Kimya Elbistan

“ ” youtube kanalı

Video Defter
2. Ünİte
Gazlar
1. Gazların Özellikleri
Not:
⌬ Bulunduğu sıcaklıkta hiçbir basınç altında sıvılaştırılamayan ancak sıkıştırılabilir
akışkanlara gaz denir.
⌬ Gaz gibi davrandıkları halde bulundukları sıcaklıkta basınç ile sıkıştırılarak sıvıla-
şabilen akışkanlara buhar denir.
✓ Buhar sıvılaşma özelliği dışında gaz ile aynı özellikleri taşır. Bu açıdan buhara
gaz denebilse de gaza buhar denilmemelidir.
⌬ Buhar özelliğinin ortadan kalkarak gaz özelliğinin başladığı sıcaklığa kiritik sıcak-
lık denir.
⌬ Kritik sıcaklık, yoğunlaşma noktası gibi gazlar için ayırt edici (kimlik) özelliklerin-
den biridir.
✓ Suyun erime, kaynama ve kritik sıcaklığı:

Kritik
sıcaklık

Katı Sıvı Buhar Gaz

0 oC 100 oC 374 oC
Yakup Demir
⌬ Gaz tanecikleri gelişi güzel, düzensiz ve sürekli haraket halindedir (Brown hare-
keti).
⌬ Gazlar, bulundukları kabın çeperlerine ve birbirlerine çarparak yönleri ve hızları
değişebilir. Kabın çeperine çarpması sonucu basınç oluştururlar.
⌬ Gaz molekülleri arası boşluklar çok fazla olduğundan dolayı sıkıştırılabilme özel-
likleri vardır.
⌬ Gazların hacmi bulundukları kabın hacmine eşittir.
⌬ Maddenin en düzensiz halidir.
⌬ Yoğunlukları katı ve sıvılarınkinden çok küçüktür.

⌬ Gazlar, tanecikli yapıdadır. Gaz tanecikleri atom veya moleküllerden oluşur. (He,
Ne, Cl2, SO2 ...)
⌬ Gazlar, titeşim, öteleme ve dönme hareketi yaparlar.(Tek atomlu gazlar, He, Ne ...
yalnız öteleme hareketi yapar.)
⌬ Tanecikleri arasında itme ve çekme kuvvetleri çok küçüktür.
⌬ Sıcaklığı aynı olan gazların ortalama kinetik enerjileri eşittir.
⌬ Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta gazların sıvılardaki çözünürlüğü artar.
⌬ Kendi aralarında homojen karışım oluştururlar.

3 Kimya Elbistan
 Step - 1

Bilgi Uygulama 1 Bilgi Uygulama 2

Gazlar ile ilgili, Kritik sıcaklıkğı 16 C olan oda koşullarındaki X gazı
o

I. Uygun şartlarda sıvılaştırılabilir.
II. Tanecikleri arasında itme çekme kuvveti çok büyük-
tür.
III. Belirli bir hacimleri yoktur.
yargılarından hangileri doğrudur?
ile ilgili,
I. Hiçbir basınçta sıvılaştırılamaz.
II. Aynı ortamdaki sudan daha düzenli yapıdadır.
III. Yalnız titreşim ve öteleme hareketi yaparlar.
yargılarından hangileri doğrudur?

(I ve III) (Yalnız I)

a. Gaz Davranışlarını Etkileyen Özellikler

⌬ Gazların davranışları mol sayısı, sıcaklık, hacim ve basınca bağlı olarak değişir.

1. Mol Sayısı
⌬ Gazın miktarı mol sayısı ile belirlenir.
⌬ Mol sayısı gazın basıncı ve hacimi ile doğru orantılıdır.

2. Sıcaklık
⌬ Gazlar için ortalama kinetik enerji, mutlak sıcaklık ile doğru orantılıdır.
⌬ Mutlak sıcaklık (T) birimi (K)’dir.
⌬ T(K) = t (oC) + 273,15
⌬ Mol sayısı sabit olan bir gazın mutlak sıcaklığındaki değişim basıncını ya da hacmini
doğru orantılı olarak etkiler.

3. Hacim
⌬ Sabit hacimli kaplarda mol sayısının ve sıcaklığın değişimi, basıncı etkilerken hacmi
değiştirmez.
⌬ Sürtünmesiz hareketli pistonla kapatılmış kaplar ile elastik balonlarda ise mol sayısı ve
sıcaklık değişimi ile basınç değişmezken hacim değişir.
⌬ Hacim birimleri arasındaki ilişki,
1 mL = 1 cm3
1 dm3 = 1.10-3 m3 = 1 L
1 L = 1000 mL = 1000 cm3

4. Basınç
Hacim birimleri
⌬ Gaz basıncı, gaz taneciklerinin bulundukları kapın çeperlerine yaptıkları çarpmalardan
kaynaklanır.
⌬ Basınç birimi olarak genelde atmosfer (atm) kullanılır.
⌬ Basınç birimleri arasındaki ilişki,
1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg
1 atm = 760 torr
şeklindedir.

Kimya Elbistan 4
 Step - 2

Bilgi Uygulama 3 Bilgi Uygulama 4

Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız. Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız.

1. 23 OC = ............................ K 1. 120 cm3 = .......................... L

2. 250 K = ............................ oC 2. 600 mL = .......................... L
3. 400 K = ............................ C
o
3. 0,2 L = .......................... mL
4. 273 oC = ........................... K 4. 50 cm3 = .......................... mL
5. 300 K = ............................. oC 5. 250 cm3 = .......................... L

Bilgi Uygulama 5 Bilgi Uygulama 6

Aşağıdaki birim dönüşümlerini yapınız. Maddelerin mol sayısı, kütlelerinin mol kütlesine oranına
eşittir.
1. 38 cmHg = .......................... atm Buna göre,
2. 190 torr = .......................... mmHg
I. 40 g NaOH(k)
3. 0,75 atm = .......................... mmHg
II. 40 g Ne(g)
4. 0,5 atm = .......................... torr
III. 40 g SO3(g)
5. 1,5 atm = .......................... cmHg yukarıda miktarları verilen maddelerin mol sayıları-
nın büyükten küçüğe doğru sıralanışı nasıldır?
(1H, 16O, 20Ne, 23Na, 32S) (II > I > III)

Bilgi Uygulama 7 Bilgi Uygulama 8

0,25 atmosfer
I. K
II. atm I. 19 mmHg

III. torr II. 190 torr

IV. mmHg III. 38 cmHg

basınç değerlerinden hangilerine eşittir?
V. cm3
(Yalnız II)
Yukarıda verilen birimlerden kaç tanesi basınç biri-
midir? (3)

Uygulama 3: 1.300, 2. -23, 3. 127, 4. 546, 5. 27

Uygulama 4: 1.0,12, 2. 0,6. 3. 200, 4. 40, 5. 0,25
Uygulama 5: 1.0,5, 2. 190, 3. 570, 4. 380, 5. 114

5 Kimya Elbistan
Not:
Not: Deniz seviyesinden her
10,5 metre yükseklikte gaz
basıncı 1 mmHg düşer.
b. Gaz Basıncının Ölçülmesi
⌬ Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir.
⌬ Kapalı kaplardaki gaz basıncı manometre ile açık hava basıncı ise barometre ile
ölçülür.
⌬ Açık hava basıcını ilk ölçen Evangelista Torricelli’dir.
⌬ Torricelli deneyinde deniz seviyesinde cıva sütununun yüksekliği 76 cm olarak
ölçmüştür.
⌬ Basınç ölçümlerinde cıva yerine başka sıvı kullanıldığında yükseklik,
dHg . hHg = dsıvı . hsıvı
formülü ile hesaplanır.

Bilgi Uygulama 9 Bilgi Uygulama 10

Açık hava basıncının 2000 mmHg ol-
duğu bir ortamda cıvalı barometre ile
ölçüm yapılmaktadır.
Barometrede cıva yerine su kulla-
nılsaydı, yükseklik kaç cm olurdu?
(dHg=13,6 g/cm3, dsu=1 g/cm3)
Yakup Demir
Atmosfer basıncının 100 mmHg ol-
duğu bir ortamda cıvalı barometre
ile ölçüm yapılmaktadır.
Barometrede cıva yerine su kulla-
nılırsa yükseklik kaç cm olur? (dHg=
13,6 g/cm3, dsu= 1 g/cm3)

(2720) (136)

Torricelli Barometresi

⌬ Kapiler tüplerde gaz basınçları aşağıdaki bağıntılar yardımıyla ölçülür.

P0
X gazı
Kapalı uçlu manometre X gazı Cıva
h Cıva h Cıva P0
h
X gazı
P0

Px = P0 - h Px = P0 + h Px = P0
Açık uçlu manometre

⌬ Kapiler tüpün yönü değiştirildiğinde tüp içerisindeki basıncın değişimi aşağıdaki

bağıntı yardımıyla hesaplanır.

h1 X gazı

Px1 . h1 = Px2 . h2

h2
X gazı

Px1 Px2

Kimya Elbistan 6
 Step - 3

Bilgi Uygulama 11 Bilgi Uygulama 12

Gaz basıncı ile ilgili, Barometrede özkütlesi 2,72 g/cm3 olan X sıvısı kullanıldı-
ğında yükseklik 250 cm ölçülüyor.
I. Kapalı kaplardaki gaz basıncı manometre ile ölçülür.
Barometrenin bulu duğu ortamda açık hava basıncı kaç
II. Gaz taneciklerinin bulundukları kapın çeperlerine yap- mmHg’dır? (dHg=13,6 g/cm3)
tıkları çarpmalardan gaz basıncı oluşur.
(500)
III. Basınç ölçümlerinde genelde ağır olduğundan dolayı
civa kullanılır.
yargılarından hangileri doğrudur?
(I, II ve III)

Bilgi Uygulama 13

X gazı
X gazı 9 cmHg 12 cmHg
14 cmHg
30o
16 cmHg X gazı
X gazı

I. tüp II. tüp III. tüp IV. tüp

Yukarıdaki tüpler açık hava basıncının 1 atmosfer olduğu ortamdadırlar.

Buna göre her bir tüpte bulunan X gazlarının basıncı kaç cmHg dır.
(I:90, II:60, III:76, IV:82)

Bilgi Uygulama 14 Bilgi Uygulama 15

P0 = 70 cmHg P0 = 75 cmHg

Cıva 10 cm Cıva 15 cm
10 cm 30 cm 15 cm
X gazı 30 cm X gazı h cm

Şekil I deki düzenek aynı ortamda ters çevirilerek şekil II Şekil I deki düzenek aynı ortamda ters çevirilerek şekil II
deki konuma getiriliyor. deki konuma getiriliyor.
Buna göre şekil II deki h yüksekliği kaç cm dir? Buna göre şekil I deki h yüksekliği kaç cm dir?
(40) (25)

7 Kimya Elbistan
 2. Gaz Yasaları ve İdeal Gaz Denklemi
Not:
a. İdeal Gaz Denklemi
⌬ Gazlarda,
✓ tanecikler arasında itme ve çekmenin olmadığı,
✓ çarpışmaların esnek kabul edildiği,
✓ çarpışmalardan dolayı bir enerji kaybının olmadığı,
✓ taneciklerin öz hacminin sıfır kabul edildiği
gazlara ideal gaz denir.
⌬ Doğada tamamen ideal gaz olarak davranan bir gaz yoktur. Gerçek gazlar vardır.
⌬ Gerçek gazlar,
✓ yüksek sıcaklıkta,
✓ düşük basınçta,
✓ küçük mol ağırlığında,
✓ düşük yoğunlaşma noktasında
idealliğe yaklaşır.

Bilgi Uygulama 9 Bilgi Uygulama 10

Aynı ortamda, Basınç Sıcaklık
Yakup Demir

I. CH4 I. 2 atm 300 K

II. O2 II. 760 torr 127 oC
III. He III. 114 cmHg 27 oC
gazlarının idealliğe en yakından uza- yukarıda verilen ortamlarda eşit mik-
ğa doğru sıralanışı nasıl olur? tarda ayrı ayrı bulunan H2 gazlarının
(1H, 4He, 12C, 16O) (III, I, II) idealliğe en yakından uzağa doğru sı-
ralanışı nasıl olur?
(II, III, I)

⌬ Gazların temel 4 niceliği arasındaki ilişkiyi ifade eden eşitliğe ideal gaz denklemi
denir.
⌬ İdeal gaz denklemi,

P.V=n.R.T

Basınç Mol Sıcaklık

(atm) 0,082 atm.L (K)
mol. K

Kimya Elbistan 8
 Step - 4

Bilgi Uygulama 11 Bilgi Uygulama 12

11,2 litrelik bir kapta 273 K taki 0,5 mol NO2 gazı kaç 32 gram SO2 gazının 0 oC ve 0,5 atmosfer basınçta
atmosfer basınç yapar?
hacmi kaç litredir? (16O, 32S)
(1)
(22,4)

Bilgi Uygulama 13 Bilgi Uygulama 14

19 cmHg basınç altında 4,1 litre hacim kaplayan 27 C o 4 gram X gazının 273 K deki basınç hacim çarpımı 2,8 litre
taki O3 gazı kaç gramdır? (16O) atmosferdir.

(2) Buna göre X gazının mol kütlesi kaç g/mol dür?

(32)

Step - 5
h

Bilgi Uygulama 15 Bilgi Uygulama 16

V (L) V (L)

8,2

4,1 4,1

200 400 T (K) -273 -23 t (oC)

Deniz seviyesinde sabit basınçlı bir kapta bulunan ideal hel-
yum gazının hacim-sıcaklık grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre kapta kaç gram helyum gazı vardır? (4He)
(1)
Kapalı bir kapta bulunan 2,8 gram ideal N2 gazının ha-
cim-sıcaklık grafiği şekildeki gibidir.
Buna göre N2 gazının kaba uyguladığı basınç kaç at-
mosferdir? (14N) (Orbital Yayınları AYT Denemesi
(0,5)

9 Kimya Elbistan
 b. Gazların Yoğunluğu
Not: ⌬ Gazların yoğunluğu basınca ve sıcaklığa bağlıdır.
⌬ İdeal gaz denkleminden aşağıdaki bağıntı türetilir.

P . Ma = d . R . T

Basınç Mol Öz Sıcaklık

(atm) Kütle 0,082 atm.L (K)
mol. K

⌬ Sabit hacimli kapta- ⌬ Sabit basınçlı kaptaki ⌬ Sabit hacimli kaba

ki bir miktar gazın bir miktar gazın sı- bir miktar gaz ilave
sıcaklığı değiştiril- caklığı değiştirildiğin- edildiğinde yoğunluk
diğinde yoğunluğu de yoğunluğu değişir. artar.
değişmez.

Sıcaklık (K)
Sıcaklık (K) Kütle
Yakup Demir

⌬ Sabit basınçlı kaba aynı sıcaklıkta bir miktar gaz ilave edildiğinde,
✓ İlave edilen gazın mol kütlesi kaptaki gazın mol kütlesinden büyükse toplam
gaz yoğunluğu artar.
✓ İlave edilen gazın mol kütlesi kaptaki gazın mol kütlesinden küçükse toplam gaz
yoğunluğu azalır.
SO2 ilavesi ✓ İlave edilen gazın mol kütlesi kaptaki gazın mol kütlesine eşitse toplam gaz
N2O ilavesi yoğunluğu değişmez.
He ilavesi yukarıdaki üç durumda da başlangıçta kapta bulunan gazın yoğunluğu azalır.

Kütle

Bilgi Uygulama 17 Bilgi Uygulama 18

İçinde bir miktar gaz olan elastik Normal koşullarda N2 gazının yoğun- Helyum gazının 2,24 atm basınç ve 0
balon üflenerek biraz daha şişiri- luğu kaç g/L dir? (14N)
o
C sıcaklıktaki yoğunluğunu kaç g/L
lip ağzı iple bağlanıyor ve balonun (1,25) dir?. (4He)
yoğunluğunun arttığı gözleniyor. (0,4)

Buna göre balonun içinde aşa-

ğıdaki gazlardan hangisi olabi-
lir? (1H, 12C, 16O, 32S)

A) SO3 B) SO2 C) CO2

D) C3H8 E) C2H6 Bilgi Uygulama 19 Bilgi Uygulama 20

İdeal pistonlu kapalı bir kapta 2 gram 5 litrelik sabit hacimli kapalı bir kapta
H2(g) 2 litre hacim kaplıyor. eşit sayıda atom içeren H2 ve He gazla-
rı bulunmaktadır.
Kaba aynı sıcaklıkta 2 gram He(g)
eklenirse kabın yoğunluğu kaç g/L Kaptaki gazların yoğunluğu 0,5 g/L
olur? (1H, 4He) olduğuna göre kapta kaç gram He(g)
(4/3) vardır? (1H, 4He)
(2)

Kimya Elbistan 10
c. Gaz Yasaları
⌬ İdeal bir gaz için P, V, n ve T arasında çeşitli bağıntılar vardır. Bu bağıntılara açıkla- Not:
yan yasalara gaz yasaları denir.

1. Boyle - Mariotte Yasası (Basınç - Hacim İlişkisi)

⌬ Belirli bir miktardaki bir gazın sıcaklığı sabit tutulursa, basıncı hacmi ile ters orantılı
olarak değişir. Sonuçta basınç hacim çarpımı sabittir. (P.V = sabit)

Basınç arttıkça Basınç azaldıkça

Hacim azalır. Hacim artar.

4P, V 2P, 2V P, 4V

artar ← Birim hacimdeki tanecik sayısı → azalır

değişmez ← Basınç x Hacim değeri → değişmez
artar ← Öz kütle → azalır
değişmez ← Ortalama kinetik enerji → değişmez
artar ← Birim zamandaki çapma sayısı → azalır

Basınç
Yakup Demir

P3

P2
P1 n ve T sabit
P1 . V1 = P2 . V2
V3 V2 V1 Hacim

⌬ Boyle yasasından türetilmiş grafikler:

P.V P.V

n ve T sabit n ve T sabit

P V

P.V P.V P.V

T sabit n sabit n sabit

n T (K) -273 t (oC)

11 Kimya Elbistan
 Step - 6
h

Bilgi Uygulama 21
Belli bir miktar ideal X gazının T1 > T2 sıcaklıklarında aşağıdaki grafiklerini çiziniz.

P P P.V

V (1/V) P

Bilgi Uygulama 22
Sabit sıcaklıkta ideal X gazının n1 > n2 miktarlarında aşağıdaki grafiklerini çiziniz.

P P P.V

V (1/V) P

Bilgi Uygulama 23 Bilgi Uygulama 24

Miktarı sabit olan ideal X gazına, P

I. Sıcaklık sabitken hacmi yarıya düşürmek. T1

T2
II. Hacim sabitken sıcaklığı iki katına çıkartmak.
T3
III. Basınç sabitken hacim ve sıcaklığı iki katına çı-
V
kartmak
Yukarıdaki grafikte X gazının farklı sıcaklıklarda basınç - ha-
cim ilişkileri verilmiştir.
işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor.
Buna göre, hangi işlemler ile gazın basıç - hacim (P.V) Buna göre T1, T2 ve T3 sıcaklıklarını büyükten küçüğe
çarmının değeri değişmez? sıralanışı nasıl olur?
(I ve III) (T1 > T2 > T3)

Kimya Elbistan 12
 Step - 7

Bilgi Uygulama 25 Bilgi Uygulama 26

Ne gazı ile doldurulmuş 8 Lʼlik pistonlu kabın başlan- Havadan azot elde eden endüstriyel bir tesiste sabit
gıçtaki basıncı 2 atmosferdir. Pistonlu kap en fazla 16 sıcaklıkta 3000 L hacimli bir tankta 2 atmosfer basın-
atmosfer basınca dayanabildiğine göre kabın hacmi en cındaki hava 5 atmosfer basınca getirildiğinde toplanan
fazla ne kadar küçültülebilir? havanın hacmi kaç L olur?

(7) (1200)

Bilgi Uygulama 27 Bilgi Uygulama 28

P0 = 90 cmHg
M
h

Cıva 10 cm
10 cm
1. Kap 2. kap
X gazı 20 cm
2 L, 2 atm

Yukarıdaki sistemde aynı sıcaklıkta bulunan iki kabın bi- Şekil I deki düzenek aynı ortamda ters çevirilerek şekil II
rincisinde 2 atmosfer basınç yapan X2 gazı varken diğeri deki konuma getiriliyor.
boştur.
Buna göre şekil II deki h yüksekliği kaç cm dir?
Buna göre, M musluğu sabit sıcaklıkta açıldığında kap- (25)
taki son basınç kaç atmosfer olur?
(0,8)

Bilgi Uygulama 29 Bilgi Uygulama 30

M 0 1 2 3 4
M
H2(g)
Ne(g)
Elastik
3L balon
2L Sürtünmesiz
piston

Yukarıda deniz seviyesinde bulunan sistemde 3 litrelik kap-

ta H2 gazı 4 atmosferlik basınç yapmaktadır. Açık hava basıncının 1 atm olduğu yukarıdaki sistemde 2
Buna göre, M musluğu sabit sıcaklıkta açılıp sistem litrelik kapta Neon gazı 2,5 atmosferlik basınç yapmaktadır.
dengeye geldiğinde balon hacmi kaç litre olur? Buna göre, M musluğu sabit sıcaklıkta açılıp sistem
(9) dengeye geldiğinde piston hangi noktada durur?
(3)

13 Kimya Elbistan
 2. Charles Yasası (Sıcaklık - Hacim İlişkisi)

Not: ⌬ Belirli miktardaki bir gazın sabit basınç altında hacmi ile mutlak sıcaklığı doğru
orantılıdır. Bu kanun “Charles Kanunu” olarak bilinir.

Sıcaklık azaldıkça Sıcaklık arttıkça

Hacim azalır. Hacim artar.

T, V 2T, 2V 4T, 4V

artar ← Birim hacimdeki tanecik sayısı → azalır

V
azalır ← Basınç x Hacim değeri → artar
n1
n2 artar ← Öz kütle → azalır
n3 azalır ← Ortalama kinetik enerji → artar
azalır ←Taneciklerin ortalama hızı → artar
T (K)
(P sabit)
V V
n1 > n2 > n3
n ve P sabit
V1 V
V n ve P sabit n ve P sabit = 2
T1 T2
P1
P2 T (K) -273 t (oC)
Yakup Demir

P3

T (K) Bilgi Uygulama 31 Bilgi Uygulama 32

(n sabit) 27 oC de 3 litre hacim kaplayan hel- 27°C deki bir miktar gazın sabit ba-
P3 > P2 > P1 yum gazının aynı basınç altında -223 sınç altında hacmini %20 azaltmak
o
C deki hacmi kaç mililitredir? için sıcaklığı kaç °C olmalıdır?
(500) (-33)

Bilgi Uygulama 33 Bilgi Uygulama 34

V V (L)
X
Y 4
3

A T
V
Şekildeki grafikte kütleleri eşit olan X ve
Y gazlarına ait hacim - sıcaklık değişimi -273 -73 27 127 t (oC)
gösterilmektedir.
Buna göre, Sabit basınç altında bulunan belirli bir
miktar ideal gazın sıcaklık-hacim grafi-
I. Basınçları aynı ise X’in mol sayısı ği yukarıdaki gibidir.
Y’ninkinden azdır. Buna göre, grafikteki V değerleri kaç
II. A noktasında sıcaklık - 273 K’dır. litredir?
(2)
III. Mol sayıları aynı ise mol kütleleri
aynıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
(Yalnız III)

Kimya Elbistan 14
3. Gay - Lussac Yasası (Basınç - Sıcaklık)
⌬ Hacmi sabit tutulan belirli miktardaki bir gazın basıncı ile mutlak sıcaklığı doğru Not:
orantılıdır. Bu kanun “Gay Lussac Kanunu” olarak bilinir.

Sıcaklık azaldıkça Sıcaklık arttıkça

Basınç azalır. Basınç artar.

T, P 2T, 2P 4T, 4P

değişmez ← Birim hacimdeki tanecik sayısı → değişmez

azalır ← Basınç x Hacim değeri → artar
değişmez ← Öz kütle → değişmez
azalır ← Ortalama kinetik enerji → artar
azalır ←Taneciklerin ortalama hızı → artar

P P
n ve V sabit
P1 P
n ve V sabit n ve V sabit = 2
T1 T2

T (K) -273 t (oC)

Yakup Demir

Bilgi Uygulama 35 Bilgi Uygulama 36

Sabit hacimli kapta, belirli miktardaki Basıncı 0,75 atmosfer olan sabit ha-
bir gazın basıncı 8 atm ve sıcaklığı 127 cimli bir kapta bulunan O2 gazının
o
C’dir. mutlak sıcaklıklığı 4 katına çıkartılır-
sa son basınç kaç atmosfer olur?
Aynı şartlarda gazın sıcaklığı 27 oC
(3)
ye düşürülürse basıncı kaç atmosfer
olur?
(6)

Bilgi Uygulama 37 Bilgi Uygulama 38

P Engel
3V
n1
n2 2V
n3 V
He
T (K)
Deniz kenarında içinde bir miktar Hel-
Yukarıdaki grafikte kapalı bir kapta X yum gazı bulunduran ideal pistonlu ka-
gazının farklı miktarlarda basınç - sı- bın sıcaklığı -73 oC’dir.
caklık ilişkileri verilmiştir.
Kabın sıcaklığı 527 oC ye getirilirse
Buna göre n1, n2 ve n3 miktarlarını bü-
basınç kaç atm olur?
yükten küçüğe sıralanışı nasıl olur?
(n1 > n2 > n3)
(4/3)

15 Kimya Elbistan
 4. Avagadro Yasası (Miktar - Hacim İlişkisi)
Not: ⌬ Belirli sıcaklıktaki bir gazın sabit basınç altında hacmi ile miktarı doğru orantılıdır.
Bu kanun “Avagadro Kanunu” olarak bilinir.

Miktar azaldıkça Miktar arttıkça

Hacim azalır. Hacim artar.

n, V 2n, 2V 4n, 4V

değişmez ← Birim hacimdeki tanecik sayısı → değişmez

azalır ← Basınç x Hacim değeri → artar
değişmez ← Öz kütle → değişmez
değişmez ← Ortalama kinetik enerji → değişmez
değişmez ←Taneciklerin ortalama hızı → değişmez

n ve V sabit
V1 V
P ve T sabit = 2
n1 n2
n
Yakup Demir

Bilgi Uygulama 39 Bilgi Uygulama 40

0,4 mol CH4 gazının 1 litre hacim Hacmi 16 litre olan sabit basınçlı bir
kapladığı koşullarda, 0,2 mol H2 gazı kapta bulunan O2 gazının %75’i pom-
kaç litre hacim kaplar? pa yardımıyla çekilirse gazın son
hacmi kaç litre olur?
(0,5) (4)

Bilgi Uygulama 41 Bilgi Uygulama 42

0 1 2 3 4
He(g)
M
He(g)
H2(g)
0 1 2 3

Sürtünmesiz
piston
Yukarıdaki sistemde toplamda 3 mol
helyum gazı vardır.
Yukarıdaki sistemde kapta 1 gram
Pistonun 2 numaralı konuma gele-
H2(g) vardır.
bilmesi için kaba musluktan aynı
sıcaklıkta kaç gram He(g) eklenmeli- Pistonun 3 numaralı konuma gele-
dir? (4He) bilmesi için kaba aynı sıcaklıkta kaç
(12) gram Ne(g) eklenmelidir? (20Ne, 1H)
(20)

Kimya Elbistan 16
5. Dalton Yasası (Miktar - Basınç İlişkisi)
⌬ Belirli sıcaklıktaki bir gazın sabit hacimde basıncı ile miktarı doğru orantılıdır. Bu Not:
kanun “Dalton Kanunu” olarak bilinir.

Miktar azaldıkça Miktar arttıkça

Basınç azalır. Basınç artar.

n, P 2n, 2P 4n, 4P

azalır ← Birim hacimdeki tanecik sayısı → artar

azalır ← Basınç x Hacim değeri → artar
azalır ← Öz kütle → artar
değişmez ← Ortalama kinetik enerji → değişmez
değişmez ←Taneciklerin ortalama hızı → değişmez

T ve V sabit
P1 P
V ve T sabit = 2
n1 n2
n

Yakup Demir

Bilgi Uygulama 43 Bilgi Uygulama 44

0 oC de 4 gram H2 gazı sabit hacimli 153 K’da 0,75 mol X gazı kapalı bir
bir kaba 4 atmosfer basınç uygulamak- kaba 1,5 atmosfer basınç uygulamak-
tadır. tadır.

Aynı sıcaklıkta kaç gram daha H2(g) Aynı sıcaklıkta kaba 0,5 mol daha X
eklenirse kaba uygulanan basınç 5 gazı eklenirse kaba kaç atmosfer ba-
atmosfer olur? sınç uygulanır?
(1) (2,5)

Bilgi Uygulama 45
P (atm)

P1

0,2

2 4 n1 n

Yukarıda sabit hacimli kaba aynı sıcak-

lıkta madde eklendikçe kaptaki basınç
değerleri verilmiştir.
Buna göre P1 ve n1 nedir?
(P:0,4, n:20)

17 Kimya Elbistan
 3. Gazların Su Üzerinde Toplanması ve Gaz Karışımları
Not:
a.Kısmi Basınç
⌬ Kapalı bir kapta bulunan, bir biri ile tepkimeye girmeyen gazların oluşturduğu ho-
mojen karışımdaki her bir gazın tek başına uyguladığı basınca kısmi basınç denir.

PHe = Ptoplam . nHe

He(g) ntoplam
Ne(g)
PNe = Ptoplam . nNe
Ar(g) ntoplam

V, T sabit PAr = Ptoplam . nAr

ntoplam

⌬ Aşağıda kap içerisindeki gaz karışımlarına etkiler sonrası gazlardaki kısmi basınç-
ların yorumları verilmiştir.

Sabit Basınçlı Kap Sabit hacimli Kap

He(g)
He(g)
Yakup Demir

Ar(g)
Ar(g)

PAr PHe PAr PHe

Sıcaklığı artırmak Değişmez Değişmez Artar Artar
Sıcaklığı azaltmak Değişmez Değişmez Azalır Azalır

Kaba He(g) ilave etmek (T sabit) Azalır Artar Değişmez Artar

Kaptan Ar(g) çekmek (T sabit) Azalır Artar Azalır Değişmez

Kaba CH4(g) ilave etmek (T sabit) Azalır Azalır Değişmez Değişmez

Bilgi Uygulama 46 Bilgi Uygulama 47

Bir otomobilin LPG deposundaki gaz
karışımı 0,2 mol C3H8 ve 0,3 mol C4H10
gazlarını içermektedir.
Depodaki gazların toplam basıncı
0,8 atm olduğuna göre her bir gazın
kısmı basıncını hesaplayınız.
11,2 litrelik bir kapta 8 gram H2 ve 8
gram He gazları 0 °C’ta bulunmaktadır.
Buna göre,
a. Kaptaki toplam basınç kaç atm.
dir?

b. Her gazın kısmi basıncı kaç atm.

(PC3H8= 0,32, PC4H10=0,48)
dir? (1H, 4He)
(a:12, PHe=4, PH2=8)

Kimya Elbistan 18
 Step - 8

Bilgi Uygulama 48 Bilgi Uygulama 49

Sabit hacimli kapalı bir kapta 1 gram Helyum, 1 gram H2, Kuru bir hava örneği yaklaşık 28 g N2 ve 6,4 g O2 gazların­
ve 16 gram CH4 gazları toplam 7 atm basınç yapmaktadır. dan oluşmaktadır.

Buna göre, gazların her birinin kısmi basıncı kaçar atm Toplam basınç 6 atm olduğuna göre her bir gazın kısmi
dir? (1H, 4He, 12C) basıncını hesaplayınız. (14N, 16O)
(He: 1 atm, H2:2 atm, CH4:4 atm) (PN2=5, PO2=1)

Bilgi Uygulama 50 Bilgi Uygulama 51

0,4 mol N2 ve 0,6 mol H2 gazları 0 °C’ta 2 litrelik sabit
hacimli kapta tepkimeye sokuluyor.
Sürtünmesiz
piston
N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
M
He(g)

Tepkime tamamlandıktan sonra sıcaklık, başlangıç de-

ğerine getiriliyor. Buna göre NH3’ün kısmi basıncı ne-
Yukarıdaki sistemde kapta 4 gram He(g) vardır. Aynı şart- dir?
larda kaba M musluğundan 6 gram H2 gazı ilave ediliyor.
(4,48)
Buna göre He gazının kısmi basıncı ilk duruma göre
% kaç azalır? (4He, 1H) (75)

Bilgi Uygulama 52 Bilgi Uygulama 53

İdeal özellik gösteren X ve Y gazlarının mol kütle- SO2 ve SO3 gazlarından oluşmuş bir karışımın belli sıcaklık-
lerinin oranı 2/3 tür. taki basıncı 450 mmHg dir.
Buna göre,
Eşit kütlelerdeki A ve B gazlarının oluşturduğu karı-
şımın basıncı P atm. olduğuna göre X ve Y gazları- I. SO2 nin kısmi basıncı 431 mmHg
nın kısmi basınçları kaç P atm. olur?
II. SO3 nin 1 atm deki hacmi 3 cm3

(X:0,6P, Y: 0,4P) olduğuna göre gaz karışımının ilk hacmi kaç litredir?
(0,12 L)

19 Kimya Elbistan

Not: Sıvı Buhar basıncı, sı-
vının cinsine, sıcaklığı-
na ve saflığına bağıdır.
b. Gazların Su Üzerinde Toplanması
⌬ Su üstünde gaz toplama yöntemi uygulanırken gazın suyla tepkime vermemesi ve
suda çözünmemesi gerekir.
⌬ NH3 gibi gazlar suda kolay çözünebildiği için su üzerinden bu tür gazları toplamak
mümkün değildir.
⌬ H2, O2, ve N2 gibi gazlar ise suda kolayca çözünmediğinden su üzerinde toplana
bilen gazlardır.

O2

Tüp
Sürtünmesiz
piston
KClO3

H2O(g)
Kap

Yukarıdaki kapta buharı ile dengede

bulunan saf suyun,
⌬ Yukarıdaki cam tüpte bulunan KClO3(k) ısıtıldığında,
⌬ Sabit sıcaklıkta piston aşağı doğru
KClO3(k) → KCl(k) + 3/2O2(g)
itilirse,
✓ Sıvı – buhar denge basıncı tepkimesinden açığa çıkan O2(g) tüpünün üst kısmında toplanır. Sıvılar her
değişmez. sıcaklıkta buharlaştığından tüpte bir miktar H2O(g) vardır. Tüpündeki toplam gaz
basıncı,
Yakup Demir

✓ Sıvı tanecikleri sayısı artar.

PToplam = PO2 + PH2O
✓ Gaz tanecikleri sayısı azalır.
⌬ Sabit sıcaklıkta piston yukarı doğru
çekilirse,
✓ Sıvı – buhar denge basıncı
değişmez.
✓ Sıvı tanecikleri sayısı azalır. Bilgi Uygulama 54 Bilgi Uygulama 55
✓ Gaz tanecikleri sayısı artar. Fe(k) + 2HCl(suda) → FeCl2(suda) + H2(g) KClO3 ısıtılarak,

Yukarıdaki tepkimede açığa çıkan H2 KClO3(k) → KCl(k) + 3/2O2(g)

gazını 27 oC’ta su üstünde toplanıyor.
Toplanan H2 gazının kısmi basıncı 470
mmHg, toplam basıncını da 498 mmHg
olarak ölçülüyor.
Buna göre 27 oC’ta suyun doygun bu-
M har basıncı kaç mmHg dir?
H2O(g)
(28)
H2O(s)
Yukarıdaki kapta buharı ile dengede
tepkimesine göre parçalanıyor. Açığa çı-
kan O2 gazı bir tüp içerisinde 127 oC ta su
üstünde toplanıyor ve tüp içerisindeki ba-
sınç 220 mmHg oluyor.
Toplanan O2 gazı 4 gram olduğuna göre
gazın hacmi kaç litredir?
(Suyun 127 oC ta buhar basıncı 30 mmHg, 16O)
(16,4)

bulunan saf suyun,

⌬ Sıcaklık artırılırsa,
✓ Sıvı – buhar denge basıncı artar.
✓ Sıvı tanecikleri sayısı azalır.
✓ Gaz tanecikleri sayısı artar.
⌬ Sıcaklık azaltılırsa,
✓ Sıvı – buhar denge basıncı azalır.
✓ Sıvı tanecikleri sayısı artar.
✓ Gaz tanecikleri sayısı azalır.

Kimya Elbistan 20
 Step - 9

Bilgi Uygulama 56 Bilgi Uygulama 57

2HgO(k) → 2Hg(k) + O2(g)
He(g) M
0,2 mol HgO katısı ısıtılarak tamamen ayrıştırılıyor. Açığa H2O(g)
çıkan oksijen gazı 27 °C’ta su üzerinde 820 mL hacimde H2O(s)
toplanıyor.
Yukarıdaki kapta He(g), H2O(g) ve H2O(s) dengededir ve
Buna göre toplama kabındaki toplam basınç kaç kaba uygulanan basınç 2,01 atmosferdir.
mHg’dır? (27 °C’ta suyun buhar basıncı 20 mmHg)
Kaba aynı sıcaklıkta M musluğundan He(g) eklenerek
(2300) He(g) miktarı iki katına çıkartılıyor. Buna göre kabın son
basıncı kaç atm dir? (Kap içerisindeki suyun buhar basıncı
0,01 atm dir.)
(4,01)

Bilgi Uygulama 58 Bilgi Uygulama 59

Sürtünmesiz
piston
M
Ar(g) Sürtünmesiz
3V H2O(g) piston
N2(g) P0 = 1 atm
2V H2O(s)
H2O(g)
V 1L 1 2 3 4 5 6 7
H2O(s)
Yukarıdaki kapta Ar(g), H2O(g) ve H2O(s) dengededir ve
Yukarıdaki kapta N2(g), H2O(g) ve H2O(s) dengededir ve kaba uygulanan basınç 4,6 atm dir.
kaba uygulanan basınç 740 torr dur. Sabit sıcaklıkta M musluğu açıldığında piston hangi nok-
Gaz hacmi sabit sıcaklıkta yarıya düşürülüyor. Buna tadada durur? (Kap içerisindeki suyun buhar basıncı 0,1
göre kabın son basıncı kaç torr dur? (Kap içerisindeki su- atm dir, Bölmeler arası 1 litredir.)
yun buhar basıncı 20 torr dur.) (4)
(1460)

Bilgi Uygulama 60 Bilgi Uygulama 61

Sürtünmesiz
piston
Ne(g) M
H2O(g) 3V
He(g)
H2O(s) 2V
H2O(g)
2L 3L V
H2O(s)
Yukarıdaki kapta Ne(g), H2O(g) ve H2O(s) dengededir ve
kaba uygulanan basınç 3,2 atm dir. M musluğu açılarak Yukarıdaki kapta He(g), H2O(g) ve H2O(s) dengededir.
sistem aynı sıcaklıkta tekrar dengeye geliyor.
Sabit sıcaklıkta piston 3V den 2V ye getirilirse,
Buna göre,
I. H2O(g) miktarı azalır.
I. Su buharının yoğunluğu azalır.
II. He gazının kısmi basıncı artar.
II. Kaplara uygulanan son basınç 1,4 atm dir.
III. Toplam basınç iki katına çıkar.
III. H2O ve Ne gazlarının kısmi basıncı azalır.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur? (I ve II)

(Kap içerisindeki suyun buhar basıncı 0,2 atm dir.)

(Yalnız II)

21 Kimya Elbistan
 c. Gaz Karışımları
Not: ⌬ Gazlar tepkime vermeden karışıyorsa;
✓ nson = n1 + n2 + n3 + ...
✓ Vson = V1 + V2 + V3 + ...
✓ Pson1 ≠ P1 + P2 + P3+ ...

Pson . Vson = P1.V1 + P2.V2 + P3.V3 + ...

Bilgi Uygulama 62 Bilgi Uygulama 63

M M N
He(g) O2(g) N2(g) He(g)
2 atm 8 atm 2 atm 6 atm
1L 2L
V, T 3L
2 V, T
Sabit sıcaklıkta M ve N muslukları açıl-
Kaplar arasındaki M musluğu açıldı- dığında kaplara uygulanan son basınç
ğında kaplara uygulanan son basınç kaç atmosfer olur?
kaç atmosfer olur? (3)
(4)
Yakup Demir

Bilgi Uygulama 64

A CH4(g) He(g) B

Şekildeki kap ideal piston ile ayrılmış ve aralıklar arası eşit hacimlidir. Sabit Sıcaklıkta:

a) Şekildeki kapta CH4’ün kütlesinin, He’un kütlesine oranı kaçtır? (1H, 4He, 12C)

b) Pistonun T noktasına kayabilmesi için kaba eklenmesi gereken CH4(g) mol

sayısının, başlangıçtaki CH4(g) mol sayısına oranı kaçtır?

c) Pistonun L noktasına kayabilmesi için dışarı alınması gereken CH4(g) miktarı-

nın, içeride kalan CH4(g) miktarına oranı kaçtır?

d) B musluğu açılarak He(g) yarısı dışarı alındığında ideal piston nerede durur?
(a:8/3, b:5/4, c:5/3 d:S -T)

Kimya Elbistan 22
 Step - 10

Bilgi Uygulama 65 Bilgi Uygulama 66

Normal koşullarda SO3(g) ile dolu 11,2 litre kaba 1 mol 0 1 2 3 4
CO2(g) gönderildiğinde aynı sıcaklıkta, M
Ne(g)
Ar(g)
1,5 atm
I. Mol sayısı 3 katına çıkar.
2L Sürtünmesiz
II. Öz kütle değişmez. piston

III. Kütle iki katına çıkar. Yukarıdaki sistemde M musluğu sabit sıcaklıkta açılarak
IV. Molekül sayısı 3 katına çıkar. gazların karışması sağlanıyor.

yargılarından hangileri doğrudur? Son durumda piston hangi noktada durur? (Bölmeler
(I ve IV)
eşit aralıklı olup 1 L’dir.)
(2)

Bilgi Uygulama 67 Bilgi Uygulama 68

Sürtünmesiz piston

Sürtünmesiz piston
M Ne(g) Ar(g)
He(g) 2 atm
Ar(g) 4 atm
He(g) M Ne(g)
2 atm 2L Y A K U P

2L 1 2 3 4 5 Yukarıdaki sistemde M musluğu sabit sıcaklıkta açılarak

gazların karışması sağlanıyor.
Yukarıdaki sistemde M musluğu sabit sıcaklıkta açılarak Son durumda piston nerede durur? (Bölmeler eşit aralıklı
gazların karışması sağlanıyor. olup 1 L’dir.)
Son durumda Ar(g) basıncı kaç atm dir? (Bölmeler eşit (A - K arası)

aralıklı olup 1 L’dir.)

(4/3)

Bilgi Uygulama 69 Bilgi Uygulama 70

Sürtünmesiz piston
M 0 1 2 3 4
N
Ar(g) M
H2O(g) Ar(g) Ne(g)
Ne(g)
3,5 atm 0,6 atm
H2O(s)

3L 2L 4L Sürtünmesiz
1 2 3 4 5 6 piston

Yukarıdaki sistemde musluklar sabit sıcaklıkta açılarak Yukarıdaki sistemde M musluğu sabit sıcaklıkta açılarak
gazların karışması sağlanıyor. gazların karışması sağlanıyor.
Son durumda piston nerede durur? Suyun buhar basıncı Son durumda Ne(g) basıncı kaç atm olur? (Kaptaki böl-
0,1 atm’dir. Bölmeler eşit aralıklı olup 1 L’dir, yeterince su meler arası eşit ve 1 litredir.)
vardır. Suyun buharlaşmasından kaynaklanan hacim deği- (0,85)
şimi ihmal edilecektir.)
(5)

23 Kimya Elbistan
 4. Kinetik Teori
Not: Ortalama kinetik enerji ⌬ Maxwell ve Boltzmann gibi bilim insanları, gazların temel özellikleri­nin, gaz mole-
yalnız sıcaklığa bağlıdır. küllerin bireysel hareketlerine bağlı olarak açıkla­nabileceğini ileri sürdüler.
⌬ Maxwell, Boltzmann ve diğer bilim insanlarının gazların davranışları hakkındaki
ifadeleri, “Kinetik Teori” adı altında genelleş­tirilmiştir.
⌬ Kinetik teori, dört temel varsayıma dayanır.
⌬ Bu temel varsayımlar şunlardır:
✓ Gaz molekülleri arasında büyük boşluklar bulunur. Gaz mole­küllerinin gerçek
hacmi, moleküller arasındaki boşluk yanın­da ihmal edilebilecek kadar küçüktür.
✓ Gaz molekülleri arasında itme ve çekme kuwetlerinin olma­dığı kabul edilir.
Tanecik sayısı ✓ Farklı gaz moleküllerinin aynı sıcaklıkta ortalama kinetik ener­jileri birbirine eşittir.
T1
✓ Gaz molekülleri rastgele ve her yöne bir doğru boyunca ha­reket eder. Bu hare-
T2
ketleri sırasında birbirleriyle ve bulunduğu kabın çeperleri ile sık sık çarpışma
T3 yapar(Brown Hareketi).

Tanecik hızı
(m.s-1)
a. Difüzyon ve Efüzyon
Yukarıdaki grafikte bir gaz türünün sı- ⌬ Bir gazın başka bir gaz içerisine karışmasına difüzyon denir.
caklıkları arasındaki ilişki,
⌬ Bir gazın bulunduğu kaptaki küçük bir delikten kaçmasına efüzyon denir.
T3 > T2 > T1

şeklinde ise taneciklerin ortalama hız-

Yakup Demir

ları arasındaki ilişki:

ϑ3 > ϑ2 > ϑ1 şeklindedir.

Not: Bazı taneciklerin hızı daha büyük

olabilir örneğin ϑ1 > ϑ2 veya ϑ2 > ϑ3 Gazların difüzyonu Gazların Efüzyonu
şeklinde.

⌬ Gazların difüzyon hızı mutlak sıcaklığa bağlıdır.

✓ Mutlak sıcaklığın karakökü ile difüzyon hızı doğru orantılıdır.
✓ Gazların kinetik enerjileri, mutlak sıcaklık ile doğru orantılıdır. Mutlak sıcaklığı 2
katına çıkan gazın, ortalama kinetik enerjisi de 2 katına çıkar.

1
T1 : hız
= T2
2 T: mutlak sıcaklık

Bir gaz taneciğinin hızı aşağıdaki
formülden hesaplanır:
⌬ Gazların difüzyon hızı molekül kütlesine bağlıdır.
✓ Molekül kütlesinin karekökü ile difüzyon hızı ters orantılıdır.
3.R.T
=
Ma ✓ Sıcaklıkları eşit olan gazların cinsine bağlı olmaksızın ortalama kinetik enerjileri
eşittir.

1
Ma2 : hız
= Ma1
2 Ma: molekül kütlesi

⌬ Gazların mutlak sıcaklıkları farklı ise hızlarını karşılaştırmak için aşağıdaki genel
formül kullanılır.

1
T1 . Ma2 d2 t2
= T2 . Ma1 = =
2
d1 t1 t: gazın yayılma süresi

Kimya Elbistan 24
 Step - 11

Bilgi Uygulama 71 Bilgi Uygulama 72

Aynı sıcaklıktaki X gazının yayılma hızı, SO2 gazının ya- He moleküllerinin difüzyon hızı ortalaması 400 m/s’dir.
yılma hızının 4 katı olduğuna göre X gazının mol kütlesi Aynı şartlarda CH4 moleküllerinin difüzyon hızı ortala-
kaçtır? (SO2: 64 g/mol) ması kaç m/s’dir? (He:4 g/mol, CH4: 16 g/mol)
(4) (200)

Bilgi Uygulama 73 Bilgi Uygulama 74

Aynı koşullarda bulunan XO2 gazı cam bir borudan 12 sa-
I. Helyum gazı
niyede, CH4 gazı ise aynı cam borudan 6 saniyede geçebil-
II. Hidrojen gazı mektedir.
III. Amonyak gazı Buna göre XO2 bileşiğinde X ile gösterilen elementin
25 C de yukarıdaki gazların ortalama hızlarını büyük-
o mol kütlesi kaçtır? (1H, 12C, 16O)
ten küçüğe sıralanışı nasıl olur? (1H, 4He, N14) (32)
(II > I > III)

Bilgi Uygulama 75 Bilgi Uygulama 76

M N M M
He SO2
a b c d e
X He
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Yukarıdaki şekilde cam balonlara bağlı olan muslukları Aynı sıcaklıkta musluklar açılıyor ve gazlar cam boruda 4.
aynı anda açıldığında gazlar nerede karşılaşır? noktada karşılaşıyor.
(4He, 16O, 32S. bölmeler arası eşit) (d-e arası)
Buna göre X’in mol kütlesi nedir? (4He, bölmeler arası
eşit) (16)

25 Kimya Elbistan
 Step - 11

Bilgi Uygulama 77 Bilgi Uygulama 78

27 C de hava üflenerek şişirilen elastik bir balonun ağzı
o
Aynı ortamda eşit hacimli iki balonda, eşit kütlelerde N2 ve
sıkıca kapatılarak bulunduğu ortamın sıcaklığı 327 oC ye Cl2 gazları bulunmaktadır.
çıkartılıyor.
Bu balonlar içerisindeki gazlar için,
Buna göre son durumda,
I. Ortalama hız
I. Ortalama kinetik enerji 2 katına çıkar.
II. Kinetik enerji
II. Basınç değişmez.
III. Molekül sayısı
III. Gazın hızı 2 katına çıkar. niceliklerinden hangileri eşittir? (14N, 35Cl)
yargılardan hangileri doğrudur? (Yalnız II)
(I ve II)

Bilgi Uygulama 79 Bilgi Uygulama 80

Tanecik sayısı

Sürtünmesiz piston

HF(g) M
T1 T2 SO3(g)
Difüzyon hızı
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
H2(g) taneciklerinin T1 ve T2 sıcaklıklarındaki difüzyon hızı
dağılımları verilmiştir. Yukarıda sürtünmesiz piston içerisinde HF ve SO3 gazları
Buna göre, bulunmaktadır.
M musluğu sabit sıcaklıkta çok kısa bir süreliğine açılıp
I. T2 > T1 kapatıldığında SO3(g) musluktan 20 cm uzaklıkta oldu-
II. T2 sıcaklığındaki bütün taneciklerin difüzyon hızı T1 sı- ğuna göre HF(g) kaç cm uzaklıkta olur?
caklığından daha fazladır.
(HF: 20g/mol, SO3: 80 g/mol, Bölmeler arası eşit ve 10 cm dir.)
III. Ortalama kinetik enerji iki sıcaklıkta da farklıdır. (40)

yargılarındna hangileri doğrudur?

(I ve III)

Bilgi Uygulama 81 Bilgi Uygulama 82

Aynı koşullarda bulunan H2 ve O2 gazları cam borunun aynı İdeal gaz özelliği gösteren Ne(g) molekülünün 207
ucundan aynı anda gönderiliyor. °C’taki ortalama hızı kaç m/s dir? (20Ne, R ≈ 8 JK-1mol-1)
(24)
H2 gazı 15 saniyede diğer uçtan çıktığına göre O2 gazı
kaç dakikada çıkar? (1H, 16O)
(1)

Kimya Elbistan 26
b. Çarpma Sayısı ve Değişmesi
Not:
⌬ Kapalı bir kaptaki gazın bulunduğu kapta birim alana, birim zamanda yaptığı
çarpma sayısı,
✓ Gazın difüzyon hızı ile doğru orantılıdır.
✓ Gazın miktarı ile doğru orantılıdır.
✓ Kabın hacmi ile ters orantılıdır.

Çarpma sayısı veya Çarpma sayısı n . T

V V Ma

Sabit Basınçlı Kap Sabit hacimli Kap

He(g)
He(g)

Aynı Aynı Sıcaklık

Sıcaklık
gazdan gazdan artırılır-
artırılırsa
eklenirse eklenirse sa
Toplam basınç Değişmez Değişmez Artar Artar
Kaptaki gaz yoğunluğu Değişmez Azalır Artar Değişmez Yakup Demir
Tanecikler arası uzaklık Değişmez Artar Azalır Değişmez
Gazın difüzyon hızı Değişmez Artar Değişmez Artar
Birim zamanda birim ala-
Değişmez Azalır Artar Artar
na yapılan çarpma sayısı

⌬ İdeal pistonlu kaba farklı gaz eklendiğinde,

✓ Kaba eklenen gazın mol kütlesi daha küçük ise çarpma sayısı artar.
✓ Kaba eklenen gazın mol kütlesi daha büyük ise çarpma sayısı azalır.
⌬ Sıcaklık artırılırsa gazların çarpma kuvveti artar.

Bilgi Uygulama 83 Bilgi Uygulama 84

Sabit sıcaklıkta 1 mol CH4(g) bulun-
duran sabit hacimli bir kaba, 1 mol
helyum gazı eklenirse,
He(g) M
I. Mol sayısı ve basınç 2 katına çıkar.
II. Çarpma sayısı 3 katına çıkar.
Yukarıda ideal pistonlu kapta 1 atm ba-
III. Kabın yoğunluğu artar.
sınçta He(g) bulunan kaba M musluğun-
yargılarından hangileri doğrudur? dan sabit sıcaklıkta CH4(g) eklenerek küt-
(1H, 4He, 12C) le iki katına çıkartılıyor.
(I, II ve III) Son durumda bizim zamanda birim ala-
na yapılan çarpma sayısı % kaç nasıl
değişir? (1H, 4He, 12C) (%10 azalır)

27 Kimya Elbistan
 Step - 12

Bilgi Uygulama 85 Bilgi Uygulama 86

Sürtünmesiz 4V
piston
3V
H2(g)
M
M 2V
He(g)
O2(g) V
Yukarıdaki ideal pistonlu kapta 0,2 g H2 ve 1,6 g He gazları
vardır. Bu kaba sabit sıcaklıkta 12,8 gram O2 gazı ekleni- İçinde n mol O2(g) olan yukarıdaki ideal pistonlu kaba sabit
yor. sıcaklıkta bir miktar X(g) ilave edildiğinde piston 4V nokta-
Buna göre son durumda, sında duruyor. Kapta birim zamanda birim yüzeye yapılan
çarpma sayısı ise 5 katına çıkmaktadır.
I. Birim zamanda kaptaki toplam çarpma sayısı artar. Buna göre,
II. Kısmi basıncı en büyük olan gaz He dir.
I. X gazının mol kütlesi 64 g/mol dür.
III. H2 ve O2 gazlarının çarpma sayıları eşittir
II. O2 gazının kısmi basıncı azalmıştır.
IV. He(g) çarpma sayısı, H2(g) çarpma sayısından fazla-
III. Kaptaki gaz yoğunluğu azalmıştır.
dır.
yargılarından hangileri doğrudur? (16O)
yargılardan hangileri doğrudur? (1H, 4He, 16O)
(II ve III)
(III ve IV)

Bilgi Uygulama 87 Bilgi Uygulama 88

H2(g) Ne(g)
M
M
X(g) SO3(g)

Yukarıda 1 atm basınç altında ideal pistonlu kapta eşit mol-

lerde X ve H2 gazları bulunmaktadır. Musluk bir süreliğine
açılıp kapatıldığında X gazının kısmi basıncı ilk duruma
göre %60 artıyor.
Buna göre X gazının mol kütlesi kaç g/mol dür? (1H)
(32)
Yukarıda 80’er gram Ne ve SO3 bulunmaktadır. M musluğu
bir süreliğine açılıp tekrar kapatıldığında kapta 64 gram SO3
kalmaktadır.
Buna göre son durumda SO3 gazının kısmi basıncı mus-
luk açılmadan önceki kısmi basıncına göre % kaç nasıl
değişir? (16O, 20Ne, 32S)
(%20 azalır)

Kimya Elbistan 28
5. Gerçek Gazlar
⌬ Moleküller arası etkileşimi ve öz hacimleri olan gazlara gerçek gaz denir.
Not:

✓ Bilinen tüm gazlar gerçek gazdır.

⌬ Basınç ve sıcaklık gibi şartlara bağlı olarak gerçek gazlar; Gerçek gazlar soğutulduğunda
mole­küllerin ortalama kinetik
✓ Düşük basınçta ve yüksek sıcaklıkta idealliğe yaklaşır. enerjisi azalır. Buna bağlı olarak
✓ Yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta ideallikten uzaklaşır. mo­leküllerin hareketi de azalır.
Bu durum, moleküller arası çekim
kuwetini artırır ve gerçek gazlar
a. İdeal Gaz Davranışından Sapmalar ideallikten sapar.

⌬ Farklı basınç ve sıcaklıktaki ideal gazlar için “PV = nRT” eşitliği geçerli iken ger-
çek gazlar için bu eşitlik tam olarak geçerli değildir.
⌬ Gerçek gazlar basınca, sıcaklığa ve gazın türüne bağlı olarak ideal gaz davranı-
şından saparlar.
⌬ Gerçek gazların ideal gaz davranışından ne kadar saptığının ölçüsü sıkıştırma
faktörü ile belirlenir.
✓ Bir ga­zın sıkıştırma faktörü PV / RT oranıdır.
✓ Gerçek bir gaz için de­neysel olarak belirlenen PV / RT oranının 1 ‘e yakınlığı,
gerçek bir gazın ideal bir gaza ne kadar yakın olduğunun bir ölçüsüdür.

PV CO2 PV T1
O2 T2
RT H2
RT
T3

1 1 ideal gaz
ideal gaz Yakup Demir

P (atm) P (atm)

⌬ Gerçek gazların ideallikten sapmalarında gaz türünün etkisi yorumlanırken kim-

yasal türler arası etkileşime bakılır.
✓ Molekülleri arasındaki etkileşimi fazla olan ideallikten daha fazla sapar(daha
gerçek gazdır.)
✓ Aynı sıcaklıkta moleküller arası etkileşimi fazla olan gaz daha yavaş hareket
edeceğindenkabın çeperine daha az basınç uygular.

Bilgi Uygulama 89 Bilgi Uygulama 90

I. N2 He(g)
II. CO M Ar(g)
Ne(g)
III. O2
Yukarıda verilen gazların ideallikten
en çok sapmadan en az sapmaya Yukarıda eşit mollerde 2He, 10Ne ve 18Ar
doğru sıralanışı nasıl olur? gerçek gazları kapalı bir kapta bulunmak-
(6C, 7N, 8O) tadır.

(II > III > I)

Bu gazların kısmi basınçlarının karşı-
laştırılması nasıl olur?
(PHe > PNe > PAr)

29 Kimya Elbistan

Not: Suyun donarken hacmi
artar. Karbok dioksitin
donerken hacmi azalır.
b. Faz Diyagramları
⌬ Basınç, sıcaklık, yoğunluk ve derişim gibi özelliklerin her noktasında aynı olduğu
sistem bölgelerine faz denir.
⌬ Bir maddenin fiziksel haline ba­sıncın ve sıcaklığın etkilerini gösteren grafiklere faz
diyagramları adı verilir.
✓ Bir faz diyagramı, maddenin hangi şartlarda katı, sıvı veya gaz fazında olacağını
gösterir.
✓ Faz diyagramında katı, sıvı ve gaz fazların birlikte di­namik dengede olduğu
noktaya üçlü nokta denir.

Yakup Demir ✓ Aşağıda sıra ile su ve karbon dioksitin faz diyagramı verilmiştir.

Bilgi Uygulama Bilgi Uygulama 92

91
Basınç (atm) Basınç (atm)

X Y Z

Y
X Z
Sıcaklık (oC) Sıcaklık (oC)
Yukarıda A maddesinin üç farklı noktada Yukarıda A maddesinin üç farklı noktada
X, Y ve Z şeklinde faz diyagramı veril- X, Y ve Z şeklinde faz diyagramı veril-
miştir. miştir.
Buna göre A maddesi ile ilgili, Buna göre A maddesi ile ilgili,

I. X noktasındayken sabit sıcaklıkta I. Donarken yoğunluğu artar.

hiçbir basınçta sıvılaşmaz.
II. Z noktasındayken sabit basınçta
II. Y noktasındayken sabit basınçta sıcaklığın azalması ile iki defa hal
sıcaklığın azalması ile kıraglaşır. değiştirebilir.

III. Z noktasındayken sabit basınçta III. Y noktasındayken sabit sıcalıkta

hiçbir sıcaklıkta hal değiştirmez basıncın artması ile gaz fazına ge-
çer.
yargılarından hangileri doğrudur?
yargılarından hangileri doğrudur?
(I, II ve III)
(I ve II)

Kimya Elbistan 30
c. Joule - Thomson Olayı
⌬ Yalıtılmış bir sistemde yüksek basınç ile çok hızlı bir şekilde sıkıştırılan bir gaz
Not:
dar bir vanadan geçirilip aniden genleştirilirse gaz soğur. Gazın ani genişleyerek
soğuması olajına Joule - Thomson olayı (genleşmesi) denir.
⌬ Joule - Thomson olayı sonucunda genleşme sırasında sıcaklık değişimi ne kadar
küçük ise gaz ideale o kadar yakındır.
⌬ Sıkıştırılan gazlar ısınır, genleşen gazlar soğur.
✓ Moleküller arası çekim kuwet­lerinin yenilmesi ve moleküllerin birbirlerinden
uzaklaşması için gerekli olan enerji yalıtılmış olan dış ortamdan sağlanamaz.
Bu enerji moleküllerin iç enerjilerinden sağlanır. İç enerjilerini kulla­narak daha
düşük bir ortalama hıza sahip olan gaz molekülleri genleşirken soğur. Dolayı-
sıyla bulunduğu ortamın da soğuması­na neden olur.
Joule-Thomson olayının uygulama
⌬ Joule-Thomson olayının gerçekleştiği günümüzde birçok uygulamalar vardır. alanlarından biri de buz­dolaplarında
✓ Deodorant şişesinden çıkan gazın genleşirken soğuması nedeniyle gaz çıkışı gazların sıvılaştırılmasıdır. Sıvılaştırıla­
cak gaz kompresör ile sıkıştırılır
memesinin soğuma­sı.
ve küçük bir delikten püskürtü­lerek
✓ Bisiklet tekerinin pompa ile şişirilmesinde havanın sıkışırken ısınması sonucu genleşmesi sağlanır. Gaz genleştiğin-
pompanın ısınması. de soğur ve soğuyan gaz sıkıştırılmış
gazın üzerinden dolaştırılır. Bu temas,
✓ Bazı mekanların soğutul­masında kullanılan klimaların çalışma ilkesi. genleş­meden önceki sıkıştırılmış gazı
daha fazla soğutur. Sonra tekrar küçük
✓ Buzdolapları bir delikten püskürtülerek gazın genleş-
mesi sağlanır. Gaz bu şekilde sürekli
sıkıştırılarak devridaim ettirildiğinde,
sıcaklık gittikçe düşer ve yoğuşarak
Bilgi Uygulama 93 Bilgi Uygulama 94 sıvılaşır. Gazın sıvılaşmasıyla açığa
Joule - Thomson olayı ile igili, çıkan ısı, buzdolabının arkasındaki ısı
değiştiriciden dış ortama salınırken
sıvı, buzdolabı içindeki ısıyı alarak
I. İzole sistemlerde genleşen gazla- tekrar gaz fazına geçer ve buzdolabı-
rın sıcaklığı azalır.
Yakup Demir
nın içini soğutur. Bu gaz kompresöre
X(g) M gelerek sıkıştırılır ve döngü bu şekilde
II. Hal değişimlerinden yararlanılır. devam eder.
III. Kritik sıcaklığını aşmış gazlar ter-
Şekildeki izole sistemde piston bir mik- cih edilir.
tar itilip sabitleniyor.
yargılarından hangileri doğrudur?
Buna göre X(g) ile ilgili
(I ve II)
I. Basıncı artar.
II. Sıcaklığı azalır.
III. Yoğunluğu artar. ⌬ Buharlaşırken ortamdan ısı alarak
yargılarından hangileri doğrudur? ortamın soğumasını sağlayan akış-
kanlara soğutucu akışkanlar denir.
(I ve III) ⌬ Soğutucu akışkanların özellikleri,
✓ Uygulanabilir basınç altında bu-
harlaşmalı ve sıvılaşmalıdır.
✓ Kritik sıcaklığı yüksek olmalıdır.
✓ 1 atm de kaynama noktası düşük
Bilgi Uygulama 95 olmalıdır.
✓ Yanıcı ve zehirli olmamalıdır.
P (atm) P (atm) P (atm) ✓ Çevreye zarar vermemeldir.
2 1 ✓ Az enerji tüketmelidir.
2 2 1
1 3 ✓ Kolay temin edilebir ve maliyeti
3 3 düşük olmalıdır.
t (oC) t (oC) t (oC) ✓ Kullanıldığı cihazın diğer aksam-
I. II. larıyla tepkime vermemelidir.
III.

Yukarıda verilen faz diyagramlarından hangileri buzdolaplarındaki soğutucu

akışkanların uğradığı dönüşümlere ait olabilir? (Yalnız I)

31 Kimya Elbistan