Programowanie niskopoziomowe

Moduł 2

Proces tworzenia programu

1

2 - Proces tworzenia programu 1

Programowanie niskopoziomowe

Plan prezentacji

●
Etapy tworzenia programu
●
Postać pośrednia
●
Łączenie
●
Biblioteki

2 - Proces tworzenia programu 2

Programowanie niskopoziomowe

Etapy tworzenia programu

●
Kompilacja

kompilator zamienia zapis w języku wysokiego poziomu na zapis
asemblerowy lub od razu na postać pośrednią

każdemu plikowi źródłowemu odpowiada oddzielny plik wynikowy
●
Asemblacja

plik źródłowy napisany przez programistę w języku asemblera lub
wygenerowany przez kompilator jest zamieniany przez asembler na
postać pośrednią (object file)

każdemu plikowi źródłowemu odpowiada oddzielny plik w postaci 3
pośredniej
●
Łączenie

konsolidator łączy pliki pośrednie i pliki bibliotek tworząc postać
wykonywalną, zawierającą zapis binarny programu i danych,
ładowany do pamięci komputera

2 - Proces tworzenia programu 3

Programowanie niskopoziomowe

Przykład – DOS/Microsoft C

●
Wywołanie: “cl hello.c”

Program “cl” jest powłoką kompilatora – programem wywołującym
inne programy potrzebne do zamiany postaci źródłowej na
wykonywalną
●
Etapy:

cl wywołuje kompilator

kompilator generuje postać pośrednią – plik hello.obj

cl wywołuje konsolidator “link” z odpowiednimi argumentami
4

link łączy plik hello.obj z biblioteką języka c

biblioteka zawiera moduł startowy crt0 oraz funkcje standardowe, np.
printf, scanf itp.

moduł crt0 zawiera kod odpowiedzialny za przygotowanie środowiska dla
funkcji main i wywołanie funkcji main z odpowiednimi argumentami (argc,
argv)
●
Powstaje plik hello.exe – postać wykonywalna programu

2 - Proces tworzenia programu 4

Programowanie niskopoziomowe

Przykład - Linux/GCC

●
cc jest powłoką (tzw. driverem) kompilatora

cc wywołuje kompilator, asembler i konsolidator przekazując im
odpowiednie argumenty
●
wywołanie “cc -o hello hello.c”

“-o hello” określa nazwę pliku wykonywalnego (bez tej opcji plik
nazywałby się a.out)

cc wywołuje kompilator, który tworzy strumień (plik) asemblerowy

cc wywołuje asembler, który tworzy plik pośredni hello.o
5

cc wywołuje konsolidator ld, który tworzy plik hello używając modułu
crt0.o, hello.o i biblioteki standardowej języka C
●
powstaje plik wykonywalny o nazwie “hello”

2 - Proces tworzenia programu 5

Programowanie niskopoziomowe

Przykład - Windows

●
Przebieg kompilacji jak w przykładzie dla DOS
●
System Windows używa tzw. bibliotek dynamicznych

postać wykonywalna programu nie jest kompletna

zamiast funkcji standardowych postać wykonywalna programu
zawiera informacje o sposobie dołączenia tych funkcji

dołączenie funkcji następuje podczas ładowania programu do pamięci

dzięki temu wiele programów może korzystać z jednej, wspólnej kopii
biblioteki

daje to redukcję zajętości pamięci 6
●
Podobny mechanizm jest dostępny w systemach rodziny Unix (w
tym również Linux)

2 - Proces tworzenia programu 6

Programowanie niskopoziomowe

Przykłady - podsumowanie

●
Postać wykonywalna powstaje przez połączenie modułów w
postaci pośredniej
●
Moduły te mogą powstać przez kompilację (asemblację) postaci
źródłowych pisanych w językach wysokiego poziomu lub
asemblerze
●
Wiele kompilatorów (w tym GCC) generuje jawnie postać
asemblerową, która jest następnie translowana przez asembler
do postaci pośredniej 7
●
Konsolidator nie wie, w jakim języku był oryginalnie napisany
łączony moduł
●
Biblioteki zawierają gotowe do użycia moduły (w zmodyfikowanej
postaci pośredniej), wcześniej skompilowane

np. funkcje biblioteki standardowej danego języka programowania

2 - Proces tworzenia programu 7

Programowanie niskopoziomowe

Kompilacja

●
Kompilator języka wysokiego poziomu tworzy postać
asemblerową każdego kompilowanego modułu programu

postać ta podlega następnie asemblacji

niektóre kompilatory (np. Microsoft C) tworzą od razu postać
pośrednią, gotową do konsolidacji

2 - Proces tworzenia programu 8

Programowanie niskopoziomowe

Kompilacja – przykład x86

●
Microsoft C (Visual studio)

Otworzyć x86 command prompt z menu Visual Studio Tools

cl -Fa mysource.c

Tworzy plik mysource.asm
●
Gnu CC

cc -m32 -S mysource.c

Tworzy plik mysource.s
9

2 - Proces tworzenia programu 9

Programowanie niskopoziomowe

Asemblacja

●
Asemblacja – to inaczej kompilacja postaci asemblerowej
programu do postaci pośredniej (lub wykonywalnej)
●
Postać asemblerowa może być stworzona przez programistę lub
może być wynikiem działania kompilatora języka wysokiego
poziomu

10

2 - Proces tworzenia programu 10

Programowanie niskopoziomowe

Postać pośrednia

●
Postać pośrednia zawiera binarny kod wykonywalny, w którym
część odwołań (np. do zmiennych i procedur) może być
niezdefiniowana
●
Typowy program składa się z wielu modułów powiązanych ze
sobą

moduł może korzystać z funkcji i zmiennych zdefiniowanych w innych
modułach
●
Postać pośrednia zawiera opis zewnętrznych odwołań modułu i 11
opis symboli (np. etykiet i nazw zmiennych) udostępnianych
przez moduł na zewnątrz

wiązanie obiektów następuje poprzez ich nazwy
●
Plik pośrednie noszą zwykle rozszerzenie nazwy .o (Unix)
lub .obj (Windows)

2 - Proces tworzenia programu 11

Programowanie niskopoziomowe

Konsolidacja

●
Konsolidacja polega na realizacji odwołań do symboli
zewnętrznych poprzez związanie tych odwołań z symbolami
udostępnianymi przez moduły, w których je zdefiniowano
●
Wiązanie symboli jest możliwe tylko wtedy, gdy występują one w
postaci pośredniej jako zewnętrzne i publiczne
●
W wyniku konsolidacji powstaje postać wykonywalna programu,
w której wszystkie odwołania są zrealizowane

nie dotyczy to odwołań do bibliotek dynamicznych, które podlegają 12
konsolidacji w trakcie ładowania programu do pamięci
●
Niemożność zrealizowania odwołań powoduje błąd konsolidacji

np. przy braku definicji funkcji lub danej, z której korzysta jakiś moduł
●
Błąd konsolidacji występuje również przy napotkaniu więcej niż
jednej zwykłej definicji symbolu o tej samej nazwie

2 - Proces tworzenia programu 12

Programowanie niskopoziomowe

Symbole zewnętrzne

●
Symbole zewnętrzne są to symbole zdefiniowane w innych
modułach, z których korzysta dany moduł
●
W module korzystającym z symboli zewnętrznych muszą one być
zadeklarowane jako zewnętrzne w sposób specyficzny dla
użytego języka programowania, np.

język C:
 słowo kluczowe extern przy deklaracji danych

funkcje niezdefiniowane w danym pliku źródłowym są domyślnie
traktowane jako zewnętrzne 13

asembler

wymagana jawna deklaracja symbolu jako zewnętrznego – słowo
kluczowe extern lub extrn

2 - Proces tworzenia programu 13

Programowanie niskopoziomowe

Symbole publiczne i prywatne

●
Symbole publiczne – to symbole, z których mogą korzystać inne
moduły
●
Symbole publiczne są deklarowane jako publiczne w sposób
specyficzny dla języka programowania

język C:

każdy symbol na poziomie zewnętrznym jest traktowany jako publiczny, o
ile nie jest zadeklarowany ze słowem kluczowym static

asembler:

wymagana jawna deklaracja określająca symbol jako publiczny – słowo 14
kluczowe public lub global/globl
●
Symbole prywatne są widoczne tylko w module, w którym zostały
zdefiniowane

Każdy symbol niepubliczny jest symbolem prywatnym

W innych modułach programu mogą istnieć inne symbole prywatne
lub publiczne o takiej samej nazwie

2 - Proces tworzenia programu 14

Programowanie niskopoziomowe

Symbole zewnętrzne i publiczne – przykład (DOS)

; moduł pierwszy.asm --------------------------------------------

section .text ; otwarcie sekcji kodu
extern say_hello ; symbol jest zdefiniowany w innym
module
start:
call say_hello
mov ax, 0x4c00 ; funkcja exit (0x4c), kod powrotu 0
int 0x21 ; wywołanie systemu
;----------------------------------------------------------------
; moduł drugi.asm -----------------------------------------------
section .text ; otwarcie sekcji kodu
global say_hello ; symbol będzie dostępny na zewnątrz
15
say_hello:
mov ah, 9 ; funkcja wypisywania łańcucha
mov dx, hello ; adres łańcucha
int 0x21 ; wywołanie systemu
ret

section .data
hello: db "Hello, world!", 13, 10, '$'
;-----------------------------------------------------------------

2 - Proces tworzenia programu 15

Programowanie niskopoziomowe

Program jednomodułowy

●
Bardzo proste programy pisane w języku asemblera mogą
składać się z jednego modułu i nie zawierać odwołań do żadnych
symboli zewnętrznych
●
Konsolidacja takich programów sprowadza się do
wygenerowania postaci wykonywalnej z postaci pośredniej i nie
wymaga przeprowadzenia wiązania symboli
●
Niektóre asemblery mogą bezpośrednio generować postać
wynikową programów jednomodułowych, z pominięciem postaci 16
pośredniej (np. NASM)

2 - Proces tworzenia programu 16

Programowanie niskopoziomowe

Program jednomodułowy – przykład (DOS)

; program w najprostszej postaci binarnej - .COM

; musi się rozpoczynać od adresu 0x100 w sekcji kodu
; dane znajdują się w sekcji kodu – jest to jedyna sekcja pamięci

section .text ; otwarcie sekcji kodu

org 0x100
start:
mov ah, 9 ; funkcja wypisywania łańcucha
mov dx, hello ; adres łańcucha
int 0x21 ; wywołanie systemu
17
mov ax, 0x4c00 ; funkcja exit (0x4c), kod powrotu 0
int 0x21 ; wywołanie systemu

hello: db "Hello, world!", 13, 10, '$'

; 13, 10 - kod końca wiersza - CR, LF
; łańcuch dla funkcji 9 musi być zakończony znakiem '$'

2 - Proces tworzenia programu 17

Programowanie niskopoziomowe

Biblioteki

●
Biblioteka – to kolekcja gotowych modułów w postaci pośredniej,
które mogą być łączone z innymi modułami tworzonymi przez
programistę
●
Plik biblioteki zawiera postaci pośrednie wielu modułów
●
Biblioteki zawierające funkcje standardowe dla danego języka
programowania są zwykle dostarczane wraz z kompilatorami

są one niezbędne do utworzenia działającego programu
●
Programista może tworzyć własne biblioteki, z których może 18
następnie korzystać w innych programach

2 - Proces tworzenia programu 18

Programowanie niskopoziomowe

Konsolidacja z biblioteką

●
Konsolidator wybiera z biblioteki i łączy tylko te moduły, w których
są zdefiniowane symbole zadeklarowane jako zewnętrzne
w bazowych modułach pośrednich
●
Wybrane z biblioteki moduły mogą zawierać odwołania do
symboli zewnętrznych zdefiniowanych w innych modułach
bibliotecznych
●
Wybieranie i łączenie modułów następuje aż do zrealizowania
wszystkich odwołań 19

2 - Proces tworzenia programu 19