-~,...

iSTANBUL UN!VERS!~ES! S1STEMAT1K FELSE~E

l31T1R!.~ TEZ1:

TEZ QALI:)tttASI : HES!ODOS tUN THEOGOU!A' SI

TEZ! YVNETEll : PROF.DR. :tSMA!L TUNAI,I

AY~E J3ARLAS
1301

!STA.~!DUL

1980
 !Q!NDEXlLE.R

J.- Gil"19: !llt h"'else.fe Metn! Olarak Heniodos •un

Theogon1a's1 ••••·••••••••••••••••••••••••• l-9
2- lresiodos'un !qler ve GUnleri •••••••••••••• lo-15
. ' .
3- 1Iesiodos 'un Theogonia •a.tnln .Felse.f'e A~lnl.n-
dan !ncele~iqi •••••••••••••••••••••••••••• 16-55
4- Sonu9 •••• ·• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 56-61
 I- D!R !LK FE:LSEFE UST1Tt OL.t\R.AK HES.:l:ODOS' U11 THEOGOIV!A •sz

Heoiodos, Boitotia'nl.n .A.akra kentindendi:r {!a. U. 700

gevresinde) Hesiodos, Homeros 'u bir iki yUzy1l arayla izl.er. ·
Ondan ald1g1 bi9imler1 ba~ka anlamla doldurmu~tur. Destan
dili ve UlftUleri ile deatand·an nyr1 bir tur yara.to1cy, 6gre-
tiei denecek yeni bir tUre 91t;l.r aQml!)tlr • .Horneros ile Jieai-
odoa Yunan Yaz1n1n1n ilk iki ozan1d1r • .Homaros !onya'lldlr.
ama Heoiodos, liomeroa' tan da_ha 1onya 1 l.1t IIomeroa •unkiler gi-
bi helraame tron olc;;lUeriyle yazllml.~ .i.ki eaeri nTheoqonia"
ve "!Qlcr ve G!tnlor" deatanle.rdan daha dogulu, daha Anado-
lu'lutlur.
Homaroa ile 1Ieaiodos bir bakl.ma h19 birbirine benze-
mez; Eomeroa bize ad1n1 vermez,l!aoiodoa !se iki eaerinde adl-
nl verir.Soyunu, u[:'l:'llQlnl, lwntini blldirir,ki~iael sorunla-
r~nl ve gBrU~lorini ayrint1lar1yla belirtir. ilkcag Yunan
dUnyaa1 her kar-71la.!]may1 bir "agonn yani. odUllU bir yarlJ}r.la
bi~imine sokmaktan ho~lan~r. EU bUyUk iki ozan 1~1n de bir
agon uydurur. Homeros•un konu ald1g.1 cli.zeler aa.va~ sahncleri-
ni canland~r~yor,oysa Heaiodoa tar~m iqlerinden dem vurarak
bar1~~1 bir gUrU§U aavunuyormU{h lles.iodoa 'unda bl5yle bir ya-
rlf)mada odUl kazanml.!J olmaal. 901C dogaldlr. Homeros ile yar19 ...
ml.tJ olamaz.QUnkU eaerinde at>ylemeden ge9mezd1. Kazandl.£1;.1 U9
ayakl.:t sephay1, kendiaine esin verdiklerine inandl.Gl. Helikon
Musa'la.r1na sunmuv olmas1 tUrclere uygundur. D£4JUnce ya da
sane.t dUzeyinde bir UdUlU BllimsUzle:;;.tirmenin tek. yolu bir
tanr1ya t:Jzellikle Apollon ya da Uuoa'lara adamaktl.. Musa•lar
Eaki Yunan'lara gtsre Qiir esinleyen tanr.tanl kad.:tnlardl.r4l3U
insanlar.:tn her turlU hUnerlerin!n tanr1n1n bir arma&anl ol·
dugu .Eoki-Grek 9ag1n1n te:nel kan1lar1ndan birid!r.Du dU~Un­
ceye liomeroo 'un ve Heoiodos 'un giirlerJ.nde ye.r yarde .rastla-
nlr.
 Tarne.men "adsiz ve duygular if.lO karl.!}madan ortaya g.:t.-
ka.n nesncl deyi~ ve anlat1~ kovullarlna. dayall epos•tan son...
ra birdenbire-bir ozan1n kendi e.dlnn, kendi gorU~, inanl.if ve
ya~mnt1s1n1 dile getirr:msi, yaz1n tarihinde 8ncmle UstUndo
dtlrulacak bir yeniliktir" (.1. ). !U tekim Homeros 'un destansa.l,
Hcsiodos•un egitsel tiiirinden aonra lirik denilcn bir tUr
geliqir.
lieaiodos •un scyu Bge '1id!r • .Eaba.ol. daha iyi yaoam ko-
~ullar1 bulma.k a~nc1yla .Askra'ya goQer. Hesiodos Anndolu k1-
y.:tlar.:tndn dO[;'llp bUyi.lmU~ olmaoa. ecrek • .Ana dilinden, ya.p1 tln-
r1n1n bUtUn o~ellikleri.ne dek Aiolya ve 1onya kaynakll. olduBu
anla~lltt. K.ty1 kcntlerlnin b!nbir olanakl1 1nsan1, kl.rag Yu-
nanistan'a geli.noo daha 9et1n ya~am ko~ullarl ile karey1la$1r.
Ueaiodostda. karcleqi ile bt>lU~mek durumuna geldigi topra&l.ndan
<StUrU a1k1nt11ara., kavga.lara atlrUklenir.
l~siodos, bize yaQam1nln en sevingli, en onurlu an1n1
da anlnt1r. .Du yaf]antlSl. iae luna.n yaz1n1nda er;siz bir ornok
olarak yar al1r .. Ete[rinde Askra.*n1n bulundu[;u Jrelikon dagl.nl.
c;ok gUzel. ve yUce ola.rak bel!rtir. .Hesiodoa *un gUzilnde dag,
dac olarak bir knvre.m, gorke£111 bir do[a par~aa1 sn.yllr.mz ..
liesnel den11 de, ynln1zca tJznel bir doger taQ1r • .Duraa.1 tan-
r1lnrl.n ullradl.ldar.:t. bir da~cl.tr• Kendisinin bu dagda oznnl1~a
erdigini anlatu:.. Onun it;in bu tlnemlidir.' Uzerinde durulacnk
bir olayd.tr. Tanrl. ile inaanl. yUz yUze e;etirir. Du olat.anua-
tU karpl..le~.oa oonucundn inaan c;ok algalt bir dUzeyde ikon
aniden c;ok yUkaek bir dUzeye cri~ir. Din tarihindo buna
"epiphaneia" denir. 1-lomeros deatanlarl.nda. da tanrl.lnr insan-
lara gorUnUr ama daha ~ok dolayll olarak, insana dU~Unde sea-
lenirler • .Bunu k1l.1k k.tyafet deBi~tirerek ve kcndilerini el-
den geldi~ince eizlemeye ~all~arak yeparlar.
F..esiodos •un Rel!kon •a tsznel aeveiai IIomeros •un l.da
da~1na olan nesnel seveisinden aQag1 det1ldir. Ozan en yUk-

(.1) Azra .Erhat-Sabahattin Eyubo[;lu Hesiodoa escri trc Jcaynak-

lttr1. TUrk Tarih Kurur.m Daa1mev1, Ankara 1977 Snyfa B.
 _,_
sek mertebeye er19t1n1 dac1 ~iiriyle yUooltmek amac1ndad1r.
Theoqonia'n1n ba~lanc1c1 Muaa'lara llelikon•a 6vgUdur atla us-
Ju p ve gelcnek bakl.mlndan Homeros •tan ayrl.dlr. Homeros gibi
epik ~airlere rhapsodoe denirdi arnn Ironiodos bu ter~mi kullan-
mam1Q. Bcoiodoo kcndini al9ak g8ru:r. Ozellir..J.e t;;oban olarak
ic;inden aeldigi s1n1f1, ktsyltlyU dUnyanln yUz karas.1 diye tnn1m-
lar. Hot1eros destanlar:J.nda. da Ankhiaea gibi kral aoyundan gel-
me ki~ilcrdo 90band1r.
liesiodos •un derin, kernirici bir 19 bunal1rna tutulnuti
bir innan oldu(~u, yapl. tlarl. boyunca apa91k gtlrUlUr. Soyunun
!onya-Aiolya yoresinden lunaniatan'a gUgmesini y1k1m olarnk
g8rUr ve gormekto hakl1d.lr. Boreket oagnn bir yoreden, geri,
1naanlar1n birbirini «;ekemedikleri, karde~in karde~e dU~man
oldugu bir Ullteye yerlei'irler. :B!r dag1n eteginde, kl.ra9 bir
to:prnk Hes!odos•un ba~1.na nice dertler at;ar. OvdUgU, karanl1-
g1 aydlnlatan eain perilerinin kendiainc bag1~lad1klarl bcce-
rileri bu dartlori ba~1ndan savmak !gin o~etici, egitici ya-
p1 tlara doker,.
Ho!!leros, ya.pltlarlnda kahramanll.klar, e;ibi uygar-
~roya
l1k inciai kentler, bu kentlerde devinon mutlu insanlat.•l. anla-
t1r. 0 insanlnr.:tn tap1nd1klnr1 inncn yUzlU, insan huyltl hem
iyi hem ktltU, do[ia yasnlarl. ile uyum i~inda olmayl. tel<: kural
bilen tnnr.11ar1 bit;?im bi<;im canlnnd:t.rJ.r. Besiodoa ise !naan-
sal aorttnlar1n r;oklugu neden!yle onlara t;ozUra bulma.k inter.
Du nmat;;la Dike-Adelet gibi aoyut kavraru tanr1la~t1r1r, baba
tanrl. Zeus •u kadl.lar ka(llsl. bir yarg19 haline e;etirir. Yeryu-
zUndeki salgl.nlnr ve hnstallklnrln aQ1ltlanmatan1 da merakll.
bir kadln 8ykUsUne baplar.. tlatelik kadlnlardan da alabildigi-
ne korl~m· ve tiksinir. Tanr1 ile inonn araa1na da yetkiler
dava.o.1 diye ortaya bir ikilik atar. :Bunun kahram.anll.fl.na da
Prometheua diyc inaan yanl1s1 bir Ici!}i taaarlar. Ama zorba-·
l1£l.n aimeesi baQ tanr1 Zeus ile zorbal1l;:.a l:ar~l. aynklanan
insnnlar1n tcn".ailoiai Promatheuo aras1nda kimden yana oldu[,u-
nu :pelt: belli etmaz.
 -4-

Hesiodos o gUne dek dile gelocoig yani Homeroa destan-

larl.nda. sUzU gec;memiq, bir ba9ka sl.nl.fl.n temailciaidir.Qoban,
<;ift<;i, kU<;Uk toprak sahib! bir insana ilk ken onun yapl.tla-
rl.nda raatlan.:tr. Homeroa toplumaal kUkeni ne olursa olaun, Us-
tun soylu bir al.nl.fl.n yagantl.al.nl., deatan gibi yUceltici bir
biQimde anlatl.r. Gerc;i soyl1.1lar araal.nda da daha alc;uk top-
lum katlarlndan gelme kiQilerde_vardl.r. nrnebin ulaklar, a.ra-
bacl.lar, dU~ yorumcularl., hizmetc;iler gibi. Ama.bunlarln Uz-
t.;Ur bir iatemi yoktur, k6ledirler. Homcros deetanlarlnda soy-
lular a.:tn1f1n:t Uylesinc yUcel tir ki tanr1~arla bi.r tutnr ncr-
deyae. Honcroa destanlnrlnl nc kadar scvsek, zevlt duysak;b1r ...
kac; dizenin d1F}l.nda, kendimiz gibi insanlara rastlamayl.z.!i-
gidin, yar1 tanrl.nln, UstUn 1nsan1n d1g1nda, orta halli in-
Sttnln gUnocl yru;:ao1n1, ac.ta.t, oevinci, sorunu ile ilk dile
eetiren oznn .Heaiodos~tur (2). Ustelik bunlar.t kendi ya~;an­
tl.al i9inde ele alarak ineeler.
13aba.lar1 81Unee llesiodos ile knrde!}i Parses 'e miras
olnrak bir toprak ltal1r. lunaniatan'dnn Anndolu'ya, Anaao...
lu'dart Yunanistan•a dUnyao1z var olal1 gok gog olmu~tur.Ni­
ce mutauz insanlar oradan oraya sUrUlmtf..$, gBgmenliein aels.:t-
n1 ~ekmi!Jler ve ~ekmektedlrler. Bu ytlnden Heaiodoa bu bUyUk,.
aonu gclmcyen drnm1n ilk yazar.:tdl.r. Do.bne.1 Dion .Aakra dolay-
larl.nda blr toprak edinir. Du toprak o~ullarl aras.tnda pay-
laQ111nco, hit;birini doyuronz vc kavgnya yol agar. lqler va
OUnler yap1t1n1n dogmas1na bu kavga. etken olur. Kendisi Di-
on 'un btt;ytnc o[il1.1 olduuundan miraol.n onenli pay1n1 halt ec1er •
.Ama Paroes yarg1glara rU~vet vererek c~i t pay al1r. Gene de
rahat vcrmaz,kavga ~lka:rl.r~ llesiodoo halt yoluyla daha c;ok
kazanc; edinilebilcce[.1n1 aavunur ama deneyleri bu dUnyada
kaba kuvvetin aglr bast1g1n1 gUsterir. Ona gtire gUc;lU yada

(2) Azra Erhat, Sabanatti.n EyUbo~lu• lieaiodos eseri ve kay-

naklar1. TUrl~ Tari.h Kurumu llas1mev1, Ankara 1977 Say.l7.
 -s-

gU~sUz herkesin hnkka boyun e{Imesi ge:rek. lnsan olQUatlnt1

af}mamall gUrU~Undadir • .Bu olQUnUn ne oldugunu saptama .e;e ....
lince, pek az dU;?UnUrde .rastlanan yoni bir olguyu, c;;al1~may1
hesaba l~ata.r
Hesiodoa bu dUnyaya geldigine gelece~ine bin pi~rnan­
dlr. Ya~am1n1n 'tats1Zl1Lln1 imgelcm gUcUyle sUslemeyc ugra-
q1r • .Bir yandan da kapkara gcrc;el:leri,: doga ve inoan yaualu-
rlnl.n al.rlnr1na ermeye Qall.~makla hem anlamaya, hem de care-
sizli(;e c;are bulmaya giri~ir. DU.7Un;:1e ve imge kurmu olanak
zorlayarak, geleneksel verilerle birler.~tirir • .Boylece kendi-
ne tlzgU bir B8'ret1 yaratrnay.t ba~arlr.Kar~lrnl.za koydueu ya-
pltlarda ozand1r, dU~UnurdUr. DU:;UnUrlUf1.U ozanl1kla bagda~­
t1rmayl. denedigi igindir lei bu c;ift yor1lU iQlevini ancak
'tanrl vergisi bir esinin UrUnU sayer. Rendiaini de bir pey-
gamber olaralt dagorlendirir. Girif}tigi iQ zordur. ller attl.gl.
adltllda rahats1z ve Blk1nt1l1d1.r. ijiirintn kimi yerde hanta.l
ve beceril:siz, genellil{le de e~ dUeeyden yokSUf:t olu!}u. bu
nedenle at;;lklanabilir. llomeroa ile lieoiodoa•un betimlemeye
giriQtikleri sl.n1f bamba~ka. :B!ri tanr.1larla kehrar.mnlarl
ayn1 toplum kat1nda canland1rarak anlat1r digeri ise tan-
r1larla insanlarl. ele a11r. Aralar.tnda keain dUqmanll.£a
varan bir ny1r1m yapar.
Hesiodos ntnsanl1k tarihinde ~e~itli evrclerin bir•
birlerini izlediklerine, t1pk1 tanr1lar gibi inaanlarlnda
~a['larn ve kuqaklara gore ayrllabileceklerine inan1r. Degi-
l}im ve geli~imi ilke olarak benimsertt(:?). Felaei'e ile orne•
~in Iierakleitos ile bu gorUQ ve anlayl:]ta atba:;.1 gider • .t..'V-
rensel bir yaaay1 yakalar herQey eeli~ir ve degi~ir. Ama
Herakleitos golit?ime deger ol9Uler1 bi~medigi halde, Hesio-
doa dU$Un sUrecine duynrl1~1 ve duyguaall1gl da katar. Du

(3} Azra Erhnt-Sabnhe.ttin EyUbo£lu.,. Hesiodos ese:ri ve kay-

naklarl.. Tltrk Tarih Kurur.m Baa1mev1, Ankara, 1977,
Sayfa. 39~,
bak1mdan ozanca bir ynklaQ.t~a giri~tigi i~in yan tutar ve
tam bir ltnranaarll.Cln a<Szcusu olur. Bu gorU§U tUm evrene
uygulamayo. ka.llt1Qt.tg1nda iki:rcikli bir tutumdnn da kurtula-
maz. !ster ietemez tanr.tlarla inoanlar aras~nda bir ayr.tm
yapar,
Kt>tUye gidi:J yaln1.z insanlar i<rindir. Evrenin kuru-
lul?undan bu yana tanr.:tlar da evimler ya~ao1:}. Bu son dUzene,
yani Zeus .ilo Olympos 'lul.a.r.tn cgernenlieine varml.glardl.r. Du-
nun kotU oldugunu soylemeai beklenemezdi. Onun gibi dinsel
inan<;lar1 kuvvetli ayr.tca do. gelenekael degerlere 1nann1ar.1
egitmcyi gUrav edincn bir ozandan. Tereine yap1tlar1n1n iki-
sinde de tanr.tlar aras.tnda mevcut dUzen1 var gUcUyla aavu-
nur. Qeli~kilere dUgmeyi goze alarak ya da onlarl. bile blle
gozden uzak ttttara.k. Tanr.tla.r ltat.tnda ne olmu~aa iyi olmu~­
tur. DUzenin geli$me sUrecini aydlnlutmak 1Qin hi9 bir ~aba­
y.t esirgernez. Bu yoldn mant1(1n1 kttlland1l£,1 gibi, akll yU-
rUtme yontomlerinin hepaine ba~vurur. Sanat yetile.rinden
alabildigine yararla.u1r.. GUnUn dcrtlcrine 9are arar • .Durada
toplurn felsefesi diye nitelendirebilccegi~iz bir ogrctiyi
dile getirmeyi ba$arlr.
Uer 6grcti gibi toplumsal dUzenin ele:rtirioi ile i~e
giril?ir. Aile birirninden baQla.r: Kad.1n ve erkek. Heaiodos
kom~uluga ~ok onem verir. Eu konuda 90gunlukla tek dizeye
a1gd.trd1g1 dU~ Unceler ba~ka dillerde, ozellikle tUrk9e de
karq.:tllg1 bult1nan ozdeyiqlerdir. \!altla.r us tu ve uluslararaa1
halk uaunu, koylU g8rU~UnU yana1tan bu dU~Unceler Hes!odos•un
geleneksel ltaynaklardan nas.tl beslendigini gosterir• Ayn1
zarnanda inoanll.g1n ortak mall. olan bu dU~Unceleri bUyUk ra-
hatllkla dile getiri.r•: Heaiodos kijylUnUn tUm Uzellik ve ni-
teliklerini kigiliginde ta~1r. Tutucu vc tutumludur, comert-
lie:i olQUlU, ilir;kilerinde ku~kucudur.;
llJiesiodoa 'un Thaogonia adll ynpl t1n1n ba91nda Khaos
.,
ka<vraml yer til.1r. l3U da felaefi dU~Uncenin uya.nmaya bn~lad1-
P,.tn.:t. goataron !llt belirtid.tr. Ona gt;;re bn~lang1~ta lthaos
vo.rd:J.. lUmos tUrevi baklmlnda.n "eaneyen bo7tluk" dctlektir.
l3u da biee hiQlit;i, bO!J ze..!llaillt kcndisinden aonra. bUtUn va:r-
olanlar1.n olu~aealf;.t o dU:aenaiz, ka.rmaltexl~lk yl[{lnl. dU~ttn­
dUrUyor. nn, varolanlardnn tsnee colo!:§ olnn ve varolanlnr.tn
kendioindt!.n dottmuo olduklar1 hic;litr;i, kavram ola.re.k belir-
lemek it;;!n ya.p1lm.1~ olnn !lk denemod1r. Iiu denemede salt
dU~Unee ilo birqey aa.ptnnmnk loteniyor.

llurnda f.i1ythes •tan bir ayrl.l!7"""• i:;tin i9ine tanrllarl.

ltar.t~t;trr:m.mn cfiilimi va.r. Iiea1odos buroda inanc;lar.:uu b.il'
yana b1rnk::!!ok 1 gelenel~ ve gtsroncl:t.en edind1kl.or.t.ne dayanmak
iatiycr. Heaiodoo, Khnos•un ya.n1nn 1ki ilke daha koynr •
.l) GCin: Geni.~ gHgUalU yer,. tlolurucu ilka
2) Eros: Do[turtucu erkck illte (4.)
P.n 1k1 auc; de 11:1~111~.1 olan, io.tulnlms.t blrer varl.:t.k
ilc olmnyap. salt kavrem arna1nda bulunan cyeylerdir.
ki~i
Khnos. Gn!n ve r::ros, bu Uc; va.rl:t.k nas1l olu;ttu belirt.tlmez.
nu U~Unden s.<mra:,:da ·tanrl.lar vo neonelerin ~oklu[1l meydana
gslmi;::t!r •. Klw.oa, kentlisinden .Ereboa ka.ranl:Htl ve geccyi
ile AJ.theroa•u nydlnl1[J1, gUndUztt ortaye. ~1knr1r. Gnin da
ba~r.:t.ndan gti/JU, denizlcri vc dat;lar1 yarn tm1qt1:r.. Gok .Uo
tanrllal~ ~oyunu ~~ydana getiren ~1fttir.

ncaiodoa kr.alll.Jt aUrecif'..in QO~l tli n~a~alar1n.1. 1zlcr-

ken b!r i.lltclliktc·n, bir uygnrl.:t.ga, b!r dUzene e;t>re evri.mi
izle:r. Bll evrimi innnnoal tllgillere G6ro dcr.;erlendirmo~-1 Udev
bilir • Ho:ueroa ise Urne{~in tn.nr ll(.trl.!l cgemenli(~i tia tUnc sat;...
t6reye baGVu:rma.n. lani ak1l ve ho.k, hukuk, iyi, l=UtUt c;Uzal
Qirktn eibi innnnca yarc;1lnr tnnrl.lara uygula.tlm.az. Olup bi•
tonler1 h!t;bir sagtUre kay(!l.01 glttmeden oldut.u gibi bat1mle:t.
tnsnnlerln degeri de tnnr l.lara orant1l1 olarak bi<i1lir• ijr....
 uegin t'.H~lt'!ne •nin .g:Uzelli!~.i ~•ta.nr1enl"' diye ni·teleuil"t .1\ls:hil-
leua ya da bn~ka bir yiCidin ·Y1liltl1!;1 "tunrlyu. dunk"' diyc
bcli~tilir. l'anr1 herhe.ng.t bir deg~rin uimaas1, kendiai ol•
'tiul'·.una gt}re onu beti:~e:rken 1nnan g.!bJ. ~lavranl.Q:.t da onl<m.e-
mez" (5) .. Om.t insansal olc;fUere t;Uro ol~mek yolun.n gidilrncs.
Ecm:eroa•un teraint Heatodoa Zeun'u knderdnn de U.rrtUn tuta:e.
r:eaiodo!J *m.l udu~uncesi a::~ec;ta.n ~;nt;1:ns1z Jci::ildil:'. ;:ay-
gar;1be~ozan i~;levwtndt1 pra t!k l'ir n ·:·;nc (~Ud.er. Ut;:re tici.dir•
bilc.t.lel...!ni, e;ercUlerini belli b.tr c~:it1;r.1n hi~:.:aet.i.nd~ k:ul-
lanll1r. OVrcv.ini f!E'!l'{;(ilrJ.e!Jtlrdil~~~ e;tsrrl'}lttr1 bel1re1nl.Uc
kaznn1:t". T?.~eoqon1ntdnk1 Zoua ;,roruou i.le :.t~l~r vo GUnlor'<lelci
Zeun yorumu ares.1ndn Vneml1 bir eeli!;me sozil!r. Gel.i!]t:Cnin
ac:1l n~d.t::'niikinci yapl t.x.nda ya.;?aml.nl. e ·tkile:n1Q btr deneye
dnyana::.~a!: etkin bit" davra:n.~a trlrmel~ ~crucdtt lte~ll.o.tdJ.r • .:sa....
qlnn bir .1-:UtU~Uk cclmil}ti::.~. iru ttl.r kUtUlUltl¢~rtlen a~k1n1lma.....
a1n1 lJi!,retr'leye kalkl~.tr. TUm dU:$Unceat bu e..rt.;.aca y6nelik tir.
lyil.lk lttH,;UlUk enlnylt;~ yn;,iantlGlnl.n o tkini:~de • bild.1ris1
it;;in>lt.? ;ye;i~UJl[;.l ~f)vreyedi.t· (6). :iE1:;.n.tt: keveanlnda hfJll~a .f'a.y•·
dnl1 olabiloc~l: tflm bUgller.t oza.n, bU..:ltu: bir 6zonle d<:rl~r·
ve OlrnlE.tt". Kim:! yerde hnlkl.tt .kendi dcyJ.:nlerJ., utantJ::leri
!let l~imj: ycx-de dot'ltanla.rdeu Ot5inlenorek di.lc- get1rir. lla.lk
d1lin1 korm:;5tu[:u zaman U.\;1t: ve scQJ.k. G:JlU ztt.::k"lnda: dey .111 an ....
ln::ll.1d1r. !~:;otnn dilinin :t.nco,liklerindr; y~r ye:r: mura~1n1 an-
latmal~ta. cttt;ltU: tieke::r. J.::~,a yetcnc~~le:r:ini ve beoertler1n1 1y1
lcullanm:•(iJ;: fJzgUn 1li.t yara.t1<:::tll{tt\ ulay:t.r. Aa11 bn;;ar 101 dn.,
bUttln dthUnecoin.t yUee bir dU~c:;rde azetley1p fjzU-:~oycn b1r
oalJto:::o vt~ bir d1n nula:tl.$1 o~:·tnyn ~l.k~t!!nBldlt".
"" ,. w••• •• • •• llll'l'tjj •••••

(S) Azra F:rr.nt.,Sabnhattin B-r.rubo[:lu. l~euiodos eeer1 vc kay._._ ...

nel:larJ.. XUrk Tn:rih turumtl Ea.o1mevi, .i\r1karat l977, sa~, ....
ra·44-.
{6) Azra Erhat-Ss.bahattin _t;,y..ubot;lu .. llentodoG. ooeri vo kaynak....
larJ.. ~Urk Tarih Eurumu .Eas1n~v1, Ankara, l977t Say!a 4S.
 Heaiodos •un felsefesi dedi?;.-!miz b!r a1n1f felaefesidir.
bu. EvrenaelliEi yoktur. Varl1k sorun~na bUtUn 1nsnnl1g1 kap-
aayacalt: bir c;Bztlm getirmez. Kuramaal degil k1lg1nd1r. Delli
bir ztlmreye ger9ek yararlarln1 tlbTetmek gibi belli bir ereel
gt:Szetir. Ar.ta bu dUzeye er111mek i~in harcad1l~1 dU~Un c.tabas1,
ya,ant1sln1 genelleme e~ilimi kUgUmsenmcyecek degerdedir"(7).

(7) Az.ra Erhnt-Sabahnttin Eyuboglu., Heoiodos esc:ri ve kuynak-

larl.. Turk !i:.'arih Kurumu P.aa1mev1, Ankara, 1977, Say.ra 49
 II• liES!ODOS 'UU t~LER. ve GtlllLER• l:

!Qler ve Gtlnlextde Heaiodos tam tutarll., kendine ozgU

bir yol izler. DU7Uncesinin 8zgtlnlUBU o~ine nz rustlanan dU-
zeyde 'Ve yetkinliktedir! :t~lcr vc Gtinler iki ana btslU.me ay-
rl.labilir. Birinci bUlUm kavra1r..sal · bir ni telik ta.!}l.r, ozan
eaerinin dUgUn tomelini atar. Bir~eyle~.H~otmek, faydall
b1lt1ler vermek ister. Bunlar~ neye ~nyana~ak verecegini Un-
ce say.1p d8ker.
Theogondig1b1 l~ler de Musa'lara sesleni~le bn~lar•
Tanr1oal yap1t1nua ba~l1l1Eln1 dile get1rd181 kendi yerel
dag1 Helikon 'tln esin perilerine oealenir• Burada iso Olympos •un
ytsresel t~usn 'lar1ne. aeslenir. lieaiodos dinael bir inancl.n ba.Q-
tanrl.a1 diye benimsedigi Zeua•tan gelme Dike~ hak, hukuk, dot;:•
ruluk ve erdem kavrnm1.n1 karde!}i Peraes 'lo allrdUrdUGil kavga au-
reaincc bilinco erdirir. :Burad.n 8vUlo cek bir Zeus itlgeai vnr ...
dl.r. GU9sUze gUQ vercn,, mat;rur baolo.rl eltip, al~ak gonUlleri
yUcelten crdem tanr1d1r. Ueaiodos•un dU~Uncesine ozgUt .eQine
baQka esorde raatlanm1yan bir Zeua. Eu tanr 1 ik1 aimgesel
varllkla il1gkide g~rUlUr. Diri Dike 1 dif,eri Eria'tir. Dike
yani doeruluk topluluklarln varl1e;:t.n1 ve mutlulu~unu sa.elnr.
l3U.tUn belnlardan kurtuluqu adalete gU.venle, "Dike'yi inoa.n-
larl.n aras1na almo.k, onuhor i~::te uygulamak ve aal1k vermek
llesiodoa•un Yunan dU~Uncesine.en bUyUk katkl.Sldlr" {6). Eris
kavga tnnr1~a• d1r. Zeus bunlar1 erdem yolunda denetliyor,
ytlnet1yor gibidir. Sonra eaer!nin ikl ana kon~munu iQlemeye
giri~ir. DUzenin ha~~a uygulanan1 inaan araa1ndn uyuma, hak•
tl1Zl1(:a. uygulanan1 i1ac toplumaal dUzenaizliC;e gt:>tU:!'Ur •. Bu
gU~lerin 19 1gelicini anlad1l.f1, eergegi ya:;;arken hakikat~ er-
di~i i<;!ndir lei kendiainde gUr b1r scale seslenmek hakk1n1
gtsrur. Yaln1z Peraea'i det;il, Qnrp1k yollardan yasay:t. ~a.rp1-
tan yarg1 orcnnlnr1n1 da kar~1s1na al1r. Burada bir a1n1f

(8) Azra Erha.t.W. toloji StizlU/.'.U.Remzi Ki tnbevi. lato.nbul,l978

Sayfa 98.
 -11-

bilinoi olu~turarak, yeni bir gUrUoU dile getirir.

lki enerini de ayn1 biQinde ofsntleler yoluyla i~ler.
:Burada. Homeros'tan apayrl. bir yol tutar. Du efaane anlatlla.-
rl. "Et!olojik" bir ni telik tneyl:r•'Dir olguyu, bir gerQe~i aQlk ...
lamak amnc1n1 yans1t1r~ Gelenekte yer etmi~ inan1!}l&r1 1 dilden
dile dola!]an sUylenceleri kendi ag1ltlamn gerekainimlerine gtJ ...
re degorlendirip yorumla.r. Prometheus-Pandora etaa.neai de,
Soylar efaanesi de kurulu bir tiUzenin d1g1na 91k1lam1yacag1n1
Ql.klllraa y1k1~a gidilecegine ijrnekt1r. Soylar efsanesini an-
la.tt1ktnn sonra kUtUmaer gCirUnen ozan istemiyle iyiruaerlik
yolunn aapar~ l3u bir donUm no}~tna1d1r. nu ka.rarl. verdiktan
aonra, ozan e:fsaney1, tarthi b1rak1r. Kendi gegmi~.:~ ya~ant1-
s1n1 bir yann iter. Dizeleri yumuQar ve a.rtlli.: ka.rde~ini kar-
~1s1na alarak ona ogUtler vermeye ba~lar. DU~Unceler1n1 n9-
mak, ynymak nmac1yla bir aUrU ijgUt, atosozU, tizdeyi9 a1ralar,
deg1~1k konulara deg"inip gec;erek.

Eoarin !kine! bC>lUmU unoe tar1m i~lerini ele a.llr.

Bir ktiylUnUn ya.!}amlnl olancn renklilif;i ve gerQckligi ilc
yano1t1r. Dizaler boyuncn pir kural vurB'ular; "1~1 mevai:nin-
•• ,, 6

de, zaman1nda gtlrmek, bilgiyi ta~ vcrimlilik yaaas1na gore

degerlendirmek ki bol UrUU. al1nabilain her alandan, her ola-
naktan" (9). Buradan denizcilik alnn1na ge<;ilir. Homeros gi:...
bi liesiodos 'ta denizi tan1r, yasalar1n1 bilir • .Ayr1 at~ac;lar ....
la du oloa denizcilik bilgilerini her iki ozan ~zenle vur~l·
lamaya c;alicylrlar. Denizcilikte Bco!odoa•un en 90k vurgula-
d1tr1 kural doga ko~ullarlna uyma, her iqin1 ay1na., gUnUnc,
mevaimine gore ya.pma geregidir.. lkinci ozdeyieyler bolUmU Bn-
ce ahlnltt sonrac da din konnlarlndn Ufj.Utler vermeyi. ama~lar.
Burada da iki~er, UQer ya da birer dizolik deyi:;ler ve nta-
stszleri ile 1nsan1n tanr1yn ve ineanln insanla. iliQkilcri
s1ralan1r. Bundan sonra GUnler•e gec;ilir. Ayln Ug'Urlu ve ugur-

(9) Azra. Erhat-Sabahattin Eyubo[[lu. Heaiodos eseri ve knynak-

lar1. TUrk Tarih Xurumu Bao1mcv1, Ankara, 1977, Sayfa 91.
 -12-

auz gflnleri aayJ.ldl.ktan sonra b1rka~ dizclik genelleme ile ese-

re aon verir.
!Qler ve GUnler 'do Hesiodos 'un gUnUnden bugUne dog'l'.'U
b!r kar~ 11aot1rmaya giriQil!r. Du kar~l.laQtlrmayla Heaiodos
ile A..11adolu •nun ge~mi?i ve bugUnU nrasl.ndak:i ba~ yadal.nllmaz
bir gerc;elt olarak kanl. tlanlr. 1~edeni de tarl.m i~ler!ndet k8y-
lUnUn bilneoi ve uygulamas1 gercken bilgilerde o gUn bugUn pek
fazla degi~iklik olmad1gld1r. !~ler ve GUnler'in ltim1 yarlerin-
de bol bol, Heaiodos•un bUyUdttgU. toprn~1n det11lde, ata.lar1n1n
yn9ad1E1 topragln izlerini buluruz.
l?leiad y11d1zlar1. Atlaa klzlarl. diye adlandl.rl.lan y1l-
dl.z topluluguna Anadolu balkl~n tar1mla ugra~an k6ylUSUnUn
dilinde Ulker ya da Yedi Kardc~lcr denir• Yaz ortalarl.nda gUz
donemindo, tar1m01larln ekin toplamnk ifdin aradl.klarl. gUn gel-
miQ say.1l1r.
Hosiodos 'un Ulker yl.ldl.zlnl.n klrk gUn l~lrk ~race gtlrUn....
rne.e dedif,·i donom, Anadolu'da havalarl.n kapall. c>ldugu, ·gokle
ilgili gorfi; alan.1n1n kl.sa11p daraldl[rl dtsnecdir• Bu da ekin
ekmeye, akin bi~rneye elvcri~li gUnlerin olmadl.glnl. goaterir.
Anndolu ltC:>ylerinde bir erl1.:Ctr1n ev kurabilmesi ic;in ka.-
rl.a1, bir de okUzU olmaa1 gerekir.· "ahl.rda ~i:f'tin, yatakta ka-
rin olmal1" dar A11adolu koyltisU.
lCoylUnUn tek tskUzU olabilir, ancak tar1m arac;;lar1n1n
ekailt olr.tar:.asl. gcrekir. Sa:pan1, sapan. demiri, tU'mJ.l_~l., yabanl.,
elegi gibi ta.rl.m araQlar.1nl.n evdc bulunmasl giJlenek gcrcaidir.
AraQ iatemek pek yruc1~1k almaz.
Onla.r:t.n el....
Tnr1mc.1 !gin -;; tar1ma uygun gUnler bellidir.
ver1Qli kl.ld.tel. gUnlorde i~leri gUrmek geregi vard1r. Anadolu
halk1 da "lugUnUn i~ini yar1na b1rnkma" der.
Ai;-a<;larln yaprak doktUgU. bitkilerin aare.rd1g1 gUz dCi-
nerni insanlar ic;in de olme dtlnemidir. Ozellikle veremlilerin
 bu d~ncmde olece~i 1nanc1 yayg1nd1r. 3u dtinemde a~a~lardan au-
yun ~ekild1E1ne inan1llr. Suyu <;ekilen aeaQ da·kolay 9t1rUmez,
kurt·yiyemez. Bu dtlnemde at;aQlarln daha iyi·kereste olacaL?l.na,
ev yaplml.nn daha uygun dU~eceg~ne inanl.llr. Ayr1ca yaprakll,
Qic;ekli, meyvall agaQ kesmek de ugursuz say1l1r.
tte~o
aflacl. ugurlu say111r, dayanl.kll.d1r. OzUne kolay
kolay kurt giremez • .Kuruyunca kolay kolay i~lenmez. Bundan do-
lay1 iGlenmeye en el~eri~li zamanl. yapra~1n1 dokUp suyunun 9e-
kilmeye ba.;1lad1i;1 don~mdir.

Turnn ku~u halk araa1nda ozelli¥~e doguda ugurlu aay1-

l1r. Avlanmaal.. yasalt:tlr. !l:a.rl.:nn . elvarir;li, iyi gUnlerde gorU-
lUr, 8ter. :Bu nedenlc hallc turna ilo ekin donemleri aras1nda
bir ba~·1nt1 kurmu~tur.
Annd.olu·'do guguk kugunun 8tU:;U, ac1 ltl§tan «;l.k::t.~l., akin
ekmenin ikinci donemini bildirir .. Bnlurl., iy1 gtinlerin geliQi-
ni, keakin soBuklarln bitiqini mtljdele:r. GUz.aylarlndan aonra,
kl~ bast1rmadan ekininiekemiyen c;ift<;iler baharl.n giri~ zUn...
lerinda guguk lru!junun l.itU11UnU beklerler.
l3ugUn Anadoltl 'da "klt; gelincc ay1 gibi tabnn1n1 yalar-
S1n" diye bir ooz vard1r. 1~in1 bilrneyen, ocak baQlnda oturup
duran beceriksiz kimselere boyle denir.
K1rlang1g baP~r.ln geldi£ini bildirir. Onun otmeai Sleak-
larln ba~lnc11f.:l.n1, ekinler in bUyUmeye bar;;ladll;ln.l gBaterir.
ut;,.urlu sa.y.111r.
Anadolu halltlnca evlennelt gereklidir • .Bunun da belli
hir c;a.f11 vard1r, onu ee9irmemelt gerekir.
Anadolu halk1na gore erkek, k 1z oglan k1z nl1raa daha
kolay yola eetirilirmi$ •·
nyuvayl yapan di9i kuQtur" "kocan1n yUzUnu ale eden ka-
dl.nd1r" der Anadolu halkl. llu gibi sozler evlen:nede kad1n1.n
etkiaini, ba~ar~s~n1, ~ncoini ortaya koyar •
 Anadol'u tdc. ettneoc kar:;l. tUkU:t•mck, bi:r:ine soVrJOlt, i!}omek
geleneklero rrore au~ aay~ll.r. Bunlarl yapan kimsenin ba~1na
y11~1m gclec-~t;ine 1nan1l1r. GUne!} batarken h1Qbir ig yapl.lmaz
uyunm£Uh Bu tUr inanc;lar1n kaynagl. gUne::;in tnnr1 olarak tapl.l-
dl./!1 dUnendir.
Ocara kD.r!Jl. duyulan aayg1 .Anadolu 'da yayglndlr. Ocalt
baG1nda aylp yerlcrini gosterenin ba~1na yl.kl.m gelecegine ina-
nlllr.
Cenazeden s OIU'a<. sevi!JilMez. Hem olUnUn ruhu tedirgin .
olur he!:l de eve bir y1k1m gelir •
.Anadolu'da akar sulardan gec;ilirken tlnce "bismillah"
demek golenegi vard1r. Bu inan9 akarsularln birer tanr1;ya da
tanrl.c;a olnrak benimaendi~i dlSnemlerden kalmad1r.
J:emirdc hall-: inun~larlnua kutsaldl.r .. Gok gUrlet!leye bar} ...
lad:tfi1nun deniri l.!Jlrma gclene[?i vard1r.
Kuzgun, karga genelliklo u[ursuz saylll.r. .Bir e,vin Qev-
reainde karca dole~lr, tuzgun oterae 0 evde birinin olecegine
inunlll.r.
Kutsal nesnelcrin Uzerine (.focuk otu.r t:nak ufl,urauzluktur.
Ayr1cn kutsal sayllan yerde uyumak, su dokmek ylklm getirirmi9.
Cinler, periler Qarpar san111r. Anadolu'da bundan ~ok aak1n1-
llr.
Xnynaklera, sular1n dtlkUldU~U yerlere i~emek, onlarl kir-
letmek insana ylkl!!t eetirir, c;arp1l1r. Du inant; da aularl.n,
kaynaltla.r1n kutaall1(1 ilc ba[~lnt1l.1d1r.
DUrt ve yedi say1lar1 .Anadolu'da ozellikle tariltatlerde
kutsald1r. Aylarln dordUncU, yedinci gUnlerinin kutaal11g1 bun-
dandlr. Yedinci gtln ayr1ca !bran1 inanglnr1n da tanr1n1n evre-
ni yaratt1ktan aonra dinlendil;i gUndur. Durada Hesiodostla es-
ki lbrn61 innnc;lar1n1n birle~tigi gorUlUr. Ay1n onbirinci, on-
ikinci c;Unleri iso gokteki ayl.n dolunaya yakln olduE.u dUnemdir.
 -15-

Dugtlnlcrde ltoyun k1rpma.kt okin ekmak. n(,a.c; kesmelt u('llrlt1 aay:s.-

11r.
Ay1n orta.a1ndaki elt:s.ncl. gUn, ay.tn bUtUn parlakll.g.1 Ue
gUrUnmedi~i gUndUr. Ozellikle agaQ dikmo i~leriylo ugraganlar
ic;in ut.'Urlu say1lmaz. 111 telcim .Ana.dolu halk:t naysl.z :f1dan dikil-
mez" der •
.Alt1nc1 gUncle do[an k1zlarl.n gUzel olnu.yncaklar.:t., gele-
ccklerinin pek parlak gec;meyecet;i, mutauz olacaklar1 1nnnc1
yayg:s.nd:s.r.
Dol::uzuncu gUn, ay1n dolunaya yak1n oldu~,
yar1mdan da-
ha bUyWc oldufiu gUndUr., Ayrl.C& dokuz aay1a1 da ue;urludur, kut-
sald:s.r. Goklcrin dokuz ltat olu~u 1nanc1 1le 1lg1lid1r. Ekinle-
r!n, aobzelerin bu sUnlerde ekilmesi iyi say111r.
l!eaiodos'un dizelerinde dile gelen 1nanglar1n QOgu bu ....
~Un Anadolu•da oldugu gibi uygulanmruttnd1r.
 ,' ,, '.

III- IrES tO DOS! U!l THEOGONIA' Slli!U FELSEF~ ACISINDAU .tUCEL!:lt19!

Yunnn L!ythos yazarlar1 tanr1lar1n, yar1 ·~tanrllarl.n in-

aanlar1n ·meydana gelioi llzerine ~birc;ok qeyler anlat1rinr. Jru ·
Uythos yazarlarl. varolanlnrln kUltcnini dine ba€;ll. kalarak dU-
. . \
~UnmU~lordir. QUnkU ltaklerinin tanr1da olduguna inan11J.r • .::au
nedenle bunlora olducu gibi inanl.ll.rdl. Uepsine g()re, dUnya
'\"arolmadan tlnce Khaos vardl.. En eski orneg:Lni liesiodos •t~l bu-
luyoruz. ~eoeonia'n1n ba~1nda Khaoa•u ~Byle o~~at1r:
"Khaos 'tu bepainde n once varolan
Sonra geni!} gtigUslU Gaia, Ana. Toprak ,
SUreltli, aagJ.am tabanl. bUtUn olUr.wUzlerin,
Onlar ki tepelerinde otururlar ltarll. Olympoo 'un
Vc yol yol toprag1n dibindel~i karanll.k Tartaros' ta.
Ve aonra Eroo, en gUzcli·6lUmsUz.tanr.1lar1n,
0 ~oa ki elini ayn'tti~i <;Uzer on.nlilari·n,
Ve inannlnrl.ri da tanr:t.nln da ellerinclen al::Lr
YUrckler.:lni, ak11 vc iotorn gUglarini
Khaoo•tan Brebos ve kara Gece dogdu
Ere boa 'la seviQip bir1egmesinden" (10).
Kha.os •tan bo;~luk, daha b19ime girmemiQ, varll.[a kavu!i-
mam1~ ogelerin kar1Ql.r.J1 an1a~l.lmaktadl.r. Khaos•tan vnrll.klar
kendi kendilerine ortaya ~l.kmnktadl.rlar. llk <>nee Gaia, yani
toprak .dognr. Bu diQi varl1kt1r. »unun igin geniG gUgUalu. en•
gin kucald1, aa.jp.am tabanli denilmektc. Gaia Eoaiodos 'un Theo-:-
gonia 'sl.nda dUnyny1, ·yeri, evrenae1 bir 6ee olarak to_pragl. aim-
geler. Kosmos'un ilk maddi ger~ekli£idir. DUtUn 6gelerin kay-
na~1ndn bulunan nna ilkedir. Bu yo1da Hosiodos, uo[:ada ana
ilkenin ne oldugunu tan1mlamaga Qall.gnn !onya. dU~UnUrleri gi-
bi dnvran1r. naaia, ovreni bir dUzene gore meydana getiren
ve dUzensiz bo:Jluktan 91kt1kta.n aonr a once "parthenogeneais"

(10) Azra Er~1at-Sabahatt1n Eyubol:tlu. neaioclos eoeri ve kaynaJ'.: ...

lar1. TU:dc Tarih Kurumu Daa1mevi,Ankara, 1977, say fa 108,
theoq. 116-126 vd.
 -17-

erkeksiz Ureme prenaibine gHre. Gtlk'U, Danlar ve Denizi yara-

tlr. Sonra kcndi evladl olan Uranos ile birle~ip erkek ve di•
~Ji Ti tanllar;,Kylop 'lar1 ve Heka.tonltheir 'leri cio~urur" (ll).
Bn do[.rurma aUrecind.en hemen aonra evrende egemenlik anvao1-
n1n ilk belirtisi Uranos tanr1n1n do£an ~ocuklar1n1 Gaia'nln
. '
ltarrilna._ ger !sin e;eri t1krnaa1yla bar} gtiaterir. "Xosmogoni
maaallar1nda Gaia koruyucu rolU oynar ve erkek unsurlnrl.n
(Uranoo ve Kronoa) oencillig1ne kar~:a. haya.tl.n aUreiklilil£in1
aaglar" (12). Genellikle devler, azmanlt;\r cannvarlar hap
Gaia'dan uremilJ sayillr.
Heoiodos Eros•a bir tnnrldan ~ok bir ilke niteli~! ta-
nl:r. Btl erltck vorl1kt1r. Khnoo 'un bir c1Uzene gelr~eoi vo Ure~
tim sUreciniri ortnya <;11t:mas1 Eros· •un gU.cUyle olmu~ tur. :nu ·
tanr1y1 Heoiodos UbUr lirik ozanlar gibi betimler.
"Ve sonra .Eroo, .en gUze,li .61UmaU& tanr1lar.1n
o Eroa ki elini, ayae1n1 c;Bzer tanr1lar1n
Ve ineanlarln da, tanr1lar1n da clle:rinden al1r
YUreklerini, akll ve !stem gUc;lcrini*' (l')
Eros, tanr1 ve inaanlar aras1nda sevi anla.m1na al1n-
maktad1r. Hi9 bir tanr1 Eros gibi zaman ve mekana gore degi-
~ik bigimlerde yans1 t1lmam1Qt1r, ~airlere
konu olmaml.t.Jtl.r.
Boylece Eros tanr 1 evrenael bir ilkeden, insanlarl oklarl.y-
ln kovolnyan vo yaralayan kanatll., alaycl. ve yara~Bz; gide-
rek tehlikeli bir 90cuk bic.;im1ne gir:nil}. Bu biQimide gUnUmU-
ze kadar gelni9tir. !skenderiye aanatl.yle ba~layan bu Eros
simgesi Romn'da Amor-Ar:tores diye epey tutunmu~,. Qiir de ol-
du['U l:ndnr reoindc de iz bl.rakmlf} vel Roneaans •tn yenclden

(ll) Azra Erhat~ Uitoloji BozlUgU .. Remzi Kitabevi, 1stanbul,

1977, Sayfa 124.
(12) Mcydan Larouase .. t:eydan Yay1nev1 197l,lstanbul,Say.fa 321
cilt 4 ·
(l') Azra .Erhat-Sabahattin Eyubo[;lu.Hesiodon eseri ve kaynak ...
larl..TUrk Ta.rih Kurur.1u Daslmevi,l977,Ankara,Say:f'a 108,
~heog. 118-121 vd.
 QOk canl1 bir geli~ma gUrmU~tUr. Sanatgllar, Eros'un kllavuz-
lueu alt1nda ad1m ad1m yUkaelerek balis gUzelli~e eri~erek
onda do['Ururlar onda yaratl.rlar'' (14). Ueaiodos yarad1l1~1
anlat1rken Khaos•tan hemen sonra Eroa'u aayar. Onun etk1sin1
insnn dUnyao1nda aQlkga gtsrdU[lU haldc bu sevi tanr.1s1 doga...
nln ilkelerini birle~tirip, Uretimi aaglemakta nas1l bir yon•
tern kulland1, birle~tirici tige olarak naa1l !~led!, bunu ne-
aiodoa beli.rtmiyor. *'Eros•un·uevlet, titanle.r gibi a~man ya-
ratJ.klarl.n birle~mesinde ne eibi rol oyna.d1g1n1 tan1mlnmakta.
gU<;lillc Qeker, giderek partbenogeneaia ilkeaini bnz1 tanr1aal
varl1klar !<;in silrdUrllr" (15 }. Orne gin liyka !gin.
Acll gege·1anlam1na . gelip yeryUzU karanl1€1nl. ni:ngeleyen
1Jyks, Eeoiodon 1 t1n .TP.~ogonia 'slndn 6ncnli bir rol oyna.r.!'iyko •le
yeral t1 knranl1[ln1 simgeleyen erlwl' karde~i Erebo~ •la bir-
le~rnoainden Aither'le Hemera, Esir'le GUn yani 1~1knal vark
llklar do~ar. Sonra ke.ndi kendine llretoeyc koyulur. Ortaye
Qlltard1~·1 varllklar ktitUliliftit aQllg.l., yl.k1r.'l ve olU:·JU simge-
leyen karanllk gU~lerdir. nErebos•un cehonnemin karanl.t~l.na.
do[?:ru !nmesi Nyks '1 gece serbest b:tr alar ve flyks, dev bir
kUre haline gelir.· Eros•un dof-~9U ilc ikiye bolUnen par~ala­
rl gok kubbe ilc dUnya kuraunu meydann getirmiQtir" (16).

Yerultlndaki olUler Ulke.sinin. tanrlSl Hades "gorUnmezn

anlam1nn gelir • .Hem tanr.1n1n l:endisi, han de egcmen ol<lutJl
CSlUlor Ulkes1 i9in kullanlllr. Hades tanr .tn1n bir ozelligi
kendisini gorUnnez k1lan ba::Jl1L1d1r. Hades ve ltar1al. Persep ...
hone amat131Zt inaa.fa1z t yUrekleri hic;bir ynl~arl.Q ya da kur-
banle yumur;a~.:aya.n korkun9 tanr1lar say111r. Kendilerinden de

{14) !a;;:nil Tunnll. Grel:: eatetH: odebiva.t .PakUlteai Eno1mcv1

~ ~

J.&tanbu~~ 1976, Sayf'a 55 .

(15) Azra Erhat. tJi toloji SBzlUi;:u. Rcmzi Ki tabevi, 1s tanbul,
1977, Say!a 116
(16} Meydan 1arouase. Meydan Yayl.nev.i, !a tanbul, 1971, Say-
fa 450, cil t 9 •'
 -19-

Ulkclerinde.n de tanr11ar ve inaanlar nefret eder ...

"Tanrllar sevmez o kU.f'lU pualu yerlerin der Hesiodoa,
Bomeros da rttanr1lar1n bile t1ltsind181 girke! dolu Ulke tt di-
ye tan1mlar Hadea'i"(l7) Hades'in Qevreainde dart nehir var-
d1 Styks, Ko~;tos, Akheros ve PhleBethon• OlUler kay1k91 Kha-
ron•un ltayl.[.1 ile Styka'i geQmek zorunda idiler. ilk 9ag ya-
z.tn.tnda tllU ruhlarl.n oturdugu. tasarlanan yeraltl.ndaki ltaran•
llkla.r Ulkeaini anlatrnayan, ca.nlandlrmaya 9al:t.-t~mayan t}air
ve !ilo.z~r :pak yoktur. llomeroa'la bal}layan bu gelenek latin
Qiirinde Vergilius tun Aeneis destanl.n da sUrdUrUp. ~n yUksek
agamas1na 91kar11rn1o ve o yoldan OrtaQa~da Dante•nin bUyUk
eserini etlcileni~Jtir. "$airlerle filozoflar cehennem tasvir-
lerini zenginle!}tirip mUkafat ve cezala.r U:z.erinde onemle dur-
dular ve cehennemi mahallelere ayl.rarakruhlar a:raal.nda uzun
bir dUzen yarattllar" (18). Yarg1c;lar Aiakos, I11inos, Rhoda.-
manthus idi-~ Hermes ve Kerberos kotUlerin kac;mnslnl. engeller-
di. Lulcionuo ve Vergil!us •un eserlerinde cehennem Uc; lcl.sma
ayr111r. · !yiler 1Cin, kotUler i9in oUl{afat veya cezayJ. hak
etmeyenler i~in•
Haden Ulkesinin en k1sn tanl.mlamaol.n.l lleaiodos ya.pa.r~

"Qrada yUkselir yank1l1 konae1

GUc;lU Iiaden'le korkunc; Persephone'nin
Azg1n bir kopek bekler kap1s.tn1,.
A~anslz sinsilikler ustas~ bir kopek,
Girenlcre yal taklnn1r l:uyrugu lrulaklarlyle.,
Arna gireni bir daha · blrakr::az dl.;>ar1,
Pusuda bekleyip parampar9a eder,
Ql.k:nak ic!n kaplya. gelenleri'* (19):':.

(17) Azx·a Erhat •.Uitoloji Sc3'zlU£U, Remzi Kitabev!, 1977, :ts-

tanblll, "Sayf.~ .229.;;;
' ·.. .

{18) Meydan larousse. tleydan Yayl.nevi 1971,.tatanbul,Sa.y.fa 8.34

cilt 2
(19) Azra. Erhat-Snbahattin EyubojJ;lu.Hesiodos esc.ri vc kaynak-
larl.Tttrk Tarih Kururntl :Baslmev1,Ankarn,1977,aayfa 150
T.heoq. 767-774 vd
 A:~a1lk<;nf5 yaz.1n1n !lt~ ve en canl.l lie.doa anla t1m1n1
Homeron •tul Odyaae.t. •o1nda buluru2.,
"DUtUn cUn pupn yelkon c;i tt!l: donizde
GUn bat1yor, tekmil yollara golge 1niyordu ki,
Jier.in bal{lf]ll Okennea •un vnrcll.k ut;lar 1na
Ornda.dar Kirnmorlcrin llalkl. vc kent!
Sisler bulutlar.ln ertUlU bir Ulkee
Parlaynn GUne$ 1!l1nlar:tyla hiQ' bnkmaz onlc.ra,
No y1ld1Zl1 eure yUkseld!~i
Ile goktcn a~af1l. toprat-1 indi/51 ear.n.en.
UlUo karanl1~1 earrn1~t1r bu rnutotlZ tnaanlat-1" (20)
Hayn tla ~lU::1
yaln1z bir l.$11-c...l:aranll.k aorunudur. lio-
meros' tan ha;Jlayarak 1lk~e boyunea l:mya t ina an i9in :,rnlnlz
eUne~!n parlnkl:t./21 yeryUzUnde vardl.r. Uayat.t hnyet ynpan un
l?1kt1r. GUzlo gC!rUnen gUn 1~1~1, duyularla alg1lcnan ond<11
bir vru..~11kt1r"• ·au 1tt1(;1n olmndlt:z. yer: .;int! tlladdi hir ve..rl.1k
olnrnk dU::;UnUlUJ:' ama ornyn hnyal V$ oto anc karl.l}.tr. O:r:n.n1
yeral. t1 ta.nrllnr.lnln llltldlm oUrdU1:1er1 bix• df1nyad1r k!, o da
ba~lml(;l.C1 vc oonu olnn bir. neknn olm:ak taoa.rlun1r. llor.wroo
da, Heaiodos da onun girl~; ve <;lkl.<~i kap1lar.1n1 bu dUayanl.n
belli bir yer!nc .yerltH;tirirler. :nu dUnynda oldutu g.ibi .o
dUnyada. dn J.nsan oturur, ne var ki ,:;eryfl~Undoki imlur'..ler .1gl-
~1 gtlren cn.nll varl1kla:r.d.1r, yeral 't1~dakilet• itle yalnlz hirer
gtllge<.lirtt (21).
Hon.todon, iiaden 'le Zartaros•u bir tutar ve geeeylo
eilndU:aUn, olfl:'!'!lU uyltunun bulundukla.r1 bu karanl1lc tllkesini
Hades • i anlattl[l.ndan dahn canl1 renklr~.rlc anlntl.r ..
"Orruln rlurur :rntl yann kayna!-t:la.t'
:a.utun. varllklarl.n son u9la:r:t
Kara toprae.1n ve sial! Tartnroo•un
(20) Honcros CAlytHlo,J.n ~vir! Ar-..ra I~J:oh.nt-A. Kndi.r Sander layl.n-
lar.1t !atnnbnl .. ~970, sny.fn 200 XI .. ll-19 vd
(2l} Azrn P..rhnt.:tote !nsan Ecce Jiomo.Ite~i Kita.bf.!vi,!atanbul
1975, Snyf.a lOS.
 -21-.

Eltinsiz denizin ve yl.ld1Zll. gtlkUn·

Tanr1lnr1 UrkUten pis, kUflU k6~eleri
Oylesine der!ndir ki bu yerler
Dir y1ldn varllamaz dibine
·Eap1lar1ndan girdikten sonra
J\nra UatUne bora sa.vurur 1naan1
Bir o yana, bir bu yana, korkung bir hlzla,
OlU~Uz tanr1lar1 bile korkutan bir hlzla.
Ve 1~te ora.dn yUkselir kona/11 knra Gece•nin
· Kaavetli, korkung bulutla.r i~incle tt (22).
Tartaron yeraltl.ndaki 6lUler Ulkesinin en derln yeri•
dir. J:Ieoiodos bunu ~t>ylc batimler:
"Dir ora gi:Skten dU!}SC dokuz gUn, dokuz gece
Ano~k sonuncu gttnu varabilirde yeryUzUne

Ve tun9 b!r ~rs dU~se yeryUzUnden ancak

Dokuz gUn,dokuz gece sonra varabil!r Xartaros'a"(23)
DUnya dahn burada tam Grek2ere uyan b!r ~ekilde, dUz-
gUn bir yap1 olara1t dU.~UnUlUyor. tt.Du yap1da kutlu dokuz sa-
ylsl (bir~ok uluslarda k:utlu bir oay1 sayl.lan U9Un U<; kat:t)
ogemend1r. U~ aay1Sln1n kutlu olu~u karl.•koca ve <;OCUg1l gBa-
termeaiylo ag1r~an1yor " (24). ~heoeonia'nln bu yeralt1 im-
gesi Ho!ileroa•un Odyaaeia'da c;izdiGi He.dea tabloaundan daha
· canl1 degilsede, hem dnha uyr1nt111, dnha tam, daha somut.
dahn nosneldir bir yerde.
Yer:tin e.nlam1na gel en oimgoaol vurll.k Horko.o, lfyks '1n
bir ttrUnU olnrnk gosterilir. Horlt:o.G, insanlarJ.n baQlarl ua-
tUnde u<;u!}ur vo i9tiklori andl tutup tutmnd.lklarl.nl denetler.

(22) .Azrn Erhnt-Sabnbattin Eyuboglu'J!eoiodos eseri vc kaynak-

lar::t.Tllrk Tarih Kurumu .Bael.mev1.Anka.ra, ~977, Theogg
Snyfa 129, 7'6-740 vd. ~

(2:;) Azra Erhat--Sabahattin Eyubo£,:lu.Hesiod.os eaeri ve keynak-

larl.TUrk ~arih Kurumu .Baslrnevi.Ankarn l977,Theog • .Say.ra
128 722-725 vd.
(24) Walther Krnnz-Suad Daydlr.Antik Felse.f'e •.Edebiyat FakUl~
teai Das1mevi,latanbul 1976 Sayra 13.
 tnsan e[ter and1n1 bozarsa, Horkos UstUne «;ullanl.r ve bno1na
bela olur. Eski Yunan'da yemino ne kadar Unem verildigi Theo•
gonia'da Styks UstUne yaz~lan par~adan da anla~~l1r. Besio-
dos•n gtlre Zeus Titadlnr:t yenip tanrl.lar a.raa~nda ~erei' pay-
larln1 uae1t1rken Styka ilk yan1na gclen olmu~. Styks ilc
!:!orkoa ayn1 l~nvramlarl aimgeler.
styko Theogonia'da b!r yeralt1 1rmag1 olarruc g8rUlUr.
Tanr1lar bu 1rmak Uzerine yet!lin ederler ve · "Tanrllatt bile
Urkflten bir beladl.r o au"(25) diye bilinir. Yemin Olympos•ta
olursa, Zeus ir1s'i g8nderir Styltsti gctirir. Yeminini bozan
I ' .

korkunc; cezaya 9arp1ll.r,. ..Bir yll boyunea tanr1 ball. r]arabl

,

agz1na koyamaz, aoluk nlah:taz •. Sonra dokuz.-~ ;yll boyunca tan-

rl.lardnn, toplantl. ve Qtilenierden uzalt durmak zorundad1r.
Styka karanllkta gUrUl.gUrUl akan Okeanoa•un bir kkolu aayl.-
l1r. Sularl koca 1rmap1n sular1n1n onda biri kadard1r •
.Alln yaz1s1 ve kader UstUne Yunan ilk c;ag1n1.n eorU~U
~udur: !nsan nna knrn1ndan dot,ar dogmaz kader onun omUr ip-
li[;ini bUkoeye koy\llur. Efaanede 3 olarak gUster1len l.1oria,
yani l!:nder tanrlt;alarl. Theogonin •da 11Byle tan1mlnn1r:
"Ve Uorialar, ya1}ama paylar1ra1z1, dUzenliyenler:
Y~otho, Lakhesis, Atropos tanr1~a1ar
Xi bi.lge bUyUk UatUnlUk vermi~ti.r onlara,
Ki onlar verir yaln1z insanlara
Mutlu ya da mutsuz ya~ama paylarlnlff (26)
tt9 Moria her 1nsan1n i:pligini bill,er dururlar, gUnUn
birinde de keserler. OmUr keailmesi, ya da koparll-
ipli~inin
masl imgeaine hie; rastlnnmaz Homeros•ta. Moria deninde, Qok-
luk ecel, olU.m akla gelir. Onun it;indir ki .Homeros dostanla-

(25) Azra Erhat-Sabahattin Eyuboclu.Hesiod.os eseri ve kaynak-

la.r1, I·Urk Tarih Kurl.lmu .Ba.s1rnevi .Ankara 1977, Say.:fa 1;1
Theog •. 793 vd.
(26) Azra Erhat-Sabahattin .Eyuboel.u •. Easiodos eaeri ve kaynak-
l.ar.:t. TUrk Tarih Kurumu Bas1mevi, Anltara, l977,Say.fn
131 Theoe •. 904-908 vd.
 1nsan e{jer and1n1 bozarsa, Horltos UstUne ~ullanl.r ve ba91na
bela olur • .Esk1 Yunan'da. yem!nc ne kndo.r tfnem verildigi :thee-
gonia 'da Styks Us tUne yatulan parQada.n da anla~l.ll.r. liesio...
dos•a gBre Zeus Titarf.l.er;t yenip tanrl.lar araa~nda. ~erei' pay ...
lar1n1 dag1t1rken Styks ilk yan:t.na eolen olmu~ .. Styks ile
Horkoa ayn1 kavramlar1 aimgeler.
Styka Theogonia 'd~ b.tr yeral t1 1rmag1 olarnlt gilrUltt.r.
!ranr.tlar bu 1rrnak Uzer1ne yet:'lin ederler ve "fanr:tlatt bile
UrkUten b.t.r beladl.r o au"(2S) d.iye bil1n1r. Yemin Olympos•ta
olursa, zeus ir1s'i gtlnderir Styltsti getirir. Yeminini bozan
I ; '

korlcung cezaye. 9a.:t'Pll.l.X':• ~!r y1l boyunca. tanr1 ball. ~arabl

aez:t.na koyamaz, soluk nlai;laz • · Sonra dokuz ; Yll boyunca tan-
rl.lardnnt toplant1 ve 1}t5lenierden uzak durmak zorundad1r.
Styka karanllkta gUrUl gUrUl akan Okeanoa'un bir kkolu aey1...
11r. Sular.t l;:oca 1rrnar1n sula:rinln onda biri kadardlr.
Al;tn yaz1s1 ve kader UstUne Yunan ilk 9ai;1nl.n gorU:;:U
r;udur: 1nsan ana knr111ndan do~nr dogmaz kader onun omUr ip-
liC;ini bUkneye koyulur. Efsanede. 3 olarak: gCSster11en. r.soria,
yani kntler tanr1t;alar1 Theogonia •da 1:?tlyle tan1mlan1r:

"Ve ttorialar, ya~ama paylarl.!:tl.Zl. '· dUzenliyenler!

lUotho, .takhesis t Atropos tanrlcalar
Xi bilge bUyUk UotUnlUk verrniqtir onlara,
Ki onlar verir yalniz inaanlara
f:!utlu ya da mutsuz ya!'}ama paylar1n1" (26)

{t~
J.tori.a. her 1nsan1n ipligini bilker dururlar, gUnUn
birinde de keaerler. OmUr ipl1€;1nin keailmesi, ya da koparll-
masl imgesine hi9 raatla.nmaz Homeros•ta. Moria deninde, Qok ...
luk ecel, C>lUm akln gelir. Onun it;rindir ki Homeros destanla-

(25) Az:t·a Erhat-Sabaha ttin Eyuboclu. Hesiod,os eseri ve ltayna:k-

la.r1,. I·Urk Tarih Kurumu .Bnsl.mevi Ankara l977, Sa.y.:ra 131
Theog. 79-, vd.
(26} .Azra Erhat-Sa.ba~a~tin .Eyubo£lu.,.Eesiodos eaer1 ve Jtaynak-
lar1t TUrk !r'arJ.n Kurumu Das1mev1, Anltara., l977,Say.fa
13l Theog •• 904-...900 vd.

~. tbJEQ.MiLU&A&Lt.iL.J£tiZCJt::&; e au
r1rida ltader diyn c;evrilen Moria u~1.u:.suz ve zorlu olarak ni te-
lenir. 1:e varki Moria Zeus 'dan da. daha gUc;lU ve UstUndUr.
Tanr11ar babaal ona karQ1 gelcnez. 9nun kararla.r1n1 degiQti-
rcmez .. ".Hes!odos'da lJoria'lar insanlara yalnlz amUr payl.nl
def;!l, bir de mutluluk ve mutsuzluk payl.n1 verirler. Moria 1 lar
yar1 dinsel, yan! filozo.fik bir. z.:{{Urll·?Un canland1rllm1q im-
geleridir" (27). Platon'da Devlettin son b6liimUnde, yeryUzU-
ne yeniden ·c;lkncalc olnn ruhlar1n Moria'lara bawvurdugunu an•
lat1r. n13UtUn ruhlnr hayatlar1n1 geQtikten aonrar. eene o G1-
rayla Lakhesis 'e yakla~.na1~1a.r.
Lakhesis her birine kendi pe-
:r!sini vorn!g; bu peri hayat:~. boyunca.ona hizmet edecek nec;;-
tilti kedere gore yavatacakmlo onu. Etl peri ilkin ruhu Klotho'ya
gatUrUp omm eli al t1ndan ve dtlndUrdllgU lcirmenden ge c;iyormu~;,
boylecc ruh segtigi l~e.dere ba(?1an1yorr.m~. Ondnn scnra .. Alt ...
ropos, Klotho'nun egirdig1 kaderi lSlt;Uloez hale sokuyor, co-
nunda ruh n19 arkasanl donmeden Kader'in tahtl cnUne ge11p
duruyor, sonra Bte yan1na ge~iyormu~" (28).
RUze;nz.lar, Yunan.Qiirinde onemli rol oyna.rlar. Efaa-
nede dcrt bUyUk rUzgn.rl.n ad.l get;er., Bunlar I!otos (Lodos),
.Boreas (Poyraz) Zeyhyros ve l:Uroa 'ttir. notos VE.: ;aoceaa ruz-
ett.rlarl adlar:tn:t. biraz deE;i$iklikle b!zirn .I~oyraz ve Lodos •a.
vermJ.olerfJ. u1~e · var ki bunlar1n dosrul tnsunda :;4 dereeelik
bir knyma olmuQ, llotos 1 a bueUn klble, Eoreas'a y1ld1z denil-
mi~tir.- Dat1 rUzgar1 Zeyhyros, yani bizim karayel, Dof-u ruz-
gllri Euroa iae ke91f}leme 'dir" (29 ),. l\u rUzg:lr~e.r 1lomeros 'un
Odysscia's1nda 6zgUn ve renkli kiQilikleri vard1r. nunlar
kim! vnl::i t scrt olrnnlr..la b!rlikte insnnlar 1Cin ylkl.rr~l. say1l-
mayacak, vnkitleri bilinen dUzcnli rU.zgtlrlardlr. Heaiodos'un

(27) Azra F..rhe.t.· Mitoloji StizlUgU, Remzi Kitabevi, !stanbul,

1978, say£a 226. .
(28) Plnton-Devlet. Qev!ri Sabahattin Eyuboglu-M.Ali Cimcoz
Remzi Kitabevi, 1stanbul 1975· X.620 d-e, Say.fa. 306
(29) .Azra Erhat •.. Mitoloji SozlUglt, Rez:1zi Kitabevi, lstanbul,
1978, aayfa 287.·
 Theogonin 'dale! bunlarl a.nlat1rn1 ise.: .
"$a!ak tanr1c;a Astraiostla birle§ip
Co~kun ytlrekli rUzg~rlarl do~urdu,
G~kleri ar1tan Zeyhyros•u
J~.zg1il esi~li lloreas t 1 vo 11otoa *u '' ('0}
Zephyros, ·gemicilerin en Qolc a'evdikler.t., kendilerine
ko:ruyucn bildiklori rUzgttrd1r.·~atl1 eaintisi ile·.Elya 1 on
bahcelorin:! >serinletir•. Daha.r1n mUjdeaidir. "Sanat91lar
Zephyroo 1 u bn~1 t;elenklerle oUslU, kolabek kanatll. a:Uzel ve
sar1;;:1n bir delikrulll. biQimiride betimlerler. Havalarda suzu-
lUr. Yan.1nd.a, uzun VrtUl~:ri ba.olnr.t Uze.rine savrulan, lc.ue;u-
lara binmiF}·.fJ.dan boyl:u gen9 k1zlar var<11rn (31).
Hesiodos, bir yanardae tanr1s1 olarak ~p~on•u c;arp1 - .
.c1 renklerle ta.nltunr. 1'1 tanla.r gBkten kovulduktan aonra Gaia
Tar taros •1a. son bir kez birleQip Typhon 'u do~urmu~. !t'yphon
~heogonia'aln ba'ilanglClnda :;oyle tan1mlan1r;

"Zcr iqler it;in kollarl.,

yarntJ.lm.1~tl.r
Ayaklarl. yorulr!lal: bilmez bu ya.man tanr:tnln
YUz y1lan ba~1 yUkael.ir omuzlar.tndan
Q.:t.karlp ltorl~un~ knra dillerini 1
D~ ejder ka:falar1ndaki gozlerde
Ateg alcv sac;a~ . kara.. l{fl{;larl a.ltlndann (32)
Zeus bu a.z:-ilanl ali;· e tmek · gerektigini anladlf:lnda.n onu
oldf.frneye lrnllt1Q.1r. o zarnan doll,n 'dn btiyUlt bir gUmbUrttl l~opar.
"Dir yang1n sardl menekqe rengi aular1
Bir ynndan gVk gUrUltfwU ve ~imgekler
Bir yandan ejderhanln saldlgl alevler,

(30) Azra 1~rha.t-Se.bahatt1n Eyuboi£1u. Hes!odos eseri ve kaynak-

larl, TUrlr: !rarih Kurumu Baslr.Ievi,Ankara 1977, Sa.y:fa 117
Theog. 378-81 vd~
(31) Ernest Granger Mitoloji <;ev~ 11urullah .A.taq ... titWehher Erim
Cem Ya.yl.nevi istanbul, 1979 Soyfa 79
(32) .Azra Erhnt-Sa.bahattin .Eyuboglu. Heaiodoa eseri ve kaynak-
lar1,TUrk Tarih Xurumu Bnalmevi,l~kara l977,Say£a 132
Theog. 825-0;50 vd.
 .B1r ynndan azgl.n rUzgarlnr ve y.tldlrlmlar
Kayn1yordu yer gUk daniz ba1,1tnn tu:,~a
DCJrt bir yanda.n k1yllara yU!tael1yordu 1
OlUmsUzlerin 1ttil!i dag g!bi dnlgalar1
Bir dopremd.tr ba.Qll.y ordu l.inU aJJ.nmn2, ·
. tlrportUer i~indeydi ::ades bile "('3)
Il'n korkutttl envn'.}tan aonra ~yphon yerin dibine kapttt1-
l.tr Vc Etna yannrda{l. ola.rnk aimgelenJ.r•.
Zeus, dUn,yan1n e&em~Hli.t tanr.:tlnrln ve J.naanlnr1n her-
oeye ettctt yeten babaaldl:r.- Beaiodos bunu ~C!yle bclirtir:
'*.DUyleoe, kolay deP.ildir hi{; bir ear.mn
Ze:us•un iatet'Iine ynn t;;izmekt kar~l komakn(,4)
Onun gUcUnU yaln1z kader e1n1rlar, kaderin kanunlar1....
na bo~run oger. Zeus g8k tanr1d1r~ gUkle 1lgili dotal eU~larin
hopsin1 k!QilcntU.ren varl.:tktlr. l{?lkt ayd1nl1l:_ bulu t, gck
gUrle~os1, ~irm]e1:, y.:t.ldlrl.a Ze.ua •un oecmenli€,! a.ltlndad.t.r.
Zeus dalln 1llt~l bir evren ·gCJl:."il.nU-~ U.nd.e., Uranos, Gtsk tanr1 di ._
ye adJ.npu.tr.tlan dogan1n kendisi det:.tl. do[:ny.t inonn dUzen.tne
benzer bir dUm:ue sokup, yon~ tim1n1 ·elc alan bir insan tan-
rl.d1r. Zous Xronoa iln llhea. 'n.ln oE:lmlu.r. lltltUn V:cl~n llulltla-
rlnda gc9erli olan KUltUr kayna(lnl.
. . muhtemelen Girit,
. Dodone
ve Arltndin •dan nl.1r. En yUce ttlnr.:t olnn Zeus'~ t·np1n:tld3.fl.
ye:ce gore deViGen birg:ok invan vcrilirdi. Zeuo ya[:nurun dn
tam:•la.td;tr. Atirm 'l1la.r "Zeue ya[lyorJt derlerdi.. n.tvrenin
lrronos•tan acnra ealon e:fendisi oldu[;:u i~in, yernltl dUnyao:t
da onun yabanc1o1 delf:ildi.r ve r;o[:u sam.nn "ba:;ka bir Zcusrr
say.tlan l!adaa 1le karl~ t.:trlldll{l. olu~. Ailoleri, A tina :-z.a....
tilerini, eiyaa! meclieleri, s!teler1 (Zeus. J?Oli(!ua) ve Belen
toplulu[;:unu. (Zeus J?enellenioa) lcoruynn Zeus. inaan topluluk-
_. II I IJtl:bb tlf Ill!"

(:53) Azra Erhat-Sabahattin .Eyubo~lu. lio.uiodos eaeri ve kay ....

.nal-clnri,.TUrk Tarih Kurumu naa:tmevi,.Ankara, 1977, sayfa
1:;3, ~heoa. 644-852 vd. .
(34) Azrn Erhnt-Sabaha tt1n £yt1bot~lu~ Feaiodcs eser1 'Ve lcaynak....
lnrl.. ?~Urk T&'ih .Kurumu Das.tnevi. Ankara, 1977 sayfe.
l2S, Theoc 61, ...614- vd.
 ·-26-

~ar1n1n koruyuou tanr1a1d.1r" ( ;5).

Ayr1ca·auc durumdaki sava~~1lara yard1m eden ve aavaQ-
lar knzandlran lturtar1c1. tanr1d1r. :autun bunlarda.n ba~ka Zeus
au9lula.r1 ve tehlii~eli olabilecek QCkilde sivrilen kallrama.n-
lar1 (Promethet~a) cczaland1r1r. Yani hemen hemen evrensel
bir tanr1d1r. "Yunan•111ar1n dU!i1Unceai da.ha cok soyluluk ka•
zanlp dol{anln ve hayat1n gcrgeklerini daha bUyu.k bir· bilge ....
likle lco.vradlkt;a. Zeuo •un k!Qiligi de bUyUyor. Hnem ve ulu-
lugu art1yordu" (36). ObUr tanr11ar1n hepsinin sUQlerini ni•
teliklerini de kendi Uz varl1g1nda toplnd1£lndan"Zeua•ta £1-
lozoflar a.rns1nda yayg1n olan tektanr1oll1k egilimlerini a<;lk-
la.maya yetecek her!}ey bulunur" (37). Zeus hakkn dayanan insa.n-
co. bir dUzen~n kurucunu ve koruyucuat1 aa.y1l1r. ilomeros deo~an­
larln da tanr1lar1n babas1na vcrilen bu rol Hesiodos'un ese-
rindc dnha da kenin olarak belirir.
Kronos bnbaa.t Uranoe •u nns.:tl al t edip ec;emenligi elin-
den nlm1~oa Zeua•ta ikinci ku~ak tanr1lar1n1 ycner ve UcUncu
ku~ak olan Olympos tanr1lar1n1n egemenligini kurar. Krenos
krall1g1 elden ka~.tr~nmak i~in bUtUn ~ocuklar1n1 yer. Rhea
oelu Zeus •u donutica Girit adaa1na sa.klart K.ronos 'a. da kundak-
lanm1'EJ bir ta9 yedirir. Zeus Gir.tt•te. kec;i Arnaltheia'nl.n aU-
tUyle bealenir, bUyUyUncc Kronoa•un ouyrindan olan bUtUn az-
manlar1, devleri yeraltl Ulkesi Tartaroa•a kapat1r.
Zeus Olym,poa tanr.tlar.tnl.n egemenligini kurduktan son-
ra ill:::in Okeanos k1z1 Metis tanr1r;ayla birle~ir. Metis akll•
us, dU:;Unme gucu demekt!r .. Tanr.tlar ta.nr.:ts.1n1n kendisine ilk

(35) }!eydan Lo.rousse. tiC:'f"dan Iay1nev1, 1stanbul, 1971 Sayfn

926 cilt 12~ ·
(;6) Ernest Granger Mitoloji Qeviri !~urullah .Atac;•MUzebher
Erim. Cem Yay1nevi !stanbul, 1979, Saytn 50.
(37) Meydan Larousae. lleydan Yay1nev1 •. istanbul, 1971, Say-
£a 926, Oilt l2~;
 eQ olarak ak.:tl 'ln b1rleQmeai a.tmgeael b.1r a.nla.m ta~:tr. Ama
1
'lttet!s 'ten doKacalc olan tanr:taa.l v.a.z-l.t{~J.n babatundan dnhe
gU~lU ola.ca~l .fal1.n.1n ger~ekle?r.temeai i9in Zeus •un tie tis •.t
yutmao.t ve Athena'yl tUm silahl1 olarak katasJ.ndan 9lkarma-
a1 daha da derin bir anlam ta~lr" (38) • Ak:tl gUcU ~e ancak
onun aracl.ll/Z1yln elde edilcbilen dUnya. egemenligi ba§ltanr1 ...
dan ayrl.lamnkta, UrUnleri de anc::ak onun kaf~Hllndan g1knbil-
mektedir.Hoaiodoa bu dU~Uncoyi goyle dile getirir:
"1'anr1lar.tn kral1 ilk ~Q olarak
r.1etis 'i bilge tanr19ay1 segti kendine
Metia en ook ~ey bilendir,
DUtUn tanr:tlar ve tllUmlUler a~as:tnda
Ama bu tanr19a tao dob~raca~1 n1rada
Qak1r gBzlU Athena'y1
Zeus Toprag1n ve Gol{Ua 8gUtJierine uyarak
Se~dall aozlerle nldatlp e~ini
Yuttu, gl>vdesinin ··.tt;.ine aldl onun {39)
Kralllk gUcUnU .elden kn~.t.rmamal:: 1~in onu ta§l1yan ya
da ta~~yacak olan varl1~1 iQine alma, a1nd!rme temns~ Y~nan
Uythos'nna d.t~?a.I"ldan kat.1lm1;; tsgelerdir. Kayna[fl. gUneydt>£ru
Akdcniz gevrcsinde bulunan bu etsanelerin Yunanl.tlara ~ni•
lee 'l!ler yoluyla ge9til'ti aan1l1r. nHomeros 'un .tonya•a1nda
bunlar b!lindigi halde pek tuta.nmadl[l da deatanlar.:tndan bel-
li olmaktad.tr. neaiodos •un etl(i alan1n da kalarak uzun uzt1n
anlatt1g1 bu temalar Yunan Mythoa•unda tck Brnek olmak bak.1-
rn1ndan daha da golticidir". (40) 1m konum Kumarabi Mythos •unda

(38) .Azra. Erhat. M.1toloji SBzlUgtt. Remz1 K1tabevi.lstanbul

1978, Say£a 71.
{39) Azra Erhat, Saballattin .Eyubo[au. liesiodoa ese:r.t 'Ve kay-
naklar!.~U.rk Tarih Kurumu :Baslmevi,Ankara, 1977, sayfa
134, ~eog. 886-894 vd.
(40) .Azra E-rhat. Mitoloj1 St>zlUgU. Remzi Xitabvi, .t~tanbul,
1978, Sa.yfa l98•
 tam anlam1yla vur~tlnnmakta olducundan On Asya kaynakll. oldu-
ei ~Uphesizdir. .
Zeua 1 un ikinci evlenmeai Themia iledi.r. Bu bi:t• di§i
Titan 'dl:r. Uranoa ile Gaia 'nln. birle!}mesinden dogmug ama. Ti- '
tan'lar1n hi9bir eylemine karlQmad:tclc yalnlz Zeus ilc bir-
le~?ti['i ve ona verdig.t d8llerle a.ncak nitelik kazand1gl 1~1n
Me tis . kadar kavra.tlsal, a1rngeael bir varllk olarak 1tar~.tm1za
glkar. Yaln1z onu bir tek al:S~cU.kle tonl.mlayamay;uh "!I'hemis
tanrlaal yaaa r.11, do[lrulugun tanr1 kat.tndaki. belil"'tioi mi,
evrendeki dttsnn mi? Zor bizim i~in ka.psad1g1 aimge alan1n.1
bulmak, Urettiei ta.nrl.aal varllklarle. aUrd~Ur etki.sini"(4l).-
Dunlar .Hora'lar doga'da. dUzeni siraseleyen U9 tanr.:t.~a.dlr.
1iun1ardan tunomia. dUzen ve dfizenaizl!gi, iyi 'ye.aalarla. ku-
.rulmuQ bir toplum dUzenini aimgeler, Dike iae insan katlnda
dotrulugu ve ad.aleti, U~UnctisU l~irene i~e, insanlal.•a bereket
ve mutluluk sagla.yan bar1;;t1r. U'S tanr.tQa olan MOria'lar ise
inoan yazg1a2n1 simgelcr.
I

·:iesiodos •un dUzen ve toplu:n anlny.:t.q1 tUmUyle bu kav-.

ram UstUne kuruludur. Dike inaanlnr araa.tnda yagar, onun
i~i.ncU.r ki r.iirde de dllzyaz1da da gok ad.t gec;er.
••Es1t1 Yunan '1l.lara. gtlre tanr.:t olsa olsa Ua tUn ye te ....
nekli .insa.na bonzer bir. varl:llt olabilirdi. Nitekiu'l t!debiyat
yap1tlar1 bir yana 1 yaptlklar1 heykel, kabartme. ve rea!mJ.e.r . .
den gUnUmUze lcalanlar bunu ~ok ettzcl belJ.rtiyor. !naan1n ye-
tenokleri Yunan tl1lar1 6ylesine e tkilemiqti ki do~:aya egemen
gUglerin de ancnk insana be~eyebilocegine inan.:t.yorlara 1 •
-i~Uphesiz
insanla.rdan ~ok dahn gtiglU, <;(lk daha·gUzcl. insan.tn
yapamad1~1 birc~k 9eyleri yapabilen, ama ayn1 ciristen varl 2 t.
lard1. Denebil!r ki daha gelio:ni!J• her_olanaga kav-u~mu~, bit-

(41) .Azra Brhat. Mitoloji St>zlUll;U. Remzi Kitabevi. istanbul

1978, Say:ta 188
 tun yUceliltlere ula~m1~ bi~ insan Hrnegi idi bu tanr~lar •
.tnsan an~ay3.~.1n.1n k:avrayamad1,,ltl.f insan dU~Unceain.in Utes.inde,
inaana yabanc1 ve ayr1 yaplda r:lllt.de~illerdi. Yunanl.l.
iqin tanr1lar ve insanlar aynl nadn~, Toprak Anadnn dogmu~­
tur. Tanr1lar dogan1n tUr~U gU erini sembolize ediyordu.
Yunan'l!larda 1nsan1 hi~btr zamkn do[;adan ayrl. bir varllk
olarak dtl~?Unmemiolerdir" (42). ~Uylece tanr.1lar ve insanlar
bir bUyUk ailenin Uyeleri sayll~yordu diyebiliriz. ~anr1 her-
hang! b!r de~erin simgesi, ta kbndiai olduguna g6re, Ho~eros'da
onu 1nsansal Hl~Ulere sora Hl9~k yoluna gidilmez. Ama onu be-
timlerken insan g1b1 davran1Q1 ~a 6nlenemozl Tanr1lar1n baba-
s1 olarak Zeus 'un egemel'llig1 Us~Une kata yormaz. "l3u neden
boyledir, boyle olmae1 1y1 m1dtr diye bir aoru sormay1 akl1n-
dan bile ge~irmez. Kimi yerde ~ua•un UatUnde daha UatUn bir
gUg bulundul.;vnu belirtse bile, beua •un ve 6bi1r tanr.1lar1n
I
Troya aava9~na duygusal nedenlerle geliQ! gU-
kar1~malar1na,
zel yan tutmalarlna sea 91karmabtt {43). Destanlarlnda gc9cba
ahlalcln en bUyfik fazileti olan besa.ret t;vUlUr. Ho1:1eros devri-
nin inonnlnrl. bu deatarllarl zevkle dinliyor ve hic;bir tcnkit-
te bulun~ak ihtiyac1n1 bile duy~uyordu. Pakat znmanla antik
c;agln karakteristit?i olan ararytlr1c1 ve 9Uphec1 dU~Unca bu
destanlara yUnelince Bomerik albm bir talc.tm BzleQtirmelere
u{2.rad1. Bu lizle:)tirme ilk Bnce kesiodos tara!1ndan yapl.ld1.
On.un Theogonia 'da tanr1lar1n ieylevi ve hayatlarl bir hayli
de[f:iQime ugraml;~tlr. f

Tanr1lar egemenl11~1 'ele ~e~irmek, kral olmak !Q!n ku-

~
~ak kuQak sava~1rlar. Bu ~at1~ma baba ogul aras.tnda ve baba
t . .
I

i
(42) Ernest C.'ranger MJ.toloji Qev. Uurullah Ata<;, MUzehher
Erim Cem Yaylnevi, !stanbui 1979, Sa.yfa 18-19.
(43) Azra Erhat-Sabahattin :Eyubbglu·. Heaiodos eseri ve kay-
naklarl. Tiirk Tarih Kurumu1.Bas1mev1, Ankara, 1977, Say-
fa 44.
 ot"Ulu~ tahta 91koo.n1n1 engellomek i9in get~i tli 9arelere .b.nQ-
vurur.• 015111 ise baba.a.1n1n dUzen.1n1 bo{la c;lkn:r.tr onu ·dev.tre-
rek yerine gccmeyi ba~ar.tr. 1lk Uranos kraldlr, sonra ~onos
babas1n1 yener sonunda da Zeus Xronus•u yenerek gijgU simge-
leyen Olympos •ta kral olur.
"Ve Zeun ba~1nn ge9ip tanr.tlarl.n
Yetki paylar1n.1 da~l.tt.t her birine" (44)
.Bu da~1t1m Bea!odos'un eserinde epey demokratik bir
yHntem.le uygulanmakta.d.1:r. Hesiodos kl:.'nll1£:·1n a~amalar1n1
bir dUzene do~u izler. ~heogon1a'n1n baq.t~da Muaa'lara ijv-
gusunu dUzdUt:Unde, hemen tanr.:t kral.:t ile 1nsan kra11 a.raa1n-
dalt:1 iliQkiyi vurgul.a.rl "Xral~1k Zeus •tan gelmedir, arna kral
ancak hakll ve doadogru ynrg1lar verdigi zaman kraldl.r, tan-
rl.sal ni tell ltini -de ancak bi:r 9aba sonucu hakl.t da.vran1Ql.
ile elde ederler" (45).
Evrenin kuruluQun da Zeua•un kral olarak yerlegmosi-
ne kada.r izlenen. sUret;te olugum Zeus•ta gelen belli bir ..:ts-
terne gore Ber<;eklo9melttedir. K:ronos bu istemi sezdigi 1~in
d6llerini yutmay1 yegler~
"Korll::uyordu Uranoa'un maj?rur torunlarlndan bir.t
VlUmaUsler aras~nda kral olacak diye
Gaia ve Uranos bild!rmi~lerdi k1 ona
Ne kadar gU9lUler gUclUsU de olaa
Kendi ogluna yenilrnekt.l kaderi
Euydu 9UnkU bUyUk Zeua•un iate~i" (46)
l3u dizeler ilk kral lru~ae.tnda olan uranoa ile Gaia •n1 n

(44) Azra Erhat•Sabahnttin Eyubogl~.· Besiodos eser.:t ve kay-

naklar.t,. ~Urk Tarih Kururnu :Saa.tmev1, .Ankara,· l977, say-
£a 134, T.heog. 886-887 vd.
(45) Azra Erhat•Sabahatti~ Eyuboelu. Hesiodos eseri ve kay-
naklnr.t. Tilrlc Tarih Kurumu. Jlna1oovi, Ankara, 1977,
Snyfa 44.
(46) Azra. Erhat-Sabahnttin Eyuboglu • .Heaiodos eseri 1re kay ...
naklarl.. TUrk Tarih Kuruou l3as1mev.t, Ankara., 1977, Sa.y-
~a 120, Tbeog. 461-465.
 j

j
ka.der sUzcUltigflnU yaparnlc Zeua•un .istcdiginden aiiz etmeleri j
Homeroa 'un teraine Hea:.todos 'un Zeus •u ltaderden de Us tUn tut-
tu{1unu ka.n1tlar. Xhaoa•tan ~.1k:t..;;;ta. yoryUzU olarak g8rUlen j
Gaia ise Zeus•un do{;:ru!}u.na ve aonraa da T.itan•larl. yenmeaine
j
yard1m01 olmakla evrimin gizlerini bilen ve y6neten b~Uk
~oprak Ana alilamas1na eri~!r. Gtsk 'le ~oprak Zeus 'un kra.l ol- j
maslnda onu 6gUtleriyle ad1m ad1m yonetirler. Olympos•a yer- j
le~ip karde~leri ile yetkileri payla~tlktan aonra da di~i
tanr.tg~larla evlenmeler!ni bu amac1 pekiQtirmek Uzere dUzen- j
lerler.,
j
lunan mito1ojieinde dev~er. azmanlar OlaganUatU var•
j
l..:tkJ..ar ol.arak e-BrUlUr. lJunlnr yU~lCOllU 1 ell1 ba,gll devler,
tepe g(}zler ve da.J?.a birc;ok ya:ra:t.t..kl.ar dol?,ada raa tla.nm:tyan n~­ j
manlard.:tr. A.rna bunlar belli amaQlarla canlandlr.:tlan d1nsel
j
bir g5revi bulunan bir tap~m
bUtUnUn i9inde yeralan tipler-
dir. Kayna.klarl dinsel 9evrelerdir. ozanlar bunlarl a.l.:t:r, j
kend.i garu~ ve anlay1~lar1na gHra aUslorler. Theogonia'da
j
yap1ld1[,!1 gibi amn aimgesel varl.l.klar.tn.1 yitirmezler ..
Zeus~un ikinci ku!}ak tanr1lar1 ~itan'lar.:t.
yenip Olym• j
poa tanr~lar1n1n egemenligini kurmas1 lO yll sUran bir aa- j
va~tan .oonra olur •. :au ba~ar1 da..B;ncak YUzkollu Devler1n yer-
al:blgdalti hapislerinden 91kar.:tlmalar.tyla saglan1r • .Bu aava~ j
~heogonia'n1n orta. diregidir. Tanr.1lar1n dOIJu:Junu. yaradl.ll.-
j
ql.nl. ve varll./;$1n.1 d11e geti:ren bu. eave.~, hem yap1t1n en renk; ...
11 ve ilgin9 par9aa1d1r, .hem de as1l dram:a.. Du b81Um baiJla- j
y1ncaya kadar- lti kuru anla.tl.m birden de[ti~ir, cnnJ.an.:tr ve j
bUtUn bu yap1t1n bu olay1 anlatma.k i9in kuruldugu izlenimi-
ne var11.1r. j

"Her ik! tara£ g<:Sateriyordu var gUcUnU j

Qevrode aonsuz deniz homurdantyordu
j
To.:prak kUkredi birden gUr sea;tyle,
.Engin gBkler ynnlc1lan.tp inildedi j
VlUmsUzlerin sald1r1lar1 alt.tnda
j

j
 Koca Olympoa sars1l~yordu ~artaroa • a ka.da.r
I
j
I

Rar.:tQarak gUmbUrtUaUne korkl~n~ saldlr.l&lar1n" (47)

YUzkollu devlerin devinmasi, dagdan daga flrlat1lan

kay~lar1n gtf.mbUrtUsU,. sa vat]naralar1 doBaya kar1:;1p depre.m-
ler do[)n:ur. Zeus bir yandan Kyklop 1 lar:t.n armagan.1 a teqi
savu.rur, knralar.1 ve denizlerl yang:t.nlnr sarar~ Ozan yelle-
r! de 1Qe kar:tl}tlrmakla;:; evrenael bir kayna9ma· 1zlenimin.t
vermeye u[Jrar;;lr. Xi tan' lara,. dol[anln i1ke1 t kaba gUQler.tne
kar;;:l. sava.Q1 dUzen u~una verilmi:;, uygarl1g1n ana kuralla....
. rl. olan hak hukuk, iyilik ve dol{ruluk yolunda. kazanlltnley
bir sava~ olarak kar~1m1za dikilir. Ze~a'un Theogon.ta'da
a6zU gegen !stemi bu utkuyu gercekle$tirmek oldugunu anll-
yoruz. Dike ve kolluk kuvvet~ Zeus•un elinde birer ara~tl
demek. "1lyada'n1n "qimQek aavu:ran•• Zeua•undan ne kadar uzak...
la~tJ.k! GUcUnU ·.Pizik ve Fiz~k otesi alanda duyuran tek tanr.t
kavram1na ne lr:adar yakln geldikJ (48).
Heaiodos'un Theogonia•da ve !Iiller ve GUnler•de en Bnom-
11, en .:tlgln~ ve en dU9UndUrUcU kiQ.iSi olan .Prometheus eak.t
Yunan Yaz1n~n.1n ba$ka yapJ.tlar~nda da bUyUk yer tutar. P-ro-
metheus Titnn'lar soyundand1r. Heaiodoa•a g8re lapatos•la
Okeanua klZ1 Klymene 'nin ot~udur. :Su titan 9i.ft1nin d<S.rt
otlu olur aoa dordUnUn de kaderi tUylcr ~perticidjr. zeus
Atlaa'ln dUnyanln ucuna dikip.g8k kubbesini 'omuzlnr~na yillt-
ler, Menaitios'u y.11d:tr.1m.'la {;arparak yerin dibine kapa.t1 r
.P.rometheua•u z.inc!rler1e bir sutuna baglar ve karacigerini
• •
bir ka.rtaln yedirir, Epimetheus•un ba~1na kad.1n belaalnl
aalar. nu e!li gtlrillmedik olaganUatU ceza.larln nedcni nedir?
Zeus•un tapotoso[tulle.rlna Uzel bir h1nc1 vard1r. :Bu h1nc 1 n
as11 nede.nini de on1ara verilen S1:fatlardan anll.yo.ruz. llu
Titan'1ar1n d8rdU de kafa gUcUnden pay alm1~lard1r. Ak~ldan
......_. • lal 'il ...

(47) Azra Erhnt-Sabahattin EyuboRlu. nesiodos ese.r~ ve kay-

nnklarl. Tttrk 1'arJ.h Kurumu .Baalmevi, Ankara, l977, Say....
:fa 121, Theog. 678-684 vd.
(48) Azra Erhat-Sabahattin Eyuboglu. }~aiodos eaeri ve kay-
naklari. TUrk Tarih Kurumu Baslmevi, Ankara, 1977. Say-
fa 47. ·
 j

yann UstUndUl•ler ve bu UstUnlUkleriyle tfvUnUp, Zaua •a karo.t j

gclirle~. Akl.l gUcUyae Zeua •un tckelin.dedir. 0 bu gtlQlo rlUn• j
ya egeroenliflini e.le gegirmi~tir.: Du gUcu ba~kas1nda g(jl.'mek
ic;incle dinn:ez b.ir 6!'ke doguru~~ Prome·theus da bu CJ.fkeyi k8 . . j

:ri.tkler durur. Sivrl ak11n1, gelecegi t-Jnceden gl:Srme gflcUnU j

Zeus 'u aldatr~ak, kul]lculandlrmak, kttQUk .dU~Urmek ir;1n kulla-
j
.tllr.
j
Promet~aua'un Zeua•a lcarq1~.1~1edi1Ji ilk ou9u ~eogo-
nia•da Jiea.:todoa ~i:>yle bel.trt1r. j

»l}lUmoUz .tanr.llarla Bl£blU 1naanla.r1n j

Mekone'de 9at1Qt:tg.1 zaman1ard1 o zamanlart
j
0 gUnlerclen bir gUn, .Prometheus yaranmak !gin
Koca bir UkUzU ikiye b(jldU getirdi aotraya j
Zeua'u aldntmak iat1yordu nal1nda1 j
OkUzUn yar1a1 yaijll. etler ve barsaklardl
j
Kar1n d.e:risi al t1nda sa.kll,
!JbUr yarls .~ yak1n kemiklerdi sadece . j
Ale yaglnr al t.:inda kurna.eca aaklanrnl~" ( 49)
j
Zeus bu payla~man1n halq;a olmad1gln1 hemen aezer ve
j
Pr-ometheus ta· 91k1.:71r arna her nedenae kentikli pay1 al:tr,.P.ro-
metheus•un dlfzenini ag1ga vurur~t Zetla !le .Prometheus aras:tn- j
daki 19ten pazarllkll lconu(}ma.a:tn.1n aonucunda ~Byle denir: j
"1EJ te bu ylledc-ndir dUnyada insanok':Ullar1n1n
j
Xurbanlnrln yal.tn kemiklsrini yakma1ar.t
Du~an dttrnan aunaltlarda tanr.11ar iQin {50) j

Burada me tin yay1mc1lar1 vo <;cvirmenle:r bir nai t.i.a n j

neden aQlklamaslna ba~ vuruldu~unu belirtirler. Kurban tu- j
renlerinda tanr.tlar !{tin lturbnnln butlar:l. ile timUr organla-
j

(49) A2 ra trhat-Sabnhattin Eyuboglu. Hesiodoa eseri ve kay- j

naklar1. !I'Urk Tar.th Kurumu .Baa1mev1,. Ankara, l977, Say-
. £a l22t · Theog. 535•544 vd. j
(50) Azra Erhnt ....Saba.hatt.in .Eyubo.glu. Hesiodos esex-1 ve kay ...
j
nalclnrl. Ttlrk 11a.rih Kurur.m Daslmevi, Ankara, 1977, Say-
£a 123, Theog. 557-559 vd.
j

j
 r1n1n kemiltleri yagle.re sarll1p yak1lmaa.1 bu tBreye a..tt ..
Bliylcce bu yul~ardak! ac;1klama t6renin k8ken1ni bildirir ••
"Mekone .Argolia ytsres.tnde, Xor.t~thos•un biraz bat1a1nda,
Sikyon kentinin bir be~ka adid~.r.- Mekone sozcUgU iae, haq-
ha~ anlam1na. ,gelen "mekont•aarl \.t~.~medir. 1Ju 90k esk! ve
kutaal bir kent clan Sikyon btJ.~haQl. tanrlc;a'Demeter•.tn el.tn-
den .armef2s.n almakla · uvunurmu~, 9UnkU hm;ba~ da tah1l gibi
ta.nr1can1n imgelerinde gl.irUlen bir ba.reket s1mges.tym.tt;;n{5l).
Kurbari torenlerindeki b~.z1 geleneklerin. nereden gel-
dil;ini bildirdi(;inden ~eogonia. 'tla anlatllan bu e.:rsanc etio-
lojik, a~1klaylc1 bir nitelik ta.Qlr ama bizim ic;in as1l ~ncm-
11 Zeus Prometheus ka.vgas1n1 bamba:;,llca b!r motif UatUne kur-
maa1d1r. l>rometheua, Theogonin tda bagta Zeua olmak Uzere
Olympos tanr1lar1na kar~l 91kan soydan gelme. Bir ayaklan-
man1n1 bir direnmenin simgesidir. Kurnazd.1r, akllll.dlr ve
tanrllnr dUzenine boyun egmoyip ba;;:J:a dUzenin savunucusu
olarak dikilir ka.r.;1m1za, Z&UB tun Prometheus 'a k1zmaa1 ue.:..
kone olay1 ile a,91klan·m~kta. · :.tnsan tanrJ. i9in ~all.Qacak,·
kurbanl ila t~nr1y1 beslemeai gerel~irken, .Pro::1etheus araya,
girip tnnr1lar1 kurban1n besleyici. paylndan yoksun kl.lar •
.na~ tanr1n1n yetisi olan ate~?i de.insanlara. g~tUrUr. Kulluk
diye ortada bir~ey kalma.z. llri kez l~U9Uk dUoU.rUlen tanrJ.lar
tanr1a1 e.rt1k eQi g6rUlmedil:.: kork~ln~ cezalar sala.r llror.tet-
heus•un bao.1nn. Hesiodos'un l5ykUsUnde .Aiskbylos•un Promethe-
us•unu, giderek Gothe'ni.n verdigi .Prometheus yorutnunun to-
humla.r1n1 bile bulabiliriz. Zous al.dat1lml~h 1naanle.r1.n g 0....
zUnde J:u 9 uk dUourtU:3U~~, gU~Ung olmttQ bir tanr1a1r. Egemcnli-
gi artlk gergek bir gUce dayanmaz, gUnkU ak11 ~UcU tanr11ar-
dan inannlara gec;miQt!r. Devrim, UcUncU ve son devrim olmttg
bitmi~tir. !nsan kendi gUcUnUn bilincine varm1~, tanr1ya
karq 1 a,yaklanmlr;tlr. Ona isterse tapar, isterae hig tnprnoz,

(51) .Azra .Erha t ...sabaha ttin .Eyub"oglu •. Heaiodos eseri ve ka.y-

naklar.l. TUrk Tarih Kurum.u .nasl.r:~evi, Ankara, 1977, Say....
fa 29.
 gU9aUz ya. da. gU~lU oldutu oranda tapaz· ya do. hiQe sayar.
lll'anr.:t, insanln elinde bir oyuncaktlr, as.tl tanr.:t, ye.ui 8.!3.ll
yaratl.cl inaanl.n kcndisidir"(52). 1Jal] kaldll'iln Titan insm:1:1..n
bilince ermeaini aimgeler. Hesiodos Zeus 'u evre_nde yaaeJ.arl-
n:t. uygul.arnakla gorevlcndiren, Ustelik btr yolda yUrUyUp yUru....
medigini s-1k1 s.1k1ya denetlayen bir tek tanr1 ola.rak goru . .
yoraa .P.rome them1 efsnneai nedi:-? lfeclen ittaanllga uygat'll.el
getiren bu ki~iyi tanr1 yaaalar~na kar91 ayaklanman1n aim- -
gesi diyo tan1mlar. :Eser1erini~_ikia1nde de bu· e.fsaneyi tlzun
UZUn anluttlgl h~ldc iqleaen GUQ.Ve Verilen ceza UatQne .fi•
kir yUrU"'cmeye gir!f]mez. Oyaa A.iskhyloa <Jrnegin ·Zeus •a karv:t..
tragedyaolnda P.romethaus•tan yanadlr. Onun .gozUnde Zeua ka.-
ba gtfctt arag edinen bir zorbad1r. Prometheus ise ezilen .in-
sanllk u-~runa kEmd.tnden gU9lUye bag kaldlrmayJ. gUze alan
bir 1noan-kahrarnan • .Aiekhyloa da bu yal:'gly.t aagt(Jre kural-..
lar1na dayanarak ver!r • .Aralar1ndaki gt>rU.!J-- ayr11l.g1 neden
diye dU~Unebilj~iz. Ozan1n bu konudaki tutum ve davranl~lnl
bir s1n1f a~1a1ndan bakaoak oluraak a91klayabiliriz. Heaio-
doa bir dUcyUnur olabilir- gelenekael dinin QeQitl1 inanl.~la­
r1n1 yoruolamakta kendinden onceki ozanlardan dalla ileriye
git:nig, daha tuta::·ll bir inanQ orta.m1 kur:nug, ortaya koydu-
t;u ilke ve kurallara derinden derille 1nanm1gt1r. DU~Unceai
amac;ta.n ayrl dogildir. Ozanln s1n1f1 belli bir klrsal yl5re-
de ya$ayan kUy halk1d1r. Da~1na yaqam1n1 etkileyen kBtUlUk-
ler gelir. tfe~itli bilgilerini., gorgllle.rini bUyUk 8.eenle
halk1na taydall olabileaok rJekilde s1ralar. GtirU:Jleri, yo-
rumlarl bu ag1dan degerlendirllebilir ancak.
Bunaa lcavgaya oeden olup lJlUmsUzle.rle olUmlUler arn...
slnda derin bir ugurum a~an, inaanlar kendinden Ustun var-.
aaydig·.:r. gu 9ler arns:u1da sonsuzluga delt ayr1ll.f~-1 perginle~-

{52) Azra Erha.t. Mitoloji SC>~lUgU. Remzi Kitabevi, lstanbul

1977, Sayfa 278
 j

j
tiren bu atejt kavram1n1 ele alallm. 1ies1odos burada kendine j
meslek edindi~i qiir ak1uu.ndan ayr1 bir akl.mla birlegerek
peygamber-ozan .rolUnU belirginlemekta. telaete kitaplarJ.nda j
kendisine ayr1lan yere bak kazanm~ttad1r. Ate~, !onya•nJ.n j
.fiz1kQi dU~JUnUrlerin.tn ilke olarak benimaed.tkleri maddeler....
den biridir. norru~leitos ana varll£1 ate~ olarak dU~UnmUg­ j
tUr. Onn gUre "evrenin tcrnel rnaddeai ate~•ttr • .AtCift bUtUn j
varolanlarln ilk gergek temelidir, bUtUn 1taro1tlar1n b1r1i-
g1dir, i<;;inde bUtUn kar~1tlar.1n er1d1gi birliktir"(53). Ger.. j
91 Epheaoa'lu Herakle!toa nes.f.odoa•a yukardan bakar: uasio... j
doa ~oeunlu[;un U[;.J:reticiaid.tr. san1rki 90k {ley bilrnek:tedirt
oyaa gcce ile gUndUzU bile bilmez. Bir olduklar1n1 bilmez. j
!~lkla karanllk ~zde~tir, b.b:·d.tr diyor .Heraklei tos. Onun
j
bu g6rU~UnU hak11 buluyoruz. {;UnkU onun dogan1n CJzUnde g6r ...
dUl.{U yasa, ozdeklerin birb!r!nden olu~ma~31nl. ge.rektirir • .En j
dev!nekli bir <>zdek saydliJl ate~ ise olul}umun ka.ynag:tnda
j
k~kenindedir. Ama ayn1 gUrU~U ozan1m1zda dilo getiriyor.
j
"Qo[i:unlufiun .tnan9lar1n1 "logoatt yani ek:tl yaaalar:tna
gore detilde galenekael a6ylentilere dayanarak dile getir- j
dikleri 1~1n ozanlarl b~yles! sert bir dille kl.naynn ~ilozot
j
degilmi a.s1l s1nirl1. kalnn, dogan1.ll engin yaaalar1 lCEtt-iJ1Sln-
da g8rccc dU$Unmes1ni becorem1ye.ntt(54) •. Cok aonrnJ.ar1 .Pla... j
ton 'da ayn1 tuturnu izler .• Oy.oa ozan insana dahe yaklnt bu
yonden de douan1n baQ yasns1 cnnl111kla daha bir ha~1r no- j

(11r. j
Tabii k1 uesiodoa •un ateq kavraru olduk~a ilkel., zo- j
us•un elindeki ate~ y1ld1r~md1r. DU7UnUr doga ger9ekler1n1
bulur ama onlarl yanllmaz dille simgeleyen oznnd1r. somut j
gerQck olan atef}in uygarlllt simgeai oldugunu ozanlar kan.t t- j

(53) Maoi t GtH~berlt. Ilelse£e :rarihi • .Bilgi Yay1nev1, Ankara, j

1974, Sayfa 32.
(54) Azra Erlta.t-Sabahatt!n Eyubo~lu. Heaiodoa eac~ri ve kny- j
naklnri. TUrk Tarih Kurumu IJa.a.tmovi, Ankara. 1977 ,. Say-
fa 31. j

j
 j

j
1am1Qla.rdlr. Onun ic;in iieraklei tos · a.teqin ilke oldul;unu ne j
kndar dU.sUnUp knvramlg olstl da. ate~! biice-olUmsUzlc!Jtiren
Hesiodos 'dur. DU~Unceaini do bUyUlt bir ozer:le aUrdUrmeye j

kan:t.tlamaya ugra\]lr. Oyleki insanca, insanln 1t;ine il}leyen j

bir arar;t1r1c1l1k:la. Bak1yor inaan11k dertten. hastallktan
j
klrl.ll.yor. Bu ytlrekle:r ac1a.1 · llt'll.in ne · oldutunu' dU{?Un.Ur ve
Pondora e£sanesin1 surdUrUr. Aldatmacayo aldatma diye kad1• j
nl. .inaan11/i1n bail belasl olarak yal"atm:r.q tanr11ar. j
Zeus ·Olympoe •tan ate§i <;allp inaanll).ra gl.itUren .Pro- j
metheus'tan llc; almak ic;in lta~ln! ya.ratr..ras1n1 uata sanat 91
j
diye bilinen .Hephaistos•a buyurur~ Toprak ve au ile ltnd.tru.
yara tmak bu us ta sana tc;1 tanr:t.ya dtf~er '•. Des tanlarda bu c;e- j
~it y~~at1e1l1k hic;bir tanr:t.ya vergi degildir. Hephaistos j
tek yaradan olara!:: g6rUlUyor. Homeros clestanlarln da rast-
j
lad1[1m1z tanr.:uun gUlUn9 karo.kteri vc c;1rk1n ve topal oldu ...
l!;u Ues.todos •un yap1 tlarln da s6z edilm~z .. Hepbaia toa Zeus j
.tle Hera 'nln o~ludur, ar:m .Heaiodos •a cUre tanr.1 Zeus ltl.zl. j
.Athena!y:1 si1ahl1 olaralc kendi lca!as1ndan t;lkarlnca, kttr.1s.:t
j
Hera k1akanlr. Ofkeai ve hl.nc.:tndan ltendi kend.ine Hepha.totoa 'u
dogurur. "Hem mimar, hem heykcltra9, hem de her ttl.r mekan.ik j
arac;lar yapnn vc .Platon •un !~enon adl1 d.tyalo[iunda. aaztt gec;en j
canll heykelleri bile meydana getiren gok y6nlU bir y~at 101
j
olan Daidolos !nsanlar aras1nda neyse, Hephaiatos tanr1 1ar
aras:t.nda odur. sanat1n ve 1~c.1lit;in yUceligi aimgelenir on- j
lax-da" (55). j
Hesiodos •un iki eserinde de .Pandora efsanesi unaml.t ·
j
yer tutar ve Prometheus efsanes.i ile s .tkl. Slklya bnglld.tr.
P.rometheua ne kadnr kurnaz, sivr1 ak.1111yaa karde~i Epimet- j

heua 0 kadar yar1m ak1111d1r. zaten birinin ad1 ongtlrUn di- j

gerinin oonradan gHren anlam1na. gelir. Jo~imetheus. Promet-
j
M• • IIi • • • ur>
j
(55) Azra Erhat. Mitoloji S6zlUgU~ Reozi Kitabe~i, latnnbul,
19771 Sayfa. 145. j

j
heus •un. Zeus •tan armagan al.ma dedigini unutur, Pat1dora onun
akl"1n1 c;elter•
"0lUmsUz tanr11ar ve olUmlU insnnlar
Gtlrt1nce btl al.dat1C1 gllzelliilit .
tnsanl1~1n bB;~tan c;1lt:aracal{ olan
Du .der1n bu sonauz bUyUk kayna[{1n1 •• (56)
1

.K.ad1n bUtUn lrusttrlar1 ve zaa:rlnr1 ile · Epimetheua 'a t.

dert olmaltla kalmaz, tanr11ar1n kendisine verdikler.i bir
kutuyu a9arak biitUn salg1n ve ha.eta11l~lar1n dUnyaya yay.:U-.
maa1na neden olur. Merak1n1.yenemeyen Pandora son anda.ku.;.
tunun ltapa~1n1 kaparoaya ~al1~1r a~a. umuttan ba~ka bUtUn dert-
lert kBtlUtlkler kutudan da f1rlao1t'J olu~. nesiodos kadl.nl.n
yeryUzUne.ne denli bela olduBunu vurgulamak 1~1n abartarak
anlat1r. Kad1n1n asalak, tembel elinden kijtUlUkten baQka
bir QCY gelmediB!ni. yoksullu&~ hi~ al1qamad1~1n1 hep bol-
lultu Usledit;ini bel!rtir• Kad:t.n1n bu kus~rlar1na bir de me-
ra.k1n1 elder~ Uerak1 yUzUnden aqt1g1 l(l.ltudan yayllnn k~tlllUk-
lere neden oldu!;<Unut b5ylece belJ.rtir. ll1l motif bize Uya-
da 'dalci bir p~c;ay.1 an1msa.tt.:u "'.Priar.1os, Akhilleus •un tildUr-
dU{lU o/l;lu gektor•un !lltll:<UnU geri almak !~in yil!idin baraka•
n1na geldiilinde, Akhilleuo tJnce ihtiyar kral1n yUreklilig!-
ne qa,.ar, aonr a 1nsan1n k6ttl yaeg1B1 llzerinde dU?Unmege
ba~lar, q8yle der 11 (57):
*'Talihsiz ()lUmltuere tanr11ar Qt1·ikaderi dokudu:
Ya$ayacak !naanlar ac1 i91nde
llti ta.ne kUp du:rur zeus •un e9iglnde
lU.ri kUtti, bir! iyi bagl~larla d.olu
zeus kar1gt1r1r bunlar1t sunar tllUmlUlere
t,y!sinden de klltll!IUnden de pay n:ur insanoglu

(56) Anra Erhat-sabal;attin EyUbO/l;lU• lklniodos eseri ve key-

nnltlar1, tUrlt tarih Kurumu Bas1aevi, Ankara, 1977, Say-
£a l24t Theog. 569-592 vd. .
(57) .Azra Erllat-Sabnhtlttin EyttbOf'lU• llaoiodoa eaeri ve kay-
naklar1, TUrk Tarih Kuru!l11l JJas1mev1, Anltnra, 1977, Say-
i'l\ , , •.
 Ama yaln1Z k6tU bag1~tan pay a11raa bir adam
Yokaul olur, hor gijrUlUr.
Zorlu .agl1kla aurUntlr tanr1aal toprak UstUnde
Tanrllar, ins_anlar d6nUp de bakmaz yeryUzUne n (58) •
Ama benzerlik bu k~dard:t.r. nomeros_deatanlnr:t.nda Pan...
dora ya da :prome the us 1 tan .a!lz edilmez. Holileroa • te. kadln er-
demin kendiaidir ve erke!lin bn~ara:nad1E1 baz1 ediml.eri daha
bir incelikle, duyarl1kla, insanseverlikle yerine .getircbi-
lir • .E.'rke/1;1 kadlnBlZ olarak dU~Unmek olanitkeizdlrl!omorofi
deatanlarlnda, J{ad1n erke!lin mutluluflUdur "Odysseia'yn UstUn
uygarllk ha.vas1n1 veren ki'i'Uer .u:ete, Naueikaa, ·Penelope
gibi 1noanl1~1n daha !nee, daha duyarll ve becerikli yUaUnU
simgeleyen kad1nd1r• (59). Heaiodos•un tersine. Ama Heeio-
dos •un Pandora 'yl betimledi!i1 parqalarln ikiainde de tUm
eserinde egine az rastlnnan bir tat vermi9 oldu[!unn dikknt
9ekelim. nurada nefretle.and1Bl• dUnyadn _ne kadar dcrt ve
1 1
ac1 varsa. hepsinin kayna[lnda g!irdURtl bu belall yarat g
ne bUyn!t aevgiYle anlat:t:ri• Sill! .dinlemomdd,merak:t,Jiik l<e:::..-
lllli'l. gibi ltad na !lMU ai telikleri iyi yakalami~ dencbilir,
1
Heaiodos ic;ia: sa1g1nlar. ve haatellklar1n iqinde bulundu{;-u
kilp motif! anlamll• BUtUn insanl1£1n bir. sorununu dile ge-
tiriyor, bireysellikten c;1k1Yor. tneanlara her~eyi veren
yeryUzU mitine baglanlr•
Pandora ersaneei ortado/tll ve ezellikle sam1 kaynakl:t
olail. gerek. ,lJUnkU ilk kad1n1_n ~ar1dll1~1, yani Adem'le nav-
va efaanesinin yunan t~thoa•una aktar1lll11~ bir kopyas:tda
benzer. Kad:tnl her k6tU1Ui!Un bllljlang1C1nda gllrmek lunan gll-
rU~l i ~" znten Hesiodoo•tan aonra bu efnaneyi i~le
¥ er ne uy::~~~· ~ ~ ~
yen pek olrnar.11r~
· t1r. Yunan ya.zl.nl.n · da .Homeros •'"'i"-i ~
} ...... ve aile
ge tirdi~i iyimscr, gUlUrtJser dUnya gllr~UU. ag1r basml.§ tlr.
Karamaar11n1 oldugu kadar kadln dU~ manl1g1nl da ailip ou-
pUrUr. Honiodos 1 \ln yans.1 tt1g1 aklr:t ba~lta 9ag ve Ulkelerin
sanat1n1 etkilemi~tir•
Olympos tanr11ar1 ile pek il~~kisi olm1yan, hi~bir
s<5ylcnceya kadar kar1Qmaye.n, kitlili epey gizemli ola.n tan-
r1<;a Itekate~dir• Asl1nda Anadolu•ya azgli bir tanr1~a. ve
Efeoli Artemis'in belli bir nitelifini yans1tan ve ba~ka
adla nn1lan bir tlpk1B1 sa.y1labil!r. Romeros deatanlarlnda
ad1 l:lic;.geQmedilli halde Theogonia•da.HeOiodoo ona uzun bir
bl.:SlUm ay1r1r•
"0lUmsUzlerin aayg1s1 bUyUktlir ona.,
Buetln yeryUzUnde kurban lteaen her 8lUmlU.
nekate•n1n.ad1nl.a.nar ya.k&r1~la.r1nda,
Kimin dile~ini iYi lcar!il.larsa o tanr19a
Onun elde etmiycce11;1 . r;~y yok.tur,
Ona b!ltUn mutluluklarl ·vermek elindedir" (60).
:aurada l!nkate•nill yer~~i g!lkte ve deniilerde llnamli
rol oyn1yan o;ok gUQlU bir tli.ilr19S olduii,u; ; . tanr1larna da
eaygln bir kigilil!i bulundui;U gBrUlllr• Aroa anlat11anlardan
nas11 bir tanr1sal varllk olarak dU~UnUldUjjU anla~llt:mdllil.
gibi Olympos tanr11Br1 ile de. ili~kioi aQlkll/<a kavu~mnz.
Bundan da Hekate•n!n yunan panteonuna yabancl oldugunu dU-
~ Un!lyoruzl l!eknte oUnet;t soylulardan, Titan •l.ardarullr. llnba-
Sl Perses, anasl Aaterie'dir• EVlilijj! ya da 9ocuk aahibi
oldufiu a6z konusu deliildir• AmB zeus•tan en bUyUk onur pa-
Yln1 ald1.\ilt uatelik GaiB !le uranus •un bUt!ln c;ocuklarlndan
da gU<; payl nldll!l s!lylon!r• zoua•un bUtUn Titan aoylularl

(60) Azra Erhat-Sabahattin Eyubol!lu. nesiodos eseri ve kay-

nnklarh !J!Ilrk Tarih Kurumu ;eas1mevi, Ankara, 1977, Say-
fa 118, ThOOB• 415-420 vd.
korkung cezala.ra oarptil!.1 halde, bune. bu kada.r sa.yg1 ve onur
pny1n1n verrnes!nin · nedeni ·belli dellild!r. :au· ayr:tCal1Mn
nedeni .bilg!nleri·epey dU~Undllrllr• Romeros destanlarlnda
SHZ!i bile sec;rneyen llu tSII1'19B !l'hei>gonia tda Ana tanr1QS Ky•
bele llo k1ynola.nabilecek,"enensel bir n1tel1k ta~ua.
Bur ada yUC(<i tilen tanr19B kim! yerde Art~mis killli
9 1
yerde Diktynna ya da :aritomartis diye an1lan Ana tanr:t ny
and1rmao1 Beoiodos•un ·ana yurdu !le !lgili gllrUlmekted:tr.
HesiodoS 1 un ya,.adii\1 :Boiti.tia'nln !rheDpia!knsabas1nda bir
Hekate tsp1m1 oldu~u belgelenmiQtir• BU yUrcde bulunan ve
t.o.a.yy olnrak tarihlencUrileli bir amrora !l!Mogonia •aa ol-
du€U gibi yerde, g!litte ve suda eg~m~n bir tanr1!;Sn111 !mge•
Bin! vermektcdir. · ll!lgioler l!esiodoo•un yak1ndnn ili~kisi
Oldu 1;'11 bU tap1:il1D belki de Kyme 'li gl!gll!enJ.rle o !lzellikle
ozan1n aoyU 11e b!i-likte llOiati.\.fya yerle~ti~i aaVih1 uer.t
surmU(Ilerd!r.nekate•nin a81l tap1iD1na R0JnS'da rastlan:u-.
Burada sy tanr1<;as1, geceye ve karanl1ga egemen bir varllk,
bUyUk ve ail~! elinde tutan bir kQrn gU~er oceai olarak k
kar'.'111l1ZS <;:tlt!lr• Jtillli blllgelerlle no gHVdeli bir heykel ola-
rak imgelenir• BU U~lU karakteriYle :;;reeli Artetn1s'e ne ya-
k1nden ba[2l oldutlu• onun ba~ka bir yBnunu aimgeledi~i apa-

~lkt1r.
111usn •lor ilkt;B ya&1n1n<la tanr1oal varl1klnrd1r. Her
ozan, yasar onlnrdan ails edorke!l duygulanlr, sesinde bir
ba~ka .t<;tenlik vo dokunak11k c;1nlar• BU varl1k Yunnnca "mou-
es• Latinee •muss• diye adland1r111P :Bnt1 diller1nin hepsine
siren esin per!sidir• Ama musn §atrlere yaln1z ~itrler esin-
leyen bir peri de aegildir, etki a1nn1 t;ok daha geni~tir.
Ad1nln k!lkeni aall kil!ll11lillin ag1klantnBD1na yard1m eder.Mou-
sa Yunancn akil, dUqUnce, yarat1C1l1k gUcU kavramlarlnl it;e~
ren •man • ktlkUndcn gelmedir• llU kllk zeuo •un :.!Usa 'lar1 Uret-
mek i<;in b:trlc~tirdilli Titan tanr19S J.liiOmosyne•nin ad1ndn da
gllrUlUr, Athena•ya gebe kalan rM>tis'in adinda dn. llu da de-
mektir 1<:1, ltaba gtlc;leri yenip baga gec;tikten aonra kendi
egemenligini kurabilmek 1<,;1n tanr1 Zeus•un ilk 1!}1 dUzenli
ve til<,;UlU, oldukla.rl oranda yarat1c1 gU9leri ben!msemek ol-
mu~tur. Musa'lar it}te bu eUoUn UrUnU ve simgesidir. Bu gU9
ise tanr~ya oldug11 kadnr inoana da vergidir. Giderek. Olympos
tanr1ler1 inaanUattt do/la gUc;lerinden uzaklaylp inaana ya.k-
la~nnay3. ama<,; edindilcleri zaman benimsedikleribir gUc;tUr.B8y•
lece Musa'lar tanr1 ile inaan araa1nda
.
birer arac;t1r. Kral~
.
lara do[~u yolu g6steren, ozanlara gerc;okleri esinleyen bir
arac;. lnaan1 tanr1, tanr1y1 .tnsan y~par Musa•lar. Onun i~in
~~irl~r ondan svz ederken duygulan1r. lnsana ya~aman1n as11
tad1n1 bag19layan bu tanr1sal gU<,;leri her alana, Bzellikle
sanat alan1na yerle~tirmi~ olw~k !lkc;a~ dU~Uncesinin bir
pl.r1lt1s1d1r. Kuru bir ~air diye tan1na.n ~esiodos.bile Mu•
sa 'lardan dom vurunca CO!,iar. nea!odoa ltendi anlat1rki lieli-
kon dag1n1n yama~lar1nda aUrUlerini otlatan bir <,;obanm1~.
"Ve ~i~ok a~an bir defneden.kopar1p
OUzel bir dal verdiler bana a.sa diye
Sonra tanr1sal sealer Ufled1ler 1Q1me
Olacnklarl ve olmuqlar1 yUcelt~ek iQ!n,
OlUosUz outlular soyunu kutla.mak i<,;ln,
Ve hele tivmek iQin kendiler1n1
Her s6yled1~1m destan1n ba!}lnda ve aonunda"(6l)
yetki alanlar1 9aglar ve ~airlere gtlre
~~sa 1 lar1n
degi$1r. Genellikle l}6yle bir bf>lUr.1leme yap1l1r. Kalliope,
dcstan Qairi ya da lirik ~!ir, Klio, tarihl Polhyrnnia, pan-
tomim; Euterpe, flUt• Molpo~ene, tragadya1 Thalia, komedya1
Urania gok bUlUmU; Terps!khore, dans• Erato, korolu ~!ir.
Hesiodoa•un eserinde Apollon•un ad1 pek az geQer;
Oysa Theogonin t1usa 'lara uzun bir aeoleni9le batJlar, "Mu-

(61) Azra Erhat-So.bahattin Eyuboglu. lleaiodos eaeri ve kay-

na~~ar1. TUrk Tarih Kurumu Bns1mev1, Ankara. 1977. Say-
fa 106, Theog. 31-37 vd.
aa'lar karosunun ise Apollon•un yuncticili~in de bulundu~u­
nu ve <;okluk Qiir eserlerinde sesleni~in.Uusa•lara yani ~ai­
re seaini veren·perilerle birlikte Apollon da olacag1 bekle-
n1r"{62). O,yaa burada: "M~sa•lardan ve Ok~u Apollo~•dan ge-
lir yeryUzUndeki ozanlar ve Qalg:t.c1lar"(63) ..
tnsnnlnra ve l;lzellikle krallara. gllzel stiz seylem.e ye-
. tenel.';inden baheederken, bu verg!nin r,:usa•lardan ve OkfiU ·.Apol•
lon•dan !nsa.na. geld!gl belirtilir aadece• J.pollon ad:tn;tn Yu-
nanca olmad1ll1 bilindil"..i )laldc asll kayna!t1 bugUne kadar ·
ac;1klanamam1~t1r. Apollon tcaynag:t.nda ve tlztinde bamba~ka bir
v"rllkttr. llu varl1/11 btee ilk n1teleyen metin de Romeros•un
llyada'a1d11'. ilyadn•da tanr1n1n ad1 !pOllen Ya da Phoiboa
Apollon diye geQer. llu ada eklenen s1:rat ~ol!unlukla Ok~u,
hedefi vuran · ya da gflDIUq yay11d1r. llir iki yerde de kendi-
a ine •Lykegenes • denmekte dir. Iqlda •11 d!ye ~evrUe n bu s1-
fa t bnQka me 1;1n1erde , ge~e n •JqkiOS • ve •IqkeiOs • a1fatlar1
da gliz !lnUne a11n1rsa tanr1n1n Iqkia b!llges!yle ili~ kieini
dUe eet:trmektedir, .Apollon Bomer OS des tanlar1nda Iqkia •ya
Blkl fllklYII ball:l1r bu yuzae•> de marked Mndolu1 •da llzellik•
le ~oya •an nlan bir tatl1'1 olatak kill'~ ;.m.t"" 9 kar. Muea'l.a-
l'ill ylinetic1Bi gal!i1 ve ezgiyi, Qi11' ve dansi bel:' tUrden ea•
natl eainleyen btlyUk yara t1C1 tllnr1d1t• llk<;agdan bugun.e l.i-
r~ Q1~ler!n hopsinde belli bir have !Qinde canland1ril1r.
liomerik denilen hymnos yan1 llvgUler aras.tnda Apollon•a ay-
rllml~ iki tlvglli1Varc11r• Biri Delos•lu ApoUon•a dil!;eri Del.p-
hoi tanrisin!l• BJ.lilll bu iki avgU arna1nda bir zaman ayr1m1
oaptnml'l• llall.i ki JJelOB avgUall dalla eski ve b!rincisine
aonradan cklonmi~tir•
BU arnot1rmnn1n .:.sonucundan QU Q1knr•

(62) Azra Erbat. Mitoloji SHzlU~U. Remzi Kitabevi, istn~bul,

) 1977, sny£a 50. ttin Byubol)lU• l!esiodoa eseri ve kay•
nrhat-Sab~ha ~ ~.,rumu Bas1mev!,
(6
3 Azra
nalclar.1. Tilrk :1:at"
.fa 107, TheOS•
1 u. n.u
94 ... 9.5 vd.
Ankara, l977,Say-
;Apollon tanr1n1n asll do~Q yeri Anadolu.kly1lar1 azellik-
a Lykia•da tanr1n1n dogdugu kant say1lan Patora'd1r ama
sonradnn Unce adalerda aonra Yun~nisten da kUltUr yay1llnca
9
birc;ok yerler t1pkl Homaros iQin oldugu gibi tanr1ya be ik
olma !)erei'ini elde etmek J.!;lin efsaneler dlldUrmUOlerdir"(64),
· Bunlarln aras1nda en 90k tutunan Delos e!aanesidir.
Ze·ns 'tan olan c;oculJtmu· do(Surrnak i9ln t.eto tanr1c;an1n yer
araMS1 Bera'nln h1"m1na ugrad1li1 ic;in hi9 bir yerde sl!ll-
1
nak bulamamos1 bu avgUnUn konusudui. Apollon•un dot;-umu b!r
kral tanr1n1n do~mu sayllmaktad1r• aomoros destanlarlnda
da "anaks n efend!, J<ral cHye n!telenir Apollo~. Yaman okc;u
olu~ubonuD. do/ltl. ile ili"k!sin! daha da .pek1~tirir• Apollon
<;ok daha gel!Qmi~ aydln bir toplu.._sal ortam1n tnnr1s1d1r.
llesiodos •un 1t1rsal· c;evr esinde, toprak c;ekMmelerinin en
llneml.i rol oynad1/?1 ilkel topluoda <pek yeri olMSil gerektir.
Apollon •un sa nat ve mllnik 'yetenelii uzerinde de birc;ok ei'se-
neler anlat111r. ApollOn gUne§it gUn 1Q1/?1D1 temail eder.
Eski Yunanl~ler k1~ mevsim1nin keranllk ve sisli gUnlerinde
gUne~in Y~bolmno1n1, Apollon•un gezgin bir tenr1 B1fnt1yln
Jrunanistan'ln mabetlerin1 her sene terk ederek uz~ ve es-
rarl1 bir tarafa dogru yole glkmell1 r;eklinde izah ederler,
aemera gUn, gUndllZ 191g.t anlem1!!B. gelir· Beeiodos•a.
gOre Khaos •tan ance keranlill1 siJ!Igeleyon varl:Lklar olan ErO•
boa ile ~ks, gece doger. Bunlarda kendilerine tam ker~1t,
aydlnllk verll.kler uretirler. Aitber, esir ve nemere gUn.
GUn ile oece Atles*ln gll/lU o!!11l&lerinda ta~l.d1!?1 dUnyan1n
bat1 ucunda 11ergUD biren 19in bulu~up
ayr111r1ar. Jliri in-
sanlnra ~ < tMlmaye ko~er· D!Geri yeryUzUne sisli keran- ·
1 11
llklari OlUm ve uykuyu ta,lr• nesiodos•a gUre ~kS ile ne-
mera Tartaros•ta yani yeralt1nda buluQurler.

Az E h t sabehattin Eyubo£!U• nesiodos eseri ve key-

nn~~eri. a!riirk !rarih Kut'llr.nl
(64)
Beairoevi, Ankara, 1977' Say-

fa 53.
 "Orada bulu~up aelamlaQ1rlar Gecc'yle·GUndUz
Tun~to.n bUytllt eQ115e ayak basarken
:Biri konaga g!rerken atek:i 91kar, . .
!ltisi hie; birarada olmaz ic;aride:.
Herbiri d1r;;ar1da, yeryUzUnde,
Oteki iQeride, 91kmay1 beklemek:tedir.
Biri. cllerinde gtsturu.r 1q1g.1
Say1a1z gtlzlerine insanlar1n
tlteki Uylru'yu ta~1r kollarinda,
OlUm'Un kardesi Uyku'yu
S.tsli karanlllill burillil belal1 Gece•(65).
Demeter HesiodOO 'a g6re n:ronos •la Rhe ia •ru.n k:l.Zldl.r.
Ekinl~ri ozelli~~e bugdayl aimgeler. Kimi zaman Kore (geno
k:l.Z) diye an11an kl.Zl persephOle .tle Demeter's iki tanrl<;ll
denir. Persephone yer11ltl tanr1s1 Hades te.rai'lndan ka<;1r1.~
l1r. zeua•ta !!adea•e xore•yi y11da altl ay annesine vermeyi
emretti/?1 g!lne kad!U'• Demeter d!lnyayl dolao1r. !lesiodos•un
dellindil';iba~ka bir efsane de J)emeter•in bir BlUmlU adams
gOnUl vcrmaei ve ondan bir ~:ocult dojjtlrmaBidlr• Tanric;a Gi-
.rit.'li !as ion •dan zeng.tnlilii• bollullu simgeleyen Plutos ad·
11 bir onlu olur. Bu tanr19an1n bereket oimgesini peki§ti-
ri:r. Te nr1c;rin1n gojjtl efsanelcri eimgesel bir · nite lik ta~l. ~
maktadir. "J!clen .;all1 unocsinden beri Demeter tar1m1 r.:ahka-
man Triptolemoa'a lltretmi9• o dll bunu dttnynyl dolagarak in-
sanlnra anlatlP yayt:11'1t1r• YUZYlilar ge9tik9e dabs. derin
bir anlam kazandl• Ktiylli tema •s1na .1rklD• daha sonra de bi·
:reyin lllUmsUzlUllU tema •sl eklcnd!. OrpheUS dini ile MlU
Eleuoia kUltU. nemeter, ~tore, Tr.tptolemos ebedi ve mutlu
bir hllyat vast etti. llU a.tle kUltU herkese a~1ktH Bir li1D•
ter1on (mister) ay.tnine eklenen bu evrensellik nitelitinin

(65) Meydan Larousse. Meydan yay1nevi, :tstanbul, 1971, say•

fa 497, Cilt ;.
izlerine daha aonra gelen Briatiyanll.kta da raatlan1rn (66).
Roma'l1lar1n tap1nd1klnr1 Cerea Demeter'denpek farkl1 de•
~ildir. Oyan Demeter'le Anadolu'nun bereket tanr1caa1 Xybe-
le aras1nda lu~men de hi~ bir il!Qk! kurulamaz. Demeter•e
yazl.lm.1~ birQok ovgUler vard1r. :Sunla.rl.n en 6neml1lerinden
b!ri llomerik denilen b.ir hymnoa•tur, biri de .l:alcenderiye'li
Qair Kallimakhos 'tandlr. .
11ereus .Deniz ihtiyarlarlndan biridir. Gaia'nln Pontos
yani Toprak'ln Deniz'le birle~mesinden do~mu~tur.· Hesiodos
onu goyle tan1t1r.
"Deniz do[<ru sozlU Uereua 'u yarattl:
En bUyU[:UdUr o bU~Un cocuklar1n1n
Dabacan tanr1 derler ona.
QUnkU hem dUrUst, hem yumu~ak huyludur
Do[,ruluktan tic ayrl.lmaz dU~Unoeleri
Hep do~ulul:tan, iyiden yanad1~" ( 67) •.
Nereus Okeanos kl.Zl Doria'le evlonir. Doria de ekin
vermeyen deniz!n ortaa1nda tam elli k1z dogurur. :Sunlara
Z.1ereua klzlarl denir. Horneros ve Hea!odos adlar.1n1 uzun uzun
ballandlrarak sayarlar. CUnkU bu k1zlar denizin kUpUltlU dal-
. ...
~alar1n1, reruclerin1 ve 9e~!tli hallcrini s~gelerler. Aynl
zamanda e:rsanelerde Unemli yer tutup rol oynayan kit}iler de
aralar.1nda.n ~llc!:'l:t.gtl.r. Ornel;in Akhileus•un anasl. Thetio,
Poseidon tanr1n1n·e9i Amphitrite b!r deniz k1z1d1r •. Nereus
k1zlar1., bnbnlar:t.yln birlikte denizin dibindeki bir snra.yda
ya~arlnr. Bu saray da Ege denizinde, Knidos, yani Tekirburnu

(66) Meydan Larousae. Meydan Yay1nev1, istanbul, 1971, Say-

:ra 497, Cilt ;.
(67) Azra Erhat-Sabahattin Eyuboglu. I~aiodoa eaeri ve kay-
naltlar:t.. TUrk Tarih Kurumu Baa:t.mevi, Ankara, 1977, Say-
:ra 112, Theog. 233-238 vd.
a~1klar1ndaki
~N. bir mal_;arada.ym11J•. · oraaa· al t1n tahtlar1n uatn
. elli kllll
·ereuo •un birbirinden gUzel . ·!ltururmuq.
. su yilliU~
-
ne pek ~1kr.ta.zle.rm1~. ·Ire reus kim! zama.n be line lt.adar yUze

Q1knrm1!i•
. !,.te o zninan k1zlar1, de nil! yUzUnde Oynayan ve · koro
halinde tUrkU aoj-leyen bir dans 've ·azgi ;emb~;;i 11e. orlu ~ .;.
0

s:i.rarlarlill~·
oy~'
pec;evra Nereus k1zlar1 gunlarini ipiik dokumak
nak1'J ynp:nak ve $ark1 s!i.Ylemekle goc;:trirler, dalgalllrla
naqlrlar, yunus Jbal:1]tlar1 ve efsanelik 'deniz yar~;~tlklarlyla
birlikte yUzUp gezerlermi~· Nereus klzlni"i Amphitdte•nin
alaylnda yer al1rlar. · Ximi Zaman bir olaya k8r1~1p
yeryilliU•
ne indi!<lcri de gllrUltlr• · Neioeus, bUtlln d8nis tanr11ar1 gibi
bic;im de['iQtirmek yetisine ilnhiP'tir• JterakleD Nereus•tan
Bat1 k1z1ar1n1n bohc;esine·VarmOk !9in ynlu sorunon DCniz
iht1yar1 cevap vermemek ic;in. turlU hllyvan.b1c;im1ne g:trer,
l!ereus tuzlarl dn yi!;iile yardlr.l ederler' Ve bebalarlndan .ts-
teili/li bilgileri nasli a'labilece/ii!li' o'nit al!;L'iitirler.
11 llesio-
doa bunlarl •Olgun babanln olgllll iQ gllren k1zl&r1 ( 68) di•

yc niteler.
Tanr1larla 1n8onl&r ilraslilda bil' de l:ahrarnanlardan
B!lz edil!r. onlarln heel tanr11.1ktan, he? de insanllktan bir
:ran1 vardlr• Helene ~tadlll
0 iarak neyae, nerakleo de erkek
olnrak odur, yani yunan ve Latin r.lytbOS yazarlar1n1 sonsuz-
ca esinleyen efennelik bir kiQi• crek boylar1nln ve l!zellik·
le Dor•lar:tn ka!Jl'aoanllk g!lrU~, v~
anlay.1qlarln1 k.ipiliftinde
topl!'\ ... • bi"" ,.e·"it ulusal l~a.!lrama.n olrouqtur• :tnsa.-
.- m~z
d ,. .uern1~.1es
n1n ov.ynn
le:r yot::aya
·
11
"~ " aald1rmn ve dayanma . gUcUnU
. simge•
"'" knro1 yend"'i.,.,n... ,1ye yt>nel.iJ;;tir• Dot;a.n1n 1naan1n
ba~ •· n ap~1t1 iqler
1 · f tl ~ri~~yokJ ctr.~ekle insanl1GB aonauz .tyili~i
1

~ a sald1c1 a e c ·
dokunur.
-:------
(6 - · E uboglu• F.eaiodo::< 'E!seri ve kay-
a) Azra Erhnt-Sabahatithi~ur~rou Daolmevi. Ankara, l977,Say-
. .

nalclarl, T«rk Tar · · ·

fa 113, ~heog. 265 vd.
 "Oysa. ltendiai 'trajik bir ki~idir: Kahrame.n olmay•
se<;.memi~t:lr, tanr1 vergioi J<uvvetinden de zevk duymaz
i•le~
t
kendi •
~ dera1ne onu dizgine vuramad1it1 !<;in, !sterniyerek
. . su"
• • • '
engey.i bir tUrlU bulamny1P kendinden ge~er, ~1ld1racak
gibi olur. Rornlclon•e bUtUn ialerio kahramaril1klar1 zorla
yapt1r1l1r. Herakleo kl!ledirt !neafe1lil bir e:tendinin 0
buyru-

~
€\unda llmrU boyunca qal1gmak onun karn knderid:lr (69). nerak-

1ar
eo • • eogonia'n1n dogrudan do[~uyn konuou olnn tanr1 J<uoak•·
t ile ili<>kil1 olmad1i'.1 llalde, yap1 tta epey · uneml:l. yer •
l 1
utar. llir<;Ok ken ad1n1n gegmes!nin nedeni yap1t1n uzun uzun
tan1m1and1~1 azman yoratlklardan, canavarlardan kimioinin
Berakleo • co a1 t e d!l~ea!, ayr1ca tanr1<;S aera •n1n kin ve
klakanQl1/11na hedef' olm~e1d1r• nera onu son demine kadar
ta knvu~tu:t'mae. !ram 191eri bitm!l}ken korkun<; bir yanll'i'-
-~ .
lk yUzUnden yanarak 61Ur· .Ama bUylce tamamen ar1n1p !JlUm-
1
eUzlUEe lcavu~ur. Theogonoia •n1n en Hnemli are b61Umlerinden
olan Prometheus b!!lUmUnde y1111n adl 91!yle ge9er.
"Ama gUzel topuklu Alkmene•nin oglu Herakles
OldurUp kortall kurtardl tapetes oj!lunu
Bu !nsafa1Z i~kencenin ac11ar1ndan.
Olympos•un yuce tahtll zeun•u h01 gUrdU bunu
YayilmAB101 iatedi qUnkU Topral< tna UstUnde
Thebni 'li !Ie:t"akles' in anl1 ',ganl1 adlnl.n
Boylu o!tlunU'korumaktl kayg1B1o
6f'kesin! yendi, vazgegti h11l9 duymaktan prometheus•a
Co~J<un xronoso~unununUnde durdu@l iqin" (70)
The ogonin t de JlerekleS 'in yil!i tlikler inden UqUnUn s il-
ZU €09C:t'o Di~erdokUZ i~ine de/!inilm6~• »unlarl Uu U9 yil!it-
ligi ~Oyle !lzetleyebiliriZ• Nem:I.S nslan11 ~hon•laEkhidna
( 69) Azra . E:t'llnt • Mi toloji S!lzl UI!U• l\Cm!li l(itabevi, 1s tanbulo

(70) 1977, ~hat-Sababattin

Azra Say£a 148 Eyubol!lU• aesiodos eseri ve kay•
nckle.i-l.. TUrk !rarih J{urumu )!aa1mevir .Ankara, 1977, Say-
fa 122, Theog. ;26-534 vd.
 ar1n an do[;ma bu nalan .Yunan~stan 'ln Hemia bBlgesi-
cannvurl d .
d nvuruyormuH yil!it onu oklarlyla ve topuv.uyla al t
ni kas1p k 1
emeyincc, kollarl araa1na alrol~ ve elleriYl• bo~az1n1 8a -
l~.. a.r8 k• bo/jmu~~ Din zorla
1
0
· yUzdUIJU poatunu da kendine z1rh t•
q, Lerna ejderi: Dokus kafal1 bir y11an olan hydra adll
:~deri l!era ar ,Argos b6lgesindeki Lerna .batakl1f10B salmlQ-
oU • Herokles zehir oaQnn kafalar1n1 b!r bir koparm19. ve HlUm·
z olnn karan1n1 da ~toea bir kayanln a1t1na g6mm~. aer•
yon' ln aUrUleri nunya 'n1n ba t1 ucunda, Okeanos 1rlllll1<1n1n
bir adaa1ndn Geryon adl1 dev bUyUk s11l11' ourUlerini otlat-
lllaktadlr. Jlerakles arnlara kndar. gelir• CebelUtarlk bol!(aZ1•
01
~er
ee ve ge c;tilli yerde bir an1 bl:t'akmak amac1y1B oraya
bir aUtun diker (Yunan•i11ar OebelUtar1It.bo!!aZ1nB JJerakles
sntunlnrl derlerdi)• .t.ma Okenaos nmn~.lnl no makta gUqlUk
ceker, Libya Q61Unde yururken razla aicaktan dolay1 tanrl
HClioo•a i9erler ve onu oklarlyla tehdit eder,GUne~ de ona
Okeanus•u gc~;:neei i<;in sandal1n1 verir• .Yi!!1t b.!lylece dev .
Geryon'ln bulundur~ adayn qlknr, bek<;itli oldullu surUleri
<;alabilmek i<;in unce Geryon'u UldUrU:t't sonra Galyn, ttalya
ve !l!rakyn yoluyln yunanistan' a dllner, oilrUleri :&urays then a •a

Verir.
:Fizik ve moral gucun 1 knll:t'!lmanl1/Zln aillll!eai olan l!e-
rakles hem knbra!:llln, 11em de tanr1 o).a.rnk taplm glirmUl}tur.
"So.fiat Prodiltoo taraf1 ndan iqlenen bu mitos stoaclllll1 be•
nimseyenler iqin kadere galiP gelen insan simgesinin sembo•
lU olmndan unce• yunanl1 ~~~encilere urnek oldu"C'/1). Herak•
leno~ul~arl denilen d!llleriYle bUtUn Peloponez•e egemen ol•
mu~, bil3:lece Yunnnietan ynr1n:ndas1n1n atnsl say1lm1~t1r.
JJerekles •in adl hemen bel' des tan ve Qiirde geqer.
Ama ki!i!ili[ini ozanlardnn qol< tragedya yal'arlarl i~ler.liQtir.
(71) Meydan lJarOUO!lC• ueydan ynylneVir !stanbul. 1971, say-
f~ 78!h Oil t 5•
 Titan•lar soyundnn olan Relioa, Olympoa'lu Apollon•dan
ayrl. b!r_tanr1 ya da dotal bir gUc;,·yeni gUne!}in kendisi sa...
y1l1r. Belioo, .Okeanos 'la Tethys • in k1z1 Peroela 'le evlenir.
Herbirinin ola[anUatll bir k.:lf}ilil11 ya dn talihi olan birc;ok
~ocuklnr1 olt1r. nalios gU9lU kuvvetli ve QOk yak1r.?lkl1 bir
delikanl1 olaralc canland1rlll.r. l3El!i1 sac; bic;im!nde lf}1nlar-
la c;evrilir. "En eaki inanQlnra gl.ire-Helios ~tef} sac;an c;ok
h1zl1 atlar1n c;ekti~i arabaa1yla her sabah ~afakttan hemon
aonra llindiatan'dan yola Q1k1p.gCJkteki ytu:Ungesine giror,
ve akon:nda Okeanoo 1rcag1n~-dalnr. :Yorgun otlar1n1 Okeanos
aular1nda yl.kadlktan aonra dogudan batlya ayn1 .yolu erteei
gUnU gene !zl.er"(72). YeryUzU .Okea.nos -~rmalJ1 Uzerinde yUzen
bir tnbak gibi dU~UnUldU~U i9in, Helios•un, gece bat1da be•
tlp sabah dogudan dogmasl olagan aay1l1rd1. Helios, yeni
eflatuncu felsefeden dogan bir.gUneg.tek· tanr1c1l1c1 ~erge­
veaindo yen! bir Bnem kazand1. "B~birini.izleyen aenkretizm•
ler zamenia. tck · tanr1da birle 9·t1 ~ · 'bu tarirl.ya zeus Heli os sa-
ra:pis donildin73). G8k bilimi ilerledik9e gttne!}i simgeleyen
Helios•un tsnemi azalm1~t1r.
'
Aqk ve gUzellik tanr1gas~ Aphrodite _hakklnda en ay-·
r1nt121 bilgiyi v~rcn qairlerdendir Heaiodos. Theogonia'da
ona ve ozollikle do[~~una ay1rd1~ uzun bUlUm elimize ge9cn
en dcgerli ltaynaklardan b!ridir. Unoeleri Fenike 'lilerin
tapt1~~ bUyUk bir Suriye tanr1gaa1n1n t~siri ile Aphrodite,
Evrende on bagtn gelon kudrett!r. Kad1n1n arzuaununt tabiat
va erJ:ok bereketinin kl.Qkl.rt1clal. olarak bUtUn dUnyaya hUk-
meder. Gok gU~lU bir tanr1sal varlllt olarak sayg1nl1k gor-
dUgU halde, hakklnda uydurulan 8ykUler pek zengin ve belir-
gin olr:mye.n Aphrodite 'ye daha yayg1n bir ni telilt kazand1r-
maktad1r.

(72) Azra Erhat. Mitoloji StizlUgU. Remzi Kitabevi, lstanbul,

1977, Say fa 144. ·.
(73) Meydan Larousae. Meydan Yay1nev1, !stanbul, 1971, Say-
fa 761, Cilt 5.
 •51-

Uranoo, Gaia'dnn dogan ~ocuklar.tnl dogar do~maz top-

ra~.tn bat~1na aoktutundan Toprak Ana §i~er ve korkunc a[Tl-
larla k.1vran.tr. l3u yUzden son oglu K.ronos'abir t1rpan ve-
rir. 0 da babas1n1n uzuvunu keaer.
"Dalgal1 dcnize atar atmaz onlnr1
Gittiler engine dogru uzun zaman
Ak ktspUkler c;1k1yordu tanr.tsal uzuvdan: ..
Bir k.tz tUreyiverd1 bu ak ktspUkten
Once kutaal Xythe~a 1 ya u[Tad1 bu klz
Oradan da denizle c;ovrili K.tbr.ta•a gitti
Orada karaya ~1kt1 gUzeller gUZe~i tanr1c;a
YUritdUk9e ye~il Qimenler f1t;;lk1r1yordu
Narin ayaklar1n1n baat1g1 yerden
Aphrodite dediler ona tanr11ar ve insanlar
l3u ktspUkten doli;mu~ oldugu 1~in"(74).
Bu tsykU Theogonia • da en ~arp1c1 t>ykUlerden b!ridir.
Ayn1 ca~anda tanr1c;an.1n ad1n111da bir agl.klar:taolnl de. satllar.
Aphroa kC>pUk anlaml.nn geldit;ine gore, liesiodos•a gtsre Aphro-
dite de kopUkten dogca anlao1na gelir. Ue varki bu ltaynnk
gt;sterme f}Sirin d.edi[:i kadar belirgin degildir. IIesiodoa
tanr1oay1 gU~lU bir varl1k olarak gUrdUCU ve Homeros gibi
alt1n nitel1~in1 yak1~t1rd1g1 halde, aqkl ona ba~lamaz. Do-
ganln do[-u~\1nda ve Khaoa•tan 91k1p dUzene giri~ indo rol
oynayan birlegtiric1 varl1g1n Aphrodite degil de Eros oldu-
~nu kabul eder. Hesiodoa'a gare Aphrodite kapUkten dogduk-
tnn aonrad1r ki Eros ile Arzu anlnm1na gelen Himeros tanr1-
9an1n ard1na tak111rlar.
"Do[~p da yUrUyUnee tanr1lara docru
Eros'la Himeros tak1ld1lar llemen pe~ine
!lk gUnden bu oldu onun tanr1l1k pay~

(74-) .Anrn Erhnt-Snba.hattin .Eytlboglu. Ueaiodoa eaeri ve kay-

naklar1. Tllrk Tnrih Kurur.m, Ankara, 1977 1 Theog. 189-
198= vd. Sayfa lll.
 -52-

:tnsanlnr arasl.nda da olUmsUzler ar'asinda da1

Ona dUgtU kl.z cilveleri, ·gUlUgmcl~r1,oyna9malar1
Sevmenin, oevi~menin tadl., bUyUsU" (75)
GUzelligi, zerafeti aimgeleyen Kharit'ler, Dogada
dUzeni vo deneeyi simgeleyen Hora'lar ve dU~Un alaylar1n1n
bagl.nda gidcn ltrr.1ena1os da Aphrodite 'nin ~evreaindeki tnn-
r1lardl.r. Sava~ tanr.1 Ares'le birle~mesinden (ki bu birle~­
me anJ.amll.di.r) Phobos (bozgun) ve Deimos (kcrku) birde narmo-
nia dorar, Ahenk, uyum anlam1na gelen Earmonia'nl.n yanl.ba~l.n­
korku ve bozgun Aphrodite'nin ki~iligindeki olumlu ·ve olum-
auz yanlar1, ~eli~kileri simgeler. Eu ikiligi en keain bir
tan1mlama ile Platon "~tllen" adll. dialogunda dile getirir.
Sokrates'in de bulundu~ bu QUlene katl.lanlarda~ ~ausanias
~6yle der "Herkes bilir ki scvgi {Eros) Aphrodite'den ayrl.l•
maz. Aphrodite tek olsnyd1, sevgi de tek olurdu, ama made~i
iki Aphrodite var, sevginin de iki olmas1 gerek. Hem bu tan ....
r1n1n ikiligi naal.l inkar.edilebilir? Biri, yan1 en eokiai,
gokael dedigimiz Aphrodite ana karnl.nd~ dogmu~ dcgil, ga~un
k1z1d1r, Daha aonra gelen ba~kaa1 varki Zeus'la, Dione'nin
k1z1d1r, ona orta mall Aphrodite diyoruz. Bu tanrilarla 11-
g!li iki turlu aevgide olacak iater iatemez, birine ort~
ma11, obUrUne gtlltoel diyeccij1z"(76).
Hooeroa destanlar~nda Aphrodite'nin bir anas1 vardlr.
Bu Theoeonia'da u~ bin Okeanus k1zl.n1n biri olarak aay1lan
Dione'dir. Aphrodite'nin kendi af}k>serilvenleri hakklnda He•
siodoa .fazla bir ':}ey anlat:naz ancak Harmonia 'Yl. dol;urdu{;unu
soyler. Kiqiligi ile tanr1lar araa1nqa onemli yer tutan Aph-
rodite'nin e:rsnneleri vard1r. Aphrodite Helleniatilt c;agdan

(75) Azra Erhat-Sabahattin Eyubo~lu.Hesiodos eseri ve kay•

na.klar1. TUrk Tarih Kurumu Bas1mevi, Ankara, 1977, Say-
fa lll, .Theog. 201-206 vd. ,
(76) Platen ~6lcn Cev. Azra Erhat-Sabahattin Eyuboglu. Remzi
Kitabevi, istanbul, 1972 180 d•e Sayra 34.
sonra Rtlnesans sanat1na da tUkenmez bir lconu olmuQ, resim
ve heykelde i~lendik~e 1glenm1Qtir. Ku~lardan gUvercin ve
aer~e, c;ic;;eklerden gUl ve mersin tanrl.Qaya adanmlf} aay11:1.r.
Onun lt:adnr ~nirleri esinleyen bir tonr19adaha yoktur. Ama
hic;bir ~airde Aphrodite 'yi Midilli ke.d1n ~air Sappho kadar
gUzel dile getirmemi~tir. naokte tanrilar: arasl.nda hUkUrn
eUrmegi kafi bulmayan Aphrodite, inaan1e.r1n kalbinde a~k1
doguruyor, aaadcte eriotiriyor yahut onlara derin nc1lar
~ektiriyor"(77). Eski c;agda filo~oflar1n c;ogu a~kl. yaln1zca
bedeni bir istek olarak gordUler. tuna "Sokratee, Platon, Aria•
totelea, Stoac11ar, Plutarkhoa ic;in aQk en yUce ve en ince
duygu dernekti. Descartes ve Spinoza gibi klaaik i'ilozofla.r-
da a~k, bir tutku ve k1~1 onu dizginlemek i~in akl1n1 kul~
lanarak duru ve temiz bir duygu haline getirmelidir. Ploti-
noa, Augustianos veya Pascal gibi mistiklerde her 9e§it a~k
tanr1 sevgioini dU~UrUr ve her~eyin son nedeni olan bir tek
aevgi vard1r. Romantizmle birlikte Uietzsche, Schopenhauer
ve Nicolai Hartmann aek1 insan aoyunu aUrdUrmelt amao1yla
inaana kurulan bir tuzak olarak g<:Jrurler"(78).
Tnnr1lar1n inaan k1l1~1ndave karakterinde tasarlan-
masl. • Honeros ilc llesiodoe • ta yUkaek edebi bir form da lt:a-
zan~1~tl.. Bu ikisininde o zamanki Yunan e~itiminde bUyUk
yerlcri var. !onia Filozoflarlndan Xenophanes'in Yunan di•
ninin, tanr1 tasar1mlar1na ~iddetle sava9t1€1n1 gHrUyoruz.
Xenophanes c8yle diyor: "Homeros ilo Hcsiodos tllUmlUler nra-
a1nda sue; say1lan, utanl.lan bUtUn .Qeyleri tanr1lara yUlclc-
mi~lerdir. Tanr1lnr h1rsl.Zl1k ederler, yalan stiylerler, al-
dat1rlar, e~lerine ihanet ederler. Sonra tilUmlUler sanlyor-
larki, tanr1larda kendileri gibi do~mu~~nrdl.r, kendileri

(77) Cemal Tollu.Mitoloji.!skender Lffitbaaa1,!stanbul, 1964,

Sayfa 71.
(78) Ueydan Larousee. Meydan Yay1nev1, lstanbul, 1971, Say-
fa 786r Cilt I.
 -54-
·." .·
. <.'
" ..

gibi giyinirlcr, kendilerinin bicimindedirler. Habe~lcr

tan-
r1lar1n1 kcndileri g1b1 kara ve yasa~ burunlu, Trakya'l1lar
!se anr~~~n ve mavi gUzlU diye dU~UnUrler. Btlyle olunca da,
6kUzl~r~n, atlar1n elleri olup da resim yapabilselerdi, at-
lar tanr1lar1n1 at gibi, aolanlar da aalan gibi 9izeceklor-
di. Oysn tnnr1lar ne aalan bi~imindedir, ne de zenciler gi-
bidirlcr, ne de Yunan heyltellerin de gtirdU~UmUz gibi inaana
benzerler, inean kl.l1g1ndad1rlar"(79) •
Bundan sonra Xenophenoa •in kondi ar1nm.1~ tanr.:t. taan-
r.:t.mlnl ~1knr.:t.yor. Bir tanr.:t. vard.:t.r: bu, tanr.:t.lar ve ~nsanla­
r.:t.n en bUyUEUdur, ne bi9imi ne dUQ Unmeai bak1m1ndan ijlUmlU-
lere benzer: bu tek tanr1 baetan a~ag1 g8rmed1r, ba~tan a~a-
1?1 i~it:nedir,. dU!iUnmedir, hert;;~ey.i znhmetsizce yUrUtUr. Onun
bu tanr.:t. tasar1m1, tek tanr.1c111.~a, monothel.sm•e dot,ru at1l-
m1~ kuvvetli bir adlm sayllabilir. Platon'da tanr1lar dUnya-
Bln.:t. ele~tirir. Duna gBre, ilkin Mythos•lar nnlatan ~iirlere
sansUr ltoymak gerel<:lr. Bunlar, tanr11nr1 inaanlar gib1 bir•
biriyle u~a~an, boguQnn, birbirine kin duyan, birbirini
klskannn ve birbiriyle s~va§an varl.:t.klar olarak anlat~raa,
Bu Mythos'lar1 dinleyenlerin tanr1lara olan aayg1s1 azall.r.
Tanr.:t.lar yUce ve UatUn varl1klar olarak anlatllr.mll. :Canrl•
lnr dUzeni, insanlar~n toplum dUzcni i~in bir tlrnek olmall.
Bu nedenle aanatc;l.lar tanrl. ve knhratlanlarl iyi ve do[1ru
varllklar olaralc belirtilmel1. Burada onun antropormorplliat
anlayl.gl.n 1{aro1s1nda olducu a91k olnrak belirtilmiq oluyor.
"Ona gore akll.ml.za dayanm1yan, topluma yararl1 olml.yan qair-
J.erin de dcvJ.et 1c;1nde yeri olm.:t.yncnkt1rtt(80). Platen, Uome•
ros ilo Uesiodos'u devletine katmad1c1n1n nedenini Qoyle be-
lirtir. "Honeros ile Hes.iodoa, insnnlnrl. daha 1y1 yagatacak

(79) Alfred ~':eber. Felae.f'e Tarihi Qev. H. Vehbi Eralp, Dev-

let Ban1mev1, .tstanbul, 1938, Say.fa 14.
(80) :tarnnil Tunal1. Grek estetik. Edebiyat FakUl tesi ttatbaa-
01, !stanbu, 1976, Say.fn 76.
 -55-

kimselcr oloaydl, ~agda§lar1 hi~ b1rakmazd1 bu Qnirlcri oe-

hir ~ehir dola:;;l.p Qiir okumaya, Va.rlar1n1 yok1at-ln1 harca-
ylp kendilerinc ha~lamaga, yanlar~nda, memleketlerind~ tut-
mnga ~allQ~azlar m1yd1 onlar1"(8l).

(81) Plnton Devlet Snbahnttin .Eyubot:;lu-M. Ali Oimcuz. Remzi

Kitnbevi, istanbul, 1975. Sayfa 286, 600 ~i dje
 IV - S 0 N U C)

.Eski Yt1nan mitolojisini iyice nnll.yabilmek ve tam

degerini vcrcbilmck iQin bu mitolojinin ne gibi ko~ullar al-
tl.nda dogdu[~nu ve geli~ti~ini· bilmemiz gerekir. Eski Yunan-
ll. 'larl.n· nas1l inoanlar oldut;~nu nnlamak i.;in de nas1l bir
Ulkede yaQadl.klarl.nl tan1yal1m; Yunanistan genellikle yUksok
daglarl.n, aralarl.nda dar vadilerin, karaya do[!ru aokulmu~
!nee uzun korf'ezlerin, denize do~u uzan::tlQ dilim §eklinde
ltaralarl.n ve irili uf'akll. pelt QOk adalarl.n olu~turdugu bir
Ulke idi. .Az aayl.da 1rmakla tarafl.ndan sulanan ·, topraklarl.
genellikle 9orak ve verimsizdir~ Eoyle bir Ulkede birbirin-
den nyrl. ayrl gruplnr halinde yaQayan insanlar1n deg!;;ik
hayatlnrl. olur, degi~ik i::;lerle
.
ull,l:a~1r
..
ve de{ti~ik nitelik-
" .

ler kazanlrlar .. f.endilerine nl:lellen" ad1n1 vererl Yunan •li-

lar sar tek bir soydan gelme insanlar de~illerdi•
Yunaniatan'tda kendilerine Hellen diyeri istilacl.lar-
dan tlnce ya~aynn ve Hellen olm1yan bir halkl.n varl1gl, llel-
lence olrnayan bir!;Ok yer · isir:tlerinden anla~lldlgl. gibit Hel-
le nee olr.J.l.yan tanr~u;a 1aimlerinden de anla§lll.yor~ Orncgin
Atina ~ehrinin tanr1~aa1 Athena; Argos'lu tanr19a Hera gibi~
Buna kar~l.llk Zeuq,Poseidon gibi tanr11ar ist11ac1lar1n ku-
zeyden getirdikleri tanr1lard1r~ Hellenlerden 8nce yal}ayan
yerli halk gonellikle tanrlQalara taparlard1~ Bunlar Dere-
ket tanr1~nlar1, Tabiat-Ana veya Toprak Ana denilen ve bU-
tUn Akdeniz uygarl1klar1nda ~e~itli isimlerle kar~1m1za 91•
kan en eski tanr1Qalardl.r•"G8zden ka~1rmamam1z gereken bir
nokta da (]Ok tanrl.ll bir din olan Iunan dininin, Yunan'll.-
larl.n kurduklnrl koloniler nrncll1t1 ile bu kolonilere kom-
~u olnn diger halklarln tanr1lar1n1 da al.k s1k kendi tanr1-
larl. ile birleqtirmiQ, l{endi tanr1lar toplulugu ir;ine alrnlt;,
 -57-

olmasl.d1r"(82). Qok te.nr111 Yunan mitolojisi ddofa olay-

larl.n1n bir acl.klamaa:s.d1r. · Giderek- .Akd.en.izli ·:Coprak, veya
Dolta tanr.1gnlar1n1n Olympos 'lu gtsk veya. kabile. (boy) tanr.t-
lar1n1n egemenligine girmaei· ile tanr19alar ile ilgili c;e-
01 tli eelt1 hiknyelerin de Olympoa tlu tanr1lara mal edilmesi
eonucu dc{{.iQik kaynaltl.1 hikayelerin bir karmas1:. olmu~tur.
Birc;ok Mythos'lnrda tanr1lar1n yapt1klar1 ~eylerin bize ah•
lab kurallarl ile bagda~maz g8rUnmeai 90gu~zaman bundand1r.
Sonralar1 filozoflarln ve baz1 ~e.!rler;tn -bu · .tanr1lar1 ahla-
ka aykl.rl. iolerinde dolay1 k1nad1~1n1- B6rtlyoruz • .Ama ltendi
dUQUnce ve gUrU~leriniiletmek_iQin Mythos'larl amac;la.r.t.na
yarayacru~ ~ekilde de~1Qtir~ek sureti ile konu olarak igle-
meye devam etmi9lerdir._ . .
Eoki Yunan 'l.:Llarln tanrl.lar1n1 1naan··biqim1nde dU~Un­
dU@infl belirtmi~tik. Tanr11ara benzediklerine olan bu,inanQ•
lar1 Yunan'l1lar1n kendi kendilerine aaygl. bealemelerino yol
ac;1yordu. Ayn1 zamanda tanr.1lar cnlar.J.c;in er1oilm.eye
,
c;all.-
EJ1lacak idealler halinc gelrnil'} oluyordu. ··Kendi yetenekleri-
ni bu ideallere olabildigince yaklaqt1rmaya -;;al1~mak en do-
gal b~~ c;abn oluyordu. !nsan1n kendi yeteneklerine gUvenerek
c;al1~maa1, kendine saygl duyarak yaqamao1. insana ve insanca
deferlere herQeyden c;ok C:Snem vcren !unnn inaancl.lll.gl.n1n
(HUmanizminin) vo daha aonraki Batl. hUmanizminin-en belli.
ba~l1 Hgesidir. !naanla tanr1n1n benzeQmesine daha bu.inanQ
Yunan'l1lnrl.n tapl.nmalarl.nda,.kurban tC:Srenleri, bayramlar,
dUetin ve cennzc ttirenleridde de kendini.belli·eder. Tanr:a.-
lara kendilerindenmi~ gibi davrand1klar1, on1ar1 insan.top ..
lumuna acvgi ve konukaeverce, biror dost gibi kabul ettik•
lerini gUrUrUz. Ama tanr11ara ko.r~l. sayg1y1 unutman1n, gtl•
revl~rini yapmaman:tn kendilerine ne bUyUk cezalar getiroce-
gini de bilirlerdi.

(82) Ernest Granger.· t11toloji, :Murullah Ata.c;-MUzehher Erim.

Cem Yay~nevi. !atanbul, 1979, Sayfa 16. ·
 -sa-

Dinool kaynakll. Mythos ·~nr ta.rible kar1~1k e.faaneler,

halk maaollarl. vo dinael t6renlerle ilgili hikayeler eski
zamanlnrc1nn bori .oznnlaro. konu olrntll'}tur. Onlarca cooertc;;e
'

bir arayn getirilerek kendi hnyallerinin de 'katklSl ile zen-

ginl£;GtirilmiQ bir QCkilde t;a.ll.nl.p stsylenmiQti. ilk olar,ak
Homeros bunlarl.n bir k:tnm1n1 ilyada ve Od~sseia'da bir arn-
ya topladl. "Daila bu s.1rada bu eraanelere konu olan kahra-
manlarl.n ancak 1nsan gUcliyle ba.Q arJ.lacalc 1Qler ynptlklarl-
n1, mucizeye benzer ya da bUyUk ve benzeri insanustU gU~le­
re dayanan 1Qler yapmadlklo.rl.nl. gtsrUyoruz. lnean1n ancak
insanca davranlqlarla yUcelil{ine olan inanc;'daha o zamandan
kar~1m1za ~1kmaktadlr"(8S).

Mythos'lar ba~langlc;ta dogayl. ac;1klamak !~in ortnya

Ql.kml~tl.r. Bu devrede art1k bu ilkel amat;tan uzakla~ml~t
ba!ilka bir anlam kaznnm1~, ulusal deat~nlar:tn birer,parc;asl
halino gelm!Qlcrdi. Dinael nitelikte oldugu !~in itib~ g8-
rUyor, kahramanll.klarla dolu bir ge9ni191 anlattl.klari.i~in
aev!lerek anlat1l1yor. Bomeroa•la baglayarak llesiodos'la
devam eden, Yunan'll.larl.n ilgi merkezi ve ara~tlrma.'lt:onusu
olarak insanl. ele ald1klnr.1.ni gUrUyoruzl Heykelcilik ve ka-
bartma annat.1nda oldugu gib1 en cslti Yunan vazolar1nda. da.
!nsan ye~aml. ile ilgili reairnler kar~1o1za 91k1yor. liesio-
dos yap1tlar1nda 1nsanlar1n birbiriyle, tanr ~larla ili~ki­
aini ve insan davran1~1n1n onemini ele al1r. Uneroli olan
1naan1 ve onun karQ1la!?tl.t;1 sorunu nnlatmaktl.r. Jdythos yal-
nlzca QerQeve olnrak kullan1lrn1~t1r diyebiliriz. Aal.l konu-
au inaan oldu81 ve insan aorunlar1 o dCinemden bu dtsneme de-
g!eymedigi 1Qind1r ki, QekiciliBinden birQey yitirmcmi§tir.
Yunan Qairleri ve heykclciler! gibi Yunan filozofla-
r l da Mythos 'larl. lcendi U~etilori iQin kullanm1Qlardlr.

(83) Erncs t Granger. t.1i toloji Qeviri Nurullah Atac;-I.iUzehher

Erim. Cern Yny.lnevi, !atanbuJ., 1979, Say:ra 27.
 -6o-

eell1~1nden ce(#crek "kcndi bn;,l.na gilzcl"e liz gUzelligo ka-

dar yUkaelir. En bUyUk yarat1Cl.lar, t1z,gUzele varmaga yete-
nekl1 olan kioilcrdir. l3unlar, bUyUl: oanatc;llar ve filozof-
lard1r. l3u ki~ilerin gUzelin kendisinde do~urduklar.:t., c;ocuk-
lar1, onlnrln yaratt1klar1 aanat eaerleridir. Bu eaerler,
b1r ulua ve toplum ic;in ::~an ve Un lt:aynag1d1r. Bu eserleri
yaratanlar, ruhunda salt bir yaratma gUcU ta~lyan bUyUk k1-
Q1.lerd1r"(84) • Platon Homeros ile lieaiodoa'u bi ki~ilerden
olarak g8rUr.
tnsan dUqUri.cetJlnin evriminde Mythoa kurman1n ric ·zn-
ma.n baQlad1l?:1n1 bil~H~m7lrteyiz. tlythos 'un as11 ereei dUnyay:t
.,.-·
arzulnra gBre de~ir;tirmek de.gil• temel hakikatlerin ciddi
bir tasar1m1n1 yapmalr.tl.r. Genel olarak ya~·am Ustune bir go-
rUf? koyarlar. Mythos kahramanl.n:tn aambolize ettigi ·~ey dile
getiriliryi ne kadar dU~lem gUcU oluroa olaun gerc;ek dunyaya
aittir;. 1lkel insan, kendini ctltileycn her~eyin kcndi gibi
bir ki~i olmns~ eerektigine innn1r• Bu nedenle objeleri in-
ann kl.l1(1na sokmalt ic;in ona insani formlar gerekainimler,
gUdUler, yUlcler. c;;:unkU onlarl.n e tkinliklerini ba~ka Qekilde
a~1klamas1na olnnnk yoktur.

Dogal olaylarda yanslyan ya~am 6rneklerinin. doga

sembolizminin bulunmas1 ilk cvrensel gtlrtl~leri ortaya koy-
mu~tur. Her dH!)Unce bic;imi bize acmbolik anlat1m1n yeni bir
llkesiylc b!rlikte verilmi!}tir. Langer•e gore "dinamilt bir
kayna~1 olnn Mythos'un ere~i, Pelsefidir. Mythos metafizik
dUr,Uncenin 1lkel aQamaal, genel f'ikirlerin ilk orneeidir"(85)1.
Mythos 'un yetcncltli oldultU en Us tUn gcli~me epik Giirln orta-
ya. koydul'J,u kozmik dUzen ve 1naan yaf}aml.nl. gtlstermeaidir.
Ilesiodos 'un tanr1lar1n doE,u~unu~• • tanrl. soylarl.nl.n

(85) Necln .Ara.t. Sembolik Porm Olarak Sanat. Edebiyat FakUl-

teai Baa1mev1, !stanbul, 1977, Sayfa 136.
 -61-

\'o kuna.ll
t !~e ! ar~n~n birbirlcrini izleyin gel!~melerini dile ga-
~
'A

4110
-
n oeonio · Yunnn ltnynoJ:ll. 1nnn9 vc e£saneleriyle knynao-
flll.o ve tu
4U • tnl'."l::t bir bUtUn hnline celmi:}tir:. liesiodos•un kur-
tu Y8not1r:1• Iiomeroa deatanlar1nda da uygalanan ao.:r easter-
: et:il1m1;vle tnm uyum i91ndcdir. :au illq~ag1n sonlsrl.tla ·delt
.n l'lir.lscHlr.titJ ve o.znnlara oldu~:u !radar, helleniatik gaa.tn ve
On:ta 'nl. l~ . .
rn n !~thogra.ph donilen L!ythos ya.ze.rlar~na da 8rnek ol•
u~tu~. ~heogonia dUnyan1n yarad.tl::to~ i~in 'do bir yorum ve-
::~• tunan 'l1l~:u:1n tel! dinnel kitnb1 olarak ka.lm.1g denebi-
t :t'. Ue ta.m nnlamlyle dini vc kUl.tU, ne de bamba;tka bir yol
utan dUqUnce ak.1m1n1 etkileyebilmi~t!r. Besiodos•un 90&u
l"abanc1 kaynaklnrdan ald1~1 kitili tanr.1aal varllklar1 Yunan
Yazln1 dofra. dlQlt yaban ve kaba sayarak yadl.rgam.l.z ve atm1:}-
tlr. · ·

Gone de Hesiodos •un !rhoogonia 'Sl. tak yaradl.ll.~ .Myt-

hoa~udu:r.
 B!BL!YOGR.Al~YA

1- Azra l:."rha.t-Sabahattin Eyuboglu. Iiesiodos eseri ve kaynak-

lar11 TUrk Tarih Kurumu Bas1mev1, Ankara 1977.
2- .Azra Erhnt. r.Iitoloj1 SBzlUcU. Remzi Kitabevi, !stanbul,
1977.
;- Azra Erha.t. !~te :tnaan Ecco Homo. Re1:1zi Kitabevi, !atan-
bul, 1975.
4- Homeroo Odysseia Qeviri Azra Erhnt•A• Kadir Sander Yay1n-
lar1t istanbul 1970.
5- Meydan Larousse. Meydnn Yay1nev1, !otanbul, 1971.
6- Erne at Granger. r.u toloji Qeviri Murullah Atac;-MUzehher
Erim. Oem Yay1nev1, 1979.
7- l!aci t G6kbet"k. Felae:re Tnrihi. J3ilgi Yay1nevi, Anlcara,l974.
8- Alf'red Weber. Felse.fe Tarihi, Qeviri li. Vehbi Eralp. Dev-
~et Bas1mev1, lstanbul, 1938.

9- Cema1 Tollu. Mi toloji. 1okender hlatbaaal., istanbul, 1964.

1o- !ar:.ail Tunall.. Grek Estetik. Edebiyat .FakUl tesi Matbaaa1,
istanbul, 1976.
11- Necltl Arat. Sembolik Form Olarak Sanat.Edebiyat l;>alcUlte-
ei Matbaas1, :tatanbul, 1977.