Jakie związki chemiczne tworzy mangan?

Wprowadzenie
Przeczytaj
Film edukacyjny
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Jakie związki chemiczne tworzy mangan?

Rodonit to minerał z gromady krzemianów. Należy do minerałów rzadkich, rozpowszechnionych tylko

w niektórych regionach Ziemi. Nazwa pochodzi od gr. rhodon, zwanej „róża", co jest aluzją do barwy
minerału. Na podstawowym czerwonym tle posiada zwykle czarne, dendrytyczne wrostki tlenku
manganu.
Źródło: dostępny w internecie: wikipedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mangan jest srebrzystoszarym, twardym i kruchym metalem. Pierwszą osobą, która

zasugerowała istnienie tego pierwiastka, był Carl Wilhelm Scheele. W 1774 roku przesłał
swojemu koledze po fachu próbki dwóch minerałów: piroluzytu oraz braunsztynu. Johan
Gottlieb Gahn, do którego trafiły minerały, jeszcze w tym samym roku, jako pierwszy
wyizolował z nich metaliczny mangan. W latach późniejszych wykazano, że stanowi on
składnik także innych minerałów. Czy wiesz, jakie związki chemiczne tworzy mangan
i w jaki sposób one powstają?
Twoje cele

Napiszesz konfigurację elektronową atomu manganu.

Wymienisz przykładowe związki chemiczne manganu.
Napiszesz i uzgodnisz równania reakcji chemicznych, jakim ulegają związki
manganu.
Przeczytaj

Mangan jako pierwiastek

Mangan występuje w związkach chemicznych najczęściej na: , , ,II III IV VI II

i stopniu
utlenienia. Konfiguracje elektronowe manganu na różnych stopniach utlenienia
przedstawiono w poniższej tabeli.

Konfiguracje elektronowe manganu na różnych stopniach utlenienia

Stopień utlenienia Konfiguracja elektronowa

atomu manganu – Mn0 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5
mangan na +II stopniu utlenienia – MnII 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5
mangan na +III stopniu utlenienia – Mn
III 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d4
mangan na +IV stopniu utlenienia – Mn
IV 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d3
mangan na +VI stopniu utlenienia – Mn
VI 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d1
mangan na +VII stopniu utlenienia – Mn
VII 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
Mangan jest pierwiastkiem aktywnym chemicznie. W postaci rozdrobnionej spala się
w tlenie, tworząc mieszaninę tlenków MnO2 i Mn3 O4 . Reaguje z kwasami z wyparciem
wodoru, np.:

Mn + 2 HCl → MnCl2 + H2 ↑
Tworzy kilka grup związków, które zostały omówione poniżej.
Czyste ( 99,99%) kawałki manganu rafinowane elektrolitycznie
Źródło: By Alchemist-hp (talk) (www.pse-mendelejew.de) - Praca własna, FAL, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11930318, licencja: CC BY-NC-ND 3.0.

Tlenki manganu

II MnO, tlenek manganu(

Mangan tworzy kilka podstawowych tlenków: tlenek manganu( )
III) Mn2O3, tlenek manganu(IV) MnO2 i tlenek manganu(VII) Mn2O7.
Charakter chemiczny tych tlenków zmienia się wraz ze zmianą stopnia utlenienia manganu
w tych związkach. Zależność tę przedstawiono w poniższej tabeli.

Charakterystyka tlenków manganu

Stopień utlenienia Wzór Charakter
Nazwa Barwa
manganu tlenku chemiczny

tlenek
II MnO manganu( ) II biała/bladoróżowa zasadowy

tlenek
III Mn2O3 manganu( III) czarna zasadowy

tlenek
IV MnO2 manganu( IV) brunatna amfoteryczny
 Stopień utlenienia Wzór Charakter
Nazwa Barwa
manganu tlenku chemiczny

tlenek ciemnozielona
VII Mn2 O7 kwasowy
manganu(VII) (ciecz)

Tlenek manganu(II) MnO

Tlenek manganu(<math aria-label="dwa">II)

Źródło: Chemicalinterest, dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

W przemyśle tlenek manganu(II) otrzymuje się z tlenku manganu(IV) poprzez redukcję

metanem, wodorem lub tlenkiem węgla(II) w temperaturze powyżej 800°C.

800°C
MnO2 + H2
− → MnO + H2 O

W tej formie występuje jako oliwkowo‐szare ciało stałe, trudno rozpuszczalne w wodzie
i niereagujące z wodą – nie zachodzi zatem reakcja:

MnO + H2 O → Mn(OH)2

Więc tlenek ten pomimo, że zasadowy, to nie jest zasadotwóczy.

 Innym sposobem otrzymywania tego tlenku jest termiczny rozkład węglanu manganu( ). II

MnCO3 ogrzewanie
− → MnO + CO2 ↑
II
Tlenek manganu( ) ma charakter zasadowy, o czym świadczy pozytywny wynik reakcji
z kwasami i negatywny z zasadami:

MnO + 2 HCl → MnCl2 + H2 O

MnO + NaOH → reakcja nie zachodzi

Tlenek manganu( III) Mn2 O3

Naturalnie występuje jako minerał braunit. Jest to czarne ciało stałe, otrzymywane w reakcji
tlenku MnO z tlenem w bardzo wysokiej temperaturze. Najczęściej można otrzymać go
poprzez rozkład termiczny tlenku manganu( ).IV

4 MnO2 500–900°C
− → 2 Mn2 O3 + O2 ↑
Tlenek manganu( III) należy do grupy tlenków zasadowych. Nie rozpuszcza się w wodzie,
etanolu i acetonie.

Tlenek manganu( IV) MnO2

Tlenek manganu( IV) w przyrodzie występuje w formie pospolitego minerału: piroluzytu,

który jest kruchy i nieprzezroczysty. Odmiany ziemiste piroluzytu są natomiast bardzo
IV
miękkie i tłuste w dotyku oraz brudzą ręce. Tlenek manganu( ) jest także składnikiem
braunsztynu – najważniejszej rudy manganowej.

IV
Tlenek manganu( ) w stanie bezwodnym jest czarny, w stanie uwodnionym staje się
brunatny. Można go otrzymać między innymi w wyniku rozkładu KMnO
4 – zarówno
w wyniku termicznej reakcji, jak i reakcjach redoks w środowisku obojętnym.
 2 KMnO4 → K2 MnO4 + MnO2 + O2 ↑

2 KMnO4 + 3 K2 SO3 + H2 O → 2 MnO2 + 3 K2 SO4 + 2 KOH

MnO2 jest tlenkiem amfoterycznym, ale dość biernym chemicznie. Reaguje stapiany ze ze
stałym wodorotlenkiem sodu, ale nie z jego wodnym roztworem:

MnO2 + 2 NaOH → Na2 MnO3 + H2 O

Z kwasami również reaguje opornie. Z kwasem chlorowodorowym reaguje dopiero przy
znacznych jego stężeniach, ulegając reakcji redoks:

MnO2 + 4 HCl → MnCl2 + Cl2 ↑ +2 H2 O

Właściwości amfoteryczne tlenku manganu(IV)

reaguje z kwasami reaguje z zasadami

Na przykład podczas stapiania MnO

pod wpływem tlenu z powietrza po
2 MnO2 + 2 H2 SO4 → 2 MnSO4 + O2 ↑ +2 H2 O manganu na VI
stopniu utlen

2 MnO2 + 4 KOH + O2 → 2 K2 Mn
Równanie wskazuje, że następuje redukcja naMn Następuje utlenienie Mn IVna
IVstopniu utlenienia do Mn II
na stopniu
utlenienia doMn VI na stopniu utle
utlenienia, czyli MnO2 jest w tych reakcjach MnO 2 jest w tych reakcjach redu
utleniaczem.

IV
Podczas ogrzewania tlenek manganu( ) rozkłada się między innymi z wydzieleniem tlenu
(jest to laboratoryjna metoda otrzymywania tlenu).

4 MnO2 500–900°C
− → 2 Mn2 O3 + O2 ↑
MnO2 znalazł zastosowanie w produkcji zapałek (utleniacz).
Tlenek manganu(VII) Mn2 O7

Tlenek manganu(VII) wydziela się w postaci ciemnozielonej oleistej cieczy, w wyniku

działania stężonego kwasu siarkowego(VI) na stały KMnO4 :

2 KMnO4 + H2 SO4 → Mn2 O7 + K2 SO4 + H2 O

Mn2 O7 jest tlenkiem kwasowym i reaguje z zasadami, tworzy sole nietrwałego kwasu
manganowego(VII) – manganiany(VII), np. manganian(VII) potasu KMnO4 . Jest
wybuchowy.

Sole manganu

Mangan tworzy liczne sole. Roztwory wodne rozpuszczalnych soli manganu(II) są zazwyczaj
bezbarwne (a przy znacznych stężeniach jonów Mn2+ bladoróżowe), a siarczek manganu(II
) to cielisty osad, który powstaje np. w reakcji:

MnCl2 + Na2 S → MnS ↓ +2 NaCl

Najbardziej popularną solą manganu(II) jest siarczan(VI) manganu(II) MnSO4 . Sól ta

w stanie bezwodnym jest bezbarwana, natomiast w postaci hydratu oraz w roztworze
wodnym przybiera barwę bladoróżową.

Z kolei sole manganu(III) są zazwyczaj barwnymi związkami zarówno w roztworze wodnym,

jak i w ciele stałym. Powstają poprzez roztworzenie w odpowiednich kwasach tlenku
manganu(III). Do soli manganu na stopniu utlenienia III zaliczyć można między innymi:
siarczan(VI) manganu(III) Mn2 (SO4 )3 , fluorek manganu(III) MnF3 oraz chlorek manganu(
III) MnCl3 .

Na wyższych stopniach utlenienia mangan występuje w anionach, ale także w solach, np.
K2 MnO4 i KMnO4 .

Wodorotlenki
 manganiany(V) – MnO4 ;

manganiany(VII) – MnO−
4
3−

⏐
Wśród związków manganu nie sposób nie wspomnieć o wodorotlenku manganu(II)
Mn(OH)2 . Wodorotlenek manganu(II) jest ciałem stałym o białej barwie, bardzo słabo
rozpuszczalnym w wodzie. Świeżo strącony biały osad wodorotlenku manganu(II), pod
wpływem tlenu z powietrza lub nadtlenku wodoru, utlenia się do uwodnionego tlenku
manganu i przybiera barwę brunatną.

MnCl2 + 2 NaOH → Mn(OH)2 ↓ +2 NaCl

2 Mn(OH)2 + O2 → 2 MnO2 + 2 H2 O

Wodorotlenek manganu(II) ma charakter zasadowy – reaguje z kwasami, dając sole

o bladoróżowym zabarwieniu.

Manganiany
Mn(OH)2 + 2 HCl → MnCl2 + 2 H2 O

Odrębną grupę związków manganu stanowią manganiany, czyli sole kwasów

manganowych. W zależności od stopnia utlenienia manganu, znane są:

manganiany(IV) – MnO3 lub MnO4 ;

2− 4−

manganiany(VI) – MnO4 (nazwa zwyczajowa: manganiany).

2−

(nazwa półsystematyczna: nadmanganiany).

Manganiany(VI) o wzorze ogólnym Me2 MnO4 (gdzie Me

– symbol metalu) to związki
trwałe w środowisku zasadowym. Najbardziej znanym manganianem(VI) jest manganian(VI)
potasu K2 MnO4 , który można otrzymać w reakcji:

MnO2 + KNO3 + K2 CO3 → K2 MnO4 + KNO2 + CO2 ↑

Roztwór manganianu(VI) potasu ma barwę zieloną. Jeśli tylko zostawimy go na dłużej

w wodzie, nie alkalizując środowiska lub zakwasimy roztwór, wówczas zachodzi reakcja
dysproporcjonowania:

środowisko obojętne:
 3 K2 MnO4 + 2 H2 O → 2 KMnO4 + MnO2 + 4 KOH
środowisko kwasowe:

3 K2 MnO4 + 4 HCl → 2 KMnO4 + MnO2 + 4 KCl + 2 H2 O

3 MnO2− + −
4 + 4 H3 O → 2 MnO4 + MnO2 + 6 H2 O

Najbardziej popularnym manganianem( VII

) jest manganian( ) potasu VII4 – zwany KMnO
dawniej nadmanganianem potasu. Związek ten otrzymuje się za pomocą elektrolitycznego
VI
utleniania manganianu( ). W procesie elektrolizy następuje utlenianie jonów MnO4 2− do
jonów MnO −
4 , co można zapisać za pomocą schematu:

MnO4 2− → MnO4 − + e−
KMnO4 to bardzo silny utleniacz, który znajduje zastosowanie w chemii organicznej
i nieorganicznej. Kryształki są fioletowe z czarnozielonym połyskiem, zaś roztwór wodny
jest intensywnie fioletowy. Ze względu na swoje właściwości oksydo‐redukcyjne, związki
manganu stanowią podstawowe wyposażenie niemal każdego laboratorium.
Ciekawostka

W Stanach Zjednoczonych wykorzystuje się nie KMnO4 , a NaMnO4 .

Nadmanganian potasu (manganian(<math aria-label="siedem">VII) potasu), KMnO4

Źródło: Adam Rędzikowski, Wikipedia, licencja: CC BY-SA 4.0.
Słownik
stopień utlenienia

ładunek, jaki zgromadziłby się na atomie danego pierwiastka wchodzącego w skład

związku chemicznego, przy założeniu, że wszystkie wiązania chemiczne w związku mają
charakter wiązań jonowych
redukcja

proces przyjmowania elektronów, związany z obniżaniem stopnia utlenienia utleniacza

utlenianie

proces oddawania elektronów, związany z podwyższaniem stopnia utlenienia reduktora

reduktor

atom, jon lub cząsteczka, które w reakcji redoks są donorem elektronu (elektronów)
utleniacz

atom, jon lub cząsteczka, które w reakcji redoks są akceptorem elektronu (elektronów)
odmiana ziemista

odmiana minerału, która pod względem wyglądu zewnętrzengo oraz sposobu

wykształcenia przypomina ziemię; w kolorze podobnym do ziemi, szary z odcieniem
brunatnym

Bibliografia
Bielański A., Podstawy Chemii nieorganicznej, t. 1–2, Warszawa 2010.

Greenwood N.N., Earnshaw A., Chemistry of the Elements, second edition, Oksford 1997.

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Chemia. Repetytorium. Liceum – poziom podstawowy
i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‐Biała 2010.

Lautenschläger K. H., Schröter W., Wanninger A., Nowoczesne kompendium chemii,

tłumaczenie Andrzej Dworak, Warszawa 2014.
Film edukacyjny

Polecenie 1

Czy wiesz, jak zmieniają się właściwości fizyczne związków manganu w zależności od stopnia
utlenienia? Zapoznaj się z filmem edukacyjnym, a następnie rozwiąż ćwiczenia sprawdzające.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1KIm56NY9tR9

Film edukacyjny pt. Jakie związki chemiczne tworzy mangan?
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film zawiera charakterystykę manganu oraz związków, które tworzy w zależności od

stopnia utlenienia.
Ćwiczenie 1

Zaznacz, na jakich stopniach utlenienia może występować mangan w związkach.

−III 
−II 
+I 
+II 
+III 
+IV 
+VI 
+VII 

Ćwiczenie 2

Zapisz w formie cząsteczkowej równania reakcji chemicznych, które zostały przedstawione

w doświadczeniu ukazanym na końcu filmu edukacyjnego.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

IV
Uzupełnij równania reakcji tlenku manganu( ) z kwasem chlorowodorowym oraz kwasem
VI
siarkowym( ). Przeciągnij odpowiednie wyrażenia w puste pola.

MnO2 + HCl → MnCl2 + +

MnO2 + H2 SO4 → 2 + + H2 O
2 Mn2 O3 H2 O 2 Mn2 O7 SO2 2 3 4 HClO O2 MnSO4
3 4 Cl2 2 2
Ćwiczenie 2 醙

Uzupełnij pełną konfigurację elektronową atomu manganu w stanie podstawowym oraz jonu
Mn 2+ . Ile elektronów niesparowanych znajduje się w atomie manganu? Wstaw odpowiednią
liczbę.

Konfiguracja elektronowa 25Mn :

Liczba elektronów niesparowanych w atomie manganu:

Konfiguracja elektronowa: 25 Mn2+ :

2s2 4s2 2p6 3s2 2s2 2p6 5 3p6 3d5 1s2 4 1s2 3p6 6
3 3s2 3d5
Ćwiczenie 3 醙

Do probówki, zawierającej bladoróżowy roztwór siarczanu(VI) manganu(II), dodano

wodorotlenku sodu. Wytrącił się wtedy biały osad. Następnie dodano wodę utlenioną. Osad
zmienił barwę na ciemnobrunatną.

1. Odpowiedz, która z dwóch opisanych wyżej reakcji zachodzi bez zmian stopni utlenienia?

2. Zapisz równania reakcji. W przypadku reakcji utleniania–redukcji, współczynniki

stechiometryczne w równaniu dobierz metodą bilansu elektronowego.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 4 醙

Zapisz w formie cząsteczkowej równania reakcji zachodzących na schemacie.

Źródło: GroMar Sp. z o.o. na podstawie: Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia: Liceum – poziom
podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko-Biała 2010., licencja: CC BY-SA 3.0.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 5 醙

Mangan tworzy kilka tlenków, w których występuje na II, IV i VII stopniu utlenienia.
A. Jak zmienia się charakter kwasowo-zasadowy tlenków manganu? Uzupełnij tabelę,
przeciągając odpowiednie wyrażenia w puste pola.

Tlenek MnO Mn2O3 MnO2 Mn2O7

Charakter chemiczny

obojętny amfoteryczny zasadowy obojętny kwasowy kwasowy

amfoteryczny kwasowy zasadowy zasadowy zasadowy kwasowy

amfoteryczny zasadowy

B. Napisz odpowiednie równania reakcji, które jednoznacznie określają charakter chemiczny

II
tlenku manganu( ) i tlenku manganu( VII
).

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 6 醙

W pracowni chemicznej znajduje się 10 g manganianu(VII) potasu. Ile dm3 tlenu (w

warunkach normalnych) można otrzymać z takiej ilości soli poprzez jej ogrzewanie? Zakładamy
100% wydajność reakcji termicznego rozkładu.

Rozwiązanie oraz odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie
umieść je w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 7 難

Za pomocą równań reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej zapisz przemiany

przedstawione na poniższym schemacie, zaznaczając warunki konieczne do ich przebiegu.

Źródło: GroMar Sp. z o.o. na podstawie: Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia : Liceum - poziom
podstawowy i rozszerzony, Warszawa – Bielsko-Biała 2010., licencja: CC BY-SA 3.0.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Ćwiczenie 8 難

Ustal, które z przedstawionych poniżej równań reprezentują reakcje utleniania-redukcji.

Metodą bilansu elektronowego dobierz współczynniki stechiometryczne w tych równaniach.

1. KMnO4 + K2 SO3 + H2 O → MnO2 + K2 SO4 + KOH

2. KMnO4 + H2 SO4 → Mn2 O7 + K2 SO4 + H2 O

3. MnO2 + HCl → MnCl2 + Cl2 + H2 O

4. MnO2 + H2 SO4 → MnSO4 + O2 + H2 O

5. MnO2 + KNO3 + K2 CO3 → K2 MnO4 + KNO2 + CO2

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Dla nauczyciela

Autor: Gabriela Iwińska

Przedmiot: Chemia

Temat: Jakie związki chemiczne tworzy mangan?

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:

Poziom podstawowy i rozszerzony

Wymagania ogólne

II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń:

1) opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg procesów chemicznych;

4) wskazuje na związek między właściwościami substancji a ich budową chemiczną.

Wymagania szczegółowe

Poziom podstawowy

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1

do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO3 , i wodorotlenków, np.
Cu(OH)2 ).

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

4) pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec: tlenu
(dla Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (dla Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających (dla Na
, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), przewiduje i opisuje słownie przebieg reakcji
rozcieńczonych i stężonych roztworów kwasów: azotowego(V) i siarkowego(VI) z Al, Fe,
Cu, Ag.

Poziom rozszerzony

VII. Systematyka związków nieorganicznych. Uczeń:

3) pisze równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1
do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO3 , i wodorotlenków, np.
Cu(OH)2 ).

X. Metale, niemetale i ich związki. Uczeń:

5) pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec: tlenu
(dla Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (dla Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających (dla Na
, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), rozcieńczonego i stężonego roztworu kwasu azotowego(V
) oraz stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) (dla Al, Fe, Cu, Ag).

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych,
technologii i inżynierii.

Cele operacyjne

Uczeń:

napiszesz konfigurację elektronową manganu;

wymienisz przykładowe związki chemiczne manganu;
napiszesz i uzgodnisz równania reakcji chemicznych, jakim ulegają związki manganu.

Strategie nauczania:

strategia asocjacyjna.

Metody i techniki nauczania:

analiza materiału źródłowego oraz ćwiczenia uczniowskie;

dyskusja;
technika zdań podsumowujących;
burza mózgów;
film;
metoda JIGSAW.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda;
rzutnik multimedialny.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Prowadzący prosi uczniów, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do tematu. Jedna
osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią pomysły, a pozostały
jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel je dopowiada.
2. Przedstawienie tematu: „Jakie związki chemiczne tworzy mangan?” i celów zajęć oraz
wspólne z uczniami ustalenie kryteriów sukcesu.
3. Uczniowie poszukują odpowiedzi na zadane przez siebie pytania w pkt. pierwszym
w e‐materiale, w podręcznikach tradycyjnych oraz ewentualnie w internecie.
Nauczyciel poszerza zdobyte informacje, tłumaczy niejasności lub koryguje błędne
spostrzeżenia. Podopieczni mogą postawić następne pytania po zapoznaniu się
z treścią ,,Przeczytaj''.”

Faza realizacyjna:

1. Praca metodą JIGSAW. Nauczyciel dzieli klasę na czteroosobowe grupy. Są to tzw.

grupy eksperckie. Każdy uczestnik zostaje ekspertem, który w istotny sposób
przyczyni się do sukcesu całej grupy. Każdy uczeń występuje w roli uczącego się
i nauczającego. Zespoły otrzymują arkusze papieru i mazaki. Nauczyciel przydziela im
różne zagadnienia do opracowania w ciągu dziesięciu minut:

I grupa: tlenki manganu;

II grupa: sole manganu;
III grupa: wodorotlenki;
IV grupa: manganiany.

2. Każda grupa zapoznaje się z informacjami w ramach swojego zagadnienia, korzystając

z e‐materiałów (zwłaszcza informacje przedstawione na schemacie interaktywnym),
podręcznika tradycyjnego oraz internetu. W opracowaniach grupy zwracają uwagę na
budowę wewnętrzną, właściwości i zastosowanie podanych materiałów lub
pierwiastków. Efektem pracy powinno być wspólne opracowanie na podstawie dyskusji
oraz uczenia się nawzajem.
3. Na umówiony znak uczniowie tworzą nowe grupy tak, aby w każdej nowej grupie
znaleźli się eksperci z wszystkich pozostałych grup.
 4. Eksperci kolejno relacjonują to, czego nauczyli się w swoich pierwotnych grupach,
czyli ekspert grupy I uczy pozostałych tego, czego się nauczył sam przed chwilą itd.
Uczący uczestnicy przekazują wiedzę pozostałym uczniom. Każda z grup w ten sposób
zapoznaje się z całym materiałem przewidzianym do realizacji na danej jednostce
lekcyjnej (czas ok. 10 minut).
5. Eksperci wracają do swoich pierwotnych grup, konfrontują zdobytą wiedzę,
uzupełniają, sprawdzają, czy wszyscy posiadają zbieżne informacje w omawianych
kwestiach (czas ok. 7 minut).
6. Uczniowie w parach analizują medium bazowe – film edukacyjny pt. „Jakie związki
chemiczne tworzy mangan?”. Następnie wykonują dołączone do medium ćwiczenie.
7. Uczniowie już samodzielnie sprawdzają swoją wiedzę, wykonując ćwiczenia zawarte
w e‐materiale – „Sprawdź się”.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel sprawdza stan wiedzy uczniów po przeprowadzonej lekcji, zadając

przykładowe pytania: ile elektronów niesparowanych znajduje się w atomie manganu?
Jakie są typowe stopnie utlenienia manganu w związkach? Jakie tlenek manganu(IV)
ma właściwości? Który wśród związków manganu brunatnieje wskutek utleniania?
2. Jako podsumowanie lekcji nauczyciel może wykorzystać zdania do uzupełnienia, które
uczniowie również zamieszczają w swoim portfolio. W tym celu nauczyciel może
wykorzystać Kostkę Podsumowania (to szablon sześciościennej kostki, którą może sam
wydrukować, wyciąć i skleić) oraz odpowiadająca jej prezentację Power Point
z pytaniami do podsumowania lekcji. Każdy uczeń rzuca kostką i kończy zdanie, które
na prezentacji jest wyświetlone.

Przypomniałem/łam sobie, że...

Co było dla mnie łatwe...
Czego się nauczyłem/łam...
Co sprawiało mi trudność...

Praca domowa:

1. Uczniowie wykonują ćwiczenia interaktywne, których nie rozwiązali na zajęciach.

Materiały pomocnicze:

Polecenia podsumowujące (nauczyciel przed lekcją zapisuje je na niewielkich

kartkach): ile elektronów niesparowanych znajduje się w atomie manganu? Jakie są
typowe stopnie utlenienia manganu w związkach? Jakie tlenek manganu(IV) ma
właściwości? Który wśród związków manganu brunatnieje wskutek utleniania?

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Multimedium może być wykorzystane przez ucznia w fazie przygotowania do lekcji lub
przygotowywania się do pracy kontrolnej.