resimli

TURHIYE
IStl SIDIFI
TARIHI
cilt
( BA$LANGICINDAN 1946 ya KADAR)
J
. ..
 GIRl$

TURKiYEDE i9ciler, 1835'den once fabrikalarda call!?mlyorlordl. Dagm1k bicimde

el tezgahlarmda ve toprakto COII!?IYOrlardl. Bir i9yerinde cok say1da i9ci bu-
lunmuyordu. Bildigimiz ilk fabrika. bu tarihte Feshane fabrikas1 olarak ku-
ruldu. Bircok i9ciyi cat1s1 altmda toplad1. Boylece i9ciler ilk kez, fabrika sa-
hiplerine k0r91 topluca emeklerinin hakklnl almak uzere, dogal mucadele-
lerine de ba!?IOm19 oldulor.

0 TARiHTEN bu gune kadar i9ciler, degi9en ve geli9en isteklerde bulundular.

Ba!?lang1cta etkileri kucuk gorulen i9ci mucadeleleri, birikerek, ust uste yl-
gllarak Turkiye i9ci S1mfmm «Stntf miicadelesint» olu9turdular.

OTE YANDAN i!?cilerin mucadelesi devamll kmlmak, durdurulmak istendi. l!?ci-

lerin hakll mucadelesini engellemek isteyenler yerli ve yabanc1 i!?verenler-
di. l9verenler. bu istekleri yerine getirmemek icin her zaman devlet gucunu
kullanabilmi9lerdi.
HiCBiR i9veren, i!?Cilerin mucadelelerinden kacmmak icin fabrikOSinl kapatamaz-
di. Yahut i!?cilerin isteklerinden cekinerek yeni fabrikalar acmaktan vazge-
cemezdi. Cunku fabrikasyon uretimin ken, i!?cilerin yaratacag1 tehlikeden
cok daha cazipti. Aynca ufak tezgahlarda uretim yapmaktan do cok kar
b1rOk1yordu. Bu nedenle kardan faydalanmak isteyen yerli ve yabanc1 ser-
maye sahipleri, memleketimizde yeni yeni fabrikalar. i9letmeler acmak zo-
runda idiler. Bu. geli9menin bir geregiydi. i9cilerimiz c1g gibi buyudu. Dola-
YISiyla uretimleri cogaldl. Boylece fabrikalar artt1, sermaye buyudu. Art1k
bu geli9me butunuyle i!?cilerin yaratt1g1 bir sonuctu. lscilerin say1lan artar-
ken, mucadelesi buyudu, istekleri de arttl. Tum urettiklerinin kOr!?lhQinl al-
mak icin verdikleri mucadelenin hukhhg1 do guc kazand1. Toplumun as11 ya-
plcl bir kesimi alan i9ciler ekonomik, demokratik, sosyal ve siyasal hakla-
nna do kavu9mak istediler.

KARDAN PAY. i9gununun k1saltllmas1, i9 garantisi, sigortalanma. i9 guvenligi,

cocuklarm ve kadmlarm haklan, ucretli izin. hafta tatili, sendikala9ma, re-
ferendum, toplu sozle!?me, grev, genel grev, partile!?me, yonetimde soz ve
karar sahibi olmak gibi ekonomik, demokratik, sosyal ve siyasal haklan
icin mucadele verdi. ..

'i$Ci SINIFI, bu haklarm hepsi 1cm aym anda mucadele vermedi. Ba!?lang1cta
i9yeri 90rtlarmm duzelmesi, ucretlerin artmas1, cah9ma suresinin klsaltll-
masl gibi isteklerde bulunurken, bugun yonetimde soz ve karar sahibi ol-
mak istemektedir. Gunumuzde bu isteklerden bir k1smm1 elde etmi9, bir
kiSml icin ise mucadelesini surdurmektedir.

1$CiLERiN kar91Smda hangi maim ne kadar miktar uretilecegine ve i9cilere ne

kadar ucret 6denecegine karar veren insanlar. yani i9verenler. degi9en za-
man icinde ayn s1mflarm temsilcileri olmu9tur. Ba!?lang1cta patron olarak
i!?cilerin kar91S1nda padi$ah, yani devlet vard1. Doha sonra yabanct i$veren-
ler buna eklendi. Bir sure sonra biiyiik devlet memurlart do patronluk yap-
mak istediler. Bir k1s1m tiiccarlar, toprak agalart. cok daha sonralan do
yerli sanayiciler i!?cilerin patronu olarak, yonetimde soz ve karar sahibi ol-
mak icin birbirleriyle kavga verdiler. Fakat birbirleriyle yapt1klan kavga, i!?-
cilere kar91 birlik olmalanm, hicbir zaman engellemedi. isciler kavgamn
nedeni alan urunu yarattllar. Yaratt1klan urunun kanndan pay istediler.
Butun haklarma kavu9mak istediler, 6rgutlenmek istediler. Butun bu istek-
leJi kar91Smda hakim alan ve birbirleriyle kavga eden yonetici Slmflann ta-
mamml bir butun halinde kar911armda buldular.

TURKiYE i$Ci s1mfmm tarihini anlat1rken, degi9en ve ugruna mucadele verilen

istekleri gostermek ve hakim sm1flarm bu isteklere kar91 nas11 tav1r aldlk-
lanm anlatmak istedik .. Zaten tarih dedigimiz 9ey de s1mflann birbirleriyle
mucadeleleridir.

VARDiYA YAYINLARI
 27.1.1923 tarlhli
·GOuavurdergialnden

1923 YILINDA NELER

iSTENMiSTi?
IZMIR'DE tKTISAT KONGRESI TOPLANDI. BU KONGREDE T0RKIYE I$CI
SINIFININ CUMHURIYET H0K0METLERINDEN ILK ISTEKLERI $UNLAR OLA·
CAKTI ...
e AMELE VERiNE ci~Ci» DENILECEKTiR.
e 1 MAYIS I~CI BAYRAMI OLARAK KANUNLA$TIRILACAKTIR.
• i~CiLERE KENDi SINIFLARININ 0RG0TLERiNI KURMA HAKKI TANINACAKTIR.
e i$ GONO B SAAT OLACAKTIR.
e SECIMLER MESLEKi TEMSiL USULONE GORE YAPILACAKTIR.
e 12 YA$1NDAN K0C0KLER CALI$TIRILMAYACAKTIR.
• 0C AYLIK SORENiN SONUNDA MUVAKKAT i~Ci OLMA DURUMU
KALDIRILACAKTIR.
e T ATiL GONLERiNDE OCRET ODENECEKTIR.
e I~CiLER YILDA 1 AY IZIN KULLANACAKLARDIR.
e SAKAT i$CiLERIN YA$AMALARI GOVEN ALTINA ALINACAKTIR.
• i~CiLER iCiN HAYAT SiGORTASI KURULACAKTIR.
e i$CiLER iCIN HASTANELER YAPILACAKTIR.
e VERGiLER HERKESiN GELiRiNE GORE ALINACAKTIR.
e i$CILERE SOSYAL MESKEN YAPTIRILACAKTIR.

CUMHURIYET H0K0METINDEN YUKARDAKI ISTEKLERDEN BULUNACAK

GOCE ULA$AN I$CI SINIFIMIZ; BU ISTEKLERE HANGI M0CADELELERDEN
GECEREK GELDI? OSMANLILARDA ILK FABRIKANIN KURULDUGU GONDEN
IZMIR'DEKIIKTISAT KONGRESiNiN TOPLANDIGI GONE KADAR BERABERCE
IZLEYELIM ..
4
 ··--- - ....
BOLU M I .. ~. :::.:;;,;;if'
:~ -~~:HE;--

1835'0EN 1923'E
NASIL
GELiNDI?
VIL: 1835 ILK SANAVIISCILERI

• Osmanlllarda bilinen ilk «Sanayi i$-

cisi emegi» kullanan fabrika FES-
HANE fabrikas1d1r. Bu i9yerinde
cai190n i9ciler, Turkiye'nin ilk sa-
nayi i!?cileridir. Doha once de eme-
gini satarak VO!?OVOn i9ciler ol-
mu9tur. Ama o i9ciler bir sanayi
kurulu9unda degil, ufak tezgahlar-
da ve dukkanlarda call!?ml!?lardl.
Feshane Fabrikasmm i!?cileri Tur-
kiye l9ci S1mfmm babalan olmak-
tadlrlar ...

VIL: 1838 - VENI FABRiKALAR ACILIVOR

• Olkenin her yerinde yeni yeni fab- • Biiviik Re$it Pa$a Me$hur cTanzi-
rikalar OCIIIyOr. i9cilerin SOVISI artl- mat fermam»nt Giilhane parkmda
yor. Bursa 'do, Kayseri'de, U9ak'ta. okudu. Bu tarihten sonra Battya,
Afyon'da, Gordes'te. lsparta'da hall batt sermayesine dana cok actltyo-
tezgahlan kuruluyor. Bursa'da ipek- ruz ...
li dokuma i9 yerlerJnin say1s1 artl-
vor. Bu i9yerlerinde caii90n i9ciler
bugunku Tekstil i!?cilerinin babalan
oluyorlar.

- AVRUPA'VA BORCLANILIVOR
VIL: 1839
• lstanbulda gemi yap1lmaya bO!?· • Batt Ulkelerinden ilk kez bore pa-
IandL Gemi yapan i9ciler. bu gun- ra altyoruz.
ku tersane i!?cilerinin babaland1r.
Bal1kesir Balya maden i9letmeleri
ac1ld1... Bu i9yerlerinde cali!?On i!?-
ciler de bu gunku maden i!?cileri-
mizin babaland1r..
 VIL: 1845 ISCILEA co~AuvoA

e Veni fabrikalar ac11iyor. l9ciler CO· • Yabanct sermaye Osmanlt hiikiime-

gallyor. Bursada kuracag1 fabrika- tinden bazt isteklerde bulunuyor.
lar ICin yabanc1 sermayeye yeni istekleri kar:$tlamyor. uPolis nizam-
izinler verildi. namesi» Ctkartltyor. Nizamnamede:
«amele ve i9ci tak1mmm cemiyet
kurmalan 6nlenmeli, ihtilal giri!?im-
leri bast1nlmalld1r» deniliyor . ..
VABANCI UZMANLAA GELIVOA -
YIL: 1847
• Yabanctlarm her konudaki geni$
tecriibelerinden yararlanma kara-
" a/,ndt. I$Cilerimizi yeti$tirmek
icin yabanct uzmanlar getirildi ..
Sanayimizi p/anlamalan tCtn ya-
banct uzmanlara geni$ yetki ve·
rildi ..

VIL: 1855 ZONGULDAK MADEN ISLETMESi ACILDI

• Zonguldak-Eregli maden komuru

havzalan i9letmeye ac1ld1.

VIL: 1856 INGiLIZLEA DEMiAVOLU VAPIVOA

• Egede. ingilizler Demiryolunu yap-
maya ba!?ladllar.
""'-~ c'-';...._._ ~::-n-r-..:· •.:-
~'2iti'H'II!J111H111111JI!IMIP
~-hU!¥.-~W>&!Ubu-'9.!·
6
• ikinci bir islahat fermam ilan odil-
di. Doha cok battltla$mak istiyo-
•· · ruz. Kmm harbi ba$1adt. Yabanct
i$verenler i$Cilerimizi karm toklu-
guna calt$Ctrtyorlar.
 VIL: 1865. 1$CiLERIN YA$AMA KO$ULLARI KOTO

• Butu~ i!?cilerimizin va9ama ko!?u'- • Padi$ah Abdiilaziz, Ddaver pa:,;anm

lan cok kotu. Czellikle maden i!?C•- nizamnamesini onaylamtyor. «i!?ci-
Ieri yer altmda butun gun cah9mak ler bu haklara lay1k degildir» diyor.
zorunda blrOklhyorlar. Maden i:;>CI-
Ierinin VO!?Oma ko9ullan ve i9C1Ienn
bu ko9ullara kar91 il'razlan D1laver
PO!?OYI bir nizamname duzenieme
zorunda blrak1yor.

VIL: 1866- I$CiLERE YARDIM DERNEGI KURULDU

• i9cilerin say1s1 gitt:kce cogal•yor • Avrupada egitim gbrmii$ bazt ay-

Ocretler du9uk. i9 90rtlan cok bo-
zuk. i9ciler orgutsuz. Devlet ku-
rumlan i9cilere kar91 ilgisiz. Avru-
pada i9ciler kanh kavgalar yapl-
yorlar. Yeni yeni dogmakta alan
Turkiye i9ci S1mf1 bu y1l icinde or-
gutlenmeden bahsediyor.
dmlar Avrupadaki i$Cilerin nastl
miicadele ettigini anlamadan, Tiir-
kiyedeki i$Cileri yardtm dernekleri
kurarak kurtaracaklarmt samyor-
lar ...

VI L: 1869 . i$CiLER KO$ULLARI ZORLUYOR -

• Maden i9cileri Ereglide patronlan • Patron/or bu zorlama iizerine ((Me-

i9 90rtlanm duzeltmek konusunda odin Nizamnamesi;mi Ctkarmak zo-
zorlad1lar. runda kaldtlar ...

• i9ciler, 6zellikle kadm i$ciler. yer • Yabanctlara toprak sahibi alma

yer patron!ara kar91 direniyurlar. hakkt verildi ..
Crgutlenmek icin cabo sarfediyor-
lar.

YIL: 1871 iLK i$Ci 0RG0T0 KURULUYOR

• ilk i9ci orgutu kuruluyor: AMELE
PERVER CEMiYETi.
7
 YIL: 1872 . ILK GREY TERSANEDE.

• ilk GREV... • i$Cilerin iicretleri zamanmda bden-

• Tersane'de caiH?On musluman ve
hlristiyan i9ciler Turkiye'nin
grevini yap1yorlar.
Beykaz kundura fabrikas1 i9cileri
direni9te.
Beyog lu telgraf i9cileri grevde.
Aym y1l icinde Cmerli demiryolu
i$cileri de grev yap1yorlar.
miyor.
ilk
• Grevler en sert bicimde bastml-
maya calt$tltyor. Patron/or ve kol-
luk kuvetleri grev alt$kanltgmm
yerle$mesinden t<orkuyorlar.
Ytl icinde direnen ve grev yapan
i$Cilerin hepsi haklarmt altyorlar.

YIL: 1874 «SENDiKA» KURULMASI 00$0NOL0YOR .

• i9cilerin ekonomik mucadele orgutu • Patron/or ve iktidarlar i$Cilerin

olen uSENDiKAa sozu uzerinde i!?Ci- uluslararast i$Ci hareketlerini or-
ler ilk kez du9unmeye ba!?hvorlar nek almalarmt durdurmak icin cabo
Vardlmla!?ma kurulu9lan ve egitim sarfediyor/ar. Bunu onleme plan/art
noksanhgm1 duyuyorlar. yaptyorlar.

GREVLER S0R0YOR -
YIL: 1875
• Taksimde in9aat i9cileri patron • Patron/or, i$Cilerin haklarmt dire-
yanhSI UC muhendisi hlrpOIOdiiOr. nerek alabileceklerini kavrayan
bir bi/incin qiderek yaytldtgmt go-
riivorlar. Bu bilincin yaytlmasmt
onlemek icin yabanct patron/arm
• Sirkeci'de yuk i!?cileri i9i boykot et- tavsivelerine uvuvorlar. Kolluk
yorlar. Tersane i9cileri yine grev kuvvetleriyle i$birligini dana da
vap1yorlar .. stkla$ttrtyorlar.
8
iut MilAH DIRGiMii
Dil'O.iiN'DEN
Iii ICAiiKAl01:
HA<IYAf- Matbvot kanun dair••inde
......... ,,!
VIL: 1876 I. ME$RUTIVET ILAN EDILDI
• Haskoy tersanesinde ingiliz patro-
na kar91 i9ciler i9 brraktrlar. Hay-
darpa!?O Demiryolu i9cileri grevde.
Tersane i9cileri artrk haklanm al-
mak icin direnmeye ah9trlar: yine
direniyorlar... Fi$ekhanenin i!?Ci-
leri i9 brrokrp toplu olarak cdicret-
lerimizi verin» diye Babraliye dog-
ru yuruvu9e gectiler.
MECLIS DAGITILIVOR
VIL: 1877
..
· .-.•
~
.
• Terzi crraklan, duvarcrlar, ayakka-
brcrlar i9 brrokrp greve gittiler.
i9cilerin sayrlan her gecen gun artr-
yor. Yeni fabrikalar kuruluyor.
VIL: 1879 . GREVLER
• 500 kador yapr i9cisi grevde.
Vapur nakliyat i!?cileri grevde.
Selanikte muhasebe i9cileri i9 br-
raktrlar.
Tersane i9cileri patron en ufok
bir yanh9 yaparasa hemen greve
gidiyorlar. ~imdi de grevdeler.
• 1. Me$rutiyet ilan edildi. Bir mec-
lis kuruldu. Ancak ilan edilen ana-
yasada milletveki/i o/mak icin ac-
retle cal1$maml$ olmak, emegini
bir ba$kasma satmaml$ olmak,
sart1 vard1. Yani milletvekili olmak
icin i$Ci olmamak gerekiyordu.
• i$Ci o/aylarma kar$1 en sert tedbir-
ler a/1ntyor ama i$Ciler direni$ten
haklarm1 almcaya kadar vaz gecmi-
yorlardt.
• Secimler var. TOrkiyenin tarihinde
ilk secim. Ardmdan Osman/1-Rus
saV0$1. Padi$ah meclisi dag1t1p
tekrar mutlak1yet yonetimine gec-
ti ..
• Patron/or i$Cilerin ucretlerinl zama-
nmda odemiyorlar. 1$Cilerin hak/art-
!11 vermemek icin devletin emniyet
kuvetlerini kullantyorlar ..
VAVILIVOR .
• Patron/or, i$CIIeri Polis Nizamna-
mesiyle ve ner tar/0 karakol bas-
kiSiyta y1/du mak ist1yortar. Sonun-
da grevci i$Cilerin isteklerini yeri-
ne getirmel< icin soz venyorlar ...
9
 YIL: 1880
• Helie vapur personeli grevde. • Polis i$Cilere zor kuilanmak zoll.m-
Haydarpa~?a dem1ryolu I$Cileri g,..ev- da kaldlo Patron i$Cilerin maaslanm
de. Gemi i!?Cileri de grev yapt1lar. odedi. Sonraki odemeleri de zama-
i9ciler butun zorba11klo ragmen do- nmda yapacagm1 bildirdi ..
he yuksek ucret i$ garantisi, 70-
manmda ode me istiyorlar ...

• Tatavlada kundurac1lar grev yaptl- • Polis grevi k1rmak istedio i$Ciler

lar. haklanm a/d1/ar..

YIL: 1885
.~odun depolannda cah!;!an i9ciler • i$Cilerin /iderligini yapan bir hamal
grev yapt1laro mahkemede tutuklandlo
• Beyoglunda magazalarda cah!?an • Polis ve patron i$1erine ba$1amala-
butun i9ciler i!? b1rakt11aro " icin i$Cilere bask1 yaptlo

VIL: 1890
• i9cilerin say1lan gun gectikce artl- • Yerli ve yabanc1 sermaye de giin
yoro i9cilerin VO$Oma 90rtlan bozuko gectikce biiyiiyoro Biiyiidiikce bas-
Gittikce daha do bozuluyoro ci~Ci kiSI da artlyor.
SORUNLARh aydmlarm gozunu
durtecek kadar ortadao

VIL: 1895 - TUTUKLAMALAR VE S0RG0NLER VAR •

• Amele-i Osmam Cemiyeti kurulduo • Bask1/ar hat safhadao Kolluk kuv-

Crgut rahat bir cah!;!ma yapam1yoro vetleri kuru/an orgiitii adlm adlm
lor kO$UIIar altmda COh$mOIOrlnl izli1oro Tutuklamalar yap1yor.
surduruyoro Aydmlarm kurdugu bu
orgut i9cilerin ekonomik sorunlan-
na cozum getirmek istiyor. Baskl-
lar yap1hnca 6rgut kuruculan Pa-
ris'e kacmak zorunda kahyorlar.
Bu 6rgutle ili9ki kurmu9 bulunan
i9cilerin bir cogu tutuklamyor.

VIL: 1905 i$CiLER BASK I AL TINDA

• i9ciler buyuk bir bask1 altmdao Her • Abdiilhamit iilkeve tam hakimo Kuv-
turlu orgutlenme durmu9, aydmla- vetli bir hafiye sisteml kurmu$, her-
rm cogu ulkeyi terk etme zorunda tiirlii uyanl$ hareketi $iddetle bastl-
kalm19o0 0 rllwor .. i$Ci dostlarmm iilkede ya$a-
ma hakk1 ellerinden allnml$ ...
10
 AYDIN DEMIIYOLU GUVi •••

VIL: 1906 iLK KEZ I$CI SINIFINDAN sOz EDILIVOR •

• Reji ti.iti.in i$Cileri gre- • i~ci direni~lerine en

ve gittiler.
• Prens Sebahattin Sl-
mfll toplum oldu~umuz
iddiasm1 ilk defa ortaya
att1 . Bu tez tartl$11maya
ba$1andl.
sert bicimde kar~tltk
verildi ..
• Prens Sebahattinin or- PARTtLER
taya atttgt teze kar~t bir t~CtLERt
ktstm aydmlar srmfstz KAZANMAK
bir toplum oldugu,-,uzu
iddia etmeve ba~ladtlar. tSTtYOR

• Hereke fabrikas1 ba$
makinisti R1za, «Sela-
mati Umumiye Kulr1bUJJ-
ni.i kurdu. Bu 6rgi.iti.in
ti.izi.i~i.inde «i~Ci SINI-
FI» kavramma yer veril-
di.
li_~
lttibat ve Terakki Fir-
ka:n iktidara relmek
i~n q~ilere bakb oldn.
tunu si)yledi. l!l!;ilerin
kendilerini destekleme.
lerini istedi.
PRENS SABAHATTiN

DURUM NAZiK VE KARI~IKTI... ABDOLHAMiTE KAR~I MUHALEFET

HER AN B0V0VORDU ...
II
 27 I$VERiNDE GREV VAR
II. ME$RUTiVET ILAN EDiLDi -
VIL: 1908
1 i!;iciler donem donem • Her muhalefet hareke-
eylemlerini surdurerek ti $iddetle bastmllyor-
bu y1la geldiler. Art1k du. Halk bundan mem-
tecrubeliydiler. Yap1lan nun olmuyordu. Abdiil-
grevleri yurutmek icin hamit hafiyelik siste-
bir komite kurdular. miyle herkesi kar$1Sma
Grevler bu merkezi ko- alml$ bulunuyordu ...
mite tarafmdan yuru- Muhalefet hareketi so-
tuluyordu. Halk i!;icile- nunda Abdiilhamit
rin ya!;iama !;iOrtlanm meclisi toplamak zo-
goruyor ve i!;iCilerin ta- runda kalm1$tl ...
rafml tutuyordu. i!;icile- 2. Me$rutiyet ilan edil-
rin bilinclenmesi 1cm di ...
sosyalist aydmlar do
call!;ima yap1yorlard1. • i$cilerin kitleler halinde
Zorba y6netime kar!;il grevleri kar$1Smda itti- fttihat Terakki Partisi
olu!;iturulan muhalefet hat Terakki iktidarl iktidar oldu.
hareketi icinde i!;iCile- derhal tutumunu de·
rin 6nemli bir yeri ver- (Ji$tirdi.. i$cilerin kar·
di. $1Sma gecti. Ac1k se-
cik olarak patronlardan
• i!;icilerin haklanm al·
yana oldu. Ozellikle AI· 19C1LERDEN
mak icin yapt1klan ilk
man sermayedarlanyla YANA S1YAS1
grevler Balkonlarda,
i$birligi yapt1. Sendika
Selanikte, Varnado yo· ORGUTLER
kurmay1, grev yapmay1
p1ld1. Oradan lstanbula KURULUYOR.
yasaklayan kanun ta-
lzmire, Adanaya, to
sansml derhal meclise
Bagdat'a kadar yurdun Hereke bq makinisti,
verdi. Tatili E$GAL
her yerine s1crad1. Bu Rtza'niD kurdugu der.
admdaki bu kanun ta·
y1l icinde i!;iCiler hemen nek cOsmanh Demok-
sansm1 adalet bakanll-
hemen her i!;i koluna rat Flrkas1na. donii$tii ..
gmda mii$avirlik yapan
yay1lan 27 grev yaptl·
lar. Hepsinden 2!aferle
Clkt1lar.
Alman uzman Kont
OSTROG hallrladl. I
• Anayasanm yeniden
ilan1 i!;iCilere dernek
kurma hakkm1 getirdi.
iktidar partisi ilk i!;ileri
arasma, dernekler ka·
nununu koymu!;itu. l!;i-
ciler bu k1smi ozgurluk
ortammdan yaranana-
rak or\jutlenmeye ba!;i-
ladliar. ilk sendikalar
bu ortamda kuruldu.
12

YIL: 1909. GREVLER
• Tatili E$gal kanununun Clkmas~n­
dan sonra do i9ciler eylemlerine
devam ettiler. izmirde tutun i9cileri
greve gittiler.. Vine izmirde tica-
rethane i9cileri grev yapt1lar.
e Alman somurusu iyice OCIQO Clktl.
Crgutlu i!?ciler ve esnaf Alman ser-
mayedarlarlnln somurusune k0r91
11geni$ cephe»de birle9tiler. iktidar
muhalefet catl!?mOSI hat safhaya
vard1. Bu aroda tarihte 31 Mart va-
kasl diye bilinen isyan c1kt1. Bu is-
yanda i9ciler ve esnaf. Almanlarla
ac1k ac1k i9birligi yapan ittihat Te-
rakki partisine kar91 c1kmak istedi·
ler.. Abdulhamit iktidardan du9tu.
..
-
~~
- ~
_..,
....-.--
.... ..
~
----~
·~·
...0
¥
.....
~
"'
YASAKLANIYOR
• Alman Uzman Ostrog'un haztrla·
dtgt tasan meclisten hie degi$ti-
rilmeden geeti. ittihat terakki par-
tisinin o zamanki sadrazamt isma-
il Hakkt pa$a mecliste: ubir cok
amele cah!?tlran zenginler versa
do onlar merhametli ki9iler olup
i!?cilerin haklanm calmazlar» dedi.
• Ozellikle yabanct sermayedarlar,
etkan Tatili E$gal admdaki i$ei di-
reni$1erini yasaklayan kanundan
cesaret alarak harekete geetiler.
Grevler sonucunda i$eilere tantmak
zorunda o/duklart haklart birer birer
geri aldtlar. Yabanct i$yerlerinde
durum dana da agtrdt. Ocretler en
dii$iik seviyeye indirildi. i$ten attl-
malar eogaldt.. 31 Martta etkan
ayaklanma dolaytstyla da bir eok
i$ei oldiiriildii, siiriildii. Ayaklanma-
yt Selanikten gelen hareket ordusu
basttrdt. Stktyonetim ilan edildi.
• lttihat terakki iktidart her geeen
giin dt$ iilkelere dana eok ozellikle
Almanlara borelantyordu. Bu ytl
icin Almanyadan 7 milyon lira bore
almt$tt.
13
MECLiS-i MEBUSAN
 VIL: 1910
• Grevleri yasaklayan
Tatili E!;igal kanunu yu-
rurlukte. Ama grevler
durmuyor. Tranvay i!;i--
cileri grev yaplyor.
Kazllce!;ime deri debag
i!;iCileri de grevde ...
Recep Asian ayakkab1
i!;icileri de grevde. Ma-
nastlr dokuma i!?Cileri,
Bursada ipek i!;iCileri,
lstanbulda komur yuk-
leme i!;iCileri. tutun de-
posu i!;iCileri grev yapl-
yorlar .. . Bilecikte do-
kuma i!;iCileri Zongul-
dakta maden i!;iCileri
de grev yap1yorlar ...
lstanbulda buyuk bir
bask1 goren i!;iciler Se-
lanikte direni!;ilerini
surdurmeyi planladl-
lar...
14
GREVLER DURDURULAMIVOR •
• lktidar grevcilere kar$1
cok sert tedbirler ala-
rak grevleri bastlrmak
istedi. Tutuklamalar
yapt1. 1$cileri istanbul
ve cevresinde s1k1 bir
kontrol altlna aldllar.
1$cl olaylan Istanbul ve
cevresinde s1k1 bir Osmanh SosJallst Fu-
kontrol altlna almmca, kllSI kurulda. Yer yer
Selanik ve cevresinde sosyali.st kuliipler a-;11-
i$Ci olaylarJ ortaya Clk- dl. Bunlar 1$-;ileri bir-
tl. Bu bOigede i$Ci or- le§llleye .;atudL Sosya-
giitleri giic kazanmaya list dii§iinceyi anlatan
ba$1aymca, devlet yet- J&ymlar yapblar. Parti
kilileri tela$1andllar. ve kuliipler kiSa z;~man
Selanik Valisi Hiikiime- sonra kapabldllar. Ku-
te gonderdigi yaz1da:
rucularl Divan• Barbe
cSelanikte butun i!;iCi- verildiler. Osmanh Sos-
ler sendikala!;itllar.
yallst Partisi: l§ giinii-
Sosyalist du!;iunce git-
niin 8 saat, .;ocuk ve ka-
tikce yay1llyor. Ticaret
dm 1$-;ilerin .;alllJma
mahfolacak. Bundan
prtlarmm daha iyi ol
sonra Sendika kurma
masm1 istedi. Hafta ta
yetkisi vermeyel!m. ve-
tilinin konulmasm1, a.s-
rilen izinleri de kaldlra-
gari iicretin tayin edil-
llm. bunun icin bakan-
mesini istedi ...
lar kurulundan bir ka-
rar ClkanlmasmL .. 11 di-
yordu ...

YIL: 1911
• Tutun i!?cileri. Amele it-
tihat cemivetini kurdu-
lar. Istanbul Makinistler
Cemiyeti kuruldu. Bu
cemiyetin tuzugunde,
bir ba9ka i9 yerinde ca-
h!?an i9ciler grev yap-
tlklarmda bu i9yerinde
cah9an grevci i9cilere
dernek kasasmdan pa-
ra yard1m1 yap1lmasm1
6ng6ren hukum vard1.
• Tatili E9gal kanununurJ
yururlukte olmasma
ragmen i9ci grevleri
durmuyor. Selanikte
Matbaa i!?cileri, tutun
i!?cileri. iskecede yine
tutun i!?cileri, Bulgaris-
tanda demiryolu i!?cile-
ri. Cibalide tutun i!?cile-
ri. Zonguldakta maden
i9cileri i9 b1rakt1lar..
YIL: 1912
• ci9ci Kulubu• kuruldu.
VABANCI SERMAVE BASKISINI ARniRIVOR
e i$Cilerin bagtmstz orgiit-
lenmelerine kar$1 ctktl-
dt. Yeni giidiimlii orgiit-
ler kuruldu. 1$Ciler siire-
siz calt$ttrtltyor. .K adm
ve cocuk i$Cilerin ya$a-
ma $Ortlart cok bozuk.
Hafta tatili yok. Ocretle-
rin miktarmt i$verenler•
tayin ediyor ...
• i$Cilerin her grevi bas-
kma ugruyor. i$Ciler Pariste Osmanh Sosya
tutuklantyor. Yabanct list Fll'kasl ad1 alhnda
sermaye kendi giiven- bir parti kuruldu. Ya
/igini korumak icin pa- ymladJii bir bildiri ile
ralt adam/or besliyor. i!;~Uer lehine isteklerde
Kolluk kuvvetleri her bulundu.
i$Ci o/aymt actmastz
bastmyor.
SAVA$ HAZIRLIKLARI VAR-
• Stkt yonetim devam edi-
yor. 1$Ciler baskt altm-
da ...
Pariste bulunan Os-
manh Sosyalist Fukui
iKi simfimlz i~in kapa-
list Ftrkasunm istekle-
tdan cOsmanh Sosya.
rl.ui tekrarlad1. Kapah-
lan Osm!lnl& Sosyalist
Fll'kUI tekrar a~llmak
lstendi. lzin verilmedi.
I
15
 VIL: 1913 ALMANYA'VA I$CI GONDERILIVOR •

• i!;ici ucretleri son derece du!;iuk. • Ocretlerinin artmlmasm1 isteyen

En du!;iuk ucreti dokuma i!;iCileri i$Ciler i$ten at1llyordu. itihat Te-
aliyordu; 6 kuru!;i 1 para. Yabanc1 rakki hiikiimeti Almanlarm yanm-
~irketlerde cah~an kadm ve cocuk da sava$a girmek icin haz~rllk ya-
i!;iCilerin durumlan daha do kotuy- plyordu. Memlekette tek bir muha-
du: ellerine 1 kuru!;i 6 para geci- lif sese. tahammiil yoktu. 200'ii
yordu ... D$km siyasi Sinop'a siirgiin edildi.
Teror son noktasma vardmld1.
Ozellikle i$Ci s1mfmm sendikal ey-
lemleri siyasal giri$imleri, son una
kadar ezilmek istendi. Bu durum
Sava$ sonuna kadar devam etti.
Sanat ogrenmek gerekcesiyle bin
lerce Turk i$cisi cepheye siiriile'l
Alman i$Cilerinin yerlerine, Alman-
yaya cal1$mak icin gonderildi.
Kadmlan Cal1$tlrma Cemiyeti lsla-
misi kuruldu.
BIRiNCI D0NVA SAVA$1NA SOKULDUK
YIL : 1914~
• l~;iciler orgutsuz. Buyuk • Ulke s1k1yonetim oltm-
bir bask1 altmda. da. Avrupa'da kapitalist
iilkeler iki guruba aynl-
ml$. Aralarmda p:Jzar
ceki$mesi var. Bir V'lf'·
da Fransa, lngiltere.
Rusya; bir yanda J\1-
manya, Avusturya, Ma-
carlstan.
lttihat terakki bu blok-
lardan birini coktan
secmi$ti. Almanc1yd1.
Bir oldu bittiyle sava$a
girdik.
100 binlerce emekci in-
sammlz sava$ta telef
edildiler. 1917'de ingiliz
cephesinde de(/i$iklik
oldu. Rusyada carllk
devrildi. 1$ ba$ma gelen SavaljJD son y11lnda Sos-
i$Ci hiikiimeti SOV0$1Dn yal Demokrat F1rkas1
cekildi. ad1 albnda blr parti
Tiirkiye sava$tan yenik kuruldu ..
c1kt1. Ulke i$gal altlna
girdi ..

16
 .. ~ ~ ·t---: -~-- --:~ ~
;p

i:.:~•• t.~~~-----1.
----- ·:

_, .• - --

iA~ --}.~(.-:..- . . -~t{ 1 'i-i-·-s..:

. -----

7
·-....-

...-- n E& fr
._..::
,--,t~- J,.

SAVA$ DEVAMINCA I$CILER ICIN KARANLIK VILLAR

1914- DEVAM EDIYOR • HIC BIR I$CI EYLEMI YAPTIRILMIYOR
VIL: 1918 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

VIL: 1919 KURTULU$ SAVA$1 BA$LADI

• Genel secimler var. i!?· • Tiirkiye sosyalist ha-

ciler sol siyasi orgut-
ler~ ilgi gosteriyorlar.
Anadoludaki Kurtulu9
hareketini destekliyor-
lar. Kastmpa!?adaki i$·
ciler, tranvay i!?cileri,
deniz i9clleri, maran-
goz i!?cileri, i9gal kuv-
vetlerlne kar91 gizli 6r-
gutler kurdular. Yaban-
ct sermayeli i9 yerle-
rinde grevler var. iz-
mlrin i9galini protesto
etmek icin duzenlenen
mitinge cok saytda i!?·
ci de kattldt.
• Kurtulu9 Sava!;llnm ba-
!?tndan sonuna kadar.
Turkiye'deki sol Qefis-
meler Mustafa Kemal
tarafmdan ustahkla
kullamlmt9ttr. Ruslarla
yakmla!?malar artN~t
zaman soldakl cah!?·
malar anlavu;;la karst·
lanmt$. Battvla ili!;kiler
geli9tlkce sol cah!;!ma·
lor durdurulmu!;tur.
reketini parcalamak
icin i$gal altmdaki iil-
kemizde her $ey yaptl·
dt. Gene/ secimlere
csol• be$ ayn partiyle
SECtMLERE BE~
kattlmak zorunda btra-
ktldt. Bunda yabanct A YRI SOSYALtST
giJclerin payt oldugu PART! KATILDI.
kadar. i$Cilerinin birli·
ginin onemini kavraya- Osmanh Mesai Fll'kas1,
mayan avdmlarm da Tiirkiye Sosyalist Frr.
payt vardt. ka.n, 1Ki ve r;ift~i Sos.
yalist Frrkas1, Osman.
h Amele Fll'kasa adt al.
tmda C yenl siyul par.
tl kUI'Uldu. Geoel se.
clmlere kattlan bu
• lngiliz ve Amerikan bo- partiden lttlbat Terak
yundurugunu isteyenler ki Farkasana yaktn ol-
de orgiitlenmeye b0$10· duj'u bUiDen Osmanh
dtlar. Ama i$Cilerden Mesai Frrkasuun adaya
yiJz bulamadtlar. ZeytiDbumundan Nu-
man Usta 135 oyla me-
bus secildl. Diter sos-
-. yalist farkalardan mec-
lise glren olmada.
........··
•• IJ
.. ..
~ ..,;,:~
- .• I.M~
~

17
 1ST ANBUL 'DA GREVLER VAR
VIL: 1920
PARTtLER ...
• Rum ve frans1z gaze- • i$gal kuvvetleri i$CI Ye~il Ordu kuruldu. Is.
telerinde caiH?an i!?Ci- grevlerini etkisiz ktl- lami kominist nitelikte-
ler grevde. Tunel i!?· mak icin biiyiik par.a- ki bu orriit onceleri
cileri grevde. istanbul lar harctyorlar. Bazt gizli ~ah§Iyordu. Daha
Tranvay l9cileri grev- ki$ile.rin ingiliz ve sonra a~1k ~alu;maya
de. Kazhce9me deri- Franstzlardan para ba§lad1. A~1k ~alu;uken
debag i9cileri grevde. olarak grev kmctltgt ycneticileri, f;erkes Et-
Tersane i~cileri grev- yapmak istedikleri an- hemin kard~i Ral}it,
de. Deniz i9cileri grev- la$tldJ. Sosyalist Hilmi Adnan AdiVar, Yunus
de. Maden komuru i!?- diye bilinen, Tiirkiye Nadi, Muhittin Baha
cileri grevde. ~ark De- SOSYALiST FIRKA- Pars gibi tanmm1~ isim.
miryolu i9cileri grevde. SININ kurucusu olan lerdi. Bu orgiit ayn1 yd
ki$inin ingilizlerle bu i~inde de kapallldl.

donemde 11iyi» alma-

van ili$kilere girdigi Bakuda kurulan Tiirki-
soylendi. Tiirkiye Sos- ye Komiinist Fukas1
yalist Ftrkasmm pat- Tiirkiyenin birka~ Hin-
ron/ardon para yardtmt de orgiitlenmi~ aym
oldt, patron/arm adam- yll i~ide de kapablmu;.
larmt partiye iiye yaptt hr. Kurucular1 Mustafa
ve tamamen etkisizle$- Suphi ve 14 arkada!iJ
ti. Siirmene a~Iklarmda ol.
d iiri!lm ii!;lerdir.
Tiirkiye K omiinist Ftr-
kast resmen de taali- Bu yll i~inde u~uncii
yete gecirildi; kuru- sol orgiitte cHalk t~ti
culan ismet inonii, rakiyun F1rka~s1 olarak
Mare$al Fevzi Cak- kurulmu!jtur. Bu orrii·
mak. Geld/ Boyar, Re- tiin gerek Yesil Orduy.
fik ·Koraltan, Ali Fuat Ia gerekse Tiirkiye Ko-
Cebesoy, Ktltc Ali, Yu- miinist Fukas1yla ili!i-
nus Nodi gibi cak ta- kisinin oldugu
nmmts isimlerdi.
bilinmektedir.
- ISCILER I$GAL KUVVETLERINE KARSI
VIL: 1921 0RG0TLENIYORLAR. - - - - - - - -
• 1 May1s i!?Ci bayram1 cok canh bir • Anadoluda Halk istirakiiyiin Ftrkast
bicimde kutland1. Bu kutlama i9gal kapattldt. istanbulda i$gal kuvvet-
kuvvetlerine kar91 bir gosteri niteli- leri i$Cileri giicsiiz ktlmak icin or-
gindeydi. Aym y1l icinde Frans1zlara giitlerini dagttmak, etkisiz hale ge-
ait bir i!? yerinde cal19an i!?Ciler gre- tirmek icin biiyiik para/or t:arctyor-
ve gittiler. Eski9ehirde demiryolu i!?- lardt ...
cileri grev ve ba9ka eylemler yaptJ-
Iar. Ce9itli yerlerden hep grev sesi
geliyor ve i9gal kuvvetlerine kar91
6rgutlenme geni9liyordu ...
18
 ISCILER TEK BiR 0G0TTE
YIL: 1922 TOPLANMAYA CALI$1YORLAR

• Sosyalist Hilminin lngilizlere ya- • A11kara hukumetinin Londrn'rln va-

kmhgl soz konusu olunca Tran-
vay i!?cileri Turkiye Sosyalist Ftr-
kasmdan aynhp Mustakil Sosyalist
Ftrkasmt kurdular. Milletvekili se-
cimlerinin nlsbl temsil usuliyle
yap1lmasm1 ve i9 gununun 8 soot
olmasm1, haftada bir gun tatil is-
tediler.
prtrJcak gorusmelere canrrtmnc;r lie
Cerkes Ethemln de isvan etmesl
a,.erine. Turkiye'deki sol hareket
ler baskt altma almdt ...
• Ce$itli birle$tirici calt$malart balta-
/amok icin istanbul Amele Birligi
kuruldu ..

• i!?cileri tek bir orgutte toplamak icin • Bagtmstz i$Ci orgutleri ce$itli ba-
«i$Ci Te$kilatlart Tevhit Konferansu hanelerle kapattldt. Geni$ capta
duzenlendi. Turkiye i$Ci Dernegi ku- tutuklamalar vaptldt.
ruldu. Bu kurulu9ta i9ci 6rgutleri a-
rasmda birlik saglamay1 amachyor-
du. Zeytinburnu mebusu Numan us-
to bu donemde i!?cileri birle9tirme
cah!?malannda gorev ald1.
·'

• Ce9itli yard1mla!?ma dernekleri ku-

ruldu. Ankarada 1 May1s i9ci bay-
ramlan Yunus Nodi, Tevflk Ru9tu
Arcs gibi me9hurlann do katllma-
lanyla cok canh kutlandl.

• Kurtulu9 sava9mm yukunu omuz-·

lannda bileklerinde parmaklannda
ceken i9ciler yeni bir devlet kuru-
luyorken orgutlenmeye de cok
6nem veriyorlardl ..

• lzmir'de toplanacak lktisat Kong- • istanbul Amele Bir/iginin, izmirde

resinden once bag1ms1z i9ci 6r-
gutleri. Turkiye l9ci s1mfmm istek-
lerini ce9itli bildirilerle OCikladllar.
Kongre'ye istanbul Amele Birligi-
nin temsilcilerinin kat1lmalanna
k0r91 Clklldl.
yaptlacak iktisat Kongresine i$Ci-
leri temsilen kattlacagt nukumetce
actklandt. Dernek uye/eri once in-
gi/iz sosyal Siyasetcisi Mac Do-
nald tarafmdan egitildi. Ve her i$Ci
temsilcisi kendi cebinden odedigi
para/aria kongreye kattldt.

Ve 1923 y1hna gelindi;

19
 VENI DEVLET, IKTISAT POLITIKASINI
VIL: 19238_E_LIR_L_Iv_on_.- - - - - - - -
• i9ciler birle9mek tek bir orgut altm- • Atatiirk kongreye katllacak istanbul
da toplanarak izmir iktisat kongre- Amele Birligi yoneticileri icin cBu-
sine kat1lmak istiyorlar. istanbul A- yuk bir hissi taktir ile selamlanm»
mele Birliginin Turkiye l9ci s1mfmm dedi. istanbul Amele Birligi voneti-
temsilcisi olamayacagml 1srarla a- cileri devrin Ba$bakant Fethi Ok-
Cikhyorlar. yor'a dernegin fahri ba$kanllglm
verdiler. lngiliz Sosyal Siyasetcisi
Mac Donald siirekli dernek binasm·
da i$Cilere dersler verdi.

• l9ciler butun cabalanm gostererek • izmir iktisat kongresi i$Cilerden

orgutlenmek, daha buyuk bir i9ci
kitlesini temsil etmek icin cah!?l-
yorrar ..
yana istekleri geri atarak Tatilt
E$gal Kanununu giiniin $artlarma
uygun hale getirerek kanunla$ttrtl-
mastnt kararla$tlfdt. Calt$malar tu-
tuklamalarla kesilmek isteniyor.

ISTENEN HAKLAR: - - - - - - - - - - - - - - - -
IZMIR'DE JKTISAT KONGRESI TOPLANDI. BU KONGREDE T0RKIVE I$CI
SINI FININ CUMHURIVET H0K0METLERINDEN ILK ISTEKLERI $UNLAR OLA·
CAKTI ...

e AMELE YERiN!= «<~CI» DENiLECEKTIR.

• 1 MAYIS 1$CI BAYRAMI OLARAK KANUNLA$TIR/LACAKTIR.
e I~CiLERE KENDi SINIFLARININ 0RG0TLERiNi KURMA HAKKI TANINACAKTIR.
• i$ GUNO B SAAT OLACAKTIR.
• SECiMLER MESLEKI TEMSiL USULONE GORE YAPILACAKTIR.
e 72 YA$1NDAN K0C0KLER CALI$TIRILMAYACAKTIR.
• 0C AYLIK SORENiN SONUNDA MUAKKAT i~Ci OLMA DURUMU
KALOIRILACAKTIR.
e TATIL GONLERINDE OCRET ODENECEKTIR.
e i~CiLER VI LOA 1 A Y iZiN KULLANACAKLARDIR.
e SAKAT i$CILERiN YA$AMALARI GOVEN ALTINA ALINACAKTIR.
e i~CiLER iCiN HAYAT SiGORTASI KURULACAKTIR.
e I$CILER iCIN HASTANELER YAPILACAKTIR.
e VERGILER HERKESIN GELiRiNE GORE ALINACAKTIR.
e i$CILERE SOSYAL MESKEN YAPTIRILACAKTIR.

1946'da bu isteklerden
ne kadar1 elde edilecek ...
20
 1923'DEN 1946'YA
KADAR NASIL MUCADELE
• •
VEHILDI?
VIL: 1923 i$CiLER BIRLE$MEK ISTIYORLAR
• izmir iktisat kongresinden sonra,
Cumhuriyetin ilanmdan once; butun
i9cileri tek bir orgutte toplamak icin
cah!?malar yap1hyor. Sanayi !?ehirle-
rinden gelen i9ci temsilcileri, birle!?-
menin 90rtlanm goru9uvorlar. Bu
goru9melerde; oncullugu Turk Mu-
rettibin Cemiyeti -bu giinkii istan-
bul merkezli Basm i$ Sendikast- yu-
rutuyordu. Kurulacak merkezi orgu-
tun 15 bin kadar uyesi olmOSI plan-
lamyordu ...
• Tek bir i9ci orgutunde birle9mek
icin yogun cabalar sarfediliyor.
Mersinde i9ciler orgutleniyorlar.
Zonguldak-Eregli maden i!?cileri or-
gutlenmek icin kampanya ac1yorlar.
29 EKiM 1923'de CUMHURiYET iLAN OLUNDU.
i$CI SINIFI ICiN YENi BIR OONEM BA$LIVORDU.
VIL: 1924 DAYANI$MA ORGOTERI KURUYORLAR
• 1$cileri tek bir orgutte toplamak
icin AMELE TEALi CEMiYETi kurul-
du. Aynca ce9itli dayam9ma ve yar-
dlmla!?ma orgutlerinin kurulmas1
planlandl ve gercekle9tirildi.
• istonbLilda baz1 i9yerlerinde grev-
ler yap1ld1. i9ciler «1 MaytS»t kutla-
mak icin haz~rland~rlar.
21
• i$ciferin birfe$me caft$malarmt ktr-
mak icin polis ce$itli plantar diizen-
liyordu. Birfe$me toplanttlarmdan
birini hiikiimet yanltst istanbul Ame-
le Birligi militanlart basttlar. Amac-
lart hadise ctkanp birfe$me caft$-
malarmt sekteye ugratmaktt. Ancak
birfe$me caft$malartnt yapan i$Cilet
oyuna gelmediler ...
• Diizenlenen bir komplo ile orgiit-
lenme caft$malart durdurulmak is-
teniyor .. Basmda: cihtilal Clkarmak
istiyen komunistler tevkif edildi»
diye haberler Ctktyor.
• istanbul Amele Birli(linin adt degi$-
tirifip, genelfe$tirifdi ve TORKiYE
AMELE BiRLi Gi olarak, A mete Tea-
li Cemiyetinin kar$tStna Ctkartldt. ..
• Grevci i$Cilerin kar$tStna ilk defa
asker ctkanldt. 1 Mayts torenleri-
nt diizenlemeleri engellendi ...
 YIL: 1925 I$CI EVLEMLERI VASAKLANDI
• Tranvay i!;iCileri grevde.
Yabanc1 sermayeli bir !;iirkette call-
~;>an i!;iCiler i!;i b1rakt1lar.
• l!?ciler 1 May1sm. «i$Ci bayraml!!
olarak kanunla!;imasml istediler.
• Buyuk !;iehirlerde call!;ian i!;iCiler haf-
tada 1 gun dinlenme izni kullanma-
ya ba!;iiOdllar ...
VIL: 1926 I$CILER GREV VAPIVOR
• Soma-Baymd1r i!;iCileri grevdeler.
VIL: 1927 ONBE$ I$CI
• i!?Cilerin ald1g1 en yuksek ucret 93
kuru!;i. Olkede 147 bin sanayi i!;icisi
var. i!;iciler i!;i hayatm1 duzenleyen
yasalann C1kart1lmasm1 bekliyorlar ..
i!?ciler kaymyor ...
• Limon i!;iCileri grevde. i!;iciler ken·
dilerini polise kar!;il korumak zo-
runda kald1lar.
• 3000 kadar tutun· i!;icisi grevde ...
• Adana'da demiryolu i!;iCileri baz1
haklar elde etmek icin grev yapl-
yorlar.
22
• Dogudaki bir isyom bast~rmak icin
Clkanlan TAKRiRi SOKUN Kanunu
biitiin i$Ci eylemlerini de yasaklad1.
• 1 May1s cbahar bayraml»
olarak mecliste kabul edildi.
• Takriri Siikun kanunu yiiriirliikte ...
• italyada biitiin sendikalar kapatll-
dl, i$Ci eylemleri yasakland1.
OtoOROLOVOR.
• Kapitalist diinya ag1r bir krize gir-
mek iizere.
• 15 i$Ci. 5 polis Oldii. Bir cok yarall
var. 320 i$Ci tutukland1 ...
• Polis i$Cilere zor kulland1. Pat-
ron i$Cilerin maa$1annt odemek
zcrunda 1<ald1. Sonraki odemeleri
zamanmda yapacagm1 bildirdi.
A ma soziinde durmad1 ...
 TRAMVAY i$c;iLERi GREVDE
• lstekleri yerine getirilmeyen i!;iCiler
yeniden i!;i b1rak1yorlar.
• 2000 kadar tranvay i!;icisi grevde
i!;iciler arasmda dayam!;ima var.
Tutun ve kamyon !;iOf6rleri birer
yevmiyelerini-tranvay i!;iCilerine ve·
riyorlar.
• i!;ici s1mfmm tarihinde ilk politik ni-
telikte grev: izmir Limon depolama
i!;iCileriyle lncir kurutma i!;icileri gu-
nun tek muhalefet partisinin kapa-
tlll!;ilnl protesto etmek icin grev ya-
plyorlar.
SON I$CI
YIL: 1928
• Sermayedarlar orgiitleniyorlar. Ce-
$itli dayOnl$mO orgiitleri kuruyor-
lar. i$cilerin ne kadar cai1$1P ne
kadar iictet alacaklanm onlar tes-
bit ediyorlar.
• l!;icilerde kayna!;ima var. Her turlu
bask1ya ragmen Tranvay i!;iCileri ve
$ark $imendifer i!;iCileri grev yapl-
yorlar, haklanm istiyorlar ...
• Polis i$Cilere zor kullamyor, patron
i$Cilerin isteklerini yerine getiriyor.
• Polis de(/i$ik bask1 yontemleri kul-
lamy.or. Grevci i$Cilere ve dayanf$-
• ma gosterisinde bulunan i$Cilerin
iizerine tazyikli su s1k1yor. Daya-
nl$mayl k~rmak istiyor.
• cSerbest F1rka» partisini grev yapa-
rak savunduklarmdan dolay1 bir cok
i$cinin hakkmda kovu$turma DCIIi-
yor.
0RG0T0 DE KAPATILIVOR
• Bu gune kadar varllgm1 surdure-
bilmi!;i alan Amele Teali Cemiyeti
de kapat1ld1. i!;iciler orgutsuz. Or-
gutlenecekleri gunleri bekliyorlar...
• i$cilerin grev hareketleri kar$1Smda
patron-polis ikilisi en ac1mas1z bir
bicimde davramyor. Grevleri bastlf·
mak istiyor ...
23
 . ·~ -~..
I . '
...f"_'••• ·,
- .·" ~ ...

EKONOMIK D0NYA KRIZI A01RLA$ARAK

VIL: 1929 YAYILIYOR! - - - - - - - - - - - -
• l!;isizlik yaygm. l!;i garantisi yak. 11 Patronlar i$Cileri daha fazla call$-
Ocretlerin ne zaman, ne kadar maya zorluyorlar. En fazla iicret1
6denecegi belli degil. Hakkm1 ora- 67,1 kurU$ olarak odiiyorlar. i$CI
yon her i!;iCi derhal kap1 dl!;iOrl edi- patron aymmmdan soz etmek ke-
liyor. Eskiden i!;iCi 6rgutlerinde ca- sinlikle yasak edilmi$. clmtiyazs1z
ll!;ianlann her birisi s1k s1k tutuk- s1mfs1z kayna!;iml!;i bir kitle oldugu-
lanlyorlar ... muz» yolunda resmi ac1klamalar
yap11Jyor ...

VIL: 1930 leCILER PARTILE$MEK ISTIYORLAR

• Orgutlenme ustUne gizli goru~;ime­ • iktisadi kriz artlk kaoitalist diinyay1

ler yap1llyor. Duvarlar gizlice afi!;i-
leniyor. l!;icilerin 6rgutlenmesini 6n-
lemek zor. l!;iciler cLAIK CUMHU-
RIYETCI 1$CI FIRKASI• ile cSOS-
YAL DEMOKRAT FIRKASINI• kur-
mak icin izin istiyorlar. Sivasal
alanda var olup, ya!;iama !;iOrtiar:m
· duzeltmeyi du~;iunuyorlar...
• l!;iciler; iktidar partisi CHP'nin ken-
dilerini 6rgutlemek icin kurdurdu-
gu «i$Ci biirolarJ»na ilgi g_6sterme-
yip tek parti doneminin gudumlu
6rgutlerini protesto ediyorlar...
24
avucuna alm1$tlr. i$sizlerin say151
artml$, fabrikalar birbiri ardma ka-
panmaya ba$1aml$tlr. Almanya da
i$Ci grevlerine kar$1 amans~z bir
bask1 vardlf. Yerli patronlarda Slrt-
lanm devlete dayayarak bu kriz do-
nemini atlatmak istiyorlar.
• iktidar partisi CHP, i$Cilerin orgut-
lenmelerini dizginlemek ve kanali-
ze etmek ioin l!;ici Burolan kur-
durtmu$tur. Kendi partisine bagll
olan bu biirolarda i$Cileri ca11$ma-
ya zorluyor ...

VIL: 1931 BUHRAN VERGISI GELIYOR
• Ti.irkiyenin ilk kurulan fabrikasmda
call9an i9ciler ag1r cal19ma ve ya9a-
ma ko9ullanna dayanamaytp grev
yapttlar ..
• Ti.iti.in i9cileri; Ortakoy'de. Gala-
ta'da grev yapttlar. Bu grevleri Li-
mon i9cilerinin grevi izledi.
VIL: 1932 I$CiLERIN SAYISI 365 BINI A$TI.
• Birle9mi9 Milletler Calt9ma Te9ki-
lattna giriliyor.
• Ti.iti.in depolama i9cileri grev yapt-
yorlar. Bu grev 1946 ytlma kadar si.i-
recek zor ve knranltk bir donemin
en son grevlerindendir.
• i9ciler: 11buhran bizim strttmtzdan
atlattlmak isteniyor. devletin yiikii
bize yiikleniyorn diye di.i9i.ini.iyor-
lar. Bu di.i9i.inceleri onion; serma-
yedarlardan farkll bir stmf olduk-
lartnt kavramaya gotliri.iyor...
• I!;!Cilerin saytlan 365 bini gecmi9.
Her gecen gi.in. bir cok sorunlan or-
taya Ctktyor. Bu sorunlartn cozi.imi.i
IC!n iktisat vekaleti icinde «i9 bu-
ro~lartntn kurulmu9 otmasmt ve i9-
•erinin halledilmesi ic!n devlet me-
~urlartnm gorevlendir'lmesini i9ci·
•er gi.ivensizlikle kar9tiadtlar ...
BiRLE$Mi~ MiLLETLER
• Feshane i$Cilerinin gre-
vi hemen bastmldt.
• Hiikiimet emek ile sermayenin ara-
smda uyum saglama gbrevini iistle-
niyor ...
• Grev: anmda actmastz bastmltyor.
• Ekonomik dar bogaz biiciin $idde-
tiyle siiriiyor. Avrupada patron/or
diktatbrce bir ybnetime gecmek,
FA$iZMi ilan etmek icin haZtrlant-
yorlar ...
• «Muazene vergisi » yiiriirliige konu-
luyor!
• Tiirkiye 13 ayrt bblgeye ayrtlarak
cri$ biirolart» eliyle i$Cilerin sorun·
lartnt cbzmek icin iktisat Vekaleti
calt$malar yaptt ...
II Almanya'da Hitler iktidara geldi.
25
 CEZA YASALARI AGIRLA$TIRILIYOR
YIL: 1933
• i9cilerin 9ikayetleri artryor. izmir'- • Tiirk ceza kanununda bir de{}i~?ik­
de incir kurutma i9cileri. istanbul'- lik yap1ld1. Grev yapttrmak icin ya
da ti.itUn i9cileri. Seyru Sefain i9Ci- da i$i terk ettirmek icin cal•$ma
leri grev yapryorlar. l9ci olaylarr yapanlara agtr cezalar vertlmes1
geni9liyor. kabul edildi ..

YIL: 1934 iKTiDAR i$CiL ERi VESiKAY A BAGLAMAK

!STiYOR - - - - - - - - - - - - -
• l9ciler General Kazrm Dirik'in ken-
dilerini orgi.itlemek icin izmirde
kurdugu orgi.iti.in kaprsrnm bni.in·
den bile gecmiyorlar. Dernek ken-
di kendine kapandr.
• Tek partili devrin iktidart CHP, 1!?-
cilerin kendi kendine orgiitlenme-
sini. durdurmak icin, kendisi orgiit
kurma cal1$malartna ba$11yor, iz-
mir Valisi General Kaz1m Dink bir
i$Ci dernegi kurarak aher i9cinin
bu dernekten calr9ma karnesi al-
masrnr istiyor». Bu cal1$ma ba$artl1
olmaymca ba$ka illerde de vygu-
lanmlyor ... •

iKTiDAR i$CiLERi 0RG0TLEMEK iSTiYOR

VIL: 1935
• KaZtm Dirik'in denemesi ba$artl1
olmaymca CHP iktidart deniz ame-
lelerini, maden komiirii bo~?altma
i$Cilerini, rthttm i$Cilerini orqiitlii-
yor ba$1arma da giivendigi adam·
/art getiriyordu. Bu seki/de orgiit-
lenmeler icinde tiitiin i$Cileri, fmn
i$Cileri. basm i$Cileri de vard1. f$Ci-
ler, iktidarm kendisini zorlamasl-
na kar$1 direnemiyorlardl, !7ic btr
orgiitleri yoktu.

KIIIRiT i!(if;iLERi
 "'
.~ ... .'':.\,\·... , . . :. '· •.,~\~I
,. ; ~
... \1•

I II ~If' •
0 '•"!'' ''· ., •••• •'.'!
··t)l
!l'i.~ I ,,.,/ :.
:1

·.··;.· ... --·' ' •

...~~··:
,·\,,·.
:... '

{~.~·~:~:;

VIL: 1936 BAGIMSIZ 0RG0TLENME YASAKLANDI

• 11Endiistri iscileri Cemiyeti•ni kur- • Kuru/an dernek anmda kapatlldl.

mak icin resmen muracaat edildi. Kuruculan kovu$turmaya ugradl-
• Sureyyapa9a Mensucat Fabrikasm- tar.
daki i9ciler - bugiinkii Adalet fabri- • Grevi yapan i$Cilerin flak/an veril-
kasl - va!?ama 90rtlarmm bozuklu- di. Grevi ybneten bilincli ybnetlci-
gundan ve ucretlerin 6denmemesm- ler hakkmda derhal kovu$turma ya-
den 9ikayet ederek 5 gun suren bir pildl. Bu grev o/ay1 sendikalar ka-
grev yapt1lar. nununun Clkl$ma kadar olan bir
dbnemin en son grevi o/du.
• Ceza kanununda degi$iklikler ya-
plldl. italya'nm ceza kanunundan
141 ve 142. maddeler getirildi.
• Dernekler kanununda da 141 ve
142. maddelere gore dernek kurma
yasag1 getiren bir degi$iklik yapll-
dl.
• 1923 «iktisat kongresi»nde Tiirkiye
i$Ci Slmfma veri/en sbz, bu yll yeri-
ne getirilmi$ ama eksik olarak: i$
kanunu Clkanlml$tlr. C1kan kanunda
send1ka kurma, grev, top/u i$ sbz-
le$mesi haklar1 yoktur .. i$ yeri tem-
si/cillgi kurulmu$ ama temsilciye
h1C bir yetki verilmemi$tir.
• «Komunist» sbzciigii bir veba mik-
robu gibi, bask1 unsuru olatak kul-
lomllyor!
27

iKiNCi DONVA SAVA$1 BA$LADI
YIL: 1939
• i$Ciler suskun. i$Ciler cogaltyorlar.
Her gecen gun yeni yeni fabrika!ar
acrlryor. 538 bin caiH?On i9cimiz var.
i$cilerin hie bir orgutu yak. i9ciler
tam bir baskr altrnda.
SAVA$, 1939'DAN 1945 YILINA
KADAR S0RD0. CEPHEDE
CARPI$NLAR DA
FABRiKADA CALI$ANLAR DA
i$CILERDi. SAVA$1 DA i$CiLER
VE DEMOKRATiK G0CLER
KAZANDI. DONV ADA B0T0N
TEK PARTiLI REJiMLER
GERiLEDILER. T0RKiYE'DE DE
COK PARTILI REJIME GECILDI.
28
,,
. ,(
~~-.·If,
. ,I t.l·-tt
•..'
...... -
• En ufak bir direni$ ve toplu hare-
ket $iddetle bastmltyor. Fiyatlar
her gecen gun korkunc bir $ekilde
arttyor. Ocretler yerinde saytyor.
K adm i$Ciler, cocuk i$Ciler fabri-
kalan dolduruyor. Hie kimse i$Ci-
lerin ne $Ortlar altmda ne kadar
calt$ttklannt sormuyor.
• Yiyecekler bulunmuyor. Fiyatlar alae
biltligine arttyor. Butiin sava$ bo-
~·unca butiin yuku ceken i$Ciler.
Normal calt$ma suresinin dt$tnda
sava$ icinde fazla mesai yaptml·
mt!?. Mecburi i$ mukellefiyeti Ctka·
rtlmt$. Yo/ vergisi konulmu$. Maden
komuru, demiryo/u, limon i$Cilerinin
bi.itDn bir gun lcinde ne kadar ca-
lt$ttklan belli olmuvor.
Sava$tn kaderi belli olmaya ba$10-
d!. Fa$iSt patron iktidarlan sava$-
tan ga/ip gelemeyecegini anladt.
Butiin dunya Fa$iStlere kar$t cep-
he aldt ..
 SAVA$ Bini: D0NYA I$CILERI VE DEMOKRATIK

VIL: 1945 G0CLER SAVASI GALIP BITIRDILERI

Alman ve ltalyan patronlannm kurdugu kanll iktidann. yani FAl;)IZMiN: dunya

pazarlanm bolu!;imek icin, ingiliz ve Frans1z patronlanna kar!;il, act1g1 sava!;i
1945'de bitti. .. Hitler ve Mussolini gibi patronlar adma FAl;)iST bir y6netim kur-
mak isteyen insanlann iktidarlan yenildi. .. SavO!;il; i!;iCiler ve demokrasiden yana
guclerin beraberligi kazand1...

Sava$tan sonra ingiltere'de: ingiliz 1$ci Partisi iktidar oldu. Fransa'da: 1$Ciler.
yeni kuru/an hiikiimette onemli olciide soz sahibi oldular. ABO Ba$kam Rozvelt.
ancak i$Cilerin desteginl kazanarak ba$kan secilebildi ...

Dunyada i!;iCi s1mfmm ba!;iansml getiren sava!;i sonras1 bu geli!;imeler. butun ulus-
lan etkiledi. Her memlekette i!;iCi sm1f1 lehinde geli!;imeler goruldu: Patronlann
C1kard1g1 bu sava!;itan butun dunyanm i!;iCileri kazancll Clkt1lar ...

T0RKIVE'DE :
• Sanayi kesiminde kadm erkek co-
cuk i!;iCi olarak 700 bin insan call!;il·
yor. Call!;ima ko!;iullan ag1r ve zor.
Sava!;i y1llannm SlklntiSI ve sorun-
lan bitmemi!;i. Aksine her gecen gun
artml!;i. l9ciler arasmda bir huzur-
suzluk var. Dunya i!;iCi s1mfmm elde
ettikleri yasal ve demokratik hak-
IDrl lstlyorlar..
. .. Ve 1946 y1hna gelindi;
29
 iSCI PARTiLERI VE SENDiKALARI A(:IU)I KA.PATILDI ...
SENDiKALAR VASASI MECLISTE TARTI$1LMAVA
BASLANDI...
YIL:1946
• CHP'nin tek parti iktidan, Cah!iJma
Bakanhgm1, Sosyal Sigortalar Ku·
rumunu, meslek hastahklan yasa-
Sinl Clkarmak zorunda kald1. Ce·
miyetler kanununda bir degi!iJiklik
yaparak sm1f esasma gore cemi-
yet kurma yasagm1 kald1rd1 ama
141 ve 142. maddeleri kald1rmad1.
Sendikalann kurulmas1 gercegini
kabullendi. I~? ve i~?ci Bulma Kuru-
munu do kurmak zorunda kald1.
• l~?ciler genii? bir tirgi.itlenmenin icin-
deydiler. i~?ci Dernekleri, i~?ci kuli.ip-
leri Sendikalar. i~?Cileri tirgi.itlemek
icin siyasi partiler kuruldu.
• l~?¢ilerin tirgi.itlenme cah!iJmalan
devam ediyordu. Bu aroda kaylk-
CIIar, manavc1lar, dokumac1lar.
camc1lar. matbaac1lar, arabac1lar,
~?ekerciler ti.iti.in i~?Cileri sendikala-
nm kurdular. Merkezi bir tirgi.itlen-
menin geregini duydular. Merkezi
tirgi.itlenmenin bicimi i.izerine tar-
tl!iJmalar ba!iJIOdl. Bu konuda iki
gtiri.i~? vard1: Birinci gtiri.i~? bir i!iJ ko-
lunda bir tek sendika kurulmah.
il ve ilcelerde bu sendikanm liJU·
beleri OCIImahdlr. ikinci gtiri.i!iJ, bir
i!iJ kolunda her il kendi sendika-
sm1 kurmah bu sendika bir fede·
rosyonda birle~?meli. Birinci gtiri.i~?
en i.ist te~?ekki.il olarak Ti.irkiye
Sendikalar Federasyonunu, ikinci
gtiri.i~? de Ti.irkiye i~?ci Sendikalan
Konft!derasyonunu kurmay1 amac-
hyordu..
1923'DEN 1946'VA BOYLE GELINDI VE 1$«;1 SINIFI $U HAKLARI ALDI
30
• i$ciler htzla orgiitlenmeye b0$10dl·
lor. Diger smtflarda kendi siyasi
tirgi.itlerini kurdular. Milli Kalkm-
ma Partisi, Demokrat Parti ve
daha ba$ka partiler kuruldu. Ye·
ni secimler yaptlacak. Biitiin
partiler secimlere hazulamyorlar.
ismet inonii cbiz ktiki.i dl!iJarda
alan cemiyet ve partileri men ede·
cegiz» dedi. i$cilerin kurduklart si·
yasi partiler ve cemiyetler kapa·
ttldt. Secimlere yalmz CHP. DP ve
Milli Kalkmma Partisi gibi hakim
smtf partileri kattldtlar ..
• CHP tekrar iktidar oldu. DP"de mu
halefet. Secimlerden sonra stkt yo-
netim kumandanlt{Jt i$cilerin kur-
duklart istanbul i$Ci Sendikalart Bir-
ligiyle. i$ci Kuliibiinii ve siyasi par-
Were kapattt. Orgiitlenmekte olan
i$cilerin, orgiitleneceklerse CHP ve
DP'nin etrafmda orgiitlenmelerl ls-
tendi. iki ingiliz uzmanma hazula·
ttlan sendikalar kanunu meclise ge·
tirildi. Bu kanun i$cilere grev hak·
kt vermiyordu. i$cilerin memleket
meseleleri iizerinde gorii$ belirtme-
lerini kesinlikle yasakltyordu.
• 1$ciler merkezi i$Ci orgiitlenmesi-
nin iistiinde tartt$trlarken. meclis·
te de iki ingiliz uzmanm hazuladt·
{Jt sendikalar kanunu gorii$iilme·
ye ba$1adt. CHP adma calt$ma bo-
kant Sadi lrmak, DP adma do Fu·
at Kopriilii kendi partilerinin go·
rii$1erini actkladtlar. Her iki parti-
de grev hakkt tammtyor ve i$cile-
rin siyasetle u{Jra$masma kar$t Ct-
ktyordu.
 1923'den beri yap1lan
rnUcadele ile elde
edilen haklar!

e CALI$MA BAKANLI~I KURULDU,

e SENDiKA KURMA HAKKI TAN/NO/,
• i$ KAZALARI, MESLEK HASTALIKLARI, ANALIK SIGORTASI KANUNU CIKTI.
e HAFTA TATiLI KANUNLA$TIRILDI,
• SOSYAL SiGORTALAR KURUMU KANUNU CIKARILDI,
e i$ VE i$CI BULMA KURUMU KURULDU ...

Boylece 1961 yllma kadar surecek yeni bir doneme gelmi!; bulunuyoruz.
Gorlildugu gibi i!;r;i s1mfmm mucadelesi, zaman zaman kesintilere ugratll-
ml!; fakat durmaml!;tlr. Yeni haklar ir;in mucadele degi!;ik yontemlerle sur•
durlilmli!;tlir. Bu donemde mucadelenin ozunu, grevli, toplu sozle,meli sen-
dika hakkmm ekle edilmesi te!;kil etmektedir. Bu haklarm 1961 yllmda elde
edildigini gorecegiz. 1946'dan sonraki geli,meleri gelecek bro,urlerde bir-
likte izleyelim.

DEVAMI GELECEK BROS0RDE

31
Hu kitapt;1gm haz1rlanmasmda yararlamlan kitaplarm adlan ~oyledir:
- Tiirkiyede SendikacJhk, Kemal SULKER 1955 Sendika Kiiltiirii Serlsl L
- Diinyada ve Bizde Sendikac1hk George LAFRANC - Kemal S'OLKER Var-
hk yaymevi 1966.
- 100 soruda Tiirkiye t1~i hareketleri Kemal Siilker Ge~ek yay1pDnl 19'73.
- Sendikalar ve Politika, Kemal S'OLKER May yaymlan 19?5.
- Tiirkiyede Sol Ak1mlar, Mete Toncay, Bilci yaymevl
- Sendikac1hk ve Siyaset Alpaslan lilkh, Siyasal Bilgiler Fakiiltesi yaym-
lan no 334 - 1972.
- Tiirkiyede Sendikac1bk And CELEN, Ozciir yayJDlan 19'73.
- Tiirkiyede Sanayi Proletaryas1 Yar Yaymlan, 19?4 Rozalyef.
- Tiirkiyede Sosyalizm, 18C8 - 1925 A. Cerrahoglu.
- Tiirkiyede Sosyalizm Hareketleri ve Sosyalist Hilmi, Miinir Siileyman
Capanoglu Pmar yaymevi.
- Tiirkiyede Sol Bareketler AclaD SaydcaD 19?3 llareket yaymevi.
- Tiirkiye'de Sendikac1hk, Sedat Agrah.

Haz1rlayanlar: SUieyman OSTON

Vucel YAMAN
Reslmler: Tan ORAL

Bu kitap, YELKEN Matbaasmda dizildi, Karaca Ofset Bastmevinde bastldt.

VARDiYA YAYINLARI tarafmdan 1975 $ubat aymaa yaymtandt. - istanbul

Adres: VARDIYA YAYINLARI. Nuruosmanlye Caddesl/

Garant I, Ham Kat 2, No: 36/203 CA~ALO~LU -lstanul
(\i~~RDiYA
V LjOLjlniOrf-

TORKiYE
I$CI
SJNIFI
TARiHi.

3 LiRA