik ve total tiyatronun sarki, dans, s62- siiz oyun gibi pek cok bicimsel Sgesi le desteklendigi belgesel tiyatronun haber veren ve gittikce bir mahkeme salonuna déniigen yargilayici ynind de agiga vuran yizi ile Marat/Sade gersekgi, eylemci ve etkin bir metin olarak dile getirdikleriyle gecmisi bu- gine, bir kapatilmaya maruz biraka- rak sorgulamasiyla da tim ara-yizleri bertaraf eden bir uzam icerisinde va- rolmaktadir. Sarre 58 ays - Hasan 2008 MARAT/SADE: Varligi Kesintiye Ugratan Teatral Di Kuskusuz Marat/Sade, ayni zamanda, yazarinin dstince ve eylem dinyasin anlamamuza yardimci olan bir yapittir Peter Weiss'in tim yasam deneyimi, siyasal tercihi, digin dinyasinin cok ynlilOga bizatih farkl bir bakis siyasa- sini, gOrme bicimini mimkin kilmak- tadir. Marat/Sade ilk kez Berlin Schil ler Theater'da sahnelendigi_ ginden bu zamana dek Marat'nin karabasana doniigen dislerinin gittikce agirlagan vechesini ziyadesiyle duyumsatan bir oyun. Bu agirlik Weiss'in dusinceye Ahmet Bozkurt dolayim- agirhk veren yéniiniin dig lama bicimlerini de iska gecmeyen ya- pisinda aranmalidir. Zira Weiss kendi tiyatrosunu tiim bicimlerin diginda ayn bir yerde tutarak bir “anlatim tiyatro- su” (Theater des starken Ausdrucks) olusturdugunu séyler. Bir baska yer- de de yine, kendi tiyatrosu baglamin- da, “biyilli: gerceklik"ten (magischer Realismus) séz eder. Weiss'n diger adlandirmalarinda oldugu gibi, bura- da da yine, disinceyle bitiinlegik bir anlatimaiik meveuttur, Bu anlatimeilik Marat/Sade da dahil olmak Gzere tum oyunlarinda, her seyden Snce drama: tik olay kurgusunun yokluguyla ortaya ikar. Brechtyen estetikten pek cok yapi devsirmekle beraber ondan ayns- {uBi_pek Gok yaprsal Oe vardir. Weiss bu Ogeleri kendi theatral anlayig! ice- risinde sahneye tagmistir. Weiss'in ti- yatro anlayiginin Brecht'ten aynidigi en ‘nemli nokta sUphesiz onun dislerle, karabasanlarla yarattii ic devinimle duygulanimi 6n_ plana gkartmasidir Brecht gibi dUginceye afrik verir fa- kat higbir zaman duygulanim deger- lerinden uzaklagmaz. Brechtyen epik tiyatroda dykii Snemli bir yer tutarken Weiss, tam tersine, dykiyil dnem- semez. Bu da onun oyunlannda yer yer gercekissticti ve grotesk dgelerinolusumunun misebbibidir. Weiss'in yarattigi bu duygulanimin koklerini Artaud'nun Vahset Tiyatrosu'nda bul- mak miimkiindir. Marat/Sade oyun idan kay nun cok yénlulga de bu nak! Aksi halde Marat'nin sizoid politik yénsemelerini, Sade'n Inu, arzusunu, tek bagina sahneye pmaktadir epik-yaniisamaci bigimlerle simak miimkun olma Weiss'in Marat/Sade gibi bir coyunda, acikca Brecht'ten kaynaklanan onun étesine bile gegen, bir a-etk tik bir askin Peter ve hi sird ince yabanalla Oregin, icinde roma suk suyla yatistinimasi gereken bir seks manyagi tarafindan canlandinid eleri olan tarihi bir oyunun, bir stanesinin_sakinleri_ tarafindan oynanir gibi gésterilmesi Brechtyen yabancllagtirmanin ug _éreklerinden biridir. Ancak, oyunun delilerin dis rini ve teme! ézeliklerini insanik duru: munun bir metaforu olarak kullanmasi Beckett, lonesco ve Genet'ye cok sey bordlu old Artaud'nun Vahget Tiy remig oldugu soylenmektedir ve bu kesinlkle dogrudur Absird tiyatronun énemli esin kaynak larindan biriydi. Dahast Marat/Sade'n ana konusu Brecht'in ve Abstirt'lerin dinya gériigt arasindaki bir tartigmay unu gésterir. Biceminin, su'ndan to- Ancak Artaud iilidir, Marat, toplumsal devrimci siddetin, bask yoluyla bile olsa, adil bir toplum yar mede kullanilmast gerektigine inarir k insant vilestir te yandan en acimasiz iskence dilg- lerinin yazan Sade ise, kendi ig din- yasini Gok derinden inceleyerek, insan, ancak kendi acimastzigyla bireysel bir temelde yiz ylize geldiginde ve biyle ce dogasinin bozulmasini kavradiginda, siddet karst! ve adil bir dunya kurula bilecegi sonucuna varmistir; bu igg6rii Brecht'ten cok lonesco'nun yontemidir yontemi Devrim temasininin “oyun icinde oyun” bigiminde ele alindigi Marat/Sade da Peter Weiss, bizatihi toplumsal devri- min rasyonal diyalektigini 6n plana c- kartir, Oyun 1808 yilnda Marquis de Sade'in Charenton Akil Hastanesi'nde kaldigr sirada riminden sonra akil hastalat dan oynanan bu oyunda temel eksen 793'te dldirdlen bir radikal brogircti ve Cumhuriyet yanlist siyasetci olan tarafin- Jean-Paul Marat ile kétiicil dehasiyla sonsuz laneti kutsayan Sade arasindaki temel kargitik Gzerinden kurul rir yil_ gecmistir fakat Marat halen daha yéneticileri suclayan yazilar yazmaya larak ve- Devrimin dzerinden hendz dort devam etmektedir. Burjuvaziyle birle- serek hareket eden proleter halk kes: minin sézciist olan Marat, tim oyun boyunca, mahkum edecek kisi olan Charlotte Corday kapisini tic kez calmadan énce, bbanyosunda didi bekiemektedir. Ya kalandi ndan étiirdi ban- yo kiivetinde sadece bu hastaliinin ct: atti kendisini ikinci defa élime deri hastali ti degil ayn zamanda chrdyen an‘a kadar verecegi sdylevine hazirlanmak isteyen bir devrim lid in kapanma duygusunun karsisindaki ezikligine ve somut eylemsizigine de taniklik ederiz. Marat, elli yaginda ve hendz hayattadir; sadece icinde yatti su, onu tketen atesi sondirebilmek tedir. Zaten Peter Weiss da Charen- ton Akil Hastanesi'nde oynanan bu oyunda Marat roli icin segilen hastanin ‘Su terapisiyle tanistiktan sonra ige ya- rar hale gelen bir paranoyak” oldugu- nu dillendirir. Marat, kendisinden cok sey beklenen biridir. Halkin “Marat, biz mezanmizi kazmak istemiyoruz ( Yaga Marat! Umidimiz sensin! inand imz tek insan sensin!" yakarssari bu- nun gdstergesidir. Oyunun, tig alkolik ve bir fahigeden olugan, drt Sarkic's Marat'nin 1793'te dldardimeden én- ceki durumunu betimlerler Marat'nin tim oyun boyunca tekrar ‘Soylevim, zirladigim 14 Temmuz sdylevim yakinmalan aslinda hep daha fazlasin: isteyen bir liderin bir kanla” yetinmeyen hirsinin ve “Binler- ce ceset az" diyen clrtimisltigantin bir yakangidir asinda. Roland Barth varolugun ézdekligini agimlamak bakt- rmindan bir ilekler butdndnd kurmaya ‘alistift yaprtinda Robespierre'i *Kedi’ lad Fransa halkina ha kavet dolus sane ays - Haziran 2008)THE esa EAD) Ea Pa esc) AR ae) RE UNDER THE Pet THE Aen Marat'y ise bir “Kurbaga" olarak betim- lemigti: Marat; kurbagagiler tarunden- dir, yapiskan ve donmus bir yiz olarak tksindirr2. “Bag yanyor, nefes ala- miyorum. Halki, halkin isyanini icimde duyuyorum, icimde. Devrim benim. diyen Marat icin artk olacaklan ya da olmasi gerekenleri hicbir gekilde énle menin mimkinati yoktur. Eller teste- reyle kesilecek olanlani gosterirken bu durumun megruiyetini “Halk cok act ekti, artk Sctind alyor. Bir intikam izlyorsunuz, ama halki buna yénlen direnlerin sizler oldugunu unuttunuz. Dékillen kanlara aflamak icin cok gee diyerek gosterir. Marat'nin kendi asinligin: oturttugu 2e- min *eylem*dir. O ylizden Marat do- Banin sessizligine karg kanlt bir eylemi kislartr. Elleri testere ile kesilen kur A ee banlarin basinin kesildigi sahnede bu “Eylem’in coskunlugu en ist dizeyde- dir, Marat aci ceken halkin sessizligine kargi bir isyani kérdikler hep. Aci ceken yoksullarin Rahipler tarafindan nasil son meteliklerine kadar dizzdldogind, yok- sullann kannlanni doyurmak yerine bir resimle, her tarafindan kan fighiran, ce- zalandinlan ve carmiha gerilen isa'nin resmiyle nasil avutuldugunu haykinr. Acialiklerinin ilahina tapinan halki s6z- leriyle ve eylemiyle kamgilar Marat Marat'nin tam kargi kutbunda yer alan Sade ise artk idealizme ve vatanse verlige inanmamaktadir. Bir zamanlar devrime katilan ve onun ideallerine inanan Sade artk “Devrim, benim’ demektedir. Oyunda Marat’ya insanla- 11 ideolojinin terkisine oturtma Sade'a da insanlan_ gemlenmis arzulanndan arndirma misyonu yaklenmigtir. Tam oyun olarak gordugimiz Papaz Roux sirekli kargasa gkartarak halki (hastalan) y6: netime kargikigirtir. Marat’yi devrime ve devrimin ideallerine ihanet etmekle temsilisi olan Hasta boyunca deli gémlegine sani sugar. Dizenir ne yéneticisi Coulmier ise hep halk dizginieme derdindedir Marat ile Sade’ karg) karsya getiren sey ise gercekte Sade'n “Neyin yan neyin dogru olduguna karar verme- den nce kendimizi tanimalyz. Ben kendimi tanimyorum. Bir sey kesfet tigimi dugindagam anda sUpheye k pillyorum ve buldugumu yok etm: zorunda kaliyorum. Yaptiklarimiz, yap- mak isteciklerimizin hayalinden baska bir sey degil. Gésterebilecegimiz tek gergek, kendi deneyimlerimizin degi- sebilirligi gercegiai Ben cellat miyim kurban mi? En korkung iskenceleri dgindyorum ve bunlan anlatirken 0 aciyt kendim cekiyorum’, sézlerinde yatmaktadir. Sade Marat'nin kivetin- de duginceleriyle buzilmus yapayalniz yozd0gind diginmektedir. Zira diga- ndaki dinya artik Marat'nin dinyasi degiidir. Marat'rin icinde bulunmadigt bir diinya icin kaygilanmasin: gereksiz bir durum olarak gérir. Cunki kendisi icin tek bir dir: kendi icinde- ki danyasinin zenginlgi Oysa Marat tam tersi bir disinceye sahiptir. gercek vi Peter Weiss'in Marat kargisinda bir figor olarak ele aldigi Sade yorumu ‘oyunda cok sénik ve arzusu sadece géstermelik bir kirbaclanma sahnesile veriimeye galiglan bir motif olarak kalmigtir. Oysa Sade yorumundaki te- mel celigkilerden biri de budur. Sade’a gore tek suc, dofaya karst iglenen suc- tur. Doga tarafindan bir kez yaratilmis olmak onun egemeniiginden kurtulmug olmak demektir ve asil énemli olan bu Szgiirlegmenin farkinda olmaktr. Sade igin her turld: zevkin kaynaginda sug ve kétillk yatar. Devrime inanan Marat'ya karsik hangi nedenle olursa olsun kurban olmaya inanmayan yal- nizca kendisire inanan bir Marquis de Sade vardir kargimizda. Sade, énceleri devrimi, intikamin ve kasiklarini patla- tuncaya kadar ‘igkitabilecegi muhtegem birfirsat olarak gdrdirken simdi cok daha farki olarak bireyselligin sindirilmesine ve aynilk igerisinde eritimesine dogru giildigini duginmekte ve kendisini de hrakli olarak, bu bozguna ugramislardan biri olarak gormektedir. Marquis de Sade'in Marat'ya kargin ol- dukca pasifst ve pragmatist bir cizgide degerlendirildigi Marat/Sade oyunu Peter Weiss'n belgesel tiyatrosunun bir Szeligi olarak tarafl bir cizgi Gze- rinden yirdmekte bu da dogal olarak Sade'in metin erinden yansiyan libidinal bir arzu politkasinin eksikligiyle, hadi edilmesiyle sonuglanmaktadr Marat/Sade kuskusuz cok yonliligoy- le her konuma parantez agllabilecek metinsel yapsiyla énemii bir yapittr. Weiss'in bu oyunu baglaminda ézel- likle bugiintin dinyasina iliskin séyle- nebilecek ya da ayrigtinimasi gereken ‘en énemii noktalardan biri de Marat ve Sade kigilklerinde zellikle de Sade'in cogumcu, dirmsel entelektielliginden eget eden farkindalik bicimlerinin ve bakig siyasasmin Uzerinde durulmasi gerekir. Ozelikle de k6tilk digtncesi ve entelektiel kimlik noktasinda béyle- si bir tartigma elzemdir. Marat/Sade devrime yikledigi ézel an- lamla kendi cevrimsel kogullarinin digin- da hareket etmeyen bir oyundur. Zira Fransiz devriminden hareket etmekle birikte Peter Weiss'n en temel argi- manlanindan birini de tarihe buginun bakigiyla bakabilmesinde yatmaktadi. Bu bakig dogal olarak tarihsel malze- menin simdi’ye ve simainin saf zama- nina ne tirden hizmet edecegi nok- tasinda kendisini sabitler. Bu digim noktasi da Weiss'in kendi diincesine hizmet eden bir aracsal rasyonalite'ye déniigmistir: Corday zaman kesin- tiye ugratan bir figirdir. Bu kesinti ‘oyunda Marat'y! dislerinden ve séyle- vinden uzaklastirma edimiyle ortaya ¢- kar. Jacques Derrida “Oyun meveudi- yetin kesintiye ugramasidir” (Le jeu est la disruption de la présence) der’. ilk ken bilgisinden bu yana insanlar hep kendilerini acik ya da gizli olarak ola- rak hep bir “oyun” diishinces igerisinde sekillendirmislerdir. Verili tim yagam bicimlerini belireyen bu yaklagim tam kilttrlerin ve uygarliklanin tasarimsal dnyalanini da inga etmistir. Derrida'nin insanin ve varligin onto-teolojik adi olarak kodladigi oyun digincesi biza- tihi Corday'in Ug defa Marat'nin esigi- ne gelerek kesintiye ugratt®i mise en scéne'inin Sade araciigiyla bagka bir zamana taginmasiyla sonuclanir. Marat/ Sade oyununda, tam da bu baglamda, ‘ig zaman gevrimi meveuttur. ilk olarak fovunun mise en scéne’ini olusturan 1808 yili ve Charenton akil hastanesi ikinci olarak oyuna konu olan Marat'nin éldaraldaga 1793 yili Fransa’sinin cal- anti dénemi; son olarak da Weiss'n metne egemen kildifi kendi cevrimse! zamant, Bu ig zaman gevrimi bitin legik bir bicimde bu oyunun dinyast- 1 Olusturur. Bu Ug zamanin higbiri de birbirinden aynlamaz. Metinsel diz- lemde birbirini kuran bu yapi taslan saf simdinin trajik zaman cevrimi'ni olug- turur. Bu da oyunun cok katmanlt sar- imal bir yaprya sahip olmesini saglamis- tur, Birbirini sGrekli yoklayarak sarsan bu zamansal gecisler kuskusuz Marat/ Sade oyununun kismen belgesel y6- nidind de temize gkaran bir girigimadir ‘Akil hastalaninin strekli olarak rollerini unutmasinin vurgu yaptigi gerceklik hal siyasal-toplumsal alana ickin bir bellek ve unutus kipini hatirlatnaya yénelik bir edimadir aslinda. Verilibilgiyle dona- tilmis bireyler ayni zamanda gecmisin belleginden de yoksundur. Ayn yok- sunluk simdi'nin ve gelecegin bilgisine sahip olamayisinin zamansalliginin. bir eéstervesidir.