Genel İşletme I

Ekonomik Sistemler
Prof. Dr. Aydın Kayabaşı
Bölüm 2
 Ekonomik sistemler niçin
gereklidir?
 Sınırlı kaynaklar nasıl kullanılacağının
belirlenmesi gerekliliği,
 İnsanlara minimum yaşam standardı ya
da refah sağlamak
 Ekonomik sistem
 Ekonomik sistem: bir ülkenin sahip
olduğu kaynakların, gereksinme ve
isteklerin karşılanması amacıyla,
vatandaşları-bireyler ve kurumlar
arasında dağılımını temel alan kurallar
bütünüdür.
 Ekonomik Sistem Türleri
 Ekonomik sistemler 3’e ayrılmaktadır:
– Özel Girişim Sistemi,
– Planlı ekonomiler
– Karma ekonomiler
 Ekonomik sistemler
Ekonomik sistemler üretim faktörlerini farklı şekillerde
kullanmaktadır. Bu kullanım amacı farklılığı iki tür
ekonomik sistem açısından değerlendirilmektedir.
1. Planlı ekonomik sistemler ve
2. Pazar ekonomisidir.

Ekonomik sistemler aynı zamanda üretim ve paylaşıma

yönelik kararlarında da farklılaşmaktadır.
 Planlı ekonomik sistemler
İki temel şekli:
– Komünizm
– Sosyalizm
 Komünizm
Alman ekonomist Karl Marx tarafından 19. yy’da önerilen «devletin
tüm üretim faktörlerinin sahibi olduğu bir sistem»

Devletin üretim faktörlerinin sahipliğinde işletilmesi, ne üretilecek,

ne kadar üretilecek, fiyat, ücret vb. kararların merkezi olarak
verilmesi temel özelliğidir

Marx, bir toplumdaki bireylerin yeteneklerine göre katkı sağladığı ve

ihtiyaçlarına göre ekonomik fayda aldığı bir toplumu
düşünmektedir.
 Sosyalizm
Üretim faktörlerine yönelik kararların alınma biçimiyle
komünizme benzemektedir. Fakat Merkezi hükümet,
öneme sahip olan anahtar sektörlerin sahibi olup onları
işletirken, daha az önemde hissettiği sektörleri de özel
mülkiyetin işletmesine izin verir.
2. Pazar ekonomisi (kapitalizm)
Adam Smith, (1776) Ulusların Zenginliği adlı kitabında kapitalizmi ilk
kez tanımlamıştır.
Pazar, özel bir mal ya da hizmetin alıcı ve satıcıları arasındaki
değişime yönelik mekanizmadır.
Kapitalizm; kapitalizmin ilkelerine dayalı pazar ekonomileri, üretim
faktörlerine ilişkin kararlarda devletten ziyade pazar koşullarına
dayalı işletilen bir sistedir.
Kapitalizm üretim faktörlerinin özel mülkiyet sahipliğini
sağlamaktadır.
 Pazar ekonomisinin Sağladığı Haklar
– Özel mülkiyet hakları
– Kar
– Seçim hürriyeti
– Rekabet
 Karma Sistem
 «Planlı ekonomik sistem» ve «pazar
ekonomisinin» her ikisinin de temel özelliklerini
barındıran ekonomilerdir. Sosyalizm karma
ekonomiye bir örnek olarak verilebilmektedir.
 Rekabet düzeyleri (türleri)
 Özel girişim sisteminde 4 temel rekabet
türü vardır:
– Tam rekabet
– Monopoliistik rekabet
– Oligopol rekabet
– Monopol
 Tam rekabet:
Pazarda oluşan fiyatları tekbir işletmenin etkileyemeyeceği ölçüde çok
sayıda işletmenin olduğu ve birbirine yakın işletmelerden oluşan bir pazar
yapısıdır.
 İki temel şarta bağlı oluşur:
– Piyasada faaliyette bulunan tüm firmalar küçük olmalı
– Piyasadaki firmaların sayısı oldukça fazla olmalı (atomistik)

İki temel şartın yansıdığı 4 temel ilke

– Mallar homojendir: her bir firmanın önerdiği ürün alıcıların diğer firmaların
önerilerini benzer algılayacağı kadar küçüktür
– Alıcı ve satıcılar tam bilgiye sahiptir. Pazarda oluşan fiyat, ödeme koşulları gibi
konuları alıcı ve satıcılar bilirler.
– Girişi ve çıkışlar serbesttir. Her firma küçük olduğu için bireysel bir firmanın pazara
girişi çok kolaydır.
– Fiyatlar talep ve arza göre şekillendirilir ve alıcı ve satıcılarca kabul edilir.
 Monopolistik rekabet
İşletmelerin kendi ürünlerini rakip ürünlerinden farklılaştıran pazar
durumudur. Mal homojenliği ilkesi hariç tam rekabet piyasası ilkeleri
hakimdir.

Satıcılar rakip ürünlerinden kendi ürünlerini farklılaştıracak yöntemler

bulmaya çalışmaktadır. Farklılaştırma stratejisi uygulamaktadır.
 Oligopol piyasa
 Sektörde az sayıda satıcı olduğunda oligopol piyasa oluşur. Genel bir
kural olarak, söz konusu satıcılar az sayıda ama büyüktür. Yeni rakiplerin
piyasaya girmesi büyük sermaye yatırımları nedeniyle oldukça zordur.
 Birbirini etkileyebilecek kadar az satıcının sonsuz sayıda alıcıyla karşı
karşıya geldiği piyasadır. Piyasada az sayıda satıcı işletme vardır.
Pazara giriş zordur. Az sayıdaki satıcılar piyasa fiyatını kontrol ederler.
 Özellikleri özetle : Az sayıda firma, Çok alıcı, Ürün farklılaştırması Giriş
engeli (Ölçek ekonomisi, Patent, Teknoloji, Marka, Stratejik Davranış)

 Otomobil, havacılık, demirçelik, telekominikasyon, vb.

 Monopol Rekabet
Piyasada tek bir işletme vardır, başka
rakip yoktur. Bu firma piyasada fiyatı
oluşturur.

Örn: Türk Telekom – Elektrik Üretim

AŞ, Doğalgaz..
 Rekabet Türleri
REKABET TÜRLERİ
ÖZELLİKLER Tam Rekabet Monopolcü Oligopol Monopol
Rekabet
Rakip sayısı Çok Az ile çok Az Yok
Piyasaya girişi Kolay Kısmen Zor zor Yasalarla
- çıkış
Ürün ve Benzer Farklı Benzer ya Rekabet
hizmetlerin da farklı edecek ürün
benzerliği yok
Fiyat üzerinde Yok Kısmen var Kısmen var Yüksek
kontrol düzeyi

Örnekler Balıkçılık Sağlık amaçlı Boing Lig yayıncılığı

spor merkezleri Uçağı
 Ekonomik Sistemin
Değerlendirilmesi
 Ekonomik amaçlar
– İstikrar
– Tam İstihdam
– Büyüme
 İstikrar (stability)
 Tüketicilerin talebini karşılayan yeterli mal ve hizmetin sağlandığı ve ihtiyaç ve
isteklerini karşılayabilecekleri gelir seviyesine sahip oldukları koşulların aynı
kalmasıdır.
 Şartlar aynı kaldığında tüketici malları fiyatları, faiz oranları, maaşlar da
değişme az olur.
 İstikrar:
– performans değerleme,
– amaçları tahmin etme,
– işletme çevresinin analizinin kolay bir şekilde yapılmasında tüketicilere, yöneticilere
ve çalışanlara kolaylık sağlar.

 Enflasyon-durgunluk (kriz)
 Tam İstihdam (full

Employment)
Ekonomik sistemlerin temel amaçlarından birisidir.
 Geniş anlamda üretim faktörlerinin tam olarak kullanılmasını ifade
ederken. tam istihdamı toplam işgücünün hepsinin istihdam
edilmesi gibi bir durum olarak düşünmek hatalıdır. Birçok
ekonomist geçici veya yapısal unsurlarında göz önünde tutularak
makul işsizliğin olduğu bir istihdam düzeyini, tam istihdam durumu
olarak kabul eder.
 Büyüme (Growth)
 Ulusal kaynaklarla üretilen mal ve
hizmetlerin miktarının bir önceki döneme
göre artmasıdır.
Ekonomik Performans Ölçümü
– Gayrisafi milli hasıla (GNP:Gross National
Product) Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GDP:
Gross Domestic Product)
– Verimlilik
– Para politikası
– Maliye Politikası
– Ticaret dengesi
– Ulusal Borç