Παδαγωγικά

Ύλη:

 Οι σημειώσεις που ακολουθούν

 Από σημειώσεις του κ. Πολίτη οι παράγραφοι:
3. Κληρονομικότητα και περιβάλλον
4. Παράγοντες Αγωγής. Οικογένεια, σχολείο, κοινωνία, εκκλησία, κράτος
5. Μέσα αγωγής και διδασκαλίας
 Τα πέντε τεστς ερωτήσεων πολλαπλής επιλογής που απαντήθηκαν στη
διάρκεια των θεωρητικών διαλέξεων
 ΤΕΙ Σερρών
Τμήμα Πληροφορικής & Επικοινωνιών

Παιδαγωγικά
7ο Εξάμηνο

Βογιατζή Δέσποινα
dvoya@physics.auth.gr

2
 Εισαγωγικές Παρατηρήσεις

Παιδαγωγική

Η Παιδαγωγική είναι η επιστήμη της αγωγής του ανθρώπου.

Το αντικείμενο της Παιδαγωγικής είναι η αγωγή του ανθρώπου.

Ο όρος «Παιδαγωγική» προέρχεται από την αρχαία ελληνική γλώσσα. Ο

όρος ετυμολογείται από τις λέξεις παιδί και άγω (οδηγώ), και σημαίνει
αγωγή, καθοδήγηση του παιδιού.

Η Παιδαγωγική είναι μια ανθρωπολογική, πνευματική και εφαρμοσμένη

κοινωνική Επιστήμη, η οποία προέκυψε από τη Φιλοσοφία και έχει ως έργο
την έρευνα όλων των προβλημάτων που έχουν σχέση με την αγωγή του
παιδιού. Η επιστήμη ενδιαφέρεται για την ολόπλευρη εξέλιξη του παιδιού
από άποψη σωματική, διανοητική και ηθική, καθώς και την καλλιέργειά
του. Η Παιδαγωγική είναι θεωρητική και πρακτική επιστήμη.

Παιδαγωγώ σημαίνει:
 Βοηθώ το παιδί να γίνει ελεύθερος και υπεύθυνος πολίτης
 Το οδηγώ μέσα από την ελευθερία στην υπευθυνότητα

Το έργο της Παιδαγωγικής :

Έργο της Παιδαγωγικής είναι η συνειδητοποίηση και ο σχεδιασμός της
αγωγής και της μάθησης του νέου ανθρώπου, είτε αυτές
πραγματοποιούνται προγραμματισμένες (εκπαιδευτήρια) είτε λαμβάνουν
χώρα μέσα από διαδικασίες αλληλεπίδρασης στα ευρύτερα πλαίσια του
κοινωνικού περιβάλλοντος. Ο ρόλος της είναι να ταξινομήσει τα
επιστημονικά συμπεράσματα και δεδομένα της επιστημονικής περιοχής και
να τα θεωρήσει μέσα από μια τελεολογική προοπτική. Συγκεκριμένα η
Παιδαγωγική μελετά την αποτελεσματικότητα των παιδαγωγικών
ενεργειών. Η αγωγή έχει πάντοτε ένα σκοπό, ένα προσανατολισμό.
Βασικότατο επομένως πρόβλημα της Παιδαγωγικής επιστήμης είναι η
επίτευξη των σκοπών της αγωγής με το ξεδίπλωμα των δυνατοτήτων του
αναπτυσσόμενου ανθρώπου από το « δυνάμει είναι» στο «ενεργεία είναι»
(Αριστοτέλης). Επομένως η Παιδαγωγική δεν είναι άθροισμα γνώσεων.
Είναι ένα σύνολο γνώσεων με συγκεκριμένους σκοπούς. Μέσα από αυτούς
οι γνώσεις που παράγονται και μεταδίδονται έχουν πιστότητα και
εγκυρότητα. Είναι σύνολο γνώσεων αντικειμενικών, το οποίο επιδέχεται
εμπλουτισμό, βελτίωση, αλλαγή.

Ερώτημα:
Ποια είναι η συμβολή της παιδαγωγικής επιστήμης στη διαμόρφωση νόρμας;

1η άποψη: Οι νόρμες συμπεριφοράς και συνεπώς και οι σκοποί της αγωγής

καθορίζονται από την ηθική, όπως την προσδιορίζει η «πρακτική φιλοσοφία»

3
2η άποψη: Η παιδαγωγική μπορεί να καθορίζει αυτοτελώς τους σκοπούς της
αγωγής. Από την ανάλυση της πραγματικότητας μπορούν να συναχθούν οι
νόρμες για το πρακτέο

Αρμοδιότητες της Παιδαγωγικής Επιστήμης

 Μελετά τους παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση των

σκοπών της αγωγής
 Διερευνά την προέλευση και την ιστορική εξέλιξη των σκοπών
της αγωγής
 Καθορίζει τις προϋποθέσεις για την πραγμάτωση των σκοπών
 Μελετά την εξάρτηση των σκοπών της αγωγής από συμφέροντα
κοινωνικών τάξεων
 Διατυπώνει γενικές αρχές για τον προσανατολισμό της
παιδαγωγικής διαδικασίας και της παιδαγωγικής συμπεριφοράς

Παιδαγωγικά ιδεώδη που διαμορφώθηκανστην ιστορία της αγωγής

Ατομικό ή ατομικιστικό παιδαγωγικό ιδεώδες της αγωγής

 Έχει στόχο την ανάπτυξη του ατόμου ανεξάρτητα από την
κοινωνία ή ακόμα και ενάντια σε αυτή
 Η αγωγή πρέπει να προφυλασσει το άτομο από τις κακές
επιδράσεις του περιβάλλοντος
 Η παιδαγωγική διαδικασία ακολουθεί τις φυσικές προδιαθέσεις
του ατόμου

Κοινωνικό ή κοινωνιοκρατικό παιδαγωγικό ιδεώδες της αγωγής

 Επιδιώκει την πλήρη ένταξη του ατόμου στο κοινωνικό σύνολο
 Η κοινωνική συνείδηση ελέγχει και κατευθύνει τη συμπεριφορά
του ατόμου
 Πράγμάτωση των επιδιώξεων του ατόμου αρμονική λειτουργία
του μέσα στο κοινωνικό σύνολο
 Η Μαρξιστική θεωρία και πράξη αποτελεί χαρακτηριστικό
παράδειγμα

Ανθρωπιστικό παιδαγωγικό ιδεώδες της αγωγής

 Ολόπλευρα αναπτυγμένη προσωπικότητα
 Αρμονικός συνδυασμός της ατομικότητας (έμφυτες
προδιαθέσεις), της ολότητας (ψυχικές λειτουργίες) και της
καθολικότητας (αφομοίωση των στοιχείων πολιτισμού)
 Πραγματώνεται μέσα από πολιτιστικές και πνευματικές
δραστηριότητες
 Προοδευτική μεταμόρφωση του ανθρώπου σε πνευματικό ον

Μεταφυσικό ή θρησκευτικό παιδαγωγικό ιδεώδες της αγωγής

 Βασίζεαι στη σχέση του ανθρώπου με ένα υπερβατικό ον
 Ο άνθρωπος ερμηνεύεται και καθορίζεται στα πλάισια καθολικής
σχέσης και εξάρτησης με το Θεό
 Τελικός σκοπός της ανθρώπινης ζωής είναι η κοινωνία με το Θεό

4
 Βασικοί παιδαγωγικοί όροι
· 1. Αγωγή

· 2. Μόρφωση

· 3. Μάθηση

· 4. Διδασκαλία

· 5. Εκπαίδευση

· 6. Παιδεία

· 7. Κατάρτιση

ΑΓΩΓΗ

· Χαρακτηρίζεται ως αγωγή μια αλλαγή, επίδραση ή μια μεταβολή που

ασκείται στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο,

· (α) Περιορισμένη έννοια της Αγωγής:

Αγωγή θεωρούνται μόνο οι επιδράσεις που δέχεται ο αναπτυσσόμενος
άνθρωπος από τις συστηματικές και σκόπιμες ενέργειες των ενηλίκων
(εκπαιδευτικοί, γονείς κλπ.) με σκοπό την διαμόρφωση και σταθεροποίηση της
συμπεριφοράς

· (β) Ευρεία έννοια της Αγωγής:

Αγωγή θεωρείται το σύνολο των επιδράσεων που δέχεται το άτομο χωρίς να
εξετάζεται αν προέρχονται από μεθοδευμένες ή μη συστηματικές ενέργειες
ενηλίκων ή συνομηλίκων ή και από αυτό ακόμα το άψυχο περιβάλλον
 Επίδραση της παρουσίας του δασκάλου
 Επίδραση του «παραπρογράματος»
 Καθημερινά βιώματα
 Μέσα μαζικής επικοινωνίας
 Ήθη και έθιμα
 Θρησκεία

· (γ) Αυτοαγωγή

5
Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής
 Η παιδαγωγική διαδικασία είναι πάντα προσανατολισμένη σε νόρμες
 Οι νόρμες περιγράφουν μια ιδεατή κατάσταση που πρέπει να
πραγματωθεί
 Οι νόρμες οριοθετούν γνωρίσματα και μορφές της συμπεριφοράς και
της προσωπικότητας

Αποτέλεσμα της ΑΓΩΓΗΣ είναι η ΜΟΡΦΩΣΗ

ΜΟΡΦΩΣΗ

 Ως αποτέλεσμα της όλης διαδικασίας της αγωγής προκύπτει η μόρφωση,

ΔΕΝ είναι το σύνολο των γνώσεων αλλά βρίσκεται πέρα από τις γνώσεις
 Αυτό που μένει όταν αφαιρεθούν οι γνώσεις …
 Μορφώνω= δίνω μορφή, διαπλάθω (χρησιμοποιήθηκε στην τέχνη)
Ειδικότερα η μόρφωση παραγόμενη από το ρήμα μορφώνω σημαίνει για υλικά
πράγματα δίνω μορφή ή σχήμα σε κάτι άμορφο. Για τον άνθρωπο σημαίνει
παρέχω, δίνω μορφή στην αδιάτακτη και άμορφη πνευματική υπόσταση χωρίς
παραμέληση της σωματικής, τοποθετώ σε τάξη τις εσωτερικές,
ψυχοπνευματικές, ηθικές, καλλιτεχνικές και συναισθηματικές ιδιότητές του,
ώστε να απαρτίζει μια προσωπικότητα που διαρκώς τείνει να βελτιωθεί. Η
ψυχοσωματική ολότητα του ανθρώπου παίρνει την πραγματική της μορφή.
 Αποτελεί δυναμική κατάσταση που εξελίσσεται και χαρακτηρίζει τον
άνθρωπο και τα ζώα
 Συναρτάται με τις πολιτιστικές και κοινωνικο-ιστορικές συνθήκες και για
αυτό μεταβάλλεται στο χώρο και στο χρόνο
 Φανερώνει τις εξειδικευμένες επιδράσεις της αγωγής
 Ειδική μόρφωση (σημερινή) και Γενικότερη μόρφωση (απουσιάζει)

ΜΑΘΗΣΗ

· Διαδικασία κατά την οποία το παιδί και ο έφηβος αποκτούν – με δική τους
δραστηριότητα – γνώσεις δεξιότητες και ικανότητες, γενικά εμπειρίες για να:
- βελτιώσουν τη συμπεριφορά τους,
- αναπτύξουν την προσωπικότητά τους,
- να αντιμετωπίσουν με αυτοτέλεια τις απαιτήσεις του περιβάλλοντός τους
· Η μάθηση δεν αναφέρεται μόνο στο γνωστικό τομέα και στην άσκηση
ικανοτήτων
· Υπάρχει και κοινωνική μάθηση που αφορά την οικειοποίηση τρόπων
συμπεριφοράς
· Η μάθηση είναι διαδικασία που αφορά τον εκπαιδευτικό και το μαθητή και
θεωρείται επιτυχής όταν ο ίδιος ο μαθητής συμμετέχει ενεργά σ’ αυτήν.

6
 ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ

· Οι ενέργειες και οι χειρισμοί στους οποίους προβαίνει κυρίως ο

εκπαιδευτικός για να βοηθήσει το μαθητή:
- στην οικειοποίηση (μάθηση) γνώσεων και πείρας και
- στην καλλιέργεια δεξιοτήτων
· Προϋποθέτει τη συνύπαρξη και συνεργασία 2 ατόμων

Διδασκαλία είναι κάθε μορφή συστηματικής διαδικασίας αγωγής. Ο όρος

διδασκαλία προέρχεται ετυμολογικά από το ρήμα «δάω» (φωτίζω). Το
«διδάσκω» με την κλασσική έννοια σημαίνει πληροφορώ, καθιστώ κάτι
κατανοητό σε κάποιον.
Η διδασκαλία ως συστηματική διαδικασία αγωγής αποτελεί μεθοδευμένη
δραστηριότητα κατά την οποία ο δάσκαλος ή ο καθηγητής επιδρά στους
μαθητές με βάση συγκεκριμένους σκοπούς, μεθοδολογία και μέσα,
προκειμένου να μεταδώσει σ’ αυτούς γνώσεις, δεξιότητες και στάσεις ζωής.
Σκοπός αυτής της δραστηριότητας είναι η υποβοήθηση του νέου ανθρώπου,
ώστε να ανταποκριθεί με επάρκεια και αξιοπρέπεια στις προσωπικές και
κοινωνικές απαιτήσεις.
Η διδασκαλία νοείται ως η συστηματική προσπάθεια των σχολείων για την
υλοποίηση των σκοπών της εκπαίδευσης, οι οποίοι ορίζονται από τα
εκπαιδευτικά συστήματα και τους φορείς της πολιτείας. Παράλληλα
χαρακτηρίζεται ως ενσυνείδητη ενέργεια και λειτουργία, η οποία μέσα από
ορισμένη διαδικασία επιδιώκει συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Καλύπτει επίσης
τις ενέργειες του παιδαγωγού με τις οποίες βοηθείται ο μαθητής στην
οικειοποίηση των προσφερόμενων μορφωτικών αγαθών. Βέβαια η
διαδικασία αυτή είναι αμφίδρομη, χαρακτηρίζεται από την αλληλενέργεια
εκπαιδευτικού-μαθητή και στηρίζεται στην:
 καλλιέργεια γνωστικών κυρίως δεξιοτήτων μέσα από μια προσπάθεια
επικοινωνίας εκπαιδευτικών και μαθητών, η οποία πραγματοποιείται με την
ομιλία, τη συζήτηση, τις ερωταπαντήσεις, τις εξηγήσεις, την αξιολόγηση.
 Εξασφάλιση της συναισθηματικής ατμόσφαιρας, η οποία εγγυάται
τελειότερα μαθησιακά αποτελέσματα.
 Είδη της διδασκαλίας
Η διδασκαλία ανάλογα με τα σημεία στα οποία δίνει έμφαση, παρουσιάζει τα
ακόλουθα είδη:
 Δασκαλοκεντρική διδασκαλία
 Μαθητοκεντρική διδασκαλία
 Γνωσιοκεντρική διδασκαλία

 Ομαδοκεντρική διδασκαλία

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

· Ανάγκη για τη δημιουργία θεσμών και ιδρυμάτων για την παροχή

- αγωγής και
- μάθησης

7
· Η οργανωμένη αγωγή και μάθηση ονομάζεται εκπαίδευση

· Ο τρόπος με τον οποίο έχει οργανωθεί αποτελεί το εκπαιδευτικό σύστημα

· Το εκπαιδευτικό σύστημα δημιουργείται ως απόρροια των κοινωνικο-
πολιτιστικών και πολιτικο-οικονομικών συνθηκών.

· Βασική δομή των εκπαιδευτικών συστημάτων:

- α. Πρωτοβάθμια εκπ/ση (Νηπιαγωγείο, Δημοτικό)
- β. Δευτεροβάθμια εκπ/ση (Γυμνάσιο, Λύκειο)
- γ. Τριτοβάθμια εκπ/ση (ΑΕΙ, ΤΕΙ, ΑΣΠΑΙΤΕ, εκκλησιαστικές σχολές)

Τι πρέπει να επιδιώκει η εκπαίδευση;

 Σε σχέση με την απελευθέρωση από προκαταλήψεις
1. Να ενισχύει την αυτοτελή σκέψη και να δίνει κριτήρια προσανατολισμού
2. Να δίνει ευκαιρίες στη νέα γενιά να γνωρίσουν και να εκτιμήσουν την αξία
των άλλων πολιτισμών, θρησκειών και τρόπων ζωής
 Σε σχέση με την τεχνολογική εξέλιξη
1. Καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, μύηση των νέων σε τρόπους
προσέγγισης της πραγματικότητας (διερευνητική μάθηση)
2. «Ανθρωπολογικός προβληματισμός». Σεβασμός της ανθρώπινης ελευθερίας
και αξιοπρέπειας
3. Σεβασμός του περιβάλλοντος (οικολογική συνείδηση)
4. Κριτική σκέψη απέναντι στα τεχνολογικά επιτεύγματα
 Σε σχέση με την δημοκρατική και κοινωνική στάση
1. Εμπειρίες συλλογικών διαδικασι
2. Επιχειρηματολογία
3. Επιλογή και λήψη αποφάσεων
4. Συμμετοχική εργασία

ΠΑΙΔΕΙΑ

· Χρησιμοποιείται με διαφορετικές έννοιες:

- της εκπαίδευσης
- της αγωγής και μάθησης
- της μόρφωσης

Παιδεία είναι η ανατροφή και η εκπαίδευση των παιδιών και των νέων
ανθρώπων. Είναι όλα τα μέσα με τα οποία επιτυγχάνεται η μόρφωση και η
καλλιέργεια του ανθρώπου, με σκοπό την δημιουργία μιας δυνατής και
ελεύθερης προσωπικότητας. Η λέξη «παιδεία» είναι παράγωγο του αρχαίου
ρήματος «παιδεύω» που σημαίνει διδάσκω, εκπαιδεύω. Η λέξη παιδεία
αναφέρεται στη νοητική και ψυχική καλλιέργεια ενός παιδιού, η οποία
επιτυγχάνεται κυρίως μέσω της εκπαίδευσης (στις διάφορες βαθμίδες της). Η
Παιδεία αποτελεί βασική αποστολή του κράτους και έχει σκοπό την ηθική,
πνευματική, επαγγελματική και φυσική διαγωγή των ατόμων, την ανάπτυξη
της εθνικής και θρησκευτικής συνείδησης και την διάπλαση τους σε
ελεύθερους και υπεύθυνους πολίτες.

8
Στην πράξη ο όρος παιδεία χρησιμοποιείται με τρεις κυρίως σημασίες:
 για να δηλώσει τις προσπάθειες που καταβάλλει η πολιτεία για την
οργάνωση της εκπαίδευσης.
 πολλές φορές στη θέση των όρων αγωγή και μάθηση (ως συνώνυμη).
 ως ισοδύναμο του αποτελέσματος της αγωγής, της μόρφωσης.

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ

· Απόκτηση ή εκσυχρονισμός (επικαιροποίηση) γνώσεων κυρίως τεχνικής

φύσεως

· Για να μπορέσει ο καταρτιζόμενος να προσαρμοστεί ή να γίνει πιο

αποτελεσματικός στην παραγωγή

· Ιδιαίτερη σημασία στην ΕΕ όπου θεωρείται ότι έχει άμεση σχέση με την
οικονομία και τον εκσυγχρονισμό της αγοράς

Ποιές είναι οι δύο βασικότερες παιδαγωγικές έννοιες;

· 1. Αγωγή (μαζί με τη μάθηση οριοθετούν το γνωστικό πεδίο της

παιδαγωγικής επιστήμης)

· 2. Μόρφωση (αποτελεί το αποτέλεσμα των 1 και 3)

· 3. Μάθηση (αποτέλεσμα της αγωγής)

· 4. Διδασκαλία (αποτελεί μέσο για την εκπλήρωση των 1και 3)

· 5. Εκπαίδευση (αποτελεί συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια για 1

και 3)

· 6. Παιδεία

· 7. Κατάρτιση

9
Δομικά Γνωρίσματα της παιδαγωγικής διαδικασίας

Βασικές διαπιστώσεις

1. Πρόκειται για αμφίδρομη διαπροσωπική σχέση και επικοινωνία ανάμεσα σε

έναν «παιδαγωγό» και έναν «παιδαγωγούμενο».
2. Οι σχέσεις δεν έχουν περιστασιακό και επιφανειακό χαρακτήρα που
γνωρίζουμε από την απλή καθημερινή επαφή μεταξύ των ανθρώπων.
3. Οι σχέσεις έχουν ιδιότητες μιας μονιμότερης σε διάρκεια και
συναισθηματικά χρωματισμένης (με ενδιαφέρον, αγάπη, εμπιστοσύνη)
επικοινωνίας.
4. Ο παιδαγωγός επωμίζεται την ευθύνη για τον καθορισμό των στόχων, των
μεθόδων και των μέσων αγωγής.
5. Ο παιδαγωγός ενσαρκώνει αυτό που αυθόρμητα επιδιώκει ο μαθητής.
6. Επιδιώκεται ή προκύπτει εξαποτελέσματος η διαμόρφωση, σταθεροποίηση
ή αλλαγή της συμπεριφοράς.
7. Διεξάγεται πάντα σε συγκεκριμένο κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο.
8. Επιχειρείται σύνθεση ανάμεσα στις πεποιθήσεις της παλιάς και της νέας
γενιάς.
9. Επιδιώκεται δυναμικός συνδυασμός των απόψεων, των ορίων και των
αιτημάτων του κοινωνικού συνόλου και των αναγκών του ατόμου.
10. Επιδιώκεται δυναμική συνέχεια ανάμεσα στο παρελθόν, το παρόν ή το
μέλλον και όλη η πορεία του παιδαγωγικού φαινομένου ισορροπεί ανάμεσα
στο «δέον» και το «είναι».

Συμπέρασμα
Η παιδαγωγική διαδικασία αποτελεί ένα φαινόμενο κοινωνικής αλληλεπίδρασης
με διαλογική, τελεολογική και διαλεκτική δομή.
σχέσειςδενέχουνπεριστασιακόκαιεπιφανειακόχαρακτήραπουγνωρίζουμεαπότην

απλήκαθημερινήεπαφήμεταξύτωνανθρώπων .

10
 Παιδαγωγικό ζεύγος
(Σχολή Dilthey)

 Αυθεντία του παιδαγωγού

 Το Μορφώσιμο του τροφίμου

Τι σημαίνει αυθεντία;

 Αναμφισβήτητο και ανεξέλεγκτο κύρος του παιδαγωγού σε όλες τις

δραστηριότητές του
 Πλήρη υπακοή στις υποδείξεις και τις αξιώσεις
 Αγάπη από απόσταση από τη μεριά του δασκάλου
 Απόλυτος σεβασμός ή και φόβος από τη μεριά του μαθητή

Τι σημαίνει μορφώσιμο του τροφίμου;

 Τον πρώτο ρόλο τον παίζουν οι κληρονομικές καταβολές

 Η δεκτικότητα της γνώσης εξαρτάται από την κληρονομικότητα
 Το περιβάλλον παίζει δευτερεύοντα ρόλο

Η σύγχρονη παιδαγωγική αμφισβήτησε έντονα και τις δύο συνιστώσες του

παιδαγωγικού ζεύγους. Από τη δεκαετία του΄60 και μετά άρχισε να
αναπτύσσεται ενδιαφέρουσα επιχειρηματολογία.

Αμφισβήτηση της αυθεντίας του παιδαγωγού:

Η αυθεντία θεωρείται γνώρισμα ανελεύθερης και καταπιεστικής αγωγής ->
Η παιδαγωγική αυθεντία μπαίνει σε φάση κρίσης ->
Αναπτύσσεται το κίνημα της αντιαυταρχικής αγωγής

Εκφραστές του κινήματος της αντιαυταρχικής αγωγής:

Παιδαγωγικό σύστημα Neil Φοιτητικό κίνημα

Σχολείο Σάμερχιλ Σχολή της Φρανκφούρτης
Χαρακτηριστικά γνωρίσματα
1. Βασίστηκε στις φυσιολατρικές αρχές 1. Κοινωνική αλλαγή μέσα από τη
του Rousseau και στην ψυχαναλυτική διαδικασία της μάθησης και της
θεωρία του Freud αγωγής

2. Είχε στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή 2. Η παιδαγωγική θεωρία

ελευθερία του παιδιού καταργώντας
την εξουσία του ενήλικα
3. Το σχολείο πρέπει να είναι
κατάλληλο για τα παιδιά και όχι τα
παιδιά για το σχολείο
θεμελιώθηκε σε Μαρξιστική βάση
3. Η παιδαγωγική διαδικασία
εντάσσεται στο εποικοδόμημα
4. Φορείς της αλλαγής θεωρήθηκαν

11
 η εργατική τάξη, το φοιτητικό
κίνημα και η διανόηση
Αξιολόγηση
1. Επιδιώκει την ατομική «ευτυχία» 1. Στην αγωγή δεν ισχύει η
και δεν ενδιαφέρεται για την «αρχιμήδεια» αφετηρία. Η αγωγή
κοινωνική ένταξη του παιδιού στηρίζεται στην εμπειρία των
2. Το σχολείο του αποτελεί ένα προηγούμενων γενεών
αξιοπρόσεκτο και δημιουργικό 2. Καλλιεργήθηκε διάθεση
πείραμα σε μια εξωπραγματική νησίδα αντιπαλότητας ανάμεσα στην παλαιά
της ζωής και νέα γενιά και δυσκολεύτηκε η
3. Απευθύνεται σε μια μικρού επικοινωνία
φάσματος κοινωνική και οικονομική 3. Η υπερβολική ενθάρρυνση παιδιών
τάξη σχολικής ηλικίας τα οδήγησε να
εκδηλώσουν ψυχολογικά επιζήμια
σεξουαλική συμπεριφορά

Μορφώσιμο του παιδιού

Δύο ακραίες απόψεις

Μοντέλο κληρονομικότητας Μοντέλο περιβάλλοντος

Στην πρώτη άποψη στηρίζεται το Στη δεύτερη άποψη στηρίζεται το

«μοντέλο κληρονομικότητας», όπου
έτεινε η παραδοσιακή παιδαγωγική
(σχολή Dilthey) μέχρι τη δεκαετία του
‘50
􀂾Η κληρονομικότητα παίζει
καθοριστικό ρόλο για τη διαμόρφωση
του φαινοτύπου
􀂾Σύμφωνα με τους φυσιοκράτες και
τους ρομαντικούς με την αγωγή απλά
αναπτύσσονται οι κληρονομικές
καταβολές
􀂾Στο μοντέλο αυτό ανάγονται
απόψεις ρατσιστών
􀂾Στο μοντέλο αυτό στηρίζεται η
θεωρία της διπολικής νοημοσύνης:
θεωρητική νοημοσύνη και πρακτική
νοημοσύνη
«μοντέλο», που επικράτησε στη
σύγχρονη παιδαγωγική, χωρίς να
παραγνωρίζεται η συμμετοχή του
γενετικού παράγοντα
􀂾Η αγωγή ανήκει στους
περιβαλλοντικούς παράγοντες
􀂾Τα τελευταία χρόνια αυτό το
μοντέλο εμφανίζει μια σχετική
υπεροχή με τη στήριξη των
μπηχεβιοριστών
􀂾Η εκπαιδευτική πολιτική πολλών
χωρών επαναπροσδιορίστηκε με βάση
αυτό το μοντέλο

Μοντέλο αλληλεπίδρασης

􀂾Κανένα χαρακτηριστικό του φαινοτύπου δεν πρέπει να αποδίδεται

εξολοκλήρου στην κληρονομικότητα ή στο περιβάλλον
􀂾Το περιβάλλον και η κληρονομικότητα είναι δύο αλληλεξαρτώμενοι και
αλληλεπιδρόντες παράγοντες

12
Συμπέρασμα:
Σήμερα είναι αποδεκτή η άποψη ότι η αγωγή εξαρτάται από την
αλληλεπίδραση των γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων.

 Γενικό συμπέρασμα 1:
Το παιδαγωγικό φαινόμενο είναι καθοριστικό για την ανθρώπινη ύπαρξη.
Χωρίς αγωγή δεν είναι δυνατή η επιβίωση του ανθρώπου.
 Γενικό συμπέρασμα 2:
Η πρώιμη παιδική ηλικία έχει τη μεγαλύτερη βαρύτητα στην ψυχική εξέλιξη
του ανθρώπου. Η δομή της συμπεριφοράς και της προσωπικότητας
θεμελιώνεται στα πρώτα χρόνια της ζωής.
 Γενικό συμπέρασμα 3:
Η ανάπτυξη του ανθρώπου είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης της
κληρονομικότητας και του περιβάλλοντος.
Η κληρονομικότητα θέτει την «οριακή νόρμα». Η τελική ανάπτυξη των
ικανοτήτων είναι έργο του περιβάλλοντος και της αγωγής
Η κληρονομικότητα ορίζει το περιβάλλον αποφασίζει….
 Γενικό συμπέρασμα 4:
Η σωματική και η «θυμική» πλευρά επηρεάζεται περισσότερο από την
κληρονομικότητα απ’ ότι η ψυχική.
Η γλωσσική ικανότητα, η σχολική επίδοση, η κοινωνική και ηθική
συμπεριφορά, οι στάσεις και τα ενδιαφέροντα επηρεάζονται περισσότερο από
το περιβάλλον.

Τελικό συμπέρασμα:
Ο δάσκαλος είναι ποιητής του ανθρώπου.

13
 Σημαντικές Προσωπικότητες της Παιδαγωγικής

Αρχαία Ελλάδα

Καλός κ’ αγαθός της Αθήνας

 Επιδιώκεται η διαμόρφωση του ενεργού πολίτη σε μια
δημοκρατική πολιτεία
Στρατιωτικό ιδεώδες της Σπάρτης
 Επιδιώκεται η διαμόρφωση του πειθαρχημένου πολίτη που
βρίσκεται σε διαρκή ετοιμότητα
Όμηρος
• Με τα έπη του καλλιέργησε πολλές μορφές αγωγής (πρότυπα):
 Ευσέβεια προς τους Θεούς
 Αγάπη προς την πατρίδα
 Προσήλωση στην οικογένεια
• Ομηρική αγωγή
 Πολεμική αρετή και σωματική ευρωστία
 Ηθική και πνευματική ανάπτυξη

Σοφιστές
• Κέντρο της διδασκαλίας τους:
 Η ρητορική
(με σκοπό όχι την έρευνα της αλήθειας, αλλά την παρουσίαση μιας άποψης ως
σωστής)
• Θεμελίωση της παιδείας είναι η γνώση της ανθρώπινης φύσης

Σωκράτης
• Αντικαθιστά την αυταρχική αγωγή και διδασκαλία με τη συνεργασία
δασκάλου και μαθητή
• Μαιευτική
• Η Παιδεία στηρίζεται στη γνώση και την αρετή

Πλάτων
• Η απόλυτη αλήθεια βρίκεται στον κόσμο των «ιδεών»
Η ψυχή όταν ζει στον κόσμο των ιδεών δημιουργεί αναμνήσεις που φέρνει
μαζί της όταν συνδέεται με το υλικό μέρος του ανθρώπου (νους, συνείδηση)
Οι επιστημονικές γνώσεις είναι διαδικασία ανάκλησης αυτών των ιδεών
• Θεώρησε τη φιλοσοφία ως πηγή της εκπαίδευσης

Αριστοτέλης
• Η γνώση ανακαλύπτεται (υπάρχει στον κόσμο των αισθήσεων)
• Η ευτυχία βρίσκεται στην ηθική και πνευματική τελειότητα, καθώς και
στην υποταγή του ανθρώπου στη λογική
• Σκοπός της αγωγής:

14
 Συνάντηση της αληθινής ευτυχίας με την πνευματική μόρφωση και την
ηθική τελειοποίηση

Μεσαίωνας – Βυζάντιο
 Επικρατεί ενιαίο παιδαγωγικό ιδεώδες
 Σημείο αναφοράς της παιδαγωγικής διαδικασίας είναι το
«απόλυτο ον» - ο Θεός
 Η επίγεια ζωή χάνει τη σημασία της. Οι άνθρωποι πιστεύουν
στην απόλυτη αξία της μεταθανάτιας ζωής
 Ο ασκητισμός είναι το αποδεκτό ιδεώδες. Η φροντίδα του
σώματος είναι αμαρτία

Θωμάς ο Ακινάτης
• Προσπάθεια συμβιβασμού Λογικής - Πίστης
• Ο άνθρωπος πρέπει να καταβάλει νοητικές προσπάθειες για τη γνώση
του Θεού και του εαυτού του

Αναγέννηση – Διαφωτισμός
 Στο επίκεντρο τοποθετείται ο άνθρωπος, ως αυθύπαρκτο άτομο
 Πολύπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας
 Αποκτά ιδιαίτερη σημασία η νοητική σφαίρα
 Η παροχή πολλών γνώσεων αποκτά μεγάλη σημασία εξαιτίας της
ταχείας ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας

Νεύτων
• Συντελεί στη δημιουργία μιας νέας εικόνας για το σύμπαν
• Φυσικά γεγονότα: αποτέλεσμα φυσικών μηχανικών νόμων κι όχι
υπερφυσικές αναγκαιότητες
• Η μελέτη της φύσης βοηθά τον άνθρωπο

Ρουσσώ
• Η ψυχή δεν είναι από τη φύση της κακή
• Το κακό δεν διορθώνεται με επιστημονικές κοινωνιολογικές θεωρίες,
αλλά με την επιστροφή του ανθρώπου στη φύση
• Η σωστή εκπαίδευση: διαδικασία ελεύθερης ανάπτυξης της ψυχής

Καντ
• Ο άνθρωπος είναι δυνατό να γίνει ό,τι η αγωγή επιδιώκει να τον
καταστήσει
• Για την αρτιότερη πραγματοποίηση του στόχου της αγωγής προτείνει:
 Πειθαρχία
 Διάπλαση
 Εκπολιτισμός
 Ηθικοποίηση

...Μέχρι και τον 20ο αιώνα

 Ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας

15
  Συνεχίζει να έχει ιδιαίτερη σημασία η νοητική σφαίρα με την
παροχή πολλών γνώσεων
 Επικρίνεται η υπερτροφία της γνωστικής σφαίρας. Μετά την
εμπειρία των δύο πολέμων αμβλύνεται η εμπιστοσύνη στην
επιστημονική γνώση και στα τεχνολογικά της επιτεύγματα
 Επικρατεί πλουραλισμός σε αξίες και επομένως και στους
σκοπούς της αγωγής και της εκπαίδευσης

Πεσταλότσι
Μεταρρυθμιστής του λαϊκού σχολείου
• Δίνει μεγάλη βαρύτητα στην οικογένεια – η σχολική αγωγή ως
συμπλήρωμα της οικογενειακής
• Ενδιαφέρθηκε για παιδιά φτωχών συνοικιών και εγκαταλελειμένα
• Διδασκαλία των αισθήσεων
• Εισήγαγε τη μελέτη της φύσης

Σλαϊερμάχερ
• Δεν υπάρχει παιδαγωγική θεωρία γενικής ισχύος. Η κάθε θεωρία
ακολουθεί την πράξη
• Η θεωρία για την παιδεία είναι μια «θεωρία τέχνης» της επίδρασης της
παλαιότερης γενιάς πάνω στη νεότερη

Έρβαρτος
• Μελέτησε τις λειτουργίες της ψυχής του παιδιού κατά την διάρκεια της
ανάπτυξής του
• Ο μαθητής είναι ένα παθητικό ον
• Διαφορά εκπαιδευμένου-ανεκπαίδευτου: ο πρώτος μπορεί να
οργανώσει τις γνώσεις και τις εμπειρίες, ώστε να λειτουργεί σαν άτομο

Ντιούι
• Υποστηρικτής της άποψης «Η μάθηση μέσα από την πράξη»
• Μπορεί και ο άνθρωπος να προσαρμόσει το περιβάλλον του σ’αυτόν
• Σκοπός της ανατροφής είναι η δημιουργία δημιουργικών διαθέσεων στο
παιδί
• Η εκπαίδευση παίζει σημαντικό ρόλο στην εξάλειψη της κοινωνικής
αντίθεσης
• Το σχολείο οφείλει να διδάσκει όλες τις σύγχρονες προόδους της
επιστήμης
• Σχολείο βασισμένο σε δημοκρατικές αρχές
• Ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας εγγυάται την απόκτηση ελευθερίας
• Ο εκπαιδευτικός πρέπει να συνδυαζει καθοδήγηση και έμμεσα
ελεγχόμενη ελεύθερη συνεργασία

Κέρσενστάϊνερ
• Απαραίτητη η διδασκαλία για τον παιδαγωγό
• Κάθε διδασκαλία πρέπει να προσαρμόζεται στις βαθμίδες εξέλιξης του
πνεύματος του παιδιού
• Έθεσε νέες βάσεις στο «σχολείο εργασίας» προάγοντας την αυτενεργό
εργασία των μαθητών (εργαστήρια, κήπους κτλ)

16
Μοντεσσόρι
• Μετέφερε στο χώρο της αγωγής την ανθρωπολογία και ασχολήθηκε με
τα ανώμαλα παιδιά (πειραματισμοί, ψυχολογικές και πρακτικές έρευνες)
• Μέθοδος ελεύθερης έρευνας και εργασίας, σύμφωνα με τις φυσικές
ανάγκες της ανάπτυξης του παιδιού
Βασικές αρχές του συστήματός της:
• Το παιδί είναι ένα πνευματικό έμβρυο με επιτακτική την ανάγκη να να
μεγαλώσει, δηλαδή να διαπαιδαγωγηθεί και να τελειοποιηθεί
• Η «αυτοαγωγή» κι όχι «ετεροδιδασκαλία»
• Αξιόλογος παράγοντας μόρφωσης: το περιβάλλον, το χώρο μόρφωσης,
το διδακτικό υλικό
• Διαφωνεί με την ακινησία «θρανίου» και προτείνει έπιπλα και μέσα
εργασίας
• Ο δάσκαλος να χαρακτηρίζεται από ευκινησία, πραότητα, υπομονή,
αγάπη και ταπείνωση κι όχι από εκδηλώσεις αυστηρότητας

Ντεκρολύ
• Η αγωγή είναι επιτυχής όταν το παιδί μάθει να ζει την ηλικία του
«Το σχολείο για τη ζωή με τη ζωή»
Βασικές παιδαγωγικές απόψεις:
• Τοποθετει τους μαθητές μπροστά σε πραγματικές δυσκολίες και
προβλήματα δανισμένα από τη ζωή
• Οι γνώσεις αποκτούνται διαδοχικά κατά την δυναμική προσαρμογή στο
περιβάλλον
« Χρέος του σχολείου δεν είναι να διδάξει ανάγνωση, γραφή και αριθμητική,
που κάνουν τα παιδιά άδειες λεξικομηχανές, δίχως νόημα και επιπλέον
επικίνδυνες. Χρέος του σχολείου είναι να βοηθήσει το παιδί να ζήσει τη ζωή
του πλέρια μέσα του και ακόμα να το χειραγωγήσει να γίνει άνθρωπος... Οι
θεμελιακοί σκοποί του σχολείου είναι να μάθει το παιδί να παρατηρεί με
ακρίβεια τα σπουδαιότερα φυσικά φαινόμενα και να βγάζει από την
παρατήρηση αυτή γενικές έννοιες και ακόμα να το βοηθήσει να εξωτερικεύει
εκείνα που αυτές οι έννοιες προσδιορίζουν»

Πιαζέ
• Στην παιδική ψυχολογία χρησιμοποίησε το βιολογικό και ψυχολογικό
του υπόβαθρο στην διαπραγμάτευση των προβλημάτων
• Συνέβαλε στη διερεύνηση και στερέωση της επιστήμης της αγωγής σε
σχέση με τις ψυχικές λειτουργίες του αναπτυσσόμενου παιδιου
• Η νόηση αποτελεί βιολογική λειτουργία η οποία, μέσα από την
αφομοιωτική και συμμορφωτική διαδικασία, βοηθάει το άτομο στην
προσαρμογή στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον
• Συνέβαλε στη διερεύνηση και στερέωση της επιστήμης της αγωγής σε
σχέση με τις ψυχικές λειτουργίες του αναπτυσσόμενου παιδιου

Στάδια ανάπτυξης της νοημοσύνης:

• Αισθησιοκινητική νόηση (πριν από τη χρήση γλώσσας)
• Σημασιοδότηση (χρήση γλώσσας, συμβολικού παιχνιδιού)

17
 • Αναπαράσταση της σκέψης (προ-πραξιακή σκέψη)
• Οι συγκεκριμένες πράξεις (εσωτερικοποίηση πράξεων)
• Οι μορφικές πράξεις (ικανότητα τυπικής λογικής σκέψης)

Συμπέρασμα: Κάθε ιστορική περίοδος έχει το δικό της παιδαγωγικό ιδεώδες

και συνεπώς δεν διαχρονικά παιδαγωγικά ιδεώδη ή σκοποί της αγωγής με
διαχρονικό και απόλυτο κύρος.

18