1.

Hafta: Cumhuriyet Döneminde Din

-Din ve Kültür, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Bernard Lewis.

(1) Milliyetçilik, (2) Ü mmetçilik, (3) Asırcılık

Bağ ımsızlık hareketinin kendisi, ilk evrelerinde, koyu dindar bir karakterdeydi. Bü yü k Millet
Meclisi, alenî dualarla çalışmasına başladı. (Devrim, ö nce kendi çocuklarını yer.) 1924’ü n bü yü k
laikleştirici reformları, dervişlere karşı değ il ulemaya karşı yö nelmişti, fakat laikliğ e karşı en
tehlikeli direncin ulemadan değ il dervişlerden geleceğ i çok geçmeden açık hale geldi.
Laique; lâ -dînî. -Ziya Gö kalp
(1) Resmî, hukukî, dogmatik devlet dini, medreseler ve ulema sınıfı. (2) ifadesini bü yü k derviş
tarikatlarında bulan, kü tlelerin popü ler, mistik, sezgisel inancı. (2.1) Bektaşi-Mevlevi dikotomisi.
“Efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki Tü rkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, mü ritler, mensuplar
memleketi olamaz. En doğ ru, en hakikî tarikat, tarikatı medeniyedir.” (Epistemik cemaat,
tarikatler ü stü tarikatin inşâ sı.)
Kemalist din politikasının temeli laiklik idi, dinsizlik değ ildi; amacı İslamlığ ı yıkmak değ il, onu
devletten ayırmak -siyasal, toplumsal ve kü ltü rel işlerde dinin ve onun temsilcilerinin yetkisine
son vermek ve bunu inanç ve ibadet konularına hasretmek- idi. Devletin dine ü stü nlü ğ ü esasına
dayanan bir İslamlık denemesi.
İmamın -sü nniliğ in yetkili temsilcisinin- rahip gibi bir gö revi yoktur; o, duada bir lider ve dini
hukukta (şeriat) bir rehberdir. (Orkestra)
1924; Şer’iye ve Evkaf Vekaleti kaldırıldı. Diyanet İşleri Reisliğ i ve Evkaf Umum Mü dü rlü ğ ü
kuruldu. Aynı tarihte medreseler kapatıldı, imam ve hatip orta okulları kuruldu. İstanbul
Ü niversitesi İlahiyat Fakü ltesi (psikoloji ve mantık) kuruldu ve 1933’de kapatıldı. 1949; İlahiyat
Fakü ltesi kuruldu (M.E.B.). 1950; dini eğ itim zorunlu yapıldı.
1928; İslam dini Anayasadan çıkarıldı. Yeni yazı resmen kabul edildi ve eski Arap yazısı yeni
yıldan itibaren yasaklandı. 1932; Tü rk Dil Kurumu kuruldu. 1937; “din, mezhep, tarikat ve felsefi
içtihat ö zgü rlü ğ ü ” ifadesinden tarikat çıkarıldı.
(1) İbadet şekli, (2) ibadet dili, (3) ibadetin niteliğ i, (4) ibadetin dü şü nce yanı. (30 Ocak 1932
“Tanrı, uludur.”)
Ayasofya; Fatih Sultan Mehmet’in Bizans’a karşı zaferini temsilen cami yapılmışken, Cumhuriyet
onu mü zeye çevirdi. 1926; Mustafa Kemal’in ilk heykeli. En kö klü İslami ö nyargılardan birine
karşı bu şekilde açıkça meydan okumanın ö nemi, artistik olmaktan çok toplumsal ve siyasi idi.
İzmir, Menemen, Kubilâ y olayı; ideolojilerin ve fikirlerin karşılaşmasıyla onların temsilcilerinin
karşılaşması arasındaki bü yü k fark.
“yabancı dü şmanı” fiziksel olan; “vatancılık, toplumsal ahlak ve kadın eğ itimi hakkında yabancı
ve garip kavramlar” dü şü nsel olan.
“Bir sınıf olarak memurlar, rü zgar yö nü ndeki değ işikliklere karşı aşırı derecede hassastırlar.”
Halk seviyesinde derviş dini, Anadolu tarikatları ve ilkel dini komü nizm.
Tü rk ile Mü slü manın nihai ö zdeşliğ i Tü rkiye’de hala rakipsizdir.
Tü rk halkı, pratik sağ duyusunu ve çare buluculuk gü cü nü kullanarak İslamlık ile modernlik
arasında çatışmaya dü şü rmeksizin kendilerine hem babalarının hü rriyet ile ilerleme yolunu hem
de dedelerinin Allah yolunu izlemek yeteneğ ini verecek işler bir uzlaşmayı yine bulabilir.
Yazı ve Dil: Mü min için Kur’an’ın metni -yazılmış olduğ u yazı da dahil- yaratılmamıştır, ebedi ve
ilahidir. (Pratik tartışmaların teorik zeminleri hakkındaki yetkinliğ in sorgulanması.)
Yazı, idareci ve dini elitin ek bir ü stü nlü k nedeni halinde imtiyazlı bir sır olarak kaldığ ı sü rece bu
gü çlü klerin bü yü k ö nemi yoktu, tersine, bu gruba girişi kısıtlamaya ve prestijlerini artırmaya
yarardı.
Genel olarak, on dokuzuncu yü zyılın dil ve ü slup reformcuları, teori dö şenmeyi onları
uygulamaktan daha kolay buldular. (imkan)
“Dilimizde kullanılan ve şimdiye kadar yabancı dillerden alındığ ı sanılan birçok sö zcü kler,
başlangıçta bu dillere Tü rkçe’den geçmişti” doktrini ilan edildi.
“Bu değ işikliklerin dil bilimi ve kü ltü r yö nü nden, dilleri ü zerindeki etkileri hakkında ancak
Tü rklerin kendileri bir yargıda bulunabilirler. Değ işmenin eğ itimsel ve toplumsal etkileri ise
herkes için açıktır.”
-Din Sorunu, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Niyazi Berkes.

Hukuk, kişiler arası ilişkileri belirli kurallara gö re dü zenleme; Eğ itim, kişileri bu kurallarla
dü zene sokulan topluma uyacak yolda yetiştirme işi. Ulusal eğ itim kavramı. 1924 Tevhid-i
Tedrisat Kanunu. İslam dininin bilimsel araştırma konusu olarak alınması.

1926; TCK 163: dini, siyasal aracı olarak kullanma eylemi yasaklanmıştır.

Diyanet İşleri Başkanlığ ı, kamu hizmeti yapan bir dairedir ve dinsel yetkileri sınırlandırılmıştır.
(Yetkisi dinsel midir yoksa din ü zerinde siyasal mıdır?) Dinin, siyasal ve hukuksal alanlardan
ayrılması.

Teokraik ve Demokratik yaklaşım dikotomisi. Laiklik ilkesinin kendisi laikliğ e aykırıdır. İslam,
laikliğ i yü klem alacak bir konu değ ildir. Cismani otorite ve Ruhani otorite ayrımı; onursal bir
unvan. İslamın demokratik bir ulus dü zenine, ö zgü r bir vidan inanışı olmaya uyumlu olup
olmaması sorunu. Dinsel ve siyasal olanın ayrışması ya da birleşmesi. Din, doğ ası gereğ i bireysel
midir toplumsal mıdır?

Değ işen ile değ işmeyen arasındaki uyum. Sabit din, dinamik şeriat.

Bir İslam devleti olarak bir siyasal toplumda egemenliğ in kaynağ ı nedir? Demokratik bir rejimde
İslam inancının yeri ne olabilir? İslam dini, akli ve tabii bir din midir?

Kur’an’ın İngilizceye çevrilişine candan katılıp yardım sağ layan Rıza, Tü rkçe’ye çevrilişine,
Kur’an’a ve fukahaya dayanarak karşı çıkmıştır.

Dil, tarih ve kü ltü r sorunları.