Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 2

İÇİNDEKİLER
4 fantastik moleküller
Organik kimyanın
kurallarıyla düş gücünün
bir sentezidir fantastik
organik kimya. Geçmişten
günümüze artarak devam
eden bu fantastik ilginin
ürünlerine bakalım…

8 üzüm ve şarabın kimyası

Şarap yüzyıllardır var olan bir
içecek olarak çeşitli
medeniyetlerde yerini almıştır.
İlk kez bağdaki üzümün
bozulmasıyla keşfedilen
şarabın yıllarca süregelen
hikayesine kimyasal bir bakış..

19 adli kimyada diş bilimi

Tarih boyunca insanoğlunun yaşamını
devam ettirebilmesinde çok önemli bir yere
sahip olan dişler, günümüzde adli vaka
analizleri sırasında kimlik tespiti için sıkça
tercih ediliyor. Peki dişler niçin önemini
koruyor?
22 polimerler her yerde
Polimerler, pencerelerimizde
kullandığımız PVC'den tutun
da mutfakta kullandığımız
teflon tavaya kadar hemen
her yerde kendini
göstermektedir.

28 kimya; hayatımız
Günlük yaşamımızda büyük yer
kaplayan hamur işlerinin o cezbedici
kabarıklığının kaynağının kabartma
tozu olduğunu çoğunuz
biliyorsunuzdur. Peki kabartma
tozu hamur işlerini nasıl kabarttığını
hiç düşündünüz mü ?

31 kimyanın dâhileri
Tanrının büyüklüğünü,
doğanın sırlarını çözerek
ispatlamaya çalışan ünlü
Boyle kanununun mucidi, ilk
modern kimyager sayılan
Robert Boyle.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 5

 Fantastik Organik
Kimya
Organik kimya daima yaşamla birlikte anılmıştır. 19. yy başlarında kimyagerler
organizmalarda üretilen bileşiklerin yapay olarak üretilemeyecek kadar
karmaşık yapılarda olduklarını ve bu bileşikleri meydana getirmek için bir
yaşam gücüne gereksinim duyulduğunu düşünüyorlardı, bu güce “organik”
demişlerdi. Bu konuda onlara hak vermek gerekir ki, organik kimya yaşam
gücümüzdür ve günümüzde boya, plastik, gıda, patlayıcı, ilaç, petrokimyasal
vb. gibi pek çok alanda kullanılır. Peki, bu fantastik organik kimya nedir?
Esasen organik kimyanın bir alt dalı olarak ortaya çıkmış olup organik
kimyanın kurallarıyla düş gücünün bir sentezidir fantastik organik kimya.
İsmindeki fantastiklik de sentezlenmesi zor ve bazen de imkânsız olan
bileşikleri sentezleme amacından ileri gelir. Geçmişten günümüze artarak
devam eden bu fantastik ilginin ürünlerine bakalım şimdi de…

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 6

Propellen Bifloreniliden türevleri
Hekza vinil benzen diğer adıyla propellen, Çift bağın bozulmadan ne kadar
benzenin her bir karbonuna vinil grupları bükülebileceğini merak eden bir grup
bağlanmasıyla oluşmuş fantastik bir İspanyol bilim adamı tarafından geçtiğimiz
moleküldür. Bu molekülün fantastikliği ise birkaç yıl içerisinde sentezlenmiş olan,
şeklinden ileri gelmektedir. görece yeni bir molekül grubu
biflorenilidenler. Bu moleküllerin en büyük
özelliği şimdiye kadar sentezlenmiş en büyük
çift bağa sahip olmalarıdır. Çift bağın
bükülebileceği son noktaya ulaştıklarını da X-
ışını spektroskopisi ve ESR ( elektron spin
resonance) spektroskopisi ile kanıtlamış, çift
bağın singlet spinde olduğunu göstererek
klasik anlamda hala bir çift bağa sahip bir
molekül olduğunu göstermişlerdir.

Pervaneye benzeyen bu bileşiğin ilerleyen
zamanlarda sürtünmenin minimuma
indirilmesi gereken sistemlerde örnek olarak
kullanılacağı tahmin ediliyor. Ayrıca NASA
tarafından çevreye zarar vermeyen yakıt
yapımında kullanılıyor.
Daha önce hiç bir bağlı grubu olmayan bu
aromatik halkada bükülme açısı 40 derece
iken, molekülün daha fazla bükülmesini
sağlayan klor atomları ile sol tarafta 55 sağ
tarafta ise 66 dereceye ulaşılmıştır. Bu
gerçekten de sınırları zorlamanın nereye
kadar gideceğini gösteren bir örnek
kimyacılar için.

Bu moleküllerin en büyük özelliği şimdiye kadar sentezlenmiş en büyük çift bağa sahip olmalarıdır.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 7

Cythane
İşte hayal ürünü olarak görülen bir bileşik
daha...
Bu 14 karbon ve 20 hidrojeniyle
sentezlenmesi imkânsız gibi görünen aykırı
bileşiğin tam olarak ne işe yarayacağı
bilinmemektedir.
Yukarıdan Üç Boyutlu Görünüşü
Yandan 3D Görünüşü
Katenanlar
Katenan kelimesi, Latince “catena” yani
zincir kelimesinden gelir. Fakat buradaki
zincir bildiğimiz anlamda kimyasal bir zincir
değildir. Sanki bir ipe dizilmiş boncuklar gibi
yan yanadır halkalar, ama tam bir zincir
değildirler. Zincirin halkaları arasında katı
mekanik bağlar olmadığı için halkalar
birbirine serbestçe geçer. Bazı kimyacılar bu
yapıları mekaniksel olarak bağlamayı
düşünmüşler ve ortaya ilginç bir molekül
çıkmış.
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Katenan molekülü 26 ve 28 karbon
içeren iki halkanın iç içe geçmesiyle
oluşmuştur.
Şekildeki kırmızı ve mavi yapılar, farklı
karbon sayısına sahip iki farklı halkayı
temsil ediyor.
Literatürde “knots” olarak da bilinen
düğümler “strand switch” denilen bir
mekanizma ile katenanlara
dönüşebilirler.
İlk kez 1964 yılında Alman Schill ve
Lüttringhaus, istenilen zincir yapısına sahip,
125 derecede eriyen kristal yapılı bir toz
halinde katenanı elde etmiştir. Bu madde 26
ve 28 karbon atomu içeren iki halkanın iç içe
geçmesinden oluşmaktadır. O zamanlar
sadece fantezi amaçlı sentezlenen bu
8
molekülün iki tane de kardeşi var şimdi;
rotaksanlar ve düğümler. Katenanların
nanoteknolojide kullanım alanı bulmasıyla
başlayan serüven 1960’lardan bu yana
ilerlemiş ve 1991 yılında ilk moleküler
motorun sentezlenmesini sağlamıştır. Şimdi
ise üç halkalı daha karmaşık moleküller
üzerinde çalışılmaktadır.
Rotaksan molekülünün temsili gösterimi
Küban
İsminden de çağrışım yaptığı üzere küp
şeklinde olan bir bileşik küban ve
fantastikliğinin sebebi de beklenenin
üzerinde kararlı olmasıdır.
Işığa, suya, havaya oldukça duyarlı olan
küban 220 santigrat derecenin üzerinde
ancak bozunur ve tek ilginçliği bu değildir. İki
karbonu arasındaki bağın, bileşiğin yapısı
gereği 109,5 derece olması beklenirken, bu
açının 90 derece olması ona inanılmaz bir
sağlamlık getirir. Bu durum gerilme enerjisi
ile açıklanabilir, yaklaşık 166 kcal/mol ‘ dür
enerjisi. Bunun dışında şekil itibariyle sp3
olması beklenen karbon atomu
hibridleşmesinin, yapılan hesaplamalar
sonucunda %31 s karakter içerdiği yani sp3
olmadığı görülmüştür.
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Erime noktası olan 130 santigrat derece ile
kaynama noktası olan 133 santigrat derece
arasındaki fark da alışılmadık derecede azdır.
İlginçliklerden bir diğeri de, katı kristal halinin
küp değil rombohedral olmasıdır, zira küp
şeklindeki bir molekülün kristal yapısının da
küp şeklinde olması beklenirdi. Bunca
ilginçliğinin yanında faydalı bir molekül
olması sentezleyen kimyagerleri mutlu etmiş
olmalı. Kübanın hidrojen yerine farklı gruplar
takılarak Parkinson, AIDS gibi rahatsızlıklarda
ve bazı kanser türlerinde kullanım alanları
bulunmuştur. Ayrıca TNT’den iki kat daha
fazla patlayıcı bir molekül olan oktanitro
küban molekülü de kübandan
sentezlenmekte ve endüstri, sanayi gibi pek
çok alanda kullanılma ihtimali bulunmaktadır.
Kaynaklar:
Gül,A., Makrosiklik Bileşikler,
http://www.scribd.com/doc/24220416/3/Katenanlar
-Zincirsel-Makrohalkalar
Kaushik Patel, Ognjen Miljani and J. Fraser
Stoddart, Chem. Commun., 2008, 1853
107 Kimya öyküsü, L.Vlasov, 1998 Tübitak Yayınları
Journal of Organic Chemistry, 2002, 67 (21), 2002
Philip E. Eaton and Thomas W. Cole J. Am. Chem.
Soc.; 1964; 86(15) pp 3157
Nasa Yayınları, Green Propellant,
http://www.nasa.gov/home/hqnews/2012/feb/HQ12
046_TDM_Green_Propellant.html
Sevil ÇİMİR
İstanbul Teknik Üni.
Kimya Bölümü
Lisans Öğrencisi
cimir@itu.edu.tr
9
 ÜZÜM VE
ŞARABIN
KİMYASI

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 10

Şarap, kadim medeniyetlerin doğuşuyla insanların
yaşayışlarına, tarihlerine ve inançlarına etki etmiştir.
Tarih boyunca kimi zaman uygarlıklar arasında bir ticari
araç olarak kullanılırken kimi zaman kutsal varlıklarının
adlarına ilham kaynağı olmuştur. Varlığı MÖ 5000li
yıllara kadar dayanan şarap yapımında temel meyve
üzüm olarak bilinse de elma, armut, vişne, portakal gibi
meyvelerden de şarap elde edilir ve adlarını kullanılan
meyveden alırlar. Bu açıdan şarap dendiğinde kastedilen
aslında üzüm suyunun fermante
edilmesiyle meydana gelen alkollü bir
içkidir. Üretimi mekanik olarak
mayalanma, saklanma ve eskitilme
prensibine dayanan ve 400’den fazla
madde bulunduran şarabın içerisinde
%10 - %11 miktarında etil alkol
bulunmakla birlikte %87.7 - %90
oranında su, %1 asit ve %0.2 - 0.3
oranında tanindir. Günümüzde şarap
yapımında V itis cinsinden V.vinifera
olarak adlandırılan üzüm çeşidi
kullanılmaktadır. İlk kez bağdaki
üzümün bozulmasıyla keşfedilen
şarabın yıllar geçtikçe tadının iyileştiği
18.yy’da anlaşılmakla birlikte kimyagerlerin bunda yoğun
katkısı bulunmaktadır.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 11

Çeşitli yerlerde yapılan kazı çalışmalarından elde edilen bulgular ışığında, ilk şarabın yapımıyla ilgili
elde edilen en önemli bilgi şarabın bilinen en eski kutsal kitap olan Tevrat’tan önce yapıldığıdır.

Kadim Medeniyetlerde Şarap

Nasıl yapıldığına dair kesin bulgulara Sümerlilerin aşk ve bereket tanrıçası
ulaşılamamasına rağmen, olgunlaşan bir İnanna’nın kocası Dumizi bira ve şarap
üzümün yüzeyine doğal yollarla yerleşen üreticisidir ve Dumizi’nin kız kardeşi
mayaların, üzüm kabuğunun zamanla Gesthinanna’nın adı yapraklı üzüm bağı
çatlamasıyla, sıcağın da etkisiyle üzümün anlamına gelir.
etli kısmındaki şekeri alkole
Anadolu’da 1000 yıldan fazla hüküm
dönüştürdüğünü ve böylece şarabın
sürmüş Hititler’de de şarabın oldukça
kendiliğinden daha bağdayken
önemli bir yer kapladığını görmek
oluşabildiğini göstermiştir.
mümkün. Alişar, Alacahöyük ve Konya
MÖ 5000’li yıllara inildiğinde, Kliew adlı Ereğlisi’nde yapılan kazılarda elde edilen
bir araştırmacı şarabın Sümerler şarap kapları, altın şarap kadehleri ve
tarafından Babil ve Asur’da yapıldığını; kabartmalar bunun en güzel kanıtı
Lenhard ise MÖ 3500’lü yıllarda olmakla birlikte Boğazköy’de yapılan
Mezopotamya’da da şarap üretimine araştırmalarda bulunan 15.000’nden fazla
rastlandığını söyler. Bu yıllarda yazılı tablette Hititler’in şarapçılığı bildiği,
Sümerlilere bakıldığında mitolojik Vitis Vinifera adlı üzümden şarap elde
kahramanlar ve tanrı adlarında şarap ve ettikleri ve şarap ticaretinin oldukça
şarapçılığa sıkça rastlanmaktadır. önemli olduğu anlaşılıyor.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 12

Hititlerde dinin büyük bir önemi olduğunu ve
dinsel merasimler sırasında tanrılara bir çok
adak sunulduğunu biliyoruz. Bu adaklarda
sıkça yer alan içecek ise şaraptır. Örneğin;
kurban bayramı törenlerinde hayvanın kalbi
ve ciğeri tanrılara sunulurken, diğer yerleri
şarapla birlikte konuklara ikram edilirdi.
Savaş dönüşleri ise kutsal yerlere şarap
serpilir, kral ekmeğini böler ve şarapla birlikte
tanrılara sunardı. Yine Konya Ereğlisi’ne bağlı
İvriz köyü civarında yapılan araştırmalarda
Hitit tanrısı Tarhu ve kral Warpalawas’a ait
kabartmalarda tanrının elinde asma dalı
tuttuğu ve bu dalın üzerinde iki salkım üzüm
bulunduğu görülmektedir.
MÖ 2000’li yıllarda şarap kültürü Fenikeliler
ve 1500’lü yıllarda ise Ege sahillerinde
yaşayan Yunan kolonilerince önce
Yunanistan’a sonra da Roma’ya sokulmuştur.
Şarap Yunanistan ve Roma’da çok önemli bir
yer kaplamaktadır. Öyle ki Yunanistan’da
şarap tanrısı Dionysos, Roma’da
Baccus(Bakkhos) adıyla anılır.
Annesi Semele’nin 7 aylıkken düşürdüğü
Dionysos’u babası Zeus baldırında saklayarak
ikinci bir doğumla dünyaya getirir. Dionysos
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Zeus’un karısı Hera’nın hışmından korunmak
için yıllarca farklı yerlerde farklı kişilerce
büyütülür. Gençlik yıllarında babasının onu
gözlerden uzak sakladığı bir dağda üzümle
tanışır ve şarap yapımını öğrenir.
Dionysos ve şarapla ilgili en bilindik efsane şu
şekildedir. Dionysos adalarda gezerken,
kendisini Naksos’a götürmelerini istediği kimi
korsanlarca köle olarak satılmak istenir, onun
tanrı olduğuna inanmazlar ve geminin her
yüzeyini şarap kaplar, direkler asma dallarına,
kürekler yılana dönüşür. Dionysos aslana
dönüşerek onlara saldırır, korkup denize
atlayan pişman olmuş korsanlar ise yunuslara
dönüşür.
Dionysos dininin özünde vecd, kendinden
geçme, coşku ve taşkınlık yer alır. Törenlerde
tef, zil, davul gibi Frigya’ya özgü çalgılar
eşliğinde danslar edilir ve coşku ile
kendinden geçen rahipler hadım edilir.
Dionysos aslında dağlarda, ormanlarda, vahşi
hayatta yaşayan bir doğa tanrısıdır. Doğanın
sırlarına ermenin ve bu yolla tanrılaşmanın
yolunu gösterir ki Bakkha dininde bu şarap
ve sarhoşluktur.
13
 Semavi Dinlerde ŞARAP
Şarap yüzyıllardır var olan bir içecek
olarak çeşitli medeniyetlerde yerini
almıştır. Bu yüzden onu bir medeniyet
içkisi olarak adlandırmak hiçte yanlış
olmaz.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 14

İsrailoğullarıyla ilgili içki hakkındaki çevirdiğine inanılır. Ancak bu efsanelerin
efsaneler Nuh peygambere kadar gelir. dışında Yahudilik ve Hristiyanlıkta bu
Bunlar arasında en yaygını Nuh konuda bazı yasaklar getirilmiştir.
peygamberin büyük tufandan
İslamiyet’in doğduğu coğrafyada
hayvanlarıyla kaçması ve daha sonra
yaşamlarını sürdüren Araplar ise içkiyi
çiftçilikle uğraşırken yetiştirdiği
hayatlarına entegre biçimde
üzümlerin şaraplarıyla sarhoş olmasıdır.
kullanıyorlardı. Şarap ve şarap gibi
Bir de keçilerini otlatırken bir tekenin
insanın zihnini bulandıran içecekleri
yaban asmasındaki üzümlerden yiyerek
haram kabul eden İslam, bu alışkanlığı
sarhoş olması, bunun üzerine bu bitkiyi
direk yasaklamak yerine yavaşça
yetiştirmeye başlaması gibi efsaneler
hayatlarından uzaklaştırmayı tercih eder.
vardır. Nuh’un oğlu Sam’in soyundan
gelen İbrani peygamberi İshak, rahiplerin İçkinin haram kılınması şu aşamalardan
bu içkiyle bağımlı olmaları sonucu geçmiştir: Nahl suresiyle hurma ve
akıllarının karışmasına karşı çıkmış ancak üzümden, güzel gıdâdan farklı olarak
Hristiyanlık’ta ve Yahudi inancında şarap sarhoşluk veren bir madde de elde
kutsal sayılmaya devam etmiştir. edildiği ve onun ileride yasaklanacağı îmâ
edilmiştir. Daha sonra insanların yoğun
Hristiyan inancında İsa’nın 41 mucizesi
soruları üzerine Bakara suresiyle bu
anlatılır. Bu mucizelerden biri Kana
içecekler için hem büyük günahlar hem
düğününde olanlardır. Düğüne Hz. İsa,
de faydalar olduğu ancak günahlarının
havarileri ve annesi Hz.Meryem katılır.
faydalarından daha çok olduğu
Şarabın bitmesi üzerine Hz.İsa orada
belirtilmiştir. Nisa suresiyle ise
bulunan altı küpe su doldurur ve bunların
Müslümanlar sarhoş iken namaza
ikram edilmesini ister. Düğün kahyası
yaklaşılmaması gerektiğini anlamışlar ve
suyu tadınca bunun şarap olduğunu anlar
Maide Suresiyle birlikte içkiyi kesin bir
ve bundan sonra Hz.İsa’nın düğündeki
şekilde terk etmişlerdir.
ailelere yardım için suyu şaraba

Yahudilerin kutsal kitabı Tevrat'ta şu cümleler dikkati

çeker: "Ve Rab Hârun söyleyip dedi: Sen ve seninle
beraber oğulların, toplanma çadırına girdiğiniz zaman,
ölmeyesiniz diye şarap ve içki içmeyin, nesillerinizce
ebedî kanun olarak, tâ ki, kutsalla, bayağı şeyi ve
murdarla temiz olanı birbirinden ayırdedesiniz" (Tevrat,
Levililer, Bab, 10, A. 8, 9-11)

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 15


C6H12O6 → 2C2H5OH + 2CO2
Şarap Üretimi
Ticari şarap üretimi beş temel adımdan
oluşur. İlk adım hasat işlemidir ve bu sürecin
en kritik aşamasıdır. Şeker, asit, fenol ve
aroma bileşiklerinin istenilen şarap için
optimize edilmesi için üzüm hasat edilmelidir.
Daha sonra kırma işlemi gerçekleşir. Üzüm
sapları çıkarılır ve derileri soyularak hafifçe
kırma işlemi gerçekleştirilir. Bu aşamada
oksidasyonu engellemek ve mikrobiyal
aktiviteleri etkisiz hale getirmek amacıyla
üzüme kükürt dioksit eklenir. Tam bu sırada
enzimler görev alır ve hücre duvarlarını
yıkarak bu aktivitelerin oluşmasına izin
vermez. Kırma işleminden sonra şarabın
çeşidine göre meyve suyu çıkarma yani
presleme işlemi gerçekleştirilir. Presleme
işleminde katıların meyve suyundan ayrılması
için beklenilir gerekirse suyu arıtmak için
filtrasyon ve santrifüj işlemi de
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
gerçekleştirilir. Meyvenin canlı mayaya
aşılanmasıyla birlikte mayalama reaksiyonu
başlar: Reaksiyon birçok aracı biyokimyasal
adımlardan oluşur. Ancak genel hatlarıyla ele
alırsak, karbondioksit ince bir tabaka halinde
oksijen varlığında taşınır. Fenollerin
oksitlenmesiyle şeker ve etanol,
karbondioksit ve suya dönüştürülür. Son
adım arıtma işlemiyle istenmeyen katılar,
tuzlar ve mikroorganizmaların çeşitli fiziksel
yollarla ortamdan uzaklaştırılır ve şaraplar
şişelenerek satışa hazır hale getirilir.
Laboratuvar, üretim süreci boyunca bu
işlemlerin içinde yer almaktadır, hasat işlemi
ağırlıklı olmak üzere fermantasyon ve
saflaştırma adımlarının da yakından takip
edilmesi gerekir.
Şarap üretimi sonucunda çok ciddi çevresel
problemler de ortaya çıkabilir. Büyük bir
hacimde çevresel atık gübre ve imha yoluyla
kullanılarak çevre tehlikesi en aza indirilir.
Şarap yapımında kullanılan
kimyasallar
Şarap yapımında en önemli maddenin
üzümün kendisi olduğu daha öncede
söylenmişti. Üzümün yapısında %80 oranında
meyve suyu, %8 kabuk, % 4.5
tohum(çekirdek), % 4.5 meyve özü ve %3
oranında ise sap bulunmaktadır. Üzümün
haricinde şarabın yapısında su, aldehit,
karbonhidratlar, alkoller, organik asitler,
fenol bileşikleri, azotlu bileşikler, çeşitli
vitaminler ve mineraller bulunur.
Şarapta en çok karbonhidratlar olarak
tanıdığımız, kimyasal formülü Cx(H2O)x olarak
gösterilebilen moleküller ve su ile daha
küçük parçalara ayrılamadığından
karbonhidratların en basit ve temel grubu
olan ve tek şekerler diye de bilinen
16
monosakkaritler bulunur. En önemli
monosakkaritler ise 6 karbonlulardan glukoz
ve fruktozdur. Ayrıca 5 karbonlular olarak
bilinen pentozlar ve galaktronik asidin
polimeri olarak bilinen pektinler de şarabın
yapısında en sık rastlanılan
karbonhidratlardır. %85’i sudan oluşan
şarabın, 100 gramlık çözeltide bulunan
madde miktarlarına göre sıralandığında 0.07
g fruktoz, 0.06 g glukoz, 0.2 g galaktronik
asit formunda pektin ve 0.1 g pentoz gibi
karbonhidrat bileşikleri içerdiği görülür.
%0.01 oranında aldehit(karbon ve oksijen
grubuna bağlanmış bir adet hidrojen ve alkil
grubu içeren organik bileşik) bulunduran
şarap alkol açısından da zengindir. “Çözünen
hacmi/çözelti hacmi” oranından %12.5 etil
alkol içeren şarap, “çözünen miktarı/çözelti
miktarı” oranına göre %0.6 -1.0 arası gliserol,
%0.02 – 0.04 arası yüksek alkol ve %0.01 metil
alkol içerir.
Glukoz bileşiği
Fruktoz bileşiği
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Galaktronik asit bileşiği
Şarabın bileşiminde karbonhidratlar ve
alkollerin yanında organik asitlerin varlığı da
çok önemlidir. Organik asitlerden ise iki farklı
şekilde bahsedilebilir. Öncelikle malik asit,
tartarik asit ve sitrik asit gibi üzümün
yapısında kendiliğinden bulunan organik
asitler vardır. Bunlardan tartarik asit
meyvelerde nadir bulunur fakat malik asit ve
sitrik asit meyvelerde bolca bulunmaktadır.
Bir de süksinik asit gibi üzümün kendisinde
değil de fermente olmasıyla beraber oluşmuş
şarabın içinde bulunan asitler vardır. Malik,
tartarik, sitrik ve süksinik asit dışında asetik,
laktik, sülfürik ve amino asitlere de rastlamak
mümkündür. Bu organik asitler meyveye
asitlik vererek şarabın pH’ını 3.2 ile 3.3
arasında tutmak için kullanılırlar.
Bir diğer önemli yapı ise fenolik bileşikleridir.
Fenolikler en az bir tane fenol
(hidroksillenmiş benzen halkası) grubu içeren
geniş bileşiklerdir. Bunlar ise şaraba buruk ve
acı tadı yanında rengini de verirler. Fenolikleri
6 ana başlık altında incelemek mümkündür:
kateşinler, prosiyanidinler, antosiyaninler,
hidroksisinnamikler, hidroksibenzoatlar ve
flavanoller. Bu fenoliklerin ortak özelliği çok
iyi birer antioksidan, yani yaşlanma
geciktirici, kanser ve tümör oluşumunu
engelleyici ve özellikle kalp hastalıklarını
azaltıcı etkiye sahip olmaları ve şaraba
rengini vermeleridir. Hidroksisinnamikler ve
17
hidroksibenzoatlar, yani basit fenolikler hem
kırmızı hem beyaz şarap oluşturabilirken,
diğer karmaşık fenoliklerden flavanoller
kırmızı, prosiyanidinler beyaz şarap meydana
getirirler. Antosiyaninlerde ise bağlanan
hidroksil grubuna göre rengin değiştiği
gözlenir. Bu renklerin turuncu, kırmızı ve mor
arasında olduğu söylenebilir.
Şimdiye kadar bahsedilen bileşikler şaraba
tadını veren bileşiklerdi. Şaraba karakterini
veren bileşikler ise aroma bileşikleridir.
Uçucu olmalarıyla bilinen bu aroma
bileşiklerinden en önemlileri monoterpenler,
glikosidler, TDN(trimethyl dihydro
napthalane), furfuril asit ve vanilyanın
yapısında glikozit olarak bulunan vanilya gibi
aromatiklerdir.
Üzümdeki nitrojen bileşikleri DNA, enzimler,
aminoasitler gibi kaynaklardan rahatlıkla elde
edilebilen bileşiklerdir ve bunların şaraba
katkısı çok büyüktür. Çünkü bu bileşikler tıpkı
serbest asit gibi fermantasyon işleminde
maksimum verim eldesi sağlayan ve birçok
enzimle üzüm suyunda katalize olmayı
engelleyen bileşiklerdir.
Sitrik Asit
Malik asit
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Şarabın içinde çok az miktarda da olsa
vitaminlerde bulunmaktadır. C vitamini gibi
önemli vitaminlerin varlığı az da olsa inositol,
nikotinamid ve cobalamine(B12) gibi
vitaminler gramca en fazla bulunanlarıdır.
Vitaminlerden ziyade mineraller içeren
şarapta özellikle magnezyum ve potasyum
mayalanmada, fosfat ise daha iyi verim elde
etmede yararlıdır.
Görüldüğü gibi anlatılan her madde şaraba
gerek tat gerek renk gerekse alkolik karakter
açısından farklı katkıda bulunmaktadır. 1 L’lik
çözelti içinde miligramlarla ifade edilebilen
maddelerden birinin eksikliği şarabın yapısını
özellikle mayalanmasını ve korunmasını
etkileyerek ve verimi düşürerek
etkilemektedir. Bu açıdan şarabın içerisinde
bulunan bu 400’den fazla bileşiğin nasıl ve ne
durumda kullanılması gerektiği çok iyi
belirlenmelidir.
Tartatik Asit
Süksinik Asit
18
Dünyada ve Türkiye’de Şarap Üretimi

En üstte solda Üstte solda En üstte sağda Üstte sağda

| SARIMTRAK | YEŞİL | UZUNCA BİR | BİZDEN

CENNET BAĞ
Fransa, Türkiye,
Pomerol İtalya, Almanya, Tekirdağ
Piedmont Freiburg
Fransa, Türkiye, üzüm
Bourgogne İtalya şarap Sanayide Avrupa üretiminde ilk
gibi dünyanın üretimi ve öncüsü olan 4’te yer alsa da
en iyi kalitesinde Almanya, şarap şarap
şaraplarını Fransa’nın en kalitesiyle de üretiminde ilk
yetiştiren büyük zirveyi zorluyor. 10’da bile değil.
ülkedir. rakibidir.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 19

Şarap, dünyada hemen hemen her
coğrafyada ancak %67.8’i Türkiye’nin de dahil
olduğu Avrupa da üretilmektedir. 2006
verilerine göre sırasıyla Fransa, İtalya ve
İspanya’nın öne çıktığı üretim kapasitesinde
Almanya ilk 10 ülke arasında son sırayı
almaktadır.
Şarabın hammaddesi sayılabilecek üzüm
üretiminde iste Türkiye 4. sırayı alır. Ancak
hammadde yetersizliği bulunmamasına
karşın Türkiye Dünya Şarap üretiminde ilk 10
sırada yer alamamaktadır. Türkiye üzümlerini
genellikle sofralık ya da kurutmalık olarak
değerlendiriyor.

Ülke Dikili Alan (km2) Ülke Şarap Üretimi (Ton)

İspanya 11,750 Fransa 5,349,333
Fransa 8,640 İtalya 4,711,665
İtalya 8,270 İspanya 3,643,666
Türkiye 8,120 ABD 2,232,000
ABD 4,150 Arjantin 1,539,600
İran 2,860 Avustralya 1,410,483
Romanya 2,480 Çin 1,400,000
Portekiz 2,160 Güney Afrika 1,012,980
Arjantin 2,080 Şili 977,087
Avustralya 1,642 Almanya 891,600

Kaynaklar
W, Heather., ‘’Chemistry in Wine Making’’ , 2002.

Akbaba, G., ‘’Çağların İçkisi Şarap’’, Tübitak Bilim ve Teknik, Ocak 1995.

Büyük Larousse Sözlük Ve Ansiklopedisi. 18.cilt

Aktaş, A., Özdemir, B., İçki Teknolojisi, 2005

Mcgovern, P.E., Ancient Wine, 2003.

Indian Wine Academy, (2009), Global Wine Production,

http://www.indianwineacademy.com/GLOBAL_WINE_PRODUCTION.html

Wine Institue, (2010), World Wine Production By Country,

http://www.wineinstitute.org/resources/worldstatistics/article87

Ozan KARTAL Dilek AKBIYIK

İstanbul Teknik Üni. İstanbul Teknik Üni.
Kimya Bölümü Kimya Bölümü
Lisans Öğrencisi Lisans Öğrencisi
kartaloz@itu.edu.tr akbiyikd@itu.edu.tr

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 20

ADLİ KİMYADA DİŞ BİLİMİ

Tarih boyunca insanoğlunun yaşamını devam ettirebilmesinde çok önemli bir

yere sahip olan dişler, günümüzde adli vaka analizleri sırasında kimlik tespiti
için sıkça tercih ediliyor. Peki dişler niçin önemini koruyor? Tek yumurta
ikizlerinde bile farklılık gösterebilecek kadar karakteristik olan bu yapılar,
4000°C’de bile bozunmuyorlar. Bunun yanısıra dişlerden DNA analizi
yapabilmek için dişi çözebilen kimyasal bir sıvı yeterli. Adolf Hitler, Ted
Bundy, Paul Revere gibi dünya tarihinde yer edinmiş olan birçok ismin kimlik
tespitlerinin yanısıra 11 Eylül ve Asya Tsunamisi gibi felaketlerde de diş
kayıtları yardımıyla büyük oranlarda kimlik tespiti yapıldığı biliniyor.
Tarihte Adli Odontoloji:
Adli diş hekimliği ile ilgili ilk bulgular antik Bu döneme ait ilk dental kimliklendirme M.S.
döneme aittir. 15-59 tarihleri arasında yaşanmış olup, Roma
imparatoru Cladius’un eşi Agrippina
tarafından kocasının metresi olan Lollia
Paulina’nın cesedini tanımak için
gerçekleştirilmiştir. Agrippina kocasının
metresinin kesik başını görmek istemiş ve
kimliklendirmeyi rengi bozuk maloklüzyonlu
ön dişlerini önceleyerek yapmıştır. Bu açıdan
adli diş hekimliğinin ilk uygulayıcısı Agrippina
olarak kayıtlara geçmiştir.

Neden Diş?
Dişlerden kimliklendirme her insanda bir tür
kalıtımsal özellik ve daha sonra insan eliyle
meydana getirilmiş kazanılmış bir özellik
bulunması sonucunda bütün bireylerin eşsiz
olduğu teorisine dayanır. Bir bireyin ağzında
32 diş ve her dişin 5 yüzeyi bulunduğundan,
incelenebilecek 160 farklı yüzey vardır ve tek
Temsili Bir Resim

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 21

yumurta ikizlerinde bile aynı diş dizisini
bulmak mümkün değildir.
Dişler, vucutta postmortem yani ölüm
sonrası bozunmanın gerçekleşmesinin en zor
olduğu kısımdır. Bunun yanısıra dişler, DNA
analizinde, kemiğe göre daha hızlı; kan, ter
ve diğer vucut sıvılarına göre daha doğru
sonuçlar verir. Örneğin, bir yangın sonrası
kimlik tespiti için kullanılabilecek iki yapı
mevcuttur. Bunlar kemikler ve dişlerdir.
Yangın kalıntılarında kan, saç ve doku
benzeri analize yardımcı yapılara rastlanmaz.
Öte yandan kemiklerin analiz edilebilmesi için
kırma, dövme ve analize uygun boyutlara
getirme gibi uzun süren birtakım
proseslerden geçirilmesi gerekir. Fakat
dişten, özel bir kimyasal sıvı yardımıyla
kolaylıkla DNA elde edilebilir.
Odontolojik Çalışmaların Amacı:
Bir insanın dişi fiziksel olarak incelendiğinde,
kişinin cinsiyeti, yaşı, sosyal statüsü ve
yaşadığı bölge gibi birçok bilgiye ulaşılabilir.
Bununla birlikte biyolojik olarak DNA analizi
ile kimlik tespiti doğrudan yapılabilir.
Odontolojinin adli vakalarda kullanılması şu
şekilde gerçekleşir:
•Mağdurların üzerindeki diş izlerinin
tanımlanması
•Şüphelilerin diş izlerinin mağdurdan elde
edilen verilerle karşılaştırılması
•Adli bilim kuruluşlarının diş kayıtları
yardımıyla mağdur kimliklerinin tespiti
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
•İskelet ve kemik kalıntıları üzerinden
cinsiyet yaş tahmini
•DNA analizi yardımıyla mağdurların kimlik
tespiti
Diş izlerinin fiziksel karakteristiği
için izlenilen yol:
Bir vaka üzerinde fiziksel olarak kimlik
tespitinde adli odontolojistlerin izledikleri
belirli bir yol vardır. Analizde simetrisi çok
daha zor bozulan
kanin köpek dişi esas alınır. Tespite kanin
köpek dişinden kanin köpek dişine olan
mesafenin ölçülmesi ile başlanır. Daha sonra
diş hizalamasının tespiti yapılır. Diş uzunluk,
genişlik ve inceliğinin belirlenmesinin yanısıra
kayıp dişlerin tespiti, dolgu ve kaplama gibi
dental geçmişin incelenmesiyle beraber
dişteki kırık ve eziklerin tespiti ile analiz
sonlandırılır.
Adli Odontolojinin çalışma alanları:
Odontoloji, adli bilimin çalıştığı tüm alanlarda
kullanılmakla birlikte, özellikle kundaklama,
12 yaş altı cinsel istismar vakalarında ve doğal
felaketlerde diş bilimcilere sıkça
başvurulmaktadır. Ülkemizde diş kayıt
sisteminin bulunmaması nedeniyle toplu
ölümlerde diş üzerinden kimlik tespiti
yapılamamakla beraber, özellikle ABD ve
Asya’da diş kayıtları tutulmaktadır.
Odontolojinin çalışma alanları şu şekilde
sıralanabilir:
 Cinayet
 Cinsel istismar
 Yangın
 Doğal felaketler
 Silahlı olaylar
 Aile içi şiddet
 Uçak kazaları
Cinayet vakalarında kimlik tespiti; mağdurun
belirgin fiziksel odontolojik özelliklerinin
belirlenmesi, DNA analizi ve mağdurda
boğuşma ve diş izleri saptanmışsa
şüphelilerin diş izlerinin alınması ve
karşılaştırılması yoluyla sağlanır.
22
Dental Araştırmalarda kullanılan
yöntemler:
 X-Ray yöntemi

Adolf Hitler
Panaromik X-Ray Görüntüsü
11 Eylül 2001 yılında gerçekleşen saldırıda
X-ray metodu özellikle ağzın kilitlenmiş hayatlarını kaybeden vatandaşların %20’sinin
olduğu cesetlerin dental görüntüsünü almak kimlik tespiti adli odontolojistler tarafından
için kullanılır. X-ray yönteminde, dental yapılmıştır. Bunun yanısıra 2004’te
analizler için özel olarak tasarlanmış cihazlar gerçekleşmiş olan Asya tsunamisinde
kullanılmaktadır. Bu cihazlar yardımıyla hayatını kaybedenlerin büyük bir
ağızdan X ışını geçirilerek görüntü alınır. çoğunluğunun kimliği yine dental kayıtlar
yardımıyla tespit edilmiştir.
 Radyografi yöntem
Kaynaklar:
Radyografi yönteminde dişlerin panaromik
görüntüsü alınır. Alt ve üst çene dişlerinin Kieser, J.H, Laing, W., Herbison, P., “Lessons
birleşme noktasının incelenmesi için çeneden Learned from Large-scale Comparative Dental
burnun alt kısmına kadar görüntü alınarak diş Analysis Following the South Asian Tsunami” of
analizi gerçekleştirilmiş olur. 2004, Jan 2006.

 Örneklendirme yöntemi
Kişinin ağız yapısı özel bilgisayar programları
yardımıyla örneklendirilir ve kimlik tespitinde
kullanılır. Bu yöntem, güncel adli olaylar
dışında tarihsel kişilerin çene ve diş
yapılarının belirlenmesinde de kullanılmıştır.
Bilinen Vakaların
Aydınlatılmasında Odontoloji:
2. Dünya savaşı sonrasında intihar eden ve
daha sonrasında yakılan Alman diktatör
Adolf Hitler’in cesedi üzerinde radyografi
yöntemi kullanılarak dental kimlik tespiti
yapılmıştır. Hitler’in sağ alt çenesinde
bulunan altın kaplama, kimlik tespitinde
oldukça belirleyici olmuştur. Dünyaca ünlü
seri katil Ted Bundy, sağ elinde saptanan diş
izleri mağdurlarından birinin diş profiliyle
eşleşmesiyle yakalanmıştır. Aynı zamanda
mağdurlarından birinin kalçasında Bundy’nin
diş izleri tespit edilmiştir.
Valenzuela, A., Bravo, M., de Dios Luna, J., “The
Utility of Dental Patterns in Forensic Dentistry”,
Dec 2009.
Jackson, C., Chen, H., 2008, Forensic Odontology,
http://www.cse.msu.edu/~cse891/Sect601/CaseStu
dy/Jackson&Chen.ppt
Forensic Science Web Page, Forensic Dentistry,
(2010),
http://dentalstudymaterial.files.wordpress.com/20
10/08/forensic-odontology.ppt
CSI UMMC, Forensic Odontology, (2008),
http://basepair.library.umc.edu/sri/Forensics/E%20-
%20Forensic%20Odontology.ppt
Malhun FAKIOĞLU
İstanbul Teknik Üni.
Kimya Bölümü
Lisans Öğrencisi
fakioglu@itu.edu.tr

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 23

 POLİMER
BİLİMİ

ÇEVRENİZE BİR BAKIN!

POLİMERLER HER YERDE…
Tekrarlanan yapısal kümelerin oluşturduğu yüksek molekül ağırlıklı bileşikler.
Polimerler küçük basit moleküllerin devamlı olarak birbirini takip etmesi sonucu
oluşan makro bileşiklerdir. Günümüzde polimerlerin bir çok kullanım alanı vardır.
Polimerler, pencerelerimizde kullandığımız PVC'den tutun da mutfakta
kullandığımız teflon tavaya kadar hemen her yerde kendini göstermektedir.
Polimer, monomer denilen ufak moleküllerin birbirine kovalent bağ ile bağlanarak
oluşturdukları büyük bir moleküldür. İnsanların elele tutuşmasıyla oluşan zincire
benzetilebilirler. Canlıların yaşam sürecinde önemli rol oynayan pek çok organik
polimer olduğu gibi, doğada da pek çok inorganik polimer bulunur. Ayrıca
laboratuarlarda çeşitli yöntemler kullanılarak çok sayıda yapay polimer üretilmiştir.
Laboratuarda üretilen bu yapay polimerler günümüzde birçok sanayi ürününün
üretilmesinde kullanılır. Örneğin; PVC (polivinilklorür) ve PU (poliüretan)
termoplastik sınıfına giren polimerlerdir. Camlaşma sıcaklığının üstündeki
sıcaklıklara ısıtıldıklarında yumuşayabilirler ve işlenebilir özelliğe sahiptirler.
Soğutuldukları zaman ise istenilen şekilde sertleşirler. Ancak ısıtıldıkları zaman
tekrar yumuşarlar ve istenilirse tekrar şekillendirilebilirler. Böylece defalarca

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 24

şekillendirilebilirler. PVC, plastiklendirilip işlendiği zaman kararlı, kuru ve esnek
özelliğe sahip olurlar.
Polimer Kimyasının Tarihi
Kızılderililer başlangıçta sıvı olan kauçuğun
öz suyu ile ayaklarını kapladıktan sonra
havadaki oksijenin etkisi ile bazı noktalardan
bu moleküller birbirlerine bağlanırlardı.
Ancak havadaki oksijen ilk olarak molekülleri
birbirine bağlamasına karşın bir süre sonra
oksijen, zincirleri kesmeye başlar ve bir gün
sonunda da yapı dağılırdı.
1849 yılında ise Charles Goodyear, kauçuk
ağacının özsuyunu kükürt ile kaynattığında
esnek, sağlam siyaha yakın bir madde elde
eder. Amerikalı bilim adamı Leo Hendrick
Backelad, 1907 de tamamen sentetik ilk
polimer olan fenol formaldehit reçinelerinin
üretimini başarmıştır.
Kauçuğun babası sayılan Goodyer
1924'de ise Hermann Staudinger'in Makro
molekül Hipotezini ileri sürmesiyle, polimer
teknolojisi önemli bir ufuk kazanmıştır. Bu
teoriye göre doğal kauçuk ve stirenin küçük
birimlerini bir arada bulunduran uzun zincirli
moleküller olduğu ileri sürülerek, polimer
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
üretiminin deneme yanılma sürecinden
kurtulmasına yol açmıştır.
1927 de selüloz asetat ve polivinil klorür, 1928
de polivinilmetakrilat,1929 da üre-
formaldehit reçineleri üretilmiştir. Özellikle 2.
Dünya savaşında stiren-bütadien kopolimeri
polimer teknolojisinin önemli ürünleri
olmuşlardır.
1931 de yine ilk sentetik kauçuk olan neopren
üretimi başlamıştır. 1936 da poliakrilonitril,
stiren-akrilonitril kopolimeri ve polivinil
asetat, 1937 de poliüretan, 1938 de TEFLON
ticari ismiyle tanınan politetrafloroetilen,
1939 da melamin-formaldehit reçineleri, 1940
da bütil kauçuğu ve silikonların hammaddesi
olan silanlar, 1941 de polietilen ve polietilen
tetraftalat, 1942 de doymamış poliesterler ve
ORLON ticari isimli poliakrilonitril fiber
üretimi gerçekleştirilmiştir.
1952 de Max Planc Enstitüsü
araştırmacılarından K. Ziegler bazı
alüminyum alkali bileşiklerini katalizör olarak
kullanarak etilenin düşük basınçta
polimerizasyonunu gerçekleştirmiştir. Ziegler
ve Giulio Natta stereospesifik
polimerizasyonu diğer olefinlere de
uygulamışlardır. 1954 de polikarbonat ve
1956 de polifenil oksit sentezlenmiştir.
1960lı yıllarda kumaş ve, Plastik özelliklerini
aynı anda içeren bir yapıdan bahsedilmeye
başlandı. Yüzey, doğal deri efekti verirken
sağlamlığını kumaş sağlıyordu. Bu yıllarda
Transfer Kaplama ortaya çıktı. O yıllarda
kullanılan transfer kağıtları en fazla 100 ºC'ye
dayanıklıydı. Teknolojinin ve malzeme
bilgisinin gelişimiyle suni deri uygulamaları
bugünkü halini aldı. Son yıllarda ise yüksek
ısıl ve mekanik dayanıklılığa sahip poliimid,
polisülfonlar, poliakrilamidler, polifenilsülfit,
polibütil tetraftalat, polieterketon, polifenil
gibi önemli plastikler geliştirilmiştir.
25
İtü’de Polimer Bilimi hala sürerken, son yıllarda gelişen teknoloji
ve bilim ile birlikte sentetik iplikleri de her
türlü tekstil alanında görmek mümkündür.

İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde

bulunan polimer araştırma gruplarıyla hem
ülkemizde hem de Dünya da oldukça etkin
çalışmalar gerçekleştirilmektedir. Kişisel
bakım ve suyun arıtılmasında sıkça kullanılan
suda çözünen yüklü polimerleri araştıran
POLİ-ÖZ grubu; polimerik malzemelerin
sentezi, karakterizasyonu ve teknolojik
uygulamaları konularında etkin görev alan
POLMAG grubu; hem bir sensor hem de
arıtıcı bir cihaz olarak kullanılabilecek yeni
polimer jeller geliştirmek amacıyla JUAG
grubu; polimer kimyası ve uygulamaları
alanında bilimsel ve teknolojik bilgiyi pek çok Poliester bazlı iplik Dacron
Dünya üniversitesi ve enstitüsüyle geliştiren Tekstil sanayisinde kullanılan en yaygın
MYAG grubu; tıp, ziraat ve gıda alanlarında sentetik iplikler polyester ya da poliamid
hayati rol oynayan polimer jellerin (naylon) bazlıdır. Polyesterden yapılmış
karakterizasyonu üzerine çalışmalar yürüten iplikler her türlü giyecek üretiminde ya tek
ve prosesin mikroskobik bulgularının başına ya da pamuk gibi doğal ipliklerle
anlaşılması konusunda öncü olan PGRG birlikte kullanılır. Örneğin Dacron, esnemeye
grubu; ve biyosensör gibi aletlerin etkinliğini dayanıklı ve kırışmaz, polyester bazlı bir
etkin yüzey oluşturup arttırarak ipliktir.
elektrokimyasal polimerizasyonu başarıyla
uygulayan ELECTROPOL grubu İstanbul
Teknik Üniversitesin de polimer bilimini
ileriye taşımak için çalışmalar yürütmektedir.
Ayrıca 8 profesör, pek çok doçent ve öğretim
görevlisi bulunan bu gruplar, her yıl onlarca
öğrenciye bilgilerini aktararak hayatımızın
her anında karşımıza çıkan polimerleri
geliştirmeye katkıda bulunmaktadırlar.

Polimerlerin Kullanım Alanları

Tekstil

En sık kullanılan giyeceklerden kotlara ve Yapısında naylon bulunan

tişörtlere baktığımızda çoğunlukla doğal bir
giyecekler suyu geçirmez.
polimer olan koton (pamuk) karşımıza çıkar.
Bu doğal ipliklerin tekstil alanında kullanımı

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 26

Ayakkabılara ve çoraplar da sentetik
ipliklerden üretilebilir. Çoğunlukla poliester
ve naylon ipliklerden üretilen çoraplar, son
yıllarda Bamboo ağacından üretilen polimer
ipliklerinden de üretilmeye başlanmıştır.
Çorap üretiminin yanı sıra, su gecirmeyen
tekstil üretiminde de naylon ipliği çok yaygın
kullanılır.
Elektronik Eşya
Elektronik eşya denilince akla ilk gelen
malzeme bakır gibi iletken metaller ya da
silikon gibi yarı-iletken malzemelerdir.
Elektronik sektöründe iletken bakır telleri
güvenle kaplamak için yalıtkan polimer
kablolar kullanılır. Bu sebeple kablo
üretiminde polietilen ya da polivinil klorür
(PVC) kullanılır. Eğer kullanılacak kablonun
yüksek sıcaklıklara dayanıklı olması gerekirse
poli(vinilidin florürür) (PVDF) polimerinden
üretilmesi tercih edilir. PVDF dediğimiz
plastiğin en önemli özelliklerinde biri, elektrik
alanın içine sokulduğunda plastik şekil
değişimine uğramasıdır (piezo etki). Hoparlör
kullanımında ise bu şekil değişiminin yarattığı
titreşimlerden ses oluşturulur.
Yüksek sıcaklığa dayanıklı PVDF
polimeri
CD’ler, CD kapakları, teyp ve müzik seti
çerçeveleri de polikarbonat, polistiren ya da
ABS denilen yaygın ticari plastiklerden
üretilir. CD çalıcılar ve bilgisayar anakartları
da yine yaygın olan başka bir ticari
polimerden, epoksilerden üretilir.
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Ses sistemlerine baktığımızda ise, hoparlör
konisinin kağıttan yapıldığını görürüz. Kağıt
da aslında selüloz bazlı başka bir doğal
polimerdir. Eğer yüksek kalite hoparlörleri
incelersek bu koninin polipropilen denilen
sentetik bir plastikten üretildiğini görürüz.
Otomotiv Sanayi
Otomotiv sektörü plastik malzemelerin en sık
kullanıldığı alanlardan biridir. Mümkün olan
alanlarda metal parçaların yerine plastik
kullanılarak giderek daha hafif ve daha ucuz
otomotiv üretimi sağlanmaktadır. Hafifliğe
bağlı olarak otomobilde yakıt tüketimi de
daha ekonomik hale gelmektedir. Bütün
araçlarda kullanılan polimerlerin başında
kauçuk gelir. Araba lastiğinin temel
malzemesi olan kauçuk hem sentetik yollarla
hem de doğal olarak üretilebilen bir
polimerdir. Kauçuğun kullanıldığı bir başka
araba parçası da cam silecekleridir.
Çoğunlukla poliisoprenden üretilirler.
Dünyada en çok üretilen polimerlerin başında
gelen polipropilen de otomotiv sanayisinde
çok sık kullanılır. Otomotivin üretildiği ülkeye
göre, bir araç içinde 50 ile 70 kg arasında
Sıklıkla kullanılan polipropilenler
kullanılan polipropilen, özellikle araç içi parça
imalatında tercih edilen bir polimerdir.
Son günlerde plastik sektöründeki üretim
tekniklerinin ilerlemesiyle çoğu metal
aksamlar plastikten üretilmeye başlanmıştır.
Mesela, Sabic Plastik Şirketi ve Hyundai’nin
ortak çalışması olarak tamamen plastikten
üretilmiş bir prototip araç üretildi.
27
 PEG-16 yapısı
Tamamen plastikten üretilmiş Silikon bazlı polimerleri, mesela PDMS’i,
prototip araç QarmaQ şampuanlarda görebiliriz. Saç spreyleri ve
jölelerinde de PEG’i ve poli(vinilpirolidon)
Sağlık polimerlerini bulabiliriz

Laboratuvar ve ameliyat ortamında kullanılan Yapı Malzemeleri

eldivenler genellikle lateksten üretilmiştir.
Altyapı ürünlerinden, ev dekorasyon
Lateks, kauçuk bazlı sentetik bir polimerdir.
ürünlerine kadar yapı malzemesinin her
Tek kullanımlık şırıngalar tıbbi malzemelerin alanında plastik malzemeleri ya da plastik
başında gelir ve genellikle polietilen denilen bazlı kompozit malzemeleri görebiliriz. En sık
plastikten ya da camdan üretilir. Kimyasallara kullanılan altyapı ürünü poli(vinil klorür)
karşı dayanıklılığı sayesinde bilimsel (PVC) bazlı plastik su borularıdır.
araştırma yapan laboratuvarlarda da
kullanılır. Polietilen üretilirken ve proses
edilirken kullanılan yumuşatıcı ya da
plastikleştirici (plasticizer) diye adlandırılan
kimyasal katkı maddeleri, bu şırıngaların
uzun süreli kullanımını kısıtlar; zaten bu
sebeple tek kullanımlıktırlar. Gözlük camı
üretimi plastiklerin kullandığı geniş
alanlardan bir diğeridir. Aramızda organik
cam diye tabir ettiğimiz camlar aslında
plastiktir ya da plastik bazlıdır. Bu şeffaf
plastiklerin gündelik hayatımızda yarattığı en
büyük fark, camdan yapılan gözlük
camlarının ağırlığından bizleri kurtarmasıdır.
Kişisel bakım ürünlerinin hemen hepsinin bir Bu borular polipropilen vanalarla kontrol
edilebilir ve yine PVC bazlı parçalarla su
parçasında ya da formülünde polimerleri arıtma elemanları kurulabilir. Evlerin içine
görürüz. Mesela şampuanların içinde baktığımızda ise duvarlarda plastik
polietilenglikol (PEG) sıkça bulunur. PEG-100
ürünlerinin hızla yayıldığı boya sektörüyle
ya da PEG-250 gibi numaralarla karşımıza
çıkan bu polimerin adının sonuna konan sayı karşılaşırız. Plastik bazlı boyalarda akrilikler,
onun polimer zincirinin büyüklüğünü temsil poliüretanlar, poliesterler, epoksiler ve
eder. melamin reçineleri bulunabilir. Son yıllarda

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 28

artan bilimsel araştırmalar sayesinde ise bu
polimerler nano-parçacıklarla geliştirilerek,
su tutmayan, kendi kendini temizleyen ya da
UV ışınlarından koruyan ileri teknoloji ürünü
boyalar piyasaya çıkmıştır. Özel kalıplama
teknikleriyle sandalyeler, banklar, çöp
kutuları gibi gündelik hayatımızda her an
karşımızda duran parçalar da plastikten
üretilebilir.
Yiyecek-İçecek Endüstrisi
Son yıllarda plastiğin insan sağlığına olan
zararları hakkında çok sık yazılıp çizilse de
plastik malzemeleri mutfaklarımızda hala
görmekteyiz. Sebillerden su içmek için
kullandığımız bardaklar ise polipropilen,
polietilen ya da polistirenden üretilir. Su ve
gazlı meyve suları gibi içecekleri barındıran
plastik şişeler genellikle poli(etilen
teraftlat)‘tan (PET) yapılır.
Polietilentetraftalat (PET) şişeler
Polimerlerin gaz geçirgenliği var mıdır
bilinmez ama plastikten yapılmış şarap ve
bira şişeleri de görebiliriz.
Sağlık ve Biz
Eğer tek hücreli canlılardan, çok hücreli
canlılara kadar temel yapının ne olduğunu
sorgulayacak olursak, temel yapı bilgisini
taşıyan DNA veya RNA nın temelde 20 kadar
amino asit ve bunları birbirlerine bağlayan
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
fosfat bağlarından meydana geldiğini
görürüz. Gerçi organizmada bulunan amino
asitlerin sayısı daha fazladır. Ama yine de
canlılardaki bu çeşitlilik amino asit
sıralamasındaki değişiklikten ve
konformasyonlarından kaynaklanmaktadır.
Ayrıca hangi organı düşünürseniz tekrarlanan
moleküler yapıların organları oluşturduğunu
görebilirsiniz. Yapay doku çalışmalarında
polimerlerin önemi her geçen gün daha da
artmaktadır. Yukarıda polimerlerin
kullanıldığı pek çok yer belirtilirken karşımıza
hemen her gün çıkan ürünlerden yalnızca bir
kısmı ele alınmıştır. Eğer etrafınıza
polimerleri görmek için bakmaya başlarsanız,
yukarıda söz edilen ürünlerden çok daha
fazlasını görebilirsiniz. Polimer kimyasının
önemini vurgulamak için söylenebilecek son
söz, belki de; ABD de kimyasal araştırmalar
için ayrılan bütçenin üçte birinden daha
fazlasının polimer kimyası araştırmalarına
ayrıldığını belirtmek olabilir.
Kaynaklar:
Yararlı Bilgiler, Polimer Nedir?,
http://www.yararlibilgiler.net/polimer-nedir/
İstanbul Teknik Üniversitesi Kimya Bölümü, Polimer
Jeller Araştırma Grubu,
http://www.kimya.itu.edu.tr/TR/grup_goster.php?
grup=pgrg
Case Western Reserve University, Applications of
Polymers,
http://plc.cwru.edu/tutorial/enhanced/files/polyme
rs/apps/apps.htm
Çağkan Yurtsever
İstanbul Teknik Üni.
Kimya Bölümü
Lisans Öğrencisi
yrtseverc@gmail.com
29
 Kabartma Tozu Pastayı Ne
Kadar Kabartır?
Günlük yaşamımızda büyük yer kaplayan hamur işlerinin o cezbedici
kabarıklığının kaynağının kabartma tozu olduğunu çoğunuz biliyorsunuzdur.
Peki kabartma tozu hamur işlerini nasıl kabarttığını hiç düşündünüz mü ? Ya
da kabartma tozunun günlük yaşamımızda ne gibi kullanım yerleri olduğunu
merak ettiniz mi?

Hamuru kabartmak için kullanılan kabartma Karbonatın ısıyla karbondioksit oluşturması

tozu genellikle sodyumbikarbonatın
(NaHCO3), kuru asidin (H+) ve mısır
nişastasının birleşimidir. Sodyumbikarbonat
halk dilinde karbonat olarak bilinir.
mümkünse de, yüksek sıcaklıklar gerektirir.
Bunun için, kabartma tozunun içine doğal
olarak kullanılan bazı asitler katılır. Potasyum
tartarat bunun başında gelir. Sodyum
bikarbonat ve tartarat hamurun nemi içinde
hafifçe çözünüp ısının da etkisiyle karbonik
asit oluştururlar.

- +
HCO3 + H H2CO3

Aslında bu bir denge tepkimesidir. Karbonik

asit ise oldukça kararsız bir bileşiktir ve
ısınında yardımıyla karbondioksit ve suya
parçalanır.

H2CO3 CO2 + H2O

Kabartma tozu , evlerimizde çokça
kullanılan bir malzemedir. Kekin ısıtılması ile oluşan karbondioksit kekin
Kabartma tozunun ana maddesi sodyum içinde kabarıklıklar oluşmasını yani
bikarbonattır (NaHCO3).Keki fırına koyunca, kabarmasını sağlayacaktır.
ısının etkisiyle karbonat bozunur ve ortama
CO2 gazı verir. Kekin içinden çıkan CO2 de Sodyum bikarbonatın marifetleri hamur
dışarı çıkamadığından keki şişirir ve cezp edici kabartmakla sınırlı kalmıyor. Yanmış
bir görünüm kazandırır. Belki kabartma tencereyi, yanmış fırın tepsisini vs. kolayca
tozunun üstüne limon sıkıldığına da şahit temizlemek için sodyum bikarbonat
olmuşsunuzdur. Bunun amacı ortama asit kullanılabilir. Bu tencereye bir parmak
ekleyerek karbonatın bozunmasını kalınlığı kadar su doldurup bir paket
kolaylaştırmaktır. kabartma tozu (ya da karbonat) ilave edilip,
10 dakika kadar kaynatarak

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 30

gerçekleştirilebilir. Yanmış yemek tortusu
anında çözülecektir.
Karbonatın bu temizleme gücünü kimyasal
olarak şu şekilde açıklayabiliriz:
Kaynamış suda karbonat CO2 sinin yarısını
kaybederek soda (Na2CO3) oluşur:
2NaHCO3+ısı Na2CO3 + H2O + CO2
Oluşan soda suyla tepkimeye girerek
sodyumhidroksit (NaOH) meydana gelir.
Böylelikle çözelti daha da bazikleşir ve
deterjan özelliği artar.
Na2CO3 + H2O NaHCO3 + NaOH
Haftada bir dişler kabartma tozuyla (veya
karbonatla) fırçalanırsa, dişler beyazlaşır.
Burada dikkat edilmesi gereken husus,
fırçalama işleminden sonra yarım saat
boyunca asitli yiyecekler ve içecekler
kullanılmamasıdır.
Karbonatın bazik özelliği selülozun
kabarmasına yardımcı olur. Bakliyatlar ve sert
sebzeler haşlanırken, haşlama suyuna
karbonat eklenirse daha çabuk yumuşamaları
sağlanır.
Lahana, karnabahar gibi sebzeler kükürtçe
zengindirler. Kükürt, bu gibi sebzeler
haşlanırken çözünür ve hoş olmayan kokuya
sebebiyet verir. Bu tür sebzeleri haşlarken
haşlama suyuna biraz karbonat eklemek
istenmeyen kokuların oluşumunu azaltır.
Bazik ortamda havadaki oksijen kükürt
bileşenlerini yükseltger. Aynı zamanda
karbonat bu tür sebzelerin gaz yapıcı
özelliğini de azaltır.
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
Böcek sokmasından sonra o bölgeye
karbonatlı su ile pansuman uygulanırsa
kaşıntı ve kabarma hemen azalır. Genel
olarak yarım litre suda bir kaşık karbonatla
yapılan karışım kaşıntılara karşı iyi gelir.
Güneş yanığına maruz kalan bölgelere de
karbonatlı su faydalıdır, ağrı kesici özelliği
vardır.
Karbonatın çokça bilinen bir diğer faydası da
mide yanmalarına iyi geldiğidir. Mide
yanması, midenin gereğinden fazla mide
asidi salgılamasından kaynaklanır. Mide
asidini azaltmak amacıyla anti asit olarak
karbonat verildiğinde genel olarak vücudun
fazla asidini yok eder. Karbonat asitle
tepkimeye girerek midenin pH değerini
artırır.
Kaynaklar
Epler,M., (2009), Twenty Uses For Baking Soda,
http://1greengeneration.elementsintime.com/?p=6
61
Blurt It, (-), What Are The Uses Of Sodium
Bicarbonate?,
http://www.blurtit.com/q592264.html
Everyday Health, (-), Sodium Bicarbonate,
http://www.everydayhealth.com/drugs/sodium-
bicarbonate
Selin Çalgan
İstanbul Teknik Üni.
Metalurji ve Malzeme
Müh. Bölümü
Lisans Öğrencisi
calgans@gmail.com
31
 ESER ANALİZ ÇALIŞTAYI
KARADENİZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ, TRABZON 2012

Kimya kulübü olarak 27-30 haziran 2012 tarihleri arasında katılmış olduğumuz Trabzon
Karadeniz Teknik Üniversitesi analitik kimya anabilim dalı tarafından gerçekleştirilen
uluslararası Es-An çalıştayı farklı alanlarda uzmanlaşmış birçok kimyagere ev sahipliği
yaptı. Gün içinde konferanslarda sürdürülen program düzenlenen çeşitli sosyal
etkinliklerle tamamlandı.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 32

 Modern Kimyanın Kurucularından;
Robert Boyle
Boyle, siyasi ve sosyal olarak bir zemine
oturmaya çalışan İngiltere’nin 17.yy’ın ilk
yarısında, 1627 yılında İrlanda Lismore`da
soylu bir kontun 14.çocuğu olarak dünyaya
geldi. Çok kalabalık bir ailenin en küçük
çocuğu olmasına rağmen bolluk ve bereket
içinde bir yaşam geçirdi.
Soylular arasında bir adet olduğu üzere sekiz
yaşındayken ailesi tarafından Eton`a yatılı
okula gönderildi. Burada geçirdiği dört yılın
ardından Cenova`ya giderek kendisini
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
matematiğin büyülü dünyasına kaptırdı.
Cenova`da geçirdiği günlerde kendini iyice
bilime adamıştı. Bir akşam yakınlarda düşen
bir yıldırım merakını uyandırdı. Yıldırımın ona
çarpmamasının nedeninin Tanrıyla bağlantılı
olduğunu düşünmeye başladı. Bir zaman
sonra Boyle Cenova'dan İtalya'ya geçti,
Floransa'da bir süre kaldı. Orada Galileo'nun
çalışmalarıyla ilgilendi.
O sıralarda yaşanan iç savaş onu İngiltere'ye
dönmeye zorladı. Ondan kral yanlısı olması
beklenebilirdi ama Boyle çeşitli nedenlerden
33
ötürü parlamento sempatizanı oldu. Bu, onu
Samuel Rartlibb'le tanıştırdı. Rartlibb,
Boyle'u, tıp çalışmaya özendirdi. Kimyaya
ilgisi, ilaçlar hazırlamaya çalıştığı bu dönemde
başladı.
Fizikte başardığı birçok şeye rağmen - Boyle
yasasının bulunuşu, gazların sesin dağılımı
üzerindeki etkilerinin araştırılması ve donan
suyun kaplayıcı kuvvetinin değişik
yerçekimleri, değişik güçlerde, kristaller,
elektrik, renk ve hidrostatikler üzerindeki
etkilerinin incelenmesi - kimya, onun favori
alanıydı. 1656'da Oxford'a, üniversite kolejine
bitişik, şimdi gülünç Shelley Abidesine sahip
olmakla övünen siteye yerleşti. Burada
doğanın tanecikli yapısının ve mekanik
kuramının deneysel kanıtını güçlendirmeye
çalıştı. ilk işi Oxford Üniversitesi'nde kimi
seçkin öğrencileri çevresinde toplayarak
"Görünmez Kolej" dediği bir dernek
oluşturmak oldu. Derneğin amacı, deneysel
bilim etkinliklerini teşvik etmek, bilimsel
yönteme tartışarak açıklık getirmekti.
Görünmez Kolej çok geçmeden saygınlık
kazandı, 1660'da kralın onayı ile belli sayıda
seçkin bilim adamına üyelik olanağı tanıyan
"Royal Society" adı altında kurumsallaştı.
Robert Boyle’un The Spectical
Chemist adlı kitabı
1661'de, yazdığı The Sceptical Chemist
(Kuşkucu Kimyager) ile "Tuz, Sülfür ve
civalarını herşeyin gerçek ilkesi olarak
göstermeye hevesli bazı simyacıların yaptığı
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
deneyleri" eleştirmiştir. Bu görüşleriyle
birçok simyacının tepkisini toplamış olmasına
rağmen Boyle, kendi teorilerinde ana
metallerin altına çevrilme olasılığını ortadan
kaldırmamış; tam tersine metallerin çeşitli
işlemlerle değişim geçirerek başka metallere
dönüşebileceğini savunmuştur. Onun esas
fikri, kimyanın maddelerin birleşme bilimi
olmasıydı; fizik ya da simyacıların sanatlarına
bir ek değil. O hayatının sonuna kadar simya
ile uğraşmış ve bu dönüşümün
gerçekleşeceğine inanmıştı hatta siyasi
yaşamındaki bağlantılarını kullanarak İngiliz
parlamentosunda lobi oluşturarak bu
dönüşümün yasağını kaldırmış; metaller,
kimya ve simya üzerindeki araştırmaların
yolunu açmıştı. Kendisi de bir simyacı
olduğundan, metallerin değişebileceğine
inanıyordu ve bu doğrultuda deneyler yaptı.
1689'da IV. Henry'nin heykelinin yıkıntısını
altın ve gümüşe çevirmeye çalışması da buna
örnek olarak gösterilebilir.
Modern kimyanın kurucuları olarak genellikle
Priestley, Lavoisier ve Dalton bilinir; ama
onları önceleyen ilk büyük adımı Boyle’un
attığı gözden kaçmamalıdır. Descartes’in
metafiziğine ve Aristo'nun, evrendeki
maddelerin toprak, hava, su, ateş gibi dört
temel öğenin çeşitli oranda karışımından
oluştuğu görüşüne karşı çıkan Boyle, bütün
maddelerin birincil parçacıklardan
oluştuğunu iddia ederek çağdaş atom
kuramına öncülük etmiştir. O günlerde doğa
dininin güçlü olduğu hesaba katılırsa,
Tanrının büyüklüğünü, doğanın sırlarını
çözerek göstermeye çalışmasında şaşılacak
bir şey yoktu. Zerrecilik yani atomlaştırmanın
bir formunun savunucusu olan Robert
Boyle'a göre Tanrı, maddeyi hareketle
birlikte, biçim ve durumlarda birçok küçük
'zerreler'in meydana gelmesine neden olur,
bunlar birleşmek ve karışmak suretiyle bileşik
olan 'moleküller'i oluştururlar. Görüldüğü
gibi elementleri maddi yapıların bölünemez
parçaları olarak gören Boyle bu şekilde
modern görüşe yaklaştı ve bunu, karışımla
bileşiklerin ayrımını yapabilmesiyle ve
"analiz" adını verdiği bir yöntemle, bir
maddenin içindekileri bulabilmesiyle
kanıtladı. Ayrıca, daha sonraları, elementlerin
değişik çeşit ve boyuttaki parçalardan
34
oluştuklarını ancak bilinen yöntemlerle
ortaya çıkarılamayacaklarını öne sürdü.
Uygulamalı kimya, geliştirilmiş methodları ve
her bir madde hakkında verdiği bilgileri için
Boyle'a çok şey borçludur. Günümüzde
yaşamın en önemli faktörlerinden organ
naklini, ağrı kesici ve uyku haplarını, hatta
GPS'i bile tam 350 yıl öncesinden ön
görmüştür. Eşine çok az rastlanan derecede
ileri görüşlü insanlardan biri olduğundan,
yaşadığı dönemde oldukça popüler bir konu
olan gençliğe geri dönme konusunda bazı
gelişmeler olacağına inanıyordu. "Belki
tamamen değil ama bazı parçaları, yeni bir
diş, gençlikteki saç rengi gibi" diyen Boyle,
bir adım daha ileri giderek bazı hastalıkların
"en azından" organ nakli tedavisi ile
iyileştirilebileceğine inanıyordu. Acıyı
azaltacak ve uyku sorunlarını çözecek ilaçlar
da yine Boyle'un o dönemde hayalini
kurduğu ve yıllar sonra gerçekleşen konular
arasında yer alıyordu. Ama Boyle'un belki de
en önemli öngörüsü GPS oldu. "Enlem ve
boylamları kesin olarak bulabilmenin
yöntemleri"nin hayata geçeceğini
söylediğinde, daha o zamanlardan GPS'i tarif
eder gibiydi.
Daha sonraları Dünyaya karşı sofuca
yaklaşımı, onu dini propaganda yapan birçok
projenin içerisine soktu. Bilimsel uğraşının
her aşamasında küçük, eğlendirici denemeler
yazdı. Kişisel aşkla dini görevler arasındaki
çelişkiyi konu alan İngilizce ilk tarihsel
romanlardan biri sayılan The Martyrdom of
Theodora'yı yazmaya koyuldu ve 1691'de
Londra'da öldü.
Boyle – Mariotte Yasası
sıcaklığın henüz kesin bir tanımı yapılmamış
olduğundan, bu olayın üzerinde fazla
durmadı.
Toricelli'nin deneylerinden sonra Pascal'ın da
barometrelerde sıvı yüksekliğini belirleyen
şeyin yalnızca atmosferin ağırlığı olduğu
sonucuna varması üzerine Boyle da yeni
deneyler yapmaya başlamış ve kapalı bir
fanus içinde bu deneyleri yapıp sütunun yine
76 cm de durduğunu görünce, havanın
sıkıştırılabilir bir şey olduğunu ve havanın
içinde bulunanları da sıkıştırılabilir küçük yay
olarak düşünmeye başlamıştır. Matematiği
kendisinden daha
kuvvetli olan fizikte
katı cisimlerin
esnekliğine ilişkin
yasayı (Hooke Yasası)
yaylarla yaptığı
çalışmalarla açıklayan
asistanı Robert
Hooke’la beraber
çalışarak tamamladığı
deneylerini ''havanın
yaylarıyla ilgili fiziko-mekanik yeni deneyler''
isminde bu kitapla yayımlamıştır.
Kaynaklar
Chemical Heritage Foundation, Robert Boyle,
http://www.chemheritage.org/discover/online-
resources/chemistry-in-history/themes/early-
chemistry-and-gases/boyle.aspx
Reville, W., Robert Boyle The Father Of Chemistry,
http://understandingscience.ucc.ie/pages/sci_rober
tboyle.htm
Think Quest, Robert Boyle,
http://library.thinkquest.org/C005358/boyle.htm

Bilim Adamları, Robert Boyle,

Boyle’un adını bilim dünyasına altın harflerle
http://www.bilimadamlari.net/bilim-adamlari/63-
yazmasını sağlayan meşhur Boyle Kanunu
robert-boyle.html
nedir peki? Boyle yasası (Bazen Boyle-
Mariotte yasası veya Uçucu Gazların
Sıvılaştırılması olarak da bilinir), gaz
Merve Suna
yasalarından biridir. Bu yasayla Boyle, belirli
bir miktar gazın hacmi ile basıncının İstanbul Teknik Üni.
çarpımının yaklaşık olarak sabit kaldığını
buldu. Bundan başka basınç sabitken gaz Kimya Bölümü
ısıtıldığında hacminin genişlediğinin de Lisans Öğrencisi
farkına vardı; fakat, belki de o zamanlar
mervesuna77@gmail.com

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 35

 SULARDAN AĞIR
METALLERİN TEMİZLENMESİ
İngiliz bilim adamları suyu ağır metallerden
ve zehirli metallerden temizlemenin yeni ve
kolay bir yolunu buldular.
Özellikle son zamanlarda, üçüncü dünya
ülkelerinde ki arsenik kirliliği ile ilgili
şikayetler göz önüne alındığında, Richard
Compton ve Oxford Üniversitesi’nden
meslektaşları suyu bu metallerden
arındıracak bir yöntemle öne çıkıyorlar.
Doğal aminoasit sistein ile aynı yapıya sahip
olan ‘‘l-sistein metil ester’’ grubu organik
yapı, camsı karbon kürelerinin yüzeyine
bağlanır. Bunlar daha sonra içerisinde değişik
oranlarda ağır metaller bulunduran suya,
yeni bir bileşik oluşturması için eklenir ve
karıştırılır. Nanoteknolojik camsı karbon
küreleri karışımdan çıkarıldığında, sudaki
Orbital 2013 ᴥ Sayı 1
zehirli metal oranının kayda değer bir
biçimde azaldığı gözlemlenir. Ancak; l-sistein
metil ester bulundurmayan karbon
kürelerinin sudan herhangi bir metal iyonu
ayrıştırmadığı görülmüştür.
Bu uygulamanın kirlenmiş nehir suyuna veya
bozuk ve kirli içme suyuna eşit ölçülerde
uygulanması, yapılan işlemlerin kirli nehir
suyundan ve içme suyundan ağır metal
iyonlarının temizlenmesinde ki potansiyelini
gözler önüne sermiştir.
Richard Compton ve ekibi bu bulguları ticari
gelişmeler için yakın zamanda uygulamaya
koymayı umuyor. Compton: ‘‘Bu bulgular her
yıl gerçekleşen binlerce boş yere ölümün
önüne geçecek potansiyele sahiptir.’’ diyor.
36
 l-sistein metil ester
Nanoteknolojik karbon küreleri

Yapılan araştırmalarda gösteriyor ki; karbon etmek zorunda kalan kuşların ve balık
nanoteknolojik küreler, sistein metil ester ölümlerinin de önüne geçilecek. Temel
gibi organik bir yapıyla etkileştirilerek olarak, yardımcı organik maddelerle
milyonlarca insanın ağır metallerin (Cd(II), oluşturulan nanoteknoloji bu örnekte de
Cu(II), As(III)) kirlettiği suya bağlı ölümlerini olduğu gibi canlılar ve doğayı kurtarmak için
engellemektedir. Ayrıca su kirlilğiyle göç önemli bir güç olacaktır.

Kaynaklar:
G G Wildgoose et al, Chem. Commun., 2005,
3694 (DOI: 10.1039/b506461a)

Çağkan Yurtsever Aykut Sarıkaya

İstanbul Teknik Üni. İstanbul Teknik Üni.

Kimya Bölümü Kimya Bölümü

Lisans Öğrencisi Lisans Öğrencisi

yrtseverc@gmail.com aykutsarikaya456@gmail.
com

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 37

Güneş Enerjisi Depolayıcısı Akıllı Camlar
Akıllı camlar, Polianilinin yüksek
yapıları sadece kapasitesi ve düşük
ısıtmak veya maliyetine ek olarak
soğutmak geçirgen ve esnek olması
dışında tıpkı bir da avantaj listesine
enerji koruyucu eklenilebilir. Wei’e göre
cihaz olarak ‘Düşük ağırlıkları, kolayca
elektrik enerjisi katlanabilir olmaları ve
sağlamak için de bambaşka dizaynlara
kullanılıyor. sokulabilmeleri gibi
özelliklerinden dolayı
Henüz bazı binalarda kullanılmakta olan bu esnek cihazlar gitgide daha çok dikkat
akıllı camlar;içerideki soğuk havayı saklayarak
çekiyor.
ve ışık düzeyini belirli bir düzeyde tutmayı
başararak enerji tüketimini de ciddi oranlarda US,Illinois University Üniversitesi nden
azaltıyor.Diğer yandan müzelerdeki sanat fotonik cihaz uzmanı John Rogers ,akıllı
eserleri yüksek oranda güneş ışığına maruz camlar konusunda yapılan çalışmalar
kaldığında zarar gördüğü düşünelecek olursa konusunda optimist olduğu kadar tedirgin.
bu camlar hem bu sanat eserleri korumak ’Bazı teknolojiler ancak ucuz ve uzun süre
hem de bu güneş ışığını depolayarak büyük verimli çalıştırılırsa otomotivden evlere kadar
bir tasarruf gerçekleştirebiliyor. her alanda değerli görülüp kullanılmaya
başlanır’.
Nanobilimi ve Teknoloji Ulusal Merkezinden
Zhixiang ve arkadaşları gelen ışığın rengini Birbirinden farklı elektrot parçaları ve camın
değiştiren süperkapasitör ile elektrokromik elektrokromik özelliklerini geliştirmek için
cam panelini birleştirerek bir cam yoğun ve ileriye umutla bakarak çalışan
geliştirdiler. Geliştirilen bu akıllı cam(EES Wei’nin takımı son zamanlarda daha fazla
window) parlak güneş ışığında gelen ışığı enerji depolamak için cihazın içine güneş pili
absorbe ederek enerjiyi depoluyor, yerleştirmeye çalışıyorlar.
kapasitesinin üzerine çıkıldığında ise cam
karartılarak içeri gelen ışık miktarını Kaynaklar:
limitliyor.Bu sistem odanın sıcaklığı ve ışık
K Wang et al, Energy Environ. Sci., 2012, DOI:
miktarını kontrol altında tutmakla birlikte
10,1039/c2ee21643
enerjiyi saklayarak çevredeki elektrik
enerjisiyle çalışan cihazlarda bu enerjinin Ozan Kartal
kullanılabilmesine imkan sağlıyor. İstanbul Teknik Üni.
Transparan bir film üzerine yatırılan ve Kimya Bölümü
geçirgen bir tabakayla kaplı polianilin
Lisans Öğrencisi
nanokablolar jel elektolit tabakayla bir
elektrod formuna getirilir ve bu çift elektrod okartalb@gmail.com
(tabakası) üst üste getirilerek çalışan bir araç
bir akıllı cam oluştururlar.

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 38

Orbital 2013 ᴥ Sayı 1 40