CHÖÔNG 1

GIÔÙI THIEÄU CHUNG VEÀ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN

LÖÏC
I. GIÔÙI THIEÄU :

2
3

8 5
4

7 6

Hình 1-1. Caùc boä phaän cuûa HTTH treân oâtoâ:

1- truïc khuyûu ñoäng cô; 2- ly hôïp; 3- hoäp soá; 4- truïc
caùcñaêng;
5- khôùp caùcñaêng; 6- hoäp vi sai; 7- baùn truïc; 8-
baùnh xe chuû ñoäng.
Heä thoáng truyeàn löïc (HTTL) cuûa oâtoâ laø heä thoáng taäp
hôïp taát caû caùc cô caáu noái töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû
ñoäng coù coâng duïng:
 Truyeàn, bieán ñoåi moment xoaén vaø soá voøng quay töø
ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng sao cho phuø hôïp giöõa cheá
ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn sinh ra trong quaù
trình oâtoâ chuyeån ñoäng.
  Caét doøng truyeàn trong thôøi gian ngaén hoaëc daøi.
 Thöïc hieän ñoåi chieàu chuyeån ñoäng nhaèm taïo neân
chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ.
 Taïo khaû naêng chuyeån ñoäng eâm dòu vaø tính naêng vieät
daõ caàn thieát treân ñöôøng.
Ñeå thöïc hieän nhöõng vieäc naøy caàn boán thaønh phaàn:
• Ly hôïp
• Hoäp soá
• Truyeàn ñoäng caùcñaêng
• Caàu chuû ñoäng
1. Ly hôïp
Boä ly hôïp duøng ñeå noái coát maùy vôùi heä thoáng truyeàn
löïc, nhaèm truyeàn moment xoaén moät caùch eâm dòu vaø ñeå
caét truyeàn ñoäng ñeán heä thoáng truyeàn löïc ñöôïc nhanh; döùt
khoaùt trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát.
2. Hoäp soá
 Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng
cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn
luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát ñoäng cô.
 Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
 Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy
hoaëc khoâng caàn taùch ly hôïp.
 Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc
bieät ñoái vôùi caùc xe chuyeân duïng.
3. Truyeàn ñoäng caùcñaêng
Truyeàn ñoäng caùcñaêng duøng ñeå truyeàn moment xoaén giöõa
caùc truïc khoâng thaúng haøng. Caùc truïc naøy leäch nhau moät
goùc α >0o vaø giaù trò cuûa α thöôøng thay ñoåi.
4. Caàu chuû ñoäng
Caàu chuû ñoäng oâ toâ goàm coù: Truyeàn löïc chính, vi sai, baùn
truïc vaø voû caàu. Caàu chuû ñoäng coù taùc duïng:
 Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû ñoäng ñeán caùc baùnh
xe sau.
 Thay ñoåi höôùng quay cuûa truïc chuû ñoäng1 goùc 90 0 ñeå
quay truïc baùnh xe.
 Taïo ra söï giaûm toác cuoái cuøng giöõa truïc truyeàn ñoäng
vaø baùnh xe thoâmg qua caùc baùnh raêng truyeàn ñoäng cuoái
cuøng.
 Chia toång moâmen xoaén tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng.
 Cho pheùp sai leäch toác ñoä giöõa caùc baùnh xe khaùc
nhau (baùnh xe traùi, baùnh xe phaûi) trong luùc quay voøng.
 Naâng ñôõ troïng löôïng caàu sau, toaøn boä heä thoáng treo
vaø saécxi.
  Taùc ñoäng nhö moät thaønh phaàn moâmen xoaén khi coù
gia toác vaø phanh.
Caùc loaïi oâtoâ thöôøng boá trí ñoäng cô ñoát trong (nhieân lieâu
xaêng, diesel) hoaëc ñoäng cô ñieän. Vieäc xuaát hieän caùc loaïi
ñoäng cô nhö: ñoäng cô roâto quay (Wankel), ñoäng cô söû duïng
nhieân lieäu hyñro phaân huyû töø nöôùc … laøm thay ñoåi caáu
truùc cuûa HTTL.
Hieän nay chuùng ta thöôøng söû duïng caùc loaïi oâtoâ coù
ñoäng cô ñoát trong. Sau hôn moät theá kyû keå töø khi ra ñôøi ñeán
nay, ñoäng cô ñoát trong ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc hoaøn thieän
daãn tôùi keát caáu HTTL bieán ñoäng ñaùng keå. Nhöõng chæ tieâu
chính coù theå keå tôùi laø: giaûm tieâu hao nhieân lieäu, taêng
coâng suaát, giaûm tieáng oàn, taêng toác ñoä lôùn nhaát ñoäng
cô ... Do ñoøi hoûi nhöõng tính naêng nhö: khaû naêng leo doác cöïc
ñaïi cuûa oâtoâ, khaû naêng ñaït vaän toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït
gia toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït coâng suaát cöïc ñaïi … vaø
nhöõng phaùt trieån vöôït baäc cuûa kyõ thuaät ñoäng cô neân laøm
taêng tính naêng ña daïng trong keát caáu HTTL.
II. PHAÂN LOAÏI
HTTL ñöôïc phaân loaïi theo caùc ñaëc ñieåm:
1. Phaân loaïi theo hình thöùc truyeàn naêng löôïng
 HTTL cô khí goàm caùc boä truyeàn ma saùt, caùc hoäp bieán
toác, hoäp phaân phoái, truyeàn ñoäng caùcñaêng, loaïi naøy
duøng phoå bieán.
 HTTL cô khí + thuyû löïc goàm caùc boä truyeàn cô khí, boä
truyeàn thuyû löïc.
 HTTL ñieän töø goàm nguoàn ñieän, caùc ñoäng cô ñieän, rôle
ñieän töø, daây daãn.
 HTTL lieân hôïp goàm moät soá boä phaän cô khí, moät soá
boä phaän thuyû löïc, moät soá boä phaän ñieän töø.
Phoå bieán hôn caû laø HTTL cô khí vaø cô khí thuyû löïc.
2. Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá
truyeàn.
Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá truyeàn
goàm: truyeàn löïc coù caáp vaø truyeàn löïc voâ caáp.
 Truyeàn löïc coù caáp laø truyeàn löïc coù caùc tyû soá
truyeàn coá ñònh, vieäc thay ñoåi soá truyeàn theo daïng baäc
thang.
 Truyeàn löïc voâ caáp laø truyeàn löïc coù tyû soá truyeàn
bieán ñoåi lieân tuïc tuøy thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc cuûa
ñoäng cô vaø moment caûn töø maët ñöôøng.
3. Phaân loaïi theo phöông phaùp thay ñoåi toác ñoä
 Ñieàu khieån baèng caàn soá.
 Ñieàu khieån baùn töï ñoäng.
  Ñieàu khieån töï ñoäng.
Phaân bieät giöõa ñieàu khieån baùn töï ñoäng vaø ñieàu
khieån töï ñoäng thoâng qua soá löôïng cô caáu ñieàu khieån
trong buoàng laùi.
Hieän nay chuùng ta thöôøng gaëp:
 HTTL coù caáp ñieàu khieån baèng caàn soá (Manual
Transmissions: MT).
 HTTL cô khí thuûy löïc ñieàu khieån töï ñoäng (Automatic
Transmissions: AT).
III. CAÙC SÔ ÑOÀ BOÁ TRÍ CHUNG
1. Caùc sô ñoà HTTL
HTTL taäp hôïp nhieàu cuïm chöùc naêng khaùc nhau. Thoâng
thöôøng bao goàm:
- Ly hôïp, hoäp soá chính, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, baùnh
xe.
- Ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu
chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe.
- Hoäp soá töï ñoäng (AT), hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu
chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe…
Soá löôïng cuïm coù theå khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính
naêng kyõ thuaät cuûa oâtoâ. Hình 1-1’ giôùi thieäu caùc sô doà
thöôøng gaëp treân oâtoâ.
Caùc kyù hieäu: Ñ – ñoäng cô
L – ly hôïp
H – hoäp soá
CÑ – caùc ñaêng
C – caàu chuû ñoäng
a. Loaïi FF (FWD) (Ñoäng cô ñaët tröôùc – caàu tröôùc chuû
ñoäng)
 Sô ñoà a: ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá chính, caàu xe naèm
doïc vaø ôû tröôùc xe taïo neân
caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn
boä caùc cuïm lieâm keát vôùi
nhau thaønh moät khoái. Nhôø
caáu truùc naøy troïng taâm xe a)
naèm leäch haún veà phía ñaàu
xe, keát hôïp caáu taïo voû xe
taïo khaû naêng oån ñònh cao khi
coù löïc beân taùc ñoäng, ñoàng
thôøi giaûm ñoä nhaïy caûm vôùi
gioù beân. Xong khoâng gian
ñaàu xe raát heïp.
  Sô ñoà b: ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá naèm ngang ñaët tröôùc
xe, caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn
boä cuïm truyeàn löïc lieàn khoái.
Troïng löôïng khoái ñoäng löïc
naèm leäch haún veà phía tröôùc
ñaàu xe giaûm ñaùng keå ñoä
nhaïy cuûa oâtoâ vôùi löïc beân b)
nhaèm naâng cao khaû naêng oån
ñònh ôû toác ñoä cao. Trong caàu
chuû ñoäng thì boä truyeàn baùnh
raêng truï thay theá cho boä
truyeàn baùnh raêng coân.

b. Loaïi FR (RWD) (Ñoäng cô ñaët tröôùc – caàu sau chuû

ñoäng)
 Sô ñoà c: ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá ñaët haøng doïc phía
tröôùc ñaàu xe, caàu chuû ñoäng
ñaët sau xe, truïc caùc ñaêng noái
giöõa hoäp soá vaø caàu chuû
ñoäng. Chieàu daøi töø hoäp soá
ñeán caàu sau khaù lôùn neân c)
giöõa truïc phaûi ñaët oå treo.

c. Loaïi RR (Ñoäng cô ñaët sau – caàu sau chuû

ñoäng)
 Sô ñoà d: ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá, caàu chuû ñoäng laøm
thaønh moät khoái goïn ôû phía
sau xe, caàu sau chuû ñoäng.
Cuïm ñoäng cô naèm sau caàu
chuû ñoäng.
  Sô ñoà e: gioáng nhö sô ñoà
d nhöng cuïm ñoäng cô naèm
quay ngöôïc laïi, ñaët tröôùc caàu
sau.

 Sô ñoà g: ñoäng cô, ly hôïp

ñaët tröôùc xe, hoäp soá chính,
caàu xe ñaët sau xe,truïc
caùcñaêng noái giöõa ly hôïp vaø
hoäp soá chính. Truïc caùcñaêng
ñaët kín trong voû boïc laøm toát
vieäc baûo veä che boäi cho heä
thoáng. Troïng löôïng san ñeàu
cho caû hai caàu.
d. Loaïi 4WD (Ñoäng cô hai caàu chuû ñoäng thöôøng xuyeân)
 Sô ñoà h: ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá chính, hoäp phaân
phoái ñaët doïc phía ñaàu xe,
caàu tröôùc vaø caàu sau chuû
ñoäng. Noái giöõa hoäp phaân
phoái vaø caùc caàu laø caùc
truïc caùcñaêng. Sô ñoà naøy
thöôøng gaëp ôû oâtoâ coù khaû
naêng vieät daõ cao, oâtoâ chaïy
treân ñöôøng xaáu.
 2. Moät soá ñaùnh giaù toång quaùt
c) Thoâng thöôøng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng oâtoâ coù theå söû
duïng caùc yeáu toá cô baûn: chaát löôïng keùo, chaát löôïng ñieàu
khieån, chaát löôïng oån ñònh.

Sô ñoà Gt/Gs.% Chaát löôïng

khoâng ñaày taûi keùo ñieàu oâån
taûi khieån ñònh
c 55/45 50/50 toát trung trung
bình bình
a, c 60/40 55/45 toát toát toát
d, e ,g 40/60 50/50 toát toát xaáu
h 55/45 45/55 toát trung trung
bình bình
Baûng 1-2. Caùc yeáu toá ñaùnh giaù chung:
Gt – taûi troïng tónh ñaët treân caàu tröôùc;
Gs – taûi troïng tónh ñaët treân caàu sau;
Gt/Gs – tyû leä phaân boá taûi troïng.
- Chaát löôïng keùo bieåu thò khaû naêng taêng toác, khaû naêng
taän duïng löïc baùm ôû baùnh xe chuû ñoäng.
- Chaát löôïng ñieàu khieån bieåu thò ôû khaû naêng ñieàu khieån
toác ñoä, ñieàu khieån höôùng chuyeån ñoäng (quaõng ñöôøng
phanh, khaû naêng thöïc hieän quay voøng, oån ñònh chuyeån
ñoäng thaúng).
- Chaát löôïng oån ñònh bieåu thò khaû naêng choáng tröôït, laät,
laéc ngang trong moïi ñieàu kieän chuyeån ñoäng theo caùc traïng
thaùi chuyeån ñoäng cuûa xe.
Caùc yeáu toá cô baûn treân ñeàu aûnh höôûng tôùi khaû
naêng chuyeån ñoäng, khaû naêng an toaøn quyeát ñònh bôûi tyû
leä phaân boá taûi troïng trong traïng thaùi tónh ôû hai traïng thaùi:
khoâng taûi vaø ñaày taûi theo Gt/Gs. Caùc thoâng soá cho trong
baûng 1-2.
Qua baûng ta thaáy caùc oâtoâ loaïi moät caàu chuû ñoäng
hieän ñaïi coù xu höôùng duøng caùch boá trí theo sô ñoà b, c.
IV. MOÄT SOÁ SÔ ÑOÀ TOÅNG THEÅ TREÂN XE HAI CAÀU
CHUÛ ÑOÄNG
Coâng thöùc baùnh xe ñöôïc kyù hieäu toång quaùt laø: a x b
Trong ñoù: a laø soá löôïng baùnh xe
b laø soá löôïng baùnh xe chuû ñoäng
Thí duï cho caùc tröôøng hôïp :
o 4 x 2 : xe coù moät caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe,
trong ñoù hai baùnh chuû ñoäng).
o 4 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe ,
caû boán baùnh ñeàu chuû ñoäng).

7
 o 6 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng , moät caàu bò ñoäng
(coù 6 baùnh xe, trong ñoù coù 4 baùnh laø chuû ñoäng).
o 6 x 6 : xe coù ba caàu chuû ñoäng (coù 6 baùnh xe vaø
caû 6 baùnh ñeàu chuû ñoäng).
o 8 x 8 : xe coù boán caàu chuû ñoäng ( coù 8 baùnh xe vaø
caû 8 baùnh ñeàu chuû ñoäng).
Vì möùc ñoä phöùc taïp cuûa heä thoáng truyeàn löïc moät soá
xe cuï theå ñöôïc theå hieän qua coâng thöùc baùnh xe nhö treân
neân heä thoáng truyeàn löïc coù caùc kyù hieäu thöôøng duøng
nhö:
• Loaïi kyù hieäu 4WD (four well drive): cho taát caû caùc xe coù
boán baùnh chuû ñoäng.
• Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): cho taát caû caùc xe coù
caáu truùc kieåu caàu tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû
ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát
ñònh.
Vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô ñoäng treân oâtoâ hai
caàu söû duïng daïng caáu truùc treân hình 1-2.
1. Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe (h. 1-2).
Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe ñaûm nhaän vai troø khaùc
toác giöõa caùc baùnh xe cuøng moät caàu, xong tröôøng hôïp xe
chuyeån ñoäng treân ñöôøng xaáu coù theå xaûy ra hieän töôïng
moät baùnh xe bò quay trôn maø khoâng truyeàn löïc. Caùc xe moät
caàu chuû ñoäng chuû yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát do ñoù
caùc kieåu vi sai kieåu naøy raát thích hôïp.

Hình 1-2. Caùc daïng caáu truùc truyeàn löïc treân oâtoâ.
Treân oâtoâ nhieàu caàu caàn hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu
ñeå haïn cheá söï quay trôn cuûa moät baùnh xe treân moät caàu,

8
coù theâm khoaù ma saùt caùc daïng khaùc nhau nhö: ly hôïp tröôït,
boä gaøi coù ma saùt cao, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh.
Moät soá keát caáu khaùc coù khaû naêng khoaù cöùng hai
baùnh xe (khoaù vi sai), khi ñoù caùc baùnh xe ôû moät caàu
khoâng coøn khaû naêng khaùc toác. Xe khoâng coøn hoaït ñoäng
ôû cheá ñoä naøy laâu daøi vì lyù do quaù taûi do keát caáu. Caáu
rtuùc töï ñoäng gaøi vi sai laø loaïi khôùp daïng haønh trình töï do.
Keát caáu töï ñoäng laøm vieäc khi coù sai leäch toác ñoä giöõa hai
baùnh xe.
2. Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu
Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu ñaët trong hoäp phaân phoái
cho pheùp caùc caàu laøm vieäc vôùi caùc toác ñoä quay khaùc
nhau, vieäc boá trí nhö vaäy laøm cho xe hai caàu hoaït ñoäng linh
hoaït nhöng giaûm khaû naêng cô ñoäng cuûa xe.
Caáu truùc khaéc phuïc yeáu ñieåm ñoù laø söû duïng caùc
boä khoaù vi sai gioáng caùc boä khoaù vi sai giöõa caùc baùnh xe
nhö sô ñoà 2, 3, 4, 6 treân hình 1-2. Caùc khoaù coù theå laø vi sai
truïc vít baùnh vít, khôùp ly hôïp, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu
chænh.
Treân moät soá xe hai caàu chuû ñoäng khoâng coù hoäp
phaân phoái, khoâng coù cô caáu gaøi caàu baèng tay hay phím
ñieän maø söû duïng khôùp ma saùt noái giöõa hai caàu. Khôùp
laøm vieäc nhö moät khôùp meàm ñaûm baûo cho heä thoáng
truyeàn löïc khoâng bò quaù taûi. Khôùp chæ tröôït khi söï cheânh
leäch moment truyeàn quaù lôùn, coøn laïi chuùng noái lieàn giöõa
hai caàu. Caáu truùc nhö vaäy ñöôïc coi laø khôùp ma saùt töï tröôït
nhö sô ñoà 1, 5, 7 treân hình 1-2.

9
CHÖÔNG 2

BOÄ LY HÔÏP
Treân oâtoâ, coâng suaát truyeàn töø ñoäng cô ñeán caùc
baùnh xe chuû ñoäng thoâng qua boä ly hôïp. Ly hôïp ñöôïc ñaët
giöõa baùnh ñaø ñoäng cô vaø hoäp soá. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu
khieån söï aên khôùp giöõa baùnh ñaø vaø hoäp soá thoâng qua
pedal ly hôïp ñeå ñoäng cô truyeàn coâng suaát ñeán caùc baùnh xe
chuû ñoäng hoaëc ñoäng cô quay töï do khoâng truyeàn coâng suaát
ñeán baùnh xe.

Hình 2-1. Caáu taïo boä ly hôïp treân oâtoâ HONDA.

I. Coâng duïng – phaân loaïi – yeâu caàu
1. Coâng duïng
 Taïo khaû naêng ñoùng ngaét maïch truyeàn löïc töø ñoäng cô
tôùi baùnh xe chuû ñoäng. Ly hôïp ñaûm baûo ñoùng ngaét
eâm dòu nhaèm giaûm taûi troïng ñoäng vaø thöïc hieän trong
thôøi gian ngaén.

10
  Khi chòu taûi quaù lôùn ly hôïp ñoùng vai troø nhö moät cô
caáu an toaøn nhaèm traùnh quaù taûi cho HTTL vaø ñoäng
cô.
 Khi coù hieän töôïng coäng höôûng ly hôïp coù khaû naêng
daäp taét dao ñoäng nhaèm naâng cao chaát löôïng truyeàn
löïc.
2. Phaân loaïi
a. Theo caùch truyeàn moment xoaén töø coát maùy
ñeán truïc cuûa HTTL
 Ly hôïp ma saùt: loaïi moät ñóa vaø nhieàu ñóa, loaïi loø xo
maøng, loaïi loø xo neùn bieân, loaïi loø xo neùn trung taâm,
loaïi caøng taùch ly taâm vaø nöûa ly taâm.
 Ly hôïp thuûy löïc: loaïi thuûy tónh vaø thuûy ñoäng.
 Ly hôïp nam chaâm ñieän.
 Ly hôïp lieân hôïp.
b. Theo caùch ñieàu khieån
 Ñieàu khieån do laùi xe (loaïi ñaïp chaân, loaïi coù trôï löïc
thuûy löïc hoaëc khí).
 Loaïi töï ñoäng.
Hieän nay treân oâtoâ ñöôïc söû duïng nhieàu loaïi ly hôïp ma
saùt. Ly hôïp thuûy löïc cuõng ñang ñöôïc phaùt trieån ôû oâtoâ vì
coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc taûi troïng va ñaäp leân HTTL. Tuy
nhieân chuùng em chæ nghieân cöùu tôùi ly hôïp duøng caùc loaïi
ñóa ma saùt.
3. Yeâu caàu:
 Ly hôïp phaûi truyeàn ñöôïc moment xoaén lôùn nhaát cuûa
ñoäng cô maø khoâng bò tröôït trong moïi ñieàu kieän, bôûi
vaäy ma saùt cuûa ly hôïp phaûi lôùn hôn moment xoaén cuûa
ñoäng cô.
 Khi keát noái phaûi eâm dòu ñeå khoâng gaây ra va ñaäp ôû
heä thoáng truyeàn löïc.
 Khi taùch phaûi nhanh vaø döùt khoaùt ñeå deã gaøi soá vaø
traùnh gaây taûi troïng ñoäng cho hoäp soá.
 Moment quaùn tính cuûa phaàn bò ñoäng phaûi nhoû.
 Ly hôïp phaûi laøm nhieäm vuï cuûa boä phaän an toaøn do
ñoù heä soá döï tröõ ∃ phaûi naèm trong giôùi haïn.
 Ñieàu khieån deã daøng.
 Keát caáu ñôn giaûn vaø goïn.
 Ñaûm baûo thoaùt nhieät toát khi ly hôïp tröôït.
II. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CUÛA LY
HÔÏP
1. Caáu taïo
Moät boä ly hôïp tieâu bieåu caáu taïo ba phaàn cô baûn. Ñoù
laø: baùnh ñaø, ñóa ma saùt vaø maâm eùp. Ngoaøi ra coøn coù
khôùp ngaét ly hôïp, oå bi ñôõ (voøng bi ngaét ly hôïp) vaø cuïm

11
voû ly hôïp. Baùnh ñaø vaø maâm eùp laø caùc khaâu daãn ñoäng,
chuùng ñöôïc gaén vôùi nhau vaø quay cuøng truïc khuyûu. Ñóa ma
saùt laø khaâu bò daãn, ñóa coù ñöôøng kính khoaûng 300mm vaø
ñöôïc gheùp vôùi truïc ly hôïp hay truïc vaøo cuûa hoäp soá. Caû
hai cuøng quay vôùi nhau nhöng ñóa ma saùt coù theå tröôït tôùi
tröôït lui treân caùc then cuûa truïc.

a)

b) c)

Hình 2-2. Ba phaàn cô baûn cuûa ly hôïp:

a)- baùnh ñaø;, b)-ñóa ma saùt; c)- maâm eùp.
a. Baùnh ñaø
Baùnh ñaø cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa ñoäng cô
vöøa laø chi tieát cuûa boä phaän chuû ñoäng. Baùnh ñaø baét
chaët vôùi truïc khuyûu nhôø caùc buloâng ñònh taâm, treân beà
maët ñöôïc gia coâng nhaün laøm beà maët töïa cuûa ly hôïp. Meùp
ngoaøi cuûa maët baùnh ñaø coù caùc loã ren ñeå baét vôùi voû ly
hôïp ñoàng thôøi coù caùc choát ñònh taâm baûo ñaûm ñoàng taâm
giöõa baùnh ñaø vaø voû, baûo ñaûm khaû naêng truyeàn toát
moment. Baùnh ñaø laøm baèøng gang coù khaû naêng daãn nhieät
cao, phaàn loõm phía trong coù caùc loã thoaùt daàu, môõ, buïi,
caùc loã ñöôïc khoan xieân taïo ñieàu kieän cho daàu môõ thoaùt ra
ngoaøi theo löïc ly taâm.
b. Ñóa ma saùt (hay ñóa ly hôïp)
Ñóa ma saùt goàm coù moayô, caùc taám ma saùt, caùc loø
xo giaûm chaán vaø caùc loø xo ñeäm. Caùc beà maët ma saùt

12
gaén vôùi loø xo ñeäm, khi ly hôïp aên khôùp chính nhôø caùc loø
xo ñeäm naøy maø söï rung ñoäng ñöôïc giaûm thaáp.

Hình 2-3. Caáu taïo ñóa ma saùt.

Loø xo giaûm chaán laø caùc loø xo kieåu oáng daây, caùc loø
xo naøy ñöôïc boá trí quanh moayô vaø daãn ñoäng moayô nhaèm
laøm giaûm söï rung ñoäng cuûa ñoäng cô nhôø ñoù coâng suaát
truyeàn ñeán hoäp soá ñöôïc eâm dòu hôn.
Treân caû hai maët cuûa ñóa ma saùt coù caùc raõnh nhaèm
ngaên khoâng cho ñóa bò dính vôùi baùnh ñaø hoaëc maâm eùp
khi ly hôïp nhaû. Caùc raõnh coøn giuùp cho vieäc laøm nguoäi
caùc maët tieáp xuùc.
Beà maët ñóa ma saùt ñöôïc laøm baèng sôïi coton vaø
amiaêng. Ñeå taêng theâm ñoä cöùng cuûa beà maët ma saùt
nhöõng sôïi ñoàng ñöôïc ñan hoaëc eùp theâm vaøo. Do amiaêng
laø loaïi vaät lieäu taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi
neân daàn thay theá baèng vaät lieäu khaùc. Hieän nay moät soá
ñóa ma saùt duøng beà maët ma saùt baèng vaät lieäu kim loaïi
hoaëc goám.
Ñóa ma saùt coù haønh trình dòch chuyeån khoaûng 1,5mm
khi ly hôïp thay ñoåi töø traïng thaùi aên khôùp ñeán khoâng aên
khôùp.
c. Maâm eùp:
Maâm eùp ly hôïp ñöôïc laøm baèng vaät lieäu chòu taûi, ñaûm
baûo ñoä phaúng cao, ñöôïc ñieàu khieån ñeå ñoùng hoaëc môû ly
hôïp.
Maâm eùp, vôùi moät hoaëc nhieàu loø xo gaén vôùi khung ly
hôïp. Khung ly hôïp ñöôïc gaén vôùi baùnh ñaø baèng caùc buloâng
vaø cuøng quay vôùi noù. Khi ly hôïp aên khôùp, löïc eùp, loø xo
giöõ cho ñóa ma saùt tyø vaøo baùnh ñaø.

13
 Truïc vaøo cuûa hoäp soá ñoàng taâm vôùi truïc khuyûu. Ñaàu
nhoû cuûa truïc vaøo hoäp soá ñöôïc ñôõ treân baïc ñònh höôùng
ôû cuoái truïc khuyûu.
Maâm eùp goàm hai loaïi: Loø xo truï vaø loø xo maøng.
 Loø xo truï (Coil spring)
Loaïi naøy söû duïng nhöõng loø xo truï nhoû töông töï nhö loø
xo xupaùp. Beà maët maâm eùp laø moät voøng troøn lôùn maø
ñóa ma saùt tieáp xuùc vaøo, thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng gang
hoaëc theùp. Beà maët sau cuûa maâm eùp laø beà maët coù caùc
loø xo vaø ñoøn baåy ñöôïc gaén vôùi caàn ly hôïp. Trong suoát
quaù trình hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, maâm eùp di chuyeån veà phía
tröôùc vaø beân trong voû ly hôïp.
Caàn ñaåy ñöôïc laép beân trong maâm eùp, noù ñöôïc naâng
leân vaø dòch chuyeån beà maët maâm eùp ra xa so vôùi baùnh
ñaø. Caùc loø xo hình truï naèm chung quanh maâm eùp vaø xen
giöõa nhöõng caàn ñaåy ñeå giöõ chuùng töø vò trí töï do veà vò trí
laøm vieäc.
Voû bao maâm eùp bao boïc caùc loø xo, caàn ñaåy vaø beà
maët maâm eùp. Noù ñöôïc chia laøm nhieàu loã vaø giöõ cho caùc
boä phaän maâm eùp ñöôïc lieân keát vôùi nhau.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng
loø xo truï:
Löïc giöõ trong cuïm maâm eùp ñöôïc taïo ra bôûi moät soá
loø xo xoaén hình truï, caùc loø xo ñöôïc boá trí voøng troøn treân
maâm eùp naèm giöõa maâm eùp vaø khung ly hôïp. Khi nhaán
pedal ly hôïp, ñaåy oå truïc nhaû ly hôïp vaøo caàn nhaû ly hôïp,
maâm eùp taùch khoûi ñóa ma saùt neùn caùc loø xo tyø vaøo
khung ly hôïp, ly hôïp ngaét.
Nhaû pedal ly hôïp co loø xo xoaén giaõn ra ñaåy maâm eùp
laøm ñóa ma saùt bò keïp giöõa maâm eùp vaø baùnh ñaø, ly hôïp
aên khôùp.

14
 Ñóa ma
saùt

Baùnh
ñaø

Maâm
eùp

Loø xo
eùp
Pedal ly
hôïp Oå truïc nhaû ly
Chaïc ly hôïp
hôïp
Hình 2-4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp
duøng loø xo truï.

Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy
nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc
nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp
naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù
moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng
leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo.
 Loø xo maøng (Diaphragm spring)
Loø xo maøng thöôøng söû duïng nhöõng loø xo laù ñôn thay vì
söû duïng nhöõng cuoän loø xo. Chöùc naêng gioáng nhö chöùc
naêng cuûa kieåu loø xo truï. Loø xo laù laø moät loø xoaén voøng
troøn lôùn, ñöôïc uoán cong leân hoaëc loõm xuoáng vaø ñöôïc chia
thaønh nhöõng vieân phaân ñöôïc noái caïnh ngoaøi cho tôùi loã
beân trong. Loø xo naøy ñöôïc gaén vaøo trong maâm eùp vôùi
caïnh ngoaøi ñöôïc laép chaët veà phía sau beà maët cuûa maâm
eùp, moät kieàng troøn (Pivot ring) ñöôïc gaén phía sau loø xo laù
coù nhieäm vuï ñònh vò caïnh ngoaøi cuûa loø xo.
Loø xo eùp maøng hoaït ñoäng khi trung taâm cuûa ñóa ñöôïc
ñaåy vaøo ñoäng cô, thì caïnh ngoaøi cuûa noù ñi ngöôïc laïi phía
ñoäng cô. Ñieàu naøy seõ taùch ñóa ly hôïp vaø ñóa eùp tröôït ra xa
so vôùi baùnh ñaø. Khi trung taâm cuûa loø xo ñöôïc nhaû ra thì loø
xo seõ trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng cuûa noù. Luùc ñoù caïnh

15
ngoaøi cuûa ñóa eùp maët trôøi seõ ñaåy beà maët maâm eùp
vaøo trong ñóa ly hôïp.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng
loø xo maøng:

Hình 2-5. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp loø xo maøng:
B) Traïng thaùi ñoùng ly hôïp; C) Traïng thaùi môû ly hôïp.
Traïng thaùi ñoùng (B) laø traïng thaùi ñoùng thöôøng xuyeân
cuûa ly hôïp. Döôùi taùc duïng cuûa loø xo eùp: Ñóa eùp, ñóa bò
ñoäng vaø baùnh ñaø ñoäng cô eùp saùt vaøo nhau. Khi ñoù baùnh
ñaø, ñóa bò ñoäng, ñóa eùp, loø xo eùp, voû ly hôïp quay thaønh
moät khoái. Moâmen xoaén truyeàn töø ñoäng cô tôùi baùnh ñaø
qua caùc beà maët ma saùt truyeàn ñeán moayô ñóa bò ñoäng tôùi
truïc bò ñoäng. Ly hôïp thöïc hieän chöùc naêng truyeàn moâmen
xoaén töø ñoäng cô tôùi hoäp soá.
Traïng thaùi môû (C) laø traïng thaùi laøm vieäc thöôøng
xuyeân cuûa ly hôïp. Ngöôøi laùi taùc duïng leân caàn ñieàu khieån
keùo ñóa eùp chuyeån ñoäng ngöôïc chieàu eùp cuûa loø xo, taùch
giöõa caùc beà maët ma saùt cuûa ñóa bò ñoäng vôùi baùnh ñaø
vaø ñóa eùp. Phaàn chuû ñoäng cuûa ly hôïp quay theo ñoäng cô,
nhöng do löïc eùp khoâng taùc duïng leân ñóa eùp, vì vaäy khoâng
taïo neân ma saùt ñeå truyeàn moâmen xoaén töø phaàn chuû
ñoäng sang phaàn bò ñoäng.
Giöõa caùc quaù trình ñoùng môû löïc eùp cuûa loø xo thay
ñoåi, xuaát hieän tröôït töông ñoái giöõa caùc beà maët ma saùt.
Quaù trình naøy dieãn ra tuy ngaén nhöng phaùt sinh nhieät raát
lôùn. Söï tröôït gaây neân maøi moøn caùc beà maët ma saùt ñoát
noùng caùc chi tieát ly hôïp coù theå daãn tôùi hö hoûng ly hôïp.

16
 Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy
nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc
nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp
naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù
moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng
leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo.

d. Khôùp ngaét ly hôïp (caøng caét ly hôïp)

Hình 2-6. Khôùp ngaét ly hôïp.

Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng söû duïng baïc ñaïn caàu vaø boä
voøng, noù coù taùc duïng laøm giaûm ma saùt giöõa caàn ñaåy vaø
caøng môû ly hôïp, traùnh ñöôïc söï maøi moøn. Khôùp ngaét ly hôïp
laø moät boä phaän kín trong ñoù chöùa môõ boâi trôn, noù tröôït
treân truïc hoaëc trong oáng bao loàng beân ngoaøi truïc töø phía
tröôùc cuûa hoäp soá.
ÔÛ moät vaøi loaïi xe ñaëc bieät coù söû duïng khôùp ngaét ly
hôïp baèng than chì. Noù laø moät khoái troøn baèng than chì
choáng ma saùt eùp leân treân ñóa phaúng vaø ñaåy caàn ñaåy ly
hôïp.
Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng ñöôïc taùch rôøi ra ôû phía sau
caøng ly hôïp. Moät phe nhoû ñeå giöõ khôùp ngaét treân caøng
môû, khi ñoù söï chuyeån ñoäng ôû höôùng khaùc seõ ñaåy khôùp
ngaét chaïy daøi treân truïc hoäp soá, luùc naøy khôùp ngaét seõ
khoâng coøn hoaït ñoäng trong suoát quaù trình ñoäng cô truyeàn
coâng suaát. Noù seõ giaûm bôùt söï maøi moøn vaø hö hoûng cuûa
khôùp ngaét ly hôïp.
e. Baïc ñaïn chaø

17
 Baïc ñaïn chaø hoaëc oáng loùt ñònh höôùng ñöôïc ñaët ôû cuoái
ñaàu truïc khuyûu treân baùnh ñaø. Noù coù nhieäm vuï ñôõ truïc sô
caáp hoäp soá, thöôøng oáng loùt ñöôïc laøm baèng baïc thau ñaëc
bieät, noù coù theå thay theá baèng oå bi ñuõa hoaëc oå bi ñôõ.
Ñaàu cuoái cuûa truïc sô caáp coù moät ngoãng truïc nhoû ôû cuoái
truïc, ngoãng truïc naøy tröôït beân trong oå bi, oå bi ngaên caûn
truïc hoäp soá vaø ñóa ly hôïp laéc leân hay laéc xuoáng khi maø
ñóa ma saùt taùch rôøi. Baïc ñaïn chaø seõ giuùp cho truïc sô caáp
naèm giöõa ñóa ma saùt treân baùnh ñaø.
2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa
ma saùt
Khi caàn truyeàn moment xoaén vôùi moät löïc lôùn maø ñoøi hoûi
kích thöôùc boá trí nhoû goïn ngöôøi ta thöôøng duøng ly hôïp
nhieàu ñóa ma saùt, ôû treân oâtoâ taûi thöôøng gaëp ly hôïp hai
hay nhieàu ñóa ma saùt. ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt, loaïi naøy
coù löïc giöõ raát lôùn. Duøng ñóa ma saùt thöù hai nhaèm taêng
dieän tích ma saùt tieáp xuùc vì vaäy khaû naêng taûi moment lôùn
hôn. Khi ly hôïp aên khôùp, moãi ñóa ma saùt nhuyeån moät nöûa
moment töø baùnh ñaø ñeán truïc vaøo cuûa ly hôïp. Hoaït ñoäng
cuûa ly hôïp hai ñóa gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa ly hôïp moät ñóa.
Keát caáu cuûa ly hôïp hai ñóa veà cô baûn cuõng gioáng nhö
loaïi moät ñóa nhöng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Hai ñóa bò
ñoäng hoaøn toaøn gioáng nhau coù theå laép laãn cho nhau.
Khi ly hôïp ñoùng caùc loø xo eùp chaët caùc ñóa eùp vaø ñóa bò
ñoäng vaøo baùnh ñaø. Luùc naøy loø xo bò eùp laïi, giöõa ñaàu
caùc ñoøn môû vôùi voøng bi treân khôùp ngaét ñeàu coù khe hôû
ñeå ñaûm baûo ly hôïp ñöôïc ñoùng hoaøn toaøn. Khi môû ly hôïp,
ngöôøi taøi xeá ñaïp vaøo pedal, qua caùc boä phaän daãn ñoäng
seõ laøm ñóa eùp dòch chuyeån veà beân traùi. Khi ñoù caùc loø xo
seõ giaûn ra, ñaåy ñóa eùp trung gian veà beân traùi ñeå giaûi
phoùng ñóa bò ñoäng thöù nhaát. Khi ñóa baét ñaàu töïa vaøo caùc
buloâng thì ñóa bò ñoäng thöù nhaát ñöôïc taùch ra hoaøn toaøn.
Ñóa eùp tieáp tuïc dòch chuyeån veà beân traùi ñeå giaûi phoùng
ñóa bò ñoäng thöù hai, chæ khi caû hai ñóa bò ñoäng cuøng ñöôïc
giaûi phoùng thì ly hôïp môùi ñöôïc môû hoaøn toaøn.

18
 Maâm
eùp ñaïn
Baïc
Loø xo
chaø
Then
eùp
hoa
Truïc ly
hôïp

Baïc
loùt

Baùnh
ñaø Pedal ly hôïp
Ñoøn môû ly
Ñóa ma
hôïp
saùt TENDEUR ñieàu
chænh
Hình 2-7. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa
ma saùt.
III. CAÙC CÔ CAÁU DAÃN ÑOÄNG ÑIEÀU KHIEÅN LY HÔÏP
Nhöõng chi tieát noái töø pedal ly hôïp ñeán oå truïc nhaû ly hôïp
taïo thaønh cô caáu ñoøn baåy ly hôïp, coù theå laø loaïi cô caáu cô
caáu cô khí duøng daây caùp hay loaïi cô caáu thuyû löïc. Caû hai
ñeàu coù nhieäm vuï chuyeån ñoåi moät löïc taùc ñoäng nhoû leân
pedal ly hôïp thaønh moät löïc lôùn hôn treân truïc nhaû ly hôïp.
Loaïi cô caáu ñoøn baåy duøng thanh truyeàn thöôøng duøng
treân caùc xe coù baùnh sau chuû ñoäng, loaïi xe coù baùnh tröôùc
chuû ñoäng thöôøng duøng cô caáu ñoøn baåy caùp.

1. Cô caáu daãn ñoäng cô khí söû duïng caùp

Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng caùp goàm moät sôïi daây
caùp baèng theùp, beân ngoaøi ñöôïc boïc bôûi moät voû bao
duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng cuûa pedal ñeán caøng taùch ly
hôïp.
Sôïi caùp keùo daøi töø phía treân cuûa pedal, ñaàu kia ñöôïc
noái vôùi caøng taùch ly hôïp (ñoøn quay). Voû caùp loàng ngoaøi
sôïi caùp cho pheùp sôïi caùp tröôït beân trong voû caùp khi pedal
chuyeån ñoäng.
Caùc loø xo coù taùc duïng hoài vò baøn ñaïp vaø ñoøn môû
ngoaøi. Haønh trình töï do cuûa baøn ñaïp ño taïi caàn gaït cuûa

19
ñoøn quay, taïi ñoù khoaûng caùch töø 2,5–3,5mm, ñieàu chænh
baèng caùc ñai oác naèm ôû ñoøn ñaàu môû.
Treân giaù treo baøn ñaïp ly hôïp coù ñaët buloâng tyø duøng
ñieàu chænh chieàu cao toaøn boä cuûa baøn ñaïp ly hôïp. Baøn
ñaïp ly hôïp ôû vò trí cao nhaát caùch saøn xe khoaûng 166-
176mm. Haønh trình töï do vaø haønh trình toaøn boä cuûa baøn
ñaïp ñieàu chænh nhôø buloâng tyø ñaët treân giaù ñôõ baøn ñaïp
roài môùi ñieàu chænh haønh trình töï do.

Boä ñieàu
chænh

Voû boïc sôïi

caùp

Sôïi caùp Baøn ñaïp ly

hôïp
Maâm
eùp
Caøng taùch ly
hôïp

Ñóa ma
saùt Cuïm hoäp
soá
Baïc ñaïn
chaø
Hình 2-8. Cô caáu daãn ñoäng cô khísöû duïng caùp.
Khi pedal ñöôïc ngöoøi laùi aán xuoáng hì sôïi caùp seõ keùo
caøng taùch ly hôïp laøm cho ly hôïp nhaû ra, taùch rôøi ñóa ma
saùt vôùi baùnh ñaø. Khi pedal ñöôïc buoâng ra do ngöôøi laùi thì
moät loø xo ñöôïc gaén ôû pedal seõ keùo pedal trôû laïi, sôïi caùp
buoâng ra, nhaû caøng taùch ly hôïp, ly hôïp ñoùng laïi.

2. Cô caáu daãn ñoäng ly hôïp baèng thuûy löïc

Vôùi cô caáu loaïi naøy vieäc ñieàu khieån taùch ly hôïp deã
daøng hôn, chæ caàn moät löïc töông ñoái nhoû. Boä phaän taùch
ly hôïp thuûy löïc ñöôïc söû duïng moät boä phaän thuûy löïc ñôn
giaûn. Ñeå truyeàn löïc töø pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Caáu
taïo goàm ba boä phaän cô baûn: xilanh chính, ñöôøng oáng daãn
daàu vaø xilanh con (xilanh coâng taùc).

20
 Xilanh chính seõ cung caáp moät aùp suaát thuûy löïc cho heä
thoáng goàm moät piston gaén vaøo moät xilanh chính, piston coù
cuppen (voøng chaén daàu) baèng cao su ôû hai ñaàu coù taùc
duïng laøm kín giöõ piston vaø thaønh xilanh. Moät bình chöùa
daàu gaén treân xilanh chính chöùa daàu thaéng nhö moät phöông
tieän truyeàn löïc. Moät caùi naép ñaäy vaø boä phaän che kín
khoâng cho daàu roø ræ ra beân ngoaøi, traùnh buïi vaø nöôùc loït
vaøo.
Xilanh chính nhö laø moät buoàng ñoát, moät thanh ñaåy noái
vôùi pedal vaø ñaàu piston xilanh. Khi pedal ñöôïc aán xuoáng thì
caàn ñaåy seõ dòch chuyeån piston sinh ra löïc eùp beân trong
xilanh. Ñöôøng oáng thuûy löïc chòu aùp suaát cao, beân trong
chaát loûng seõ dòch chuyeån töø xilanh chính ñeán xilanh phuï.
Khi aùp suaát ñöôïc sinh ra trong xilanh chính daàu seõ chaûy qua
ñöôøng oáng thuûy löïc, xilanh phuï söû duïng aùp suaát cuûa heä
thoáng ñeå ñieàu khieån caøng ly hôïp dòch chuyeån. Xilanh phuï
goàm moät boä piston trong xilanh vaø moät ñoøn noái vôùi caøng
taùch ly hôïp. Khi xilanh chính ñaåy chaát loûng vaøo xilanh phuï thì
aùp suaát seõ ñaåy piston ñi ra ngoaøi vaø truyeàn chuyeån ñoäng
ñeán caøng môû thoâng qua ñoøn noái.

Hình 2-9. Cô caáu daãn ñoäng ñieàu khieån baèng thuûy löïc.

 Nguyeân lyù hoaït ñoäng

21
 Khi pedal ñöôïc aán xuoáng, heä thoáng seõ ñaåy piston trong
xilanh chính.moät van kieåm tra trong xilanh chính seõ giöõ doøng
daàu chaûy vaøo ñöôøng oáng vaø xilanh phuï, aùp löïc hình thaønh
trong heä thoáng vaø xi lanh phuï ñöôïc ñaåy ra ngoaøi, sau ñoù
piston vaø ñoøn noái taùc ñoäng leân caøng môû ly hôïp laøm taùch
ly hôïp. Khi pedal ñöôïc buoâng ra moät loø xo treân pedal seõ keùo
pedal trôû veà vò trí ban ñaàu, caùc loø xo khaùc beân trong hai
xilanh seõ ñaåy piston veà vò trí ban ñaàu, daàu seõ chaïy ngöôïc
trôû laïi qua van kieåm tra roài trôû veà bình chöùa.

IV. CAÙC HÖ HOÛNG CUÛA LY HÔÏP

Caùc hö hoûng thöôøng gaëp cuûa boä ly hôïp goàm moät soá
tröôøng hôïp sau: bò tröôït, bò rung ñoäng maïnh khi noái khôùp ly
hôïp, khoâng nhaû hoaøn toaøn khi caét, coù tieáng khua, coù chaán
rung nôùi baøn ñaïp ly hôïp, vaø ñóa ly hôïp choùng moøn.
Baûng 2. Phaân tích nguyeân nhaân hoûng hoùc vaø bieän phaùp
söûa chöõa.
Hoûng hoùc Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa
chöõa
1. Bò tröôït a. Ñieàu chænh sai chieàu Chænh laïi.
trong luùc daøi caây ñaåy gaép trong
noái khôùp voøng bi. Thay môùi.
ly hôïp. b. Loø xo maâm eùp bò gaõy. Taùn boá laïi hoaëc
c. Ñóa ly hôïp bò moøn maët thay ñóa môùi.
ma saùt. Chöõa laïi, khoâng
ñöôïc keït
d. Ba caàn ñaåy bò cong. Röûa saïch hoaëc
e. Ñóa ly hôïp bò dính daàu thay môùi.
mô.õ Chænh laïi.
f. Chænh sai ba caàn baåy.
2. bò rung, a. Maët boá ñóa ly hôïp bò Thay môùi ñóa ly
khoâng eâm dính daàu môõ hoaëc long hôïp.
khi noái ly ñinh taùn.
hôïp. b. Chieàu cao ba caàn baåy Chænh laïi.
khoâng thoáng nhaát.
c. Ñóa ly hôïp bò tröôït treân Boâi trôn söûa
truïc sô caáp hoäp soá. chöõa.
d. Maët boá ñóa ly hôïp, caùc
loø xo, maâm eùp bò vôõ. Thay môùi caùc chi
tieát hoûng.
3. Ly hôïp a. Khoaûng haønh trình töï do Chænh laïi.
khoâng caét cuûa baøn ñaïp ly hôïp
hoaøn toaøn khoâng ñuùng. Thay môùi caùc chi
ñöôïc. b. Ñóa ly hôïp hoaëc maâm tieát hoûng.
eùp bò cong, veânh. Taùn ñinh laïi hoaëc
c. caùc maët boá ma saùt ly thay môùi ñóa ly

22
 hôïp bò long ñinh taùn. hôïp.
d. Chieàu cao ba caàn baåy Chænh laïi.
khoâng thoáng nhaát.
e. Moayô ñóa ly hôïp bò keït Söûa chöõa, boâi
treân truïc sô caáp hoäp soá. trôn.

4. Boä ly a. Moayô then hoa quaù moøn Thay môùi chi tieát
hôïp bò khua loûng treân truïc sô caáp ñaõ moøn khuyeát.
ôû vò trí hoäp soá. Thay môùi ñóa ly
noái khôùp. b. Caùc loø xo giaûm dao hôïp.
ñoäng xoaén cuûa ñóa ly hôïp
bò yeáu hoaëc gaõy. Ñònh taâm vaø
c. Ñoäng cô vaø hoäp soá chænh laïi
khoâng ngay taâm.
5. Boä ly a. Voøng bi buyùtteâ bò Boâi trôn haëoc thay
hôïp bò khua moøn, hoûng, thieáu daàu môùi.
ôù vò trí boái trôn.
nhaû khôùp. b. Caàn baåy bò chænh sai. Chænh laïi.
c. Voøng bi goái truïc sô caáp Boâi trôn haëoc thay
trong taâm baùnh ñaø bò môùi.
moøn hoûng hoaëc khoâ daàu
boâi trôn.
6. Chaán a. Ñoäng cô vaø hoäp soá Chænh laïi.
rung baøn khoâng thaúng haøng.
ñaïp ly hôïp. b. Maâm eùp bò veânh, nöùt. Chænh laïi.
c. Chænh sai ba caàn baåy. Chænh laïi.
d. Voû boä ly hôïp leäch taâm Chænh laïi.
vôùi baùnh ñaø.
e. Caïtte boä ly hôïp bò leäch. Chænh laïi hoaëc
f. Baùnh ñaø khoâng raùp thay môùi.
ñuùng choát ñònh vò. Söûa chöõa laïi.

7. Ñóa ly a. Haønh trình töï do cuûa ly Chænh laïi.

hôïp choùng hôïp khoâng ñuùng.
moøn. b. Ba caàn baåy bò cong, keït. Chænh laïi, boâi
c. Maâm eùp hoaëc ñóa ly trôn.
hôïp bò veânh. Thay môùi caùc boä
phaän bò hoûng.
d. Söû duïng lieân tuïc boä ly Haïn cheá laïi vieäc
hôïp. söû duïng.
e. Ngöôøi ñieàu khieån xe aán Khoâng neân gaùc
maõi treân baøn ñaïp ly hôïp. chaân leân baøn
ñaïp ly hôïp khi
oâtoâ ñang chaïy.
8. Baøn ñaïp a. Baøn ñaïp bò cong hoaëc Uoán thaúng, boâi
ly hôïp keït. trôn.

23
 naëng. b. Caùc caàn ñaåy cô khí Chænh laïi.
khoâng ngay nhau.

V. KIEÅM TRA VAØ SÖÛA CHÖÕA CAÙC CHI TIEÁT CUÛA LY

HÔÏP
A.KIEÅM TRA TREÂN XE
Muïc ñích
 Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeàu vaø phöông phaùp kieåm tra
hoaït ñoäng cuûa ly hôïp.
 Qua kieåm tra hoaït ñoäng ly hôïp, tìm hieåu caáu taïo
töøng chi tieát qieâng bieät vaø hoïc caùh tìm nhöõng vuøng truïc
traëc moät caùch heä thoáng.
 Tìm hieåu nhöõng trieäu chöùng do caùc truïc traëc trong
caùc chi tieát, boä phaän cuûa boä phaän gaây neân.
1. Truïc traëc khi caét ly hôïp
Neáu ly hôïp khoâng theå caét, chuyeån soá chaäm hoaëc coù
tieâng va baùnh raêng.
Caùch xaùc ñònh xem coù truïc traëc khi caét ly hôïp hay khoâng:
a. Cheøn caùc khoái chaën phía döôùi caùc baùnh xe.
b. Keùo heát phanh tay.
c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
d. Thaû baøn ñaïp ly hôïp khi caàn gaït soá ôû vò trí trung gian.
e. Chuyeån caàn soá chaäm vaø nheï nhaøng ñeán vò trí luøi maø
khoâng ñaïp leân baøn ñaïp ly hôïp vaø ñôïi ñeán luùc phaùt ra
tieáng va ñaäp baùnh raêng.
f. Khi coù tieáng va baùnh raêng thì ñaïp baùn ñaïp ly hôïp
chaàm chaäm.
Neáu tieáng va baùnh raêng khoâng coøn khi ñaïp theâm baøn
ñaïp ly hôïp vaø chuyeån soá eãm thì baøn ñaïp chaéc chaén raèng
khoâng coù truïc traëc veà vieäc caét ly hôïp.
Chuù yù:
 Ñöøng bao giôø chuyeån soá maïnh vì laøm nhö vaäy seõ
hoûng baùnh raêng.
 Trong khi kieåm tra, caàn gaït soá ñöôïc chuyeån töø soá
trung gian sang soá luøi trong taát caû caùc hoäp soá baùnh raêng
ñaûo chieàu khoâng coù cô caáu ñoàng toác. Baùnh raêng khoáng
theå aên khôùp deã daøng khi coù truïc traëc veà söï caét ly hôïp. Vì
vaäy vaán ñeà ñöôïc xaùc ñònh deã daøng hôn so vôùi khi chuyeån
caàn soá veà soá tieán.
2. Söï tröôït ly hôïp
Ly hôïp tröôït nghóa laø tröôït so vôùi maâm eùp vaø baùnh ñaø
khi ly hôïp bò caét. Khi ly hôïp tröôït. Löïc töø ñoäng cô khoâng theå
truyeàn hoaøn toaøn tôùi hoäp soá.
Söï tröôït ly hôïp coù caùc trieäu chöùng:
a. Toác ñoä xe khoâng taêng cuøng vôùi toác ñoä ñoäng cô khi
taêng toác ñoät ngoät.
b. Muøi chaùy kheùt töø ly hôïp.

24
 c. Giaûm coâng suaát ñoäng cô khi laùi xe leân doác.
Caùch xaùc ñònh xem ly hôïp coù bò tröôït hay khoâng:
a. Cheøn khoái chaün döôùi caùc baùnh xe.
b. Keùo heát phanh tay.
c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
d. Ñaët hoäp soá ôû vò trí cao nhaát.
e. Taêng ñeàu toác ñoä ñoäng cô vaø thaû chaäm baøn ñaïp ly
hôïp.
Chuù yù: ñöøng bao giôø kieåm tra trong thôøi gian daøi vì laøm
nhö vaäy coù theå laøm quaù noùng ly hôïp.
3. Truïc traëc khi ly hôïp aên khôùp
Söï caét ly hôïp khi xe ôû traïng thaùi tónh thænh thoaûng gaëp
phaûi moät soá rung ñoäng ngaét quaõng vaø ñoâi khi choàm leân
tröôùc khi ly hôïp caét hoaøn toaøn. Caû hai tröôøng hôïp treân xe
khôûi haønh khoâng eâm. Hieän töôïng naøy goïi laø söï rung ly hôïp.
Caùch tìm ra söï rung khi caét ly hôïp:
a. Thaùo khoái chaën döôùi caùc baùnh xe vaø chuyeån caàn gaït
soá tôùi soá thaáp.
b. Aên khôùp ly hôïp vaø cho xe khôûi haønh chaäm. Neáu xe
chuyeån ñoäng maø khoâng bò rung ñoäng khoâng bình thöôøng thì
khoâng coù truïc traëc khi aên khôùp ly hôïp.
4. Ly hôïp coù tieáng keâu khoâng bình thöôøng
Thænh thoaûng nghe thaáy tieáng keâu khoâng bình thöôøng
phaùt ra töø ly hôïp khi baøn ñaïp ly hôïp ñang ñöôïc ñaïp hoaëc
thaû.
Caùch tìm ra tieáng keâu khoâng bình thöôøng:
a. Cheøn khoái chaën vaøo döôùi caùc baùnh xe.
b. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô.
c. Thaû baøn ñaïp ly hôïp trong khi caàn soá ôû vò trí trung gian.
d. Ñaïp heát baøn ñaïp ly hôïp moät laàn nöõa.
Ñaïp vaø thaû baøn ñaïp nhieàu laàn caø nhanh vaø chaäm kieåm
tra tieáng keâu khoâng bình thöôøng phaùt ra töø ly hôïp.
B. THAÙO

25
1. Thaùo hoäp soá khoûi ñoäng cô
Loaïi ñoäng cô: 2C cuûa TOYOTA
2. Thaùo voû ly hôïp vaø ñóa
ly hôïp
a. Ñaùnh daáu vò trí leân baùnh
ñaø vaø voû ly hôïp
b. Nôùi laàn löôït moãi bu loâng
moät ñeå loø xo ly hôïp daõn ra
ñeàu
c. Thaùo rôøi caùc buloâng baét
vaø keùo voû ly hôïp cuøng ñóa
ly hôïp ra.
Chuù yù: ñöøng daùnh rôi ñóa ly
hôïp.

3. Thaùo voøng bi môû vaø

caøng môû ra khoûi hoäp soá
Thaùo voøng bi môû vaø caøng
môû, sau ñoù taùch rôøi chuùng
ra

 KIEÅM TRA

26
1. Kieåm tra ñóa ly hôïp coù
moøn hoaëc hoûng khoâng
Duøng thöôùc keïp ño chieàu
saâu ñaàu ñinh taùn.
Ñoä saâu nhoû nhaát:0,3mm
Neáu caàn thieát thay ñóa ly
hôïp.

2. Kieåm tra ñoä ñaûo ñóa ly

hôïp
Duøng ñoàng hoà so, kieåm tra
ñóa.
Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,8mm.
Neáu caàn thieát thay ñóa bò
ñaûo.

3. Kieåm tra ñoä ñaûo baùnh

ñaø
Duøng ñoàng hoà so kieåm tra
ñoä ñaûo baùnh ñaø
Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,1mm.
Neáu caàn thieát thay baùnh
ñaø.

4. Kieåm tra moøn vaønh loø

xo
Duøng thöôùc keïp, ño chieàu
saâu vaø chieàu roäng veát
moøn treân vaønh loø xo.
Moøn lôùn nhaát;
A (chieàu saâu):0,5mm
B (chieàu roäng): 6,0mm
Neáu caàn thieát thay voû ly
hôïp.

5. Kieåm tra voøng bi môû

Quay voøng bi môû baèng tay
ñoàng thôøi eùp vaøo noù moät
löïc theo chieàu höôùng truïc.
Chuù yù: voøng bi môû ñöôïc
boâi trôn vónh vieãn, yeâu caàu
khoâng röûa hoaëc boâi trôn.
Neáu caàn thieát thay voøng bi

27
môû.

C. LAÉP
1. Laép ñóa ly hôïp vaø voû ly
hôïp vaøo baùnh ñaø
Laép duïng cuï chuyeân duøng SST
vaøo ñóa ly hôïp sau ñoù ñaët
chuùng vaøo baùnh ñaø.
Chuù yù: Caån thaän keûo ñóa ly
hôïp bò sai chieàu.

c. Laép ñuùng daáu treân voû ly

hôïp vaø baùnh ñaø.
d. Xieát bu loâng theo ñuùng thöù
töï chæ ra treân hình veõ
Moment xieát: khoaûng 19N.m
(195 kgf.cm)

2. Kieåm tra ñoä ñoàng

phaúng cuûa ñaàu vaønh loø
xo
Duøng ñoàng hoà so coù vaønh
con laên, kieåm tra ñoä ñoàng
phaúng cuûa ñaàu vaønh loø xo.
Ñoä khoâng ñoàng phaúng lôùn
nhaát: 0,5mm.
Neáu ñoä ñoàng phaúng khoâng
ñuùng nhö quy ñònh, duøng
duïng cuï chuyeân duøng ñieàu
chænh ñoä ñoàng phaúng ñaàu
vaønh loø xo

3. Boâi trôn baèng môõ

a. Boâi môõ moayô vaøo caùc vò
trí sau:
• Ñieåm tieáp xuùc giöõa caøng
môû vaø voøng bi môû.
• Ñieåm tieáp xuùc giöõa caàn
ñaåy vaø caøng môû.
• Ñieåm töïa cuûa caøng môû.
b. Boâi môõ then hoa ly hôïp
vaøo then hoa ñóa ly hôïp.
4. Laép voøng bi môû vaø caøng môû vaøo hoäp soá

28
Laép voøng bi môû vaøo caøng môû, sau ñoù laép chuùng vaøo
hoäp soá.
5. Laép hoäp soá vaøo ñoäng cô

CHÖÔNG 3

HOÄP SOÁ CÔ KHÍ

I. Coâng duïng– yeâu caàu – phaân loaïi
1. Coâng duïng
- Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø
ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi monent
caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát
ñoäng cô.
- Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
- Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét
maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly hôïp.
- Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän
ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe chuyeân duïng.

29
 2. Yeâu caàu
- Coù daõy tyû soá truyeàn phuø hôïp nhaèm naâng cao tính
naêng ñoäng löïc hoïc vaø tính naêng kinh teá cuûa oâtoâ.
- Phaûi coù hieäu suaát truyeàn löïc cao, khoâng coù tieáng oàn
khi laøm vieäc, sang soá nheï nhaøng, khoâng sinh ra löïc va ñaäp
ôû caùc baùnh raêng khi gaøi soá.
- Phaûi coù keát caáu goïn beàn chaéc, deã ñieàu khieån, deã
baûo döôõng hoaëc kieåm tra vaø söûa chöõa khi coù hö hoûng.
3. Phaân loaïi
Theo phöông phaùp thay ñoåi tyû soá truyeàn, hoäp soá ñöôïc
chia thaønh: hoäp soá coù caáp vaø hoäp soá voâ caáp.
a. Hoäp soá coù caáp ñöôïc chia theo
 Sô ñoà ñoäng hoïc goàm coù
- Loaïi coù truïc coá ñònh (hoäp soá hai truïc, hoäp soá ba
truïc…).
- Loaïi coù truïc khoâng coá ñònh (hoäp soá haønh tinh moät
caáp, hai caáp …).
 Daõy soá truyeàn goàm coù
- Moät daõy tyû soá truyeàn (3soá, 4soá, 5 soá …).
- Hai daõy tyû soá truyeàn.
 Phöông phaùp sang soá goàm coù
- Hoäp soá ñieàu khieån baèng tay.
- Hoäp soá töï ñoäng.
b. Hoäp soá voâ caáp ñöôïc chia theo
- Hoäp soá thuûy löïc (hoäp soá thuûy tónh, hoäp soá thuûy
ñoäng).
- Hoäp soá ñieän.
- Hoäp soá ma saùt.

II. KYÙ HIEÄU BAÙNH RAÊNG – TYÛ SOÁ TRUYEÀN

1. Kyù hieäu baùnh raêng

Baùnh raêng laép coá ñònh Baùnh raêng laép coá ñònh
treân truïc, raêng ngoaøi treân truïc, raêng trong

30
 Baùnh raêng laép baèng Baùnh raêng quay trôn treân
truïc then hoa vaø tröôït truïc
treân truïc
Hình 3-1. Caùc kyù hieäu baùnh raêng.

2. Tyû soá truyeàn

a. Tyû soá truyeàn baùnh raêng
Tyû soá giöõa soá raêng cuûa baùnh raêng bò ñoäng vôùi baùnh
raêng cuûa baùnh raêng chuû ñoäng goïi laø tyû soá truyeàn löïc.
Toác ñoä töông ñoái giöõa hai baùnh raêng aên khôùp ñöôïc xaùc
ñònh bôûi soá raêng treân moãi baùnh raêng. Neáu hai baùnh raêng
aên khôùp coù soá raêng baèng nhau thì caû hai seõ quay cuøng
toác ñoä. Neáu baùnh raêng bò ñoäng nhieàu hôn baùnh raêng chuû
ñoäng thì baùnh raêng chuû ñoäng seõ quay chaäm hôn.
Ví duï: baùnh raêng chuû ñoäng coù 12 raêng, baùnh raêng bò
ñoäng coù 24 raêng thì baùnh raêng chuû ñoäng quay hai voøng
coøn baùnh raêng bò ñoäng môùi quay moät voøng, tyû soá baùnh
raêng laø: 2 -1.

Hình 3-2. Truyeàn ñoäng baùnh raêng vôùi tyû soá 2:1.

b. Moment xoaén (Torque)

Moment xoaén laø löïc taùc ñoäng laøm quay vaät theå. Moment
xoaén laø tích soá giöõa löïc taùc ñoäng (Kg) treân chieàu daøi
caùnh tay ñoøn (meùt). Trong truyeàn ñoäng baùnh raêng, soá raêng
khaùc nhau giöõa hai baùnh raêng laøm thay ñoåi tyû soá truyeàn
ñoäng laãn tyû soá moment giöõa chuùng.
Khi tyû soá baùnh raêng thay ñoåi, toác ñoä giöõa hai baùnh
raêng thay ñoåi ñoàng thôøi moment xoaén cuõng thay ñoåi. Trong
moät heä thoáng truyeàn ñoäng, baùnh raêng toác ñoä vaø moment
tyû leä nghòch, khi toác ñoä giaûm thì moment taêng, khi toác ñoä
taêng thì moment giaûm.

31
 Hình 3-3. Moment xoaén baèng tích soá giöõa löïc taùc duïng vaø
caùnh tay ñoøn.
Piston vaø thanh truyeàn taùc ñoäng löïc ñaåy leân tay quay
truïc khuyûu ñoäng cô, nghóa laø taùc ñoäng moment xoaén laøm
quay truïc khuyûu.Moment naøy ñöôïc truyeàn qua caùc baùnh
raêng hoäp soá vaø heä thoáng truyeàn ñoäng keùo caùc baùnh xe
chuû ñoäng quay ñöa oâtoâ tieán tôùi.
III. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG
1. Caáu taïo
a. Truïc sô caáp
Truïc sô caáp goàm caùc boä phaän: truïc sô caáp, oáng truïc
baïc ñaïn, phôùt, baïc ñaïn truïc sô caáp, khoen chaën, raõnh then
hoa, baùnh raêng gaøi truïc chuû ñoäng, raêng gaøi voøng ñoàng
toác.
Baùnh raêng Raêng gaøi
gaøi truïc voøng ñoàng
chuû ñoäng toác
Raõnh then
hoa

Khoen chaën
oáng truïc baïc
ñaïn

baïc ñaïn truïc sô

Phôùt caáp

Hình3-4. Caùc chi tieát cuûa truïc sô caáp.

Truïc sô caáp hay coøn ñöôïc goïi laø truïc ly hôïp duøng ñeå
truyeàn chuyeån ñoäng quay töø ñóa ly hôïp ñeán baùnh raêng truïc
trung gian hoäp soá, ñaàu phía tröôùc baét vaøo voøng bi ôû ñóa
baét baùnh ñaø ñaàu truïc khuyûu, ñaàu sau laép vaøo loã ôû
thaønh phía tröôùc voû hoäp soá. Vieäc laép truïc sô caáp baûo
ñaûm sao cho baùnh raêng chuû ñoäng vaø raêng then hoa thoø ra
ngoaøi hoäp soá ñeå laép ñóa bò ñoäng ly hôïp.

32
b. Truïc thöù caáp
Truïc thöù caáp coù raêng then hoa, ñaàu tröôùc duøng voøng bi
ñuõa ñeå laép vaøo ñaàu sau cuûa truïc sô caáp, ñaàu sau duøng
voøng bi troøn laép vaøo loã ôû voû hoäp soá treân raõnh doïc cuûa
truïc thöù caáp thaúng haøng vôùi taâm truïc sô caáp.

4
3 5 9
8

6 7

14 15 16 17 18
11 12 13
10

Hình 3-5. Truïc thöù caáp vaø truïc chính laø moät truïc daøi xuyeân
qua hoäp soá.
1. Baïc ñaïn ñuõa 10. Baùnh raêng soá 2
2. Khoen chaën 11. Voøng ñoàng toác
3. Cuïm ñoàng toác 3-4 12. Cuïm ñoàng toác
4. Voøng ñoàng toác soá 1-2
5. Baùnh raêng soá 3 13. Voøng ñoàng toác
6. Choã goái ñaàu coái truïc 14. oáng raêng
thöù caáp 15. Baùnh raêng soá 1
7. Raõnh then hoa ñeå laép 16. Long ñeàn chaën
boä ñoàng toác 17. Long ñeàn ñieàu
8. Truïc thöù caáp chænh
9. Raõnh then hoa 18. Baïc ñaïn truïc thöù
caáp
c. Truïc trung gian

33
 Hình 3-6. Caáu taïo truïc trung gian.
Truïc trung gian goàm caùc baùnh raêng coù ñöôøng kính khaùc
nhau ñöôïc cheá taïo thaønh moät khoái vaø baét chaët treân truïc.
Khoái baùnh raêng ñöôïc laép treân caùc voøng bi ñuõa hoaëc ñuùc
lieàn vôùi truïc vaø duøng voøng bi laép vaøo caùc loã ôû voû hoäp
soá, truïc trung gian luoân quay cuøng vôùi truïc thöù caáp hoäp
soá.
d. Truïc soá luøi
Truïc soá luøi laø moät truïc ngaén duøng ñeå ñôõ caùc baùnh raêng
luøi treân caû hai truïc trung gian vaø truïc thöù caáp.
Truïc soá luøi goàm coù caùc boä phaän: truïc soá luøi, khoen chaën,
voøng chaën, oáng tröôït, baïc ñaïn ñuõa, long ñeàn baïc ñaïn, baùnh
raêng soá luøi.

Voøng Truïc soá

Long ñeàn
chaën luøi
baïc ñaïn
oáng
Khoen chaën
truïc

Khoen chaën

Baïc ñaïn Baùnh raêng

Voøng
ñuõa soá luøi
chaën
Hình 3-7. Caùc chi tieát cuûa truïc soá luøi.
2. Caùc loaïi baùnh raêng
Vieäc söû duïng caùc loaïi baùnh raêng ñeå ñaùp öùng nhu
caàu veà toác ñoä vaø moment xoaén. Baùnh raêng thöôøng duøng

34
ñeå truyeàn moment xoaén töø truïc naøy sang truïc kia. Caùc truïc
naøy coù theå hoaït ñoäng thaúng haøng, song song hay taïo thaønh
moät goùc laãn nhau.

Hình 3-8. Caùc loaïi baùnh raêng.

Baùnh raêng truï troøn thaúng: caùc baùnh raêng naøy coù
raêng thaúng song song vôùi truïc quay. Hai baùnh raêng aên khôùp
vaøo nhau töø moät ñeán hai caëp raêng luoân caøi vaøo nhau.
Caùc baùnh raêng naøy keâu oàn hôn neân chuû yeáu söû duïng cho
toác ñoä chaäm ñeå traùnh rung ñoäng quaù möùc.
Coâng duïng: baùnh raêng truï troøn thaúng thöôøng duøng
trong caùc thieát bò ñôn giaûn nhö tôøi naâng. Caùc hoäp baùnh
raêng tröôït söû duïng ñeå thay ñoåi toác ñoä deã daøng baèng
caùch tröôït töø baùnh raêng naøy sang baùnh raêng khaùc ôû
treân truïc .
Baùnh raêng truï troøn xoaén: vieäc aên khôùp giöõa hai
raêng baét ñaàu taïi ñænh raêng cuûa moät baùnh raêng va laên ra
khoûi caùc raêng baèng caïnh sau. Söï tieáp xuùc theo moät goùc
nhö vaäy coù khuynh höôùng gaây ra söùc eùp caïnh maø caùc baïc
phaûi haáp thuï. Tuy nhieân, baùnh raêng truï troøn xoaén vaän
haønh eâm, maïnh vaø beàn hôn baùnh raêng truï troøn thaúng vì
caùc raêng tieáp xuùc daøi hôn.

35
 Coâng duïng: hieän nay baùnh raêng truï troøn xoaén ñöôïc söû
duïng roäng raõi vì chaïy eâm hôn ôû toác ñoä cao vaø beàn hôn.
Baùnh raêng chöõ chi: baùnh raêng chöõ chi laø baùnh raêng
xoaén keùp vôùi caùc goùc raêng do hai caïnh ñoái nghòch taïo ra.
Vieäc naøy khieán cho söùc eùp moät caïnh sinh ra caân baèng vôùi
söùc eùp caïnh kia. Hai boä raêng thöôøng caùch nhau taïi taâm bôûi
moät khe heïp ñeå thaúng haøng vôùi nhau traùnh bò maéc ôû
ñænh.
Coâng duïng: baùnh raêng chöõ chi phuø hôïp nhaát vôùi caùc
öùng duïng caàn eâmdòu, toác ñoä cao, söùc eùp thaáp .
Baùnh raêng hình noùn phaúng: Loaïi baùnh raêng naøy cho
pheùp nguoàn löïc luaân chuyeån ñeå queïo cua. Raêng ñöôïc caét
thaúng haøng vôùi truïc nhöng theo moät goùc naèm trong khoaûng
thaúng goùc vaø song song vôùi truïc. Hai baùnh raêng goïi laø
baùnh raêng voøng, baùnh raêng truyeàn ñoäng nhoû hôn baùnh
raêng ñöôïc truyeàn ñoäng.
Coâng duïng: thöôøng aùp duïng cho baùnh raêng hình noùn
phaúng trong nhöõng tröôøng hôïp toác ñoä chaäm vaø chòu caùc
va ñaäp lôùn.
Baùnh raêng hình noùn xoaén: baùnh raêng naøy ñöôïc phaùt
trieån ñeå söû duïng troïng tröôøng hôïp toác ñoä cao va taùc ñoäng
cao khi thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc. Raêng ñöôïc caét nghieâng
theo caùc maët xeùo goùc vôùi chuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa
hai truïc.
Coâng duïng: nhaèm thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc, giaûm toác
ñoä vaø taêng toác ñoä moät caùch ñoät ngoät.
Baùnh raêng hypoit: gioáng baùnh raêng hình noùn xoaén
nhöng baùnh raêng truyeàn ñoäng naèm döôùi taâm cuûa baùnh
raêng lôùn. Raêng ñöôïc caét nghieâng theo caùc maët xeùo goùc
vôùi cuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa hai truïc.
Coâng duïng: baùnh raêng hypoit ñöôïc söû duïng nhieàu trong
caùc boä vi sai cuûa oâtoâ hieän nay. Baùnh raêng hypoit cho pheùp
söû duïng caùc kieåu thaân thaáp baèng caùch haï thaáp truïc
truyeàn ñoäng cuûa hoäp soá.
Baùnh raêng haønh tinh: laø boä baùnh raêng voøng beân
ngoaøi coù raêng trong khôùp vôùi raêng cuûa baùnh raêng haønh
tinh nhoû hôn. Tuyø thuoäc vaøo boä phaän naøo ñöôïc thaéng laïi
vaø boä phaän ñöôïc truyeàn ñoäng maøcoù nhieàu caùch thay ñoåi
toác ñoä vaø moment xoaén.
Coâng duïng: caùc baùnh raêng haønh tinh söû duïng roäng raõi
trong caùc hoäp soá vì moãi boä baùnh raêng naùy coù theå thay
ñoåi nhieáu caùch toác ñoä. Taûi truyeàn ñoäng giaøn traûi treân
moät soá baùnh raêng nhaèm giaûm söùc eùp vaø söï hao moøn
baùnh raêng.
Baùnh raêng vít: laøm giaûm toác ñoä cao trong khoâng gian
heïp. Baùnh raêng aên khôùp coù caùc raêng ñöôïc uoán cong ôû
caùc ñænh raêng ñeå taêng dieän tích tieáp xuùc. Löïc cung caáp

36
cho cho baùnh raêng vít ñeå truyeàn ñoäng baùnh raêng aên khôùp
vôùi noù. Baùnh raêng vít thöôøng cung caáp caùc doøng löïc
thaúng goùc.
Coâng duïng: Baùnh raêng vít ñöôïc duøng phoå bieán nhaát ôû
nhöõng nôi maø nguoàn löïc hoaït ñoäng vôùi toác ñoä cao, truïc ra
chaïy vôùi toác ñoä thaáp vaø moment xoaén lôùn. Söû duïng baùnh
raêng vít noái vôùi truïc laùi baùnh xe vaø ñoaïn raêng noái vôùi
thanh noái cuûa thieát bò laùi.
Thanh raêng vaø pinhoâng: Boä baùnh raêng naøy bieán ñoåi
chuyeån ñoäng thaúng thaønh chuyeån ñoäng quay troøn vaø
ngöôïc laïi. Thanh raêng vaø pinhong cuõng thay ñoåi goùc cuûa
doøng löïc ôû toác ñoä naøo ñoù. Raêng treân thanh raêng ñöôïc
caét thaúng trong khi raêng treân pinhong cong.
Coâng duïng: Thanh raêng vaø pinhoâng nhaèm khoáng cheá
caùc löïc eùp treân truïc chính vaø nhöõng thieát bò khaùc chaïy
toác ñoä chaäm.
3. Hoaït ñoäng cuûa hoäp soá 3 toác ñoä
Hoäp soá goàm coù voû gaén truïc sô caáp (truïc daãn ñoäng),
truïc thöù caáp (truïc bò ñoâng), truïc trung gian, truïc baùnh raêng
lui, caùc baùnh raêng vaø cô caáu gaøi soá. Voû hoäp soá ñöôïc ñuùc
baèng gang, coù naép beân treân hoaëc beân hoâng. Treân hoâng
vaø ñaùy voû hoäp soá boá trí nuùt chaâm vaø xaû daàu nhôøn.
Truïc sô caáp ñöôïc ñuùc baèng theùp lieàn khoái vôùi baùnh raêng
chuû ñoäng A. Phaàn tröôùc coù raõnh then hoaraùp vaøo moayô
ñóa ly hôïp. Truïc sô caáp quay töïa trong voøng bi nôi vaùch tröôùc
voû hoäp soá vaø goái ñaàu vaøo trong voøng bi trung taâm ñuoâi
truïc khuyûu. Truïc thöù caáp coù phay raõnh doïc, ñaàu tröôùc goái
vaøo voøng bi ñuõa raùp trong taâm baùnh raêng chuû ñoäng A,
phaàn sau töïa leân voøng bi nôi vaùch sau cuûa voû hoäp soá coù
ñaàu nhoâ ra ngoaøi ñeå raùp truyeàn ñoäng caùcñaêng. Treân
raõnh doïc truïc thöù caáp tröôït tôùi lui hai baùnh raêng (1) vaø (2).
Truïc sô caáp vaø truïc thöù caáp ñöôïc laép raùp thaúng haøng vôùi
nhau.

37
 Vaønh
Raõnh then raêng Naép vaø cô caáu
hoa sang soá
2

Baùnh raêng
1
Truïc sô A
caáp Truïc thöù
caáp
B
Truïc trung
gian
2’
1’

Catte
Khoái baùnh raêng
caøi soá lui

Hình 3-9. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá loaïi baùnh
raêng
ba caáp soá tôùi vaø moät soá lui.
Truïc trung gian ñöôïc ñuùc dính moät khoái vôùi caùc baùnh
raêng B, (2’), (1’) vaø baùnh raêng lui. Truïc naøy quay treân hai
voøng bi nôi vaùch tröôùc vaø sau voû hoäp soá vaø cuøng quay
vôùi truïc sô caáp vì baùnh raêng B luoân aên khôùp vôùi baùnh
raêng chuû ñoäng A. baùnh raêng lui quay treân moät truïc rieâng
vaø thöôøng xuyeân aên khôùp raêng vôùi baùnh raêng lui cuûa
truïc trung gian.
Cô caáu sang soá boá trí beân trong naép phía treân hay beân
hoâng hoäp soá duøng ñeå gaøi soá tôùi, soá lui vaø ñöa baùnh
raêng veà vò trí soá 0.
 Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa hoäp soá
Hình döôùi ñaây trình baøy keát caáu cuûa hoäp soá loaïi baùnh
raêng di ñoäng. Giaû söû ñöôøng kính cuûa baùnh raêng B truïc
trung gian lôùn gaáp ñoâi baùnh raêng chuû ñoäng A truïc sô caáp.
Baùnh raêng (2) cuøng ñöôøng kính vôùi baùnh raêng (2’), baùnh
raêng (1) lôùn gaáp ñoái baùnh raêng (1’).

38
 2 nd Soá 0
3nd
Phía tröôùc
xe R 1 st Caàn sang
soá
Gaép 2
Gaép 1

A 2 1
Truïc thöù
Truïc sô caáp
caáp Baùnh
raêng lui

B
1’ Truïc trung
2’ gian
Hình 3-10. Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá vôùi cô caáu sang soá,
caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí soá 0.
a. Gaøi soá 1
Caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí 0, gaït tay naém caàn sang
soá qua traùi vaù keùo lui, caàn naøy seõ daãn ñoäng gaép G1 ñi
tôùi gaùi baùnh raêng (1) vaøo baùnh raêng (1’). Moment xoaén töø
baùnh raêng chuû ñoäng A truyeàn qua baùnh raêng B vaø truïc
trung gian ñeán baùnh raêng (1’) leân baùnh raêng (1) keùo truïc
thöù caáp quay. ÔÛ caáp soá moät tyû soá truyeàn ñoäng ñöôïc
giaûm toác hai laàn, taïi ñoâi baùnh raêng A-B vaø (1’)-(1), vì vaäy
tyû soá truyeàn löïc lôùn nhaát trong caùc caáp soá tôùi.
2nd 3nd
Phía tröôùc
xe R 1st
Gaép
1

A 2
1

B
2’ 1’

Hình 3-11 . Hoäp soá ñang caøi soá 1.

39
 b. Gaøi soá 2
Ñaåy caàn sang soá tôùi tröôùc ñeå taùch baùnh raêng (1) ra
khoûi baùnh raêng (1’), sau ñoù gaït qua phaûi vaø ñaåy tôùi. Caàn
soá seõ daãn ñoäng gaép G2 lui, gaøi baùnh raêng (2) vaøo baùnh
raêng (2’). Moment xoaén töø baùnh raêng chuû ñoäng A ñeán
baùnh raêng B, truïc trung gian, baùnh raêng (2’) ñeán baùnh raêng
(2) keùo quay truïc thöù caáp. Truyeàn ñoäng ñöôïc giaûm toác moät
laàn.
2nd 3nd

Phía tröôùc
xe R
1st
Gaép 2

1
2

1’
2’

Hình 3-12. Hoäp soá ñang caøi soá 2.

c. Gaøi soá 3
Keùo caàn soá lui, gaép G2 ñaåy baùnh raêng (2) khôùp vaøo
maët sau cuûa baùnh raêng chuû ñoäng A, truïc sô caáp vaø thöù
caáp ñöôïc noái thaønh moät truïc, moment truyeàn thaúng töø truïc
sô caáp ñeán truïc thöù caáp. Ñaây laø caáp soá cao nhaát.

40
 2nd 3nd
Phía tröôùc
xe R 1st
Gaép 2

A 1
2

B 1’
2’

Hình 3-13. Hoäp soá ñang caøi soá 3.

d. Gaøi soá lui
Xe ñang chaïy soá 3, ñaåy nheï caàn soá tôùi ñeå taùch baùnh
raêng (2) ra khoûi baùnh raêng chuû ñoäng A, sau ñoù gaït caàn soá
vaø ñaåy tôùi, gaép G1 seõ tieán ra phía sau gaøi baùnh raêng (1)
vaøo baùnh raêng trung gian lui keùo baùnh raêng (1) vaø truïc thöù
caáp quay ngöôïc chieàu vôùi truïc sô caáp, xe chaïy lui.
2nd 3nd

R
1st
Phía tröôùc
xe

A 1
2

Baùnh raêng
lui

B 2’ 1’

Hình 3-14. Hoäp soá ñang caøi soá lui.

Loaïi hoäp soá ñöôïc xaùc ñònh caên cöù vaøo soá löôïng caùc
baùnh raêng di ñoäng treân truïc thöù caáp vaø soá löôïng cuûa
caáp soá tôùi. Hoäp soá coù hai baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi
hai haønh trình. Coù ba baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi ba haønh

41
trình. Caên cöù vaøo soá löôïng caáp soá tôùi, ta coù hoäp soá 3
caáp soá, 4 caáp soá, 5 caáp soá…
Caøng nhieàu caáp soá thì moment nôi baùnh xe daãn ñoäng
caøng ñöôïc nhaân leân cao ôû caáp soá moät. Baûng sau giôùi
thieäu tyû soá truyeàn löïc cuûa moät vaøi hoäp soá oâtoâ:

Caáp soá Loaïi oâtoâ

ZIL – 130 IA3 – 53A IA3 – 24 Voânga
Soá 1 7,44 6,48 3,50
Soá 2 4.10 3,09 2,26
Soá 3 2,29 1,71 1.45
Soá 4 1.47 1,00 1.00
Soá 5 1,00 ----- -----
Soá lui 7,09 1,90 3,54

IV. MOÄT SOÁ CÔ CAÁU TRONG HOÄP SOÁ

1. Boä ñoàng toác (Synchronizer)
Hai baùnh raêng ñang quay, muoán caøi vaøo nhau ñöôïc eâm
khoâng va chaïm, hö hoûng thì phaûi laøm cho chuùng quay ñoàng
toác ñoä tröôùc khi caøi vaøo nhau. Hoäp soá oâtoâ hieän ñaïi ñöôïc
trang bò cô caáu ñoàng toác caùc baùnh raêng tröôùc khi caøi
raêng, goïi laø boä ñoàng toác.

Hình 3-15. Hoäp soá oâtoâ Dodge ba caáp soá tôùi trang bò boä
ñoàng toác : 1- baùnh raêng soá 1 treân truïc thöù caáp; 1’-
baùnh raêng 1’ treân truïc trung gian; 2- baùnh raêng soá 2 quay
trôn treân truïc thöù caáp; 2’- baùnh raêng quay theo truïc trung
gian; A- truïc sô caáp vaø baùnh raêng chuû ñoäng A; B- truïc
trung gian vaø baùnh raêng bò ñoäng B; C-
gaép ñieàu khieån boä ñoàng toác S; D- truïc thöù caáp.
Hình 3-16 giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït
ñoäng cuûa boä ñoàng toác. Boä naøy dòch chuyeån treân truïc thöù
caáp C goàm moayô coù baùnh raêng ngoaøi B lieân keát vôùi vaønh
noùn cuït E nhôø caùc loø xo G. Maët sau baùnh raêng chuû ñoäng A

42
coù baùnh raêng trong D vôùi loõm phaàn noùn cuït H töông öùng
vôùi choùp noùn E.

A D B Hình 3-16. Sô ñoà nguyeân

I
lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng
cuûa boä ñoàng toác ñôn
giaûn:
A- truïc sô caáp
C B- moayô coù raêng ngoaøi
C- truïc thöù caáp
G
E D-baùnh raêng trong cuûa
H truïc sô caáp
I
E- choùp coân
H- loõm coân
I- gaép ñieàu khieån boä
ñoàng toác
G- loø xo
Caøi soá
3

Giaû söû xe ñang chaïy soá 2, chuaån bò caøi soá 3 baèng

caùch caøi baùnh raêng ngoaøi b khôùp vaøo baùnh raêng trong D.
Luùc naøy baùnh raêng A xem nhö ñöùng yeân vì nhaû nhaû khôùp
ly hôïp, trong luùc baùnh raêng B ñang quay nhanh theo truïc thöù
caáp do xe ñang chaïy tôùi. Döoùi aùp löïc cuûa caàn sang soá I, boä
ñoàng toác goàm baùnh raêng ngoaøi B vôùi choùp noùn cuït E tieán
tôùi, choùp noùn E chaïm vaøo loõm hình noùn cuït H laøm nhieäm
vuï nhö boä ly hôïp keùo baùnh raêng A quay theo baùnh raêng B.
Tieáp tuïc aán caàn sang soá, baùnh raêng ngoaøi B eùp caùc loø xo
G tieán tôùi caøi vaøo raêng trong D, luùc naøy môùi thöïc söï caøi
soá
Thoâng thöôøng boä ñoàng toác ñöôïc trang bò cho caùc caáp
soá 2, 3, 4 vaø 5. Hình giôùi thieäu boä ñoàng toác hai maët
duøng cho soá 3 vaø soá 4. Hình chuïp cho thaáy hoaït ñoäng cuûa
boä ñoàng toác tröôùc vaø sau khi caøi soá 4 (soá cao nhaát).
Ñaëc ñieåm caáu taïo coù khaùc vôùi boä ñoàng toác ñôn giaûn
vöøa trình baøy ôû treân laø: phía sau baùnh raêng chuû ñoäng A
cuûa truïc sô caáp coù vaønh raêng ngoaøi (1) saün saøng aên
khôùp vôùi baùnh raêng trong (10) cuûa moayô (5). Vaønh raêng
ngoaøi (1) coù choùp noùn loài (2). Hai maët beân moayô (7) coù hai
voøng coân loõm (3) cuøng ñoä coân vôùi choùp noùn (2). Vaønh
raêng trong (10) ñöôïc ñònh vò treân moayô nhôø loø xo vaø bi (9)
ñöôïc ñieàu khieån tröôït tôùi lui nhôø gaép (4).

43
 5
A/ 4 6
11 Höôùng aên
3 khôùp
2
7

1 B/
10

Hình 3-17 . Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác: 1-
vaønh raêng ngoaøi cuûa baùnh raêng truïc sô caáp; 2- choùp coân;
3- voøng coân; 4- gaép; 5-10- moayô raêng trong; 7- moayô; 8- truïc
thöù caáp; 9- bi vaø loø xo ñònh vò; 11- raêng ngoaøi cuûa moayô 7.
A- boä ñoàng toác luùc chöa caøi; B- boä ñoàng toác luùc ñang
caøi soá.
Trong quaù trình caøi soá 4, boä doàng toác hoaït ñoäng qua hai
böôùc:
 Giaûm ga, aán baøn ñaïp ly hôïp, vaønh raêng ngoaøi (1) cuûa
truïc sô caáp ñöùng, trong luùc boä ñoàng toác vaø baùnh raêng
trong (10) vaãn quay nhanh theo truïc thöù caáp (8). Gaép (4) ñaåy
boä ñoàng toác theo höôùng T laøm cho voøng coân loõm (3) chuïp
vaøo choùp coân loái (2), nhôø vaäy neân boä ñoàng toác daãn
ñoäng truïc sô caáp cuøng quay.
 Caàn sang soá tieáp tuïc ñaåy boä ñoàng toác tôùi theo
höôùng T. Luùc naøy baùnh raêng trong (10) tröôït treân löng moayô
(7) tieán tôùi caøi raêng vaøo vaønh raêng ngoaøi (1), Baây giôø
môùi thöïc söï caøi soá 4. Loø xo vaø bi (9) coù taùc duïng ñònh vò
baùnh raêng trong (10) treân löng moayô (7).
2. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït
Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá ñöôïc ñaët vuoâng goùc vôùi
truïc caøng gaït ôû phía treân hoäp soá. Cô caáu ngaên ngöøa aên
khôùp keùp, cô caáu haõm soá luøi vaø cô caáu traùnh nhaàm soá
luøi. Taát caû ñeàu ñöôïc keát hôïp vôùi nhau.
Caáu taïo:
Cô caáu chuyeån soá cuûa hoäp soá thöôøng kieåu C50 duøng
ba truïc caøng gaït loaïi tröôït. Taát caû caùc caøng gaït cheá taïo töø
nhoâm ñuùc.

44
 Truïc caàn
chuyeån vaø
choïn soá

Hình 3-18. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït.

Caøng gaït Caøng gaït soá Truïc caøng
No.2 luøi No.1
Truïc caøng
soá 3

Caøng gaït Truïc caøng Caøng gaït

No.3 soá 2 No.1
Hình 3-19. Caùc vò trí caøng gaït soá.
a. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp.
Cô caáu naøy ngaên ngöøa khaû naêng chuyeån sang hai soá
cuøng moät luùc. Taám khoaù caøng chuyeån soá ñöôïc choáng xoay
bôûi moät buloâng, maø noù cho pheùp caàn chuyeån vaø choïn soá
tröôït theo moät höôùng ñaõ choïn nhöng khoâng theo höôùng
chuyeån soá.

45
 Buloâng
Truïc caàn Taám khoaù caøng
chuyeån vaø gaït
choïn soá
Caàn chuyeån soá
beân trong No.1 Höôùng
choïn
Ñaàu caøng Höôùng
Caøng gaït gaït chuyeån
No.3 Caøng gaït
soá luøi

Caøng gaït Caøng gaït

No.2 No.1
Hình 3-20. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp.
Hoaït ñoäng:
Taám khoaù caøng chuyeån soá luoân laép vaøo hai trong ba
raõnh treân phaàn ñaàu caøng chuyeån soá vaø khoaù taát caû caùc
caøng chuyeån soá ngoaïi tröø moät caøng ñang ñöôïc duøng.
Ví duï, khi caàn chuyeån soá ñöôïc ñaët vaøo soá 1 hay soá 2,
taám khoaù caøng chuyeån soá vaø caàn chuyeån soá beân trong
No.1 chuyeån sang phaûi. Taám khoaù caøng chuyeån soá ngaên
phaàn ñaàu caøng chuyeån soá 3/ 4, 5/soá luøikhoâng cho chuyeån
ñoäng sao cho chæ coù ñaàu caøng chuyeån soá 1/ 2 coù theå
chuyeån ñoäng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoäp soá chæ coù theå
chuyeån sang soá 1 hoaëc soá 2.
b. Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi
Cô caáu naøy traùnh xaûy ra söï coá do chuyeån soá tröïc tieáp
sang soá luøi töø soá 5, khi xe chuyeån ñoäng. Ñeå chuyeån sang
soá luøi ngöôøi laùi tröôùc heát phaûi chuyeån caàn sang soá veà vò
trí trung gian giöõa soá 3 vaø 4 tröôùc khi choïn soá luøi.
Choát haïn cheá
soá luøi

Caàn chuyeån soá beân

trong No.2

46
 Hình 3-21. Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi.

Hoaït ñoäng:
 Trong khi chuyeån soá
Khi caàn sang soá ñöôïc di chuyeån tôùi vò trí choïn soá 5/soá
luøi (töùc laø vò trí trung gian giöõa soá 5 vaø soá luøi), thì caàn
chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng soá 5/soá
luøi, xoay choát haïn cheá soá luøi theo chieàu muõi teân A treân
hình veõ.
Caàn chuyeån soá beân
trong No.2
soá 5/soá
luøi

Loø xo A
hoài

Choát haïn cheá

soá luøi
Hình 3-22. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
 Chuyeån sang soá 5
Khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån sang soá 5, caàn chuyeån soá
beân trong No.2 quay theo chieàu muõi teân B, nhaû choát haïn
cheá soá luøi ra. Keát quaû laø choát haïn cheá soá luøi trôû veà vò
trí ban ñaàu nhôø loø xo hoài vò.

Hình 3-23. Cô caáu chuyeån sang soá 5

 Khi coá chuyeãn töø soá 5 sang soá luøi
Neáu coá chuyeån caàn sang soá tröïc tieáp töø soá 5 sang soá
luøi theo muõi teân C. caàn chuyeån soá beân trong No.2 ñaäp vaøo
choát haïn cheá soá luøi, traùnh cho hoäp soá chuyeån töø soá 5
sang soá luøi.

47
 C

Hình 3-24. Cô caáu chuyeån töø soá 5 sang soá luøi.

 Chuyeån sang soá luøi

Sau khi caàn chuyeån soá trôû veà vò trí trung gian giöõa soá 3
vaø soá 4 vaø tieáp theo vò trí choïn soá 5/soá luøi theo muõi teân
D, caàn chuyeån soá beân trong no.2 vaø choát haïn cheá soá luøi
seõ coù tình traïng nhö sau.
D

Hình 3-25. Cô caáu chuyeån sang soá luøi.

Trong hình naøy vieäc chuyeån sang soá kuøi laøm quay caàn
chuyeån beân trong No.2 theo höôùng chæ ra bôûi muõi teân E maø
khoâng cho baát kyø ngaên caûn naøo töø choát haïn cheá soá luøi.
c. Cô caáu haõm chuyeån soá
 Treân caùc truïc caøng chuyeån soá.
Bi haõm bò aán vaøo 3 raõnh treân truïc vcaøng chuyeån soá khi
hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån soá. Ñieàu naøy khoâng nhöõng trnh1
ñöôïc hoäp soá nhaûy soá maø coøn taùc ñoãng trôû laïi ngöôøi laùi
xe baùo cho bieát baùnh raêng coù aên khôùp hoaøn toaøn hay
khoâng (töùc laø taïo cho ngöôøi laùi xe caûm giaùc treân truïc toát
hôn.
Bi haõm baùnh raêng soá 1 vaø soá 2 ñaët ôû phía ñaàu vaøo cuûa
hoäp soá, coøn bi haõm cuûa soá 3, 4, vaø 5 ñaët ôû phía ra hoäp
soá.

48
 Vít
Haõm loø
Truïc caøng gaït soá xo
No.3 Loø xo
neùn
Bi haõm

Truïc caøng gaït soá

No.1

Truïc caøng gaït soá

No.2
Hình 3-26. Cô caáu haõm chuyeån soá.

Ví duï:
Trong cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA,
coù raõnh bi treân moãi truïc chuyeån soá. Bi haõm bò eùp vaøo
trong raõnh bôûi loø xo leân raõnh ñeå traùnh hieän töôïng tröoïtt
raêng hoäp soá. Noù coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi caûm giaùc
chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi. Caùc loø xo bi haõm coù theå thay
neáu caàn tuy nhieân neáu duøng loø xo quaù maïnh thì khi chuyeån
soá yeâu caàu gaït caàn soá maïnh hôn maëc duø baùnh raêng
khoâng bao giôø nhaûy ra ngoaøi. Neáu duøng loø xo yeáu hôn thì
hoaït ñoäng caàn soá deã daøng nhöng baùnh raêng trong hoäp soá
deã tröôït ra hôn.

Loø xo Bi haõm
Raõnh

Truïc
caøng
chuyeån

Hình 3-27. Cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA.
 Treân oáng tröôït.
Cô caáu ñoàng toác kæeåu khoaù vaø kieåu choát. Caùc raêng vaø
baùnh raêng duøng cho soá luøi(baùnh raêng trung gian, baùnh

49
raêng soá luøi), cuõng nhö caùc then cuûa oáng tröôït soá 1 ñöôïc
vaùt ñeå ngaên caûn baùnh raêng nhaûy ra ngoaøi.
Caùc then oáng tröôït cuõng ñöôïc vaùt ôû nhöõng choã maø chuùng
aên khôùp vôùi then baùnh raêng cuõng vì muïc ñích neâu treân.

Then baùnh
raêng

oáng
tröôït Then oáng Vaùt
tröôït
Hình 3-28. Cô caáu haõm chuyeån soá treân oáng tröôït..

d. Cô caáu khoaù soá luøi

Coù moät raõnh ôû maët treân cuûa caøng chuyeån soá luøi,
vieân bi khoaù ñöôïc aán vaøo ñoù bôûi moät loø xo nhaèm ngaên
caûn baùnh raêng trung gian soá luøi di chuyeån khi hoäp soá
khoâng ñöôïc chuyeån sang soá luøi vaø baùo cho ngöôøi laùi bieát
baùnh raêng ñaõ aên khôùp hoaøn toaøn hay chöa khi hoäp soá
chuyeån sang soá luøi.
Cuïm bi haõm
Caøng gaït soá
luøi

Caàn chuyeån soá

luøi

Baùnh raêng trung gian

soá luøi
Hình 3-29. Cô caáu khoaù soá luøi..

50
 bi haõm Loø xo

Caøng gaït soá

luøi

Caàn chuyeån soá

luøi

Baùnh raêng trung gian

soá luøi
Hình 3-30. Sô ñoà caáu taïo cô caáu khoaù soá luøi..

V. ÑIEÀU KHIEÅN SANG SOÁ

1. Ñieàu khieån tröïc tieáp
Caøng sang soá thì oâm chaët oáng bao (voøng ñieàu khieån)
cuûa boä ñoàng toác ñeå chuyeån ñoäng boä ñoàng toác ñeán caùc
baùnh raêng.(Hình 3-31, 3-32) Caøng sang soá ñöôïc laép vaøo
trong moät raõnh naèm trong oáng bao, moät thanh daãn höôùng
seõ noái caøng cuasang soá ñeán tay soá cuûa ngöôøi laùi xe. Khi
tay soá ñöôïc ñieàu khieån thanh daãn höôùng seõ laøm di chuyeån
caøng cua sang soá vaø oáng vaøo ñuùng vò trí aên khôùp baùnh
raêng hoäp soá.
Thanh
ñaåy
Caøng
gaït soá Raõnh then
hoa

Raõnh tröôït Baùnh raêng

voøng ñoàng ngoaøi
Raõnh chöùa caøng
toác baùnh cua gaït soá

Hình 3-31. Caøng ñaåy ñöôïc söû duïng ñeå di chuyeån boä ñoàng
toác hoaëc baùnh raêng tröôït treân truïc then hoa, boä truïc ñaåy
hay thanh ñaåy seõ ñieàu khieån caøng cua gaït soá..

 Cô caáu ñieàu khieån hoäp soá vaø ly hôïp:

51
 Coù hai kieåu cô baûn cuûa boä ñieàu khieån daïng caàn ôû phía
beân ngoaøi vaø daïng thanh ôû phía beân trong. Caû haicuøng
moät chöùc naêng, chuùng duøng ñeå noái caàn sang soá vôùi
caøng cua sang soá.
Caàn sang soá naèm phía beân ngoaøi vaø moät truïc ñöôïc
gaén chaët vaøo caàn beân trong boä phaän sang soá vaø caøng
sang soá, caùc loø xo chaän seõ giöõ caùc truïc coá ñònh treân caàn,
moät ñaàu noái cuûa caàn coù ren coù theå ñieàu chænh ñöôïc
(Hình 3-34).
Khi ngöôøi taøi xeá sang soá moät ñaàu caàn sang soá seõ ñöôïc
ñaët vaøo khe, moãi khe ñöôïc baét chaët treân moät thanh sang
soá (hình 3-35).
Keát quaû laø söï chuyeån ñoäng cuûa caàn seõ ñaët vaøo ñoøn
baåy hoaït ñoäng treân truïc. Khi caøng cua sang soá ñöôïc ñònh vò
treân thanh thì noù caûn ñöôïc söï di chuyeån baùnh raêng cuûa
hoäp soá. Caùc loø xo caàu chòu taûi ñoâi khi ñöôïc söû duïng ñeå
haõm thanh ñaåy vaøo ñuùng vò trí khi hoäp soá ôû vò trí trung gian
hoaëc ñang sang soá.Caùc daïng ñieàu khieån thanh ñaåy khaùc
cuõng ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân caáu taïo vaø hoaït ñoäng thì
töông töï nhau. Caàn sang soá hoäp soá coù theå bò chuyeån ñoäng
laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï chuyeån ñoäng cuûa boä sang soá
nhö: Thanh, caøng cua sang soá, boä ñoàng toác.

Hình 3-33. Hoäp soá naøy söû duïng boä caàn ñaåy naèm phía
trong thay vì boä caàn ñaåy naèm phía ngoaøi, nhöõng caàn ñaåy
naøy taùc duïng leân caàn ñaåy vaø boä ñoàng toác.

52
 Caøng ñaåy cô
Truïc ñaåy soá khí
1-2

Nuùm xoay ñieàu

chænh
Nuùm xoay ñieàu Truïc soá
chænh luøi
Hình 3-34. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
s
Hình 3-35. Cô caáu trong khi chuyeån soá.
VI. HOÄP SOÁ PHUÏ
Treân nhöõng oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng, phaûi trang bò
theâm hoäp soá phuï. Hoäp soá phuï ñöôïc raùp sau hoäp soá chính.
Trong heä thoáng truyeàn löïc hoäp soá phuï coù coâng duïng:
• Phaân phoái moment xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng.
• Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp
soá chính.
Ñoåi soá chaäm ñeå taêng moment xoaén cho caùc baùnh xe
chuû ñoäng khi xe phaûi di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu.
Hình sau giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù keát caáu vaø hoaït
ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep. Trong voû hoäp soá coù truïc
chuû ñoäng (5), truïc trung gian (6), truïc bò ñoäng (11) vaø truïc
truyeàn ñoäng ñeán caàu tröôùc. Truïc trung gian ñuùc cuøng khoái
vôùi hai baùnh raêng B vaø B’. Baùnh raêng lôùn B luoân aên khôùp
vôùi baùnh raêng A cuûa truïc chuû ñoäng. Treân truïc bò ñoäng, töø
traùi sang phaûi coù baùnh raêng di ñoäng I di chuyeån treân phaàn
raõnh then vaø baùnh raêng quay trôùn C luoân aên khôùp vôùi
baùnh raêng B. Boä di ñoäng II raùp treân ñaàu raõnh then cuûa
truïc naøy. Truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc (7) cuøng khoái vôùi
baùnh raêng (III) ñöôïc raùp thaúng haøng vôùi truïc bò ñoäng, maët
beân cuûa baùnh raêng (III) coù vaønh raêng töông öùng vôùi vaønh
raêng cuûa boä di ñoäng (II).
 Hoaït ñoäng

53
Hình 3-36. Keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep.
a- vò trí hoäp soá 7- gaén vaøo truïc
b- keát caáu cuûa hoäp caùcñaêng tröôùc
soá phuï 8- höôùng caøi caàu
1- hoäp soá chính tröôùc
2- hoäp soá phuï 9- höôùng caøi soá
3- truïc caùcdaêng sau thöôøng
4- truïc caùcñaêng tröôùc 10- höôùng caøi soá
5- truïc thöù caáp hoäp maïnh
soá chính 11- truïc bò ñoäng
6- truïc trung gian 12- raùp vaøo truïc
caùcñaêng sau
13- tam bua thaéng tay.

Vò trí soá 0
Nhö hình veõ ñaõ gôùi thieäu, baùnh raêng di ñoäng (I) chöa
lieân heä vôùi truïc trung gian. Vì vaäy khi truïc chuû ñoäng quay,
baùnh raêng B keùo baùnh raêng C quay trôn, truïc bò ñoäng vaãn
ñöùng yeân neân xe chöa chaïy tôùi.
Xe chaïy vôùi caàu chuû ñoäng sau chöa giaûm toác
Gaït caàn soá phuï ñaåy baùnh raêng di ñoäng (I) tôùi tröôùc
caøi vaøo hoáng baùnh raêng C ñeå coá ñònh C treân truïc bò
ñoäng, nhôø vaäy moment xoaén ñöôïc truyeàn ñeán caàu chuû
ñoäng sau.
Caøi theâm caàu chuû ñoäng tröôùc, chöa giaûm toác
Gaït caàn soá phuï thuù hai ñöa boä di ñoäng (II) khôùp vaøo
baùnh raêng (III) cuûa truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc laøm noái

54
lieàn truïc naøy vôùi truïc bò ñoäng. Truïc caùcñaêng tröôùc vaø
sau seõ quay cuøng nhau, hai caàu chuû ñoäng cuøng laøm vieäc.
Xe chaïy vôùi hai caàu chuû ñoäng, coù giaûm toác
Tröôøng hôïp xe phaûi vöïôt qua baõi caùt hay sình laày, sau khi
caøi caàu tröôùc, keùo baùnh raêng (I) lui taùch khoûi baùnh raêng
C ñeå khôùp vaøo baùnh raêng B’ vaø baùnh raêng di ñoäng (I),
moment xoaén truyeàn ñeán boán baùnh xe chuû ñoäng seõ ñöôïc
taêng leân.
VI. KIEÅM TRA TREÂN XE
1. Muïc ñích
Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeáu vaø caùc phöông phaùp kieåm
tra hö hoûng cuûa hoäp soá.
Qua vieäc kieåm tra hoäp soá, hieåu ñöôïc caáu truùc caùc chi
tieát boä phaän rieâng bieät vaø hoïc caùch tìm ra caùc khu vöïc hö
hoûng moät caùch coù heä thoáng.
Hieåu ñöôïc trieäu chöùng cuûa caùc vaán ñeà xaûy ra trong
caùc chi tieát, boä phaän cuûa hoäp soá.
2.Moâ taû
Moãi baùnh raêng vaø voøng bi cuûa hoäp soá luoân phaûi
chòu ma saùt. Daàu hoäp soá giuùp laøm giaûm ma saùt hoaëc
taûn nhieät sinh ra bôûi ma saùt.
Tuy nhieân caùc chi tieát khoâng theå ñöôïc baûo veä ñeå
hoaøn toaøn khoâng moøn hoaëc moûi trong thôøi gian daøi. Haàu
heát caùc söï coá lieân quan ñeán hoäp soá xaûy ra khi ñoä moøn
hoaëc moûi vöôït quaù giôùi haïn naøo ñoù.
Caùc söï coá hoäp soá ñöôïc tìm ra theo daïng keâu baùnh
raêng khi chuyeån soá, khoù vaän haønh caàn gaït soá, nhaûy soá,
tieáng keâu laï hoaëc oàn töø hoäp soá.

a.Keâu baùnh raêng khi chuyeån soá

Tieáng keâu hoaëc tieáng nghieán caùc raêng nghe thaáy ñöôïc
töø beân trong hoäp soá khi leân soá hoaëc luøi soá trong khi laùi
xe.
Vì hieän töôïng naøy lieân quan chaët cheõ vôùi söï hoaït ñoäng
cuûa ly hôïp, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc ñeå xem chöùc
naêng noù chính xaùc khoâng.
b.Caùc böôùc kieåm tra
 Kieåm tra chöùc naêng cuûa ly hôïp theo caùc böôùc kieåm
tra.
 Laùi xe, thænh thoaûng leân soá hoaëc luøi soá. Ly hôïp hoaït
ñoäng ñuùng chöùc naêng neáu baùnh raêng khoâng keâu ôû taát
caû caùc vò trí soá.
c. Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá
Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá coù theå laø caàn chuyeån soá
caàn moãt löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp
baùnh raêng.

55
 Moät soá vaán ñeà chuyeån soá laø caàn chuyeån soá yeâu
caàu moät löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp
baùnh raêng.
Chuyeån soá khoù coù theå gaây neân bôûi ha nguyeân nhaân
 Neáu cô caáu ñoàng toác hoûng vaø khoâng ñöôïc söûa chöõa
trong thôøi gian daøi, thì oáng tröôït vaø baùnh raêng seõ khoâng
ñoàng toác ñöôïc nhö tröôøng hôïp keâu baùnh raêng.
 Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi keït thanh noái caàn chuyeån soá.
Vaán ñeà chuyeån soá coù xu höôùng xaûy ra thöôøng xuyeân
ñoái vôùi hoäp soá kieåu ñieàu khieån giaùn tieáp hôn laø ñieàu
khieån tröïc tieáp thænh thoaûng do moøn hoaëc cô caáu traùnh
aên khôùp keùp.
Töông töï vaán ñeà keâu baùnh raêng, vaán ñeà chuyeån soá
coù theå coù theå töø truïc traëc veà nhaû khôùp ly hôïp. Ñeå giaûi
quyeát vaán ñeà naøy, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc heát
xem coù thöïc hieän ñuùng chöùc naêng hay khoâng.
d. Nhaûy soá
Tröôøng hôïp nhaûy soá, moät baùnh raêng ñaõ aên ñoät
nhieân khoâng aên khôùp maø khoâng coù taùc ñoäng chuyeån
soá cuûa ngöôøi laùi, noù thöôøng xaûy ra khi rung ñoäng hoaëc
khi ñoåi taûi cuûa hoäp soá. Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi taêng toác
hoaëc giaûm toác nhanh. Nhaûy soá coù theå do nguyeân
nhaânsau.
 Vò trí töông ñoái cuûa caùc baùnh raêng aên khôùp khoâng
ñuùng taïi thôøi ñieåm chuyeån soá vaø chuùng tröôït ra vì söï thay
ñoåi dao ñoäng hoaëc taûi.
 Moøn oáng tröôït vaø then cuûa baùnh raêng, moøn baùnh
raêng, khe hôû doïc truïc cuûa baùnh raêng quaù lôùn … laøm cho
vò trí cuûa oáng tröôït vaø baùnh raêng khoâng ñuùng keát quaû
laø caùc baùnh raêng khoâng aên khôùp ñöôïc.
e. Tieáng keâu laï hoaëc tieáng oàn
Vaán ñeà naøy laø tieáng oàn trong hoäp soá vì khe hôû do
moøn cuûa caùc chi tieát beân trong, tieáng keâu laïch caïch, hoaëc
tieáng oàn rung ñoäng töø caàn chuyeån soá.
Neáu caùc vaán ñeà naøy sinh ra hoaëc töø hoäp soá hoaëc töø
caùc chi tieát khaùc coù theå ñöôïc xaùc ñònh:
Ñeå xaùc ñònh tieáng keâu laï coù sinh ra töø hoäp soá hay
khoâng, aên khôùp ly hôïp khi ñoäng cô chaïy khoâng taûi vôùi xe
ñang ñoã.
 Coù theå keát luaän nguyeân nhaân cuûa tieáng keâu laï laø
boä phaän khaùc hoäp soá neáu tieáng keâu nghe ñöôïc khi ly hôïp
aên khôùp nhöng bieán maát khi ly hôïp caét.
 Tieáng keâu laï chæ coù theå nghe ñöôïc khi xe ñang chaïy vì
hoäp soá khoâng coù taûi khi ñang ñoã. Ñieàu naøy qua troïng laø
kieåm tra nhöõng vaán ñeà khi xe chuyeån ñoäng laø luoân luoân
caàn thieát.

56
 VIII. CHAÅN ÑOAÙN CAÙC HÖ HOÛNG CUÛA HOÄP SOÁ,
BIEÄN PHAÙP SÖÛA CHÖÕA
Vieäc phaân tích chaån ñoaùn laø böôùc ñaàu tieân cuûa coâng
taùc söûa chöõa hoäp soá. Chaån ñoaùn nhaèm tìm ra nguyeân
nhaân hoûng, lyù do hoûng laøm cho hoäp soá khoâng hoaït ñoäng
bình thöôøng. Ñoâi khi vieäc chaån ñoaùn khoâng keát luaän chính
xaùc nguyeân nhaân hoûng hoùc buoäc khoûi hoäp soá ra khoûi
oâtoâ, thaùo rôøi chi tieát ñeå coù theå quan saùt toát hôn.
Tuy nhieân ñoäi khi vieäc chaån ñoaùn coù theå tìm ra ngay
ñöôïc nguyeân nhaân hoûng maø khoâng caàn thaùo hoäp soá ra
khoûi xe.
Baûng döôùi ñaây ghi laïi nhieàu nguyeân nhaân hoûng khaùc
nhau, bieän phaùp khaéc phuïc cuûa loaïi hoäp soá thöôøng.

Hö hoûng Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa

chöõa
1. Gaøi a. chænh sai cô caáu gaøi soá Chænh laïi
soá khoù b. cô caáu gaøi soá thieáu boâi Tieán haønh boâi
trôn trôn
c. ly hôïp khoâng ngaét Chænh laïi
d. khoaûng haønh trình töï do ly Chænh laïi
hôïp quaù lôùn Naén laïi
e. gaép gaøi soá bò cong Thay môùi caùc chi
f. Baùnh raêng di ñoäng hay boä tieát hoûng
ñoàng toác keït treân truïc thöù Thay môùi
caáp Thay môùi chi tieát
g. Baùnh raêng bò loeùt hay söùt hoûng hay caû boä
meû ñoàng toác, raùp
h. Boä ñoàng toác hoûng hoaëc ñuùng caùc loø xo.
raùp sai loø xo Naén laïi, boâi trôn
hay thay môùi
voøng bi
i. OÁng daãn ñoäng caàn soá ñeán
voøng bi hay truïc baïc thau roán
ñuoâi truïc khuyûu hoûng laøm
leäch truïc sô caáp cuûa hoäp soá

57
2. Bò keït a. Caùc caàn gaøi soá chænh sai Chænh hay sieát
soá hay bò suùt, hoûng laïi
b. Cô caáu gaøi soá thieáu boâi
trôn Boâi trôn
c. Ly hôïp khoâng caét Chænh laïi
d. Caùc vieân bi ñònh vò oáng Boâi trôn, cho di
tröôït bò keït chuyeån toát
Söûa chöõa
e. Boä ñoàng toác tröôït Chaâm theâm
f. Hoäp soá thieáu boâi trôn nhôùt ñuùng möùc
Thaùo hoäp soá,
g. Hoûng beân trong hoäp soá kieåm tra söûa
chöõa
3. Soá a. Chænh sai cô caáu gaøi soá Chænh laïi
nhaûy b. Caàn sang soá bò cong Chöõa laïi
trôû veà c. Loø xo bi ñònh vò yeáu Thay môùi
d. Baïc ñaïn hay baùnh raêng bò Thay môùi
moøn Thay môùi hay
e. Ñoä loûng doïc truïc hay cuûa söûa chöõa
baùnh raêng quaù lôùn
f. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng Thay môùi hay
g. Hoäp soá xieát khoâng chaët söûa chöõa
hay bò leäch ñoái vôùi chuïp boä Sieát chaët hay
ly hôïp chænh laïi cho
h. Chuïp boä ly hôïp bò leäch ñoái ngay taâm
vôùi ñoäng cô Chænh laïi ngay
i. Baïc thau nôi roán ñuoâi truïc taâm
khuyûu vôõ
j. Chuïp ñaäy truïc sô caáp bò Thay môùi
hoûng hay vôõ Sieát chaët hay
k. Chaân maùy bò vôõ thay môùi
Thay môùi
4. a. Ly hôïp bò tröôït Chænh laïi
Moment b. Baùnh raêng bò trôøn raêng Thay môùi
cuûa truïc c. Coù chi tieát trong cô caáu gaøi Thay môùi
khuyûu soá bò vôõ. Thay môùi
khoâng d. Baùnh raêng hay truïc bò vôõ Thay môùi
truyeàn b. Ñöùt choát claveùt
ñeán
hoäp soá
ñöôïc

58
5. Hoäp a. Caùc baùnh raêng moøn, raêng Thay môùi caùc
soá khua bò vôõ hay trôøn baùnh raêng
ôû soá 0 Boâi trôn hay thay
b. Baïc ñaïn noái caùc truïc khoâ môùi
môõ hay bò moøn
c. Baïc ñaïn truïc sô caáp hoûng Thay môùi
d. Baïc thau roán ñuoâi truïc Thay môùi
khuyûu moøn hay hoûng
e. Hoäp soá gaén leäch ñoái vôùi Chænh laïi
ñoäng cô Thay môùi caùc chi
f. Truïc trung gian moøn hay cong, tieát hoûng
mieáng chaën hay roânñen giöõ
bò hoûng

6. Hoäp a. Ñóa ma saùt hoûng Thay môùi

soá khua b. Boâi trôn khoâng ñuû Chaâm ñuùng loaïi
khi gaøi vaø ñuùng möùc
soá c. Baïc ñaïn (voøng bi) sau cuûa daàu boâi trôn
truïc thöù caáp khoâ hay moøn Boâi trôn hay thay
cuõ môùi
d. Baùnh raêng loûng treân truïc
thöù caáp Thay môùi chi tieát
e. Boä ñoàng toác moøn hay moøn
hoûng Thay môùi
f. Baùnh raêng daãn ñoäng daây Thay môùi
caùp toác ñoä keá bò moøn
7. Khua a. Boä ñoàng toác hoûng Chöõa hay thay
baùnh b. Ly hôïp caét khoâng toát, haønh môùi
raêng trình töï do baøn ñaïp quaù lôùn Chænh laïi
trong luùc c. Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp
gaøi soá baèng thuyû löïc hoûng Kieåm tra, theâm
d. Toác ñoä caàm chöøng cuûa daàu
ñoäng cô quaù cao
e. Baïc thau hay voøng bi ñuoâi Chænh laïi
truïc khuyûu hoûng Thay môùi
f. Nhôùt boâi trôn khoâng ñuùng
loaïi Thay nhôùt toát
g. Caùc gaép gaøi soá hoûng Chænh laïi

8.Hoäp a. Baêng raêng lui hay baïc thau Thay môùi

soá khua goái truïc cuûa baùnh raêng naøy
khi gaøi moøn, hoûng Thay môùi
soá lui b. Baùnh raêng lui treân truïc thöù
caáp moøn hay hoûng Thay môùi
c. Baùnh raêng truïc trung gian Söûa laïi
moøn, hoûng
d. Cô caáu gaøi soá hoûng

59
9. Hoäp a. Duøng daàu nhôøn keùm chaát Thay daàu toát
soá bò löôïng laøm suûi boït
roø, b. Möùc daàu nhôøn trong hoäp Chaâm nhôùt
nhieãu soá quaù cao ñuùng möùc
daàu c. Ñeäm hoûng Thay môùi
nhôøn d. Phoát nhôøn hoûng Thay môùi
e. Nuùt saû nhôùt sieát khoâng Sieát laïi
chaët Sieát laïi
f. Buloâng gaén hoäp soá long Thay môùi
loûng Sieát laïi
g. Voû hoäp soá nöùt
h. OÁc chuïp giöõ baùnh raêng Sieát laïi
daãn ñoäng toác ñoä keá long
loûng
i. Naép hoâng bò long loûng

THAÙO LAÉP VAØ KIEÅM TRA

 KIEÅM TRA

60
1. Thaùo truïc caàn choïn vaø
chuyeån soá
Thaùo truïc caàn choïn vaø
chuyeån soá khi hoäp soá ôû vò
trí trung gian.

2. Thaùo oác haõm truïc thöù

caáp
a. AÊn khôùp hai baùnh raêng
baát kyø ñeå ngaên khoâng cho
truïc xoay.

b. Ñuïc caùc tai cuûa ñai oác haõm.

c. Thaùo ñai oác haõm.
d. Nhaû khôùp hai baùnh raêng
ñaõ cho aên khôùp ôû böôùc 2a.

3. Thaùo voøng haõm cuûa

baùnh raêng soá 5
Duøng tua vít vaø buùa ñoùng
voøng haõm ra.
Chuù yù: duøng tua vít coù
chieàu daøi quy ñònh.
Chæ daãn: voøng haõm duøng
cho truïc caøng chuyeån soá vaø
cho oáng tröôït coù quy trình
thaùo nhö nhau.
4. Thaùo baùnh raêng soá 5,
moayô No.3 vaø vaønh ñoàng
toác
Duøng SST thaùo baùnh raêng
soá 5, moayô No.3 vaø vaønh
ñoàng toác.
SST 09213-36020
Chuù yù: ñaët caùc moùc cuûa
SST song song vôùi baùnh raêng,
khoâng ñeå chuùng bò cheùo.

 ÑO KHE HÔÛ DOÏC TRUÏC

Chæ daãn: ño vaø ghi laïi khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng
tröôùc khi thaùo hoäp soá. Tham khaûo caùc giaù trò naøy khi kieåm
tra.

1.Ño khe hôû doïc truïc baùnh

raêng soá 5.
Duøng ñoàng hoà so ño khe hôû
doïc truïc.
Khe hôû tieâu chuaån : 0,10 –
0,57 mm
Khe hôû lôùn nhaát : 0,65 mm
Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc
truïc xung quanh toaøn boä chu
vi baùnh raêng.

2.Ño khe hôû doïc truïc cuûa

töøng baùnh raêng
Duøng thöôùc laù ño khe hôû
doïc truïc
Khe hôû tieâu chuaån: 0,1 –
0,55mm
Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc
truïc xung quanh toaøn boä chu
vi baùnh raêng.

 KIEÅM TRA CAÙC CHI TIEÁT CUÛA HOÄP SOÁ

1. Kieåm tra vaønh ñoàng toác
a. Xoay vaø aán vaønh ñoàng
toác ñeå kieåm tra taùc duïng
haõm.
b. Kieåm tra caùc then cuûa
raõnh ñoàng toác (tieáp xuùc
vôùi oáng tröôït) coù bò hoûng
hoaëc moøn khoâng.

c. Ño khe hôû giöõa löng vaønh

ñoàng toác vaø caùc ñaàu then
cuûa baùnh raêng.
Khe hôû tieâu chuaån: 0,8 – 1,6
mm
Khe hôû lôùn nhaát: 0,6 mm
Chuù yù:
•Kieåm tra khe hôû xung
quanh voøng ngoaøi baùnh
raêng.
•Haàu heát caùc tröôøng hôïp
moät khe hôû nhoû ñöôïc
taïo ra bôûi söï moøn voøng
ñoàng toác. Neáu moøn
xuaát hieän, thì phaàn coân
cuûa baùnh raêng cuõng
thöôøng bò moøn.
Taát caû caùc voøng ñoàng toác
khoâng ñöôïc ñaùnh daáu. Khi
laép raùp chuùng phaûi caån
thaän, laép theo thöù töï ñuùng

2. Ño khe hôû cuûa caùc

caøng gaït soá vaø oáng
tröôït
Duøng thöôùc ño chieàu daøy ño
khe hôû giöõa vaønh tröôït vaø
caøng gaït soá.
Khe hôû lôùn nhaát: 1,0 mm
Chuù yù:
• Ño khe hôû xung quanh
toaøn boä voøng ngoaøi
cuûa oáng tröôït.
• Kieåm tra khe hôû tieâu
 chuaån oáng tröôït vaø
caøng gaït soá. Khi ñoù,
kieåm tra oáng tröôït vaø
caøng caån thaän veà hö
hoûng, ñoä moøn vaø ñieàu
kieän tieáp xuùc giöõa
phaàn döôùi raõnh trong
oáng tröôït vaø caøng.
Neáu khe hôû quaù möùc giôùi
haïn thì thay theá caøng gaït
oáng tröôït.

3. Kieåm tra moayô ly hôïp,

oáng tröôït, khoaù chuyeån
soá vaø loø xo haõm
a. Kieåm tra hö hoûng vaø moøn
cuûa caùc chi tieát sau:
• Then beân trong oáng
tröôït.
• Then cuûa moayô.
• Raõnh aên khôùp khoaù
ñoàng toác giöõa moayô
vaø oáng tröôït.
• Vaáu 1 taïi taâm cuûa
khoaù ñoàng toác.
• Phaàn 2 cuûa loø xo haõm
tieáp xuùc vôùi khoaù
ñoàng toác.
b. AÊn khôùp moayô ly hôïp vaø
oáng tröôït vaø kieåm tra
chuùng coù bò caûn tröôït vaø
dính khoâng.

 LAÉP HOÄP SOÁ

1. Laép moayô ly hôïp vaø oáng tröôït
a. Laép moayô ly hôïp vaø caùc khoaù ñoàng toác vaøo oáng tröôït.
Chuù yù:
• Laép caùc chi tieát theo vò trí ñuùng cuûa noù nhö hình döôùi
ñaây.
• Ghi nhôù raèng khoaù ñoàng toác No.3 ñoái xöùng vaø phaûi
laép ñuùng vò trí.
 • OÁng tröôït coù ba raêng caøi (caùch nhau goùc 120 ) ñeå laép
vaøo ba raõnh saâu treân oáng tröôït khi laép raùp.

b. Laép caùc loø xo khoaù ñoàng

toác vaøo khoaù ñoàng toác.
Chuù yù: Laép caùc loø xo ñuùng
vò trí sao cho khe hôû caùc ñaàu
cuûa noù khoâng thaúng haøng.

2. Laép cuïm voøng ñoàng

toác vaø oáng tröôït
a. Boâi daàu hoäp soá leân
vaønh ñoàng toác vaø oáng
tröôït.
b. Ñaët vaønh ñoàng toác leân
baùnh raêng vaø gioùng thaúng
caùc khe cuûa voøng vôùi khoaù
ñoàng toác.
Chuù yù:
• Laép oáng tröôït treân truïc
sô caáp theo höôùng
ñuùng.
• Laép moayô ly hôïp sao
cho raõnh voøng vaø
khoaù ñoàng toác ñaõ
ñöôïc gioùng thaúng.

c. Duøng maùy eùp laép cuïm

oáng tröôït.
Chuù yù:
• Laép eùp oáng tröôït cho
ñeán khi chaïm vaøo taám
chaën.
• Sau khi laép moayô, kieåm
 tra xem baùnh raêng quay
coù eâm vaø caùc voøng
ñoàng toác khoâng tieáp
xuùc vôùi baùnh raêng.
Chuù yù: khi laép eùp caùc cuïm
oáng tröôït vaøo truïc thöù caáp,
ñaûm baûo chaéc chaén raêng
bi haõm naèm trong raõnh treân
ñeäm chaën.

3. Laép voøng haõm

a. Choïn voøng haõm sao cho
khe hôù doïc truïc beù nhaát

b. Laép voøng haõm treân truïc

Chuù yù: khi laép voøng haõm
caån thaän traùnh laøm hoûng
coå truïc sô caáp.
c. Sau khi laép voøng haõm,
kieåm tra khe hôû doïc truïc
baèng thöôùc laù.
Chuù yù: ño khe hôû doïc truïc
xung quanh toaøn boä voøng
ngoaøi baùnh raêng.

4. Ñieàu chænh taûi ban

ñaàu cuûa voøng bi vi sai
a. Laép vi sai vaøo voû hoäp
soá.
b. Laép voû hoäp soá.
c. Laép vaø xieát chaët 16
buloâng baét voû
d. Duøng SST, xoay vi sai moät
vaøi laàn theo caû hai höôùng
ñeå laép voøng bi.

.
e. Duøng SST vaø côøleâ löïc
nhoû ño taûi ban ñaàu khi baét
ñaàu quay.
Taûi ban ñaàu khi baét ñaàu
quay
Voøng bi môùi khoaûng: 8 –
16 kg.cm
Voøng bi duøng laïi: 5 -10
kg.cm
f. Neáu taûi ban ñaàu khoâng
nhö thoâng soá kyõ thuaät,
thaùo voøng bi ngoaøi cuûa
voøng bi baèng SST.
g. Choïn laïi taám ñeäm ñieàu
chænh
Chuù yù: choïn ñeäm raát caån
thaän, khoâng bao giôø duøng
ñeäm maø taïo ra moment
xoaén lôùn hôn giôùi haïn treân
cuûa moment ban ñaàu.
Taûi ban ñaàu seõ thay ñoåi
khoaûng 3 -4 kh.cm töông öùng
vôùi moãi chieàu daøy taám
ñeäm

5. Laép voû hoäp soá

a. Loaïi boû baát cöù vaät lieäu
keo naøo vaø caån thaän ñöøng
laøm rôi daàu leân beà maët
tieáp xuùc cuûa voû hoäp soá
phía hoäp soá vaø vi sai.
b. Boâi keo laøm kín leân voû
hoäp soá
Chuù yù:
• Laép voû hoäp soá ngay
 khi boâi keo

c. Laép vaø xieát 16 laøm kín.

Boâi keo laøm kín caån thaän
traùnh daây vaøo voû hoäp
soá.buloâng

6. Laép naép voû hoäp soá

a. Loaïi boû baát cöù vaät lieäu
keo naøo vaø caån thaän ñöøng
laøm rôi daàu leân beà maët
tieáp xuùc cuûa voû vaø naép
voû hoäp soá.
b. Boâi keo laøm kín vaøo voû
hoäp soá

Chuù yù:
• Laép voû hoäp soá ngay
khi boâi keo laøm kín.
• Boâi keo laøm kín caån
thaän traùnh daây vaøo
voû hoäp soá.
c. Laép vaø xieát 9 buloâng

CHÖÔNG 5
HOÄP PHAÂN PHOÁI

Hoäp phaân phoái (HPP) duøng treân xe nhieàu caàu chuû

ñoäng coù taùc duïng phaân phoái moâment töø ñoäng cô ra caùc
caàu xe. Trong HPP coøn coù theå boá trí moät soá tyû soá truyeàn
nhaèm taêng löïc keùo cho baùnh xe khi caàn.
 Caùc loaïi oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng coù khaû naêng hoaït
ñoäng treân ñöôøng xaáu nhaèm baûo ñaûm tính naêng cô ñoäng
caàn thieát cuûa phöông tieän vaän taûi.
HPP coù theå ñaët ngay sau hoäp soá chính (HSC) hoaëc taùch
rôøi rieâng bieät sau HSC. Tröôøng hôïp taùch rôøi chuùng noái nhau
baèng truïc cacñaêng nhaèm traùnh aûnh höôûng sai leäch ñöôøng
taâm truïc.

Hình 5-1. Sô ñoà heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 4 x4.
I. COÂNG DUÏNG – PHAÂN LOAÏI - YEÂU CAÀU
1. Coâng duïng
• Phaân phoái moâmen xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng.
• Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp
soá chính.
• Ñoåi soá chaäm nhaèm taêng moâmen xoaén cho caùc baùnh
xe chuû ñoäng khi xe phaûi di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu.
2. Phaân loaïi
a. Theo caáp soá truyeàn
 Moät caáp soá truyeàn (h. 5 -2)
 Hai caáp soá truyeàn (h. 5-2), trong ñoù moät soá
truyeàn coù i=1 vaø moät soá truyeàn coù i>1. Soá truyeàn coù i >1
chæ söû duïng khi caàn taêng löïc keùo treân caùc baùnh xe vaø toác
ñoä seõ giaûm ñöôïc goïi laø soá truyeàn thaáp (LOW), coøn laïi söû
duïng i<1 goïi laø soá truyeàn cao (HIGH).
 a) b) c)
Hình 5-2. Caùc daïng sô ñoà moät caáp cuûa HPP:
a) daïng moät caáp coù khôùp gaøi;
b) daïng moät caáp coù vi sai coân;
c) daïng moät caáp coù vi sai truï.
b. Theo tyû leä phaân chia moment ra caùc caàu
 Tyû leä phaân chia baèng 1: Thöôøng söû duïng vôùi cô caáu
baùnh raêng coù cuøng kích thöôùc, hay vi sai baùnh raêng coân
ñoái xöùng.
 Tyû leä phaân chia khaùc 1: Söû duïng vôùi cô caáu baùnh
raêng truï hay baùnh raêng coân khoâng ñoái xöùng.
c.Theo phöông phaùp truyeàn moâmen xoaé
 Daïng noái cöùng caùc truïc daãn ra caùc caàu: Daïng naøy
hoaït ñoäng thì xe khoâng linh hoaït, khi caàn gaøi caû hai caàu
phaûi döøng xe.
 Daïng coù khôùp noái meàm: Loaïi coù khôùp ma saùt,
vi sai coân hoaëc truï, khôùp töï ñoùng môû…noái giöõa hai caàu.
d.Theo caáu truùc cô baûn boá trí toaøn boä HTTL
 Loaïi kyù hieâu 4WD (four well drive): Cho taát caû caùc xe
coù boán baùnh chuû ñoäng.
 Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): Cho taát caû caùc xe coù
caáu truùc kieåu caàu tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû
ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát
ñònh.
 Hình 5-3. Caùc daïng sô ñoà HPP hai caáp.
e.Theo thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu chuû
ñoäng
 Toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu chuû
ñoäng, vieäc môû moät caàu thöïc hieän töùc thôøi töï ñoäng ñoùng
môû.
 Moät phaàn thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu chuû
ñoäng, coù theå môû laâu daøi moät caàu.
f. Theo daïng ñieàu khieån noái moät hay hai caàu
 Daïng ñieàu khieån baèng tay thoâng qua caàn keùo naèm
treân khu vöïc ñieàu khieån.
 Daïng ñieàu khieån baèng ñieän töø.
 Daïng ñieàu khieån töï ñoäng.
II. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp phaân phoái baùnh
raêng haønh tinh
1. Caáu taïo
Nhieàu hoäp phaân phoái duøng boä baùnh raêng haønh tinh ñeå
taïo neân giaûm tæ soá truyeàn khi hoaït ñoäng ôû daõy toác ñoä
thaáp. Coâng suaát truyeàn qua caùc truïc thoâng qua 1 daây xích.

Hình 5-3. Hoäp phaân phoái duøng boä baùnh raêng haønh tinh
cuûa
xe coù 4 baùnh chuû ñoäng baùn phaàn.
Moät bôm daàu beân trong cuõng quay vôùi truïc ra ñeå taïo söï
boâi trôn moãi khi truïc chuû ñoäng quay.
 Hình 5-4.Coâng suaát truyeàn qua hoäp phaân phoái duøng boä
baùnh raêng haønh tinh.
Hình 5-4 cho thaáy ñöôøng truyeàn coâng suaát qua hoäp phaân
phoái baùnh raêng haønh tinh töông öùng vôùi caùc cheá ñoä
truyeàn ñoäng. ÔÛ soá 0, truïc vaøo quay caùc baùnh raêng haønh
tinh vaø vaønh raêng trong quay töï do. Trong trình traïng naøy
khoâng coù coâng suaát truyeàn qua boä baùnh raêng haønh tinh.
2. Hoaït ñoäng cuûa boä baùnh raêng haønh tinh

Hình 5-5.Boä baùnh raênh haønh tinh ñöôïc thaùo rôøi.

Boä baùnh raêng haønh tinh goàm 3 phaàn : Baùnh raêng trung
taâm, giaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh vaø vaønh raêng coù raêng
trong. Baùnh raêng trung taâm naèm chính giöõa, ôû cuoái cuûa
truïc baùnh raêng trung taâm. Noù laø baùnh raêng chuû ñoäng aên
khôùp vôùi baùnh raêng trung taâm laø 3 (hoaëc 4) baùnh raêng
haønh tinh. Chuùng ñöôïc laép treân caùc truïc nhoû trong giaù ñôõ
baùnh raêng haønh tinh. Caùc baùnh raêng haønh tinh aên khôùp
vôùi vaønh raêng. Truïc gaén vôùi giaù ñôõ caùc baùnh raêng haønh
tinh laø truïc bò ñoäng hay truïc ra.
Boä baùnh raêng haønh tinh coù theå taïo ra 5 traïng thaùi:
• Taêng toác ñoä, giaûm moâmen(taêng toác).
• Toác ñoä giaûm, moâmen taêng (giaûm toác).
• Truyeàn ñoäng tröïc tieáp.
• Neutral (soá 0).
• Ñaûo chieàu (chaïy luøi).
Hai traïng thaùi truyeàn ñoäng ñöôïc duøng trong hoäp phaân
phoái laø giaûm toác ñoä (daõy toác ñoä thaáp) vaø truyeàn ñoäng
tröïc tieáp (daõy toác ñoä cao). Söï truyeàn ñoäng tröïc tieáp xaûy ra
khi coù hai thaønh phaàn cuûa boä baùnh raêng haønh tinh khoaù
chaët vôùi nhau. Giöõ vaønh raêng ñöùng yeân seõ taïo neân söï
giaûm toác ñoä.

Hình 5-6. Söï giaûm toác thoâng qua boä baùnh raêng haønh
tinh.
Khi baùnh raêng trung taâm quay, noù taùc ñoäng laøm cho caùc
baùnh raêng haønh tinh laên voøng quanh treân vaønh raêng, laøm
cho giaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh quay cuøng chieàu vôùi noù
nhöng chaäm hôn. Truïc cuûa giaù ñôõ laø truïc bò ñoäng cuûa hoäp
phaân phoái hay truïc ra. Truïc ra seõ quay chaäm hôn truïc vaøo
nhöng momen lôùn hôn.
 Chuù yù!
Ñeå moâ taû hoaït ñoâng cuûa baùnh raêng haønh tinh, hình 5-6.
moâ taû vaønh raêng ñöôïc giöõ coá ñònh bôûi ñai thaéng. Trong
thöïc teá, hoäp phaân phoái baùnh raêng haønh tinh duøng caùc
taám khoaù chöù khoâng duøng ñai thaéng.
Ñeå chuyeån hoäp phaân phoái sang daõy toác ñoä cao, khoùa
vaønh baùnh raêng vaø gaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh vôùi nhau.
Boä baùnh raêng haønh tinh quay nhö moät khoái vì caùc baùnh
raêng haønh tinh khoâng theå quay treân truïc cuûa chuùng. Ñieàu
naøy taïo neân söï truyeàn ñoäng tröïc tieáp. Truïc cuûa hoäp phaân
phoái quay cuøng toác ñoä vôùi truïc vaøo.
III. CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA 4 BAÙNH CHUÛ ÑOÄNG
KHOÂNG THÖÔØNG XUYEÂN
Xe coù 4 baùnh chuû ñoäng thì coâng suaát ñöôïc truyeàn ñeán
caû 4 baùnh xe. Ñieàu naøy laøm cho xe coù söùc keùo cöïc ñaïi,
nhaát laø khi xe chaïy treân ñöôøng xaáu, ñöôøng trôn tröôït.
 Hình 5-7. Xe 4 baùnh chuû ñoäng.
Nhieàu xe coù heä thoáng aên khôùp töï ñoäng khi caàn thieát
hoaëc 4 baùnh chuû ñoäng moät caùch thöôøng tröïc. Moät soá xe
coù boä phaän ñieàu khieån ñeå ngöôøi laùi xe löïa choïn 2 baùnh
chuû ñoâïng hay boán baùnh chuû ñoäng tuyø theo ñieàu kieän vaän
haønh cuûa xe. Treân baûng ñieàu khieån seõ coù ñeøn baùo hoaëc
boä phaän chæ thò khaùc baùo hieäu khi xe ñang trình traïng 4
baùnh chuû ñoäng.
Caùc xe vaän taûi nheï coù 4 baùnh chuû ñoäng, thì caùc baùnh
tröôùc laø baùnh chuû ñoäng phuï. Moät soá xe khaùc coù caùc
baùnh xe tröôùc laø baùnh chuû ñoäng chính, coøn caùc baùnh sau
laø baùnh chuû ñoäng phuï. Hoäp phaân phoái seõ giöõ vai troø
phaân phoái coâng suaát treân caùc caàu chuû ñoäng.
Xe coù 4 baùnh chuû ñoäng thöôøng coù khoaûng caùch töø gaàm
xe ñeán maët ñaát cao, maùng daàu vaø boä phaän baûo veä phía
döôùi thaân xe phaûi thích hôïp maët ñöôøng xaáu.
1. Caàu chuû ñoäng phuï phía tröôùc
Ñeå taïo ra traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, ngöôøi laùi xe ñieàu
khieån hoäp phaân phoái aên khôùp vôùi caàu tröôùc. Baùnh raêng
tröôït caàu tröôùc trong hoäp phaân phoái khoùa baùnh raêng daãn
ñoäng caàu tröôùc vôùi truyeàn truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc.
Trong haàu heát caùc hoäp phaân phoái, caàu tröôùc coù theå aên
khôùp hoaëc khoâng aên khôùp trong luùc xe ñang di chuyeån, neáu
caùc baùnh xe tröôùc vaø caùc baùnh xe sau quay cuøng toác ñoä.
Moät hoäp phaân phoái duøng boä ñoàng toác ñeå taïo deå daøng
cho söï chuyeån ñoåi toác ñoä.
Khi chuyeån ñoåi toác ñoä (töø soá 0) cuûa hoäp phaân phoái
caàn döøng xe vaø ñoäng cô.
Hình 5-8 laø caàu truyeàn ñoäng tröôùc cuûa xe coù 4 baùnh
chuû ñoäng. Noù töông töï vôùi caàu truyeàn ñoäng sau. Hoäp vi sai
vaø truïc caàu tröôùc ñöôïc bao boïc bôûi voû caàu. Cuoái moãi truïc
caàu coù caùc khôùp noái cacñaêng ñeå baùnh xe coù theå chuyeån
ñoäng qua laïi theo cô caáu daãn höôùng laùi xe.

Hình 5-8. Caàu truyeàn ñoäng tröôùc treân xe coù 4 baùnh chuû
ñoäng.
Hình 5-9 laø caàu truyeàn ñoäng tröôùc vôùi cô caáu theo phía
tröôùc ñoäc laäp. Noù coù theâm moät khôùp noái cacñaêng ôû nöûa
truïc caàu phía beân phaûi cho pheùp moãi baùnh xe chuyeån ñoäng
leân xuoáng moät caùch ñoäc laäp vôùi nhau.

Hình 5-9. Caàu truyeàn ñoäng tröôùc treân xe 4 baùnh chuû

ñoäng vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp.
2. Khoaù cô caáu moay ô
Trong xe 4 baùnh chuû ñoäng, coâng suaát thöôøng xuyeân
truyeàn ñeán caàu chuû ñoäng chính. Caàu truyeàn ñoäng coøn laïi
laø caàu chuû ñoäng phuï, noù aên khôùp do söï ñieàu khieån cuûa
hoäp phaân phoái. Neáu moay ô baùnh xe ñöôïc gheùp baèng then
moät caùch tröïc tieáp vôùi ñaàu muùt beân ngoaøi cuûa truïc caàu
truyeàn ñoäng, söï chuyeån ñoåi hoäp phaân phoái seõ ñaët ôû
traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng. Tuy nhieân loaïi naøy ít ñöôïc
duøng trong 4 baùnh chuû ñoäng baùn thôøi gian. Trong xe coù hai
baùnh chuû ñoäng, caùc truïc caàu tröôùc seõ truyeàn ñoäng ñeán
vaønh raêng, baùnh raêng chuû ñoäng vaø truïc chuû ñoäng cuûa
caàu tröôùc, laøm giaûm hieäu quaû söû duïng nhieân lieäu, gia
taêng maøi moøn cuûa hoäp phaân phoái vaø ñoäng cô. Ñeå khaéc
phuïc ñieàu ñoù, truïc caàu chuû ñoäng ñöôïc noái vôùi baùnh xe
chuû ñoäng thoâng qua moät moay ô khoùa.
a. Cô caáu moayô khoaù baèng tay
Moay ô khoaù baêng tay ñöôïc duøng treân xe 4 baùnh chuû
ñoäng baùn thôøi gian. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu khieån söï aên
khôùp cuûa chuùng ñeå caùc baùnh xe tröôùc aên khôùp, cho xe
ngöøng, xoay nuùm chuyeån ñoåi ôû moãi baùnh xe ñeán vò trí
ENGAGE. Luùc naøy, khi ngöôøi laùi xe chuyeån hoäp phaân phoái
sang traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, caùc baùnh xe tröôùc seõ
cuøng caùc baùnh xe sau laø nhöõng baùnh chuû ñoäng. Ñeå ngaét
baùnh xe tröôùc khoûi truïc caàu, ngöøng xe vaø xoay caùc moay ô
ñeán vò trí DISENGAGE.

Hình 5-10. Caùc boä phaän ñuøm truïc khoaù baêng tay.
b. Cô caáu moay ô töï ñoäng
Ñeå traùnh tröôøng hôïp phaûi ngöøng xe ñeå khoùa vaø ngaét
caùc moay ô, moät soá xe coù moay ô khoùa töï ñoäng. Khi hoäp
phaân phoái ôû traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, caùc moay ô khoùa
moät caùch töï ñoäng khi coâng suaát truyeàn qua caàu tröôùc. Ñeå
ngaét vieäc khoùa moay ô, ngöøng xe vaø chuyeån hoäp phaân
phoái veà traïng thaùi 2 baùnh chuû ñoäng.
 Hình 5-11. Caùc boä phaân cuûa moay ô khoùa baèng töï ñoäng.
3. Ngaét caàu truyeàn ñoäng tröôùc
Thay vì duøng khoùa moay ô, moät soá xe 4 baùnh chuû ñoäng,
coù moät boä phaän ngaét caàu tröôùc (hình 5-1). Truïc caàu tröôùc
coù hai phaàn vôùi caùc raêng then ôû ñaàu truïc. Khi hoäp phaân
phoái ñöôïc chuyeån sang traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, moät
motor chaân khoâng laøm dòch chuyeån oáng noái tröôït leân caùc
then hoa cuûa ñaàu moãi truïc (hình 5-12A) laøm cho hai ñaàu truïc
naøy khoùa vôùi nhau. Khi ngöôøi laùi xe chuyeån hoäp phaân phoái
sang cheá ñoä hai baùnh chuû ñoäng, motor chaân khoâng laøm cho
oáng noái tröôït ra khoûi moät ñaàu truïc (hình 5-12B), ngaét caàu
tröôùc. Vaønh raêng, hoäp vi sai vaø baùnh raêng chuû ñoäng caàu
tröôùc taát caû ngöøng quay. Truïc chuû ñoäng cuûa caàu tröôùc vaø
cô caáu baùnh raêng trong hoäp phaân phoái cuõng ngöøng. Keát
quaû laø söï maøi moøn giaûm vaø hieäu quaû söû duïng nhieân
lieäu taêng.
 Hình 5-12. Ngaét caàu tröôùc baèng motor chaân khoâng laøm di
chuyeån oáng noái.
4. Hoäp vi sai trung taâm
Moät soá xe vôùi 4 baùnh töï ñoäng coù hoäp vi sai thöù 3 laø
hoäp vi sai trung taâm, ñöôïc boá trí trong hoäp phaân phoái. Hoäp vi
sai naøy coù nhieäm vuï buø tröø söï khaùc nhau veà quaõng ñöôøng
di chuyeån giöõa baùnh tröôùc vaø baùnh sau khi xe queïo qua moät
khuùc quanh. Noù cho pheùp caàu tröôùc vaø caàu sau vaän haønh
vôùi toác ñoä rieâng, khoâng laøm cho baùnh raêng tröôït leân maët
ñöôøng.
Tuy nhieân, neáu duøng baùnh raêng coân ñôn giaûn hoaëc hoäp
vi sai tieâu chuaån (nhö ñaõ bieát) trong hoäp phaân phoái thì coù
moät soá nhöôïc ñieåm. Giaû söû caùc voû xe treân moät caàu naøo
ñoù maát löïc keùo vaø baét ñaàu tröôït, khi coù hoäp vi sai loaïi
naøy seõ truyeàn ñeán caàu truyeàn ñoäng moät moâmen cöïc ñaïi
vôùi löïc keùo toái thieåu. Keát quaû laø caùc voû xe khoâng nhaän
ñuû moâmen ñeå laøm di chuyeån xe.
Ñeå khaéc phuïc vaán ñeà naøy, haàu heát caùc hoäp phaân
phoái toaøn phaàn duøng hoäp vi sai giôùi haïn tröôït. Khi coù baùnh
xe tröôït, moät löïc keùo lôùn nhaát seõ ñöôïc gôûi ñeán caàu
truyeàn ñoäng.
Hình 5-13. Xe coù 4 baùnh chuû ñoäng toaøn phaàn duøng hoäp vi
sai trung taâm.
5. Khôùp nhôøn
Khôùp nhôøn laø moät loaïi khôùp thuûy löïc töï daãn ñoäng. Noù
coù theå ñöôïc duøng trong heä thoáng truyeàn ñoäng hoäp phaân
phoái vaø caàu sau. Neáu caùc baùnh sau ñang hoaït ñoäng vaø coù
löïc keùo bình thöôøng thì khoâng coù coâng suaát truyeàn ñeán
caùc baùnh tröôùc. Khi caùc baùnh xe sau maát söùc keùo (do taùc
duïng leân maët ñöôøng) vaø quay nhanh hôn caùc baùnh xe tröôùc,
khôùp nhôøn seõ khoaù. Luùc naøy, hoäp phaân phoái seõ gôûi
coâng suaát ñeán caùc baùnh xe tröôùc. Khi caùc baùnh xe sau phuïc
hoài laïi söùc keùo vaø quay cuøng toác ñoä nhö baùnh xe tröôùc,
khôùp nhôøn seõ nhaû, xe laïi tieáp tuïc hoaït ñoäng vôùi cheá ñoä
baùnh sau chuû ñoäng.

Hình 5-14. Caáu taïo cuûa hoäp vi sai trung taâm.

Voû khôùp nhôøn gaén vôùi truïc vaøo vaø ñöôïc noù truyeàn
ñoäng. Beân trong voû goàm moät daõy caùc taám moûng, chuùng
chia laøm 2 phaàn boá trí xen keõ nhau, 1 phaàn gaén vôùi voû vaø
1 phaàn gaén vôùi truïc ra. Voû chöùa ñaày dung dòch nhôøn goàm
90% silicone vaø 10% khoâng khí.
 Hình 5-15. Caáu taïo cuûa khôùp nhôøn.
Khi xaûy ra hieän töôïng tröôït baùnh xe, 2 phaàn caùc taám kim
loaïi quay vôùi toác ñoä khaùc nhau raát lôùn. Söï ma saùt beân
trong dung dòch silicon laøm cho dung dòch noùng leân töùc thôøi
vôùi nhieät ñoä coù theå leân tôùi 100 0 C trong voøng 0,2 giaây
hoaëc nhanh hôn. Nhieât laøm cho dung dòch silicon giaõn nôû laøm
cho caùc taám kim loaïi khoaù chaët vôùi nhau. Khi baùnh xe tröôït
phuïc hoài laïi söùc keùo, dung dòch silicon nguoäi, löïc eùp giöõa
caùc taám kim loaïi giaûm xuoáng. Khôùp nhôøn khoâng coøn khoaù
nöõa.
IV. CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA TAÁT CAÛ CAÙC BAÙNH ÑEÀU
CHUÛ ÑOÄNG THÖÔØNG XUYEÂN
Maëc duø töông töï vôùi xe coù 4 baùnh chuû ñoäng nhöng xe coù
taát caû caùc baùnh ñeàu chuû ñoäng thöôøng khoâng duøng hoäp
phaân phoái 2 daõy toác ñoä vaø khoâng ñöôïc thieát keá ñeå duøng
loaïi ñöôøng xaáu. Heä thoáng taát caû caùc baùnh chuû ñoäng coù
theå baùn phaàn hoaëc toaøn phaàn thôøi gian.
 Hình 5-16. Xe taát caû caùc baùnh ñeàu laø chuû ñoäng caàu
tröôùc
vaø caàu sau ñeàu nhaän moâmen xoaén nhö nhau.
1. Taát caû caùc baùnh chuû ñoäng baùn thôøi gian
Hình 5-16 cho thaáy xe coù ñoäng cô ñaët phía tröôùc vôùi taát
caû caùc baùnh chuû ñoäng. Noù coù hoäp phaân phoái 1 toác ñoä
ñaët döôùi Transaxle. Baùnh raêng chuû ñoäng cuûa truïc truyeàn
ñoäng cho caàu sau ñöôïc daãn ñoäng töø vaønh raêng cuûa hoäp vi
sai trong Transaxle. Ñeå taát caû caùc baùnh ñeàu chuû ñoäng,
ngöôøi laùi xe chuyeån maïch moät coâng taéc treân baûng ñeàu
khieån, motor chaân khoâng seõ hoaït ñoäng, seõ dòch chuyeån
moät oáng khoùa baùnh raêng vôùi truïc vaø truyeàn ñoäng cho
baùnh raêng daãn ñoäng truïc truyeàn ñoäng caàu sau.

Hình 5-17. Caùc boä phaän cuûa cô caáu truyeàn ñoäng coù taát
caû
caùc baùnh chuû ñoäng baùn phaàn.
Ñeå coâng suaát truyeàn ñeán caùc baùnh xe sau, moät baùnh
raêng keá beân vaønh raêng trong hoäp vi sai phía tröôùc seõ laøm
quay moät baùnh raêng phaân phoái bò ñoäng hình 5-19.
 Hình 5-19. OÁng noái khoaù baùnh raêng truyeàn bò ñoäng vôùi
truïc phaân phoái
Baùnh raêng ñöôïc laép treân moät truïc phaân phoái ngaén.
Moät baùnh raêng coân ôû ñaàu kia cuûa truïc phaân phoái seõ laøm
quay baùnh raêng chuû ñoäng cuûa truïc truyeàn ñoäng caàu sau.
Ñieàu khieån chaïc seõ laøm cho oáng noái khoùa baùnh raêng
phaân phoái bò ñoäng vôùi truïc phaân phoái, coâng suaát seõ ñöôïc
truyeàn ñeán caàu sau. Ñeå ngaét cheá ñoä 4 baùnh chuû ñoäng,
ñieàu khieån chaïc ngöôïc laïi ñeå oáng noái khoâng khoùa truïc
phaân phoái vôùi baùnh raêng phaân phoái bi ñoäng.
2. Taát caû caùc baùnh xe chuû ñoäng toaøn phaàn
Hình 5-20 cho thaáy heä thoáng truyeàn ñoäng caàu tröôùc trong
xe coù taát caû caùc baùnh chuû ñoäng. Hoäp phaân phoái baùnh
raêng haønh tinh ñaët phía sau hoäp soá 5 toác ñoä ñieàu khieån
baèng tay. Moät khôùp nhôøn ñöôïc thieát keá phía tröôùc boä baùnh
raêng haønh tinh ñeå ñieàu khieån vieäc truyeàn coâng suaát ñeán
caàu tröôùc.
 Hình 5-20.Caàu tröôùc cuûa xe coù taát caû caùc baùnh chuû
ñoäng toaøn phaàn.
Khi truyeàn ñoäng bình thöôøng, boä baùnh raêng haønh tinh
truyeàn khoaûng 2/3 moâmen cuûa ñoäng cô ñeán caùc baùnh sau
vaø 1/3 ñeán caùc baùnh tröôùc. Neáu caùc baùnh xe ôû moät caàu
baét ñaàu tröôït, khôùp nhôøn seõ khoùa ñeå chuyeån moâmen ñeán
caàu kia. Taùc ñoäng naøy xaûy ra moät caùch töï ñoäng.
Cô caáu truyeàn ñoäng cuûa xe coù taát caû caùc baùnh chuû
ñoäng ñöôïc moâ taû ôû hình 5-21. Caùc baùnh xe tröôùc thöôøng
laø baùnh chuû ñoäng. Khôùp nhôøn noái 2 phaàn cuûa truïc truyeàn
ñoäng caàu sau. Khi baùnh xe tröôùc tröôït, khôùp nhôøn khoaù,
coâng suaát ñöôïc truyeàn ñeán caàu sau.
 Hình 5-21. Cô caáu truyeàn ñoäng cuûa xe coù taát caû caùc
baùnh chuû ñoäng.
3. Cô caáu truyeàn ñoäng vaø hoäp phaân phoái ñieàu
khieån baèng ñieän töû
Treân moät soá xe coù 4 baùnh chuû ñoäng duøng heä thoáng
ñieàu khieån ñieän töû ñeå ñieàu khieån hoäp phaân phoái ñeå
ñoùng ngaét caàu truyeàn ñoäng, vaø vieäc khoaù hoäp vi sai.
Hình 5-22 laø sô ñoà boá trí cuûa heä thoáng truyeàn ñoäng loaïi
naøy. Söï chuyeån ñoåi cuûa hoäp phaân phoái ñöôïc thöïc hieän
nhôø moät ñoäng cô maø truïc cuûa noù quay töøng ¼ hoaëc ½
voøng thay vì quay lieân tuïc. Khoái ñieàu khieån ñieän töû (ECM)
seõ ñieàu khieån vaän haønh cuûa ñoäng cô tröôùc khi ngöôøi laùi xe
vaän haønh chuyeån maïch 4WD/2WD. Ba vò trí cuûa noù laø:
• Hai baùnh chuû ñoäng.
• Boán baùnh chuû ñoäng.
• Boán baùnh chuû ñoäng vôùi hoäp vi sai.
Hình 5-23 laø moät hoäp vi sai trung taâm ñöôïc ñieàu khieån
baèng ñieän töû. Coâng suaát truyeàn töø hoäp soá ñeán hoäp vi sai
trung taâm baùnh raêng haønh tinh. Moät ly hôïp nhieàu ñóa coù
theå khoaù hoaëc khoâng khoùa ñeå ñieàu khieån coâng suaát
truyeàn qua boä baùnh raêng haønh tinh.
Khi söï truyeàn ñoäng xaûy ra bình thöôøng, moâmen quay chia
ñeàu cho caàu tröôùc vaø caàu sau. Caûm bieán toác ñoä seõ baùo
tín hieäu veà toác ñoä moãi baùnh xe ñeán ECM. Khi coù moät baùnh
xe tröôït hoaëc quay nhanh hôn caùc baùnh xe khaùc, ECM seõ ñieàu
khieån aùp suaát thuûy löïc trong ly hôïp nhieàu ñóa taêng leân moät
caùch nhanh choùng. Ly hôïp seõ aên khôùp vaø nhaû ñeå thay ñoåi
moâmen vaø gôûi 100% moâmen ñeán caàu truyeàn ñoäng coù söùc
keùo toát nhaát.

Hình 5-22. Cô caáu chuyeån ñoäng coù hoäp phaân phoái ñöôïc
ñieàu khieån baèng ñieän töû.
Trong moät soá xe, hoäp phaân phoái duøng ly hôïp ñieän töø. Khi
toác ñoä cuûa caàu tröôùc vaø caàu sau khaùc nhau, ECM seõ ñieàu
khieån ly hôïp ñieän töø khoùa hoaëc khoâng khoùa. Ñieàu naøy
lieân tuïc xaûy ra cho ñeán khi caùc baùnh xe quay cuøng toác ñoä.
Roài hoäp phaân phoái laïi tieáp tuïc chuyeån 2/3 momen quay ñeán
caàu sau vaø 1/3 caàu tröôùc.
 Hình 5-23. Hoäp vi sai trung taâm ñieàu khieån baèng ñieän
töû.
IV. CHAÅN ÑOAÙN VAØ SÖÛA CHÖÛA HEÄ THOÁNG 4 BAÙNH
CHUÛ ÑOÄNG
1. Boâi trôn hoäp phaân phoái
Thay daàu boâi trôn cuûa hoäp phaân phoái ñònh kyø theo höôùng
daãn cuûa nhaø saûn suaát coù ghi trong taøi lieäu kyõ thuaät keøm
theo xe. Chu kyø thay daàu boâi trôn tuyø thuoäc vaøo ñieàu kieän
vaän haønh cuûa xe.
Sau moãi 12.000 daëm ñoái vôùi xe vaän taûi naëng hoaëc keùo rô
moïc. Nhieàu khi phaûi thay daàu boâi trôn hoäp phaân phoái sau
1000 daëm neáu ñieàu kieän vaän haønh cuûa xe khaéc nghieät.
Khi thay daàu, cho xe hoaït ñoäng vôùi 4 baùnh chuû ñoäng ñeán khi
daàu boâi trôn ñaït ñeán nhieät ñoä vaän haønh bình thöôøng cuûa
noù roài xaû daàu cuû ra khoûi hoäp phaân phoái.
Duøng ñuùng loaïi daàu theo chæ ñònh cuûa nhaø saûn suaát. Moät
soá hoäp phaân phoái duøng daàu maùy hoaëc daàu hoäp soá töï
ñoäng (ATF) hoaëc daàu baùnh raêng.
2. Baûng chuaån ñoaùn hö hoûng cuûa hoäp phaân phoái

Hö hoûng Nguyeân nhaân Kieåm tra, söûa

chöõa
1. Hoäp a. Toác ñoä lôùn quaù möùc - Giaûm toác ñoä
phaân phoái cho pheùp. tôùi khoaûng 3-4
khoù b. Cô caáu beân trong hoäp km/h hoaëc döøng
chuyeån ñoåi phaân phoái bò keït. xe khi chuyeån
hoaëc c. Daàu boâi trôn thieáu ñoåi.
khoâng hoaëc khoâng ñuùng - Boâi trôn, söûa
chuyeån ñoåi chuûng loaïi. chöõa hoaëc thay
ñöôïc d. Caùc chi tieát beân trong theá cô caáu
bò keït, moøn hö hoûng. chuyeån ñoåi. Sieát
chaët caùc boä
phaân bò hoûng.
- Chaâm theâm
hoaëc thay daàu
boâi trôn ñuùng
chuûng loaïi, ñuùng
soá löôïng.
- Thaùo rôøi hoäp
phaân phoái, kieåm
tra, thay theá chi
tieát hoûng.
2. Hoäp a. Daàu boâi trôn thieáu - Chaâm theâm
phaân phoái hoaëc khoâng ñuùng hoaëc thay theá
gaây oàn ôû chuûng loaïi. daàu. Neáu tieáng
moïi cheá oàn vaãn coøn thì
ñoä truyeàn phaûi thaùo hoäp
ñoäng. phaân phoái vaø
kieåm tra.
3. Khi aên a. Khoâng aên khôùp vaøo - Döøng xe,
khôùp phaùt cheá ñoä 4H hoaøn toaøn. chuyeån hoäp
ra tieáng b. Cô caáu doøn baãy bò phaân phoái sang
oàn. keït hoaëc loûng. vò trí newtral, roài
c. Caùc baùnh raêng trong chuyeån laïi vò trí
hoäp phaân phoái bò keït 4H.
hoaëc bò hoûng. - Xieát chaët, boâi
trôn, söûa chöõa.
- Thaùo rôøi hoäp
phaân phoái vaø
söûa chöõa.
4. Daàu boâi a. Möùc daàu quaù cao. - Xaû bôùt tôùi
trôn bò roø. b. Loã thoâng hôi bò ngheït. möùc thích hôïp.
c. Caùc ñeäm kín bò hoång - Laøm saïch hoaëc
hoaëc laép khoâng ñuùng. thay theá.
- Thay theá, kieåm
tra caùch laép ñaët.
5. Voû xe a. Hoaït ñoäng keùo daøi ôû - Ñieàu chình ñeå
moøn cheá ñoä 4H treân maët vaän haønh ôû cheá
khoâng bình ñöôøng beâ toâng. ñoä 2H.
thöôøng.
 CHÖÔNG 6
TRUYEÀN ÑOÄNG CAÙCÑAÊNG

I. COÂNG DUÏNG-YEÂU CAÀU-PHAÂN LOAÏI

1. Coâng duïng
Truyeàn löïc caùc ñaêng duøng ñeå truyeàn moâmen xoaén giöõa
caùc truïc khoâng naèm treân cuøng moät ñöôøng thaúng, maø
thöôøng caét nhau döôùi moät goùc α naøo ñoù vaø coù trò soá goùc
α thay ñoåi.
Trong oâ toâ –maùy keùo coù truyeàn löïc cô khí hoaëc truyeàn
löïc thuyû cô thì truyeàn löïc caùc ñaêng duøng ñeå truyeàn moâmen
quay töø truïc cuûa hoäp soá hay hoäp phaân phoái (hoäp soá phuï)
ñeán caùc caàu chuû ñoäng. Truyeàn löïc caùc ñaêng duøng ñeå
truyeàn moâmen quay ñeán caùc baùnh chuû ñoäng laø baùnh daãn
höôùng hoaëc ñeán caùc cuïm rieâng cuûa oâ toâ maùy keùo (trang
bò phuï nhö tôøi…v.v).
2. Yeâu caàu
 - ÔÛ baát kyø soá voøng quay naøo cuûa truïc cacñaêng, thì
truyeàn ñoäng cacñaêng phaûi ñaûm baûo truyeàn moâmen khoâng
coù nhöõng dao ñoäng, va ñaäp, khoâng coù taûi troïng ñoäng lôùn
do moâmen quaùn tính gaây ra.
- Caùc truïc cacñaêng phaûi ñaûm baûo quay ñeàu, khoâng sinh
taûi troïng ñoäng vaø khoâng coù hieän töôïng coäng höôûng.
- Hieäu suaát truyeàn ñoäng phaûi cao caû vôùi khi goùc α giöõa
hai truïc lôùn, keát caáu goïn nheï, thaän tieän. Khi söû suïng chaêm
soùc.
- Phaûi truyeàn löïc maø khoâng laøm thay ñoåi vaän toác goùc
thaäm chí khi goùc truïc cacñaêng so vôùi hoäp soá vaø boä vi sai
laø lôùn.

3. Phaân loaïi
3.1.Theo coâng duïng
• Loaïi truyeàn moâmen xoaén töø hoäp soá hay hoäp phaân
phoái ñeán caùc caàu chuû ñoäng (goùc α cöïc ñaïi giöõa caùc truïc
caùc ñaêng khoaûng töø 150 – 200).
• Loaïi truyeàn moâmen xoaén ñeán caùc baùnh chuû ñoäng ôû
caùc heä thoâng treo ñoäc laäp (αmax= 200) hoaëc ñeán caùc baùnh
xe chuû ñoäng daãn höôùng(αmax= 300 - 400).
• Loaïi truyeàn moâmen xoaén ñeán caùc cuïm ñaët treân
khung vaø coù ñoä dòch chuyeån goùc töông ñoái nhoû (α = 3 – 50).
3.2. Theo tính chaát ñoäng hoïc cuûa caùcñaêng
• Cacñaêng khaùc toác: Toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng
vaø truïc bò ñoäng khaùc nhau.
• Cacñaêng ñoàng toác: Toác ñoä quay truïc chuû ñoäng vaø
truïc bò ñoäng baèng nhau.
3.3. Theo soá khôùp cacñaêng
• Loaïi ñôn (vôùi moät khôùp noái cacñaêng).
• Loaïi keùp (vôùi hai khôùp noái cacñaêng).
• Loaïi nhieàu khôùp cacñaêng.
3.4. Theo keát caáu cacñaêng
• Loaïi khaùc toác coù loaïi cöùng vaø loaïi meàm.
 • Loaïi ñoàng toác goàm: ñoàng toác keùp, ñoàng toác cam,
ñoàng toác bi vôùi caùc raõnh phaân chia, loaïi ñoàng bi vôùi ñoøn
phaân chia.
II. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG

Hình 6-1. Sô doà noái HSC vôùi Hình 6-2. Sô ñoà noái caàu
caàu xe ôû heä thoáng treo phuï xe vôùi baùnh xe ôû heä
thuoäc. thoáng treo ñoäc laäp.
Truyeàn ñoäng caùc ñaêng (hình 6-3) goàm coù caùc truïc, oáng
raõnh raêng doïc, khôùp vôùi chöõ thaäp, goái ñeå trung gian cuøng
vôùi voøng bi. Truïc truyeàn ñoäng caùc ñaêng cheá taïo baèng
theùp oáng. Ñaàu sau haøn vôùi tai laép khôùp noái chöõ thaäp,
ñaàu tröôùc coù raõnh doïc vaø oáng raõnh raêng laép loàng vaøo
choå raõnh raêng doïc ôû ñaàu tröôùc truïc. Nhôø coù söï tröôïc qua
laïi cuûa oáng raõnh raêng neân truïc caùc ñaêng coù theå co ngaên
hoaëc coù theå keùo daøi ra.

Hình 6-3. Caùcñaêng oâtoâ ZIN-130.

Ñeå giaûm chaán ñoäng neân chieàu daøi cuûa truïc khoâng lôùn,
ñeå ñaït muïc ñích ôû oâtoâ coù laép theâm truïc cacñaêng trung
gian, moät ñaàu cuoái cuûa truïc noái vôùi truïc bò ñoäng cuûa hoäp
soá, ñaàu thöù hai noái vôùi truïc caùcñaêng chính. Truïc trung gian
laép treân goái ñôõ trung gian.
Ñoái vôùi oâ toâ chaïy vieät daõ cao, coù nhieàu caàu chuû ñoäng
thì trong cô caáu truyeàn löïc cacñaêng seõ coù nhieàu truïc cuøng
vôùi khôùp chöõ thaäp. Neáu caùc caàu chuû ñoäng laø caàu tröôùc
vaø caàu sau thì ôû cô caáu truyeàn löïc cacñaêng coøn coù truïc
trung gian noái töø hoäp soá chính tôùi hoäp soá phuï vaø töø hoäp
soá phuï noái vôùi hai truïc cacñaêng: Moät tôùi caàu tröôùc chuû
ñoäng vaø moät tôùi caàu sau chuû ñoäng (hình 6-4).

Hình 6-4.

1. Truïc cacñaêng
Truïc cacñaêng laø moät oáng theùp caùcbon roãng nheï vaø ñuû
ñoä beàn ñeå chiäu ñöôïc löïc xoaén vaø uoán. Hai ñaàu oáng ñöôïc
haøn naïng khôùp cacñaêng. Thoâng thöôøng truïc cacñaêng laø
moät ñoaïn oáng coù hai khôùp cacñaêng ôû hai ñaàu. Thænh
thoaûng ngöôøi ta duøng loaïi cacñaêng 2 ñoaïn, 3 ñoaïn noái vôùi
nhau bôûi voøng bi ñôõ truïc cacñaêng, thieát keá nhö vaäy ñeå
giaûm rung ñoäng vaø tieáng oàn.

1.1. Truïc cacñaêng hai khôùp

Toång chieàu daøi moãi ñoaïn cuûa truïc cacñaêng 2 khôùp laø
töông ñoái lôùn, ñieàu naøy coù nghóa laø: khi truïc cacñaêng ñang
quay ôû toác ñoä cao, truïc coù xu höôùng bò cong moät chuùt vaø
rung ñoäng nhieàu. Hôn nöõa do ñoä khoâng caân baèng coøn soùt
laïi, vì vaät caàn coù ñoä caân baèng chính xaùc cao ñeå giaûm ñeán
möùc toái thieåu söï sai leäch vaø rung ñoäng nhö keå ôû treân.
 Hình 6-5. Truïc cacñaêng hai khôùp.
1.2. Truïc cacñaêng ba khôùp
Ngöôïc laïi vôùi tröôøng hôïp treân, truïc goàm hai ñoaïn neân
chieàu daøi cuûa moãi ñoaïn laø ngaén hôn vaø ñoä cong truïc do söï
khoâng caân baèng seõ ít ñi, vì vaäy ñoä rung seõ giaûm ñi khi truïc
quay ôû toác ñoä cao. Vì nhöõng öu ñieåm naøy, ngaøy nay ngöôøi
ta thöôøng söû duïng kieåu truïc cacñaêng 3 khôùp nhieàu hôn.

Hình 6-6. Truïc cacñaêng ba khôùp.

2. Khôùp noái tröïôt
Khôùp noái tröôït ôû truïc thöù caáp cuûa hoäp soá, cho pheùp
baát kyø söï thay ñoåi chieàu daøi ôû laùp truyeàn baèng caùch
tröôït voâ hay tröôït ra cuûa hoäp soá.
Naïng cacñaêng bò tröôït ñeán truïc thöù caáp cuûa hoäp soá vaø
laép vöøa vaøo phaàn voû dö ra cuûa hoäp soá. Ñeäm laøm kín tieáp
xuùc vôùi naïng cacñaêng, naïng cacñaêng naèm treân phaàn baïc
loùt ôû trong voû dö ra. Naïng caùc ñaêng quay cuøng vôùi truïc thöù
caáp cuûa hoäp soá, nhöng noù töï do tröôït voâ vaø tröôït ra hoäp
soá.
 Hình 6-7. Khôùp noái tröôït.
Hình 6-7 laø hoäp soá (Ford Motor).1- Beà maët phía ngoaøi ñöôïc
gia coâng nhaün boùng ñeå gaén baïc loùt vaø ñeäm laøm kín ôû
oäp soá; 2- Naïng cacñaêng; 3- Ñeäm laøm kín phía sau hoäp so; 4-
Hoaït ñoäng quay vaø tröôït; 5- Caùc ñaêng then hoa; 6- Naïng
cacñaêng; 7- Phaàn voû sau cuûa hoäp soá; 8- Caùc raõnh then hoa
ñeå laép truïc thöù caáp cuûa hoäp soá.
 Chuù yù: Caùch tröôït cuûa maët trong cuûa naïng coù caùc
raõnh tröôït maø caùc raõnh tröôït naøy laép qua caùc raõnh tröôït
cuûa hoäp soá. Ñaây laø nguyeân nhaân caû hai cuøng quay. Tuy
nhieân, noù haàu nhö cho naïng tröôït treân caùc raõnh tröôït.
Ñöôøng kính ngoaøi cuûa naïng ñöôïc laøm nhaún. Beà maët
nhaún naøy laép vaøo beà maët cuûa baïc ñaïn vaø phoát vaøo kín
ñaàu ôû trong hoäp soá.
Voû mang truïc môû roäng ñeå ñôõ naïng khi noù tröôït trong hoäp
soá.
Phoát laøm kín phía sau coù hoäp soá naèm treân naïng vaø
ngaên caûn daàu boâi trôn roø ræ ra phía sau hoäp soá. Phoát laøm
kín giöõ buïi treân ñöôøng khoâng vaøo hoäp soá vaø taùch rôøi
naïng.
Thoâng thöôøng maët ngoaøi cuûa khôùp noái tröôït ñöôïc boâi
trôn bôûi daàu hoäp soá. Daàu hoäp soá ngaên chaën boâi trôn oáng
maùng truïc, naïng vaø phoát laøm kín.
Tuy nhieân, moät vaøi loaïi naïng ñoài hoûi boâi daàu naëng leân
caùc raõnh tröôït cuûa chuùng. Caùc raõnh tröôït ñöôïc laøm kín töø
daàu hoäp soá. Ñieàu naøy laøm cho daàu boâi trôn ngaên caùch
caùc raõng tröôït.
3. Khôùp noái ñôõ trung gian
Goái ñeå trung gian goàm coù gaù ñôõ, voøng ñôõ cao su vaø
voøng bi.
 Khôùp noái ñôõ trung gian ñöôïc caàn ñeå giöõ ñieåm giöõa cuûa
truïc chuû ñoäng hai khuùc. Troïng taâm cuûa baïc ñaïn ñöôïc baét
vaøo söôøn xe hoaëc döôùi khung xe. Noù naâng ñôõ trung taâm
caùc truïc chuû ñoäng nôi hai truïc noái nhau.
Xe taûi naëng thöôøng duøng moät troïng taâm naâng ñôõ baïc
ñaïn. Truïc hai khuùc ñoài hoûi khoaûng caùch lôùn giöõa hoäp soá
vaø caàu xe.

Hình 6-8. Khôùp noái ñôõ trung gian:

1- voøng cao su giaûm chaán; 2- truïc chuû ñoäng tröôùc;
3- baïc ñaïn ñôõ trung taâm; 4- truïc chuû
ñoäng sau;
5- boä phaän baét ngang.
Voøng bi ñôõ truïc cacñaêng ñôõ hai phaàn cuûa truïc cacñaêng
ôû vò trí giöõa vaø ñöôïc laép qua maët bích ñeán caùc then ñaët ôû
ñaàu truïc trung gian. Voøng bi ñôõ truïc cacñaêng ñöôïc minh hoïa
döôùi ñaây, bao goàm oáng cao su boïc ngoaøi voøng bi, voøng trong
ñeã truïc cacñaêng vaø ñöôïc laép vaøo khung xe bôûi giaù ñôõ.
Thöïc teá truïc cacñaêng ñöôïc chia laøm hai ñoaïn, söï dao ñoäng
cuûa truïc cacñaêng ñöôïc haáp thuï bôûi oáng cao su ñeå ngaên dao
ñoäng truyeàn ñeán khung xe. Vì vaäy, söï rung ñoäng vaø tieáng
oàn gaây ra bôûi truïc cacñaêng ôû phaïm vi toác ñoä cao ñöôïc
giaûm tôùi möùc tuyeät ñoái nhoû.

Hình6-9. Voøng bi ñôõ truïc cacñaêng.

  Chuù yù: tröôùc khi thaùo voøng bi truïc cacñaêng, daáu ghi
nhôù vò trí phaûi ñöôïc ñaùnh leân maët bích truïc cacñaêng vaø
truïc trung gian ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc khi laép naïng
cacñaêng sau khi baûo döôõng. Neáu caùc chi tieát ñöôïc laép laùp
khoâng coù chuaån laø daáu ghi nhôù, thì söï rung ñoäng vaø tieáng
oàn coù theå sinh ra khi xe chuyeån ñoäng.

Hình 6-10. Daáu ghi nhôù truïc cacñaêng.

4. Khôùp noái cacñaêng
Khôùp noái cacñaêng coøn ñöôïc goïi laø khôùp noái chöõ U laø
moäi khôùp noái moùc voøng coù khaû naêng truyeàn löïc xuyeân
qua moät goùc. Moät khôùp noái cacñaêng ñôn giaûn ñöôïc saûn
xuaát coù hai naïng chöõ Y hoaëc hai khôùp töï ñoäng ñöôïc noái
bôûi moät boä phaän hình chöõ thaäp. Caùc baïn ñaïn treân moãi
boä chöõ thaäp cho pheùp naïn quay töï do quay trong moät goùc
giôùi haïn.

Hình 6-11. Khôùp noái chöõ thaäp:

1- Löïc vaøo; 2- Naïng chuû ñoäng; 3- Choát chuõ thaäp; 4- Naïng
bi ñoäng;
 5- Löïc ra; 6- Naép baïc ñaïn; 7- Löïc quay qua moät
goùc.
Ngaøy nay truïc chuû ñoäng duøng hai hay nhieàu khôùp noái
chöõ U. Moät phaàn lôùn chæ duøng hai. Nhöõng khôùp noái
cacñaêng taêng cöôøng ñoâi khi cuõng caàn ôû truïc chuû ñoäng
raát daøi.
Coù ba loaïi chính cuûa khôùp noái cacñaêng truïc chuû ñoäng
treân ñoäng cô: chöõ thaäp vaø truïc laên bi, ngoãng truïc vaø
cacñaêng keùp (toác ñoä khoâng ñoåi).

a) b)
c)
Hình 6-12
a) Chöõ thaäp vaø truïc laên bi; b) Ngoãng truïc; c) Cacñaêng
keùp.
1- Choát chöõ thaäp; 2- Baïc ñaïn kim; 3- Cheùn bi; 4- Choå bôm
môõ.
Chöùc naêng cuûa khôùp noái cacñaêng laø haáp thuï söï thay
ñoåi goùc ñoä gaây ra bôûi söï thay ñoåi vò trí töôùng ñoái cuûa
boä vi sai so vôùi hoäp soá. Nhö vaäy löïc truyeàn töø hoäp soá
ñeán boä vi sai eâm hôn. Vì caùc nguyeân nhaân treân noù phaûi
thoaû maõn caùc yeâu caàu sau:
 Phaûi truyeàn löïc maø khoâng laøm thay ñoåi vaän toác
goùc thaäm chí khi goùc truïc cacñaêng so vôùi hoäp soá
vaø boä vi sai laø lôùn.
 Phaûi truyeàn löïc eâm vaø khoâng gaây oàn.
 Phaûi caáu taïo ñôn giaûn vaø ít xaûy ra söï coá.
Khôùp cacñaêng goàm: Khôùp chöõ thaäp, khôùp noái meàm,
khôùp vaän toác khoâng ñoåi.
4.1. Khôùp chöõ thaäp
Goàm 2 loaïi: Kieåu laép voøng bi cöùng vaø kieåu laép voøng bi
meàm.
Khôùp chöõ thaäp thöôøng ñöôïc söû duïng vì noù coù caáu taïo
ñôn giaûn vaø chöùc naêng chính xaùc. Noù coù hai naïng, moät
naïng ñöôïc haøn vôùi truïc cacñaêng vaø naïng khaùc gaén lieàn
vôùi bích noái hoaëc khôùp tröôït, coøn truïc chöõ thaäp (truïc bi
chöõ thaäp) ñöôïc laép vaøo giöõa chuùng qua caùc voøng bi. Truïc
chöõ thaäp ñöôïc reøn töø loaïi theùp cacbon ñaët bieät vaø coù 4
coå truïc ñöôïc bieán cöùng beà maët coù ñoä beàn cao vaø choáng
moøn.
Voøng bi ñuõa kim ñöôïc laép vaøo trong naép voøng bi, naép
voøng bi ñöôïc laép eùp vaøo loã treân naïng ñeå giaûm ñeán möùc
toái thieåu söï caûn trôû khi hoaët ñoäng giöõa caùc coå truïc vaø
naïng.
Ñeå ngaên caûn voøng bi nhaûy ra ngoaøi khi truïc cacñaêng quay
ôû toác ñoä cao, hoaëc laø voøng haõm, hoaëc laø taám haõm ñöôïc
duøng ñeå xieát chaët naép voøng bi trong naép voøng bi kieåu
cöùng. Ñoái vôùi naép voøng bi kieåu meàm, thì naép voøng bi ñöôïc
xeõ raõnh.
Vì vaäy naép voøng bi kieåu meàm khoâng theå thaùo ra ñöôïc.

Hình 6-13. Khôùp cacñaêng loaïi

laép oå bi moûng (khoâng theå Hình 6-14. Khôùp cacñaêng
thaùo rôøi). loaïi naép oå bi cöùng (coù theå
thaùo rôøi).

4.1.1. Cacñaêng khaùc toác

Quan heä ñoäng hoïc
 Keát caáu cuûa moät khôùp cacñaêng ñôn coù truïc chöõ thaäp.

Hình 6-15. Caáu taïo vaø nguyeân lyù cuûa khôùp cacñaêng
coù truïc chöõ thaäp:
a- caáu taïo; b- sô ñoà nguyeân lyù.
a. Caáu taïo
Truïc chuû ñoäng 1 coù ñaàu naïng hình chöõ U. Ñaàu naïng coù
hai loã truïc laép vôùi hai ñaàu, truïc chöõ thaäp thoâng qua hai oå.
Truïc bò ñoäng 2 cuõng coù ñaàu naïng vaø laép vôùi hai ñaàu truïc
coøn laïi cuûa truïc chöõ thaäp.

b. Quan heä ñoäng hoïc

- Neáu hai truïc ñoàng taâm thì toác ñoä quay cuûa chuùng
nhö nhau (ω2 = ω1).
- Neáu hai truïc khoâng ñoàng taâm (goùc leäch α) thì toác
ñoä quay cuûa chuùng khaùc nhau (ω2 ≠ ω1).
- Neáu goùc leäch α caøng lôùn thì söï cheânh leäch (ω2 -ω1 )
caøng lôùn.
Söï quay khoâng ñieàu treân truïc bò ñoäng 2 laøm taêng taûi
troïng ñoäng cho thaân truïc bò ñoäng vaø caùc chi tieát truyeàn löïc
sau noù, nhaát laø khi goùc leäch α lôùn.
4.1.2. Caáu truùc treân heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâ
toâ
Treân oâ toâ thöôøng duøng lieân hôïp hai khôùp daïng khaùc toác
(cacñaêng keùp), boá trí theo sô ñoà daïng chöõ Z hay V.
 Hình 6-16.Caùc daïng boá trí cacñaêng treân oâ toâ:
a- daïng chöõ Z;b- daïng chöõ V; c- daïng thaân daøi.
Nhö vaäy toaøn boä cacñaêng coù ba truïc: Chuû ñoäng 1, trung
gian 2 (thaân cacñaêng), truïc bò ñoäng 3. Giöõa truïc 1 vaø truïc 2
laø moät khôùp caùc ñaêng khaùc toác, giöõa truïc 2 vaø truïc 3 laø
moät khôùp nöõa vaø chuùng ñöôïc ñaët leäch vôùi goùc α1=α2.
Neáu truïc 1 quay ñeàu, thì truïc 2 quay khoâng ñeàu vaø truïc 3
quay ñeàu (ω3=ω1). Ñieàu kieän naøy chæ ñuùng khi goùc α1=α2, vaø
maët phaúng caùc ñaàu naïng cuûa truïc trung gian 2 cuøng naèm
treân maët phaúng, xem daáu treân truïc.
Treân hình c laø boá trí cacñaêng keùp cho caàu sau chuû ñoäng
thöôøng duøng cho caùc xe coù daïng truyeàn thoáng vôùi khoaûng
caùch giöõa caùc cuïm lôùn.
Cacñaêng ñöôïc chia thaønh nhieàu ñoaïn. Ñoaïn ñaàu noái vôùi
hoäp soá chính (HSC). Ñoaïn giöõa ñaët treo treân khung xe baèng
hai goái ñôõ trung gian. Hai ñaàu cuûa ñoaïn giöõa boá trí hai khôùp
caùc ñaêng ñôn. Ñoaïn sau noái vôùi caàu chuû ñoäng thoâng qua
moät maët bích.
Goùc nghieâng giöõa caùc ñoaïn thöôøng nhoû hôn 3 o. Do vaäy
toác ñoä quay cuûa ñoaïn giöõa thaân truïc coù sai leäch raát nhoû.
Nhôø hai goái ñôõ trung gian ñoä cöùng vöõng cuûa heä thoáng
cacñaêng taêng leân ñaùng keå. Ñeå giaûm goùc leäch cuûa caùc
ñoaïn thaân truïc, ñöôøng taâm truïc ñoäng cô ñaët nghieâng döôùi
moät goùc thích hôïp, ñoàng thôøi ñöôøng taâm truïc caàu saâu
nghieâng treân moät goùc tröông öùng. Nhôø vaäy maø ñoaïn thaân
truïc giöõa ít chòu aûnh höôûng do söï khaùc toác gaây neân (goùc
leäch α nhoû).
 Treân moät soá xe, do goùc leäch khoâng lôùn neân khôùp
cacñaêng ngay sau oå ñôû trung gian ñöôïc thay theá baèng khôùp
noái cao su ñaøn hoài (xem phaàn khôùp noái ñaøn hoài).
4.1.3. Moät soá caáu truùc cacñaêng treân oâ toâ
a. Truïc cacñaêng sau cuûa TOYOTA LAND CRUIZER 4WD
Caùc ñaêng thuoäc kieåu cacñaêng keùp.
Caùc khôùp laép treân naïn nhôø caùc oå thanh laên kim, ñöôïc
boâi trôn baèng môõ. Caùc oå kim ñöôïc coá ñònh treân truïc chöõ
thaäp baèng voøng khoùa. Thaân cacñaêng chia laøm hai ñoaïn
gheùp vôùi nhau baèng then hoa di tröôït, coù vuù môõ ñeå boâi trôn
ñònh kyø. Ñoaïn ngaén ôû phía tröôùc xe. Ñoaïn daøi cheá taïo töø
oáng roãng nhaèm giaûm troïng löôïng cuûa truïc. Then hoa di tröôïc
treân thaân truïc cho pheùp coù khaû naêng thaây ñoåi chieàu daøi
khi laøm vieäc vaø deã daøng laáp ñuùng maët phaúng cuûa hai
ñaàu naïng.

Hình 6-17. Cacñaêng sau cuûa TOYOTA LAND CRUIZER 4WD.

b. Truïc cacñaêng caàu sau TOYOTA CROWN
Truïc cacñaêng chia laøm hai phaàn. Phaàn treân ñaët treân moät
khôùp ñôn vaø moät goái treo qua oå bi ñuùc lieàn vaø voû töïa cao
su. Ñuoâi truïc phaàn naøy coù then hoa di tröôït laép maët bích
gheùp vôùi phaàn thaân sau. Caáu truùc taïo ñieàu kieän bieán daïng
cho phaàn thaân treân, ñoàng thôøi coù then hoa di tröôïc. Khaû
naêng di tröôït thay ñoåi chieàu daøi thöïc hieän baèng caùch neùn
moät phaàn khoái cao su bao ngoaøi cuûa oå ñôõ trung gian.

Hình 6-18. Cacñaêng caàu sau TOYOTA CROWN.

 Phaàn thaân sau laø khôùp caùc ñaêng keùp kieåu chöõ thaäp
khoâng coù khaû naêng thay ñoåi chieàu daøi. Caùc oå thanh laên
kim ñöôïc boâi trôn baèng môû vónh cöûu. Thaân cacñaêng cheá taïo
töø theùp oáng ñöôïc caân baêng tænh, ñoäng chu ñaùo.
Chieàu nghieâng giöõa caùc ñöôøng taâm truïc khi boá trí
cacñaêng gaàn nhö baèng thaân, vì ñoäng cô vaø caàu sau hoái hôïp
treân toaøn boä chieàu daøi heä thoáng truyeàn löïc (HTTL).
4.2. Khôùp noái ñoàng toác
4.2.1. Caáu taïo
Khôùp ñoàng toác truyeàn moâmen xoaén eâm hôn khôùp chöõ
thaäp, nhöng giaù thaønh ñaét. Moät soá xe taûi nheï 4WD duøng
khôùp cacñaêng keùp, coøn xe khaùch 4WD duøng loaïi khôùp chöõ
thaäp.
ÔÛ caùc caàu tröôùc chuû ñoäng, caàn ñaûm baûo toác ñoä quay
ñeàu vaø truyeàn moâ men xoaén döôùi goùc ñoä lôùn neân thöôøng
söû duïng khôùp noái loaïi toác ñoä ñeàu. Khôùp noái toác ñoä ñeàu
goàm coù 2 khôùp vaáu voái raõnh hình oâ van, 4 hoaøn bi chuû
ñoäng vaø 1 hoaøn bi ñònh taâm, choát vaø vít caáy (choát haõm).
Caùc hoaøn bi chuû ñoäng laép vaøo caùc raõnh vaø quay töï do, bi
ñònh taâm duøng choát baét chaët ôû moät vaáu. Khôùp noái loaïi
naøy truyeàn vôùi toác ñoä ñeàu moâmen xoaén vôùi goùc ñoä 35 o.

Hình 6-19. Khôùp noái chöõ thaäp:

a- khôùp cöùng ;b- khôùp toác ñoä ñeàu.
4.2.2. Cacñaêng ñoàng toác
a. Nguyeân lyù hình thaønh cacñaêng bi
Nguyeân lyù hình thaønh caùc ñaêng bi coù theå xem xeùt treân
cô sôû moät boä truyeàn baùnh raêng coân aên khôùp coù kích
thöôùc hình hoïc gioáng nhau hoaøn toaøn nhö treân (hình a).
 a) b) c)
d)
Hình 6-20. Nguyeân lyù hình thaønh cacñaêng bi ñoàng toác.
Khi hai ñöôøng taâm truïc thay ñoåi. (töùc laø khi thay ñoåi goùc
nghieâng truyeàn moâmem) ñieàu kieän ñoàng toác (ω2 = ω1) ñöôïc
thöïc hieän neáu:
+ Giöõ nguyeân khoaûng caùch töø ñieåm truyeàn löïc tôùi ñieåm
giao nhau cuûa hai ñöôøng taâm truïc.
+ Ñieåm truyeàn löïc luoân luoân naèm treân maët phaúng phaân
giaùc cuûa goùc taïo neân giöõa hai ñöôøng taâm truïc.
Trong töôøng hôïp keát caáu bi taïi choå truyeàn löïc thöïc hieän
truyeàn löïc thoâng qua caùc vieân bi caàu. Caùc vieân bi phaûi
naèm giöõa hai phaàn chuû ñoäng vaø bò ñoäng (hình b).
- Ñeå giöõ cho caùc vieân bi truyeàn löïc luoân luoân naèm treân
maët phaúng phaân giaùc, caùc caáu cuï theå thöïc hieän theo caùc
kieåu khaùc nhau:
+ Töï ñònh vò treân caùc raõnh cong (hình c).
+ Duøng caùc voøng ñònh vò (hình d).
Thöôøng treân caùc caàu tröôùc chuû ñoäng vieäc truyeàn löïc
ñoøi hoûi goùc ñaùnh laùi lôùn (30 - 40 0), vì vaäy caùc daïng khôùp
cacñaêng ñoàng toác coù khaû naêng ñaùp öùng toát. Caùc daïng
tieâu bieåu cho cacñaêng ñoàng toác duøng treân oâ toâ.
• Cacñaêng kieåu bi Veise.
• Cacñaêng kieåu bi Rzeppa.
• Cacñaêng kieåu Tripod.
• Cacñaêng kieåu chöõ thaäp keùp.
• Cacñaêng kieåu Tracta.
Caùc ñieàu kieän lyù thuyeát khoù thöïc hieän khi cô caáu bò
moøn, vì vaäy cacñaêng ñöôïc cheá taïo töø theùp toát, coù ñoä beàn
vaø ñoä beàn moøn cao, vaø ñaûm baûo boâi trôn toát.
b. Cacñaêng kieåu bi veise-bendix
Treân caàu tröôùc chuû ñoäng coù daàm caàu cöùng, heä treo
phuï thuoäc, thöôøng gaëp loaïi cacñaêng bò kieåu naøy.
Truïc chuû ñoäng coù daïng naïng chöõ C. Hai beân cuûa moät
ñaàu naïng coù caùc raõnh troøn chöùa caùc vieân bi truyeàn löïc.
Caùc raõnh troøn naøy ñöôïc taïo vôùi raõnh cong troøn coù taâm laø
taâm cuûa khôùp vôùi cung cong cho pheùp vieân bi di chuyeån
treân noù xaáp xæ 300. Trong khôùp coù boán vieân bi naèm ngoaøi
chòu traùch nhieäm truyeàn löïc. Khi quay theo moät chieàu chæ coù
hai vieân bi truyeàn löïc.

Hình 6-21. Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cacñaêng bi
Veise-Bendix.
Truïc bò ñoäng coù caáu taïo töông töï, nhöng laép ñoái dieän vôùi
caùc vieân bi, vaø taïo neân moät raõnh oâm hai maët vôùi vieân bi.
Moät vieân bi thöù 5 naèm giöõa taâm khôùp, hai phía ñöôïc tyø
vaøo hai nöûa truïc truyeàn löïc. Nhôø raõnh troøn, vieân bi giöõa
ñònh vò caùc ñeäm töïa trong khoang voû cuûa khôùp, maø caùc
vieân bi ngoaøi chæ coù theå naèm trong maët phaúng phaân giaùc.
Khi goùc taïo neân giöõa hai ñöôøng taâm truïc laø 30 o thì caùc vieân
bi naèm trong maët phaúng leäch vôùi traïng thaùi trung gian laø
15o.
Keát caáu caùc ñaêng kieåu bi Veise-Bendix khoâng cho pheùp
thay ñoåi chieàu daøi truyeàn löïc bôûi vaäy chæ coù treân caàu
daãn höôùng daïng voû caàu lieàn.
Khôùp ñöôïc boâi trôn baèng môû vaø coù caùc phôùt chaén daàu
kyõ löôõng. Do ñieàu kieän laøm vieäc cuûa khôùp laø truyeàn
moâmen xoaén tôùi baùnh xe khi goùc daãn höôùng thay ñoåi neân
raõnh vaø bi bò moøn, ñieàu ñoù coù theå aûnh höôûng tôùi chaát
löôïng truyeàn löïc cuûa xe.
Ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän laøm vieäc cuûa khôùp, caàn thieát
haïn cheá goùc quay lôùn nhaát caùc baùnh xe daãn höôùng theo
ñuùng taøi lieäu höôùng daãn söû duïng, nhaèm traùnh hieän töôïng
caùc vieân bi bò chaïy khoûi raõnh troøn cuûa naïng.
c. Cacñaêng kieåu Rzeppa
Caáu taïo cuûa caùc ñaêng bi kieåu naøy duøng khaù phoå bieán
treân oâtoâ con caû vôùi caàu chuû ñoäng daàm lieàn vaø vôùi heä
treo ñoäc laäp, chuùng ñöôïc mieâu taû treân hình 6-2.
Truïc chuû ñoäng noái lieàn vôùi baùnh raêng baùn truïc cuûa
caàu xe vaø ñaàu ngoaøi laép then hoa vôùi moät phaàn quaû caàu,
treân bôø maët ngoaøi quaû caàu coù saùu nöûa raõnh troøn. Truïc
bò ñoäng laø moät hoác caàu coù saùu nöõa raõnh troøn trong,
chöùa caùc vieân bi. Caùc vieân bi naèm trong raõnh troøn giöõa
caùc nöûa raõnh troøn trong vaø ngoaøi vaø ñöôïc ñònh vò baèng
voøng ñònh vò daïng caàu. Voøng ñònh vò naèm saùt vôùi hoác caàu
cuûa truïc chuû ñoäng, ñoùng vai troø taïo neân maët phaúng phaân
giaùc chöùa caùc vieân bi. Goùc leäch toái ña cho pheùp giöõa hai
ñöôøng taâm truïc khoaûng 40o, töông töï öùng vôùi goùc xoay vieân
bi ra khoûi vò trí trung gian moãi beân 20o.

Hình 6-22. Caáu taïo cacñaêng bi Rzeppa treân xe MISUBISHI

PAJARO).

Keát caáu cho pheùp thay ñoåi chieàu daøi truïc baèng moái
gheùp then hoa giöõa truïc bò ñoäng vôùi quaû caàu trong, nhöng
khoâng lôùn. Söï dòch chuyeån cuûa noù bò haïn cheá bôûi voøng
haõm treân ñaàu truïc bò ñoäng.
Moät daïng keát caáu töông töï (khôùp cacñaêng bi Lobro) nhöng
cho pheùp dòch chuyeån doïc toái ña 12 mm.
Khôùp ñöôïc boâi trôn baèng daàu truyeàn löïc, vaø ñöôïc boïc
bôûi voû cao su xeáp.
Moät soá keát caáu coù theâm voû khôùp cheá taïo töø theùp
nhaèm taïo neân caùc lieân keát chòu taûi vaø taêng khaû naêng
bao kín.
d. Cacñaêng kieåu Tripod (ba chaïc)
Caáu taïo cuûa cacñaêng Tripod goàm: Moät thaân bao hình truï,
treân ñoù xeû ba raõnh doïc theo ñöôøng sinh. (hình 6-23)
Thaân bao hình truï noái phaàn truïc chuû ñoäng baèng then hoa.
Truïc bò ñoäng laép then hoa vôùi moät chaïc ba vaø ñöôïc coá ñònh
nhôø hai vaønh haõm. Treân caùc ñaàu truïc cuûa chaïc ba boá trí
caùc con laên vôùi hình bao con laên daïng caàu. Con laên vöøa quay
treân truïc vaø vöøa di chuyeån doïc theo truïc. Caùc con laên bò
haïn cheá khoâng chaïy ra ngoaøi bôûi gôø cao treân raõnh cuûa
thaân bao hình truï. Toaøn boä khôùp ñöôïc boïc trong moät voû boïc
cao su ñaøn hoài.
Khôùp coù khaû naêng truyeàn löïc vôùi goùc leäch cuûa hai
ñöôøng taâm truïc 45o, coù khaû naêng di chuyeån doïc truïc lôùn.
Vôùi caùc goùc truyeàn lôùn hôn 25o khoâng coù khaû naêng giöõ
ñieåm truyeàn löïc naèm trong maët phaúng phaân giaùc, vì vaäy
khoù ñaûm baûo khaû naêng ñoàng toác. Tuy vaäy so vôùi caùc
kieåu cacñaêng ñoàng toác trình baøy ôû phaàn treân, coâng ngheä
cheá taïo ñôn giaûn vaø giaù thaønh thaáp hôn. Chuùng thöôøng
ñöôïc boá trí treân xe Minibus hay Pick-up cuøng vôùi caùc daïng
cacñaêng bi khaùc vaø taïo neân truïc truyeàn (hai ñaàu hai daïng
khôùp khaùc nhau) duøng vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp.

Hình 6-23. Cacñaêng kieåu Tripod (ba chaïc):

a- Maët caét; b- Caùc chi tieát.
Treân oâtoâ con CITROEN C 32/35 vaø TOYOTA CROWN coù caáu
truùc daïng naøy. Moät ñaàu laø khôùp cacñaêng kieåu Tripod vaø
moät ñaàu laø khôùp kieåu Rzeppa. Ñaàu coù caáu taïo kieåu Tripod
ôû phía ngoaøi taïo ñieàu kieän lieân keát ñoäng hoïc vôùi truï ñöùng
trong heä treo ñoäc laäp, ñoàng thôøi coù khaû naêng di chuyeån
doïc truïc lôùn ñeå buø chieàu daøi khi baùnh xe dao ñoäng theo
phöông ñöùng.
 Hình 6-24.Cacñaêng ñoàng toác TOYOTA CROWN.
e. Cacñaêng kieåu chöõ thaäp keùp
Cacñaêng kieåu chöõ thaäp keùp laø bieán hình cuûa cacñaêng
khaùc toác keùp, boá trí kieåu chöõ V maø chieàu daøi ñoaïn giöõa
(phaàn coù toác ñoä quay khoâng ñeàu) nhoû. Loaïi cacñaêng naøy
thöôøng thaáy treân caàu chuû ñoäng coù daàm caàu lieàn cuûa
oâtoâ con toác ñoä thaáp. Caùc loaïi oâtoâ cao toác khoâng duøng.
Treân ñoaïn giöõa cuûa cacñaêng ñaët hai boä oå, truïc chöõ
thaäp lieàn keà nhau, do vaäy khoaûng caùch thu nhoû laïi hôn.
Chieàu daøi ñoaïn giöõa coøn vöøa ñuû ñeå noái hai truïc chöõ thaäp.

Hình 6-25.Cacñaêng kieåu chöõ thaäp keùp:

a.maët caét; b,c – caáu taïo.
4.3. Khôùp noái meàm
Ñöôøng noái caùc ñöôøng taâm hoäp soá, truïc cacñaêng vaø boä
vi sai ñöôïc naén thaúng, thì tieáng oàn vaø rung ñoäng seõ ít hôn.
Do ñoù, moät vaøi xe khaùch ñôøi môùi vôùi ñoäng cô ñaët tröôùc –
caàu sau chuû ñoäng duøng truïc cacñaêng thaúng haøng (coù goùc
gaàn nhö moät ñöôøng thaúng). Truïc cacñaêng nhö treân cuõng coù
caùc khôùp meàn ñeå giaûm tieáng ñoäng vaø tieáng oàn.

Hình 6-26. Caáu taïo khôùp noái meàm.

Trong HTTL oâtoâ con do truyeàn moâmen khoâng lôùn do vaäy
ñaõ duøng moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài baèng cao su.

Hình 6-27.Moät soá daïng khôùp noái ñaøn hoài.

Caùc khôùp naøy coù khaû naêng: Giaûm giaät, haïn cheá toái ña
tieáng oàn trong HTTL, keát caáu ñôn giaûn, cho pheùp truyeàn löïc
vôùi goùc nhoû, khi bò hoûng deå thay theá. Coù hai daïng
+ Daïng ñóa, vôùi ba ñaàu naïng chia ñeàu. Caùc ñaàu naïng xen
keõ vaø eùp chaët vôùi ñóa cao su nhôø maët bích, taïo neân traïng
thaùi cao su bò neùn vôùi aùp löïc ban ñaàu. Ñaàu khôùp baét oác
haïn cheá di chuyeån doïc truïc. Vieäc di chuyeån doïc thöïc hieän
nhôø then hoa cuûa maët bích vôùi thaân truïc. Tuoåi thoï keát caáu
thöôøng thaáp vì khi chòu keùo, moät ñaàu naïng chòu taûi.
+ Khôùp cao su ñaõ thay theá keát caáu daïng ñóa. Khôùp cao su
cheá taïo lieân khoái, taïo ñieàu kieän phaân boá ñeàu löïc taùc
duïng, khaû naêng chòu keùo hay neùn treân cung roäng cuûa khoái
cao su ñaøn hoài.
 Chuù yù: Khi thaùo vaø laép truïc cacñaêng:
- Vì coù cô caáu ñieàu chænh chieàu daøi truïc, ñai oác ñieàu
chænh phaûi ñöôïc nôùi loûng tröôùc khi thaùo truïc cacñaêng.
- Khoâng ñöôïc thaùo bu loâng baét bích noái truïc cacñaêng ra.
- Caån thaän khoâng taùc duïng löïc quaù lôùn leân khôùp noái
meàn khi sö duïng truïc cacñaêng vaø ñaûm baûo chaéc chaén raèng
hoäp soá, truïc cacñaêng vaø boä vi sai luoân luoân thaúng haøng
khi thaùo vaø laép laïi truïc cacñaêng.
- sau khi laép, phaûi kieåm tra caùc goùc khôùp. Neáu caàn, thì
ñieàu chænh goùc khôùp baèng ñeäm ñieàu chænh.
III. NGUYEÂN NHAÂN HÖ HOÛNG, KIEÅM TRA VAØ SÖÛA
CHÖÕA
Ñeå ñònh vò nguyeân nhaân hö hoûng, tröôùc heát phaûi kieåm
tra kyõ caùc trieäu chöùng. Neáu caùc trieäu chöùng chöa ñöôïc
laøm saùng toû, seõ maát nhieàu thôøi gian ñeå khaéc phuïc hö
hoûng. Vì vaäy nguyeân taéc laø: Tröôùc heát phaûi xaùc ñòng hö
hoûng, sau ñoù tìm nguyeân nhaân cuûa noù. Hôn nöõa neáu ñieàu
quan troïng laø kieåm tra caùc chi tieát coù lieân quan theo ñuùng
thö töï ñeå xaùc ñònh nguyeân nhaân moät caùch nhanh choùng vaø
chính xaùc.
Hö hoûng Nguyeân nhaân (coù Kieåm tra, söûa
theå) chöõa
Tieáng keâu truïc -Kieåm tra voøng bi -Thay the.á
cacñaêng. truïc chöõ thaäp vaø
khôùp ñoàng toác
bò moøn, keït hoaëc - Thay the.á
hö hoûng.
-Then hoa cuûa - Thay the.á
naïng tröôït bò
moøn.
- Voøng bi ñôõ truïc
cacñaêng bò moøn.
Roø ræ chaát boâi -Moät maët ngoaøi - Duøng vaûi taåm
trôn ôû chaïc phía cuûa chaïc khôùp boät maøi ñeå laøm
tröôùc cuûa khôùp khoâng ñeàu. saïch lôùp “xuø xì”.
ñoàng toác. Thay theá chaïc
neáu beà maët cuûa
- Voøng ñeäm ñaàu noù nhaáp nhoâ
phía sau cuûa hoäp thaùi quaù.
soá bò hoûng. - Thay theá voøng
ñaàu cuûa hoäp soá.
Ñieàu tieát möïc
daàu boâi trôn cuûa
hoäp soá ôû möùc
thích hôïp.
Rung truïc - Laép khoâng - Söûa chöõa.
cacñaêng ôû moïi ñuùng khôùp
toác ñoä. cacñaêng. - Kieåm tra söï caân
- Truïc chuû ñoäng baèng cuûa truïc
hoaëc maët bích chuû ñoäng. Xoay
 khoâng caân baèng. maët bích 1800 vaø
laép trôû laïi.
- Moâmen sieát - Kieåm tra vaø
buloâng chöõ U ñieàu chænh
thaùi hoaù. moâmen.
- Maët bích coù - Phuïc hoài hoaëc
nhieàu ba-via. thay theá maët bích.
- Söûa chöõa.
- Buloâng laép
voøng bi ñôõ truïc - Thay theá.
cacñaêng bò loûng. - Thay theá.
- Khôùp then hoa bò
keït.
- Voøng bi truïc chöõ - Thay theá.
thaäp vaø khôùp
ñoàng toác bò - Thay theá.
moøn,keït hoaëc - Ñieàu chænh
hoûng. hoaëc thay theá.
- OÁng cao su ñôõ
voøng bi ñôõ truïc
cacñaêng bò hoûng.
- Truïc cacñaêng bò
cong.
- Truïc cacñaêng
khoâng caân baèng.
Rung truïc - Ñai oác cuûa keïp - Kieåm tra vaø
cacñaêng ôû toác buloâng chöõ U ñieàu chænh
ñoä thaáp vaø sieát quaù chaët. moâmen sieát.
taûi nheï.
Rung truïc - Beä caàu cuûa - Thay theá.
cacñaêng khi khôùp cacñaêng bò
taêng toác cao. moøn.
 Hình 6-28. Moät soá loaïi khôùp noái cuûa xe 2WD Hilux.

1. Kieåm tra

a. Kieåm tra hö hoûng hoaëc ñoä ñaûo truïc cacñaêng vaø

truïc trung gian
Neáu ñoä ñaûo truïc cacñaêng lôùn hôn giaù trò lôùn nhaát thì
thay theá truïc cacñaêng.
Ñoä ñaûo lôùn nhaát: Khoaûng 0.8mm (0.031 in).
b. Kieåm tra caùc voøng bi truïc chöõ thaäp
Xoay truïc chöõ thaäp vaø khaúng ñònh raèng noù khoâng bò keït
baát cöù vò trí naøo khi quay.
 Kieåm tra ñoä rô truïc cuûa voøng bi truïc chöõ thaäp baèng caùch
quay naïng khi giöõ chaët laáy truïc.
Ñoä rô höôùng truïc voøng bi: ít hôn khoaûng 0.05mm.
Neáu caàn, thì thay theá voøng bi truïc chöõ thaäp.
c. Kieåm tra ñoä moøn vaø hö hoûng voøng bi ñôõ truïc
cacñaêng
Kieåm tra voøng bi quay töï do.
Neáu voøng bi hö hoûng, moøn hoaëc khoâng quay töï do ñöôïc,
thì thay theá noù.
d. Kieåm tra voøng bi truïc chöû thaäp
Kieåm tra xem voøng bi truïc chöû thaäp chuyeån ñoäng coù eâm
khoâng ?
Kieåm tra ñoä rô doïc truïc cuûa bi truïc chöõ thaäp. Ñoä rô doïc
truïc voøng bi: nhoû hôn 0.05mm (0.0021 in).
Chuù yù: Laép voøng bi truïc chöõ thaäp môùi vaøo phía truïc
theo quy trình.
e. Kieåm tra voû boïc cuûa khôùp ñoàng toác
Voû boïc cuûa khôùp ñoàng toác coù theå nöùt, thuûng hoaëc
raùch sau moät quaù trình söû duïng bình thöôøng. Voû boïc khôùp
ngoaøi thöôøng mau hö hôn voû boïc khôùp beân trong.
Moãi laàn thay daàu maùy neân xem xeùt tình traïng voû boïc. Lau
saïch voû boïc roài kieåm tra veát nöùt, raùch, roø ræ. Voøng keïp
phaûi chaët vaø naèm ñuùng vò trí. Neáu voû boïc bò hö hoûng
phaûi ñöôïc thay theá ngay, neáu tieáp söû duïng seõ daãn ñeán söï
hö hoûng khôùp ñoàng toác do nhieåm baån hoaëc maát chaát boâi
trôn.
2. SÖÛA CHÖÕA
a. Thay theá voøng bi truïc chöõ thaäp

1). Ñaùnh daáu ghi nhôù vò trí treân truïc vaø naïng
phaûi ñaùnh daáu ghi nhôù treân naïng ñóa vaø truïc cacñaêng
tröôùc khi thaùo vaø caùc daáu ñoù phaûi thaúng haøng khi caùc chi
tieát naøy ñöôïc laëp laïi.
2). Thaùo voøng haõm
- Ñoùng nheï leân vaønh ngoaøi cuûa voøng bi.
 - Duøng hai tuoác nô vít thaùo 4 voøng haõm ra khoûi raõnh.
Duøng caùc tuoác vít coù cuøng chieàu daøi.
3). Thaùo voøng bi truïc chöõ thaäp
- EÙp voøng bi ra khoûi truïc cacñaêng.
 Chuù yù: Vaën ñai oác naâng chi tieát leân ñieåm “A” ñeå noù
khoûi chaïm vaøo oå bi.
Ñeå traùnh bieán daïng naïng, khoâng ñöôïc sieát quaù chaët.
a. Keïp vaøo vaønh ngoaøi voøng bi baèng eâtoâ vaø duøng buùa
ñoáng truïc cacñaêng ra.
Thaùo voøng bi ôû vò trí ñoái dieän theo quy trình nhö treân.
Chuù yù: Khi thaùo voøng bi baèng buùa caån thaän ñöøng laøm
bieán daïng loã laép voøng bi treân naïng.
b. Laép hai vaønh ngoaøi voøng bi ñaõ ñöôïc thaùo vaøo truïc
chöõ thaäp.
c. EÙp voøng bi ra khoûi naïng.
d. Keïp vaønh ngoaøi cuûa voøng bi baèng eâtoâ vaø duøng buùa
ñoáng leân naïng.
Thaùo voøng bi ôû phía treân ñoái dieän theo quy trình treân.
4). Thaùo voøng bi chöõ thaäp
- Boâi môõ leân truïc chöõ thaäp vaø caùc voøng bi.
 Chuù yù:
Caån thaän ñöøng boâi quaù nhieàu môõ.
Voøng bi truïc chöõ thaäp khoâng theå thaùo ñöôïc.
- Gioùng thaúmg daáu ghi nhôù vò trí treân naïng vaø treân truïc.
- Laép truïc chöõ thaäp môùi vaøo naïng.
- Laép caùc voøng bi môùi leân truïc chöõ thaäp.
- Ñieàu chænh caû hai voøng bi ñeå caùc raõnh cho voøng haõm
ñaït giaù trò leán nhaát vaø chieàu roäng baèng nhau.
5). Laép voøng haõm
- Laép hai voøng haõm coù chieàu daøy baèng nhau sao cho ñaït
ñöôïc ñoä rô doïc truïc cho pheùp.
Chuù yù: Khoâng ñöôïc duøng hai voøng haõm.
Löïa choïn voøng haõm coù chieàu daøy baèng nhau neáu khoâng
saün coù coù voøng haõm coù ñoä daøy baèng nhau thì duøng voøng
haõm caøng coù ñoä daøy gaàn gioáng caøng toát.
- Duøng buùa ñoùng naïng cho ñeán khi khoâng coøn khe hôû
giöõa vaønh ngoaøi voøng bi vaø voøng haõm.
b. Thay theá voøng bi ñôõ truïc cacñaêng
1). Thaùo voøng bi ñôõ truïc cacñaêng ra khoûi truïc trung gian
- Duøng buùa vaø ñuïc thaùo phaàn tai haõm cuûa ñai oác.
- Giöõ maët bích, thaùo ñai oác.
- Ñaùnh daáu ghi nhôù vò trí treân maët bích vaø truïc.
- Thaùo maët bích ra khoûi truïc trung gian.
2). Laép voøng bi ñôõ truïc cacñaêng vaøo truïc trung gian
 Laép voøng bi ñôõ truïc cacñaêng sao cho phaàn vaùt höôùng veà
phía sau.
3). Laép maët bích vaøo truïc trung gian
- Boâi môõ leân caùc then hoa cuûa truïc trung gian.
- Ñaët maët bích leân truïc vaø gioùng thaúng daáu ghi nhôù vò
trí.
Neáu phaûi thay theá maët bích giöõa hoaëc trung gian thì phaûi
laép laïi chuùng sao cho naïng phía tröôùc truïc trung gian vaø naïng
phía sau cuûa truïc cacñaêng quay cuøng moät höôùng.
- Giöõ maët bích, eùp voøng bi vaøo vò trí baèng caùch sieát
chaët ñai oác môùi xuoáng.
- Nôùi loûng ñai oác.
- Xieát chaët ñai oác theâm laàn nöõa.
 Chuù yù: Ñeå ngaên xieát löïc quaù lôùn, khoâng ñöôïc xieát
chaët ñai oác coù daàu hoaëc môõ dính treân phaàn ren cuûa
truïc cacñaêng.
- Duøng buùa hoaëc ñuïc haõm ñai oác.
c. Söûa chöõa khôùp ñoàng toác
Ñeå coù theå söûa chöõa khôùp ñoàng toác hoaøn chænh caàn
phaûi thaùo cuïm nöûa truïc ra khoûi xe.
1. Thaùo cuïm nöûa truïc
Naâng xe, thaùo baùnh xe, thaùo ñai oác giöõ khôùp caàu vôùi
khôùp daãn höôùng (cam laùi). Taùch khôùp khoûi khôùp daãn höôùng
(hình a). Xoay khôùp daãn höôùng ra ngoaøi vaø keùo khôùp ñoàng
toác ra (hình b). Duøng caûo chuyeân duøng (hình c) keùo khôùp
ñoàng toác ra khoûi hoäp soá. Ñôõ hai ñaâøu cuûa cuïm nöûa truïc vaø
ñem noù ra khoûi gaàm xe (hình d).

a) Caét keïp voû boïc b) Kieåm tra môû boâi trôn

 c) Nguyeân loàng vaøo trong d) Nhaác voøng bi vaø voøng
trong ra
2. Kieåm tra khôùp ñoàng toác (hình 6-29)
Ñeå xem seùt khôùp ñoàng toác ngoaøi, thaùo keïp cuûa voû boïc
(hình a) roài thaùo voû boïc. Laáy moät ít môõ boâi trôn töø khôùp
ñaët leân ngoùn tay cuûa baïn vaø mieát hai ngoùn tay vaøo nhau
(hình b). Neáu caûm thaáy coù chaát lôïn côïn nhö coù caùt thì khôùp
ñoàng toác ñaõ bò hö hoûng. Lau chuøi môõ vaø thaùo khôùp ñoàng
toác ra khoûi nöûa truïc. Thaùo caùc vieân bi vaø voøng oå bi ra khoûi
khôùp (hình c,d).

a) Taùch khôùp caàu ra khoûi b) Taùch truïc khôùp CV ngoaøi

cô caáu daãn höôùng töø ñuøm truïc
c) Thaùo khôùp CV trong ra d) Ñôõ cuïm nöûa truïc
khoûi Transaxle
Hình 6-29
Kieåm tra xem caùc voøng oå bi coù bò nöùt, moøn hay khoâng.
Neáu coù, vieân bi chuyeån dòch thaùi quaù taïo ra tieáng keâu laùch
caùch khi quay.
Thay theá khôùp ñoàng toác duø chæ moät chi tieát bò nöùt, gaõy
hoaëc moøn.
3).Söûa chöõa nöûa truïc vaø khôùp ñoàng toác
Cuïm nöûa truïc vaø khôùp ñoàng toác coù theå ñöôïc söûa chöõa
theo 3 caùch:
- thay voû boïc vaø keïp neáu khôùp ñoàng toác coù theå taùi söû
duïng ñöôïc.
- Thay caû voû boïc, keïp vaø khôùp neáu khôùp ñoàng toác hoûng.
- Neáu coù hö hoûng ôû nöûa truïc hoaëc caû hai khôùp ñoàng
toác, thay theá nguyeân cuïm nöûa truïc.

CHÖÔNG 7
CAÀU CHUÛ ÑOÄNG

Caàu chuû ñoäng oâ toâ goàm coù: Truyeàn löïc chính, vi sai, baùn
truïc vaø voû caàu.
 Hình 7-1. Caùc boä phaän cô baûn cuûa caàu chuû ñoäng:
1. Baùnh raêng chuû ñoäng: Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû
ñoäng ñeán voøng raêng
2. Voøng raêng: Truyeàn coâng suaát quay voøng ñeán voû vi
sai.
3. Voû vi sai: Giöõ voøng raêng vaø caùc boä phaän taïo thaønh
caàu sau chuû ñoäng.
4. Baùn truïc: Truïc theùp truyeàn moment xoaén töø boä vi sai
tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng.
5. OÅ bi caàu sau: Bi troøn hay bi ñuõa laép giöõa baùn truïc
vaø beân trong voû caàu.
6. Voû caàu: Baèng kim loaïi, baûo veä vaø ñôõ caùc boä phaän
cuûa caàu sau.
I. COÂNG DUÏNG
 Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû ñoäng ñeán caùc baùnh xe
sau.
 Thay ñoåi höôùng quay cuûa truïc chuû ñoäng1 goùc 90 0 ñeå
quay truïc baùnh xe.
 Taïo ra söï giaûm toác cuoái cuøng giöõa truïc truyeàn ñoäng vaø
baùnh xe thoâng qua caùc baùnh raêng truyeàn ñoäng cuoái cuøng.
 Chia toång moâmen xoaén tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng.
 Cho pheùp sai leäch toác ñoä giöõa caùc baùnh xe khaùc nhau
(baùnh xe traùi, baùnh xe phaûi) trong luùc quay voøng.
 Naâng ñôõ troïng löôïng caàu sau, toaøn boä heä thoáng treo vaø
saét xi.
 Taùc ñoäng nhö moät thaønh phaàn moâmen xoaén khi coù gia
toác vaø thaéng.
II. PHAÂN LOAÏI
 Theo heä thoáng treo:
• Caàu chuû ñoäng treân heä thoáng treo phuï thuoäc taát caû
caùc cuïm cuûa caàu xe, baùn truïc naèm chung trong moät voû cöùng
noái lieàn giöõa hai baùnh xe.
• Caàu chuû ñoäng naèm treân heä thoáng treo ñoäc laäp cuïm
truyeàn löïc chính, vi sai naèm trong voû rieâng lieân keát vôùi khung
hay voû xe.
 Theo vò trí cuûa caàu:
• Caàu tröôùc chuû ñoäng.
• Caàu sau chuû ñoäng.
 Theo soá löôïng caëp baùnh raêng truyeàn löïc chính:
• Moät caëp baùnh raêng coù tyû soá truyeàn coá ñònh.
• Hai caëp baùnh raêng coù tyû soá truyeàn coá ñònh.
 Thoâng thöôøng treân oâtoâ con duøng moät caëp baùnh raêng vôùi
tyû soá truyeàn coá ñònh io = 3-5, ñoâi khi cuõng coù theå gaëp loaïi
hai caëp baùnh raêng treân moät soá xe PICK – UP.

Hình 7-2. Caàu chuû ñoäng sau. Hình 7-3. Caàu chuû ñoäng tröôùc.

CHÖÔNG 6
BOÄ TRUYEÀN LÖÏC CHÍNH

I. COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU – PHAÂN LOAÏI

1. Coâng Duïng
 Truyeàn löïc chính laø ñeå taêng moâmen xoaén vaø truyeàn noù
qua cô caáu phaân chia ñeán caùc baùn truïc ñaët döôùi moät goùc
naøo ñoù (thöôøng 900) ñoái vôùi truïc doïc cuûa oâ toâ vaø bieán
chuyeån ñoäng quay doïc cuûa ñoäng cô thaønh chuyeå ñoäng quay
ngang cuûa baùn truïc.
Ñoái vôùi oâ toâ truyeàn löïc chính coù theå laø moät caáp hoaëc hai
caáp coù hai tyû soá truyeàn tuøy khi caøi soá ôû tuyeàn löïc chính 2
caáp duøng thay theá luoân cho soá truyeàn taêng cuûa hoäp soá.
2. Yeâu Caàu: Truyeàn löïc chính phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu
sau:
- Phaûi ñaûm baûo tyû soá truyeàn caàn thieát ñeå phuø hoäp vôùi
chaát löôïng keùo vaø tính kinh teá nhieân lieäu toát nhaát.
- Ñaûm baûo hieäu suaát truyeàn ñoäng phaûi cao ngay caû khi
thay ñoåi nhieät ñoä vaø toác ñoä quay.
- Ñaûm baûo coù ñoä cöùng vöõng toát, laøm vieäc khoâng oàn
ñeå taêng thôøi haïn laøm vieäc.
- Coù kích thöôùc chieàu cao khoâng lôùn ñeå taêng khoaûng
saùng gaàm xe.
- Troïng löôïng phaàn khoâng treo phaûi nhoû.
3. Phaân Loaïi
a. Döïa vaøo loaïi chính coù caùc loaïi sau:
- Caëp baùnh raêng coân vôùi baùnh raêng cong goàm:
+ Loaïi truyeàn ñoäng thoâng thöôøng: Taâm truïc caùc banh raêng
caét nhau tai moät ñieåm.
+ Loaïi truyeàn ñoäng HYPOID: Taâm truïc caùc baùnh raêng khoâng
caét nhau maø naèm trong hai maët phaúng.
- Loaïi truyeàn ñoâïng baùnh raêng thaúng.
- Loaïi truïc vít.
b.Theo caëp baùnh raêng aên khôùp chia ra:
- Loaïi ñôn: Vôùi moät caëp baùnh raêng aên khôùp, coù tyû soá
truyeàn nhoû (I = 1 – 3).
- Loaïi keùp: Vôùi hai caëp baùnh raêng aên khôùp, coù tyû soá
truyeàn lôùn ( i=5-12), trong loaïi naøy coù theå phaân ra: Baùnh raêng
noùn vaø baùnh raêng truï, baùnh raêng noùn trong truyeàn löïc chính
vaø baùnh raêng truï trong truyeàn löïc caïnh.
c.Theo caáp tyû soá truyeàn chia ra:
- Loaïi moät caáp tyû soá truyeàn kgoâng ñoåi.
- Loaïi nhieàu caáp tyû soá truyeàn (thöôøng hai caáp).
Hieän nay treân oâ toâ thöôøng duøng loaïi raêng cong vaø baùnh
raêng HYPOID. Loaïi truïc naøy thöôøng chæ duøng ôû moät soá oâ toâ
rieâng (thöôøng oâ toâ 3 caàu) Loaïi truyeàn löïc chính coù hai caëp
baùnh raêng, moät caëp baùnh raêng noùn hoaëc HYPOID vaø moät
baùnh raêng truï vôùi vi sai boá trí sau caëp baùnh raêng thöù hai.
II. CAÁU TAÏO VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG
A. Truyeàn löïc chính loaïi ñôn
Truyeàn löïc chính loaïi ñôn thöôøng thöôøng laø caëp baùnh raêng
noùn (raêng thaúng hoaëc raêng xoaén) hoaëc moät caëp baùnh raêng
HYPOID, hoaëc moät caëp baùnh raêng vít ñeå taêng moâmen quay
(tyû soá truyeàn i>1) vaø thoâng qua boä vi sai truyeàn moâmen
xoaén ñeán hai baùn truïc (nöûa truïc) cuûa xe.

Hình 7-4.Keát caáu cuûa caùc baùnh raêng:

a- baùnh raêng noùn. b- baùnh raêng hypoâit. c- baùnh raêng vít.
1-baùnh chuû ñoäng, 2-baùnh bò ñoäng.
1.Caáu taïo chung
a. Baùnh raêng coân chuû ñoäng: (baùnh raêng cuøi thôm)
Khi truïc chuû ñoäng quay laøm baùnh raêng chuû ñoäng vaø voøng
raêng (baùnh raêng vaønh chaäu) quay (hình 7-5).
Ñoaïn ngoaøi cuøng cuûa baùnh raêng chuû ñoäng ñöôïc choát
chaën vôùi khôùp chöõ U hay maët bích cuûa ñoaïn cuoái truïc
cacñaêng. Ñoaïn trong cuøng cuûa baùnh raêng chuû ñoäng aên khôùp
vôùi baùnh raêng treân voøng raêng. Baùnh raêng chuû ñoäng ñöôïc
raép treân caùc oå bi coân. Caùc oå bi cho pheùp caùc baùnh raêng
coân chuû ñoäng quay töï do trong voû caàu. OÁng Giöõ hoaëc voøng
ñeäm chieäu aùp löïc neùn cho oå bi baùnh coân chuû ñoäng.
Vôùi moät soá loaïi vi sai, ñaàu trong cuøng cuûa truïc baùnh raêng
chuû ñoäng ñöôïc goái hoaëc baïc bôï truïc (baïc loùt ñònh taâm), laø
moät baïc ñaïn ñuõa. Baïc bôï truïc giuùp hai oå bi coân ñôõ baùnh
raêng chuû ñoäng trong luùc taûi troïng naëng (hình 7-5).
 Hình 7-5.Baùnh raêng coân chuû ñoäng ñöôïc gaén treân caùc oå bi
coân vaø ñoâi khi treân baïc bôï truïc.
b. Voøng raêng ( baùnh raêng vaønh chaäu, baùnh raêng bò
ñoäng)

Hình 7-6. Caáu taïo voøng raêng ñöôïc daãn ñoäng bôûi baùnh
raêng.
Voøng raêng ñöôïc daãn ñoäng baùnh raêng chuû ñoäng, vaø ñöôïc
truyeàn coâng suaát thoâng qua moät goùc 90 0. Voøng raêng coù
chieàu raêng hôn baùnh raêng chuû ñoäng, coù nghóa laø trong heä
thoáng truyeàn ñoäng oâ toâ coù söï giaûm toác giöõa truïc chuû
ñoäng vaø caùc baùn truïc hay baùnh xe chuû ñoäng.
Caùc buloâng giöõ voøng raêng chaéc chaén treân voû vi sai.
Voøng raêng vaø caùc baùnh raêng chuû ñoäng thöôøng ñöôïc boá
trí aên khôùp nhau. Chuùng ñöôïc maøi ñeàu (aên khôùp quay ñeàu
vôùi nhau laøm maøi moøn hai maët raêng) taïi xöôûng cheá taïo. Sau
ñoù moãi raêng treân moãi baùnh raêng ñöôïc ñaùnh daáu ñeå bieåu
dieãn aên khôùp raêng ñuùng. Söï maøi moøn naøy ñem laïi söï hoaït
ñoäng eâm dòu vaø giöõ cho baùnh raêng beàn hôn.
• Loaïi baùnh raêng aên khôùp gioáng nhau vaø loaïi aên khôùp
khoâng gioáng nhau:
- Boä baùnh raêng aên khôùp khoâng gioáng nhau: Trong khi hoaït
ñoäng, caùc raêng aên khôùp khoâng gioáng nhau. Soá raêng treân
baùnh raêng coân chuû ñoäng ñöôïc so saùnh vôùi raêng treân voøng
raêng, do caùc raêng aên khôùp khaùc nhau.
- Boä baùnh raêng aên khôùp gioáng nhau: Trong khi hoaït ñoäng,
caùc raêng aên khôùp gioáng nhau treân khaép caùc raêng cuûa
baùnh raêng. Ña soá voøng raêng vaø baùnh raèng coân chuû ñoäng
laø kieåu aên khôùp gioáng nhau. Chuùng seõ coù caùc daáu maø
phaûi laép thaúng haøng trong cô caáu.
2. TRUYEÀN ÑOÄNG BAÙNH RAÊNG NOÙN
a. Truyeàn ñoäng baùnh raêng noùn raêng thaúng

Hình 7-7. Caëp baùnh raêng noùn vôùi baùnh raêng thaúng
Loaïi raêng thaúng hieän nay khoâng ñöôïc phoå bieán nhieàu vì coù
nhöôïc ñieåm laø soá raêng ít nhaát cuûa baùnh raêng chuû ñoäng
neáu laáy nhoû hôn 8 thì bò hieän töôïng caét chaân raêng, do ñoù
muoán boä truyeàn coù tyû soá truyeàn lôùn phaûi taêng ñöôøng kính
baùnh raêng bò ñoäng daãn ñeán caàu chuû ñoäng coàng keành,
troïng löôïng taêng. Ngoaøi ra caëp baùnh raêng noùn raêng thaúng
laøm vieäc khoâng ñöôïc eâm dòu, nhaát laø khi xe chaïy ôû toác ñoä
cao oàn nhieàu, khaû naêng chòu taûi keùm neân hieän nay ít ñöôïc
söû duïng. Öu ñieåm cuûa baùnh raêng loaïi naøy deã cheá taïo noù
ñöôïc söû duïng phoå bieán treân oâ toâ taûi, oâ toâ ñaëc bieät.
b. Truyeàn ñoäng baùnh raêng noùn raêng xoaén
 Hình 7-8. Caëp baùnh raêng noùn vôùi baùnh raêng xoaén.
Loaïi truyeàn ñoäng baùnh raêng noùn raêng xoaén ñöôïc söû duïng
phoå bieán treân oâ toâ (baùnh raêng xoaén uoán cong caùc raêng
cuûa baùnh raêng coân chuû ñoäng vaø voøng raêng treân cuøng moät
taâm) loaïi raêng xoaén naøy khaéc phuïc trình traïng treân, soá raêng
ít nhaát cuûa baùnh raêng chuû ñoäng coù theå laáy 6- 7 raêng maø
vaãn ñuû beàn vaø aên khôùp toát, coù theå naâng cao tyû soá
truyeàn (ic) maø vaãn khoáng cheá kích thöôùc cuûa caàu xe. Maët
khaùc soá raêng ñoàng thôøi aên khôùp cuûa loaïi naøy lôùn hôn so
vôùi loaïi raêng thaúng do ñoù laøm vieäc eâm dòu hôn duø ôû toác
ñoä lôùn vaø tuoåi thoï cao hôn nhôø ñoù coù theå duøng vôùi ñoäng
cô cao toác.
Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi baùnh raêng noùn raêng xoaén laø löïc
chieàu truïc lôùn vaø phöông cuûa löïc naøy thay ñoåi theo quay cuûa
baùnh raêng vaø chieàu quay cuûa baùnh raêng truøng nhau löïc
chieàu truïc seõ höôùng töø ñaùy leân ñænh raêng noùn neân coù theå
hieän töôïng keït raêng. Neáu chieàu xoaén cuûa raêng laø chieàu quay
cuûa baùnh raêng chuû ñoäng khoûi raêng bò ñoäng.
Vì vaäy trong tröôøng hôïp oâ toâ chuyeån ñoäng tònh tieán baùnh
raêng coân chuû ñoäng coù chieàu quay phaûi thì höôùng xoaén cuûa
baùnh raêng chuû ñoäng phaûi xoaén traùi. Nhö theá khi chuyeån
ñoäng luøi thì höôùng xoaén vaø chieàu quay laïi truøng nhau neân löïc
chieàu truïc seõ höôùng veà phía coù khuynh höôùng laøm keït raêng
nhöng vì thôøi gian chuyeån ñoäng luøi ngaén neân loaïi baùnh raêng
vaãn ñöôïc duøng.
Khi cheá taïo baùnh raêng cong ngöôøi ta coá taïo ra ñieàu kieän
caùc raêng khôùp theo vuøng nghóa laø khi aên khôùp hai baùnh
raêng seõ tieáp xuùc theo phaïm vi treân raêng maø khoâng phaûi
toaøn caû raêng. Muoán nhö vaäy baùn kính cong cuûa baùnh raêng
chuû ñoäng ñöôïc cheá taïo beù hôn baùn kính cong cuûa baùnh raêng
chuû ñoäng moät ít nhö theá caùc raêng tieáp xuùc nhau chæ ôû
phaàn giöõa. Baùn kính cong ñöôïc choïn khoaûng gaàn moät nöõa
chieàu daøi raêng. Coøn khi taûi troïng lôùn thì xeõ tieáp xuùc caû
chieàu daøi raêng, neáu ñöôïc nhö vaäy khi coù söï dòch chuyeån
töông ñoái cuûa hai baùnh raêng moät ít thì vuøng aên khôùp chæ
dòch chuyeån töø giöõa raêng ra phía naøy hay ra phía kia moät ít
hình 7-8.

3. TRUYEÀN ÑOÄNG BAÙNH RAÊNG HYPOID

Hình 7-9. Truyeàn ñoäng hypoid.

 Chuù yù: Ñöôøng taâm baùnh raêng chuû ñoäng hypoid thaáp hôn
nhö theá naøo. Ñieàu naøy caûi thieän söï aên khôùp cuûa caùc raêng
vaø cho pheùp haï thaáp truïc chuyeån ñoäng cacñaêng.
Truyeàn löïc chính caëp baùnh raêng hypoid ñang ngaøy caøng thay
theá cho baùnh raêng coân xoaén thoâng thöôøng vì lyù do sau: Ñoä
dòch chuyeån hypoid E= (0,125 – 0,200)d 2 (trong ñoù d2 laø ñöôøng
kính voøng troøn cô sôû cuûa baùnh raêng bò ñoäng) do taïo ñieàu
kieän haï thaáp troïng taâm cuûa oâ toâ, cho pheùp xe oån ñònh.Keát
caáu vöõng vaøng chaéc chaén vaø giaûm ñöôïc öùng suaát tieáp.
Goùc nghieâng ñöôøng xoaén cuûa baùnh chuû ñoäng lôùn hôn
nhieàu so vôùi raêng bò ñoäng, do taâm truïc caùch nhau moät
khoaûng khoâng gian. Keát quaû laø cuøng moät kích thöôùc baùnh
raêng bò ñoäng, kích thöôùc baùnh raêng chuû ñoäng taêng nhieàu
hôn so vôùi boä truyeàn raêng xoaén (20 – 25%) vaø truïc baùnh raêng
chuû ñoäng lôùn hôn. Do ñoù khi laøm vieäc coù nhieàu raêng aên
khôùp cuøng moät luùc. Nhôø ñoù keát vöõng hôn tuoåi thoï cuûa
baùnh raêng taêng leân, caùc raêng vaøo khôùp eâm dòu khoâng gaây
tieáng oàn.
Tuy nhieân truyeàn ñoäng hypoid ñoøi hoûi phaûi laép chính xaùc
vaø baùnh raêng coân chuû ñoäng phaûi coù ñieåm töïa thaät chaéc
chaén, hieän töôïng raêng tröôït theo chieàu doïc. Nghóa laø söï tröôït
giöõa caùc raêng taêng theo caû chieàu daøi vaø maët caïnh. Vì vaäy,
caàn chuù yù baûo veä maët raêng khoûi keït, noùng leân quaù möùc
vaø maøi moùn nhanh. Muoán vaäy, treân beà maët raêng cuûa baùnh
raêng phaûi ñöôïc baûo veä baèng moät maøng daàu nhôøn beàn
vöõng. Do ñoù phaûi duøng daàu boâi trôn ñaët bieät ñeå boâi trôn boä
truyeàn ñoäng.

VD: Caàu sau xe TOYOTA CROWN

Hình 7-10. Caáu taïo caàu chuû ñoäng cuûa xe TOYOTA CROWN.
a) vôùi heä treo phuï thuoäc; b) vôùi heä treo ñoäc laäp; c) sô ñoà
boá trí truïc.
 Caàu ñöôïc ñaët nghieâng moät goùc so vôùi maët phaúng cuûa
ñöôøng ñeå giaûm bôùt goùc nghieâng cuûa thaân cacñaêng noùi vôùi
hoäp soá chính (HSC). Treân heä thoáng treo ñoäc laäp söû duïng
cacñaêng bi ñoàng toác noái giöõa baùn truïc vôùi baùnh xe. Caàu
chuû ñoäng cuûa xe coù hai loaïi: Loaïi duøng vôùi heä thoáng treo
phuï thuoäc vaø duøng vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp, vôùi boä
truyeàn löïc chính hypoid.
• Truïc chuû ñoäng ñaët treân hai oå coân, caùc ñaùy lôùn cuûa oå
naèm ñoái ñænh theo nguyeân taéc taêng chieàu daøi chòu taûi cuûa
truïc. Baùnh raêng chuû ñoäng naèm leäch veà moät phía taïo neân
caáu truùc cuûa heä coângxoân chòu löïc. Vôùi caáu truùc nhö theá
ñoä cöùng vöõng cuûa truïc taêng leân. Hai oå tyø leân voû theo hai
chieàu ngöôïc nhau vaø ñoä chaët cuûa oå ñöôïc ñieàu chænh baèng
oác xieát ñaàu truïc, thöïc hieän toát khaû naêng truyeàn löïc doïc truïc
khi xe tieán vaø luøi.
• Ñoä leäch taâm e naèm ôû phía döôùi cuûa ñöôøng taâm truïc
baùnh raêng bò ñoäng nhaèm haï thaáp troïng taâm xe, naâng cao tính
oån ñònh.
• Truïc bò ñoäng ñaët treân hai oå coân coù ñaùy nhoû naèm
ngoaøi ñaõ thu nhoû chieàu daøi chòu löïc cuûa truïc. Baùnh raêng bò
ñoäng (vaønh chaäu) naèm giöõa hai oå, naâng cao ñoä cöùng vöõng
cuûa truïc vaø baùnh raêng gaéng treân noù. Vieäc ñieàu chænh ñoä
dô cuûa oå thöïc hieän thoâng qua caùc oác haõm oå bi coân, hay caên
ñeäm. Baùnh raêng bò ñoäng cheá taïo rôøi vaø gheùp vôùi thaân
baùnh raêng (voû visai) baèng buloâng. Vieät ñieàu chænh söï aên
khôùp cuûa caëp baùnh raêng laø nhôø thay ñoåi vò trí ñai oác haõm
(vaën ren) hay thay ñoåi chieàu daøy cuûa caùc ñeäm cuûa caùc ñeäm
ñieàu chænh hai beân oå bi. Phöông phaùp vaø trình töï ñieàu chænh
töông töï nhö treân caùc loaïi xe quen thuoäc thoâng qua vieäc kieåm
tra veát tieáp xuùc treân baùnh raêng. Thaân truïc bò ñoäng ñöôïc
cheá taïo lieàn khoái. Ñeå laäp boä vi sai treân thaân coù khoeùt caùc
loã lôùn ñuû cho pheùp loàng baùnh raêng cuûa vi sai. Truïc vi sai ñöôïc
choáng xoay baèng choát truï.
• Voû caàu cheá taïo baèng gang coù nhieàu gaân taêng cöùng vaø
taïo ñieàu kieän thoaùt nhieät toát. Treân voû coù loã ñoå daàu vaø
thoâng khí. Caùc loã truïc thoâng ra ngoaøi coù pheát chaën daàu. Voõ
caàu, ñoái vôùi heä thoáng treo phuï thuoäc, coøn coù caùc loã baét
vôùi thaân xe.
4. TRUYEÀN LÖÏC CHÍNH ÑÔN BAÈNG TRUÏC VÍT – BAÙNH VÍT
 Hình 7-11. Baùnh raêng truïc vít baùnh vít.
Ñöôïc duøng ôû caàu xe chuû ñoäng coù tyû soá truyeàn lôùn, vaø
ôû caùc xe coù nhieàu caàu chuû ñoäng ñöôïc truyeàn löïc baèng moät
truïc cacñaêng. Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi truyeàn löïc naøy laø coù hieäu
suaát thaáp, khi laép raùp ñoøi hoûi phaûi thaät chính xaùc, khoaûng
caùch gaàm xe nhoû neáu ñaët baùnh vít treân truïc vít, cheá taïo
khoù khaên giaù thaønh cao vì phaûi duøng kim loaïi maøu ñeå cheá
taïo.

5. TRUYEÀN ÑOÄNG BAÙNH RAÊNG TRUÏ

Caàu tröôùc chuû ñoäng xe NISSAN

Hình 7-12. Caáu taïo caàu tröôùc cuûa NISSAN.

Xe coù ñoäng cô naèm ngang, caàu tröôùc chuû ñoäng. Cuïm HSC
vaø caàu chuû ñoäng cheá taïo lieân khoái baèng hôïp kim nhoâm.
• Truïc bò ñoäng cuûa HSC ñaët giöõa hai oå coân vaø cheá taïo lieân
tuïc. Khoaûng caùch giöõa ñöôøng taâm truïc bò ñoäng vôùi ñöôøng
taâm truïc caàu xe lôùn, treân keát caáu duøng moät baùnh raêng truï
raêng nghieâng trung gian ñeå truyeàn löïc cho baùnh raêng bò ñoäng
truyeàn löïc chính. Baùnh raêng truï raêng nghieâng naøy ñaët treân
truïc trung gian nhôø hai oå thanh raêng coân. Truïc trung gian coá
ñònh bôûi hoäp soá. Caùc oå treân truïc trung gian ñöôïc ñieàu chænh
nhôø caên ñeäm treân maët bích cuûa vaø ñöôïc xieát chaët nhôø
moät buloâng xuyeân qua truïc. Baùnh raêng trung gian vai troø nhö
baùnh raêng chuû ñoäng cuûa truyeàn löïc chính.
• Truïc bò ñoäng ñoàng thôøi laø voû vi sai. Baùnh raêng bò ñoäng
truyeàn löïc chính cheá taïo rôøi gheùp vôùi voû vi sai baèng buloâng.
Nhaèm taïo ñieàu kieän caân ñoái chieàu daøi baùn truïc noái ra hai
baùnh raêng bò ñoäng boá trí leäch, coøn cuïm vi sai ñaët gaàn taâm
truïc doïc cuûa xe.
• Khoâng gian cuûa ba baùnh raêng chung nhau vaø naèm trong voû
cuûa cuïm HSC ñöôïc boâi trôn rieâng baèng daàu APIGL4.
• Ñieàu chænh vò trí aên khôùp cuûa boä truyeàn baùnh raêng truï
raêng nghieâng baèng ñeäm ñieàu chænh ñaët caïnh oå coân cuûa
truïc bò ñoäng.
Khoâng gian cuûa cuïm HSC, caàu khaù hôïp lyù vaø naèm goïn ôû
phaàn beân traùi cuûa ñaàu xe. Khi thaùo coù theå taùch rôøi caùc
phaàn HSC cuøng vôùi baùnh raêng trung gian, vaø phaàn baùnh raêng
bò ñoäng truyeàn löïc chính, vi sai.

B. TRUYEÀN LÖÏC CHÍNH KEÙP

Truyeàn löïc chính keùp thöôøng coù hai caëp baùnh raêng (moät
caëp baùnh raêng noùn, moät caëp baùnh raêng truï). Nhaèm ñaït
ñöôïc tyû soá truyeàn lôùn ôû nhöõmg xe coù ñoäng cô cao toác. Tuyø
theo caùch boá trí vaø saép xeáp 2 caëp baùnh raêng maø ta coù
truyeàn löïc chính keùp loaïi Taäp Trung vaø Phaân Taùn.
1. Truyeàn löïc keùp loaïi taäp trung
Goàm 2 caëp baùnh raêng laép giaùp chung vaøo hoäp giaûm toác
trung taâm. Truïc trung gian vaø truïc bò ñoäng cuûa hoäp giaûm toác
coù theå ñaët trong maët phaúng naèm ngang nhö ôû caùc xe ZIL.130,
CA-10 hoaëc trong maët phaúng thaúng ñöùng nhö xe ba caàu ZIL.131
vôùi muïc ñích truyeàn löïc cho caàu sau, caàu giöõa baèng moät truïc
caùc ñaêng.
 Hình 7-13. Sô ñoà nguyeân lyù truyeàn löïc chính keùp kieåu taäp
trung:
a- hai truïc trong maët phaúng ngang; b- hai truïc trong maët
phaúng ñöùng.
VD: ÔÛ oâ toâ ZIL.130

Hình 7-14
Cô caáu truyeàn löïc chính oâ toâZIL-130
Khi truyeàn löïc chính laøm vieäc, moâmen xoaén truyeàn qua hai
caëp baùnh raêng: 1 caëp baùnh raêng hình coân vaø moät caëp
baùnh raêng hình truï. Truïc chuû ñoäng cuøng vôùi baùnh raêng beù
ñaåy quay baùnh raêng bò ñoäng laép ôû ñaàu truïc trung gian, roài
töø baùnh raêng hình truï beù roài truyeàn ñeán baùnh raêng lôùn hình
truï baét ôû voû boä vi sai vaø cuøng quay trong caùc voøng bi ôû voû
caàu chuû ñoäng.
 Hình 7-15. Sô ñoà nguyeân lyù truyeàn löïc chính keùp phaân taùn.
2. Truyeàn Löïc Kieåu Phaân Taùn
Phaân chia caëp baùnh raêng noùn vaø caëp baùnh raêng truï
thaønh hai hoäp giaûm toác, moät ôû trung taâm (coøn goïi laø truyeàn
löïc trung öông hay truyeàn löïc giöõa). Moät ôû ngay caïnh baùnh chuû
ñoäng (coøn goïi laø truyeàn löïc caïnh hay truyeàn löïc cuoái cuøng).
Loaïi naøy phoå bieán ñöôïc duøng treân maùy keùo vaø oâ toâ taûi
naëng. Trong ñoù truyeàn löïc chính laø caëp baùnh raêng noùn. Noù
coù theå ñaët trong ngaên chung hoaëc trong ngaên rieâng trong
thaân caàu sau.
Truyeàn löïc cuoái cuøng raát phong phuù coù nhöõng loaïi sau:
Caùc baùnh raêng cuûa truyeàn ñoäng cuoái cuøng thöôøng laø
baùnh raêng truï (hình 7-16a,b) hoaëc baùnh raêng coân (hình 7-
17c) ñaët trong moayô caùc baùnh daãn ñoäng phía tröôùc cuûa maùy
keùo. Chuyeån ñoäng quay töø trung taâm ñeán baùnh daãn ñoäng 6
ñöôïc truyeàn qua truïc daãn 4 (coøn goïi laøm nöûa truïc) vaø tieáp
tuïc truyeàn qua caùc baùnh raêng coân 3 vaø 2, roài 5 vaø 1.
Cô caáu haønh tinh theå hieän treân (hình 7-18d) thöôøng ñöôïc
duøng roäng raõi trong khaâu truyeàn ñoäng cuoái cuøng. Ñoù laø
moät cô caáu goïn nheï, ñôn giaûn vaø truyeàn ñoäng quay tôùi tyû
soá truyeàn raát lôùn (i=6). Chuyeån ñoäng quay baét ñaàu töø
truyeàn ñoäng trung taâm truïc 4 ñeán baùnh raêng trung taâm 1 vaø
sau ñoù qua caùc baùnh raêng veä tinh 5 laên theo voøng raêng 2 vaø
qua caùc choát 6 ñeán caùc baùnh daãn ñoäng 3 cuûa maùy.
 Hình 7-16. a- Truyeàn ñoäng chính; b-truyeàn ñoäng cuoái cuøn: 1-
truyeàn ñoäng chính; 2- boä vi sai; 3-truyeàn ñoäng cuoái cuøng; 4- cô
caáu queïo (reõ); A- töø truïc daãn hoäp soá toác ñoä.

Hình 7-17 . Truyeàn ñoäng cuoái cuøng cuûa caàu daãn ñoäng
tröôùc.
a- caáu taïo; b- sô ñoà;
1,2,3,5- caùc baùnh raêng coân; 4- nöûa
truïc;
 6-baùnh daãn ñoäng cuûa maùy keùo; A-töø
truyeàn doäng.

Hình 7-18. Truyeàn ñoäng cuoái cuøng vaø cô caáu haønh tinh:
a- caáu taïo;b- sô ñoà;
1- baùnh raêng haønh tinh giöõa; 2- baùnh
raêng hình vaønh khaên;
3- baùnh raêng xích daãn ñoäng; 4- truïc;
5- caùc baùnh raêng veä tinh; 6- caùc choát.
- Hoäp giaûm toác cuoái cuøng cuûa raêng truï (hình 7-19).

Hình 7-19. Hoäp giaûm toác cuoái cuøng kieåu raêng tru.ï
a,b- baùnh raêng aên khôùp ngoaøi; c- baùnh raêng aên khôùp
trong.
- Hoäp giaûm toác cuøng kieåu heä baùnh raêng haønh tinh (ñöôïc
söû duïng treân xe MAZ-500)
 Voøng raêng ngoaøi 1 gaén lieàn vôùi baùnh xe coøn caùc choát
cuûa baùnh raêng haønh tinh (truïc thì coá ñònh), baùn truïc nhaän
moâmen quay laøm cho baùnh raêng trung taâm 3 chuyeån ñoäng
(coøn goïi laø baùnh raêng maët trôøi) truyeàn moâmen quay cho caùc
baùnh raêng haønh tinh 2, do truïc cuûa 2 coá ñònh neân 2 truyeàn
vaø ñaåy 1 quay vaø baùnh raêng chuyeån ñoäng.

Hình 7-20. Sô ñoà caáu taïo hoäp giaûm toác cuoái cuøng kieåu
heä baùnh raêng haønh tinh xe MAZ-500
1- voøng raêng ngoaøi, 2- baùnh raêng haønh tinh, 3- baùnh raêng
trung taâm.
C. TRUYEÀN LÖÏC CHÍNH HAI CAÁP
Treân moät soá xe oâ toâ taûi ñeå taêng khaû naêng di chuyeån,
taïo ra nhieàu caáp ñoä cho xe oâ toâ, caûi thieän ñöôøng ñaëc tính
keùo cuûa oâ toâ, ngöôøi ta keát caáu boä truyeàn löïc chính hai caáp,
coù theå thay ñoåi ñöôïc tyû soá truyeàn cuûa truyeàn löïc chính.
Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa hình 7-21.
Treân truïc bò ñoäng cuûa caëp baùnh raêng coân coù hai baùnh
raêng 7,8 quay trôn treân truïc, baùnh raêng khôùp 1, laép then treân
truïc 7, 8 luoân luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng truyeàn ñoäng cho
baùn truïc. Khi gaøi 1 leân treân ta ñöôïc soá truyeàn 1 (i 1) dòch 1
xuoáng döôùi ta ñöôïc soá truyeàn 2 (i2).
 Hình 7-21. Sô ñoà nguyeân lyù caáu taïo truyeàn ñoäng cuûa
truyeàn löïc chính 2 caáp truyeàn.
a- sô ñoà ñoäng hoïc; b- sô ñoà caáu taïo; 1- khôùp gaøi; 2-caëp
baùnh raêng coân cuûa truyeàn löïc chính; 3-caëp baùnh raêng truï soá
truyeàn 1; 4-caëp baùnh raêng truï soá truyeàn 2; 5-truï chuû ñoäng;
6-truï bò ñoäng(caëp baùnh raêng coân); 7,8-baùnh raêng quay trôn
treân truïc.
CHÖÔNG 7
BOÄ VI SAI

I. COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU – PHAÂN LOAÏI

1. Coäng duïng
Boâï vi sai ñaëc giöõa caùc baùnh xe cuûa caàu chuû ñoäng coù
taùc duïng ñaûm baûo cho caùc baùnh xe quay vôùi vaän toác khaùc
nhau khi xe voøng hoaëc chuyeån ñoäng khoâng baèng phaüng, hoaëc
coù söï khaùc nhau giöûa caùc kính laên cuûa hai baùnh xe, ñoàng
thôøi phaân phoái laïi moâ men xoaén cho hai nöûa truïc trong caùc
tröôøng hôïp neâu treân.
Boä vi sai ñaët giöõa caùc caàu chuû ñoäng coù taùc duïng phaân
phoái moâmen xoaén cho caùc caàu theo yeâu caàu thieát keá nhaèm
naâng cao tính naêng keùo cuûa xe coù nhieàu caàu chuû ñoäng.
2. Yeâu caàu: Caùc cô caáu vi sai phaûi thoaû maõn yeâu caàu
sau:
 Phaân phoái momen xoaén töø ñoäng cô cho caùc baùnh xe
(loaïi vi sai giöõa caùc baùnh hay cho caùc caàu (loaïi vi sai giöõa caùc
caàu) theo tyû leä cho tröôùc, phuø hôïp vôùi moâmen baùm (troïng
löôïng baùm) cuûa baùnh xe (hay caàu) vôùi maët ñöôøng.
 Ñaûm baûo soá voøng quay cuûa caùc baùnh xe chuû ñoäng
khaùc nhau trong khi oâ toâ quay voøng hoaëc chuyeån ñoäng treân
ñöôøng khoâng baèng phaúng vaø nhöõng tröôøng hôïp khaùc, hoaëc
khi baùn kính laên cuûa hai baùnh xe chuû ñoäng ôû cuøng moät caàu
khoâng baèng nhau.
 Keát caáu boä vi sai phaûi goïn nheï.
3. Phaân loaïi
a. Theo coâng duïng chia ra:
 Vi sai giöõa caùc baùnh xe.
 Vi sai giöõa caùc caàu.
 Vi sai ñoái xöùng.
 Vi sai khoâng ñoái xöùng.
b. Theo möùc ñoä töï ñoäng chia ra:
 Vi sai khoâng coù haõm.
 Vi sai haõm cöôõng böùc baèng tay.
 Vi sai haõm töï ñoäng.
c. Theo keát caáu vi sai chia ra:
 Vi sai raêng noùn.
 Vi sai raêng truï.
 Vi sai taêng ma saùt:
 Vi sai loaïi cam.
 Vi sai loaïi truïc vít.
 Vi sai loaïi taêng ma saùt baøng phaân töû ma saùt.
 Vi sai loaïi ma saùt thuyû löïc.
 Vi sai coù tyû soá truyeàn thay ñoåi.
 Vi sai coù haønh trình töï do.
d. Theo giaù trò cuûa heä soá gaøi vi sai chia ra:
Theo giaù trò cuûa heä soá gaøi vi sai:
K= Mms /Mo
Trong ñoù: Mms : moâmen ma saùt.
Mo : moâmen treân voû vi sai.
Theo giaù trò cuûa heä soá gaøi vi sai: K ñöôïc chia ra:
- Loaïi vi sai haõm ma saùt trong beù (K = 0 – 0.2).
- Loaïi vi sai haõm vôùi ma saùt trong taêng (K = 0.2 – 0.7).
- Loaïi vi sai haõm hoaøn toaøn (haõm cöôõng böùc): K > 0.7.
III. CAÁU TAÏO CUÛA BOÄ VI SAI
1. Xe ñoäng cô ñaët doïc
Baùnh raêng cuoái cuøng vaø baùnh raêng vi sai trong thöïc teá
ñöôïc laép thaønh moät boä, nhö chæ ra ôû hình veõ vaø ñöôïc laép
tröïc tieáp trong voû ñôõ vi sai; vaø sau ñoù, noù ñöôïc laép vaøo voû
caàu sau, thaân xe hay khung.
Khôùp caùc ñaêng cuûa truïc caùc ñaêng ñöôïc laép vaøo maët bích
noái vaø laøm quay baùnh raêng quaû döùa qua maët bích noái. Baùnh
raêng chuû ñoäng ñöôïc laép vaøo voû ñôõ vi sai bôûi hai voøng bi
ñuõa coân.
 Baùnh raêng vaønh chaäu vaø voû vi sai ñöôïc laép lieân nhau
thaønh moät khoái sau ñoù laép vaøo voû ñôõ vi sai qua hai voøng bi
baùn truïc.
Ñai oác ñieàu chænh hoaëc ñeäm ñieàu chænh ñöôïc laép beân
ngoaøi cuûa moãi voøng bi baùn truïc ñeå ñieàu chænh khe hôû aên
khôùp giöõa baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh raêng vaønh chaäu.
Baùnh raêng baùn truïc vaø truïc caàu sau ñöôïc laép vôùi nhau qua
caùc then. Coù phôùt chaén daàu ôû gaàn maët bích noái ñeå ngaên
chaûy daàu.

Hình 7-22.Caáu taïo cuûa boä vi sai.

Neáu laép baùnh raêng quaû döùa maø khoâng ñaët taûi ban ñaàu
leân voøng bi phía tröôùc vaø phía sau maø ñaõ ñaët taûi leân baùnh
raêng quaû döùa, thì ñaàu voøng bi ñoái dieän vôùi höôùng ñaët taûi
coù theå bò rô.
Ñoä rô nhö treân thöôøng xaûy ra ôû voøng bi môùi vì ñoä moøn ban
ñaàu cuûa phuï tuøng vaø baùnh raêng seõ quay khoâng oån ñònh,
neáu khoâng ngaên chaën noù baèng caùch ñaët taûi ban ñaàu leân
caùc voøng bi baùnh raêng quaû döùa.
Khi ñaët taûi ban ñaàu thì söùc caûn quay cuûa voøng bi taêng leân.
Möùc taûi troïng ban ñaàu coù theå ñöôïc tìm ra baèng caùch ño söùc
caûn laên naøy.
2. Xe ñoäng cô ñaët ngang
Boä vi sai trong xe ñoäng cô ñaët ngang ñöôïc gaén lieàn vôùi hoäp
soá, coù caàu tröôùc chuû ñoäng ñoäng.
Cuïm vi sai ñöôïc ñaët giöõa voû phía hoäp soá vaø voû phía vi sai.
Baùnh raêng nghieân ñöôïc duøng laøm baùnh raêng lôùn. Baùnh
raêng naøy lieàn vôùi voû vi sai vaø ñöôïc laép trong voû hoäp soá phía
vi sai qua hai voøng bi baùn truïc.
Moät ñeäm ñieàu chænh ñöôïc laép vaøo beân traùi cuûa voøng bi
baùn truïc beân traùi vaø moät ñeäm ñieàu chænh laép vaøo phía beân
phaûi cuûa voøng bi baùn truïc beân phaûi. Taûi troïng ban ñaàu treân
caùc voøng bi ñöôïc ñieàu chænh baèng söï thay ñoåi chieàu daøy cuûa
ñeäm naøy. Baùn truïc aên khôùp vôùi caùc then hoa beân trong baùnh
raêng baùn truïc.

Hình 7-23. Caáu taïo boä vi sai.

Thoâng thöôøng coù 2 baùnh raêng vi sai, nhöng ôû boä vi sai cho
xe coâng suaát cao, thì thöôøng duøng boán baùnh raêng vi sai.

II. HOÏAT ÑOÄNG CUÛA VI SAI

1. Muïc ñích

Hình 7-24. Hoaït ñoäng cuûa boä vi sai.

Khi xe vaøo ñöôøng voøng, veát caùc baùnh xe seõ taïo moät
ñöôøng troøn ñoàng taâm, taâm caùc ñöôøng troøn naèm treân moät
ñöôøng thaúng noái daøi ñi qua hai taâm cuûa baùnh sau. Do ñoù
baùnh xe ngoaøi seõ laên nhieàu hôn baùnh xe trong.
 Neáu caùc baùnh xe sau ñöôïc aên khôùp baùnh raêng coá ñònh
vôùi truïc caùc ñaêng thaúng vaøo truïc baùnh xe beân trong seõ tröôït
treân maët ñöôøng. Nhö vaäy voû (loáp) xe seõ moøn nhanh hôn vaø
gaây öùng suaát xoaén treân truïc laøm cho vieäc ñi vaøo ñöôøng
voøng khoâng oå ñònh boä vi sai seõ loaïi boû ñöôïc truïc traëc naøy,
bôûi vì noù cho pheùp caùc baùnh xe quay ôû nhöõng ñöôøng troøn
khaùc nhau.
2. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa boä vi sai
+ Khi chuyeån ñoäng thaúng treân ñöôøng baèng phaúng, quaõng
ñöôøng laên cuûa hai baùnh xe baèng nhau, neáu löïc caûn treân hai
baùnh xe nhö nhau, seõ laøm cho caùc baùnh raêng baùn truïc quay
cuøng toác ñoä, nhö vaäy baùnh raêng haønh tinh khoâng quay quanh
truïc cuûa noù, maø chæ cuøng quay quanh truïc cuûa baùn truïc.
Moâmen truyeàn xuoáng töø voû vi sai caân baèng vôùi moâmen caûn
laên taïi veát tieáp xuùc cuûa baùnh xe, töùc laø:
nt = np = no vaø mt = mp =0,5 mo
Nt , np , no – toác ñoä quay cuûa baùnh xe traùi, phaûi, voû vi sai,
vg/ph;
Mt , mp , mo – moâmen treân baùnh xe traùi, phaûi, voû vi sai.
Coù theå hieåu caùc baùnh raêng ñoùng vai troø laø cheâm truyeàn
löïc.

Hình 7-25. Quan heä ñoäng hoïc vaø ñoäng löïc hoïc vi sai coân
ñoái xöùng (boû qua ma saùt):
b- khi ñi thaúng vt =vp ;b- khi quay voøng vt ≠vp ; c- quan heä löïc
vaø baùnh raêng vi sai.
+ Khi ñi treân ñöôøng voøng, quaõng ñöôøng laên cuûa caùc baùnh
xe khaùc nhau, caùc baùnh raêng baùn truïc quay vôùi caùc toác ñoä
goùc khaùc nhau, hoaëc löïc caûn cuûa caùc baùnh xe khaùc nhau
daãn tôùi toác ñoä goùc caùc baùnh raêng baùn truïc cuõng khaùc
nhau. Nhö vaäy baùnh raêng haønh tinh vöøa quay quanh truïc cuûa
noù vôùi toác ñoä goùc ωht vaø quay quanh ñöôøng taâm truïc cuûa
baùnh raêng baùn truïc vôùi toác ñoä v ht. Moâmen truyeàn xuoáng töø
voû vi sai caân baèng vôùi moâmen caûn ñaët taïi taâm truïc cuûa
baùnh raêng vi sai mt + mp. Treân baùnh raêng vi sai: Do söï khoâng
caân baèng cuûa caùc löïc aên khôùp taïo neân moâmen quay baùnh
raêng vi sai xung quanh truïc cuûa noù vôùi giaù trò baèng mt - mp,
moâmen coøn laïi baèng giaù trò mp taùc duïng cho caû caùc baùnh
raêng baùn truïc hai beân. Nhö vaäy:
Mt = mp
Neáu np =2no thì nt = 0 vaø khi ñoù baùnh xe phaûi quay gaáp ñoâi,
coøn baùnh xe traùi khoâng quay. Maët khaùc baùnh xe beân phaûi coù
löïc caûn raát nhoû, coi nhö baèng khoâng m t = 0, thì mt = mp= 0. Do
vaäy xe khoâng coøn khaû naêng khaéc phuïc löïc caûn ñöôøng. Ñoù
chính laø hieän töôïng patineâ.
Quan heä toång quaùt cuûa vi sai laø: nt + np = 2no
N t # np
Mt = mp
Vieäc söû duïng vi sai ñoái xöùng nhö treân cho pheùp caùc baùnh
xe quay vôùi toác ñoä khaùc nhau, haïn cheá maøi moøn lôùp xe,
nhöng laïi laøm xaáu khaû naêng truyeàn löïc cuûa caàu chuû ñoäng,
ñoàng thôøi coù theå laøm taêng khaû naêng tieâu hao nhieân lieäu
cuûa oâtoâ.

IV. CAÙC LOAÏI VI SAI

1. Vi sai giöõa caùc baùnh xe chuû ñoäng treân oâ toâ
a. Vi sai ñoái xöùng
 Hình 7-26. Sô ñoà hai baùnh raêng haønh tinh vaø hoäp soá vi sai
lieàn 1,5- baùn truïc;2-voû vi sai; 3,4- baùnh raêng baùn truïc; 6-baùnh
raêng vi sai; 7-vaønh raêng truyeàn löïc chính; 8- truïc.
Vi sai ñoái xöùng thuoäc loaïi vi sai coù ma saùt trong nhoû. Trong
caùc loaïi vi sai hieän nay cuøng loaïi naøy. Sö khaùc nhau vi sai ñoái
xöùng laép treân xe naøy hay xe khaùc ôû soá baùnh raêng vi sai, ôû
keát caáu voû vi sai vaø caùc baùnh raêng baùn truïc.
Treân oâ toâ du lòch thöôøng duøng loaïi vi sai ñoái xöùng vôùi
baùnh raêng haønh tinh vaø voû vi sai lieàn, khoâng thaùo rôøi ñeå
baûo veä ñoä cöùng vöõng toát. Treân oâ toâ taûi thöôøng duøng coù
boáùn baùnh raêng haønh tinh vaø voû vi sai thaùo rôøi ñöôïc vì vaäy
ñoä cöùng vöõng giaûm vaø ñieàu kieän laøm vieäc cuûa caùc baùnh
raêngtruyeàn löïc chính keùm ñi.
Maët thaùo rôøi thöôøng ñi qua truïc cuûa baùnh raêng haønh tinh,
caùc nöûa voû ñöôïc laép ñoàng taâm nhôø caùc gôø, sieát caùc nöûa
voû baèng buloâng vaø ñoâi khi duøng ñinh taùn.
Voû vi sai duøng baùnh raêng, boä baùnh raêng haønh tinh vaø ñaàu
trong cuøng cuûa baùn truïc. Chuùng ñöôïc coá ñònh vaø quay trong
baùn truïc. Voû vi sai ñöôïc cheá taïo baèng gang reøn, baèng gang
hôïp kim hoaêïc baèng theùp 45.

Hình 7-27. Sô ñoà keát caáu voû hoäp vi sai loaïi thaùo ñöôïc.
OÅ bi voû vi sai ñöôïc laép giöõa phaàn ngoaøi cuøng voû vi sai vaø
voû caàu.
Maët bích treân voû vi sai duøng ñeå gaén baùnh raêng bò ñoäng
cuûa truyeàn löïc chính. Hai nöûa voû vi sai gaén chaët baùnh raêng bò
ñoäng baèng buloâng hay ñinh taùn.
Boä baùnh raêng haønh tinh hay boä baùnh raêng vi sai goàm coù
hai baùnh raêng coân baùn truïc vaø hai baùnh raêng haønh tinh
(baùnh raêng quay trôn cuûa boä vi sai trong vi sai hai baùnh raêng
haønh tinh). Boä baùnh raêng haønh tinh ñöôïc laép laùp trong voû vi
sai. Chuùng laø nhöõng baùnh raêng nhoû.
 Moät truïc nhoû xuyeân qua hai baùnh raêng haønh tinh (hoaëc truïc
chöõ thaäp xuyeân qua boán baùnh raêng haønh tinh) vaø voû vi sai.

Hình 7-28. Sô ñoà vi sai coù ñeäm ñoàng ñôõ vaø ñöôøng daàu
boâi trôn oå bi.
1,2-oå ñôõ; 3- baùn truï; 4,5- ñeäm ñoàng.
Hai baùnh raêng baùn truïc döôïc laép aên khôùp vôùi ñaàu trong
baùn truïc baèng then hoa.
Boä boâi trôn cho caùc baùnh raêng haønh tinh qua caùc raõnh vaùt
treân truïc chöõ thaäp vaø khoan loã giöõa caùc raêng. Nhö theá daàu
seõ tuaàn hoaøn ñi qua loã vaø raõnh vaùt roài trôû veà caùcte caàu
sau. Giöõa caùc maët töïa cuûa baùnh haønh tinh, baùn truïc vaø voû
vi sai thöôøng ñaët caùc taám ñeäm ñoàng ñeå giaûm ma saùt vaø ñeå
ñaët ñuùng caùc baùnh raêng vi sai (caùc ñeäm naøy ñöôïc thay theá
môùi sau khi xe chaïy ñöôïc 35-40.000km) nhôø caùc ñeäm ñoàng naøy
maø tuoåi thoï baùnh raêng ñöôïc naâng cao.

• Vi sai ñoái xöùng kieåu baùnh raêng noùn

Vi sai noùn ñoái xöùng thöôøng duøng treân oâtoâ con. Sô ñoà caáu
taïo vaø keát caáu cuûa boä caàu chuû ñoäng treân hình 7-29.
 Hình 7-29. Vi sai ñoái xöùng kieåu baùnh raêng noùn.
Boä vi sai naèm trong loøng baùnh raêng bò ñoäng cuûa truyeàn löïc
chính vaø goàm: Voû vi sai ñoàng thôøi laø thaân baùnh raêng bò
ñoäng, hai baùnh raêng maët trôøi (baùnh raêng baùn truïc), hai hoaëc
boán baùnh haønh tinh (baùnh raêng vi sai), truïc vi sai, caùc baùn
truïc daãn ra baùnh xe phaûi, traùi, caùc ñeäm töïa löng cho caùc
baùnh raêng. Baùnh raêng vi sai quay treân truïc vi sai vaø quay cuøng
voû vi sai.
Caùc baùnh xe chuû ñoäng luoân noái vôùi truïc bò ñoäng cuûa
truyeàn löïc chính thoâng qua söï aên khôùp cuûa boä vi sai, ñoàng
thôøi caùc baùnh xe gaén then hoa vôùi baùnh raêng baùn truïc.
• Vi sai ñoái xöùng kieåu baùnh raêng truï

Hình 7-30. Vi sai ñoái xöùng hình truï.

Treân moät vaøi loaïi oâ toâ con ngöôøi ta söû duïng boä vi sai hình
truï ñoái xöùng neáu cuøng truyeàn moät moâmen thì vi sai loaïi baùnh
raêng truï ñoái xöùng coù beà ngang beù hôn nhöng baùn kính laïi lôùn
hôn so vôùi loaïi vi sai coù baùnh raêng noùn ñoái xöùng . ñeå taêng
khoaûng caùch gaàm xe ngöôøi ta giaûm kích thöôùc cuûa baùnh
raêng bò ñoäng truyeàn löïc trung öông.

b. Vi sai cam
 Hình 7-31. Sô ñoà vi sai loaïi moät daõy
a- vi sai cam höôùng kính; 1-voû hoäp vi sai; 2- con chaïy; 3- baùn
truïc; b,c- löïc taùc duïng leân con chaïy; d- vi sai cam höôùng truïc; 1-
voû vi sai ;2- con chaïy; 3,4- vaønh khaên ;5- voøng.
Coù nhieàu loaïi khaùc nhau: Loaïi cam ñaët höôùng kính, loaïi cam
ñaët höôùng truïc. Treân (hình 7-31a) trình baøy sô ñoà loaïi vi sai
cam maø caùc con chaïy 2 ñaët thao höôùng kính naèm giöõa caùc
vaønh coù daïng cam 3 vaø 4 cuûa baùn truïc, caùc con chaïy 2 ñöôïc
ñaët vaøo ngaên caùch ôû giöõa, voøng naøy ngaén vôùi voû vi sai 3
vaø laø phaàn töû chuû ñoäng. Voøng ngaên caùch taùc duïng vaøo
con chaïy 2 moät löïc P vaø eùp con chaïy vaøo vaønh cam ngoaøi vôùi
löïc P1` vaø vaøo vaønh cam trong vôùi löïc P 2`, P1` vaø P2` taùc duïng
thaúng goùc vôùi maët beân cuûa caùc vaønh cam. Khi caû hai baùnh
xe chuû ñoäng chieäu löïc caûn nhö nhau (p 1Rn=p2Rt) thì vaän toác
goùc caùc voøng giöõa vaø caùc vaønh cam baêng nhau.
ÔÛ ñaây hai löïc P1 vaø P2 laø hai löïc voøng taùc duïng leân con laên
theo chieàu tieáp tuyeán. Neáu moät trong caùc baùnh xe chuû ñoäng
(ví duï baùnh noái lieàn vôùi vaønh cam trong) coù xu höôùng taêng
vaän toác goùc, caùc chi tieát cuûa vi sai seõ baét ñaàu coù dòch
chuyeån töông ñoái vôùi nhau neân treân caùc maët beân cuûa vaønh
cam sinh ra caùc löïc ma saùt (hình 7-31c) höôùng veà caùc phía
khaùc nhau ñoái vôùi vaønh cam quay chaäm.
Luùc ñoù löïc voøng P2 seõ beù ñi vaø toång hôïp löïc P phaûi dòch
chuyeån veà phía P1 ñeå ñaûm baûo ñieàu kieän caân baèng. Nghóa
laø ñieåm ñaët löïc p luùc ñoù seõ dòch chuyeån veà phía vaønh cam
quay chaäm. Treân vaønh cam quay chaäm löïc ma saùt seõ coäng vôùi
löïc voøng chuû ñoäng P1 laøm taêng moâmen treân baùnh xe. Soá
maët loài loõm treân caùc vaønh cam 3 vaø 4 cuûa caùc baùn truïc
phaûi khaùc nhau. Vì neáu soá maët loài loõm cuûa vaønh cam ñeàu
nhau thì khi hoäp 1 cuûa vi sai quay tôùi moät vò trí naøo ñoù, caùc
con chaïy seõ dòch chuyeån theo höôùng kính vaø löïc khoâng truyeàn
tôùi vaønh cam.
Sô ñoà vi sai ñaët höôùng truïc (hình 7-31d) caùc con chaïy 2
ñöôïc ñaët trong voøng 5, voøng 5 gaén lieàn vôùi voû 1 cuûa hoäp vi
sai. Soá maët loài loõm cuûa caùc vaønh cam 3 vaø 4 sinh ra moâmen
maïch ñoäng khi vi sai laøm vieäc neân vi sai choùng moøn. Trong loaïi
vi sai cam 2 daõy moâmen maïch ñoäng ñöôïc khaéc phuïc vì trong
loaïi naøy ngöôøi ta laøm soá maët cam loài loõm treân hai vaønh nhö
nhau.

Hình 7-32. Caùc sô ñoà vi sai cam hai daõy:

a- con chaïy boá trí höôùng kính; b,c- moät trong hai daõy con chaïy
truyeàn moâmen quay; d- con chaïy boá trí theo höôùng
truïc.
Trong loaïi vi sai cam hai daõy vôùi caùc con chaïy boá trí theo
höôùng kính nhö hình moãi daõy con chaïy taùc duïng töông öùng vôùi
daõy maët cam cuûa noù. Cho neân khi moät daõy maët cam trong
dòch chuyeån töông ñoái vôùi daõy maët cam ngoaøi, thì luùc aáy caùc
maët daõy cam ngoaøi naèm ôû vò trí ñoái xöùng. Neáu moät daõy con
chaïy naèm ôû vò trí khoâng truyeàn ñöôïc moâmen quay thì daõy thöù
hai seõ truyeàn moâmen quay.
Treân hình 7-32 trình baøy sô ñoà loaïi vi sai cam hai daõy, coù
con chaïy boá trí theo höôùng truïc. Caùc cam coù theå laøm vôùi caùc
hình daïng maët beân khaùc nhau, daïng ñôn giaûn nhaát laø daïng
hình xoaén oác Acsimet. Söï dòch chuyeån theo höôùng kính cuûa
moät ñieåm baát kyø cuûa daïng maët beân naøy tyû leä vôùi goùc
quay α cuûa cam.

c. Vi sai kieåu truïc vít

Hình 7-33. Sô ñoà vi sai loaïi truïc vít:

1,5- Baùnh raêng baùn truïc; 2,4- Baùnh raêng haønh tinh;
3- Baùnh vít haønh tinh phuï; 6- Voû vi sai.
Treân hình 7-33 trình baøy vi sai kieåu truïc vít. Trong voû 6 cuûa
vi sai goàm coù 3 phaàn: Caùc baùnh raêng baùn truïc 1 vaø 5 aên
khôùp vôùi baùnh raêng haønh tinh 2 vaø 4. Caùc baùnh raêng haønh
tinh gaén vôùi nhau nhôø baùnh vít haønh tinh phuï 3 quay quanh caùc
truïc gaén trong hoäp 6. Caùc goùc nghieâng β cuûa ñöôøng xoaén
truïc vít ñöôïc choïn theá naøo ñeå vi sai coù khaû naêng haõm caàn
thieát nhöng khoâng coù hieän töôïng töï haõm. Muoán theá goùc
nghieâng cuûa ñöôøng xoaén phaûi lôùn hôn goùc ma saùt raát nhieàu.
Vi sai loaïi truïc vít laøm vieäc eâm dòu vaø laâu moøn. Veà keát
caáu coù phöùc taïp vaø ñaét hôn loaïi vi sai cam. Heä soá ma saùt
trong vi sai truïc vít phuï thuoäc vaøo vaät lieäu laøm truïc vít vaø
ñieàu kieän boâi trôn seõ thay ñoåi trong giôùi haïn µ = 0.08 – 0.15.
Truïc vít thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng theùp hôïp kim coøn baùnh
raêng vít ñöôïc cheá taïo baèng ñoàng hoaëc theùp.
2. Vi sai giöõa caùc caàu chuû ñoäng
Vi sai giöõa caùc caàu duøng ñeå phaân phoái moâmen truyeàn
ñeán caùc caàu.
 Thoâng thöôøng giaù trò moâmen phaân phoái ñeán caáu tröôùc
vaø caàu sau (ñoái vôùi xe hai caàu) tyû leä vôùi troïng löôïng baùm
cuûa caùc caàu.
Neáu ta kyù hieäu M1 , M2 laø caùc moâmen phaân phoái töø vi sai
ra caùc caàu töông öùng thì ta coù:
M1 =Z1.ϕ.rbx.l/io
M2 =Z2.ϕ.rbx.l/io
Söû duïng loaïi vi sai naøy coù theå giaûm ñöôïc taùc haïi moâmen
phuï trong truyeàn löïc hoaëc neáu coù loaïi vi sai coù ma saùt trong
nhoû thì coù theå khaéc phuïc ñöôïc aûnh höôûng naøy. Do ñoù caùc
chi tieát cuûa heä thoáng truyeàn löïc oâ toâ nhieàu caàu khoâng bò
quaù taûi.

Hình 7-34. Sô ñoà boá trí caùc vi sai giöõa caùc caàu xe Ural-375:
T- Caàu tröôùc; S- Caàu sau; G- Caàu giöõa; M- moâ mem xoaén; Z-
Phaûn löïc thaúng ñöùng.

Hình 7-34. Nguyeân lyù caáu taïo boä vi sai khoâng ñoái xöùng
kieåu baùnh raêng truï
ñaët giöõa caàu tröôùc vaø hai caàu phía sau xe Ural-375.
 Hình 7-35. Nguyeán lyù caáu taïo boä vi sai ñoái xöùng kieåu
baùnh raêng noùn
ñaët giöõa caàu sau vaø caàu giöõa xe Ural-375.
Trong vi sai hoaëc ñoäng ñoái xöùng, moâmen truyeàn ñeán voû vi
sai ñöôïc chia ñeàu laøm ñoâi neáu ta boû qua ma saùt trong cô caáu vi
sai. Vi sai loaïi ñoái xöùng ñöôïc ñaët giöõa caùc caàu chuû ñoäng chòu
taûi gaàn baèng nhau.
Trong vi sai loaïi khoâng ñoái xöùng, moâmen truyeàn ñeán voû vi
ssai chia ra caùc caàu khoâng ñeàu nhau maø theo moät tyû leä nhaát
ñònh thöôøng tyû leä vôùi troïng löôïng baùm cuûa caùc caàu chuû
ñoäng.
Treân xe oâ toâ Ural-375 kieåu 6x6 coù caùch boá trí caùc boä vi sai
giöõa caùc caàu moät caùch hôïp lyù nhö treân hình nhaèm thu ñöôïc
hieäu quaû taän duïng löïc baùm (moâmen xoaén phaân boá ñeán
töøng caàu tyû leä thuaän vôùi phaûn löïc Z).
Boä vi sai ñaët giöõa caàu tröôùc vaø hai caàu phía sau coù keát
caáu kieåu khoâng ñoái xöùng baùnh raêng hình truï, boä vi sai naøy
ñaët ngay trong hoäp phaân phoái.
Boä vi sai giöõa caùc caàu sau vaø caàu giöõa coù keát caáu kieåu
ñoái xöùng baùnh raêng noùn chæ ra treân hình.
V. VI SAI COÙ MA SAÙT TRONG CAO
Ma saùt trong cô caáu vi sai Mms sinh ra ngay caû trong vi sai loaïi
noùi treân: Ñoù laø ma saùt giöõa caùc ñeäm töïa vôùi baùnh raêng,
vaø vôùi voû vi sai, ma saùt cuûa thaân baùnh raêng baùn truïc vôùi
voû vi sai, ma saùt giöõa loã truïc baùnh raêng vi sai vôùi truïc vi sai,
ma saùt giöõa caùc raêng aên khôùp … Ma saùt naøy thöôøng nhoû
(khoaûng 5%-15% coâng suaát truyeàn). Coøn vôùi caùc loaïi vi sai coù
ma saùt trong cao laø ñaùng keå.
1. Vi sai coù ma saùt trong cao
Quan heä ñoäng hoïc khoâng thay ñoåi, nhöng quan heä ñoäng löïc
hoïc cuûa caàu xe thay ñoåi. Neáu goïi : M ms – moâmen ma saùt cuûa vi
sai;
Mt, Mp – moâmen treân baùn truïc quay chaäm, baùn truïc quay
nhanh.
 Khi ñoù: Mt = Mp + Mms;
Mt – Mp = Mms;
Vaø nt + np = 2no
Nhö vaäy: nt ≠ np
Mt ≠ Mp
Roõ raøng trong tröôøng hôïp naøy moâmen truyeàn xuoáng hai
baùnh baèng nhau khi chuyeån ñoäng vôùi toác ñoä goùc nhö nhau
(Mms = 0), coøn khi toác ñoä goùc khaùc nhau thì moâmen hai beân
cheânh leäch nhau ñuùng baèng giaù trò M ms. Neáu xaûy ra tröôøng
hôïp moät baùnh xe naøo ñoù coù moâmen baèng khoâng (baùn truïc
quay nhanh), thì beân baùn truïc quay chaäm seõ coøn giaù trò baèng
Mms. Baèng vieäc ñaûm baûo taêng Mms, oâtoâ coù khaû naêng traùnh
ñöôïc hieän töôïng tröôït quay moät baùnh xe hoaøn toaøn, naâng cao
tính cô ñoäng cuûa xe.
Caùc oâtoâ yeâu caàu tính cô ñoäng cao thöôøng boá trí vôùi M ms
vöøa ñuû lôùn cho caû hai caàu chuû ñoäng. Vieäc taïo moâmen ma
saùt coù theå coù caáu truùc:
• Vôùi giaù trò giôùi haïn khoâng ñoåi goàm caùc daïng: Khôùp ma
saùt ñôn, khôùp ma saùt keùp;
• Taïo moâmen ma sat thay ñoåi cuøng vôùi söï taêng sai leäch toác
ñoä quay cuûa hai baùn truïc taïo neân löïc eùp phuï thay ñoåi moâmen
ma saùt. Loaïi naøy coù daïng khôùp ma saùt keùp.

a. Vi sai coù khôùp ma saùt ñôn cuûa caàu sau PORSCHE

Hình 7-36. Caáu taïo (a), sô ñoà (b) boä vi sai coù khôùp ma saùt
ñôn treân PORSCHE.
Boä vi sai söû duïng khoaù lyù hôïp nhieàu ñóa (8 caëp) laøm
khôùp ma saùt ñôn. Caùc ñóa raêng ngoaøi lieân keát vôùi voû vi sai,
caùc ñóa raêng trong lieân keát vôùi baùnh raêng baùn truïc. Caùc ñóa
ñöôïc laáp xen keõ giöõa ñóa raêng ngoaøi vôùi ñóa raêng trong, vaø
bò eùp bôûi loø xo ñóa, ñaët naèm caïnh voû vi sai.
Khi coù söï quay töông ñoái giöõa voû vaø baùnh raêng baùn truïc
seõ xuaát hieän löïc ma saùt giöõa caùc ñóa, nhôø vaäy boä ly hôïp
naøy coù taùc duïng khoaù vi sai trong moät giôùi haïn coá ñònh. Neáu
söï tröôït giöõa caùc ñóa taêng leân, khôùp ma saùt chæ taêng
moâmen ma saùt tôùi giôùi haïn nhaát ñònh.
Vôùi boä khoaù ñôn kieåu naøy, khi ñi treân ñöôøng coù cheânh
leäch heä soá baùm lôùn, khaû naêng ñoäng löïc ôû caùc baùnh xe toát
hôn. Chaát löôïng ñoäng löïc hoïc phuï thuoäc vaøo khaû naêng taïo ma
saùt cuûa cô caáu khoaù, neáu giaù trò naøy lôùn seõ laøm haïn cheá
söï sai khaùc toác ñoä goùc cuûa baùnh xe, neáu quaù nhoû thì khoâng
caûi thieän chaát löôïng ñoäng löïc hoïc, do vaäy keát caáu thöôøng
coàng keành.

b. Boä vi sai taêng ma saùt keùp cuûa MERCEDES – BENZ 190

E
 Hình 7-37. a- Caáu taïo; b- Sô ñoà cuûa boä vi sai cuûa MERCEDES
–BENZ 190E.
Caáu taïo vaø nguyeân lyù laøm vieäc cuûa caáu truùc naøy töông
töï nhö loaïi khoùa ñôn. Treân xe boá trí hai khoùa ñoái xöùng, khoùa
baùnh raêng baùn truïc vôùi voû vi sai. Caùc khôùp ma saùt naèm
giöõa ñaùy baùnh raêng vôùi maët ñaàu cuûa voû vi sai, bao goàm
caùc ñóa raêng trong, vaø caùc ñóa raêng ngoaøi. Phaàn saùt voû vi
sai ñaët moät loø xo ñóa, ñoùng vai troø taïo löïc eùp. Giöõa loø xo ñóa
vaø ñóa raêng saùt noù coù moät ñóa trôn (ñóa khoâng raêng) ñoùng
vai troø ñóa eùp.
Do tính chaát ñoái xöùng cuûa keát caáu neân taûi troïng taùc duïng
vaøo hai baùn truïc vaø baùnh raêng baùn truïc ñoàng ñeàu, keát caáu
cuûa ly hôïp khoaù bôùt coàng keành.
Vì cuõng khoâng thay ñoåi ñöôïc moâmen ma saùt giôùi haïn do
vaäy caû hai loaïi khoaù naøy khaû naêng ñoäng löïc hoïc cuûa xe
cuõng bò haïn cheá.
c. Boä vi saiù taêng ma saùt keùp cuûa xe MISUBISHI PAJARO

Hình 7-38. a- Caáu taïo; b- Sô ñoà cuûa boä vi sai cuûa

Misubishi Pajaro.
Baùnh raêng vi sai 2 naèm trong hoäp voû nhoû 3. voû nhoû 3 ñöïôc
taïo bôûi hai nöûa coù khaû naêng dòch chuyeån trong voû lôùn hôn vi
sai. Boä vi sai coù hai baùnh haønh tinh ñaët treân truïc cuûa noù. Truïc
haønh tinh töïa trong voû nhoû nhôø hai raõnh vuoâng nhö treân (hình
7-38b). Ñaàu truïc haønh tinh coù daïng hình vuoâng töïa vaøo raõnh
vuoâng cuûa voû trong nhoû. Giöõa baùnh raêng baùn truïc vaø voû vi
sai khoâng coù ñeäm, thaân truïc baùnh raêng thoø ra ngoaøi voû
nhoû, coù boán raõnh troøn, aên khôùp vôùi hai ñóa ma saùt raêng
trong. Trong voû vi sai lôùn coù boán raõnh troøn, aên khôùp vôùi hai
ñóa ma saùt ngoaøi moãi beân. Moãi khôùp ma saùt coù hai loø xo
daïng ñóa naèm töïa giöõa caùc ñóa ma saùt vaø voû vi sai lôùn.ÔÛ
traïng thaùi laép raùp ban ñaàu: Toång chieàu daøi trong khoang voû
lôùn lôùn hôn toång chieàu daøy caùc ñóa vaø chieàu daøi voû nhoû
laø: 0.06 – 0.20 mm, nhaèm ñaûm baûo khaû naêng eùp tieáp hai loø
xo ñóa. Voû lôùn ñöôïc coá ñònh nhôø naép ñaàu truïc. Khi laép, caùc
loø xo ñóa ñöôïc eùp bieán daïng ban ñaàu.
Neáu coù söï cheânh leäch toác ñoä quay cuûa hai baùnh raêng
baùn truïc, löïc voøng taïo neân truyeàn qua ñóa ma saùt tôùi hai nöûa
voû hoäp nhoû (muõi teân hình 7-38b). Nhôø maët vaùt cuûa loã truïc
vi sai taïo neân löïc doïc thaønh phaàn theo höôùng eùp loø xo.
Neáu löïc doïc naøy lôùn hôn löïc eùp taïo ban ñaàu cuûa boä loø xo
ñóa, seõ laøm gia taêng löïc eùp leân caùc ñóa ma saùt vaø taêng
theâm bieán daïng caùc loø xo ñóa, khaéc phuïc noát kích thöôùc 0,06
– 0,20 mm. Khi ñaõ eùp heát kích thöôùc, moâmen ma saùt khoâng
taêng tieáp ñöôïc nöõa. Moâmen ma saùt giôùi haïn phuï thuoäc vaøo
vieäc thay ñoåi löïc eùp taïo neân naøy.
Nhôø khôùp coù theå thay ñoåi moâmen ma saùt, khi coù söï thay
ñoåi nhoû soá voøng quay khoâng gaây caûn trôû cho vieäc sai khaùc
soá voøng quay. Coøn khi sai leäch toác ñoä goùc lôùn, ñoàng thôøi
moâmen truyeàn lôùn, thì khôùp coù khaû naêng tieáp nhaän moâmen
ma saùt lôn, naâng cao chaát löôïng cô ñoäng cuûa xe.
d. Vi sai taêng ma saùt baèng ly hoäp coân
Vi sai taêng ma saùt 2 kieåu ly hôïp coân taïo ra ma saùt bôûi caùc
baùnh raêng baùn truïc hình coân ñeå cung caáp vaø taän duïng ñöôïc
söùc keùo. Nhöõng loø xo ñöôïc duøng ñeå eùp caùc maët coân aùp
vaøo phaàn cuoái cuûa voû vi sai. Vôùi baùn truïc ñöôïc aên khôùp then
hoa vôùi caùc baùnh raêng coân ñeå quay cuøng vôùi voû vi sai.
Cuøng vôùi söï taêng toác, caùc baùnh raêng haønh tinh cuøng
truyeàn ñoäng vôùi baùnh raêng coân, ñaåy caùc baùnh raêng coân ra
phía ngoaøi. Ñieàu naøy laøm taêng ma saùt giöõa caùc maët coân vaø
voû vi sai hôn nöõa vaø nhöõng baùnh raêng chuû ñoäng ñöôïc quay
vôùi moâmen xoaén lôùn hôn.
 Hình 7-39. Vi sai taêng ma saùt kieåu coân.
Beà maët coân treân baùnh raêng baùn truïc ñöôïc duøng nhö beà
maët ma saùt ñeå truyeàn ñoäng caû hai caàu. Moâmen xoaén cuûa
ñoäng cô taêng ñaåy baùnh raêng baùn truïc vaø maët coân ra phía
ngoaøi khoùa haõm baùn truïc. Trong khi bò quay tröôït, caïnh maët
coân seõ ma saùt laøm giaûm toác ñoä.
Vi sai taêng ma saùt kieåu coân. Beà maët coân treân baùnh raêng
baùn truïc ñöôïc duøng nhö beà maët ma saùt ñeå truyeàn ñoäng caû
hai caàu. Moâmen xoaén cuûa ñoäng cô taêng ñaåy baùnh raêng baùn
truïc vaø maët coân ra phía ngoaøi khoùa haõm baùn truïc. Trong khi
bò quay tröôït, caïnh maët coân seõ ma saùt laøm giaûm toác ñoä (Old-
smobile).
e. Boä vi sai taêng ma saùt chrysler kieåu chöõ thaäp
Veà cô baûn, boä vi sai ñöôïc keát caáu nhö boä vi sai vöøa moâ
taû ôû treân ly hôïp ñóa, tuy nhieân coù theâm moät soá chi tieát
khaùc bieät nhö:
Boán baùnh raêng haønh tinh quay troân treân hai truïc, hai truïc
haønh tinh boá trí thaønh chöõ thaäp nhöng khoâng dính lieàn nhau
(hình 7-40). Hai truïc naøy coù khaû naêng dòch chuyeån vôùi nhau
theo caû chieàu truïc laãn chieàu goùc ngieâng, nhôø caùc maët
nguyeâng A vaø B ôû caùc ñaàu baùn truïc.
 Hình 7-40. Sô ñoà caáu taïo hai truïc haønh tinh cuûa boä vi sai
traêng ma saùt Chrysles
A- Ñaàu vaùt xieân naèm tì trong ñaùy chöõ V cuûa voû vi sai.
B.Khi voû vi sai quay, löïc caûn laøm truïc baùnh raêng haønh
tinh leo leân caïnh nghieâng,
caû hai baùnh raêng haønh tinh vaø truïc bò laán qua traùi.
Boán ñaàu truïc baùnh raêng haønh tinh ñöôïc vaùt xieân chöõ V
ñoái xöùng nhau, caùc maët xieân naøy laø caùc maët tì cuûa truïc
leân voû vi sai.
Voû vi sai ñöôïc caáu taïo baèng hai nöûa uùp vaøo nhau. Nöûa
beân phaûi coù khoeùt hai raõnh chöõ V ñoái xöùng treân ñöôøng
kính ñeå raùp truïc baùnh raêng haønh tinh thöù nhaát. Truïc haønh
tinh thöù hai uùp vaøo truïc thöù nhaát vaø töïa leân hai raõnh V
treân nöûa voû vi sai beân traùi taïo thaønh truïc chöõ thaäp (hình
7-40).
Hai baùnh raêng haønh tinh hai beân naèm loït trong hai maët
chuïp ma saùt (coác trung gian). Sau löng moãi chuïp ma saùt gaén
boán ñóa ma saùt, hai ñóa trong soá naøy lieân keát vôùi voû vi sai,
hai ñóa coøn laïi lieân keát vôùi raõnh then cuûa chuïp ma saùt.
Caùc baùn truïc caém vaøo raõnh then cuûa truïc ma saùt vaø
baùnh raêng baùn truïc.
Sau löng moãi baùnh raêng haønh tinh coù vaønh ma saùt saün
saøng aán leân vaønh mieäng cuûa hai chuïp ma saùt khi bò laán
qua phaûi hay qua traùi.
Vôùi caùnh caáu taïo naøy, khi caùc baùnh raêng haønh tinh
khoâng quay, töùc baùnh xe khoâng bò tröôït quay, löïc truyeàn tôùi
caùc baùn truïc cuõng gioáng nhö trong tröôøng hôïp vi sai coù ma
saùt trong beù (hay vi sai thöôøng). Khi caùc baùnh raêng haønh
tinh quay hay baùnh xe bò tröôït quay, hai baùnh raêng haønh tinh
laán qua phaûi hay qua traùi thì chuùng seõ taùc ñoäng leân truïc
ma saùt cuûa baùnh raêng haønh tinh phía ñoù, laøm cho caùc ñóa
ma saùt vôùi nhau vaø khaùo haõm baùn truïc vaøo voû vi sai. Löïc
truyeàn seõ taêng leân ñoái vôùi baùn truïc quay chaäm vaø giaûm
ñi vôùi baùn truïc quay nhanh.

Hình 7-41. Caét boä vi sai taêng ma saùt hieäu Chrysles. Chuïp
ma saùt eùp caùc ñóa ma saùt nhôø löïc ñaåy sang hai beân cuûa
caùc baùnh raêng haønh tinh.
A. Xe chaïy thaúng treân ñöôøng khoâ. Baùnh raêng haønh tinh
truyeàn coâng suaát moät caùch bình thöôøng. Caùc ñóa ly hôïp
quay vôùi nhau vaø khoâng taïo ma saùt.
B. Moät baùnh ôû treân ñöôøng trôn vaø bò quay tít, söï ma saùt
giöûa caùc ñóa ma saùt ,laøm truyeàn moâmen xoaén tôùi baùn
truïc khaùc (baùn truïc khoâng quay trôn). Ñieàu naøy laøm cho xe
coù söùc keùo hôn boä vi sai thöôøng.
f. Vi sai taêng ma saùt loaïi caûm nhaän moâmen xoaén
Vi sai taêng ma saùt caûm nhaän moâmen xoaén bao goàm caùc
baùnh raêng thaønh phaàn caùc baùnh raêng baùn truïc vaø caùc
ñeäm chaën. Moãi baùnh raêng thaønh phaàn bao goàm hai baùnh
raêng truï thaúng vaø moät truïc vít. Löïc haïn cheá tröôït cuûa boä
vi sai ñöôïc taïo ra do caû ma saùt giöõa hoâng raêng cuûa caùc
baùnh raêng baùn truïc vaø baùnh vít vaø ma saùt giöõa voû vi sai
ñeäm chaën vaø caùc raêng baùn truïc.
Trong Vi sai taêng ma saùt loaïi caûm nhaän moâmen xoaén
naøy, löïc haïn cheá cuûa boä vi sai thay ñoåi lôùn vaø raát nhanh
phuø hôïp vôùi moâmen xoaén taùc duïng leân noù. Töông öùng nhö
vaäy, neáu thaû baøn ñaïp ga khi quay voøng, thì boä vi sai hoaït
ñoäng eâm gioáng nhö boä vi sai thoâng thöôøng. Tuy nhieân trong
tröôøng hôïp moâmen xoaén cao hôn taùc duïng leân noù, thì löïc
haïn cheá cuûa boä vi sai ñöôïc sinh ra nhieàu hôn.

Hình 7-42. Vi sai taêng ma saùt caûm nhaän moâmen xoaén.

Chuù yù raèng boä vi sai naøy duøng loaïi daàu vi sai thoâng
thöôøng. Khoâng caàn loaïi daàu ñaët bieät vi sai taêng ma saùt.
g. Vi sai taêng ma saùt loaïi khôùp ñoä nhôùt
Khôùp ñoä nhôùt laø moät khôùp loûng maø truyeàn moâmen
xoaén nhôø söùc caûn do ñoä nhôùt cuûa daàu. Noù duøng söùc
caûn cuûa boä nhôùt naøy ñeå haïn cheá söï tröôït cuûa boä vi sai
“ñoä nhôùt” cuûa chaát loûng laø moät tính chaát cuûa chaát loûng
maø coù xu höôùng caûn trôû söï chuyeån ñoäng trong baûn thaân
chaát loûng.
Ñeå giaûi thích caáu taïo vaø hoaït ñoäng cô baûn cuûa khôùp
ñoä nhôùt, xin tham khaûo trong trang 51 cuûa taøi lieäu ñaøo taïo
TEAM (4WD toaøn phaàn).
 Vi sai taêng ma saùt loaïi khôùp ñoä nhôùt ñöôïc söû duïng roäng
raõi laøm cô caáu haïn cheá tröôït vi sai trong boä vi sai giöõa cuûa
xe 4WD nhöng noù cuõng ñöôïc söû duïng trong boä vi sai tröôùc
cuûa moät vaøi Model xe FF. Chuù yù raèng daàu hoäp soá thoâng
thöôøng hoaëc daàu vi sai vaãn ñöôïc söû duïng trong loaïi vi sai
taêng ma saùt naøy. Khoâng caàn daàu ñaët bieät cho vi sai taêng
ma saùt.

Hình 7-43. Vi sai taêng ma saùt loaïi khôùp ñoä nhôùt.

VI. KHOAÙ VI SAI
Keát caáu duøng caùc boä truyeàn ma saùt trong cao thöôøng
coù giaù thaønh cao, vì vaäy ñôn giaûn hôn coù theå duøng khoaù vi
sai trong thôøi gian ngaén ôû caùc daïng:
- Khoaù cöùng hai boä phaän vôùi nhau: Khoaù voû vi sai vôùi
moät trong hai baùnh raêng baùn truïc. Hieän nay thöôøng duøng
hôn;
- Khôùp coù haønh trình töï do: Khoaù voû vi sai vôùi baùnh raêng
baùn truïc, khoaù hai baùnh raêng baùn truïc vôùi nhau. Trong
tröôøng hôïp naøy
nt = np
 Mt ≠ Mp
Söï khaùc nhau cuûa moâmen treân caùc baùnh xe cuûa cuøng
moät caàu, khi noái cöùng hai baùn truïc laïi, gaây neân quaù taûi
cho keát caàu noái cöùng vaø caùc baùn truïc, ñoàng thôøi raát
khoù ñieàu khieån vaønh laùi. Vì vaäy caùc xe söû duïng keát caáu
naøy coù theâm ñeøn (LOCK- UP) hay coøi baùo hieäu ñeå traùnh
baùnh laùi khi söû duïng ôû cheá ñoä khoaù vi sai.
Söû duïng khoaù cöùng vi sai chæ duøng vôùi moät thôøi gian
ngaén, vì vaäy khi vöôït quaù quaõng ñöôøng xaáu phaûi môû cô
caáu khoaù vi sai, nhaàm traùnh quaù taûi laâu daøi.

Hình 7-44. Vi sai vaø nguyeân lyù khoaù vi sai

a- cô caáu vi sai coù khoaù cöùng vi sai; b- sô ñoà cô caáu
khoaù vi sai.
Heä thoáng choáng vöôït quay ASD thuoäc loaïi töï ñoäng khoaù
vi sai, ñaët treân PORSCHE (1987) cuûa haõng MERCEDES-BENS.
“ ASD Automatisches Sperrdifferential”
Heä thoáng ASD bao goàm khôùp ma saùt keùp vaø cô caáu
khoaù cöùng vi sai.
Treân xe boá trí ba caûm bieán toác ñoä: Hai treân caùc baùnh xe
tröôùc vaø moät caûm bieán ñaët taïi baùnh raêng chuû ñoäng cuûa
caàu xe, boä ñieàu khieån trung taâm vaø heä thoáng thuyû löïc.
Heä thoáng thuûy löïc goàm bôm daàu ñöôïc daãn ñoäng cô, bình
döï tröõ daàu aùp suaát thaáp, bình döï tröõ daàu aùp suaát cao vaø
ñieän töø, ñöôïc ñieàu khieån töï ñoäng. Caùc khôùp ma saùt ñöôïc
ñieàu khieån bôûi pittoâng thuûy löïc.
Soá caàu quay cuûa caàu sau chuû ñoäng ñöôïc so saùnh soá
voøng quay cuûa hai baùnh tröôùc (gioáng nhö cuûa ABS). Khi xuaát
hieän söï sai khaùc toác ñoä quay cuûa baùnh xe ñeán giôùi haïn
cho pheùp, boä ñieàu khieån trung taâm, van ñieän töø ñieàu khieån
noái maïch thuûy löïc ñoùng khôùp ma saùt, taïo neân khoùa cöùng
vi sai. Söï khoaù cöùng vi sai duy trì cho ñeán khi oâtoâ döøng laïi,
sau ñoù khôûi haønh laïi xe ôû cheá ñoä khoaù cöùng vi sai. Hieän
töôïng khoaù cöùng vi sai töï ñoäng keát thuùc khi toác ñoä cuûa
baùnh xe naèm döôùi giôùi haïn cho pheùp (ñònh tröôùc).
Heä thoáng ASD cho pheùp laøm vieäc chæ vôùi toác ñoä trung
bình cuûa oâtoâ, ñeå khoâng laøm xaáu tính ñieàu khieån cuûa xe.
Ngoaøi ra cô caáu khoùa vi sai coù theå baèng ly hôïp vaáu, ly
hôïp raêng hoaëc choát…

Hình 7-45. Heä thoáng choáng tröôït quay ASD treân xe Porsche:
a- caáu taïo boä vi sai vaø heä thoáng ñieàu khieån;
b- sô ñoà cô caáu coù khoaù vi sai trong heä thoáng ABD.
Hình 7-46. Cô caáu khoaù vi sai baèng ly hôïp vaáu cuûa oâtoâ
hensen.

Hình 7-47. Cô caáu khoaù vi sai baêng ly hôïp raêng oâtoâ

mercedes-benz.
 Hình 7-48. Cô caáu khoaù vi sai baêng ly hôïp coù choát.
VII. CAÙC LOAÏI DAÃN ÑOÄNG KHOAÙ VI SAi
1. Khoaù vi sai cô
Khoaù vi sai ñôn giaûn nhaát laø khoaù vi sai cô ñöôïc trìng baøy
ôû hình 7-49.
Khi taøi xeá gaït caàn treân, phuoäc quay vaø laøm tröôït voøng
ñeäm qua phaûi. Noù gaøi caùc choát voû vaøo voøng ñeäm. Vì
voøng ñeäm naèm saün treân choát truïc, caû truïc vaø voû ñeàu
buoäc phaûi quay troøn thaønh moät khoái thoáng nhaát. Töø ñoù
noù caûn baùnh raêng noùn treân truïc khoâng quay vaø vì theá seõ
khoaù boä vi sai.

Hình 7-49. Loaïi khoùa vi sai cô.

Khi caùc baùnh xe chuyeån ñoäng laïi coù löïc keùo baèng nhau,
khoaù töï ñoäng nhaû. Ñieàu naøy xaûy ra vì voøng ñeäm chòu taûi
cuûa loø xo vaø nhaû khi maát caùc löï xoaén.
Loaïi khoaù naøy coù theå ñöôïc gaøi “khi maùy keùo ñang
chaïy”. Tuy nhieân, noù luoân ñöôïc nhaû ra tröôùc khi cho maùy
keùo queïo cua.
2. Khoaù vi sai thuyû löïc
Khoaù thuyû löïc treân hình 7-50 söû duïng daàu neùn ñeå
khoaù boä vi sai.
 Hình 7-50. Khoaù vi sai thuyû löïc.
Khi taøi xeá nhaán baøn ñaïp, van giuùp daàu neùn chaïy vaøo
boä vi sai. Daàu eùp pittoâng tì vaøo ly hôïp ñóa,eùp noù vaøo voû.
Vì caùc ñóa ñöôïc choát vaøo baùnh raêng noùn vaø caùc taám
ñöôïc gaén chuoåi vaøo voû, noù khoaù caùc pinhoâng noùn vaø
khoâng cho boä vi sai hoaït ñoäng.
Khoaù naøy cuõng coù theå ñöôïc gaøi “khi maùy ñang chaïy”.
Khi taøi xeá nhaû baøn ñaïp ñieàu khieån, van ngaét aùp löïc
daàu vaøo pittoâng, giuùp caùc loø xo ñaåy noù trôû laïi, nhaû ly
hôïp ñóa. Sau ñoù boä vi sai hoaït ñoäng bình thöôøng.
Baøn ñaïp treân boä naøy ñöôïc noái baøn thaéng cuûa xe. Ñaây
laø moät caùch nhaû khoaù an toaøn vaø môû boä vi sai baát kyø
khi naøo söû duïng caùc baøn ñaïp thaéng, traùnh khoâng ñeå quay
gaáp khi khoùa vi sai khaùc coøn gaøi.
3. Khoaù vi sai töï ñoäng (khoâng quay)
Khoùa vi sai töï ñoäng (khoâng quay) khaùc ôû choã noù ñöôïc
gaøi bình thöôøng nhöng vaãn chuyeån töông ñoái giöõa caùc baùnh
khi queïo cua.
Hình 7-51. Khaùo vi sai töï ñoäng (khoäng quay )khi queïo traùi.
Boä ñieàu khieån vi sai nhaïy vôùi toác ñoä, luùc ñöôïc gaøi, laøm
cho moät baùnh xe khoâng quay khi noù maát löïc keùo vaø do ñoù
laøm baùnh xe kia maát hoaøn toaøn löïc truyeàn ñoäng.
Boä khoâng quay ñöôïc ñaët beân trong voû boä vi sai vaø thay
theá caùc baùnh raêng non, caùc pinhoâng coân vaø caùc truïc cuûa
chuùng.
Ôû hình, caû hai truïc ñöôïc choát vaøo caùc baùnh raêng beân
cuûa boä khoâng quay- moãi truïc ôû töøng beân. Caùc baùnh raêng
beân ñöôïc choát vaøo caùc ly hôïp ñöôïc truyeàn ñoäng.
Khi truyeàn ñoäng tôùi, caùc raêng ly hôïp cuûa truïc hình nheän,
vaø caùc ly hôïp ñöôïc truyeàn ñoäng bò gaøi hoaøn toaøn, vaø truïc
hình nheän truyeàn ñoäng caùc boä ly hôïp bò truyeàn ñoäng. Sau
ñoù toaøn boä heä thoáng quay thaønh moät khoái duy nhaát. Caùc
thaønh phaàn vaãn bò caùc loø xo caøi.
 Hình 7-52.
Truyeàn ñoäng tôùi.
Khi maùy keùo queïo traùi, ly hôïp truyeàn ñoäng beân phaûi
quay nhanh hôn ñeå queïo cua nhôø hoaït ñoäng vöôït cuûa baùnh
xe beân phaûi. Caùc raêng treân voøng chòu beân phaûi tröôït leân
treân caùc raêng cuûa cam giöõa, buoäc caùc raêng cuûa ly hôïp bò
truyeàn ñoäng beân phaûi nhaû ra khoûi caùc raêng cuûa truïc hình
nheän. Trong khi ñoù, ly hôïp bò truyeàn ñoäng beân traùi luoân bò
löïc caûn cuûa baùnh xe beân traùi chaïy chaäm giöõ ôû tình traïng
caøi vaøo cam giöõa.

Hình 7-52.
Maùy Queûo Traùi
Khi maùy keùo queïo cua xong vaø khoâng coøn hoaït ñoäng
vöôït, toác ñoä cuûa truïc hình nheän vaø ly hôïp bò truyeàn ñoäng
beân phaûi laïi trôû neân gioáng nhau. Coù moät söï ñaûo chieàu
nheï cuûa moâmen xoaén naøo laøm cho voøng chòu chuyeån trôû
laïi vaøo cuøng pha vôùi caùc raêng treân ly hôïp bò truyeàn ñoäng,
laïi gaøi moïi raêng laïi.
 Sau ñoù toaøn boä cô caáu trôû laïi vò trí hoaøn toaøn bò khoaù
cho ñeán laàn queïo cua keá tieáp.
Boä khoùa khoâng quay khoâng ñeå baùnh xe trong ñang quay
giaûm toác ñoä – chæ coù baùnh xe ngoaøi taêng toác. Vì lyù do
naøy, noù khoâng ñöôïc söû duïng ôû nhöõng loaïi maùy maø toác
ñoä cuûa baùnh luùc quay khaùc xa nhau. Khi queïo gaét, caùc
maùy naøy seõ khoâng giaûm toác ñoä an toaøn.
4. Heä thoáng ñieàu khieån khoaù vi sai cuûa TOYOTA LAND
CRUIZER 4WD
Xe TOYOTA LAND CRUIZER 4 WD söû duïng moät soá vi sai:
• Baùnh raêng coøn thoâng thöôøng : Hai hay boán baùnh raêng vi
sai.
• Khoaù vi sai ñieàu khieån baèng ñieän.
• Vôùi khôùp ma saùt giôùi haïn trong caàu xe.
Hai loaïi sau ñöôïc laép vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô
ñoäng cuûa xe.
a. Xe coù khoa vi sai ñieàu khieån baèng ñieän

Hình 7-55. Boá trí chung treân xe coù khoaù vi sai ñieàu khieån
baèng ñieän.
Ñaët ñieåm cô baûn cuûa xe coù khoaù vi sai baèng ñieän:
• Ñoäng cô phung xaêng.
• Hoäp phaân phoái (HPP) coù vi sai vaø khoaù vi sai baèng ñieän,
thuoäc loaïi toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai
caàu.
• Caàu xe söû duïng vi sai coân coù khoùa vi sai gaøi cöôõng böùc
baèng ñieän.
• Heä thoáng ñieàu khieån gaøi caàu, khoùa vi sai xe baèng ñieän.
Treân baûng ñieàu khieån coù
 Nuùm ñieàu khieån khoùa vi sai hai caàu (DIFF.LOCK), naèm döôùi
vaønh laùi, vôùi ba vò trí : OFF – khoâng khoaù vi sai, RR – khoaù vi
sai caàu sau, FR-RR- khoùa vi sai caû hai ñaàu.
 Hai ñeøn baùo hieäu khoùa vi sai ôû caùc traïng thaùi, naèm
döôùi ñoàng hoà toác ñoä, caùc ñeøn laøm vieäc ôû hai cheá ñoä:
taét – khi khoâng khoùa vaø saùng – khi khoaù.
 Nuùm ñieàu khieån khoaù vi sai trong HPP (CENTER DIFF.LOCK)
coù hai vò trí ON, OFF.
 Ñeøn baùo khoùa vi sai cuûa HPP naèm ngay treân nuùm ñieàu
khieån.

Hình 7-56. Vi trí caùc cô caáu ñieàu khieån treãn xe:

a-boá trí chung; b- khoaù vi sai caàu sau;
c- Khoùa vi sai caû hai caàu; d- Khoùa vi sai caû hai caàuvaø
HPP.
Heä thoáng laøm vieäc theo ba cheá ñoä trình baøy treân hình.
Khi khoùa vi sai caû hai ñaàu, vaø khoaù vi sai trong HPP, ñeøn
chæ thò saùng vôùi cöôøng ñoä lôùn hôn, giuùp cho ngöôøi laùi
nhaän bieát cheá ñoä söû duïng ñaët bieät naøy.
Ñeå ñieàu khieån toaøn boä cheá ñoä laøm vieäc, oâtoâ ñaët
caûm bieán toác ñoä, boä ñieàu khieån trung taâm 4WD. Caùc cheá
ñoä laøm vieäc ñöôïc ñònh saün. Trong quaù trình chuyeån ñoäng,
khi baám nuùt ñieàu khieån, caùc caáu thöïc hieän nhö sau.
Keát caáu chi tieát cuûa caàu tröôùc vaø caàu sau trong laép raùp
treân hình 7-56. Caû hai caàu ñieàu söû duïng moâtô böôùc khoùa vi
sai loaïi nhoû, ñöôïc daãn ñoäng baèng ñieän moät chieàu, thoâng
qua truïc tröôït vaø caøng gaït.
b. Vi sai vôùi khôùp ma saùt giôùi haïn trong caàu xe

Hình 7-57. Caáu taïo vi sai coù khôùp ma saùt giôùi haïn cuûa
TOYOTA LAND CRUIZER 4WD.
Loaïi keát caáu naøy coù ñaët ñieåm sau
• Caáu taïo HTTL vôùi moät boä vi sai trong HPP, hai boä vi sai
trong caàu. Vi sai trong HPP coù khoùa vi sai baèng ñieän hoaëc
baèng caàn ñieàu khieån. HPP coù hai soá truyeàn.
• Vi sai trong caàu coù khôùp ma saùt giôùi haïn (Limite Slip
Differential: LSD) goàm boán baùnh raêng vi sai. Giaù trò moâmen
ma saùt giôùi haïn cuûa hai caàu ôû traïng thaùi laép raùp ban ñaàu
khoâng cho pheùp cheânh leäch quaù 3%. Khôùp ma saùt laøm
vieäc töï ñoäng khoâng caàn coù cô caáu ñieàu khieån.
 Caáu taïo cuïm vi sai theå hieän treân hình. Khôùp ma saùt coù
keát caáu daïng keùp boá trí hai beân cuûa cuïm vi sai vaø ñöôïc eùp
bôûi moät loø xo naèm giöõa (trong loøng cuûa truïc chöõ thaäp).
Loaïi vi sai naøy khoâng coù khaû naêng thay ñoåi giaù trò löïc eùp,
bôûi theá cöù khi söï cheânh leäch moâmen leân töôùi giôùi haïn thì
khôùp töï tröôït.
Toaøn boä cuïm ma saùt cuûa moãi beân ñöôïc ñieàu chænh
baèng chieàu daøy taám ñeäm löng cuûa khôùp. Nguyeân lyù laøm
vieäc cuûa vi sai naøy trình baøy treân hình 7-57.

Hình 7-58. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa vi sai coù khôùp giôùi
haïn:
a- khi khôùp ma saùt coù tröôït nheï ;b- khi khôùp ma saûttöôït lôùn.
Khi chuyeån ñoäng thaúng, doøng moâmen truyeàn chuû yeáu
qua cuïm vi sai, moät phaàn nhoû (coù theå coù khi tröôït nheï)
truyeàn qua khôùp ma saùt (hình 7-58a). Khi khôùp ma saùt tröôït
lôùn, doøng moâmen truyeàn moät phaàn qua vi sai, moät phaàn
qua khôùp ma saùt (hình7-58b).
Quaù trình thaùo laép caàn kieåm tra chieàu daøy cuûa caùc
taám ma saùt vaø ñoä cöùng loø xo thoâng qua chieàu daøi töï do
cuûa noù. Yeâu caàu cuûa caùc boä khôùp ma saùt phai ñoàng ñeàu
vôùi nhau trong cuøng moät caàu, ñoàng ñeàu giöõa caùc caàu
tröôùc, vaø sau, vì trong caàu, HPP coù vi sai ñoái xöùng, phaân chiu
moâmen 50/50. Söï cheânh leäch giöõa caùc caàu xe coù theå laøm
mau choáng maøi moøn caùc taám ma saùt trong vi sai caàu xe.
Vi sai trong caàu xe cuûa loaïi naøy coù keát caáu ñôn giaûn,
song quaù trình thaùo laép caùc taám ma saùt caàn thaän troïng.
5. Khoaù ñaàu truïc baùnh xe
Treân oâtoâ con hai caàu chuû ñoäng, moâmen caàn truyeàn
thöôøng xuyeân tôùi moät caàu chuû ñoäng (coù theå laø caàu
tröôùc hay caàu sau). Treân caàu coøn laïi moâmen caàn truyeàn
trong tröôøng hôïp caàn thieát, khi coù caùc baùnh xe ñöôïc noái
vôùi doøng truyeàn moâmen xoaén töø HPP ñeán. Khi khoùa ñaàu
truïc baùnh xe ôû vò trí “noái”, xe hoaït ñoäng ôû traïng thaùi taát
caû ñaàu truïc chuû ñoäng (4WD). Taát nhieân, kieåu khoùa truïc
baùnh xe naøy, ñoái vôùi oâtoâ coù HTTL taát caû caùc baùnh xe
thöïc hieän ôû moät phaàn thôøi gian khi gaøi, ít ñöôïc söû duïng.
Chuùng ta thöôøng gaëp khoùa ñaàu truïc baùnh xe, treân xe coù
toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû traïng thaùi hai caàu xe chuû
ñoäng. Xe loaïi naøy,khi hoaït ñoäng ôû traïng thaùi moät caàu chuû
ñoäng (2WD), cô caáu khoùa ñaàu truïc baùnh xe laø khaâu ñieàu
khieån cuoái cuøng cho caàu tröôùc chuû ñoäng.
Taùc duïng cuûa cô caáu naøy treân xe 4WD cho pheùp giaûm
tieâu hao nhieân lieäu, taêng tuoåi thoï cho loáp, giaûm hao moøn
cho ñoäng cô vaø HTTL.
Caáu ñöôïc chia thaønh hai daïng:
• Daïng ñieàu khieån cô khí, thaùo laép baèng tay;
• Daïng töï ñoäng ñieàu khieån.
a. Daïng ñieàu khieån cô khí
 .Caàu tröôùc CHRYSLER 4WD

Hình 7-59. Khôùp khoaù ñaàu truïc cuûa caàu tröôùc cuûa TOYOTA
LAND CRUIZER
Treân (hình 7-59) laø daïng khôùp khoùa ñaàu truïc boá trí cho
caàu tröôùc CHRYSLER 4WD laøm vieäc moät phaàn thôøi gian vaø
coù theå thaùo laép baèng tay.
Khi gaøi khoùa naøy, caàn döøng xe, thaùo ba oác ñònh vò naép
ngoaøi vaø quay naép ngoaøi theo chieàu muõi teân cuûa chöõ
ENGAGE. Caùc choát naèm treân naép khoaù ñöôïc töïa leân vaønh
cam vaø di chuyeån ra ngoaøi, mang theo khôùp noái raêng, noái
truïc truyeàn vôùi moayô. Ñeå coá ñònh ôû vò trí naøy phaûi laép
caùc oác ñònh vò laïi.
 Khi nhaû khôùp: xoay naép ngoaøi theo muõi teân cuûa
DSENGAGE. Loø xo tyø treân ñaàu truïc quay vaø naép coù taùc
duïng luoân ñaåy coù taùc duïng luoân ñaåy naép ra ngoaøi giöõ
choát naèm treân raõnh cam.

 Khôùp khoaù ñaàu truïc cuûa caàu tröôùc cuûa TOYOTA

LAND CRUIZER

Hình 7-60. Khôùp khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc TOYOTA LAND
CRUIZER.
Treân hình 7-60 laø khôùp khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc TOYOTA
LAND CRUIZER.
Khôùp khoâng phaûi thaùo maø xoay tröïc tieáp nuùm trong ñeå
vaïch daáu muõi teân truøng vôùi kyù hieäu (FREE: Töï do) hay
khoùa (LOCK). Treân nuùm xoay coù moät raõnh cam ñònh vò khoaù
gaøi. Khoùa gaøi coù theå di chuyeån ra vaøo treân raõnh cam vaø
ñöôïc giöõ baèng loø xo eùp ñònh vò.
Vôùi caùc loaïi naøy, khi xe hoaït ñoäng, ngöôøi laùi neân ñaët ôû
vò trí FREE hay DISENGAGE. Chæ khi naøo bò trôn laày môùi
chuyeån veà vò trí LOCK hay ENGAGE.
b. Daïng töï ñoäng ñieàu khieån
Ñeå traùnh phaûi döøng xe thaùo laép khôùp, moät soá xe boá trí
khôùp khoaù töï ñoäng .
Khi HTTL laøm vieäc ôû cheá ñoä 4WD, khôùp töï ñoäng khoaù
vaø truyeàn moâmen cho hai baùnh xe caàu tröôùc. Khi toác ñoä
quay cuûa baùnh xe lôùn hôn toác ñoä quay cuûa truïc chuû ñoäng
khoaù töï ñoäng môû vaø xe hoaït ñoäng theo cheá ñoä 2WD. Khôùp
coù caáu truùc thuoäc loaïi khôùp moät chieàu töï ñoäng laøm vieäc.
 Treân xe FORD

Hình 7-61. Khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc xe FORD
4WD.
a- caáu taïo caùc chi tieát;b-nguyeân taéc laøm vieäc cuûa khôùp.
 Treân (hình) laø khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc caàu tröôùc xe
FORD 4WD .
Caùc chi tieát chính cuûa khôùp goàm: voøng cam khoùa coá
ñònh nhieàu raêng. Vaáu cam loõm di chuyeån theo maët nghieâng,
vaø aên khôùp vôùi raêng thoâng qua caùc vaáu cam loài. Khôùp
raêng laø oáng then hoa hai maët: maët trong aên khôùp vôùi truïc,
coøn maët ngoaøi- vôùi moayô cuûa baùnh xe chuû ñoäng caàu
tröôùc (hay baùn truïc). Khôùp raêng coù theå di chuyeån doïc theo
ñöôøng taâm truïc caàu xe vaø luoân bò tyø baèng loø xo tru.
Nguyeân laøm vieäc cuûa khôùp phuï thuoäc vaøo: Chieàu
nghieâng raõnh cam vôùi cam vaø toác ñoä quay cuûa vaønh cam
treân khôùp. Thöôøng xuyeân khôùp ôû traïng thaùi ñoùng (baùnh
xe chuyeån ñoäng trong traïng thaùi bò phaùnh bôûi löïc caûn).
Khi toác ñoä goùc cuûa baùnh lôùn hôn toác ñoä quay cuûa baùn
truïc, coù söï chuyeån dòch töông ñoái giöõa raõnh cam vaø cam
treân khôùp, cam bò tröôït treân raõnh cam vaø ñaåy khôùp raêng
ra khoûi vò trí aên khôùp vôùi moayô. Baùnh xe tröôùc khoâng
truyeàn ñöôïc moâmen töø ñoäng cô tôùi. Khôùp ôû traïng thaùi
môû.
Do khôùp taïo neân xung löïc ñoùng khôùp, neân caùc raõnh cam
vaø cam ñöôïc cheá taïo töø theùp toát, qua nhieät lieän.
 Treân xe TOYOTA LAND CRUIZER

Hình 7-62. Khôùp töï ñoäng khoùa ñaàu truïc cuûa caàu tröôùc xe
TOYOTA LAND CRUIZER.
Treân xe TOYOTA coù caáu truùc töông töï.
Daïng töï ñoäng gaøi ñaàu truïc naèm ôû caàu tröôùc thuoäc loaïi
khôùp coù haønh trình töï do vôùi moät soá caáu truùc rieâng bieät,
nhöng nguyeân taéc hoaït ñoäng gioáng nhö ñaõ trình baøy ôû
treân.
Caàu chuû ñoäng cuûa oâtoâ coù khaû naêng cô ñoäng cao laø
moät cuïm coù tính ña daïng lôùn, nhöng soá löôïng khoâng nhieàu,
vì vaäy khi thaùo laép caàn nhaän xeùt vaø phaân tích kyõ, ñaûm
baûo caùc tieâu chuaån kyõ thuaät.
VIII. BOÂI TRÔN VI SAI
1. Chöùc naêng
 - Traùnh moøn, traùnh keït raêng vaø keït voøng bi.
- Giaûm ma saùt vaø traùnh toån thaát coâng suaát.
- Laøm maùt caùc chi tieát (traùnh taêng nhieät ñoä do chuyeån
ñoäng).
- Traùnh oàn vaø rung ñoäng.
2. Yeâu caàu
- Daàu nhôùt phaûi coù caùc ñaët tính ñoä nhôùt thích hôïp.
- Ñaët tính boâi trôn vôùi aùp suaát cao.
- Ñoä chaûy loaõng ôû nhieät ñoä thaáp.
- Coù tính choáng oâ xy hoaù cao.
- Coù tính choáng aên moøn vaø ræ seùt cao.
- Coù tính choáng taïo boït cao.
- Coù tính laøm daõn nôû cao su thaáp nhaát.
* Ñaët tính boâi trôn ôû aùp suaát cao.
Nhöõng ñieàu kieän laøm vieäc coù aùp suaát tieáp xuùc baùnh
raêng cao laø nhöõng ñieàu kieän khaéc nghieät, vaø moät maøng
daàu moûng seõ ñöôïc taïo neân giöõa caùc raêng. Do ñoù, ñaëc
tính boâi trôn ôû aùp suaát cöïc cao (khaû naêng chieäu taûi) phaûi
ñöôïc taêng leân baèng caùch hoaø theâm caùc phuï gia vaøo daàu
nhôùt.
Vôùi nhieät vaø aùp suaát cao do tieáp xuùc raêng taïo neân,
caùc chaát phuï gia naøy seõ taïo phaûn öùng vôùi kim loaïi treân
caùc raêng vaø taïo thaønh 1 maøng daàu boâi trôn treân raêng.
3. Phaân loaïi
Coù hai caùch phaân loaïi: Phaân loaïi theo chæ soá ñoä nhôùt
(SAE), vaø phaân loaïi theo phaåm caáp daàu (API).
a. Quan heä giöõa chæ soá ñoä nhôùt SAE neân duøng vaø
nhieät ñoä laøm vieäc
 Hình 7-63.
Daàu nhôùt duøng boâi trôn boä vi sai thöôøng duøng laø daàu
baùnh raêng SAE 800w - 90, noù ñöôïc duøng ñeå giaûm ma saùt
giöõa caùc boä phaän chuyeån ñoäng cuûa caàu sau. Voøng raêng
quay vaåy tung daàu leân caùc boä phaän chuyeån ñoäng ñeå
ngaên ngöøa söï maøi moøn.
Boä vi sai ma saùt thöôøng yeâu caàu duøng daàu boâi trôn ñaëc
bieät. Noù caàn cho vieäc aên khôùp cuûa ly hôïp. Caùc ñóa ma saùt
seõ khoâng hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng khi duøng daàu boâi
trôn bình thöôøng.
Ngoaøi ra neáu boä truyeàn löïc chính duøng caëp baùnh raêng
Hypoid phaûi söû duïng daàu boâi trôn hypoid. Vì caëp baùnh raêng
Hypoid trong quaù trình laøm vieäc coù sinh ra hieän töôïng tröôït
treân beà maët raêng laøm gia taêng nhieät cuõng nhö taêng maøi
moøn chi tieát.
Chính vì theá phaûi ñöôïc boâi trôn baèng loaïi daàu ñaëc bieät.
b. Phaân loaïi theo phaåm caáp API
Daàu nhôùt baùnh raêng (daàu hoäp soá) ñöôïc phaân loaïi theo
caû öùng duïng vaø tính chaát khaéc nghieät cuûa daàu ñöôïc söû
duïng. Phaân loaïi theo caùch naøy ñöôïc goïi laø phaân loaïi theo
phaåm caáp. Ñeå xe coù ñöôïc tính naêng toát nhaát vaø hoaït
ñoäng an toaøn, ñieàu quan troïng laø choïn loaïi daàu thích hôïp
nhaát.
GL-1: Daàu nhôùt nguyeân khai duøng cho baùnh raêng xoaén,
truïc vít vaø cho hoäp soá thöôøng vôùi cheá ñoä laøm vieäc nheï,
aùp suaát ñôn vò vaø toác ñoä tröôït thaáp.
GL-2: Duøng cho baùnh raêng vaø truïc vít vôùi cheá ñoä laøm
vieäc veà taûi, nhieät ñoä, toác ñoä tröôït cao hôn GL-1
GL-3: Duøng cho baùnh raêng xoaén vaø truïc vít ôû hoäp soá
thöôøng vôùi cheá ñoä laøm vieäc veà toác ñoä vaø taûi trung bình.
Ñieàu kieän laøm vieäc loaïi nhôùt naøy yeâu caàu lôùn hôn GL-1
nhöng nhoû hôn GL-4.
GL-4: Duøng cho baùnh raêng, ñaëc bieät laø baùnh raêng Hypoid
ôû xe chôû khaùch vaø caùc thieát bò ôû caùc xe khaùc coù ñieàu
kieän laøm vieäc: Moâmen thaáp, toác ñoä cao vaø moâmen cao,
toác ñoä thaáp.
GL-5: Duøng cho baùnh raêng, ñaëc bieät laø baùnh raêng Hypoid
ôû xe chôû khaùch vaø caùc thieát bò ôû caùc xe khaùc coù ñieàu
kieän laøm vieäc: toác ñoä cao, taûi naëng thay ñoåi ñoät ngoät vaø
toác ñoä cao, moâmen thaáp hoaëc toác ñoä thaáp, moâmen cao.
GL-6: Duøng cho xe chôû khaùch vaø xe khaùc coù tính naêng
hoaït ñoäng vaø toác ñoä cao, baùnh raêng Hypoid coù ñoä leäch
taâm lôùn (leïch taâm 2 inches baèng 2% ñöôøng kính baùnh raêng
vaønh chaäu).
4. Thoâng hôi boä vi sai
OÁng thoâng hôi boä vi sai laøm thoaùt aùp löïc hoaëc chaân
khoâng trong vaø ngoaøi voû caàu sau vôùi söï thay ñoåi cuûa
nhieät ñoä.
Khoâng coù oáng thoâng hôi, aùp löïc seõ laøm cho daàu boâi
trôn boä vi sai noùng leân tôùi nhieät ñoä nôû ra. Daàu seõ phun ra
ngoaøi phoát chaén daàu cuûa baùn truïc hay ôû phoát chaén daàu
cuûa baùnh raêng chuû ñoäng ôû truyeàn löïc chính.

BAØI 8
BAÙN TRUÏC VAØ DAÀM CAÀU
A. BAÙN TRUÏC
I. COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU - PHAÂN LOAÏI
1.Coâng Duïng
Duøng ñeå truyeàn moâmen quay töø truyeàn löïc chính taäp
trung ñeán baùnh xe chuû ñoäng, coù hai hình thöùc:

Hình 8-1. Truyeàn ñoäng ñeán baùnh xe chuû ñoäng.

 1- baùn truïc; 2- caùc ñaêng ñoàng toác.
Duøng baùn truïc cho nhöõng heä thoáng treo phuï thuoäc vaø
duøng khôùp cacñaêng ñoàng toác cho nhöõng xe coù heä thoáng
treo ñoäc laäp hoaëc laøm theâm nhieäm vuï daãn ñöôøng.
Trong oâtoâ neáu ñaët daàm caàu lieàn (heä thoáng treo phuï
thuoäc) thì chuyeån ñoäng ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng nhôø
caùc baùn truïc. Neáu ñaët heä thoáng treo ñoäc laäp cuõng nhö
tröôøng hôïp truyeàn moâmen ñeán caùc baùnh daãn höôùng laø
chuû ñoäng thì duøng cacñaêng ñoàng toác.
Trong maùy keùo xích truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh sau chuû
ñoäng coøn qua ly hôïp chuyeån höôùng vaø truyeàn löïc cuoái
cuøng (1, 2 caëp baùnh raêng).
Ngoaøi ra, baùn truïc coøn coù taùc duïng tieáp nhaän taûi troïng
uoán do löïc taùc ñoäng leân baùnh xe. Taûi troïng naøy laø do moät
phaàn oâ toâ truyeàn leân caùc baùn truïc vaø caû ñöôøng goà gheà
(xe bò xoùc), löïc li taâm xuaát hieän khi oâ toâ ñi vaøo ñöôøng
voøng hay ñöôøng nghieâng.
Trong maùy keùo baùnh bôm truyeàn ñoäng ñeán baùnh xe chuû
ñoäng chæ qua truyeàn löïc cuoái cuøng.

Hình 8-2. Truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh sao chuû ñoäng vaø
baùnh xe chuû ñoäng cuûa maùy keùo
a- Truyeàn ñoäng ñeán baùnh sau chuû ñoäng qua ly hôïp chuyeån
höôùngvaø hai caëp baùnh raêng
b- Truyeàn ñoäng ñeán baùnh chuû ñoäng cuûa maùy keùo baùnh bôm
qua moät caëp baùnh raêng.
2. Yeâu caàu
Vôùi baát kyø heä thoáng treo naøo, truyeàn ñoäng ñeán caùc
baùnh xe chuû ñoäng phaûi ñaûm baûo truyeàn heát moâmen
xoaén. Khi truyeàn moâmen xoaén vaän toác goùc caùc baùnh xe
chuû ñoäng cuõng nhö daãn höôùng khoâng ñöôïc thay ñoåi.
3. Phaân loaïi
Theo keát caáu cuûa caàu thì chia ra loaïi caàu lieàn vaø caàu
rôøi.
Theo möùc ñoä chòu löïc höôùng kích vaø chieàu truïc chia ra:
• Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi.
• Loaïi baùn truïc giaûm taûi moät nöûa.
• Loaïi baùn truïc giaûm taûi ¾.
• Loaïi baùn truïc giaûm taûihoaøn toaøn 4/4.

a. Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi

Khi oå bi trong vaø oå bi ngoaøi ñeàu ñaët tröïc tieáp leân baùn
truïc (H11.82a). Trong tröôøng hôïp naøy baùn truïc chòu toaøn boä
caùc löïc laø:

Hình 8-3. Baùn truïc khoâng giaûm taûi.

Moâmen uoán gaây neân do löïc voøng töø baùnh raêng chaäu
chuyeån veà ñaàu baùn truïc, moâmen xoaén M x, phaûn löïc thaúng
ñöùng töø baùnh xe Zbx löïc keùo Xk, löïc phanh Xp, löïc caûn tröôït
ngang y xuaát hieän khi oâtoâ maùy keùo ñi treân ñöôøng nghieâng
hay khi quay voøng, nghóa laø taát caû caùc ngoaïi löïc voøng cuûa
baùnh raêng chaäu. Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi naøy hieän
nay trong oâtoâ hieän ñaïi khoâng duøng.
b. Loaïi baùn truïc giaûm moät nöûa (1/2)
 Hình 8-4. Baùn truïc giaûm nöûa taûi( ½ ).
Loaïi naøy oå bi trong ñaët treân voû vi sai, coøn oå bi ngoaøi
ñaët ngay treân baùn truïc, baùn truïc chòu caùc löïc vaø moâmen
sau: Töø phía maët ñöôøng coù caùc löïc vaø phaûn löïc Zbx, X k, Xp,
y coøn moâmen thì coù: Mz = Zbx.b; Mk =Xk.rbx hay Mp = xp.rbx,
moâmen My = y.rbx. Veà phía vi sai coù phaûn löïc R, vaø phaûn löïc y
coù moâmen Mk, Mp.
Loaïi baùn truïc giaûm taûi moät nöõa ñöôïc duøng phoå bieán
trong maùy keùo baùnh bôm vaø moät soá oâtoâ du lòch.

c. Loaïi baùn truïc giaûm taûi ¾

Hình 8-4. Baùn truïc giaûm ¾ taûi.

Loaïi naøy oå bi ñaët treân voû hoäp vi sai nhö loaïi baùn truïc
giaûm ½ taûi, coøn oå bi ngoaøi ñöôïc ñaët treân daàm caàu vaø
loàng vaøo trong mayô cuûa baùnh xe. Boá trí nhö vaäy baùn truïc
chæ chòu moâmen xoaén Mk hay moâmen phanh Mp vaø phaûn löïc
taùc duïng ngang cuûa ñaát y. Caùc löïc keùo tieáp tuyeán x k vaø
phaûn löïc thaúng ñöùng cuûa ñaát z bx do daàm caàu chòu. ÔÛ loaïi
naøy oå bi ngoaøi coù theå laø oå bi caàu 2 daõy hoaëc oå bi ñuõa
nhöng chæ coù moät oå. Baùn truïc giaûm ¾ taûi coù ôû xe con vaø
moät soá xe taûi.
d. Loaïi baùn truïc giaûm hoaøn toaøn (4/4)
 Hình 8-5. Baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn.
Loaïi naøy chæ khaùc loaïi baùn truïc giaûm ¾ taûi laø keát caáu
oå bi ngoaøi, coù hai oå ñaët gaàn nhau (coù theå moät oå caàu vaø
moät oå coân). Nhö vaäy baùn truïc chæ chòu moâmen xoaén M k
hoaëc Mp töø phía vi sai (khi phanh baèng phanh tay) vaø moâmen
Mk = xk.rbx hay Mp= xp.rbx (töø phía ñöôøng taùc phanh chính). Caùc
löïc xk, y, zbx seõ khoâng truyeàn ñeán truïc maø chæ truyeàn ñeán
daàm caàu (moâmen My = y.rbx do oå bi chòu). Loaïi giaûm taûi
hoaøn toaøn ñöôïc phoå bieán treân taát caû caùc xe oâtoâ vaän
taûi côõ trung bình, côõ lôùn nhö xe ZIL.130, MAZ-200…vv.

II. CAÁU TAÏO NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CAÙC LOAÏI BAÙN
TRUÏC
Baùn truïc noái töø baùnh raêng baùn truïc tôùi baùnh xe chuû
ñoäng. Chuùng thöôøng phaûi naâng ñôõ troïng löôïng cuûa xe, do
ñoù chuùng thöôøng ñöôïc toâi cöùng ñeå coù theå taêng theâm
chieàu daøi.
Treân xe hieän nay thöôøng duøng baùn truïc giaûm taûi ½, kieåu
baùn truïc rôøi. Nhöõng xe hai hoaëc ba caàu chuû ñoäng vaø moät
soá xe taûi naëng coù coâng suaát cao duøng baùn truïc giaûm taûi
¾ vaø baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn.
 Hình 8-6. Baùn truïc sau baèng theùp ñaëc, ñöôïc toâi cöùng beà
maët, duoãi thaúng töø boä vi sai tôùi phaàn ngoaøi cuøng cuûa voû
caàu. Voû caàu vaø baùnh raêng baùn truïc ñôõ ñoaïn truïc trong
cuøng cuûa baùn truïc. OÅ bi ngoaøi naâng ñôõ ñoaïn ngoaøi cuûa
baùn truïc.
Sau ñaây laø caáu taïo moät soá baùn truïc:
1. Keát caáu baùn truïc khoâng giaûm taûi
OÅ bi trong vaø ngoaøi cuûa baùn truïc ñeàu ñöôïc caét tröïc tieáp
leân baùn truïc. Trong loaïi naøy baùn truïc chòu toaøn boä caùc löïc
taùc duïng leân baùn truïc. Loaïi naøy hieän nay khoâng coøn söû
duïng nöûa.

Hình 8-7. Loaïi baùn truïc khoâng giaûm taûi.

2. Keát caáu cuûa baùn truïc giaûm taûi moät nöõa
Baùn truïc giaûm taûi moät nöõa coù theå duøng vôùi keát caáu
mayô ñôn giaûn nhaát, mayô gaén treân baùn truïc nhôø then vaø
maët coân.
Caùc oå bi ñöôïc laép giöõa voû caàu vaø baùn truïc, coøn baùnh
xe ñöôïc laép tröïc tieáp vaøo baùn truïc. Vì lyù do naøy, baùn truïc
phaûi ñôõ toaøn boä troïng löôïng xe cuõng nhö chieäu taûi troïng
cuûa xe, taûi troïng ngang khi xe quay voøng. Do caáu truùc ñôn
giaûn neân kieåu naøy duøng vôùi haàu heát caùc loaïi xe khaùch.

Hình 8-8. Loaïi giaûm taûi moät nöûa.

Moät soá loaïi xe ngöôøi ta thay mayô baèng maët bích laép vaøo
beân ngoaøi baùn truïc nhö ôû oâtoâ M- 21, Volga (Lieân xoâ cuõ).
Tröôøng hôïp naøy ñóa baùnh xe vaø troáng phanh ñöôïc gaén truïc
tieáp vaøo maët bích.
Ñaàu ngoaøi cuûa baùn truïc coù theå ñaët treân 2 oå con laên
hình coân. Caùc oå bi naøy chòu löïc chieàu truïc caû hai phía. Ta
thaáy ñieåm töïa cuûa ñaàu ngoaøi baùn truïc giaûm nöûa taûi laø
moät oå bi con laên hình coân. Keát caáu nhö vaäy giaù thaønh reû
hôn, nhö caàn chuù yù trong tröôøng hôïp naøy löïc chieàu truïc taùc
duïng vaøo phía trong do oå bi ñoái dieän chòu. Vì vaäy maø phaûi
coù mieáng ñôû ñeå truyeàn löïc chieàu truïc töø baùn truïc naøy
sang baùn truïc khaùc.
Loaïi duøng oå bi caàu chòu löïc chieàu truïc caû hai beân thay
cho oå con laên (loaïi naøy neáu cuøng kích thöôùc thì oå bi caàu
keùm tuoåi thoï hôn oå con laên hình coân).
3. Keát caáu cuûa baùn truïc giaûm taûi ¾
Moät oå bi ñôn ñöôïc ñaët giöõa voû caàu vaø mayô baùnh xe,
coøn baùnh xe ñöôïc laép tröïc tieáp vaøo truïc. Phaàn lôùn taûi
troïng xe ñöôïc ñôõ bôûi voû caàu, maëc duø taûi troïng ngang seõ
taùc duïng vaøo truïc khi quay voøng.
 Hình 8-9. Loaïi giaûm taûi ¾.
Baùn truïc giaûm taûi ¾ töïa ñaàu ngoaûi leân oå bi, oå bi naøy
ñaët giöõa mayô baùnh xe chuû ñoäng vaø daàm caàu. Löïc vaø
moâmen (tröø moâmen Mk vaø Mp) taùc duïng leân ñaàu ngoaøi
cuûa baùn truïc nhôø oå bi ñaët treân daàm caàu chòu moät phaàn.
Löïc chieäu truïc y truyeàn caû leân baùn truïc, oå con laên ñôû
höôùng kính cuûa voû bi sai chòu hoaøn toaøn löïc naøy. Caàn chuù
yù moät ñieàu laø trong tröôøng hôïp baùn truïc giaûm taûi moät
nöûa hay giaûm taûi ¾ bò vôõ neáu khoâng duøng cô caáu phuï thì
khoâng theå keùo ñöôïc xe oâtoâ. Neáu baùn truïc giaûm hoaøn
toaøn bò vôõ thì coù theå keùo oâtoâ khoâng caàn cô caáu phuï.
ÖÙng suaát uoán trong baùn truïc giaûm taûi ¾ phuï thuoäc ñoä
cöùng cuûa baùn truïc vaø oå bi. Cuõng nhö baùn truïc giaûm taûi ¾
coù theå duøng loaïi mayô ñôn giaûn.
Khi ñaàu ngoaøi baùn truïc giaûm taûi ¾ ñaët trong oå con laên
thaúng (oå naøy khoâng chòu ñöôïc löïc chieàu truïc) thì baùnh
raêng baùn truïc phaûi cheá taïo lieàn vôùi baùn truïc ñeå baùn truïc
coù theå tyø leân chöõ thaäp cuûa vi sai. Nhö vaäy tuøy theo
höôùng cuûa löïc chieàu truïc y moät trong hai oå bi cuûa baùnh
raêng chaäu seõ phaûi chòu löïc y naøy.
Löïc y gaây ra moâmen yrbx laøm leäch oå bi neân laøm giaûm
tuoåi thoï cuûa oå bi. Cuõng vì lyù do naøy maø ngaøy nay ngöôøi ta
ít duøng loaïi baùn truïc giaûm ¾ taûi.
4. Keát caáu baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn
Caùc oå bi ñöôïc laép giöõa voû caàu vaø mayô baùnh xe, coøn
baùnh xe ñöôïc laép vaøo mayô. Voû caàu xe trong kieåu heï thoáng
treo baùnh xe naøy dôõ toaøn boä taûi troïng cuûa xe neân baùn
truïc chæ daãn ñoäng baùnh xe. Do vaäy baùn truïc traùnh ñöôïc
löïc quaù lôùn. Kieåu naøy thöôøng duøng cho xe taûi vì noù chieäu
ñöôïc taûi troïng lôùn
 Hình 8-10. Baùnh xe vôùi baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn.
Veà maët lyù thuyeát thì baùn truïc chæ chòu coù moâmen
xoaén. Nhöng trong thöïc teá do bieán daïng ñaøn hoài cuûa daàm
caàu, do sai soùt trong cheá taïo (söï khoâng ñoàng truïc cuûa mayô
baùnh xe vaø baùnh raêng baùn truïc cuûa vi sai) khoù giöõ ñöôïc
baùn truïc vuoâng goùc vôùi maët bích. Vì vaäy khi sieát ñai oác
phaùt sinh caùc bieán daïng uoán baùn truïc vaø ñaàu beân phaûi
baùn truïc seõ töïa leân thaønh loã baùnh raêng noùn baùn truïc.
* Keát caáu truyeàn ñoäng ñeán caùc baùnh xe daãn
höôùng cuûa oâtoâ nhieàu caàu loaïi taûi naëng.
Baùn truïc giaûm taûi hoaøn toaøn 4 coù khôùp caùc ñaêng laø
maët bích 2 truyeàn moâmen leân baùnh xe qua choát. Maët bích
coù theå thaùo dôøi khoûi baùn truïc vaø laép gheùp vôùi baùn truïc
baèng then hoa.
Ñoái vôùi maùy keùo xích coù truyeàn löïc cuoái cuøng laø hai
caëp baùnh raêng thaúng thì baùnh raêng noùn bò ñoäng phaûi
ñaët beân phaûi nhö ôû oâtoâ ñeå chieàu tieán cuûa maùy keùo
môùi cuøng vôùi chieàu quay cuûa baùnh bôm.
Ñoái vôùi maùy keùo baùnh bôm vì coù theâm truyeàn löïc cuoái
cuøng thöôøng laø moät caëp baùnh raêng naèm giöõa truyeàn löïc
trung öông vaø baùnh loáp, neân baùnh raêng noùn bò ñoäng phaûi
ñaët beân traùi (nhìn töø phía ñaùy lôùn cuûa baùnh raêng noùn
nhoû nhìn laïi) ñaûm baûo chieàu tieán cuûa maùy keùo cuøng
chieàu quay cuûa baùnh bôm.
III. BAÙN TRUÏC RÔØI (DAÀM CAÀU CAÉT)
1. Caáu taïo
Caùc oâ toâ coù caàu sau chuû ñoäng vôùi heä thoáng treo ñoäc
laäp thöôøng cheá taïo theo kieåu baùn truïc rôøi. Baùn truïc rôøi
thöôøng ñöôïc duøng khi boä vi sai gaén chaéc chaén treân khung
xe. Khôùp caùc ñaêng treân baùn truïc laø caàn thieát ñeå cho
pheùp heä thoáng treo dòch chuyeån leân xuoáng. Keát caáu nhö
vaäy ñaûm baûo ñoä eâm dòu chuyeån ñoäng, vì baùnh xe leo qua
caùc vaät chöôùng ngaïi dòch chuyeån trong maët phaúng thaúng
ñöùng, löïc khoâng taùc duïng hay löïc taùc duïng raát ít leân quaû
caàu lieàn (hình 8-11) minh hoïa caàu sau chuû ñoäng duøng baùn
truïc rôøi.
 Boä vi sai laøm vieäc bình thöôøng. Duø sao, caùc baùn truïc
chuû ñoäng cuõng khoâng ñöôïc vöõng chaéc, noù thì yeáu hôn caùc
truïc theùp. Moãi baùn truïc coù hai khôùp chöõ U, moãi caùi ñöôïc
laép treân moät phaàn cuoái truïc.

Hình 8-11. Baùn truïc rôøi coù boä vi sai ñöôïc gaén treân khung
xe. Khôùp noái chöõ U laøm baùn truïc vaø baùnh xe dòch chuyeån
leân xuoáng theo hoaët ñoäng cuûa heä thoáng treo (Peugeot).
Baùn truïc truyeàn moâmen töø baùnh raêng vi sai ñeán caùc
baùnh xe chuû ñoäng phaûi thoûa maõn hai yeâu caàu sau.
- Noù phaûi coù cô caáu buø töø thay ñoåi chieàu daøi baùn
truïc khi caùc baùnh xe dòch chuyeån leân xuoáng.
- Do caùc baùnh tröôùc vöøa laø baùnh daãn höôùng, vöøa laø
baùnh chuû ñoäng neân caùc baùn truïc phaûi coù khaû naêng
ñaûm baûo goùc hoaït ñoäng khoâng ñoåi trong khi ñang laùi caùc
baùnh tröôùc vaø caùc baùn truïc phaûi laøm caùc baùnh tröôùc
quay cuøng toác ñoä.
Vôùi truyeàn ñoäng loaïi naøy seõ duøng caùc khôùp ñoàng toác
khaùc nhau. Khôùp noái cacñaêng beân ngoaøi laø khôùp noái
cöùng, ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát laø khôùp ñoàng toác
Rzeppa. Noù coù quay truïc truyeàn ñoäng vôùi goùc quay treân 40 0.
Chuùng chæ cho pheùp thay ñoåi goùc truyeàn ñoäng. Khôùp nôi
cacñaêng beân trong laø khôùp noái buø tröø chuùng cho pheùp
chieàu daøi taùc duïng leân moãi truïc thay ñoåi khi caùc baùnh xe
chuyeån ñoäng leân xuoáng. Khôùp noái ñoàng toác ñaàu trong
cuûa caùc nöûa truïc ít chuyeån ñoäng hôn khôùp noái ñoàng toác
ngoaøi. Caùc khôùp ñoàng toác trong laø caùc khôùp tröôït. Chuùng
coù theå chuyeån ñoäng ra vaøo laøm thay ñoåi chieàu daøi taùc
duïng cuûa caùc nöûa truïc khi caùc baùnh xe chuyeån ñoäng leân
xuoáng. Coù hai loaïi khôùp ñoàng toác ñöôïc söû duïng roäng raõi
laøm khôùp noái trong. Ñoù laø khôùp ñoàng toác phaân nhaùnh
keùp vaø khôùp ñoàng toác ba nhaùnh.

Hình 8-12.
2. Chieàu daøi baùn truïc
Chieàu daøi baùn truïc phuï thuoäc vaøo vò trí cuûa ñoäng cô vaø
hoäp soá. Hôn nöûa, tuyø vaøo caáu taïo cuûa hoäp soá maø chieàu
daøi baùn truïc phaûi vaø traùi coù theå baèng nhau hay khaùc
nhau.

Hình 8-13. Nöûa baùn truïc hai phía traùi vaø phaûi coù chieàu
daøi baèng nhau.
 Hình 8-14. Nöûa baùn truïc hai phía traùi vaø phaûi coù chieàu
daøi khaùc nhau.
Neáu chieàu daøi hai baùn truïc khaùc nhau thì truïc daøi hôn coù
ñoä cöùng nhoû hôn, neân deã xaûy ra rung ñoäng xoaén khi
truyeàn moâmen. Noù deã gaây ra rung ñoäng, tieáng oàn vaø
truyeàn ñoäng khoâng oån ñònh. Söï khaùc nhau veà chieàu daøi
cuûa baùn truïc traùi vaø phaûi cuõng coù theå laøm laéc ñoät ngoät
sang moät phía hay laøm xe khoâng ñoåi höôùng khi khôûi haønh
hay taêng ga ñoät ngoät. Hieän töôïng naøy ñöôïc goïi laø “töï laùi”.
Caùc phöông phaùp sau ñöôïc söû duïng ñeå giaûm rung ñoäng,
tieáng oàn vaø tính khoâng oån ñònh chuyeån ñoäng do söï cheânh
leäch chieàu daøi vaø caùc nguyeân nhaân töông töï cuõng nhö
nhôø ñoù caûi thieän tính naêng ñieàu khieån cuûa xe.
a. Kieåu giaûm chaán ñoäng löïc hoïc
Nhö hình veõ döôùi ñaây kieåu baùn truïc naøy coù moät giaûm
chaán ñoäng löïc hoïc gaén treân truïc daøi nôi deã bò xoaén vaø
rung ñoäng. Giaûm chaán ñoäng löïc hoïc naøy ñöôïc gaén treân
truïc qua ñeäm cao su. Khi baùn truïc bò xoaén hay rung ñoäng, do
quaùn tính, giaûm chaán coù xu höôùng quay ôû toác ñoä khoâng
ñoåi neân ñeäm cao su bò bieán daïng vaø haáp thuï caùc rung
ñoäng hay sö xoaén.

Hình 8-15.
b. Kieåu duøng truïc roãng
Nhö hình veõ döôùi, baùn truïc daøi hôn truïc roãng vaø coù
ñöôøng kính lôùn hôn. Ñeå taêng ñoä cöùng cuûa noù sao cho ñoä
cöùng cuûa hai baùn truïc nhö nhau.
 Hình 8-16.
c. Kieån duøng baùn truïc giöõa
Nhö hình veõ moät truïc trung gian ñöôïc gaén ôû phía baùn truïc
daøi hôn vì vaäy 2 baùn truïc coù theå laøm cuøng chieàu daøi.
Kieåu baùn truïc naøy ñöôïc söû duïng ôû nhieàu xe maø coù söï
cheânh leäch lôùn veà chieàu daøi giöõa 2 baùn truïc lôùn vaø noù
thöôøng ñöôïc duøng ôû xe coù ñoäng cô vaø hoäp soá ñeàu ñaët
naèm ngang.

Hình 8-17.
Neáu söï cheânh leäch chieàu daøi giöõa hai baùn truïc lôùn thì
raát deã xaûy ra hieän töôïng töï laùi. Khi khôûi haønh taêng hoaëc
taêng ga ñoät ngoät, ñaàu xe bò naâng leân vaø goùc nghieâng (so
vôùi maët phaúng ngang) cuûa baùn truïc trôû neân lôùn neân coù
xu höôùng sinh ra moät moâmen laøm caùc baùnh xe xoay quay
truïc thaúng ñöùng cuûa khôùp ngoaøi vaøo phía trong. Moâmen
naøy caøng lôùn khi goùc nghieâng cuûa baùn truïc caøng lôùn. Vì
vaäy, nhö hình veõ döôùi, moâmen sinh ra ôû phía baùn truïc ngaén
hôn trong hai baùn truïc (baùn truïc coù goùc nghieâng θ1 lôùn hôn)
coù xu höôùng laøm baùnh xe quay vaøo trong seõ lôùn hôn, trong
khi moâmen cuûa truïc daøi hôn (truïc coù goùc nghieâng θ2 nhoû
hôn) seõ nhoû hôn, neân xe coù xu höôùng quay veà phía baùn truïc
daøi.

Hình 8-19.
Moät phöông phaùp ñeå ngaên caûn söï töï laùi vaø laép theâm 1
truïc trung gian nhö hình veõ döôùi, vì vaäy coù theå laøm hai baùn
truïc coù chieàu daøi baêng nhau. Neáu duøng phöông phaùp naøy,
goùc nghieâng θ1 vaø θ2 cuûa hai baùn truïc seõ baèng nhau neân
moâmen laøm caùc baùnh tröôùc xoay vaøo trong seõ khöû laãn
nhau vaø ñaûm baûo ñöôïc tính oå ñònh chuyeån ñoäng thaúng
cuûa xe.

Hình 8-19.
B. DAÀM CAÀU

I. COÂNG DUÏNG - PHAÂN LOAÏI - YEÂU CAÀU

1. Coâng duïng
Daàm caàu (voû caàu chuû ñoäng) duøng ñeå ñôõ toaøn boä
troïng löôïng phaàn ñöôïc treo cuûa oâtoâ (goàm: Ñoäng cô, ly hôïp,
hoäp soá, khung, voû, heä thoáng treo, thuøng trôû haøng vaø
buoàng laùi…).
Thu huùt vaø truyeàn daãn moâmen xoaén caàu sau leân khung
xe qua trung gian boä nhíp laù, thanh giöõ hoaëc loø xo xoaén.
Voû caàu chuû ñoäng coøn laøm nôi gaén giöõ vöõng chaéc caùc
giaù ñôõ, caùc vaãu ñeå baét chaët nhíp laù hay loø xo treo xe, laøm
nôi laép ñaët heä thoáng thaéng, caùc baùnh xe sau.
Daàm caàu söû duïng ôû oâtoâ thöôøng ñöôïc duøng vôùi heä
thoáng treo phuï thuoäc.
2. Phaân Loaïi
a. Theo loaïi caàu coù theå chia ra:
 • Khoâng daãn höôùng, khoâng chuû ñoäng.
• Daãn höôùng, khoâng chuû ñoäng.
• Khoâng daãn höôùng, chuû ñoäng.
• Daãn höôùng, chuû ñoäng.
b. Theo phöông phaùp cheá taïo voû caàu chuû ñoäng chia
ra:
• Loaïi daäp haøn.
• Loaïi choàn (cheá taïo baèng phöông phaùp choàn).
• Loaïi ñuùc.
• Loaïi lieân hôïp.
c. Theo keát caáu voû caàu chia ra:
• Loaïi voû caàu lieàn.
• Loaïi voû caàu rôøi.
3. Yeâu Caàu
Voû caàu phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu sau:
Coù hình daïng vaø tieát dieän ñaûm baûo chòu ñöôïc taùc duïng
cuûa löïc thaúng ñöùng.
Coù ñoä cöùng vöõng vaø troïng löôïng beù (vì voû caàu laø cuïm
khoâng ñöôïc treo cho neân troïng löôïng lôùn seõ gaây taûi troïng
ñoäng leân lôùp xe lôùn).
Coù ñoä kín toát, vaät lieäu toát ñeå traùnh ñöôïc nöôùc, buïi,
buøn, vaø caù thöù khaùc laøm hö hoûng caùc cô caáu cuûa caàu
chuû ñoäng.
II. Caáu Taïo:
Voû caàu sau chuû ñoäng laø voû boïc ba cuïm: Truyeàn löïc chính
(baùnh raêng coân chuû ñoäng, voøng raêng), voû vi sai, vaø baùn
truïc chuû ñoäng. Coù hai kieåu cô baûn cuûa voû caàu: Voû caàu
loaïi rôøi vaø voû caàu loaïi lieàn.
Voû caàu loaïi rôøi (removable carrier): Ñöôïc gaén vôùi phaàn
tröôùc voû caàu (phaàn coù baùnh raêng coân chuû ñoäng). Vít caáy
ñöôïc gaén treân voû caàu ñeå ñònh vò phaàn voû rôøi.
Moät voøng ñeäm kín laép giöõa hai maët voû caàu ñeå ngaên söï
roø ræ cuûa daàu.
Voû caàu loaïi lieàn (integral carrier): Ñöôïc cheá taïo nhö moät
boä phaän cuûa voû caàu. Naép che baèng kim loaïi hoaëc baèng
nhoâm ñöôïc gaén vôùi voû caàu baèng buloâng.
NGUYEÂN NHAÂN HÖ HOÛNG, KIEÅM TRA VAØ SÖÛA CHÖÕA
CAÀU CHUÛ ÑOÄNG
I. NGUYEÂN NHAÂN HÖ HOÛNG
Haàu heát truïc traëc caàu chuû ñoäng ñeàu gaén lieàn vôùi
tieáng keâu vaø thöôøng coù nhaän thaáy ngay baèng tai.
 Tuy nhieân, tieáng keâu töø caàu chuû ñoäng thöôøng ñöôïc laãn
vôùi tieáng keâu phaùt ra töø ñoäng cô, khí xaû, rung oáng xaû,
tieáng keâu baùnh xe, caùc voøng bi cuûa baùnh xe, khung vaø
thaân xe, vaø vì vaäy ñieàu quan troïng laø khi chaån ñoaùn. Caàu
chuû ñoäng , ñaàu tieân phaûi xem taát caû caùc nguyeân nhaân
cuûa caùc tieáng keâu naøy tröôùc khi keát luaän caàu chuû ñoäng
thöïc söï sinh ra tieáng keâu ñaëc bieät.
Tieáng keâu töø caàu chuû ñoäng coù theå chia ra laøm hai loaïi
theo moät soá nguyeân nhaân coù theå cuûa noù nhö sau:
1. Tieáng keâu khi xe chuyeån ñoäng thaúng veà phía tröôùc
- Do thieáu daàu hoäp soá.
- Veát aên khôùp raêng hoaëc khe hôû aên khôùp giöõa baùnh
raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa khoâng ñuùng.
- Do taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi truïc baùnh raêng quaû
döùa hoaëc voøng bi baùn truïc khoâng ñuùng.
- Do moøn hoaëc hö hoûng voøng bi truïc baùnh raêng quaû döùa
hoaëc voøng bi baùn truïc.
- Do moøn hoaëc hö hoûng baùnh raêng quaû döùa hoaëc baùnh
raêng vaønh chaäu.
2. Tieáng keâu khi quay voøng
- Do loûng voøng bi truïc caàu sau.
- Do moøn, hö hoûng … cuûa baùnh raêng baùn truïc, baùnh
raêng vi sai hoaëc truïc baùnh raêng vi sai.
* Neáu nghe thaáy moät trong hai loaïi tieáng keâu naøy cuûa
boä vi sai phaûi ñöôïc kieåm tra vaø ñieàu chænh ñuùng theo caåm
nang söûa chöõa töông öùng.
Tuy nhieân tröôùc khi thaùo caàu chuû ñoäng neân kieåm tra taûi
troïng ban ñaàu toång coäng, khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng
vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa vaø veát aên khôùp coù
naèm trong tieâu chuaån khoâng. Vieäc kieåm tra naøy, laø caàn
thieát ñeå khaéc phuïc söï coá deã daøng hôn.
II. Yeâu caàu
1. Taûi troïng ban ñaàu cuûa caùc voøng bi cuûa baùnh raêng
quaû döùa
Taûi troïng ban ñaàu caùc voøng bi cuûa baùnh raêng quaû döùa
thöôøng ñöôïc ñieàu chænh bôûi söï thay ñoåi khoaûng caùch cuûa
caùc voøng trong phía tröôùc vaø phía sau cuûa voøng bi trong khi
voøng ngoaøi ñöôïc coá ñònh vaøo voû ñôõ vi sai, nhö chæ ra döôùi
ñaây. Ñieàu naøy coù theå ñaït ñöôïc baèng söï thay ñoåi ñoä daøy
toång coäng cuûa caùc ñeäm baèng caùch hoaëc aùp suaát taùc
duïng leân ñeäm ñieàu chænh (xieát chaët ñai oác) ñeå thay ñoåi
chieàu daøi cuûa noù.
Hieän nay phöông phaùp ñöôïc duøng phoå bieán nhaát laø
duøng ñeäm coù theå gaép vaø ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu
bôûi söï thay ñoåi chieàu daøi cuûa ñeäm (Trong boä vi sai, coù
ñöôøng kính leân ñeán 9.5 inch, thì duøng loaïi ñeäm coù theå
gaáp).

Hình 8-20. Caùc phöông phaùp ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu.
Taûi troïng ban ñaàu
Baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh raêng vaønh chaäu cuûa boä
baùnh raêng cuoái cuøng ñöôïc ñôõ baèng caùc voøng bi ñuõa coân,
nhö minh hoïa hình (a) döôùi ñaây. Voøng bi naøy coù voøng ngoaøi
coù theå taùch rôøi.
Hình minh hoïa (b) chæ ra voøng bi ñuõa coân coù voøng ngoaøi
vaø voøng trong tieáp xuùc vôùi con laên voøng bi maø khoâng coù
khe hôû.
Khi taûi troïng ñaët leân voøng ngoaøi, voøng ngoaøi bò eùp vaøo
maïnh hôn leân con laên nhö hình minh hoïa (c) döôùi ñaây vaø taûi
seõ taùc duïng leân voøng bi. Taûi naøy ñöôïc goïi laø taûi troïng ban
ñaàu.

Hình 8-21.
2. Caàn thieát cho taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn
truïc
Hai voøng bi ñuõa coân ñöôïc laép ôû hai ñaàu cuûa voû vi sai
trong xe FR, nhö chæ ra trong hình minh hoïa. Hai voøng bi ñuõa
naøy chòu taûi troïng doïc truïc cuûa baùnh raêng lôùn.
Cuõng nhö loaïi xe FR, hai voøng bi ñuõa coân ñöôïc laép vaøo hai
ñaàu voû vi sai trong xe FF, nhö chæ ra ôû hình minh hoaï. Chuùng
cuõng chòu taûi troïng doïc truïc cuûa baùnh raêng lôùn.
 Taûi troïng ban ñaàu ñöôïc ñaët leân caùc voøng bi ñuõa naøy do
cuøng moät ly hoäp do töông töï nhö taûi troïng ban ñaàu ñaët leân
voøng bi cuûa baùnh raêng quaû döùa.
 Hình 8-22. Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn
truïc.
3. Caàn cho khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh
chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa (chæ cho loaïi xe FR)
Khe hôû caïnh raêng laø khe hôû theo chieàu quay giöõa baùnh
raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa.
Khe hôû aên khôùp ñöôïc thieát keá ñeå taïo ra khe hôû ban ñaàu
giöõa caùc raêng. Vaø cho pheùp taïo moät lôùp daàu boâi trôn deã
hôn nhaèm baûo veä beà maët raêng cuûa baùnh raêng vaø baùnh
raêng khoâng bò hoûng do löïc quaù lôùn coù theå taùc duïng leân
baùnh raêng vaønh chaäu hoaëc baùnh raêng quaû döùa.

Hình 8-23.
Tuy nhieân, neáu khe hôû aên khôùp quaù lôùn thì baùnh raêng
vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa seõ phæa chòu va chaïm
maïnh khi xe baét ñaàu chuyeån ñoäng hoaëc khi chuyeån giöõa
cheá ñoä chaïy baèng löïc ñoäng cô vaø löïc quaùn tính. Ñieàu naøy
gaây neân baùnh raêng keâu vaø gaõy raêng.
Ngöôïc laïi, neáu khe hôû aên khôùp quaù nhoû, seõ gaây ra
nghieán raêng hoaëc trôû neân quaù nhieät. Khe hôû aên khôùp
phaûi ñöôïc ñieàu chænh theo giaù trò tieâu chuaån ñeå ngaên
chaën ñöôïc caùc vaán ñeà treân.
Khe hôû aên khôùp coù theå ñöôïc kieåm tra qua vieäc ño khe
hôû theo chieàu quay cuûa baùnh raêng vaønh chaäu khi baùnh
raêng quaû döùa ñöôïc giöõ baèng tay.
4. Caàn cho khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vi sai vaø
baùnh raêng baùn truïc
 Khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vi sai vaø baùnh raêng
baùn truïc laø caàn thieát. Vôùi cuøng moät lyù do gioáng nhö khe
hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng
quaû döùa. Tuy nhieân, khaùc vôùi baùnh raêng vaønh chaäu laø
baùnh raêng vi sai quay raát chaäm. Vì baùnh raêng vi sai vaø
baùnh raêng baùn truïc quay thoáng nhaát trong moïi tröôøng hôïp,
tieáng keâu khoâng bình thöôøng hieám khi gaây ra bôûi chuyeån
ñoäng quay cuûa baùnh raêng vi sai. Tuy nhieân, khe hôû aên khôùp
nhoû (0,05 ñeán 0,20mm) laø vaãn caàn thieát. Khe hôû aên khôùp
giöõa baùnh raêng vi sai vaø baùnh raêng baùn truïc coù theå ñöôïc

ñieàu chænh baèng söï thay ñoåi chieàu daøy toång theå cuûa caùc
baïc chaën ñöôïc ñaët ôû phía sau baùnh raêng baùn truïc vaø
baùnh raêng vi sai.
Hình 8-24. Kieåm tra khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng baùn
truïc vi sai.
5. Caàn phaûi ñieàu chænh veát aên khôùp caùc raêng cuûa
baùnh raêng vaønh chaäu (chæ cho xe FR).
Neáu veát aên khôùp caùc raêng giöõa baùnh raêng quaû döùa
vaø baùnh raêng vaønh chaäu khoâng ñöôïc ñieàu chænh ñuùng,
tieáng nghieán raêng, moøn khoâng ñeàu coù theå xaûy ra thaäm
chí khi taûi troïng ban ñaàu vaø khe hôû aên khôùp ñaõ ñöôïc ñieàu
chænh bình thöôøng. Veát aên khôùp giöõa caùc raêng phaûi ñöôïc
ñieàu chænh ñuùng ñeå ngaên chaën caùc vaán ñeà naøy.
 Hình 8-25.
Baùnh raêng vaønh chaäu vaø baùnh raêng oâ!aû döùa raát khoù
gia coâng. Vì vaäy hai baùnh raêng ñöôïc aên khôùp vôùi nhau, sau
ñoù caùch maøi ra ñeå beà maët raêng cuûa baùnh raêng aên
khôùp chính xaùc.
Do vaäy, chuùng luoân luoân phaûi ñöôïc thay theá caû hai vaø
veát aên khôùp giöõa caùc raêng phaûi ñöôïc ñieàu chænh ñuùng
theo caåm nang söûa chöõa thích hôïp khi laép chuùng.
Tuy nhieân, vieäc ñieàu chænh veát aên khôùp giöõa caùc raêng
khoâng yeâu caàu ñoái vôùi xe ñoäng cô ñaët tröôøc – baùnh tröôùc
chuû ñoäng (kieåu ñoäng cô naèm ngang), do baùnh raêng
nghieâng ñöôïc duøng laøm baùnh raêng cuoái cuøng cuûa chuùng.
III. KIEÅM TRA VAØ SÖÛA CHÖÕA
1. Kieåm tra vaø söûa chöõa (cuïm vi sai vaø truyeàn löïc
chính)
Phaàn sau ñaây giaûi thích thao taùc kieåm tra maø phaûi ñöôïc
thöïc hieän tröôùc khi thaùo boä vi sai. Khi thaùo boä vi sai coù truïc
traëc neân quan taâm ñaëc bieät tôùi caùc ñieåm lieân quan nhö
sau.
* Neáu trieäu chöùng cuûa söï coá nhö tieáng oàn, goõ hoaëc
rung ñoäng xaûy ra thì kieåm tra nhö sau:
a. Ñoä rô cuûa baùnh raêng quaû döùa.
b. Hoûng caùc voøng bi baùnh raêng quaû döùa.
c. Kieåm tra ñoä ñaûo cuûa bích noái.
- Ñoäâ ñaûo höôùng truïc lôùn nhaát 0.10 mm.
- Ñoä ñaûo höôùng kính lôùn nhaát 0.10 mm.
* Neáu xaûy ra tieáng keâu khoâng bình thöôøng vaø caùc trieäu
chöùng hö hoûng khaùc, thì kieåm tra nhö sau.
a. Ñoâ ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu.
 - Neáu ñoä ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu lôùn hôn ñoä lôùn
nhaát, thì thay baùnh raêng vaønh chaäu môùi.
- Ñoä ñaûo lôùn nhaát khoaûng 0.10 mm.
b. Khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng vaønh chaäu.
- Neáu khe hôû aên khôùp khoâng ñuùng tieâu chuaån thì ñieàu
chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn truïc hay söûa
chöõa neáu caàn.
- Khe hôû aên khôùp khoaûng 0.13 – 0.18 mm.
c. Kieåm tra veát aên khôùp caùc raêng giöõa baùnh raêng
vaønh chaäu vaø baùnh raêng quaû döùa
- Chuù yù vò trí cuûa veát aên khôùp.
d. Kieåm tra ñoä rô cuûa caùc voøng bi baùn truïc vaø tieáng
keâu khoâng bình thöôøng.
e. Kieåm tra khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng baùn truïc.
- Ño khe hôû aên khôùp baùnh raêng baùn truïc trong khi giöõ
moät baùnh raêng vi sai eùp vaøo voû.
- Khe hôû aên khôùp tieâu chuaån khoaûng 0,05 – 0,2 mm.
- Neáu khe hôû aên khôùp khoâng ñuùng tieâu chuaån thì laép
caùc ñeäm, chaën ñuùng kích thöôùc.
f. Ño taûi troïng ban ñaàu cuûa baùnh raêng quaû döùa.
- Duøng ñoàng hoà ño moâmen xoaén, ño taûi troïng ban ñaàu
cuûa khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng quaû döùa vaø baùnh
raêng vaønh chaäu.
g. Kieåm tra taûi troïng ban ñaàu toång coäng.
- Duøng ñoàng hoà ño moâmen xoaén, ño taûi troïng ban ñaàu
toång coäng.
- Taûi troïng ban ñaàu toång coäng = Taûi troïng ban ñaàu baùnh
raêng quaû döùa + 4-6 kg-cm(0,4-0,6 N.m) Taûi troïng ban ñaàu
voøng bi baùn truïc.
Hình 8-26.Caáu taïo caùc chi tieát.
Thaùo boä vi sai
1. Thaùo bích noái.
2. Thaùo phôùt daàu vaø vaønh chaën daàu.
a. Thaùo phôùt daàu ra khoûi voû vi sai.
b. Thaùo voøng chaën daàu.
3. Thaùo voøng bi phía tröôùc vaø ñeäm voøng bi.
a. Thaùo voøng bi phía tröôùc ra khoûi baùnh raêng quaû döa.
b. Thaùo ñeäm voøng bi Neáu voøng bi phía tröôùc bò hoûng
hoaëc moøn, thì thay theá voøng bi.
4. Thaùo voû vi sai vaø baùnh raêng vaønh chaäu.
a. Ñaùnh daáu ghi nhôù leân naép voøng bi voû ñôõ vi sai.
b. Thaùo hai khoaù haõm ñai oác ñieàu chænh.
c. Thaùo hai naép voøng bi vaø hai ñai oác ñieàu chænh.
d. Thaùo voøng ngoaøi cuûa voøng bi.
e. Thaùo voû vi sai ra khoûi voû ñôõ vi sai.
Ñeå laép laïi buoäc theû vaøo caùc chi tieát vöøa ñöôïc thaùo
(caùc voøng ngoaøi cuûa caùc voøng bi baùn truïc vaø caùc ñai oác
ñieàu chænh) ñeå chæ ra vò trí cuûa chuùng.
5. Thaùo voøng bi sau cuûa baùnh raêng quaû döùa.
6. Thay theá voøng ngoaøi cuûa caùc voøng bi tröôùc vaø sau
baùnh raêng quaû döùa.
a. Duøng buùa vaø thanh ñoàng ñeå ñoùng voøng ngoaøi cuûa
voøng bi ra.
7. Thaùo caùc voøng bi baùn truïc ra khoûi voû boä vi sai.
8. Thaùo baùnh raêng vaønh chaäu.
a. Thaùo boä bu loâng vaø boä taám haõm.
b. Ñaùnh daáu ghi nhôù thaúng haøng treân baùnh raêng vaønh
chaäu vaø voû vi sai.
c. Duøng buùa nhöïa hoaëc buùa ñoàng ñeå ñoùng baùnh raêng
vaønh chaäu taùch ra khoûi voû vi sai.
9. Thaùo voû vi sai
Duøng buùa vaø ñoät ñeå ñoùng choát thaúng ra.
Thaùo truïc baùnh raêng vi sai, 2 baùnh raêng vi sai , 2 baùnh
baùn truïc vaø 2 baùnh chaën.
Laép boä vi sai
Phöông phaùp söûa chöõa boä vi sai seõ thay ñoåi theo töøng chi
tieát. Maëc duø vaäy, coù nhieàu phöông phaùp söûa chöõa lieân
quan haàu heát vôùi baát kyø loaïi vi sai naøo.
kieåm tra caùc chi tieát cuûa boä vi sai
Lau saïch caùc chi tieát ñaõ thaùo vaø kieåm tra ñoä moøn, hö
hoûng vaø keït .v.v… cuûa caùc chi tieát. Neáu phaùt hieän ñöôïc hö
hoûng, thì söûa chöõa. Khi caàn hoaëc thay theá chi tieát.
• Kieåm tra hö hoûng, moøn hoaëc chaùy voøng bi.
• Kieåm tra hö hoûng,hoaëc moøn cuûa caùc buloâng.
 • Kieåm tra hö hoûng, moøn hoaëc chaùy cuûa baùnh raêng
vaønh chaäu hoaëc baùnh raêng quaû döùa.
• Kieåm tra veát nöùt treân voû boä vi sai.
• Kieåm tra ñoä moøn nhöõng phaàn laép raùp cuûa voøng bi
baùn truïc vaø baùnh raêng baùn truïc.
Kieåm tra hö hoûng, moøn hoaëc chaùy cuûa baùnh raêng.
a. Laép voû vi sai
Boâi moät löôïng ñuû daàu loaïi daàu hoäp soá hypoid leân töng
chi tieát tröôït vaø chi tieát quay.
- Laép caùc ñeäm chaën ñuùng leân baùnh raêng baùn truïc.
- Laép caùc baùn truïc (cuøng vôùi coù ñeäm chaën), caùc baùnh
raêng vi sai, caùc ñeäm chaën baùnh raêng vi sai vaø truïc baùnh
raêng vi sai vaøo voû vi sai. Gioùng thaúng truïc baùnh raêng vi sai
vôùi loã laép truïc treân voû vi sai.
- Kieåm tra khe hôû aên khôùp baùnh raêng baùn truïc. Ño khe
hôû canh raêng baùnh raêng baùn truïc trong khi giöõ baùnh raêng
vi sai eùp vaøo voû vi sai.

Hình 8-27.
Khe hôû aên khôùp tieâu chuaån 0,05-0.20mm
Neáu khe hôû aên khôùp khoâng naèm trong tieâu chuaån thì löïa
choïn caùc ñeäm chaën cuøng côõ cho baùn truïc phaûi vaø beân
traùi, ñeå ñieàu chænh cho ñeán khi khe hôû aên khôùp naèm trong
tieâu chuaån.
- Laép choát thaúng
• Duøng buùa vaø truïc ñeå ñoùng choùt thaúng qua voû vaø loå
treân truïc vi sai.
• Taùn nheï loã choát (trong voû vi sai).
b. Laép baùnh raêng vaønh chaäu vaøo voû vi sai
 - Lau saïch beà maët voû vi sai ôû choã noái tieáp xuùc vôùi
baùnh raêng vaønh chaäu.
- Gia nhieät baùnh raêng vaønh chaäu ñeán khoaûng 100 0C
(2120F) trong beå daàu - Lau saïch beà maët tieáp xuùc cuûa
baùnh raêng vaønh chaäu baèng dung moâi laøm saïch.
- Sau ñoù ñaët nhanh baùnh raêng vaønh chaäu leân voû vi sai
vaø gioùng thaúng caùc daáu ghi nhôù treân baùnh raêng vaønh
chaäu vaø voû vi sai.
- Boâi daàu hoäp soá leân boä buloâng cuûa baùnh raêng vaønh
chaäu.
- Laép taïm boä taám haõm môùi vaø boä buloâng.
- Sau khi baùnh raêng vaønh chaäu nguoäi, thì xieát chaët ñeàu
boä bu loâng töøng ít moät. Duøng buùa vaø ñoät beû gaäp caùc
tai cuûa caùc taám haõm.
- Laép voøng bi baùn truïc

Hình 8-29.
c. Kieåm tra ñoä ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu
Laép voû vi sai vaøo voû ñôõ vaø chæ xieát chaët ñai oác ñieàu
chænh ñeán khi heát ñoä rô caùc voøng bi.
Kieåm tra ñoä ñaûo baùnh raêng vaønh chaäu.
- Laép voøng bi sau cuûa baùnh quaû döùa.
- Laép ñeäm leân baùnh raêng quaû döùa sao cho ñaàu bò vaùt
höôùng veà phía baùnh raêng quaû döùa.
- Duøng maùy eùp vaø eùp ñeäm cuõ vaø voøng bi sau môùi vaøo
baùnh raêng quaû döùa.
 Hình 8-30.
d. Ñieàu chænh taïm thôøi taûi troïng ban ñaàu cuûa baùnh
raêng quaû döùa
- Laép caùc chi tieát sau:
• Baùnh raêng quaû döùa
• Voøng bi phía tröôùc
GHI CHUÙ: Laép ñeäm, voøng chaén ñaàu vaø phôùt chaén daàu
sau khi ñieàu chænh veát aên khôùp baùnh raêng.
Laép bích noái vaøo
- Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa baùnh raêng quaû döùa
baèng caùch xieát chaët ñai oác cuûa bích noái. Giöõ maët bích,
xieát chaët ñai oác.
GHI CHUÙ: Vì khoâng coù ñeäm, neân xieát töøng ít moät, caån
thaän khoâng ñöôïc xieát quaù chaët.
- Duøng ñoàng hoà ño moâmen xoaén, ño taûi troïng ban ñaàu,
taûi troïng ban ñaàu (baét ñaàu quay):
VD: Voøng bi môùi 19 – 26 kg.cm (1,9 – 2,5 N.m).
Voøng bi cuû 9 – 13 kg.cm (0,9 – 1,3 N.m).
• Ñeå cho voøng bi ñöôïc laép hoaøn haûo, quay baùnh raêng
quaû döùa cuøng chieàu vaø ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà moät
vaøi laàn, sau ñoù ño taûi troïng ban ñaàu.
• Ñeå ño taûi troïng ban ñaàu toång coäng, phaûi ghi laïi töøng
giaù trò taûi troïng ban ñaàu thaønh phaàn.
 Hình 8-31.
e. Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn
truïc
- Xieát chaët 4 buloâng naép voøng bi theo ñuùng moâmen xieát
tieâu chuaån, sau ñoù nôùi loûng chuùng ñeán khi coù theå xoay
ñöôïc baèng tay.
- Xieát chaët hoaøn toaøn 4 boloâng naép voøng bi baèng tay.
- Xieát chaët ñai oác ñieàu chænh beân phía baùnh raêng vaønh
chaäu cho ñeán khi baùnh raêng vaønh chaäu coù khe hôû aên
khôùp khoaûng 0.2 mm.
- Trong khi xoay baùnh raêng vaønh chaäu, xieát chaët hoaøn
toaøn ñai oác ñieàu chænh beân phía baùnh raêng quaû döùa. Sau
khi ñònh vò ñöôïc voøng bi, thì nôùi loûng ñai oác ñieàu chænh beân
phía baùnh raêng quaû döùa.
- Ñaët ñoàng hoà soá treân ñaàu ñai oác ñieàu chænh beân phía
baùnh raêng vaønh chaäu.

Hình 8-32.
 - Ñieàu chænh voøng bi baùn truïc ñeán taûi troïng ban ñaàu
baèng 0 baèng caùch xieát chaët ñai oác ñieàu chænh khaùc cho
ñeán khi kim ñoàng hoà baét ñaàu quay.
- Xieát chaët ñai oác ñieàu chænh khoaûng 1 – 1,5 vaïch keå töø
vò trí taûi troïng ban ñaàu baèng 0.
- Duøng ñoàng hoà so, ñieàu chænh khe hôû aên khôùp cuûa
baùnh raêng vaønh chaäu ñeán khi ñaït giaù trò tieâu chuaån. Khe
hôû aên khôùp : Khoaûng 0,13 – 0,18 mm.
Chuù yù: Ñieåu chænh khe hôû aên khôùp baèng caùch vaën
caùc ñai oác ñieàu chænh beân traùi vaø beân phaûi moät löôïng
baèng nhau. Ví duï, Nôùi loûng ñai oác beân traùi ra moät vaïch
treân ñoàng hoà ra vaø xieát chaët ñai oác beân phaûi vaøo moät
vaïch.
Ño khe hôû aên khôùp taïi 3 hoaëc nhieàu hôn 3 ñieåm xung
quanh chu vi baùnh raêng vaønh chaäu.
- Xieát chaët 4 buloâng naép voøng bi.
- Kieåm tra laïi khe hôû aên khôùp cuûa baùnh raêng vaønh
chaäu.
- Duøng ñoàng hoà ño moâmen, ño taûi troïng ban ñaàu toång
coäng.
Taûi troïng ban ñaàu toång coäng (khi baét ñaàu xoay) = Taûi
troïng ban ñaàu baùnh raêng quaû döùa + 4 – 6 kg taûi troïng ban
ñaàu voøng bi baùn truïc.
Neáu giaù trò taûi troïng ban ñaàu khoâng ñuùng tieâu chuaån,
thì ñieàu chænh ñai oác ñieàu chænh phía beân baùnh raêng vaønh
chaäu.
f. Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa voøng bi baùn truïc
trong boä vi sai treân xe coù heä thoáng theo sau ñoäc laäp.
- Löïa choïn vaø laép caùc taám ñeäm vaøo phía baùnh raêng
vaønh chaäu. Ñeäm ñöôïc choïn phaûi coù kích thöôùc sao cho khe
hôû aên khôùp ñaït tieâu chuaån.
- Duøng buùa nhöïa goõ nheï leân baùnh raêng vaønh chaäu ñeå
voøng bi vaø ñeäm ñaët ñuùng vò trí.
- Ñöa ñoàng hoà so tieáp xuùc vôùi baùnh raêng vaønh chaäu
vuoâng goùc vôùi ñaàu cuûa beà maët raêng, sau ñoù xieát chaët
bích noái vaø quay baùnh raêng vaønh chaäu.
- Löïa choïn ñoä daøy cuûa ñeäm phaúng phía baùnh raêng quaû
döùa sao cho loaïi boû ñöôïc khe hôû giöõa voøng ngoaøi vaø voû
ñôõ vi sai.
- Thay ñeäm ñaõ ñöôïc choïn bôûi moät ñeäm coù ñoä daøy laø
0,06 – 0,09 mm, sau ñoù ñoùng noù vaøo ñuùng vò trí.
- Gioùng thaúng daáu aên khôùp ghi nhôù treân naép voøng bi
baùn truïc vaø laép noù.
 - Kieåm tra laïi khe hôû aên khôùp moät laàn nöõa neáu khe hôû
aên khôùp ngoaøi tieâu chuaån thì taêng hoaëc giaûm ñoä daøy
caùc ñeäm beân phaûi vaø beân traùi vôùi ñoä daøy nhö nhau sao
cho noù ñaït tieâu chuaån.
Đệm dọc
trục
Đệm dọc
trục Bánh răng vi sai
Bánh răng bán trục

Đệm dọc
trục
Bánh răng vi sai
Trục bánh răng vi sai

Bánh răng bán trục

Đệm dọc
trục
Hình 8-33.
g. Kieåm tra veát aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu
vaø baùnh raêng quaû döùa
- Boâi chì ñoû leân 3 hoaëc 4 raêng taïi 3 vò trí khaùc nhau treân
baùnh raêng vaønh chaäu.

Hình 8-34.
- Giöõ chaéc bích noái vaø quay baùnh raêng chaäu veà caû hai
höôùng.
 - Kieåm tra veát raêng. Neáu veát aên khôùp caùc raêng khoâng
ñuùng, thì löïa choïn ñeäm ñeå ñieàu chænh vò trí baùnh raêng
quaû döùavaø laép laïi baùnh raêng quaû döùa.
Chuù yù: Trong tröôøng hôïp aên khôùp ôû ñænh raêng vaø chaân
raêng thì coù theå ñieàu chænh khe hôû aên khôùp tieâu chuaån
cuûa baùnh raêng vaønh chaäu.

Hình 8-35. Veát aên khôùp caùc raêng ñuùng vaø khoâng
ñuùng.
h. Ñieàu chænh taûi troïng ban ñaàu cuûa baùnh raêng quaû
döùa
Duøng ñoàng hoà ño moâmen ñeå ño taûi troïng ban ñaàu cuûa
khe hôû aên khôùp giöõa baùnh raêng vaønh chaäu.
Taûi troïng ban ñaàu (baét ñaàu quay).
VD: Voøng bi môùi 19-26 kg-cm(19-2,5 N.m).
Voøng bi duøng laïi 9-13 kg.cm (0,9-1,3N.m).
 Hình 8-36.
CHUÙ Y: Ñeå ñaët chính xaùc voøng bi quay bích noái cuøng
chieàu vaø ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà vaøi laàn, sau ñoù ñieàu
chænh taûi troïng ban ñaàu.
- Neáu taûi troïng ban ñaàu lôùn hôn giaù trò tieâu chuaån thì
thay ñeäm voøng bi.
- Neáu taûi troïng ban ñaàu nhoû hôn giaù trò tieâu chuaån thì
xieát laïi ñai oác baùnh raêng quaû döùa khoaûng 130 kg.cm (13-
N.m) moãi laàn cho ñeán khi taûi troïng ban ñaàu ñaït tieâu chuaån.
Neáu moâmen xieát vöôït quaù giaù trò lôùn nhaát trong khi xieát
laïi ñai oác, thì thay theá ñeäm voøng bi vaø laëp laïi quy trình ñieàu
chænh taûi troïng ban ñaàu. Khoâng ñöôïc nôùi loûng ñai oác ñeå
giaûm taûi troïng ban ñaàu.
CHUÙ YÙ
Ñeäm coù theå gaép laø loaïi ñeäm ñöôïc laép vaøo baùnh raêng
quaû döùa maø noù thay ñoåi hình daïng khi xieát chaët ñai oác
baùnh raêng quaû döùa. Phaïm vi cuûa moâmen xieát cho pheùp
cuûa ñai oác phuï thuoäc vaøo kích thöôùc boä vi sai, nhöng phaûi
xieát chaët ñai oác töø töø ñeán moâmen xieát ñuùng phaïm vi. Nhö
vaäy ñeäm bieán daïng vaø ñaët ñuùng taûi troïng ban ñaàu tieâu
chuaån leân voøng bi.
2. Söûa chöõa vi sai taêng ma saùt
Vieäc söûa chöõa vi sai taêng ma saùt coù theå ñoøi hoûi sau khi
söûa chöõa moät thôøi gian daøi hay sau khi caùc chi tieát hö hoûng
töø vieäc laïm duïng hay vieäc thieáu baûo trì. caùc ñóa ly hôïp coù
theå bò moøn laøm giaûm caùc ñaëc tính ma saùt cuûa chuùng.
Ñieàu naøy coù theå laøm boä vi sai hoaït ñoäng gioáng nhö boä
vi sai thöôøng. Neáu cuïm ma saùt caàn söûa. Thöôøng phaûi thay
môùi caùc ñóa ly hôïp vaø loø xo. Minh hoïa theo chæ daãn laép
raùp trong taøi lieäu söûa chöõa.
 Hình 8-37. Boä vi sai taêng ma saùt.
Moâment thoaùt (vuõng laày ...) laø toång moment caàn thieát
taïo ra ôû moät baùn truïc hoaëc baùnh raêng baùn truïc ñeå quay
caùc ñóa ma saùt cuûa vi sai taêng ma saùt. Hình 8-38.
trình baøy phöông phaùp ñöôïc caùc nhaø cheá taïo oâtoâ giôùi
thieäu ñeå thöû nghieäm vi sai taêng ma saùt.
Gaén duïng cuï ñaëc bieät vaøo baùnh xe. Sau ñoù naâng baùnh
xe leân khoûi maët ñaát. Hoäp soá ñöôïc traû veà soá 0.
Quay baùnh xe vaø baùn truïc vôùi caàn sieát ngaãu löïc. Chuù yù
ñoïc trò soá moâment xoaén khi baùnh xe baét ñaàu quay. Ñoù laø ly
hôïp ñoùng taïo moâmen thoaùt.
Neáu moâment thoaùt nhoû (do moøn ly hôïp, yeáu loø xo ly hôïp
hay caùc boä phaän hö hoûng ) hoaëc quaù cao (ñeäm cheâm
khoâng ñuùng, coù chi tieát hö hoûng) thì vieäc söûa chöõa laø caàn
thieát.
 Hình 8-38. Kieåm tra hoaït ñoäng cuûa haàu heát caùc loaïi vi
sai taêng ma saùt kieåu ly hôïp, ño moment xoaén (vuõng laày...).
II. KIEÅM TRA VAØ SÖÛA CHÖÕA BAÙN TRUÏC
1. Kieåm tra vaø söûa chöõa baùn truïc trong heä thoáng
treo phuø thuoäc
Söûa chöõa baùn truïc laø caàn thieát khi oå bi baùn truïc gaây
oàn, khi baùn truïc gaõy, hö hoûng hay voøng phoát bò roø ræ. Baùn
truïc cuõng ñöôïc thaùo ra, theo sau vieäc thaùo ra vaø söûa chöõa
boä vi sai.
Ñaàu tieân kieåm tra möùc daàu khi tìm ra nhöõng hö hoûng
trong caàu sau chuû ñoäng. Daàu coù theå vaãn ñaày nhöng coù
ñoä noùng. Neáu nöôùc xaû khoâng ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû,
phaûi thaùo voû hoaëc duøng thieát bò huùt ñeå ruùt heát daàu cuõ.
(Chryslercorp).

Hình 8-39.

a. Thaùo baùn truïc

Noùi chung, coù hai caùch ñöôïc duøng ñeå giöõ baùn truïc trong
voû caàu: Ñóa giöõ ôû beân ngoaøi voû caàu hay voøng chaän chöõ
C ôû ñaàu trong cuøng cuûa baùn truïc.
Baùn truïc kieåu ñóa giöõ, thoâng thöôøng ñöôïc duøng vôùi voû
caàu rôøi. Baùn truïc kieåu voøng chaän chöõ C thöôøng ñöôïc
duøng vôùi voû caàu lieàn.
Thaùo baùn truïc vôùi ñóa giöõ, giöõ xe an toaøn treân con ñoäi.
Thaùo buloâng baùnh xe sau vaø haõm cöùng tang troáng thaéng
hình 8-40. Môû caùc ñai oác treân phaàn cuoái voû caàu. Moät caùi
loã, khuùc noái, baùnh coùc coù theå thöôøng duøng ñeå xuyeân
qua loã treân maët bích.
 Thaùo baùn truïc vôùi ñóa giöõ, thaùo boán ñai oác treân ñóa
giöõ vaø cuoái voû caàu. Thoâng qua maët bích baùn truïc tìm ra
caùc loã vaø thaùo buloâng ra. Keùo baùn truïc ra, khoâng keùo
cuïm maâm thaéng.

Hình 8-40. Baùn truïc kieåu ñóa giöõ (TOYOTA)

Chæ caàn gaén caûo treân caùc choát cuûa baùn truïc. Ruùt baùn
truïc ra khoûi voû. Laëp laïi treân baùn truïc khaùc neáu caàn.
Caån thaän! Trong khi keùo baùn truïc ra haõy caån thaän,
khoâng keùo baät boá thaéng ra vôùi baùn truïc. Laøm nhö theá coù
theå laøm cong vaø hoûng ñöôøng oáng daàu thaéng.

Hình 8-41. Neáu baùn truïc ñöôïc gaén vaøo voû, phaûi duøng
caûo
Thaùo baùn truïc vôùi loaïi voøng chaän chöõ C, thaùo heát daàu
ôû caàu. Môû buloâng treân naép caàu sau. Treân ña soá caùc loaïi
vi sai, thaùo choát treân truïc baùnh raêng haønh tinh, vaø ñaåy
nheï baùn truïc vaøo phía trong. Ñieàu naøy cho pheùp thaùo voøng
chaän C töø raõnh khoùa cuoái baùn truïc (Hình 11.7). Sau ñoù,
baùn truïc coù theå ñaåy tröôït nheï ra ngoaøi.
Vôùi vieäc thaùo baùn truïc, kieåm tra oå bi vaø then hoa tìm hö
hoûng . Quay oå bi baèng tay cho caûm giaùc nhaùm (traày söôùt).
 Moät vaøi loaïi xe duøng baùn truïc vôùi ñoaïn cuoái hình coân .
Loaïi baùn truïc naøy yeâu caàu duøng caûo ñeå thaùo ñuøm truïc
(moay-ô).
Vôùi moät soá voû kieåu lieàn phaûi thaùo choát truïc baùnh
raêng haønh tinh vaø baùn truïc. Tröôït truïc vaøo phía trong vaø
thaùo voøng chaän chöõ C, sau ñoù keùo baùn truïc ra khoûi voû.

Hình 8-42.
b. Söûa chöõa oå bi baùn truïc
Khi oå bi baùn truïc bò hö hoûng, noù phaûi ñöôïc thaùo ra moät
caùch caån thaän töø baùn truïc hay voû caàu vaø thay theá baèng
moät caùi môùi. Ña soá oå bi baùn truïc ñöôïc laép eùp chaët treân
baùn truïc. Moät oáng laép chaët vôùi truïc cuõng coù theå ñöôïc
duøng ñeå giuùp giöõ an toaøn cho oå bi.
Thaùo kieåu oå bi naøy, caån thaän caét ñöùt oáng haõm baèng
ñaù maøi vaø ñuïc saét. Chuaån bò thaùo oå bi coân baùn truïc,
maøi naác trong oáng haõm oå bi, sau ñoù taùch oáng haõm vôùi
ñuïc saét. Haõy mang kính baûo veä maét.

Hình 8-43.
Chuù yù: Khoâng duøng moû haøn gioù ñaù caét thaùo oáng
haõm cuõ vaø oå bi. Ñoä noùng coù theå laøm yeáu vaø hö hoûng
baùn truïc.
 Laép oå bi môùi, tröôït oáng haõm vaø oå bi leân treân truïc.
Laøm chaéc chaén theo lôøi chæ daãn. Ñoâi khi beà maët vaït caïnh
voøng trong oå bi phaûi ñoái dieän vôùi maët bích baùn truïc. AÙp
löïc vaøo voøng trong oå bi, eùp oå bi vaøo ñuùng vò trí.
EÙp oáng haõm oå bi hay voøng haõm leân treân baùn truïc.
Ñöøng gaén eùp oå bi vaø oáng haõm vaøo cuøng moät luùc. Keát
quaû coù theå laøm oå bi vaø oáng haõm bò hö.
c. Söûa chöõa voøng phoát caàu
Baát cöù luùc naøo baùn truïc ñöôïc thaùo ra ñeå söûa chöõa,
kinh nghieäm cho thaáy laø phaûi laép vaøo voøng phoát môùi.
Voøng phoát thöôøng ñöôïc laép vaøo cuoái voû caàu.
Thaùo voøng phoát gaén treân voû, duøng caûo doäng ñöôïc
trang bò vôùi muõi moùc. Nhö treân (hình 8-44A) vò trí moùc treân
boä phaän kim loaïi cuûa voøng phoát. Giaät maïnh caûo ra phía
ngoaøi ñeå voøng phoát voït ra. Cuõng coù theå laøm vieäc naøy
baèng caây vaën vít lôùn. Haõy caån thaän, khoâng laøm caøo söôùt
voøng bi trong voû caàu.
Chaéc chaén laø coù voøng phoát môùi ñuùng loaïi. Ñöôøng kính
ngoaøi vaø trong cuûa noù phaûi gioáng voøng phoát cuõ. Soá cuûa
voøng phoát thoâng thöôøng ñöôïc ñaùnh daáu ôû maët caïnh. Soá
vaø teân nhaø saûn xuaát voøng phoát coù theå giuùp ñôõ khi
quyeát ñònh voøng phoát thay theá.
Tröôùc khi laép voøng phoát môùi, phuû leân ñöôøng kính ngoaøi
voøng phoát moät lôùp môõ. Boâi daàu leân phía trong voøng phoát.
Vôùi voøng phoát gaén ñuùng chieàu (meùp voøng phoát höôùng
vaøo beân trong voû caàu) ñoùng voøng phoát vaøo vò trí moät
caùch vöøa vaën. Duøng duïng cuï eùp voøng phoát (hình 8-44B).
Caån thaän khoâng laøm cong voû voøng phoát kim loaïi hay keát
quaû laøm roø ræ. Chaéc chaén laø voøng phoát ñaõ gaén vaøo
moät caùch vöøa vaën.
 Hình 8-44. A: Duïng cuï thaùo voøng phoát.
B: Duïng cuï eùp voøng phoát.
d. Laép raùp baùn truïc
Tröôùc khi laép baùn truïc kieåm tra ñai oác, vít bò hö khoâng,
neáu hö thay môùi. Ñoùng hay eùp ra caùc vít bò hö. Sau ñoù ñoùng
caùi môùi vaøo maët bích baùn truïc.
Lau saïch baùn truïc, sau ñoù caån thaän tröôït nheï baùn truïc
vaøo trong voû. Ñeå ngaên ngöøa söï hö hoûng cuûa voøng phoát,
vöøa ñôõ troïng löôïng cuûa baùn truïc vöøa tröôït qua voøng phoát.
Khoâng cho pheùp baùn truïc coï saùt voøng phoát môùi, voøng
phoát coù theå bò laøm hoûng.
Laéc baùn truïc leân, xuoáng vaø xoay troøn ñeán khi then hoa
aên khôùp vôùi raõnh then hoa treân baùnh raêng baùn truïc cuûa
boä vi sai. Ñaët thaúng oå bi baùn truïc vaø ñaåy baùn truïc vaøo
ñuùng vò trí. Neáu baùn truïc coù ñóa giöõ, sieát chaët ñai oác ñóa
giöõ. Laép ñaët troáng phanh vaø baùnh xe. Neáu baùn truïc coù
voøng chaän chöõ C, laép vaøo ñaàu trong cuûa baùn truïc. Sau ñoù
laép truïc cuûa baùnh raêng haønh tinh vaø naép caàu. Ñoå ñaày
daàu vaøo boä vi sai.
e. Ño ñoä rô cuoái truïc
Ñoä rô cuoái truïc quaù möùc coù theå laø nguyeân nhaân gaây
ra tieáng khua hoaëc tieáng goõ coù theå nghe thaáy. Ñoä rô cuoái
truïc ít aûnh höôûng ñeán oå bi caàu, ñóa giöõ, hay baùnh raêng
baùn truïc bò hö hoûng.
Ño ñoä rô cuoái truïc, laép ñoáng hoà chæ thò maø piston cuûa
ñoàng hoà song song vôùi ñöôøng taâm cuûa truïc. Ñeå kim ñoàng
hoà ôû vò trí zero (hình 8-45). Ñaåy baùn truïc vaøo vaø ra trong
khi xem ñoàng hoà. So saùnh trò soá ño ñöôïc vôùi trò soá cuûa
nhaø cheá taïo. Theâm vaøo hay bôùt ra caùc voøng ñeäm hoaëc
thay theá caùc boä phaän khi caàn thieát ñeå ñuùng ñoä rô cuoái
truïc. Vôùi loaïi baùn truïc coù voøng ñeäm chöõ C, caàn phaûi thay
theá caùc boä phaän hoaëc laép ñaët voøng ñeäm phía sau caùc
baùnh raêng baùn truïc trong boä vi sai. Kieåm tra theo taøi lieäu
söûa chöõa cho taát caû caùc chi tieát.

Hình 8-45.
2. Kieåm tra vaø söûa chöõa baùn truïc trong heä thoáng
treo ñoäc laäp
Thaùo
Chuù yù: Voøng bi moayô coù theå bò hoûng neáu noù phaûi chòu
taùc duïng cuûa taûi troïng xe, nhö khi di chuyeån xe bò thaùo baùn
truïc. Vì vaäy, ñieàu toái caàn thieát laø neáu ñaët troïng löôïng xe
leân voøng bi moayô, tröôùc heát phaûi ñeå xe baèng duïng cuï
chuyeân duøng. Vôùi ABS: Sau khi thaùo baùn truïc ra khoûi moayô,
caån thaän ñöøng laøm hoûng ñöôøng raêng cöa treân baùn truïc.
- Thaùo baùnh tröôùc
- Thaùo caùc taám chaén phía döôùi ñoäng cô
- Xaû daàu hoäp soá (M/T) hoaëc daàu ATF (A/T)
- Vôùi ABS: Thaùo caûm bieán toác ñoä ABS, thaùo caùc buloâng
vaø caûm bieán toác ñoä ABS.
- Thaùo ñai oác haõm baùn truïc: Thaùo choát cheû vaø naép haõm
ñai oác.
Ñaïp phanh vaø thaùo ñai oác.
• Thaùo daàu thanh noái ra khoûi cam quay
• Thaùo khôùp caàu döôùi ra khoûi ñoaøn treo döôùi.
• Thaùo baùn truïc ra khoûi moayô. (Duøng buùa nhöïa,
thaùo baùn truïc ra khoûi moayô).
 Hình 8-46.
Chuù yù: Caån thaän ñöøng laøm hoûng cao su chaén buïi, phôùt
daàu vaø roâto caûm bieán toác ñoä.
THAÙO BAÙN TRUÏC

Hình 8-47.
- Baùn truïc traùi xe 2WD: Duøng buùa vaø côøleâ thaùo ñai oác
moayô, thaùo baùn truïc ra khoûi hoäp soá.
- Baùn truïc phaûi xe 2WD: Duøng côøleâ thaùo ñai oác moayô,
thaùo baùn truïc ra khoûi hoäp soá.
- Xe 4WD: Duøng thanh ñoàng vaø buùa, thaùo baùn truïc ra khoûi
hoäp soá.
Chuù yù: Caån thaän ñöøng laøm hoûng naép chaén buïi vaø phôùt
chaén daàu.
THAÙO VOØNG HAÕM
 Hình 8-48.
Duøng tuoác nô vít, thaùo voøng haõm ra khoûi then hoa cuûa
khôùp trong.
- Thaùo caùc keïp cao su chaén buïi cuûa khôùp trong. (Duøng
tuavít, thaùo hai chieác keïp cuûa cao su chaén buïi, tröôït cao su
chaén buïi cuûa khôùp trong veà phía khôùp ngoaøi).
- Thaùo vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong (ñaùnh daáu ghi nhôù leân
vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong, voøng bi ba chaïc vaø baùn truïc,
thaùo vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong ra khoûi baùn truïc).
- Thaùo voøng bi ba chaïc (duøng kìm môû voøng haõm, thaùo
voøng haõm, ñaùnh daáu ghi nhôù leân baùn truïc vaø voøng bi
ba chaïc, duøng thanh ñoàng vaø buùa, thaùo voøng ba chaïc ra
khoûi baùn truïc).
- Thaùo cao su chaén buïi cuûa khôùp trong.
- Baùn truïc phaûi: Thaùo giaûm chaán ñoäng löïc hoïc (duøng
tuavít, thaùo chieác keïp giaûm chaán vaø thaùo giaûm chaán ra,
thaùo giaûm chaán vaø keïp).
- Thaùo cao su chaén buïi khôùp ngoaøi (duøng tuavít, thaùo 2
chieác keïp cuûa cao su chaén buïi khôùp ngoaøi, thaùo cao su
chaén buïi ra khoûi khôùp ngoaøi).
- Thaùo naép chaén buïi (duøng maùy eùp, thaùo naép chaén buïi
ra khoûi vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong).
- Thaùo voøng chaén buïi soá 2 (ñaët truïc khôùp ngoaøi leân oâtoâ
coù haøm keïp meàm, duøng tuoát nô vít vaø buùa, thaùo voøng
chaén buïi soá 2).
Chuù yù: Khoâng ñöôïc goõ leân con laên, khoâng thaùo rôøi khôùp
ngoaøi, caån thaän ñöøng laøm hoûng roâto caûm bieán toác ñoä
ABS.
LAÉP LAÏI
Sau khi laép laøm nhö sau:
• Boâi môõ leân mieäng phôùt chaén daàu.
• Ñeå bieát baùn truïc coù tieáp xuùc vôùi truïc baùnh raêng
vi sai hay khoâng, baïn coù theå ñoaùn ñöôïc qua aâm
thanh vaø caûm giaùc khi ñoùng baùn truïc vaøo.
• Sau khi laép, kieåm tra khe hôû höôùng truïc khoaûng 2-3
mm.
• Sau khi laép, kieåm tra raêng baùn truïc khoâng theå keùo
ra ñöôïc baèng tay.
• Kieåm tra chieàu daøi tieâu chuaån baùn truïc. Kieåm tra
xem cao su chaén buïi coù naèm treân raõnh truïc hay
khoâng. Chaéc chaén raèng cao su baùn truïc khoâng bò
keùo giaõn hay co laïi khi baùn truïc ôû chieàu daøi tieâu
chuaån.
 • Kieåm tra xem coù khe hôû thöïc ôû khôùp trong hay
khoâng.
• Kieåm tra xem khôùp trong coù tröôït eâm theo höôùng
truïc khoâng.
• Kieåm tra xem coù khe hôû höôùng kính cuûa khôùp trong
hay khoâng.
• Kieåm tra hö hoûng cuûa cao su chaén buïi.
Tröôùc khi laép cao su chaén buïi, boïc baêng dính nhöïa quanh
then hoa cuûa baùn truïc ñeå ngaên cao su chaén buïi khoûi hö
hoûng. Baùn truïc phaûi: Coá ñònh vò trí keïp thaúng haøng vôùi
ñöôøng raõnh cuûa baùn truïc.

Hình 8-49. Hình 8-50.

- Laép vaønh chaén buïi môùi (duøng maùy eùp, laép vaønh
chaén).
- Laép naép chaén buïi môùi (duøng maùy eùp, laép vaønh ngoaøi
cuûa khôùp trong vaøo naép chaén buïi môùi).
- Laép taïm thôøi caùc cao su chaén buïi, giaûm chaán ñoäng löïc
hoïc (baùn truïc phaûi)
- Laép voøng bi ba chaïc (ñaët caïnh vaùt cuûa then hoa truïc
voøng bi ba chaïc höôùng veà khôùp ngoaøi, chænh thaúng daáu
ghi nhôù vò trí ñaùnh tröôùc khi thaùo, duøng thanh ñoàng vaø
buùa, ñoùng voøng bi ba chaïc vaøo baùn truïc).
- Laép cao su chaén buïi vaøo khôùp ngoaøi.
Tröôùc khi laép cao su chaén buïi, boâi môõ trong cao su chaén
buïi leân khôùp ngoaøi vaø cao su chaén buïi.
- Laép vaønh ngoaøi khôùp trong vaøo baùn truïc tröôùc (boâi môõ
trong cao su chaén buïi leân vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong vaø
cao su chaén buïi, chænh thaúng daáu ghi nhôù vò trí ñaùnh
tröôùc khi thaùo).
• Laép vaønh ngoaøi cuûa khôùp trong vaøo baùn truïc.
 • Laép taïm cao su chaén buïi vaøo vaønh ngoaøi cuûa
khôùp trong.

Hình 8-51.
- Baùn truïc phaûi
Laép keùp giaûm chaán: Chaéc chaén raèng cao su giaûm chaán
ñaõ naèm loït vaøo raõnh. Ñaët khoaûng caùch, ñaët moät keïp
giaûm chaán môùi leân giaûm chaán, uoáng cong keïp vaø haõm
noù baèng moät toâ vít.
LAÉP ÑAËT
Laép ñaët ngöôïc vôùi quaù trình thaùo
Sau khi laép, kieåm tra tín hieäu caûm bieán toác ñoä ABS vaø goùc
ñaët baùnh tröôøc.

BAØI 7 HEÄ THOÁNG TREO

I. KHAÙI NIEÄM CHUNG
1. Coâng duïng
Heä thoáng treo noái thaân xe vôùi caùc baùnh xe vaø coù caùc chöùc naêng
sau:
• Khi xe chuyeån ñoäng, noù cuøng vôùi voû xe haáp thu vaø caûn laïi
caùc rung ñoäng, caùc dao ñoäng vaø caùc va ñaäp taùc duïng leân xe
do maët ñöôøng khoâng baèng phaúng, ñeå ñaûm baûo haønh khaùch,
haønh lyù vaø caûi thieän tính oån ñònh chuyeån ñoäng
• Truyeàn löïc keùo vaø löïc thaéng sinh ra do ma saùt giöõa maët
ñöôøng vaø caùc baùnh xe, ñeán gaàm vaø thaân xe
• Ñôõ thaân xe treân caùc caàu vaø ñaûm baûo moái lieân heä hình hoïc
chính xaùc giöõa thaân vaø caùc baùnh xe

Hình 52. Sô ñoà boá trí heä thoáng treo

Noù goàm caùc cuïm chính sau:

• Caùc loø xo, laøm eâm dòu caùc va ñaäp töø maët ñöôøng
• Giaûm chaán ñeå caûi thieän tính eâm dòu chuyeån ñoäng baèng
caùch haïn cheá söï dao ñoäng töï do cuûa caùc loø xo
• Thanh oån ñònh, ngaên caûn söï laéc ngang cuûa xe
• Caùc thanh noái (thanh giaèng) ñeå giöõ nhöõng cuïm treân ñuùng vò
trí vaø ñieàu khieån söï dòch chuyeån doïc vaø ngang cuûa caùc
baùnh xe
2. Phaân loaïi
• Theo boä phaän höôùng chia ra caùc loaïi:
+ Heä thoáng treo phuï thuoäc
+ Heä thoáng treo ñoäc laäp
• Theo phaàn töû ñaøn hoài chia ra caùc loaïi:
 + Loaïi nhíp
+ Loaïi loø xo
+ Loaïi thanh xoaén
+ Loaïi loaïi cao su
+ Loaïi khí
3. Yeâu caàu
Heä thoáng treo phaûi ñaûm baûo caùc yeâu caàu cô baûn sau:
• Coù taàn soá dao ñoäng rieâng thích hôïp
• Coù ñoä daäp taét dao ñoäng cuûa voû vaø baùnh xe thích hôïp
• Khi quay voøng hoaëc thaéng thì voû oâtoâ khoâng bò nghieâng
II. CAÙC KIEÅU HEÄ THOÁNG TREO VAØ ÑAËC ÑIEÅM
Döïa vaøo söï khaùc nhau veà caáu taïo coù theå chia heä
thoáng treo thaønh hai kieåu chính ñoù laø:
• Heä thoáng treo phuï thuoäc
• Vaø heä thoáng treo ñoäc laäp
1. Heä thoáng treo phuï thuoäc

Hình 53. Heä thoáng treo phuï thuoäc

Heä thoáng treo phuï thuoäc coù caùc ñaëc ñieåm sau:
• Soá löôïng caùc chi tieát ít, caáu taïo ñôn giaûn. Vì vaäy deã baûo
döôõng
• Ñuû ñoä beàn cho taûi naëng
• Khi quay voøng, thaân xe chæ nghieâng moät ít
• Chæ coù moät chuùt thay ñoåi veà goùc ñaët baùnh xe, khi baùnh xe
di chuyeån leân xuoáng. Vì vaäy, baùnh xe ít bò moøn
• Vì khoái löôïng khoâng ñöôïc treo (caùc baùnh xe vaø caùc caàu xe…)
lôùn, neân tính eâm dòu chuyeån ñoäng keùm
• Vì söï chuyeån ñoäng cuûa caùc baùnh xe beân traùi vaø beân phaûi
aûnh höôûng laãn nhau neân söï rung ñoäng vaø söï dao ñoäng deã
xaûy ra hôn
Coù nhieàu kieåu heä thoáng treo phuï thuoäc, ôû ñaây ta chæ hoïc moät soá
kieåu cô baûn.
a) Kieåu nhíp song song
Kieåu treo naøy ñöôïc söû duïng ôû heä thoáng treo tröôùc cuûa caùc xe
taûi, xe buyùt…vaø cho treo sau cuûa caùc xe thöông maïi.
Ñaëc ñieåm
Vì baûn thaân nhíp cuõng ñoùng vai troø nhö moät thanh ñònh vò caàu
xe, cho neân khoâng caàn duøng caùc thanh lieân keát rieâng bieät nöõa. Vì
vaäy, caáu taïo cuûa heä thoáng treo ñôn giaûn nhöng vaãn cöùng vöõng.
b) Kieåu 4 thanh

Hình 54. Heä thoáng treo phuï thuoäc kieåu 4 thanh

Kieåu naøy ñöôïc söû duïng ôû heä thoáng treo sau. Noù coù tính eâm
dòu chuyeån ñoäng toát nhaát so vôùi caùc loaïi heä thoáng treo phuï thuoäc
khaùc
Ñaëc ñieåm
• Vì söï ñònh vò cuûa caàu xe ñöôïc thöïc hieän nhôø caùc thanh lieân
keát neân nhöõng loø xo meàm coù theå ñöôïc söû duïng, vì vaäy taïo
ra tính eâm dòu chuyeån ñoäng toát
• Do caùch boá trí hình hoïc cuûa caùc thanh noái neân ngaên ñöôïc
chuùi muõi xe khi thaéng vaø xeä phaàn sau khi taêng toác
• Vieäc söû duïng caùc loø xo giaûm chaán ñeán möùc ñoä nhoû nhaát
ma saùt tronh heä thoáng treo, nhöõng va ñaäp nhoû töø maët coù
theå ñöôïc haáp thu vaø tính eâm dòu chuyeån ñoäng coù theå ñöôïc
caûi thieän

2. Heä thoáng treo ñoäc laäp

 Hình 55. Heä thoáng treo ñoäc laäp

Heä thoáng treo ñoäc laäp coù caùc ñaëc ñieåm sau:
• Khoái löôïng khoâng ñöôïc treo nhoû vaø ñaëc tính baùm ñöôøng
cuûa caùc baùnh xe toát. Vì vaäy, eâm dòu chuyeån ñoäng vaø tính
oån ñònh toát
• Trong heä thoáng treo ñoäc laäp, caùc loø xo chæ ñôõ thaân xe, noù
khoâng coù taùc duïng ñònh vò caùc baùnh xe (ñoù laø chöùc naêng
cuûa caùc thanh lieân keát). Ñieàu ñoù coù nghóa laø coù theå duøng
caùc loø xo meàm hôn
• Do khoâng coù söï noái cöùng giöõa baùnh xe beân traùi vaø baùnh
xe beân phaûi neân coù theå haï thaáp saøn xe vaø vò trí laép ñoäng
cô. Coù nhóa laø coù theå haï thaáp troïng taâm xe vaø khoang
haønh khaùch cuõng nhö khoang haønh lyù coù theå laøm roäng hôn
• Caáu taïo phöùc taïp hôn
• Khoaûng caùch baùnh xe vaø caùc goùc ñaët baùnh xe thay ñoåi
cuøng vôùi söï dòch chuyeån leân – xuoáng cuûa caùc baùnh xe
a) Kieåu hình thang vôùi chaïc keùp
Kieåu naøy ñöôïc duøng phoå bieán ôû heä thoáng treo tröôùc cuûa xe
taûi nhoû, heä thoáng treo tröôùc vaø sau cuûa caùc xe du lòch
Ñaëc ñieåm
Ôû kieåu treo naøy, caùc baùnh xe noái vôùi thaân nhôø caùc ñoøn treân
vaø ñoøn döôùi. Keát caáu hình hoïc cuûa heä thoáng treo coù theå ñöôïc
thieát keá nhö mong muoán theo chieàu daøi cuûa ñoøn treân vaø ñoøn
döôùi vaø goùc noái chuùng
 Hình 56. Heä thoáng treo cho xe Lexus LS 400

Hình 57. Heä thoáng treo tröôùc xe HILUX

b) Kieåu chaïc xieân

Hình 58. Heä thoáng treo kieåu chaïc xieân

Kieåu naøy ñöôïc duøng ôû heä thoáng treo sau moät soá ít xe.
III. KEÁT CAÁU CAÙC CHI TIEÁT TRONG HEÄ THOÁNG TREO
Heä thoáng treo goàm ba phaàn chính: boä phaän höôùng,
boä phaän ñaøn hoài, vaø boä phaän giaûm chaán
1. Boä phaän höôùng
• Boä phaän höôùng duøng ñeå xaùc ñònh ñoäng hoïc vaø tính chaát
dòch chuyeån cuûa caùc baùnh xe töông ñoái vôùi khung hay thuøng
xe vaø duøng ñeå truyeàn löïc doïc (löïc keùo hoaëc löïc thaéng), löïc
ngang cuõng nhö caùc moâ-men phaûn löïc vaø moâ-men löïc thaéng
• Ôû heä thoáng treo phuï thuoäc nhíp vöøa laøm nhieäm vuï boä phaän
ñaøn hoài vöøa laøm nhieäm vuï boä phaän höôùng
• Ôû heä thoáng treo ñoäc laäp boä phaän höôùng ñöôïc laøm rieâng.
Yeâu caàu laø phaûi baûo ñaûm vò trí caùc baùnh xe khi oâtoâ chuyeån
ñoäng thì söï ñòch chuyeån cuûa baùnh xe seõ khoâng laøm thay ñoåi
chieàu roäng vaø chieàu daøi cô sôû cuûa oâtoâ
2. Boä phaän ñaøn hoài
Boä phaän ñaøn hoài duøng ñeå truyeàn chuû yeáu caùc löïc thaúng
ñöùng vaø ñeå giaûm taûi troïng khi oâtoâ chuyeån ñoäng treân ñöôøng
khoâng baèng phaúng vaø ñaûm baûo ñoä eâm dòu caàn thieát. Boä phaän
ñaøn hoài coù theå laø: nhíp, loø xo, thanh xoaén, cao su, khí….
a) Nhíp
• Nhíp ñöôïc söû duïng nhieàu ôû oâtoâ taûi, haønh khaùch vaø du lòch
vôùi daàm caàu lieàn
• Keát caáu cuûa nhíp goàm nhieàu laù nhíp gheùp laïi. Caùc laù nhíp
naøy ñöôïc noái laïi vôùi nhau bôûi buloâng trung taâm. Caùc laù nhíp
coù theå dòch chuyeån töông ñoái vôùi nhau theo chieàu doïc. Do ñoù,
khi nhíp bieán daïng seõ sinh ra noäi ma saùt laøm giaûm caùc dao
ñoäng khi oâtoâ chuyeån ñoäng

Hình 59. Caùc loaïi nhíp trong heä thoáng treo phuï thuoäc

• Trong tröôøng hôïp taûi troïng taùc duïng leân caàu coù theå thay ñoåi
ñoät ngoät nhö ôû caàu sau cuûa oâtoâ vaän taûi ngöôøi ta boá trí
nhíp ñoâi, goàm nhíp chính A vaø nhíp phuï B. Khi khoâng chôû haøng
thì nhíp chính seõ laøm vieäc, coøn khi coù taûi troïng theâm thì nhíp
 phuï seõ laøm vieäc. Söû duïng nhíp ñoâi seõ laøm cho heä thoáng
treo coù ñoä eâm dòu toát hôn
• Nhíp phuï coù theå ñaët treân hoaëc döôùi nhíp chính tuøy theo vò trí
giöõa caàu vaø khung, kích thöôùc cuûa nhíp vaø bieán daïng yeâu
caàu cuûa nhíp
• Khi boá trí nhíp doïc thì laù treân cuøng cuûa nhíp seõ phaûi laøm
vieäc naëng hôn vì ngoaøi nhieäm vuï ñaøn hoài coøn truyeàn löïc
ñaåy vaø thaéng

b) Loø xo
Trong heä thoáng treo, ngöôøi ta söû duïng caùc loø xo kim
loaïi nhö nhíp, loø xo truï, thanh xoaén vaø caùc loø xo phi kim
loaïi nhö vaáu cao su vaø ñeäm khí. Loø xo truï ñöôïc laøm töø
theùp daây loø xo ñaëc bieät vaø ñöôïc duøng nhieàu ôû oâtoâ du
lòch vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp.

Hình 60. Loø xo truï trong heä thoáng treo

Loø xo truï coù öu ñieåm laø keát caáu ñôn giaûn, kích thöôùc
goïn gaøng, nhaát laø khi giaûm chaán oáng naèm loàng trong
loø xo. Loø xo truï chæ laøm nhieäm vuï ñaøn hoài maø khoâng
laøm nhieäm vuï truyeàn löïc ñaåy hoaëc daãn höôùng baùnh xe.
c) Vaáu cao su
Vaáu cao su haáp thu dao ñoäng nhôø sinh ra noäi ma saùt khi
noù bò bieán daïng döôùi taùc duïng cuûa ngoaïi löïc.

Hình 61. Vaáu cao su trong heä thoáng treo

Vaáu cao su coù nhöõng öu ñieåm sau:

 • Noù coù theå laøm moïi hình daïng
Noù eâm khi hoaït ñoäng vaø khoâng caàn phaûi boâi trôn.
Tuy nhieân noù khoâng thích hôïp vieäc ñôõ taûi naëng, vì vaäy
vaáu cao su chuû yeáu ñöôïc söû duïng nhö moät boä phaän
ñaøn hoài phuï hay moät baïc ñeäm, vaät caùch, cuïc giaûm
chaán, vaáu chaän vaø nhieàu cô caáu khaùc trong heä thoáng
treo
d) Thanh xoaén
Thanh xoaén laø moät thanh baèng theùp loø xo, duøng tính ñaøn hoài
xoaén cuûa noù ñeå caûn laïi söï xoaén. Moät ñaàu thanh xoaén ñöôïc baét
chaët vaøo khung hay moät daàm naøo ñoù cuûa thaân xe, ñaàu kia ñöôïc
gaén vaøo moät keát caáu chòu xoaén.
Thanh xoaén cuõng ñöôïc duøng laøm thanh oån ñònh.

Hình 62. Thanh xoaén trong heä thoáng treo

Ñaëc ñieåm
• Do möùc ñoä haáp thu naêng löôïng treân moät ñôn vò khoái löôïng
lôùn hôn so vôùi caùc loaïi loø xo khaùc, neân heä thoáng treo coù
theå laøm nheï hôn
• Caùch boá trí heä thoáng treo ñôn giaûn
• Nhö loø xo truï, thanh xoaén khoâng kieåm soaùt ñöôïc söï dao ñoäng,
vì vaäy caàn phaûi duøng giaûm chaán ñi keøm vôùi noù
e) Ñeäm khí
• Loaïi khí ñöôïc söû duïng toát ôû caùc loaïi oâtoâ coù troïng löôïng ñöôïc
treo thay ñoåi khaù lôùn nhö ôû oâtoâ taûi, oâtoâ khaùch
• Boä phaän ñaøn hoài loaïi khí coù caáu taïo theo kieåu bình cao su,
trong ñoù coù chöùa khí neùn
 Hình 63. Kieåu ñeäm khí
1. Oáng giaûm chaán 2. Bình chöùa khí 3. Boä phaän höôùng

3. Boä phaän giaûm chaán

Khi xe chòu va ñaäp töø maët ñöôøng, caùc loø xo neùn vaø
giaõn ñeå haáp thu nhöõng va ñaäp ñoù. Tuy nhieân, vì loø xo coù
ñaëc ñieåm dao ñoäng lieân tuïc vaø noù chæ taét haún sau moät
khoaûng thôøi gian daøi, neân tính eâm dòu seõ keùm ñi. Do ñoù,
coâng duïng chính cuûa heä thoáng giaûm chaán laø daäp taét
dao ñoäng, ngoaøi ra heä thoáng giaûm chaán coøn giuùp baùnh
xe baùm ñöôøng toát hôn vaø caûi thieän tính oån ñònh laùi
a) Nguyeân taéc hoaït ñoäng
Trong oâtoâ ngöôøi ta duøng giaûm chaán oáng, maø beân
trong coù chöùa moät dung dòch ñaëc bieät goïi laø daàu giaûm
chaán ( SAE 10). ÔÛ kieåu giaûm chaán naøy, löïc caûn sinh ra
bôûi söï caûn doøng daàu khi noù bò neùn qua caùc loã nhoû
bôûi söï di chuyeån cuûa piston

Hình 64. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa boä giaûm chaán
b) Hoaït ñoäng cuûa boä giaûm chaán
Hình 65 cho thaáy caáu taïo cuûa boä giaûm chaán ñôn giaûn
 Hình 65. Caáu taïo boä giaûm chaán ñôn giaûn

Cô baûn goàm moät xylanh hình truï chöùa ñaày daàu, beân trong coù
moät piston chuyeån ñoäng leân xuoáng. Khi piston chuyeån ñoäng leân
xuoáng daàu chaûy qua moät loã nhoû trong piston, keát quaû laø söï dao
ñoäng cuûa loø xo ñöôïc giôùi haïn
Boä giaûm chaán coù theå ñaët rieâng hoaëc coù theå ñaët
beân trong loø xo truï. Hoaït ñoäng cuûa hai loaïi naøy gioáng
nhau. Piston chia xylanh thaønh hai buoàng dung dòch treân vaø
döôùi. Loã trong piston thoâng giöõa hai buoàng ñöôïc ñieàu
khieån bôûi van hay dóa
Khi xe chaïy treân maët ñöôøng baèng phaúng, dung dòch löu thoâng
giöõa hai buoàng qua caùc loã trong piston vaø khe hôû giöõa piston vaø
xylanh.
Khi ñoät nhieân baùnh xe rôi vaøo choã loõm treân maët ñöôøng, oáng
truï xylanh seõ giaõn daøi hôn bình thöôøng, luùc naøy piston chuyeån dòch
leân phaàn treân cuûa xylanh, khe hôû giöõa piston vaø thaønh xylanh bò
giôùi haïn, dung dòch chæ coù theå ñi qua caùc loã trong piston. Ñieàu naøy
laøm gia taêng söï caûn trôû chuyeån ñoäng cuûa piston vaø giaûm söï va
ñaäp do boä phaän giaûm chaán chuyeån ñoäng ñeán ñieåm döøng cuûa
noù.

BAØI 10 HEÄ THOÁNG THAÉNG (PHANH)

I. KHAÙI NIEÄM CHUNG
1. Coâng duïng
Heä thoáng thaéng coù coâng duïng laø giaûm toác ñoä, döøng vaø ñaäu
xe.
2. Phaân loaïi
 • Theo phöông phaùp daãn ñoäng:
+ Thaéng cô khí.
+ Thaéng thuûy löïc (thaéng daàu).
+ Thaéng khí neùn (thaéng hôi).
• Theo cô caáu thaéng:
+ Thaéng boá (tambua).
+ Thaéng ñóa.
3. Yeâu caàu
Heä thoáng thaéng phaûi coù caùc yeâu caàu sau:
• Quaõng ñöôøng thaéng ngaén nhaát khi thaéng ñoät ngoät.
• Löïc thaéng phaûi taùc ñoäng ñoàng ñeàu leân caùc baùnh xe.
• Phaûi thaéng ñöôïc trong 1 thôøi gian daøi.
• Cô caáu thaéng phaûi thoaùt nhieät toát.
• Deã baûo döôõng, söûa chöõa, giaù thaønh reû.
II. HEÄ THOÁNG THAÉNG THUÛY LÖÏC
1. Sô ñoà chung
Heä thoáng thaéng bao goàm caùc cuïm sau:

Hình 102. Sô ñoà chung heä thoáng thaéng

2. Caáu taïo – nguyeân lyù laøm vieäc
a) Xylanh chính
Trong heä thoáng thaéng, xylanh chính laø boä phaän chính taïo ra löïc
taùc ñoäng ñeå truyeàn daãn xuoáng caùc xylanh con (xylanh baùnh xe ).
Bình daàu thaéng coù theå dính lieàn vôùi xylanh chính hoaëc taùch rôøi.
Loøng xylanh ñöôïc gia coâng nhaün boùng, chöùa 1 piston nhoâm vaø
thoâng vôùi bình chöùa daàu qua 2 loã. Loã tröôùc goïi laø loã buø, loã sau
goïi laø loã naïp.
 Hình 103. Keát caáu 1 xylanh ñôn
1. Thanh ñaåy vaø ñieàu chænh 2. Chuïp buïi 3. Piston 4. Loã naïp daàu
5. Loã naïp 6. Bình chöùa daàu 7. Loïc 8. Naép 9. Van lieân hôïp
10. Cuùp pen phía tröôùc 11. Cuùp pen phía sau

Maët tröôùc cuûa piston tì vaøo cuppen (cao su) thöù nhaát. Chöùc
naêng cuûa cuppen naøy laø bao kín loøng xylanh chính, taäp trung neùn
daàu thaéng xuoáng caùc xylanh baùnh xe.
Phía sau piston bao boïc 1 cuppen thöù 2, ngaên chaën khoâng cho
daàu thaéng roø ræ ra khoûi xylanh chính. Quanh ñaàu piston coù khoan
nhieàu loã nhoû cho pheùp daàu thaéng töø phía sau chui ñeán phía tröôùc
khi piston ruùt lui.
Trong ñaàu xylanh chính coù boá trí 1 van lieân hôïp, ñaây laø van 2
chieàu. Van naøy goàm 1 ñeá cao su ñöôïc loø xo aán saùt ñaùy xylanh chính
coù loã thoaùt daàu.

Hình 104. Hoaït ñoäng cuûa van lieân hôïp luùc thaéng vaø thoâi thaéng
Treân ñeá cao su coù van 1 chieàu cho daàu ñi. Khi ñaïp
thaéng, piston ñaåy daàu qua van 1 chieàu, qua caùc oáng daãn
ñeán caùc xylanh con. Khi thoâi thaéng, piston trôû lui, ñoàng
thôøi loø xo maâm thaéng keùo caùc caøng thaéng vaøo, 2 piston
xylanh con doàn daàu trôû laïi ñöôøng oáng veà xylanh chính. Taïi
ñaây, aùp suaát daàu ñoùng kín van 1 chieàu, ñoàng thôøi ñaåy
ñeá cao su lui ñöa daàu veà xylanh chính vaø bình chöùa daàu.
Khi loø xo lôùn bung ra seõ aán ñeá cao su veà vò trí cuõ khi söùc caêng
cuûa loø xo thaéng aùp suaát daàu hoài veà. Sau khi ñeá cao su ñoùng kín
ñaùy xylanh chính, trong ñöôøng oáng coøn löu laïi aùp suaát thuûy löïc caàn
thieát. Aùp suaát naøy goïi laø aùp suaát tónh, noù coù coâng duïng ñaûm
baûo khoâng cho khoâng khí chui vaøo heä thoáng, ñoàng thôøi duy trì 1 aùp
suaát thuûy löïc saün saøng taùc ñoäng leân caùc piston xylanh con ngay khi
coù löïc taùc ñoäng leân piston xylanh chính.
b) Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính
• Khi ñaïp thaéng, piston di chuyeån trong xylanh chính. Khi piston ñi
tôùi, cuppen thöù nhaát môû loã buø cho daàu thaéng xuoáng ñieàn
ñaày ñoaïn giöõa cuûa piston qua loã naïp. Piston vaø cuppen tieán
tôùi taïo aùp suaát ñaåy daàu thaéng xuyeân qua van 1 chieàu trong
ñeá cao su xuoáng caùc xylanh con ôû baùnh xe, 2 piston seõ bò daàu
thaéng ñaåy dang ra aùp maù thaéng haõm xe.
 Hình 105. Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính khi baét ñaàu buoâng thaéng.
Daàu thaéng töø sau chui ra tröôùc. 1. Daàu thaéng chui qua voøng loã
quanh ñaàu piston 2. Piston. 3. Loã naïp 4. Piston 5. Cuppen thöù nhaát
6. Van lieân hôïp

• Khi ngöôøi laùi xe buoâng baøn ñaïp thaéng loø xo ñaåy piston trôû
lui, van 1 chieàu ñoùng, daàu chöa hoài veà kòp, luùc naøy daàu
thaéng phía sau piston chui qua caùc loã nhoû nôi ñaàu piston, aán
cong vaønh meùp cuûa cuppen vaø ñieàn vaøo phaàn tröôùc piston.
Ñoäng taùc naïp daàu töø sau ñeán phía tröôùc piston raát quan
troïng vì noù kòp thôøi naïp ñaày daàu thaéng nôi ñaàu xylanh chính,
ngaên chaën khoâng khí chui vaøo.

Hình 105. Hoaït ñoäng cuûa xylanh chính khi thoâi thaéng hoaøn toaøn.
Daàu hoài veà bình chöùa. 1. Daàu thaéng môû van veà. 2. Loã buø.
3. Loã naïp. 4. Loø xo. 5. Buoàng aùp suaát

Luùc naøy loø xo ôû maâm thaéng keùo 2 caøng thaéng trôû

veà, 2 piston xylanh con eùp daàu thaéng trôû veà. Aùp suaát
daàu hoài veà môû ñeá cao su cuûa van lieân hôïp cho daàu veà
xylanh vaø chui leân loã buø trôû veà bình chöùa. Khi aùp suaát
trong ñöôøng oáng nhoû hôn aùp suaát cuûa loø xo, van lieân
hôïp ñoùng kín ñaàu xylanh chính ñeå duy trì 1 aùp suaát tónh
trong heä thoáng thaéng.
c) Van 1 chieàu cöûa ra
Ôû moät vaøi kieåu xylanh chính, van moät chieàu ñöôïc laép
ôû caùc cöûa ra cuûa xylanh.

Hình 106. Vò trí van moät chieàu cöûa ra trong xylanh chính
Van moät chieàu cöûa ra ñöôïc thieát keá ñeå daàu chaûy
nhanh töø xylanh chính ñeán xylanh con nhöng hoài chaäm töø
xylanh con veà xylanh chính. Ñaëc ñieåm naøy laøm cho xaû gioù
heä thoáng thaéng seõ deã daøng hôn.
Van moät chieàu cöûa ra cuõng cho pheùp 1 löôïng nhoû aùp
suaát coøn laïi trong ñöôøng oáng vaø xylanh con ñeå choáng söï
roø ræ daàu (aùp suaát tónh).
c.1) Caáu taïo

Hình 107. Caáu taïo van moät chieàu cöûa ra

Moät van moät chieàu cöûa ra ñöôïc gaén cuøng vôùi 1 loø xo
neùn ôû giöõa cöûa ra cuûa xylanh chính vaø nuùt daàu ra. Vì
vaäy, van moät chieàu bò loø xo neùn ñaåy sang traùi vaø ngaên
buoàng H vôùi buoàng M taïi ñieåm A. Caùc van moät chieàu
ñöôïc laøm baèng cao su vaø coù daïng löôõi gaø ôû phaàn ñaàu.
Löôõi gaø ñoùng khi khoâng coù aùp suaát, nhöng noù môû
khi coù aùp suaát. Noù cho pheùp daàu chaûy deã daøng töø
buoàng M sang buoàng H
c.2) Hoaït ñoäng
• Khi ñaïp thaéng seõ sinh ra aùp suaát daàu taïi buoàng M
cuûa xylanh chính. Aùp suaát daàu laøm môû löôõi gaø
trong van moät chieàu ñeå cho pheùp daàu deã daøng
chaûy ñeán caùc xylanh con. Aùp suaát daàu beân trong
moãi xylanh con taùc duïng leân caùc mieäng cuûa caùc
cuppen piston vaø ñaåy chuùng eùp vaøo thaønh xylanh, vì
vaäy ngaên khoâng cho daàu roø ræ.
• Khi buoâng baøn ñaïp, piston cuûa xylanh chính bò loø xo
hoài ñaåy veà vò trí ban ñaàu vaø aùp suaát trong buoàng
M giaûm ñoät ngoät taïo ra ñoä chaân khoâng taïm thôøi.
Luùc naøy aùp suaát daàu beân trong xylanh chính taùc
duïng leân mieäng cuppen taùch noù ra khoûi thaønh
xylanh. Daàu töø cöûa vaøo chaûy vaøo buoàng M. Cuõng
luùc naøy, löôõi gaø trong van moät chieàu ñoùng laïi, aùp
suaát daàu trong xylanh con thaéng löïc loø xo neùn vaø
ñaåy van moät chieàu sang phaûi laøm hoài daàu veà
xylanh chính.
 Hình 108. Hoaït ñoäng cuûa van moät chieàu cöûa ra

• Piston cuûa xylanh con bò loø xo hoài vò guoác thaéng ñaåy

veà vò trí ban ñaàu, vì vaäy laøm giaûm ñoä chaân khoâng
trong buoàng M neân van moät chieàu bò loø xo neùn ñaåy
sang traùi ñeå bòt ñöôøng daàu giöõa xylanh con vaø
buoàng M. Vì vaäy, aùp suaát tónh ôû phía xylanh con seõ
töông ñöông vôùi löïc cuûa loø xo neùn. Aùp suaát tónh taùc
duïng leân caùc mieäng cuppen cuûa piston trong xylanh
con. Vì vaäy, mieäng cuppen bò eùp lieân tuïc leân thaønh
xylanh laøm daàu khoâng roø ræ.
Khi nhaû chaân thaéng, piston trong xylanh chính hoài
nhanh hôn piston trong xylanh con. Neáu khoâng coù van
moät chieàu, chaân khoâng coù theå sinh ra trong xylanh
con laøm cho khí loït vaøo trong xylanh con. Van moät
chieàu ngaên caûn khí loït vaøo trong heä thoáng thaéng.
d) Bình daàu
 Hình 109. Vò trí vaø keát caáu bình daàu

• Löôïng daàu trong bình daàu thay ñoåi trong quaù trình
thaéng hoaït ñoäng. Söï dao ñoäng cuûa aùp suaát, ñöôïc
ngaên chaën bôûi moät loã thoâng hôi nhoû treân naép.
• Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp cuõng coù moät
bình daàu ñôn. Noù coù vaùch ngaên beân trong ñeå chia
bình thaønh 2 buoàng. Vieäc ngaên bình daàu thaønh 2
buoàng nhaèm muïc ñích: neáu 1 trong 2 maïch daàu bò roø
ræ thì maïch kia vaãn coù theå laøm vieäc.

Hình 110. Keát caáu vaø sô ñoà maïch ñieän baùo heä thoáng
thaéng
• Khi daàu trong bình ñuû, coâng taéc baùo hieäu möùc daàu
thaéng taét. Khi möùc daàu tuït xuoáng döôùi vaïch toái
thieåu, phao töø cuõng tuït xuoáng laøm baät coâng taéc,
ñeøn baùo thaéng baät saùng ñeå baùo hieäu cho ngöôùi
laùi.
Maïch ñeøn baùo heä thoáng thaéng ñöôïc daáu daây nhö
hình veõ. Ñeøn cuõng baät saùng khi keùo thaéng tay. Ñoái
vôùi xe laép ñoäng cô 1C Diesel, ñeøn cuõng saùng khi
coâng taéc chaân khoâng baät.
e) Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp
Xylanh chính kieåu taùc duïng ñoäc laäp ñieàu khieån cuûa 1
heä thoáng thuûy löïc 2 nhaùnh. Noù ñöôïc thieát keá sao cho
neáu 1 nhaùnh bò roø ræ thì nhaùnh kia vaãn hoaït ñoäng ñeå
taïo ra löïc thaéng toái thieåu. Ñoù laø 1 trong nhöõng thieát bò
an toaøn quan troïng nhaát cuûa xe.
e.1) Ñöôøng daàu trong xe FR
 Hình 111. Ñöôøng daàu thaéng trong xe FR

e.2) Ñöôøng daàu trong xe FF

Hình 112. Ñöôøng daàu thaéng trong xe FF

e.3) Lyù do duøng maïch cheùo ôû xe FF

Neáu ñöôøng daàu trong xe FF boá trí gioáng nhö xe FR, khi
coù hö hoûng ôû ñöôøng daàu baùnh xe tröôùc thì seõ gaây ra
hieän töôïng baùnh sau bò boù cöùng quaù sôùm. Sôõ dó coù
hieän töôïng naøy laø do söùc caûn ma saùt giöõa voû xe vaø
maët ñöôøng ôû baùnh sau nhoû hôn baùnh tröôùc ( troïng löôïng
phaân boáleân caàu sau kieåu FF nheï hôn kieåu FR). Ma saùt
nhoû hôn seõ taïo ra löïc thaéng nhoû hôn (quaõng ñöôøng
thaéng seõ daøi hôn). Maïch cheùo ñöôïc söû duïng ñeå traùnh
hieän töôïng naøy.
A. THAÉNG GUOÁC (TROÁNG)
1) Xylanh con ( xylanh baùnh xe)
a) Coâng duïng
Chöùc naêng cuûa xylanh con laø tieáp nhaän löïc thaéng töø
xylanh chính ñeå ñaåy 2 caøng thaéng coï vaøo tambua haõm xe.
Tuyø theo thieát keá moãi baùnh xe coù theå coù 1 hoaëc 2
xylanh con.
 Hình 113. Vò trí laép xylanh con

b) Caáu taïo

Hình 114. Keát caáu cuûa 1 xylanh con ôû baùnh xe

1. Piston 2. Cuppen 3. Loø xo 4. Oác xaû gioù
5. Chuïp buïi B. Hình caét oác xaû gioù
Neáu moãi baùnh xe coù 2 xylanh con thì trong moãi xylanh
con chæ coù 1 piston vaø 1 cuppen nhö hình veõ.

Hình 115. Keát caáu cuûa 1 xylanh con loaïi 1 piston

1. Chuïp buïi 2. Piston 3. Cuppen 4. Oác xaû gioù
5. Cheùn noâng cuppen 6. Loø xo 7. Xylanh con 8. Caàn ñaåy
 Neáu phaûi taùc ñoäng löïc leân caøng thaéng naøy maïnh
hôn caøng kia, ngöôøi ta söû duïng loaïi piston 2 taàng. Moät
taàng ñöôøng kính lôùn, moät taàng ñöôøng kính nhoû hôn, phía
piston lôùn seõ taùc ñoäng löïc thaéng maïnh hôn phía piston beù.

Hình 116. Xylanh con loaïi 2 taàng

Piston A lôùn hôn piston B
Ngoaøi ra treân xylanh con coøn coù oác xaû gioù.

2) Cô caáu thaéng ôû baùnh xe

Cô caáu thaéng ôû baùnh xe goàm 1 maâm thaéng gaén
chaët vaøo ñaàu caàu xe. Treân maâm thaéng gaén xylanh con,
caùc caøng thaéng coù daùn boá thaéng. Loø xo luoân keùo 2
caøng thaéng taùch khoûi tambua. Cam chænh cho pheùp ñieàu
chænh caøng thaéng vaøo hay ra.
 Hình 117. Cô caáu thaéng ôû baùnh xe. 1. Chuïp buïi 2. Xylanh
con
3. Maâm thaéng 4. Loø xo 5. Keïp daãn höôùng caøng thaéng
6. Caøng thaéng 7. Boá thaéng 8. Cam chænh

B. THAÉNG ÑÓA
Trong thaéng ñóa, caùc maù thaéng bò eùp caû vaøo 2 phía
cuûa ñóa thaéng (phanh) ñeå döøng xe.

Hình 118. Thaéng ñóa

1) Ñaëc ñieåm cuûa thaéng ñóa
a) Öu ñieåm cuûa thaéng ñóa
• Toaû nhieät toát
Do phaàn lôùn ñóa thaéng ñöôïc tieáp xuùc vôùi khoâng khí,
neân nhieät sinh ra bôûi ma saùt deã daøng ñöôïc taûn ñi vaø söï
chai beà maët maù thaéng khoù xaûy ra. Noù ñaûm baûo khaû
naêng oån ñònh thaéng ôû toác ñoä cao.

Hình 119. Caùc loaïi ñóa thaéng

Trong khi ñóa ñaëc bình thöôøng cuõng ñaõ toaû nhieät raát
toát thì ñóa kieåu thoâng gioù coøn toaû nhieät toát hôn nöõa.
• Caáu taïo ñôn giaûn
 Hình 120. Caáu taïo ñôn giaûn vaø thoaùt nöôùc toát

Thaéng ñóa coù caáu taïo ñôn giaûn neân vieäc kieåm tra vaø
thay theá maù thaéng ñaëc bieät deã daøng.
• Thoaùt nöôùc toát
Do nöôùc baùm vaøo ñóa thaéng bò loaïi boû raát nhanh bôûi
löïc ly taâm neân tính naêng thaéng ñöôïc hoài phuïc nhanh.
• Khoâng caàn ñieàu chænh thaéng
Do khe hôû thaéng ñöôïc ñieàu chænh töï ñoäng bôûi phoát
piston (cao su) neân khe hôû thaéng khoâng caàn ñieàu chænh
baèng tay.

Hình 121. Hoaït ñoäng cuûa thaéng ñóa

b) Nhöôïc ñieåm cuûa thaéng ñóa

• Maù thaéng phaûi chòu ñöôïc ma saùt vaø nhieät ñoä lôùn
hôn
 Hình 122. Boá thaéng ñóa coù dieän tích tieáp xuùc nhoû hôn
thaéng guoác

Do kích thöôùc cuûa maù thaéng bò haïn cheá, neân caàn coù
aùp suaát daàu lôùn hôn ñeå taïo ñuû löïc thaéng. Vì vaäy, maù
thaéng phaûi chòu ñöôïc ma saùt vaø nhieät lôùn hôn. Thaéng
ñóa cuõng coù tieáng keâu rít do söï tieáp xuùc giöõa ñóa thaéng
vaø maù thaéng.
• Löïc thaéng nhoû hôn
Do gaàn nhö khoâng coù taùc duïng töï haõm neân caàn aùp
suaát daàu raát cao ñeå ñaûm baûo ñuû löïc döøng xe caàn
thieát. Vì vaäy ñöôøng kính piston trong xylanh con phaûi lôùn
hôn so vôùi thaéng troáng. Theâm nöõa cuõng caàn coù trôï löïc
thaéng.
Chuù yù:
Do ñöôøng kính piston lôùn hôn neân söï moøn cuûa maù
thaéng seõ laøm cho möùc daàu thaéng trong xylanh giaûm
maïnh hôn so vôùi thaéng troáng.
 Hình 123. Söï moøn maù thaéng (phanh) ôû thaéng ñóa

c) Mieáng baùo maù thaéng moøn

Hình 124. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa mieáng baùo maù thaéng moøn
Khi maù thaéng moøn vaø caàn phaûi thay theá, mieáng baùo maù
thaéng moøn seõ sinh ra tieáng rít coù taàn soá cao ñeå ñeå baùo cho ngöôøi
laùi
CAÁU TAÏO VAØ HOAÏT ÑOÄNG
Khi chieàu daøy maù thaéng giaûm ñeán 1 giaùtrò ñònh
tröôùc, mieáng baùo maù thaéng moøn (gaén treân taám ñôõ
maù thaéng) seõ chaïm vaøo ñóa thaéng vaø sinh ra tieáng keâu
khi xe chuyeån ñoäng.
Chuù yù: Do mieáng baùo maù thaéng moøn chæ chaïm nheï vaøo ñóa
thaéng neân ñóa seõ khoâng bò hö hoûng khi baét ñaàu coù tieáng rít. Tuy
nhieân, neáu vaãn tieáp tuïc söû duïng ôû ñieàu kieän naøy, thì maù thaéng
seõ mau moøn hôn. Taám ñôõ maù thaéng seõ tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi
ñóa thaéng laø hö ñóa thaéng. Neáu mieáng baùo maù thaéng moøn sinh ra
tieáng rít, phaûi thay maù thaéng ngay laäp töùc.
III. THAÉNG TAY
 Hình 125. Cô caáu daãn ñoäng thaéng tay ñaët sau hoäp soá
1. Caàn thaéng tay. 2,3 Caàn daãn ñoäng. 4. Caøng thaéng
5. Cam ñoäi caøng thaéng. 6. Tambua 7. Vít chænh 8. Maâm thaéng
9. Oác ñieàu chænh caàn taùc ñoäng

Heä thoáng thaéng ôû oâtoâ coù trang bò theâm cô caáu

thaéng tay. Cô caáu naøy giuùp xe ñaäu beân leà ñöôøng, noù
coøn giuùp thaéng xe khaån caáp luùc heä thoáng thaéng daàu
bò hoûng. Treân oâtoâ thaéng tay coù theå laép sau hoäp soá (ôû
truïc thöù caáp) hoaëc taïi baùnh xe sau.
IV. TRÔÏ LÖÏC THAÉNG
Oâtoâ taûi yeâu caàu 1 löïc taùc ñoäng thaéng raát lôùn ñeå
thaéng xe. Ña soá oâtoâ taûi vaø du lòch ñôøi môùi ñeàu ñöôïc
trang bò heä thoáng thaéng trôï löïc. Heä thoáng naøy taùc ñoäng
1 löïc raát lôùn, aùp caøng thaéng vaøo tambua haõm xe trong
luùc laùi xe chæ caàn aán nheï chaân ñeå môû van.
Coù ba loaïi heä thoáng thaéng trôï löïc:
• Heä thoáng thaéng trôï löïc baèng khí neùn (thaéng hôi)
• Heä thoáng thaéng trôï löïc khí neùn thuûy löïc
• Heä thoáng thaéng trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc
1. Heä thoáng thaéng baèng khí neùn (thaéng hôi)

Hình 126. Sô ñoà heä thoáng thaéng hôi

1. Maùy neùn khí. 2. Van ñieàu aùp. 3,8. Baàu thaéng tröôùc, sau. 4. Baøn
ñaïp thaéng
5. Bình chöùa khí. 6. Aùp keá. 7. Toång van ñieàu khieån

a) Caáu taïo
Heä thoáng thaéng hôi goàm coù caùc thaønh phaàn vaø coâng duïng
sau:
• Maùy neùn khí: do ñoäng cô daãn ñoäng, cung caáp khí neùn ñeå taùc
ñoäng thaéng haõm xe.
• Van ñieàu aùp: giôùi haïn aùp suaát khoâng khí neùn ôû möùc qui ñònh
do maùy neùn cung caáp (khoaûng 7,7 kg/cm2).
• Bình chöùa khí neùn: goàm hai bình duøng chöùa khí neùn do maùy
neùn naïp vaøo. Chuùng coù khaû naêng cung caáp khí neùn cho 8
ñeán 10 laàn thaéng trong tröôøng hôïp maùy neùn hö.
• Van ñieàu khieån: khi coù söï cuûa laùi xe, van seõ phaân phoái khí
neùn töø bình chöùa ñeán caùc baàu thaéng. Luùc buoâng chaân
thaéng, noù cho thoaùt khí neùn töø baàu thaéng ra khoâng khí.
• Baàu thaéng: moãi baàu thaéng cho moãi baùnh xe, coù coâng duïng
bieán ñoåi aùp suaát khí neùn thaønh löïc ñaåy cô khí ñeå thaéng xe.

Hình 127. Sô ñoà keát caáu cuûa 1 loaïi toång van ñieàu khieån
P: Piston ñieàu khieån. S: Van ñoùng. R1,R2: Loø xo

b) Hoaït ñoäng
Khi ta ñaïp baøn ñaïp thaéng, piston P ñi xuoáng bít loã giöõa cuûa van
chaän hôi S. Aán theâm baøn ñaïp thaéng, van S seõ môû cho khí neùn töø
bình chöùa ñi vaøo oáng daãn ñeán caùc baàu thaéng tröôùc, sau.
Taïi baàu thaéng, khí neùn taùc ñoäng vaøo maøng cao su laøm cho caàn
ñieàu khieån dòch qua phaûi ñaåy caàn ñieàu khieån xoay truïc cam aán
caøng thaéng coï vaøo tambua.
Khi buoâng baøn ñaïp thaéng, loø xo R1 ñaåy piston P leân, va S ñoùng
beä cuûa noù, ngaét lieân heä giöõa bình chöùa khí neùn vôùi oáng daãn. Khí
neùn duøng xong töø caùc baàu thaéng quay trôû laïi van ñieàu khieån theo
loã giöõa cuûa van S thoaùt ra khoâng khí.
 Hình 128. Baàu thaéng hôi vaø cô caáu thaéng nôi baùnh xe
A/ 1. Maøng cao su. 2. Caây ñaåy. 3. Caàn ñieàu khieån. 4. Boá thaéng.
5. Oáng daãn khí vaøo baàu thaéng. 6. Truïc sai taâm. 7. Cam taùc ñoäng
caàn thaéng.

2. Thaéng trôï löïc khí neùn - thuûy löïc

a) Ñaëc tính toång quaùt
Heä thoáng thaéng trôï löïc khí neùn – thuûy löïc aùp duïng nguyeân lyù
cuûa thaéng thuûy löïc ñeå aán caøng thaéng vaøo tambua thaéng xe. Tuy
nhieân, aùp suaát thuûy löïc cung caáp cho caùc xylanh con khoâng phaùt
xuaát töø xylanh chính. Heä thoáng naøy coù hai maïch daàu:
• Maïch daàu thöù nhaát töø xylanh chính laøm môû toång van cho khí
neùn chui vaøo xylanh trôï löïc ñaåy piston khoâng khí di chuyeån.
• Maïch thöù 2, piston khoâng khí ñaåy piston thuûy löïc bôm daàu
xuoáng caùc xylanh con.
b) Thaønh phaàn keát caáu
Hình 129 giôùi thieäu thaønh phaàn vaø ñöôøng oáng cuûa heä thoáng
thaéng trôï löïc khí neùn – thuûy löïc:
• Maùy neùn khí
• Xylanh chính coù keát caáu gioáng nhö cuûa heä thoáng thaéng thuûy
löïc, coù coâng duïng môû van khí neùn nôi toång van ñieàu khieån.
• Xylanh khí neùn coù 3 boä phaän:
+ 1 piston khoâng khí ñöôøng kính lôùn.
+ 1 piston thuûy löïc nhoû coù cuøng caây ñaåy vôùi piston khoâng khí.
+ 1 toång van ñieàu khieån hoaït ñoäng nhôø aùp suaát thuûy löïc töø
xylanh chính.
 c) Hoaït ñoäng
• Tröôøng hôïp bình chöùa khí neùn ñaày: aán baøn ñaïp thaéng, xylanh
chính doàn daàu xuoáng toång van ñieàu khieån. Taïi ñaây aùp suaát
thuûy löïc ñaåy piston P1 vaø maøng 2 qua phaûi. Maøng 2 aùp leân
van S1 laøm môû van khí neùn S2. Khí neùn töø bình chöùa chui qua
van theo oáng daãn 5 vaøo maët sau cuûa piston khoâng khí P2. Piston
P2 coù ñöôøng kính lôùn neân nhaän 1 löïc raát maïnh ñaåy piston P3
bôm daàu qua van lieân hôïp xuoáng caùc xylanh con.

Hình 130. Boä trôï löïc thaéng khí neùn thuûy löïc (Servo khí neùn thuûy löïc)
1. Xylanh chính. 2. P1 piston vaø maøng ñieàu khieån. 3. Xylanh thuûy löïc
4. Oáng thoaùt. 5. Oáng daãn khí neùn. P2 . Piston löïc. P3 . Piston thuûy
löïc
S1,S2. Van khí neùn. R1,R2,R3,R4. Loø xo

Khi thoâi thaéng, baøn ñaïp xylanh chính ñöôïc buoâng ra, aùp suaát
thuûy löïc maát, piston P1 trôû lui, loø xo R1 ñaåy maøng 2 taùch khoûi
xuùpaùp S1. Loø xo R4 aán van khí neùn S2 ñoùng chaän luoàng khí neùn töø
bình chöùa. Luùc naøy loø xo R3 ñaåy piston khoâng khí P2 lui, soá khí neùn
phía sau oáng P2 theo oáng daãn 5 vaøo hoäp van ñieàu khieån chui qua
caùc loã nôi maøng 2 thoaùt ra ngoaøi theo loã 4. Ñoàng thôøi, R2 aán P3 lui,
daàu thaéng töø caùc xylanh con chui qua loã giöõa cuûa cuppen vaø piston
P3 hoài trôû veà xylanh chính.
• Tröôøng hôïp bình chöùa heát khí neùn: heä thoáng thaéng vaãn hoaït
ñoäng ñöôïc ñeå thaéng xe, tuy nhieân phaûi duøng 1 löïc lôùn ñeå
ñaïp baøn ñaïp thaéng. Aùp suaát thuûy löïc töø xylanh chính doàn
daàu thaéng chui qua loã giöõa cuûa cuppen vaø piston P3 qua van
lieân hôïp xuoáng caùc xylanh con haõm xe.
3. Thaéng trôï löïc chaân khoâng – thuûy löïc

Hình 131. Sô ñoà nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa xylanh trôï löïc chaân khoâng
thuûy löïc

Ôû heä thoáng naøy piston chaân khoâng coù dieän tích lôùn ñöôïc noái
vôùi piston thuûy löïc nhoû. Phía tröôùc piston chaân khoâng ñöôïc noái vôùi
söùc huùt cuûa bôm chaân khoâng, phía sau thoâng vôùi khí trôøi. Khi van
môû, khoâng khí uøa vaøo maët sau, ñaåy piston lôùn qua phaûi taùc ñoäng
piston thuûy löïc taïo aùp suaát trong xylanh thuûy löïc.
a) Keát caáu cuûa xylanh chaân khoâng thuûy löïc
Xylanh trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc goàm:
• Toång van ñieàu khieån.
• Xylanh thuûy löïc boá trí nôi ñaàu xylanh chaân khoâng.
• Xylanh chaân khoâng ñöôïc ngaên ñoâi nhôø vaùch giöõa. Piston chaân
khoâng P1 vaø P2 cuøng caây ñaåy vôùi piston thuûy löïc P4.
b) Hoaït ñoäng
• Coù chaân khoâng nhöng chöa ñaïp thaéng: ôû cheá ñoä naøy, piston
P3, van V3 vaø maøng M rôi xuoáng, loø xo R2 aán van khoâng khí V2
ñoùng caùch ly aùp suaát khoâng khí. Ñoä chaân khoâng taùc ñoäng
thoâng suoát qua 4 khoang theo ñöôøng
maøng M=>oáng daãn khí
Khoang 3=>oáng chaân khoâng khoang 2
khoang 1
=>caây ñaåy roãng C1=>khoang 4.

Caû hai phía cuûa piston P1, P2 ñeàu laø chaân khoâng neân 2 piston
naøy bò loø xo R1 aán taän cuøng veà phía traùi.
 Hình 132. Boä trôï löïc chaân khoâng thuûy löïc
V1. Van kieåm soaùt chaân khoâng. V2. Van khoâng khí. V3. Van ñoäi
maøng M
V4. Van coân. P1, P2. Piston löïc. P3 Piston taùc ñoäng toång van.
P4. Piston cuppen thuûy löïc. R1, R2, R3, R4. Loø xo

• Coù chaân khoâng, aán baøn ñaïp thaéng: aùp suaát thuûy löïc töø
xylanh chính naâng piston P3, van V3 vaø maøng M ñi leân. V3 aùp
vaøo M laøm caùch ly ngaên treân vaø ngaên döôùi cuûa maøng M,
ñoàng thôøi naâng V2 môû cho khoâng khí uøa vaøo khoang 2, theo
caây ñaåy roãng ñeán khoang 4. Luùc naøy khoang 3 vaø khoang 1
thoâng vôùi chaân khoâng, neân aùp suaát khoâng khí taùc ñoäng
vaøo maët sau cuûa P1, P2 ñaåy 2 piston naøy ñi tôùi, caây ñaåy C1
luøa piston vaø cuppen P4 tôùi bôm daàu thaéng xuoáng caùc xylanh
con vôùi aùp suaát raát lôùn haõm xe.
Khi thoâi thaéng, aùp suaát thuûy löïc nôi xylanh chính maát,
P3, V3, maøng M tuït xuoáng, van khoâng khí V2 ñoùng. Luùc
naøy buoàng döôùi vaø buoàng treân cuûa maøng M thoâng
nhau, söùc huùt cuûa bôm chaân khoâng huùt heát khoâng khí
trong caùc ngaên 2 vaø 4. Coù nghóa laø caû 2 maët caùc piston
P1, P2 ñeàu laø chaân khoâng. Loø xo R1 ñaåy P1 vaø P2 lui veà
vò trí cuõ. V4 môû loã giöõa cuûa piston thuûy löïc P4, daàu
thaéng töø caùc xylanh con thoaùt veà theo loã naøy trôû laïi
xylanh chính.
• Maát chaân khoâng, taùc ñoäng thaéng: ñaây laø tröôøng hôïp thaéng
nguoäi, phaûi aán chaân thaät maïnh vaøo baøn ñaïp thaéng. Daàu
thaéng töø xylanh chính chui qua loã giöõa piston P4 bôm xuoáng caùc
xylanh con, thaéng xe.
• Tröôøng hôïp raø thaéng: ñoù laø tröôøng hôïp khi baøn ñaïp thaéng
ñöôïc aán xuoáng ñeán vò trí löng chöøng ôû giöõa vò trí buoâng
thaéng hoaøn toaøn vaø vò trí ñaïp thaéng hoaøn toaøn. Luùc naøy van
khoâng khí V2 ñöôïc heù môû, khoâng khí uøa vaøo ít, piston chaân
khoâng P1, P2 nhích nheï ñeå taùc ñoäng thaéng vöøa phaûi.
 Hình 133. Boä trôï löïc thaéng chaân khoâng thuûy löïc treân xe taûi

Hình 134. Boä trôï löïc thaéng chaân khoâng thuûy löïc treân xe du lòch

BAØI 9 HEÄ THOÁNG LAÙI

I. KHAÙI NIEÄM CHUNG
1. Coâng duïng
Coâng duïng cuûa heä thoáng laùi laø cho pheùp ngöôøi laùi ñieàu
khieån höôùng chuyeån ñoäng cuûa xe baèng caùch quay caùc baùnh xe
tröôùc.
Vieäc naøy ñöôïc thöïc hieän nhôø voâ-laêng, truïc laùi
(truyeàn chuyeån ñoäng quay cuûa voâ-laêng ñeán cô caáu laùi),
cô caáu laùi (taêng löïc quay cuûa voâ-laêng ñeå truyeàn moâ-
men lôùn hôn ñeán caùc thanh daãn ñoäng laùi), caùc thanh daãn
ñoäng laùi (truyeàn chuyeån ñoäng cuûa cô caáu laùi ñeán caùc
baùnh xe tröôùc).
 Hình 75. Caùc kieåu heä thoáng laùi

Keát caáu cuûa heä thoáng laùi phuï thuoäc vaøo thieát keá
cuûa xe (heä thoáng truyeàn löïc vaø heä thoáng thaéng ñöôïc
söû duïng, xe taûi hay xe du lòch….).
2. Phaân loaïi
Döïa vaøo caáu taïo coù caùc kieåu cô caáu laùi sau:
• Kieåu truïc vít – con laên.
• Kieåu truïc vít – choát khôùp.
• Kieåu bi tuaàn hoaøn.
• Kieåu truïc raêng – thanh raêng.
Hieän nay söû duïng phoå bieán kieåu truïc raêng – thanh raêng vaø kieåu bi
tuaàn hoaøn.
3. Yeâu caàu
Heä thoáng laùi cuøng vôùi heä thoáng treo ñoùng 1 vai troø raát quan
troïng trong vieäc ñaûm baûo tính an toaøn, tính eâm dòu chuyeån ñoäng
treân moïi loaïi ñöôøng töø toác ñoä thaáp ñeán toác ñoä cao. Heä thoáng
laùi phaûi coù caùc yeâu caàu sau:
• Khaû naêng quay voøng heïp deã daøng
Khi xe quay voøng treân ñöôøng heïp, ñöôøng gaáp khuùc,
heä thoáng laùi phaûi coù theå quay gaáp caùc baùnh tröôùc 1
caùch deã daøng vaø eâm dòu.
• Löïc laùi thích hôïp
Bình thöôøng, löïc laùi caàn thieát seõ lôùn hôn khi xe ñöùng
yeân vaø seõ giaûm khi toác ñoä xe taêng. Vì vaäy, ñeå ñaûm
baûo laùi deã daøng vaø caûm giaùc veà maët ñöôøng toát hôn,
tay laùi phaûi nheï hôn ôû toác ñoä thaáp vaø naëng hôn ôû toác
cao.
 • Hoài vò eâm
Trong khi xe quay voøng, ngöôøi laùi phaûi giöõ voâ-laêng
chaéc chaén. Tuy nhieân, sau khi quay voøng xong hoài vò (söï
quay veà vò trí chuyeån ñoäng thaúng cuûa voâ-laêng) phaûi
xaûy ra eâm dòu khi ngöôøi laùi nôùi loûng voâ-laêng.
• Giaûm toái thieåu söï truyeàn caùc va ñaäp töø maët ñöôøng
Khoâng ñeå caùc va ñaäp töø maët ñöôøng xaáu laøm maát
ñieàu khieån voâ-laêng cuõng nhö söï naåy ngöôïc cuûa voâ-
laêng.
II. CAÁU TAÏO HEÄ THOÁNG LAÙI
1. Truïc laùi
Truïc laùi goàm: truïc laùi chính ñeå truyeàn chuyeån ñoäng quay cuûa
voâ-laêng xuoáng cô caáu laùi vaø oáng truïc laùi ñeå coá ñònh truïc laùi
chính vaøo thaân xe.
Ñaàu phía treân cuûa truïc laùi chính ñöôïc gia coâng ren vaø then hoa
ñeå gaén voâ-laêng leân ñoù vaø giöõ chaët nhôø 1 ñai oác.
Truïc laùi keát hôïp vôùi 1 cô caáu haáp thuï va ñaäp, cô caáu naøy haáp
thuï löïc doïc truïc taùc duïng leân ngöôøi laùi khi coù tai naïn. Truïc laùi ñöôïc
gaén leân thaân xe qua 1 giaù ñôõ deã vôõ ñeå truïc laùi coù theå deã daøng
tuït xuoáng khi bò va ñaäp.
Ñaàu döôùi truïc laùi chính ñöôïc noái vôùi cô caáu laùi, nhìn chung
thöôøng noái baèng khôùp meàm hay khôùp caùc-ñaêng ñeå giaûm toái
thieåu söï truyeàn caùc va ñaäp cuûa maët ñöôøng töø cô caáu laùi leân voâ-
laêng.
Ngoaøi cô caáu haáp thuï va ñaäp, ôû 1 soá xe truïc laùi chính
coøn coù 1 soá heä thoáng ñieàu khieån laùi nhö:
• Cô caáu khoaù laùi ñeå khoaù cöùng truïc laùi chính.
• Cô caáu nghieâng truïc laùi, ñeå ngöôøi laùi coù theå ñieàu chænh vò
trí voâ-laêng theo phöông ñöùng.
• Heä thoáng truïc laùi tröôït, ñeå ngöôøi laùi coù theå ñieàu chænh
ñöôïc chieàu daøi cuûa truïc laùi nhaèm ñaït ñöôïc vò trí ngoài laùi toát
nhaát.
 Hình 76. Heä thoáng laùi khoâng nghieâng ñöôïc

a) Cô caáu haáp thuï va ñaäp truïc laùi

Khi xe bò tai naïn, cô caáu naøy giuùp ngöôøi laùi traùnh ñöôïc thöông
tích gaây bôûi truïc laùi theo 2 caùch: bò beû gaõy taïi thôøi ñieåm va ñaäp
vaø giaûm va ñaäp leân thaân ngöôøi laùi khi anh ta ñaäp vaøo voâ-laêng do
quaùn tính.
b) Cô caáu nghieâng truïc laùi
Cô caáu nghieâng truïc laùi cho pheùp choïn vò trí voâ-laêng
ñeå phuø hôïp vôùi tö theá laùi cuûa ngöôøi ñieàu khieån.

Hình 77. Heä thoáng laùi nghieâng ñöôïc

Ñeå nghieâng voâ-laêng ta keùo caàn nghieâng tay laùi
xuoáng döôùi vaø ñieàu chænh voâ-laêng, sau khi ñieàu chænh
voâ-laêng, ta ñaåy caàn nghieâng leân treân, truïc laùi bò khoaù
laïi vaøo giaù ñôõ.
Ñoä nghieâng cuûa voâ-laêng cöïc ñaïi laø 50 so vôùi vò trí trung hoaø
ñeå ngöôøi laùi coù theå deã daøng ra vaøo xe.
c) Cô caáu tröôït voâ-laêng

Hình 78. Cô caáu tröôït voâ-laêng

Cô caáu tröôït voâ-laêng cho pheùp ñieàu chænh vaøo vaø ra

vò trí cuûa voâ-laêng nhaèm ñaït ñöôïc tö theá ngoài phuø hôïp
cuûa nghieâng ngöôøi laùi .
 d) Cô caáu khoaù tay laùi
Cô caáu khoaù tay laùi duøng ñeå baûo veä xe khoûi bò troäm
khi ngöôøi laùi rôøi khoûi xe. Cô caáu naøy khoaù truïc laùi chính
vaøo oáng truïc laùi khi chìa khoaù bò ruùt ra khoûi oå khoaù. Vì
vaäy, xe khoâng theå laùi ñöôïc ngay caû khi khôûi ñoäng ñöôïc
ñoäng cô maø khoâng duøng chìa khoaù.
Ñeå traùnh cho voâ-laêng khoâng bò khoaù cöùng ñoät ngoät khi xe
ñang chaïy, chìa khoaù ñöôïc thieát keá ñeå sao cho ñaàu tieân phaûi aán
nuùt nhaû khoaù hoaëc chìa tröôùc khi chìa coù theå quay ñöôïc töø vò trí
ACC sang vò trí LOCK.
Hieän nay coù 2 kieåu khoaù tay laùi ñang söû duïng.

Chuù yù: ôû 1 soá xe duøng hoäp soá töï ñoäng coù cô caáu khoaù caàn soá
thì seõ khoâng coù cô caáu khoaù tay laùi.
2. Cô caáu laùi
a) Kieåu truïc vít – con laên
 Hình 79. Chi tieát thaùo rôøi cuûa cô caáu laùi kieåu truïc vít-con laên
3. Con laên 3 raêng 5. Truïc vít 10. Truïc laùi

Hình 79, 80 giôùi thieäu veà cô caáu laùi kieåu truïc vít-con
laên. Moät ñoaïn truïc vít loõm globoid gaén nôi ñuoâi truïc laùi 10
quay treân hai baïc ñaïn coân trong hoäp laùi.
Con laên 3 raêng 3 quay treân hai baïc ñaïn ñuõa vaø aên khôùp vôùi
truïc vít. Truïc 9 cuûa con laên keïp cöùng vaøo ñaàu cuûa ñoøn quay ñöùng.
Cuïm con laên-ñoøn quay ñöùng aên khôùp raêng thaúng goùc vôùi truïc vít.
Khi xoay voâ-laêng qua laïi, truïc vít loõm seõ laøm cuïm con laên-ñoøn quay
ñöùng xoay tôùi lui ñieàu khieån caùc caàn keùo.

Hình 80. Hình caét cô caáu laùi kieåu truïc vít-con laên
1. Hoäp laùi 2. Tieát hôïp vôùi ñoøn quay ñöùng 3. Con laên 3 raêng
4. Shims ñieàu chænh 5. Truïc vít 6. Nuùt 9. Truïc con laên
10. Truïc laùi

b) Kieåu truïc vít-choát khôùp

 Hình 81. Caùc chi tieát thaùo rôøi cuûa cô caáu laùi kieåu truïc vít – choát
khôùp
G. Truïc ñoøn quay ñöùng 10. Choát khôùp 12. Truïc laùi
16. Ñoøn quay döùng 19, 20. Baïc ñaïn 22. Shims ñieàu chænh
Truïc ñoøn quay ñöùng G lieân keát vôùi ñoøn quay ñöùng 16
ñöôïc raùp thaúng goùc vôùi truïc vít 12. Ñaàu truïc G gaén cöùng
vôùi caàn 9 coù choát 10. Choát 10 luoân luoân aên khôùp vaøo
raõnh cuûa truïc vít. Hai ñaàu cuûa truïc vít töïa treân hai baïc
ñaïn 19, 20 trong hoäp laùi. Ñoä rô loûng cuûa truïc vít vaø truïc
laùi ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc shims 22. Truïc cuûa ñoøn
quay ñöùng xoay tôùi lui trong baïc thau hay baïc ñaïn ñuõa. Oác,
vít 3,4 duøng ñeå ñieàu chænh ñoä rô laép raùp giöõa truïc cuûa
ñoøn quay ñöùng vôùi truïc vít. Hoäp laùi 11 coù chöùa daàu
nhôøn boâi trôn.
Khi quay voâ-laêng, truïc laùi 12 vaø truïc vít xoay, vì choát 10 luoân aên
khôùp trong raõnh cuûa truïc vít neân caàn 9 bò ñaåy tôùi lui ñieàu khieån
ñoøn quay ñöùng 16.
c) Kieåu truïc raêng – thanh raêng

hình tr. 20 TO

Hình 82. Caáu taïo cô caáu laùi kieåu truïc raêng – thanh raêng

Truïc raêng ôû phía döôùi truïc laùi chính aên khôùp vôùi thanh raêng.
Khi voâ-laêng quay, truïc raêng quay laøm di chuyeån thanh raêng sang
phaûi hoaëc traùi. Söï ñòch chuyeån cuûa thanh raêng ñöôïc truyeàn tôùi
cam quay qua caùc ñaàu thanh raêng vaø ñaàu thanh laùi.

Kieåu cô caáu laùi truïc raêng – thanh raêng coù caùc öu ñieåm sau:
• Caáu taïo ñôn giaûn, goïn, nheï. Do cô caáu laùi nhoû vaø baûn thaân
thanh raêng taùc duïng nhö thanh daãn ñoäng laùi neân khoâng caàn
caùc thanh ngang nhö cô caáu laùi kieåu bi tuaàn hoaøn.
• Ñoä tin caäy cao vì laø aên khôùp raêng laø tröïc tieáp.
• Söùc caûn tröôït vaø caûn laên nhoû vaø söï truyeàn moâ-men toát
hôn neân tay laùi raát nheï.
• Cô caáu laùi ñöôïc bao kín hoaøn toaøn neân khoâng caàn phaûi baûo
döôõng.
d) Kieåu bi tuaàn hoaøn

Hình 83. Caáu taïo cô caáu laùi kieåu bi tuaàn hoaøn

Caû hai ñaàu truïc vít quay treân hai baïc ñaïn ñôõ chaën. Moät ñai oác
bi chaïy treân truïc vít nhôø raát nhieàu caùc vieân bi ôû trong caùc raõnh
xoaén treân truïc vít vaø beân trong ñai oác. Caùc laên trong nhöõng raõnh
naøy, caùc raõnh ñöôïc thieát keá sao cho caùc vieân bi tuaàn hoaøn lieân
tuïc.
Truïc reõ quaït ñöôïc gaén vaøo hoäp cô caáu laùi qua caùc baïc ñaïn
ñuõa. Phaàn reõ quaït aên khôùp vôùi raêng cuûa ñai oác bi vaø truïc vít
quay, ñai oác bi chaïy doïc truïc vít. Chuyeån ñoäng naøy laøm quay truïc reõ
quaït daãn ñeán quay ñoøn laéc.
Öu ñieåm cuûa cô caáu laùi kieåu bi tuaàn hoaøn laø löïc caûn tröôït nhoû do
ma saùt giöõa truïc vít vaø truïc reõ quaït raát nhoû nhôø caùc vieân bi.
3. Caùc thanh daãn ñoäng laùi
 Cô caáu daãn ñoäng laùi laø söï keát hôïp cuûa caùc thanh
vaø caùc ñoøn ñeå truyeàn chuyeån ñoäng cuûa cô caáu laùi
ñeán caùc baùnh xe tröôùc beân traùi vaø beân phaûi.
Caùc thanh daãn ñoäng laùi phaûi truyeàn chính xaùc
chuyeån ñoäng cuûa voâ-laêng ñeán caùc baùnh tröôùc khi
chuùng dòch chuyeån leân xuoáng trong khi xe ñang chaïy. Ñeå
thöïc hieän vieäc naøy, coù nhieàu caùch boá trí thanh daãn
ñoäng laùi vaø caùc kieåu khôùp noái.
a) Caùc kieåu daãn ñoäng laùi
a.1) Daãn ñoäng laùi cho heä thoáng treo tröôùc ñoäc laäp
Do baùnh tröôùc traùi vaø phaûi di chuyeån leân xuoáng ñoäc
laäp vôùi nhau neân khoaûng caùch giöõa caùc ñoøn cam quay
thay ñoåi. Coù nghóa laø neáu noái caû 2 baùnh xe baèng moät
thanh laùi thì seõ gaây ra ñoä chuïm khoâng chính xaùc khi caùc
baùnh xe di chuyeån leân xuoáng.

Hình 84. Daãn ñoäng laùi trong heä thoáng laùi loaïi cô caáu bi tuaàn hoaøn

Vì vaäy, daãn ñoäng laùi cho heä thoáng treo tröôùc ñoäc laäp
duøng hai thanh noái. Chuùng ñöôïc noái vôùi nhau baèng moät
thanh ngang (baûn thaân thanh raêng ñoùng vai troø nhö moät
thanh ngang trong cô caáu laùi kieåu truïc raêng – thanh raêng).
Moät oáng ñieàu chænh ñöôïc gaén giöõa thanh laùi vaø ñaàu
thanh laùi ñeå ñieàu chænh ñoä chuïm.
a.2) Daãn ñoäng laùi cho heä thoáng treo tröôùc phuï thuoäc
Daãn ñoäng laùi cho heä thoáng treo tröôùc phuï thuoäc bao goàm:
ñoøn quay, thanh keùo, ñoøn cam quay, thanh laùi vaø caùc ñaàu thanh laùi.
Trong heä thoáng treo phuï thuoäc söï dòch chuyeån ñöùng cuûa thaân xe
khoâng gaây ra söï thay ñoåi chieàu roäng cô sôû, neân ñoøn cam quay
phaûi vaø traùi coù theå noái vôùi nhau baèng moät thanh laùi.
 Hình 85. Daãn ñoäng laùi trong heä thoáng laùi loaïi truïc raêng – thanh
raêng

Do cô caáu laùi ñöôïc gaén coá ñònh vaøo khung neân thanh keùo ñöôïc
gaén 2 khôùp caàu ôû 2 ñaàu ñeå cho pheùp noù dòch chuyeån leân xuoáng
cuøng vôùi söï dòch chuyeån cuûa nhíp (loø xo).
b) Caùc chi tieát cuûa daãn ñoäng laùi
b.1) Ñoøn quay

Hình 86. Ñoøn quay Hình 87. Thanh ngang

Ñoøn quay truyeàn chuyeån ñoäng cuûa cô caáu laùi ñeán thanh ngang
hay thanh keùo. Ñaàu to cuûa ñoøn ñöôïc gia coâng then hoa ñeå baét vaøo
truïc reõ quaït cuûa cô caáu laùi vaø ñöôïc giöõ chaët baèng ñai oác. Ñaàu
nhoû noái vôùi thanh ngang hay thanh keùo baèng khôùp caàu.
b.2) Thanh ngang
Thanh ngang ñöôïc noái vôùi ñoøn quay vaø thanh laùi beân traùi vaø
phaûi. Noù truyeàn chuyeån ñoäng cuûa ñoøn quay ñeán caùc thanh laùi,
noù cuõng ñöôïc noái vôùi caùc ñoøn ñôõ.
b.3) Thanh laùi
 Hình 88. Thanh laùi

Ñaàu thanh laùi ñöôïc vaën vaøo ñaàu thanh raêng trong cô caáu laùi
kieåu truïc raêng – thanh raêng hay vaën vaøo oáng ñieàu chænh trong cô
caáu laùi kieåu bi tuaàn hoaøn, ñeå coù theå ñieàu chænh ñöôïc khoaûng
caùch giöõa caùc khôùp caàu.
b.4) Ñaàu thanh laùi

Hình 89. Caùc loaïi khôùp caàu

Ñaàu thanh laùi ñöôïc gaén ôû phaàn ñaàu cuûa caùc thanh laùi ñeå
noái thanh laùi vôùi ñoøn cam quay, thanh ngang….Noù thöïc ra laø moät
khôùp caàu.
Do ñaàu thanh laùi treân caùc xe du lòch thöôøng laø loaïi khoâng phaûi
boâi trôn neân vaät lieäu laøm ñeá choát caàu phaûi laø loaïi ít bò moøn, tính
bao kín cuûa voû che buïi phaûi toát hôn loaïi bình thöôøng vaø phaûi söû
duïng môõ khoâng bò thoaùi hoaù.
Ngöôøi ta cuõng söû duïng loaïi ñaàu thanh laùi coù loø xo ñeå taïo taûi
troïng ban ñaàu vaø buø laïi ñoä moøn.
b.5) Ñoøn cam quay
 Hình 90. Ñoøn cam quay Hình 91. Cam quay

Ñoøn cam quay truyeàn chuyeån ñoäng cuûa thanh laùi hay
thanh keùo ñeán caùc baùnh xe tröôùc qua cam quay.
b.6) Cam quay
Cam quay chòu caùc taûi troïng taùc duïng leân baùnh tröôùc vaø noù
cuõng ñoùng vai troø nhö truïc quay cuûa baùnh xe. Cam quay xung quanh
caùc khôùp caàu hay choát xoay ñöùng cuûa caùc ñoøn treo ñeå laùi caùc
baùnh tröôùc.
Caáu taïo cuûa cam quay vaø moay-ô baùnh xe nhö chæ ra ôû hình 92
chuùng khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo loaïi xe: caàu tröôùc, caàu sau hay caû
hai caàu chuû ñoäng.
 Hình 92. Caùc loaïi cam quay

b.7) Ñoøn ñôõ

Truïc xoay cuûa ñoøn ñôõ ñöôïc gaén vaøo thaân xe, coøn ñaàu kia ñöôïc
noái vaøo thanh ngang qua moät khôùp laéc. Ñoøn naøy ñôõ moät ñaàu cuûa
thanh ngang vaø chæ cho pheùp thanh ngang di chuyeån trong moät
khoaûng chính xaùc.

Hình 93. Caùc loaïi baïc cuûa ñoøn ñôõ

Baïc cuûa ñoøn ñôõ coù theå laø kieåu tröôït hay kieåu xoaén. Ôû kieåu
ñoøn ñôõ vôùi baïc xoaén, giöõa truïc vaø ñoøn coù baïc cao su ñeå giuùp
hoài vò tay laùi deã daøng. Hieän nay kieåu baïc tröôït ñöôïc duøng roäng
raõi nhaát do noù giaûm ñöôïc ma saùt quay.
b.8) Thanh keùo
 Hình 94. Thanh keùo

Thanh keùo noái ñoøn quay vôùi ñoøn cam quay, noù truyeàn chuyeån
ñoäng sang phaûi, sang traùi, veà phía tröôùc, phía sau cuûa ñoøn quay.
b.9) Giaûm chaán laùi
Giaûm chaán laùi laø moät giaûm chaán ñöôïc ñaët giöõa caùc thanh
daãn ñoäng laùi vaø khung ñeå haáp thuï caùc va ñaäp vaø rung ñoäng
truyeàn töø caùc baùnh xe leân voâ-laêng.

Hình 95. Giaûm chaán laùi

4. Tæ soá truyeàn ñoäng laùi

• Ôû kieåu bi tuaàn hoaøn, tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi ñöôïc tính
baèng caùch chia goùc quay cuûa voâ-laêng cho goùc dòch chuyeån
cuûa ñoøn laéc.

Goùc quay cuûa voâ-laêng (ñoä)

Goùc dòch chuyeån cuûa ñoøn laéc (ñoä)

• Ôû kieåu truïc raêng – thanh raêng, tæ soá truyeàn cuûa cô caáu laùi
ñöôïc tính baèng caùch chia goùc quay cuûa voâ-laêng cho goùc quay
cuûa baùnh tröôùc.

Goùc quay cuûa voâ-laêng (ñoä)

Goùc quay baùnh tröôùc (ñoä)

III. TRÔÏ LÖÏC LAÙI

1. Söï caàn thieát cuûa trôï löïc laùi
Ñeå caûi thieän tính eâm dòu chuyeån ñoäng, haàu heát caùc
xe hieän nay ñeàu söû duïng voû xe roäng baûn, aùp suaát thaáp
ñeå taêng dieän tích tieáp xuùc vôùi maët ñöôøng. Keát quaû laø
caàn löïc laùi lôùn.
Trôï löïc laùi coù theå giaûm baèng caùch taêng tæ soá truyeàn cuûa cô
caáu laùi. Tuy nhieân vieäc ñoù laïi ñoøi hoûi phaûi quay voâ-laêng nhieàu
hôn khi xe quay voøng, daãn ñeán khoâng theå thöïc hieän ñöôïc vieäc
ngoaët gaáp.
 Vì vaäy, ñeå giöõ cho heä thoáng laùi nhanh nhaïy trong khi vaãn chæ
caàn löïc laùi nhoû, caàn phaûi coù moät vaøi loaïi thieát bò trôï giuùp heä
thoáng laùi. Noùi caùch khaùc, trôï löïc laùi ñöôïc söû duïng chuû yeáu ôû xe
haïng naëng thì ngaøy nay cuõng ñöôïc duøng treân caùc xe du lòch goïn
nheï.

2. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa trôï löïc laùi

Trôï löïc laùi coù hai kieåu thieát bò sinh löïc, moät kieåu laø thieát bò
thuûy löïc, söû duïng coâng suaát cuûa ñoäng cô, kieåu kia söû duïng moâ tô
ñieän. Ôû kieåu thöù nhaát, moät bôm ñöôïc daãn ñoäng baèng ñoäng cô. Ôû
kieåu thöù hai, moät moâ tô ñieän ñoäc laäp ñaët trong khoang haønh lyù
phía tröôùc ñöôïc duøng ñeå daãn ñoäng bôm.

Hình 96. Sô ñoà heä thoáng laùi trôï löïc kieåu truïc raêng – thanh raêng

Caû hai kieåu ñeàu taïo ra aùp suaát daàu, aùp suaát naøy taùc duïng
leân piston naèm trong xylanh trôï löïc ñeå truïc raêng trôï giuùp theâm löïc
cho thanh raêng. Möùc ñoä trôï löïc phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa aùp
suaát taùc duïng leân piston. Vì vaäy, neáu caàn löïc laùi lôùn hôn thì phaûi
taêng aùp suaát daàu. Söï thay ñoåi aùp suaát daàu ñöôïc thöïc hieän nhôø
van ñieàu khieån noái vôùi truïc laùi chính.
a) Vò trí trung gian (xe chaïy thaúng)
Daàu töø bôm ñöôïc ñöa ñeán van ñieàu khieån, neáu van ôû
vò trí trung gian, taát caû daàu seõ chaûy qua van vaøo cöûa xaû
roài veà bôm. Luùc naøy khoâng sinh ra aùp suaát daàu lôùn vaø
bôûi vì aùp suaát ôû hai phía piston nhö nhau neân piston seõ
khoâng di chuyeån theo moät höôùng naøo caû.

Hình 97. Nguyeân lyù laøm vieäc cuûa trôï löïc laùi

b) Khi quay voøng

Khi truïc laùi chính quay theo baát cöù höôùng naøo, van ñieàu khieån
cuõng di chuyeån laøm ñoùng moät cöûa daàu, coøn cöûa daàu kia laïi môû
roäng hôn. Vì vaäy, laøm thay ñoåi theå tích daàu vaø cuøng luùc ñoù taïo ra
aùp suaát daàu. Nhö vaäy taïo ra moät söï khaùc nhau veà aùp suaát daàu
giöõa 2 phía piston laøm piston dòch chuyeån veà phía coù aùp suaát thaáp,
ñaåy daàu phía ñoù veà bôm qua van ñieàu khieån.
3. Caùc yeâu caàu ñoái vôùi trôï löïc laùi
a) Löïc laùi phuø hôïp
Maëc duø trôï löïc laùi laø cô caáu ñöôïc söû duïng ñeå giaûm löïc laùi
nhöng möùc ñoä giaûm phaûi khaùc nhau phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän
chuyeån ñoäng. Noùi chung, caàn löïc laùi lôùn khi xe ñöùng yeân hay chaïy
chaäm. Ôû toác ñoä trung bình caàn löïc laùi nhoû vaø löïc laùi phaûi giaûm
daàn khi toác ñoä xe cao vì ma saùt giöõa baùnh xe vaø maët ñöôøng giaûm.
Phaûi ñaït ñöôïc löïc laùi phuø hôïp taïi baát kyø daûi toác ñoä
naøo vaø cuøng luùc ñoù “Caûm giaùc ñöôøng” phaûi ñöôïc
truyeàn ñeán ngöôøi laùi. Ñeå ñaûm baûo ñöôïc löïc laùi thích
hôïp, nhieàu kieåu xe ñöôïc trang bò caùc thieát bò ñaëc bieät ñi
keøm vôùi trôï löïc laùi treân bôm vaø/hoaëc cô caáu laùi.
a.1) Kieåu caûm bieán toác ñoä xe
Toác ñoä xe ñöôïc ño baèng moät caûm bieán toác ñoä, aùp suaát daàu
taùc duïng leân piston ñöôïc thay ñoåi theo toác ñoä ñoù. Khi döøng xe hay
chaïy chaäm, aùp suaát daàu taêng ñeå laøm nheï löïc laùi. Khi xe chaïy
nhanh, aùp suaát daàu giaûm ñeå giaûm möùc ñoä trôï löïc taïo ra ñoä nhaïy
thích hôïp cho voâ-laêng.
 Hình 98. Caùc kieåu ñieàu khieån aùp löïc daàu

a.2) Kieåu caûm bieán toác ñoä ñoäng cô(RPM)

Haàu heát caùc bôm trôï löïc laùi göûi moät löôïng daàu
khoâng ñoåi ñeán cô caáu laùi maø khoâng phuï thuoäc vaøo toác
ñoä quay cuûa bôm. Tuy nhieân, vôùi kieåu caûm bieán RPM, löu
löôïng daàu giaûm khi vöôït quaù moät toác ñoä nhaát ñònh ñeå
giaûm aùp suaát taùc duïng leân piston.
b) Choáng hoûng hoùc
Neáu coù hö hoûng xaûy ra laøm ngöøng vieäc cung caáp daàu töø bôm
ñeán cô caáu laùi, ngöôøi laùi vaãn coù theå laùi ñöôïc xe maø khoâng caàn
trôï löïc.
Ngay caû khi daây cua-roa daãn ñoäng bôm maát taùc duïng hay coù roø
ræ laøm maát maùt daàu daãn ñeán khoâng coù trôï löïc laùi vaø phaûi caàn
moät löïc laùi lôùn hôn thì cuõng khoâng ñöôïc caûn trôû ñeán söï laùi.
4. Keát caáu caùc chi tieát
Coù vaøi kieåu trôï löïc laùi nhöng taát caû bao goàm 3 boä
phaän chính:
• Bôm.
• Van ñieàu khieån.
• Xylanh löïc.
a) Bôm thuûy löïc
Caùc boä phaän chính cuûa bôm caùnh gaït:
a.1) Bình daàu
Bình daàu ñeå chöùa daàu trôï löïc laùi, noù ñöïôc laép hoaëc laø treân
ngay thaân bôm hoaëc taùch rôøi. Neáu taùch rôøi noù ñöôïc noái vôùi bôm
baèng hai oáng.
Thöôøng treân naép bình daàu coù thöôùc ño kieåm tra möùc daàu.
Neáu möùc daàu trong bình thaáp hôn tieâu chuaån, bôm seõ huùt khí vaøo
laøm hoaït ñoäng cuûa bôm bò truïc traëc. Chuù yù daàu phaûi laø loaïi
ATF DEXRON hay DEXRON II.

a.2) Thaân bôm

Thaân bôm ñöôïc daãn ñoäng bôûi puly truïc khuyûu vaø daây ñai hay
moâ tô ñieän vaø bôm daàu cao aùp ñeán cô caáu laùi. Coâng suaát bôm tæ
leä thuaän vôùi toác ñoä ñoäng cô, nhöng löôïng daàu ñeán cô caáu laùi
ñöôïc ñieàu khieån bôûi van ñieàu khieån löu löôïng, löôïng daàu thöøa seõ
ñöôïc ñöa trôû laïi cöûa huùt cuûa bôm.
 a.3) Van ñieàu khieån löu löôïng
Van ñieàu khieån löu löôïng ñieàu khieån löôïng daàu töø bôm deán cô
caáu laùi, ñaûm baûo moät löôïng daàu khoâng ñoåi khoâng phuï thuoäc
vaøo toác ñoä bôm. Tuy nhieân, nhieàu bôm hieän nay söû duïng moät oáng
ñieàu khieån cuøng vôùi van ñieàu khieån löu löôïng ñeå giaûm löu löôïng
daàu khi bôm ñaït ñeán moät toác ñoä nhaát ñònh. Ñoù laø trôï löïc laùi kieåu
caûm bieán RPM. Noù taïo ra moät löïc laùi phuø hôïp ngay caû khi xe chaïy
ôû toác ñoä cao.

Hình 99. Van ñieàu khieån löu löôïng

Kieåu bôm naøy coù moät van an toaøn ñöôïc laép beân trong van ñieàu
khieån löu löôïng ñeå ñieàu khieån aùp suaát daàu cöïc ñaïi. Aùp suaát daàu
cöïc ñaïi sinh ra khi ñaùnh voâ-laêng heát côõ sang traùi hoaëc sang phaûi
vaø van ñieàu khieån ñoùng hoaøn toaøn cöûa daàu hoài. Luùc naøy, ñeå
ngaên caûn aùp suaát taêng quaù cao, van an toaøn môû khi caàn thieát ñeå
xaû bôùt daàu cao aùp veà bình chöùa.
a.4) Thieát bò buø khoâng taûi
Bôm taïo ra aùp suaát lôùn nhaát khi ñaùnh voâ-laêng heát
côõ sang traùi hoaëc sang phaûi. Luùc naøy, taûi troïng cöïc ñaïi
taùc duïng leân bôm laøm cho toác ñoä khoâng taûi (caàm
chöøng) giaûm. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, haàu heát caùc
xe ñeàu trang bò moät thieát bò buø khoâng taûi ñeå taêng toác
ñoä khoâng taûi cuûa ñoäng cô khi coù löïc lôùn taùc duïng leân
bôm.
 b) Cô caáu laùi

Hình 100. Boä trôï löïc laùi thuûy löïc

1. Xylanh löïc 2. Piston thanh raêng 3. Van tröôït
4. Baùnh raêng reõ quaït keùp 5. Ñai oác bi hoài chuyeån 6. Truïc vít
7. Voû van 8. Bôm thuûy löïc 9. Bình daàu

Nhö hình 100 ta thaáy piston thanh raêng 2 cuûa xylanh thuûy löïc 1 aên
khôùp vôùi baùnh raêng reõ quaït keùp 4. Ñaàu raêng thöù hai cuûa 4 aên
khôùp vôùi phaàn raêng cuûa ñai oác bi hoài chuyeån 5 treân truïc vít 6. Truïc
xoay cuûa baùnh raêng reõ quaït keùp 4 chính laø truïc quay cuûa ñoøn quay
ñöùng. Van tröôït 3 cuøng khoái vôùi truïc laùi vaø truïc vít 6 ñöôïc laép trong
voû van 7 coù coâng duïng ñoùng môû caùc maïch daàu 1’, 2’, 3’, 4’ vaø 5’.
Maët tröôùc vaø sau cuûa piston löïc 2 lieân laïc vôùi bôm thuûy löïc 8 vaø
bình chöùa daàu 9 qua van tröôït 3.
Do coù söï lieân keát giöõa truïc vít 6 vaø ñai oác bi hoài
chuyeån 5, neân khi ta quay voâ-laêng, 1 löïc caûn nheï ban ñaàu
seõ taïo ra löïc ñaåy doïc truïc taùc duïng leân truïc laùi. Chính löïc
ñaåy naøy laøm cho van 3 nhích doïc moät khoaûng nhoû vaøi
dem (1/10mm), chieàu nhích cuûa van 3 tuøy thuoäc chieàu quay
voâ-laêng vaø seõ ñoùng môû caùc maïch daàu cho maët tröôùc
hay sau cuûa piston löïc lieân laïc vôùi bôm thuûy löïc vaø bình
chöùa daàu.
 Hình 101. Löu thoâng cuûa maïch daàu khi xe reõ traùi
1’, 2’, 3’, 4’ vaø 5’. Caùc maïch daàu. 3. Van tröôït
8, 9. Bình vaø bôm 10. Choát ñaåy vaø loø xo 11. Baïc ñaïn

Ví duï khi xe reõ traùi, quay voâ-laêng sang traùi, van tröôït 3 seõ nhích
qua phaûi ñoùng maïch daàu 5’ vaø maïch daàu 2’ caùch ly khoûi bôm thuûy
löïc. Luùc naøy maët tröôùc cuûa piston löïc 2 lieân laïc vôùi bôm thuûy löïc
qua maïch daàu 4’, maët sau cuûa noù lieân laïc vôùi bình chöùa qua maïch
2’ vaø 1’. Vì vaäy piston löïc ñöôïc aùp suaát daàu ñaåy qua phaûi ñieàu
khieån cho xe reõ traùi.
Khi hai baùnh xe tröôùc ñaõ ñaït ñöôïc goùc ñoä beû laùi caàn thieát,
ngöng quay voâ-laêng, löïc caûn nheï ban ñaàu khoâng coøn, löïc ñaåy doïc
truïc cuõng trieät tieâu. Luùc naøy caùc choát vaø loø xo 10 ñöa van tröôït 3
veà vò trí trung gian hay vò trí höôùng thaúng. Ôû vò trí naøy cuûa van, taát
caû caùc maïch daàu 1’, 2’, 3’, 4’ vaø 5’ ñeàu môû. Aùp suaát hai beân piston
löïc baèng nhau, giöõ noù ñöùng taïi choã duy trì goùc beû laùi caàn thieát
coù saün cuûa hai baùnh daãn höôùng. Nhôø vaäy goùc ñoä beû laùi cuûa
hai baùnh xe tröôùc khoâng töï taêng quaù yù muoán cuûa ngöôøi laùi.
Luùc quay voâ-laêng cho xe reõ phaûi, van 3 seõ nhích qua traùi, ñoùng
môû caùc maïch daàu ñieàu khieån cho bôm thuûy löïc taùc ñoäng vaøo
maët sau cuûa piston löïc qua maïch 3’ vaø 2’ , soá daàu phía tröôùc piston
löïc seõ theo maïch 4’ ñeán maïch 5’ trôû veà bình chöùa.
Sau khi xe qua khuùc quanh, ta buoâng haún voâ-laêng, hai baùnh xe
tröôùc töï traû veà höôùng thaúng, van 3 môû thoâng taát caû 5 maïch daàu,
daàu hoài veà bình chöùa.
Ôû vò trí xe chaïy thaúng, bôm thuûy löïc hoaït ñoäng khoâng
taûi, bôùt tieâu hao coâng suaát ñoäng cô.