STATISTIEK 2

Toetsen voor 2 populaties – afhankelijke steekproeven

Hoofdstuk 6
 type AV? aantal OV? type OV? hoeveel categorieën parametrisch non-parametrisch
populaties? afhankelijk?

one sample t-test / chi-square goodness

niet in dit boek 1 z-test of fit

independent t-test /
onafh. z-test
Rank-sum
nominaal 2
afh. dependent t-test Signed-ranks

1 onafh. one way ANOVA Kruskal-Wallis

>2
repeated measures
afh. ANOVA
Friedman’s ANOVA

interval/
interval/ Pearson correlation Spearman correlation
ordinaal
ordinaal

onafh. n-way ANOVA

repeated measures
nominaal afh. ANOVA
mixed design
gemengd ANOVA

>1 interval multiple regression

gemengd multiple regression

chi-square goodness
1 onafh. of fit
nominaal/
nominaal 1
ordinaal
≥2 onafh. Pearson chi-square
 VANDAAG
T-toets voor afhankelijke steekproeven
Wilcoxon Signed rank toets
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
1. Toetsingssituatie
Verschilt het gemiddelde in populatie 1 van het gemiddelde in populatie 2
waaruit de steekproeven afkomstig zijn?
Belangrijk: afhankelijke steekproeven zoals bij herhaalde metingen, gematchte
steekproeven

2. Voorwaarden
steekproeven zijn afhankelijk
populaties zijn normaal verdeeld

Indien populaties niet normaal zijn verdeeld moet n1 > 30 en n2 > 30 (dus het
aantal paren moet > 30)

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

4
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
1 2 3 4 5 6 7 8
σ 1 e n σ 2 b e k e n d ? J a J a J a N e e N e e J a N e e N e e

p o p u l a t i e s N v e r d e e l d ? J a J a N e e J a N e e N e e J a N e e

n 1 e n n 2 ≥ 1 0 0 < 1 0 0 ≥ 1 0 0 ≥ 1 0 0 ≥ 1 0 0 < 1 0 0 < 1 0 0 < 1 0 0

t t t t t - w e l t a l s n 1 t - w e l t a l s n 1

e n n 2 > 3 0 e n n 2 > 3 0

- g e e n t a l s - g e e n t a l s

n 1 e n n 2 < n 1 e n n 2 <

3 0 3 0

3. Hypothesen
V = verschil per paar (steekproef1 – steekproef2)
Linkseenzijdig H0: µv ≥ 0
H1: µv < 0
Rechtseenzijdig H0: µv ≤ 0
H1: µv > 0
Tweezijdig H0: µv = 0
H1: µv ≠ 0

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

5
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
4. Toetsingsgrootheid
t-score van het gemiddelde verschil v

V − v aantal paren
tv = n
sv
standaarddeviatie van de verschilscores

gemiddelde verschil veronderstelde gemiddelde verschil tussen 2

steekproeven populaties

Kansverdeling? Student t-verdeling met df = n-1

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

6
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
5. Beslissingsregels
a. overschrijdingskansen - H0 verwerpen indien:

Pl (tv) ≤ α? >> linkseenzijdig

Pr (tv) ≤ α? >> rechtseenzijdig
Pd (tv) ≤ α? >> tweezijdig

b. kritieke waarden : H0 verwerpen indien:

vb. voor α = .01 en df = 25. (Andere α of df -> andere kritieke waarden!!)

tv ≤ -2.485 >> linkseenzijdig

tv ≥ +2.485 >> rechtseenzijdig
tv ≤ -2.787 of
≥ +2.787 >> tweezijdig

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

7
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
Onderzoeksvraag: kunnen ratten door “herprogrammeren” van neuronen in
de auditieve cortex van hun tinnitus verlost worden?
17 ratten worden voor en na het toepassen van de techniek getest. De
afhankelijke variabele wordt bepaald door het aantal fouten dat de
ratten maken in het onderscheiden van tonen, en wordt gemeten op
intervalniveau.
Stel dat de score op deze test in de populaties normaal verdeeld is.

Navzer D. Engineer, Jonathan R. Riley, Jonathan D. Seale, Will A. Vrana, Jai A. Shetake, Sindhu P.
Sudanagunta, Michael S. Borland, Michael P. Kilgard. Reversing pathological neural activ ity
using targeted plasticity.Nature, 2011; DOI: 10.1038/nature09656

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

8
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
1. Toetsingssituatie
afhankelijke steekproeven (nl. per rat een paar: voor en na)

2. Voorwaarden
2 populaties bestudeerd, afhankelijke steekproeven, intervalvariabele,
score is normaal verdeeld in de populatie
➔ t-toets voor afhankelijke steekproeven

3. Hypotheses?

H0: µv = 0
H1: µv  0
v = voor – na

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

9
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
4. t score berekenen
Score op test hoe lager, hoe minder tinnitus
P voor na Verschil(voor-na)
1 4.52 4.12 .40
2 3.60 3.44 .16
3 3.88 1.92 1.96
4 4.36 4.08 .28
5 4.52 3.52 1.00
6 3.60 2.44 1.16
7 3.92 3.72 .20
8 3.72 3.33 .39
9 3.52 3.52 .00
10 3.68 3.08 .60
11 3.88 3.88 .00
12 4.52 4.00 .52
13 3.04 2.72 .32
14 3.96 3.28 .68
15 4.32 2.52 1.80
16 4.44 4.44 .00
17 3.96 3.96 .00
.5569 − 0
V = .5569 sv = .6023 ➔ t= 17 = 3.8123
.60230

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

10
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
5. Hypothese toetsen
Kritieke t-waarde:
bij alpha = 0.05 en df = 16 (17-1) is de rechter kritieke waarde gelijk aan
2.12 (zie tabel t-verdeling) 



Is tv ≥ kritieke t waarde?
3.8123 > 2.12


-> dus H0: µv = 0 verwerpen 

− − − − −     

kritieke t waarde = 2.12

Conclusie
De ratten scoren significant lager op de test na het toepassen van de
techniek.

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

11
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
Voorbeeld ratten en tinnitus in SPSS.

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

12
T-TOETS VOOR VERSCHIL TUSSEN 2
GEMIDDELDEN, AFH. STEEKPROEVEN
6. Effectgrootte

7. Rapporteren

Om na te gaan of de ratten beter presteerden op de frequentie-test

na de behandeling werd een t-test voor afhankelijke steekproeven
uitgevoerd. De ratten maakten significant minder fouten na (M =
3.41, SD = .69) dan voor de behandeling (M = 3.97, SD = .43), t(16) =
3.814, p = .002, r = .69 .

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

13
WILCOXON RANGTEKENTOETS
1. Toetsingssituatie
Verschilt het gemiddelde in populatie 1 van het gemiddelde in populatie 2
waaruit de steekproeven afkomstig zijn?
Belangrijk: afhankelijke steekproeven (zie les over steekproeven) zoals bij
herhaalde metingen, gematchte steekproeven
= nonparametrische variant van afhankelijke t-toets

2. Voorwaarden
afhankelijke steekproeven
minstens ordinaal meetniveau (achterliggende variabele is continu)
scores hoeven niet normaal verdeeld te zijn

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

14
 type AV? aantal OV? type OV? hoeveel categorieën parametrisch non-parametrisch
populaties? afhankelijk?

one sample t-test / chi-square goodness

niet in dit boek 1 z-test of fit

independent t-test /
onafh. z-test
Rank-sum
nominaal 2
afh. dependent t-test Signed-ranks

1 onafh. one way ANOVA Kruskal-Wallis

>2
repeated measures
afh. ANOVA
Friedman’s ANOVA

interval/
interval/ Pearson correlation Spearman correlation
ordinaal
ordinaal

onafh. n-way ANOVA

repeated measures
nominaal afh. ANOVA
mixed design
gemengd ANOVA

>1 interval multiple regression

gemengd multiple regression

chi-square goodness
1 onafh. of fit
nominaal/
nominaal 1
ordinaal
≥2 onafh. Pearson chi-square
WILCOXON RANGTEKENTOETS
3. Hypotheses
V = verschil binnen elk paar scores
Linkseenzijdig H0: θv ≥ 0
H1: θv < 0
Rechtseenzijdig H0: θv ≤ 0
H1: θv > 0
Tweezijdig H0: θv = 0
H1: θv ≠ 0

concentratiescores hoger op woensdag dan op vrijdag?

H1: woensdag - vrijdag > 0 of θv > 0
H0: woensdag – vrijdag ≤ 0 of θv ≤ 0

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

16
WILCOXON RANGTEKENTOETS
4. Toetsingsgrootheid
vrijdag woensdag verschil |verschil| rang Rang + Rang -
15 28 13 13 2.5 2.5
35 35 0 tie
16 35 19 19 6 6
26 22 -4 4 1 1
19 39 20 20 7 7
17 32 15 15 4.5 4.5
27 27 0 tie
16 29 13 13 2.5 2.5
13 36 23 23 8 8
20 35 15 15 4.5 4.5
35 1

Toetsingsgrootheid = kleinste rangensom, hier: T - = 1

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

17
WILCOXON RANGTEKENTOETS
5. Beslissingsregel
overschrijdingskansen met z-toets

-2.38

met:
T = kleinste van rangensommen
n = aantal paren – aantal ties

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

18
WILCOXON RANGTEKENTOETS

Demo SPSS: concentratiescores woensdag versus vrijdag

Berekenen van de medianen via Analyze > Descriptive

statistics > Frequencies > Statistics

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

19
WILCOXON RANGTEKENTOETS
6. Effectgrootte

Opgelet: N = totaal aantal observaties, niet aantal paren!

7. Rapporteren

Om na te gaan of de concentratiescores variëren in functie van het moment

in de week werd een Wilcoxon signed rank toets uitgevoerd. De scores
waren significant hoger op vrijdag (Mdn = 33.5) dan op woensdag (Mdn =
18), z = -2.39, p = .017, r = -.53 .

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

20
TOETSEN VOOR 2 AFH POPULATIES

Demo SPSS: invloed van planten op aandachtscapaciteit

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

21
TOETSEN VOOR 2 AFH POPULATIES

Demo SPSS: invloed van planten op aandachtscapaciteit

Fig. 3. Percent correctly memorized words recalled in any order (panel A) and recalled in correct order (panel B) as a functi on of measuring
time and the plant intervention. Data from the 4 and 6 sentence condition are collapsed. The error bars show standard errors.

Raanaas, R. K., Evensen, K. H., Rich, D., Sjøstrøm, G., & Patil, G. (2011). Benefits of indoor plants on
attention capacity in an office setting. Journal of Environmental Psychology, 31(1), 99-105. doi:
10.1016/j.jenvp.2010.11.005

Toetsen voor 2 populaties - afhankelijk

22