1 Conceptos xerais sobre igualdade de xénero

1.1 Xénero e sexo

O sexo refírese ás diferenzas sexuais que existen entre mulleres e homes . Son as diferenzas
anatómicas e biolóxicas de cada sexo como os ovarios ou os testículos, por exemplo.

O xénero refírese ás diferenzas culturais, sociais , de valores e de roles atribuídas ás mulleres ou

aos homes. Asóciase á distinción entre masculino e feminino, o que a sociedade espera de
mulleres e homes.
1.2 Patriarcado
Patriarcado , no seu sentido literal , significa goberno dos pais. Historicamente, o termo
utilizouse para designar un tipo de organización social na que a autoridade é exercida polo home
cabeza de familia, propietario do patrimonio, do que formaban parte os fillos, a muller, os
escravos e os bens. A familia é unha das institucións básicas desta orde social.

Trátase da manifestación e institucionalización do dominio masculino sobre as mulleres e a

sociedade en xeral. Caracterízase pola autoridade, imposta desde as institucións, dos homes
sobre as mulleres e os seus fillos na unidade familiar. Neste tipo de sociedades prodúcese unha
desvalorización da muller, que queda relegada a un segundo plano.

Despois da Revolución Industrial, inmensas masas de mulleres enfrontaranse a longas xornadas

de traballo e salarios moi inferiores aos dos seus compañeiros, organizados por unha directiva
formada exclusivamente por homes

Os debates sobre o patriarcado tiveron lugar en diferentes períodos históricos, pero foi a década
dos 70 cando o movemento feminista protagonizou a procura dunha explicación da situación de
opresión e dominación da muller

Neste contexto patriarcal, as mulleres son consideradas persoas subordinadas cuxa misión
principal era procurar a reprodución física da especie

F. Engels comenta en “ A orixe da familia, da propiedade privada e do Estado ”: “ a

preponderancia dos homes no matrimonio é consecuencia, simplemente, da súa preponderancia
económica ”.
1.3 Machismo
O machismo engloba o conxunto de actitudes, comportamentos, prácticas sociais e crenzas
destinadas a xustificar e promover o mantemento de actitudes discriminatorias contra as
mulleres .

Tradicionalmente, o machismo estivo asociado á diferenciación de tarefas entre homes e

mulleres, e á subordinación da muller en moitas sociedades. En todas as comunidades que
existiron, os homes en xeral tiveron maior poder e status que as mulleres. Nas sociedades
modernas, as actitudes machistas tentan xustificar a maior comodidade, preponderancia e
benestar dos homes.

Neste sentido, considérase que é froito do machismo que o traballo máis recoñecido ou menos
cansado se lle atribúa aos homes. O uso de calquera tipo de violencia de xénero para manter un
control emocional ou xerárquico sobre eles tamén forma parte do machismo. De feito, o
machismo considérase unha forma de coacción non necesariamente física, xa que se subestiman
as capacidades das mulleres, alegando unha maior debilidade.
Hoxe o machismo é considerado unha opresión do sexo feminino e unha das lacras sociais máis
importantes.
O machismo foi un elemento de control social e de explotación sexista en moitas culturas.
Algúns factores mencionados e que poderían ser a causa da súa continuidade serían:

Leis discriminatorias contra as mulleres

 Diferenza de trato no caso de adulterio: nalgunhas culturas, o adulterio ou o

embarazo previo ao matrimonio está castigado coa pena capital.
 Necesidade do permiso do home para realizar actividades económicas.
 Negación do dereito ao voto ou doutros dereitos civís.

Educación machista dos centros educativos e da propia familia que tentan xustificar e
continuar os comportamentos sociais.
División sexista do traballo , pola cal os homes son preferidos nos postos de decisión.
Orixinalmente, a división de xénero baseábase na diferente capacidade física e muscular, na que
os homes tiñan unha vantaxe comparativa. Por outra banda, na sociedade actual a forza física
perdeu importancia, mentres que as capacidades intelectuais e as habilidades sociais foron
gañando paulatinamente importancia, o que contribuíu á incorporación de moitas mulleres ao
traballo asalariado.
Os medios de comunicación e a publicidade sexista , ao destacar determinados
comportamentos ou modelos como os máis axeitados ou propios das mulleres.
1.4 Feminismo
O feminismo é a loita contra o patriarcado e a favor dunha sociedade igualitaria entre homes e
mulleres . Este movemento de loita feminina non aparece ata a segunda metade do século XIX.

Esta corrente sostén que existe unha posibilidade de transformación desde o ámbito político xa
que existe unha contradición entre a afirmación de principios universais de igualdade , por
unha banda, e a realidade da desigualdade para outro, desigualdades dende a esfera do poder,
bens, dereitos e oportunidades entre mulleres e homes.

Neste sentido, a reivindicación política do feminismo só pode xurdir en relación cos principios
dos dereitos universais.

O feminismo , como teoría política e como movemento social, mantivo sempre o obxectivo de
acadar a igualdade de oportunidades entre mulleres e homes . Para iso, parte da análise da
realidade patriarcal, é dicir: o feminismo recoñece a situación de opresión que sofre o colectivo
de mulleres polo feito de ser mulleres, e partindo desa realidade proponse mellorar as
condicións de vida. das mulleres para lograr a igualdade de oportunidades para todas as persoas.

O feminismo é unha teoría, un movemento social, unha vangarda e un conxunto

de accións dirixidas a cambiar a posición interiorizada das mulleres, rescatar a súa liberdade e
garantir a súa igualdade como cidadás. Dada a gran cantidade de aspectos e sistemas teóricos
que se foron desenvolvendo ao longo do tempo, algunhas autoras prefiren utilizar o termo
feminismo para englobar toda unha serie de movementos dirixidos a visibilizar á metade da
poboación, é dicir, ás mulleres, para loitar polos seus dereitos. e reivindicar un papel
protagonista nas sociedades actuais e na historia da humanidade.
  O feminismo loita polos dereitos das mulleres porque recoñece a existencia
dunha situación de desigualdade que chamamos Patriarcado

 A igualdade debe respectar as diferenzas, pero sempre tendo en conta que estas
diferenzas non constitúen unha desvantaxe
1.5 Estereotipos e roles
Falamos de estereotipos sociais cando a imaxe que se sostén ou se expresa dun determinado
grupo é xeral e de actualidade, segundo a tradición.
Os estereotipos sexuais son as características invariables que se atribúen tanto aos colectivos das
mulleres como aos dos homes. Por exemplo, o estereotipo dunha muller adoita presentara como
unha persoa sensible, emocional, materna, etc., mentres que o estereotipo dun home expresa
agresividade, competencia, distancia emocional, etc. Como se desprende destes exemplos, os
estereotipos agochan un bo número de prexuízos.

Os estereotipos masculinos varían segundo o nivel cultural da sociedade, a idade e o momento

histórico. Por exemplo, para un estudante, os estereotipos de mulleres e homes non serán os
mesmos que para un adulto maior.

As sociedades e culturas máis conservadoras asumen moitos destes estereotipos como o que é
ou debe ser nos homes, pero a era da globalización pouco a pouco fainos cuestionar. Entre os
estereotipos máis populares pódense enumerar:
 É máis agresivo que a muller.
 É máis aventureiro e valente ante o perigo que a muller.
 A competitividade dos homes é maior que a das mulleres.
 Menos empatía e conciencia social que as mulleres.
 Maior seguridade persoal e liderado.
 Menos emocional e máis racional que a muller.
 Maior capacidade técnica que as mulleres.
En moitas ocasións utilízase o concepto de estereotipo como sinónimo de rol , aínda que este
último concepto ten un matiz diferente.

Os roles poderían definirse como os comportamentos asignados a mulleres e homes segundo os

criterios dunha sociedade patriarcal.

- As tarefas que se consideraron propias das mulleres e propias dos homes.

Tódalas que implican organización e apoio económico asignáronse tradicionalmente aos homes,
e ás mulleres as relacionadas coa crianza, o coidado das persoas e as responsabilidades
domésticas.

- Capacidades que se consideraron propias das mulleres e propias dos homes.

Os homes como posuidores do intelectual, da capacidade de liderado, da competitividade, da

racionalidade e as mulleres como posuidoras da sensibilidade, da comprensión emocional, da
capacidade de sacrificio, do instinto materno, da dependencia, da debilidade, da prudencia, etc.

- Importancia no réxime social.

O masculino presenta unha situación de dominación que se reflicte no poder e no coñecemento.

1.6 Igualdade de xénero - Igualdade de oportunidades

A igualdade de xénero defínese como “a igualdade de dereitos, responsabilidades e
oportunidades de mulleres e homes, e de nenas e nenos”
A igualdade non significa que mulleres e homes sexan iguais, senón que os dereitos,
responsabilidades e oportunidades non dependen do sexo co que naceron . A igualdade de
xénero significa que se teñan en conta os intereses, necesidades e prioridades tanto de mulleres
como de homes.

A igualdade de xénero non só é un dereito humano fundamental, senón que é unha das bases
esenciais para construír un mundo próspero e sostible.

Algúns avances producíronse nas últimas décadas: máis nenas están na escola e menos nenas
casan a idades temperás. Hai máis mulleres que prestan servizo nos parlamentos e nos cargos
directivos, e estanse reformando as leis para promover a igualdade de xénero.

A pesar destes logros, seguen sendo moitas as dificultades: as normas sociais discriminatorias
seguen sendo omnipresentes, de feito, como verás máis adiante, as mulleres seguen
subrepresentadas en todos os niveis de liderado político.

A igualdade de oportunidades entre mulleres e homes supón garantir a súa participación en

diferentes ámbitos, a participación económica, política, social e a toma de decisións en
igualdade.

A igualdade de oportunidades refírese á igualdade de resultados, é dicir, á consecución de

obxectivos iguais para ambos os sexos.

Para acadar esta igualdade xorden os conceptos Igualdade real e Igualdade formal.

A igualdade formal está recoñecida nas constitucións da maioría dos países desenvolvidos
como un dereito fundamental das persoas que non poden ser discriminadas por razóns de sexo,
etnia, relixión, etc.

igualdade real. Aínda que as leis ofrecen tratamento a homes e mulleres, iso non significa que
haxa igualdade real. Para acadar a igualdade real hai que traballar nela, dende cada persoa
individualmente, entidade ou colectivo, todos temos a posibilidade de cambiar ideas e formas
para que se goce dunha sociedade máis xusta.
1.7 Discriminación por razón de sexo
No lado oposto ao concepto de igualdade temos o de Discriminación . Chamamos
discriminación á situación de marxinación nunha determinada sociedade, que repercute
negativamente na situación de determinados colectivos, xa sexa por razóns de sexo, raza ou
orixe social. ( María Teresa Pérez del Río, 1999)
Cando falamos de discriminación por razón de sexo, referímonos a: toda distinción, exclusión
ou restrición por razón de sexo que teña como finalidade ou resultado menoscabar ou anular o
recoñecemento exercido polas mulleres independentemente do seu estado civil en base á
igualdade de homes e homes. mulleres, dos dereitos humanos e das liberdades fundamentais
nos ámbitos político, económico, social, cultural e civil ou en calquera outro ámbito.

Fonte : Convención sobre a eliminación de todas as formas de discriminación contra a muller,

decembro de 179 organizada polas Nacións Unidas .

O artigo 6 da LOIE Lei orgánica 3/2007, do 22 de marzo, para a igualdade efectiva de mulleres
e homes recolle a definición de discriminación directa e indirecta por razón de sexo:

Discriminación directa por razón de sexo: situación na que unha persoa sexa, fora ou
ou puidese ser tratada, en función do seu sexo, de forma menos favorable que outro en situación
comparable. Por exemplo, diferentes soldos, despedimentos por embarazo, etc. Está penalizado
pola lei, polo que non se dá tan claramente.

Discriminación indirecta por razón de sexo : situación na que unha disposición, criterio ou
práctica aparentemente neutral pon en desvantaxe ás persoas dun sexo con respecto ás persoas
do outro.
1.8 Segregación vertical e segregación horizontal
A segregación horizontal é a subrepresentación ou sobrerrepresentación dun xénero en
determinadas ocupacións. Un exemplo de segregación horizontal pódese atopar na
construción, onde os homes constitúen a maior parte da forza laboral da industria, mentres que o
coidado de fillos e dependentes é case exclusivamente unha ocupación feminina.

Como causas ou explicacións xerais da segregación de xénero temos:

1. As mulleres asumen traballar en ocupacións ou sectores onde a conciliación da
vida familiar e laboral é máis fácil.

2. Discriminación por parte do empresario, xa que poden preferir unha muller a un

home para un determinado posto.

A segregación vertical refírese á concentración de mulleres ou homes en certos niveis

xerárquicos. A segregación vertical é vista principalmente como unha situación de
discriminación das mulleres. Este concepto ás veces tamén se denomina "teito de cristal", onde
hai menos representación das mulleres nos altos cargos da organización.
1.9 Fomento da igualdade
A pesar dos importantes avances logrados grazas á lexislación en materia de igualdade de trato,
Europa aínda afronta importantes retos:
 É unha realidade, aínda existe unha diferenza salarial do 15% (referencias
2020) entre homes e mulleres, principalmente como consecuencia da segregación
nos sectores laborais. Estes datos varían moito entre os distintos países que
conforman Europa, debido fundamentalmente á cultura do país e ás leis e
medidas concretas que se implantaron en relación á promoción da igualdade.

 As mulleres constitúen, de media, o 30% da comunidade empresarial da Unión

Europea (UE).

 O risco de pobreza é maior para as mulleres que para os homes, xa que entre os
homes hai menos actividade laboral precaria que entre as mulleres e, en
consecuencia, acumulan menos dereitos.

Conciliar a actividade laboral coa vida privada e persoal

As modalidades de traballo flexible teñen moitas vantaxes para conciliar a vida laboral e
persoal. Non obstante, o feito de que moitas máis mulleres utilicen estas disposicións ten
consecuencias negativas para a súa continuidade no seu traballo e, polo tanto, na súa
independencia económica.
Promover a representación igualitaria

As mulleres seguen estando infrarrepresentadas na sociedade, na vida política e na alta función

pública da administración pública.

A igualdade de representación nos postos directivos contribúe a aumentar a diversidade de

puntos de vista, asumindo tamén unha maior innovación e competitividade.

Erradicar a violencia de xénero e a trata de persoas

Determinadas prácticas, como a mutilación xenital feminina, ou os matrimonios precoces ou

forzados, son violacións do dereito fundamental á vida, á liberdade, á dignidade e á integridade
física e emocional.

Ademais, sería necesaria unha lexislación adecuada para reducir a demanda con fins de
explotación sexual.

Eliminar estereotipos sexistas

En educación e cultura , os mozos deberían orientarse cara a estudos non tradicionais segundo
o seu sexo, o que evitaría que as mulleres se encontrasen en profesións menos valoradas e/ou
remuneradas.

No mercado laboral , as mulleres aínda teñen que enfrontarse á segregación horizontal e

vertical. Continúan a ser empregados en sectores menos valorados, e en xeral ocupan os chanzos
máis baixos da xerarquía.

Nos medios debe eliminarse o uso publicitario do corpo feminino ou o uso de imaxes que
transmiten estereotipos de xénero, así como as imaxes de mulleres e homes que desempeñan
roles profesionais estereotipados.

1.10 Plan de igualdade de oportunidades

O Plan Estratéxico de Igualdade de Oportunidades 2019-2022 fai especial fincapé na
consecución da igualdade real e efectiva e, sobre todo, nas medidas de carácter laboral que
favorezan a incorporación equitativa e igualitaria da muller ao mercado laboral.

O Goberno español detallou máis de 80 medidas recollidas no plan organizadas en torno a catro
grandes áreas: transversalidade de xénero, novo pacto social, cidadanía e violencia contra
as mulleres. Entre as cuestións a destacar, no marco do novo pacto social, destaca a aposta pola
plena inclusión da muller no novo entorno con medidas como programas de formación en
competencias científicas e tecnolóxicas en todas as etapas da vida ou a creación dun distintivo
de igualdade para universidades e centros de investigación.
As medidas concretas contempladas no Plan de Igualdade deben ser asumidas polas distintas
Consellerías dentro dos escenarios orzamentarios plurianuais. Estas medidas articúlanse e
inclúense en varios ámbitos:

1. Introdución da perspectiva de xénero nas políticas públicas.

2. A igualdade entre mulleres e homes na vida económica.

3. Participación na toma de decisións.

4. Fomento da calidade de vida das mulleres.

5. Fomento da igualdade na vida civil.

6. Transmisión de valores e actitudes igualitarias.

7. Conciliación da vida familiar e laboral.

8. Cooperación.