41 Monarchia stanowa

w Polsce
WYMAGANIA WYNIKAJĄCE Z PODSTAWY PROGRAMOWEJ
XII. Polska w XIV–XV w.
Uczeń:
2) charakteryzuje rozwój monarchii stanowej w Polsce, uwzględniając strukturę
społeczeństwa polskiego w późnym średniowieczu i rozwój przywilejów szlacheckich.
Uczeń spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
3) wyjaśnia wpływ rozwoju przywilejów szlacheckich na sytuację gospodarczą
państwa;
4) dokonuje bilansu panowania władców panujących w Polsce w XIV i XV w.;
5) ocenia politykę dynastyczną Jagiellonów w XV w.

CZAS ZAJĘĆ
2 godziny lekcyjne

CELE LEKCJI
Uczeń:

ZNA
• daty: 1374, 1388, 1422, 1423, 1430, 1433, 1440, 1454, 1471, 1490, 1496, 1505
• postacie: Jana Olbrachta, Aleksandra Jagiellończyka
• główne postanowienia najważniejszych przywilejów szlacheckich
• postanowienia konstytucji Nihil novi
• kierunek polityki dynastycznej Jagiellonów

ROZUMIE
•p ojęcia: stan, monarchia stanowa przywilej generalny, zjazd, sejmik ziemski, sejm
walny, stany sejmujące, izba poselska, senat, demokracja szlachecka, gospodarka
folwarczno-pańszczyźniana, polityka dynastyczna
• znaczenie konstytucji Nihil novi dla rozwoju demokracji szlacheckiej w Polsce
• wpływ przywilejów szlacheckich na sytuację gospodarczo-polityczną Polski

POTRAFI
• wyjaśnić, w jaki sposób kształtowała się monarchia stanowa w Polsce
• opisać strukturę społeczną w Polsce w okresie późnego średniowiecza
• wymienić najważniejsze przywileje szlacheckie
• omówić proces kształtowania się reprezentacji stanowej w Polsce
• wyjaśnić, w jaki sposób przywileje wzmacniały pozycję szlachty
• omówić, w jaki sposób przywileje szlacheckie ograniczały rolę monarchy
• przedstawić pozytywne i negatywne skutki nadawania przywilejów przez monarchów
• dokonać bilansu panowania władców polskich w XIV–XV w.
Materiał realizowany na pierwszej godzinie lekcyjnej

I. WPROWADZENIE
Podajemy temat i główny cel lekcji.

II. ROZWINIĘCIE
Informujemy uczniów, że stany społeczne w Polsce zaczęły powstawać w okresie rozbicia
dzielnicowego, a ich geneza związana jest z przywilejami otrzymywanymi przez możnych
i duchownych oraz z aktami lokacyjnymi, które uzyskiwali chłopi i mieszczanie.
Prosimy uczniów, aby przeczytali pierwszy akapit podrozdziału Społeczeństwo stanowe
w Polsce (s. 424–425) i odpowiedzieli na pytania:
› W jakim celu wydawano przywileje i akty lokacyjne?
› Czym była monarchia stanowa?
› Jakie stany ostatecznie wykształciły się w Polsce?
Dzielimy klasę na cztery grupy i przekazujemy instrukcje.
Grupa I
Na podstawie podrozdziału Społeczeństwo stanowe w Polsce (s. 424–425) oraz wiedzy
pozaźródłowej przygotujcie scenkę dramową przedstawiającą duchowieństwo.
Grupa II
Na podstawie podrozdziału Społeczeństwo stanowe w Polsce (s. 424–425) oraz wiedzy
pozaźródłowej przygotujcie scenkę dramową przedstawiającą szlachtę.
Grupa III
Na podstawie podrozdziału Społeczeństwo stanowe w Polsce (s. 424–425) oraz wiedzy
pozaźródłowej przygotujcie scenkę dramową przedstawiającą mieszczaństwo.
Grupa IV
Na podstawie podrozdziału Społeczeństwo stanowe w Polsce (s. 424–425) oraz wiedzy
pozaźródłowej przygotujcie scenkę dramową przedstawiającą chłopstwo.

ALTERNATYWA
Zamiast scenek dramowych uczniowie mogą narysować karykatury przedstawiające po-
szczególne stany.
Wyjaśniamy, że w czasie rządów Piastów monarcha był niezależny. Sytuacja zmieniła się
po śmierci Kazimierza III Wielkiego. Od tego momentu zarówno Andegawenowie, jak
i Jagiellonowie musieli się liczyć z możnymi.
Zadajemy pytanie:
› W jaki sposób władcy starali się pozyskać przychylność możnych?
Informujemy, że od XIV w. władcy zaczęli wydawać szlachcie przywileje generalne, czyli
nadawane wszystkim członkom tego stanu. Wyjaśniamy, że pierwszy przywilej general-
ny wydał w 1374 r. Ludwik Węgierski.
2
Uczniowie czytają drugi akapit podrozdziału Uprzywilejowanie stanu szlacheckiego
(s. 426–427), a następnie odpowiadają na pytania:
› Z jakiego powodu został wydany przywilej koszycki?
› Jakie korzyści dzięki niemu uzyskała szlachta?
Wyjaśniamy, że przywilej koszycki zapoczątkował kolejne. Prosimy uczniów, aby prze-
czytali dwa teksty źródłowe (M 3 i M4, s. 426), a następnie wykonali polecenia 1 i 2 (s. 426).
Wyjaśniamy, że władcy wydawali przywileje głównie w celu uzyskania wsparcia dla wy-
prawy wojennej lub wyboru następcy tronu.
Rozdajemy karty pracy Przywileje szlacheckie. Uczniowie na podstawie tabeli Wy-
brane przywileje szlacheckie (M 5, s. 427) wykonują zadanie 1. Efekty pracy omawiamy ra-
zem z uczniami.
Zadajemy pytania:
› Które grupy społeczne traciły na przywilejach szlacheckich?
› W jaki sposób przywileje szlacheckie ograniczały rolę monarchy?
Informujemy, że w czasach średniowiecznych do władzy nie zostali dopuszczeni przed-
stawiciele wszystkich stanów. Jedynie szlachta i wyżsi duchowni mieli duży wpływ na
decyzje podejmowane przez władcę.
Prosimy uczniów, aby przeczytali podrozdział Zgromadzenia stanowe (s. 428), a następnie
w kartach pracy wykonali zadania 2 i 3. Omawiamy je na forum klasy.
Zadajemy pytania:
› Jaka była rola sejmików ziemskich?
› W jaki sposób przywileje szlacheckie doprowadziły do utworzenia sejmu walnego?
› Jaka była rola sejmu walnego?
› Co dla państwa oznaczała konstytucja Nihil novi?
Dzielimy klasę na cztery grupy i rozdajemy uczniom schematy drzewa decyzyjnego.
Prosimy o jego uzupełnienie. Efekty pracy omawiamy wspólnie po skończeniu zadania.

III. PODSUMOWANIE
Zadajemy uczniom pytanie:
› Kto najbardziej skorzystał, a kto najbardziej stracił na wydawaniu przywilejów?

METODY KONTROLI
Uczniowie rozwiązują zadanie na stronie create.kahoot.it.

PRACA DOMOWA
Czy przywileje szlacheckie podzieliły społeczeństwo? Uzasadnij odpowiedź.

3
Materiał realizowany na drugiej godzinie lekcyjnej

I. WPROWADZENIE
Podajemy temat oraz główny cel lekcji.

II. ROZWINIĘCIE
Wyjaśniamy, że Władysław Jagiełło dążył do tego, by Jagiellonowie rządzili nie tylko
w Polsce, ale również w innych państwach.
Prosimy uczniów, aby przeczytali podrozdział Polityka dynastyczna Jagiellonów
(s. 429–430) i odpowiedzieli na pytania:
› W jakich państwach Jagiellonowie objęli tron?
› Jaki był cel polityki dynastycznej Jagiellonów?
Dzielimy klasę na cztery grupy i rozdajemy instrukcje.
Grupa I
Przygotujcie się do dyskusji, w której wybierzecie najlepszego władcę Polski w latach
1320–1492. Udowodnijcie, że najwybitniejszym władcą był Władysław Łokietek.
Grupa II
Przygotujcie się do dyskusji, w której wybierzecie najlepszego władcę Polski w latach
1320–1492. Udowodnijcie, że najwybitniejszym władcą był Kazimierz Wielki.
Grupa III
Przygotujcie się do dyskusji, w której wybierzecie najlepszego władcę Polski w latach
1320 – 1492. Udowodnijcie, że najwybitniejszym władcą był Władysław Jagiełło.
Grupa IV
Przygotujcie się do dyskusji, w której wybierzecie najlepszego władcę Polski w latach
1320–1492. Udowodnijcie, że najwybitniejszym władcą był Kazimierz Jagiellończyk.
Po przygotowaniu się grupy przystępują do dyskusji. Kolejno prezentują argumenty uza-
sadniające ich tezy.

III. PODSUMOWANIE
Zadajemy uczniom pytanie:
› Który z władców polskich panujących w latach 1320–1492 najbardziej przyczynił się do
osłabienia państwa?

METODY KONTROLI
Wypisz wydarzenia z okresu od XIV do XVI w., które przyniosły Polsce najwięcej korzyści.

PRACA DOMOWA
Który z władców polskich panujących od XIV do XVI w. przyczynił się do największego
rozwoju państwa? Uzasadnij odpowiedź.