flAI.

l lI OZ BA RAX

. .~:-.nıçıırflll, a rdıııdtt p..-kçok clIer bı rukarıık lildN. G iilıiimü: t rı '

rıh ~llIı ııdnl ço/ı: dah r~ sor ııa rilıı r "'tı "ı/a rallol.ıra/ı: , /ı:end i~ ini be.tle.
Y~bıle('t' k h a~ ır tari h fok mıılıı nn ",," ııwh rum olarak gayret gijşter.
d~ : hem ka y."ak yuyı~/adl hem ık <kTlnraeleT yaptı. Knıdtai. f ü phe •
.fi:. Cıı m fuınyd de t 'TI oll"'''''11 t ari hfiliğirıde Ölt t'ii olurak a lt ııUca k.
hr. A ııcak o du lıGyatılıllı 4QII ~yreğiıı" lIf'Tllalde /urkıııdaydı k i
kıl! ~~.J{J ~a TıC rk turillçiliği de9f'Tli bilgiıılm"'lde ynı i bir a.:,ıı­
- t{'IlIe gırdı. Bıı ~M(J, gıiııii,"ii.:de, ~ bililtlC'ilmlı d t' kath_
Iu"y/~ yt"IIi boyılt lar ku:aıı mCl yolududır. V:-iicii ola n ta raf . k ita pfl
dilk kd ../u.".1ı1 dO/dıı rulı re tarih m"akluı .." h itd ~den kit" plaNII
ğ ~~ u n hala ge rçe k. ı'e ta.bii k i Ç" ğdaf • tıı rih d illiplininden yoksını
k lf!./e rce .lIa:M /mak t a ald ıı y ud u r. Oncülük , iiniı~lri tl'lerimi:,d('fl gel-
dı gı: Ilkıııle m ık oIyıı n/ıı kta .. kay nakllUıd lgl lIüre"'e tod u btr .. r,it' Mo'.
IIt1l1 "ttik ı lt krnı" ftllrtılla bilir.
ŞARK MESELESI HAKK ISOA OX EMU BIR VESIKA
'o-
Cn'U'" K üçük
Avrupa büyük do:ovleUerinl n, Otı ınanlı i mparatorluğwı u ıktisadi
ve aiyuf nüfıu ve h ük mü altına a lma k vf'ya IIebebıer Ihdu edf'n k
parçalamak ve Otımanlı ldareelnde yaoayan m uhtelif m il~lerin is-
tiklilk-rinl t erni n etmek i_tefflf'if'ri ndep doğan tarihi meedele rin
t ümüne birden Şark lol_ Iesi di )'Oru~.
DevwUerin Şa rk M_ lesi hak·
k ındak i politikaıan. aralarındak i mt"nfa at lIi,kilt"rlne gö re mu htelif
zamanl.rdıı muhtelif dt'ğişmelen uğramışt ı r. 1867 yı lı , ark me-
eeles inde önemli bır d önüm nok t aıı ını tt"şk il eder, Devletl er, tanıl­
maUan ber i yapılan ıı lahatla rın bi r bilinÇOllunu y apmak uaere ara -
Ian nda ı;~it l i temael ar yaparak müda half' politikalarına yenl bir
yOn wrm ı.lerdir. K ısaca , IMi af'nes i Avru pa dev letler topluluğu
lI'IahkerıwainLn hunırunda bllytlk bir davanı n . yanı Osınanlı Impan-
to ri ugu nu n m uk adderatı mese leelnin göriişüldütu se nedir. Yeni Thr·
ki~nin IMvcııt dunıınu bu mah kemede tedldk edilmi, vf' Otımanlı
dev leti yabancı devlf'tlerin vetla~ti altında buluı:ımağa mahkiım
roilmı,ti r ' .
SOn ik i aıı ırd ır dev letleri meşgul eden en öneml i konuların ba-
, ınd a ye r a lan ,ar k mesel esinin b8lllangıcı hakkında deği,Ik gö rü.tler
mevcuttur '. Albe rt Sore l O~kiı iıı ri A" rdıı Şark n 'J1f'ı,.8i a dlı ki·
ı a bının ön &Öıünde ııöyle di yor : . Tü r kler , Avru pa'ya ay ak but ığı

i Ed Eıtpltı.nt. " • • 1;.... ' " " _ _ i, tre. A ll Rqa4,. btaııtıui un.
• ı u.
ı Şa rk _W.ı M k ....... co:ıı" bl1çl ~ lılı- E . Dl"lın.h • .ıı:.rlı Mudr...
M. H ull, ı.ta ...... ı UU ; Albo- " fionl O'-Iı'* ...... A . . .... .,. ./ı
ı ..,. _.
_ k'. I,
ıee. Y....., Zl)'a. bt. a bul It ll : RIli Kı u4ag . .lfa .1ı _""Lu;' J~ı .. bul 1'11.

b
 r
608 CEVDET Kl'Çt'K
anda n it iba~n bir ..r k ffit'lIl:'lt'Mi mey dana gplmi, old u. RU8ya bi r
Avru pa de vıeu olur olmaz. bu meııc-Ieyi kend i ffit'nl aa li ne en uygun
~kJkte h,lk-tnU'k yoluna girdi ' ~ .
OlllM'kizinci &Ilı rd. Rus )', bir AVTUpa de\'leti o lma k i(i n Prua)'. '.
y* daya nma k ve tat k me"St'lnini ha Ule'lmek için de Avusturya 'yı he-
Mba .ka t mak wru nda ol duğun u anlamı,tır. PnıBya ile Rusya 'llIn
effit'lIt'ri (atı.,n ıyorou . Bundan dolı )' , bu iki de vlet a raı.rında bır
gırd'n r. zla doc'vam ede n ittib k yaptı lar. Avus t ur ya ile Proııra artı ­
aında Almany a'da ve Avusturya iiI!' Ruııya arası nda ....r k i=ı 1eri nde
r"!kabeı vardı . Avw.tu ry a uman Dman bu iki rakibiy ko müea d e ll'
ediyordu. Buton de birbi rI!!'" anAında ittifakl. r meydan . g eli)"Ol"du.
K ı_cuı , X\lL1. ası r ııon lannda, tar k meselesryle yakından i1giko-
nen ve o.manlı imp.. ratorluihınu pan;alamak is teyen dpvk-tifo r RUlO-
).. ~ onu yalnıı: bırakmak iatemi)"t'fl A vu stur)'ad ır, Batı nın ik i bü-
yü k de \'leti o lan Ingilteno ve F ran sa ilk' aralarında çıkan müstemleke
an afianyla me ,gul olduklarından . taTk mt"St'Jrııiyle uğrqacak ha).
de dt-ği llt'ro i r. Di';t' r taraftan ln gilizlt'rin şark mesetee t üu- rlndo!o ke-
aln bır fi kirleri yokt ur. Ç1lJ'Iki .-rktakl men!aatle ri hen Uz o rtaya
çı k mL4' dt'ğildir. Ancak yedi yıl önce Fra nsız SÖmürgt"!Il olan doğlı
Ihndiatanı fethetmı.lt'r ve Ingi liz K u mpu)'uı 'nın ha kimi yye ti dört
Ik'nt><kon beri oracı.. Yt'rl~mi,ti r. KlIlIya İngili zwnn Hind istan Im.
paratorlutunu a rkada n çevirmek tehdidinde bu l un mamaktadır.
Karadeniıı'de dorıanrnaıı ı o lmaya n Ruıılar, Akdo.>nizd e Jngi liz. donaıı­
m... için endi-ft' yarat mıyordu , Hindista n Im paratorluğunu tehdid
t'do.-cf.k olan d üemen, In gili ı.ler nazarında Fransa id i. Ruya 'nı n ae;ı k­
lan a"ıga Fransaya düşman lık bnık-mesi de ıngi lizk-n RWlI.ıı.n. yak-
l&lltı nyordu . A yrıca AVWlturya, Fr&J"l&l nı Ispanya 'ya batlı ve
Pruııya')'a, m ustem ıck e an ... ına k arışmaktan çekindiğ i Ie;in RlIlIya
il.. ittifak JngHt.. re'~ gf're kli göriUüyoro u, Bunda n başka Jngi lt ere '-
n ın RWJya ile bUyll k Ucari m,kileri va rd ı. Rwıya. Ingi ltl're 'ni n ikti-
saden mUlJteriai halı ne gt'l mi.ıj:ti, Ticaret sa hasında en büyük rak ibi
Fransa Idi. Diğc r taraftan lj&rk t leareli bakımından Rusların kara -
dt.'n b aa hillerine doğ ru i1... rl.,mel..ri nden I' ndi~ t"tIeCf'k d u nımlar ı
yokt u, Hatta K aradeniı 'in Rul! filutıuıııı ae;ı l mas ından Ingi liz tica re t
filOllun un ya ra rlanacağı ııı dahi dü, ünÜyorlardl '.
3 Albo rt 80 OJ1l' ,_
t A lt... rt 80 1. ''.u.u , lU
________1
ŞA RK MF:8F:L F.:llI H AK Kı ~mA ON Io:M LI BIR VE8t KA 609
ıngiltere burada beli rt emtdiJ!imiz bir kçok sebeblerde n dolayı ,
Ru'ya'nı n O!! m anlı dev leti ne b l'11 takib ettiltl istilA poli ti kas ı nı ~
KÖrii)·vn1u. Ha tta bazı müe llifl eri n belirt t ikleri ne göre Istanbul'd aki
Ingi liz se fi';. Rusya 'n ı n bir mulahat gtlzirı gibi davranıyoed u '.
Ru' ya, Ingiltere 'nin gö8tt"rdiği bu bOlJ gö rü rlUk sayt'Bi n~ Osma nlı
l)evlt't i"ndl"n öneml i menfaatler kopardı , Yunan lıttan'da ve Balkan -
larda ya.p.yan h m ti)'an tl'baayı 1765'ten beri aya klandı rma)'a e;a1ı.
",n RWlyalle Os man lı .ıe,·leti a rası nda 176S'de batlayan ..v.. 1.14'-
te Kaynarea muahedeıliyle 8OIIut;landl. Oarranh De\'koti, Ka radenizin
en hikim noktuı nda bulunan ve Rus i,pline ba,langıe; t~kil edftı
Kırım'ın i'tildilini, Eflik ve Butdan üRri nde Pari, muahedeıJine
kad ar ,üren bı r nevi Ru, hima ye'ini tanıdıtı Jibi. bogaı.lar meseJe.
. indl> dı> il k eııaııh t nbıni \...rtnek lIOru ndıı k a ld ı . Rir Tü rk 1'= M nizi
olan Kara~ni.z·de ilk dt>fa Rwı tica ret filoııunun dolqm"ına Izin
,·erikll-.
Rua)'" Avrupa ').. ka~ bır taTk IIlt'lIC'll'lIi olarak gördUiü bo-
j'azlar meeelesim ke nd i lehine hallt't mek iı;:in bu do.>floda Oamaıılı
topra k larının taksimi projf-$in i ele aldı. Bu aly..1 a macırı.& uI&.flD&k
iı;:in en büyük ra kibi A vusturya ile i,birliği yaptı. Çariçe II , Kat eMna
ve Avust urya im paratoru Il, J OU'f Ka ynlna barı,ı ndan -.onra mÜlf'-
tere k doğu . i)..eeueeırıe hız veri p Lehbtaıı gibi Osmanlı toprakları­
n ın da da ha ~n i.ıj: bir ö lçüde paYlaf llm..1 ha.zı rlıtına gi ri.tt iler '. Av-
ru pa'nı n du rumu da bu plin için gayet uy gu nd u. ın giltere Uc Fransa
arasında k uzey AfIlt.'rika 'nın bağ ınunaıı k MV&lf1 yUzündo.on büyük bir
deniz savaııı ol muıı \'tl her iki devle t te yorgun dü,mü,tü, A vwıturya
ile Rusya arasında şark meaeles intk bir dönü m nokt ası t t'llkil ede n
1756 ittifakı doğdu ,
Rwıya ve Avu' t urya birçok i'te kl ';ni Vt bu arada K ı rı m'ın
Ru' ya 'ya i1h akınl kabu l etti rd iler. Diğ r a rzu ları n ı t t"hd it yoluyla
elde et meye kalkı ştılar. fufllla , ~m an lı devlet inin zayıf durumu-
nu d ikkate a larak onu tesk ine ı;:a lı,ı rktn . ıngı lte re ve Pnı'ya Ba-
bıili'yi Rus ya 'ya kanıl harb ae;maya te,vik ettill'f , Şark ' Iyaae ti n'
de önemli bir geli.şmeyi gmtel"t' n tngilte~ 'n i n bu t u t umu nun ııebe­
bi : o sıra la rda ku u-y Amer ika 'd aki ,ömü rgelerin i k ay bet meııi , bu·
~ A lbfort SO...I....,lf' ~1 .~ , , . ıı ~ .
II ~maı Nkın, Bo!lula • •V ..n/uı , ı.t.n bul 18H . i , !Lo
7 A ı ....rt Ro"'l, " ,U'" ..... r. i . 210,
_
 r
610 CF.VDF.T «uccx
na kartı lı k Hint denizi VI:' orta doğu t ica reti n in ge li,mesl nokn ile ri
ge ll)vrdu. Ni ~ k im bu t ariht en itibaren boğular meseleet, u zakta n
ve yak ından Htudie t a n yolu Ile i1i, kisi olan bütün m~ı t' lcrlt'. İn­
giltt'n!' yak ı ndan i1 gi lenmt'ğe balıladı. RU$ya . Akdeniz'e ııarktığı t ak ·
dirde bu dcnl.!n büt ün doğu havzası ve Hind istan yo lu on a t es lim
~i1mi, olacak tı . Bu yUzden İngtltere, Rusya 'nın Akdeni ı'(' doğnı
ıı('rk>rneaine kartı bir ıur o larak Osmanlı Devkoli'nin do!vam ım ve
bogubr ı n kapalı ka lmalll politi kasını u.yu nmat. ba41adl .
Rll8ya ve A V\lBı urya birlikte batlauı ldın bu mücadek!doen um-
duk ların ı buı.madı la.rııa da, Vq ve Zi,w\1 ant l...ma lan yl. Qıı.m.an.
it de \' k>linden bi r kulim arad elde ett iler. Rus ya, Avuııturya Ile gi-
ri ,tlği pa rçala ma ai~tine lIOn radan i. Ah-ku..rıdr ve ll. Nikola za ·
manla nnda t e lı: nr baıı \'llrdu. ı. A lt'kııandr, Fransa ile. II . N ikol.
I ngi lt~ ile bı r aıı laıpna yapmağa çalı ,tı lana da bir b&fart Ağ 1a·
yamadı lır.
171\9 Fraruıız
Iht ililinin )..ratlJğl dunı m ve :-Oa polyon Bona-
part'ı n o.man lı Devlt't i ile Ingil t el?')"e kar'lı izJediti ....k politi ka .
i i RllAya i ı. o.manıı Dev letl'nı bi r birine ya klqtı rdı. :-Oa polyon so-
napart., In gilt ere'yi p-nebi lmek I(in, on un sömürplm yle o lan irti.
batı nı kesm ek bı~i . Uza k-doiuya ve Hindistan'a giden yol lan kon t·
ro l altında tutan }l 1JI1..•• ub r- ( ık.rd ı. Bunun üu-ri rıe RllAy a ve İ n­
gi ltere Osmanlı d~letine y.rdı m t ekli! eu üe e. 23.12..1798 de Ruııya
ile Imzalan. n ittifak antl"m&8lnın gidi m.ddele rine gö re boğ ..d ....
RllAya d ı,ında bü tün diğe" dev let lerin ha r b gem lleri ne ka patı lacak.
tı. Böylece , Ruııya botular ha k k ında ilk defa önem li bi .. ba4an aağ ·
lamı, oluyordu. Bir- kaç gü n ıon ra İngütere ile yapılan kom nma
pak linın onun cu maddesiyle ın giltt re_ Akdeniı ve yak ın-doğudakl
Fn.nııı z t1carriinin yo k edilmf:l.inl htdef t ut uyord u".
Ingi lt ere '"e Ruııy.·nı n yard ım ı ile FranM doğu Ak denız bölge..
Iıl ndt'n U "k la,t ın ldı . Na polyon Ruııya ile In giltere'nin a ru lnl a(·
mak 1~ln poli t ik man evrala... gi ri,ti. Ingi llz,lt'ri n eline geçect'ği n l a n·
layınca.. Malta adaıı ı nı Çar'a peşke, çekti. Rusya 'yı Inglltere 'dt'n
ayırmayl baıp.rdı . Rus Ça ..ı In giltt-re ')'t' karşı Napolyon 'l.. bl..ıt',t1 .
Oıım anlı Oevlt'U'n in t aksim i I~i n müuıkereleı? gi riştı . BUttln bu dip-
lomatik o la yı . .. ne tiCt'lıinde t ngiltere'ni n Osma nh d evletiyle olan Ili..
kııe ri düzeldI. 1809 da ı n gı ltere Ile imza la na n Ka le· i Sult aniye Ant~
ii Ct-ma l TtlkJn , ",.., ~"", I. il).
_________1
611
la, mlUlI mıı l ann tek tanllı olarak boğada r m...ıel_inde kazand ığı
imt iyaz h du ru mu kald ırd ı. Boğular üzeri nde Ingl liz-Rua re kabe ti
halflat ılmııı oldu. Di ğe r ta r aCt an Na polyon 'u n ....k nleııelNi n l t ek
bqı na hall et mek için g1ril1tiği M lJIır ~fe ri. Orta. Doğuda ve Akde--
ni z'de bu de vletjer m mücadl"l eıı in i n de ba,langıc ı old u. Daha lIOtIu ·
ki t a rih lt'rde ort. ya çı k aca k ola n birçok meaelenin tohu mlan bu ta·
rt hte atılm ı, oldu . Çok geçmeden Ruıılann t qvi.k ve t a hrikleri yle
Mora layanı pa tlak verdi. Batı lı devlell er Ruaya 'yı t ek batına bıra k .
mamak i~ in bu iB)..nı deste kled iler. OIIman lı donanmaaın ı yak tıl ar
ve poli t ik ııah.ada biliı bütün yalnııhğa terketıJler. Os ma nIJ·Rua sa·
va,ı ııoııunda Yunanistan bağımsızlığa k avulJfU~ oldu.
Yunan istiklllini kt'llin ol....k karara bağlayan Londra konfe-
ramaını n toplandı ğı bir sırada Franaıı:nın k ı,k ı rtmaları ne ticca.inde
1832 yılında M uıır valisi ı.lehmet Ali pq.a iıyan etti. Orta· DoğudalU
menfaatlerini ln gilt ere')"e k aptıran Io'ra.nııa. Mısır valisine Fnnııa'·
nın temııiJcisl ve bir kahraman göıüyle bakıyor ve bqarılarındaıı
gunı r duyuyord u. Ruaya bu hranın yara ttıtı ortamdan ist if ade et-
meji t erc ih et ti. Edirne barı..yla k azand ığı .vantajlı d ummunu pe-
kittirmt"k ve Osmanlı Devleti \Wori nde hak imiyet kurabilmek Iı;: in
yard ım tek lif etti. Avu st urya da Ru poIi ti kuı nl deatekler bl.. ta·
vır takı ndı . Ingl lt t'1"e ise bql angıı;:ta, Fn.nııı .. nüfuzu nu n Orta·Doğu ·
ya ye r-It'4IDt'Sinden korkara k ona kartı cephe aldı, Faka t Ru ya ile
Osman lı devleti aTUında Imza lanaıı Hün kir iııkeleai andlqmaaı
üeertne, )olisır Va lis in in Anadolu da n çı karıı l mu ı ve lııtan bu r. yer-
jeşme kte olan Rus nUt um nu he m r af etmek iı;: ln A vu.ııtu rya ve
Ion nııa ile bir likte ha noket etme ğe karar verdi. Rus lara büyll k av an .
t ajlar sağl ayan H ünki r b ke leai andl"m uı Avnı payı çok telişlan.
d ı rd ı. Göriinütte bir sa vu nm a andlqm ası ol m u ı na rağmen, bu and ·
laşma ge~kte bü )1ik t ehlikeler yaratabili rdi. Oaman lı Devleti 8
yı l iı;:in bi r nevi RllBya 'nın h ima yeııl ne gi ri yordu . 1I1"r t ürIU ahv. lde
yaln ı .. ı;: an n ya rd ı m ı nı is tem ey i taah hüd ed iyordu. A ndllLlJmanı n gi z-
li madd es ine göre ise Osman lı Devleti. Çanakka le boğazı nı Ruay a'.
n ın t" mniyeti ni t ehdid edl"n her bir do nanmaya ve ~nel olarak baş­
ka bir de\'ll"tin bütün harb gem ilerine ka pamayı üze r ine alıyordu ·.
K ayııare. and l a>jması y le Ortodoks a ha linin h amiııl olan Rus ya. ye -
ni andlaıtmayla Türk lerin de koruyu cu ııu olunca Osmanlı Devletl'ni n
LI c-m..ı Tu k ln . "1tII. ~.., r. Il. 18.5.
_
 612 CEVD ET K Uç e K
bütün h,lerine k arııma hak kı nı kaun ıyord u. Ru mü hE'ndjale" Ça -
nakk a le boğazı nı tahk im t'tIDeğe bqlamljjlardı bi le. Artı k Ru_ya .
<'::;ar k meae leıı i ni kendi eme llerine uygun şe kilde hal let me imkinı nı
kazanıyordu. Ku.ya'nın bır &KıTlık mtlcadelf'Si. lehine nerieeleni-
yord u.
Ingi lt n e . Io'nnu'nın orta doguya ye r leşrne:ııine man i olmat.
ı;aıı,ı rken. kuvvetli bir rakibin meydana çı k mlUl ına sebeb olm u,tu.
In gil i!: hük littK'ti Jo'rann 'yı d a y &llIna alarak, Rus ya 'y. k artı hare-
kete geç~1ı: "ı~iyw de Franu. 'nın çek ingl'n tutu mu yüzünden bi r
teY ya pamadı. Fakat ... rın ba.. n l annı. hele ruala nn I&tanbur. yu-
l..m",lerini k.t'i~n ha~miyordu. ~lli yolla r. bq " uraralı:
du rumu lehi ne ~rmeğe çalı,tı. lık tedbi r olarak. 1836 yılından tu-
baren farkta eakiainden daha mütıi.m bir ticari m(:\'ki elde et mek w
Osmanlı de vJ.Uyle lIi4kileri ku vvetlendinnek yoluna gitti. Y unan~
larfa )"\"r~n k , ti caretin i Ka radt'niz n hillerine k adar p-nit1et ti f t
lstan bu l'u ona-Ooğudak i ticari faaliyet lerinin merkezi haline ge-
t irdi. ı m yılında i mzalad ığı t iea nt andla!jmu.ıyia Oıımanh de v'e-
ti nden ge ni, t iciri ve iktiudi menfaatlu Ağladı '·. Ba ıı mÜ@olJifle-
nn be lirtti k)@rine göre, Ingili~r ...,.ka ticir .ıfatlyı. ge liyorlar, f a-
kat ıiylal ıı fatla )"t"rlelfiyorla rd ı ". In giliz nüfuzu Babılli üzerinde
gi tt ikçe arttı. ıngi lizler. bu tiatün durumlanm aaglamlqt ıracak w
Ru teh likesini önliy~k yeni bir buhranın c;ıkmuın ı konuyorlardı.
Nih a)-r1. 1833 yı lı nda A \TUpanın aNlellıtı ile önien mi, olan 301l. lr te-
yan ı I S39 yı lında t ekrar paUaır. w rdL In giltere'nin vl'rdiği ga ranti·
ye güwn iJl'n'k Meh met Ali P... Uzeri ne askl' r gö nde rild i. Aaı pa.p
bi rinciıine nuaran daha e;ok ba.fan kuanıyordu. Osman l ı orduu nu
hezimete uğra ttı . [)onanma M ı.ı r·a t eslim oldu. Ingiltere bizzat ken -
d i.ainin yarattığı bu buhrandan naml derecede yararlandı.
Bu .ırada Avrupa de vlet leri . Hün ki r !ııkl'll'IIi andlll4 m..ın a da -
yan a rak RWlya'nın , a r k metıelt'llini t l'k başın a halletmesindt'n kor·
ku yorlardı. Ingil te re bu durumdan yararlanmlUını bildi. BütUn Av-
nıpayı "'l'hmet Ali PaJJa'y a karlll birll'ştirmeğe ve Babı ll! nl'%dinde
In gilt en" ye Ilst tln bir mt'vki nğ lamaga mu va ff ak oldu. Ru sya 'nı n
LO 1838 ı ıc .... t .ndl."". .. lI.kkında rlıLt bııgı t~ln . bk . )!lIba b. t 8. K U-
I Ult<>l hl. o.."'''''I'' / Jlgm. I kI led i ",,,.. <ı ... k ''''''', I. Ankara. 1914. LU. bi)ltlm.
11 Ch arlu 8111)'000.. TarjA· I 8 •..,....I.A"'"1 ~" .ırd" A ' ·....P'I . 11'(' , All Rt' ..d,
b la nbu l 13U , LU, • . 114·128 .
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _k
~AKK ME8~:LEl'l H AKK I:" DA O:"E ML I lllR V ı-;s I KA 613
üert e meeı m ve Olima nh Devleti ü zeri nd e nüfuz kurmasını istem iyen
Fransa . Rusy a ')'a k a ",ı bir Avru pa bi rliğin i n k urulmaa'n ı teklif edi.
yord u. "'ra nı.ı z ~....kili 1839 da lfÖyl~ diyo rd u ; . "'ransa ie;i n oldu -
tu kadar lnı;::ilti're ve h at ta Avu st ury a ie;jn de en m u nım meee je, bir.
lik te hareket ederek Ruııya'n ın gcniflem...ine mani ol mak ve ...,.k
meııekolıinin Avrupa devkotl",ri heyetince müfleN'ken ha lledilmes ine
bu hükiı m('li abıtı rm ak t ı r.• " Bütün Avru pa bu tikre katılıyordu.
Şa rk meselesinde Rus)'a)') te k baf.ı na ha noket et me kte n al ı koyacak
önk!mlerin alı nın..ı hususunda hl'mf ikir Idiwr . Hundan aoııra ...,.k
me8f'kosine a it bütün meselelerin ancak Avnıpa de vletleri heyetine
müracaat edilfnt'k suretiy le ~Iebileaiini ıspat etmek Istiyorlar.
dı. Osmanlı de \'letin in tamamen bir ie; II'Iea<'leiil OLan M ıı ı r mesel es i.
nin bir A\TUpa müdahale.ı;i)·k çôıülnı..-.i ic;in Ingiliz.i...r büyük g ay -
not n rf ettiler. HabıiU 'n in M llI ır·l. yapmağa hazırlandı ğı ıu l hü U .
hir eıurerek, kapanmak ueere olan buhranl tto krar açtılar. Der hal
ııu l h imzalanmuını iııle)"t"n Ruıııya da. Ingi lt ere 'nin manevra lan se-
nunda dl!-v1... t1ert' katı ldı . Büyük de v""'-1t'r. Rusya 'yı da yanlan na ala-
rak }o'ranııa ~firi tarafından hazı rlanacak bir notayı Babtlli')"e' w r.
rneği kararlaştı rdı lar. Xotada ııe. büyük de-v1t'tin aralannda ta m bir
uyu tma o lduğu bel irtildikt...n "'Onra. bu de vle tlt'ri n Istemediği 1f&l1-
larda irualanacak her ı u enı ıı.ulh andlqmaaln ın red edil~ aç ı kça
iht ar ediliyordu" .
Avru panın Osmanlı Dev Il'U'ne k&rfl tak ibettiği genel politi ka
bakım ından bu notanı n ~t lrdiğ i tesir c;ok büyüktü. Bu tarihten It t-
banon Osmanlı INvlet i ve şıı r k. Avrupan in nepreti altı na gi rme )"Ö-
nünd(' hızla i ı e rlemeğe ba,ladl. Avru pa oovletler l. bir taraftan kendi
ııiyasi. tica ri ve ekono mik mf'nf aat1t'rini Istedikleri tekllde- elde ede-
bilme k Vf' bi r t araft a n da Ruay a'mn ,.y r·i mUalim tebaayı tı.hane
M erek giri,ti ği te k tara f lı pa~alama pol iU kaıı na man i olmak Ic;in
Ra b.ill·dcn H ıri stiyan tebaaıı ı n ın ~ i tl i k hakla rın ı n sağ la nmasını ve
bir tak ım imtiya ı la r vl'rilmt'llini lstiyor l.ll rdı. M la ı r m_Iesinin en
k ı ri ti k bir lıa fhlUmda . Avrupa df'\'I",tlcrini memnun t'dc <:ek ve on.
ların yard ı mla rını sağlıyaca k bir takım ye nili k leri kapııayan Tan.
zimit r ... rmanı ili n edildi. Ga yr.i mWllim tf'ba a ya ı;::t'n i, haklar ve-
r1 l mi ııd i. A vru panı n taki bett iği bu politik an ın am scı , Ruıı lan Istan.
U Sı" ,. .......... ".11'" "_r. II I, •. LU ,
13 SınyoWı. "If'" ...... r,
ıı ı. •. 13$.
_
614 C~;V DET K CçOK
bul'dan uı.akıa.tırmak ve Ru_ya'n ın H ı risti)'an lu tiurlnde iddia et -
tiği hima)'eyi kaldırmak idi . Höy~ Avrupa de vletleri. liH Kay-
narca Yu .ht'desiy~ RWlya'nm fark ıa e lde- t'ttiği bqan lannın inti·
karnını almuı oI.acaklardl. Artık Rusya'ya kaııı Olımanlı eevıeu ya-
n ında bir Avru pa ittifakı doğuyordu. X\11l. YÜ% yılda Lı:oh iBt .n ·ın
Rlaya tarafından işgil ve t.birnine -.e'yi rd kalan 1ngil~re ve Fnn·
aa . bu R fe r de aynı mUalDelrnin Osmanlı Dev leti 'n e tatbik edilme-
alne razı olamazlard ı. Siylaeı lleminde ve lfUk ~1eI.inde ~ni bir
çııtı r at;:l lı yordu. Avrupa den~nin ~ unsuru kabul edikon Oıı,
manlı Devleti tizer inde, hO'rhangi bir devletin tek batına haki miyet
kunnuı. başka bir deyimle ıp.rk mese lesini halleımeainin, Jo'ranaa
w Inftiltl!'N! taraf ından kabul edilmiyeceğt kl:'1lin olarak ifade edın­
yordu.
1839 ıemmu sunde . Avusturya da dah il ol duğu ha lde biiyUk dev-
let ler. don anrna.la rım Ça nak kale boğaı:ından gel;;irt'CeklE' rini ı;: a r'a
bltdt rerek, yar ım asırdan blori Rusya 'n ın şarkta elde t'ttigi mum t ae
me vkii t erke mec bur ettüee. Fran sız başvekili, . Otı man h devlet i Av·
ru pa umumi ha klarındilli Istifade edecek, BabıaH 'ye kar,ı blllltn
devıeuer aynı mev ktde bu lu nuyor l.r, TUrkiye'nin iBt ikli lin l VE' t op-
r.k blltünlüğünü koru mak vaı:i f~i Avru p. devletleri heyetine ai t·
t ir . alt ı seneden beri ..r k mnıe leııi nin dogurduğu ha dtselet- bu ee-
klld e ortadan k.kiınlrnlf ve Rus)'.'nın iBtili e mederine lK"t ~E'kil·
mitti r.• " diyordu,
Ru-ya, Avnıpa dE'vletlennin bu tutumlan kartısında buı pc-
liti k LLWU'vrai .... giri,tl_ Hün klr ubleai .nd1a4maııl ıMı i de M;LfI.
ereeeku . Bu .ndlLlfmlıııın t ekrar ~nilE'J'M>miyeeeği.ni Ru ya anl.m...
tı. Bu andlqm. He eldE' ettip .vantajlı durumu kaybetmet E' mah-
kiırudu. Böyle olunca bu andıatmadan vu geçmE'liydl F.kat bunu
)'a par ken Ingilte~Franaa bıokunu d. parçal.maIı)'dl. Bunun da y0-
lu Franııa 'ya k.,..ı ıngi lte re'n in y.nında )~r alma ktı . zaten bu aı ­
nda Ingiltr~ ile Franaa IUUlnda ~lıaır meselesi. ylizündE'n ihti lif
~ı kmı , ve iki devletin arala" a~ ı ım ı ttı. Tam bu Ilırada da Ru.ya In -
l iltE're'ye bqvunrak IEylU1 1839 ). Hünkir bkelNi andlqmasın·
dan vaz geçtiğini ve Boğaıl.rın k.palılığı prensibinin bir milletle r.
arası andlqma ile tesbit edilmeaine taraftar olduğunu bildiniL. Bu
il S l.ll,otıe:-, D}tN' u~r, ıu, ll. 1$0 .
:jARK Jılt;..ııit.:Lt; ı:ı1 H A KKI ~O.A O:"ll.:l ll..1 BIR V ı::sI K A
610
1
t E'khf In giltere 'yi ha)n-t1€'t iı;:i nde bınkU. Çünkll Rwıy.'nın te kl if i
ın giltere'nın 1&09 dan bE'ri gt't(tkl.., Urmek iıı te<!iğ1 l}eydi .
Ku)..·n ı n ye ni politi kası ba .. nh oldu . I..•...nsa )-aJm,ı bırakıldı.
Jngi lt..re·n in !'nnııa 'ya kal'11 t utumu d.ha da - rtk.u, Palmeraton,
Ruı)'" A ~turya ve Pruııy.·yı yanına . Iarak Mllllr meaeıe.ine bir
l;:ÖZüm tek li bu lmak üzo:.~ Londn'da bir konferans topladı . Dev-
let lE'r .rala n nda a ldık la" kararlan ıorl. Mehmet Ali p....ya kabul
ettirdiler. 10 T..mmuı I M I de i mıal adı kl.tl bir protok ol ile ~hlll t
rneııe lesi ni n kapand ığ ını ilin ..ttiler. 13 Temmuı I Sf1 tarihli . 80-
gaıl.r SOzlelımesi _ ile Boğaıla,. ~ni bir statU verdiler.
HoJtazl.r meselesinde bir dön üm noktuı t~kH eden bu lÖılelf­
me ile. o umanA k.dar Oımıanlı Devlett'nln iradesinde bulunan bo-
g urAr milJo·t l.. rıı.ra ıı l hi r ııt aU.ıyE' k aYU l)tll. Osmenh Devlet t'nin ira -
dt's i sın ı r la nıyordu . Bütün Avrup. devletleri n in nularıbl atmada n
Boğ azla r rejı m tnde bir dejiııı klik yapamazdı. Dige r t.raft.n d evlet.
lerd en herhangi birin in Hünklr lakt'le!!i and la,masın. bense r bir
ıuı d l lJl ma yapmala r a önlt'nmiıı o luyord u. A rt ı k KU8y a , Osma nlı Dev-
let inin ıayıf bir anım yak.layıp Boğaıl. r konusu ndaki emeller ini
ge rçt'k leııti rmesi i m k a nı n ı da kaybediyord u. AYUlIturya daha da ile -
ri giderek, üı>manh Devleti'nin iat ikli l ve toprak bütü nl üğtln lln bu-
yü k dPvIE'tlf"r tarafından garanti ed ilmt"flini tt'klit ettt . Rusy a buna
,i<!detle ka,.ı ~ı kan k bu hUlluııta Babılli'ye yalnız bir teminat vf"-
rilm.-kl.. iktiCa ed ilmesi ni aevıeueee k.bul et ti nli" .
1841 Londn andlqmaaı ve BotuJar IÖZltljmesinden ..n fwa
unr gö ren devl t't yine Ruııy. olmuııtu. Rus)·.·nın o zaman AVUllt ur.
ya 'n ı n t ekliline kl.tll ı;:ıkması ve bir teminat verilmesiyle yet lnilme-
ilindE' iıora r etmesinde k i m.kaadının nE' old uğu (Ok g'e'l;medt'n Kının
aav",ı n ın arefes indE' LDlqıldl .
Ru).., bu tarihten itiba N'n prk mE'llt'Ies.i ndıe kaybett iği Imtl-
yuh durumu t ekrar elde edebilmek l.;jn devamlı fıraat kolladı. Ta.
n hl emelle ri ni ge~klqti ~bliı..a-,ği müaait umanı bekledi. X ite k im
tM4 yı lı nda Ingi ltl"re '); ziya"'t edrn Ça r i. N ikOıa. Ingiliı devlet
adam l. n y la Otıman h Dı.v leU 'nin geıee..iin i müzakere et m..k iııtedi .
F.kat Osm .nh Devlet i'nin bir müd det d.ha yaşa.maııını b ndi l;:1-
karlınn . d.hıı uygun bulan In gi lt..re , böyle bir m üu kered t"n ,id-
d",tlE' k aı; ındı . Fak.t ~ar tim idin i yit irmedi. 1802 yı lında t ek lifini In.
i~ Tukın, n,.N' ~"r. Li. 2001-232.

616 Ç~:Vı.H,,'T KCÇ OK
gil iı elçisine t ekrar açt ı .Ça r , «Hast a Ada m . olarak vasıftandırdığt
Os man lı İ m pa ratorlu ğu'nun yakında öleceg ini ve cenaee merasimini
k ararla ştı rmak gere ktiğin i ileri sürer ek , Osm anlı toprak ların ın pay-
laşıl masını t eklif ed iyo rd u. Ingillz hukumeti . Çarın istila emeller ine
mani olara k Osman lı salı anatım korumayı tercih etti. Rusya'ya ka r-
ŞI n ı. Na polyon ve Sard unya krra h ile bir itt ıfa k yapmağa muve r-
rak oldu.
Bu sırad a Kudüıftek i mukaddt"S yer ler in himayesi nden dolayı
Rusya ile Fra n sa 'n ı n a ra>ı l açık tı. Peansa'nın konuya ilişk i n istek .
lerin in Pa di, a h tarafından kabul ed ilmeaint Rusya . Oıımanh Dev le-
t i'nin Fransa'n ın himayesine gir meai şe k lin de değe r lendi rerek 1.M3
yı lı nda Osmanlı toprak l a r ın ın İn giltere 'yl e R usya aras ında t ak sim
edilmesini Çar İ n ..riliz eh;:lsitle a ç ı k ça t('klif « u Ingi ltere. M ı ıı ı r ve
Gi rit 'i işgaı edecek, Rus ya da Enlk-Boğdan , S ırbi ııta n ve Bu lgariıı­
tan prenıı li k le ri n i h imaycsi a ltına alacak t ı , Çar , İ st anbul'u a lmak te-
temediğlni , anca k g~ ici bir sü re için i şga l etmek gerek ti ğin i söylü-
yord u.
lngt tteı-e bu tasavvurlardan korkt u. M ıs ır ve Girid'in iljgalinin
kend isi h;:in kola y bi r iış olmadığım biltyordu. Bu konuda müzakere-
ye giri\lmek tt'n çekindi . Çar ı. Ni kola , şar k meaele aln i t ek baş ın a
hallet mek uaere harekete geç ti . Bu air ada Avru pa devletleri nin için-
.ıe bulundukları dıırum da gaye t müsaitli. 1!S48 iht ila ller i bütün A v-
rupayı "'anm ı ış ve üevıeue r tam bir ekon omik , llOlIya l ve ııi yu l bu-
n alım iı.;ind t:! bu lunuyorlardı. Çar, 1$53 Şubatında fe" kal ade elçi eta-
r ak İstanbu l'a gönde rd iği Pr ens Mem,i koC vaaıtaaiyle Os man lı Dev -
leti'ne bir Ultimatom vererek, Osmanlı t ebaaat O rtodoksia rın kc ru -
yu culuğun un re smen kendisin e ve rümeeını is tedi. Bütün Osmanlı
ülk esinde on iki milyon kad ar Ortodoks yalja ma kta id i. Ça rın tek li-
fi kabu l edildiği takti rd e, Demanh Padi şah ı hllkümranlık haklarını
ka ybed iyord u.
Babı ii li , Ingiltere ve Fransa'nm yıırdım larına ve verdi kleri te-
minat a güve nerek bütün Rul! isteklerini r eddetti. Böylece 1853·56
yıll arı arasında devam eden K ı nm sava.ııları ba!:tlamı ş oldu. Avuet ur -
ya, Ça rla ittifak y apmakta n çekındı. Prusy a da A vuııtu rya'dan çe-
k indiği için Rus ya ile ittiCa ka y anaş maılı. R usya yalnıı: ka ld ı , Bü-
t ün Avru pa fi ii"'n Rusya 'ya karşı Osmanlı Devleti yanında bi rleşti .
Müttef ik devletl er sayesinde Rusya'ya gereken ders verild i.
Şark meselesinin Rusya taraf ından t ek ba şın a haııedil mesi bi r ke-
---
r
:t A tt ı< "lt;ı;E LE;Sı HAKK IS O A O :>ô ı.: ML I ~LR VES!KA 617
r e da ha önlenmiış old u. F a kat Devle t i üze r inde ki baskılar
Osm an lı
gide re k artt ı . K ırı m IlR VRltI görü n üşte Rusya'nın emellerine k&rfl
ÜlIm anlı de vleti ni korumayı a maçlıyordu. Gerçekte ille baıı lı dev-
lerler iktiııaden gelişen RU s)'a 'nı n kend i nilCuz bölgeler ine inmesini
önleme k igtiyorhl.rdı . Rusy a 'nı n 8.l.ın h k l arla ilgi li Istekler-inden daha
fazlaıı ını ba tılı dev letler de lstemekteydi. Bu nun için Avru pa dev'
ıeuerl ntn t eklif ve tavs iyel<-ri dik kate a lınarak T anzima t Ferman ı
ilim edilm işti. Fakat hic,; bir haı:ırlık yapı lm ad an, sırf Avrupa y! mem -
nun et me k ve Mıs ır meseleelnde Türkiye 'ye karşı da ha mü li yim
d a vra n m a ları nı temin etmek ma ksadiyle ilim edi len Tanzimat ta t -
bik ed ile memişt t. Bu yü zden savaşta ordu la ri y le Türkiye 'ye yardı m
eden devletler, Gillhane H at-ı H ilma yunu 'nda vaad edile n esaııları
Bab ı ili 'ye bir kere da ha ihta r etmek ve henuz halledilemiyen SOII-
yal meseleler-i da ha aç ık " e keain bir şe ktlde ortaya koymakla ken -
d iler in i vazi feli görüyorlard ı. IBM y ılında ha rb devam ede rken İ n ­
t::i1izler tllllita olma k llzere garb devletleri azınlık haklar iyle yakinen
meş gu l oluyorlardı. İngiti z e lçisi, M üslü m a n ların ve d iğer mezhe p
erbabının di n değ i şti rmelerini yas ak lay a n k an unıın k aldırı l m asın ı
ve lıunun padi şa h ta rafından ilan ed ilmesi ni isti yor du. Ali Paşa bu-
nu padişah ka bul ettiği t a ktirde art ı k müslüman lar ı n hallfeal ola-
rmya ca ğmı " e salta nat ı nı da uzun sü re k oru yam ıyac ağ ını beli rtti.
In giliz elç i ıı i daha da ileri gjderek, bir «ok gar b mem leketi nde he r-
t a ken d i ülkesinde bile ol may an dini hur ri yet iste di. Fu ad Paşa 'ya
aç ıkça ş u n ları s öylüyo rdu : . Dininizd..n, halifeniıd(' n ban a batıset­
meyinie. B un ların heps i manaarz şeylerdrr, Bir memleket başkaları ­
nı n ya rd ı mlarma muhtaç bulunu r ve bu mem leke t için başk aları kan
d öke rse , hı ri stiyanlık ad ı na i st ediğim şey leri kendisi nde n almalr
Iıakkı mdı r.• '-
Gerçl'kten de K ı rım ha r-bi sonunda Rusya ile I!u lh görÜlImt'leri
başl ayınca bat ı lı devlet leri n ya rdı m l arın ın mükAfatı n l almak için
büyUk ga yre t sa rfetti kle r i görüld ü . Ha r-b deva m H tigi sırada ara -
larında yapt ıkları gönişmeler sonu nda ı Şubat 18055 te Viyana'da
bir pr ot okol i m aa ladıla r. Pa riıı mua hedeslni n esasın ı t eşk il ede n bu
protokol, F..! li k · Boğda n ve Sı rbietan be ylikle rin in yeniden te\lkilit-
land ırılmas ı , Tu n a 'nı n ticaret gt'm ikrin e se rbes t ol ması, Kara de-
niz'in l a ra fılU ll ıb ve Osmanlı nl('m ll" kl"t1('rind",k i hu-lst tyan tebea-
b _
 r
618 CE VD ET xuçr«
nın i mti ya:ıla n n a ve muafiyetlerine ai t bazı hüküm leri n ge tirilmeııi
gibi dört maddey i ihti va ed iyo rdu. Bilhassa d örd ünc ü maddede Av-
rupa devlet lerinin azınlıkl ar h;in ist edikler i imtiyaılar, Osman lı Dev-
ieti'n in istlk lılllni ve Pa dişa h ın hilküm riı.n h k ha klarını tehdfd ed i.
yordu. Devlet ler. imz a lanacak a ndıaşm aya özt>! bir madde ekle nerek,
hı rıa n yan ola n Oamenh tebaaamm Avrupa dev ietj e rin tn mü şterek
tem i natları alt ında bu lundurulmal a rım Istiyo r lardı . Ha r bt en önce,
Rusya'nın isted iğ i ni. ş imdi büt ün Avru pa ist iyord u. O za man Ingi l.
te re ve Fran sa 'n ın ıavsi)'cleri ne uya r ak Ru ~ ist ek leri ni r eddeden Os-
manlı Devleti. bu serer de hüküm ranlık hakla riy le bağd aşlıramad ı ­
;h bu t ekline r i r eddem. Ba b_ili bu meselele ele meşgu l old uğu s tza -
da Fra nsa 'nın t a vsiyeal ueenne h l riı<tiya n t ebaa ha kkında ki iyi ni -
yelini gösterme k i ı;: i n . harac ı kııldırıı cllğını , reayay ı o rduyıı ve ida-
renin muht elir s ubeleeine ka bul edeeeğ'lni ecne bi tK'fi rl...re bildi rdi" .
Müttefik d evletlerle Os manl ı Devleti arasında azı nlıkla rın hak -
la rı kon usunda uzun uaadıya müzakerelee eereyan ett i. ~i h ayet pa -
dı şajun kendi arıUKU ilc tebaast na baz ı hakl a r verd iği zan nı nı uyan-
d ı r ma k ic;:in, Os ma n lı Devleti 'yle müttefi kler a rası nda İstanbu l'da
K ararla'1t ı rlla n maddeler -i havi bir ııd ah at ferman ın ın gecik mede n
hemen ilin edi lmesi Habıl li 'ye t a vsiye edil di. İşte ne se kil de h azı r ­
la ndı ğı umumiyetl e ta rt ışm a mevzuu olan ve he men h epsi ecnebi
devle tle r in miida hal c ve baskı lariyl e meydana ı;:ı kıın meşh u r ısl a h at
fermanı' nı n as ıl menlŞt'i bu dur" ,
H ı ristiyan t ebaaya geniş ha klar ve re n bılahat Ferm anınuı 18
Şubat 1856 da ilAn ed ilm esinden yed i gü n sonra to pla nan P aris kong-
resinde, Osmanlı Devlet i ad eta m ağlub devlet muamelesiyle kllflll-
la 'itı . Imzalanacak s ulh an dla.şması nda, Isla ha t Ferm anınd an ima
yol uy la ba aeedtlm cst fi kr i üs tün geld i. Osman lı m ü rah hası All Paşa
ise her ne şekilde olursa olsun ferm anı n muahecede ztkredt tmesi ne
'iiddet le k arljl id i. Bu kon uda ki uzun tartışmala r konfe ranslar dışın­
da da devam et ti. T anzimat't a n beri vaad edi len ıısl a hatlar ın icı-ası ­
nı Osmanlı devleti nin taa hhü t etmes inde isr a r ede n devlet ler , 30
Ma rt 1~ da imza lan a n Paris mu ah edes tn tn 9. meddeainde Ier ma -
nın aikredilmesml ııağlad ı lar, Osmanlı mu rahha.sların ın it traalaı-nu
ön lemek için de adı gec en ma ddenin son una şu ifadeyi ek lemey l u y-
11 Eııgelhard. "PNI ~.., r. "" ııı ·11 4 .
1$ ~:ng~lhR r<l ",bl"' ~Mr, "'. 127
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _b,
61.
gu n bu ldular : .. . Düvel-t ilk ide tebligat- ı viıkı an ın kıyme t ve e hem-
mly et -i a efmosin i t a kdi r ederl er . Şu eih et kat lY)'en ta ayyü n etrnişt ir
k i, teb ligi t-ı mcek ürc devletle rin ne ziı t-ı şev kets i m iı.t-ı ha zre t-i pa -
dişahi ile tebaası a rasındaki münascbita , ne de h ü kumeti ıı idare-i
da hili yy es ine ne mu ştereken. ne d e münferiden müda ha le et mek
ha k k ın ı as la ba h şetmemiau r .•'·
();ımanlı Devlet i, ilk defa ola r ak Avrııııa devietjeziy le bir a rada
böyle bir toplantıya ka tılıyord u. Şa rk meseleninin etraflıca ele a h-
mp bir d üzen e ııok ulduğun u gÖlltere n bu mu ühed e ile Ka r ad eniz ta-
r af9 ı z laştı rı l m ı ş ve he r tü r lü ha rp gemiaini n bulunması yasakl a n m ış,
böylece Rusya'nın emeller ine se t çekilmiş oluyordu, F ak at andlaş­
manın genel hUküm l('ri OIl manlı Devten'ni büy ük devletl er in neaare-
t i a ltına soku yord u. Şe klerı dı'v lt' tl t' rıı raııı huku ku ndan Iaydalanma
ba k ı m ında n eşi tl i k ta nınmış olu yo rdu . Gen;;e kte tse gene Dsman h
Im pa rator l uğu' nu n Iç illll'rine mlidahale de vam ed iyordu. Hele Is-
la ha t Fermanı nda va ad ed ilen reform ların böyl e devletl.. rarlı>ı1 bir
belged e zikred il miş olmas ı. bu müdahaley i da ha da a rttı rd ı . E sk i.
d..n Hı r-iattyanl ar m haklarını koruma veya mü daha le bir yabancı
dev let ta rafında n yapıl ı r ken , P aris Mua hed..al bu müd a ha le ve hi-
ma yeyi , Avrupa Konse yi deni len A vrupa bUyü k devl etler inin m ü ş­
ıe rek h areketı şekli ne so ktu . KIliaCMI. şa r k meseleel yle ilg ili he '
problem bundan böyle devletiert n muetercken verecekler-i kararlara
gö re çö ı:ü lecek t i, ParilS muahedeatni imza la yan dev letler her mese -
lede Osm an lı Devk-tl'nin ic;: iş leri ne mü daha le ederek, çeş i tli taviz
k oparmağa baş l ad ı l a r. Müda ha leler in e gerekce ola rak ta 1856 lıı ­
lahat Fe rmanı h üküm leri ni n t a t bik ed i trnemeein i göll.teriyorla rd ı.
Avrupa bUyUk devlet!...r inin büyük gayrettertyle lIiı. n ed ilen b -
lah at Fe t ma r un a en büyük t epk i, azın lı k lardan ge ldi. Her cem aaun
öze l hak ve im tiyazlarını n bi rleşt i ri l m es i \'1' kanu n n aza rında eşi t­
lik sag lanmuı ve bilhu.ı;a as kere alınmala rını n kararlaştı rı lmas ı
bu nların hoşuna gitmedi. Memlek eti n mu hte lif bölgele r inde isy an-
lar ve k a r ıııı k lı kla r (; ı ktı . Ka rad ağ'da patlak ver en bir isyan kma
s ürede Bosna ve Hers ek'e de yayıldı . Hii k(un et i syan l ar ı bastı rma k
Ictn ,iddetli tedb irle re ba ş vu ru nca, P ar is mua hedeeim imza laya n
de vle t ter müd a hale edecekler-im hiidi rdlle r , 1858 y ı lı nda meydana
f:'l' len bu ola yla r ıııra sında Osman lı devle t ada m l arı mlida haleci dev·
19 ıı ..d h d,i1 .Vee"'...."', 1\·, •. 212,
_
 r •
620 n :VOET Kl:c."UK
let jer e şi)y l<, diyorla rdı : c & ncbilt"r . da hili ilıl e ri m be mUda hal e ede r-
lerse ll8ayi, in i iı dClli hu susu nda ki te şe bbü aler-imizdc ,üph('siı ki mu -
vufak olama)'.!. Is yan eden a ha li, bizi m adtota m ücr lm lee gi bi Avru-
pa mııh bmesi hu.ıuruna Ct"lb edildiğim iıl görünce. her u m_nki n.
de n çok lIÖZ an lam.u: ol ac:ak lard ı r. Zaten Puis ıı ui hedeRnin 9. med-
do:osi bi.ı.i de" k tleri n PJU.i ve mÜş!erdl müdaha.!elf'rinlkn muun bu.
h.ındurmuyor mu ! '·
Avru pa \kovleU" ri . bu be)'a nau. ka"" Pariıl m uiMdesin in . klle-
ri maddesinin Chımanh ıkvwti'ni n m u hafazası , i1"rll'mesi ve i nııan i .
ye t ma ksadty le , IJllah at Ferm anı n ın t at bik ııa hu ın a k onu lmaınn.
nesa ret etm ek h ııkkuıı kendiler-in e, verdiğin i iddi a ett iler . Bir taraf.
tan da açı k ça i ayanc ı l. r . des tekledi! ..r , Girit 'te ve nih ay("l Cid de 'de
olıylır pat lı k verdi, oPvll't l;ıi r l arırt l n bu karı,ı k h klır, bi r la nı!.
t an mıli imk lnıı d ıklır yilzti nlkn Avnı pa de vl<"t!t-ri nin iııtffi ik ı ...ri
re Connlan ~f'ÇE'klqt.in"~i . X iha )'Pl 5 Teıri~~1 1859'da büyü k
devl...t k>rin latın burdaki ""fı r k-n sadrazama mU.tton"k btr lM'moran.
du m w.-rdik-r. Burada•• nırkiyp 'n in b 'ndi b nd ine yardı m et ree me-
atnden, lşlıh aU n t ed ziel ve daimi bı r su re t te tatbikine te1f('bbüıı t'y.
Ipm... meai nde n, ı ~ ff'r mani y ll.' tı'yi n eden m a ksad ı ula.şm ık iç;in
ki fl derecede Ist ek g6ııtermemt'llind ...n . " dolayı t('('8IJilfle r in i bifdı rt ­
yorlardı .
RUlly a , beun devi..t leri n Tür kiye 'deki nüfuzu na ka rşı ha reket
.. t ~k Vf' vak tiyle haiz old uğu " n ve töhreti h ı ri.ti yan a hi li nua-
rında tekrar kazanmak için fırsattan iAtiCadeye kalk lf{l. Bulgaria.
tan ile Bo.nı ve Hellll"k'tf>ki n"a.yının dunımu nun ~)7W' l milf'1 bir
komi. )"On tarafı n<bın tahlli k edilmesi ni Ve ga)Ti mtllllim tebllay. da-
ha fada t"m in ıt \'('ren bir idlLn' .-kli nin kunı lmuın ı istedi, Ingi l.
ll'~ bunı klf11 Ç ıkt ı. Oıı ma nh ~vlet i , Slavlırla meıı kfı n viiAyetlere
b nd i memu rlarınd an k u nı l u bi r ta hki ka t k omi ııyonunun l':'Öıı rifO ri ­
lee('ğini bildirdi. Rusya ken di t eklifindc is r ar l:!dinee , Frıuuıa 'n ın
t ('klili ilZl'r in" ndrazam ı n ba,ka nlığı nda mlis lim Ve gayri mÜlılim'
ı..rdl'n kuru lu k"ni" sı lah iy('tleri o lan bir kom isyon göndt'ri lm~i n<"
kara r verildi. 1&;0 ma yısı ndı " ı rnı 'ya hınokrt l:!den ı:;.adruam K ı b­
nılı Meh met Pqa'nın maiyetind..ki komi' yon, çallflTlıla n nl bqJa.
dıktan dö rt ıy IKlnra Ui bna n olaylın patlıll verdi, Avru pa d..vlet .
20 .:nlf..ın.ııırd, ........_ .., a. 136-
21 1I1n,rot-. d"., f!~". II. a. 3!Ill : Enll"..ıı... ,d, d"lt' f!Mr, .. I II .
ŞAHK )lF. SELEIII 'I AKK INDA O"F:ı.c U BIK v t :SI K A 621
lertnin bu k ıf.yı iŞR;11 edece jderme muh ak ka k göıtl yl", bak ı ld ıgı n ·
da n , sa dr a....m ge ri ye ça~ ı r ı ld ı. Lübna n o layla rı I MI d.' ç ı ka rı la n
bır niz.am nam..y l.. k ıs men önlend i ille de Balkl n la r da ki d uru m de-
" am ett i. A vru panın mü,bhaleleri de gidere k ırt t ı ,
Lon dra h ük umeti. Paris h ük iım ...tini n ya N ı mı yle ıslahat ı,inde
gi tti kçe da ha faal ve mütqebbiıı hlLn'ke t oediyordu. Pari s andı...
m uının 9. maddesine aykı n olara k, l.ıılaha t "'erman ın ın kendiı e rine
resme n h'bli~ olu ndu tu nu, dl"vlet wr in adı gt'Çen fl'rm. n htikilmk--
rin in ta t bik u haııına k onmu mı tem in edecek ka nun ve n i.... mlarm
t an ıi mi h uııu ııu na ilit ir a k etme k ha k k ın a sıhib oldu k larını .çı k ç. id-
d ia ed i yorlardı . Osm an lı devlet ri e.1i A vru pa'nm bu taıylk !e rl ka r -
ıı un nda ec n e b l scn rıere !tÖy ll.' d i yor la rdı : .. bı ıı hat meseleelnde ade-
l ll. husu ııl bir dPvl..t mrcli .ı gibi ha r eket et mek istiyorsu nuz. teu-
mal tetk l1ıi. tıml;ı1 ilgilendiren da hili ffit"8l'le lerimizde iht isas sah ibi
oIlW1lz ve bil ha.. . bu meseleleri n hal ııek li nde fik ir birliği içinde
bu lunsan ı z ~ ibe. Fa kat ne bu ihtisaM, ht" de fikir birliğine aa hib
do-ti lRiniz. Ml'Seli ..ke ri kanu nun tatbik ini ..le a lal uD: biı k.rma
alıyla r t " , ld lini. mmıl ü m an ve bırilıt iranların k a rı ııık bulunm alerı ­
nı , h ıristi ya n ları n hl'rh an ıti bir ta ıyike u ğram am al arın ı • • ırf mez-
hep aç ııı ınd an ıorl u k ls k lnjı la.ıı ma maların ı ııd; lı mak için ,Idde t!i
t edbiele r a lın mas ı nı iııtlyoru ı. Frans. bizim fikrimi zded ir. İngilte re
a yn ayrı ı layla r teııkil edilmeainl t ercih ed iyo r . Rusyı ise, kanu n
h urotu nd. m üsı ümanı ...la h lrU;t i)'anlan n eşitlltı ni n mlim klin 0 11 '
mw.aeatın ı ve ~i tli tüm~1erin birbirleri yle k an !fm al a nnın imkin -
iiiz oldutun u iddi. edt'....k. h lrU;tiya n tebunı n aab ri hiunetten muaf
t ut ulma lırı nı istiyor.•
..Bizi kendi viedan ımıza uya rak f t m illeti n iueti n..faini mu ·
hafua edt"Ce k hud ud da hilinde h.reket et mt" kte 8t"rbE'at bı rak ınıi.
Ulema kı ltmı bizim tasavvurlarım ııdan \'c proj..ler imizde n en dlıte
t-odiyor la r . Bu nları kendilerine ka bul I.'tt ireCl'ğiz. Fak at ec n..bi dev-
lo;otier tarafınd.n biu- IlZyik yapı ld ı gın ın an llJjllma masl ..rtlyle....
Babı ili Avru pa mn ta :ı:yikine mümkü n oldui1J k ad'r k...... ı koy-
duğu ve bir tar aftan en lüzumlu ma lı ve . d U 1' lahaUan J:t'rçt"kle4lir-
mtıte (.ah il ıtı bir .ı rada 25 Hazi ran 1561 dP Sultan Abdühnecld ve-
fıt ett i. )ol d.mm.n Türk hal kının bü yü k ilmid beslt'diği Abdülu:iı
t .aht a çık tı.
 r
622 CEVDET KCÇllK
Yeni Pa uita h , ('ülüsunu mııı""akib yayın hı.d ıg ı Cerm a nda k artJt"-
Ifinin yo lunu ta k i l:ıt-dt-ct.oğini ve' ı.ı .hat Jo'("rmanında öngö ri.Ut"n re-
form! .n gen;t"kl""tirt"Cetini vaati ediyordu. Devlet çok köt ü l."Ünler
)·... ıyordu . Jı,1 .1i buhran so n haddıni bu lmu, durumda idi . Balkan lan
k.. ıp ka vu ran karı,ıkhkl.,. but un , idd l't lyle de va m ed iyo rdu. Batılı
dıe \'It'tleri n hı tcok \'"" baskıla rın ın ardı .rkuı kestirniyordu. Ken di Ik-
ti... di ve \idri mt'nf..t tes-ine- &ara r veren ~r t ürl ü ("n~Jin or tada n
kaldın lmaa, için büytlk p yN't N rfediyorla rdı . 1&61 yı lınd a mü,te-
",Ilen Babı lli')'(" müracaat f'den k, eeneblleein e mlik satın al mala·
rmı engpl~yen ve W.hat Fermanında k.ldınl.cağı vaad ffiil "n k••
nun un ~ i,li ril,,-i n l Istedijer, Uzu n müukerelenhm ıonra l S6i de
iAtekl"rini !Pide f'tt iwr ".
Bab.lll'ni n büyük df.,·wtlel't' \~rd ig; ı;t'$itli ı.vi ller on lann mü.
dahaleleri ni 6n 1i~miyordu. Müslüman ha lkı re nelde eeee ve hıris­
ti )'an t ebudan d aha qağı bir hayat yqarnağa mahlı::ılm ede n Iala·
hat Io-..rmanı na ve onun aavu ıı ucwıu büyük de,· ~tlere Iı::aqı mu ha -
i..(d ıiUik~ artıyordu . Osmanlı aydı nlan aras ında batının müd a.
ha lelli k artısında tak ib edi~n şahsiytotsiz dı, poJitikaya k .,..ı , uur·
lu bir tepki ol utmağa bqladı . Bu yilzdEoıı re(onn b.a.rtketi ya vatla tıl.
dı . Satı dev "'tieri ka,..ıaında d aha II& Mi)~tli bir politika izlenmete
ba,landl . Rüt ün bu nlar P.ris andl'-'muın ı imzala ya n devletleri en-
di~~ M'v kt' ul Bu )'Üzdl.n l S6i yılında ..rk meseles i en öeemu ko-
nu olarak <k,·leUe riıı gi.mdemine ahndı . Aralarında t eati eUi kleri
m uhibcre evrakın ın tetkikindfoıı an l..ı1dlgına gö re. Osmanlı Dev.
leti 'n in )'Ubeit ilmesi vuift"lJiyle mUkelk>( oLan Osmanlı Devlet ri.
ca lin in ga)Tt'tlen nd('lI ve iyi niyetlerind...n ~ phe ediyorlar ve l b&)'.
da Avrupa 'm n al . ...ladIKı yt'ni ta.'tUIl arla. gt'r(ek ieraab kaq ılq­
tıran.k pek cüı 1 bir Iler leme Oıduğu nu görüyorlardı . Ay n ca lIOn on
yıll ık tecrii be onl ara Babıili'nin, eUeriya ga r b devletl erinin zorla.
mal an nl't ic..sindc ısla h at y apm ak zorunda olduğunu gtiıı;termi,tl .
Büyük de vl..t l..r, 1859 da olduğu gi bi. bu defa da Osmanlı h U.
kum l'tinin ihmıi.l Vle" rehivl't ine ka,.. ı birlikte harekd t'tmeyl ve mil _
Li h b,ı ..ri mu ha faza huııWlunda gös t eri len q ırı davranışlara so n ve r.
meyi uygun bu ldular, Ha tta baı ılar. Babı!li'yt' tatbik i mümkün tav.
ııiye ı ..rdl' bu lunmak, ha ng i yola gitm es i Ibım g('lt'Ceği ve ne gibi va.
ŞA lU": M~; SEU: SI H A KK Il" DA O :-lE WiJ BI R \' ~;llIKA 623
zife ll'rie mü kellef bulund uğunu anla t ma k için gtoıı:;:ek du r um u biz·
za t t ahki k ve tedkike tt'şebbüıı e n n er.
Fran&&, şa rk politi ku ı nda görilll"n bazı deği,i kllkl('re ra ğmt'n ,
I ıılahat Fennanını kifi Aşa rak çeo,it li zü mrelerden olu..n Oıı man lı
lcbusı n ın bi rleııti rilm"'lli fikrinden v a.ı:g~ lnl"mi ,ti. Oıımanh Devle-
U'ni n ihya ed ilmesi için lazı m gele n h..,.....yin "-l"nnanda meveut or-
duğu n u ve Paria muihed esini imzala yan devl eti ri n ..hi b oldu k la rı
nüfu zdan y ara rl an ara k. Babılli'yi Ferman hükü mlerini t a mamen
tatbik ..hu ına koymağa zorlamalan gere k tiğin i u vu nuy or ve bu
fi k rinde israr ediyordu. Franuya göre. C" rek müalim gereUt> p yr.i
müııllm tt>baanın refah ve huz urun un t l"mini ancak Ida ri bi r lik. s i-
yi ıi \ "C medl"ni ha kl a n n q it It' k ilde tatbi ki A)'fto inde aağlanabilirdi .
Paris kabi nesi ~ t li uruıu rlann birle4f.irilmesi taraftan ydı . Fran-
i i i dlovk-t adamlanna göre, Osmanlı hıriıtiyanlan aruında diger aı­
mllardan Ustün ve muhtelif uruıı.ırlann birktrnetıini ..ğ lamata muk-
ted ie bir a ınıC yo ktu. R umlar hi ç bir vakit Slavlara tabi olmak is-
telnl"zler, Slavlar Rum ı.nn üstünlüğünü u la ÇE'kl'meı.lerdi. ~rek
Rumiann. ~rek Slavlan n he~morı ya.aı. Ü5tilnlüğii F.nnl"niler için
ta ha mmülü im kinııı z bi r halalurdu. Franaı ı hük ümeti nazarında..
reaya içinde Türklı"rden a yn olarak ..ıahat ifini ve ~n iliği mey -
d an a p-ürebik-cl"1t bir ıınaur mevcut dqtild i. 1~20 mu hl('li( unsuru
bir a rada tutabilecek t ...k bağ Türklerdi. Türk unsuru yo k ol ursa.
D.ıman lı Dev leti kınk bir ma ki na &'i bi da ğı lır ve reaya dan her bi ri
bi r tarafa giderdi. Yapıl acak I'. müs lüman u ns urunu , imdi yl" k a-
dar kaldığı yalnızlık halinden kurtanp. ga y r· i mlialim l('baaya yalı. ,
laflı nna k ve muhı...lif unIJurlann birbırleriyle k aynaıım u.nı aağla·
j
mak ~klyordu.
Frann'nın takib ettiği politika 1867 yılınd a d...ği, rıw mi, olma k-
la bi rlikte. mak sada u la.şmak için bq vurulacak vedille öncek inI"
na zaran da ha faz la şiddet VE' metand gösteri lmeııin l iııtlyordu. Av.
rupa artık bugün yann gibi 8Öz.[er le oyalan mağ a ve yanın t ed bir·
I('rl... vakit ~irilml'Sine mUıaade et me meli, bain bir yol tayin ed",-
r ek f ikir vt! düşüncıelt"rini Babıili 'Ye zor la ka bu l etti rmı"lidi r" ,
i
Ruııya 'nın taV3iye ettiği yo l iııe bU8bütlln ba,k aydı . ~ .. nıı Gor-
ça ko(, Pa ri l !l mui.hedesinden önce ~rdiği bir mcmorand umda muh·
t... liC Osman lı unsu rlann ı n bir l..,Urilme-ai f ik rin t" ka ,.. . ç ı k m ı lf1 l . Ona
ıı Enl'~l har d ...." .11 *," "r. _ . 1 ~ - 1 l:l9 ,
i

.24 CJo:n)ET KCÇt!K
göre bugün muht... lif C(o maatlt' r h;'" mevcut olan eee t d ini ve mea-
h..b! kanun ve mevıuatl.rdan i.tifa de etmek "e bunla rı her 1t)'den
önce mill iye t eau ına uydurmağa çallljmak auret tyle mevcut unsur-
la rdan he r bi ri ne h Ullual temi nat vermek ica bediyord u ' ".
Ruı bUltümeti de Fransa gibi ke nd i f ikrinde isra r edıyor ve
1l:l67 )'ı lı nda ..rk ml"R1eainin pratik bir şekilde halli nin anca k, hı­
ri lltiyaolann ın... n! •• tı... eini miliılüman lannkinden ayırmak. Padi...
hı" tabıı)'y ...u .Itında buh.man mu htelif millet ve mezheple rin ııer­
temeeım Avrupa dengesinin gpreltwriyle uzlal}tırrnakla miim kün OLa·
bilt'Cliini t ekrar edi)"ordu ~. K I!la cu ı Rusya"nın istedigi. mu htelif
unsurlara ile ride bağıtMıZıığa dönüşeCE'k mahalli muhtariyetierin
wrilmesini ..ğhyacak t ed bir jert n .bnrnuı idi
AV\Ullurya hü kümni. o sırada Girit 't e meydana ~k-n mfUhl.
bir iayanı n Türk iye Için vahim bi r ak ibeote sebeb olacağını dikkate
alarak, Ruııya 'n ın emelleriM uygun bir tekitde fikrini açıkladı .
Avuturya'ya göre, hımtiyaalan Ü$manlı devlE'ti tabiiyyeti altın­
da olarak muhtariyet vennek ve bu rneseleyi peynelmilel bir ko nfe--
raııata hemen müu kere mevkiiM koymak Padi... hı n men faatleri
icabı idi "'.
In giltere hükumeti, Türkiye'ni n is uk lll ve toprak bütiliılUğti­
n un tehlike al t ında bu lunmaııından doğan vahim durumu dikka te
a1ank, ıı l a hat için pterdiği q ın gllŞnot "e anuyu bir müddet
içi n ertelemi..t tl. En akıllıca hareketin müda hale et memek old uğu­
na i nan m ı, ve dl~r devlet k-ri de bu yolda hareket E'tmete daVE't et -
mi, ti. Fakat gü nü n birinde Oıı manlı dev letinin parçalanacağını çok
Iyi bi len lngilt..re, bunun b ndUli için faydalı olacak en müsa it za·
manda olmaaını arnı ediyordu. Lord Der by, Parlam entoda fÖyle k o-
n \lfuyordu : eY en'i yed-I Iktldanmı lda olmayan bir i k ibeoti, yani
Osmanlı devl etini n in k ı riZlm ta'c il eylemek liği m i.ı m Unaai b olamaz.
Çünk i böyle bir hil vukua ge lirse vu:ift'mi.ı bunu n mUrnkün old uğu
2~ T K.....ıı .. ... nl i~ t.~ l tıll o..., rno~a ndıı rndan
~."", • . II".
ı. Ruay.·ııın 1&11 ıulhll ..... mor. .. d.. '" l1ndoiı n
. ,.u,L I lle.
21 " ........,y• ... fuO'llı.annlnln :rı Ki .. u"""..1
n akı .. n. t ;nl'..lh u d . .. . . 0 "Ht', • . LfiI ,
_____________1
n.kl.... , t:n l''' l lı.a ~ d.
.. a ....." . Enl'''I Iı.a ~d. .." ...
1!l61 h... hll l.. lltJ'&ll.. daıı
r
ŞARK M~;SELt:S I HAKK1XDA O:'lo:EMLl Bın n: ı;IKA
.25
k ııdar tedrice n ve da ha az tehlike i1t' mf')'dana gelmesi ne çaıı,mak.
ta n ibll.rd olacaktır ... .
Yuk and aki b!.')'a naU an da aç ıkça an la,ı la cağı gibi . ıngil tert' de
"rk mesek-t<i nde takib t'tt iğ l ('fI ki ııolitikaaındll.n uıak la ,maktad ı r.
Bi1Wn d('\' letlcrin Osmanlı I mparatorluğuna kanıl tak ib etti kle ri do-
ru polit ika la n nda meydana gelı,," k an.ıklığın ve değilfrnelt'rin dt -
ğer one mli bir se bebi de , 1866 yı lı nda pa tlak veren Girit ia)-aDI id i.
Y unan istan 'ın k ı,kırtma ları netf ceeinde ortaya ç ı k an lAyana batı lı
Jev let lt'r de kaM.lfm llf, Osm anlı Devlen'nln J:"t'hrdiği )-..nl idari düun,
k-mt')i kabu! etrmyerek. Gind'e muhtar iyıot hatta baitrmııd ı k v...n ı ­
meeim Ist eyecek kadar ileri gitmi,ltordi.
O!oma nh l)e,·I..-ti, bir çok vent ft>dalı.ir:lıklan bul an~c o laca k
böy le bir teklifi reddetti ve A'TU palı ların iat lPdiii tahkika tın icra-
sına da mani olarak 1& ~)·lü l lM7 de Girit S iu mna mt"2lini ıeneı m
ve tat bik etti. Buna göre Girit bir \i l1YH haliı"" g...tirildi. \"a1inilı
rnai)·t'ti ne biri mü lim di~ri hlNti)'an o lma k üurt' ik i mii..tl\'ir ve.
rildi. Bu tMjkili t ın dikkat Ç't'k ici en oot'mli noktası, hıristi)..n unsu,
runa 1S64 \'i1a yrl Kan ununun t-fı.tet medi ği ııüfuı. ve ik t idan t em in
....t mesi idi . idari teşkili t ta ekıwri)'Yt"ti t~k il eden ahalinin ÜlJtUn·
lügü pn-nsibi kabul edildi, İdari bölge nin nüf us çoğun lutu hı ri.~ti ­
)·anu.. idare reisi hıriııuya n , mu";ni müaJüman o laca k tı . Io:ğt'r eu-
fu s çoğunluğu mÜSlilman.. idare rt' iai müsl üman \... mu.'ini hıris '
ti ya n o lat'1l ktl.
Bu tt'Şkilitın di~er Osmanlı viliyı-tlt'rimk de tat bı k edihn~i
anu edil ebilirdi. Bilh assa Ruıı y.·nı n amacı bu id i. l\'il t'ki m sonra"
dan _Giri t :O;iumnamesi ~. bat ılı devletı er tarafından mu htt'lif os-
manh vilayet/eri i<;in yap ılmuına Iüı.um ı& t~·ri ı ..n kanun ve meam-
lara t!NUI ve numun.. olarak kabul t>d il miı,t ir.
An u pa hük ümet lt'rin in o ıaman Gir id iıı).. nının ıp rkta ııebeb
olduğ'u bü)"Ük karg3.lf:ilığ.n tdiri altlılda bulundukları , ge re k Babı .
• .,.. . i li'yt' yaptık lan na!ı ihatlt'rde , gt' rl' k t a hm inlt'ri nJ ... az <,;o k Ifrata " ar'
d ıkla n A"i k i rd ı. K ıs.aClUl l, 1867 yı lında lflIrk meılCI~'lIIine dair devlet·
k r arası nda c"'noyan cd",n müzakere l..r ve muh i be rc1I'r ('fI n ruı ında
bir biri nd",1l fa rklı iki yol , Fr a naa ve Rusya 'ıı ın teklifleri mt'vı:ubahıı
211 t :ng.. lhıı rd. ".v'" 190 ,
_
 r
626 CEVDt.."T KCÇOK
oluyordu. Fnruıa 1 ~ I sI.h ı t Fermanı harfiyyen tatbik t"dildlti
t ak t irde meselenin h. llt"di ka-ği ne Inanrn&ktadır. Rusyı iAf' bunun
mümk ün olam ıyacığının t ecrü be ile anla.tılmı, oldugunu ve batka
....yler )'ıpmak Ihı m geldiğini iddi. etmektedir",
Rusya'n ın t eklifi d iğer büytık de vletler tarafından ya _mpady_
le klflılanmııı:ta . yı da kı",. çı k ılmamıkıadl f. Bu du rumdan ceaa·
trt ılan Rus ya . eskiden ~ri takibettiği pa.rçal ama politikaAlnı ger-
çl.'kl~~k Içi n çalı,maktadır. Balkanlarda Pan·Slavis t h.rek~.
wri &1abildiğinl.' körllk ll.'Irl('k tedi r.
Bqbalı:anhk Artivindt'ki çallflJlalanmu; esnumlh elimize ge-
çen bir vesikada. IB6j yılında tark meselesinde ffif'ydana gelen bu
dt'tiomele'rin bir tahlili )..pılma1ttadı r, 12 Şubat 1&67 t&r'ihini lafı·
yan. terdlnıe olduğu anl...ı1an ve fak at yaaırını t N bit edemediğimiz
bu v(>Sikayl kUlmen aade-lettirerek yayınlsmayı uygun bulduk . Ad ı
geçen )"Uıda dt',·lrtlerin tuk mcae1eainde takibettikleri politikala.
nndaki detqm..ler, tarihi örnekler verile rek anlatılmaktadır. Gen~1
iislü bu ile Oıımanb Im paratorl uğu nun ya.pmpı ..vunulan ve bunun
inaan h k Için ıorunlu olduğu ileri .ürülen yazıda. gelecqe ai t buı
tahminler yürüt ülmektedi r ki. daha .onraki tarihlerde bunlann dot·
ru çıktığı löriUmilttUr. o.manh lm pa ratorluğu 'nun tuk me-Iesi
ha kkındaki görlItk'rini de ya.ns,ı tan bu yazı lÖyle bqhyor :
_ Şa rk rne5t"lt"IIi yi ne açıldı . Bunu insan kt'ndi bndisinden ..kls·
mamah. Bu meeeıe yi ne açıld ı. Çtinki Osmanlı Devleti'nin m Ülki,
idlrl, ticiri ve . iyial duru muDun bozulmaAl, onun devam etmeBini
büyük tehli keye- dÜfÜr mektedir. Bu meeele yi ne açıldı. Çün kl Ruaya
bu umanı , " ki tuan lannı tekrar ele almak için m Usait görmek.
tedir. Fak at tark 1JIt'llot'Iesi yenide n ortaya kon uıacak olu,... Avru.
pa kabi neleri bunu velt"vki umum i bi r muharebeden sonra olııun, na·
. 11 hallt!deb ııt'Ct' k lE'rd i r'!' HAl için bir çok tekiller ileri aü rüldü, Içle-
ri nden yalnız ik iııi tedkike ,iyind ır. Biri şarkın Oıımanh Devleti va.
. It&5iy le ııı lih olunmuı . Di ğeri Ruaya'n ın lJllr kl, Osmanlı. Devleti '.
n in yı kı l maııi yle ı.abt ve i.tIIA etmesi dir. Frıınııa, Ingiltere ve Avu• •
turya'nın mt'nfa at leri ne ve Av rup a medE'niyyE'tine bu iki lft"kllden
hangiai uygu n dilŞ('rse seç ili p u ygu lanacaktır. Birkaç ı.amand ı r .ı k
211 E np lh ud, "!ı"i' .......... 1111.
________1
62i
ıııı k
ban lJ ve müzakere olunan Osman lı Devleti'nin ıakAi rni ko nusu.
bir t&AAwl.i rdur ki . bunun yanlı ,l ı ğ ın ı butun llt"m ve ha tta Avru pa
di pl on.a Uarındalı en dır düşüncede ol ınlar bi~ in kAr ve j tinz ede-
me eıee. Ş i md iye ka da r ileri . ü rü k n taklıOim teklindton, mevkile ri do-
11)'..iyle hi S3t."dar ola cak dev letlerin bepetnin birden iatif~ini mu-
d b olaca k h iç bir çbziim JtPk li yok tur. Bun lann uıl ve ttlUlan her
ne oluua olsun ; h ı rl, car'et veya tt"mkiruıiılik ile' her ne tedbi r ha·
tı n gdi"" ge lsin kiffCAi Ru. kuvvet " 'I" nüfuIlInun haddindım faı­
la genitı..ınt'Si neti~ini doguruyor.
M_kova Gaıel.ftıi. Gorçakol muharnratınln ",~k yo ru munu
)'aparken h..men .,nesi gü n ü bir dini uv... çıkacakmı, gibi ttIU
amacını orta )' K.o;,. . nIJı df'm i,ti r id : ..Biı Rum ·Slav halkının kuv-
ve-i ha yatiyye ve f ni)-yesirn: na il olmak üzere bulunduğu urnana
gt'ldi k, Şark hıril;tiyan iann ın iatiklillt'ri t amarniyle tutik olu nacak
olaa . O ,..kit Rwıya tekrnil A'oTllpa) 'a büııbütün ba4ka bir haldt' gö-
rünür.• Bundan daha açık bir s& olamaz. Ruaya Paria ıl uihedesi
h ük ümlerint' bir kaı;: R m:" tatıamm ül t'tti kk n -onn. Oııınanlı Dev.
leti'nın taksımi programın ı i)i~ k anrlqtırarak pasif poIitikaa.Lnl
ıeeeetu. Ik i yüz serıeden beri bee t ürlü vuıularla ta tbikirlt' çalı,tı·
ğı bu programın büyük bir $l!'y olduğu nda tupM yokt ur, Eter Av-
ru pa milit't ieri tabii hallerindc bulunsalardı ve her ft' yi, batta haki·
miyt'İ prensiplerini bile iblil eden kötü bir uman deflt1mindt' be-
lunma mı, olsalardı ve de v!t"tleri n bu hercllh'M:'rç halinde aari b Ve
l"SaBh kanu nlar rast gele kabul edıt..n polit ikalar ta rafından b..men
unut ulu"...rmeee ve bloık i h\ıemi~",k red Ve inkar olunmasaydı, pek
de t t" lit ve ızdı ra ba ma hal olmaıdı . Ne fayda ki. prb dt'vletleri. te-
reddüd ed iyor. Kendilej-inde 183S IIt"neııindf'ki gibi açık aeçik ve ke-
. in fik i rı ..r görün müyor. Garbın bu karg&talığı , Rwıya'nl n hınını
uttırdıgı gib i nihaYt't Ingi lt t"rt', f'rarıM ve Avu. t u rya devletırri ,
metanet, uyıuuk h k ve birli k iç inde harekete ka rar venneıler LIIOt'
fS- rk rppmlt"ketleri n in d... hepeini Rus ya'ya tt"lllim edeceklerdi r, Av.
ru payı tehd id e<Jt.n bunca t~h li keler meydanda ike n \'t' i.tt'n i 1ııe bu
tehli kerer in kol aylık la def"i de kabil ike n, Ingi lt t're , Fransa Ye Avus-
turya a hali ve h ükümdre ri k ara n ı ı harekt" t edı>r ...k be linı n df'ft'dil·
m~"8i ne kU i gelt'Cek iki üç di ploma ti k tl'lIt'bbUsten !;ekinmeleri çok
aea lptir.
1S54 IK'nl.'!lindi' ki ııcvk ,,'e heyeca n hali h at ı n m ı r,dııdı r. Daha
_
 r
i
C ~:\' D ET Kl'ç e K
62'
1852'de Avru pa ka binele r i birbir-inden ma lum sebe bler den d o l ay ı
çek ini p duru rla rk erı , R uı:ıya' rı ın taııavvu rl an ort a ya çı k ınCil ar ala-
rı n da s a mimi bir i şbi rlitin i n k u ru l m as ı lllzuntunu a n hyara k , şi ka.
yet se beb ieri nin heps in i beriar af euuer . M u ıtte rt'k bir d Uşman va rdı
ki. b tanbu l'dan başlıyarak A vru pa'yı . Avrupanı n hıti k ii i ve med e-
n iyyeti ni tehdid ed iyord u. Işte bu d üşm an liıe r i nl' yü rü dille r.
Bu mese lede halk hükün!f'tl e bir lik ol m uştu . Fran sa 'da m a~ l u p
ol m u ş fı rk al a r
honüe du çi r o ldu kla n heaimet tcrı y ür ekler i y anşma ­
m ış iken yi ne, m. Na polyon'a Ruııya 'ya ka r lj l politik as ın da bilyilk
ça pt a ya rd ım cı o la r a k. iç polit ikada k i mese leleri ni ikin ci dere cey e
b ıraktılar. BUt ün Franııa , Oeman n Devleti'ni Rusya 'nın eline bı rak­
ma man ın Iüzumunu , d('ğ işi k Cikirl ('rd l' ç ı k an bir çok t an ın m ış ga ee-
teleri vu ıtaliiyie ve Ii IlVlllf meyd an mda k azandığı zaft'rlt' ilAn t'l lllilf'
u. F ra nsa'da göeuıen bu birlik, aynen İngtltc re 'de de mey da n a ge l-
d i ği gi bi, oranın bUyllk d i plom atlarında n bir i, . Oııman h d evlet tnln
muh af a eaerr u umu mi kaide hükmü nde tutm aya n ada mla mü bahase
bill' et mem e di yordu ki bu sözü, büt ün Avrup a ha l kı benimsemiş ve
kabu l etmişt i. Avu sturya da aynı şe k i lde, Ingi lt ere ve Pra nsa'rnn
Rusy a a leyh indeki h a rt'kitı nıı nu r uece i ştira k ed erek umumi efkA rı
o vak it ten it iba re n kendisine ıamdt rmeğ a ba.şl am ı, ve ha lktr un hay.
aiyet ve Isll k liil fik irl erine ilk de fa olar a k hizmet etmi şti . ıta lya'ya
gelince, o da f'vlildL ndan on bt>ş bin k işi yi Rusya ile ka vga et me ğ e
gönderip, m illetin in ku rtuluş ve reta hım n aeırte nneu. ıleden i yye·
un ieilbı olan o bir lik bugü n niçin mah voldu ? Avr u pa niçin böy le
tcredd üd ed iyo r? Hele kab ine ler niçin ha lktan fa zla müt ereddid da v-
ra nıyorla r ! Acaba şa r k t a bir d eğ i şi k lik mi vu ku buld u? l W·4 'te ger -
çek ve i ti razı mümk ün o lma ya n ge nel prensipler , 1867 senee l geld i.
ği nde geo:;enıiz mi oldu'! Niyet ve tıı.savvurl ariyle Avus tury a ve gar b
ahaliiline dehşet veren Rusya , istilaeı b ir devle t ik(> n ş i md i ba şka m ı
oldu ? Paris Mui hedesi nden biri ik i şeyde n , yanı me mleket ini As ya
eihetinde ~n iş lctmf'ktt'n ve Lchlileı-ln ma l ve mü lk ler in i aebtetmek -
te n başka Avrupa 'nın vicda n ve menfaatlerini te'min edecek aca-
ba ne ya pt ı ! Baı;-azi çi , politikaca ve t icaretçe ola n ehe mmtyet ini ga -
ib ml etti '!' Yo kiı s mlllf't lt'rin ve kavimlerin ma ddi ve ma nev i men ·
fa atlerinin esMI olm aktan mı ç ık tı'!' In gilt ere, F r an sa ve Avustur-
ya Kar adeniz'in a det a bir Rus gölü ol ma ıı ın a ald ı rm ıyorla r m ı '!' R us-
lar , Hindis ta n'a yak laş t ıkç a Ingiliz 'in menfaa tl t"rine ola ca k t ehli ke
, 1907. p. 3Z1,
___________1
~ARK 1ol ES ı,; ı...F.S I HAKK ıı--I)A O:-: tmı. l Bm "~;S IKA 629
da ha mı ıZlı id. ? l ng ütcre d ah a h('nllz bir kaç se ne evvel Se poy'ja,
r m- d eh şetf i htil iı lın i tesk in ile u ğra.şı rk(' n K a ııa k k arakolları Amu r
Neh r i boyunca d i zildiği vakitten bes-l R usya'nın (;evi rdiğ i ('nt r ikala r
ve bu l u nd uğu ı esa vvu rt e r le kendiai nde uaak mem leke t lerini muha-
fa za ede me mek korkusu acaba. a za ld ı m ı! Fr a nsa ki kendis ince bir
cbedi ,an olma k üec re 1854 't e İ mpara tor X ikola ')'a hırs ının cezas ı.
m ı.;e kti r ml.' kte herk rısi n önüne geçm iş ti. Şi md i asırlarda n beri de-
ği ş mf"m i~ politi kas ın ı ve bü t ün a lemin i n k ılapl arı arasmd a aynı şe_
kitde k a l mış menfa atle ri ni , bir bakıma mahvcdip Ruaya'n ın genişle­
mes ine k ara r mı ver di? Avus tu ry a'nm 1&5-4 'te ı da reııi al tı nda ki Slav-
l a rı n g a ieyar nm menet mek huıııııı u nda ola n büyük meııfaa t i, 67'd..n
çok M 't e mi a ijikar idi ? Yed i y ı l 1I11 v a,la rında yap t ığ ı hat aya ben -
acr bir hata ile zate n kendisin in i8t ikbi lini t e'mln de mÜt'ı;,>i r ve kiı. .
li olma yan Pari ıı muahcdcat nin fes h ol un mas ım m ı t alep ed ecek?
H a yı r ! Hal- i haz rr du ru mda. tenıc tdc , ticar i \'C s iyas i mcn faat -
lerd e ve Avrupa'nın milb rom ihtiyaçJ a n nda hiç bir değişme o lm ad ı .
On ik i sene önceki büyUk ti care t erbabı y ine on l a rd ı r. Medt'ni yyeti n
icabl ar ı 1854 se nes indekini n ayn ı d ı r . R usya 'nın h ı rs L ve garbın t eh -
likele r i yine aynı dır. O halde rrullet .ler tn ve hllku metlt'rln s iyas i te-
ıı.anla rm ı n agı r ıık n ok teaı ned en d('ğiJfS i n '!' Di pl oma tl arın ar zu ve
ida rele rmde ki kuvvcıe on iki se ne içinde hiç bir zaaf ge lmed i. Ha l-
k ın dkilr Lna bu kada rc ık bir n ma nda bu l anı k lı k gelemez. Önce-
den ltöriilt' n ~yi st red ı gö r memek ve büyük ihti ya çlan, k Uçlik i,le-
r ln önilne ge<;i r meme k i m kinll L zd ır. Yoks a bu asrı n başlar md a i le·
mi I WL ra ;ı ve yeis iç iııde bı ra k a n muharebeler , ya k ın za ma nda muh-
t eiif mill et 'l~ ka vim leri harab etmek ve kan a boyamak üzer e ortaya
çı kacH k mı-b a rebe jerin yanı n da oyu nca k gi bi ka lır.
İngiltere,F r ansa ve Avu st ury a d i pl oma tl a rından , şark ' ı Rus-
ya 'nın zabt ve ist ila et mesi nden hasıl o laca k pek çok t ehlikeyi an-
lamayan ki mse bul u n m adığı eih etle, a rtık böy le her kesin göı:line çar-
pa n t ehlikeler h ak kında sözü uZH t mağa Iüzu m gö re mey iz.
Ş i m di söa ü, kesin çare m ak am ı nda g Ö3ter ilt'n d i ğer bilyük tes-
30 Sl'l'I.'ylu : H lnd . .k~ı1 b lrll kl~r ~ n~ vm lpn blr ..Im . B unlar. 1~'TJ5lo
y' lIa ..n d.• l n,ır Ll I7. h u kı m ıyy ..Un.. k.. , . , ay" klıınnlı~LardJt . F a z.la bILgi ıçın bk .,
AIlrpd 1.~ " Ll Tb ~'A P '''''I u ·I"'ui<." "i t b H ~,f ",1ı lJ ",.II~ io~ /tl f~di<" Lo ndon.
_
 r
630 CL:VILt.' "'uçeK
V1)"e f{' k lırn-,
ya ni Osmanlı ~vk-tj' nin en kuı üz"rlrlt' birçoK hıru·
tiy&ı. hü kumetieri nin t" k ili tu.avvuru na gettre lim. I:h ıra rüı )"t"nı·
liğr biri nci derecede rağbııot ~ k ~ klylnt't w~k PeteMlbul'g
••binestdi r , R U !<)'Jı Dı!ov k-ti ı~ lIofflf'Sindt- i deti Oı<manlı Dev~i'll i
bıtHi etmek iddi_ıy la ortto}.. çı k m~ ve 1867 IWDt'OI in dc dr .. rtı. t.ı '
r i.tiyan bülı: u lTM'ı kri t~kil etnrmeğe k a lkıışm:,t ı r . Onc.eli iı:IE', me-
~k-yi ft'rh w iu h edelim. RlUlya kabi nl'Si, Üt;ınanh Devten'nin e-ı­
kazı ÜR ri ne hıriıı.tiyan hük ü~l ..rini n ihdu ve tt"lliaini t ale bt-tti gi
,..kil ne yaptığın ı iyi biliyor. Şark ın mi.l8l üma nlar tarafından u.bt
ve lııtil bından beri . p.Ub ve mağlub arasında uyuşm a ve gü~ı iiil!,
k iler kurul.madı ğı gi bi, hıristiyan milletler bir biri nden bUsbiitilıı
eyrı ya!ş& ffiuı ve hali y a,. ma kt. uldu k lan da met ümu ur . Ay rı ca bu
durum meeeıentn ba4hca miliı klla tı ndan bir id ir . Osma:1h Devlcti , bı '
ri is lA m ve di gl;' r i hır iıı tiyan yal n ız iki i ır« aya a ynlm ll1 olaydı , bu·
gü nkü gü n hikimi ma hk üm ve mahk ümu hak im edecek c;k>ğ ilfi k li k
belki tahayyüı olunabitird i. Bu d"'Ri, ikliktl;'n ne i a ide ",ldl:! o>di ll'Cl'ği n i
göre miyoruz.. Aciz zan nım lZ.a , öre aııı l ıazı m ola n , ey, nı' zAlim ve
nı, de ma zlu m bu lunmama k dava ııı olup. yoksa kim in ma zlu m el ma-
AI gl.' N"ktiğini bilmek dl'ğild ir. HAk im rrullet t, ma h küm mille t yerine
koymak t""avvuru ..la k u\-v~n ii 'le çı kamı)'acagı eihetl e bunu
k ıle almağa bile hacet )·oktur .
Şu raııını
tekrar edt'riz k i : muh t l!' hi hı ri stiyan millr.ier. hı" m
mil~tleri nden nekadar ay" iaeler, bi rb ir k ri nden de o de rece a)Tıd ı r­
lar. Rum larla Enmmi kr w Bu lgarlarla Am a vud la r araın nda hiçbir
vu il bir lik ba,ı meyd ana gelmemiıtti r. Ve ,imdi de yoktiJr. Ad ı ge-
~n muhte lif milletJer bir hü kümet alt ında ya.şama.k ta iIIot'Jtor de htor
teyde ve hat ta mezhep huııuaunda bi le bir birlerine zıdd ı rlar. Bundan
birkaç R ne e vw l Bul garlar, Rum papazlarına o lan dtişmanlıklar.
do /ayu,i)'1Eo hepsi birdPn katolik o lınak istemiıMmi . Ula h yp 8uğdan
e)'a let leri de Yunan papulan nı old uğu gibi k ilillClerin.x-n d efedi p
kovduktan ~k a Rum ad iy lc kendi lrrine gclceE'k iyili ğe bile açı k·
tan açı ğa b.",ı koyu yor/ardı . Diıter taraf tan lfUk 't a gü nden I:'\lne
a rtma kta olan kat olik k iliseleri, kendi mezhe pierine da hil ett ik lr rl
adam la n da ('$kidt' nbc ri ffit'nıı ub olduk lan ct'm aattt'n ayı rıyor ve
ııoğutuyor l ar. Kallfıhkh d ü,man h kla rı ilf ikir ola n bu milkotler bir ·
bi ri ndo-n ayrı yaljam ı lj i kı'n , ,i md i kemJiwri ne h ükm t'd..n milletf' kar.
lfl koym a k dÜlJün celıi)'I~ ara lar ın da bir l"lfmi, ols unla r , LAkin her·
____________1
ŞA !tJ( M~; Su.E.SI HA KKumA O NE MLI BIR ' "F.5IK..\ 631
hangiıli hllküIDt't. niif uzunu ehne a!aa veya ieri t't mek iddiumda
bulu nA, aralannda mUt hi , bir katliim olacağından, kemil·j e hem-
miye tle t a vfli ye oluna n t etlvi;r e tek li böy lelikle en gi.i:r.el bir mezi)')"e'-
li nl k a)·~t'r. Oııman lı Imparatorlu ğu 'nda bulunan hırisli)..n ren-
Ietkr , hükiıilH"t ier. d. mfok i.;:irı ge~ kli olan e,,- nr ve esq h..terıeee
hab o!aa la r bile, dagınık bir hal de ve birbi r leri nt' düşman olduklan
için tarltb i ki-iiı; büyü k hükumet in t fo, km kabi l olamu.
Girid &duı hari.;:. (Mman lı Imparatorl uğu'nda, hı ristiyanların
niilua bakım ında n m üalümanla rd an r azla o ld uğu eyaletl eri n ht-pain-
de h ınatiyan kavimler birbirleri nden emin d e ğüdi rfer. Binü nalt'yh.
Osmanlı ımparator luğu'nu n t'n kuı üu rine a nea k bir takım uf ak -
t ef ek h Uk iımctlt'rin ihd u ve tf'ai ııindt'n batka ihtl ma lt' mahal yok.
tur. Pcterııbu rg kabint'ıı i n in t ale b ve a rz u e t tiği şey de budu r , LS21
ııe npııindt' taleb ve a rzu t'yl ed i ğ i de bu id i. O tari hte Rum , Ulah ve
Buğda n lı la r ay ak lanarak isyan et mi, olduğıı ndan , bu i h til Aıı ma,
ha lli kaldı ğı s ü rece tt'ş vl k ve r aı:bet lend i rdl. Fa kat i.ııyancı lar, bir-
birleriylt' btrfe eere k bU}llk hükflmetler ku rm ak st'vda8lna dü ,tük'
ler indt', Ruay a Devleti hemen yard ı m elin i keserek o ana kadar ıee­
vik ve him aye ettiği adam lan ru tunutca terketti. Bu iIH! a ncak kü ·
çük h Uküm eUeri n telft"k külünü Istem eelnden doğuyor. Zira böyle
küçllk hükünw tl ..ri n daima uyıf, bir blr lorr ly le zıdlLllma içinde yaıa_
yaca k lan nı ve bt' r nkit kf'nd i nü fuzu a l tı nda k ala cakla nnı biliyor .
Halbuk i ıta ril:ta islam vey a h ırlat iyan olııu n büyük bi r de vkot kuru·
lu nıa b nd iaine kUlI koya bilir. Bund an dolayı Rus).. 'n ı n programı
gct?ğl n<:ıl! büyü k devkotkor ibd.. t'tml"je yanqmayı p tt'k batı na y a·
fR,y_cak kü.;:ük e)..lt't lrr, ~J! ; kü çü k bir Bul gar hükÜJnl!'ti . kü·
çü k bir Karadağ hükiımetl , kü.;:ük bir BoIına hü kü me ti , küçü k bir
Arna vudl u k hük üllH"ti_ küçük bir Ula h ve Buğdan h ükümeti te&i8
v. teı:ıltil olunma k Iiıı.m ~1fM'kteydi . Xe )..zık ki batıda bazı d ip-
Iomatlann t'mt'lIt'ri de bu m~rkt'zdedir. Oıı.manh dt'vleti devam ~t ·
med ikc;e Ye)..hut ...rit taraflan Rus )... t arafından açı ktan al;ığa za bt
\'e latili oıun madıkça lfUk'ta bund an ba,k_ bir ....y yapmak ta müm -
kü n okğlldi r, Ev t't , U muhtelir kÜÇÜk hük ünwtlerin tt'ııkili mUm.
kündll r. Yunan devlt'ti numune kabul l'dil t'Cekti r ki, bu devlet ıp.rk
hÜkümt'tJerinln h_U ve kusurl a nna fakirlik, yoluıull u k, k an,ıkhk
\.... bir ıle a hli ki bozukluklan nı ka m ur~ et mt' kt en ba ljka bı r lIt'ye
ya ram ıyan ..fikir hürriyet h riyikirlırını ilive et m i, ti r. Bir hayli
_
632
ıama n Yunani aıan'm Rm durum u coğrafi hudu t l a nn ın d ar lı ğından
do iuyo r deni lm i,ti. Aca ba Yed i Ada'nın kendi si ne i1 ha k l"dilnw1lin·
den ne fayd a gö rdü'! Y arı n T ırhal. ve Yan )'a cyalelll'r i bjle ver-ile
ce k obıa . yi ne rTW'dımiY)'l'tı;e hi li diizelmez,
Büyük devıeuer. ta rkla hü kümet ler, dük.lı kl." t' ma n.-t k.>r ıh ­
duıııa kar.r wl"l'bili rk- r . Fakat bir ccmiyyet , bi r hü k umet . bi r mil ·
kı t(', kU w teli" ..t m l'k iı;: i n i.ll:.t'rwn n"ll&f ve yetenekte (erdlt'ri mey-
dana getin.-rne&k-r. Ilfbu _ tavai(- ı milliı lt 'un . zuh uru ile Rusya 'nın
hududu vni,lemez i.... de . dotu A vru ~'da h üküm verme k ve hük li·
ıncl elJtM' kle kendllJi ne rt'kabl-ı f'dewk kimse k.lmaz. Şu hükiım",ı
ıuı.k ları"ın baı;ında bulu nacak lu rakık lann gerçek me tbuu Ku. -
ya im pa raıoru olur. Avru pa dengl:'Si ba kı m ında n bu IW bU)"Ük bir
.....ı nudı r: Dahıun var: Aeaoa en qhill. istati.tik Ct'lVel1ni muei-
binee, RurrK"1i k ıt 'uında k i mÜJ!lümanl.r nüfus ba kı m ından hıriııli·
yanlara. t..kil;ıij l "ttiği unuıuluyor veysbut bilinmiyor mu'! R uaya
Devkoti. k U\OWOı ve llUfJl':"tiyie beraber- )'ÜLbin Lehliyi ye bi r oka da r
Çerk~ Ixr matıaldfon d iğt' r mahalle nakl iı;;:i n emAli gOriilm~ik
Ct"br ve ,idde t kulianm... ve f'mIAkI e ri ni u, btt"tmc k için kiond ilt" rini
idam t"tmek ve at(O'fle yak.mak gibi. wolh.a.ı;11 dünyan ı n Ilt"fnt ve (~­
'ürünü muc ib o lan bir tak. ım vatuJ;i harr kt"t lt"ri irtikib ('\lI'It"ğt" mee-
oor olmu,tu. Şi md i bir A vnı pa kon çesi)'it" vücude gt"tirili vencek
ufa k bf'lf-altı hUklinN"t. bunca .aslrlardanberi hartı vt" CE'nk ile uğ~
gelf'n \'e l"v\'d ki .an ve k uVV('tini h.tıtlıyank , imdi du~r olduğu
:rulUm vt" hııkııı.lıtın huı l edı-<:ıl"ği ümidsi ı.likle dirt'ni~ ı:eç~k olan
mil)'oıılarca mUalUmanı . he""'n evk-rirıd..n çı bnp di ~r bi r Ulkf'y"
görtd<>nnek üZt"n vapu ra bind in bileftkler mi unlK'dersinil '!
Ha y ır : 1. böYlt" n hat ve kolay bitmiyt"Ct"ktir. BUt ün bir mill et
naklı.dilem..ı.. N i ha ~t )·a pılabil..cdt te'Y, heps ini mah ve id am t"t·
m..ktir. Orta çağ IIODlariyle Vt"ni Çağ başlannda, I ııpanyollar Ar ab-
lan k artı bu lUIUıu -,t'rt' k meydana ge len büyük h tliim bir buçuk
&Aır kadar devam t't liyse dt". bu du nı m ilim adamıırı ve tari hçllt"rin
inan cı na gotr. Iııı ~ nya 'n ın ıoerVt"t ve saadet men ha a lan m büsbtitUn
mıı h ...(·tti gi tti.
Ey Ga rb di plomatlar ı ! ı-::Ski za manla rd a gör ü lcn d in i katliim-
la r tekrar bıı,l ayarak. A vru pa 'nın bir tarafında Sai nt .Barthelemy"
31 u /ı l /Alu.l "'" 1!'> 72 ~. I . y ;ın l : Na l nl. & rHı " Io' ,,' y
olay la rı. "zu" ""'.... d ı . tw.z " l" ııaıı H r;ırla l<' I ·rolelllı aıı l ...ıo.
i
i
.şAltK M~:.ıU:u~ l! 1 HAKI\ I~D"" ON t: MLI ill it n : SIK.\
633
katliam ını n bir gE'CC deg il. bütün bir ası r devarn e tmt'sini ve bumın ­
La Ixora bt> r. reisi Pett'rııbu rg'ta ve ce lli t la rı Girid. Amavudluk . Ku.
meli. Hoıı na · H"nwk v.. Bul gari!lta n'da vclhh ll prk ı n bt" r tarafın ­
da bulu naca k g. )·e ı müd hi, bir ('n~ı.isyon·un :ruhur t"tffit"8in i mi i&-
tt"nı i niz'! Ellxotte şark 'llI küçtlk k Uçük hıristiyan hüküme tlt"r t('lJkili
tasavvurunu icn t'ttiginiz \·ak iı . ilört"Ot"ğiniz bud ur ! T ausub beli .
ııına ugra)'lp la _nc olu r k aU olunacak 1aUımd ıu d enil mee tn. Bu uta.
nıl.cak aJça kça bir lIÖzdür. Hem de \:'Ok "çmadır. Bir b re ortodo ks
t aUll ubu al e\'I('flinOt'" ve ka n do lu ilk kad<!'hi i(E'rt.'k ha,ı dönüp ıözü
karannca. Loılimlaria kanaa t ('\mi~", k. kt'nd i mrı.ht"bintW bulunrm-
yanlıın n hepetne t aarrw: eder. Ha lbu ki Protcstan. Osman lı Impan.
torluğund. kcnd i\!oinr pek çot ki' iyi Cf'lbrt mi, ve ka tolik dahi on .
dan daha çok tarafton pt')'da toim i, oldutundan. o ....k it hılimlar sı ­
bi Kalolik!t're ve Prott'Stanl.ra da eul üm Ve eeıyeı ~ i1ir ve kıtıı;
(E'k ilir. Şarkta \:'Ok lııı)"1 da buluna n Vahudilt'r bi ~ ea irpM rtIt'.1 olur.
orta Ça~rda değiL. g~n lliıi"ı6 ....lH'1Ii n~. Vahudil"'rin . ı negogları
Bük"" ..hl"i t.rafından ta h.lb ve yağma ~ i1di . İspanya'da ve II.
Fi lib 'ln hü ktimdar hg ı Amanında ~ı. 1&61 IIt'rIt"'IIinde Sı rbistan 'da
ve PrenlO Obrano\;ç'in ida resi zaman ı nda deh! Vahudilt"r görd ü Ideri
lnf"ı.ili m ve a.şın ba!ık ıla rdan kurta r llmaJ.n Lslt'ti i~. m...deniyyt"l
ikomine mürauatta bulunarak gördü k"' ri :rulmü an lat tılar. )loııko-­
va ıtaU'~i' n in ku lla ndı ğı li'bir U.It"rin(' . RumoSla v. ortodaksunun
açauğı 'U
k an lı \'(' büyük ('hl·i IIlIlib muhal't'besi aUr 'atk- neti oelen.
digi. taklirdP. IIOIlra bı r )'anm <tüzin e kadar kÜÇÜk Vunaniıltanlara
IIlfllanml, küçük Lıpan)..ıar. yan i ııeUı..t ve Ct'h i kot ıçınde kalacak
\'e hakik i bir e... mlyyrt. bir hUküfJl':" t ve bır meo::!f'niyyelin üzerine ku.
nı l du tıJ u mumi kaidt'lerdt>n i1elt'be<1 gaCiI bulunacak hUkumt"ller pry.
da olur.
Fakat bu ihtida l ntotiCt'llin bile r ldc edilmeııi mü mkü n ol anıJ ya .
caktı r. Çü nk i: _Sa lnt _Bar t helcmp vlan l.nnda muvaff a k ol u nacağı
far zolunBa bile, ondan ıon ra d.hl bir k atli imd ır baııl.r. Ortodoluı
nlf'zhebind'" bu lunma yan milyon larca nUfu l _ Sa i n t · Ba rt h~lemy,. gt'.
e...ltorinin ilk ŞlI.şk ın lı kla n nı ge<;irdiktcn lIOn ra, topllInank vt" birle-
~rtok d ü,m anlarının ~i1i hl ar l na karş, ıııilih la kanı'lı k V('rir lcr. Dü, -
ka ' I"' ,,, ...·" ,I• •IÜ<lt;t. ~'n"lJ<lI 1" ,.,,11......1 ( ·nlh.. r iıı .. ·IıI 11 hll.ı ıtlrıdıl . "111111''•• gÔ...
Y cırt".u J{ .. .,....ı Kal"l ık).. r, ~jJ~"",.r. 1"'k <;ok 1'Tot ... t.lı' ~ .. tWl,kaıı lu, Cı>ltıı,..' l lIldürdlıl .. t .
F u la
ka' .' gl."II.,1ı bl . NI/l:J ıçın bk., J H . Ell ıon. Jı; w""J~ lJiı td~" IU 9_IHw . Lo.ııııl<.>ı> i ~. p. 2UI_ 221.
 r,
i
i
63. Cı,:\'[).~.:T ıWÇVK
manl. n bndilerini .~te ya k arl _nı. onlar da dllşman larını bıç.k .
tan ~i ri r ler. Aaırl ardan beri imm ve h ı ristiyan k an ,ı k ot uran
bu nca "yalf'Ur artık gece-gü nd ua n. hiyeden na hiye 'ye , k öyden köye .
evd en eve birbir leri yl e muharebe ede-r ler . Rusya'n ın h.mlti r f ikir-
leriy le eıevıeneeek hıri_ti yan tau.au bund&n. Osmanlı taUAubu dahi
ale valı r. T....ub..nn tse htofllli dehtetlidir. Her taraf ta. uı.nlık ço-
ilmluk tarafından fn c:il-i IIt"ri f '-,,)o'ahuı Kur'in-, keri m adına katı
ve idam f'dj~nden . ta rk ta r.nan tari fi imkinsıı büyük bir eı u­
cadele ..baııı olu r ki. h r t' a ile kend i mül kü nü kendiııi muhaluaya
mf'Cbur olur. Ve herkt'S . ya n n y. Ölürtim y a ö ldü rürü m. der, Kat·
)jl m " tm l'k Iıır~ı bütün a lla liyi is til l et tiği vakit. Rusya 'nın Avru-
pa 'ya 1fÖ1i)~ f'ld ur : _Ren her M kadar müda hale etme~ b .
ai n olarak karar ~mı i. idiy-rn de ii"'r tarafta ka n dökUl~kte o l.
dutu eı nene. vtedanımm muk add t'S ga1eyan ına artık mukaveme t
~~mj~ mden , ~zMpdqJanmın imdad ı na ( a buk w' amıu:ın w'
,nti kam almak Ilu~, b ndi t ~lli.i n~ bı ra kmak isteditim memle.
ko!t~re uk~r idhalin~ mecbu r olacağı m .•
O baldlt A vnıpan l h p.rb eüıeu DIt yapacak tır ! Frarua. In gi l tl:' ~
w' AVUsturya dltvlltUeri nin. KUAya 'n ın bart'krlinlt ma ni olacak bi r
eed Ç'f'lr.nwk istlt~kko ri n de şü phe yo kt ur. Lakin bir Avrupa mu-
h~ıx-.i nin mltydana p-Irnt'Si ha linde, TUTklstan'ln büt lln memte-
kO!tleri mub tari~t haliMe olacağından, Çarlık . iyueti M ilti ca ede -
CE'klltri ni kimlk' e vveıcen k'"' tirt'lnltz. K ı nm mu h.,...bf!ainck FranA
ile Ingi lt ere I..in Ati na 'y a ..k~r id hali kolay olmuştu . Am a meRli
Karadağ gibi COıLraC1 Illf'vk illtr l ~rt'tinc::e, munt uam ..kerin gi re-
m iy~ği ~·alt ı küç ük mll_takil hllklimlttin Ill k~lerinlt uk~r ldha!
rtm('k mümkün olur mu ? . Rum...sla v. men fa.at l('r ln i m uhafu& i.lıin .
dLC' bndi id llrt'tlind e bu lunan bü t ün Sınıarın tt>k bir vtIcut hali ndto
h~ kete ~m~lf rin i tinl('me k, Avusturya i..in ka bil olur mu ! Bir
Avrupa muh&rt'bEo_inde R ıay&'n ı n, bilcüm le şark ahali _inin yardı .
mi~tle u hm etalzce tatan bul 'a gif?«'ği i,ikird ı r.
I!ulıi.. ·ı kelıi m ;, ar kta bÜyük kü..ük mÜ!lt akil hıristiyan hü.
ku metl er t,",itıi mümkün d eğ ildi r. Ru _ya 'nın Istanbul' u u bt f t meai
da hi A vru pa'n ı n mt' nfu.t1eri ve meden iyYeti bakımından bUyü k
t t'hli k('dir. Bu ha ld(' ne yapma lı ! Oıı ma nh Otovl('tj 'ni t op rak butUn-
liig-Il içind<! muhafaza ('t ml'li. Os man lı Devlet i'n in dl'vam ı , A vnı pa
ijA '(ı( ~1ı::.; .:U: .ll1 H A KK IN OA ON&ML I Illit V ı::III KA
muv esenes t ve medeniyyet! için mut laka ..rt t ı r. Bu dto vlet, m~ nıtl
hü kum et usulun ü t a tbik eottiği t akti rd e deva m eôe r , kuvwtlenir ve
ilt rlf'r. f.vet~ Osman lı ıalun atını ku vvt' t1l'nd irfCt'k ve kurtaracak
yal nız bu usuldü r ! :!ıleııruti hükiı met . Osman lı Dto v ı.ti'ni de r hal RUA-
)'a'n ın revktnc çı k a rt ır. Lılim v.... h ıri stiy an lı r a ru ında . iy..1 ve hu-
kuk i '-kımdan ol an f ark lar ortadan kalkara k . ht'psin i bir &dall'tin
hima )'('ai a l tına dahil eder. Her- ferd h uku kunda n emi n olu nca hep -
sinde vlZi fe IIlk. doğar .
SiyUi ve hu ku ki bakı mından o la n biuiya tın a vdeti. Os manlı
lm llaratorluğunda derh al çaıı,ma anuau nu ve gayrt'ti ni arttı racak
\i l' böylece de umumi eeeveuo art muı n ı sağlıyacakt ı r.
ln lOlt ere , IonlUla ve Avuatu l)'a 111t an bu l'da rneıınıtl ida ~nin
ka bul ve ilan ını des tek lemede bir muciu göaı('rm i, ol maılar. Efi t1ik,
mezhl'p. s i)·&8t't ve t ica ret h Ulluslarında M'rbNtl u_u lünu n kabulUy-
le de . Osmanlı de\'ktinin ku\'\-etinin t ezyt d " e tah ki mi bi r muciR de-
giıdı r. Lakin l ngil tt'rt', Fransa ve Avustu rya bi r taraftan \"Ükeliy-ı
hi ıı ran ın Otıman lt [)ıo\'leti' ni ya...... yan" meP, r -1 f..ni)'a çekib gö-
tUrmeslne ve diğ('r taratun bu meza nn U.tünde öm ünllz küçü k h ı­
riati)'an hUkiırm:tlerinin pe yd a ol muı na r an o ldu kla.n t aktirde, ) "\1.
ka Mda bt-ya n olu nan kan dökUcü olay ların ve harbıeri n eeneeıerte­
de n ku rtu lmalan bi r mucizeye muhtat;t ır ki. on a da gü w nmek ola -
maz•• ': 12 Şu bat 186i .
i
,
i
Y ukarıda
be lirtilen i kibet kıaa ıa manda orta)'a ..ık tı. Devfet - i
i
ı•.'r l b6i yı lı nda
ik i teklif üzerinde uaun mliıake~l('re gi rl,Ult!'r. Rus i
iııtili_ı na kar11 Osmanlı Devleti'nin ııılı h ecum...ini savu na n Io'ran-
sa, 1856 Illa ha t F('rman ına gö re hU ırlsd ıtı bi r ur.lihat program ı n ı
186i yılı lIOnlarında Ba bıili 'yc tebllıl ('u i. In gi lt e ~ ~u bi ~ m~ ­
tered di d davrandı ise d e IIOnu nda Jo'ran.aı·n ın f i kirı ..rinl bEon lJMed I.
,i,
Ön «- Ieri Rusya 'n ın po li ti kaııını ıilC'sıekliyen A vu_turya 'n ın ('me l1('ri
dt' bu ııwrk czde id i. Proııya ve ıtalya' n ı n ma nevi dtoııte k l(' ri de IJ8,ıl­
lanmılf !lıyaiı yof du. Franu 'n ın Ru _y a ka rtııı ı nda önem li bir ro l oy -
nayacağ ına Ina nı lıyord u .
, ,
'i
Ru ııy a ille, Io'ransa ' n ın girit; ml('r inin baltA rlilıı kı l acakt m ilan
('(jip du m yord u. Premı ['.o r ça kof O>ım anlı ('lo:; lıı ln(' $Öyle d iyo rd u : ·1
: :: 1Ja ~lı"k a n h k A ..lv i. Y ı lYıı ~)O;' K Ena k ı . k ı."" nr : 33. ..vrak nr. : 33.2'9.
"" r i n ı, : Tl . kart<m nr : 91 .
 r
CE V!'!:., Kcçe K
• H att- ı Hü ma yu nu ııuzu hiı;: ee vmtyo ru m. Bu hatt on sen e evvel rney -
dana çı karı lıp bede h ödenmemi, bir poficeye benzer. Bence Osm anh
De\·I..u için hı ris tiya n la ra mu htari:r ("t verm ekten ~ka bir k u rıo­
lu, (:ami yok t ur.•
ld a rf'nin bütü n ,,,bo!ok-rini ka(lNyan Fra lUllZ b lahat Programı­
nın u tbikl (:ok k lllS IIÜr<tÜ, i'ra ıısa-Alman)'1i savaşı bü )"Ü k bir darbe
indi rd i. Bu " "Af
yalnı z Türkiye 'de birlip ,.I!' ilerJtoffil'ği sağ hya ~ı k
hoc-r turlU giri,i ~ On ayak ola n F ransa'n m nU:uzunu k uma kla kal .
madı , a)'nı Dmanda emma nh Devlet! liuorindt' ki ba tı teı.lrin in .DI'
muın. VI' milıı lüman Tü r k m iIJ~i .naında ısla hata k.... ı bi r eere-
yanın gt-Ii,mrtliJ)t' M'brb oldu .
Ruaya. bu d uru mda n )'ararla narak 1~70 )' 111 lIOnla rında l'ariıı
andlaıtmUın ın Ka radt.-n iz'clck i hükümranIı. hak lan nı ıı nı rlayan
mad <k-It'ri ni f~ht-tti . Rusya bun u ya parken B.abıili')"e : ...erbeı!l ha.
r"f'kl"t eımf' hak k ımı ~ri a l l)"on.ı m. io~ak at ıize de h uku kunum iıık'.
d ijiniz gib i kulianma y.-t k iJı i n i " I'ri yorum _" demişfi. Rusy a. Taki-
bine bu nu soy lemek le kendisin i tir k ıt da ha niifu zı.ı a lt ma alıyordu.
Osmanlı Devll'ti'nl' ka fll iyi görı.i n rıui'e ı::aıı$ıycr, P a N mua hede-
ıinden beri bat ılı ôevleuenn Osman lı Oı!vleti iı: i,leri ne ka~a­
b n m lt'nkit ed iyordu. Bir taraftan da mutad ıp.rk siya.Rti ni yen i-
den uygu lama alanı na koyu yordu.
Ruay:ıı. 'n ın
..r ktak l (>ffio.'lIt'r ine en çok ya rdım eden Ortoo.Iokıl
mezhebi idi. Ruıı Çarları.
Küçiik Kayn a rea Andlqmasındaıı beri Os -
m anlı tebauı h ı rilltiya nlarm büyü k k l!i m ı nı kendı leri n(" ı;ek rnt.'ğe
mu .....ffak olmu,la rdl. R\.iJ!I)';o, gayrı mliıı l i m tebaaya hirn a)'", I't me k
hak k ını n yaln ııı k.. ndiKiıw münhaKıl' kalmadlJrinı ve aalibin eski nü .
fuz ve eh",mm iye t ini )'it irdigi ni ı..-ô rünce, yeni bir YUıt. buldu, . ıli! ­
Iiyeh fikrıni ele ald ı . • ~Iav. ı rk ı n ı n ıneak bu fik ir aayesinde hayat
bulıealtını iddia ya ba.ı,ıl adı . Bunun üurine . S la v milleti _ fik ri bir -
denbi re pa rladı . KılI' za ma nda Ralkın yarımadaaı ndı bu f ikre ta-
raflar u lan lı r l;OItald l,
ı ,tı" p r k ml'lM.'l eain in bu d eYn'1linde . Pa n -Sl a vi ım _ fi kri bu ikin-
ci mas ke ile orta ya ç ı kt ı . Ru maıı kc ııonu ııcu dl'ı;ildl. Çünkü bı r müd-
det IIOli ra RUMya i nQ ıı i yt't n a m ın a hareket ettiği n i Iddiı ede<:ekti r ,
33 ıo: ".~I" ''' <l "II'" ~,,~ ~, _. :nı
31 ~:" ır<' lh" td , " II'" "'U, ii. 3 ıo .
i
t
63'
&tı lı dt'v let k>r. 1!i71 lIIva ,lyl.. m....KU I iken Ruaya Girit ilı)'I '
n ına katıla n Ru m ia rı al kı,hyor, Karadaı: 'ı lı i1i h lan dı rıyor. SırOOs­
t~ n '':a yaır. n l anyll' ha lk ı ka ndırmat a baıılıyor, Romaıı)'a 'da Bul~ar
l,;et..ll!'rinin tl'll k ilat l an m ala rına ya rd ım ed iyo r du. Çer kes muhacirıe.
ri \·a.ıı ta>ıiyle Anadolu'da ıuı.a)·i, i leh did ed iyo r , Choman h Devleu ile
Iran _ruı r.da iht il!! çı k art ı yord u. Ve lhu ıl Yunan h ududundan Bas-
r a Körfe7j'ne kadar he r tarafta TUr kl)'e')'i rnt" gu! ~rtt"k meıJ(' le ll"r
çı k armaktan ~ri kalmadı ğı görümyo rdu. Bundan IMnırl ortaya Çı­
kacık (eŞitli ol .y~ar, hep 1Sn aav q ı nın batlangıcı ka bul ed ilmeli -
dir.
Pan -sııviıım'in f"n önem li ha l"\'ket Jtorindf"n biri oLan 1 ~77 Oıı man.
lı- R U5 l'& \'& lIına ) '01 ı.;:an ola yla rın Kl' lifliklli ndı.' batılı devh·tk-riıı
l u-
1I1ml.11 d . 6 u..mli rol oynadı . lııgi lı ..re , Türklt' rin ta hakk üm altına
alı n ma lıırını teııvik eder bir tav ır k indl' görü nüyordu. Fn.IllII'nın
Pnıaya k&nflSında )"E'n ilnl('Şindt'1ı mallen u raılan In ı:i ıwre. RIUlya.·-
n ı n emellt'ri önü nde boyun eğmeye meeber olmu,t u. l aM't l' Osman.
lı Dt>vleti'ni müdalu iı;i n s ili ha u n la n ve Tanzim a" en çok .. vu-
na n ba de vlet, bel' t a raft a "e her mesek-<k- RUllya 'nın ka l'$ısından
l;("kiliyordu. Ku vvetli bir ra kib i oIma)'Illl Ruıı ya , ..rk lD('Wl"k>ıı.i ni t("k
ba4ına balk-tme k ve- iki uı rdan heri (f'~kl~t i r~ .;:all,,"ığı pla n-
l arın ı u)'gulamak üeeee harekete gt'Çti . Ttlfk i latlandırdı ğ ı ve ailah
y:ıı.rdımında bulunduğu Bul~r """tt ıeri nırk·~l llıı lüm an köy!("rine
kanı ı nklı n ya geçtiler. K anlı olay la r k iLLi u ma nda bUtün Balkan
ya. nmaduını kaplad :, Binl e ree ııililuıız maaum Türk halk ı hunbaru
kat l~i1di. Devlet kuvvetl eri &siler üU'r ine gid i ııtt' Avrupada•• H ı­
nııtiyanlar k ıt lt'dili yor_ d iye Oıunanlı de vleti aleyh ine n ümayi,ler
baıflad ı . ~a I n gili.ı. ha l k ı ol ma k Uzeı"E' Rıuıl an n ha~keti bUtün
Avrupa hal kı tarafından alkuıla nıyordu . ıluhtelif topla ntı larda ve
ga1.o"tel ..rdo.> Türklerin ba rbarhğ ı vt' Orta .Asya 'y a lıürUlmt'le rl geI"Pk -
tiı:i ileri ııü rüıüyordu . Halbu ki Ba lkanlarda Türkler KÖrlUmemi, 1'-
kt'n c..o v.. eza, ile hunharca k atledi l iyorlardı . Av rupa'n ın bun a hi .;: mi
h iç _ c; ı k a rtt ığı yoktu. Yukar ıda yay'n ladığı ml J; veııik ada dahı
1 ~7 y ı l ında )'azılan ların hepsi bir bir t ah akkuk etti. Sa int -
Barthf>lemy katliimı bütün bir IlJllr dl"va m ett i. Rtiıı i Pet t'Mlburg'ta
vt' ~J1it larl Balkanlarda bu luna n ga)'O:'t müthilf enı:::iıisyo n la r ort aya
çı kt ı. Tü r k milll'ti ası rla rca idıı rt'll i ıı lt ında yıı.pyan milll'tlı're ka l'$l
ı:::ölıtımJi~i hoş ı:::örü n ü n bo.>deli ni çok pa halı ödtodi. Nl hlyl't k ı d l'm""
 CE VOFoT Kl'Çt'K

kademe i1..rli~rck . Osm.nlı Devleti 'nin t.ksimi 1. Dün y. . . va,ı IW)-

nunda gt'n;:ek l<'fltirildi. F.kat şa rk I1lC."5elt"fli bitmedt. Bu gtin Osmanlı
h.ki miye ti nde bu l unmuş bölgeleriı.. eereyan eden bir (Ok devjet ter-
ansı meeeıeıe rt, ,ar k ~ıt"flin in bir devamı olarak kabul edebi -
Iinı.

THE SECRET REPORT OS T HE CO="lGRF.ss OF BERLIN

In 1919 • F rt' nch ıı...-rtter, Bf-rtn nd 8&",11l". pubJished a smail

book ..ntitled Le &pport ~t ~,. le COf"pV. de B"'i" ad.1'UlIJ Gl
kı S. p orte par KlJ rlJtModo1'y PaeM , pr"""ier pütıipott'" tia~ oı­
tO"ltO" lParis , Editiona Bc.aard. 191 pagesl . 'The two int.n:ıducwry
ehapte", by 8&'TiJlcs art' ot no impo rtanee. But t he rest ot t he book,
from page 6s t o page 100, i. a desen ption f rom the Ottoman vıew­
point of t he negotiationa .t the Congrea ot Berlin . wh lch met bet-
ween J une 13 and July 13, 1818. U it ls a utilentle. Um descriptlon ili
of gıyat value to h istorians of the Ot toman Empirt', of Eu rope.n
diplom. cy . and of the Eaate rn Quntion . Alt hough the Ra pport
HCTel bu been used by b iatorians. Lu . u then ticity bu not, to the
prt'SI.'ht time. been determmed. No...ı, a combin.tlon ot evidenee,
IlOme of it ODly recentfy av.ilsbte. mu t'S pouible a ....RM>r1.bk
judgme nt as to wh ether the Rapport ia ~nui ne or not · .
Th e value of t he report, if it ia ge nulne, Iirt in t he tad that iıs
a ut ho r was himııelf one of t he leadi nı part ielp.nta in this m.jor
inter nation al Congress. Aleltn ndr Kantod ori Pa.... (Alexandre
Ca r a thiodoryl waa hea d of the Onemen delegation ; the ot he r Ot·
t oman plerıipotenttartee wcre (''ield Manhal ( Macarli. ~It'hmed Ali

• TM a u t llor ı. J'Rtdul lO tM Co .... tn m..nt o f Tutk.,. for p'nnluıon

t o do I'U'neh in i M Bqbllı.anll k A t"fI ~ 1 an d In tiL. O'.- I.l~ rt Bakanlıtı H. ·
...1n~_1 ı,: ytak . H ıı thaıı luı a ~ abıo du e t o t lwl $0(,1&1 8c:ı.1Ke ReIoean: h Couııdl.
lo the Am . Met.n Re. a n:h w ti l ut . In Turk..,. , lo tM Geot.~ Wa . hlngton Un l·
y....ll,.. a nd to t ht' J oh n Slmon C IIlI"F'nlldm M..ıno "lal . "ound. llon for m ileli
......IM ee.
i
i
________________1 _