6 Απρίλιος 2010
πότνια (σεβαστή, δέσποινα), ποντία
Σιδερένια δαχτυλίδια που κάηκαν
στην καταστροφή της Δήλου
το 69 π.Χ., πήλινα σφραγίσματα και
δακτυλιόλιθοι
Τα σφραγίσματα (ρύποι) ήταν βώλοι
άψητου πηλού που συγκρατούσαν τις
άκρες του νήματος (λίνου), με το οποίο
ήταν δεμένο το συμβόλαιο, η επιστολή,
ή το βιβλίο. Πάνω σ΄ αυτούς τους βώλους
ο αποστολέας, ή οι συμβαλλόμενοι και
οι μάρτυρες, πίεζαν το δακτυλίδι τους,
η παράσταση του οποίου είχε θέση
σφραγίδας/υπογραφής. Τα ακέραια
σφραγίσματα πάνω στον κλειστό
πάπυρο έδειχναν τον αποστολέα, ή
τους συμβαλλόμενους, αποθάρρυναν
αναρμόδια ανοίγματα και εγγυόταν
την γνησιότητα του εγγράφου. Στη
Δήλο, στην «Οικία των Σφραγισμάτων»,
βρέθηκαν περίπου 17.000 ρύποι που,
όπως και στις άλλες περιπτώσεις,
σώθηκαν επειδή το κτήριο
καταστράφηκε από φωτιά. Οι καιόμενοι
πάπυροι και τα ξύλινα κιβώτια, ή
έπιπλα, στα οποία ήταν τοποθετημένοι,
έψησαν τον ωμό πηλό εξασφαλίζοντας
έτσι τη διατήρηση τους. Οι ρύποι της
Δήλου, μήκους 1 – 7,5 εκ., έχουν από
ένα μέχρι δεκατρία σφραγίσματα και
προέρχονται από δημόσια και ιδιωτικά
έγγραφα που χρονολογούνται ανάμεσα
στο 168 - 69 π.Χ. Στην περιφέρεια τους
σώζονται δακτυλικά αποτυπώματα και
στο πίσω μέρος το αποτύπωμα από
τις ίνες του παπύρου. Το γεγονός ότι
το πίσω μέρος είναι πάντα επίπεδο
δείχνει ότι ήταν τοποθετημένοι σε
διπλωμένους, επίπεδους παπύρους και
όχι σε ειλητάρια παπύρων. Κατά μήκος
του κάθετου άξονα σώζεται η οπή του
λίνου.
Από τις 30.000 περίπου σφραγίσματα,
που σώθηκαν στους ρύπους της Δήλου,
2.000 σχεδόν απεικονίζουν τον Έρωτα,
με τη μορφή που ήταν γνωστός στους
ελληνιστικούς χρόνους: ένα φτερωτό,
παχουλούτσικο αγοράκι, γλυκό, αλλά
ιδιαίτερα επίφοβο κι επικίνδυνο,
εξοπλισμένο με φαρέτρα και βέλη,
πονηρό, πειραχτήρι, χαριτωμένα
άτακτο και σκληρό, που δαμάζει και
υποτάσσει θεούς, ανθρώπους και ζώα.
Στην Ελληνιστική ποίηση υπάρχουν
λίγες λέξεις που περιγράφουν την
Αφροδίτη: ἀπόσπορος θαλάσσης,
ἀρσενόπαις, ἀριστόνοος, ἀσθενής,
ἄτλητος µόθων (αβάσταχτη,
ακατανίκητη), ἀφρογένεια,
γυµνή, ἁψίκορος (ευμετάβλητη,
άστατη), δηµοτέρα (δημόσια, κοινή,
εἰνάλια, εὐκαρπος, εὐπατέρεια
(κόρη λαμπρού, ένδοξου πατέρα),
ἐϋστέφανος, ζείδωρος (ζωοδότρα),
θαλαµηπόλος (που προστατεύει το
νυφικό κρεβάτι), Κυθέρεια, Κύπρις,
Κυπρογενής, µελιχρή (γλυκειά,
μελένια), ναύκληρος (καπετάνισσα,
καραβοκύρισσα), παµφανόωσα
(λαμπερή, αστραφτερή), πάνδηµος
(προστάτις του πληρωμένου έρωτα,
κοινή), Παφία, Πόθων δέσποινα,
πολιηόχος (προστάτις της πόλης),
Η Αφροδίτη καθισμένη σε ένα
βράχο απλώνει το χέρι μπροστά
και υποδεικνύει στον μικρό Έρωτα,
που στέκεται όρθιος πίσω της και
τεντώνει ήδη το τόξο του, προς τα
πού να κατευθύνει το βέλος του
που ξεχειλίζει τόσο στις παραστάσεις
(θαλασσινή), χαλεπή (δύσκολη, άγρια,
σκληρή), χρυσή.
Για τον ίδιο τον Έρωτα όμως υπάρχουν
πάρα πολλοί προσδιορισμοί – οι
περισσότεροι αρνητικοί - που δείχνουν
τον χαρακτήρα και τις ιδιότητες του
θεού και την σχέση των ανθρώπων
της εποχής με αυτόν: ἀβέβαιος
(άστατος, συγκεχυμένος), ἁβρός
(τρυφερός, λεπτός, χαριτωμένος,
αρχοντικός), ἁβροπέδιλος,
ἀγέρωχος (περήφανος, αλαζονικός),
ἀγαλλόµενος (αυτός που καμαρώνει,
υπερηφανεύεται, μεγαλοπιάνεται),
ἀγλαός (ακτινοβόλος, λαμπερός,
υπέροχος), ἄγριος, ἀγρευθείς
(θήραμα), ἀγροιώτης (χωριάτης,
αγρότης), ἄγρυπνος, ἀδόνητος
(ακλόνητος, αταλάντευτος), ἀείλαλος
(φλύαρος, πολύλαλος), ἀήττητος,
ἀθαµβής (ατρόμητος, γενναίος),
ἀθάνατος, αἰολόµητις (πολυμήχανος,
πανούργος), ἄκριτος (ασυλλόγιστος,
αναποφάσιστος), ἀλάστωρ (τιμωρός,
εκδικητής, τύραννος, καταστροφέας),
ἀληθινός, ἀλιτρός (αθεόφοβος,
ιερόσυλος, θεομπαίχτης), ἀλύων
(περιπλανώμενος, ανήσυχος), ἀναιδής,
ἀνήµερος, ἀνιηρός (θλιβερός,
θλιμμένος), ἀνίκητος, ἀνώνυµος,
ἀποπτάµενος, ἀργός, ἁρµοστής
(άρχοντας, διοικητής), ἄρρυθµος
(ακανόνιστος, ανώμαλος), ἄρχων,
ἀστράτευτος, ἀστεµφής (ακλόνητος,
αταλάντευτος), ἀταρβής (ατρόμητος,
αδείλιαστος), ἄτεγκτος, ἄτρεπτος
(ανυποχώρητος, αποφασισμένος),
ἄφθονος (γενναιόδωρος, πληθωρικός,
πλουσιοπάροχος), ἄφρων,
ἀφύλακτος (αναπόφευκτος, δεν
μπορείς να προφυλαχτείς από αυτόν),
βαιός, βαρύς, βαρύζηλος, βασιλεύς,
βίαιος, βιηµάχος (γενναίος μαχητής),
βουληφόρος (σύμβουλος, συνετός),
βραδύς, βροτολοιγός (που αφανίζει
τους ανθρώπους), γαµήλιος, γελῶν,
γλυκύς, γλυκύδακρυς, γλυκύδωρος,
γλυκύπικρος, γνήσιος, γυµνός,
δαίµων, δαµάζων ἀλύτοισι χαλινοῖς
(που δαμάζει με άλυτα χαλινάρια,
δεσμά), δεδακρυµένος, δεδεµένος,
δεινός, δεινότατος θεῶν, δέσµιος,
δεσµώτης, δεσπότης, διαπόντιος,
δόλιον βρέφος, δολοπλόκος,
δοξαστός, δραπετίδης (δραπέτης,
φυγάς), δριµύς, δυσκίνητος,
ἔκδηµος, ἐλεεινός, ἓλκος,
ἔµφυτος, ἐπίβουλος, ἐπιστάτης,
ἐστεφανωµένος, ἑταῖρος,
εὐθήρατος, εὐµενής, εὔχαρις,
ἐφίµερος, ἡγεµών, ἡγήτωρ ψυχῶν,
ἠγρευµένος, ἡδύς, ἥλιος, ἡνίοχος,
ἠπεροπευτής, θεός, θερµός,
θῆλυς, θηλυκρατής, θηρευτής,
θρασύς, ἰατρός, ἱερός, ἱµερόεις
(φωτεινός), καθεύδων, καινός,
κάλλιστος θεῶν, κατηφιόων,
κευθόµενος (κρυβόμενος, κρυφός),
κοινός, κοῦρος, κοῦφος, κλαίων,
κλῃδοῦχος, Κύπριδος παῖς, κύριος,
λάβρος (σφοδρός, αχαλίνωτος,
θυελλώδης), ληστής λογισµοῦ,
λοετροχόος (λουτράρης, που χύνει
νερό στο λουτρό), λυσιµελής, µέγας,
µείλιχος, µειδιόων, µελιχρός,
µιαιφόνος (αιμοβόρος, διψασμένος
για αίμα), µικρός, µυσταγωγός,
νεογνός, νήπιος, νηπίαχος,
νοητός, νόθος, ὀνοµαστός, ὀξύ
δεδορκώς, ὀρθρινός, ὅσιος, οὖλος
(σγουρομάλης), οὐράνιος, παιδάριον,
παιδικός, παῖς, παῖς Διός, παιώνιος
(γιατρός, θεραπευτικός), παµφάγος,
πανδαµάτωρ, πάνδηµος, πάντα
τέρας, πάροικος, περίσαµος (ένδοξος,
περίφημος), πικρός, πλαστός,
πλανώµενος, ποικιλόπτερος,
πτερόεις, πτανός, πτανόν πῦρ,
πτηνός, πυκνά κακισθείς, πῦρ
ἀτενές, πυρός ἔγγονος, πυρφόρος,
σιµά γελῶν, σιµός (πλακουτσομύτης),
σκότιος (κρυφός, σκοτεινός),
σκυλοχαρής (που χαίρεται με τα
λάφυρα), συνεργός, σφαιριστής,
σώφρων, σωτήρ, τέρας, τέκος
Ἀφρογενοῦς, τλήµων, τοξότης,
τοξοφορῶν, τραχύς, τριλλῃστής (ή
ψιλιστής), τριπανούργος, τύραννος,
ὑβριστής σωφροσύνης,ὑπερπόντιος,
ὑπόπτερος, φαρετροφόρος,
φρενοκλόπος, φρενολῃστής, φίλος,
χερσαίος, χρυσοβέλεµνος (που έχει
χρυσά βέλη), χρυσοφαής, ψυχῆς
ἀκόνη, ψυχῆς µανικώτατον πάθος,
ψυχῆς µάγειρος, ὠκύς κ. ά.
Η δραματική συναισθηματική φόρτιση
από αυτήν να παίρνει τιμή και δύναμη
των σφραγισμάτων, όσο και στην
ποίηση, οφείλεται στο γεγονός ότι και τα
δυο περιγράφουν την συναισθηματική
πορεία και τις συναισθηματικές
μεταπτώσεις μέχρι την ερωτική πράξη
και όχι την ίδια την ερωτική πράξη.
Εξαιτίας του έμφυτου ανικανοποίητου
που υπάρχει στην ανθρώπινη φύση είναι
η επιθυμία και η στέρηση που εμπνέουν
και όχι η πλήρωση, η κατάκτηση και η
ολοκλήρωση που συνήθως φέρνουν
μελαγχολία (post coitum omne animal
triste est sive gallus et mulier = μετά τον
έρωτα όλα τα ζώα είναι θλιμμένα, εκτός
από την κότα και την γυναίκα. Γαληνός,
129-200 μ.Χ.). Η τεράστια αριθμητική
διαφορά μεταξύ των παραστάσεων
και των λέξεων που έχουν σχέση με
την Αφροδίτη, και των παραστάσεων
και λέξεων που έχουν σχέση με τον
Έρωτα οφείλεται πιθανόν στο ότι, στο
σύνολο τους, οι δημιουργοί (ποιητές,
σφραγιδογλύφοι) και οι πελάτες είναι
άνδρες. Ως άνδρες, και μάλιστα άνδρες
μεγαλωμένοι με τις ιδέες, τα πρότυπα
και τα στερεότυπα εκείνης της εποχής,
Σφράγισμα, αγαλμάτιο και χρυσό
κόσμημα με παράσταση Αφροδίτης
που ακούει με προσοχή όσα της
ψιθυρίζει ο μικρός Έρωτας που
φτερουγίζει, ή κάθεται
στον ώμο της
απευθύνονται με μεγαλύτερη άνεση
και οικειότητα σ’ ένα νεαρό αγόρι,
με την ανατομία του οποίου είναι
καθησυχαστικά εξοικειωμένοι μέσα
από προσωπικές βιωματικές εμπειρίες,
παρά σε μια όμορφη γυναίκα με την
ανησυχητικά άγνωστη, μυστηριακή
θηλυκή ανατομία.
Ένας άλλος λόγος για αυτή την προτίμηση
είναι ότι η Αφροδίτη ταυτίζεται με την
ερωτική πράξη (κυρίως την ετερόφυλη
ερωτική πράξη), που δεν εμπνέει, ενώ
ο Έρωτας προσωποποιεί τα ερωτικά
συναισθήματα που συγκλονίζουν και
αποτελούν πηγή έμπνευσης για τους
ποιητές και τους τεχνίτες. Αυτό είναι
φανερό και στη σημασία και χρήση
των σχετικών λέξεων: Ἄφροδίτη
- ἀφροδισιάζω (ενεργητικό,
για άνδρες), ἀφροδισιάζοµαι
(παθητικό, για γυναίκες), ἀφροδίσια,
ἀφροδισιαστής, ἀφροδισιακός,
ἀφροδισιάς, ἀφροδισιασµός,
ἀφροδισιαστικός, Ἔρωτας - (γύρω στο 161 μ.Χ., Μεταμορφώσεις,
ἐράω (=αγαπώ υπερβολικά, ποθώ),
ἔραµαι, ἐρωτιάω, ἐραστεύω,
ἐρωτικός, ἐρώµενος, ἀντερώµενος,
ἐραστής, ἐρωµανέω, ἐρωµανής,
ἐρωτόβλητος, ἐρωτόεις, ἐρωτό-
ληπτος, δυσερωτιάω, δύσερως,
φίλερως, ἐρωτεύοµαι (Βυζαντινός
τύπος), ἐρωτευµένος κλπ. (βλ. και
Πολυδ. Γ.68, ΣΤ.188).
Παραστάσεις Έρωτα
με άλλους θεούς
Ο Έρωτας είναι σύνναος και συνίερος
της Αφροδίτης και στον Ερωτικό (752
Β) του Πλουτάρχου (γύρω στο 45-120
μ.Χ.) ο υποστηρικτής του συζυγικού
έρωτα ισχυρίζεται πως ο Έρωτας
εξαρτάται απόλυτα από την θεά: «Πως
μπορεί να υπάρχει ο Έρωτας χωρίς
την Αφροδίτη, αφού οι θεοί ορίσανε
αυτήν να υπηρετεί και να φροντίζει και
Ο Έρωτας στα σφραγίσµατα της Δήλου
«μαγευτικά» στους σκοπούς που
τόση, όση εκείνη του επιτρέπει;» (...
πῶς ἔστιν Ἔρως Ἀφροδίτης µή
παρούσης, ἣν εἴληχε θεραπεύειν
ἐκ θεῶν και περιέπειν, τιµῆς τέ
µετέχειν καί δυνάµεως ὅσον ἐκείνη
δίδωσιν;). Αντίθετα όμως απ’ ότι θα
περίμενε κανείς, τα σφραγίσματα με
παραστάσεις Έρωτα και Αφροδίτης
είναι λίγα (47 σφραγίσματα, 2,3%
στο σύνολο του Ερωτικού κύκλου). Η
Αφροδίτη παριστάνεται να τον θηλάζει
(16), να τον κρατά στην αγκαλιά της
(2), ή να τον εκπαιδεύει (8). Ο Έρωτας
την βοηθά (1), την στεφανώνει (5), ή,
συχνότερα, την παρενοχλεί και παίζει
μαζί της (15). Στην εικονογραφία και
στα κείμενα η Αφροδίτη εμφανίζεται
συχνά να καθοδηγεί, να κατευθύνει
και να χρησιμοποιεί τον Έρωτα. Σ’ ένα
επίγραμμα απειλεί - χωρίς επιτυχία - τις
Μούσες:
Η Κύπρις λέει στις Μούσες: «Κοπέλες
την Αφροδίτη να σέβεστε, αλλιώς θα
οπλίσω τον Έρωτα εναντίον σας».
Κι οι Μούσες απαντήσαν: «Στον Άρη
να τα λες αυτά. Τούτο το παιδαρέλι δεν
μπορεί να πετάξει ως εμάς» Μουσίκιος,
Παλ. Ανθ. IX.39
Από τις άλλες θεότητες μόνο η Νίκη και
ο Ηρακλής εμφανίζονται μαζί με τον
Έρωτα. Η Νίκη εμφανίζεται μόνο μια
φορά να τον στεφανώνει ως νικητή,
αλλά ο Ηρακλής παριστάνεται μαζί του
σε 21 σφραγίσματα. Ο μικρός Έρωτας
αφοπλίζει τον ήρωα, τον τοξεύει, τον
νικά, τον αιχμαλωτίζει, ή τον βασανίζει,
μια και ακόμη κι’ αυτός, ο πιο δυνατός
από τους θνητούς, δεν μπόρεσε να
του αντισταθεί και υποτάχτηκε πολλές
φορές (με γυναίκες κι αγόρια) στη
δύναμή του: Αστυδάμεια, Αστυόχη,
Αύγη, Αυτονόη, Δηϊάνειρα, Επικάστη,
Ήβη, Ιόλη, Μεγάρα, Ομφάλη,
Παρθενόπη, Χαλκιόπη, Ώκιμον,
Άβδηρος, Άδμητος, Ευρυσθέας(;),
Ιόλαος, Στίχιος, Πολύστρατος, Ύλας.
Άλλοτε πάλι τον στεφανώνει ως νικητή
– πρωταθλητή, αφού ο ήρωας μέσα
σε μια νύχτα κοιμήθηκε και με τις 50
παρθένες κόρες του Θέσπιου, με τις
οποίες απόκτησε 52 γιούς, και έρχεται
δεύτερος, μετά τον Ποσειδώνα, σε
εξώγαμα τέκνα, 82 συνολικά! Σε 40
ακόμη σφραγίσματα και σ’ ένα από τα
δύο αγάλματα του Έρωτα που υπήρχαν
στο Γυμνάσιο της Δήλου ο θεός
εμφανίζεται με τη λεοντή και το ρόπαλο
του Ηρακλή, του κατεξοχήν θεού
του Γυμνασίου, τον οποίο προφανώς
αφόπλισε και παραμέρισε.
Έρωτας και Ψυχή
Η μεγαλύτερη θεματική ενότητα των
σφραγισμάτων της Δήλου (479, 24,3%
στο σύνολο του Ερωτικού κύκλου) είναι
αυτή που απαρτίζουν οι παραστάσεις
με τα βάσανα που περνούν ο Έρωτας
και, κυρίως, η Ψυχή μέχρι την ευτυχή
κατάληξη του ειδυλλίου τους.
Πρώτος ο Πλάτων (427-348 π.Χ.,
Συμπόσιο, Φαίδρος) ανέπτυξε τη
φιλοσοφική θεωρία περί Έρωτος
και Ψυχής, θεωρώντας τον Έρωτα
ως πρωταρχική γεννητική ορμή της
ανθρώπινης φύσης που, μέσα από
μια πολύπαθη πορεία, οδηγεί την
ανθρώπινη ψυχή στην αντίληψη του
όντως όντος, της αλήθειας και των
ιδεών. Οι εικόνες των σφραγισμάτων
είναι λαϊκές απεικονίσεις των
πλατωνικών ιδεών, αναπαραστάσεις
καταστάσεων που περιγράφονται στην
σύγχρονη ποίηση και κάποιων λαϊκών
παραδόσεων, οι οποίες αργότερα θα
μετασχηματιστούν από τον Απουλήϊο
Δ΄ 28 - ΣΤ΄ 24) σ’ ένα μακρύ διήγημα
γεμάτο δράση, μαγεία, δολοπλοκίες,
πάθη και συμπλέγματα. Στο διήγημα
– μυθιστόρημα εξιστορούνται οι
περιπέτειες των δύο εραστών μέχρι τον
γάμο, την μόνη – από τότε - κοινωνικά
αποδεκτή κατάληξη των ερωτικών
σχέσεων. Ο ίδιος ο Δίας λέει για τον
ατίθασο, έφηβο Έρωτα: «θέλω να
του βάλω λίγο χαλινάρι… με το γάμο
θα συμμαζευτεί, θα φρονιμέψει. Έχει
διαλέξει μια νέα και του’ χει δώσει και την
παρθενιά της. Ας την πάρει λοιπόν, και
ας ζήσει ευτυχισμένος με τον πρώτο του
αυτόν έρωτα, την Ψυχή». Στη συνέχεια
χαρίζει την αθανασία στην Ψυχή και την
παντρεύει με τον Έρωτα στον Όλυμπο,
με καλεσμένους στο γλέντι όλους
τους αθάνατους. Η πεθερά Αφροδίτη,
που τόσο βασάνισε την Ψυχή, χόρευε
έπαιζαν ο Απόλλωνας, ο Πάνας κι ένας
Σάτυρος. Το νεαρό ζευγάρι απόκτησε
ένα κοριτσάκι που το ονόμασαν Ηδονή.
Οι περισσότερες από τις παραστάσεις
των σφραγισμάτων δείχνουν
αλληγορικά τα πάθη που υποφέρει η
ερωτευμένη ανθρώπινη ψυχή, η οποία
παριστάνεται προσωποποιημένη ως
νεαρή κόρη με στικτά πτερά πεταλούδας,
ή ως νύμφη-πεταλούδα. Ο Έρωτας την
παραμονεύει, ή την παρακολουθεί
(51 σφραγίσματα), την κυνηγά (44),
προσπαθεί να την δελεάσει (1), ως
αλιεύς ψυχών την πιάνει στο αγκίστρι
του (36), τη αιχμαλωτίζει και την δένει
(22), την ζεύει στο άρμα, ή στο σκάφος
του, την κατευθύνει και την κυβερνά
(24), τη σουβλίζει και την σιγοψήνει,
ή την πυρπολεί (167) και την χτυπά
αλύπητα (7). Άλλοτε αντιστρέφονται οι
ρόλοι και είναι η Ψυχή που αιχμαλωτίζει,
δένει και βασανίζει τον Έρωτα (79).
Τέλος έρχεται η ευτυχής κατάληξη και
οι δύο βασανισμένοι εραστές επιτέλους
αγκαλιάζονται και φιλιούνται τρυφερά
στο στόμα (50). Στην Ελληνιστική
ποίηση η ανθρώπινη ψυχή, σε σχέση
με τον Έρωτα, είναι: ἀγεννής,
βαρύµοχθος, δραπέτις, δύσερως
(ποθοπλάνταχτη), δυσδάκρυτος (που
κλαίει με πικρά δάκρυα, αξιοθρήνητη),
λήθαργος κακῶν (που λησμονεί
τις συμφορές), λιθίνη, λιπόπνους
(ξέπνοη, λιπόθυμη), µεµφοµένη,
µικρή, πεπονηµένη (βασανισμένη),
περινηχοµένη (που κολυμπά
ολόγυρα, γυροφέρνει), ταπεινή,
τλήµων (καρτερική, τυραννισμένη,
μακρόθυμη), φιλάβουλος (άβουλη,
αστόχαστη), φιλοµειδής (γελαστή,
πρόσχαρη). Η Ψυχή, ως θήραμα,
δεσμώτις, θύμα, δεσμοφύλακας,
βασανιστής, ή σύντροφος του Έρωτα,
όπως παριστάνεται στα σφραγίσματα,
δεν αναφέρεται καθόλου. Όμως σε
πολλές περιπτώσεις τα πάθη της ψυχής
είναι ακριβώς αυτά που υφίσταται η
Ψυχή στα σφραγίσματα:
Μήπως δεν στο φώναζα ψυχή μου;
«Μα την Κύπρη, θα σε πιάσει, αχ
ερωτοχτυπημένη εσύ, στην ξόβεργα
μην πολυπλησιάζεις!»
Δεν στά ’λεγα; και να, μες στην παγίδα
έπεσες. Τι σπαρταράς μάταια τώρα στα
δεσμά σου;
Ο ίδιος ο Έρωτας έδεσε τα φτερά σου
και σ’ έριξε μες στη φωτιά. Με μύρα
σ’ έρανε όταν λιγοθυμούσες και
δάκρυα σού ’δωσε καυτά να πιεις όταν
διψούσες.
Βασανισμένη μου ψυχή! Άλλοτε
φλέγεσαι και άλλοτε παγώνεις, κι
ανάμεσα σ’ αυτά τα δυο μια ανάσα
μόλις παίρνεις.
Μελέαγρος, 1ος αι. π.Χ.
(Παλ. Ανθ. XII.132)
Επάνω: προτομή Ψυχής
Κάτω: ο Έρωτας καβάλα σε ένα
μεγάλο λιοντάρι
Τόσο στα σφραγίσματα, όσο και στην
ποίηση καταγράφονται παθολογικές
ερωτικές σχέσεις καταπίεσης, εγωισμού,
εξάρτησης, υποταγής, αγάπης – μίσους
και όχι ισορροπημένες, υγιείς ερωτικές
σχέσεις συντροφικότητας, μοιράσματος,
σεβασμού και αμοιβαίας ευτυχίας.
Τα ίδια συναισθήματα εκφράζονται
στη δημοτική και στη λόγια ερωτική
ποίηση μέχρι σήμερα, μόνο που, με την
επιρροή του Χριστιανισμού τα πάθη
μεταφέρονται πια στην καρδιά, που
είναι μέρος της επίγειας ανθρώπινης
ύπαρξης, και όχι στην ψυχή που είναι
ολόκληρη η ύπαρξη.
Ο Έρωτας, ως γιος της
του Αρχαιολόγου Παναγιώτη Ι. Χατζηδάκη
θαλασσογενημένης Αφροδίτης, αγαπά
ιδιαίτερα τις θαλασσινές ασχολίες.
Στα σφραγίσματα της Δήλου, αλλά και
σε άλλες ελληνιστικές παραστάσεις,
εμφανίζεται συχνά καβάλα σε δελφίνι,
ως ψαράς που πιάνει στο αγκίστρι του
ψυχές, ή ως πηδαλιούχος ιδιόρρυθμων
σκαφών που σέρνουν ψυχές, εικόνες
που παραπέμπουν αλληγορικά
στην ικανότητα του να παγιδεύει,
να συλλαμβάνει και να κυβερνά τις
ανθρώπινες ψυχές:
Ναύκληρος μου είναι η Κύπρις, ο
Έρωτας στα χέρια του κρατά το δοιάκι
και το πηδάλιο της ψυχής μου…
Μελέαγρος, 1ος αι. π.Χ.
Ο Έρωτας χτυπά αλύπητα με ένα
κόπανο την μισολιπόθυμη Ψυχή
που έχει σωριαστεί
στα πόδια του
Συχνά κάτω από παραστάσεις Έρωτα
που βασανίζει, ή καίει μια ψυχή, υπάρχει
η επιγραφή ΜΕΜΝΗΣΟ = θυμήσου. Η
επιγραφή αυτή, σε συνδυασμό με την
παράσταση, υπενθυμίζει τα πάθη που
υπέστη/υφίσταται ο ερωτευμένος (μ’
έκαψες/ με καις), ή αποτελούν επίκληση
για οίκτο (θυμήσου τι βάσανα τραβώ
για την αγάπη σου), ή κραυγή αγωνίας
για να μη λησμονηθεί, ανάλογη με
το μη με λησμόνει που έγραφαν στις
φωτογραφίες τον περασμένο αιώνα
και με τις ικεσίες του Ερωτόκριτου
(γύρω στο 1610, στ. 1380-1388) του Β.
Κορνάρου:
….
…θυµήσου ἑνός ὁπού γιά σέ
ἐβάλθη νά ποθάνη·
θυµήσου πώς µ’ ἐπλήγωσες κι ἔχω
θανάτου πόνο
κι οὐδέ ν’ ἁπλώσω µοῦ ’δωκες σκιάς
τό δακτύλι µόνο.
Καί κάθε µήνα µιά φορά µέσα στήν
κάµερά σου
λόγιαζε τά ’παθα γιά σέ, νά µέ
πονῆ ἡ καρδιά σου,
καί πιάνε καί τή ζγουραφιά, πού
’βρες στ’ ἀρµάρι µέσα
καί τά τραγούδια πού ’λεγα κι’
ὁπού πολλά σ’ ἀρέσα,
καί διάβαζέ τα, θώρειε τα κι
ἀναθυµοῦ κι ἐµένα
πού µ’ ἐξορίσανε γιά σέ πολλά
µακρά στά ξένα
…….
Σε αρκετά σφραγίσματα ο Έρωτας
παριστάνεται ως αιχμάλωτος, δεμένος
πισθάγκωνα, ενώ ψυχές φτερουγίζουν
γύρω του και τον βασανίζουν. Στην
Παλατινή Ανθολογία (XVI 195-199)
περιλαμβάνονται πέντε επιγράμματα
που αναφέρονται σε αγάλματα Έρωτα
δεσμώτη, σε δύο μάλιστα από αυτά ο
Έρωτας είναι δεμένος σε κίονα:
Ποιος έτσι εδώ τον φτερωτό έδεσε θεό,
ποιος το γοργό πυρ
αιχμαλώτισε; Ποιος τόλμησε ν’ αγγίξει
τη φλεγόμενη φαρέτρα,
και ποιος τράβηξε πίσω τα χέρια που
ρίχνουν τα γοργά βέλη
και τα σφιχτόδεσε πάνω στη γερή
κολώνα;
Ψυχρή παρηγοριά είναι τούτα για τους
ανθρώπους. Μήπως κάποτε
αυτός ο δεσμώτης αλυσόδεσε το νου
του τεχνίτη;
Σάτυρος, Παλ. Ανθ. XVI.195
Σε κανένα από αυτά τα επιγράμματα
δεν αναφέρεται ποιος έδεσε τον Έρωτα
σε όλα όμως θεωρείται δίκαιη τιμωρία.
Οι δραστηριότητες
και ο χαρακτήρας του Έρωτα
Στους κλασικούς χρόνους ο Έρωτας
παριστάνεται ως ωραίος έφηβος και
μόνο τα φτερά τον διαφοροποιούν από
τους άλλους καλούς νεαρούς αθλητές.
Σταδιακά εμφανίζεται νεότερος και
λιγότερο αρρενωπός και ο Λύσιππος,
στο περίφημο άγαλμα του Έρωτα
των Θεσπιών, τον παρέστησε ως ένα
νεαρό αγόρι. Στην εικονογραφία
των ελληνιστικών χρόνων οι Έρωτες
εμφανίζονται επίσης ως παιδιά, ή
μελλέφηβοι, αλλά κυρίως ως νήπια,
ως φτερωτά αγοράκια, εξοπλισμένα
με φαρέτρα και βέλη, πονηρά, άτακτα
και ζωηρά, που δοκιμάζουν θεούς και
ανθρώπους. Η προηγούμενη θεία μανία
του σκληρού θεού έχει ξεθυμάνει και
έχει γίνει απλή σκανταλιά.
Πολλές παραστάσεις των σφραγισμάτων
της Δήλου δείχνουν τις δραστηριότητες
του Έρωτα και φανερώνουν τον
χαρακτήρα του θεού. Εμφανιζεται ως
μουσικός με διάφορα μουσικά όργανα,
ως ηθοποιός με θεατρικά προσωπεία,
ως πάνοπλος πολεμιστής, ως αθλητής,
ως δαμαστής ζώων και εξουσιαστής της
φύσης.
Ο Έρωτας
ως μουσικός και υποκριτής
Η ποίηση, η μουσική και το τραγούδι και
ο χορός είναι τα κύρια μέσα έκφρασης
των ερωτικών συναισθημάτων και ο
Έρωτας, σύντροφος και συμπαίκτης
των Μουσών και των Χαρίτων, αγαπά
ιδιαίτερα και τα τέσσερα γιατί κυρίως
μέσα από αυτά οι θνητοί εκδηλώνουν,
εξυμνούν, καταριούνται, επιδιώκουν,
επιτυγχάνουν, κατευνάζουν, επιτείνουν,
γλυκαίνουν, ή γιατρεύουν τη θεία μανία
του. Είναι αυτός που κάνει ποιητές κι
αυτούς ακόμη που ήταν πριν άμουσοι:
“Ποιητήν ἄρα Ἔρως διδάσκει, κἄν
ἄµουσος ᾗ τό πρίν” (Ευριπίδης, Nauck
2 569, 663).
Από τους κλασικούς ήδη χρόνους ο
Έρωτας παρουσιάζεται με μια ποικιλία
μουσικών οργάνων, κυρίως λύρα, αλλά
και κιθάρα, βάρβιτο, αυλούς, τύμπανο,
κύμβαλα, τρίγωνο. Στα σφραγίσματα της
Δήλου παριστάνεται συχνά να διαβάζει
ειλητάριο παπύρου (23 σφραγίσματα),
να στηρίζεται σε μουσικά όργανα (5) και
να παίζει, ή να κρατά μουσικά όργανα:
κυρίως κιθάρα (28 σφραγίσματα), το
όργανο που κατεξοχήν συνόδευε τα
ερωτικά τραγούδια, αλλά και αυλό (19),
λύρα (16), μάγαδι (2), και δίαυλο (1).
Στον Έρωτα των ελληνιστικών χρόνων
συνυπάρχουν το Απολλώνειο και το
Διονυσιακό πνεύμα – το όνειρο και η
μέθη. Έχει οικειοποιηθεί τόσο πολύ τα
σύμβολα του Απόλλωνα, του θεού της
ποίησης και της μουσικής (τόξο και
κιθάρα), ώστε να θεωρούνται πια και
δικά του. Παράλληλα οικειοποιείται την
θεϊκή μανία του Βάκχου και μπαίνει στο
χώρο του θεάτρου. Σε 335 σφραγίσματα
της Δήλου ο Έρωτας παριστάνεται με
σύμβολα από τον Διονυσιακό κύκλο,
κυρίως προσωπείο, ή θύρσο. Στην
εικονογραφία και στην ποίηση οι
δυο θεοί (ο ¨Έρωτας και ο Διόνυσος)
ενώνουν τις δυνάμεις τους για να γίνουν
ακαταμάχητοι.
O Έρωτας καιΜε λογική έχω εξοπλίσει
o Αντέρωταςτην καρδιά μου ενάντια
παλεύουν στον Έρωτα·
αν έλθει μόνος, σε μάχη
ένας προς έναν, δεν θα με
νικήσει·
αν και θνητός εγώ κι αυτός αθάνατος, θα
πολεμήσω.
Μα αν σύμμαχο του έχει τον Βάκχο,
μόνος εγώ πώς να νικήσω και τους δυο;
Ρουφίνος, 2ος αι. μ.Χ. (Παλ. Ανθ. V.93)
Μια μεγάλη θεματική ενότητα
σφραγισμάτων με προτομές Ερώτων
που φορούν προσωπείο (287) και
συχνά συνυπάρχουν στον ίδιο ρύπο
με σφραγίσματα που παριστάνουν
θεατρικά προσωπεία, πιθανόν έχουν
σχέση με τον κόσμο του θεάτρου και
προέρχονται από δικαιοπρακτικά
έγγραφα που αφορούσαν το θέατρο,
τους τεχνίτες και την λατρεία του
Διονύσου. Το θέατρο της Δήλου, το
οποίο άρχισε να οικοδομείται γύρω
στο 314 π.Χ. και ολοκληρώθηκε μετά
από 70 χρόνια, έχει χωρητικότητα 6.500
περίπου θεατών, αριθμό ενδεικτικό του
τεράστιου πλήθους που κατοικούσε
στο κοσμοπολίτικο νησί (τουλάχιστον
για κάποιους μήνες το χρόνο), αν
λάβει μάλιστα κανείς υπόψη του ότι
την εποχή αυτή (αρχές 3ου αι. π.Χ.) το
θέατρο ήταν ακόμη καθαρά “ανδρική
υπόθεση” (ποιητές, χορηγοί, ηθοποιοί
και θεατές είναι όλοι άνδρες). Στα
σπίτια της Δήλου είναι φανερή η αγάπη
των κατοίκων για το θέατρο, ιδιαίτερα
για την κωμωδία. Σε πολλά ψηφιδωτά
δάπεδα παριστάνονται θεατρικές
μάσκες και έχουν βρεθεί πολλά ειδώλια
ηθοποιών, προσωπεία, κούκλες που
αντιγράφουν ήρωες θεατρικών έργων
και τοιχογραφίες που απεικονίζουν
ηθοποιούς και σκηνές από θεατρικά
έργα.
Οι παραστάσεις του Έρωτα που φορά,
ή κρατά θεατρικά προσωπεία πιθανόν
δείχνουν αλληγορικά τα διαφορετικά
πρόσωπα-προσωπεία του Έρωτα, την
ταχύτητα και την ευκολία με την οποία
αλλάζει όψη και τους διαφορετικούς
ρόλους που ως υποκριτής μπορεί να
παίξει για να επιτύχει τους σκοπούς
του.
Ο Έρωτας ως πολεμιστής
Ο Έρωτας έχει κληρονομήσει από τον
πατέρα του Άρη το φιλοπόλεμο και
μαχητικό χαρακτήρα. Ο Ηράκλειτος
(γύρω στο 500 π.Χ.) λέει πως Ἔρωτι
ἀντιµάχεσθαι χαλεπόν, κι ο
Σοφοκλής (497/6-407/5 π.Χ., Αντ. 781)
τον αποκαλεί ἀνίκατον µάχαν. Σε
118 από τα σφραγίσματα της Δήλου
(6% στο σύνολο του Ερωτικού κύκλου)
εμφανίζεται να εξοπλίζεται (15), να είναι
οπλισμένος και έτοιμος για μάχη (49),
να ετοιμάζει το τόξο του και να τοξεύει
(26), να στήνει τρόπαια για τις νίκες του
(27) και σε μια περίπτωση να καίει το
τόξο του.
Αυτές οι παραστάσεις δείχνουν
τον μαχητικό, γενναίο και επίμονο
χαρακτήρα του θεού, συμβολίζουν ίσως
μάχες με τον Αντέρωτα, ή πραγματικές
μάχες, όπου ο Έρωτας, όπως η ένοπλη
Αφροδίτη είναι συμπαραστάτης και
βοηθός. Στην περίπτωση των τροπαίων
για παράδειγμα, είναι ο Έρωτας που
στήνει τρόπαιο για κατακτήσεις
του, όπως αναφέρεται σε κάποια
επιγράμματα, ή είναι τρόπαιο για
νίκες ανθρώπων, όπως συμβαίνει με
παραστάσεις ιπτάμενων Νικών που
φέρνουν στεφάνια ή στήνουν τρόπαια;
Σε πολλά σφραγίσματα ο Έρωτας, εκτός
από τα όπλα του Απόλλωνα και του Άρη,
οικειοποιείται επίσης όπλα και σύμβολα
άλλων θεών: τον κεραυνό του Δία (22),
το θύρσο του Διόνυσου (41), το ρόπαλο
του Ηρακλή (40). Σε επιγράμματα
περιγράφονται αγάλματα Ερώτων
εξοπλισμένων με ακόμη περισσότερα:
Αφού λεηλάτησαν τον Όλυμπο δες τε
πως οι Έρωτες με τα όπλα
στολίζονται των αθανάτων και
καμαρώνουν για τα λάφυρα!
Έχουν το τόξο του Φοίβου, τον κεραυνό
του Δία, του Άρη τα όπλα και την
περικεφαλαία, το ρόπαλο του Ηρακλή,
την τρίαινα του Ποσειδώνα, τον θύρσο
του Βάκχου, τα φτερωτά πέδιλα του
Ερμή, τους πυρσούς της Άρτεμης.
Δεν πρέπει να θλίβονται οι θνητοί
που δέχονται τα βέλη των Ερώτων
αφού οι ίδιοι οι θεοί τους αφήνουν να
καμαρώνουν με τα δικά τους όπλα.
Φίλιππος, Ανθ. Παλ. XVI.215
Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα
ο θεός διατηρεί τα χαρακτηριστικά
του όπλα, το τόξο και τα βέλη, και τον
πολεμικό του χαρακτήρα τόσο στην
εικονογραφία, όσο και στη δημοτική
και λόγια ποίηση. Ο Άγγελος Σικελιανός
(Πέμπτο Ευαγγέλιο), τον βλέπει ως άλλο
Διγενή Ακρίτα:
Ὁ ἁρµατωµένος Ἔρωτας γιά
µαρµαρένιο ἀλώνι
τήν γην ἀκέρια ὡς λόγιασε, τό
Θάνατο πατεῖ.
Χαρακτηριστικοί και ιδιαίτερα
παραστατικοί είναι οι στίχοι του
Γεωργίου Χορτάτση (Ερωφίλη, πρ. Γ΄,
στ. 15-40, γύρω στο 1595):
Στη δούλεψη κ’ εἰς τσί καηµούς
µικρή περίσσια ἐµπῆκα
τσ’ ἀγάπης, κι ὅλα τά κακά κ’ οἱ
παιδωµές µ’ εὑρῆκα.
Μόνια µου µέ τόν ἔρωτα κάθ’ ὥραν
ἐπολέµου,
καί κιανενός τά πάθη µου δεν
ἔδειχνα ποτέ µου.
Χίλιες φορές µ’ ἐδόξευγε, χίλιες νά
πιάνει τόπο
στό νοῦ µου δέν τόν ἄφηνα µ’ ἕνα
γή µ’ ἄλλο τρόπο·
Ο Έρωτας έχει αιχμαλωτίσει
την Ψυχή και την δένει
σε ένα κίονα
Απρίλιος 2010
……….
Μά κεῖνος, µάστορας καλός γιατ’
ἦτο τοῦ πολέµου,
µέρα καί νύχτα δυνατό πόλεµον
ἔδιδέ µου·
κι ὧρες µέ τ’ ἄρµατα ὡς ἐχθρό κι
ὧρες ξαρµατωµένο
τόν ἔβλεπα σά φίλο µου περίσσα
ἀγαπηµένο.
Κι ὧρες γλυκύς µοῦ φαίνετο κι
ὧρες πρικύς περίσσα
κι ὧρες στρατιώτης δυνατός κι ὧρες
παιδάκιν ἴσα.
Κι ὧρες µ’ ἐπαίδευγε ἄπονα κι ὧρες
πολλές µ’ ἐκράτει
γλυκότατες παρηγοριές καί
σιργουλιές γεµάτη.
……………
Τόσον, ἁπού µ’ ἐνίκησε καί δούλη
ἀπόµεινά του
καί τσῆ καηµένης µου καρδιᾶς τήν
ἐξουσιά ἔδωκά του.
Ο Έρωτας ως αθλητής
Στα αρχαία κείμενα αναφέρεται η
ύπαρξη ιερών του Έρωτα σε πολλές
πόλεις (Ήλις, Θεσπιές, Πάριον του
Ελλήσποντου, Λεύκτρα) και η τέλεση
αγώνων προς τιμήν του. Ο κατ’ εξοχήν
όμως χώρος λατρείας του θεού ήταν τα
Γυμνάσια, όπου υπήρχαν αγάλματα και
βωμοί του Έρωτα και του Αντέρωτα.
Οι Παλαίστρες και τα Γυμνάσια ήταν
το κέντρο της κοινωνικής ζωής του
ανδρικού πληθυσμού κάθε πόλης. Εκεί
περνούσαν πολλές ώρες της ημέρας οι
άνδρες κάθε ηλικίας: τα παιδιά για να
εκπαιδευτούν, οι νέοι για να ασκηθούν
και να μορφωθούν παρακολουθώντας
σειρά μαθημάτων ή διαλέξεων, οι
άνδρες για να κρατηθούν σε καλή
φυσική κατάσταση, οι μεγαλύτεροι
για να θαυμάσουν ή να σχολιάσουν
και όλοι για να μάθουν νέα και να
συζητήσουν. Αυτή η ατμόσφαιρα της
Παλαίστρας παρουσιάζεται συχνά
στους Πλατωνικούς διαλόγους και είναι
χαρακτηριστικό ότι μόλις ο Σωκράτης
επιστρέφει από την Ποτίδαια πάει
στην Παλαίστρα του Ταυρέα για να
συναντήσει τους γνωστούς του και
να μάθει τα νέα. Φυσικά αυτοί που
μπορούσαν να περνούν καθημερινά
πολλές ώρες στις Παλαίστρες,
ασχολούμενοι με τη διάπλαση του
σώματος τους, ήταν οι πλούσιοι νέοι
της αριστοκρατικής τάξης, αυτοί που
δεν χρειαζόταν να εργαστούν για να
ζήσουν, και αυτοί κυρίως μπορούσαν
να συζητούν για ώρες με τους σοφιστές
και τον Σωκράτη.
Ο Αθήναιος (ΙΓ΄ 609d) αναφέρει πώς
στην Ακαδημία, στο Γυμνάσιο που
μάζευε τους μαθητές του ο Πλάτων, οι
Αθηναίοι είχαν στήσει βωμό και άγαλμα
του Έρωτα, στον οποίο προσφέρανε
θυσίες ανάλογες με αυτές που
προσφέρανε στην πολιούχο Αθηνά. Στη
Δήλο οι εφηβεύσαντες, αυτοί δηλαδή
πού συμπλήρωναν τα 18 τους χρόνια
και μπορούσαν πλέον να γραφτούν στα
ληξιαρχικά βιβλία του Δήμου, κάνουν
αναθήματα στον Απόλλωνα, τον Ερμή
και τον Ηρακλή, αλλά στο Γυμνάσιο,
όπως αναφέρουν οι επιγραφές, υπήρχαν
και δύο αγάλματα του Έρωτα, στο ένα
από τα οποία ο θεός εμφανιζόταν με τη
λεοντή και το ρόπαλο του Ηρακλή.
Είναι φυσικό λοιπόν ο Έρωτας που
λατρεύεται σ’ αυτούς τους χώρους
να παριστάνεται συχνά ως αθλητής
στις ίδιες δραστηριότητες όπως και
οι πιστοί του. Σε μια μεγάλη ενότητα
των σφραγισμάτων της Δήλου (174,
8,8 % στο σύνολο του Ερωτικού
κύκλου) απεικονίζονται οι αθλητικές
δραστηριότητες και επιδόσεις του θεού:
αλείφεται με λάδι (3), παλεύει (56), τρέχει
ως νικητής δρομεύς με φοινικόκλαδο
(67), συμμετέχει σε λαμπαδηδρομία (1),
στέκει στεφανωμένος ως νικητής (36), ή
μεταφέρει βραβεία των Παναθηναίων
(1). Οι αθλητικές επιδόσεις του θεού δεν
περιορίζονται στην Παλαίστρα και στο
Στάδιο αλλά επεκτείνονται και στον
Ιππόδρομο. Παριστάνεται ως ηνίοχος
ιδιότυπων αρμάτων (24), ή ως ιππέας
ιδιαίτερων υποζυγίων (74).
Σε 60 σφραγίσματα (3% στο σύνολο
του Ερωτικού κύκλου) από τη Δήλο
απεικονίζονται δύο Έρωτες που
σπάνια συνομιλούν (σε 2) και συνήθως
παλεύουν (σε 50), ή ο ένας δένει (ή
λύνει;) τον άλλο (σε 6). Δεν είναι σαφές
αν πρόκειται για δύο Έρωτες, ή για
Έρωτα και Αντέρωτα, Δυσέρωτα, ή
Λυσέρωτα. Ο Αντέρως, γιος επίσης της
Αφροδίτης και του Άρη και αδελφός του
7
Έρωτα, λατρευόταν στα γυμνάσια μαζί
με τον Έρωτα, τον Ηρακλή και τον Ερμή.
Ο Αντέρωτας συμβολίζει την αντίσταση
στον Έρωτα, την αντίσταση της καρδιάς
του νεαρού ερώμενου στις ικεσίες του
εραστή, αλλά και τον ανταποκρινόμενο
έρωτα. Σύμφωνα με τον μύθο όταν ό
Έρωτας και ο Αντέρωτας συνυπάρχουν
αρμονικά και παίζουν μαζί ο Έρωτας
δυναμώνει και μεγαλώνει το σώμα
του, όταν όμως είναι χωριστά ή
αντιπαρατίθενται, το σώμα του Έρωτα
φθίνει – για να αναπτυχθεί ο έρωτας
πρέπει να είναι αμοιβαίος μεταξύ
των εραστών. Ο Παυσανίας (Ι.30.1)
αναφέρει ότι στην Αθήνα υπήρχε βωμός
του Αντέρωτα, αφιέρωμα πιθανόν
των μετοίκων, αφηγείται την θλιβερή
ιστορία του Μέλη και του Τιμαγόρα και
περιγράφει τον Αντέρωτα ως δαίµονα
ἀλάστορα, εκδικητή και τιμωρό του
περιφρονημένου Έρωτα. Ο Δυσέρως
εκπροσωπεί τον δυστυχή, περιπαθή
έρωτα που δεν βρίσκει ανταπόκριση,
ή την αναισθησία στον έρωτα. Ο
Λυσέρως λύνει και απελευθερώνει από
έναν επαχθή έρωτα.
Ο Έρωτας μεταφέρει Παναθηναϊκό
αμφορέα και κλαδί φοίνικα,
βραβεία στους αγώνες των
Παναθηναίων
Ο Έρωτας
ως εξουσιαστής της φύσης
Ο Έρωτας είναι αρχέγονη, κοσμογονική
θεότητα που εμφανίστηκε ευθύς μετά το
Χάος μαζί με την Γαία και τον Τάρταρο.
Αρχικά δεν ήταν ο θεός του έρωτα, αφού
ούτε οι θεοί ούτε οι άνθρωποι είχαν
ακόμη δημιουργηθεί, αλλά η ελκτική
ενέργεια που προκάλεσε την συνένωση
των στοιχείων και την δημιουργία κάθε
μορφής ζωής, η πλαστουργός αρχή του
κόσμου, η πρώτη αιτία της δημιουργίας
του σύμπαντος. Μολονότι ο ίδιος δεν
παράγει τίποτα, με την ενέργεια του
όλα τα όντα ενώνονται και από αυτή
την ένωση δημιουργείται και πηγάζει
η ζωή. Με την ενέργεια του Έρωτα,
και όχι κάποιου υπέρτατου θεού, όπως
συμβαίνει στις κατοπινές μονοθεϊστικές
θρησκείες, γεννιέται αρχικά το φως
από το σκοτάδι (από το Έρεβος και τη
Νύχτα γεννιέται ο Αιθήρ και η Ημέρα)
και στη συνέχεια από την Γαία γεννιέται
ο Ουρανός, ο Πόντος, ο Ωκεανός και οι
θεοί. Αυτή η κοσμογονική ενέργεια, που
ο θεός διατηρεί πάντα, ακόμη κι όταν
με την σταδιακή ρομαντικοποίηση του
μεταβάλλεται σε ένα σκανταλιάρικο
αγοράκι, φαίνεται στη ικανότητά του να
υποτάσσει, να οδηγεί και να κατευθύνει
ζώα, πτηνά, ψάρια και μειξογενή,
φανταστικά όντα και να ελέγχει έτσι
όχι μόνο τον ορατό κόσμο (τη γη, τη
θάλασσα και τον ουρανό), αλλά και
τον αόρατο κόσμο. Στα σφραγίσματα
της Δήλου εμφανίζεται να κυβερνά
ιδιαίτερα σκάφη και να ηνιοχεί ιδιότυπα
άρματα στα οποία έχει ζεύξει όχι μόνο
τα εξημερωμένα άλογα (6), αλλά και
ψυχές (24), τράγους (2), σύμβολο
ερωτικής αντοχής και δύναμης,
δελφίνια (2)
και ναυτίλους
(15). Ιππεύει
άλογα (2),
αιλουροειδή
(9), τράγο
(1), κατ’
αναλογία
με την
επιτραγία
Αφροδίτη, πτηνά
(2), δελφίνια (12), ιππόκαμπο (1),
αιγόκερους (3), και γρύλλους (31).
Π. Ι. Χατζηδάκης