Professional Documents
Culture Documents
4 5967284280953406379
4 5967284280953406379
تودههایهوا
توده هوا عبارت است از حجم عظیمی از هوا که خصوصیات حرارتی ،رطوبت ،اُفت درجه حرارت و فشار
برای صدها کیلومتر در امتداد افقی یكسان است به چنان اتمسفریباروتروپیک گویند .اما بایستی توجه
داشت که خصوصیات فیزیكی توده هوا در امتداد عمودی یكسان نبوده و تغییرات دما و رطوبت با ارتفاع از
قوانین مشخصی که مخصوص هر توده هوا است ،پیروی میکند.
بندیحرارتیتودههایهوا
تقسیم
یكی از عمدهترین مشخصههایی که برای طبقهبندی تودههای هوا استفاده میشود ،خصوصیات دمایی آنها
است .از این نظر میتوان تودههای هوا را به صورت زیر تقسیمبندی نمود:
تودههوایگرم:عبارت است از توده هوایی که دمای آن بیشتر از سطح زیرین بوده و بتدریج با گذشت
زمان سرد میشود.
تودههوایسرد :عبارت است از توده هوایی است که دمای آن کمتر از سطح زیرین آن بوده و بتدریج
گرم می شود.
تودههوایخنثی:عبارت است از توده هوایی که طی روزهای متوالی ،خصوصیات دمایی و رطوبتی خود
را بدون تغییر قابل مالحظهای حفظ میکند.
هر کدام از گروههای توده هوای گرم یا سرد را میتوان بر اساس خصوصیات پایداری یا ناپایداری آنها ،به دو
گروه توده هوای پایدار و ناپایدار ،تقسیمبندی نمود:
تودههوایپایدار :عبارت است از توده هوایی است که در قسمت عمده ضخامت آن ،گرادیان قائم دما
کمتر از گرادیان قائم در حالت بیدررو اشباع میباشد و حرکات همرفتی قائم هوا در آن وجود ندارد.
تودههوایناپایدار :عبارت است از توده هوایی که در قسمت عمده ضخامت آن گرادیان قائم دما بیشتر
از گرادیان قائم بیدررو اشباع باشد .از مهمترین خصوصیات توده هوای ناپایدار ،وجود حرکات همرفتی
صعودی در آنها میباشد
1
مدرس:بخشایی هوااقلیم
تودههوایگرمپایدار
این توده هوا در نیمه سرد سال بر روی خشكیها و در نیمه گرم سال بر روی دریاها مشاهده میشود .علت
تشكیل توده هوای گرم پایدار بر روی خشكیها این است که وقتی توده هوای گرم در نیمه سرد سال وارد
خشكیها میشود به علت تأثیر سطح سرد زیرین بر روی آن ،گرادیان قائم دما در الیههای مجاور سطح کاهش
یافته و اغلب یك الیه وارونگی دمایی در ارتفاعات چند صد متری تشكیل میشود که این الیه وارونگی از
حرکات صعودی هوا جلوگیری میکند از مهمترین مشخصههای توده هوای گرم پایدار ،وجود ابرهای
استراتوکومولوسی است که گاهاً همراه با مه فرا رفتی و باران ریزه میباشند.
تودههوایگرمناپایدار
این نوع توده هوا عموماً در تابستان بر روی خشكیها و در نیمه سرد سال (زمستان) بر سطح دریاها و اقیانوسها
مشاهده میشود .این توده هوا طی فصول گرم در قارهها شكل گرفته و ضمن حرکت به سمت شمال ناپایدارتر
نیز میشود ،چرا که گرم شدن آن توسط سطح زیرین و افزایش رطوبت موجود در آن در اثر تبخیر از سطح
آب و خاك و … باعث افزایش ناپایداری در آن میگردد .مهمترین مشخصههای این نوع توده هوا ،ظهور
ابرهای کومولوس و کومولونیمبوس همراه با بارشهای رگباری و مه تابشی شبانه میباشد.
تودههوایسردناپایدار
این توده هوا ،عموماً در نیمه گرم سال (تابستان) بر روی قارهها مشاهده میشود و آن هنگامی است که هوای
سرد شمالگان به سمت خشكیها هجوم میآورد.در نیمه سرد سال (زمستانها) این توده هوا بر روی دریاها و
اقیانوسها مشاهده میشود .تغییرات شبانهروزی عناصر جوی (از جمله دما ،رطوبت ،فشار و …) در این توده هوا
بسیار زیاد بوده و نسبت به دو گروه قبلی ،زیادتر است .از مهمترین مشخصههای این نوع توده هوا ،وجود
ابرهای کومولوسی و کومولونیمبوسی طی ساعات مناسب و همچنین بارشهای رگباری و رعد و برق است .
تودههوایسردپایدار
این توده هوا عموماً طی فصول سرد (زمستانها) بر روی خشكیها و قارهها مشاهده میشود و معموالً بر روی
اقیانوسها و دریاها دیده نمیشود .البته در برخی موارد استثنائاتی نیز وجود دارد .به عنوان مثال گاهاً میتوان این
توده هوا را در فصول گرم بر روی مناطق شمالگان و جنوبگان ،مشاهده نمود .از مهمترین مشخصههای این توده
2
مدرس:بخشایی هوااقلیم
هوا ،وجود یخبندان توأم با هوای صاف و گاهاً همراه با مه تابشی و یا اینكه ابرهای پوششی استراتوسی یا
استراتوکومولوسی است که بعضی مواقع با بارش مالیم برف همراه هستند .
تودههوایخنثی
این توده هوا عموماً در اثر سرد شدن یك توده هوای گرم توسط سطح زیرین آن ،ایجاد میشود و معموالً
خصوصیات توده هوای پایدار را داراست .در حالت کلی این توده هوا میتواند هم به صورت پایدار و هم به
صورت ناپایدار وجود داشته باشد ،اما اغلب در تابستان و فصول گرم بر روی قاره ها ناپایدار بوده و در زمستان
پایدار است اما بر روی دریاها و اقیانوسها ،در تابستان پایدار بوده و در زمستان ناپایدار است .
بندیجغرافیاییتودههایهوا
تقسیم
تقسیمبندی تودههای هوا بر اساس ناحیه جغرافیایی که آن توده هوا روی آن شكل گرفته است.
تقسیمبندی از دیدگاه جنس و طبیعت سطحی که توده هوا روی آن شكل گرفته است:
در دیدگاه اول چهار نوع توده هوا قابل تشخیص است:
در دیدگاه دوم ،هر کدام از تودههای مذکور در دیدگاه دوم را میتوان بر حسب اینكه توده مورد نظر بر روی
سطحدریاهاویاخشكیهاشكلگرفتهباشد ،به دو گروه تقسیمبندی نمود که یكی توده هوای دریایی
و دیگری توده هوای قارهای میباشد.
3
مدرس:بخشایی هوااقلیم
خصوصیاتانواعمختلفتودههایهوا
توده هوای قطبی دریایی )(MP بسیار سرد اما نه به اندازه))CP مرطوبت
این توده هوایی مخصوص نواحی باالتر از عرضهای قطبی (کالهكهای قطبی) میباشد و عمدتاً در داخل
آنتیسیكلونهای قطبی تشكیل میشود .از آنجایی که دمای هوا در این مناطق بسیار پائین است ،میزان تبخیر
بسیار کم بوده و همین عامل باعث می شود که میزان رطوبت مطلق هوای این مناطق در حد بسیاری پائین قرار
گیرد .هر چند که به دلیل پائین بودن دمای هوا ،رطوبت نسبی تا حدودی باال است.
4
مدرس:بخشایی هوااقلیم
این توده هوا که مخصوص نیمكره شمالی است ،عمدتاً در طی فصول سرد (زمستان) بر روی نواحی سرد و
یخزده عرضهای شمالی که شامل شمال آسیا ،آالسكا ،کانادا و سیبری است ،تشكیل میگردد .و در فصول
گرم سال (تابستانها) به دلیل افزایش دما ،به عرضهای باالتر و نواحی شمالیتر ،عقبنشینی میکند .معموالً
این توده هوا را با CPنشان میدهند.
این توده هوا ،هم طی فصول تابستان و هم زمستان میتواند تشكیل شود و عمدتاً اروپا را تحت تأثیر قرار
میدهد .منبع اصلی تشكیل این توده هوا در نیمكره شمالی اقیانوس آرام و اطلس ،و در نیمكره جنوبی تمامی
اقیانوسها میتوانند باشند .در حقیقت میتوان گفت که این توده هوا ،همان حالت تغییر یافته توده هوای CP
است که در اثر عبور از سطح دریاها و اقیانوسها ،تغییر ماهیت داده و شرایط ناپایداری مشروط پیدا میکنداین
توده هوا را با MPنشان میدهند.
منشأ اصلی این توده هوا را خشكیهای موجود در مناطق حاره تشكیل میدهند .این توده هوا در زمستانها
عمدتاً در نواحی شمالی آفریقا و در تابستانها در آفریقای شمالی ،آسیای جنوب غربی و شبهجزایر بالكان
تشكیل میشود .در نیمكره جنوبی تنها محل تشكیل این توده هوا ،بخشهای مرکزی و جنوب غربی استرالیا
است .این توده هوا را با CTنمایش میدهند.
این توده هوا بر روی اقیانوسها و دریاهای عرضهای جغرافیایی تراپیكی ،در مجاورت آنتیسیكلونهای جنب
حاره تشكیل میشود ،مهمترین ویژگی این توده هوا ،دمای نسبتاً باال و رطوبت نسبی و مطلق باالی آن است این
توده هوا را با MTنمایش میدهند .منشأ تشكیل توده هوای MTدر زمستان ،آنتیسیكلونهای اقیانوس اطلس
است وحوضه دریای مدیترانه را تحت تأثیر قرار میدهد .این توده در اثر صعود در مجاورت کوهستانها و
مناطق جبههای ،حالت ناپایدار پیدا کرده و میتواند بارشهای قابل توجهی را ایجاد نماید.
5
مدرس:بخشایی هوااقلیم
تودههوایاستوایی
منشأ تشكیل این توده هوا ،کمربند استوایی واقع در بین بادهای تجارتی است و از مهمترین مشخصههای آن،
میزان دما و رطوبت باالی این توده هوا میباشد .این توده هوا چه نوع قارهای و چه نوع دریایی آن از رطوبت
قابل مالحظهای برخوردارند چرا که به سبب دمای بسیار باالی آن ،ظرفیت پذیرش رطوبت زیادی را دارد .از
طرف دیگر تفاوت بین میزان رطوبت نوع قارهای و دریایی آن زیاد نمیباشد چرا که نوع قارهای آن هم بر روی
جنگلهای پرباران و مرطوب استوایی شكل میگیرد.
تغییرودگرگونیتودههایهوا
محلهایی به عنوان سرچشمه تودههای هوا شناخته شدهاند که تودههای هوا خصوصیات اصلی خود را از محل
تشكیل در سرچشمه میگیرند .تودههای شكل گرفته ممكن است به مرور سرد شده و یا اینكه گرم شوند.
همچنین میزان رطوبت آنها به تدریج زیاد شده و یا از مقدار آن کاسته شود .پایداری توده هوا هم ممكن است
دستخوش تغییراتی گردد .به طور کلی دو فرایند مهم به طور مستقل و یا با هم باعث تغییر و دگرگونی تودههای
هوا میشوند ،که عبارتند از:
الف)تغییرمحتوایرطوبتیتوده هوا
هنگامی که یك توده هوایی از روی سطح دریا یا اقیانوس عبور میکند میزان رطوبت آن مخصوصاً در
الیههای پائینی افزایش مییابد .این پدیده عموماً به دلیل تبخیر آب از سطح دریا و ورودآن به توده هوا ،صورت
میگیرد ،در حالیكه توده هوایی که از روی سطح خشكیها و یا قارهها عبور میکند همچنان بدون تغییر قابل
توجه در محتوای رطوبتی آن ،به حرکت خود ادامه میدهد.
ب)تغییردمایتوده هوا
وقتی که یك توده هوای سرد از سرچشمه خود شروع به حرکت کرده و از یك سطح گرم عبور میکند ،از
زیر شروع به گرم شدن مینماید و این گرم شدن باعث ناپایداری توده هوا ،بخصوص در الیههای زیرین آن
میشود .هنگامی که یك توده هوای گرم از روی یك سطح سرد عبور میکند ،از زیر شروع به سرد شدن
نموده و بنابراین الیههای پائین آن ،شرایط پایدار به خود میگیرند.
6
مدرس:بخشایی هوااقلیم
جبههها()FRONTS
در هواشناسی محل برخورد تودههای هوا را جبهه مینامند .در حالت کلی میتوان جبهه را به این صورت
تعریف نمود که جبهه عبارت از یك منطقه ع بوری و باریكی است که بین دو توده مختلف (در محل تقاطع
آنها) ایجاد میشود .به این ترتیب ،سطحی که جداکننده تودههای مجاور هم است ،سطح جبههای نامیده
میشود
شرایطایجادجبههها:
دو شرط الزم برای ایجاد جبهه ها که منحصر در الیه های پایینی اتمسفر است:
محلایجادجبههها:
جبهه ها بسته به شرایط جغرافیایی در منقبض ترین جای همدماها و جایی که همدماها به وسیله جریان بادها قطع
می گردند ایجاد می شوند.
جبههها را بر پایه گسترش عمودی ،افقی و نوع گردش هوا در داخل آنها ،میتوان به سه گروه تقسیمبندی نمود:
الف)جبهههایاصلی:جبهههایی که از نظر افقی هزاران کیلومتر و از نظر عمودی چندین کیلومتر توسعه
دارند .این جبههها جداکننده تودههای هوایی هستند که به طور کامل با هم تفاوت دارند.
ب)جبهههایثانوی:این جبههها از نظر افقی صدها کیلومتر توسعه دارند اما توسعه عمودی آنها کم است و
معموالً طول مدت فعالیت آنها بیش از یك تا دو شبانهروز ،طول نمیکشد.
ج)جبهههایباال:این نوع جبههها فقط در سطوح فوقانی جو مشاهده میشوند و نمیتوان آنها را بر روی
نقشههای سطح زمین مشاهده نمود.
7
مدرس:بخشایی هوااقلیم
بندیجبههها
تقسیم
جبهههای جوی را بر اساس نحوه حرکت ساختار عمودی و وضع هوا میتوان به گروههای زیر تقسیمبندی
نمود:
الف)جبههگرم
این نوع جبهه به سمت توده هوای سردتر حرکت میکند .به عبارت دیگر ،هوای گرم به سمت هوای سردتر
حرکت مینماید و باعث میشود که توده هوای سردی که در جلوی جبهه واقع است به سمت پشت،
عقبنشینی کند .جبهههای گرم عموماً از نوع باالسو هستند یعنی اینكه در این نوع جبههها ،هوای گرم در امتداد
شیب جبهه سرد به سمت باال حرکت میکند .جبهه گرم را بر روی نقشههای هواشناسی به صورت نیم دایرههای
پر و به رنگ قرمز نمایش میدهند .جهت نیمدایرهها به سمتی است که جبهه به آن سمت حرکت میکند.
ب)جبههسرد
در این نوع جبهه توده هوای سرد به سمت توده هوای گرمتر حرکت نموده و باعث عقبنشینی آن میشود .به
عبارت دیگر جبهه به سمت توده هوای گرمتر حرکت میکند جبهه سرد را بر روی نقشههای هواشناسی با
مثلثهایی که به رنگ آبی رنگآمیزی میشوند نشان میدهند .جهت این مثلثها به سمتی است که جبهه در آن
جهت حرکت میکند .این نوع جبهه عمدتاً با ابرهای استراتوکومولوس ،آلتوکومولوس و کومولونیمبوس همراه
است که این ابرها در پشت جبهه سطح زمین مشاهده میشوند.سرعت حرکت جبهه سرد معموالً بیشتر از سرعت
حرکت جبهه گرم است.
8
مدرس:بخشایی هوااقلیم
ج)جبهه ساكن
در صورتی که یك جبهه جوی جابجایی نداشته باشد یا اینكه حرکت آن بسیار کم باشد چنین جبههای را جبهه
ساکن میگویند .این نوع جبهه عموماً با هوای صاف تا کمی ابری و گاهاً تمام ابری همراه است .علت اصلی
تشكیل جبهه ساکن این است که باد در دو طرف این جبهه به موازات هم میوزند و در نتیجه نمیتواند جبهه را
جابجا سازد.
د)جبهه بندآمدهیامسدود
وقتی که یك توده هوای گرم بین دو توده هوای سردتر قرار گیرد ،از آنجایی که جبهه سرد با سرعت بیشتری
نسبت به جبهه گرم جلوتر از آن حرکت میکند ،پس از مدت زمانی جبهه سرد به جبهه گرم رسیده و به هم
برخورد میکنند و در محل برخوردشان جبهه مخلوط یا بند آمده تشكیل میگردد .به این ترتیب توده هوای
گرمی که بین دو توده هوای سرد قرار داشت ،به سمت باال حرکت کرده و دیگر با سطح زمین تماسی نخواهد
داشت .در جبهه بند آمده ،عالوه بر خط جبهه سطح زمین ،خط جبهه باال نیز وجود دارد به این ترتیب که در
جلوی جبههم خلوط ،جبهه سرد باال و در قسمت عقب آن ،جبهه گرم باال قرار میگیرند .معموالً جبهه مسدود
(بندآمده) را با ترکیبی از عالئم جبهه گرم و سرد نشان داده و بر روی نقشههای چاپی آنرا با یك خط پر
ارغوانی رنگ مشخص میسازند.
الف)جبهه مخلوطسرد جبهه مخلوط سرد مخصوص تابستان است .در اینجا جبهه سرد ،جبهه گرم را به
سمت باال هدایت کرده و هوا به تدریج سردتر میشود.
ب)جبهه مخلوطگرم در مورد جبهه مخلوط گرم ،هوای پشت جبهه سرد به اندازه کافی سرد و متراکم
نیست که بتواند هوای سرد جلو جبهه گرم را به سمت باال هدایت کنند.
ج)جبهه مخلوطخنثی در مورد جبهه مخلوط خنثی ،سیستم ابرها و بارندگی آن مشابه سیستم ابرها و بارش
جبهه مخلوط گرم است .این جبهه از آن جهت خنثی نامیده میشود که دمای هوا در دو طرف خط جبهه سطح
زمین ،تفاوت زیادی با هم ندارد.
9
مدرس:بخشایی هوااقلیم
11