𝕎𝕀ℝ𝕌𝕊𝕐

- molekularne pasożyty

- czynniki zakaźne

- od kilku do kilkuset nanometrów

- wewnątrzkomórkowe pasożyty

- atakują praktycznie wszystkie organizmy

- są zależne od świata ożywionego

- są zdolne do namnażania wewnątrz komórki organizmu gospodarza

Wirusy nie są organizmami, ponieważ:

1) nie mają budowy komórkowej

2) nie przejawiają samodzielnej aktywności metabolicznej (nie oddychają, nie odżywiają się i nie wydalają)

Budowa wirusa

Wirion – kompletna cząstka wirusa, występująca w środowisku pozakomórkowym i zdolna do atakowania komórek

wirion

materiał genetyczny kapsyd (białkowy płaszcz) czasami też

(genom) - lipoproteinowe osłonki

zewnętrzne

- dodatkowe białka budulcowe

- cząsteczki specyficznych

enzymów wirusowych

Materiał genetyczny (DNA lub RNA - cząsteczki jednoniciowe ss lub dwuniciowe ds) zawiera geny, które kodują białka

wirusowe

Genomen – (bardzo mały, zawiera niewiele genów) kompletna informacja genetyczna wirusa

Kapsyd – składa się z kapsomerów (niewielkie białkowe jednostki strukturalne)

Kapsyd chroni materiał genetyczny wirusa w środowisku pozakomórkowym i umożliwia wirusowi rozpoznawanie

komórek gospodarza

Lipoproteinowa osłonka zewnętrzna – część lipidowa z fragmentu błony komórkowej komórki gospodarza, a część

białkowa ze specyficznych białek wirusowych o charakterze glikoprotein

Specyficzne białka wirusowe pełnią funkcję receptorów i łączą kapsyd z osłonką lipidową

Formy morfologiczne wirusów

1) Forma helikalna – u wirusów roślinnych np. u wirusa mozaiki tytoniu

2) Forma bryłowa – u wirusów zwierzęcych np. u wirusa zapalenia wątroby typu A

3) Forma bryłowo-spiralna – u bakteriofagów (wirusy atakujące komórki bakterii)

Wirion bakteriofaga – wielościenna główka i helikalny ogonek z białkowymi włóknami

4) Forma kulista – u wirusów zawierających lipoproteinową osłonkę zewnętrzną np. u wirusa grypy

Kapsyd wirusów otoczonych lipoproteinową osłonką zewnętrzną ma formę helikalną lub bryłową, a

forma wirusa jest kulista.

Przebieg infekcji wirusowej

Infekcja wirusowa (zakażenie wirusowe) – wniknięcie wirusa do komórki gospodarza i jego namnożenie się

1) Wirus adsoruje się na powierzchni komórki gospodarza (przyłącza się do odpowiednich receptorów błony

komórkowej)

2) Wirus lub jego genom wnika do komórki gospodarza

 Bakteriofagi – wnikają tylko genomy, a kapsyd pozostaje na zewnątrz

Wirusy roslinne i zwierzęce – wnikają w całości, a po wniknięciu kapsyd się rozpada, uwalniając

materiał genetyczny (wirusy roślinne – przez uszkodzone tkanki, wirusy zwierzęce – na drodze

engocytozy)

3) Zachodzi synteza nowych genomów wirusa.

Wirus DNA – replikacja DNA z udziałem enzymu polimeraza DNA

Inne wirusy – bardziej skomplikowany proses z udziałem specyficznych enzymów wirusowych

4) Geny wirusa ulegają ekspresji i tworzą się białka wirusowe

Wirus DNA – 1) transkrypcja – przepisanie informacji z wirusowego DNA na mRNA katalizowane przez

enzym polimeraza RNA

- 2) translacja – synteza białek zgodnie z informacją z mRNA

Inne wirusy – bardziej skomplikowany proces z udziałem specyficznych enzymów wirusowych

5) Zachodzi składanie genomów i białek wirusa w wirusy potomne. Opuszczają one komórkę gospodarza,

wypączkowując z niej lub powodując jej lizę (rozpad)

6) Niektóre wirusy wbudowują swój genom do genomu komórki gospodarza (prowirusy lub profagi). W

tym stanie nie wywołują objawów choroby (lizogenia). W trakcie podziałów przechodzą do organizmów

potomnych i komórek. W taki sposób rozprzestrzeniają się, ale nie wyniszczają swojego żywiciela.

Prowirusy mogą się uaktywnić i wywołać objawy choroby przy zmianie warunków

cykle infekcyjne

lityczny lizogeniczny

(u bakteriofagów złośliwych np. u bakteriofaga T4) (u bakteriofagów łagodnych np. u bakteriofaga lambda)

- geny wirusa przejmują kontrolę nad - genom wirusa integruje się z genomem komórki

metabolizmem komórki gospodarza gospodarza

- profag nie wywołuje u gospodarza objawów

infekcji, ale jest powielany wraz z DNA komórki

W cyklu lizogenicznym pod wpływem niekorzystnych czynników zewnętrzych dla zainfekowanej komórki prowirusy

mogą ulec aktywacji i wejść w cykl lityczny

Cykl lityczny

1) Bakteriofag adsorbuje się na powierzchni komórki gospodarza i wstrzykuje genom (dsDNA) do wnętrza

2) Genom przyjmuje postać kolistą

3) Zachodzi replikacja genomu i ekspresja genów. Powstają genomy potomne i białka kapsydu. Tworzą się

wirusy potomne

4) Wirusy potomne opuszczają komórkę, powodując jej lizę

Cykl lizogeniczny

1) Bakteriofag adsorbuje się na powierzchni komórki gospodarza i wstrzykuje genom (dsDNA) do wnętrza

2) Genom przyjmuje postać kolistą

3) Genom fagowy integruje się z genomem komórki gospodarza. Powstaje profag. Zachodzi replikacja

genomu komórki z wbudowanymi genami faga

4) Podczas podziału komórki zintegrowany genom fagowy przechodzi do komórek potomnych

5) Komórki mogą się dalej dzielić, przekazując geny fagowe lub może dojść do aktywacji profaga

Cykle infekcyjne wirusów zwierzęcych od cyklów infekcyjnych bakteriofagów różnią się tym, że wirusy zwierzęce

wnikają do wnętrza komórki w całości, a bakteriofagi wstrzykują do wnętrza komórki jedynie genom, a kapsyd

pozostwiają na zewnątrz

Cykl infekcyjny wirusa DNA (adenowirusa)

1) Adsorbcja – glikoproteiny wirusa wiążą się z receptorami na powierzchni infekowanej komórki

2) Wnikanie – kapsyd i materiał genetyczny wnika do cytoplazmy komórki. Kapsyd się rozpada i uwalniany

jest materiał genetyczny

3) Replikacja DNA – genom wirusa jest powielony, a katalizowane jest to przez enzym polimeraza DNA

komórki gospodarza
4) Transkrypcja – synteza RNA na matrycy DNA katalizowana przez enzym polimeraza RNA komórki

gospodarza

5) Translacja – synteza białek wirusowych na rybosomach komórki gospodarza

6) Składanie – z białek i materiału genetycznego sładane są wirusy potomne

7) Uwolnienie – wirusy opuszczaja komórkę, powodując jej lizę

Cykl infekcyjny retrowirusa (wirusa HIV)

Retrowirusy – wirusy RNA, które przeprowadzają proces odwrotnej transkryptazy (syntezy DNA na matrycy RNA)

Genom retrowirusa (2 identyczne kopie jednoniciowego RNA) koduje enzym odwrotna transkryptaza.

Odwrotna transkryptaza przepisuje informację z RNA na DNA.

1) Adsorbcja - glikoproteiny wirusa wiążą się z receptorami na powierzchni infekowanej komórki

odpornościowej. Osłonka wirusa zlewa się z błoną komórkową komórki gospodarza

2) Wnikanie – kapsyd i materiał genetyczny wnika do cytoplazmy komórki. Kapsyd się rozpada i uwalniany

jest materiał genetyczny

3) Odwrotna transkrypcja – synteza DNA na matrycy RNA przy udziale enzymu odwrotna transkryptaza

(powstaje pełny genom wirusa). DNA przemieszcza się do jądra komórkowego

4) Integracja – zsyntetyzowany DNA jest wbudowywany do DNA komórki gospodarza przy udziale enzymu

integraza. Wirus jest w stanie lizogenni

5) Transkrypcja – synteza RNA na matrycy zintegrowanego DNA. Powstają nowe genomy wirusa, które są

matrycą do syntezy białek wirusowych

6) Translacja - synteza białek wirusowych na rybosomach komórki gospodarza

7) Składanie – z białek i materiału genetycznego sładane są wirusy potomne

8) Uwolnienie – wirus opuszcza komórkę, otoczony osłonką zewnętrzną powstałą z błony komórki

gospodarza, zawierającą glikoproteiny wirusa. Komórka gospodarza nie ulega lizie. Wytwarza nowe

wiriony, które mogą atakować kolejne komórki

Znaczenie wirusów
Wirusy roślin uprawnych

1) wirus Y ziemniaka – smugowatość ziemniaka (zniekształcenie bulw)

2) wirus mozaiki tytoniu – mozaika tytoniu (plamy na liściach, pofałdowanie liści, zahamowanie wzrostu

roślin)

Wirusy zwierząt

1) wirus wścieklizny – wścieklizna – ciężka choroba centralnego układu nerwowego u ssaków (utrata lęku,

agresja, niepokój, porażenie kończyn)

2) wirus pryszczycy – pryszczyca – ciężka choroba ssaków kopytnych (wysoka gorączka, utrata apetytu,

pęcherze na skórze

3) wirus nosówki psów – nosówka – ciężka choroba ssaków z rodziny psowatych (wysoka gorączka, wysięk

z nosa i spojówek, biegunka, wymioty)

Choroby wirusowe

1) wścieklizna – wirus wścieklizny

2) AIDS – HIV

3) choroba Heinego-Medlina – wirus polio

4) rak szyjki macicy – HPV

5) grypa – wirus grypy

6) odra – wirus odry

7) ospa wietrzna – VZV

8) różyczka – wirus różyczki

9) świnka – wirus świnki

10) WZW A – HAV

11) WZW B – HBV

12) WZW C – HCV

Zastosowanie wirusów w medycynie

- produkcja szczepionek i surowic

- zwalczanie bakterii chorobotwórczych opornych na antybiotyki

- terapia genowa – wprowadznie prawidłowego genu, przenoszonego przez zmodyfikowane wirusy, do

komórek osoby z uszkodzonym genem

Wirusy onkogenne

- dostarczają lub aktywują geny stymulujące podziały komórkowe np. wirus opryszczki 8

- usuwają naturalne mechanizmy hamujące podziały komórkowe np. wirus brodawczaka ludzkiego

- zapobiegają apoptozie (śmierci) komórek np. wirus Epseina-Barr

Wirusy onkogenne – wirusy DNA i RNA, które powodują długo utrzymujące się zakażenie, co może prowadzić do

rozwoju nowotworów

Profilaktyka i leczenie chorób wirusowych

- szczepienia ochronne – podanie zdrowemu organizmowi wirusów o zmniejszonej zjadliwości (zdolności

wywołania choroby

- surowice odpornościowe (osocze krwi pozbawione fibrynogenu)

- lekki przeciwwirusowe działające na enzymy

Trudno zwalczyć wirusa, nie wyrządzając przy tym szkody zakażonemu organnizmowi, gdyż wirusy do namnażania

wykorzystują aparat biochemiczny gospodarza

Adenowirusy – materiałem genetycznym jest DNA. Powodują choroby górnych dróg oddechowych i układu

pokarmowego

Retrowirusy – materiałem genetycznym jest RNA. Powodują AIDS.

𝕎𝕀ℝ𝕆𝕀𝔻𝕐 𝕀 ℙℝ𝕀𝕆ℕ𝕐
- czynniki infekcyjne
- wewnątrzkomórkowe pasożyty

- nie mają budowy komórkowej i nie przejawiają samodzielnej aktywności metabolicznej (tak jak wirusy)

- namnażanie może odbywać się wyłącznie w komórkach gospodarza (tak jak wirusy)

- są zbudowane z pojedynczych cząsteczek związków chemicznych: RNA (wiroidy) lub białka (priony)

Wiroidy

- zbudowane wyłącznie z kwasu nukleinowego – RNA

- cząsteczki RNA – jednoniciowe, zamknięte, zbudowane z kilkuset nukleotydów (występują fragmenty

dwuniciowe, które powstały poprzez połączenie się komplementarnych nukleotydów jednej nici)

- pasożyty roślin

- genom wiroidów nie koduje białek, dlatego replikacja jest uzależniona od enzymów obecnych

w komórce zaatakowanej rośliny

Podobieństwa między wirusami a wiroidami

- są czynnikami zakaźnymi

- mają budowę bezkomórkową

- namnażają się wyłącznie w organizmie gospodarza

różnice między wirusami a wiroidami

wirusy wiroidy

- mają białkowy kapsyd - nie mają białkowego kapsydu

- materiał genetyczny: RNA lub DNA - materiał genetyczny: RNA

- atakują wszystkie organizmy - atakują tylko rośliny

Priony (proteinowe cząsteczki infekcyjne)

- zbudowane wyłącznie z białka

- jedyne czynniki zakaźne, które nie mają w swojej strukturze kwasów nukleinowych

białka prionowe

prawidłowe chrobotwórcze

- PrP c - PrP sc

- kodowane przez gen prp (u zwierząt i u drożdży)

- forma prawidłowa ma zdolność samoistnego

przekształcania się w formę chorobotwórczą poprzez

zmianę konformacji przestrzennej białka

- struktura a-helisy - struktura B-harmonijki

Pojawienie się białka prionowego w formie chorobotwórczej przyspiesza przemianę prawidłowych cząteczek białka w

cząsteczki chorobotwórcze.

Choroby wywoływane przez białka prionowe

- choroby ośrodkowego układu nerwowego (zakaźne, gąbczaste zapalenie mózgu)

- gąbczasta encefalopatia bydła (chroba szalonych krów)

- choroba Creutzfeldta-Jakoba

- kuru

- nieuleczalna rodzinna bezsenność