Bina Tasarım Sistemi

Zemin-Yapı Etkileşimi

[ Probina Orion Bina Tasarım Sistemi,

betonarme bina sistemlerinin analizini ve
tasarımını gerçekleştirerek tüm detay
çizimlerini otomatik olarak hazırlayan
bütünleşik bir çözüm paketidir. Probina Orion,
ülkemizde ve yurt dışında binlerce profesyonel
inşaat mühendisi tarafından kullanılmaktadır. ]

www.probina.com.tr

Prota Yazılım Ltd. Şti.

PROTA YAZILIM BİLİŞİM ve MÜHENDİSLİK LTD. ŞTİ.
ODTÜ Teknokent Teknoloji Geliştirme Bölgesi

Galyum Blok No: 20 ANKARA

Tel: (312) 210 17 88

Fax: (312) 210 17 86

Email: probina@prota.com.tr

Web: www.prota.com.tr

Probina Orion Bina Sistemleri 3-boyutlu Sonlu Elemanlar Analizi-Dizaynı-Çizimi PROTA Yazılım Bilişim ve Mühendislik
Ltd. Şti.’nin tescilli markasıdır ve yazılımın tüm hakları PROTA Yazılım Bilişim ve Mühendislik Ltd. Şti. firmasına aittir.
Tüm eğitim ve kullanım kılavuzları veya herhangi bir program bileşeni hiçbir nedenle kopyalanamaz ve lisans
sözleşmesi kapsamı dışında kullanılamaz.
Zemin-Yapı Etkileşimi
Probina Orion Yapı-Zemin Etkileşimi amaçlı olarak iki yöntem içermektedir. Kullanıcı elindeki modül içeriğine göre bu
yöntemlerden istediği birini kullanabilir.

Zemin Yayları Otomatik Hesabı Yöntemi

Bu yöntem, Sonlu Elemanlar Temel Modelinin analizi sonucunda üst-yapıdan aktarılan yükler ve bu yükler
altında gerçekleşen deplasmanlar kullanılarak üst-yapı modelinde kolon ve perde mesnetlerine uygulanacak
zemin yaylarının belirlenmesine dayanmaktadır. Bu yöntemde, zemin rijitliğinin modellenmesi amacıyla üst-
yapı modelindeki her bir kolon ve perdenin altına yerleştirilecek zemin yaylarının rijitlikleri hesaplanmaktadır.
Bu yöntemde, her bir düşey eleman için tüm kombinasyonlar sonucunda elde edilen en büyük değerler yay
sabiti olarak kullanıldığı için, ikinci yönteme göre biraz daha yaklaşık sonuçlar elde edilmektedir.

Birleştirilmiş Temel Modeli Yöntemi

Bu yöntem ise hazırlanan Sonlu Elemanlar Temel Modelinin üst-yapı modeli ile birleştirilerek ortak çözümüne
dayanmaktadır. Her yük kombinasyonunda zeminin daha gerçekçi davranışı gözönüne alındığı için, bu yöntem
“Zemin Yayları Otomatik Hesabı Yöntemi”ne oranla daha kapsamlı bir analitik modele dayanmaktadır.

Her iki yöntemde, zemin etkileri ile analizi gerçekleştirilen üst-yapıdan temel modeline aktarılan yeni
kuvvetlerle daha ekonomik bir temel modeli oluşturularak analizi gerçekleştirilebilir.

Zemin Yayları ile Otomatik Hesabı Yöntemi

Bu yöntem Probina Orion “Komple ve “Pro” modüllerinde kullanılabilmektedir.

Bu yöntemde, özetle, sabit mesnetler kullanılarak üst yapı modeli analiz edildikten sonra, temele aktarılan yüklerle
sonlu elemanlar temel modeli hazırlanmalı ve analiz edilmelidir. Temel analizi esnasında temelin ve zeminin rijitliğini
temsil eden yay sabitleri otomatik hesaplanır ve üst-yapıdaki kolon ve perdelere atanır. Üst-Yapı modeli yeniden analiz
edilmelidir.

Yöntemin uygulama adımları:

Adım 1: Üst-yapının Sabit Mesnetler Kullanılarak Analizi

Yapılacak ilk temel analizi için kolon ve perdelerden temele aktarılan yüklerin belirlenmesi amacıyla
hazırladığınız üst-yapı modelinin analizini gerçekleştirin. Bina analizinden önce “Model Seçenekleri”
sekmesinde yeralan “Kullanıcı-Tanımlı Mesnetler” seçeneğinin işaretli olmasına dikkat edin. Bu analizde
zemin yayları kullanılmayacaktır.

Adım 2: Temel Modelinin Oluşturulması

Tekil, Sürekli ve/veya Radye temel sisteminin Grafik Editör ortamında tanımlanması gereklidir. Tüm düşey
elemanları kapsayan bir temel modeli hazırlanmış olmalıdır.

Adım 3: Temel Modelinin Sabit Mesnetler ile Hesaplanan Yüklerle Analizi

Bina analizi sonucunda hesaplanan kolon ve perde yükleri ile hazırladığınız temel modelini Sonlu Elemanlar
Temel Hesabı modülü ile hesaplattırın. Temel Hesabı modülünün her kullanımı sonucunda kolon ve
perdelerin altına yerleştirilecek olan zemin yaylarının özellikleri hesaplanarak kaydedilecektir.

Adım 4: Bina Analizinin Zemin Yayları ile Yeniden Yapılması

Temel modeli analiz edildikten sonra Analiz Formunda yeralan “Model Seçenekleri” sekmesindeki “Otomatik
Zemin Yayları” seçeneğini işaretleyin. Karşınıza gelen formda yeralan Düşey Yay kullanımı opsiyonlarından
uygun gördüğünüzü seçin ve “Tamam” butonu ile formu kapatın. Bu işlem sonucunda zemin yayları bilgileri
tüm Kolon ve Perdelere atanmış olacaktır. İsterseniz bu yayların özelliklerini “Mesnet Tipleri Tanımı”
menüsünü kullanarak inceleyebilirsiniz. Bina analizini gerçekleştirin. Analiz sonucunda bina zemin ve temel
sistemi rijitlikleri gözönüne alınarak analiz edilmiş olacaktır.

Probina Orion Zemin-Yapı Etkileşimi - 1

 Adım 5: Temel Modelinin Zemin Etkisi ile Hesaplanan Yüklerle Yeniden Analizi
Bu aşamada, isterseniz zemin etkisi hesaba katılarak elde edilmiş olan kolon ve perde yükleri ile Sonlu
Elemanlar Temel Hesabı’nı yeniden gerçekleştirebilirsiniz. Üst–yapıdan aktarılan yükler değişmiş olacağından
ve özellikle perde taban momentleri azalacağından dolayı, temeli yeniden hesaplamanız daha ekonomik bir
tasarım sağlayacaktır.

Bütünleşik Temel Modeli Yöntemi

Bu yöntem sadece Probina Orion “Pro” modülünde kullanılabilmektedir.

“Bütünleşik Temel Modeli” yöntemi, daha önce hazırlanmış bir Sonlu Elemanlar Temel Modelinin üst-yapı modeli ile
birleştirilerek ortak çözümüne dayanmaktadır. Her yük kombinasyonunda zeminin daha gerçekçi davranışı gözönüne
alındığı için, bu yöntem “Zemin Yayları Otomatik Hesabı Yöntemi”ne oranla daha kapsamlı bir analitik modele
dayanmaktadır.

Yöntemin uygulama adımları:

Adım 1: Üst-yapının Sabit Mesnetler Kullanılarak Analizi

Yapılacak ilk temel analizi için kolon ve perdelerden temele aktarılan yüklerin belirlenmesi amacıyla
hazırladığınız üst-yapı modelinin analizini gerçekleştirin. Bina analizinden önce “Model Seçenekleri”
sekmesinde yeralan “Kullanıcı-Tanımlı Mesnetler” seçeneğinin işaretli olmasına dikkat edin. Bu analizde
zemin yayları kullanılmayacaktır.

Adım 2: Temel Modelinin Oluşturulması

Tekil, Sürekli ve/veya Radye temel sisteminin Grafik Editör ortamında tanımlanması gereklidir. Tüm düşey
elemanları kapsayan bir temel modeli hazırlanmış olmalıdır.

Adım 3: Temel Modelinin Analizi

Bina analizinden sonra hazırladığınız temel modelinin analizini gerçekleştirin. Bu analiz sonucunda Sonlu
Elemanlar Temel Modeli hazırlanmış ve üst-yapı modeli ile birleştirilmeye hazır olacaktır.

Adım 4: Temel Modeli ile Birleştirilmiş Olarak Bina Analizinin Yeniden Yapılması
Bütünleşik Bina Modelini oluşturmak istediğinizi belirtmek amacıyla Analiz Formunda yeralan “Model
Seçenekleri” sekmesindeki “Bütünleşik Temel Modeli” seçeneğini işaretleyin. Bu işlem sonucunda Bina
Analizini yeniden gerçekleştirdiğinizde binanın analitik modeli, temel modeli ile üst-yapı modeli birleştirilerek
oluşturulacaktır.

Adım 5: Temel Modelinin Zemin Etkisi ile Hesaplanan Yüklerle Yeniden Analizi
Bu aşamada, isterseniz zemin etkisi hesaba katılarak elde edilmiş olan kolon ve perde yükleri ile Sonlu
Elemanlar Temel Hesabı’nı yeniden gerçekleştirebilirsiniz. Üst-yapı’dan aktarılan yükler birleştirilmiş temel
modelinin etkisi ile değişmiş olacağından ve özellikle perde taban momentleri azalacağından dolayı, temeli
yeniden hesaplamanız daha ekonomik bir tasarım sağlayacaktır.

Önemli Notlar
“Zemin Yayları Otomatik Hesabı Yöntemi”nde Kabuk Elemanlar ile Oluşturulan Perde Modelleri
Perde modelinin orta-kolon yöntemi ile oluşturulması halinde, isteğe bağlı olarak düşey zemin yaylarını
kullanmayabilirsiniz. Orta-kolon modelinde her perdenin altına tek bir yay elemanı yerleştirilmektedir. Bu
yayların Z yönünde ötelenme, X ve Y eksenleri etrafında dönme rijitlikleri tanımlanabilmektedir.

Ancak, perde modelinin kabuk elemanlar kullanılarak oluşturulması durumunda, perdenin alt düğüm
noktalarının her birine yay tanımı yapılır. Bu yayların da Z yönünde ötelenme, X ve Y eksenleri etrafında
dönme rijitlikleri tanımlanmıştır. Ancak, yay elemanlarının Z yönündeki düşey bileşenlerinin ihmal edilmesi
durumunda bu perdelerin alt kenarlarının asal eksen doğrultusunda eğilmesi mümkün olamayacaktır. Bu
nedenle, kabuk elemanların kullanımı durumunda düşey yayların kulanılmaması, zemin etkisinin de tamamen
ihmal edilmesi anlamına gelecektir.

Probina Orion Zemin-Yapı Etkileşimi - 2

 Düşey Yayların Üst-yapı Sonuçlarına Etkisi
Düşey doğrultuda zemin yaylarının kullanımı kat seviyelerinde farklı düşey deplasmanlara neden olacağından,
üst-yapı sonuçlarını ve eksenel yük dağılımını önemli ölçüde etkileyebilir. Bu yayların rijitliğinin doğru bir
şekilde belirlenmesi son derece önemlidir ve yatak katsayısına doğrudan bağımlıdır. Yay sabitleri doğru olarak
belirlense bile, özellikle çok zayıf zeminlerde küçük yatak katsayısı kullanımı, üst-yapı sonuçlarını büyük
oranda değiştirir.

Bu tür zeminlerde yatak katsayısı sabit olmadığı için, zemin-yapı etkileşimi dikkate alınırken üst-yapı
sonuçlarının olumsuz derecede etkilenmemesi amacıyla, özellikle düşey yayların kullanıldığı durumda, yatak
katsayısının zemin raporunda verilen aralığın üst limitlerinde kullanılması önerilir.

Negatif Zemin Gerilmesi

Probina Orion Versiyon 2012 ve öncesinde doğrusal elastik zemin yayları kullanmaktadır. Dolayısıyla bu yaylar
kullanıldığında zemin gerilmesi değerleri özellikle temel kenarlarında çekme (negatif) çıkabilmektedir. Zeminin
çekme taşımadığı gözönüne alınırsa, kullanıcının (mühendisin) temel sisteminin geometrisini çekme
bölgelerini ihmal edilebilir düzeylere indirecek şekilde tasarlaması önemlidir.

Temel sistemi tüm yükleme kombinasyonları için analiz edilerek zarf sonuçları kullanılmaktadır. Dolayısıyla,
doğrusal-olmayan zemin yaylarına benzeşim yapmak amacıyla iteratif yaklaşımla çekme alan zemin yaylarını
silmek doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü bir kombinasyonda çekme taşıyan yay, diğer kombinasyonda
geçmeyebilir. Bu da her kombinasyon için farklı bir yay seti (dolayısıyla değişik temel modeli) kullanılması
anlamına gelir. Bu tür yaklaşımlar sadece bir yükleme kombinasyonu ile yapılan analizlerde kullanılabilir.

Doğrusal olmayan bir problem teşkil eden “yayların çekme taşımaması durumu”, yük halleri altında çözülerek
sonradan süperpozisyon yapılarak ele alınamaz. Çünkü doğrusal olmayan problemlerde süperpozisyon geçerli
değildir. Bu tür doğrusal olmayan analizlerin direk olarak yükleme kombinasyonları altında yapılması gerekir.

Bütünleşik Temel Modelinde Düşey Eleman Boylarının Uzatılması

“Bütünleşik Temel Modeli” yöntemi kulanıldığında temele bağlanan düşey elemanlar temel alt kotuna kadar
uzatılmaktadır. Bu nedenle analiz sonucunda elde edilen eksenel yükler, ek olarak temel alt kotuna kadar
uzatılan elemanların öz ağırlıklarını da içerecektir.

Farklı Yatak Katsayılarının Kullanımı

Probina Orion, aynı temel sisteminde her bir plak için farklı yatak katsayısı kullanımına olanak vermektedir.
Özellikle düşük yatak katsayısına sahip zeminlerde, Temel modelini hazırlarken temel kenarlarında ince bir
döşeme bandı oluşturup bu döşemelerin yatak katsayısının iki katı büyütülmesi önerilebilir.

Probina Orion Zemin-Yapı Etkileşimi - 3

5 Katlı Bina Test Çalışması
5 Katlı Bina modelinde temel yaylarının etkisi incelenmiştir. Bina planda simetriktir ve her yönde iki adet perde
bulunmaktadır.

Bu bina modeli Sabit mesnetler kullanılarak ve Yapı-Zemin Etkileşimi kullanılarak 50.000, 10.000 ve 5.000 kN/m/m2
yatak katsayıları ile analiz edilmiştir. Buna göre elde edilen sonuçlar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir:

Deplasmanlar Taban Taban

Momenti N (G)
Z Yaylar ile Analiz Sonuçları... -x (DX) -z (G) (kNm) (kN)
P1 Sabit Mesnet 4.518 0 615.6 116.32
k=50,000 6.289 -0.192 507.99 116.43
k=10,000 7.57 -0.668 367.32 115.168
k=5,000 9.106 -1.143 300.94 114.55

Entegre Model Sonuçları...

P1 Sabit Mesnet 4.518 0 615.6 116.32
k=50,000 8.071 -0.387 438.97 122.81
k=10,000 9.169 -1.406 328.99 125.28
k=5,000 9.838 -2.305 309.91 125.3

Sonuçlar ve Önemli Notlar

Yukarıdaki tabloda özetlenen sonuçlara bakıldığında,

 Zemin-Yapı Etkileşimi olan modellerde perde taban momenti, yatak katsayısı azaldıkça azalmaktadır. Bunun
sebebi yatak katsayısı azaldıkça, zeminin çökmeye ve dönmeye karşı daha az direnç göstermesidir. Küçük
yatak katsayısı olan durumlarda zemin-yapı etkileşimi tasarım kuvvetlerini önemli ölçüde azaltabileceğinden
dikkatli kullanılmalıdır. Gereken yerlerde ankastre mesnetli model ile karşılaştırma yaparak tasarım kuvvetleri
gözden geçirilmelidir.

Probina Orion Zemin-Yapı Etkileşimi - 4

  Buradaki örnekte, statik denge kurallarından ve simetriden dolayı, eksenel yükler hemen hemen
değişmemiştir. Sadece “Entegre” modelde, düşey elemanlar temel alt kotuna kadar uzatıldığından eksenel
yüklerde az miktarda bir artış gözlenmiştir. Zemin-Yapı Etkileşiminin dikkate alındığı yapılarda toplam eksenel
yük değişmemesine karşın, eksenel yükün dağılımı değişebilir. Bir kolonun eksenel yükündeki azalma, diğer bir
kolonda artış anlamına gelebilir. Dolayısıyla, bu tür bir durumda, binadaki deplasman ve eksenel yüklerin
beklendiği şekilde oluştuğu gözden geçirilmeli ve model dikkatlice incelenmelidir.

 Yatak katsayısı azaldıkça düşey yükler ve deprem altında yapılan deplasmanların arttığı gözlemlenmiştir.
Binanın periyodunda da uzama beklenmelidir. Tasarım açısından düşünüldüğünde, periyodun gerçekçi
olmayan bir şekilde uzaması, daha az deprem yükü hesaplanmasına sebebiyet verebilir. Dolayısıyla,
deplasman dağılımları ve miktarları da dikkatle incelenmelidir. Özellikle, zemin-yapı etkileşimi çatlamış
kesitlerle birlikte kullanılırsa, deplasman ve periyotlardaki artış daha fazla olabilir.

 Yapı-Zemin Etkileşimi dikkate alındığında, temeldeki kolonların altlarında oluşacak göreceli deplasmanlar üst-
yapıya doğrudan etki edeceğinden, özellikle üst-yapı kirişlerinin iç kuvvet diyagramlarında bozulmalar
meydana gelebilir. Yüksek katlı yapılarda bu durum daha da vurgulanmış olabilir. Bu nedenle, yüksek katlı
yapılarda "İnşaat Aşamaları Analizi” zemin-yapı etkileşimiyle birlikte kullanılabilir.

 “Bütünleşik Temel Modeli” Yöntemi kulanıldığında temele bağlanan düşey elemanlar temel alt kotuna kadar
uzatılmaktadır. Bu nedenle yukarıda elde edilen eksenel yükler, ek olarak temel alt kotuna kadar uzatılan
elemanların öz ağırlıklarını da içermektedir.

Probina Orion Zemin-Yapı Etkileşimi - 5