УНИВЕРЗИТЕТ “ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ” – ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА МЕДИЦИНСКИ НАУКИ

ИСТОРИЈА НА СТОМАТОЛОГИЈА и ОРАЛНА ХИРУРГИЈА

Вовед
Историја на орална хирургија
Забна медицина кај римјаните

Орална хирургија во среден век

Стоматологијата и ораланата хирургија од Pierre Fausherd до
денес
1.Вовед

Борбата против разните болести и повреди кои го пратат човекот од неговиот

постанок, припаѓаат во основниот нагон на човекот за самоодржување, па оттука
многу прифатлива е претпоставката да е медицината стара колку и човековото
битие.

Периодот од постанокот на човекот до првите пишани спомени го опфаќа

праисториското време, а се поклопува со уредувањето на првобитните заедници,
во кои владеело емпириско и демонско сфаќање на болеста. Проучувањето на
лечењето на пралуѓето дава интересни податоци како на развојот на општата така
и на развојот на забната и орална медицина и хирургија. Со право може да
заклучиме да стоматологијата ако не е постара, веројатно е стара колку и
медицината односно колку е стар и човечкиот род.Првите лечења на забите,
вилиците и устата изгубени се во минатото, во маглата на праисторијата без
писмо.

Оралната хирургија историски е најтесно поврзана со развојот на стоматологијата

па се до XX век не треба да се одвојува од историјата на стоматологијата.
Оралната хирургија во минатото историско време била основна дејност на
забните лекари.Вадењето на заби, лечењето на воспалените вилици
предизвикани од болни заби, повредите на забите и вилиците а особено на
повредите предизвикани од војните, отсекогаш биле предмет на делување на
забните лекари и останатите луѓе без обзир на големината на нивното практично
знаење и образование.

2
 1.ИСТОРИЈА НА ОРАЛНА ХИРУРГИЈА

Хироглифските илустарации веќе околу 3000 година пред раѓњето на Христос го

споменуваат името на големиот забар и лекар HESI-RE , што е веројтно прво
спомнување на името забен лекар во историјата на човечкиот род.Покасни
илустрации од 2800 до 2600 година п.н.е. Се споменуваат имиња на лекари кои се
бавиле со забарство меѓу кои се:NEFER-IRET-ES и ANKH-MEN-KAU-RE.

Развојот на медицината на Еѓипетските династии се поклопува со истовремениот

развоj на АСИРСКО – ВАВИЛОНСКАТА цивилизација, династиите на Кина,
Јапонија,Индија,Средна и Јужна Америка.

Екстракцијата на забите како тераписка процедура се споменува во 7то столетие

п.н.е, каде вадењето на забите е цел на лечење и прв пат се споменува забот како
можен причинител на други болести,кое размислување води на зачетокот на
размислувањето на фокална инфекција .

Во првиот текст со медицинска соодржина во Јапонија напишан 892 п.н.е, познат

под името JSHINHO,се споменуваат јапонски патувачки забари кои биле многу
вешти во вадење на заби со прсти.Опишаната техника како и начинот на
стекнување на вештината на вадење на забите со прсти познати се денес како
јапонска метода.Вештината се стекнувала со вежбање на вадење на дрвени
клинови од дрвени даски кои што истите биле забиени во одредени дупки на
даските.

Античка Грчка ни дава најинтересни податоци од областа на медицината.Прва

била емпириско магијска,потоа постанала свештенична медицина,а почетокот на
научната медицина е овозможена благодарение на развојот на грчката
филозофија.Под влијание на филозофијата почнало да се верува да идеален
лекар немора да биде свештено лице,па лекарите почнале да се орентираат на
законите на природата на набљудување и искуство со потврдени експерименти.

Најголем медицински писател на сите минати времиња е HYPOKRAT(450-

377)п.н.е(Сл.1) со право наречен татко на медицината.Под негово влијание и
неговата школа медицината се одвојува од магијата и религијата. Во неговото
дело CORPUS HYPOKRATTICUM се наоѓа тогашното знаење за забите, ја описал
функцијата на забите, времето на никнување на забите, прв предложил употреба
на разни средства за миење на заби, го споменува винскиот оцет за испирање на
уста. Меѓу инструментите опишана е клештата за вадење на заби кога треба да се

вадат забите и на кој начин. Во околу 59 –те списии односно дела на corpus
hypocratticus во делото demedica се говори за инструментите за заби, болестите

3
на устата, поврзувањето на расклатените заби со здравите со канапов конец или
златна жица. Се смета дека во делото на хипократовата школа се опфатени сите
дотогашни медицински знаења кои се тестамент на сите поранешни медицински
генерации. Мудриот Хипократ ги сооединил сите дотогашни знаења од
филозофијата, биологијата, физиката, математиката кои се во врска со здравиот и
болниот човек. ( Сл.2)

Сл.1. Хипократ(450-377) Сл.2. Хипократово дело

Fig.1. Hyppocratic (450-377) Fig.2.Hypocratic oath

Од сите дела на Хипократ научниот дух и големата етичка снага посебно се

манифестира неговата Хипократова заклетва, од V век п.н.е која потекнува од
питагориската филозофска школа која била вообичаена при стапување во
друштвото на асклепијада на островот Кос. Во своите битни делови
Хипократовата заклетва до денес ја има зачувано својата вредност. И покрај сите
заблуди Хипократ се смета како голем писател се до XVIII век.

. 2.1.ЗАБНА МЕДИЦИНА КАЈ РИМЈАНИТЕ

Со покорување на Античка Грција во 146 г.п.н.е Рим доаѓа во контакт со целата

Грчка медицина. Забните лекари и забната медицина многу се познати во стариот
Рим. Римските забни лекари биле во почетокот повеќе Грци или своето знање го
добиле на Грчкото тло. Слично на старите Евреи, римјаните предавале голема
важност на своите заби. Археолошките наоди од времето на етрурската
цивилизација и познатите текстови на римската класика на Плинија, Хорација,
Цицерон и Марцијал, наведуват на заклучок да стоматологијата во Рим била
присутна пет века пред медицината.

4
.Во римско време во забарството постоела поделба врз основа на степеноста на
изученоста па со вадење на заби medici што на некој начин одговарал на
практичар, потоа medici artifices denticum што одговарало на посовременото
забарство и artificies dentum што одговарало на некој вид забен техничар. Постојат
низа археолошки наоди од римското царство: скалпели, примитивни борери
(бургии) за трепанација на заби и чистење на забниот кариес наречени terebra или
modiolus, ескаватори, елеватори и клешти за вадење на заби кои грците ги викале
odontagra, а римјаните dentagra, а за вадење на корења rhizagra. И во римско
време се среќаваат средства за чистење на заби, првите дрвени четкички за заби
и чепкалки.

Со закон во римско била препишана надомест за изваден заб на друг човек и тоа
со различна вредност за роб и за слободен човек. Со закон било забрането
палење на човек со злато освен во случаеви каде златото било употребено за
прицврстување на забите. Две значителни имиња има во медицината и
стоматологијата на Рим. Во своето дело DE MEDICINA, CELSUS (25г.п.н.е)
посветил делови на хигиена и болести на уста. Сметал дека не треба да се брза
со вадење на забите болни од кариес туку треба да се ослободат од болки со
лекови од тревки. Препорачувал за забоболка држење во уста на топли течности
заситени со мирис на одредени треви. Расклатените заби да се врзат за здравите
цврсти заби со златна жица. Celsus го опишува абцесот и улцерациите и
препорачува инцизија на абцесот пред да постане потполно зрел. (Сл.3) и (Сл.4)

Сл.3. Целзиус Сл.4. За медицина

Fig.3.Celsus Fig.4. For medicine

5
2.2. ОРАЛНАТА ХИРУРГИЈА ВО СРЕДЕН ВЕК

Средновекованта забна медицина заостанува,затоа што со неа се занимаваат

надрилекари,наместо забни лекари. Според Арапската општа и забна медицина
има во својата рана фаза демонски карактер а подоцна под влијание на исламот
влегува во својот религиозен стадиум.И бидејќи биле противници на крвавите
интервенции односно операции се противеле и на вадење на заби а применувале
конзервативно лечење.

2.3.СТОМАТОЛОГИЈА И ОРАЛНА ХИРУРГИЈА ОД PIERRA FAUSHERD ДО

ДЕНЕС

PIERRE FAUSHERD (1678-1761) во стоматолошката мисла и струка оставил

најдлабока трага, па затоа историчарите со потполно право го сметат за основач
на модерната стоматологија или татко на модерната стоматологија.Тој ја напишал
својата книга LE CHIRURGIEN DENTISTE ON TRIATE DES DENTS во два дела
потполно посветени на стоматологијата во 1728 год.Второто ревидирано издание
е од 1746 год, а третото издание излегува по неговата смрт 1786 год.(Сл.5) и
(Сл.6)

Сл.5. Пјер Фуше Сл.6. Интервенции во орална хирургија

Fig.5.Pierre Fausherd Fig.6.Surgergical dentist

6
 Ова негово дело е најважно дело од подрачјето на стоматологијата напишано а
преведено на германски и англиски јазик.Во 64 поглавја се наоѓа целокупното
дотогашно знаење и познавање во стоматологијата со низа практични совети
основани на лично набљудување, учење, искуство и визионерствово иднината на
струката воопшто. Тој напоменува дека неговото дело е подизразито влијание на
грчките и римските автори.FAUSHERD тврди да стоматологијата поради тоа што е
слабо негована и запоставена од хирурзите и лекарите во својата практична
работа паднала во раце на особи кој незнајат ништо за теоријата а делуваат без
принципи и методи.

Во поглавието на првата книга тој говори за структурата на забите, функцијата,

млечните заби, сталните заби, начинот на чување и чистење на забите, забниот
каменец, причината за кариес и начинот на лечење, тризмусот (неможноста да се
отвори устата) и лечење, структурата и функцијата на непцето , болестите на
непцето, епулус,парулус,фистулите во врска со забите, луксациите, главоболките
во врска со забите, тумури, абсцеси и др.Во првото поглавје во кое пишува за
цврстината на забите, ги споменува GALEN, HYPOKRAT I ARISTOTEL и нивните
ставови за забите и коските, кои и покрај тоа што ги споменувале разликите не
биле свесни за нивните разлики помеѓу коскеното и забното цврсто ткиво. Од
хируршки аспект интересни се неколку поглавја од неговата книга.

Во петнаесетото поглавје говори за тризмусот и причините за тризмусот ,

конвулзивните контракции на мускулите, дилиријантните состојби, хистериите,
отпорот кај децата, цикатриксите по паротидните апсцеси.Во посебно поглавје
зборува за тризмусот како симптом на воспаление и иритација од забно потекло.

Во ова негово расчленето дело кое воодушевува од богата пракса која авторот ја
опишува можат да се сретнат разновидни проблеми и вештини на решавање на
истите.(Сл7)

Сл.7. Морфологија на заби Сл.8. Клешта за екстракција на заби

Fig.7. Morphology dens Fig.8.Tongs for extraction of teeth

7
Fouchard-ov современик е Pierre Dianis(1658-1718), хирург и анатом, лекар на
кралската фамилија louis -xiv. Негова книга е >> cours d’ operations de chirurgie
<< 1707г. во Париз издадена во повеќе изданија а преведена и на германски
јазик. Во неа се наоѓаат бројни цртежи на инструменти за различни хируршки
интервенции , па и хируршки инструменти за во усната празнина.Ја опишал
операцијата на заечка усница, интервенции на јазик,гингива и заби.(Сл.9)и
(Сл.10)

Сл.9 Хируршки инструменти од минатото за екстракција на заби

Fig.9 Surgical instruments from the past for the extraction of teeth

Сл.10 Хируршки инструументи од минатото за екстракција на заби

Fig.10 Surgical instruments from the past for the extraction of teeth

8
 Louis fleury le cluse (1712-1792) писател е на студии на анатомија, патологија и
лечење болести на уста. Тој ја изумил полугата односно лостот за вадење заби
пред се долните трети катници, која се и ден денес употребува под неговото име -
Le Cluse. (Сл.11)и (Сл.12)

Сл.11. Полуга Леклис Сл.12.Полуга Леклис

Fig.11.Lecluse Fig.12.Lecluse

ANSELEME LUIS BERNARD koj нa оралната хирургија кој се покасно преведени

на германски и англиски јазиk.Etienne bourdet(1722-1789) кралски забар на Louis
XV и Louis XVI. Ја напишал >>RECHEREHES ET observations sur toutes
pbrechillet jourdain(1734-1816) хирург кој се занимавал главно со орална хирургија
и напишал неколку дела посветени arties de l’ art du dentiste<< 1754год.Се
мисли дека прв го опишал и дал цртеж на ротирачкиот кључ за вадење заби. Во
негово време стоматологијата е гранка на хирургијата па така се среќава под
името прво >>d entiste<< на colege de chirurgien а потоа под името
>>Chirurgien dentiste<< и на крај под иметo>>operateur pour les dentist<<.

Од Германија се спомнува забарот на прускиот крал Fridrika ii. Големиот Philippa

Phaffa(1716-1780) кој е заслужен за напредокот на денталната патологија и
протетика. А најзначајно име од подрачјето на оралната хирургија во
стоматологијата во Германија е Lorenta Heistera(1683-1758). Тој го сватил
механизмот на постанокот на периапикалното воспаление и предвидел ја
можноста за негово хируршко лечење. Во спречувањето на кариес миењето на
забите трипати на ден, посебно навечер по јадење.
Во Англија познато име е John Hunter (1728-1793) , по потекло Шкот кој во
Лондон дошол 1748г. Неговото име обично се споменува како име на првиот
лекар кој препорачал пресадување на заби. Негов ученик е Joseph Fox(1776-

1816). 1799 година именуван е за дентален хирург Guys Hospital y London.

9
Првите обиди да се клештите за вадење на заби прилагодат на анатомскиот
облик на забните вратови почнуваат од Cyrusa Aya – 1826год, а има и доста
други автори кои на оваа конструкција на инструментите односно работниот
дел на клештите гледаат ваква форма која ќе одговара на вратниот дел на
коронката на забите.John Tomes(1815- 1895) tomes 1841 објавил текст за
исправна употреба на клештите и останатите инструменти за вадење на заби и
предложил конструкција на клешти кои се основа на денешните облици на
клешти кои се употребуваат денес во светот. За понатамошниот развој на
хирургијата на усната празнина многу е важно откривањето и усовршувањето
на анестезијата, x-зраците и откривањето на низа тераписки процедури, со
спознавањето на причинителите за инфекција и откривањето на
антибиотиците за спречување на инфекцијата.Сите нови спознавања од
науката доведуваат до нови знаења во струката на стоматологијата и оралната
хирургија.

Нова ера во вадењето на забите настанува со откривањето на анестетиците. Во

1844год, за прв пат е употребен рајскиот гас азотен оксидул на Horace
Wells(a815-1848) колега безболно му извадил заб со употреба на рајскиот гас, а
тој доживеал неуспех работејќи ја истата работа и експериментирајки сам со
себе го завршил својот живот со самоубиство.Етерот прв пат е употребен за
вадење на заб 1846г од страна на William Thomas Greena Mortona кој завршува во
сиромаштво поради тоа што се спротивставил на болката која бог ја одредил на
човекот, благодет на несваќањето од религиозниот општествен круг. Alfred
Eiharn(1857-1917) во 1905 г во Минхен го пронаоѓа procain, а Guido Fisher(1877-
1959) го објавува novocain.Безболната работа со помош на анестетиците
овозможува воведување на нови хируршки методи во лечењето на различни
состојби во оралната празнина односно на вилиците и забите.

KARL A PARTSCHA (1855-1932) се потполно посветил на хирургијата на усната

празнина и е заслужен за воведување на полукружниот рез односно инцизија
со конвекситет спрема забната круна за апикотомија и цистектомија, а
шиењето го извршувал со свилен конец. 1910година ја вовел методата на
хируршко лечење на големи цисти на долната вилица, позната до денес како
метода нa partsch 1.На подрачјето на трауматологијата на вилиците се
споменува Norman W. Kingsleya(1829-1931) кој ја применувал мономаксиларната
имобилизација. на цисти и цистични промени на вилиците, хирургија на аномалии
и други посебни субспецијалистички струки.

Rene Reforta (1869-1951) е познат по неговиот заклучок за трите видови на

фрактура на горната вилица –MAXILLA кој се споменуват во сите учебници кој
сезанимават со трауматологијата на лице,вилица и орална празнина. Claude
martin(1843-1911) лекар дентист од Лион, заслужен за унапредување и

10
изработка на оптуратор , како и за изработка на имедијантни
послеоперативни протези за надокнада на дефекти на лице, вилица и орална
празнина.

William Milton Adams(1905-1957) прв ја предложил техниката на остеосинтеза со

жица.
Бројот на автори кој се занимават со трауматологијата на лице и вкупната
патологија на вилиците, лицето, оралната празнина и забите, убедливо
покажува да xx век доведува до таков напредок и развој каков што во минатото
биле потребни повеќе векови па можеби и целата нова ера.
Оралната хирургија во xx век доживува развој во низа дисциплини односно
субспецијалистички подрачја па се од дентална хирургија развива во:
имплантологија; претпортетска хирургија; трауматологија, онкологија; хирургија
на цисти и цистични промени на вилиците, хирургија на аномалии и други
посебни субспецијалистички струки.

11