Solution Manual for Microbiology with Diseases

by Body System 4th Edition Bauman 032191855X

9780321918550
Download full solution manual at:
https://testbankpack.com/p/solution-manual-for-microbiology-with-diseases-by-
body-system-4th-edition-bauman-032191855x-9780321918550/

CHAPTER

27 INSTRUCTOR MANUAL/TEST
Copyright © 2015BANK
Pearson
FOREducation,
MICROBIOLOGY
Inc. WITH DISEASES BY BODY SYSTEM, 4e Copyright © 2015 Pearson Education, Inc. 27
 Microbial Metabolism

Chapter Outline
Basic Chemical Reactions Underlying Metabolism (pp. 126–134)
Catabolism and Anabolism Oxidation
and Reduction Reactions ATP
Production and Energy Storage The
Roles of Enzymes in Metabolism

Carbohydrate Catabolism (pp. 134–147)

Glycolysis
Cellular Respiration
Alternatives to Glycolysis
Fermentation

Other Catabolic Pathways (pp. 147–149)

Lipid Catabolism
Protein Catabolism

Photosynthesis (pp. 149–153)

Chemicals and Structures
Light-Dependent Reactions
Light-Independent Reactions

Other Anabolic Pathways (pp. 153–157)

Carbohydrate Biosynthesis
Lipid Biosynthesis
Amino Acid Biosynthesis
Nucleotide Biosynthesis

Integration and Regulation of Metabolic Functions (pp. 157–158)

28 INSTRUCTOR MANUAL/TEST
Copyright © 2015BANK
Pearson
FOREducation,
MICROBIOLOGY
Inc. WITH DISEASES BY BODY SYSTEM, 4e Copyright © 2015 Pearson Education, Inc. 28
Chapter Summary
Basic Chemical Reactions Underlying Metabolism
(pp. 126–134)

Catabolism and Anabolism

Metabolism is the sum of complex biochemical reactions within an organism. Catabolism is
the breakdown of nutrient molecules and the release of energy (are exergonic), which is then
stored in ATP (adenosine triphosphate) molecules. Anabolic reactions synthesize mac-
romolecules and use ATP energy (are endergonic). The series of reactions in the assembly or
disassembly of molecules are called pathways.
Enzymes catabolize nutrients into precursor metabolites, which are rearranged by
polymerization reactions to form macromolecules. Cells grow as they assemble these large
molecules into cell parts. Reproduction usually occurs when the cell has doubled in size.

Oxidation and Reduction Reactions

Oxidation-reduction (redox) reactions involve the transfer of electrons, which carry energy.
These reactions always occur simultaneously because an electron gained by one molecule is
donated by another molecule. The electron acceptor is said to be reduced (becomes more
negatively charged). The electron donor loses an electron and is oxidized. If the electron is
part of a hydrogen atom, the reaction is called a dehydrogenation reaction.
Three electron carrier molecules often required in metabolic pathways are nicotinamide
adenine dinucleotide (NAD+), nicotinamide adenine dinucleotide phosphate (NADP+),
and flavin adenine dinucleotide (FAD).

ATP Production and Energy Storage

Energy from the chemical bonds of nutrients is concentrated in the high-energy phosphate
bonds of ATP in a process called phosphorylation. Substrate-level phosphorylation describes
the transfer of phosphate from a phosphorylated organic nutrient to ADP to form ATP.
Oxidative phosphorylation phosphorylates ADP using inorganic phosphate and energy from
respiration. Photophosphorylation is the phosphorylation of ADP with inorganic phosphate
using energy from light. There is a cyclical conversion of ATP from ADP and back with the
gain and loss of phosphate.

The Roles of Enzymes in Metabolism

Catalysts increase the likelihood of chemical reactions but are not permanently changed in
the process. Enzymes, organic catalysts, are often named for their substrates, which are the
chemicals they cause to react.

Naming and Classifying Enzymes

Enzymes are classified into six categories based on their mode of action: hydrolases add
hydrogen and hydroxide from the hydrolysis of water to split larger molecules into smaller
ones; lyases split molecules without using water; isomerases form isomeric compounds;
ligases or polymerases join molecules; oxidoreductases oxidize or reduce; and transferases
transfer functional groups.

29 INSTRUCTOR MANUAL/TEST
Copyright © 2015BANK
Pearson
FOREducation,
MICROBIOLOGY
Inc. WITH DISEASES BY BODY SYSTEM, 4e Copyright © 2015 Pearson Education, Inc. 29
 The Makeup of Enzymes
Many protein enzymes are complete in themselves. Other enzymes are composed of
apoenzymes—a protein portion—and one or more nonprotein cofactors. Inorganic cofactors
include ions such as iron, magnesium, zinc, or copper. Organic cofactors are made from
vitamins and include NAD+, NADP+, and FAD. Organic cofactors are also called coenzymes.
The combination of both apoenzyme and its cofactors is a holoenzyme.
RNA molecules functioning as catalysts are called ribozymes. Ribozymes process RNA
molecules in eukaryotes. Ribosomal enzymes catalyze the actual protein synthesis reactions
of ribosomes; thus, ribozymes make protein enzymes.

Enzyme Activity
Enzymes catalyze reactions by lowering the activation energy, which is the amount of
energy required to initiate a chemical reaction. Substrates fit onto the specifically shaped
active sites of enzymes. The complementary shapes of active sites of enzymes and their sub-
strates determine enzyme-substrate specificity. In catabolism, an enzyme binds to a substrate,
forming an enzyme-substrate complex, the bonds within the substrate are broken (or formed in
anabolic reactions), the enzyme separates from the new products, and the enzyme is ready to
act again.
Enzymes may be denatured by physical and chemical factors such as temperature and pH,
which change their shape by breaking noncovalent bonds, and thus their ability to function.
The change may be reversible or permanent.
The rate of enzymatic activity is also affected by the concentrations of substrate and
enzyme. Enzyme activity proceeds at a rate proportional to the concentration of substrate
molecules until all the active sites on the enzymes are filled to saturation.
Enzyme activity may be blocked by competitive inhibitors, which bind to and block but
do not denature active sites. In allosteric inhibition, noncompetitive inhibitors attach to an
allosteric site on an enzyme, distorting the active site and halting enzymatic activity. In
excitatory allosteric control, the change in the shape of the active site activates an inactive
enzyme.
Feedback inhibition (negative feedback) occurs when the final product of a series of
reactions is an allosteric inhibitor of some previous step in the series. Thus, accumulation of
the end product acts as a signal to stop the process.

Carbohydrate Catabolism (pp. 134–147)

Carbohydrates are a primary energy source for many organisms either via cellular respiration
or by fermentation.

Glycolysis
Glycolysis (the Embden-Meyerhof pathway) involves the splitting of a glucose molecule in a
series of 10 steps that ultimately results in the splitting of glucose into two molecules of
pyruvic acid, and a net gain of two ATP and two NADH molecules. The 10 steps of glycoly-
sis can be divided into 3 stages: energy-investment, lysis, and energy-conserving. Three of
these steps involve substrate-level phosphorylation in which a phosphate (and its energy) is
transferred between substrates.

29 INSTRUCTOR MANUAL/TEST
Copyright © 2015BANK
Pearson
FOREducation,
MICROBIOLOGY
Inc. WITH DISEASES BY BODY SYSTEM, 4e CHAPTER
Copyright © 2015 Pearson 5 Microbial
Education, Inc. Metabolism 29
Cellular Respiration
Cellular respiration is a three-stage metabolic process that involves complete oxidation of
substrate molecules and production of ATP. The stages of respiration are synthesis of acetyl-
CoA, the Krebs cycle, and electron transport.

Synthesis of Acetyl-CoA
Acetyl-coenzyme A (acetyl-CoA) is formed when two carbons from pyruvic acid join coen-
zyme A. Two molecules of acetyl-CoA, two molecules of CO2, and two molecules of NADH
are produced. The removal of the CO2 is decarboxylation.

The Krebs Cycle

Acetyl-CoA enters the Krebs cycle, a series of eight enzymatic steps that transfers energy and
electrons from acetyl-CoA to coenzymes NAD+ and FAD. For every two molecules of acetyl-
CoA that enter the Krebs cycle, two molecules of ATP, six molecules of NADH, and two
molecules of FADH2 are formed. The Krebs cycle is also known as the tricarboxylic acid
(TCA) cycle and the citric acid cycle. Six types of reactions occur during the Krebs cycle:
anabolism, isomerization, redox reactions, decarboxylation, substrate level phosphorylation,
and hydrolysis.

Electron Transport
The most significant production of ATP occurs in the electron transport chain, a series of
redox reactions that passes electrons from one membrane-bound carrier to another and then to
a final electron acceptor. The energy from these electrons is used to pump protons (H+)
across the membrane. The proton gradient that is produced results in the synthesis of ATP by
a process called chemiosmosis.
The four categories of carrier molecules in the electron transport system are flavoproteins,
ubiquinones, metal-containing proteins, and cytochromes.
Aerobes use oxygen atoms as final electron acceptors in the electron transport chain in a
process known as aerobic respiration, whereas anaerobes use other inorganic molecules
such as sulfate, nitrate, and carbonate as final electron acceptors in anaerobic respiration.

Chemiosmosis
Chemiosmosis is a mechanism in which the flow of ions down an electrochemical gradient
across a membrane is used to synthesize ATP. For example, energy released during the redox
reactions of electron transport is used to pump protons across a membrane, creating a proton
gradient.
A proton gradient is an electrochemical gradient of protons that has potential energy
known as a proton motive force. When protons flow down their electrochemical gradient
through protein channels called ATPases, ATP is synthesized. ATP synthases (ATPases) are
enzymes that synthesize ATP by oxidative phosphorylation and photophosphorylation.
About 34 ATP molecules are synthesized per pair of electrons traveling an electron
transport chain. Thus, there is a theoretical net yield of 38 ATP molecules from the aerobic
respiration of one molecule of glucose via glycolysis (4 molecules of ATP produced minus 2
molecules of ATP used), the Krebs cycle (2 molecules of ATP produced), and the electron
transport chain (34 molecules of ATP produced).

Alternatives to Glycolysis

30 INSTRUCTOR MANUAL/TEST
Copyright © 2015BANK
Pearson
FOREducation,
MICROBIOLOGY
Inc. WITH DISEASES BY BODY SYSTEM, 4e CHAPTER
Copyright © 2015 Pearson 5 Microbial
Education, Inc. Metabolism 30
Another document from Scribd.com that is
random and unrelated content:
 Pagdaláng̃in sa bisan onsang lugar ng̃a sagrado ng̃a guibohátan sa mg̃a
salá.
Reconcomerse. = Paglíhoc sa licód sa abága, ug sa bocó bocó, guican
sa pagcacatól ng̃a dagcó.
Reconcomio. = Pagcalíhoc sa bocó bocó, sa abága ug sa licód, ng̃a
dong̃an, guican sa pagcacatól ng̃a dagcó, con guican ba sa
pagcadagcóng calípay. * Catáhap ng̃a magatándog sa mg̃a húna húna.
Recóndito. = Ang natágo. * Ang nahóbong. * Ang halálom uyámot.
Reconduccion. = Pagcasábot sa pagábang pagopód sa bisan onsa sa
human na ang nahaónang pagsábot.
Reconducir. = Pagábang pagopód.
Reconocedor. = Ang magalí-li, ang magahíling ug maáyo.
Reconocer. = Li-li, hiling. * Pagpasábot sa pagcaía sa hari, sa mg̃a
ponóan, &c. * Pagtóg-an sa pagcatámod sa usá ca táuo sa isigcaíng̃on,
tong̃ód sa mg̃a calóoy ng̃a guidáoat. * Paghúna húna, pagpalándong. *
Pagíla, sa bisan cansa sa bisan onsa ng̃a ia. * Pagíla pagtóg-an sa salá,
sa sayúp ng̃a guibúhat.
Reconocidamente. = Sa pagcatamód.
Reconocido. = Ang magatamód sa mg̃a calóoy.
Reconociente. = Ang magalí-li, ang magahíling. [274]
Reconocimiento. = Pagpacaíla, pagcahíling, pagcalí-li. * Pagcatamód.
* Pagpaóbos, pagcasácop.
Reconquista. = Pagcaángcon pagopód sa bisan onsa, guican sa gahúm
sa mg̃a hing̃aníban ug sa mg̃a soldados.
Reconquistar. = Pagángcon, pagdáog, pagpasácop pagósob sa mg̃a
longsod, &c., guican sa gahóm sa mg̃a soldados ug sa mg̃a
hing̃aníban.
Recontante. = Ang magasúguid pagópod opod sa bisan onsa.
Recontento. = Malipáyon caáyo. * Calípay ng̃a dagcó.
Reconvalecer. = Pagáyo pagósob sa saquét.
Reconvencion. = Pagcasáoay, pagcabárlong sa bisan cansa, tong̃ód sa
maong salá.
Reconvenir. = Pagcasabá, pagbárlong, pagsáoay sa bisan cansa tong̃ód
sa salá nia. * Pagsáca sa hocom sa bisan cansa, sa maong táuo ng̃a
nagasáca canía.
Recopilacion. = Pagcaláctor sa mg̃a sulat. * Catilíngban sa bisan onsa.
* Catilíngban sa mg̃a leyes ng̃atanán.
Recopilador. = Ang magapaláctor. * Ang magating̃ób, ang magatígom.
Recopilar. = Pagláctor. * Pagting̃ób, pagtígom.
Recoquin. = Táuo ng̃a hamóbo ug matámboc caáyo.
Recordable. = Ang arang pagdomdómon. * Ang tacós ng̃a
pagahandómon.
Recordacion. = Pagcadómdom, pagcahándom.
Recordador. = Ang magapadómdom, ang magahándom.
Recordante. = Ang icapadómdom, ang igahándom.
Recordar. = Pagdómdom, paghándom. * Pagmatá sa natólog.
Recordativo. V. Recordante.
Recorrer. = Paglí-li, paghíling, pagsolóng sa dagcóng cacúgui. *
Pagsósi. * Pagbása sa ibábao lamang. * Pagáyo sa nagadáot. *
Pagdang̃óp.
Recortadura. V. Recorte.
Recortar. = Pagtábas sa capin sa bisan onsa, pagholíbis. * Paggónting
sa papel sa magacaláin lain ng̃a mg̃a dagoay. * Pagguínting guinting.
Recorte. = Pagcatábas. * Pagcaholíbis.
Recorvar. V. Encorbar.
Recorvo. V. Corvo.
Recoser. = Pagtahí pagopód.
Recostadero. = Lugar ng̃a pagaoraráyan.
Recostar. = Pagoráray. * Pagtaquílid. * Pagcalígad, paghígda.
Recova. = Pagcapálit sa mg̃a itlog, mg̃a pisó, &c., sa pagbalígya,
pagopód. * Lugar ng̃a pagabaligyáan sa mg̃a pisó, mg̃a itlog, &c. *
Panón sa mg̃a ayam.
Recoveco. = Pagcalicó licó, pagcasíco sa mg̃a cadalánan. * Pagcalaláng
sa mg̃a táuo sa pagdáng̃at sa guipanghináot nila.
Recovero. = Ang magapálit sa mg̃a manóc, sa mg̃a pisó, &c., sa
pagbalígya pagósob.
Recre. V. Recle.
Recreacion. = Caling̃áoan, calipáyan, calipátan.
Recrear. = Paglípay, paglípat, paglíng̃ao ling̃ao.
Recreativo. = Ang macalípay, ang macalípat, ang macalíng̃ao ling̃ao.
Recrecer. = Pagdagcó, pagpadagcó, pagpadághan sa bisan onsa. *
Pagábot sa bisan onsa sa pagcaáhat. * Paghióli sa gahóm, sa cosóg.
Recrecimiento. = Pagpacadagcó, pagcadághan.
Recreo. V. Recreacion. * Lugar ng̃a pagaling̃áoan, ng̃a padoláan.
Rectamente. = Sa pagcatárong. * Sa pagcaláctod.
Rectificacion. = Pagcahíngpit sa bisan onsa. * Pagcasoláy sa
pagcamatúod sa bisan onsa.
Rectificar. = Pagcahíngpit. * Pagsoláy, pagpamatúod sa bisan onsa. *
Pagólay sa mg̃a ilímnon. [274]
Rectificativo. = Ang magahíngpit. * Ang icapamatúod sa bisan onsa.
Rectilíneo. = Ang nagáma sa mg̃a barlis ng̃a tindog.
Rectitud. = Pagcaláctod. * Pagcatárong.
Recto. = Matól-id, matanos. * Matárong.
Rector. = Magholópot, ang magabóot, magbolóot, ponóan. * Cura
párroco.
Rectorado. = Cahímtang sa pagcarector, ug ang tiempo ng̃a
pagadugáyan sa opicio.
Rectoral. = Ang nahatong̃ód sa rector ug sa rectora.
Rectorar. = Pagtúman sa opicio sa rector.
Rectoría. = Cahímtang ug gahóm sa rector ug sa rectora.
Recua. = Cadaghánan sa mg̃a mananáp ng̃a pagabalsáhan. *
Cadaghánan sa mg̃a botang ng̃a nagacasonód sonód.
Recuadrar. = Pagbóhat sa bisan onsa sa pagcaláro.
Recuadro. = Pagcabáhin sa pagcaláro.
Recuaje. = Ang salapí ng̃a guibáyad tong̃ód sa pagágui sa mg̃a
mananáp sa bisan diin.
Recuarta. = Icaópat ca coldas sa sesta, sa guitara.
Recudimiento. = Gahóm ng̃a guihátag sa bisan cansang táuo sa
isigcaíng̃on, arón mamaníng̃il sa salapí ng̃a catongdánan nia ng̃a
panínglon.
Recudir. = Pagbáyad sa bisan cansa sa tacús ng̃a ibáyar canía. * Pagóli
sa bisan onsa sa lugar ng̃a guicoháan.
Recuento. = Isip, icadúhang ihap sa bisan onsa.
Recuerdo. = Panomdóman sa bisan onsa ng̃a miágui.
Recuero. = Ang magabántay ug magasonód sa mg̃a recua.
Recuesta. = Pagcapahibaló sa pagbóot sa hocom.
Recuesto. = Pagcahanáynay, pagcahándig.
Reculada. = Pagcasíbog, pagcaisíos, pagcaísol.
Recular. = Pagisíos, pagsíbog. * Pagisíos sa caogalíng̃on ng̃a pagbóot
ug húna húna. * Isol.
Reculo. = Manóc con pisó ng̃a tocóng, ng̃a oaláy icog.
Reculones. (á). = Sa pagcasíbog.
Recuperable. = Ang arang bauíon, ang mahímo ng̃a pagalocáton.
Recuperacion. = Pagbáoi, pagcalocát.
Recuperador. = Ang magabáoi. * Ang magalocát.
Recuperar. = Pagbáoi, paglucát. * Pagáyo ayo, pagárang arang sa
saquét.
Recuperativo. = Ang icabáoi, ang icalucát.
Recura. = Capandáyan sa mg̃a magbobóhat sa mg̃a sodlay, sa paghínag
sa ilang mg̃a ng̃ipon.
Recurar. = Paghínag sa mg̃a ng̃ipon sa mg̃a sudlay.
Recurrir. = Pagdang̃óp, paquigmalóoy, pagpaquigtábang,
pagpaquiglában. * Pagúli sa lugar ng̃a guiguicánan, paghióli sa bisan
onsa sa lugar ng̃a guicuháan.
Recurso. = Pagcadang̃óp. * Pagcaóli, pagcahióli. * Pagánha sa lain ng̃a
hocom sa nagapíldi sa usá ca hocmánan.
Recusacion. = Pagcaáyad.
Recusante. = Ang magaáyad.
Recusar. = Pagáyad.
Rechazador. = Ang magasócol, ang musúqui, ang magasícuay.
Rechazamiento. = Pagcasóqui, pagcasócol, pagcasícuay.
Rechazar. = Sicuay, socól, suqui.
Rechazo. = Pagcasíbog sa bisan onsa cay misóngco sa lain.
Rechifla. = Pagcayúbit, pagcatíao ng̃a mabóg-at, pagcatámay.
Rechiflar. = Pagyúbit, pagtámay.
Rechinador. = Ang nagaagutíot, ang nagaíac, ang nagaígut, ang
nagabáglot, ang nagacáhit cahit, ang nagalágot, ang nagatagatá.
Rechinamiento. = Pagcaagotíot, pagcaíac, pagcaígot, pagcabáglot,
pagcacáhit cahit, pagcalágot, pagcatagatá. [275]
Rechinante. V. Rechinador.
Rechinar. = Agutíot, iac, ígot, baglot, cahit cahit, lagot, tagatá. *
Pagbúhat sa bisan onsa sa pagcasóqui.
Rechino. V. Rechinamiento.
Rechoncho. = Táuo ng̃a hamóbo ug matámboc.
Red. = Layá, sahid, baling. * Bisan onsa ng̃a guilála sa pagcadágoay sa
layá, ng̃a may daghan ng̃a mg̃a bohó bohó. * Lugar ng̃a pagabaligyáan
sa tinápay. * Limbong, pagcalaláng, pagcaólo olo.
Redaccion. = Pagcasólat sa bisan onsa sa pagcahúsay, sa pagcasonód
sonód.
Redactar. = Pagsólat sa bisan onsa sa maáyong pagcahúsay, ug
pagcasonód sonód.
Redactor. = Ang magahúsay, ug magapasonód sonód sa mang̃a sulat.
Redada. = Bisan onsa ng̃a macóha sa macaúsa.
Redaño. = Panit ng̃a manípis sa pagcadágoay sa puyo puyo ng̃a
magapótus sa mang̃a tináe.
Redar. = Pagsáhid, pagtáctac sa baling, &c.
Redargucion. = Pagcasócol, pagcaíndig indig sa polong.
Redargüir. = Pagsócol. * Paglális lalis, pagíndig indig, sa polong.
Redecilla. = Panápton ng̃a linála sa pagcadágoay sa layá.
Rededor. = Libót, sa libót, sa lipót, sa luyo ug sa luyo, sa pagcalícos.
Redel. = Sinógdan sa pagcanípis sa mg̃a laoas sa mg̃a sacayán.
Redencion. = Pagcabáoi, pagcalocát, pagcalóoas. * Tambal, sumpa. *
Dalángpan.
Redentor. = Ang magalóoas, ang magabáoi, ang magalucát. *
Mamamáoi, manlolocát, manlolóoas. * Si Jesucristo ng̃a Guinóo ta,
ng̃a nagabáoi sa mg̃a táuo sa cabihágan sa yaoa. * Padre sa caparían sa
Merced ug sa Trinidad, ng̃a magalocát sa mg̃a bihag ng̃a toa sa
camorósan.
Redero. = Ang magabóhat sa mg̃a sahid, sa mang̃a baling, &c.
Redhibitorio. = Pagcabárbar sa pagsábot, sa nagapálit sa bisan onsa,
cay oalá sia sairan sa nagabalígya sa cadaótan sa maong guipálit.
Redicion. = Pagcaósob sa guiíng̃on na.
Redicho. = Táuo ng̃a magasángpot sa pagcacúti cuti.
Rediezmar. = Pagtíng̃il sa mg̃a icapólo. * Pagpang̃áyo pagopód sa mg̃a
icapólo.
Rediezmo. = Icadúhang pagbáyad sa mg̃a icapólo. * Ang icasíam ca
bahin, sa nacúha na ang mg̃a icapólo.
Redil. = Alud, coral, camálig ng̃a pagasórlan sa mg̃a hayúpan.
Redimible. = Ang arang baoíon ug lucáton.
Redimir. = Looas, locát, baoi. * Gaoas, misic.
Redigote. = Calaínan sa capote.
Rédito. = Polós, caposlánan sa salapí, tobo sa maong salapí.
Redituable. = Ang magapolós, ang mohátag sa tobo.
Reditual. = Idem.
Redituar. = Pagpolós, paghátag sa tobo.
Redoblado. = Táuo ng̃a matámboc, supang ug hatáas caáyo. *
Pagcalacát ng̃a malágmit.
Redoblamiento. = Pagcadóha sa bisan onsa.
Redoblar. = Pagdúha sa bisan onsa. * Pagbálic sa tomóy sa mg̃a
lansang, &c. * Pagósub, pagopód.
Redobla. V. Redoblamiento. * Pagcaósob, pagcaópod. * Pagcatóctoc sa
tambol sa pagcadáli, sa pagcalágmit.
Redoblegar. V. Redoblar.
Redoblon. = Pagcalímbong sa sugál sa baraja.
Redoma. = Sorlánan sa salamín, halagpád dapit sa obos ug haíctin dapit
sa bába.
Redomado. = Táuo ng̃a batid, malaláng̃on.
Redomazo. = Pocpoc ng̃a guipócpoc sa redoma. [275]
Redonda. = Calaínan sa igagáma ng̃a baol pa. * Lugar ng̃a calán-an sa
mg̃a mananáp. * V. Rededor.
Redondamente. V. Rededor. * Sa pagcalíng̃in, sa pagcadayág, sa
pagcaoaláy duha duha.
Redondear. = Pagpalíng̃in sa bisan onsa. * Pagbáyad sa mg̃a otang. *
Pagpatigáyon sa caogalíng̃on lamang.
Redondel. = Calíng̃in. * Calaínan sa capote.
Redondete. V. Redondo.
Redondez. = Pagcalíng̃in.
Redondilla. = Calaínan sa garay, sa balac sa opát ca dalan.
Redondo. = Malíng̃in. * Madayág, sa oaláy duha duha.
Redondon. = Calíng̃in ng̃a dagcó.
Redopelo. = Pagcaáoay, pagcalális lalis sa daghánan, sa polong
lamang.
Redor. = Baníg ng̃a diótay ug malíng̃in.
Redro. = Sa licód, sa oláhi. * Ang dao singsing, ang barlis ng̃a labíng
maítom sa mg̃a song̃áy sa mg̃a carnero.
Redrojo. = Bolig ng̃a diótay sa ubas, ug ang mg̃a bolig ng̃a guisáilo sa
pagpópo caníla. * Ang bulac ug bong̃a ng̃a icadúha sa mg̃a tanóm ug
mg̃a cahoy. * Báta ng̃a díli mutóbo caáyo.
Redrojuelo. = Idem.
Redruejo. = Idem.
Reduccion. = Pagcabálic sa bisan onsa sa pagcabútang ng̃a daan. *
Pagcabálhin sa usá ca butang sa lain ng̃a butang ng̃a magsáma. *
Pagcabáilo sa salapí, pagcadúgmoc. * Pagcabáhin bahin sa bisan onsa
sa daghan ng̃a mg̃a bahin. * Pagcaalísng̃ao, pagcaalísbo sa bisan onsa.
* Pagpaóbos, pagcasácop sa usá ca Guinharían, provincia con longsod.
* Pagcasámbag ng̃a mabáscog. * Pagcabálic sa matúod ng̃a Pagtóo.
Reducir. = Pagbálic sa bisan onsa sa lugar ng̃a guibutáng̃an ng̃a daan. *
Pagbáilo, pagtaguílis, pagdógmoc sa salapí. * Pagláctor sa suguílon. *
Pagbáhin sa bisan onsa sa daghánan ng̃a mg̃a bahin. * Pagpasácop,
pagpaóbos. * Pagsámbag, pagtámbag.
Redundancia. = Pagcacápin sa bisan onsa, pagcaáoas.
Redundante. = Ang capin, ang naáoas.
Redundar. = Aoas, capin. * Pagábot sa bisan onsa sa polós con sa
icadáot sa bisan cansa.
Reduplicacion. = Pagcadúha sa bisan onsa. * Pagcaópod, pagcaósob.
Reduplicar. = Pagósob, pagopód. * Pagdóha.
Reedificacion. = Pagcatíndog, pagbóhat pagopód sa baláy, sa
Singbahán, &c., ng̃a nagobá.
Reedificador. = Ang magatíndog, magapatíndog, magabóhat,
magapabóhat pagósob sa bisan onsa.
Reedificar. = Pagbúhat, pagtíndog pagopód sa bisan onsa ng̃a nagobá,
napócan, naláglag.
Reeleccion. = Pagcahing̃álan pagopód.
Reelegir. = Paghing̃álan pagopód, pagpíli pagósob.
Reembolsar. = Pagdáoat sa salapí ng̃a guipaólos.
Reembolso. = Pagcadáoat, pagcabáoi sa salapí ng̃a guihátag con
guipaólos sa isigcaíng̃on.
Reemplazar. = Pagílis sa usá ca butang sa lain ng̃a butang ng̃a
magsáma.
Reemplazo. = Pagcaílis, pagcaalíli, pagcasalíli. * Pagcaponó sa bisan
onsa. * Ang táuo ng̃a nagasalíli sa lain sa pagcasoldados.
Reencuentro. = Pagcasóngco sa bisan onsa. * Pagcatábo, pagcasogát.
Reenganchamiento. = Pagcasáb-it, pagcacáo-it sa bisan onsa. *
Salapí ng̃a ihátac sa táuo ng̃a musulód sa pagcasoldados pagósob, con
sa nagasalíli sa lain ng̃a táuo.
Reenganchar. = Pagsáb-it, pagcáo-it, pagopód. * Ang mosolód
pagopód sa pagcasoldado sa obos na nacatúman na sa iang tiempo ug
catungdánan. [276]
Reenganche. V. Reenganchamiento, desde salapí.
Reengendrador. = Ang mohátag sa bisan onsa sa bag-ong pagcamáo.
Reengendrar. = Paghátag sa bag-ong pagcamáo, sa tong̃ód sa gracia.
Reensayar. = Pagsoláy, pagána ana, pagsána sana pagopód.
Reensaye. = Pagsoláy, pagsáng̃il pagósob sa mg̃a tumbága, sa buláoan
con sa salapí.
Reensayo. = Icadúhang pagsuláy sa bisan onsa.
Reexaminacion. = Pagcasoláy, pagcaexámen pagósob.
Reexaminar. = Pagexámen pagopód.
Refaccion. = Pagcacáon ng̃a igo sa casaráng̃an ng̃a icapacosóg sa laoas.
Refajo. = Calaínan sa saya sa mg̃a babáye.
Refalsado. = Limbóng̃an, burhíon.
Refeccion. V. Refaccion. * Pagcaáyo sa bisan onsa.
Refectorio. = Lugar ng̃a calán-an, sa mg̃a caparían.
Referencia. = Pagcasoguílon sa bisan onsa. * Pagcasáma, pagcaáng̃ay
sa usá ca butang sa lain ng̃a butang.
Referente. = Ang magasuguílon.
Referible. = Ang arang isúguid.
Referir. = Suguid, suguílon, ing̃on. * Pagpatigáyon sa bisan onsa arón
macúha ang tuyo ng̃a guipanghináot.
Refertero. = Maquigaoáyon.
Refilon (de). = Sa pagcataquílid, sa tinaquílid.
Refinacion. = Pagcaólay.
Refinadera. = Bató sa paglíguis sa pagcapino sa cacao.
Refinado. = Mahál caáyo. * Táuo ng̃a malaláng̃on uyámot.
Refinador. = Ang magaólay sa mg̃a ilímnon, sa mg̃a tambal, sa lana,
&c., ug sa buláoan, sa salapí, &c.
Refinadura. V. Refinacion.
Refinar. = Pagólay. * Paghíngpit.
Refino. = Mahál, olay caáyo.
Refirmar. = Pagpamatúod.
Refitolero. = Ang magabántay sa refectorio, sa lugar ng̃a calán-an.
Reflejar. = Pagsíbog sa sugá sa adlao. * Paghúna húna.
Reflejo. = Ang magasíbog. * Pagcahúna húna ng̃a maáyo sa bisan onsa.
Reflexion. = Pagcasíbog sa mg̃a casuláo sa sugá. * Pagcahúna húna ng̃a
hingpit.
Reflexionar. = Paghúna húna ug maáyo.
Reflexivamente. = Sa maáyo ug hingpit ng̃a húna húna.
Reflexivo. = Ang casoláo sa adlao ng̃a mosíbog. * Ang maánad sa
paghúna húna, sa pagmátng̃on ug maáyo.
Reflorecer. = Paglúnhao pagopór sa mg̃a tanóm ug sa mg̃a cahoy. *
Paghióli sa bisan onsa sa iang pagcamahál.
Refluente. = Bahá sa mg̃a tubig, sológ ng̃a musíbug.
Refluir. = Pasíbog ca sológ sa subá, &c.
Reflujo. = Pagcahunás.
Refocilacion. = Pagcalíng̃ao ling̃ao, pagcalípay, pagcalípat.
Refocilar. = Paglípay, paglípat, paglíng̃ao.
Refocilo. V. Refocilacion.
Reforma. = Pagcabág-o, pagcaópod, pagcahúsay ng̃a bag-o sa bisan
onsa. * Pagcaárang, pagcaóndang sa bisan onsa. * Pagcabálic sa mg̃a
 tulumánon sa mg̃a caparían sa nahaónang pagcabútang.
Reformable. = Ang tacós ng̃a ipahaóli sa nahaónang pagcabótang ng̃a
maáyo.
Reformacion. V. Reforma. * Pagcaáyo, pagcaósob sa bisan onsa.
Reformado. = Ponóan sa mg̃a soldados ng̃a nagaóndang sa pagtúman
sa iang opicio. [276]
Reformador. = Ang magapahaóli sa maáyong pagcabótang sa bisan
onsa.
Reformar. = Pagáyo, pagóli, pagbálic sa maáyong pagcabótang sa
bisan onsa. * Pagóndang sa pagtúman sa bisan onsang catungdánan
con opicio. * Paggobá sa bisan onsang catilíngban. * Pagdíot sa bisan
onsa. * Pagáyo sa batásan, pagbántay sa pagpamólong ug sa pagbúhat
ng̃a caogalíng̃on.
Reformatorio. V. Reformador.
Reforzada. = Sintas ng̃a haíctin. * Coldas ng̃a dinúha sa mg̃a
tolónggon.
Reforzado. = Luthang, pusil, &c., ng̃a mabága ug labí ng̃a sa ubán ng̃a
magsáma sa pagcadagcó. * V. Reforzada.
Reforzar. = Pagdúgang sa cosóg, sa gahóm. * Pagáyo sa nagadáot.
Refractorio. = Ang magalípas sa iang mg̃a polong, sa iang mg̃a
pagsáad.
Refran. = Sangpotánan, cusangputánan.
Refregamiento. V. Fricacion.
Refregar. V. Estregar. * Pagbóyboy.
Refregon. V. Fricacion. * Labod. * Casáquet con calípay ng̃a
guibútang sa isigcaíng̃on.
Refreir. = Pagprito, paglóto sa manteca, sa tamboc, &c., pagopód,
pagprito ug maáyo sa bisan onsa.
Refrenamiento. = Pagcapogóng.
Refrenar. = Pagpogóng. * Pagsáoay, pagbárlong.
Refrendacion. = Pagpalíg-on, pagpamatúod sa bisan onsang sulat con
camatuódan sa pirma sa táuo ng̃a may opicio ng̃a mahál sa longsod, sa
pirma sa hocom, sa punóan. * Pagúsob sa pagbúhat sa guibúhat ng̃a
daan.
Refrendario. = Ang may gahóm sa pagpirma sa mg̃a sulat, arón may
calig-ónan.
Refrendata. = Ang pirma ng̃a guibútang, sa mang̃a táuo ng̃a gahúman
niána, sa mg̃a sulat arón may onta ug calig-ónan.
Refrescador. = Ang magapabógnao.
Refrescar. = Pagpabógnao, pagbógnao. * Pagínom sa mg̃a ilímnon ng̃a
mabógnao. * Pagbóhat pagbág-o sa guibúhat ng̃a daan. * Pagbág-o sa
casáquet, sa calípay, sa caól-ol, &c. * Pagbáscog, pagcosóg. *
Pagárang arang sa caínit, sa tognao con sa hang̃in. * Pagpahóoay,
pagpahamúrlay.
Refresco. = Calán-on ng̃a guicáon sa pagbáscog sa laoas. * Ilímnon ng̃a
mabógnao. * Ilímnon ng̃a matám-is, &c., ng̃a icagása ug icaábi abi sa
mg̃a bisita.
Refriega. = Pagcaáoay, pagcasócol, pagcalális lalis.
Refrigeramiento. = Pagcabógnao.
Refrigerante. = Ang macabógnao.
Refrigerar. = Pagbúgnao, paghalayáhay. * Pagbáscog sa cosóg.
Refrigerativo. = Ang icabógnao.
Refrigerio. = Pagcaáyo ng̃a guican sa bisan onsa ng̃a macabógnao sa
guinháoa.
Refuerzo. = Calig-ónan. * Tabang, pagcalában. * Pagcabága sa mg̃a
luthang.
Refugiar. = Pagpadang̃óp, pagdang̃óp.
Refugio. = Dalángpan.
Refulgencia. = Casoláo, casílao ng̃a guican sa bisan onsa ng̃a masíga.
* Pagcaguíla guila.
Refulgente. = Ang magaguíla guila, ang magapasoláo, ang may
casoláo.
Refundicion. = Pagcatúnao pagopód, pagcaósob sa pagtónao.
Refundir. = Pagtúnao pagósob. * Paglócop, pagsácop. * Pagbálhin sa
bisan onsa sa cadáot con sa caayóhan. * Pagbóhat pagbág-o sa bisan
onsa.
Refunfuñadura. = Pagcabagólbol, pagcabagótbot. [277]
Refunfuñar. = Pagbagótbot, pagbagólbol.
Refunfuño. V. Refunfuñadura.
Refutacion. = Pagcabátoc, pagcalális lalis sa mg̃a polong, sa lain.
Refutar. = Paglális lalis, pagbátoc sa polong, sa lain.
Refutorio. = Ang icabátoc sa mg̃a suguílon sa lain.
Regadera. = Surlánan sa tubig ng̃a binóho bohóan sa alaguían sa
maong tubig, ng̃a icabó-bo sa mg̃a tanóm, &c.
Regadero. = Idem.
Regadío. = Yota ng̃a mahímo ng̃a pagabo-bóan ng̃a pagaaguían sa
tubig.
Regadizo. = Idem.
Regador. = Ang magabó-bo. * Capandáyan sa mang̃a magbobóhat sa
mg̃a surlay, sa pagbárlis sa cahitáson sa ilang mg̃a ng̃ipon.
Regadura. = Pagcabó-bo.
Regajo. = Tubígan ng̃a diótay.
Regala. = Papán con cahoy ng̃a guiibábao sa mang̃a olo sa mg̃a ligason
sa mg̃a sacayán.
Regalada. = Solód ng̃a guisórlan sa mg̃a cabayo ng̃a labíng mahál sa
mg̃a hari. * Cadaghánan sa mang̃a cabayo sa mg̃a hari.
Regaladamente. = Sa maáyong pagcabútang.
Regalado. = Maáyo, malómo, mahómoc, matám-is.
Regalador. = Ang mahagógma magregalo, maggása, magábi abi.
Regalar. = Paggása, pagregalo. * Pagálam alam, pagógay ugay. *
Pagpalípay, pagpalípat. * Pagpatigáyon sa mang̃a quinahánglan
ng̃atanán.
Regalero. = Ang táuo ng̃a sologóon sa mg̃a baláy ng̃a hariánon ng̃a
may catongdánan sa paghátor sa mg̃a bong̃a ug mg̃a bulac sa hari.
Regalía. = Pagcabóot ng̃a caogalíng̃on sa mg̃a hari, sa ilang Guinharían.
* Pagcagáoas sa bisan onsa ng̃a guitógot sa bisan cansa.
Regalico, llo, to. = Regalong diótay. * Sorlánan sa panápton con sa
panit ng̃a balahibóon, ng̃a pagasórlan sa mg̃a babáye sa ilang camót,
sa tiempo sa tugnao.
Regaliz. V. Orozuz.
Regaliza. = Idem.
Regalo. = Gasa, hatag, regalo. * Calípay. * Pagcabótang ng̃a maáyo sa
mg̃a táuo.
Regalon. = Ang táuo ng̃a mahagógma mucáon ug magbísti ug maáyo.
Regañada. = Calaínan sa tinápay.
Regañado. = Calaínan sa sirioelas sa España.
Regañamiento. V. Refunfuñadura. * Pagcacasabá, Pagcaáoay.
Regañar. = Pagng̃ólob sa mang̃a iró. * Pagcasabá, pagáoay. * V.
Refunfuñar.
Regaño. = Pagcaculíot sa nauong sa timáan sa casucó. * Pagcatósta,
pagcadocót sa tinápay.
Regañon. = Ang magacasabá, ang magagáoay sa masóbsob. * V.
Noruoste.
Regar. = Pagbó-bo.
Regata. = Alaguían, balaháan sa tubig, sa pagbó-bo sa mg̃a tanóm.
Regatear. = Pagháng̃io arón ipaóbos ang bale sa bisan onsa ng̃a
ibalígya. * Pagbalígya sa pagcatinágsa tagsa sa mg̃a manggad ng̃a
guipálit sa pináquiao. * Paglómba sa mg̃a sacayán.
Regateo. = Pagháng̃yo sa bili sa bisan onsa ng̃a guibalígya.
Regatería. V. Regatonería.
Regatero. V. Regaton.
Regato. V. Regajo.
Regaton. = Ang magabalígya sa tinágsa tagsa sa bisan onsa ng̃a
guipálit sa pináquiao. * Sop-ot sa mg̃a baston, sa mg̃a bangcao, &c.
[277]
Regatonear. = Pagpálit sa pináquiao sa pagbalígya sa pagcatinágsa
tagsa.
Regatonería. = Pagcabalígya sa pagcatinágsa tagsa sa guipálit sa
pagcapináquiao.
Regazar. V. Arregazar.
Regazo. = Bahin sa mg̃a saya cutub sa haoac hasta sa tohor. * Bisan
onsang butang ng̃a mudáoat sa lain ng̃a butang.
Regencia. = Pagcabóot, pagcahópot, cahímtang sa magbolóot. *
Cahímtang, pagcabótang sa usá ca Guinharían sa tiempo sa pagcaoalá
pay edad sa pagbóot sa mutúod ng̃a hari.
Regeneracion. = Bag-ong pagcamáo.
Regenerar. = Pagmáo sa pagcabág-o sa bisan onsa, pagáyo canía.
Regenta. = Asáoa sa regente. * Babáye ng̃a magabóot sa usá ca
Guinharían hasta sa pagábot ta igong edad sa matúod ng̃a hari.
Regentar. = Pagbóot, pagsúgo, paghúpot.
Regente. = Magbolóot, ponóan, ang magahúput. * Ang nagabóot sa usá
ca Guinharían, &c. * V. Regenta desde babáye.
Regiamente. = Sa pagcahári, ing̃on sa ang̃ay sa hari.
Regicida. = Ang mopatáy sa hari.
Regicidio. = Pagcapatáy, pagpatáy, pagbonó sa hari.
Regidor. = Ang magahópot, ang magabóot. * Tagsa ca táuo sa mg̃a
cabildóhan sa mg̃a longsod.
Regidoría ó Regiduría. = Cahímtang sa pagcaregidor.
Régimen. = Pagcahópot, batásan.
Regimentar. = Pagbóhat sa usá ca tapoc ng̃a dagcó sa mg̃a soldados,
sa mg̃a tapoc ng̃a diótay.
Regimiento. = Cadaghánan sa mg̃a regidor sa mg̃a cabildóhan sa mg̃a
longsod, cahímtang sa pagcaregidor. * Tapoc ng̃a dagcó sa mg̃a
soldados sa ilang caugalíng̃on ng̃a ponóan.
Regio. = Ang nahatong̃ód sa hari. * Mahál, halángdon.
Region. = Banua.
Regir. = Pagbóot, paghúpot, pagsógo. * Pagdála sa bisan onsa. *
Pagóna. * Pagsógot sa mg̃a sacayán sa bansálan, sa timon.
Registrador. = Ang magalí-li, ang magahíling, ang magasolóng ug
maáyo.
Registrar. = Solóng, tan-ao, hiling, li-li, pagdayág sa bisan onsa arón
hilng̃on. * Paghóar sa mg̃a libro, sa mg̃a sugo sa mg̃a ponóan, sa mg̃a
camatoóran, &c. * Pagbótang sa mg̃a timáan sa mg̃a dahon sa mg̃a
libro. * Pagsúlat sa padron.
Registro. = Pagcahíling, pagcalí-li. * Pagahílng̃an, pagalilí-an, pagatan-
áoan. * Puthao ng̃a igapahínay ug igapadalí sa mg̃a horásan. * Padron
ng̃a pagasolátan sa mg̃a ng̃alan sa mg̃a táuo ng̃atanán sa Guinharían,
sa provincia con sa longsod. * Pagcadayág sa mg̃a manggar ng̃a
ibalígya. * Pagcasólat sa hingtóngdan ng̃a libro sa mg̃a sugo ug mg̃a
camatoóran ng̃a guican sa mg̃a ponóan. * Sinta, papel, &c., ng̃a
 guibótang sa talioála sa mg̃a dahon sa mg̃a misal, sa mg̃a libro, &c. *
Cajon cajon ng̃a sorlánan sa hang̃in sa mg̃a órgano. * Pagcaáng̃ay ug
pagcabálos sa mg̃a dalan sa duhá ca nauong sa mg̃a dahon sa papel
ng̃a pagamarcáhan sa mg̃a imprenta.
Regitivo. = Ang magahópot, ang magabóot.
Regla. = Batacán, regláhan. * Batásan ng̃a paganóntan sa mg̃a
catilíngban sa mg̃a táuo. * Tolománon sa mg̃a caparían. * Sinógdan ug
nahaónang camatoóran sa mg̃a quinaárman. * Batacán sa catarúng̃an
ng̃a paganóntan sa mg̃a táuo sa ilang mg̃a buhat. * Casaráng̃an, socod
ng̃a matárong. * Pagcahúsay ng̃a onay sa mg̃a butang.
Regladamente. = Sa socod ng̃a matárong, sa maáyong batacán. * Sa
casaráng̃an. [278]
Reglado. = Ang muápas sa casaráng̃an sa pagcáon ug pagínom.
Reglamentario. = Ang nahatong̃ód sa pagbóot sa mg̃a ponóan, sa
batásan, sa mg̃a leyes, sa mg̃a tolománon.
Reglamento. = Tolománon, batásan.
Reglar. = Ang nahatong̃ód sa mg̃a tolománon sa mg̃a caparían. *
Pagbárlis sa pagcanonót sa batacán. * Pagáng̃ay sa mg̃a buhat sa
matárong ng̃a batacán. * Pagsáoay pagáyo sa batásan.
Regleta. = Tumbágang haíctin ng̃a ibútang sa talioála sa mg̃a dalan sa
mg̃a sulat ng̃a pagamarcáhan sa imprenta.
Reglon. = Batacán ng̃a dagcó.
Regnícula. = Táuo sa bisan onsang Guinharían.
Regocijadamente. = Sa calípay, sa maáyong buot.
Regocijado. = Ang macalípay, ang macalípat. * Malipáyon.
Regocijador. = Ang macalípay, ang magalípat.
Regocijar. = Pagpalípay, paglípay, paglípat, pagpalípat. * Paglíng̃ao
ling̃ao.
Regocijo. = Calípay, maáyong buot, himáya. * Timáan sa maáyong
cabobót-on.
Regodearse. = Paglípay, paghimóot sa bisan onsa ng̃a guihiagóman. *
Pagsolosólte, pagsolosuguílon, paglíng̃ao ling̃ao.
Regodeo. = Paghimóot ng̃a guican sa bisan onsa ng̃a guihiagúman.
Regojo. = Tipac ng̃a nahabílin sa lamesa ng̃a calán-an, sa capos na ang
pagcáon. * Báta sa diótay ng̃a laoas.
Regoldar. = Pagtóg-ab. * Pagándac sa oaláy hingtúngdan.
Regolfar. = Pagsíbog sa cabahá sa tubig.
Regolfo. = Pagcasíbog sa cabahá sa tubig. * Dagat sa talioála sa duhá ca
catárman.
Regona. V. Reguera.
Regordete. = Táuo ng̃a hamóbo ug matámboc.
Regostarse. = Paghagálam, pagcaánad. * Caíbog ng̃a dagcó sa bisan
onsa ng̃a guinatiláo.
Regraciar. = Pagpaquíta sa pagcatamód, sa paggása, sa pagregalo sa
bisan onsa.
Regresar. = Pagóli, pagpaúli, pagbálic sa lugar ng̃a guiguicánan.
Regresion. = Pagcasíbog, pagcaísol, pagcaisíos.
Regreso. = Pagcasíbog, pagcabálic, pagcaóli sa lugar ng̃a guiguicánan.
Regruñir. = Pagíoic caáyo. * Pagbagólbol, pagcagótbot uyámot.
Regüeldo. = Tug-ab, pagcatóg-ab. * Pagcaándac ng̃a oaláy
hingtúngdan. * Sahá ng̃a guican sa ponóan.
Reguera. = Canal, alaguían. * Baháan ng̃a pagaboháton pagtúyo sa
pagdápit sa tubig.
Reguero. = Tubígan, danao ng̃a diótay. * Timáan sa vino, tubig, &c.,
ng̃a naágas agas, ng̃a nayabó. V. Reguera.
Regulacion. = Pagcahúsay sa isip.
Regulado. = Ing̃on sa cataróng̃an.
Regulador. = Ang magahúsay.
Regular. = Paghúsay sa bisan onsang tulumánon, pagnonót sa
casaráng̃an sa batásan ug sa quinabúhi. * Ang maáyo ayo, ang arang
arang. * Táuo ng̃a maganonót sa mg̃a tolománon sa bisan onsang
caparían con catilíngban. * Paghúsay sa bisan onsa.
Regularidad. = Pagcaáng̃ay. * Pagcatúman ng̃a hingpit sa mg̃a
tulumánon ng̃a caugalíng̃on. * Batásan ng̃a arang arang, ng̃a díli
daótan.
Regularmente. = Ing̃on sa batásan.
Régulo. = Hari hari, ponóan sa diótay ng̃a Guinharían. * Bitóon ng̃a
dagcó caáyo sa mg̃a labíng dagcó. * Bahin ng̃a labíng mahál sa
tombága, sa buláon, sa salapí, &c. [278]
Regurgitar. = Pagáoas sa vino sa tubig, &c., sa sudlánan.
Rehabilitacion. = Pagcabálic, pagcaóli sa pagcabótang ng̃a daan.
Rehabilitar. = Pagóli, pagbálic sa bisan onsa sa iang daan ng̃a
pagcabútang.
Rehacer. = Pagbúhat pagopód sa guigobá, pagáyo sa nagadáot,
pagponó sa guicoháan. * Pagbáscog, pagcosóg, pagdáoat sa bag-ong
gahúm.
Réhacimiento. = Pagcabóhat pagósob.
Rehacio. = Suquíhan, sa magáhing olo.
Rehartar. = Pagbósog caáyo, pagdásoc uyámot.
Rehecho. = Táuo ng̃a díli hatáas, apan supang, matámboc, sa maáyong
laoas.
Rehen. = Táuo ng̃a mahál ng̃a mahabílin sa pagcaprenda sa ilálom sa
gahóm sa caáoay, hasta ng̃a matápos ug bisan onsa ng̃a holosáyon con
pagsábot.
Reenchir. = Pagponó sa bisan onsa ng̃a micópos, ng̃a nacóha, pagponó
sa guicoháan, sa guicópsan.
Reherimiento. = Pagcasócol. * Pagcaómpoc.
Reherir. = Pagsócol. * Pagómpoc.
Reherrar. = Pagbótang pagopód sa cocó sa cabayo, &c., sa maong
pothao, apan sa bag-ong lansang.
Rehervir. = Pagbócal pagósob sa nabócal ng̃a daan, pagángdo sa cosóg
sa mg̃a cailíbgon.
Rehilar. = Pagbílic caáyo. * Pagcacoróg coróg. * Pagcahagónghong sa
bala, sa bató, sa paná, &c., ng̃a guisalibáy.
Rehilo. = Pagcacoróg coróg sa bisan onsa.
Rehinchimiento. = Pagcaponó.
Rehogar. = Paglóto sa sod-an sa caláyo ng̃a oaláy siga.
Rehollar. = Pagtónob pagósob.
Rehoyar. = Pagbág-o sa bohó ng̃a guibútang ng̃a daan.
Rehoyo. = Cayanáng̃an, pisácan, bohó ng̃a halálom.
Rehuida. = Pagcabólag sa bisan onsa, sa bisan diin tong̃ód sa catáhap
sa icadáot. * Pagcasíbog sa guilácuan ng̃a daan.
Rehuir. = Paglícay, pagbúlag sa bisan onsa, sa bisan diin ng̃a lugar,
tong̃ód sa catáhap sa mg̃a icadáot. * Paglágueu, pagaolá sa bisan onsa
sa lugar ng̃a guibutáng̃an. * Pagáyad sa bisan onsa.
Rehumedecer. = Pagómog ug maáyo.
Rehundir. = Pagbútang sa bisan onsa sa ilálom caáyo. * Pagtúnao
pagopód sa mg̃a tumbága. * Pagoalá sa bisan onsa, sa díli hingbalóan
con mano.
Rehusar. = Pagáyad, díli pagbóot, pagdilí.
Reidero. = Ang hing̃alatáoan, ang magapatáoa, calatáoan.
Reidor. = Ang magacatáoa, hing̃atáoa.
Reimpresion. = Pagcamárca pagopód sa mg̃a imprenta sa bisan onsa
ng̃a sulat, libro, &c. * Cadaghánan sa mg̃a buoc sa mg̃a libro, &c., ng̃a
guimárca pagopód sa mg̃a imprenta.
Reimprimir. = Pagmárca pagósob sa mg̃a libro, &c., sa mg̃a imprenta.
Reina. = Ang asáoa sa hari. * Babáye ng̃a hari, ng̃a magabóot sa
Guinharían. * Putiócan ng̃a ponóan.
Reinado. = Cadugáyan sa tiempo ca pagcahári sa bisan cansa.
Reinante. = Idem.
Reinar. = Paghári, pagbóot sa Guinharían.
Reincidencia. = Pagcabúhat pagósob sa maong salá, sa maong sayóp.
Reincidente. = Ang macasalá pagopód sa maong salá.
Reincidir. = Pagbóhat, pagpacasalá sa maong salá.
Reincorporacion. = Pagcahiósa pagósob.
Reincorporar. = Paghiósa pagopód.
Reino. = Guinharían. * Cadaghánan sa mg̃a táuo ng̃a tinórlo sa
paghúsay sa mg̃a hulusáyon sa Guinharían. * Paghimayáan, calipáyan
sa Lang̃it.
Reintegracion. = Pagcabáoi ng̃a hingpit sa bisan onsa. [279]
Reintegrar. = Pagóli sa bisan onsa sa pagcatúman, sa pagcahíngpit. *
Pagbáoi pagósob sa naoalá.
Reintegro. V. Reintegracion.
Reir. = Pagtáoa, pagcatáoa. * Pagsógor sa pagguísi sa bisti, sa panápton.
Reiteracion. = Pagcaópod, pagcaósob.
Reiteradamente. = Sa pagcaósob, sa pagcaópod, sa pagcabálic balic,
sa macadághan.
Reiterar. = Osáb, osob, opód, pagbóhat sa macadághan.
Reivindicacion. = Gahóm sa bisan cansa arón mang̃áyo sia sa bisan
onsa ng̃a ia gayúd, ug ng̃a toa sa lain.
Reivindicar. = Pagbáoi sa bisan cansa sa ilálom sa gahóm sa lain.
Reja. = Punta sa daro. * Mg̃a cahoy, mg̃a puthao, &c., ng̃a guipatíndog
ug guibalábag usáhay sa mg̃a talambóan. * Balatíbat, ulang ulang.
Rejo. = Tomóy sa puthao. * Soyod sa mg̃a putiócan. * Cabáscog, cosóg,
pagcasupang. * Capopóngtan sa gamót sa mg̃a tanóm ug sa mg̃a
cahoy.
Rejon. = Pothao ng̃a matalínis.
Rejonazo. = Samad ng̃a guican sa pagsóntoc sa puthao ng̃a matalínis.
Rejoneador. = Ang magasóntoc sa puthao ng̃a matalínis.
Rejoneo. = Pagcasóntoc sa rejon.
Rejuela. = Bagáhan sa pagínit sa mg̃a tiil.
Rejuvenecer. = Pagbáta, pagóli sa pagcacosóg sa pagcabáta.
Relacion. = Pagcasóguid, suguílon. * Pagcaáng̃ay sa bisan onsa, sa usá
ca táuo con butang sa lain ng̃a butang con táuo. * Pagcaásoy,
pagcasáyor.
Relacionar. = Pagsúguid, pagásoy, pagsáyod.
Relacionero. = Ang magabalígya sa mg̃a suguílon ng̃a sinúlat, ug ang
magasúlat niána.
Relajacion. = Pagcadáot, pagcalóag sa bisan onsa. * Pagcatalápas,
pagcalípas sa mg̃a tulumánon ng̃a tacús unta ng̃a pagatumánon. *
Pagcagáoas sa pagtúman sa bisan onsang saad con pagpanómpa. *
Pagcahóoay, pagpahamórlay sa mg̃a buhat. * Pagcahátag sa hocom sa
Singbahán sa hocom sa longsod sa saláan, arón castigóhon samála sa
mg̃a pahanóngdan.
Relajadamente. = Sa pagcadaótan.
Relajador. = Ang magapasáilo.
Relajamiento. V. Relajacion.
Relajar. = Paglóag, pagtógot, pagpaságad sa pagtalápas sa mg̃a
batásan, sa mg̃a tulumánon. * Paggáoas sa catongdánan sa pagtúman
sa mg̃a pagpanúmpa ug mg̃a pagsáad. * Paghátag sa hocom sa
 Singbahán sa hocom sa longsod sa táuo ng̃a saláan, arón patyon. *
Paghóoay, pagpahamórlay sa buhat. * Pagdáot sa batásan.
Relamer. = Pagtiláp pagopód. * Pagtiláp sa macadághan sa mg̃a ng̃abil.
* Pagándac sa bisan onsa ng̃a guibúhat.
Relamido. = Parayégon caáyo.
Relámpago. = Quilat. * Bisang onsang siga ng̃a ahat, ng̃a malágmit
muágui. * Bisan onsa ng̃a malágmit, ng̃a díli madúgay. * Ang miábot
sa húna húna sa pagcaáhat, bolog sa mg̃a matá sa mg̃a cabayo.
Relampagueante. = Ang magapaquílat.
Relampaguear. = Pagquílat, pagpang̃ílat. * Pagguíla guila caáyo.
Relance. = Icadúhang pagtáctac. * Ang muábot sa oalá húna hunáon ug
paabóton.
Relanzar. = Pagsócol, pagómpoc.
Relapso. = Ang magaósob sa pagpacasála sa maong salá.
Relatador. = Ang magaásoy, ang magasáyor, ang magasóguid.
Relatante. = Idem.
Relatar. = Pagsúguil. * Pagsáyor, pagásoy.
Relativamente. = Sa tung̃ód sa bisan onsa. * Sumála. [279]
Relativo. = Ang may labot, ang nahatong̃ód sa lain ng̃a butang.
Relato. = Pagcasóguid, suguílon. * Pagcaásoy, pagcasáyod.
Relator. = Ang magasúguid. * Ang magaásoy, ang magasáyor. * Táuo
ng̃a magaásoy sa mg̃a capolong̃ánan sa atubáng̃an sa mg̃a hocom.
Relatoría. = Cahímtang sa pagcarelator.
Relavar. = Pagbónac pagósob.
Relave. = Icadúhang pagcabúnac. * Icadúhang paghúgas sa buláoan ng̃a
sináctan pa sa yuta.
Releer. = Pagbása pagopód.
Relej ó Releje. = Pagcadiótay sa mg̃a bohó sa mg̃a luthang sa lugar
ng̃a pagabotáng̃an sa pólvora. * Ang hugao ng̃a magáma sa bába ug sa
mg̃a ng̃abil.
Relente. = Ton-og, yamog.
Relentecer. V. Reblandecer.
Relevacion. = Pagcasalíli, pagcaalíli, pagcaílis, pagcaólos. *
Pagcagáoas, pagcamísic.
Relevante. = Ang magalabí, ang magalabáo.
Relevar. = Pagílis, pagólos, pagalíli, pagsalíli. * Paggáoas, pagmísic. *
Pagsáilo. * Pagpadagcó, pagdayág sa bisan onsa. * Pagpalíloc sa mg̃a
cahoy, sa mg̃a tumbága, &c.
Relevo. V. Relevacion. * Ang magaílis sa bantay.
Relicario. = Lugar ng̃a pagatipígan sa mg̃a reliquia. * Caban ng̃a mahál
caáyo, cajon cajon ng̃a maníndot ng̃a pagasórlan sa mg̃a reliquia.
Relieve. = Bisan onsang dayan dayan con dagoay ng̃a guilíloc sa papán,
sa tumbága, &c.
Religa. = Icadúhang sacót ng̃a ibútang sa buláoan sa salapí, &c.
Religacion. = Pagcabáat, pagcahiósa pagósob.
Religar. = Pagbáat, pagtácgos, paghiósa pagopód. * Pagsácot, pagósob
sa mg̃a tumbága.
Religion. = Pagtáhod sa Dios, galámhan sa calág ng̃a igatáhod sa Dios.
* Pagcatúman sa mg̃a buhat ng̃a maalampóon. * Pagcapoáng̃od. *
Pagcacristianos. * Pagcabótang sa mg̃a táuo ng̃a nanagsolód sa mg̃a
caparían ing̃on sa hingtóngdan ng̃a mg̃a tolománon.
Religionario. = Ang mononót sa religion ng̃a guing̃álan ug reformada,
ng̃a díli moíla sa Santos ng̃a Papa sa pagcapang̃ólo sa santa Iglesia.
Religionista. = Idem.
Religiosamente. = Ing̃on sa ang̃ay sa mg̃a cristianos, sa pagcatúman,
sa pagcahíngpit.
Religiosidad. = Cacógui sa pagtúman sa mg̃a catungdánan sa religion.
* Pagcatúman sa mg̃a buhat ng̃a maáyo. * Pagcahíngpit sa pagtúman
sa bisan onsa.
Religioso. = Ang matinumánon sa batásan sa iang caogalíng̃on ng̃a
religion. * Ang magabisti sa bisti sa bisan onsang caparían. * Ang
nahatong̃ód sa religion ug sa iang mg̃a sacop. * Táuo ng̃a
mapoang̃óron, maampóon. * Ang maganonót sa casaráng̃an.
Relimar. = Paglímbas pagopód.
Relimpiar. = Paghínis, pagnósnos pagúsob.
Relimpio. = Ang magabántay caáyo sa iang caugalíng̃on ng̃a laoas.
Relinchador. = Ang cabayo ng̃a magatíli, ang magahúni huni sa
masóbsob.
Relinchante. = Idem.
Relinchar. = Pagtíli, paghúni huni sa mg̃a cabayo.
Relinchido. = Como el siguiente.
Relincho. = Pagcatíli, pagcahúni huni sa mg̃a cabayo.
Relindo. = Matahóm, maníndot, maáñag uyámot.
Relinga. = Pisi ng̃a icalíg-on sa mg̃a daplin, sa mg̃a sirsid sa mg̃a layág
sa mg̃a sacayán. * Coyab cuyab, calat.
Relingar. = Pagcóyab cuyab, pagcálat sa mg̃a layág. * Pagtahí sa
relinga sa mg̃a layág. * Paglíhoc sa mg̃a [280]daplin, sa mg̃a relinga sa
mg̃a layág, sa pagsógod sa hang̃in.
Reliquia. = Tolotagídyot ng̃a natúla sa bisan onsa. * Bahin sa laoas sa
bisan cansang santos, con sa iang mg̃a bisti. * Timáan ng̃a nahabílin sa
bisan onsa ng̃a miágui na, caól-ol ng̃a nahabílin sa bisan onsang saquít
ng̃a daan.
Reloj. = Horásan.
Relojera. = Caban caban ng̃a diótay ng̃a pagasórlan sa mg̃a horásan.
Relojería. = Quinaárman sa pagbúhat sa mg̃a horásan. * Baláy ng̃a
pagabaligyáan sa mg̃a horásan.
Relojero. = Magbobóhat, ang magabóhat sa mg̃a horásan.
Reluciente. = Ang masínao, ang magaguíla guila, ang masíhag.
Relucir. = Sinao, guila guila, sihag, siga, quipat quipat, quiblat quiblat,
canang canang, hinao hinao, sigac sigac, quidlap, quilá quilá. * Táuo
sa maáyong batásan, pananglétan sa iang mang̃a buhat.
Reluchar. V. Luchar.
Relumbrante. = Ang masíga.
Relumbrar. = Pagsíga sa dagcóng sugá.
Relumbre. = Ang lamí sa ubán ng̃a mang̃a calán-on cay guiguisál sa
surlánan sa puthao con sa tumbága.
Relumbron. = Pagcaguíla guila ng̃a malágmit.
Rellanar. = Pagtámbac pagósob. * Pagpócan, pagcalígar sa ibábao sa
bisan onsa. * Pagdásoc.
Rellano. = Hunta hunta sa mg̃a hagdanán, quínaang áng̃an.
Rellenar. = Pagponó pagopód, pagdásoc pagósob. * Pagpacáon.
Relleno. = Ang naponó caáyo. * Pagcaponó. * Mg̃a otan, carne, &c.,
ng̃a tinártad caáyo ug sináctan sa mg̃a panácot ng̃a isolód sa tian sa
 mg̃a langgam, sa mg̃a tináe, sa mg̃a sileng dagcó, &c., ug pagalotóon
sa laolla con pagapritóhon.
Rellente. V. Relente.
Rellentecer. V. Relentecer.
Remachar. = Pagpicó, pagbálic sa tomóy sa lansang, &c.
Remache. = Pagcapicó, pagcabálic sa tomóy sa lansang, &c.
Remallar. = Pagáyo sa mg̃a bohó sa mg̃a layá, &c.
Remamiento. = Pagcabógsay, pagcagáod, pagcagayóng.
Remandar. = Pagsúgo sa macadághan sa maong sogóa.
Remanecer. = Pagtúngha pagósob, pagpaquíta pagbág-o.
Remaneciente. = Ang mutúngha, ang mapaquíta pagopód.
Remanente. = Ang nasálin, ang natúla, ang nahabílin sa bisan onsa.
Remangar. V. Lolho.
Remango. = Pagcalólho.
Remansarse. = Pagdánao sa tubig, &c., pagpuyó sa sológ, díli
pagbahá.
Remanso. = Pagcapuyó, pagcahonóng sa cabahá sa tubig. * Pagcahínay
hinay, pagcadúgay.
Remar. = Paggáod, paggayóng, pagbúgsay. * Pagbúhat sa dagcóng
cacúgui, sa masingcámot.
Remarcar. = Pagtimáan, pagmarca pagósob.
Rematadamente. = Sa pagcatápus, sa pagcatagolá, sa catapúsan.
Rematado. = Ang oaláy tambal ug sumpa, ang nadáot caáyo.
Rematar. = Pagtápus, pagtibáoas. * Pagtógot sa bisan onsa ng̃a
ibalígya sa labíng maáyong pomalálit. * Pagoalá, pagbóncag, paggobá,
pagláglag.
Remate. = Catapúsan, pagcatibáoas sa bisan onsa. * Catapúsan, tagál sa
bisan onsa ng̃a ibalígya.
Remecedor. = Ang magabúnal sa mg̃a sang̃á sa mg̃a cahoy arón
mahólog ang bong̃a. [280]
Remedable. = Ang arang pagasóna sonáhon, pagasóod soóran,
pagaíng̃on ing̃ónon.
Remedador. = Ang magasóor soor, ang magasóna sona, ang
magapanigíng̃on.
Remedar. = Sona sona, soor soor, pagpanigíng̃on.
Remediable. = Ang may tambal ug sumpa.
Remediador. = Ang magatámbal, ang moságang sa mg̃a icadáot, ang
magapatigáyon sa mg̃a sumpa sa bisan onsa. * Ang magatábang cutub
sa may quinahánglan.
Remediar. = Pagtámbal, pagsómpa, pagtábang cutub sa may
quinahánglan. * Pagságang, pagbáoi sa mg̃a icaráot.
Remedicion. = Pagcasócod pagopód.
Remedio. = Tambal, sompa. * Alaguílan sa pagbúhat sa bisan onsa. *
Dalángpan.
Remedir. = Pagsócod pagósob.
Remedo. = Pagcasóod sood, pagcasóna sona, pagcapanigíng̃on.
Rememorar. = Pagdómdom, paghándom.
Rememorativo. = Ang magapadómdom, ang icadómdom, ang
icahándom, ang magapahándom.
Remendado. = Ang tinopácan sa mg̃a topac con tinábas ng̃a
nagacaláin lain ug color.
Remendar. = Pagtúpac sa panápton, sa bisti, &c., ng̃a naguísi, ng̃a
nabólho. * Pagsáoay, pagbárlong. * Pagdógang sa guicoláng̃an.
Remendon. = Ang nagatúpac.
Remera. = Ang balahíbong dagcó ng̃a catapúsan sa mg̃a pacó sa mg̃a
langgam.
Remero. = Ang magabógsay, magagayóng con magagáor.
Remesa. = Pagpahátor, pagpadála sa bisan onsa.
Remesar. = Pagíbot sa mg̃a bohóc, sa mg̃a camót.
Remeson. = Pagcaíbot sa bohóc ug sa bong̃ot, sa camót. * Ang bohóc
ug ang bong̃ot ng̃a iníbot. * Pagcahonóng sa cabayo sa pagdalágan nia
caáyo.
Remeter. = Pagsolód, pagsóol.
Remiche. = Caláng̃an sa talioála sa mg̃a banco sa mg̃a sacayán ng̃a
pagagaólan.
Remiel. = Ang icadúhang pagcapóga sa tobó.
Remiendo. = Tupac, sompay sa bisan onsa. * Mansa sa mg̃a panit sa
mg̃a mananáp.
Remilgadamente. = Sa dayan dayan ng̃a guilabíhan, sa pagcaláin lain
sa nauong.
Remilgado. = Ang magadáyan dayan caáyo sa iang bisti. * Ang
magapacaníndot, ang magaláin lain sa pagcabótang sa iang nauong,
arón dayégon sia ug pagaíngnon ng̃a maáyong báta sia.
Remilgarse. = Pagdáyan dayan caáyo sa bisti. * Pagláin lain sa
pagcabótang sa laoas ug sa nauong. * Pagparáyeg.
Remilgo. = Pacadáyan dayan ng̃a guilabíhan. * Pagcaláin lain sa
pagcabótang sa laoas ug sa nauong. * Pagcaparáyeg.
Reminiscencia. = Pagcadómdom, pagcahándom, pagcahísgot. *
Gahóm sa calág ng̃a icadómdom.
Remirado. = Ang magahúna húna ug magapalándong caáyo.
Remirar. = Pagsolóng, pagtán-ao, pagquíta sa maáyong pagpalándong.
* Pagcúgui sa bisan onsang buhat. * Paghimóot.
Remisamente. = Sa pagcalúya. * Sa pagcahínay, sa pagcadúgay.
Remisible. = Ang arang pasailóon.
Remision. = Pagpasáilo, pagcapasáilo. * Calúya. * Pagcahínay,
pagcaárang sa mg̃a saquét ug mg̃a caól-ol.
Remisivamente. = Sa lain táuo, sa lain lugar, sa lain túig.
Remisivo. = Ang magapadála, ang icapadála.
Remiso. = Malúya, ang guiálang aláng̃an sa iang pagbúot, pagcahínay
sa tugnao, sa init, &c. [281]
Remisoria ò Letra remisoria. = Pagcapadála sa usá ca hocom sa
mg̃a sulat sa mg̃a salá, con sa saláan sa lain ng̃a hocom.
Remitente. = Ang magapadála, ang magapahátud. * Hilánat ng̃a abut
abut, ng̃a mamahínay hinay ug macosóg.
Remitir. = Pagpadála, pagpahátod. * Pagpasáilo. * Pagpagáoas,
pagpamísic. * Pagbáyan bayan. * Pagárang, pagóndang. * Paghínay
hinay sa caínit, sa hilánat, &c.
Remo. = Gayóng, gaod, bógsay. * Buhat ng̃a dagcó. * Ang mg̃a bocton
ug ang mg̃a paa. * Tagsa ca pacó sa mg̃a langgam.
Remocion. = Pagcabólag.
Remojadero. = Lugar ng̃a pagaholóman sa bisan onsa.
Remojar. = Pagbasá, paghomód pagopód, paghólom.
Remojo. = Pagcahólom.
Remolacha. = Tanóm ng̃a maáyo, ng̃a pagaotánon.
Remolar. = Pagbúhat sa mg̃a gayóng, sa mg̃a gaod, sa mg̃a bugsay. *
Ang táuo ng̃a magabúhat ug ang baláy ng̃a pagabuhátan niána.
Remolcar. = Pagbótar, paggoyód sa bisan onsa ng̃a mulutáo.
Remoler. = Paglíguis caáyo.
Remolimiento. = Pagcalíguis ug maáyo.
Remolinar. = Pagalimpólos, pagliló. * Pagalimpólo. * Pagtápoc,
pagting̃ób, pagtígom sa oálay husáyan.
Remolinear. = Paglibót, pagtúyoc.
Remolino. = Alimpólos, liló. * Tapoc sa mg̃a táuo ng̃a mabóloc. * De
la cabeza. = Alimpólo.
Remolon. = Malúya. * Mahináyon madugáyon. * Ng̃ipon ng̃a dagcó sa
dapit sa itáas sa baboy ng̃a ihálas.
Remolonearse. = Pagáyad. * Pagdúgay, pagtápul sa pagbúhat sa bisan
onsa.
Remolque. = Pagcabútar, pagcagóyod, pagcaságuib sa bisan onsa ng̃a
nagalutáo. * Ang pisi, ng̃a icabútad sa mg̃a sacayán.
Remollar. = Pagsápao.
Remondar. = Pagpánit, pagpácpac pagopód. * Pagcapón pagósob sa
mg̃a tanóm ug sa mg̃a cahoy.
Remonta. = Pagcatóngtong, pagcabayo pagopód sa cabayo. * Pagcaáyo
sa mg̃a sapín ng̃a guing̃álan ug botas. * Pagcasángcap sa mg̃a soldados
sa ilang caugalíng̃on ng̃a mg̃a cabayo. * Cadaghánan sa mg̃a cabayo
ng̃a guipálit ug dong̃an sa mg̃a soldado.
Remontar. = Pagbúgao, pagpacalágueu. * Paghátag sa mg̃a soldado sa
mg̃a bag-ong cabayo. Pagáyo sa mg̃a siya sa mg̃a cabayo. * Pagáyo sa
mg̃a botas. * Pagósoag, pagitáas. * Paglupád sa hatáas uyámot.
Remonte. = Pagcalupád sa hatáas caáyo. * Pagcaósoag, pagcatáas.
Remontista. = Ang táuo ng̃a guitógnan sa pagpálit sa mg̃a cabayo sa
soldado.
Remoque. = Polong ng̃a ondan ng̃a maháit ug mabóg-at.
Remoquete. = Pagpócpoc sa camót ng̃a quinómcom. * Polong ng̃a
matístis, malipáyon. * Pagcaábi abi. * Pagcaáli ali.
Remora. = Isda, cumí. * Bisan onsa ng̃a magaólang, magapaláng̃an,
magaháoid.
Remordedor. = Ang malisód, ang magacótcot sa húna húna ug sa
casing casing sa mg̃a táuo.
Remorder. = Papáac pagósob. * Pagsámoc, pagcótcot, paglisód sa
bisan onsa sa sulúd sa húna húna, sa casing casing. * Pagpaquíta sa
mg̃a timáan sa goa sa casáquet sa sulúd sa casing casing.
Remordiente. V. Remordedor.
Remordimiento. = Calisód, casámoc casáquet ng̃a mahabílin sa húna
húna ug sa calág, tong̃ód sa mg̃a daútan sa mg̃a buhat ng̃a guipamóhat.
Remostar. = Pagbótang sa dugá sa ubas ng̃a matám-is sa bino ng̃a
caráan. * Catám-is sa bino. [281]
Remotamente. = Sa pagcahalayó.
Remoto. = Halayó.
Remover. = Paglálin, pagbálhin sa usá ca butang sa usá ca lugar sa lain
ng̃a lugar. * Pagcúha sa mg̃a caoláng̃an, sa mg̃a cabilínggan. *
Pagcúha sa opicio con sa cahímtang sa bisan cansa.
Removimiento. = Pagcabálhin, pagcalálin.
Remozar. = Pagbáta.
Rempujar. V. Empelir. * Pagparáyon sa caugalíng̃on ng̃a húna húna
bisan ng̃a may cabilínggan ug caoláng̃an.
Rempujo. V. Empellon.
Rempujon. = Idem.
Remuda. = Pagcaalíli, pagcasalíli, pagcaílis, pagcaólos, pagcapúli. * V.
Muda.
Remudar. = Ilis, alíli salíli, olos, puli.
Remullir. = Pagbóscag, pagbósog caáyo.
Remuneracion. = Pagcabálos.
Remunerador. = Magbabálos.
Remunerar. = Pagbálos.
Remuneratorio. = Ang icabálos.
Remusgar. = Pagtáhap, pagtághap.
Remusgo. = Hang̃in ng̃a mahínay, diótay ug mabúgnao.
Renacer. = Pagtáuo, paggóa, pagtoróc, pagcaguítib pagopód. *
Pagcóha tong̃ód sa pagbóñag sa quinabúhi sa grasia.
Renacimiento. = Pagcatáuo, pagcagóa, pagcatoróc, pagcaguítib
pagósob. * Ang pagbóñag.
Renacuajo. = Ang baquí ng̃a diótay ng̃a bag-o pa guican sa itlog. *
Táuo ng̃a hamóbo ug sa daótan ng̃aagóay. * Sapat sapat.
Renadío. = Ang trigo, humáy, &c, ng̃a musahá sa human na ang
paggálab.
Rencilla. = Pagcaáoay paglális lalis.
Rencilloso. = Ang mahagúgma sa mg̃a paglális lalis, maquigaoáyon.
Renco. = Piáng cay madáoat ang mg̃a payod.
Rencor. = Domót, daótan ng̃a pagbóot.
Rencorosamente. = Sa pagcadomót.
Rencoroso. = Mang̃idómtan, ang magadomót.
Rendaje. = Cadaghánan sa mg̃a rienda sa mg̃a cabayo.
Rendicion. = Pagcapaóbos, pagcasácop. * Ang polós sa bisan onsa.
Rendidamente. = Sa pagpaóbos.
Rendido. = Sacop, ang napaóbos. * Ang guibórlay, ang guicápoy.
Rendija. = Lutac, balána, liqui.
Rendimiento. = Cabórlay, pagcacápoy, pagcaoalá sa cosóg, sa gahóm.
* Pagcalúya. * Pagcapaóbos, pagcasácop. * Polós, capuslánan sa bisan
onsa.
Rendir. = Pagdáog, pagpasácop. * Pagpaóbos, paghátag, pagtógot sa
tagsa tagsa sa iang caogalíng̃on ng̃a hingtúngdan. * Pagpolós sa bisan
onsa. * Pagsúca.
Renegado. = Ang mobía sa Pagtóo cang Jesucristo. * Táuo sa malágsot
ng̃a gaoi, tigpanómpa, tigpamólong ug daútan.
Renegador. = Idem.
Renegar. = Pagdíli, pagdilí sa minatúod sa bisan onsa. * Pagáyad,
pagbía, paglícay, pagdomót sa bisan onsa. * Pagbía, pagáyad sa
Pagtóo cang Jesucristo. * Pagbalícas, pagtónglo, pagpanómpa,
pagpamólong sa mg̃a polong ng̃a daútan.
Renglon. = Dalan sa mg̃a sulat. * Polós, caposlánan sa bisan onsa.
Renglonadura. = Mg̃a barlis sa mg̃a papel.
Rengo. V. Renco.
Reniego. = Balícas, pagpanúmpa, polong ng̃a daútan.
Renitencia. = Casóqui, pagcasúqui. * Pagcasócol.
Renitente. = Suquíhan, masinocólon. [282]
Reno. = Mananáp ng̃a maíng̃on sa usá.
Renombrado. = Banságon, bantógon.
Renombre. = Icadúhang ng̃alan. * Bansag, ng̃alan ng̃a bantógon.
Renovacion. = Pagcabág-o. * Pagcaopód, pagcaósob. * Pagcabálhin sa
pagcabútang sa usá ca butang sa lain ng̃a pagcabútang ng̃a labíng
hingpit. * Pagcacaláoat sa Padre sa mg̃a hostiang diótay ng̃a guisolód
sa sagrario, ug pagcadaláng̃in, pagcaconsagrar sa lain ng̃a mg̃a hostia
ng̃a bag-o.
Renovador. = Ang magapabág-o.
Renovante. = Idem.
Renovar. = Pagbág-o. * Pagopód sa pagbúhat sa bisan onsa ng̃a
guiondáng̃an. * Pagílis sa mg̃a hostia ng̃a daan sa sagrario, sa mg̃a
hostia ng̃a quinonsagráhan ng̃a bag-o.
Renovero. = Ang magapabáilo sa salapí tong̃ód sa tobo.
Renta. = Polós, caposlánan sa bisan onsa ng̃a sohol.
Rentado. = Ang guisohólan, ang modáoat sa caposlánan sa iang oficio,
sa iang mg̃a baol, &c.
Rentar. = Pagpolós sa bisan onsa.
Rentero. = Ang nagaábang sa mg̃a baol, &c.
Rentilla. = Sugál sa baraja.
Rentista. = Ang quinaarmánon sa tong̃ód sa bisan onsa ng̃a macahátag
sa capuslánan sa Guinharían.
Rento. = Ang baláy ng̃a guibotáng̃an sa mg̃a capandáyan sa pagbúhat sa
yota, sa mg̃a cabalánan, &c.
Rentoso. = Ang macapolós.
Rentoy. = Sugál sa baraja.
Renuencia. V. Renitencia.
Renuevo. = Salíngsing, sahá, balágon ng̃a bag-o sa mg̃a tanóm, bag-
ong sang̃á sa mg̃a cahoy.
Renuncia. = Pagdilí. * Papel ng̃a guisolátan sa pagdilí, sa pagáyad, sa
pagbía sa bisan onsa. * Pagáyad, pagbía ng̃a guícan sa caugalíng̃on
ng̃a pagbúot sa bisan onsa ng̃a guiángcon.
Renunciable. = Ang arang pagaáidan, ang masáyon pagabiáan ug
pagdilíon.
Renunciacion. V. Renuncia.
Renunciamiento. = Idem.
Renunciador. = Ang magadilí, ang magaáyad, ang magabía.
Renunciar. = Dilí, ayad, bia. * Pagpasipála. * Díli pagbótang sa usá ca
táuo sa dahon sa baraja ng̃a magsáma sa dagóay sa guibótang sa lain
ng̃a táuo.
Renunciativo. = Ang guipóslan sa bisan onsa ng̃a guibiáan, guiáiran
ug guidilí sa lain.
Renuncio. = Pagcadíli pagbútang sa usá ca táuo ng̃a nagasugál sa
baraja sa dahon ng̃a magsáma sa dagoay sa guibótang sa lain ng̃a táuo.
* Polong con buhat ng̃a oalá huláton ug paabóton.
Reñidamente. = Sa pagcaáoay.
Reñido. = Ang nanoyó, ang nabaláca sa lain.
Reñidor. = Ang nagaáoay sa masóbsob.
Reñidura. = Pagcaáoay, pagcabárlong, pagcasáoay.
Reñir. = Pagáoay paglális lalis, pagpang̃óbat. * Pagbárlong, pagsáoay.
Reo. = Saláan, ang nacasalá, ang nasayúp, ang tacós ng̃a castigóhon. *
Isda.
Reojo (mirar de). = Pagsolóng sa ibábao lamang. * Pagsolóng, pagtán-
ao sa timáan sa casocó, sa capong̃ót. * Pagpamid-oc.
Repacer. = Paghurút sa mg̃a mananáp sa mg̃a dagámi ng̃a
guipanipsípan nila.
Repagar. = Pagbáyar ug dagcó sa bisan onsa, pagpalabí sa pagbáyad.
Repajo. = Lugar ng̃a guilibótan sa mg̃a tanóm ug sa mg̃a cahoy.
Repanchigarse. = Como el siguiente. [282]
Repantigarse. = Paglíngcod sa maáyong pagcatúyod ug pagcabútang.
Repapilarse. = Pagcáon ug maáyo, paghaágom ug maáyo sa lamí sa
mg̃a calán-on.