YUNUS

..
BUGRA YILMAZ ARSiViNDEN
... .."' .. ..
ir iskau ma.ltallinin ~~hrrle§mesl. bu·

ERZURUM KONGRESINlN giinkii sosyal ~rtlar ka~tsmda. tabir

caizse Gazetclc§me, Gazete veya
50. YILI VESlLESiYLE Gazeteler Sahibi olma ile mUvazi bir
h are'ket olarnl< ~oriiliiyor.
Ger~ktcn bir belden·n sosyolojik mfmada
~ehirle~esiuj gosteren belirtiler arasmda, l,iehir
ef1kanuroumly€\Sini a.ltsettir elll Gazete'ye da yer
~EHiRLE~ME Yerilm0k-terl¥r. ~iiphesiz beldeni:n balkefkinru
ga.zetc'nh ad<Sett.irml'~<;i matla·k degild!r. Tarfla
boyunca l,iChirle~en, kalabahkla~n ~ehirlerde blr

VE gM:ete'nin, veya ona. benzer bir mat bua'nm m ev-

cudiyeti icap etmez. Nastl etsi.J1 lk i gazet~'lnm
Iumdisi m odem bir sosyal tezahUrdiir. Garp'te

GAZETE u~. bizde b}r a.sar lmdar ge~m~i bultman gazete

cika.rma hadisesi, lstanbul istisna edilirse, E r·
znrum i~i:n hususi bir ehemmiyet arzooer. Zlra

ili~iGi 1SS6'nm bir yornma. gore 130.000 kada.r niifu-

su bulWJan Erzurum' unda bir ga.zet~ ihtiyaca
hi.."'\Sediliyor. lstanbul'dan sonra ildnci Gazetel(i

1-IAKKINDA Belde v~f.uu tal,ityan «EnvU.r-i ~arkiye» nin 1)()}(

ya.lnnda 100. yilt ile I•arl,irla~agrz. Bu gazeten in
Erzurum Vilayetiniu resmi ceridesi olmasr onun
ehemmiyetini lru!)illtmez. Ya'mz Diyanookirde·
ki z:ya GOl•alp lUiizesinde el<sik bir tk olleltsiyonu
buluna n bu gazetenin muhtelif nUshalart y&k·
Ord. Prof. Z. F. FINDIKOGLU 1a.mrsa. resmilik, yalntz admm altmdaki i~rt-t·
te ·ka.!tr..Beldenin o za.ma.nlti miinevver1eri, gaze.
··------ --- ~•·•••••••••• ••• • • ••••• eJttt t tttttttttttttttt1tltll 'ttt t ( JJ JI Ittttllllllttftllllllllt
 ~~!t!~!~~~~;li~ro~~~~Vi~;~ ~~ gau~
mas etme.lrtedirler. {Jol< sonmiA.n , Cumhuriyet
de\Tinde ad1 «Erzurum»a ~vdlerek de devrun
elmi~ olan bu gazete, 1908 e l<adar Erzurum'd<l
tel< kaln:u.s, aocnl<z. Me5rutiyette b~l<a ga.zete-
Ierin ~bitt goriilmti~tiir. Erturumiyntct diye
~ll'et katanan multarrir Cemaleddiu Server
Bey, ar~hrma fnaliyetlerlnin bir dalnu da «Er·
ZUl'l1lU ~la-tl>ttM Tarihi• ne basrobui~ bulunu-
yor. §imdUlk blrka!:• n~redilmi~ ola.u bu ara5·
1mnalarm (1) eo son s!\f!Joos;oo, yani gilntimli·
zlln Erturum Gazeteeiligiue bakaeal< o1nt'Sak G7
Viliyetin bir !IOI;u ile mii~terek blr belirtlye sa.-
hip oldug11 gorWUr: Gazete ~oklugu! .Bu ~.olduk
~den ·b ir deger hiil®ii ~Jl<arabilir miyiz? Ya·
ni kemmiyet yamn1la l<eytiyet nasll bir klymet
~yor?
Bu ve bu gibl meseleleri burada ele a'nu·
y~ag.z. YalinlZ 1918 iu 8600 niifuslu Erzurum'u.
nun 1965 de 100.000 I asn&t ve ileride de 300.000
i .a~'l mU.~ede ve tallminin.l dilslinerel< ar·
tan §ehirle~e ile ol~illii bir lk eyfiyet degerioe
sahip Gazetecilige kav~ma arasu1dald illiyet
mUoasobet:ne dikkat edilmesi :taruretiae dolm'·
na.<:agoz. Bu ne,•!'den bir d~iinceyi ild sene on-
ce Adapa2ar1'oda verd.igim ve SOIU'ada.n n~redi­
len bir kon~ada da. ileri slirmiljtiim: «1919
da tek bir gazeteye sahip ohm Adapau.n Kaza.·
t.,, bugiin 10 ga7-etesi bulunao bir Vilayet mer-
i<eti. 67 Vilayetim>zin pek a:~;rnda bu kadar ga·
zete i\ilayor. Gazete .saYISimn fazla bir liaymet
!fade etmiyeoegioi bilmekle beraber 1967'nin
Saikarya.'st, Tiir<Jdlye'nin en gel~mi5 Doj;<u-Mar-
mara BOigesi i~inde, t.staubul istisoa edilirse, ~e..
hirleyme uyamkbl;'llla mUvazi bir gaa.ete ~IJ<ar­
ma. hareketliiUgine sahlp bulnnmakta.dlr. Bu l1a·
reketlitik, gazete sayiSJDI azaltmak, lJatta bire,
nlhayet s.\ynsi yonden dll§iiniilUrse, iklye indir·
me f)eklinde derinligiue bir hnreketlillge dogro
gelif)eDlez nil? Son giiolerde Izmir, Bu.rsa, Ada-
na, Kooya ve Sivas'ta numtnJelerine memouni·
yetle rastladigltlllz bu •birte.,erek kuvvet l<aiUIJ1-
ma• istllinlesiui Saknrya ~\Tesinden de belde-
d.iglmizi Soylemek isteriz (2). ~U1DU di§lllda.
ba.!iJ<a bir lmparntorluk ~!triode de ga.tete ~ll<a­
nbru~ nudir? Heotit *leamemilj olan ~latbu..'l.t
Tarihitnizin a~hnCtlan iler?de bir cevap vere-
bilirler. Meseta 1863 de Til:rk Zlrai Kredi ve ls-
tiltSal Kooperatifcllil;-imizia dogduittJ Tuna VI·
Jayetinde ne~Uen ~Tuna• adh bir gazete, bun.
dan dort ~ yd onceki 100. Yildoniimii miinase-
olarall one sUrtilmll§W.
K\iltlir tarihille l<a~ sada.katln g08ter'Jmesl
is.in lkinelligi Erzorum'a verebiliriz.
GerQekten ~hlrl~e ile gazete sahlbi ~ehit
olnm arii.SU)da bir sebeMtetlce miinasebeti vat·
du. HatkeMruun ortAya ~l, belirti f)ekillerl
iizerinde dumn IQt!malyat~dar, ~lfahi tebligler
okuyucular.JU buradaki okumak, davet etmek,
miinadi kuNa.nmak milnAsmadlr- VU&tasiyle ha.-
ber ve hal'Udis yayms yanmda yaWl baber ver·
meoin belli bir sosyal morfolojlk hidise ile il·
gili olduguna dlkkatimb.i ~kerler : §ehirl~me.
Bumwla beraber her ~I~e hare'keti mutla-
ka yauh halkefki.n harel<eti dog.umaz. Gaze.
tecillk tarih~ !her tr.e kadar ~hirl~e amellye--
lerioin tadW ile birleyirse de bu, ancak yeni za,.
maolar'w abnosferi ve tel<nik bnlustan i~iu ilerl
sliriilebileeel< bir illet (~irl~e) ve netice
(Gazete'nin zuhuru) mlina!;ebetidlr.
XVU. a&rdao sonr.. yel11~me yerlerinin
belli bir demografik yapl e!de ett'lkleri anda, ga·
~ete sahihi ob_na. ihtiy&.clll! duymalan bu yiizden.
dir. BaZI ao1uda sosyal taklit'in de tesiri gorii-
!Ur. §ehir, kendisl gibl olan b~ka ~ehlrlerde ga-
zete n~redildigini gorlir ve ooa bu yondeo de
benzemek i:sier. Ne nisbette ~vre lhti~larUil
kaf".iiladl&t, ha.ngl ol~iide entellektiiel bir ~r.uet
~•<III), ks.za;,t\' vlllSltast dlma ile l~timai blr ba·
rekete tekahiil elme miioasebetiniu ne duromda
oldugu a.yn bir mesele. ~luha'klmk olao nokta,
~lirl~e vetiresiuin yam ba~mda once bas101
(Matba.arulk), so~ «basm• (gazete, dergi),
dalta soura. rlsale ve :kitap basmu faaliyetieriniu
ortaya ~1dlr.
Do!;'U'Dun El'ZUJ'Uln'u ile Batmm Sakarya'St
kenunl\}'et yooiinden ayni gazetecllik varllg. ar-
zediyor•.Bu duro.m ~1smda Sa:karya l~:n ilerl
slirtileo du~_iince Erturum i!;in de mevcuttur.
(1) Bk. cY1.~. Qo.ub_\cllik Enstl'tQsU Dorgtsl.
1960, S. 1 - 2-. Bu aratbrmalara Erzun.un'da yo.ymla•
otul dJUr S(Sz• g~teJJl de tkUba.s: .e.tmi§tl. Bu w.ada
&rzurum AtatUrk 'Onlversltesioee yayullanan blr rls..'\!e..
de de gts:rOlebJUr. E·rz~rum Yazrna ve Ba.sma EscrJ~r
SerglS!, 1968, S. 1 - 16. Kaza, Ttlrklye M'ual.llm!cr B!r.
litJ. orgaru .:Bt1g1», n:n 1908 y1E.odaki bir uyt~uu:la da
tarafmuzdan yaw~ blr tedldk ya.z1m v:n.rdtr. Eova.r-1
$arldye, cumhuri.yeti tak.ip 4;)den ylllard.a nd!m Erzu~
rum•a ¢e:v1rny § i&c de, On~kl guetcntn b1r de vam.t ol-
du,tunu unutm.arru'- nihayet bundno on yll l)noestne k.a·
dar devam etmlt,t ve k.apQDml.$hr. Bu. sene- vUAyet -
Unlversite lijbirll~i Ue bu gautc:nJn eskJ cEnvar·l §nr.
kiyo» adt i~e De!Jre<WecC-11 m.aba~ ll matbuat~ haber ve.·
n.lrnektedir,
(2) Bk. Adaptu:an'nm ~chltle~ntesl, 1967, S.S.A.M.
noff\YaU - No. 1. Sl, 60.
9
 YUNUS BUGRA YILMAZ ARSiViNDEN
Sosyalizmin temel kusuru
osy:dzmin oylesine bir tcmel kusu·
s ru vardtr ki, buna h'~b\r :.aman ~·
re bu!unamtyacakhr: Sosyalizm b' r
m' lletln hnyat scviyesini etk' li bir §:kl!de
yllkecltccek gU~e sah ip dcgild' r. Ncden?
C\lnkU, b\lllin kararlar pro~s:p olarak dev·
let t.nrn!ur.lan ahmr. BOyle bir morkcziyet.
~~ zlbuiyct 'sc, toplumda sorumluluklar zin·
cirinden eaer b:rakmaz. (Y:'nlmz !ktidan el·
!etindc tut:mlar a'dJklan kararlann SO·
n tmlului:unu ~Jar), bundan ~ka, kal·
ktnma pU., trun <:mredici keslnlii!l aonW'd:>
mu:w:am para sari yauna, hatts m'U~t'n
parawtm : an;ur olmasma s~bep olur. Yu·
kan dOJI vcrilen em'r lerle tcspit ediiCJI f i·
yo.tl:~.r, urerm•n maliyetiy'o illt'li dcgl'dir.
F:ldc e<lilcn sonu~ miktara gtsrc degerlon·
dirild:i(inden, karte dU~l\lk~e chlecr. Or·
Co<: h,•f(IC llllal(itJ ton h<'£nb1VIO ~1~\lf.iti;'ii
iC"<l, domirperdc gerisinde ve bUtUn BOSya·
bst memlcketlerdel<i kAj(ttbnn giU.lkl:<l ka-
.ml3llt:i;t, kaba.laljtlgt, k>.litcs'ni kaybett.igi
b~r vakt:uhr. Eger imaiiit ton Uzerne degil
de metre kare lizerine dej;;erlcndlrllm'~ ol·
saydt, bu seter de herb:>ldc bu kii)tttlar
haddindcn fazla incc olacnktt. Mamatib,
sosyal at ekonomi sistcminin sa.~ayi ala-
nml.la yukanda~ verilen emirlerle yijnet!·
lebilccci(inl kabtd etsek b:le, bOy c b:r sls·
tom'. tanm ala.nmda uyguiamaya imk6.n
yolclur. Bu aianda· gelml:! gc~mi§ bUI\ln
Sovyet Rusya hUkumctle r!nin ugradtklan
b:>!r.IM&tzhklar inkiir kabul etmiyecek de-
recede ortadadtr.
Es.•s:n• amrsak biz cGazete say.smda azolms,
bo.tta bir g:w:teye iwne• diye tormullenebiJe.
eo!< olan bu mUtllleal'l dort ~Sene kadar 6oce Er-
zttrtmt tJ;~h·ersites·.ude verdiglmlz ve n~odil·
momt.> blr konferaus' tn beya:t otm~, Sa!mrya
vcs'lesl llo de rekrarlamcyt~. Al:ado.n gtgcn dev·
re osntw:mla bll.5l<n v:Jil.y~tler !~in de a.ynl da·
rum ve dilegin mevcut oldugu, lt.'\.tlll dl~e gin ba-
ZJ ~erde gcrs:ekJel;tigi glir\llmll,5tur.
Bund:111 on y!l ka:b.r anee Erzurum gnze!e-
eJ : rl n=da da beliren bu nevi bi.rle:>menin
bit gUn ger~elde,eceglue inanmamak lcin bir ~
l:CJI yo!<tur. Belkl de koldU bir sebll'lel;me, ,e!l·
;i n lgtimni ve iktlsadi moselelerinl ~vreye \'3
dov:ot merl<e:dne iletmel;, eskl dovlet morkOZ:,.in
· - lst.~ublll'u.U - gi:t 1<1:8 t!M t·flC50 D, CUdlls triiC·
sen ' e l<fli>lt:illshle,en, bu arad" mcslel.d aitlikt
tla s\lriho lurst y\jzjinden ~la.5UJ gasetecili·
10
gin 0331'Ctlnden lmrtannak l<ayglSIIIA dU~k,
meselil nonya')~ ynlruz lnnknuyacakttr.
Gel'1'Cll<len al;tl<nbbr arasmda umumi blr
mcse!o bnlinJ abn cG:uete SSYJSID~ azolma,
ba tt! blr tek gnuteye iwne• tormUiil blr gazo.
te baberlae gore Konya'da cle aluuyor vc tatblk
do edlllyor : Konya'~ ne~edilen i lt'enl Kouya»,
«.S abalt», «~hlr l'ostas t• ve «lt'cnl ftlcr1un• t.'l>-
zetclerl gUo blrllgl yaparal<, ilk !Kilgo ga-ootesl·
ul kttrmu.5lnr, kll,ehaue dahU, modern gnzetccl·
ligin her turlil tcknik ~11Sllalal'Ul1 temln o~·
lcr, cYenJ Kouyu adiyle tek gnutede blrlesm~·
lerdir (S). Bu b::\Jamdan En:11rum'u" g~k mi·
uadn !)Citirlesmesi, yalwz .-i:iiyet olruuk deg:.J,
nynt z:un:mda d :>gu·glineyd ogu:l3:t ~<kUI et.-
mlj bUyUk, 19, baZllarma gore 21 vi!Ayetten ku ·
rulu b:r <logu'nun sosyal ve ikt~ menfallV.&-
rl adma «CIIkl \ 'O yeui devlet merkozlorlnin ga-
zetelerl lcln de ikt:.baslar kaynagt olacal< rok blr
bliyill< gnzetc»niu hnsretlni duyma ktadn-.
- - - --
(3 ) Bk. <CWnhurlyet> : ZlXL lOG&. Habtrdo ~
tamatnlaylet not gOrQJUyor : <Yent Kony a•, bQyGk tt-blr
guz.ctderl c J>I b41¥Wt boy ve aln oah'fe halll>clo y&•
y,.n' anmAya t1o.1.1~ur. Bu mtln:l.Kbeue dUn l.lb:J\ p.-
zete klArtl'ul.nt~e b:r t6ren yapt'nutt•r. T6reocle, Ba ~
sao toAD Kwumu ltQ.dUrQ S~bahatt!n Se:t.k. 1\ u1.a:m ve
T o.m trna E'4kAD.htt 1~ &sm MUdOr(l COltekJo S arn.a..oa
® hAZ r bulunmwrtur . bk konui}TI\ayt gtl.Ze ttnin l3b p-
lerlndcn Rsdv:m BUlbUl y ap1!U{i, c.Uu, A n Rdolu bafuwu o
k ui·WiufJ 14\'tlft'dn'» de mi3Ur. S. Se'el< do g Oo bir ' lflnlo
6nemtnt bc'lrtcrtk, bULtln A!"..s.do:u go.zot.ct.orJno ~tn~
da bulunmUf, b r!etmcye d 3vct et mle, vo toplon byt f U
$1SZ:erle batlanu,llr : clzmJr. Burs:t ve Adnnu b:unrun-
&.n &CDr& JC:onyo. geutclerl de lda<te M.kae1P k41dakla n
4u Qtmbcrt yart.arak ~Jge l:G."Mt k erv.!lJ\l.nA kan.$1lbU·
mlt :ettUr. Bu kcrvan..'\ katfmakta gedktnlt r. mu.tlaka
)'Ok otup fltme~ mahkQ.mdurlar. ~kO ,._to olarak
b.!~blr tt:Y \"ft:Tntyenlere. l i'l.n:hay e rer.tn~ t ·an verUcmn.•
fi' I A ,IF if
Prot FINDIKOGLU
DOGU
KALKINMASI
YAKINDA
CIKIYOR
Slmdiden Odomeli
o!arB!< istcyin:z :
F1L1Z KlTABEVt
VoznecJer - lstanbul