ℙℝ𝕆𝕋𝕀𝕊𝕋𝕐

- takson parafiletyczny

- przodek, który jest też przodkiem roślin, zwierząt i grzybów

- organizmy eukariotyczne

- zróżnicowana grupa pod względem budowy, fizjologii, trybu życia

- jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe o budowie plechowej

- środowisko wodne: zbiorniki wodne, miejsca wilgotne, organizmy zwierząt

Podział protistów

1) Protisty zwierzęce

- organizmy jednokomórkowe lub kolonijne

- podobne do komórek zwierzęcych: mają lizosomy, nie mają ściany komórkowej, glikogen i tłuszcze

są meteriałem zapasowym

- heterotroficzny sposób odżywiania się

2) Protisty roślinopodobne

- organizmy jednokomórkowe, kolonijne, wielokomórkowe o budowie plechowej

- podobne do komórek roślinnych: mają chloroplasty i ziarna skrobi, mają celulozową ścianę komórkową

- autotroficzny sposób odżywiania się (większość)

- miksotroficzny sposób odżywiania się

3) Protisty grzybopodobne

- jednokomórkowe, wielokomórkowe o budowie plechowej

- heterotroficzny sposób odżywiania się

- celulozowa ściana komórkowa

Plecha (śluźnia) – galaretowate masy lub nitkowate strzępki

Pellikula – białkowa powłoka pod błona komórkową – dzięki niej komórka jest wytrzymała i giętka

Alweole (u orzęsków) – pęcherzyki z płytkami (z celulozy) wysyconymi krzemionką lub węglanem wapnia

Trichocysty (u orzęsków) – ciałka obronne wyrzucane z komórki w razie niebezpieczeństwa

Toksycysty (gatunki drapieżne) – zawierają toksyny, które paraliżują ofiarę

Protisty jednokomórkowe

- mogą mieć tylko błonę komórkową (naga komórka) lub jeszcze ścianę komórkową lub pellikulę

- formy nieruchome (koloidalne)

- np. okrzemki – błona komórkowa i sztywna ściana komórkowa z pektyny wysyconej krzemionką

- formy obdarzone zdolnością aktywnego ruchu

1) Komórki pełzaków (np. protisty z rodzaju Amoeba) – są otoczone wyłącznie błoną komórkową –

dzięki temu mogą zmieniać kształt i wytwarzać nibynóżki

2) Komórki orzęsków (np. pantofelek) – są otoczone błoną komórkową i pellikulą – zachowują stały

kształt, mają liczne i krótkie rzęski ułożone w równoległe rzędy

3) Komórki wiciowców (np. euglena) - są otoczone błoną komórkową i pellikulą – zachowują stały kształt,

mają długie wici

ruch

pseudopodialny (pełzakowaty) undulipodialny

- za pomocą pseudopodiów (nibynóżek) - za pomocą wici i rzęsek

- nibynóżki – różnokształtne wypustki cytoplazmatyczne - wici i rzęski – wypustki

cytoplazmatyczne okryte błoną

komórkową, trzon tworzą

mikrotubule, które wyrastają

z ciałka podstawowego

Formy kolonijne

- zespoły komórek połączone poprzez ściany komórkowe lub galaretowate otoczki

- powstają przez nierozdzielenie się komórek potomnych po podziale komórki macierzystej

lub przez jednocznie się pojedynczych komórek w większe grupy

- życie w koloniach (skupiskach) ułatwia unoszenie się w wodzie i chroni przed drapieżnikiem
Protisty wielokomórkowe

- mają postać plechy – są bardzo słabo zróżnicowane na tkanki lub wcale i nie można wyodrębnić organów

1) Plechy komórczakowe (np. u zlepniczka walcowatego, który porusza się ruchem pełzakowatym) –

liczne wielojądrowe komórki lub jedna wielojądrowa komórka (powstają w wyniku wielokrotnych

podziałów mitotycznych jądra bez podziału cytoplazmy)

2) Plechy nitkowate – nici zbudowane z długich ciągów komórek

3) Plechy nibytkankowe (plektenchymatyczne) – wielokomórkowe nici, które są ciasno splecione i tworzą

nibytkankę (plektenchymę)

4) Plechy tkankowe – utworzone z tkanek twórczej i miękiszowej

Odżywianie się protistów

Protisty zwierzęce i grzybopodobne – heterotrofy

- na drodze endocytozy (odżywianie fagotroficzne lub pinocytotyczne)

- przez wchłanianie z otoczenia drobnocząsteczkowych związków organicznych, które nie wymagają

trawienia

Fagocytoza – pobieranie przez komórke drobnych, nierozpuszczalnych cząstek np. bakterii lub szczątków

organicznych (odżywianie fagotroficzne)

Pinocytoza – pobieranie przez komórkę małych kropli płynów, zawierające substancje rozpuszczalne w wodzie

(odżywianie pinocytotyczne)

Protisty roślinopodobne – autotrofy

- na drodze fotosyntezy (chloroplasty z barwnikami asymilacyjnymi: chlorofile i karotenoidy)

Związki organiczne są magazynowane jako materiał zapasowy w cytozolu lub wokół pirenoidów znajdujących się w

chloroplastach

- skrobia – podstawowy materiał zapasowy, rzadziej tłuszcze

- niektóre miksotrofy – odżywianie autotroficzne, gdy jest światło i heterotroficzne, gdy jest ciemno
Endocytoza u ameb

- ameby nie mają pellikuli, więc endocytoza może zachodzić w dowolnym miejscu błony komórkowej

Fagocytoza

1) Cząsteczki pokarmowe są otaczane pseudopodiami

2) Tworzą się pęcherzyki, które wędrują do cytoplazmy

3) Pęcherzyki łączą się z lizosomami i powstają fagosom

4) W fagosomie pokarm ulega strawieniu przez lizosomalne enzymy hydrolityczne

5) Trawienie jest zwykle niekompletne, więc niestrawione resztki są usuwane na drodze egzocytozy

Pinocytoza

1) Na komórce tworzą się zagłębienia w postaci kanalików

2) Krople płynów wnikają do cytoplazmy i rozpadają się na pęcherzyki

3) Pęchęrzyki łączą się z lizosomami

4) Zachodzi trawienie pokarmu

5) Trawieniu ulega cały pokarm wraz z błoną pęcherzyka. Poprzez pinocytozę ubywa błony komórkowej.

Błona jest uzupełniana przez egzocytozę innych substancji i przez syntezę nowych składników błony

Osmoregulacja u protistów

Osmoregulacja – regulacja ilości wody i stężenia związków osmotycznie czynnych

- protisty, które żyją w morzach lub organizmach zwierząt są izotoniczne w stosunku do środowiska, więc

nie potrzebują mechanizmów osmoregulacji

- komórki protistów słodkowodnych nie mają ściany komórkowej i mogą pęknąć wskutek ciągłego,

osmotycznego napływu wody do ich wnętrza, dlatego nadmiar wody jest usuwany na zewnątrz przez

wodniczki tętniące krążące w cytozolu. Z wodą są usuwane szkodliwe produkty przemiany materii, dlatego

wodniczki tętniące występują u protistów słonowodnych

Chloroplasty protistów

- 3 lub 4 błony dzięki endosymbiozie wtórnej

Endosymbioza wtórna – fagocytoza roślin pierwotnie wodnych (zielenic lub krasnorostów) przez komórki

eukariotyczne. Wchłonięte komórki przekształciły się w chloroplasty na drodze ewolucyjnej

Oddychanie protistów

- większość tlenowo

- beztlenowo – fermentacja np. symbiotyczne orzęski i pasożyty wewnętrzne

Budowa a tryb życia protistów

- wysoko wyspecjalizowane komórki, które musiały się przystosować do określonego trybu życia

1) Didinium – mikroskopijne drapieżniki

- protisty zwierzęce

- zbiorniki słodkowodne

- odżywiają się pantofelkami

Wodniczki tętniące – usuwają nadmiar wody z komórki

Toksycysty – uwalniają toksynę paraliżującą ofiarę

Cytostom – otwór, przez który zachodzi pochłanianie pokarmu

Gardziel – kanał prowadzący do wnętrza komórki, gdzie zachodzi endocytoza i trawienie pokarmu

Rzęski – umożliwiają ruch komórek

Cytopyge – miejsce, gdzie jest cienka pellikula i tam są usuwane niestrawione resztki pokarmu

2) Euglena zielona – wyspecjalizowany miksotrof

- protist roślinopodobny

- zbiorniki słodkowodne

- odżywiają się miksotroficznie

Elastyczna pellikula

Gardziel, z której wyrastają krótka i długa wić

Wić – umożliwia ruch w kierunku światła o odpowiednim natężeniu

Wodniczki tętniące - usuwają nadmiar wody z komórki

Chloroplasty – zachodzi fotosynteza, gdy jest światło

Produkty fotosyntezy – magazynowane w postaci ziaren paramylonu

Fotoreceptor – umożliwiają poruszanie się eugleny w kierunku światła

Plamka oczna – reaguje na natężenie światła

3) Maworek – skuteczny saprobiont

- protist grzybopodobny

Maworek zamieszkuje wilgotne lasy. Porastając obumarłe drzewa, przyczynia się do ich rozkładu. Jest więc

saprobiontem, który odżywia się martwą materią organiczną

- plecha – jedna, wielojądrowa komórka poruszająca się ruchem pełzakowatym – tak więc rozprzestrzenia

się i zasiedla nowe obszary drewna

4) Wielkomorszcz – autotrof podobny do roślin

- protist roślinopodobny - brunatnica

- bardzo przypomina roślinę

- plecha jest podzielona na 3 części: liściokształtną, łodygokształtną i chwytniki

Część liściokształtna – płaskie płaty plechy zbudowane z tkanki miękiszowej, w których zachodzi fotosynteza

(chloroplasty z brązową fukoksantyną)

Część łodygokształtna – bardzo długa, dzięki czemu część liściokształtna jest blisko powierzchni wody, gdzie

jest większe natężenie światła

Chwytniki – umocowują plechę na dnie zbiornika wodnego i dzięki temu plecha się nie przemieszcza

Rozmnażanie się protistów

Rozmnażanie bezpłciowe (wegetatywne)

1) Protisty jednokomórkowe

- podział poprzeczny lub podłużny komórki macierzystej na 2 komórki potomne

2) Protisty wielokomórkowe

- fragmentacja plechy – plecha zostaje rozerwana na fragmenty, z których odtwarzają się nowe

organizmy w wyniku regeneracji

- mitospory – zarodniki są wytwarzane na drodze mitozy

Aplanospory – zarodniki nieruchliwe

Zoospory – zarodniki ruchliwe

Rozmnażanie bezpłciowe pozwala na szybkie zwiększenie się osobników populacji. Jednak są one identyczne

genetycznie. W zmiennych lub niekorzystnych warunkach środowiska jest to niekorzystne, gdyż populacja, która słada

się z osobników jednolitych genetycznie jest zagrożona wyginięciem

Rozmnażanie płciowe

- zachodzi w wyniku zapłodnienia (syngamii)

Zapłodnienie – łączenie się gamet pochodzących od 2 osobników

- zawsze występuje mejoza

- występuje przemiana faz jądrowych

Dzięki rozmnażaniu płciowemu powstają nowe kombinacje genów, a potomstwo różni się od osobników rodzicielskich.

W wyniku tego zwiększa się różnorodność genetyczna populacji. Pozwala to na przetrwanie w zmiennych lub

niekorzystnych warunkach

Przemiana faz jądrowych – następowanie po sobie regularnie faz haploidalnej (haplofaza) i diploidalnej (diplofaza)

Haplofaza (1n) – trwa od mejozy do zapłodnienia

Diplofaza (2n) – trwa od zapłodnienia do mejozy

Przemiana faz jądrowych u protistów zwierzęcych

Postać troficzna – postać zdolna do odżywiania się, wzrostu i podziałów

Haplonty – postać troficzna ma pojedynczy zestaw chromosomów (jest haploidalna)

Diplonty – postać troficzna ma podwójny zestaw chromosomów (jest diploidalna)

Przemiana faz jądrowych z przewagą fazy haploidalnej

- u haplontów

Komórki przekształcają się w gamety i łączą się ze sobą w procesie zapłodnienia. Powstaje diploidalna zygota, która

dzieli się mejotycznie. Z jednej zygoty powstają 4 haploidalne komórki potomne, które stają się dojrzałymi osobnikami

- mejoza postgamiczna – mejoza zachodząca po zapłodnieniu

Przemiania faz jądrowych z przewagą fazy diploidalnej

- u diplontów

Komórki wytwarzają haploidalne gamety na drodze mejozy. W wyniku zapłodnienia powstaje diploidalna zygota, która

przekształca się w dojrzałego osobnika

- mejoza pregamiczna – mejoza zachodząca przed zapłodnieniem

Przemiana faz jądrowych u protistów roslinopodobnych

Przemiana pokoleń – następowanie po sobie regularnie pololenia rozmnażającego się za pomocą gamet – gametofitu – i

pokolenia rozmnażającego się za pomocą mejospor – sporofitu

Gametangia – miejsce powstawania gamet

gametangia

plemnie lęgnie

- powstają tam gamety męskie - powstają tam gamety żeńskie

Zarodnie (sporangia) – miejsce powstawania mejospor

Mejoza pośrednia – mejoza u organizmów, u których zachodzi przemiana pokoleń

przemiana pokoleń
izomorficzna heteromorficzna

- pokolenia gametofitu i sporofitu są do siebie podobne - pokolenia gametofitu i sporofitu

pod względem budowy, kształtu i rozmiarów różnią się od siebie, jedno z

pokoleń dominuje

Typy zapłodnienia

1) Izogamia – gamety męska i żeńska mają zdolność ruchu i są jednakowe

morfologicznie (izogamety)

2) Anizogamia – gamety męska i żeńska mają zdolność ruchu, ale różnią

się wielkością. Gameta żeńska jest większa (makrogameta), a gameta

męska jest mniejsza (mikrogameta)

3) Oogamia (odmiana anizogamii) – gameta żeńska jest większa i nie ma

zdolności ruchu (komórka jajowa), a gameta męska jest mniejsza i ma

zdolność ruchu (plemnik)

Cykl rozwojowy zarodźców malarii

- mejoza postgamiczna
- człowiek – żywiciel pośredni - w jego organizmie zachodzi rozmnażanie bezpłciowe zarodźców

- komar – żywiciel ostateczny – w jego organizmie zachodzi rozmnażanie płciowe zarodźców

1) Komar kłuje i zarodźce przedostają się do krwi człowieka w formie sporozoitów

2) Sporozoity są transportwoane przez krew do wątroby i przekształcają się w merozoity, które ulegają

wielokrotnym podziałom mitotycznym

3) Merozoity opuszczają wątrobę i wnikają do erytrocytów. Przez to, że zaszły podziały merozoitów,

erytrocyty się rozpadają, co objawia się atakiem malarii

4) Część merozoitów przekształca się w gametocysty

5) W jelicie komara gametocysty przekształcają się w gamety męskie i żeńskie

6) W wyniku zapłodnienia powstaje ruchliwa zygota

7) Zygota przedostaje się do ściany jelita, otacza się osłoną i tworzy oocystę, która w wielokrotnych

podziałach przekształca się w sporozoity

Rodzaje mejozy

- mejoza postgamiczna (u roslin pierwotnie wodnych) – prowadzi do wytworzenia mejospor lub postaci

troficznych

- dominuje haplofaza

- mejoza pregamiczna (u zwierząt) – prowadzi do wytwotrzenia gamet

- dominuje diplofaza

- mejoza pośrednia (u roślin) – prowadzi do wytworzenia mejospor

- występuje przemiana pokoleń – gametofitu i sporofitu

Mitospory – zarodniki powstające w wyniku mitozy, uczesniczą w rozmnażaniu bezpłciowym

Mejospory – zarodniki powstające w wyniku mejozy, uczestniczą w rozmnażaniu płciowym

Znaczenie protistów

- źródło pokarmu i tlenu

- udział w rozkładzie martwej materii organicznej – destruenty

- tworzenie siedlisk

- tworzenie skał

- źródło cennych substancji

Choroby człowieka wywoływane przez protisty

- malaria – zarodziec

- rzęsistkowica – rzęsistek pochwowy

- lamblioza – lamblia jelitowa

- toksoplazmoza – toxoplasma gondii

- czerwonka pełzakowata – pełzak czerwonki

Rozmnażnie bezpłciowe – mitoza

Rozmnażanie płciowe - mejoza