AKADEMİK-DER

TARİH, EĞİTİM, BİLİM VE KÜLTÜR DERGİSİ

SAYI:1

2017 SONBAHAR
 AKADEMİK-DER
TARİH, EĞİTİM, BİLİM VE KÜLTÜR DERGİSİ

www.akademik-der.org

Sahibi / Owner

Akademik Tarih, Eğitim ve Kültür Derneği adına

Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya

Yayın Kurulu Başkanı / Director of Editorial Committee

Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya

Yayın Kurulu / Editorial Committee

Prof. Dr. Hale Akçay (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Kemal Arı (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Prof. Dr. Ömer Lütfi Değirmenci (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Mustafa Demircioğlu (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Ramazan İnci (Ege Üniversitesi)

Doç. Dr. Burcu İlkay Karaman (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Prof. Dr. Faruk Yücel (Ege Üniversitesi)

Yönetim Kurulu / Management Committee

Prof. Dr. Kemal Arı (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Prof. Dr. Ramazan İnci (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Faruk Yücel (Ege Üniversitesi)

Sayı Editörü / Issue Editor

Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya

Sekretarya / Secretariat

Arş. Gör. Okan Demir (Kastamonu Üniversitesi)

Murat Kaya (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Yıldız Şen (Dokuz Eylül Üniversitesi)

E-Posta / E-Mail

iletisim.akademikder@gmail.com
 Bilim Kurulu / Scientific Committee

Prof. Dr. Kemal Abdullayev (Azerbaycan)

Prof. Dr. Fatma Acun (Hacettepe Üniversitesi)

Prof. Dr. Kemal Arı (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Prof. Dr. Yusuf Ayönü (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Gövher Bahşeliyeva (Azerbaycan Bilimler Akademisi)

Prof. Dr. Evangelia Balta (National Hellenic Research Faundation)

Prof. Dr. Gül Celkan (Middle Georgia State Universita)

Prof. Dr. Can Ceylan (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Ömer Lütfi Değirmenci (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Mustafa Demircioğlu (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Kasım Eğit (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Serdar Evren (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Michael Gehler (Almanya)

Prof. Dr. Vehbi Günay (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Ramazan İnci (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Blagovesta İvanova (Bulgaristan)

Prof. Dr. Murat Jumadilova (Kazakistan)

Prof. Dr. Lale Kabadayı (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Turhan Kaçar (Medeniyet Üniversitesi)

Prof. Dr. Kayhan Kantarlı (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Mehmet Ali Kaya (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Ashi Khan (Hindistan)

Prof. Dr. Dimitri Kitsikis (Yunanistan)

Prof. Dr. Timur Kocaoğlu (Michigan State University)

Prof. Dr. Dorsay Konjetay (Kazakistan)

Prof. Dr. Kemalettin Köroğlu (Marmara Üniversitesi)

Prof. Dr. Enrst W. B. Hess-Lüttich (Almanya)

Prof. Dr. Rafael Mukhametdinov (Rusya Federasyonu)

Prof. Dr. Şahin Mustafayev (Azerbaycan Bilimler Akademisi)

Prof. Dr. Hale Okçay (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Aytül Ergül Onursal (Kean University)

Prof. Dr. Alexander Polikarpov (Rusya)

Prof. Dr. Jana Raksanyiova (Slovakya)

Prof. Dr. Alfina Subgatullina (Rusya Bilimler Akademisi)

Prof. Dr. Hamdi Şahin (İstanbul Üniversitesi)

Prof. Dr. A. Kaan Şenol (Ege Üniversitesi)

Prof. Dr. Hakan Uzun (Ankara Üniversitesi)

Prof. Dr. Faruk Yücel (Ege Üniversitesi)

Doç. Dr. Atalay Gündüz (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Doç. Dr. Burcu İlkay Karaman (Dokuz Eylül Üniversitesi)

 Doç. Dr. İrade Memmedov (Azerbaycan Bilimler Akademisi)

Doç. Dr. Cavid Qasimov (Yüzüncü Yıl Üniversitesi)

Doç. Dr. Svitlana Nestorova (Ukrayna)

Doç. Dr. Sermin Şenol (Ege Üniversitesi)

Doç. Dr. Sübhan Talibli (Azebaycan Bilimler Akademisi)

Yrd. Doç. Dr. Oğuzhan Kavaklı (Ege Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Hadiye Küçükkaregöz (Dokuz Eylül Üniversitesi)

Yrd. Doç. Dr. Suavi Tuncay (Ege Üniversitesi)

Assist. Prof. Dr. Astrid Weigery (A.B.D.)

Dr. Derya Genç Acar (Adnan Menderes Üniversitesi)

Dr. Firuz Fevzi (Afganistan Akademisi)

Dr. Resul Yavuz (Milli Eğitim Bakanlığı)

Bu dergide yayımlanan yazılarda ileri sürülen görüşlerin sorumluluğu yazarlarına aittir.

 İçindekiler
Makaleler:
Mehmet Ali Kaya
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih .............................................................................................................. 1

Kürşat Yıldız
Nazizmden Kaçanların Türk Üniversite Tarihine Etkisi ve Atatürk’ün Ufku ............................................. 15

Burcu İlkay Karaman

Dilin Kökeni .......................................................................................................................................................... 21

Ömer Lütfi Değirmenci

Güneş Sistemi Cisimleri İçin 2006 Sınıflaması ................................................................................................. 35

Derya Genç Acar

Latin Harflerinin İzmir’deki İlk Uygulamaları ve Karşılaşılan Sorunlar Üzerine ...................................... 39

İbrahim Çulha
Bulgaristan Türkleri’nin Türkiye’ye Göç Süreci ( 1950-1951) ........................................................................ 51

Kitap Tanıtımları:
Resul Yavuz
“Michael A. Reynolds, İmparatorlukların Çöküşü, Osmanlı-Rus Çatışması, 1908-1918” ......................... 73

Yıldız Şen
Tarihçilikte Yeni Bir Nefes: Tarih ve Günce ..................................................................................................... 77
 Başlarken
Türkiye’nin uygarlıklar ülkesi olduğu
söylenir. Doğrudur. Çok sayıda uygarlık
Türkiye topraklarında doğmuş, yükselmiş ve
çökmüştür. Ancak onların her biri ülkemiz
topraklarında baki kalan maddi ve entelektüel
izleriyle hala yaşamaya devam etmektedirler.
Bakiyeleriyle her ne kadar tüm dünyanın
ilgilendiği evrenselliğe sahip olsalar da Türkiye
topraklarında doğmuş, yükselmiş ve
nihayetinde çökmüş olan uygarlıkların gerçek
ve tek varisi Türkiye’dir. Varisi olduğumuz
uygarlıkların insanlık tarihine siyasal, sosyal ve
kültürel anlamda yaptığı katkı çoktur,
önemlidir, değerlidir. Zira yerleşik yaşam
sürecine geçiş sürecinin yaşandığı yer
(Göbeklitepe) Türkiye’dedir. Anayasal nitelikli
ilk yazılı yasayı (fermanı) yayınlayan, devlet
garantili metal parayı icat edenler (Lidyalılar) de
Türkiye’nin sakinleridiler. Farklı inançlar ve
kültürlerin birarada yaşadığı, çok kültürlü ülke
denildiğinde de hemen ilk akla gelen ülke
konumunda bulunan Türkiye’nin tarihinde
felsefe, bilim, tarih ve edebiyatın hemen her
türünde öncülük de var. Sanat ve mimarinin en
görkemli eserlerini üretenler de Türkiye’den
seslendiler dünyaya… Uygarlık penceresinden
günümüze doğru tarihin akışını seyre
daldığımızda söylenecek çok şey var. İşte
“Akedemik-Der: Tarih, Eğitim, Bilim ve Kültür
Dergisi” söylenecek çok şeyin ifşa edilip,
muhafaza edilmesi, günümüzden bakarak
geçmişi anlamaya ya da anlamlandırmaya,
geçmişten bakıp günümüzü anlamaya/
anlamlandırmaya, nihayetinde insanlığın
uygarlık yolunda ilerleyişine akademik düzeyde
katkıda bulunabilmeyi hadefleyerek yayın
hayatına başladı.
Atatürk ilkelerini, laik ve demokratik
Cumhuriyet ideallerini kendisine rehber edinen
dergimiz, Sonbahar ve İlkbahar sayıları olmak
üzere yılda iki sayı olarak çıkarılacaktır.
Uluslararası hakemli bir dergidir. E-Dergi olarak
yayınlanacaktır. Derginin bilimsel disiplinler ve
hedef kitlesi bakımından bir sınırlaması yoktur.
Hem bilime katkı hem kamuoyunu aydınlatma
misyonuna sahip bir dergidir. Gerektiğinde belli
disiplinler ya da spesifik konuları içeren sayılar
da okuyucuyla buluşabilecektir. Dergimizde yer
alacak makaleler, hakem kurullarının onayına
sunulmakta ve olumlu hakem raporlarından
sonra yayınlanmaktadır. Başta ULAKBİLİM
olmak üzere akademik kurallara ve ölçütlere
titizlikle uyulmaktadır.
Prof. Dr. Mehmet Ali KAYA
AKADEMİK-DER
Tarih, Eğitim, Bilim ve Kültür Dergisi
TROYA VE TROYA SAVAŞI: EFSANE VE TARİH
Mehmet Ali Kaya
Özet
Kopyaları yapılmak suretiyle günümüze kadar ulaşmış
bulunan İlyada ve Odysseia destanları eski Yunanların
ürettiği ilk edebi eserlerdir. Eski Yunanların Homeros adlı
bir ozan tarafından yazıldığına inandıkları bu destanlar,
Geç Tunç Çağı’nda yapılmış Troya Savaşı’ndan
esinlenilerek üretilmişlerdi. Savaşın taraflarından birisi
Akhalar, diğeri Troyalılardı. Akhalar Yunanistan’ın
meskun halkıydı ve savaşın saldırgan tarafıydı. Troyalılar,
bugünkü Çanakkale dolaylarında meskun halklardı ve
onlar başkentleri Troya’yı (ya da İlion’u) saldırganlara
karşı savunmak için savaşan taraftı. Savaş 10 yıl devam
etmiş ve nihayetinde Troya (İlion) Akhalar tarafından bir
Tahta At tuzağıyla ele geçirilip, yakılıp yıkılmıştı. Eski
Yunanlar Troya ve Troya Savaşı’nı anlatan destanların
tarihsel gerçeğini hiç sorgulamadılar. Fakat Hellenistik
Çağı’ın kimi entellektüelleri, Homeros İlion’unun (Troya)
yaşadıkları Çağ’ın İlion’u olamayacağına dair kuşkularını
ifade ettiler. Günümüz eskiçağ bilim dünyasının Troya ve
Troya Savaşı’na dair kuşkusu, Homeros İlion’unun
Hellenistik Çağ İlion’u olup olmadığıyla sınırlanmadı.
Destanların nasıl oluştuğu, kim tarafından yazıldığı, Troya
ve Troya Savaşı’nın bir destan kurgusundan ibaret olup
olmadığı, savaşın hangi tarihte yapıldığı ya da Trya’nın
hangi tarihte yıkıldığı gibi birçok soru üzerinde tartışmalar
yapıldı. Bu makalenin amacı söz konusu tartışmalar
kapsamında Troya ve Troya Savaşı’nın efsane ve tarih
boyutunu araştırmaktır.
Anahtar Kelimeler: Homeros, İlyada, Odysseia, Troya,
Troia, Ilion, Troya Savaşı, Akhalar, Troyalılar, Hisarlık
Tepe

Prof., Dr., Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü.
Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
Abstract
Iliad and Odyssey, the first literary works of ancient
Greeks managed to survive today by means of being
recopied in every generation. According to ancient Greeks
these epics were ascribed to Homer and they were
originated from Trojan War in Late Bronze Age. On the one
side of the war were Achaians, on the other were Trojans.
Achaians, native people of pre-historic Greece, were the
offending party. Trojans, lived around the modern city of
Çanakkale, were in the conflict to defend their capital town.
According to these epics, after the war of ten years Troy is
captured by Achaians by means of a trick of wooden horse 1
and then laid waste. Ancient Greeks never interrogated
historicity of these epics narrated Troy and Trojan War.
However in the Hellenistic period some leading Greek
intellectuals voiced the view that the Ilium of their time was
not the Homeric Ilium. The modern scholarly suspicion
about Troy and Trojan War is not only confined to whether
the Hellenistic Ilium was not the Homeric Ilium. But also
the modern approaches have concentrated on the
formation of those epics, with the questions in mind such
as their authorship, the date of their composition, whether
the Trojan war was just an epical fiction or when exactly
were Troy destroyed. Therefore the main purpose of this
paper is to offer a fresh research on the historical and epical
aspects of the Trojan affair taking the modern discussions
into consideration.
Key Words: Homer, Iliad, Odyssey, Troy, Ilium, Trojan
War, Achaians, Trojans, Hisarlık Tepe
 Mehmet Ali Kaya Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

Troya (Troia) denildiğinde eski Yunanların Büyük
Ozan dedikleri Homeros gelir akla. Zira Troya
Savaşı’nı anlatan İlyada (İlion Destanı) destanı
Homeros tarafından yazılmıştır. Günümüze kadar
ulaşmış bulunan bu destan 24 bölümden
oluşmaktadır ve dize sayısı 15 bin 693’tür. Homeros
tarafından yazılan bir diğer destan ise Odysseia adını
taşımaktadır. Troya Savaşı’nın Akhalı kahramanı
Odysseus’un evine dönüş maceralarını anlatan
Odysseia destanının bölüm sayısı 24, dize sayısı 12 bin
110’dur1. Fakat her ne kadar edebi değeri bakımından
tartışmasız bir anıtsallığa sahip olsalar da destanların
yazarı da dahil olmak üzere tarihsellik bakımından
içerikleri tartışmalarla doludur ve bu tartışmalar,
günümüzden takriben 2500 yıl kadar önce
başlamıştır2. Tartışmanın günümüzdeki boyutunun
tahmin edilebilmesi için ise Homeros destanlarını
eski Yunanca orijinalinden Türkçe’ye çeviren Azra
Erhat’ın 1981 yılında yayınlanan İlyada çevirisinin
önsözünde (s.9) bir anısını nakleden şu satırları
burada aktarmak yeterli olacaktır:
“(Avrupa’da) Bir üniversite profesörü: ‘Homeros
sorunu mu? 40 bin cilt kitap!’ derdi bana.”3.
Bugün cilt sayısının çok daha fazla olduğu
muhakkak. Zira Homeros’un kim olduğu ve her ne
kadar İzmirli (Smyrna) olduğuna genel itibar söz
konusuysa da nereli olduğu sorularının kesin olan bir
yanıtı yok4. Kimileri ise Homeros’un kör olduğuna
2 yazıldığı düşünülen ve 2 kitap içeren İlioupersis
dair bir rivayete (Homerus caecus fuisse dicitur)
itibar edip onun kör olduğunu iddia etti. Kimileri de
Homeros’a kör diyenin kendisinin kör olduğunu
söyledi5. Homeros’un şahsıyla ilgili bu sorunların
yanı sıra İlyada ve Odysseia destanlarının yazarının
da gerçekten Homeros olup olmadığı, hatta
destanlarının ne zaman ve nasıl oluştuğu, hangi
tarihte yazıldığı soruları da tartışıldı. Ancak bu
sorular artık Homeros araştırmacılarının büyük
ölçüde gündeminden düştü. Zira destanların İÖ 8.
yüzyılda yaşamış olan Homeros’a ait olduğu
yönünde genel bir fikir birliği oluşmuş durumdadır.
Destanların sözlü gelenekte oluşturulma sürecinin
başlangıcının Geç Miken Dönemi’ne (İÖ 13. yüzyıl)
kadar geriye gittiğinden kuşku duymak için de artık
bir neden bulunmuyor6. Destanların İÖ 8. yüzyılın
ikinci yarısında Homeros tarafından yazılı metin
olarak yayınlanmış olduğu konusunda da Homeros
araştırmacıları arasında bir fikir ayrılığı yok. İlyada
destanının İÖ 730’lu yıllarda, Odysseia destanın ise İÖ
710’lu yıllarda yazılmış olduğu düşünülmektedir 7.
Öyle görülüyor ki İÖ 7. yüzyılda destanların
kopyaları yapılıyordu8. Destanların Atina’daki ilk
kopyasını yaptıran ise tiran Peisistratos (İÖ 6’ıncı
yüzyıl) olmuştu9.
Eski Yunanların Troya ve Troya Savaşı ile ilgili
olarak okudukları destanlar10, Homeros’a atfedilen
İlyada ve Odysseia destanlarından da ibaret değildi.
Zira bu destanlar, antik çağda varlığı bilinen büyük
destanlar çemberi (epikos kyklos) içinde sayılan epik
şiirlerden yalnızca ikisiydi. Günümüze yalnızca
fragmanları gelen, konuları doğrudan ya da dolaylı
olarak Troya Savaşı’yla ilgili diğer destanlar şunlardı:
Kıbrıslı (Kypros) bir şair Stasinos’un (veya
Hegesinus’un) yazdığı 11 kitaplık Kypria (Kıbrıs
Destanı); Leskhes adlı Mytileneli (Lesbos/Midilli) bir
şair tarafından yazılmış, 4 kitaptan oluşan İlias Parva
(Küçük İlyada); Miletoslu şair Arktinos tarafından
(İlion’un yakımı); 5 kitaptan oluşan Aithiopis
(Etiyopya); Troizenli Agias tarafından yazılan ve 5
kitaptan oluşan Nostoi (dönüşler); Odysseia
destanının devamı olan, yani Odysseus’un
memleketine dönüşünden ölümüne kadar geçen
dönemi konu edinen Telegonia11.
İÖ 8. yüzyılın ikinci yarısında yazıya geçirilmiş
olan destanlarla ilgili bu bilgilerden de anlaşılacağı
üzere Troya efsanesi, büyük bir tarihi birikimin

1 Kershaw 2010, 57, 65. Aslan 2004, 8. Işık 2004, 19.

2 Homeros üzerine Antik Çağ’da yapılan yorumlar ve tartışmalar konusunda bk. Latacz 2001, 7 vd. Homeros, İlyada (A. Erhat’ın
Önsöz’ü, 10 vd).
3 Homeros sorunu hakkında geniş bilgi için bk. Latacz 2001, 10 vd.
4 Homeros’a Antik Çağ’da yedi kent sahip çıktı. Bu kentler şunlardır: Smyrna (İzmir), Khios (Sakız), Phokaia (Foça), Kyme

(Nemrut Koy), Erythrai (Ildırı),Kolophon (Değirmendere) ve Miletos (Milet). Kaya 2016a, 207. Latacz 2001, 26 vd. Homeros, İlyada
(A. Erhat’ın Önsöz’ü, 10-13). Latacz 2001, 26 vd.
5 Latacz 2001, 25. Homeros, İlyada (A. Erhat’ın Önsöz’ü, 12).
6 Arkeolojik araştırmalar destanda geçen Akhalar dönemi bazı objeler ve geleneklerin delillerini gün ışığına çıkardı. Bu deliller

şunlardır: Nestor Kapları, domuz dişi miğfer, metal kakmalı eserler, insan boyunda dört köşe kalkanlar, Miken askeri silah
donanımları, savaş arabalarının kullanımı vs. Bu deliller ve diğerleri için bk. Latacz 2001, 50 vd. Webster 1960, 127 vd.
7 Aslan 2004, 8. Latacz 2001, 63 vd., 71.
8 Latacz 2001, 69 vd.
9 Homeros, İlyada (A. Erhat’ın Önsöz’ü, 14).
10 Homeros destanları en azından Klasik Çağ’dan itibaren çocukların eğitiminde bir ders kitabı gibi kullanıldı. Hatta çocuklarının

adam olmayacağı endişesi taşıyan kimi Yunanlar, çocuklarını Homeros destanlarını ezberlemeye zorlayabiliyorlardı. B. Sowerby
2012, 7.
11 “Telegonia” destanı, adını Odysseus’un büyücü tanrıça Kirke’den dünyaya gelmiş olan oğlu Telegonos’tan alır. Destanların

günümüze kadar ulaşmış bulunan fragmanları için bk. L. West (edit.), Greek Epic Fragments. From the Seventh to the Fifth Centuries.
Loeb, London 2003, 12 vd., 64 vd. Destanlar çemberi konusunda ayrıca bk. Kaya 2016a, 204 vd. Howatson 2013, 294 vd (epos).
Kershaw 2010, 42. Latacz 2001, 90 vd. Homeros, İlyada (A. Erhat’ın Önsöz’ü, 33).
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

(masallar, efsaneler, hikayeler, macera anlatıları vs)
bir parçası olarak üretilmiş zengin efsane hazinesinin
bir parçasıdır12. Eski Yunanların bu efsane
hazinesinde yalnızca Troya Savaşı’nı değil bu savaşa
adını veren kentin, yani Troya’nın kim tarafından ve
nerede kurulduğu sorusunun yanıtını bulabilecekleri
bilgiler de vardı. Bunlardan birisine göre Troya
(Troia), Dardania’yı (Dardanie) kuran Dardanos’un
torunu Tros tarafından İda Dağı (Kaz Dağı)
eteklerindeki Ate Tepesi’nde kurulmuş, adını
Tros’tan almıştı13. Troya ya da Tro(i)as denildiğinde
anlaşılması gereken yer de yalnızca Ate Tepesi
(bugün Hisarlık) değil, bu tepeyi de içine alan
bugünkü Türkiye’nin Çanakkale Bağazı’na
(Darnanos/Dardanelles) yakın olan kesimiydi 14.
Farklı versiyonları bulunan mitolojiye göre Troya’nın
kurucusu Tros’un üç oğlu vardı ve bunlardan birisi
İlios’tu. İlios, Troya’ya yakın olan Phrygia’ya gidip
orada bazı yarışlara katılmış, yaptığı güreşten galip
ayırılınca da ödüller kazanmış. Bu ödüllerden başka
ona bir de benekli inek verilmiş. İneği ona verenler,
inek nerede yorulup yatarsa orada bir kent kurmasını
öğütlemişler. İlios, kendisine verilen öğüde uyarak
ineğin yorulup boylu boyunca uzanıp yatmış olduğu
Phrygia’daki Ate Tepe’sinde (Delision) bir kent işa
etmiş ve kente kendi adını vermiş. Oradaki kentin
İlion adını taşıyor olmasının nedeni buymuş15.
Efsaneye göre İlios’un oğlu ve halefi olan
Laomedon, Troya kralı olmuş; İlion’un güçlü
duvarları onun krallığı döneminde Tanrı Poseidon ve
Apollon tarafından inşa edilmiş 16. Duvarların
inşasına Aiakos adlı bir ölümlü de dahil olmuş. İlion
duvarının inşasıyla ilgili bu mitolojide Aiakos’un
duvar inşasına iştirakinin Troya’nın yıkılışı
efsanesinde hayati bir önem arz eder. Çünkü duvarı
inşa edenler yalnızca tanrılar olsaydı, o duvarların
insanlar tarafından yıkılması söz konusu olamazdı.
Nitekim İlion, daha Laomedon’un krallığı
döneminde Herakles (Latince: Hercul) tarafından ele
geçirildi. Kentin sonraki hükümdarı Priamos adıyla
bilinecek olan Podarkes oldu17. Dardanos oğlu
Priamos’un18 çok sayıda oğlu ve güzel kızı vardı.
Sayısı 50 olan oğullarından 19’u eşi Hekabe’den
(Latince: Hecuba) idi19. Troya Savaşı sırasında
hüküm süren Priamos’un sayısı çok olan
çocuklarından özellikle dördü çok ünlendi:
Bunlardan birincisi Hektor, ikincisi Paris (Yunanca:
Aleksandros), üçüncüsü kızı Kassandra ve
dördüncüsü kızı Polyksena20.
Homeros’un İlyada destanında anlattığı savaş, her
ne kadar Troya Savaşı olarak tarihe geçmiş ve öyle
ünlenmiş olsa da bu savaşın odağında Troya değil
İlion vardı. Nitekim Akhaların yakıp yıktığı kent de
Troya değil İlion’du21. Homeros’un Troya Savaşı’nı
anlatmış olduğu destan adının “Troya Destanı” değil,
“İlion Destanı” (İlias/İlyada Destanı) olmasının
nedeni de budur. Homeros’un İlyada destanında
“İlion” adının sayıca “Troya” adından çok daha fazla
geçiyor olmasının da nedeni aynıdır22. Aiollerin İÖ 8.
yüzyılda bölgeye yerleştikten sonra kurdukları
yerleşmeye “Troya” değil “İlion” adı vermiş
olduklarının bilinmesi23 de aynı neden kapsamında
değerlendirilebilir. Dahası Yunan Klasik Çağı’ndan
itibaren her ne kadar “Troas” denilen bir bölge
mevcut idiyse de “Troya” denilen bir yerleşme hiç
olmadı. Ancak Klasik Çağ ve sonrası dönemlerde
“İlion” adıyla bilinen bir yerleşme hep vardı. Tarihi
dönemlerde bir kasaba konumundan daha büyük bir 3
yerleşmeye hiçbir zaman dönüşmediği bilinen
İlion’un Homeros İlion’u olmadığı görüşü, ilerleyen
satırlarımızda da söz edeceğimiz gibi Hellenistik
Dönem’den itibaren mevcuttu ve aynı görüş bugün
de mevcudiyetini devam ettirmektedir. Buna rağmen
yine ilerleyen satırlarımızda ayrıca söz edeceğimiz
gibi İlion, Troya Savaşı’ndan kaynaklanan ünü
dolayısıyla hep ilgi odağı oldu. Fakat tüm bunlar,
Homeros’un İlyada destanında aynı kentten iki ayrı
isimle, yani “Troya” ve “İlion” adlarıyla söz edilmiş

12 Latacz 2001, 83.

13 Homeros, İlyada, XX. 216 vd. Apollodoros, III.12.1vd. Ayrıca bk. Graves 2012, 819 vd.
14 Kershaw 2010, 42.
15 Homeros, İlyada, XI. 166; XX. 230 vd; Apollodoros, III.12.2; Dionysios, I.62.
16 Kershaw 2010, 43.
17 Apollodoros, II. 6.4; III.12.5.
18 İlyada, III.304.
19 İlyada, XXIV.484 vd.; VI. 242 vd. Ayrıca bk. Graves 2012, 823.
20 Hektor, İlyada destanında Troyalılar tarafının en büyük kahramanı olarak karşımıza çıkar. Paris (Aleksandros), Troya

Savaşı’nın patlak vermesine neden olan kişidir. Kassandra, Priamos’un güzel kızı olarak destanda anlatılır. Akhilleus tarafından
öldürülen Hektor’un cesedini görünce bütün kenti ayağa kaldıran feryat figanıyla da destanda ona yer verilmiştir (Homeros,
İlyada, XIII.365-369; XXIV. 697-706). Tahta At’ın içinde silahlı savaşçıların bulunduğu kehanetinin de sahibi olan Kassandra, Troya
yakılıp yıkıldıktan sonra Agamemnon tarafından odalık olarak alınır (Graves 2012, 907, 915 vd). Poliksena, Akhilleus’un bir
görüşte aşık olduğu kızdır. Nihayetinde Akhalar tarafından Akhilleus’un mezarı başında kurban edilmiştir (Graves 2012, 874,
917 vd).
21 Homeros, Odysseia VIII. 495, 578-582; IX. 38. Castleden 2011, 39. Aslan 2004, 8. Işık 2004, 18.
22 Troya’dan 53 kez, İlion’dan 106 kez söz edilir. Fakat Troya ve İlion arasındaki fark Homeros’un İlyada destanından anlaşılmaz.

Yunanistan’ın meskun halkları konusunda Akhaioi ve Danaoi nasıl birbirinin yerine kullanılmışsa İlion ve Troya da aynı şekilde
birbirinin yerine kullanılmıştır. Bk. Kaya 2016a, 116 dn. 31.
23 Korfmann 1989-1990, 69.
 Mehmet Ali Kaya
olmasının izahı anlamında işe yaramaz. Ancak İlyada
destanında Troya ve İlion ile ilgili olarak tebarüz
eden bir gerçek vardır ki bu, Troya ve İlion’un
meskun halkıyla ilgili olarak iki farklı ismin
kullanılmadığıdır. Zira destanda aynı kentten hem
Troya hem de İlion diye söz edilirken kentin
sakinlerinden yalnızca “Troyalılar” (Troes) diye söz
edilmektedir24. Başka bir ifadeyle İlion’un içinde
bulunduğu tüm Troya/Troas bölgesinde meskun
bulunan halk “Troyalı” diye biliniyordu ki daha önce
söz etmiş olduğumuz İlion’un kuruluşuyla ilgili
mitoloji ve efsaneler de bunu doğrular niteliktedir.
Bu durumda Troya’nın İlion’u da kapsayan bir ülke
ismi olarak da kullanılmış olduğunu düşünmek
makul gibi görünmektedir.
Troyalılar, Troya Savaşı’nın iki düşman
tarafından birisiydi. Diğeri Akhaiaoi kavmi, yani
Akhalardı ve Homeros’un Odysseia destanında yer
alan şu dizelerinden de anlaşılacağı üzere Toya
Savaşı’nı anlatan İlyada destanı, aynı zamanda
Akhaların destanıydı25:
Ne güzel söyledin Akhaların destanını, neler
yaptıklarını, ne güzel söyledin, nelere
katlandıklarını, neler çektiklerini…
Fakat destanların sözünü ettiği Akhalar, Troya
Savaşı’nın tarihsel gerçeklik bakımından sorunlu
olan bir başka konusudur. Zira Troya Savaşı’nın
4 yapılmış olduğu zamanda Yunanistan’ın meskun
halkını tanımlayan isim yalnızca Akhaioi (Akhalar)
değildi. Destanlarda Akhalarla birlikte hem
Danaoların (Danaoi), hem de Argosların adı geçer 26.
Danaolar, zaman zaman ikincisini tanımlayan bir
sözcük olarak da kullanılır. Zira Danaolardan
Homeros’un destanlarıyla sonraki eski Yunan edebi
eserlerinde hem tüm Yunanları tanımlayan hem de
Argos bölgesinin eski sakinleri olarak söz edildi. Bu
bilgilerden anlaşılmaktadır ki en azından Argos
bölgesi hem Akhaların hem de Danaoların ülkesiydi.
Günümüz bilim insanlarının tercih etmeye başlamış
olduğu “Mikenler” genellemesi ise destanlarda hiç
olmayandır. Günümüz tarihçilerinin Troya ve Miken
arkeolojisi araştırmalarının başlamış olduğu 1870’li
yılların ikinci yarısına kadar Yunanistan’ın İÖ 2’inci
binyıl halklarının tümünü, Homeros’un
destanlarında ön plana çıkarılmış olan “Akhalar”
(Akhaioi) adıyla anmış olmalarının nedeni budur.
24 Kershaw 2010, 42.
25 Homeros, Odysseia, 486-490.
26 İlyada, I.42; II.110; 166; 394; 488. Ayrıca bk. Kaya 2016a, 93 vd.
27 Latacz 2001, 38.
28 Martin 2012, 57. Mykenai kenti için bk. Mansel 1984, 65 vd.
29 Özellikle Anglo-Sakson ülkelerinde “Miken Kültürü”nün yerini “Akha Kültürü” ismi almış durumdadır. Bk. Latacz 2001, 38.
30 Ahhiyava konusunda bk. Kaya 2016a, 109 vd.; 2017 (referanslarıyla birlikte). Latacz 2001, 38.
31 Knossos’ta bulunan Linear B tabletlerinin birinde bir sığır sürüsünün Akhaiviya’ya gönderildiği yazılmıştır. Bk. Latacz 2001, 38.
Bryce 2005, 57. İsmin tartışmalı olduğu konusunda bk. Ünal 2003, II, 114.
32 Latacz 2001, 50 vd. Webster 1960, 127 vd.
33 Homeros, İlyada (A. Erhat’ın Önsöz’ü, 32).
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
Ancak Schliemann’ın Mykenai’da başlatmış olduğu
kazıların ardından Yunanistan’ın İÖ 2’inci binyıl
sakinlerinin kültürüne “Miken kültürü” denilmeye
başladı27. Bu tercihin nedeni, Troya’ya saldırıyı
örgütleyen, Troya Savaşı’nda tüm Akha ordusunun
başkomutanı konumunda bulunan Agamemnon’un
ülkesinin başkentinin Mikenai olmasıdır. Mikenai
(Mykenai), Yunanistan’daki diğer başkentlerin
hepsinden daha güçlü ve etkiliydi 28. Fakat bu,
günümüzde Geç Tunç Çağı’nın Yunanistan
sakinlerine Akhalar denilmesine engel olmadı. Hatta
son zamanlarda Yunanistan’ın Geç Tunç Çağı
halklarının kültüründen “Miken kültürü” olarak
değil “Akha kültürü” diye söz etmenin daha doğru
olacağı düşüncesi gelişmektedir29.
Arkeolojik araştırmalar, eğer Hititçe yazılı
belgelerde sözü edilen tartışmalı Ahhiyava’yı 30 ve
Knossos’ta bulunan bir tabletten bilinen tartışmalı
Akhaiviya’yı31 dikkate almazsak Akhalar (Akhaioi)
adının tarihsel gerçekliğini belgelendiren bir çağdaş
yazılı kayıt henüz keşfedilmiş değildir. Öte yandan
Troya Savaşı’na katılmış olan Akha kahramanlarının
bazılarının taşıdıkları isme Linear B tabletlerinde
rastlandı. Fakat sözünü ettiğimiz bu isimler de Troya
Savaşı’yla adlarını duyurmuş kahramanların
kendilerine ait isimler değildi. Dolayısıyla kazılarda
gün ışığına çıkarılmış bulunan mezarların kral
mezarları olduğu dışında Homeros’ta sözü edilen
Akhalı kahramanların da tarihselliği tartışmalıdır.
Öte yandan arkeolojik kazıların gün ışığına çıkarmış
olduğu Yunanistan’ın Geç Bronz Çağı materyalleri
arasında Homeros destanlarında sözü edilen Nestor
kapları, domuz dişi miğferler, metal kakmalı eserler,
insan boyunda dört köşe kalkanlar, Miken askeri
silah donanımları, savaş arabaları gibi Akha objeleri
ve geleneklerinin bulunuyor olması32, Akhaların
tarihselliğine ilişkin tartışmaları büyük ölçüde
anlamsızlaştırmakta ve Akhaların kahramanlık
çağını yaşayan savaşçı bir kavim olduğunu
doğrulamaktadır. Fakat Troya Savaşı dışında onların
savaşlarından hiçbirisinden haberdar değiliz.
Troya Savaşı’nı anlatan İlyada destanı Mikenlerin
Phthia kralı olan Akhilleus ile başlar ve onun
ölümüyle son bulur ve bu nedenle destana
Akhilleus’un kahramanlık destanı (ya da
Akhilleus’un Öfkesi) da denilir 33. İlyada destanında
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih
Troya Savaşı’nın tümü değil, yalnızca son 51 günü
konu edinilmiştir34. Fakat destanda savaşın önceki
yılları da tamamen yok sayılmış değildir. Savaşın son
51 günü ise Homeros’un esin tanrıçası Musa’ya
seslenerek başladığı İlyada (I, 1-7) destanının ilk
dizelerinden de anlaşılacağı üzere Miken (Akha)
ordusuna musallat olan veba salgınıyla başlar. Veba
salgınına Tanrı Apollon’un Troyalı rahibinin kızı
Khryseis’in Agamemnon tarafından esir alınmış
olması neden olmuştur. Bir nedeni de Phthia kralı
olan Akhilleus’un Mikenai kralı Agamemnon’a
öfkesidir. Akhilleus’un öfkesinin nedeni tutsağı olan
Briseis adlı kızın Agememnon tarafından elinden
alınmış olmasıdır. Fakat Akhilleus’un öfkesine neden
olan gelişmeler tesadüfi değildir. Tanrı Zeus’un
istediği üzerine gerçekleşmiştir. Öta yandan Troya
Savaşı’nın patlak vermesini gerçekte ne baştanrı Zeus
ne de Olympos’un diğer tanrı ve tanrıçaları istemiştir.
Zira eski Yunan mitolojisine göre tüm olanlar,
Troya’nın kaderiyle ilgilidir.
Troya’ya yıkım getirecek olan kader sürecinin
başlangıcı Prometheus’a kadar geriye gider. İki farklı
mitolojik versiyondan birisine göre Prometheus,
Zeus’un kendisine verdiği cezadan bildiği bir sır
dolayaısıyla kurtulur. Bu sır, bir deniz
tanrıçası/perisi (nympha) olan Thetis’e aşık olan
Zeus ve diğer tanrılarla ilgilidir. Zeus’un kendisi ve
diğer tanrılar da dahil kimsenin bilmediği bu sırra
göre kader, Thetis ile hangi tanrı evlenirse, o tanrı
tahtını Thetis’ten doğacak oğluna terk etmek
zorunda kalacaktır35. Zeus bu sırrı öğrenince diğerleri
de öğrenir ve bu nedenle Thetis hiç istemediği halde
bir ölümlü olan Peleus (Akhilleus’un babası) ile
evlenmek zorunda kalır36. Peleus ile tanrıça Thetis’in
düğününe nifak tanrıçası Eris (İris) dışında tüm tanrı
ve tanrıçalar davet edilir. Nifak tanrıçası Eris davetsiz
olarak geldiği düğünde üzerinde en güzel için yazan
elmayı atar ortaya. Kaderin ölümlülerle ilgili olan
tarafının süreci ise Troya kralı Priamos’un
Aleksandros adıyla da bilinen oğlu Paris’in dünyaya
gelişiyle ilgili olarak görülen bir rüyayla başlar 37.
Rüyayı yorumlayan kahinden dünyaya gelecek
olan oğlunun Troya’nın yakılıp yıkılmasına neden
olacağını öğrenen Priamos, doğacak oğlundan
(Paris’ten) kurtulmaya karar verir ve bunun gereğini
34 Latacz 2001, 120.
35 Hesiodos, Theogonia, 529.
36 Homeros, İlyada (XVIII.428-435) destanında tanrıça Thetis’in bir insan olan Peleus ile istemeyerek evlenmek zorunda kaldığını
Thetis’in dilinden şöyle aktarır: “Thetis de göz yaşı döke döke şöyle seslendi tanrı Hephaistos’a: Söyle bana Hephaistos, var mı
benim gibi acılı biri? Zeus bunca deniz tanrıçası arasında yalnızca bana verdi acıları, ölümlü bir kocayla, Aiakosoğlu Peleus ile
evlendirerek. Katlandım bir adamın yatağına girmeye, istemeye istemeye, tiksine tiksine”.
37 Apollodoros, III.12.5. Graves 2012, 830.
38 Apollodoros, III.12.5. Graves 2012, 831.
39 West (ed.) 2003, Kypria, 1-2. Ovidius, Heroides, V. 29 vd; XVI. 49 vd; 163. Ayrıca bk. Graves 2012, 832 vd.
40 West (ed.) 2003, Kypria, 2. Ovidius, Heroides XVI. 115 vd. Graves 2012, 835 vd.
41 Herodotos, I.3. Graves 2012, 841.
42 Kaya 2016a, 97, 133 vd.
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
yapması için bir çoban görevlendirilir. Fakat çoban
tarafından İda Dağı’nda (Kazdağı) ölüme terk edilen
çocuk, dişi bir ayı tarafından beslenir. Bu durumun
bir mucize olduğunu düşünen çoban, çocuğu
öldürmek yerine kendi çocuğu olarak büyütmeye
karar verir ve ona Aleksandros adını verir38. Sonra
sürece üç tanrıça (Hera, Athena ve Aphrodite) ve
onların hangisinin daha güzel olduğu kavgasının
çıkmasına neden olan nifak tanrıçası Eris’in elması
dahil olur. Süreç hangi tanrıçanın güzel olacağına
karar verecek hakem olarak baştanrı Zeus tarafından
Paris’in tayin edilmesi, bu üç tanrıçanın insan
görünümünde girdikleri güzellik yarışması, Paris’in
Troya’daki şenliklere katılması sayesinde annesi
tarafından tanınması ve saraya yerleşmesiyle devam
eder39. İda Dağı’nda yapılan güzellik yarışmasında
hakemlik yapan genç Paris’in elindeki elmayı
Aphrodite’ye vermesiyle Troya’ya yıkım getiren
kader ağı süreci başlar ve süreç, Paris’in Sparta’ya
giderek bu kentin kralı olan Menelaos’un Helene’yi
alıp ülkesi Troya’ya kaçırmasıyla devam eder 40. Bu
sırada Girit’te olduğu için olup bitenleri sonradan
öğrenen Menelaos, hem kardeşi hem de bacanağı
olan Mikenai kralı Agamemnon’a başvurur 41.
Agamemnon Yunanistan’ın tüm Akha/Miken
krallarını Helene’yi geri almak için Troya’ya
düzenlenecek sefere katılmaya davet eder. Onların
bu davete icabet etmesiyle de Troya Savaşı başlar.
Troya Savaşı’nın nedeniyle ilgili olarak buraya 5
kadar anlatmış olduğumuz her şey eski Yunan
edebiyatının sözlü geleneğinde üretilmiş bir destan
kurgusundan ibarettir. Dolayısıyla tarihi açıdan
hiçbir önem ve değere sahip değildir. Fakat yine de
içinde çağın savaşlarının nedeniyle ilgili bir gerçeği
yansıtıyor olabileceği düşünülebilir. Yani Geç Tunç
Çağı savaşlarının fitilini ateşleyen neden, bir kadının
kaçırılmasıyla ilgili olabilir. Zira Troya Savaşı’nı
anlatan Homeros destanları ve sonraki edebi
eserlerde kadınların kaçırılması ve bir ganimet gibi
paylaşılmasına atıfta bulunan pek çok bilgi
bulunmaktadır42. Dahası fetih ya da emperyalist
savaş bilincine sahip olmayan halkların arasındaki
savaşların nedeninin kadın ve mal kaçırmak olduğu
bilinmeyen değildir. Nitekim Herodotos da Historia
adlı eserini yazmaya kız kaçırma olaylarını anlatarak
 Mehmet Ali Kaya Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

başlar43. Ancak Troya Savaşı’nın yapılmış olduğu
zamanda Akhaların emperyalist nedenlerle savaşlar
yapmaya başlamış oldukları, Mikenai’da hüküm
süren hanedanın hakimiyet sınırlarının çok geniş
olmasından anlaşılabilmektedir. Ayrıca Menelaos’un
sarayı güçlü kaleler ve surlarla korunuyordu ve sahip
olduğu güçlü bir donanması vardı. Tüm bunlar,
Menelaos’un karısı Helene’nin Troyalı Paris
tarafından kaçırılmasını ihtimal dahilinden çıkarır.
Bu nedenle Troya Savaşı’nın Sparta kralı
Menelaos’un karısının kaçırılmış olmasına
bağlanmasını, Akhaların tarihinde barbarlık
döneminden itibaren yaygın olan kadın kaçırma
olaylarının efsane ve mitolojideki izleri olarak
yorumlayabiliriz. Destanların oluştuğu Yunan
Karanlık Çağı’nın savaş kültürü de Akhaların
barbarlık çağından farklı değildi. Bu nedenle savaşın
bir kadın kaçırma olayına bağlanması Yunan
Karanlık Çağı’na özgü kültürün destanlara
yansıtılmış olmasıyla da izah edilebilir.
Savaşın gerçek nedeninin ticari ve ekonomik
olduğunu düşünmek için makul nedenler var. Zira
kral Priamos’un Troya’sı (Hisarlık), Asya ile
Avrupa’yı birbirinden ayıran Çanakkale Boğazı’nın
güney kıyısında, karadan ve denizden yolculuk
yapanların kontrol edilebileceği çok uygun bir
yerdeydi. Çanakkale Boğazı’na 4,5 km, Ege Denizi’ne
ise 6 km mesafede bulunuyordu. Akhalar gibi onların
6 da ticaretinin kapsamı, Ege dünyasını, bugünkü
Romanya da dahil bazı Balkan ülkelerini de içine
alacak kadar çok genişti. Anadolu’nun iç bölgeleri,
Kilikya, Suriye ve Kafkaslar da Troyalıların ticari
ilişki kurdukları bölgeler ya da ülkelerdi44. Altın,
gümüş, demir, gemi kaburgası, keten, yağ, Çin
yeşimi, kurutulmuş balık ve kenevirin el değiştirdiği
zengin Karadeniz ticareti Troyalıların
kontrolündeydi45. Ticaretin kriz yaratacak denli
hayati öneme sahip unsuru ise kalaydı. Kalayın
kaynağı Tacikistan, Özbekistan, Afganistan’dı 46 ve
bu ülkelerden temin edilen kalay önce Karadeniz’e,
oradan da boğazlar yoluyla Ege Denizi’ne
ulaşıyordu. Ancak Uluburun gemi batığından da
bilindiği gibi kalay ticareti, Doğu Akdeniz
limanlarının da gerçeğiydi47. Fakat Doğu Akdeniz
limanlarının Hitit İmparatorluğu’nun denetimine
girmiş olmasıyla Akhaların Doğu Akdeniz
limanlarından kalay temin etmesini sorunlu hale
getirmiş olabilir. Nitekim Hitit kralı IV.
Tudhaliya’nın Asur kralını zayıflatmak amacıyla
ticari ambargoya başvurduğu bilinmektedir 48. Eğer
öyleyse bu durum, Troyalılar ve Akhalar arasında
savaşı kaçınılmaz hale getirecek “Boğazlar
Sorunu”nun yaratılmasına yol açmış olabilir 49. Bu
olasılık Akhaların tahıl ve at ticareti için de
Karadeniz’in önemli olduğu50 dikkate alındığında
çok güçlüdür.
Priamos’un üretimden gelen zenginliğini ticaretle
destekleyerek büyümüş olduğu muhakkaktır. Fakat
uluslararası ticaretin Troya kralı adına sağladığı en
önemli avantajı, Kuzeydoğu Ege’deki deniz
ticaretiydi. Zira Ege Denizi ile Karadeniz ticareti
dolayısıyla Çanakkale Boğazı’ndan geçmek zorunda
kalan deniz tüccarları Troya’da konaklamak, Troya
kralına vergi ya da haraç ödemek zorundaydılar.
Hatta Troyalılar, deniz tacirlerine korsan saldırılar
düzenlemek olanağına da sahiptiler. Dahası
Troya’nın ticari anlamda sahip olduğu stratejik
konumu, deniz ticaretinde rakipleri olan Akhalar için
de oldukça cezbediciydi. Tüm bunlar bir arada
düşünüldüğünde Akhaların Troya’ya ticari, yani
ekonomik nedenlerle saldırmış olduklarını
düşünmek zor değildir. Hatta savaş, bu koşulların
kaçınılmaz sonucudur. Fakat kimi araştırmacıların
da ifade ettiği gibi savaşın ekonomik nedenlerle
yapıldığını düşünmek, Tunç Çağı insanlarına göre
oldukça modern bir yaklaşım olduğu51 da dikkate
alınmalıdır.
Troya Savaşı’nın taraflarının listesi, İlyada
destanının ikinci bölümünde verildi. Günümüz
tarihçilerinin “Gemiler Kataloğu” diyerek
tanımladıkları listeye göre Troya Savaşı’na Mikenai
kralı Agamemnon’un çağırısı üzerine ve onun
başkomutanlığında Boiotia’daki Aulis kentinin

43 Herodotos, I. 1 vd.
44 Afganistan’ın Troya ticaretinin kapsamında bulunduğunun en önemli delili Afganistan menşeli lapus lazuli’nin (lacivert taşı)
Troya’da bulunmuş olmasıdır. Brandau-Schickert-Jablonka 2010, 56 vd.
45 Graves 2012, 870.
46 Kalay kaynaklarıyla ilgili olarak bk. Kuhrt 2013, 122 vd. Erarslan 2007, 58 vd. Koç 2006, 39. Macqueen 2001, 44 vd., 49 vd.

Akurgal 1998, 40 vd. Dinçol 1982, 21 vd. Kalayın Türkiye sınırları içinde Kilikya’da olabileceğine dair düşünce için bk. Yener-
Özbal 1987, 220 vd.
47 Kaş ilçesi yakınlarındaki Uluburu’nda keşfedilen batık gemi İÖ 14. Yüzyıla tarihlendi. Geminin taşıdığı tüm ticari metanın

listesi tüccarların Asya, Avrupa ve Anadolu’nun değişik bölgelerinden mal toplanmış olduklarına işaret etmektedir. Zira gemide
külçeler halinde bakır ve kalay, mavi cam külçeleri ve camdan yapılmış boncuklar, altın ve gümüş süs eşyaları, fildişinden
mücevher kutusu, altından kadeh vardı. Gemide bulunan kalay külçelerinin ağırlığı ise bir tondu. Koç 2006, 38 vd. Desti 2005,
101 vd.
48 Bryce 2005, 316.
49 Kershaw 2010, 43, 45. Mansel 1984, 82 vd.
50 Akhalar için Karadeniz ve Kafkaslar ticaretine en iyi delil altın post arayan Argonautlar efsanesidir. Korfmann 1989-1990, 69

vd.
51 Castleden 2011, 35.
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih
limanında toplanarak dahil olmuş bulunan Akha
kentleri ve kabileleri katıldılar. Troya Kralı
Priamos’un tarafında savaşanlar ise ya Troyalı (Troya
Halkı) diye tanımlandı ya da onlar Troyalılara
bağımlı olan komşu halklardı. Liste yalnızca kentler
ve kabilelerin adlarını değil, onların kral ya da
komutanlarının adlarını ve kaç gemiyle bu savaşa
dahil olduklarını da eksiksiz sayar52. Fakat isimleri
sayılan çok sayıda kral ya da komutan arasında
kişilikleri, etkileri ya da kahramanlıklarıyla dikkati
çekenlerin sayısı o kadar çok değildir. Bu anlamda
öne çıkan isimler şunlardır: Akhilleus, Odysseus,
Agamemnon, Menelaos, Nestor, Diomedes, Aias,
Hektor, Aineas, Sarpedon ve Glaukos.
Troya Savaşı’na dahil olanların adlarını veren
listeden (gemiler kataloğu) anlaşılmaktadır ki bu
savaş, birisi Asya kıtasının doğu sınırında, diğeri
Avrupa kıtasının batı sınırında olan iki ülkenin savaşı
gibidir. Zira Akhaların/Mikenlerin müttefikleri
arasında Ege Denizi’nin doğusundaki topraklardan
gelmiş hiç müttefiki yoktu. Troyalıların da
Yunanistan’dan gelen müttefiki yoktu. Hatta
Troyalıların yanında savaşan bir Ege adası da mevcut
değildi. Karialılar Troya’nın müttefiki olarak savaşa
dahil olmuşken çok yakınındaki Rodos ve Syme
(Sümbeki) gibi adalar Mikenlerin tarafında savaştılar.
Tenedos ve Lesbos (Midilli) gibi bazı adalar her iki
tarafın müttefikleri arasında sayılmadılar. Fakat hem
Tenedos hem de Lesbos Akhaların saldırılarına
uğradı, yağmalandı. Her iki adanın da kadınları
Akhalar tarafından esir alındı53. Bu bilgilerden (eğer
Karanlık Çağ koşullarından üretilmediyse)
anlaşılmaktadır ki Akhalar, Troya Savaşı’nın
yapılmış olduğu zamanda Girit adası da dahil tüm
Ege Denizi’nde güçlü bir nüfuz sahibi olabilmişlerdi.
Fakat kimilerinin Troya Savaşı’na dünyanın bilinen
ilk Doğu-Batı savaşı ya da ilk Asya-Avrupa savaşı
iddiasını dillendirmelerinin bilimsel temeli yoktur.
Her şeyden önce “Doğu” ve “Batı” terimleri
günümüze özgüdür. İkincisi hem Troyalılar hem de
Mikenler Hint-Avrupalıydı. Aralarında kültürel
anlamda çok büyük bir fark yoktu. En azından
taraflar çok tanrılıydı ve aynı tanrılara ibadet
ediyorlardı. Üçüncüsü bir Avrupa halkı olan Traklar,
Mikenlerin değil Troyalıların müttefikiydiler.
Üçüncüsü Miken Çağı’nda Yunanistan’ın önemli
kenti Thebai bu savaşta yer almadı. Dördüncüsü her
ne kadar bugünkü Kastamonu ve Çankırı illerinin
içinde bulunduğu bölgenin halkı olan
Paphlagonialılar Troya kralı Priamos’un yanında yer
almış olsa da çağın en güçlü imparatorluklarından
52 Kaya 2016a, 98 vd.
53 Kaya 2016a, 133 vd.
54 Homeros, Odysseia, XI. 521 (burada Keteilerin Troyalılar tarafında savaştığı anlatılır ve onların kadın armağanları uğruna
öldüğü söylenir). Keteilerin Hititler ile eşleştirilebileceği önerisi konusunda bk. Ünal 2013, II, 33.
55 Kaya 2016a, 100. Etiyopyalıların savaşa dahiliyle ilgili olarak ayrıca bk. Graves 2012, 887 vd.
56 Homeros, İlyada, XXIV. 690-805.
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
birisini kurmuş olan Hititler bu savaşta yoktu. Hatta
“Hititler” ile eşleştirilebileceği düşünülen
“Keteiler”i54 dikkate almazsak destanlar Hititlerden
bihaberdirler. Beşincisi bu savaşın tarafları arasında
yalnızca Asya ve Avrupa kıtalarını temsil eden
halklar değil Afrika’yı temsil edenler de vardı. Onlar,
Akhilleus’un ölümünden sonra Troya’nın müttefiki
olarak savaşa dahil olmuş bulunan Etiyopyalılardı.
Fakat onların bu savaşa dahilinden Homeros
destanları değil, Miletoslu Arkritos tarafından
yazılmış olduğu düşünülen Aithiopis adlı bir başka
destanda söz edilmiştir55.
Savaşın nasıl yapıldığı ya da gelişmiş olduğu
sorusunun yanıtı ise İlyada destanının üçüncü
bölümü ve sonrasından anlaşılabilmektedir. Zira
destan doğrudan savaşa yönelik olan anlatımına
üçüncü bölümde geçer. Fakat ne bu bölümde ne de
sonraki bölümlerde topyekün savaşların ayrıntılarına
girilmez. Teke tek savaşlar ya da kahramanların
savaşları öne çıkarılır. Nitekim üçüncü bölüme
damgasını vuran olay da Lakedaimonların (Sparta)
kralı Menelaos ile Troyalı Aleksandros’un (Paris)
teke tek savaşıdır. Beşinci bölümde savaşın
kahramanlarından olan Diomedes’in kahramanlığı,
sonraki on bir bölümde ise Troyalıların komutanı
Hektor ile Aias’ın teke tek savaşı, Hektor ile
Agamemnon’un kahramanlığı, Troyalıların gözcüsü
olan Dolon’un Odysseus ve Diomedes tarafından
öldürülmesi gibi olaylar dikkat çeker. 7
Agamemnon’un, Diomedes ve daha birçok Akha
savaşçısının savaşta yaralanması; Akhilleus’un
silahlarını kuşanarak savaşa dönen Patroklos’un
Hektor tarafından öldürülmesi, sözünü ettiğimiz on
bir bölümün öne çıkardığı diğer olaylardır. On
yedinci bölümden itibaren ise çok sevdiği
Patroklos’un ölümü dolayısıyla Hektor’dan öç almak
isteyen ve bu nedenle savaşa geri dönen Akhilleus’un
kahramanlığına yer verilmiştir. Destanın yirmi ikinci
bölümüne Akhilleus ile Hektor’un teke tek yaptığı ve
ilkinin ikincisini öldürmesiyle sonuçlanan savaş
damgasını vurur. Sonraki iki bölümden ilkinin
(23’üncü Bölüm) konusunu Akhilleus’un çok sevdiği
Patroklos için yapılan cenaze töreni oluşturur.
Destanın son bölümüne (24’üncü bölüm) Akhilleus
tarafından öldürülen Hektor için düzenlenen cenaze
töreni damgasını vurur. Destan, Troya’da babası
Priamos tarafından Hektor için düzenlenen bu
cenaze töreniyle son bulur56.
Destanda çok az yer bulan topyekün savaşlardan
birisi dördüncü bölümde anlatılanlardan
 Mehmet Ali Kaya
anlaşılmaktadır. Bu bölümde anlatılan topyekün
savaşta çok sayıda Troyalının öldürüldüğü söylenir,
fakat onları öldüren Akha krallarının yalnızca
üçünün (Antilokhos, Odysseus ve Aias) adı verilir.
Akhilleus’un savaşa dahil olmasından sonraki
çarpışma ise daha kanlı olur. Savaşların en kanlısı da
yirmi birinci bölümde anlatılan ve ölenlerin
kanlarıyla kızıla boyanan iki nehrin kıyısında yapılır.
İda Dağı’ndan (Kaz dağı) kaynaklanan ve Troya
ovasını sulayan bu ırmaklardan birisi Skamandros,
yani bugünkü Karamenderes Çayı, diğeri Simoeis
(Dümrek Çayı) idi. Bu iki ırmak kıyısında yapılan
savaşa her iki tarafın ölülerini toplayabilmesi için ara
verildiği, savaşların kentin hangi kapılarının önünde
yapıldığı destanda yer alan bilgilerdir 57. Fakat
savaşın seyriyle ilgili tüm bu bilgilere tarihi gerçekler
olarak itibar edilemez. Öte yandan savaşların teke tek
yapılması Yunanistan’ın kahramanlık Çağı da
denilen Geç Tunç Çağı koşullarına uygundur.
Patroklos’un yakılarak gömülmesi ise destan
kurgusudur. Zira arkeolojik araştırmaların Mykenai
ve diğer Akha kentlerinde yapılan kazılarda ortaya
çıkarılan mezar gerçekleriyle uyuşmamaktadır. Bu
mezarlara ölüler yakılmadan gömülmüşlerdir 58.
Destanlara göre Troya Savaşı 10 yıl devam etti.
Fakat tarihi çağlarda bile savaşların baharla başlayıp
kış yaklaşınca sona erdiği, tarafların ülkelerine
döndüğü bilgisi söz konusuyken 10 yıllık bu savaşta
8 Akhaların ülkelerine hiç dönmeden Anadolu’da
kalmış olduklarına inanmak zor. Ayrıca
destanlardan anlaşılmaktadır ki 10 yıllık bu savaş,
her zaman tek cepheli ya da Troya merkezli olarak
devam etmedi. Hatta Akhalar, savaşın 10’uncu yılına
kadar tüm kuvvetlerini Troya önlerine de çekmiş
değillerdi. Troya çevresinde ve güneyde Likya (Teke
Yarımadası) da dahil olmak üzere çok geniş bir
alanda yağma ve talan savaşları yapmışlardı59.
Destanlar geleneğine göre bu savaşın tarafları da
Mikenler, Troyalılar ve müttefiklerinden ibaret
değildi. Onların inanç sistemi dahilindeki Olympos
tanrı ve tanrıçaları da bu savaşın tarafıydılar. Hera,
Athena, Poseidon, Hephaistos ve Hermes, Akhaların
tarafı olarak kendilerini bu savaşta
konumlandırırken, Artemis, Aphrodite, Leto, Ares ve
Apollon Troyalılar tarafını tutmuştur. Zeus ise
savaşın yöneticisidir60. Dahası her iki tarafta savaşan
57 Kaya 2016a, 101.
58 Kaya 2016a, 122 vd. Mansel 1984, 66 vd.
59 Graves 2012, 866.
60 Homeros, İlyada (A. Erhat’ın Önsöz’ü, 41 vd).
61 Örneğin Akhilleus’un annesi deniz tanrıçası Thetis’tir (Homeros, İlyada, 352-363). Traoyalı Aeneas’ın annesi Aphrodite’dir
(Homeros, İlyada, V. 311 vd).
62 Troya Savaşı sırasında Akhalı Diomedes, hem Tanrıça Aphrodite’yi hem de savaş tanrısı Ares’i yaralamıştır. Tanrıça Aphrodite
ise arada kaldığı için yaralanmıştır. Onu da yaralayan Diomedes’tir. Bk. Homeros, İlyada, V. 330-346.; 855-904.
63 Tahta At, İlyada destanında hiç konu edilmemiştir. Odysseia destanında ise yalnızca sekizinci bölümün sonlarında Tahta At
hikayesine yer verilmiştir. Bk. Homeros, Odysseia, VIII.492-586. Ayrıca bk. Latacz 2001, 87.
64 Graves 2012, 906 vd.
65 Kaya 2016, 102 vd. Graves 2012, 907 vd. Latacz 2001, 86 vd.
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
kahramanların bazıları, bir tanrı ya da tanrıçanın
oğludur. Tanrılar ve tanrıçalar oğullarına yardım
edebilmek için hem ellerinden geleni yaparlar hem
de onlara kötülük yapan ya da öldürenlerin amansız
düşmanı olurlar61. Hatta tanrı ve tanrıçalar bu savaşa
dahil olduklarında yaralanıp, yara dolayısıyla acı da
çekebiliyorlardı. Ancak her hangi bir yaralanma
nedeniyle ölmüyorlardı62.
Destanlara göre Mikenler, Troya Savaşı’ndan
zaferle ayrılmış olmalarını Epeios adlı bir ahşap
heykel ustasına borçluydular63. Zira korkak ama
yetenekli bir usta olan Epeios, Odysseus tarafından
düşünülüp tasarlanmış olan devasa büyüklükte bir
Tahta At heykeli yapmış, bu atın karnına aralarında
Odysseus’un da bulunduğu seçkin Akha savaşçıları
yerleşmiş. Akhalar, bu Tahta At’ı kıyıda bırakıp,
ülkelerine dönüyorlarmış gibi denize açılmışlar ve
Tenedos (Bozcaada) adasında gemilerini
demirlemişler. Tahta At’ın Tanrıça Athena için
olduğunu, kentin içine alındığında Troya’nın asla ele
geçirilemeyeceğini, kendisinin de evlerine dönen
Akhalar tarafından tanrılara kurban olarak bırakılan
bir talihsiz olduğunu Troyalılara söyleyerek onları
kandıracak olan Sinon adlı bir kişi dışında geride
kimse kalmamış64. Troyalılar, Troya Atı olarak da
tarihe mal olan Tahta At’ın bir tuzak olduğundan
kuşku duymuyor değillerdi. Bu kuşkunun ilk
habercisi kral Priamos’un kızı Kassandra’nın
kehaneti oldu. Kassandra’nın kehanetine göre Tahta
At’ın içinde savaşçılar vardı. Sonra Akhalara
güvenilemeyeceğini, Tahta At’ın bir tuzak olduğunu
ısrarla dile getiren Tanrı Apollon’un rahibi Laokoon
devreye girer. Fakat Laokoon, oğullarından birisinin
(ya da ikisinin) denizden çıkan yılanlar tarafından
öldürülmesine engel olamamış ve bu, Tahta At’ın
tuzak olduğu düşüncesinin etkisini zayıflatmış.
Çünkü Laokoon’un oğlunun ( ya da oğullarının)
yılanlar tarafından öldürülmüş olması, kent
koruyucu Tanrıça Athena’ya saygısızlığın cezasıydı.
Nihayetinde Tahta At, Troya kentinin içine alınır,
gece olunca Akha savaşçıları Tahta At’ın karnından
çıkıp, nöbetçileri öldürüp kentin kapılarını açarak
Akha ordusunun içeriye girmesini sağlarlar. Böylece
Akhalar, Troyalıları uyku halindeyken yakalayıp
katletmeye başlarlar, kenti de yakıp yıkarlar65.
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

Hiç kuşkusuz Tahta At hikayesi bir destan etti. Bu simalardan birisi Pers kralı Kserkses’ti (İÖ
kurgusudur. Bu nedenle Troya’nın nasıl yakıldığı 486-465). Herodotos’a göre Pers kralı Kserkses,
sorusunun yanıtını yoktur. Fakat hikaye Troya’nın efsanevi kral Priamos’un Troya’sına ait eski kale
bir gece baskınının kurbanı olabileceğinin işaretidir. yıkıntılarının bulunduğu tepeye çıkıp orada tanrıça
Gece baskınının yaşanmasında muhtemelen içeriden Athena’ya (İlion Athenası) inek kurban etti 70. İkincisi
onlara yardım eden hain ya da hainlerin de olması İÖ 336-323 yıllarında hüküm süren Makedonya kralı
mümkündür. Fakat kimi araştırmacılara göre Büyük İskender’dir. İskender’in İlyada destanının
Troya’nın yıkılması Akhaların işi değildi. Troya büyük kahramanı Akhilleus’u, kendi kahramanlığını
deprem dolayısıyla yıkılmıştı66. Bu nedenle Akhalar destanlaştıracak Homeros gibi bir büyük şairin daha
Tahta At’ı, aynı zamanda deprem tanrısı olan ve at ile dünyaya gelmeyeceğine inandığı için kıskanmış
de simgelenen Poseidon’a bir minnettarlık ifadesi olduğu söylendi71. Perslerle savaşmak için
olarak yapmış ve bu tanrıya sunmuşlardır67. Anadolu’ya geçtiğinde ilk ziyaret ettiği yerleşmenin
İlion olmasının nedeni Troya Savaşı hakkında sahip
Troya ve İlion adlarının kuruluşuyla ilgili
olduğu bilgiydi. İskender İlion’a gidince orada
mitolojiye ve bu kentlerde hüküm sürenlerle ilgili
tanrıça Athena’ya kurban kesti. Troya Savaşı’ndan
efsanelere tarihsel bir gerçekliktir diye itibar
beri orada muhafaza edilmekte olduğuna inanılan
edilemez. Ancak Troya ve İlion’un Geç Tunç Çağı’nın
silahları aldı72. Hatta eğer ömrü daha uzun olsaydı,
gerçeği olduğunu düşünmemizi imkan dahiline
Troya’yı yeniden inşa edecekti. İskender’in
sokan deliller yeterince mevcut gibi gözükmektedir.
haleflerinden (diadokhos) birisi olan kral
Bunlardan birisi Hititçe Çivi yazılı belgelerde Troya
Lysimakhos da aynı nedenle Troya’yı İÖ 306 yılında
ve İlion ile eşleştirilebileceği düşünülen Taruişa,
inşa ettirdiği yeni yapılarla ihya etti. Bu yapılardan
Taruvişa ya da Tarviza formlarıyla karşımıza çıkan
birisi tepenin kuzeydoğu yamacına inşa edilmiş olan
isimlerdir. Bir diğeri İlion’un erken formu [(w)ilion]
tiyatrodur. İkincisini bir tapınak ve üçüncüsünü 40
olabileceği düşünülen Wiluşa’dır. Üçüncüsü Wiluşa
stadion (yak. 7600 m) uzunluğundaki sur
kralı olarak bilinen Alakşandu adının da Priamos’un
oluşturmaktadır. Kentin yakınındaki birçok köy
oğlu Aleksandros (Paris) ile eşleştirilebileceğidir 68.
sakini de kral Lysimakhos tarafından İlion’a getirilip
Fakat Hititçe teleffuzuyla bilinen bu isim
yerleştirildi73. İlion’un gelişimi Seleukoslar (Suriye
(Alakşandu), Troya Savaşı’na neden olan
Krallığı) hanedanından Antiokhos Hieraks’ın Batı
Aleksandros’un (Paris) kendisi değildir. Priamos’un
Anadolu’daki hakimiyeti döneminde (İÖ 241-218) 9
mensubu olduğu kraliyet hanedanından birisinin,
devam etti. İlion’un Athena Tapınağı’nın etrafını
yani daha önce Troya’da/(W)ilion’da krallık yapmış
çeviren Dor tarzı sütunlu yol, Antiokhos Hieraks
olan Alakşandu adının Paris’e, yani Aleksandros’a
döneminde inşa edildi. Açık hava sunakları,
verilmiş olduğu düşünülebilir. Ayrıca Priamos
duvarları sıvalı, mozaikli tapınaklar, bir Bouleterion
adının da Hititçe metinlerde geçen Piyamaradu ya da
(Meclis/toplantı binası) da aynı dönemde inşa edilen
Pariyamuva ile eşitlenebileceği düşünüldü69.
yapılardı74.
Daha önce de söz etmiş olduğumuz gibi
Troya’nın Romalılara sirayet etmiş olan ünü ise
Homeros’un İlayada destanının konusunu oluşturan
ataları olduğuna inandıkları Aeneas dolayısıyla
Troya Savaşı’na adını veren Troya ismi, tarihi
oldu75. Roma tarih geleneğinin anlattığı bu bilgilere
çağlarda bir yerleşim biriminin adı olarak
itibar eden Romalılar İÖ 3. yüzyıl sonlarında
kullanılmadı. Ancak İlion’un da içinde bulunduğu
Makedonya Krallığı ile yapmış oldukları barış
bölgenin ismi tarihi çağlarda Tro(i)as’tı. İÖ 6.
antlaşmasının imzacı tarafları arasına İlion’u da dahil
Yüzyıldan itibaren eski Yunanların bilgisi dahilinde
ettiler76. Halbuki İlion, antlaşmanın yapılmış olduğu
bulunan İlion (her ne kadar bu yüzyılda terk edilmiş
tarihte böylesi bir savaşın tarafları arasında yer
bir tepe üzerindeki köyden ibaret olsa da) eskiçağın
alamayacak kadar önemsiz bir yerleşmeydi.
pek çok önemli simasının ilgisini çekmeye devam
Galatların Anadolu’yu istila ettiği İÖ 270’li yılların ilk

66 Kershaw 2010, 51. Dörpfeld 1937, 8 vd. Mylonas 1964, 353. Blegen 1937, 8 vd.
67 Kershaw 2010, 385 dn. 15. Körpe 2006, 72. Mylonas 1964, 356 vd. Schachermeyer 1950, 189 vd.
68 Kaya 2017, 201 vd. Kershaw 2010, 51. Jablonka 2011, 725. Bryce 2005, 359.
69 Bryce 2005, 359 vd.
70 Herodotos, VII.43.
71 Arrianos, I.12.1 vd.
72 Arrianos, XI.7.
73 Strabon, XIII. I.26.
74 Brandau-Schickert-Jablonka 2010, 124.
75 Roma tarih geleneğine göre Aeneas, Troya’nın Akalar tarafından yakılıp yıkılmasından sonra yerleşeceği bir yurt aramaya

başlamış ve bu arayış onu İtalya’ya götürmüştü. Roma kentinin efsanevi kurucusu Romulus, Aeneas’ın neslindendi. Livius, I-V.
Scullard 2000, 46 vd.
76 Livius, XXIX.12.13.
 Mehmet Ali Kaya
yarısında da durum farklı değildi. Strabon’un
aktardığı bilgiye göre Galatlar, tahkimatı olmadığı
için İlion’a yerleşmekten vazgeçmişlerdi77.
Seleukoslar (Suriye) kralı III. Antiokhos da İlion’u
bizzat ziyaret eden ünlü simalardan birisidir. O da
Pers kralı Kserkses gibi İlion’da kurban sunmuştu.
Fakat III. Antiokhos’un Toros Dağlarının kuzeyinde
kalan Anadolu ile bağlantısının Romalılar tarafından
tamamen kesilmiş olduğu İÖ 190 yılında bile İlion,
kent seviyesinde gelişmiş bir yerleşme değildi. Çatısı
ve kiremitleri olmayan evleriyle hala bir kasabaydı ve
Romalılar, bu kentin sınırlarını toprak bağışıyla
büyütmüşlerdi78. Fakat daha sonra Roma’nın
desteğiyle gelişti. Mithridates Savaşları sırasında (İÖ
89-64) bir saldırıyla hemen ele geçirilemeyecek kadar
güçlü bir tahkimata sahipti79. Roma’nın ünlü devlet
adamı ve generali Caesar’ın İlion’a ilgisi diğer
Romalıların hepsinden çok daha fazlaydı. İlion’a hem
özgür kent statüsü kazandırdı hem de vergi
muafiyeti bağışladığı İlion’un kent sınırını ek toprak
bağışıyla genişletti80. Nihayet Augustus Çağı’nın (İÖ
27-İS 14) Romalı Şairi Vergilius, Aeneis adlı eserinde
Troya’nın yakımından sonra İtalya’ya giden Troyalı
kahraman Aeneas’ı destanlaştırdı. Bu destana göre
Roma’nın kurucusu bu destanın kahramanı
Aeneas’ın neslinden olanlardı. İlion’a Troya Savaşı
dolayısıyla özel ilgi duyan ünlü simalardan birisi de
Geographika adlı 17 kitaplık eserin yazarı olan
Amaseialı (Amasya) Strabon’dur. O da İÖ I’inci
10
yüzyılda İlion’u ziyaret etti. Yalnızca ziyaret etmekle
kalmadı, İlyada destanında anlatılan İlion kenti ile
ilgili farklı düşünceleri de dikkate alan gözlemlerini
eserinde anlattı81.
Eskiçağın sözünü ettiğimiz ünlü simalarının
hiçbirisi, alakalarını esirgemediği İlion’un Troya
Savaşı’nın yapılmış olduğu zamandaki İlion ile aynı
yerleşme olup olmadığını sorgulamadılar. Ancak en
azından Hellenistik Çağ’ın kimi entellektüelleri,
Strabon’un şu satırlarından anlaşılacağı üzere
Homoros İlion’unun Klasik ve Hellenistik çağlarda
bilinen İlion olmadığını düşünüyorlardı:
“Günümüz (İÖ 1’inci yüzyıl) İlionluları bize kentin
Akhalar tarafından ele geçirilişinde tümüyle yok
edilmediğini ve hatta hiçbir zaman terk edilmemiş
olduğunu söylediler… Fakat Homeros kentin
tümüyle tahrip edildiğini açıkça ifade ediyor… öyle
zannediliyor ki sonradan kenti kurmak isteyenler,
bu yerin uğursuzluğunu ya da talihsizliğini ve eski
77 Kaya 2006b, 47.
78 Livius, XXXVIII.39.7 vd. Strabon, XIII.1. 27. Brandau-Schickert-Jablonka 2010, 126 vd.
79 Pontos kralı VI. Mitridates’e karşı savaşın komutanı olan Romalı general Sulla’nın düşman rakibi olan bir diğer Romalı general
Fimbria, İlion’u ele geçirebilmek adına 10 gün boyunca kuşatma altında tutu. Bk. Strabon, XIII.1.27.
80 Strabon, XIII.1.27.
81 Strabon, XIII.1.7;20 vd., 26 vd.; 39 vd.
82 Strabon, XIII.1.40-42.
83 Strabon, XIII.1.36.
84 Sikkeler için bk. Mannsperger 2006, 265 vd. Yazıtlar için bk. Frisch 1975.
85 Jablonka 2011, 718.
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
bir adete dayanarak Agamemnon tarafından
lanetlendiğini kabul etmişlerdir”82.
Strabon’un aktardığı bu bilgiden de anlaşılacağı
üzere kimi eski Yunan entellektüelleri, her ne kadar
Troya Savaşı’nın tarihselliğinden kuşku duymasalar
da destanlarda anlatılan her bilgiye de tarihi
gerçekler olarak itibar etmiyorlardı. Strabon
tarafından Aristoteles’e (Aristo) atfen aktarılan şu
satırlar bu gerçeğin altını çizer:
“…(Troya) surlarının yakın zamanda yapıldığını
söylüyor ya da Aristoteles’in dediği gibi hiç
yapılmamışlardır ve bunlar Homeros tarafından
hayal edilmiş ve sonra da onun tarafından gene
hayalen kaldırılmıştır”83.
Strabon’un yaşadığı dönemde mevcut bulunan
İlion’un Hisarlık Tepe’de lokalizasyonu günümüz
arkeologlarınca gün yüzüne çıkarılan sikkeler ve
yazıtlar sayesinde tartışmalı olmaktan çıkarılmıştır 84.
Fakat Hellenistik Dönem’den itibaren tartışmalı olan
sorun, yani Klasik ve Hellenistik Çağ’ın İlion’unun
Homeros İlion’u olup olmadığı meselesi, günümüz
araştırmacılarının da odaklandığı en önemli
tartışmayı oluşturmaktadır. Söz konusu tartışmanın
nasıl nihayetleneceği en azından şimdilik bilinmiyor.
Ancak Homeros İlion’unun keşfi, Troya Savaşı’na
tarihsel temeli bulunmayan bir efsane olarak itibar
edilmesini nihayetlendireceği kesin. Ancak bu nihai
sonuca ulaşabilmek için yapılan araştırmalar ve
tartışmaların 300 yıllık bir tarihinin olduğu ve
tartışmalar tarihinin başlamış olduğu 1703 yılından
bu yana neredeyse hiç mesafe kat edilemediği de bir
gerçektir. Zira bugünkü Hisarlık Tepe’nin Homeros
Troya’sı olduğu fikri ilk kez 1703 yılında F. Kaufer
tarafından dillendirilmişti. Jean Baptiste Lechevalier
ise 1791’de Edinburgh’da bir konferans vermiş ve bu
konferansta Troya Savaşı’nın tarihsel bir gerçek
olduğunu kanıtlamaya çalışmıştı. On yıl sonra (1801
yılında) E. D. Clarke, Hisarlık Tepe’nin Yunan Klasik
Çağı’nda bilinen İlion olduğunu söylemişti 85.
Yukarıda söz etmiş olduğumuz gibi sikkeler ve
yazıtların tanıklığı Clarke’yi doğruladı. Fakat bunlar
bilim camiasının Troya Savaşı’na yalnızca bir efsane
olarak itibar edenleri ikna etmedi. Onlara göre
kaynaklar destanlardır. Yani Troya Savaşı, şiirlerden
ve şairlerin fantazilerinden ibarettir. Mitolojidir,
efsanedir. Nitekim bu anlamda ilk muhalif görüş,
Jacop Bryant’tan geldi. Lechevalier’in
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

konferansındaki iddiasına yanıt veren Bryant’a göre
Troya Savaşı asla yaşanmamıştı. 1821 yılında
Akhilleus’un mezarını gördüğünü söyleyen Lord
Byron’a göre ise Troya Savaşı’nın gerçekliğinden
kuşku duyulmamalıydı86. 1822 yılında Ch.
MacLaren, Hellenistik Çağ’da bilinen İlion’un
Homeros Troya’sı olduğu görüşünü savundu. Bir
İngiliz subayı olan J. Burton, Homeros Troya’sı
olduğu düşünülen bugünkü Hisarlık Tepe’deki ilk
kazıları başlattı87. Sonra onu Türkiye’de konsolos
olarak görev yapmakta olan F. Calvert (1828-1908)
izledi88. Fakat büyük ses getiren kazıları, Hisarlık
Tepe’sinin yerini Calvert’ten öğrenen Alman işadamı
H. Schliemann başlattı. Schliemann’ın 1870 yılının
Nisan ayında başlatmış olduğu kazılar89, Troya ve
Troya Savaşı’nın tarihi bir gerçek olduğuna ilişkin
inancın güçlenmesine neden oldu. Zira Schliemann,
Hisarlık Tepe’de bulduğu hazinelerin Troya kralı
Priamos’a ait olduğuna inanmış ve dünya
kamuoyuna öyle duyurmuştu90. Fakat Schliemann’ın
Hisarlık Tepe’de gün ışığına çıkardığı ve sosyete
toplantılarında eşi Sophia’nın aksesuarı olarak
sergilediği hazinenin (takıların) gerçekte Troya kralı
Priamos’un yaşamış olduğu zamandan bin yıl
öncesine ait olduğu çok geçmeden anlaşıldı.
Hisarlık Tepe’deki sonraki kazılar, yerleşim
katlarını sistematik bir şekilde yeniden belirlemeye
başladı. Sistemli yapılan bu kazıların ilk hafiri
Wilhelm Dörpfeld oldu. 1893 ve 1894 yılında Hisarlık
Tepe kazılarını yürüten mimar Dörpfeld, yaptığı
kazıların sonuçlarını 1902 yılında kitaplaştırıp
yayınladığında91 Troya’nın tarihsel bir gerçek olduğu
düşüncesi yeniden güçlendi. Fakat bu düşünce çok
geçmeden gücünü yitirdi. Tartışmalar devam etti.
Troya kazılarının Dörpfeld’ten sonraki başkanı kazı
çalışmalarını 1932-1938 yıllarında yürüten Amerikalı
Carl Blegen’di. Hem Dörpfeld hem de Blegen,
Hisarlık Tepe’nin Homeros Troya’sı olduğuna
inanıyorlardı. Hatta ilkine göre Homeros Troya’sı
Akhalar tarafından yıkılmamış, şiddetli deprem
nedeniyle yıkılmış, Akhalar depremle yıkılmış
Troya’yı ele geçirmişlerdi. Ancak Dörpfeld’in bu
düşüncesi genel kabul görmedi92.
C. Blegen’in halefi Manfred Korfmann oldu.
Korfmann’ın kazıları 1988’de başladı. Kazılar, adını
değiştirip “Osman” yapmış93 olmasıyla da iyi bilinen
Korfmann’dan sonra da devam etti ve ediyor. Bugün
itibariyle Hisarlık Tepe’de her biri harflerle
tanımlanan (örneğin VIh, VIIa) ara katmanlara sahip
9 ana seviyeyi ve en az 14 kronolojiyi (yapı katını)
tespit etti. Troya olduğu kabul edilen ilk seviyenin
(Troya I) başlangıcı İÖ 3000 yılına tarihlendi 94. Yani
Hisarlık Tepe’deki ilk iskânın tarihi, günümüzden
5000 yıl öncesine kadar geriye gidiyordu ve o tarihten
itibaren kesintisiz iskan söz konusuydu. Kral
Priamos’un Troya’sının altıncı seviyede (Troya VI: İÖ
1470-1300) ya da yedinci seviyede (Troya VIIa: İÖ
1300-1180) olduğu düşünüldü95. Bu seviyelerde
yüksekliği 10 m’ye ulaşan kalın sur duvarları vardı.
Birisi güney kapısı, diğeri doğu kulesi olmak üzere
iki yeni yapı da bu seviyede inşa edilmişti. Fakat on
yıl devam ettiği söylenen bir savaşın (Troya Savaşı)
izleri denilecek ölçüde arkeolojik bulguların 11
olmadığı, fakat kentin yakım ve yıkıma maruz
kaldığı, buna rağmen kentin sakinlerince terk edilen
bir harabe haline gelmediği de arkeolojik bulguların
ışığında anlaşıldı96. Fakat tüm bunlar Homeros
Troya’sının/İlion’unun Hisarlık Tepe olup olmadığı

86 Jablonka 2011, 718. Kershaw 2010, 44.

87 Jablonka 2011, 718.
88 F. Calvert ve öncesi Troya kazıları konusunda bk. Easton 1991, 111. Trail 1995.
89 H. Schlimann ve kazıları konusunda bk. Kaya 2016a, 112 vd.
90 Heinrich Schliemann, Troya’da ele geçirdiği hazineyi Almanya’ya götürdü. Berlin’de Völkerkunde Müzesi’nde

yerleştirilen bu hazine, daha sonra İkinci Dünya Savaşı sırasında Sovyet Rusya’ya götürüldü. Rusya’da Puşkin Müzesi’nde
sergilenmekte olan bu hazine, altın Taç (3 adet), altın bilezik (6 adet), altın küpe (4 adet), altın yüzük (50 adet), altın kap (5
adet), gümüş kap (9 adet), elektron kap (1 adet), tunç ya da bakır kap (5 adet), gümüş külçesi (6 adet), tunç mızrak ucu (8
adet), tunç yassı balta (14 adet), tunç keski ve testere (4 adet), 8700 boncuk içeriyordu. Diğer defineler içinde de takılar, metal
kaplar, külçeler, lapis lazuli (lacivert taşı), baltalar, hançerler, mızrak uçları, kristal topuz başları, kurşundan bir kadın
heykelciği ( 1 adet), taş idoller ve kolye taşları (çok sayıda) gibi çok sayıda eşya ve alet vardı. Bk. Kaya 2016a, 113. Easton
1984, 141 vd. Düring 2011, 297. Akurgal 1998, 14. Desti 2005, 36 vd. Troya Hazinesi’nin benzeri daha sonra Eskiyapar’da
keşfedildi. Altın, gümüş, elektron ve akikten yapılmış çok sayıda eşyayı içeren Eskiyapar definesi de Troya’dakine doğrudan
benzeyen takılar, metal kaplar, baltalar içermekteydi. Bk. Özgüç-Temizer 1993, 613 vd. Ayrıca bk. Kaya 2017, 59 dn. 194.
91 Dörpfeld 1902.
92 Blegen, depremi doğruladı. Fakat ona göre deprem nedeniyle yıkılan Troya VI, Homeros’un Troya’sı değildi. Homeros’un

Troya’sı Troya VIIa idi ve Troya VIIa, bir bir yangınla yıkılmıştı. Yangının nedeni istilacılar ve saldırılardı. Bk. Brandau-Schickert-
Jablonka 2010, 93 vd., 98. Mylonas 1964, 353. Blegen 1937, 8 vd.
93 Tırpan 2004, 36.
94 Korfmann-Kromer 1993, 138. Desti 2005, 33. Düring 2011, 260 vd.
95 Homeros Troya’sının Trya VI ya da VIIa’da lokalizasyonu konusunda bk. Castleden 2011, 43 vd. Dörpfeld 1902. Blegen 1937, 9

vd. Nylander 1963, 6 vd. Mylonas 1966, 215. Troya VI ve Troya VIIa dönemleri için ayrıca bk. Brandau-Schickert-Jablonka 2010,
58 vd.
96 Brandau-Schickert-Jablonka 2010, 111. Hisarlık Tepe kazıları ve Troya’nın Hisarlık Tepe’de lokalizasyonu konusunda Kaya

2016a, 102 vd. Brandau-Schickert 2015, 309 vd. Jablonka 2011, 721 vd. Brandau-Schickert-Jablonka 2010, 94 vd. Kershaw 2010, 45
 Mehmet Ali Kaya Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

konusunda tartışmaları sonlandırmadı. Bu nedenle Savaşı’na bu göçler çerçevesinde yaşanan bir savaş
Strabon’un aktardığı bilgileri de dikkate alan olarak itibar etmektedir. Fakat Hisarlık (Troia/İlion)
arkeolojik araştırmalar, Hisarlık Tepe çevresinde kazılarının hafiri Korfmann, Troya’nın yıkılış tarihi
devam etmektedir97. Öte yandan kazılardan kesin konusunda Eratosthenes’in tarihlemesine itibar
olarak anlaşılan bir gerçek vardır ki eski Yunan etmeyi tercih etmiş gibi gözükmekedir. Zira ona göre
Klasik Çağ’ından beri bilinen İlion, yani Hisarlık Troya kentinin yıkılışı İÖ 1180 yılında kaybedilen bir
Tepe, Geç Tunç Çağı’nın büyük siyasal savaşın sonunda mümkün oldu101. Fakat daha önce
merkezlerinden birisiydi. Bu siyasal merkezin de belirtmiş olduğumuz gibi günümüz bilim
Homeros Troya’sı/İlion’u olduğunu düşünmek, adamları ne Troya’nın nasıl yıkıldığı konusunda hem
olmadığını düşünmekten daha makul gibi fikirdirler ne de Homeros Troya’sının hangi tarihte
görünmektedir. yıkılmış olduğu konusunda uzlaştılar. Troya’da
kazılar yapan Dörpheld’e göre Troya, Akhalar
Troya Savaşı ile ilgili olarak kimi eski Yunan
tarafından yıkılmadı. Troya’yı yıkan bir depremdi.
entellektüllerinin kafalarını meşgul eden bir diğer
Depremle yıkılan Troya, Hisarlık Tepe’de ortaya
konu, bu savaşın hangi tarihte yapılmış olduğu ya da
çıkarılan yerleşim seviyelerinin altıncısı (VIh) idi.
Troya’nın hangi tarihte yıkılmış olduğu sorusuydu.
Carl Belegen de Dörpheld’ten farklı düşünmedi. Ona
Priamos Troya’sının hangi tarihte yıkıldığı sorusunu
göre de Troya VIh bir depremle yıkılmıştı. Fakat
yanıtlayan Antik Çağ kaynağının en az dördünün
deprem yerleşmenin terkine neden olmadı.
tarihlemesi günümüzde en çok bilinendir 98.
Depremden sonra yeniden inşa edilen Troya’nın VIIa
Bunlardan birincisi, İÖ 5’inci yüzyılda yaşamış olan
seviyesi bir yangınla yerle bir oldu. Blegen’in bu
Herodotos’tu ve ona göre Troya Savaşı İÖ 1240
teorisi de genel kabul görmedi. Kimileri Priamos
yılında yıkılmıştı. İkincisi Troya’nın yıkılışını İÖ
Troya’sının VIh olduğu görüşüne ve dolayısıyla bu
1184/3 yılına tarihlemiş olan İskenderiyeli
seviyenin bir depremle yıkıldığına itibar ederek farklı
Eratosthenes (İÖ 284-194), üçüncüsü Ephoros’tu (İÖ
bir öneri getirdiler. Bu öneriye göre Akhalar, deprem
4’üncü yüzyıl). Ephoros’a göre Troya İÖ 1334/3
nedeniyle yıkılan Troya’yı ele geçirip yakıp yıktılar.
yılında yıkılmıştı. Troya’nın yıkılış tarihiyle ilgili en
Troya Atı efsanesinin temelindeki gerçeğin de bu
kesin tarih ise bu üç kaynaktan değil, Paros Mermeri
nedenle deprem olması gerektiğini düşündüler. Yani
(Marmor Parium) olarak tarihe mal olmuş bulunan
Tahta At, Troya’yı ele geçirmek için başvurulan bir
bir kitabeden gelmektedir. Yunanistan’daki Thebai
savaş hilesinin ürünü değildi. Akhalar, Troya’yı
12 kentinin yağmalanışını İÖ 1251 yılına tarihleyen bu
yıkan deprem tanrısı Poseidon’a minnettarlıklarını
yazıtta Troya Savaşı için verilen tarih 5 Haziran
devasa büyüklükte bir tahta at heykeli yapıp ona
1209’dur99 ki Deniz kavimlerinin Mısır’a
sunarak ifade etmişlerdi102.
saldırılarının ilki bu tarihten yalnızca iki yıl sonra
gerçekleşmiştir100.
Troya Savaşı’nın hangi tarihte yapılmış olduğu
sorusunun yanıtı bugün de kesin olarak verilebilmiş
değildir. Günümüz bilim adamları genellikle antik
edebi kaynakların hesaplarından birisini, daha çok
da Paros Mermeriyle Erotesthenes’i tercih ettiler ya
da bu tarihleri dikkate almış olan tarihler önerdiler.
Fakat son zamanlarda kimi araştırmacılar tarafından
öne çıkarılan tarih, Herodotos ve Ephoros’unkine
daha yakındır. Zira onların Troya Savaşı’nın ne
zaman yapıldığı sorusunun yanıtı için önerdikleri
tarih İÖ 1250 yılıdır. Bu tarih, İÖ 2’inci binyılın
egemen siyasal güçlerini tarihe gömen Ege
Göçleri’nin (Deniz Kavimleri) başladığı zamana çok
yakındır. Bu nedenle kimi araştırmacılar da Troya

vd. Howatson (ed.) 2013, 960 (Troya). Castleden 2011, 250 vd. Bryce 2005, 358 vd. Ünal 2002, I, 107 vd. Akurgal 1998, 188 vd. Hiller
1991, 145. Korfmann 1989-1990, 67 vd. Mansel 1984, 82 vd. Rappa-Gifford 1982, 43 vd. Blegen 1963, 20 vd.
97 Korfmann 1989-1990, 67 vd.
98 Antik Çağ’da Troya’nın yıkılışıyla ilgili tarih veren diğerleri şunlardır: Douris (İÖ 1334), Kleitarkhos (İÖ 1234), Dikaiarkhos (İÖ

1212), Thrasyllos (İÖ 1193), Phanias (İÖ 1129), Apollodoros, Kastor, Diodoros, Apollonios, Eusebios, Sosibios (İÖ 1171). Bk.
Mylonas 1964, 353 dn. 3.
99 Kershaw 2010, 43. Mylonas 1964, 353 dn. 3.
100 Deniz Kavimleri konusunda bk. Kaya 2016a, 147 vd.; 2017, 286 vd.
101 Korfmann 2004, 13 vd. Işık 2004, 19 (İÖ 1184).
102 Kershaw 2010, 385 dn. 15. Körpe 2006, 72. Mylonas 1964, 353, 356 vd. Schachermeyer 1950, 189 vd.
Troya ve Troya Savaşı: Efsane ve Tarih
BİBLİYOGRAFYA
Antik Kaynaklar
Apollodoros, Bibliotheke (=Library) I-II. Edit&transl.
C.G.Frazer. Loeb. London 1921.
Arrianos, Anabasis Alexandri (Edit & transl. E.I. Robson),
I-II. Loeb. London 1967.
Dionysios Halikarnassos, Romaikes Arkhaiologias (=The
Roman Antiquites), Edit & transl. E. Cary. Loeb. London
1955.
Herodotos, Herodot Tarihi (çev. M. Ökmen). Ankara
1979.
Hesiodos, Hesiodos, Eseri ve Kaynakları (çev. S.
Eyüpoğlu-A. Erhat). Ankara 1977.
Homeros, İlyada (çev. A. Erhat-A. Kadir). İstanbul 1981.
Homeros, Odysseia (çev. A. Erhat-A. Kadir). İstanbul
1981.
Livius, Ab Urbe Condita (Livy, I-II, with translated by B.
O Forster; VIII, with translated F.G. Moore), The Loeb
Classical Library, Londra 1967 .
Ovdius, Heroides (Ovid, Heroides and Amores, with
translated by G. Showerman), The Loeb Classical Library,
Londra 1914.
Strabon, Antik Anadolu Coğrafyası (çev. A. Pekman).
İstanbul 1993.
Strabon, Geographika (=The Geography of Strabo) VI. Edit
& transl. H.L. Jones. Loeb. London 1955.
Strabon, Georaphika (The Georaphy of Strabo, Vols. X-XIV,
with translated by H.L. Jones), The Loeb Classical Lirary,
Londra 1961-1962.
Günümüz Kaynakları
Akurgal, E. (1998), Anadolu Kültür Tarihi. Tübitak,
Ankara.
Arslan, R. (2004), “Işık Nereden Doğar: Troya,
Destanlar ve Etkileri”. Bilim ve Ütopya, 121, 6-11.
Blegen, C.W. (1963), Troy and Troians, London.
Blegen, C.W. (1936-1937), “New Evidence for Dating
the Settlements at Troy”, Annual of the British School at
Athens 37, 8-12.
Brandau, B., Schickert, H., Jablonka, P. (2010), Resimlerle
Troya (çev. A. Kanat), Arkadaş Yay. Ankara.
B. Brandau, B., Schickert, H. (2015), Hititler. Bilinmeyen
Bir Dünya İmparatorluğu (çev. Nazife Mertoğlu). Ankara.
Bryce, T. (2005), The Kingdom of Hittites, Oxford.
Castleden, R. (2011), Truva Savaşı (çev. S. Genç), Doruk
yay. İstanbul.
Desti, M. (2005), Anadolu Uygarlıkları (çev. M. Cedden).
Dost Kitapevi Yay. Ankara.
Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)
Dinçol, A. (1982), “Hititler Öncesinde Anadolu”.
Şurada: Anadolu Uygarlıkları. Görsel Anadolu Tarihi
Ansiklopedisi I. İstanbul, 11-16.
Dörpfeld, W. (1902), Troja und Ilion: Ergebnisse der
Ausgrubungen in den Vohistorischen und historischen Schichten
von Ilion 1870-1894, Athens.
Düring, B.S. (2011), The Prehistory of Asia Minor. From
Complex Hunter-Gatheres to Early Urban Societies.
Cambridge.
Easton, D. F. (1984), “Priam’s Treasure”. Anatolian
Studies 34, 141-169.
Easton, D. F. (1991), “Troy before Schliemann”. Studia
Troica I, 111-129.
Erarslan, A. (2007), “Anadolu’da Serbest Ekonominin
İlk İzleri, Oikos’un Gelişmiş Hali: Asurlu Tüccarlar”,
Toplumsal Tarih, 162 (2007), 58-61.
Frisch, P. (1975), Die Inschriften von Ilion, Inschriften
griechischer Stadte aus Kleinasien no.3. Bonn.
Graves, R. (2012), Yunan Mitleri. Tanrılar, Kahramanlar,
Söylenceler (çev. U. Akpur), Say yay. İstanbul.
Hiller, S. (1991), “Two Trojan Wars? On the
Destructions of Troy VIh and VIIa”. Şurada: Studia Troica
(ed. M Korfman, J. Lataccz, A. Christopherson), Mainz, 145-
154.
Howatson, M.C. (2013) (ed.), Oxford Antikçağ Sözlüğü
(çev. F. Ersöz), Kitap Yayıevi, İstanbul.
Işık, F. (2002), “Troya’nın Bilimsel Gerçeği”. Bilim ve 13
Ütopya 21, 17-19.
Jablonka, P. (2011), “Troy in Regional and International
Context”. Şurada: The Oxford Handbook of Ancient Anatolia
(ed. S.R. Steadman-G. McMahon), Oxford, 734-751.
Kaya, M.A. (2016a), Ege ve Eski Yunan Tarihi I. Tarih
Öncesi çağlardan Klasik Çağ’a Kadar. Bilge Kültür Sanat
yay. İstanbul 2016.
Kaya, M.A. (2016b), Anadolu’daki Galatlar ve Galatya
Tarihi, Bilge Kültür Sanat yay. İstanbul 2016.
Kaya, M.A. (2017), Türkiye’nin Eskiçağ Tarihi I. Bilge
Kültür Sanat yay. İstanbul (baskıda).
Koç, İ. (2006) (ed.), Hititler, ODTÜ yay. Ankara.
Korfmann, M. (1989-1990), “Troya’nın Yakın
Çevresindeki Beşik Koyu Kazıları”, Müze-Museum, 2-3, 67-
79.
Korfmann, M.O., Kromer, B. (1993), “Demircihöyük,
Beşiktepe, Troia- Eine Zwischenbilanz zur Chronologie
dreier Orte in Westananatolien”, Studia Troica 3, 135-146.
Korfmann, M.O. (2004), “Gerçekten Bir Troya Savaşı
Olduğuna İnanıyormusunuz? Neden”. Bilim ve Ütopya
(Röportaj: çev. V. Ataman), 121, 12-15.
Kershaw, S. (2010), A Brief History of Classical
Civilization. From Origins of Democracy to Fall of the Roman
Empire. Philedelphia-London.
 Mehmet Ali Kaya Akademik-Der Sayı: 1 (2017 Sonbahar)

Körpe, R. (2006), “Eski Çağlarda Ege Dünyasında West, L. (2003), Greek Epic Fragments. From The Seventh
Deprem ve Tsunamiler. Antik Kaynakların Işığında to the Fifth Centuries BC. Loeb, London.
Troia’da Tsunami”, Bilim ve Ütopya, 140, 69-72.
Kuhrt, E. (2013), Eski Çağ’da Yakındoğu (MÖ 3000-330)
I-II, (çev. D. Şendil), Türkiye İş Bankası Kültür Yay.
İstanbul.
Latacz, J. (2001), Homeros. Batının İlk Ozanı (çev. D. Ç.
Sazcı), Homer Kitapevi, İstanbul.
Macqueen, J. G. (2001), Hititler ve Hitit Çağında Anadolu
(çev. Esra Davutoğlu), Arkadaş yay. Ankara.
Mansel, A. M. (1984), Ege ve Yunan Tarihi. TTK yay.
Ankara.
Mannsperger, D. (2006), “Vom Zahlungsmittel zum
Leitartefact-Münzen und Münzfunde”. Şurada: Troia:
Archaologie eines Siedlumgshhügels und seiner Landschaft (ed.
M. O. Korfmann), Mainz, 265-274.
Martin, T. R. (2012), Eski Yunan. Tarih Öncesinden
Hellenistik Çağ’a (çev. Ü.H. Yolsal), Say Yay. İstanbul.
Mylonas, G. (1964), “Priam’s Troy and the Date of Its
Fall”, Hesperia 33, 352-380.
Mylonas, G. (1966), Mycenae and the Mycenean, Princeton
1966.
Nylander, C. (1963), “The Fall of Troy”, Antiquity,
XXXVII, 1-1.
Özgüç, T., Temizer, R. (1993), “The Eskiyapar
Treasure”. Şurada: Aspects of Art and Iconography: Anatolia
14 and its Neighbours. Studies in Honor of Nimet Özgüç (ed. M.J.
Mellink-E. Porada), Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara, 613-
628.
Rapp, G., Gifford, A. (1982), “Earthquaekes in the
Toad”. Şurada: Troy, the Archaeological Geology (eds. G.
Rapp-A. Gifford), Princeton, 43-58.
Schachermeyer, F. (1950), Poseidon und die Entstebung des
griechichen Götterglaubens. Bern.
Scullard, H.H. (2000), A History of the Roman World 753
to 146 BC, Londra-New York.
Sowerby, R., Yunan Kültür Tarihi. Homerik Çağ, Tarih,
Din, Sosyal Yaşam, Spor, Edebiyat, Mitoloji, Felsefe ve Sanat.
İnkılap Yay. İstanbul 2012.
Tırpan, A. A. (2004), “Troya’nın Manfred’i Artık Osman
Hoca”. İdol. Arkeoloji ve Arkeologlar Derneği Dergisi, 20, 36.
Trail, D. A. (1995), Schliemann of Troy: Treasure and
Deceit. New York 1995.
Ünal, A. (2002), Hititler Devrinde Anadolu I. Arkeoloji ve
Sanat yay. İstanbul.
Ünal, A. (2003), Hititler Devrinde Anadolu II. Arkeoloji ve
sanat yay. İstanbul.
Yener, K.A., Özbal, H. (1987), “Tin in the Turkish
Taurus Mountains: The Bolkardag Mining District”,
Antiquity 61, 232, 220-226.
Webster, T. B. L. (1960), Von Mykene bis Homer. Anfange
griechischer Literartur und Kunst im Lichte von Linera B,
München-Wien.