You are on page 1of 77

lK˜A ¨lˆw Ÿ Tbys T`›A

¨f}w˜ ºAO³ ¤ ¯Amt³ Y˜ ™d›

: dˆ Ÿ›
¨rJ dm› •
A˜ ™›A¡ •

¨˜ ®ˆ¤ AyRA§C  š Y˜¤ Tns˜ TblV Y˜ ¢w›


xrhf˜

5 ¨f}w˜ ºAO³ 1
5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ºAO³ whf› -1
6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ¨¶AO³ ryŒtm˜ -2
7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . T§C rkt˜ š¤ d˜ -3
12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AžAyb˜ |rˆ -4

17 T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› 2


17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ¨As˜ XFw˜ -1
18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :¨Fdnh˜ XFw˜ -2
19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :¨q wt˜ XFw˜ -3
20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :XyFw˜ -4
21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :š wnm˜ -5
22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :Ay`r˜ -6

24 tKt˜ Hy§Aq› 3
24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :«dm˜ -1
24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :¨`yr˜ «dm˜ -2
25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜ -3
25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ‘®t³ ™›A`› -4

27 ¨qywt˜ ™ylt˜ 4
27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :d`l˜ ¨FAF± dbm˜ -1
27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :œ¶ wq˜ -2
28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :Aby rt˜ -3
29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :Aqywt˜ -4

31 ¯Amt³ 5
31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : Ty¶ wK`˜ Trt˜ -1
32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :©dylqt˜ §r`t˜ -2
34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :šAmt²˜ ¨bsn˜ §r`t˜ -3
35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . šAmt²˜ ¨h§db˜ §r`t˜ -4
35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :šAmt³ Amls› ¶Atž {` -5
6- : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :Tlqtsm˜  w˜ -7
40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :z§A wžA’ ¤ ¨lk˜ šAmt³ -8

2
xrhf˜

42 1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF 6

44 2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF 7

47 3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF 8

49 4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF 9

51 5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF 10

52 1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ 11

56 2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ 12

62 3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ 13

68 4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ 14

74 5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ 15

77 2013/2014 ¨žA˜ ¨F ds˜ At› 16

79 2014/2015 ¨žA˜ ¨F ds˜ At› 17

3
T›dq›
,Tyw˜wyb˜ ,Ty¶A§zyf˜ r¡ w\˜ lt› Ÿˆ ¨mk˜ ryb`tl˜ Tysy¶r˜ ­ ± ºAO³ rbt`§
.TyˆAmt¯ ¤ T§ AOt’¯
H§Cd b} ,T§d˜ Ayw˜wnktl˜ ‰F w˜ CAKtž¯ bs AžAyb˜ Ÿ› ™¶Ah˜ œkl˜ r\ž¤
¨ ­zym› TžAk› ™t§ ¨RA§r˜ ¤ ¨˜¯dtF¯ ,¨qybWt˜ ,¨f}w˜ :¢ˆ¤r ltm ºAO³
T`At› ™ Ÿ› ºAO³ Ayn ¨ œkt˜ ©C¤rS˜ Ÿ› A¤ .Ÿ§wkt˜ › r lt›
, AOt’¯ ,Ayw˜wyb˜ ,ºA§zyf˜ ,AyRA§r˜ ¯A› ¨ b˜ ¤ TF Cd˜ Ÿ› Ayl`˜ C wV±
... TyFAys˜ wl`˜ ,ŠAmt¯ œlˆ ,­CAt˜
AyRA§C Y˜¤ Tns˜ TblW˜ ¯Amt³ ¤ ¨f}w˜ ºAO³ Y˜ ®d› TˆwbWm˜ £@¡ dq
˜AW˜ ­dˆAs› ™ Ÿ› Ÿ§CAm ¤ Tl› x¤Cd˜ œyˆd œ .d§d˜ ›Ažrbl˜ Aq¤ ¨˜ ®ˆ¤
.xAyqm˜ œhf˜ Tnyt› ­dˆA’ Ast• Ylˆ

4
¨f}w˜ ºAO³

ºAO³ whf›
‰m ºAO³ œlˆ œth§ .T`F w˜ AqybWt˜  Ð T›Ah˜ AyRA§r˜ Š¤r d w¡ (La Statistique) ºAO³
dˆ ™› ™•AK› Ylˆ lŒt˜ ¯¤A› ,­rwtm˜ AžAyb˜ Tˆwm› Ÿ› AAtntF A§ ¤ ™ym ¤ Pyl ¤
Y˜ ºA§zyf˜ Ÿ› wl`˜ ¯A› YtJ ¨ T`F ¤ TyqybW Tym¡ Ð ¢l`§ @¡ ™• .A¡dˆAb ¤ AžAyb˜ HžA
.1 šAmˆ± ¤ TFAys˜ ¨ C¤ `l§ Am• ,TyžAsž³ Yt¤ TyˆAmt¯ wl`˜
T§ d`˜ AžAyb˜ ¨¡¤ ºAO³ œlˆ ¨ dts ¨t˜ Ty˜¤± ­ Am˜ (Les Statistiques) Ay¶AO³ rbt`
®m ,T˜¤d˜ ¨ Ÿy`› ŠAW’ ¤ ªAKž šw ( TyžAy wFC ¤ š¤ d ¨ ) Tm\nm˜ ¤ A› ŠwRwm Tql`tm˜
.¨˜A`˜ œyl`t˜ Ay¶AO ,TyCA˜ ­CAt˜ Ay¶AO , Aks˜ Ay¶AO :šwqž
(Statistique Inférentielle) ¨˜¯dtF¯ ºAO³ ‰› (Statistique Descriptive) ¨f}w˜ ºAO³ ™kK§
.ºAO³ œlˆ ¨ms’
 dtFA ¾Aym• AžAy Tˆwmm˜ Tysy¶r˜ P¶AO˜ }w˜ “¶ rV Tˆwm› w¡ ¨f}w˜ ºAO³
AhfynO ¤ Ahmy\n ¤ AžAyb˜ Ÿ› Tˆwm› }¤ Y˜ ‘dh§ ¨f}w˜ ºAO³ .TyžAyb˜ AWWm˜ ¤ š¤ d˜
Ty¶AO³ Hy§Aqm˜ As¤ TyžAy šAkJ ¤ š¤ d ­Cw} ¨ TR ¤ Tq§rW AhRrˆ¤ AhOyl ¤
.2 A› ‰mt› ¨ (r• ¤) A› ryŒt› }w˜ Tfltm˜
¤ ¨¶AO³ ‰mtm˜ Ÿ› Tnyˆ @ š® Ÿ› AžAyb˜ ‰m ¨¡ Ty¶AO Tylmˆ © ¨ Y˜¤± ­wW˜
TlslF) Ÿ›z˜ ‰› ­Crkt› Tylmˆ T\®› “§rV Ÿˆ ¤ ,Tr ¨ A› T˜A`m˜ AAtF¯ ™ys š® Ÿ›
.¨f}w˜ ºAO³  dtFA Tylym ¤ Tym’C A}® ‰R¤ œ Ÿ› ,(Tyn›E
§r`

¢ylˆ ©r ©@˜ ¨¶AO³ ‰mtm˜ Ÿ§wkt˜ ¨FAF± rOn`˜ ¨¡ :(Unité statistique)Ty¶AO³ ­dw˜
A§ A› A·yJ wk d’w... ,Zw› , ˜AV ,Tl¶Aˆ ,PJ ™› A§wy A·yJ wk d’ ¨h ,Tn§A`m˜ ¤ TF Cd˜
d’ , @¡ ™• Y˜ TAR³A ...Tysfn˜ T˜A˜ ™› A§wn`› A·yJ wk d’¤ Amk...,Tblˆ ,­CAyF ,TsF¥› ™›
.r• ¤ Ÿy·yJ Ÿ› ˜t Tb•r› wk d’¤ d ¤ º¨J Ÿ› wkt TWys ­dw˜ wk

§r`

¤ Ty¶AO³ AhO¶AO ‘r`ž  d§rž ¨t˜ r}An`˜ Tˆwm› w¡ :(Population)¨¶AO³ ‰mtm˜


TfO˜ ¨ Ahny Amy —rtK ¨t˜ ¤ Tn§A`m˜ ¤ TF Cd˜ Ahylˆ C¤d ¨t˜ Ty¶AO³  dw˜ Šwm›
.AsF¥m˜ Ÿ› ‰mt› ,rF± Ÿ› ‰mt› ,TblW˜ Ÿ› ‰mt› :™› ,Ab˜ Amt¡ ™› TyFAF±

https://ar.wikipedia.org/wiki/ºAO1
https://ar.wikipedia.org/wiki/¨f}wþºAO2

5
¨f}w˜ ºAO³ .1

l§ –˜@˜ ,Tlyts› AžAy¤ Tb`} TF Cd˜ wk A› Ab˜A‹ A› ‰mt› Ylˆ Ty¶AO T˜s› TF C dnˆ
Y˜ šw}wl˜ AhtF C ¤  d¡AKm˜ ™yst wq§ y x¤Cdm˜ ‰mtm˜ Ÿ› Tnyˆ CAyt Y˜ ¨¶AO³
.¢l›Ak ‰mtm˜ P§ C r’
Tny`› Ty¶AO ”rW Ah rtF œt§ ¨¶AO³ ‰mtm˜ Ÿ› ºz ¨¡ :(Échantillon) Ty¶AO³ Tny`˜
AbF°˜ ‰mtm˜ šd TF Cd˜ ¨ Ahylˆ Amtˆ¯ œt§¤ ,™ym Ÿs ¨¶AO³ ‰mtml˜ Tlm› wk Yt
:Ty˜At˜
.‰mtm˜ œ rb• •
.šAm˜ ¤ dh˜ ¤ ’wl˜ AC •
. dwl˜ Aflt› ¤ A§Ð¥› wk§ d’ Pf˜ •

:šA›
Annkm§ ¯ ,AbOm˜ rmˆ XFwt› Tr`› Y˜ ™}wl˜ ™›A`m˜ d ¨ Ttnm˜ yAOm˜ CAytA wqž A›dnˆ
d§ ©@˜ C rq˜ Y˜ šw}wl˜ yAOm˜ Ÿ› Tnyˆ §rt ¨ftkž Ÿk˜¤ Ttnm˜ yAOm˜ TA• §r
.tnm˜ AbOm˜ rmˆ XFwt›
‰mtml˜ TF Cd˜ Tw`} ¤ T˜AtF¯ ‰mtm˜ Ÿ› ¯d Tny`˜ TF Cd wqž A› Ab˜A‹ Anž ^®ž “bF Am›
‰mtm˜ @h “l`t§ C r’ Y˜ šw}w˜ ¤ ,‰mtm˜ šA ¥bnt˜ Y˜ Tny`˜ TF C © ¥ y ¢l›Ak
:Ahn› r•@ž Š wž Any`˜ ¤ .dy ™kK Tny`˜ CAyt § Aqy’ C rq˜ @¡ wk§ ¨k˜¤ .¨¶AO³
Hfž ¢ rm˜ ‰mtm˜  rf› ‰ym˜ Ahy ¨W` ¨t˜ Tny`˜ ¨¡ :TWysb˜ Ty¶ wK`˜ Tny`˜ •
Qrf˜ TA ¤ rµ {`b˜ Ÿ› r•  rfm˜ {`b Amt¡¯ dˆ ¨n`§ @¡¤ ,CAyt¯ ¨ T}rf˜
A’AWb˜ Ÿ› dˆ rSž  –˜Ð “qž  Ÿkm§¤ ,Tny`˜ ¨ Cwh\l˜ ­ rf› ™• A› T·Aktm˜
 rf› Ÿ› ­ rf› ™m§ Am’C T’AW ™• Ylˆ tk§w(º¨J ™•¤ œ˜ ¤ Ew˜ ¤ wl˜ ¨) ThAKtm˜
 dn ( dy AhWl d`) A’AWb˜ £@¡ Ÿ› wlWm˜ dþþþþþþþ`˜ sž¤ ‰þþþþþþþþþþþmtm˜
.Ty¶ wKˆ Tq§rW A¡CAyt œ ¨t˜  rfm˜ An˜ ¨W` Ahylˆ Tlsm˜ A’C±
™• ™ HžAt˜A Ot  rfm˜ Ÿ› Aˆwm› Ÿ› wkt§ ‰mtm˜ A• Ð :TyqbW˜ Tny`˜ •
‰mtm˜ @h˜ Ak›³ Cdq Tlm› wk Tnyˆ @ r§¤ ,Tfltm˜ Aˆwmm˜ Ÿy Ÿ§Abt˜A¤ Tˆwm›
,AqbW˜A ‘r` As’ Y˜ ‰mtm˜ œysqt –˜Ð¤ ,Tny`˜ ¨ Tlm› Aˆwmm˜ £@¡ wk  d®
.‰mtm˜ AqbV ™k˜ Tny`˜ ™ym ŸmSž –˜@¤ TqbV ™• Ÿ› Ty¶ wKˆ Tnyˆ @¥ œ
As’± £@¡ {` CAytA dbž TsžAt› As’ Ÿ› wkt§ ‰mtm˜ A• Ð :™ rm˜ ­ d`t› Tny`˜ •
A¡CAyt œ ¨t˜ As’± Ÿ› œs’ ™• Ÿ› TWys Ty¶ wKˆ Tnyˆ CAtž œ (Y˜¤ Tlrm•) Ay¶ wKˆ
œ ¨t˜ As’± Ÿ› œs’ ™• Ÿ› TWys Ty¶ wKˆ Tnyˆ CAyt Y˜ r›± At§ d’¤ (TyžA Tlrm•)
­ d`t› Tny`˜A ‘r` Tq§rW˜ £@h A¡CAyt œ ¨t˜ Tny`˜ ¤ ,... @k¡¤ TyžA˜ Tlrm˜ ¨ A¡CAyt
.™ rm˜

¨¶AO³ ryŒtm˜
§r`

™kK ¨t˜ Ty¶AO³  dw˜ ™k˜ —rtKm˜ rOn`˜ w¡ (Variable statistique) ¨¶AO³ ryŒtm˜
.˜.... ,Atž³ ,¨ml`˜ ™y¡t˜ «wts› ,Ÿs˜ ,šwW˜ :™› ,¨¶AO³ ‰mtm˜

6
¨f}w˜ ºAO³ .1

:Ÿyms’ Y˜ Ty¶AO³  ryŒtm˜ œsqn


œsqn ¨t˜ ¤ ,AhFAy’ Ÿkm§ ¯ ¨t˜  ryŒtm˜ –l ¨¡ :(Variables qualitatives) Tyfy•  ryŒt› .1
:Ÿyms’ Y˜ A¡C¤d
.˜...,¨ml`˜ ™y¡t˜ «wts› ™› :(Variables ordinales) y rtl˜ TlA’ Tyfy•  ryŒt› •
T˜A˜ ,Hn˜ ,Tysn˜ ™› : (Variables nominales) TymF , y rtl˜ TlA’ ry‹ Tyfy•  ryŒt› •
.˜..., wl˜ ,Tyl¶A`˜
r• ¨¡¤ ,AhFAy’ Ÿkm§ ¨t˜  ryŒtm˜ –l ¨¡ :(Variables quantitatives) Tym•  ryŒt› .2
Y˜ A¡C¤d œsqn Tymk˜  ryŒtm˜ ¤ ,A’C± TŒ˜ ¨¡ ºAO³ TŒ˜ ± ¯Am`tF ¤ CAKtž  ryŒtm˜
:Ÿyms’
¯ Ty} Amy’ @ ¨t˜  ryŒtm˜ –l ¨¡ : (Variables discrètes) T`Wqn› Tym•  ryŒt› •
.˜....Ttnm˜ CAyŒ˜ ‰W’ dˆ ,­d w˜ ­rF± ¨ šAfV± dˆ ™› ,Aht¶z Ÿkm§
œyq˜ ™• @ ¨t˜  ryŒtm˜ –l ¨¡ : (Variables continues) ­rmts› Tym•  ryŒt› •
¯A› Y˜ TF Cd˜ šA› œsqž œyq˜ £@h˜ ¨¡Antm˜ ry‹ d`l˜ r\ž¤ ,TF Cd˜ šAm˜ Tnkmm˜
.˜...., Ew˜ ,Ÿs˜ ,šwW˜ šA› ,A·f˜ Yms Ty¶z

‫املتغير اإلحصائي‬

‫كمي‬ ‫كيفي‬

‫منفصل‬ ‫متصل‬ ‫اسمي‬ ‫ترتيبي‬

 ‫الوزن‬  ‫اللون‬  
 ‫ األطفال‬ ‫عدد‬
 ‫املساحة‬  ‫املهنة‬  ‫التقدير‬
‫ السيارات‬ ‫عدد‬
‫العمر‬ ‫اجلنس‬ ‫املؤهل العلمي‬

Ty¶AO³  ryŒtm˜ : 1 ™kJ

T§C rkt˜ š¤ d˜


—An¡ –˜@˜ .Tb r› ry‹ wk A› Ab˜A‹ T`mm˜ Ty¶AO³ AyW`m˜  ^®ž Tny`› ­r¡AZ TF C dnˆ
™S ™kK ­r¡A\˜ –l TF C Ÿ› Annkm§ d§d ™kK AhRrˆ¤ AžAyb˜ £@¡ y rt wq Tny`› ”rV
.Ahlyl ¤ AžAyb˜ –l º rqtF š® Ÿ› TwlWm˜ ¶Atnl˜ šw}w˜ ¤

7
¨f}w˜ ºAO³ .1

AFAyq˜ £@¡ y r Annkm§ @¶dnˆ ,Tny`› ­r¡A\˜ (AžAyb˜A- d¡AKm˜ ) AFAyq˜ Ÿ› Tˆwm› An§d˜ Ÿky˜
.TF¤Cdm˜ ­r¡A\˜ Ÿˆ TR ¤ ­rk ºAWˆ³ š¤d˜ @¡ Y˜ T`§rF ­r\ž ¨fk y š¤d ŸmR AhRrˆ¤

:­ rfnm˜ œyq˜ T˜A


:Ty˜At˜ r}An`˜ Ylˆ TWysb˜ ¢ Cw} ¨ ©wt§ š¤d Ÿˆ ­CAbˆ w¡
x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ A¡@§  Ÿkm§ ¨t˜ œyq˜ lt› ¨ ™mt ¤ :¨¶AO³ ryŒtm˜ œy’ •
š¤d˜ ¨ rWs˜ Y˜ ryK§ i ¤ xi z›r˜A Ah˜ z›rž¤ š¤± wm`˜ ¨ rh\ ¤ A§dˆAO Aby r Tb r›
.i = 1, 2, . . . , p y
.ni z›r˜A ¢˜ z›rž¤ Tmyq˜ Hfž Ahy Crkt ¨t˜  rm˜ dˆ ™m§ w¡¤ :“lWm˜ C rkt˜ •

œyq˜ C rkt˜
x1 n1
x1 n2
.. ..
. .
xp np
Šwmm˜ N

(‰Wqtm˜ ) ™Ofnm˜ ¨¶AO³ ryŒtml˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ : 1 š¤d

:¨bsn˜ C rkt˜
§r`
Ylˆ ‰Wqtm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ œy’ Ÿ› Tmy’ ™k˜ “lWm˜ C rkt˜ Tms’ ™}A w¡ ¨bsn˜ C rkt˜
ni
fi = :  C rkt˜ Šwm›
N

: T\®›
p
X
. ni = N Tny`˜ xAq› ©¤As§ Am¶ ni  C rkt˜ Šwm› •
i=1
p
X
. fi = 1 ©¤As§ Am¶ fi  C rkt˜ Šwm› •
i=1

:A·f˜ T˜A
T· ™• Y˜ ¨mtn ¨t˜ œyq˜ dˆ d§ ¤ A· Ylˆ AhˆEwy Ty˜¤± AžAyb˜ Pl§ š¤d Ÿˆ ­CAbˆ wþ¡
.T·f˜ C rk d`˜ @¡ Yms§ ¤

8
¨f}w˜ ºAO³ .1

A·f˜ xi ni fi
[ e0 , e1 [ x1 n1 f1
.. .. .. ..
. . . .
[ ei−1 , ei [ xi ni fi
.. .. .. ..
. . . .
[ ek−1 , ek [ xk nk fk
Šwmm˜ N 1

(rmtsm˜ ) ™Otm˜ ¨¶AO³ ryŒtml˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ : 2 š¤d

:šA›
:rtmtns˜A Cdq› ,šwW˜ s TblW˜ Ÿ› Tˆwm› ‰§Ew ™m§ ¨˜At˜ ¨¶AO³ š¤d˜

A·f˜ xi ni fi
[ 150, 160 [ 155 4 0.04
[ 160, 170 [ 165 21 0.21
[ 170, 180 [ 175 39 0.39
[ 180, 190 [ 185 28 0.28
[ 190, 200 [ 195 8 0.08
Šwmm˜ 100 1

TblW˜ š wV : 3 š¤d

‰§Ewt˜ š¤d¤ dˆAO˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ š¤d Am¡¤ T§C rkt˜ ‰§Ewt˜ š¤ d˜ r Aˆwž —An¡
.Tm• rtm˜ ¤ T`mm˜ T§C rkt˜ A`§Ewt˜ š¤ d AS§ Yˆd ¨t˜ ¤ šEAn˜ ©C rkt˜

:dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜


A·f˜ ¤ œyq˜  C rk Šwm› ¢y˜ ‘AS› T· ¤ Tmy’ T§ C rk Ÿˆ ­CAbˆ w¡¤ Nj ↑ z›r˜A ¢˜ z›r§
‰mtm˜ C rkt˜ , n1 C rkt˜ Ÿˆ ­CAbˆ w¡ Y˜¤± T·f˜ ¤ Tmyql˜ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ y .TqAs˜
.N ©¤As§ ­ry± T·f˜ ¤ Tmyql˜ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ n1 + n2 w¡ TyžA˜ T·f˜ ¤ Tmyql˜ dˆAO˜
:“As˜ An˜A› ¨ Tnybm˜ AžAybl˜ dˆAO˜ ‰mm˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ š¤d ¨l§ Amy

A·f˜ ni Nj ↑
[ 150, 160 [ 4 4
[ 160, 170 [ 21 25
[ 170, 180 [ 39 64
[ 180, 190 [ 28 92
[ 190, 200 [ 8 100
Šwmm˜ 100

dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ š¤d : 4 š¤d

:šEAn˜ ‰mtm˜ C rkt˜


.TqAs˜ A·f˜ ¤ œyq˜  C rk Šwm› ¢n› ¤rW› ¨lk˜ C rkt˜ Ÿˆ ­CAbˆ w¡¤ Nj ↓ z›r˜A ¢˜ z›r§
šEAn˜ ‰mtm˜ C rkt˜ , N ¨lk˜ C rkt˜ Ÿˆ ­CAbˆ w¡ Y˜¤± T·f˜ ¤ Tmyql˜ šEAn˜ ‰mtm˜ C rkt˜ y

9
¨f}w˜ ºAO³ .1

¤ Tmyq˜ C rk ©¤As§ ­ry± T·f˜ ¤ Tmyql˜ šEAn˜ ‰mtm˜ C rkt˜ N − n1 w¡ TyžA˜ T·f˜ ¤ Tmyql˜
.­ry± T·f˜
A·f˜ ni Nj ↓
[ 150, 160 [ 4 100
[ 160, 170 [ 21 96
[ 170, 180 [ 39 75
[ 180, 190 [ 28 36
[ 190, 200 [ 8 8
Šwmm˜ 100

: T\®›
:T·f˜ šwV •
­Aˆ r› Ÿ› d¯ Ÿk˜¤ ©C rkt˜ š¤d˜ ¨ A·f˜ dˆ ¤ T·f˜ šwV Ÿyy`t˜ ­ d› ­dˆA’ dw ¯
ryŒ} A·f˜ dˆ ¨˜At˜A¤ ryb• T·f˜ šwV wk§ ¯  .1
ryb• A·f˜ dˆ ¨˜At˜A¤ ryŒ} T·f˜ šwV wk§ ¯  .2
:Ty˜At˜ T’®`˜ s A·f˜ d`˜ Tyb§rq Tmy’ ¨W`§ Sturges wžA’
k ' 1 + 3.222 × log10 N

:¨l§ Am• ek ¤ e0 ¤d˜ CAytA –˜Ð d` wqž


Yž ± d˜
e0 := xmin − 0.025 (xmax − xmin )
Ylˆ± d˜
ek := xmax + 0.025 (xmax − xmin )
:A·f˜ šwV
ek − e0
a := .
k

N ≤ 10 10 < N < 35 35 ≤ N < 70 70 ≤ N < 90 90 ≤ N < 150 150 ≤ N < 300 300 ≤ N < 620
4 5 6 7 8 9 10

.N T˜¯d A·f˜ dˆ : 5 š¤d


:Ty˜At˜ T’®`˜ s A·f˜ d`˜ Tyb§rq Tmy’ ¨W`§ Yule wžA’

4
k ' 2.5 × N

:šA›
:w§ 15 š® ­C r˜ AC Rw Ty˜At˜ AžAyb˜
12, 22, 16, 18, 18, 19, 14, 21, 19, 13, 14, 16, 17, 21, 12

.¨bsn˜ C rkt˜ s ¤ ©C rk š¤d ™kJ ¨ AžAyb˜ |rˆ

10
¨f}w˜ ºAO³ .1

Règle de Sturges

10
8
6
k

4
2

0 200 400 600 800 1000

y k A·f˜ dˆ dž :Y˜¤± ­wW˜ •


k ' 1 + 3.222 × log10 N = 1 + 3.222 × log10 15 = 4.789 ' 5.

:¨l§ Am• ek ¤ e0 ¤d˜ CAtž :TyžA˜ ­wW˜ •


Yž ± d˜
e0 := xmin − 0.025 (xmax − xmin ) = 12 − 0.025(22 − 12) = 11.75
Ylˆ± d˜
ek := xmax + 0.025 (xmax − xmin ) = 22 + 0.025(22 − 10) = 22.25

y T·f˜ šwV sž : T˜A˜ ­wW˜ •


ek − e0 22.25 − 11.75
a := = = 2.1
k 5

š¤d˜ wkž : T` r˜ ­wW˜ •


A·f˜ ni fi
[ 11.75, 13.85 [ 3 0.2
[ 13.85, 15.95 [ 2 0.13
[ 15.95, 18.05 [ 5 0.33
[ 18.05, 20.15 [ 2 0.13
[ 20.15, 22.25 [ 3 0.2
Šwmm˜ 15 1

: T\®›
­ d› ­dˆA’ dw ¯ ¨l§ Am• C rkt˜ ™§d`t wqž T§¤Ast› ry‹ A·f˜ š wV žA• Ð
( amplitude de référence) r z›r˜A ¢˜ z›rž ¨`r› T· šwV CAtž .1
©¤As§ wk§  A› •
1
Tlsls˜ ¨ T· šwV rŒ} ¤ •
.A·f˜ š wV Ÿy (PGCD) rb•± —rtKm˜ œFAq˜ ¤ •

11
¨f}w˜ ºAO³ .1

r T˜¯d T· ™• šwV Ÿˆ rb`ž .2


ai
ai = ra0i ⇐⇒ a0i = .
r
:Ty˜At˜ T’®`˜ s ¢Ož ¤ C rkt˜ šd`ž .3
ni ni
n0i = 0 = × r.
ai ai

.š wnm˜ As¤ Ty˜ wnm˜ T·f˜ d§d dnˆ ¤ ©C rkt˜ Cdm˜ œFC dnˆ Xq C rkt˜ ™§d`t wqž

AžAyb˜ |rˆ
A¡zymt˜ –˜Ð¤ ,AžAyb˜ Pyl ¤ }¤ ¨ ¾A› dtF Ty¶AO³ ”rW˜ r• TyžAyb˜ A›wFr˜ rbt`
Am› Tysy¶r˜ P¶AO˜ CAhZ T§C rkt˜ A`§Ewt˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ dyf§ .wRw˜ ¤ T˜whs˜ ¤ TVAsb˜A
Ÿy Ÿ› r•@ž .«r Y˜ ­rt Ÿ› A› ‰§Ew Ah ryŒt§ ¨t˜ Tq§rW˜ ¤ ­r¡A\˜ ¨ ryyŒt˜ T`At› dˆAs§
: ®ymt˜ £@¡

Tybsn˜ ­r¶ d˜
­r¶ d˜ TAsm –˜Ð ™ym Ÿkmy º z ­dˆ Y˜ œsq› Šwm› Ÿˆ ­CAbˆ ­ wwm˜ AžAyb˜ žA• Ð
:¨ ± wn˜ Ylˆ ltm˜ º z± ‰› Ahn› ™• TAs› FAnt AˆAW’ ­dˆ Y˜ ­r¶ d˜ œysq œty
Ÿy`› rW’ On ­r¶ œFrž :¾±¤ •
:T˜ A`m˜  dtFA ŠAW’ ™• T§¤ E dž :¾AyžA •
ni
αi = × 360 = fi × 360 = ŠAWq˜ T§¤ E .
N

:šA›
:¨l§ Am• ¶Atn˜ žAk ,T§¯w˜ AkF Ÿ› Tny`˜ T§w›d˜ ­r›z˜ ºAO œ T§r¶ z˜ A§¯w˜ «d ¨
T§w›d˜ ­r›z˜ A B AB O
QAJ± dˆ 219 123 78 240
αi 119 43 67 131

12
¨f}w˜ ºAO³ .1

AB

Tybsn˜ ­r¶ d˜ : 2 ™kJ

:TyžAyb˜ ­dmˆ±
ryŒtml˜  d¡AKm˜ ™m Ah AˆAf C ¤ ©¤Ast› FAn› –mF  Ð Ah dˆA’ TyFC ®yWts› Ÿˆ ­CAbˆ
.TF Cd˜ ™› ¨¶AO³
200
150
100
50
0

A AB B O

­dmˆ± XW› : 3 ™kJ

©C rkt˜ Cdm˜
‰§Ewt˜ ¢yRw ¤ ¢tVAsb˜ AžAyb˜ ™yl ¨ ­ryhK˜  ¤ ± Ÿ› w¡ (Histogramme ) ©C rkt˜ Cdm˜
¨qyq˜ AžAyb˜ ‰§Ew “ w Tr`m˜ ©C rkt˜ Cdm˜ œFr db Ty¶AO³ ™y˜At˜ Ÿ› ryk˜ ¤ .AžAyb˜
.(Distribution Normale ) ¨`ybW˜ ‰§Ewt˜ ™› T¤r`m˜ A`§Ewt˜ {` ‰›
®yWtsm˜ Ÿ› Šwm› ©w§ ¨žAy ™kJ Ÿˆ ­CAbˆ w¡ ©C rkt˜ Cdm˜ , T§¤Astm˜ A·f˜ T˜A ¨
: ¨l§ Am• ¢mFC œt§ ¤ ,A·f˜ C rk ‰› Ahts› FAnt
,C rkt˜ ™m§ ¨FC ¨žA˜ ¤ A·f˜ ™m§ ¨q Am¡d Ÿ§d›A`t› Ÿ§Cw› Ylˆ ©C rkt˜ Cdm˜ œFrž
Am• A·f˜ £@¡ C rk Ÿˆ ­CAbˆ Ah AˆAf C ¤ ,T·f˜ šwV Ah dˆA’ A·f˜ Ylˆ Tq}®t› ®yWts› œFrž¤

13
¨f}w˜ ºAO³ .1

.3 š¤d˜ ¨ Tnybm˜ AžAybl˜ ©C rkt˜ Cdm˜ ™m§ ©@˜ ¤ ¨˜At˜ ™kK˜ ¨

Histogramme

40
30
20
10
0

150 160 170 180 190 200

Classes

©C rkt˜ Cdm˜ : 4 ™kJ

:©C rkt˜ ‰lSm˜


¨ ¢rJ C¤ A› ™› ,C rkt˜ ™m§ ¨Fr˜ ¤ A·f˜ ™m§ ¨q± ,Ÿ§Cw› Ylˆ « C rkt˜ ‰lSm˜ œFr§
Ylˆ Xq ­d ¤ TWqž ‰Sž C rkt˜ ™m§ ¢ˆAf C ™yWts› œFC Ÿ› ¯d¤ ,©C rkt˜ Cdm˜ œFC Tq§rV
wk y C rkt˜ ¨’Ab˜ ªAqn˜ œFC Crk§¤ . T·f˜ Otn› dnˆ –˜Ð¤ T·f˜ £@h˜ C rkt˜ ™m§ ŠAf C
ŸytWqž ™• œyqts› X ™Ož –˜Ð d`¤ .Ah AfOtn› Ÿ› –˜Ð¤ A·f˜ –l C rkt˜ Tlm› Ah AˆAf C
.©C rkt˜ ‰lSm˜ Ylˆ ™On Ÿy C¤At›

Histogramme
40
30
20
10
0

150 160 170 180 190 200

Classes

©C rkt˜ ‰lSm˜ : 5 ™kJ

:dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜


‰Rw ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜  C rkt˜ ™m§ ¨Fr˜ ¤ A·f˜ ™m§ ¨q± Ÿ§d›A`t› Ÿ§Cw› Ylˆ œFr§
.dˆAO˜ ‰mtm˜ C rktl˜ ¾®m› ŠAf C¯ wk§ y A·fl˜ Ayžd˜ ¤d˜ Ylˆ ªAqn˜

14
¨f}w˜ ºAO³ .1

100
80
60
40
20
0

150 160 170 180 190 200

Classes

dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜ : 6 ™kJ

:šEAn˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜


¨Fr˜ ¤ A·f˜ ™m§ ¨q± ,dˆAO˜ ‰mtm˜ Ynnml˜ Tbsn˜A œ A› ™› Ÿ§d›A`t› Ÿ§Cw› Ylˆ œFr§
¾®m› ŠAf C¯ wk§ y A·fl˜ Ayžd˜ ¤d˜ Ylˆ ªAqn˜ ‰Rw ¤ T˜EAn˜ T`mtm˜  C rkt˜ ™m§
.šEAn˜ ‰mtm˜ C rktl˜
100
80
60
40
20
0

150 160 170 180 190 200

šEAn˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜ : 7 ™kJ

: T\®›
.XyFw˜ Yms TWqž ¨ šEAn˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜ ‰VAqt§

15
¨f}w˜ ºAO³ .1

100
80
60
40
20
0

150 160 170 180 190 200

Classes

šEAn˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ Ynnm˜ ‰VAq : 8 ™kJ

16
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq›
¢y ŠEwt ©@˜ «dm˜ ¨ œy’ šw ‰mt ¯A˜ Ÿ› ryb• dˆ  T§C rkt˜ A`§Ewt˜ œ\`› ¨ dž
. T§z•rm˜ Tˆzn˜ ­r¡A\˜ £@¡ ™› Yms .Tny`› œy’ wž @n ¯A˜ Ÿ› ryb• dˆ  © ,AžAyb˜
.AžAyb˜ Ÿ› Tˆwmm˜ ,‰§Ewt˜ z•rm ‰Rw› Ÿˆ rb`§ © dˆ xAy’ © w¡ T§z•rm˜ Tˆzn˜ xAyq›

¨As˜ XFw˜
Ahmysq ¤  d¡AKm˜ ™• Šwmm XFwtm˜ ¤ (Moyenne arithmétique) ¨As˜ XFw˜ Ylˆ ™Ož
.N Ylˆ
C rk ¤d ­ rfm˜ œyq˜ T˜A .1
N
x1 + x2 + · · · + xN 1 X
x := = xi .
N N
i=1

C rkt ­ rfm˜ œyq˜ T˜A ¨ .2


p
n1 x1 + n2 x2 + ... + np xp 1 X
x= = ni xi .
n1 + n2 + ... + np N
i=1

A·f˜ T˜A ¨ .3
k
n1 × x1 + n2 × x2 + · · · + nk × xk 1 X
x := = ni xi .
N N
i=1

.A·f˜ z• r› ™m x1 , . . . , xk y

:šA›
:©¤As§ 6, 9, 3, 7, 2 Ty˜At˜ œyql˜ ¨As˜ XFw˜ •
2+7+3+9+6 27
x := = = 5.4
5 5

:©¤As§ 100, 9, 3, 7, 2 Ty˜At˜ œyql˜ ¨As˜ XFw˜ •


2 + 7 + 3 + 9 + 100 121
x := = = 24.2
5 5
Tyq Ÿˆ ­dy` Tmyq˜ £@¡ rbt` ¤ ­d ¤ Tmy’ ryŒ bs ¨As˜ XFw˜ ¨ rybk˜ ryŒt˜ ^®ž
.­ÐAK˜ Tmyq˜A r ¨As˜ XFw˜  © Ahnˆ ­ÐAJ © œyq˜

17
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

:3 š¤d˜ ¨ ¨As˜ XFw˜ As •

A·f˜ xi ni fi ni xi
[ 150, 160 [ 155 4 0.04 620
[ 160, 170 [ 165 21 0.21 3465
[ 170, 180 [ 175 39 0.39 6825
[ 180, 190 [ 185 28 0.28 5180
[ 190, 200 [ 195 8 0.08 1560
Šwmm˜ 100 1 17650

:©¤As§ ¨As˜ XFw˜


k
1 X 4 × 155 + 21 × 165 + 39 × 175 + 28 × 185 + 8 × 195 17650
x := ni xi = = = 176.5.
N 100 100
i=1

¨As˜ XFw˜ Q w
.A› dtF A¡r• ¤ T§z•rm˜ Tˆzn˜ H§Aq› œ¡ Ÿ› ¨As˜ XFw˜ rbt`§
£@¡ ™› ¨ ¢ylˆ dmt`§ ® œ Ÿ› ¤ Ah˜AO˜ EAn§ ¤ rbk˜ ¤ rŒO˜ ¨ TrWtm˜ œyq˜A rt§ .1
¯A˜
T§ db˜ ¤ T§Ahn˜ ¨ Twtf›  rt  Ð T§C rkt˜ š¤ d˜ T˜A ¨ £ A§ Ÿkm§ ¯ .2
­AW`m˜ œyq˜ ‰ym ¢As ¨ ™d§ ¤ T§rb˜ Aylm`l˜ ™A’ .3
T›¤d`› AhWFwt› dnˆ œyq˜ A rž Šwm› .4
N
X
(xi − x) = 0.
i=1

© Ÿˆ A rž¯ A`r› Šwm› Ÿ› rŒ} ¨As˜ XFw˜ Ÿˆ AžAyb˜ A rž A`r› Šwm› .5
. c «r TWqž
N
X N
X
(xi − x)2 < (xi − c)2 .
i=1 i=1

.Tyl}¯ Tmyql˜ TtA Tmy’ (Tms’ rR rV) TAR T˜A ¨ Ahsfž œyq˜A ¨As˜ XFw˜ rt§ .6
ax + b = ax + b.

:¨Fdnh˜ XFw˜
Tbwm˜ œyq˜ Tˆwmm˜ (Moyenne géométrique) ¨Fdnh˜ XFw˜

" p
#1
Y N
xG = xni i .
i=1

18
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

œt§CA‹w˜ ™kJ Ylˆ wžAq˜ ™§w Ÿkm§¤


"
p
#1
Y N

ln xG = ln  xni i 
i=1
p
!
1 Y
= ln xni i
N
i=1
p
1 X
= ln (xni i )
N
i=1
p
1 X
= ni ln xi .
N
i=1

¢n›¤
p
( )
1 X
xG = exp ni ln xi
N
i=1

.xG = 0 ¤d`› ¨Fdnh˜ XFw˜  T›¤d`› ryŒtm˜ œy’ «d ›A• Ð

:¨q wt˜ XFw˜


:¨˜At˜ ™kK˜A (Moyenne harmonique) ¨q wt˜ XFw˜ §r` Ÿkm§
§r`
.¨¶AO³ ryŒtm˜ œy’ wlqm˜ ¨As˜ XFw˜ Ÿˆ ­CAbˆ w¡ ¨q wt˜ XFw˜ wlq›

N
xH = p .
X ni
xi
i=1

.T˜A˜ £@¡ ¨ ‘r`› ry‹ ¨q wt˜ XFw˜  T›¤d`› ryŒtm˜ œy’ «d žA• Ð

: T\®›

x > xG > xH

:šA›
.x, xG , xH s .2, 4, 6, 8 :Ty˜At˜ œyq˜ rbt`ž
2+4+6+8
x= = 5.
√ 4
xG = 4 2 × 4 × 6 × 8 = 4.42
4
xH = = 3.84.
1 1 1 1
+ + +
2 4 6 8

19
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

:XyFw˜
. ¾Ay˜EAn ¤ ¾A§dˆAO Ahby r d` Ÿ§¤Ast› Ÿyms’ Y˜ œyq˜ ‰§Ew œsq ¨t˜ Tmyq˜ ¨¡ (Médiane) XyFw˜

:­ rfnm˜ œyq˜ T˜A ¨ XyFw˜ As


A¾Ìy¤E AžAyb˜ dˆ A• Ð ¤ Otnm˜ ¨ ¨t˜ ­d¡AKm˜ w¡ XyFw˜ wk§ A¾Ì§ r AžAyb˜ dˆ A• Џ
.Otnm˜ ¨ Ÿytl˜ Ÿy d¡AKm˜ XFwt› w¡ XyFw˜ 
þ XyFw˜ ­CAbˆ YW` @¶dnˆ © r N .1
Me := x( N +1 )
2

þ XyFw˜ ­CAbˆ YW` @¶dnˆ ¨¤E N .2


x( N ) + x( N +1)
2 2
Me :=
2
:šA›
:¨l§ Am wqž 6, 9, 3, 7, 2 Ty˜At˜ œyql˜ XyFw˜ As ™ Ÿ› •
.2, 3, 6, 7, 9 : y rt˜ À
N +1 5+1
. = =3 ¨¡ XyFw˜ Tb C ¢n›¤ © r N ,N = 5 ,XyFw˜ Tb C Á
2 2
XyFw˜ Â
Me := x( N +1 ) = x( 5+1 ) = x(3) = 6.
2 2

©¤As§ 6, 100, 3, 7, 2 Ty˜At˜ œyql˜ XyFw˜ •


Me := x( N +1 ) = x( 5+1 ) = x(3) = 6.
2 2

.100 ­ÐAK˜ Tmyq˜A rt§ œ˜ XyFw˜  ^®ž

:A·f˜ T˜A ¨ XyFw˜ As


 wW˜ ‰btž XyFw˜ As˜ .A· Ÿ› ™kK› š¤d ™kJ Ylˆ Ty¶AO³ Tlsls˜ wk T˜A˜ £@¡ ¨
: Ty˜At˜
­dˆAO˜ T`mtm˜  C rkt˜ š¤d wkž .1
N
© r ¤ ¨¤E N A• Ð Amˆ r\n˜ {Œ ¨¡ ¤ XyFw˜ Tb C sž .2
2
N
TyWFw˜ T·f˜ Yms ¤ r• ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ A¡C rk ¨t˜ T·f˜ Ÿy`ž .3
2
TyWFw˜ T·f˜ ™b’ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rk –˜@• ¤ TyWFw˜ T·f˜ šwV ¤ C rk dž .4
¨˜At˜ wžAq˜ ™m`tsž .5
N
− Ni−1
Me := ei−1 + 2 × ai
ni
y
TyWFw˜ T·fl˜ Yž ± d˜ ei−1
TyWFw˜ ™b’ T·fl˜ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ Ni−1
TyWFw˜ T·f˜ C rk ni
TyWFw˜ T·f˜ šwV ai

20
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

:šA›
:4 š¤d˜ ¨ Am• dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ ‰§Ewt˜ š¤d ™kKž 3 š¤d˜ ¨ XyFw˜ As˜

A·f˜ ni Nj ↑
[ 150, 160 [ 4 4
[ 160, 170 [ 21 25
[ 170, 180 [ 39 64
[ 180, 190 [ 28 92
[ 190, 200 [ 8 100
Šwmm˜ 100

N
Am• XyFw˜ sž .[ 170, 180 [ T·f˜ ¨¡ TyWyFw˜ T·f˜ Ð ,50 = = XyFw˜ Tb C ,N = 100 An§d˜
2
:¨l§
N
− Ni−1 50 − 25
Me := ei−1 + 2 × ai = 170 + × 10 = 176.41.
ni 39

:š wnm˜
ryŒtm˜ T˜A ¨ Yt ¢› dtF Ÿkm§¤ AˆwyJ r•± ¤ C rk r•± Tmyq˜ ¢ž (Mode) š wnm˜ ‘r`§
. ¨fyk˜ ¨¶AO³

:­ rfnm˜ œyq˜ T˜A ¨ š wnm˜ As


.C rk r•¯ Tmyq˜ w¡ š wnm˜  ­ rfn› œy’ An§d˜ žA• Ð

:A·f˜ T˜A ¨ š wnm˜ As


: š wnm˜ As˜ Ty˜At˜  wW˜ ‰btž Anž T§¤Ast› A·f˜ š wV žA• Ð
C rk rb• ™Aq ¨t˜ T·f˜ ¨¡ ¤ :Ty˜ wnm˜ T·f˜ d§d •
: š wnm˜ As •
∆1
Mo := ei−1 + × ai
∆1 + ∆ 2
y
ei−1 := Ty˜ wnm˜ T·fl˜ Yž ± d˜
∆1 := ni − ni−1
∆2 := ni − ni+1
ni := Ty˜ wnm˜ T·f˜ C rk
ni−1 := TqAs˜ T·f˜ C rk
ni+1 := Tq®˜ T·f˜ C rk
ai := Ty˜ wnm˜ T·f˜ šwV

21
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

:šA›
:3 š¤d˜ ¨ š wnm˜ As

A·f˜ ni
[ 150, 160 [ 4
[ 160, 170 [ 21
[ 170, 180 [ 39
[ 180, 190 [ 28
[ 190, 200 [ 8
Šwmm˜ 100

.[ 170, 180 [ :© Tlsls˜ ¨ C rk r•± T·f˜ ¨¡ :Ty˜ wnm˜ T·f˜


:š wnm˜
∆1 (39 − 21)
Mo := ei−1 + × ai = 170 + × 10 = 176.21.
∆1 + ∆2 (39 − 21) + (39 − 28)

: T\®›
TAs› wk Yt TqlWm˜  C rkt˜ yO Ÿ› d ¯ T§¤Ast› ry‹ A·f˜ š wV žA• Ð •
.Ah˜ “ wm˜ C rkt˜ ‰› FAnt ©C rkt˜ Cdm˜ ¨ ®yWtsm˜
.Xq ©C rkt˜ Cdm˜ œFC ¤ š wnm˜ As ¨ TOm˜  C rkt˜ dtsž •
.AžAybl˜ š wn› dw§ ¯ ¢ž T§¤Ast› TqlWm˜  C rkt˜ ™• žA• Ð •
.r• ¤ Ÿy˜ wn› AžAybl˜ wk§ d’ •

:Ay`r˜
Tˆwm› žA• Џ .T§¤Ast› As’ T`C Y˜ AžAyb˜ œsq ¨t˜ AFAyq˜ ¨¡¤ (Les quartiles) Ay`r˜
‰C dnˆ (¢by r ) ¢lsls wk§ ©@˜ xAyq˜ Yž ± ‰yr˜A wˆdž @¶dnˆ ,A§dˆAO Tb rm˜ AFAyq˜ Ÿ›
¢lsls wk§ ©@˜ xAyq˜ –˜Ð Ylˆ± ‰yr˜A wˆdž Am• ,AžAyb˜ Ÿ› 25% ¢lb’ ‰q§ ©@˜ © AFAyq˜
wk§ ©@˜ xAyq˜ wh ¨žA˜ ‰yr˜ A› .AžAyb˜ Ÿ› 75% ¢lb’ ‰q§ ©@˜ © AFAyq˜ ŠAC T® dnˆ
¨žA˜ ‰yr˜  dž “As˜ §r`t˜ Ÿ› .AžAyb˜ Ÿ› 50% ¢lb’ ‰q§ ©@˜ © ,AžAyb˜ Otn› dnˆ ¢lsls
, Q1 Ew›r˜A Ylˆ± ¤ ¨žA˜ ¤ Yž ± ®˜ ŠAC°˜ ­ Aˆ z›r§ .Me AhWyF¤ ©¤As§ AžAyb˜ Ÿ› Tˆwmm˜
:¨˜At˜ ™kK˜A –˜Ð yRw Ÿkm§¤ , y rt˜ Ylˆ Q3 , Q2

x(1) , . . . . . . , Q1 , . . . . . . , Q2 , . . . . . . , Q3 , . . . . . . , x(N )
| {z } | {z } | {z } | {z }
25% 25% 25% 25%
| {z }
50%
| {z }
75%

3n + 1 n+1
Ylˆ± ‰yr˜ Tb C wk Amny wk Yž ± ‰yr˜ Tb C  ,A§ r AFAyq˜ dˆ A• Ð
4 4
2n + 1
™bq§¤ Ay¤E AFAyq˜ dˆ Ahy wk§ ¨t˜ T˜A˜ ¨¤ . ¢tb C wkt ¨žA˜ ‰yr˜ ¤ XyFw˜ A›
4
.‰yC ™• y rt˜ Ÿyq wm˜ Ÿ§ d`˜ XFwt› As Ylˆ± ¤ Yž ± A`yr˜ As œt§ 4 Ylˆ Tmsq˜

22
T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› .2

:Ty˜At˜ A’®`˜ Ÿ› A·f˜ T˜A ¨ Q3 ¤ Q1 As œt§


N
− Ni−1 ↑
Q1 := ei−1 + 4 × ai .
ni
3N
− Ni−1 ↑
Q3 := ei−1 + 4 × ai .
ni
.Ah˜wV ¤ A¡C rk ,‰yr˜ T·f˜ Yž ± d˜ ™m ai ¤ ni ,ei−1 y
:T` r˜ T·f˜ ¨¡ Ylˆ± ‰yr˜ T· ¤ TyžA˜ T·f˜ ¨¡ Yž ± ‰yr˜ T·  ^®ž 4 š¤d˜ Ÿ›

A·f˜ ni Nj ↑
[ 150, 160 [ 4 4
[ 160, 170 [ 21 25
[ 170, 180 [ 39 64
[ 180, 190 [ 28 92
[ 190, 200 [ 8 100
Šwmm˜ 100

:  ¨˜At˜A¤
25 − 4
Q1 = 160 + × 10 = 170.
21
¤
75 − 64
Q3 = 180 + × 10 = 183.93.
28

23
tKt˜ Hy§Aq›
A`§Ewt˜ Ÿy AžCAqm˜ º r ¤ AžAyb˜ }w˜ A¡dw˜ ¨fk ¯ T§z•rm˜ Tˆzn˜ Hy§Aq› 
Ÿy r¡AZ Ÿy TžCAq› º r dn` , AžAyb˜ HžA dˆ ¤ HžA «d› Ÿˆ ­rk AnyW` ¯ Ahž± , T§C rkt˜
± ry• lt› Ÿy r¡A\˜ ¨ AžAyb˜ CAKtž  dž –˜Ð œ‹C ¤ , ¨As˜ AmhWF¤ «¤Ast§  Ÿkm§
, {`b˜ AhS` Ÿˆ AžAyb˜ dˆAb «d› Ÿˆ ­rk AnyW` «r Hy§Aq› d¤ @h˜ .TsžAt› ry‹ AžAyb˜
. tKt˜ Hy§Aqm Hy§Aqm˜ £@¡ Yms
:«dm˜
§r`

(Tlslsl˜) Tmy’ rŒ}-Tmy’ rb• : (Étendu) «dm˜


E := xmax − xmin .

:šA›
.E = 40 − 12 = 28 w¡ 23, 34, 33, 12, 40 œyq˜ Tˆwmm˜ «dm˜

:¨`yr˜ «dm˜
§r`

Ÿˆ ­rk AnyW`§¤ ,š¤± ‰yr˜ ¤ ˜A˜ ‰yr˜ Ÿy ”rf˜ w¡ (Intervalle interquartile) ¨`yr˜ «dm˜
.Xq Tmyq˜ TWFwt› AžAyb˜ dˆ Ož ¢y rKtn ©@˜ šAm˜
IQ := Q3 − Q1 .

Tbl`˜ XW›

Me
◦ ◦ ◦

Q1 Q3
IQ

24
tKt˜ Hy§Aq› .3

:©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜


XFwt› wˆdž .ºAO³ šA› ¨ šAm`tF¯ ry• w¡¤ tKt˜ Hy§Aq› œ¡ Ÿ› (La Variance) Ÿ§Abt˜ rbt`§
.Ÿ§Abt˜A x ¨As˜ XFw˜ Ÿˆ ­d¡AKm˜ œyql˜ T`rm˜ A rž¯
p p
2 n1 (x1 − x)2 + n2 (x2 − x)2 + ... + np (xp − x)2 1 X 2 1 X
VX := σX = = ni (xi − x) = ni xi 2 − x2 .
n1 + n2 + ... + np N N
i=1 i=1

:© Ÿ§Abtl˜ ¨`yrt˜ C@˜ ©¤As§ (Écart-type) ©CAy`m˜ ‘ rž¯


p
σX = VX

d’ ®m .¨As˜ XFwtm˜ Ÿˆ Tmy’ ™• ¤ Ay ™• d` XFwt› ¢ž ¢f}¤ Ÿkm§ ©CAy`m˜ ‘ rž¯
.rµ Ÿ› rb• wk§ Am¡d± ©CAy`m˜ ‘ rž¯ Ÿk˜¤ œyq˜ Ÿ› Ÿytˆwmm˜ ¨As˜ XFw˜ «¤Ast§
.Y˜¤± Ÿ› r• ¨As˜ XFw˜ Ÿˆ œyq˜ Ahy d`tb TyžA˜ Tˆwmm˜  ¨n`§ @¡

: T\®›
.TqAs˜ ¯ A`m˜ ™• ¨ A·f˜ z• rm |w`ž Anž rmts› ¨¶AO³ ryŒtm˜ A• Ð •
: An§d˜ (b ∈ R ¤ a ∈ R∗ ) y yi = axi + b •
.σX 0 = |a|σX ¤ VX 0 = a2 VX

:šA›
:rtmtns˜A Cdq› ,šwW˜ s TblW˜ Ÿ› Tˆwm› ‰§Ew ™m§ ¨˜At˜ ¨¶AO³ š¤d˜

A·f˜ ni xi fi ni x2i
[ 150, 160 [ 4 155 0.04 96100
[ 160, 170 [ 21 165 0.21 571725
[ 170, 180 [ 39 175 0.39 1194375
[ 180, 190 [ 28 185 0.28 958300
[ 190, 200 [ 8 195 0.08 304200
Šwmm˜ 100 1 3124700

¨l§ Am• Ÿ§Abt˜ sž


k
2 1 X 3124700
VX := σX = ni xi 2 − x2 = − (176.5)2 = 94.75.
N 100
i=1

√ ©CAy`m˜ ‘ rž³
σX = 94.75 = 9.73.

‘®t³ ™›A`›
Ÿyb ©CAy`m˜ ‘ rž¯ œy’ Ÿy TžCAqm˜  ¨As˜ XFw˜ ¨ AtCAqt› At˜A An§d˜ wk§ A›dnˆ
XFw˜ Ÿ› ryk rb• Ÿyt˜A˜ «d³ ¨As˜ XFw˜ A• Ð ÐA› Ÿk˜¤ . ryŒ r• Ÿyt˜A˜ © An˜
.ryŒt˜ «d› Ÿˆ ­rb`› wk ¯ ©CAy`m˜ ‘ rž¯ TžCAq›  T˜A˜ £@¡ ¨ ?«r± T˜Al˜ ¨As˜

25
tKt˜ Hy§Aq› .3

XFwl˜ ©CAy`m˜ ‘ rž¯ Tbsž r› w¡¤ (Coefficient de variation) ‘®t¯ ™›A`› dtsž –˜@˜
.¨As˜
σX
CV := × 100.
x
Tlsls˜ HžA Ylˆ š ryŒ} A• Ф Ty¶AO³ Tlsls˜ Ÿ§Ab Ylˆ š ryb• ‘®t¯ ™›A`› A• Ð
.Ty¶AO³
.TsžAt› ÂÄd Ty¶AO³ Tlsls˜ ,CV < 5% A• Ð À
.TsžAt› Ty¶AO³ Tlsls˜ ,20% ¤ 5% Ÿy ‘®t¯ ™›A`› A• Ð Á
?œk˜ Ÿkm§ ¯ ,60% ¤ 20% Ÿy ‘®t¯ ™›A`› A• Ð Â
.TsžAt› ry‹ Ty¶AO³ Tlsls˜ , CV > 80% A• Ð Ã

: T\®›
¨ Ÿytflt› Ÿytˆwmm˜ ¢› dtF Ÿkm§ ¨˜At˜A¤ ¨l}± ryŒtm˜  d¤ Ylˆ dmt`§ ¯ ‘®t³ ™›A`›
. dw˜

26
¨qywt˜ ™ylt˜
As Y˜ TA˜ rh\ ™ rm˜ Ÿ› dˆ Ylˆ ©wt ¨t˜ ¤ Ty˜Amt¯ Ty¶ wK`˜ CAt˜ Ÿ› ry• ¨
.™›Ak˜A Trt˜ ºAS As «r ­CAb` ¤ Trt˜  wž TA• d` ¤
TlA’ Tˆwm› Ahž Ÿˆ šwqž¤ ,¨htn› A¡r}Anˆ dˆ A• Ð Tyhtn› Tˆwm› Ahž Tˆwm› Ÿˆ šwqž
Tˆwm› r}Anˆ ‰› A¡r}Anˆ TlAq› Ÿkm§ ©) A¡r}Anˆ Ädˆ Ak›³A¤ Tyhtn› ry‹ Tˆwm› žA• Ð d`l˜
ry‹ Tˆwm› Ahž Ÿˆ šwqž Anž d`l˜ TlA’ ry‹¤ Tyhtn› ry‹ Tˆwm› žA• Ð A› .(Ty`ybW˜ dˆ±
.Tyhtn›
£@¡ Ÿ› ‘dh˜ .«r± ¨¡ Tyhtn› TlykK Ahn› ™kKž  d§rž ¤ Tyhtn› Tˆwm› An§d˜ dw ¢žrbt`ž
‰S ¨t˜ Ÿyž wq˜ ¤ TlykKt˜ £@¡ T`ybV Tr`› Anylˆ § @˜ ¤ ®ykKt˜ £@¡ dˆ As w¡ TF Cd˜
.Ah˜

:šA›
Am• 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 :Ty˜At˜ T¤r`m˜ A’C± ™m`tsž Anž  wh˜ A’C ™ykK Až C Ð
œ’r˜ Ÿˆ lt§ 027720033 :¨f Ah˜ œ’r˜ ± y rt˜ ­Aˆ r› w¤ ‰› CAtm˜ œ’r˜ C rk Annkm§
.C rkt˜ Hfn ¤ A’C± Hfž Ÿ› ŸylkK› Ÿyyf Ah˜ Ÿym’r˜  œ‹C 027723300 :¨f Ah˜

:d`l˜ ¨FAF± dbm˜


n2 þ A¡¦ r Ÿkm§ «r Tylmˆ Tylm`˜ £@¡ l Ф ,Tflt› Tq§rV n1 þ A› Tylmˆ º r Ÿk› Ð
l Ф ... @k¡¤ ,Tflt› Tq§rV n3 þ A¡¦ r Ÿkm§ T˜A Tylmˆ TyžA˜ Tylm`˜ l Ф ,Tflt› Tq§rV
Aylm`˜ £@¡ º r Ÿkm§ ¨t˜ ”rW˜ dˆ  ,Tflt› Tq§rV nk þ A¡¦ r Ÿkm§ «r Tylmˆ Tylm`˜
: rS˜ ™}A w¡ y rt˜ Ylˆ Ah
n1 × · · · × nk

:œ¶ wq˜
.rOnˆ n  Ð Tˆwm› An§d˜ dw ¢ž rbt`ž
§r`

rOnˆ k  Ð (Disposition) TlykK ™• ,rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ k  Ð (Liste) Tm¶A’ ¨msž


.Ahby r ªrtK§ ¤ r}An`˜ C rkt Ahy ms§ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› ­Ðw›

27
¨qywt˜ ™ylt˜ .4

:T\®›
.¾Awms› C rkt˜  A› Tm¶Aq˜ r}Anˆ dˆ Ÿ› rb• Tˆwmm˜ r}Anˆ dˆ wk§  ªrtK§ ¯

.nk :w¡ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ k  Ð œ¶ wq˜ dˆ

: Ð rOnˆ k  Ð Tm¶A’ Ahn› ™kKž  d§rž ,rOnˆ n  Ð Tˆwm› An§d˜ dw ¢ž rbt`ž
:An§d˜
.1 œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n •
.2 œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n ¤ •
..
.
.k œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n ¤ •
.|n × n{z× . . . n} = nk :w¡ œ¶ wq˜ dˆ Ð
™›Aˆk

:Aby rt˜
.Tfltm˜ r}An`˜ Ÿ› Ÿ› ­Ðwm˜ ¤ r}An`˜ Ÿ› Tˆwmm˜ y rt˜ dˆ As w¡ wlWm˜ A• Ð
Ylˆ QAJ± Ÿ› y r ™› ‰’ wm˜ Ÿ› ¤ ™ rm˜ Ÿ› Ylˆ Tfltm˜ r}An`˜ Ÿ› y r «r ­CAb`¤
.¨F rk˜ Ÿ›
.rOnˆ n  Ð Tˆwm› An§d˜ dw ¢ž rbt`ž
§r`

­Ðw› rOnˆ k  Ð TlykK ™• ,rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ k  Ð (Arrangement) Tby r ¨msž


.Ahby r ªrtK§ Ÿk˜ r}An`˜ C rkt Ahy ms§ ¯ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ›

n!
.Akn = d`˜ w¡ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ k  Ð Aby rt˜ dˆ
(n − k)!

.0! = 1 ¤ n! = n × (n − 1) × (n − 2) × · · · × 2 × 1 y
: Ð rOnˆ k  Ð Tby r Ahn› ™kKž  d§rž ,rOnˆ n  Ð Tˆwm› An§d˜ dw ¢ž rbt`ž
:An§d˜
.1 œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n •
.2 œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n − 1 ¤ •
..
.
.k œ’C rOn`˜ CAyt³ TyžAk› n − k + 1 ¤ •
n!
.Akn = = n × (n − 1) · · · (n − k + 1) :w¡ Aby rt˜ dˆ Ð
(n − k)!

28
¨qywt˜ ™ylt˜ .4

:šA›
Ÿ› Ahn§wk Ÿkm§ ¨t˜ Aby rt˜ dˆ . Ω = {a, b, c, d} r}Anˆ T`C Ÿ› Tžwkm˜ Ty˜At˜ Tˆwmm˜ Ÿkt˜
4! 4 × 3 × 2!
¨¡ ¤ A24 = = = 4 × 3 = 12 ¨¡ Ÿyn Ÿ§rOnˆ
(4 − 2)! 2!
(a, b), (a, c), (a, d), (b, a), (b, c), (b, d), (c, a), (c, b), (c, d), (d, a), (d, b), (d, c)

:T\®›
.wms› ry‹ C rkt˜ ± Tby rt˜ r}Anˆ dˆ ©¤As§ ¤ Ÿ› rb• Tˆwmm˜ r}Anˆ dˆ wk§  ªrtK§
§r`

n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ n  Ð Tby r ™• rOnˆ n  Ð C rk ¤d (Permutation) Tl§db ¨msž


.Pn = n! z›r˜A Ah˜ z›rnF .rOnˆ

:šA›
Tnkmm˜ ®§dbt˜ dˆ ¢n› ¤ n = 3 An§d˜ ,Ω = {a, b, c} r}Anˆ T® Ÿ› Tžwkm˜ Ty˜At˜ Tˆwmm˜ Ÿkt˜
¨¡ ¤ n! = 3! = 6 ©¤As§
(a, b, c), (a, c, b), (b, a, c), (b, c, a), (c, a, b)
rOnˆ n1 , n2 , . . . , nk y rt˜ Ylˆ ™mK Ty¶z TlykK k Ÿ› Tžwkt› rOnˆ n  Ð C rkt ®§dbt˜ dˆ
:¨l§ Am• ‘r`m˜ Pnn1 , n2 ,...,nk : d`˜ w¡ ,n1 + n2 + · · · + nk = n y ¢AKt›
n!
Pnn1 , n2 ,...,nk
=
n1 ! · · · nk !

:Aqywt˜
­r› ™• d§rž Anž © .r}An`˜ Ÿ› Ÿ› rOnˆ CAyt¯ Tnkmm˜ ”rW˜ dˆ A§ w¡ wlWm˜ A• Ð
.r}An`˜ £@¡ Ÿy y rt˜ Ÿˆ r\n˜ {Œ rOnˆ CAyt
.rOnˆ n  Ð Tˆwm› An§d˜ dw ¢ž rbt`ž
§r`

­d¤ k  Ð TlykK ™• rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› Tžwk› rOnˆ k  Ð (Combinaison) Tqyw ¨msž


. y rt˜ Ahy ªrtK§ ¯ ¤  dw˜ C rkt Ahy ms§ ¯ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› ­Ðw›

n!
Cnk = : d`˜ w¡ rOnˆ n  Ð Tˆwm› Ÿ› rOnˆ k  Ð Aqywt˜ dˆ
k!(n − k)!

:šA›
Ÿ› Ahn§wk Ÿkm§ ¨t˜ Aqywt˜ dˆ . Ω = {a, b, c, d} r}Anˆ T`C Ÿ› Tžwkm˜ Ty˜At˜ Tˆwmm˜ Ÿkt˜
4! 4 × 3 × 2! 4×3
¨¡ ¤ C42 = = = = 6 ¨¡ Ÿyn Ÿ§rOnˆ
(4 − 2)!2! 2! × 2! 2
(a, b), (a, c), (a, d), (b, c), (b, d), (c, d)

29
¨qywt˜ ™ylt˜ .4

:Aqywt˜ P¶AO
Aqywt˜ wžA’ rZAn •
n! n!
Cnn−k = = = Cnk
(n − k)!(n − n + k)! (n − k)!k!

(Triangle de Pascal) šAkFA l› •


k−1
Cnk = k
Cn−1 + Cn−1

C00

C10 C11

C20 C21 C22

C30 C31 C32 C33

C40 C41 C42 C43 C44

n = 0: 1
n = 1: 1 1
n = 2: 1 2 1
n = 3: 1 3 3 1
n = 4: 1 4 6 4 1

30
¯Amt³
.Ahlyl ¤ A¡rys ¨t˜ Ÿyž wq˜ ,Ty¶ wK`˜ r¡ w\˜ TF Cd œth§ ©@˜ œl`˜ ¨¡ ¯Amt³ T§r\ž 
: Ty¶ wK`˜ Trt˜
:Ty˜At˜ ª¤rK˜ “q Tylmˆ ¤ Tr ¨¡ Ty¶ wK`˜ Trt˜
.Ah¶ r ™b’ Aqbs› T›wl`› wk Trtl˜ Tnkmm˜ ¶Atn˜ ‰ym .1
.Ah¶ r ™b’ d•¥›¤ ¨`W’ ™kK Trt˜ Tytn ¥bnt˜ Ÿkm§ ¯ .2
.Trt˜ º r ™b’ Trt˜ ¶Atž Ÿ› Tytž ™• CwhZ T}r xAy’ ¤ Tr`› Ÿkm§ .3
§r`
.Ω ¢˜ z›rnF¤ Trtl˜ Tnkmm˜ ¶Atn˜ ™• Tˆwm› w¡ Tny`˜ ºAS

:šA›
¤ ¢w˜ CwhZ Ylˆ šd§ F y Ω = {P, F } w¡ ­d ¤ ­r› wqž T`W’ ºAq˜ Tr ¨ Tny`˜ ºAS .1
. CA`K˜ CwhZ Ylˆ šd§ P
.Ω = {1, 2, 3, 4, 5, 6} w¡ ­d ¤ ­r› rž r ºAq˜ Tr ¨ Tny`˜ ºAS .2
.Ω = {(1, 1), (1, 2), . . . , (6, 6)} w¡ Ÿy r› rž r ºAq˜ Tr ¨ Tny`˜ ºAS .3

§r`
«d Xq ŸmSt Tˆwm› ™• ¨msž .Tny`˜ ºAS Ÿ› Ty¶z Tˆwm› ™• w¡ ¨¶ wK`˜ d˜
.Ay˜¤ Ad Trtl˜ Tnkmm˜ ¶Atn˜

Tnkmm˜ ¶Atn˜ ™• ¨¡ A¡r}Anˆ Tˆwm› © Tny`˜ ºAS Ÿ› Ty¶z Tˆwm› ¢ž Ylˆ d˜ Anrˆ
Ÿˆ ¢r`ž A› ™•  ¨˜At˜A¤ Aˆwmm˜ T`ybV Ah˜ Ty¶ wK`˜  d±  ^®ž @k¡¤ Ty¶ wKˆ Trt˜
sn§ Aylm`˜ £@h˜ Tfltm˜ Q w˜ Ÿˆ¤ Aˆwmm˜ T§r\ž ¨ ”rf˜ ¤ ‰VAqt˜ ¤ ŠAmt¯ Aylmˆ
.  d± Ylˆ A›Am
ºAq˜ Tr ¨ {1} ™› d ¤ rOnˆ Ÿ› wkm˜ d˜ w¡¤ :(Évènement simple) Xysb˜ d˜ .1
. rn˜ r

31
¯Amt³ .5

d`˜ d {2, 4, 6} ™› rOnˆ Ÿ› r• Ÿ› wkm˜ d˜ :(Évènement composé) •rm˜ d˜ .2
. rn˜ r ºAq˜ Tr ¨ ¨¤E
7 œ’r˜ CwhZ d• rOnˆ © ©w§ ¯ ©@˜ d˜ :(Évènement impossible) ™ytsm˜ d˜ .3
∅ ¢˜ z›rnF¤ . rn˜ r ºAq˜ Tr ¨

™’ dˆ CwhZ d• ºASf˜ r}Anˆ TA• œS§ ©@˜ d˜ :(Évènement certain) dy•± d˜ .4
Ω ¢˜ z›rnF¤ . rn˜ r ºAq˜ Tr ¨ 7 Ÿ›

Tny`˜ ºAS ©¤As§ œ¡ A @l˜ Ad˜ :(Évènement complémentaire )œmtm˜ ¤ ™mkm˜ d˜ .5
.A ∪ A = Ω y ™mkm˜ d˜ A  d A Yn`m
Ð Xq¤ Ð AyAnt› B ¤ A Ÿyd˜  šwqž : (Évènements incompatibles) AyAntm˜ Ad˜ .6
.A ∩ B = ∅ A•
. AyAnt› Ad A ¤ A :šA›
¯ œ¡d ‰’¤) rµA œhn› © rt§ ¯ @l˜ :(Évènements indépendants) ®qtsm˜ Ad˜ .7
.(rµ Šw’¤ dˆ ¤ Šw’w rt§ ¤ r¥§
:Ty¶ wK`˜  d± Ÿˆ ryb`tl˜ Aˆwmm˜ T§r\ž dts
.Tny`˜ ºAS ¤ Tylk˜ Tˆwmm˜ Yms ¤ ,Ω A› Trt˜ Tnkmm˜ ¶Atn˜ Ÿˆ rb`ž •
.Trtl˜ Tnkmm˜ ¶Atn˜ Ÿ› Tˆwm› ¨¡ A y ,Tny`˜ ºAS Ÿ› A Ty¶z Tˆwm d˜ Ÿˆ rb`ž •
.“q d’ A d˜  šwqž A Ÿ› rOnˆ ™m Tytn Trt˜ htž Ð •
§r`
Tny`› T A Šw’¤ T}rf˜ ¨m• xAyq› w¡¤ .A› d Šw’¤ ¨ Ÿ\˜ TC ¢ž ­ Aˆ šAmt¯ ‘r`§
.1 ¤ 0 Ÿy CwO› wk§

:©dylqt˜ §r`t˜
T§¤Ast› Ty˜¤±  d±  |rfn˜ .Ty¶ wKˆ Trt “l`tm˜ ¤ ¨htnm˜ Tny`˜ ºAS Ω = {ω1 , . . . , ωn } Ÿky˜
Am• P(A) ¢˜ z›rž¤ d˜ Šw’¤ šAmt ‘r`ž .Trt˜ £@h ¾Aql`t› ¾Ad A Ÿky˜¤ Šw’w˜ ¨ Qrf˜
: ¨l§
Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ Card(A)
P(A) = = .
Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ Card(Ω)
Tylk˜ AyžAk›³ dˆ Card(Ω) ¤ A d˜ Šw’¤ AyžAk› dˆ ¤ Tˆwmm˜ r}Anˆ dˆ Card(A) y
.Trtl˜

:šA›
.A = {F } © , ¢w˜ CwhZ A d˜ Ÿky˜ .Ω = {P, F } An§d˜ ,­d ¤ ­r› wqž T`W’ ºAq˜ Tr .1
Ð ©¤As§ A ¤d šAmt
Card(A) 1
P(A) := = .
Card(Ω) 2

32
¯Amt³ .5

.Ω = {1, 2, 3, 4, 5, 6} An§d˜ ,­d ¤ ­r› rž r ºAq˜ Tr .2


Ð ©¤As§ A ¤d šAmt .A = {2} © , 2 œ’r˜ CwhZ A d˜ Ÿky˜ •
Card(A) 1
P(A) := = .
Card(Ω) 6

Ð ©¤As§ B ¤d šAmt .B = {1, 3, 5} © , © r dˆ CwhZ B d˜ Ÿky˜ •


Card(B) 3 1
P(B) := = = .
Card(Ω) 6 2

Tq§rW Ÿyt§r• s wqž .(º wF A§r• 10 ¤ ºASy T§r• 20) T§r• 30 Ylˆ ”¤dn} ©wt§ .3
.ŠAC ¤ ¤ Ty¶ wKˆ
An§d˜ .ºASy Ÿyt§r• Ylˆ šwO˜ šAmt As •
Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ Card(A)
P(A) = = .
Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ Card(Ω)
:Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ
2 30! 30 × 29
Card(Ω) = C30 = = = 435.
28!2! 2
:Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ .ŠAC  ¤ s˜ ¤ œh› ry‹ y rt˜ ±
2 0 20! 20 × 19
Card(A) = C20 × C10 = ×1= = 190.
18!2! 2
¢n›¤
Card(A) 190
P(A) := = = 0.44.
Card(Ω) 435
:Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ An§d˜ .º wF T§r• ¤ ºASy T§r• Ylˆ šwO˜ šAmt As •
1 1
Card(B) = C20 × C10 = 20 × 10 = 200.

Card(B) 200
P(B) := = = 0.46.
Card(Ω) 435

Tˆwm› Tny`˜ ºAS wk§  Am¡d AVrJ r wt§  § ©dylqt˜ §r`tl˜ Aq¤ šAmt³ As˜
®m ,Tyhtnm˜ ry‹ AžAk›³ Tˆwm›  Ð CAt˜ TF C Ÿˆ rOq§ ©dylqt˜ §r`t˜  @˜ ,Tyhtn›
Ÿ› [a, b] ºz˜ ¨ TWqn˜ Šw’¤ šAmt As Any˜ lV¤ x TWqn˜ ¢ylˆ @ œyqts› An§d˜ A• w˜
œyqtsm˜ ªAqž dˆ As TyžAk› d`˜ šAmt²˜ ©dylqt˜ §r`t˜ “ybW `O˜ Ÿ› ¢ž dž ,œyqtsm˜
.Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ ™m ¨t˜ [a, b] ºz˜ ªAqž Šwm› ¤ Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ ™m ¨t˜

a x b
• • •

@h˜ ,Šw’w˜ ¨ Qrf˜ T§¤Ast› Trt˜ AžAk› wk  wh r wt§  § ©@˜ rµ ªrK˜ A›
Ÿ› r• ¨¡¤ ªrK˜ @¡ Ahy r wt§ ¯ ¨t˜ CAt˜ TF C Ÿˆ z`§ šAmt²˜ ©dylqt˜ §r`t˜ 
.TžE wt› ry‹ wqž T`W’ ‘@’ Tr ¨ F ¢w˜ CwhZ šAmt As –˜Ð Ylˆ šAm•¤ ¢qq ¨t˜ –l
.¯Amt³ T§r\ž ºAnb˜ ¨¶Ahn˜ xAF± wk§  lO§ ¯ šAmt²˜ ©dylqt˜ §r`t˜  dž @k¡¤

33
¯Amt³ .5

:šAmt²˜ ¨bsn˜ §r`t˜


Ÿyb TtA ‘¤rZ ¨ A¡C rk dnˆ Tny`› Trt Xb r§ A d CwhZ dˆ ¤ Cwh\˜ Tl§wW˜ Tb’ rm˜ 
A d˜ CwhZ  r› d`˜ rn (A) þ Ažz›C Џ ,Ÿy`› A\tž¯ ‰S§ A d˜ Cwh\˜ ¨bsn˜ C rkt˜ 
rn (A)
Tbsn˜A ¢nˆ rb`ž ©@˜ ¤ A d˜ Cwh\˜ ¨bsn˜ C rkt˜  ^®ž Anž ­r› n Trt˜ C rk dnˆ
n
¨bsn˜ C rkt˜ T§Ahž ¢ž Ylˆ d Šw’¤ šAmt ‘r`ž –˜@˜ Ÿy`› dˆ Ÿ› rq˜A C rqtF®˜ ™ym§
:  © ,T§Ahž®˜ Y˜  d¡AKm˜ dˆ Y`s§ A›dnˆ d˜ Cwh\˜
rn (A)
P(A) = lim
n→∞ n

:šA›

rn(A)
n
1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3

0 2000 4000 6000 8000 10000

­r› 10000 T§dqž T`W’ ¨›C Tr : 1 ™kJ


rn
Tbsn˜ £@¡ . ©¤As§ F Th˜ dˆ Tbsž  rn w¡ F CwhZ  r› dˆ A•¤ ­r› n T§dqž T`W’ Any›C Ð
n
1 rn 1
y Ÿ› Tbsn˜ rt’ Aml• n  E Aml• ¢ž A˜ Ÿ› Ÿk˜¤ ­ryŒ} n žA• Ð Ÿˆ lt d’
2 n 2
1
:  © Ÿ› d Tb§r’ Tbsn˜ bO d ­ryb• n wk A›dnˆ ¢ž
2
rn 1
lim = .
n→∞ n 2
:¢ž ¨b§rt˜ šAmt²˜ ¨bsn˜ §r`t˜ wyˆ ¤ A§ z› Ÿ›
Tr ©± As˜ ™hF •
šAmt²˜ ”  Tmy’ ¨W` Trt˜ C rk  r› dˆ ­ A§E •
Tflt› Tytž ¨W`§ Trtl˜ C rk ™• •
T A˜ Šw’¤ šAmt³ T§Ahž dw ¯ d’ •

34
¯Amt³ .5

Trt˜ C rkt˜ d ­ryb• dˆ CAyt •


@¡¤  rm˜ Ÿ› ¢tn› ry‹ dˆ Trt˜ º r lWt§ ¨bsn˜ §r`t˜ “¤ šAmt³ As  ^®ž
r (A)
.n → ∞ A›dnˆ n Tbsn˜ T§Ahž Y˜ ™Ož  Ÿ§C A’ ry‹ Aylmˆ Anž Y˜ TAR³A Ÿkm› ry‹ r›±
n
.šAmt²˜ TyRA§r˜ T§r\n˜ ºAnb˜ ‘A• ry‹ šAmt²˜ ¨bsn˜ §r`t˜  d§d Ÿ› dž @k¡¤

šAmt²˜ ¨h§db˜ §r`t˜


Ÿyf§r`t˜ ¨ A¡An§C ¨t˜ šAmt²˜ TyFAF± Q w˜ Ÿ› “lWn§ ¯Amt³ T§r\ž HF± ¨h§db˜ ºAnb˜ 
.¨bsn˜ ¤ ©dylqt˜
Ylˆ lŒt§¤ Ÿyt}A Ÿyt˜A• ŸyqAs˜ Ÿyf§r`t˜ ŸmSt§ šAmt²˜ ¨h§db˜ §r`t˜  –˜@˜¤
.Amhn› ™• wyˆ
ª¤rK˜ qq Ð šAmt T˜ P : P(Ω) −→ [0, 1] T˜ d˜ wˆdž Ty¶ wKˆ Trt˜ Tny`˜ ºAS Ω Ÿky˜
:Ty˜At˜
.d ¤ ©¤As§ dy•±  A˜ Šw’¤ šAmt (1 Tyh§d)
P(Ω) = 1.

:  Ω Tny`˜ ºAS Ÿ› Ty¶z Tˆwm› A  A˜ A• Ð (2 Tyh§d)


0 ≤ P(A) ≤ 1.

:  ∅ ©¤As§ Amh`VAq © ŸylOfn› Ÿy A B ¤ A A• Ð (3 Tyh§d)


P(A ∪ B) = P(A) + P(B).

:šAmt³ Amls› ¶Atž {`


P(A) = 1 − P(A) •
An§d˜
A ∩ A = ∅ ⇒ P(A ∪ A) = P(A) + P(A) (3Tyh§db˜ šAm`tFA)
A ∪ A = Ω ⇒ P(A ∪ A) = P(Ω) = 1 (1 Tyh§db˜ šAm`tFA)
⇒ P(A) + P(A) = 1
⇒ P(A) = 1 − P(A)

P(∅) = 0 rf} ©¤As§ ™ytsm˜ d˜ Šw’¤ šAmt •


P(A) ≤ P(B)  A ⊆ B A• Ð •
An§d˜
B = (B \ A) ∪ (B ∩ A)
y
(B \ A) ∩ () = ∅

35
¯Amt³ .5

dž 3 Tyh§db˜ šAm`tFA .B ∩ A = A  A ⊆ B  Am¤


P(B) = P(B \ A) + P(B ∩ A)
= P(B \ A) + P(A)
⇒ P(B) − P(A) = P(B \ A) ≥ 0 (2 Tyh§db˜ šAm`tFA)
⇒ P(B) ≥ P(A)

P(A ∪ B) = P(A) + P(B) − P(A ∩ B) •

A\B B

A∪B

An§d˜
A ∪ B = (A \ B) ∪ B
y
(A \ B) ∩ B = ∅
3 Tyh§db˜ šAm`tFA ¢n›¤
(1) P(A ∪ B) = P((A \ B) ∪ B) = P(A \ B) + P(B)

.(A \ B) ∩ (A ∩ B) = ∅ y ,A = (A \ B) ∪ (A ∩ B) «r Th Ÿ›


¢n›¤
P(A) = P ((A \ B) ∩ (A ∩ B)) = P(A \ B) + P(A ∩ B)
©
P(A \ B) = P(A) − P(A ∩ B)
dž (1) ¨ {§w`t˜A
P(A ∪ B) = P(A \ B) + P(B)
= P(A) − P(A ∩ B) + P(B)
= P(A) + P(B) − P(A ∩ B)

:TyAnt› ry‹  d T® A, B, C Ÿkt˜ •

P(A ∪ B ∪ C) = P(A) + P(B) + P(C) − P(A ∩ B) − P(A ∩ C) − P(B ∩ C) + P(A ∩ B ∩ C)

: wky D = B ∪ C  |rfž

36
¯Amt³ .5

A C

(2) P(A ∪ B ∪ C) = P(A ∪ D) = P(A) + P(D) − P(A ∩ D)

: wk§ TqAs˜ Tn¡rbm˜ s¤ ¢n›¤ A ∩ D = A ∩ (B ∪ C) = (A ∩ B) ∪ (A ∩ C) Ÿk˜

(3) P(A ∩ D) = P(A ∩ B) + P(A ∩ C) − P(A ∩ B ∩ C)

–˜@•¤

(4) P(D) = P(B ∪ C) = P(B) + P(C) − P(B ∩ C)

. wlWm˜ Ylˆ ™Ož (2) ¨ (4) ¤ (3) ™§dbt

:T}®
T’ r• T‹Ay} Ylˆ šwO˜ Ÿkm§ ¯Amt³ šA› ¨ zy›rtl˜ xAF• Aˆwmm˜ T§r\ž  dtFA
:dtsž Tq§rW˜ £@h .Tfltm˜ œy¡Afml˜
(et) ¤ ­CAbˆ Ÿˆ ¯d ∩ ‰VAqt˜ z›C •
(ou) ¤  ­CAbˆ Ÿˆ ¯d ∩ A ³ z›C •
 A Hkˆ ­CAbˆ Ÿˆ ¯d A ¤ Ac œmtm˜ z›C •

:šA›
Ew šAmt ©¤As§ A HAntm˜ Ew šAmt A• Џ TAbsl˜ ”AbF ¨ A, B, C ŸysAnt› ® —rtJ
? B ¤ A Ew šAmt Am . C Ew šAmt `R A, B Ÿ› ™• Ew šAmt¤ B HAntm˜
An§d˜

P(A) = P(B) = 2P(C)

P(A) + P(B) + P(C) = 1


1
2x + 2x + x = 1 ⇒ 5x = 1 ⇒ x = 5 = 0.2 ¢n›¤ x = P(C) |rfž
©

37
¯Amt³ .5

¤ P(A) = 0.4 ;P(C) = 15 = 0.2


P(B) = 0.4
⇐ (¾A`› Ewf§  Ÿyn ŸyqAstm˜ Ÿkm§ ¯¤ d ¤ “Ast› z¶Af˜ ±) TyAnt›  dA, B, C  œl`ž¤

(5) P(A ∪ B) = P(A) + P(B)


: dn (5) ¨ |w`ž
P(A ∪ B) = 0.4 + 0.4 = 0.8

:¨VrK˜ šAmt³
Tqbs› Tr`› Ţ ¤ Ty¶ wK`˜ Trt˜ Ylˆ ¾ Amtˆ ¾­rJAb› ¯Amt As Anm’ Ty¶ wK`˜  d± ¨
‰’¤ d’ ¾Any`› ¾Ad  œl`ž • Trt˜ Tytž šw ¾Ay¶z ¾A›®ˆ Anl}¤ šA ¨ .Trt˜ Tytž šw
Pqn d’ ¤  d± {` ¯Amt z d’ .Trt˜ £@h Tql`tm˜  d± ¯Amt ¨ r¥yF –˜Ð 
. ¢ylˆ žA• A› Ylˆ Yqb ¤ Ah ¯Amt ryŒt ¯ d’  d —An¡ ¤ rµ AhS` ¯Amt

.B š Tbsn˜A Hy˜ Ÿk˜ Ω š Tbsn˜A”ryŒ}“ A : 2 ™kJ

:šA›
HmK› A• H› w§  Amlˆ wy˜ @¡ rWm˜ šwW¡ šAmt •
šAWˆ ¤ w§ 150 ­dm˜ ™} wt› ™kK ™mˆ ¢ž Amlˆ TyAR w§ 100 ­dm˜ EAh ™mˆ šAmt •
|rm˜ @¡ dR Aql˜ @ ‰› A› |rm TA}¯ šAmt •
¨VrK˜ šAþmt³  .P(B) 6= 0 y Ω Tþny`˜ ºASþ Hfž Ylˆ Ÿytr`› Ÿyt A B ¤ A Ÿkt˜
:¨l§ Am• ‘r`§¤ P(A|B) z›r˜A ¢˜ z›r§ B T A˜ Šw’w (AV¤rK› ¤) Amlˆ A T Al˜
P(A ∩ B)
P(A|B) = , P(B) 6= 0
P(B)

. PB (A) z›r˜A AS§ ¢˜ z›r§ P(A|B) ¨VrK˜ šAmt³

:Q w
0 ≤ P(A|B) ≤ 1 .1

P(A|A) = 1 .2

:  ŸylOfn› Ÿy A A2 ¤ A1 A• Ð .3
P(A1 ∪ A2 |B) = P(A1 |B) + P(A2 |B).

38
¯Amt³ .5

P(A ∩ B)
P(B|A) = .4
P(A)
P(B|A) 6= P(A|B) .5

P(A|B) = 1 − P(A|B) .6

P(A ∩ B) = P(A|B) × P(B) = P(B|A) × P(A) .7

Ylˆ A›wsq› A šAmt A¤rS› A Amlˆ B šAmt ©¤As§ B d˜ Amlˆ A dl˜ ¨VrK˜ šAmt³
.B šAmt
P(B|A) × P(A)
P(A|B) = , P(B) 6= 0
P(B)

:Tlqtsm˜  w˜
© B  A˜ ¤d dˆ ¤ ¤d AqlW› rt§ ¯ A Tny`› T A ¤d wk§ ¯A˜ {` ¨
.A T A˜ šAmt ¤ ¨VrK˜ šAmt³ Ÿy ”r ¯ © .P(A|B) = P(A)
d “q Ð ®qts› B ¤ A Ÿy A˜  šwqž .Ω Tny`˜ ºAS Hfž Ylˆ Ar`› A A B ¤ A Ÿky˜
:Ty˜At˜ T·Aktm˜ ª¤rK˜
P(A|B) = P(A) •

P(B|A) = P(B) •

P(A ∩ B) = P(A)P(B) •

:Q w
T·Akt› Ty˜At˜ ¶Atn˜
®qts› B ¤ A ⇔ ®qts› B ¤ A
®qts› B ¤ A ⇔ ®qts› B ¤ A
®qts› B ¤ A ⇔ ®qts› B ¤ A

39
¯Amt³ .5

:z§A wžA’ ¤ ¨lk˜ šAmt³

Ω Tny`˜ ºAS T¶z : 3 ™kJ


§r`

T¶z ™kK Ahž  d± £@¡ Ÿˆ šwqž .Ω Tny`˜ ºAS Ÿ› B1 , B2 , B3 , . . . , Bn  d± An§d˜ Ÿkt˜
:Ty˜At˜ ª¤rK˜ qq Ð Xq ¤ Ð Ω Tny`˜ ºASf˜ ¤ dy•± dl˜
∀i = 1, 2, 3, ...., n; P(Bi ) > 0 •
n
[
Ω= Bi •
i=1

∀i, j = 1, 2, 3, . . . , n, i 6= j; Bi ∩ Bj = ∅ •

:¶Atž
:  Ω Tny`˜ ºASf˜ T¶z ™kK B1 , B2 , · · · , Bn žA• Ð .1
n
X
P (Bi ) = P (Ω) = 1
i=1

.ºASf˜ @¡ Ÿ› d ©± T¶z Y˜ © ¥ Ω ºASfl˜ T¶z T§ .2


:  A ⊆ Ω A• Ð ¢ž ^¯

A = A ∩ Ω = A ∩ (B1 ∪ B2 ∪ · · · ∪ Bn ) = (A ∩ B1 ) ∪ · · · ∪ (A ∩ Bn )

 tn§¤ Yn› Yn› TyAnt› ¨h Ω dy•± dl˜ T¶z ™kK B1 , B2 , · · · , Bn  d±  Am
. A dl˜ T¶z ™kK ¤ A¾ S§ Yn› Yn› TyAnt› A ∩ B1 , . . . , A ∩ Bn  d±

40
¯Amt³ .5

:¨lk˜ šAmt³ Tn¡rb›


™• ™ Ÿ› P(Bi ) 6= 0 y ¤ Ω Tny`˜ ºASf˜ T¶z ™kK ¨t˜ ¤ B1 , B2 , · · · , Bn  d± An§d˜ Ÿkt˜
. ∀i = 1, 2, · · · , n
:  A ⊆ Ω d © ™ Ÿ› @¶dnˆ
n
X
P(A) = P(A|Bi )P(Bi )
i=1

:šA›
 œl`ž . y rt˜ Ylˆ ¨¶Ahn˜ tnm˜ Ÿ› 30% , 45% ,25% : tn B3 ,B2 ,B1 ¯ 3 An§d˜ ‰ymtl˜ ‰nO› ¨
˜A} ry‹ tn› Ylˆ šwO˜ šAmt A› . T˜A} ry‹ y rt˜ Ylˆ ®˜ ¯µ Atn› Ÿ› 2% ,3% ,2%
. ¾Ay¶ wKˆ ‰nOm˜ @¡ Atn› d CAyt œ šA ¨
: Ty˜At˜  d± An§d˜ Ÿkt˜
.˜A} ry‹ Ay¶ wKˆ wsm˜ tnm˜ : A
P(B1 ) = 0.3 : y B1 T˜µ Ÿ› wsm˜ tnm˜ : B1
P(B2 ) = 0.45 : y B2 T˜µ Ÿ› wsm˜ tnm˜ : B2
P(B3 ) = 0.25 : y B3 T˜µ Ÿ› wsm˜ tnm˜ : B3
:  dž ¨lk˜ šAmt³ Tn¡rb› “ybWt .T¶z ™kK B3 ,B2 ,B1  d±  ^¯
3
X
P(A) = P(A|Bi )P(Bi )
i=1
P(A) = P(A|B1 )P(B1 ) + P(A|B2 )P(B2 ) + P(A|B3 )P(B3 )
P(A) = (0.3)(0.02) + (0.45)(0.03) + (0.25)(0.02) = 0.0245

:z§A Tn¡rb›
™• ™ Ÿ› P(Bi ) 6= 0 y ¤ Ω Tny`˜ ºASf˜ T¶z ™kK ¨t˜ ¤ B1 , B2 , ...., Bn  d± An§d˜ Ÿkt˜
. ∀i = 1, 2, · · · , n
:  P(A) 6= 0 y A ⊆ Ω d © ™ Ÿ› @¶dnˆ
P(A|Bi )P(Bi )
P(Bi |A) = n
X
P(A|Bi )P(Bi )
i=1
z§A wžA’ Yms§ A› w¡¤

:šA›
.˜A} ry‹ ¢ž ¾Amlˆ T˜A˜ T˜µ Atž Ÿ› wsm˜ tnm˜ wk§  šAmt w¡ A› “As˜ šAm˜ ¨
B1 , B2 , B3 ¤ Tqq› TqAs˜ Tn¡rbm˜ ª¤rJ ™•  ^¯ . P(B3 |A) w¡ ¢As wlWm˜ šAmt³
: wk§¤ z§A wžA’ “ybW ‰yWtsž Anž © P(A) 6= 0 ¤ T¶z ™kK
P(A|B3 )P(B3 ) 0.005 10
P(B3 |A) = = = .
P(A) 0.0245 49

41
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF
:š¤± Ÿ§rmt˜
fOt› s TfnO› ,rhJ š® žrtž¯ ‰’ w› d (Nombre de visites )  CA§E dˆ ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
: (Navigateur) ™m`tsm˜ žrtž¯
Navigateur Nombre de visites
Chrome 880 491
Firefox 2 022 764
Internet Explorer 576 655
Opera 160 303
Safari 315 613
Autres 41 367

.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ‰bW˜ Šwž A› .1


.Tny`˜ xAq› w¡ A› .2
.TqlWm˜ ¤ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .3
.šEAn˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ š¤d Xˆ .4
.Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ Ÿytq§rW ™› .5

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:šAfV± dˆ s ®¶A`˜ Ÿ› Tnyˆ ‰§Ew ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
šAfV± dˆ 0 1 2 3 4 5
®¶A`˜ dˆ 38 15 11 6 3 2

.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ Šwž A› .1


.Tny`˜ xAq› w¡ A› .2
.TqlWm˜ ¤ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .3
.šEAn˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ š¤d Xˆ .4
.Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ AyžAy ™› .5

42
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF .6

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
A· ¨ ryŒtm˜ œy’ ‰ym œ .QAJ± Ÿ› Tny`˜ ¨¶AO ryŒtm˜ ©C rkt˜ Cdm˜ ™m§ ¨˜At˜ ™kK˜
.63 ©¤As§ 120 z•rm˜  Ð T·f˜ C rk .10 šwW˜ Hfn
.T· ™• C rk tntF œ ,A·f˜ d¤ .1
.Tny`˜ xAq› w¡ A› .2
.Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .3

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
:Ayl`˜ xC dm˜ «d ”At˜®˜ TqAs› ¨ TblWl˜ Ahylˆ ™Otm˜ A›®`˜ ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
T›®`˜ [0 ; 5[ [5 ; 8[ [8 ; 10[ [10 ; 12[ [12 ; 16[ [16 ; 20]
C rkt˜ 17 16 26 30 24 11

.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ Šwž A› .1


.Tny`˜ xAq› w¡ A› .2
.Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .3
.dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ ‰lSm˜ œFC .4
šwb’ T›®ˆ “As˜ œFr˜ š® Ÿ› d¤ ,TqAsml˜ Ÿy›dqtm˜ Ÿ› 25% šwb’ œ ¢ž mlˆ Ð .5
.TFCdm˜
:H›A˜ Ÿ§rmt˜
:AˆAs˜A ­Cdq› ,yAOm˜ Ÿ› Tˆwm› šAŒtJ¯ Tyn›z˜ ­dm˜ ™m Ty˜At˜ AyW`m˜
91.6; 35.7; 251.3; 24.3; 5.4; 67.3; 170.9; 9.5; 118.4; 57.1

.Sturges Tq§rV šAm`tFA ¨¶AO š¤d ¨ AyW`m˜ £@¡ ‰R .1


.T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .2
.©C rkt˜ Cdm˜ œFC .3

43
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF
:š¤± Ÿ§rmt˜
Ahn› ­d ¤ ™• šwV Tnyˆ 75 ¨ ­ wwm˜ wy`˜ dˆ ™s ,­d§d T˜ §rt MAmq˜ ¨`žA} d A’
:¨˜At˜ š¤d˜ ¨ TOl› Ahylˆ ™Otm˜ ¶Atn˜ .CAt› 10
wy`˜ dˆ 0 1 2 3 4 5
Any`˜ dˆ 38 15 11 6 3 2

.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ Šwž A› .1


.T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .2
.š wnm˜ d¤ .3
.AyžAy¤ AyAs XyFw˜ d¤ .4
.¨As˜ XFw˜ d¤ .5
.Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ AyžAy ™› .6

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:­r› 100 Tylm`˜ £@¡ C rk œ ¤ Tny`› Tyn›E ­d› š® d§rb˜ Ak› d Ylˆ Ÿ¶Az˜ d w T\®› œ
Ÿ§d w˜ dˆ 1 2 3 4 5 6
C rkt˜ 15 25 26 20 7 7

.T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .1


.š wnm˜ d¤ .2
.XyFw˜ d¤ .3
.¨As˜ XFw˜ d¤ .4
.AyžAy XyFw˜ ¤ š wnm˜ d¤ œ Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ AyžAy ™› .5

44
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF .7

xi 0 1 2 3 4 5
ni 10 43 39 28 43 7

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
:‰Wqt› ¨m• ryŒtm˜ Ty¶AO TF C ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
.T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d ™kJ .1
.AyAs XFw˜ ¤ š wnm˜ d¤ .2
.¨q wt˜ ¤ ¨Fdnh˜ ¤ ¨As˜ XFw˜ s .3
.Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ AyžAy ™› .4
.AyžAy XyFw˜ ¤ š wnm˜ d¤ .5

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
:šAfV± dˆ s ®¶A`˜ Ÿ› Tny`˜ Ty¶AO TF C ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
xi ni fi Nj ↑ Nj ↓ Fj ↑
0 12 0.12
1 25
2
3 51 0.74
4 0.16
5

.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ Šwž A› .1


.¨lk˜ C rkt˜ tntF .2
.š¤d˜ ™m• .3
.AyžAy TqlWm˜  C rkt˜ ™› .4
.Ay`r˜ ¤ XyFw˜ ,š wnm˜ d¤ .5
.¨q wt˜ ¤ ¨Fdnh˜ ¤ As˜ XFw˜ s .6
.©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜ s .7
y Ay¶AO ryŒt› Y Ÿky˜ .8
xi + 2
yi =
3
.σY2 ¤ y tntF

45
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF .7

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
:¨l§ Am• ¶Atn˜ žA•¤ œy’ 10 Ÿ› Tžwk› Ty¶AO Tlsls˜ Ÿ§Abt˜ ¤ ¨As˜ XFw˜ As Anm’
x10 = 5.9 ¤ σX2 = 4.83.
T›dtsm˜ Tmyq˜ ,¸VA ™kK bt• œyq˜ «d  y : As˜ ¨ W d ¢ž An˜ Ÿyb –˜Ð d`
.6.5 žA• ‰’ w˜ ¨ TyO˜ Tmyq˜  ry‹ ,8.5 žA• As˜ ¨
.ŸyyO˜ Ÿ§Abt˜ ¤ ¨As˜ XFw˜ s .1

46
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF
:š¤± Ÿ§rmt˜
41 w¡ ­C r˜ TC XFwt›  ny Ty˜AmK˜ Ak§r› d› «d ­C r˜ TC  ryŒt˜ Ty¶AO TF C
.(◦ C) T§w·m˜ ACdl˜ ¶Atn˜ £@¡ šw .27◦ F £Cd’ ©CAy`› ‘ ržA (◦ F) §Ahžr¡A TC
.212◦ F –˜Ð ™Aq§¤ 100◦ C dnˆ ºAm˜ ¨lŒ§¤ 32◦ F –˜Ð ™Aq§¤ 0◦ C dnˆ dyl˜ ¤@§
:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:lt› ‰’w› 19 dnˆ Tls› AAy˜A rhž £Ay› ¨ ¤Eµ zy•r ™m Ty˜At˜ Ty¶AO³ Tlsls˜
0.85; 1.35; 1.13; 0.48; 1.17; 1.55; 1.04; 1.37; 1.29; 0.87; 2.14; 1.10; 1.12; 2.43; 1.01; 0.60; 2.02; 0.93; 1.98

.Sturges Tq§rV šAm`tFA ¨¶AO š¤d ¨ AyW`m˜ £@¡ ‰R .1


.©C rkt˜ Cdm˜ œFC .2
.š wnm˜ d¤¤ Ty˜ wnm˜ T·f˜ Xˆ .3
.XyFw˜ s .4
.¨As˜ XFw˜ s .5
.©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜ s .6
.‘®t¯ ™›A`› d¤ .7

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
.rm`˜ s Aks˜ Ÿ› Tnyˆ ‰§Ew ™m§ ¨˜At˜ š¤d˜
A·f˜ [ 0, 10 [ [ 10, 20 [ [ 20, 30 [ [ 30, 40 [ [ 40, 50 [ [ 50, 60 [ [ 60, 70 [ [ 70, 80 [
C rkt˜ 18 44 68 54 42 36 16 10

.©C rkt˜ Cdm˜ œFC .1


.¨As˜ XFw˜ s .2
.‘®t¯ ™›A`› d¤ œ ,©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜ s .3
Ay`r˜ ¤ XyFw˜ s .4

47
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF .8

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
:CAn§d˜A Cdq› ,©rhK˜ r˜ s AsF¥m˜ «d šAmˆ ‰§Ew ™m§ ¨˜At˜ ¨¶AO³ š¤d˜
.x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ Šwž A› .1
.¨lk˜ C rkt˜ tntF .2
A·f˜ ni fi Nj ↑ Nj ↓ Fj ↑
.š¤d˜ ™m• .3
[ 15 000, 20 000 [ 8 0.08
[ 20 000, 25 000 [ 25 .©C rkt˜ Cdm˜ œFC .4
[ 25 000, 30 000 [
[ 30 000, 35 000 [ 48 0.84 .š wnm˜ d¤¤ Ty˜ wnm˜ T·f˜ Xˆ .5
[ 35 000, 40 000 [ 0.1 .AyžAy¤ AyAs XyFw˜ d¤ .6
[ 40 000, 45 000 [
.¨As˜ XFw˜ s .7
.‘®t¯ ™›A`› d¤ œ ©CAy`m˜ ‘ rž¯ ¤ Ÿ§Abt˜ s .8

48
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF
:š¤± Ÿ§rmt˜
:Ty˜At˜ ¯ A`m˜ Ty`ybW˜ dˆ± Tˆwm› ¨ ™
A3n − 20n = 0 (n ≥ 3) .1

Cn1 + Cn2 + Cn3 = 5n (n ≥ 3) .2


1
Cn(n+1) 0
+ 8Cn(n+2) = Cnn−1 + 2Cn+2
n .3

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
.m ≤ n y Cnm rbt`ž , Ay`ybV dˆ n ¤ m Ÿky˜
Cnm = Cnn−m :  b .1
m+1
(m + 1)Cn+1 = (n + 1)Cnm :  b .2
m−1 m + C m+1 = C m+1  tntF œ , C m = C m−1 + C m : 
.Cn−1 + 2Cn−1 n−1 n+1 n n−1 n−1 b .3
N
X
m+1
.( A m ∈ N∗ ) Cnm = CN +1 An§d˜ m ≤ N © ™ Ÿ› ¢ž , N Ylˆ ‰ rt˜A Ÿ¡r .4
n=m
n
X
. n
Ca+b = Cak Cbn−k :  Ÿy , n ≤ min(a, b) y Ty`ybV dˆ T® n ¤ a, b Ÿkt˜ .5
k=0

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
.f (x) = (1 + x)n ‰Sž .n ∈ N∗ Ÿky˜
.(1 + x)n rKž .1
:Ty˜At˜ ‰y›Am˜ œy’ tntF .2
A= Cn0 + Cn1 + Cn2 + ··· + Cnn
B = Cn0 + 2Cn1 + 4Cn2 + · · · + 2n Cnn
C = Cn0 − Cn1 + Cn2 − · · · + (−1)n Cnn

.Ÿytq§rW f 0 (x) “tKm˜ s .3


:Šwmm˜ Tmy’ tntF .4
D = Cn1 + 2Cn2 + 3Cn3 + · · · + nCnn

49
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF .9

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
.‰lR (N ≥ 3) N ¢˜ ,A`lS› rbt`ž
(¢y Ÿyy˜Att› ry‹ ŸyFC Ÿy ™O Tmyqts› T`W’ w¡ ‰lSm˜ rW’) ?‰lSm˜ CAW’ dˆ w¡ A› .1
?‰lSm˜ x¤¦C šAm`tFA ¢lykK Ÿkm§ l› Ÿ› œ• .2
?‰lSm˜ ™ ‰VAq TWqž Ÿ› CAW’°˜ dw§ œ• .3

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
Pour coder les) Ew›r˜ ryfK ™ Ÿ› (Le système binaire) ¨¶An˜ A\n˜ ™m`tsž ¨˜µ ®ˆ³ ¨
.1 ¤ 0 Tmyq˜ @§ rOnˆ w¡ (un bit: chiffre binaire, binary digit) yb˜ .(caractères
?£ryfK Ÿkm§ z›C Ÿ› œ• ,(¢yt•¤ 1) y 8 šAm`tFA .1
?Tnkm› Tml• Ÿ› dw§ œ• , y 32 Ÿ› Tžwk› TlslF Ÿˆ ­CAbˆ ¨¡ Tmlk˜ .2

:x As˜ Ÿ§rmt˜
?P(E) Tˆwmm˜ º z Tˆwm› r}Anˆ dˆ w¡ A› .rOnˆ n Ÿ› Tžwk› Tˆwm› rbt`ž
:‰As˜ Ÿ§rmt˜
.r ≤ n ,CardF = n ,CardE = r y Atˆwm› F ¤ E Ÿkt˜
.F ¨ E AqybW dˆ w¡ A› .1
.F ¨ E š Tn§Abtm˜ AqybWt˜ dˆ w¡ A› .2

:Ÿ›A˜ Ÿ§rmt˜
.”¤dn} n ¨ ­r• r ‰Sž  Ÿkm§ Tq§rV œk
:‰FAt˜ Ÿ§rmt˜
.(r ≤ n) ­r• r ¢n› sž .­r• n Ylˆ ©wt§ ”¤dn}
.ŠAC³ ‰› s˜ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ w¡ A› .1
? y rt˜ ­Aˆ r›¤ ŠAC³ dˆ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ w¡ A› .2
? y rt˜ ­Aˆ r› dˆ¤ ŠAC³ dˆ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ w¡ A› .3

:rJA`˜ Ÿ§rmt˜
.Abˆ¯ 20 Ÿy Ÿ› CAyt¯ Annkm§ ,dq˜ ­r• “§r ™ykK ™ Ÿ›
?¢lykK Ÿkm§ “§r Ÿ› œ• ,z•r› © ¨ `l˜ ¢nkm§ ˆ¯ ™•  AnRrt Ð .1
?¢lykK Ÿkm§ “§r Ÿ› œ• ,Y›r› x r T® Abˆ¯ Ÿ§rK`˜ Ÿy Ÿ› A• Ð .2

50
5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF
:š¤± Ÿ§rmt˜
.10 ¤ 5 ©¤As§ Šwm› Ylˆ šwO˜ šAmt w¡ A› .­d ¤ ­r› rž ¨t`W’ ‘@q wqž
:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
y A T A˜ rbt`ž .Ω = {ω1 , ω2 , . . . , ω8 } y A› Ty¶ wKˆ Trt˜ AyžAk›³ Tˆwm› Ω Ÿkt˜
Hfž Ah˜ Ty˜¤±  w˜  œl`˜ ‰› , C = {ω1 , ω5 } ¤ B = {ω3 , ω4 , ω5 , ω7 } T A˜ ¤ A = {ω3 , ω7 , ω8 }
.šAmt³
.P(B) ,P(A) ,P(A ∪ B) ,P(A ∩ B) ,P(C) ,P(B) ,P(A) s
:˜A˜ Ÿ§rmt˜
¨ rh\§ ©@˜ d`˜ ,Ÿy r› 6 Y˜ 1 Ÿ› Tm’r› zt› rž ­r¡E ¨›rž .x2 + bx + c = 0 T˜ A`m˜ rbt`ž
. c ™m§ TyžA˜ Ty›r˜ ¨ rh\§ ©@˜ d`˜ ¤ ,b ™m§ Y˜¤± Ty›r˜
?Ÿyflt› Ÿyl ™bq ­AW`m˜ T˜ A`m˜  šAmt w¡ A› .1
?AfˆAS› ® ™bq T˜ A`m˜ £@¡  šAmt w¡ A› .2
?¨qyq ™ © ™bq ¯ T˜ A`m˜ £@¡  šAmt w¡ A› .3

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
™• wFC šAmt  .Tflt› z• r› ¨ TqAsm˜ «r .TqAs› Y˜ d ¤ w§ ¨ TblV T® dq
:¨l§ Am• Cd’ œhn› d ¤
P(A) = 0.2, P(B) = 0.5, P(C) = 0.3

?T®˜ TblW˜ Až šAmt w¡ A› .1


?™’± Ylˆ ˜AV Až šAmt w¡ A› .2
?r•± Ylˆ Ÿyb˜AV wFC šAmt w¡ A› .3

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
.AhWy› Y˜ ¢n› ­r¶ d˜ z•r› Y˜ r’ TWqn˜ wk  šAmt d¤ .­r¶ d˜ ™ TWqž Ay¶ wKˆ CAtž

51
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™
:š¤± Ÿ§rmt˜
TtF @§ ¨mF ¨fy• ,­CA§z˜ š® ™m`tsm˜ žrtž± fOt› :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ‰bW˜ .1
.Autres ¤ Firefox, Chrome, Internet Explorer, Safari, Opera : d¡AK›
:© ,(¨lk˜ C rkt˜ )  C rkt˜ Šwm› ©¤As§ Tny`˜ xAq› .2
X
N= ni = 880491 + 2022764 + 576655 + 160303 + 315613 + 41367 = 3997193.

:šEAn˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ ¤ TqlWm˜ ¤ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .3


Navigateur ni fi Nj ↑ Fj ↑ Nj ↓ Fj ↓ αi
Chrome 880491 0.220 880491 0.220 3997193 1 79.300
Firefox 2022764 0.506 2903255 0.726 3116702 0.780 182.177
Internet Explorer 576655 0.144 3479910 0.871 1093938 0.274 51.935
Opera 160303 0.040 3640213 0.911 517283 0.129 14.437
Safari 315613 0.079 3955826 0.990 356980 0.089 28.425
Autres 41367 0.010 3997193 1 41367 0.010 3.726
Šwmm˜ 3997193 1 360

:Ty¶AO³ Tlsls˜ £@¡ Ÿytq§rW ™› .4


2000000

Autres
Chrome
Firefox Chrome
Internet Explorer
1500000

Opera
Safari

Firefox
1000000

Autres

Safari
500000

Opera

Internet Explorer
0

Autres Chrome Firefox Opera Safari

Navigateur

®yWtsm˜ XW› Tybsn˜ ­r¶ d˜

ni
αi = × 360 = fi × 360.
N

52
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .11

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
‰Wqt› ¨m• ,šAfV± dˆ :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ .1
:© ,(¨lk˜ C rkt˜ )  C rkt˜ Šwm› ©¤As§ Tny`˜ xAq› .2
X
N= ni = 38 + 15 + 11 + 6 + 3 + 2 = 75.

:šEAn˜ ¤ dˆAO˜ ‰mtm˜ C rkt˜ ¤ TqlWm˜ ¤ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .3


šAfV± dˆ ni fi Nj ↑ Nj ↓
0 38 0.507 38 75
1 15 0.200 53 37
2 11 0.147 64 22
3 6 0.080 70 11
4 3 0.040 73 5
5 2 0.027 75 2
Šwmm˜ 75 1

:Ty¶AO³ Tlslsl˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ .4

Diagramme en bâtons
35
30
25
Effectifs

20
15
10
5

0 1 2 3 4 5

­dmˆ± XW› : 1 ™kJ

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
¤)  d¤ 9 Ÿ› wk› T·f˜ £@¡ ™m§ ©@˜ ™yWtsm˜  Am¤ 63 ©¤As§ 120 z•rm˜  Ð T·f˜ C rk
.7 ©¤As§ (“AV ¤) ­d¤ ™• C rk  tntsž ,(“ wV
:Tny`˜ xAq› .1
N = 2 × 7 + 4 × 7 + 9 × 7 + 5 × 7 + 3 × 7 = 161

:¨l§ Am• š¤d˜ ™mkž .2

53
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .11

A·f˜ xi ni fi
[ 95; 105 [ 100 14 0.09
[ 105; 115 [ 110 28 0.17
[ 115; 125 [ 120 63 0.39
[ 125; 135 [ 130 35 0.22
[ 135; 145 [ 140 21 0.13
Šwmm˜ 161 1

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
.rmts› ¨m• ,Ahylˆ ™Otm˜ T›®`˜ :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ .1

X :Tny`˜ xAq› .2
N= ni = 17 + 16 + 26 + 30 + 24 + 11 = 124.

:Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .3


A·f˜ ni fi Nj ↑ Fj ↑
[ 0, 5 [ 17 0.137 17 0.1371
[ 5, 8 [ 16 0.129 33 0.2661
[ 8, 10 [ 26 0.210 59 0.4758
[ 10, 12 [ 30 0.242 89 0.7177
[ 12, 16 [ 24 0.194 113 0.9113
[ 16, 20 [ 11 0.089 124 1
Šwmm˜ 124 1

:dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ ‰lSm˜ .4


120
100
80
60
40
20
0

0 5 10 15 20

Classes

dˆAO˜ ‰mtm˜ ©C rkt˜ ‰lSm˜ : 2 ™kJ

12.67 :©¤As TFCdm˜A šwbq˜ T›®ˆ ,“As˜ œFr˜ š® Ÿ› .5

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
:Ty˜At˜ T’®`˜ s A·f˜ d`˜ Tyb§rq Tmy’ ¨W`§ Sturges wžA’ .1
k ' 1 + 3.222 × log10 N

54
1 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .11

:¨l§ Am• ek ¤ e0 ¤d˜ CAbtA –˜Ð d` wqž ,k ' 5 Ð N = 10 An§d˜ .2


Yž ± d˜
e0 := xmin − 0.025 (xmax − xmin ) = −0.747
.( w› Am¶ Ÿ›z˜ ±) 0 Y˜ Tmyq˜ £@¡ §rq Ÿkm§
Ylˆ± d˜
ek := xmax + 0.025 (xmax − xmin ) = 257.4
.(Tl}A ¤d A· šwV Ylˆ šwO˜ ™ Ÿ›) 260 Y˜ Tmyq˜ £@¡ §rq Ÿkm§
:A·f˜ šwV .3
ek − e0 260
a := = = 52.
k 5
:¨˜At˜ š¤d˜ Ylˆ Ð ™Otž .4
A·f˜ ni xi fi Fj ↑ Fj ↓
[ 0, 52 [ 4 26 0.4 0.4 1
[ 52, 104 [ 3 78 0.3 0.7 0.6
[ 104, 156 [ 1 130 0.1 0.8 0.3
[ 156, 208 [ 1 182 0.1 0.9 0.2
[ 208, 260 [ 1 234 0.1 1 0.1
Šwmm˜ 10 1

:©C rkt˜ Cdm˜ .5

Histogramme
4
3
2
1
0

0 50 100 150 200 250

Classes

©C rkt˜ Cdm˜ : 3 ™kJ

55
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™
:š¤± Ÿ§rmt˜
.‰Wqt› ¨m• , wy`˜ dˆ :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ‰bW˜ .1
:T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .2
wy`˜ dˆ ni fi Fj ↑ Fj ↓
0 38 0.507 0.507 1
1 15 0.200 0.707 0.493
2 11 0.147 0.853 0.293
3 6 0.080 0.933 0.147
4 3 0.040 0.973 0.067
5 2 0.027 1 0.027

.Mo = 0 :Ty¶AO³ Tlsls˜ ¨ C rk r•± Tmyq˜ :š wnm˜ .3


: Ð ,© r N ,N = 75 An§d˜ :XyFw˜ .4
 
N +1
Me := Tb r˜  Ð Tmyq˜ = x(38) = 0.
2

:¨As˜ XFw˜ .5
k
1 X 38 × 0 + 15 × 1 + 11 × 2 + 6 × 3 + 3 × 4 + 2 × 5
x := ni xi = = 1.026 ' 1.
N 75
i=1

Ty¶AO³ Tlslsl˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ .6

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .1
Ÿ§d w˜ dˆ ni fi Fj ↑ Fj ↓
1 15 0.150 0.150 1
2 25 0.250 0.400 0.850
3 26 0.260 0.660 0.600
4 20 0.200 0.860 0.340
5 7 0.070 0.930 0.140
6 7 0.070 1 0.070

56
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .12

Diagramme en bâtons

35
30
25
Effectifs

20
15
10
5

0 1 2 3 4 5

­dmˆ± XW› : 1 ™kJ

.Mo = 3 :Ty¶AO³ Tlsls˜ ¨ C rk r•± Tmyq˜ :š wnm˜ .2


: Ð ,¨¤E N ,N = 100 An§d˜ :XyFw˜ .3
N N
 
2 Tb r˜  Ð Tmyq˜ + 2 +1 Tb r˜  Ð Tmyq˜ x(50) + x(51) 3+3
Me := = = = 3.
2 2 2

:¨As˜ XFw˜ .4
k
1 X 15 × 1 + 25 × 2 + 26 × 3 + 20 × 4 + 7 × 5 + 7 × 6
x := ni xi = = 3.
N 100
i=1

:Ty¶AO³ Tlslsl˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ .5

Diagramme en bâtons
25
20
Effectifs

15
10

1 2 3 4 5 6

­dmˆ± XW› : 2 ™kJ

57
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .12

xi ni fi Fj ↑
0 10 0.059 0.059
1 43 0.253 0.312
2 39 0.229 0.541
3 28 0.165 0.706
4 43 0.253 0.959
5 7 0.041 1

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
:T˜EAn˜ ¤ ­dˆAO˜ T`mtm˜ Tybsn˜  C rkt˜ š¤d .1
¯ wn› dw§ T˜A˜ £@¡ ¨ :Ty¶AO³ Tlsls˜ ¨ C rk r•± Tmyq˜ :š wnm˜ .2
Mo = 1 ¤ Mo = 4.

: Ð ,¨¤E N ,N = 170 An§d˜ :XyFw˜ .3


x( N ) + x( N +1)
2 2
Me := .
2
N N 170
:  tntsž , + 1 = 86 ¤ = = 85  Am
2 2 2
x(85) + x(86) 2+2
Me := = = 2.
2 2

:¨As˜ XFw˜ .4
6
1 X 10 × 0 + 43 × 1 + 39 × 2 + 28 × 3 + 43 × 4 + 7 × 5
x := ni xi = = 2.424.
N 170
i=1

" 6
#1
Y N
.x G = xni i =0 :¨Fdnh˜ XFw˜ .5
i=1
N
.x1 = 0 ± T˜A˜ £@¡ ¨ ‘r`› ry‹ w¡¤ ,xH = P6 ni :¨q wt˜ XFw˜
i=1
xi
:Ty¶AO³ Tlslsl˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ .6

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
.‰Wqt› ¨m• ,šAfV± dˆ :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ .1
ni 12 ni
.N = = = 100 :©¤As§ N ¨lk˜ C rkt˜  tntsž ¢n›¤ ,fi = An§d˜ .2
fi 0.12 N
:¨l§ Am• š¤d˜ ™mkž .3
:TqlWm˜  C rktl˜ ¨žAyb˜ ™ymt˜ .4
.Mo = 3 :Ty¶AO³ Tlsls˜ ¨ C rk r•± Tmyq˜ :š wnm˜ .5

58
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .12

Diagramme en bâtons

40
35
30
Effectifs

25
20
15
10

0 1 2 3 4 5

­dmˆ± XW› : 3 ™kJ


xi ni fi Nj ↑ Nj ↓ Fj ↑
0 12 0.12 12 100 0.12
1 13 0.13 25 88 0.25
2 24 0.24 49 75 0.49
3 25 0.25 74 51 0.74
4 16 0.16 90 26 0.9
5 10 0.1 100 10 1

Diagramme en bâtons
25
20
Effectifs

15
10

0 1 2 3 4 5

¨žAyb˜ ™ymt˜ : 4 ™kJ

: Ð ,¨¤E N ,N = 100 An§d˜ :XyFw˜ .6


N N
 
2 Tb r˜  Ð Tmyq˜ + 2 +1 Tb r˜  Ð Tmyq˜ x(50) + x(51) 3+3
Me := = = = 3.
2 2 2

  :Ay`r˜
N
Q1 = Tb r˜  Ð Tmyq˜ = x(25) = 1.
4
Q2 = Me = 3.

59
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .12

 
3N
Q3 = Tb r˜  Ð Tmyq˜ = x(75) = 4.
4

:¨As˜ XFw˜ .7
6
1 X 12 × 0 + 13 × 1 + 24 × 2 + 25 × 3 + 16 × 4 + 10 × 5
x := ni xi = = 2.5.
N 100
i=1

" 6
#1
Y N
.x G = xni i =0 :¨Fdnh˜ XFw˜
i=1
N
.x1 = 0 ± T˜A˜ £@¡ ¨ ‘r`› ry‹ w¡ ¤ ,xH = P6 ni ¨q wt˜ XFw˜
i=1
xi
:Ÿ§Abt˜ .8
6
1 X
2
σX := ni (xi − x)2 = 2.15.
N
i=1

q
:©CAy`m˜ ‘ rž¯
σX 2 = 1.47.
:= σX

:  dž Ÿ§Abt˜ ¤ ¨As˜ XFw˜ Q w šAm`tFA .9


x+2
y= = 1.5.
3
2
σX
σY2 = = 0.24.
9

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
: Ð An§d˜ .x010 : yO˜ ¨As˜ XFw˜ Y˜ z›rž .x10 ¨¡ T·VA˜ Tmyq˜  |rfž  Annkm§
10 9 9
!
1 X 1 X X
x10 = xi = xi + 8.5 = 5.9 ⇔ xi = 50.5
10 10
i=1 i=1 i=1
X9
⇔ xi + 6.5 = 57
i=1
⇔ x010 = 5.7.

:(Formule de Koeing) Ÿ§Abtl˜ Ty˜At˜ T’®`˜ ™m`tsž ,z›r˜A ¢˜ z›rž ©@˜ yO˜ Ÿ§Abt˜ As˜
N
2 1 X 2
σX := xi − x2N .
N
i=1

60
2 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .12

:¨l§ A› Ylˆ ™Otž


10 9 9
! !
2 1 X 2 1 X 1 X
σX := xi − x210 = x2i 2
+ 8.5 2
− 5.9 = 4.83 ⇔ x2i + 8.5 2
= 39.64
10 10 10
i=1 i=1 i=1
9
X
⇔ x2i = 324.15
i=1
X9
⇔ x2i + 6.52 = 366.4
i=1
9
!
1 X
⇔ x2i + 6.52 = 36.64
10
i=1
9
!
1 X
⇔ x2i + 6.5 2
− 5.72 = 4.15
10
i=1
20
⇔ σX = 4.15.

61
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™
:š¤± Ÿ§rmt˜
:  dž AyW`m˜ š® Ÿ› ,(y = ax + b) Tyf˜ T˜ d Ahtmr Ÿkm§ ­r¡A\˜  ™bqž
TF − 32
TC =
1.8
:  dž (y = ax + b = ax + b) :¨As˜ XFw˜ Q w šAm`tFA
xF − 32 41 − 32
xC = = = 5◦ C.
1.8 1.8
:  tntsž ¢n›¤ ,(σY = |a|σX ) :Ty˜At˜ Ty}A˜ An§d˜ ©CAy`m˜ ‘ rž®˜ Tbsn˜A ¢ž r•@ž
σF 27
σC = = = 15◦ C.
1.8 1.8

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:Ty˜At˜ T’®`˜ s A·f˜ d`˜ Tyb§rq Tmy’ ¨W`§ Sturges wžA’ .1
k ' 1 + 3.222 × log10 N

:¨l§ Am• ¤ ¤d˜ CAbtA –˜Ð d` wqž ,k ' 5 Ð N = 19 An§d˜


Yž ± d˜
e0 := xmin − 0.025 × (xmax − xmin ) = 0.48 − 0.025 × (2.43 − 0.48) = 0.43

Ylˆ± d˜
ek := xmax + 0.025 × (xmax − xmin ) = 2.43 + 0.025 × (2.43 − 0.48) = 2.48

:A·f˜ šwV
ek − e0 2.48 − 0.43
a := = = 0.41
k 5
:¨˜At˜ š¤d˜ Ylˆ Ð ™Otž
:©C rkt˜ Cdm˜ .2
.[ 0.84, 1.25 [ :© Ty¶AO³ Tlsls˜ ¨ C rk r•± T·f˜ ¨¡ :Ty˜ wnm˜ T·f˜ .3
:š wnm˜
∆1 9−2
Mo := ei−1 + × ai = 0.84 + × 0.41 = 1.12
∆1 + ∆ 2 (9 − 2) + (9 − 4)

62
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .13

A·f˜ ni ci fi Nj ↑
[ 0.43, 0.84 [ 2 0.64 0.11 2
[ 0.84, 1.25 [ 9 1.04 0.47 11
[ 1.25, 1.66 [ 4 1.46 0.21 15
[ 1.66, 2.07 [ 2 1.86 0.11 17
[ 2.07, 2.48 [ 2 2.27 0.11 19
Šwmm˜ 10 1

Histogramme

10
8
6
4
2
0

0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5

Classes

©C rkt˜ Cdm˜ : 1 ™kJ

N
As wqž .[ 0.84, 1.25 [ T·f˜ ¨¡ TyWyFw˜ T·f˜ Ð ,9.5 = = XyFw˜ Tb C ,N = 19 An§d˜ .4
2
:¨l§ Am• XyFw˜
N
− Ni−1 9.5 − 2
Me := ei−1 + 2 × ai = 0.84 + × 0.41 = 1.18.
ni 9

:¨As˜ XFw˜ .5
5
1 X
x := ni xi = 1.3.
N
i=1

:Ÿ§Abt˜ .6
5
1 X
2
σX := ni (xi − x)2 = 0.22.
N
i=1

q
:©CAy`m˜ ‘ rž¯
σX 2 = 0.46.
:= σX

:‘®t¯ ™›A`› .7
σX
CV := × 100% = 35.38%.
x

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
:©C rkt˜ Cdm˜ .1

63
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .13

A·f˜ ni fi Nj ↑
[ 0, 10 [ 18 0.062 18
[ 10, 20 [ 44 0.153 62
[ 20, 30 [ 68 0.236 130
[ 30, 40 [ 54 0.188 184
[ 40, 50 [ 42 0.146 226
[ 50, 60 [ 36 0.125 262
[ 60, 70 [ 16 0.056 278
[ 70, 80 [ 10 0.035 288
Šwmm˜ 288 1 /

Histogramme
70
60
50
40
30
20
10
0

0 20 40 60 80

Classes

©C rkt˜ Cdm˜ : 2 ™kJ

k
1 X
.x := ni xi = 34.722 :¨As˜ XFw˜ .2
N
i=1

k
1 X
.σX = 17.636 :©CAy`m˜ ‘ rž¯ , 2
σX := ni (xi − x)2 = 311.034 :Ÿ§Abt˜ .3
N
i=1
:‘®t¯ ™›A`›
σX
CV := × 100% = 50.792%
x
N
XyFw˜ sž .[ 30, 40 [ T·f˜ ¨¡ TyWyFw˜ T·f˜ Ð ,144 = = XyFw˜ Tb C ,N = 288 An§d˜ .4
2
:¨l§ Am•
N
− Ni−1 144 − 130
Me := ei−1 + 2 × ai = 30 + × 10 = 32.59.
ni 54
:Ay`r˜ As
N
:¢n›¤ ,[ 20, 30 [ ¨¡ Q1 š¤± ¨`r˜ T· Ð ,72 = An§d˜
4
N
− Ni−1 72 − 62
Q1 := ei−1 + 4 × ai = 20 + × 10 = 21.47.
ni 68

64
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .13

.Me = Q2 :XyFw˜ ¢sfž w¡ ¨žA˜ ¨`r˜


3N
:¢n›¤ ,[ 40, 50 [ ¨¡ Q3 ˜A˜ ¨`r˜ T· Ð ,216 = An§d˜
4
3N
− Ni−1 216 − 184
Q3 := ei−1 + 4 × ai = 40 + × 10 = 47.62.
ni 42

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
.rmts› ¨m• ,©rhK˜ r˜ :x¤Cdm˜ ¨¶AO³ ryŒtm˜ .1
ni
©¤As§ ¨lk˜ C rkt˜  tntsž ¢n›¤ ,fi = :An§d˜ .2
N
ni 8
N= = = 100.
fi 0.08

:¨l§ Am• š¤d˜ ™mkž .3


A·f˜ C rkt˜ fi Nj ↑ Nj ↓ Fj ↑
ni (P.œ.) (Ÿ.œ.) (P.œ.Ÿ.)
[ 15 000, 20 000 [ 8 0.08 8 100 0.08
[ 20 000, 25 000 [ 17 0.17 25 92 0.25
[ 25 000, 30 000 [ 27 0.27 52 75 0.52
[ 30 000, 35 000 [ 32 0.32 84 48 0.84
[ 35 000, 40 000 [ 10 0.1 94 16 0.94
[ 40 000, 45 000 [ 6 0.06 100 6 1

:©C rkt˜ Cdm˜ .4

Histogramme
30
25
20
15
10
5
0

15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000

Classes

©C rkt˜ Cdm˜ : 3 ™kJ

.[ 30 000, 35 000 [ :© Tlsls˜ ¨ C rk r•± T·f˜ ¨¡ :Ty˜ wnm˜ T·f˜ .5


:š wnm˜
∆1 (32 − 27)
Mo := ei−1 + × ai = 30000 + × 5000 = 30925.93.
∆1 + ∆2 (32 − 27) + (32 − 10)

65
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .13

N
.[ 25 000, 30 000 [ T·f˜ ¨¡ TyWyFw˜ T·f˜ Ð ,50 = = XyFw˜ Tb C ,N = 100 An§d˜ .6
2
:AyAs XyFw˜ (
N
− Ni−1 50 − 25
Me := ei−1 + 2 × ai = 25 000 + × 5000 = 29629.63.
ni 27

66
3 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .13

:Ÿytq§rW˜ «d šAm`tF Ÿkm§ :AyžAy XyFw˜ (

100

100
80

80
60

60
40

40
20

20
0

0
15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000 15000 20000 25000 30000 35000 40000 45000

Classes Classes

AyžAy XyFw˜ : 4 ™kJ

6
1 X
.x := ni xi = 29350 :¨As˜ XFw˜ .7
100
i=1

6
1 X
ni (xi − x)2 = 40327500 Ÿ§Abt˜ .8
p 2
.σX := V(X) = 6350.39 ©CAy`m˜ ‘ rž¯ , σX = V(X) :=
100
i=1
:‘®t¯ ™›A`›
σX
CV := × 100% = 21.64%.
x

67
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™
:š¤± Ÿ§rmt˜
:§r`t˜A An§d˜
n!
Apn =
(n − p)!
¤
n!
Cnp =
(n − p)!p!
A3n − 20n = 0 (n ≥ 3) .1
:dž Xysbt˜A
n!
− 20n = 0
(n − 3)!
=⇒ n(n − 1)(n − 2) − 20n = 0
=⇒ n(n2 − 3n − 18) = 0
(n ≥ 3)|wr›


 n=0

 ¤

=⇒ n = −3 ¨`ybV dˆ n |wr›



 ¤

n=6

Cn1 + Cn2 + Cn3 = 5n (n ≥ 3) .2


:dž Xysbt˜A
n! n! n!
+ + = 5n
(n − 1)!1! (n − 2)!2! (n − 3)!3!
n(n − 1) n(n − 1)(n − 2)
=⇒ n + + = 5n
2 6
=⇒ 6n + 3n2 − 3n + n(n2 − 3n + 2) = 30n
=⇒ n(n2 + 5) = 30n
(n ≥ 3)|wr›


 n=0

 ¤

=⇒ n = −5 ¨`ybV dˆ n |wr›



 ¤

n=5

1
Cn(n+1) 0
+ 8Cn(n+2) = Cnn−1 + 2Cn+2
n .3
An§d˜
Cnn−1 = Cn1 = n ¤ Cn0 = 1.

68
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .14

:¢n›¤
1 0
Cn(n+1) + 8Cn(n+2) = Cnn−1 + 2Cn+2
n

(n + 2)(n + 1)
=⇒ n(n + 1) + 8 = n +
2
=⇒ 3n = 6
=⇒ n=2

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
.m ≤ n y Cnm rbt`ž , Ay`ybV dˆ n ¤ m Ÿky˜
:  Aqywt˜ wžA’ rZAnt˜ r\ž .1
n!
Cnm = Cnn−m = .
(n − m)!m!

:An§d˜ .2
m+1 (n + 1)!
(m + 1)Cn+1 = (m + 1)
(n − m)!(m + 1)!
(n + 1)! n!
= = (n + 1) = (n + 1)Cnm .
(n − m)!m! (n − m)!m!

:An§d˜ .3
m−1 m (n − 1)! (n − 1)!
Cn−1 + Cn−1 = +
(n − m)!(m − 1)! (n − m − 1)!m!
(n − 1)! n(n − 1)!
= (m + n − m) =
(n − m)!m! (n − m)!m!
n!
= := Cnm .
(n − m)!m!

m−1
Cnm = Cn−1 m
+ Cn−1
.(Triangle de Pascal) šAkFA l› T’®`˜ £@¡ ¨ms
:  ^®ž .4
m−1 m m+1 m−1 m m m+1
Cn−1 + 2Cn−1 + Cn−1 = Cn−1 + Cn−1 + Cn−1 + Cn−1 :dž šAkFA l› T’®ˆ šAm`tFA ¢n›¤
| {z } | {z }
m
Cn m+1
Cn

= Cnm + Cnm+1 :dž «r ­r› T’®`˜ šAm`tFA¤


m+1
= Cn+1

N =m :™ Ÿ› An§d˜ .5
m m+1
Cm =1= Cm+1
: N ™ Ÿ› Ty} T’®`˜  |rfž .N = m ™ Ÿ› Ty} T’®`˜ ¢n›¤
N
X
m+1
(1) Cnm = CN +1
n=m

69
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .14

:© N + 1 ™ Ÿ› T’®`˜ bž œ


N
X +1
m+1
Cnm = CN +2
n=m
:An§d˜
N
X +1 N
X
Cnm = Cnm + CN
m
+1
n=m n=m

:dž (1) šAm`tFA


N
X +1
m+1
Cnm = CN m
+1 + CN +1
n=m | {z }
m+1
CN +2

:dž šAkFA l› T’®ˆ šAm`tFA ¢n›¤


N
X +1
m+1
Cnm = CN +2
n=m

:  Ÿybž .6
n
X
n
Ca+b = Cak Cbn−k , n ≤ min(a, b).
k=0

.Vandermonde T’®ˆ ,T’®`˜ £@¡ Yms


:An§d˜
(1 + x)a+b = (1 + x)a (1 + x)b
d˜ ¨¶An CwtF šAm`tFA AS§ An§d˜¤
a+b
X
(1 + x)a+b = k
Ca+b xk
k=0
Xa
(1 + x)a = Cak xk
k=0
b
X
(1 + x)b = Cbk xk
k=0

:¢n›¤
a+b
X
a+b k
(1 + x) = Ca+b xk (2 )
k=0
= (1 + x)a (1 + x)b
a
! b 
X X j
= Cai xi  C xj  b
i=0 j=0
a+b X
X k
= Cai Cbk−i xk , (k = i + j : y) (3 )
k=0 i=0

70
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .14

k
X
k
Ca+b
:¢n›¤ . = Cai Cbk−i w¡ xk ™›A`›  dž (3) ¤ (2) Ÿy TqAWm˜ šAm`tFA
i=0
n
X
n
Ca+b = Cak Cbn−k .
k=0

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
d˜ ¨¶An CwtF šAm`tFA .1
n
X
(1 + x)n = Cnk xk
k=0

:  ^®ž .2
A = f (1) = 2n
B = f (2) = (1 + 2)n = 3n
C = f (−1) = (1 − 1)n = 0, (n ∈ N∗ y)

:An§d˜ .3
0 n−1
f (x) = n(1 + x)
«r Th Ÿ›
f (x) = Cn0 + Cn1 x + . . . + Cnn xn
¢n›¤
0
f (x) = Cn1 + 2Cn2 x + ... + nCnn xn−1

:  ^®ž ,“As˜ š ¥s˜ šAm`tFA .4


D = f 0 (1) = n2n−1

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
. rW’ Hy˜¤ A`lR ®kK§ Amh Ÿyy˜Att› ry‹ ŸyFC Ÿy ™O Tmyqts› T`W’ w¡ ‰lSm˜ rW’
,‰lSm˜ @¡ ¨ ‰lR N dw§ ¢ž Am¤ ‰lSm˜ x¤¦C Ÿ› ŸyFC CAyt ™ Ÿ› Tq§rV CN2 —An¡ .1
:‰lSm˜ CAW’ dˆ  dž
2 N (N − 1) N (N − 3)
D = CN −N = −N = , N ≥ 3.
2 2
:dw§ Ð .‰lSm˜ x¤¦C Ÿ› x¤¦C T® CAyt w¡ :lm˜ .2
3 N (N − 1)(N − 2)
CN = , N ≥3
6
.‰lSm˜ x¤¦C šAm`tFA ¢lykK Ÿkm§ l›
4
CN :© ‰lSm˜ x¤¦C Ÿ› x¤¦C T`C CAyt ¨fk§ ,‰lSm˜ ™ CAW’± ‰VAq ªAqž dˆ A§³ .3
.‰VAq TWqž
.CAW’ Tsm ¢˜ ¨FAm˜ :šA›
.¨FAm˜ x¤¦C šAm`tFA Al› 10 ­rKˆ ™ykK Ÿkm§
.¨FAm˜ ™ CAW’°˜ ‰VAq ªAqž 5 Tsm dw§
71
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .14

.CAW’ Tsm ¢˜ ¨FAm˜ :šA› : 1 ™kJ

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
.z›C 28 = 256 ryfK Ÿkm§ y 8 šAm`tFA .1
.Tnkm› Tml• 232 dw§ .2
:x As˜ Ÿ§rmt˜
Tˆwmm˜ º z Tˆwm› r}Anˆ dˆ ¢n›¤ rOnˆ k Ÿ› Tžwk› Ty¶z Tˆwm› CAyt¯ Tq§rV Cnk —An¡
:P(E)
n
X
Card(P(E)) = Cnk = (1 + 1)n = 2n .
k=0
.˜A˜ Ÿ§rmt˜ ¨ ¨žA˜ š ¥s˜ šAm`tFA
:‰As˜ Ÿ§rmt˜
.r ≤ n ,CardF = n ,CardE = r y Atˆwm› F ¤ E Ÿkt˜
.nr w¡ F ¨ E AqybW dˆ .1
:w¡ F ¨ E š Tn§Abtm˜ AqybWt˜ dˆ .2
n!
Arn =
(n − r)!

:Ÿ›A˜ Ÿ§rmt˜
. nr w¡ ”¤dn} ¨ ­r• ‰R¤ ”rV dˆ
:‰FAt˜ Ÿ§rmt˜
.(r ≤ n) ­r• r ¢n› sž .­r• n Ylˆ ©wt§ ”¤dn}
.nr w¡ ŠAC³ ‰› s˜ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ .1
.Arn w¡ y rt˜ ­Aˆ r›¤ ŠAC³ dˆ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ .2
.Cnr w¡ y rt˜ ­Aˆ r› dˆ¤ ŠAC³ dˆ T˜A ¨ AyžAk›³ dˆ .3
72
4 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .14

:rJA`˜ Ÿ§rmt˜
.Abˆ¯ 20 Ÿy Ÿ› CAyt¯ Annkm§ ,dq˜ ­r• “§r ™ykK ™ Ÿ›
:™ykK Ÿkm§ Ð C ¤ ry‹ C rkt˜ ¤ œh› y rt˜ .1
20!
A11
20 = = 20 × 19 × . . . × 10.
(20 − 11)!

17! 3!
.“§r × :™ykK Ÿkm§ .2
(17 − 10)! (3 − 1)!

73
5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™
:š¤± Ÿ§rmt˜
:w¡ Tny`˜ ºAS  ^®ž .1
Ω = {(1, 1), (1, 2) . . . , (6, 6)}
:y
2
Card(Ω) = 6 = 36.
.10 ­rK`˜ ©¤As§ Šwmm˜ B  A˜ ¤ 5 Tsm˜ ©¤Asm˜ Šwmm˜ ™m§ A  A˜  |rfn˜
,TWys  w T`C Ÿ› wkt§ A  A˜  ^®ž
A = {(1, 4), (4, 1), (2, 3), (3, 2)}

TWys  w T® Ÿ› wkt§ B  A˜ A›


B = {(4, 6), (6, 4), (5, 5)}

:¢ylˆ¤
Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ Card(A) 4 1
P(A) = = = = .
Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ Card(Ω) 36 9
¤
Card(B) 3 1
P(B) = = = .
Card(Ω) 36 12
 ¨ 10 ¤ 5 ©¤As§ Aˆwm› Ÿyhw˜ Ylˆ rqž  Ÿkm§ ¯ , AtyAnt› B ¤ A Ÿyt A˜  Am¤
:dž –˜@˜ ,(A ∩ B = ∅) d ¤
4 3 7
P(A ∪ B) = P(A) + P(A) = + = .
36 36 36

:¨žA˜ Ÿ§rmt˜
:  šAmt³ Hfž Ah˜ Ty˜¤±  w˜ m
1
P(ωi ) = , 1 ≤ i ≤ 8.
8
:¢n›¤
3
P(A) = P(ω3 ) + P(ω7 ) + P(ω8 ) = .
8
4 1
P(B) = = .
8 2
2 1
P(C) = = .
8 4

74
5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .15

2
.P(A ∩ B) = :¢n›¤ A ∩ B = {ω3 , ω7 } :An§d˜
8
:An§d˜
3 4 2 5
P(A ∪ B) = P(A) + P(B) − P(A ∩ B) = + − = .
8 8 8 8

:˜A˜ Ÿ§rmt˜
,b ∈ {1, 2, 3, . . . , 6} ¤ Card Ω = 62 = 36 :Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ y ,Ω = {(1, 1), (1, 2), . . . , (6, 6)} :An§d˜
.c ∈ {1, 2, 3, . . . , 6}
:¨˜At˜ š¤d˜ ¨ TRw› ¨¡ Am• (b, c) Ay¶An Ÿˆ ­CAbˆ ¨¡ Tnkmm˜ ¶Atn˜
(1, 1) (1, 2) (1, 3) (1, 4) (1, 5) (1, 6)
(2, 1) (2, 2) (2, 3) (2, 4) (2, 5) (2, 6)
(3, 1) (3, 2) (3, 3) (3, 4) (3, 5) (3, 6)
(4, 1) (4, 2) (4, 3) (4, 4) (4, 5) (4, 6)
(5, 1) (5, 2) (5, 3) (5, 4) (5, 5) (5, 6)
(6, 1) (6, 2) (6, 3) (6, 4) (6, 5) (6, 6)

.''šwl Ah˜ Hy˜ T˜ A`m˜A'' C ¤ ''ˆAS› ™ Ah˜ T˜ A`m˜A'' B ¤ '' ® Ah˜ T˜ A`m˜A'' T A˜ ¨¡ A ¨msž

b Ÿk˜ b > 2 c  £An`› b2 > 4c ,b2 − 4c > 0 :© rfO˜ Ÿ› rb• zymm˜  £An`› ® Ah˜ T˜ A`m˜ .1
.¨`ybV dˆ w¡
:¨¡ T˜A˜ £@¡ ¨ (b, c) Ay¶An˜ ¢n›¤ b > 2  c = 1 A• Ð •
(3, 1), (4, 1), (5, 1), (6, 1)

.Ay¶An ‰C dw ¢n›¤ b ∈ {3, 4, 5, 6}  c = 2 A• Ð •


.Ay¶An ® dw ¢n›¤ b ∈ {4, 5, 6}  c = 3 A• Ð •
. Aty¶An dw ¢n›¤ b ∈ {5, 6}  c = 4 A• Ð •
. Aty¶An dw ¢n›¤ b ∈ {5, 6}  c = 5 A• Ð •
. Aty¶An dw ¢n›¤ b ∈ {5, 6}  c = 6 A• Ð •

£@¡ šAmt ¨˜At˜A¤ Tm¶®› T˜A ,4 + 4 + 3 + 2 + 2 + 2 = 17 dw Ÿyl T˜ A`m˜ ™bq ¨k˜ Ð
:w¡ T A˜
Tm¶®m˜ ¯A˜ dˆ Card(A) 17
P(A) = = = .
Tnkmm˜ ¯A˜ dˆ Card(Ω) 36
¢n›¤ A ‰r› 4c  A ‰r›b2  Am b2 = 4c © b2 − 4c = 0 £An`› @¡ ˆAS› ™ Ah˜ T˜ A`m˜ .2
w¡ T A˜ £@¡ šAmt ¨˜At˜A¤ (4, 4) ¤ (1, 2) Aty¶An dw ¨˜At˜A¤ c = 4 ¤ c = 1  tntsž
2
P(B) = .
36
 dž –˜@˜ ,Ahny Amy TyAnt› C ¤ B ,A  w˜  Am .3
P(Ω) = P(A) + P(B) + P(C) = 1

:w¡ C šAmt ¢n›¤


17 2 17
P(C) = 1 − [P(A) + P(B)] = 1 − − = .
36 36 36

75
5 œ’C Thwm˜ šAmˆ± TlslF ™ .15

:‰ r˜ Ÿ§rmt˜
:T®˜ TblW˜ Až šAmt .1
P(A ∩ B ∩ C) = P(A)P(B)P(C) Tlqts›  w˜ ±
= (1 − P(A))(1 − P(B))(1 − P(C))
= (1 − 0.2)(1 − 0.5)(1 − 0.3) = 0.28.

™’± Ylˆ d ¤ ˜AV Až šAmt .2


P(A ∪ B ∪ C) = P(A) + P(B) + P(C)
− P(A ∩ B) − P(A ∩ C) − P(B ∩ C)
+ P(A ∩ B ∩ C).

:¢n›¤
P(A ∪ B ∪ C) = 0.8 + 0.5 + 0.7
− (0.8 × 0.5) − (0.8 × 0.7) − (0.5 × 0.7)
+ 0.8 × 0.5 × 0.7
= 0.97.

.r•± Ylˆ Ÿyb˜AV wFC šAmt .3


(¨žA˜ š ¥s˜ Ylˆ TA³ Hfž) ™’± Ylˆ d ¤ ˜AV Až ⇐⇒ r•± Ylˆ Ÿyb˜AV wFC

:H›A˜ Ÿ§rmt˜
A¡rW’ ¨t˜ Tyl d˜ ­r¶ d˜ Y˜ ¨mtn žA• Ð ,AhWy› Y˜ ¢n› ­r¶ d˜ z•r› Y˜ r’ TWqn˜ wk
.d˜ @¡ Šw’¤ šAmt ‘r`ž T˜A˜ £@¡ ¨ :TyCA˜ ­r¶ d˜ rW’ Ož w¡
(A)TAs›
P(A) =
Ty˜Am³ TAsm˜

TyCA˜ ­r¶ d˜ TAs› Ylˆ Tyl d˜ ­r¶ d˜ TAs› ©¤As§ šAmt³  ¢n›¤
π(R/2)2 1
P(A) = 2
= = 0.25.
πR 4

76
C AOm˜
[1] (1999) Ty`›A˜ AˆwbWm˜ w§ : r¶ z˜ . T˜wl› ™¶As›¤ Ÿ§CAm ‰› ºAO³ .wV® , ¨˜®y
[2] (2005)AˆwbWm˜ w§ : r¶ z˜ . ¨˜Amt³ As˜ ¹ Ab› ¯Amt³ T§r\ž . šAC ,©d`s˜
Ty`›A˜
[3] T§ AOt’¯ AF Cd˜ ¤ A± TkbJ ,¨f}w˜ ºAO³ .™yl ,Ÿ§d˜ ‘rJ
[4] Ph. Barbe et M. Ledoux. Probabilité, Les Ulis, EDP sciences, (2007).

[5] G. Calot. Cours de statistique descriptive. Dunod (1973).

[6] P. Dagnelie. Statistique théorique et appliquée. Tome 1 : Statistique descriptive et base de l’inférence
statistique – DeBoeck & Larcier s.a., (1998).

[7] M. Lejeune. Statistique, la théorie et ses applications, Springer, (2004).

[8] G. Saporta. Probabilités, analyse des données et statistiques. Éditions Technip (2006).

[9] B. Ycart. Cours de statistique descriptive, Projet SMEL sur http ://www.math-info.univ-
paris5.fr/smel/cours/sd/sd.html.

77

You might also like